VikiMənbə http://az.wikisource.org/wiki/Ana_S%C9%99hif%C9%99 MediaWiki 1.9alpha first-letter Mediya Xüsusi Müzakirə İstifadəçi İstifadəçi müzakirəsi VikiMənbə VikiMənbə müzakirəsi Şəkil Şəkil müzakirəsi MediyaViki MediyaViki müzakirəsi Şablon Şablon müzakirəsi Kömək Kömək müzakirəsi Kateqoriya Kateqoriya müzakirəsi 1 1 2006-06-02T21:54:26Z 127.0.0.1 ==This subdomain is reserved for the creation of a Wikisource in '''[[:en:Azərbaycan|Azərbaycan]]''' language== If you can write in this language and want to collaborate in the creation of this encyclopedia then '''you''' can make it. Go ahead. Translate this page and start working on your encyclopedia. For help, see '''[[m:Help:How to start a new Wikipedia|how to start a new Wikipedia]]'''. ==Sister projects== [http://meta.wikipedia.org Meta-Wikipedia] | [http://www.wiktionary.org Wikitonary] | [http://www.wikibooks.org Wikibooks] | [http://www.wikinews.org Wikinews] | [http://www.wikiquote.org Wikiquote] | [http://www.wikisource.org Wikisource] See the [http://www.wikipedia.org Wikipedia portal] for other language Wikipedias. [[aa:]] [[af:]] [[als:]] [[ar:]] [[de:]] [[en:]] [[as:]] [[ast:]] [[ay:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bo:]] [[bs:]] [[cs:]] [[co:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[el:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[ga:]] [[gl:]] [[gn:]] [[gu:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[km:]] [[kn:]] [[ko:]] [[ks:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[ln:]] [[lo:]] [[lt:]] [[lv:]] [[hu:]] [[mi:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mn:]] [[mr:]] [[ms:]] [[mt:]] [[my:]] [[na:]] [[nah:]] [[nds:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[om:]] [[pa:]] [[pl:]] [[ps:]] [[pt:]] [[qu:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[sw:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tk:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[ug:]] [[uk:]] [[ur:]] [[uz:]] [[vi:]] [[vo:]] [[xh:]] [[yo:]] [[za:]] [[zh:]] [[zu:]] 17 2006-06-28T15:41:24Z Memty 5 Redirecting to [[Ana Səhifə]] #redirect[[Ana Səhifə]] 2 2 2006-06-26T07:16:55Z 80.69.54.39 Bizi yaradan kimdir ve neje varliqdir[[Şəkil:Misal.jpg]][[Mediya:Misal.ogg]][[Bağlantı başlığı]]'''Qalın mətn''' 3 2006-06-28T13:05:39Z Absar 4 Türkçeden anasayfa aktarıldı [[Resim:Vikikaynak.png]] {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''[[VikiKaynak:Hoş geldiniz|Herkesin katılabildiği]]''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Türkçe bölümü VikiKaynak'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiKaynak:Hakkında|VikiKaynak]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalına]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiKaynak''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesinde]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiKaynak:Deneme tahtası|deneme tahtasında]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiKaynak'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarih'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:kategori:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Image:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kategori:Şiirler|Şiir]] | [[:kategori:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kategori:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kategori:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kategori:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kategori:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kategori:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kategori:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kategori:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kategori:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kategori:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kategori:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Image:Mawlana_rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kategori:İnanç |İnanç]] | [[:Kategori:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kategori:Basın|Basın]] | [[:Kategori:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kategori:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kategori:Marşlar|Marşlar]] |} {{VikiKaynaklar}} {{Ana sayfa kardeş projeler}} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[yi:]] [[zh:]] 4 2006-06-28T13:07:36Z Absar 4 [[Resim:Vikikaynak.png]] {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''[[VikiKaynak:Hoş geldiniz|Herkesin katılabildiği]]''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Türkçe bölümü VikiKaynak'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiKaynak:Hakkında|VikiKaynak]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalına]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiKaynak''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesinde]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiKaynak:Deneme tahtası|deneme tahtasında]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiKaynak'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarih'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] [[Image:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:kategori:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Image:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kategori:Şiirler|Şiir]] | [[:kategori:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kategori:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kategori:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kategori:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kategori:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kategori:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kategori:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kategori:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kategori:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kategori:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kategori:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Image:Mawlana_rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kategori:İnanç |İnanç]] | [[:Kategori:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kategori:Basın|Basın]] | [[:Kategori:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kategori:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kategori:Marşlar|Marşlar]] |} {{VikiKaynaklar}} {{Ana sayfa kardeş projeler}} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 5 2006-06-28T13:09:25Z Absar 4 Düzenleme {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''[[VikiMənbə::Hoş geldiniz|Herkesin katılabildiği]]''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Azerice bölümü VikiMənbə'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Topluluk portalı|Topluluk portalına]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə:''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə::Köy çeşmesi|Köy çeşmesinde]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə::Deneme tahtası|deneme tahtasında]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə:'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarih'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 6 2006-06-28T13:12:20Z Absar 4 Düzenleme {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''[[VikiMənbə::Hoş geldiniz|Herkesin katılabildiği]]''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Azerice bölümü VikiMənbə'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydani]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarih'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 7 2006-06-28T13:13:00Z Absar 4 Düzenleme {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''Herkesin katılabildiği''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Azerice bölümü VikiMənbə'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydani]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 12 2006-06-28T13:19:50Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''Herkesin katılabildiği''' – ''Özgür Kütüphane'' – Wikisource'nin Azerice bölümü VikiMənbə'a '''Hoş geldiniz!''' '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 13 2006-06-28T13:21:21Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində - ''Azad kitabxana'' - xoş gəlmişsiniz '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 14 2006-06-28T13:21:56Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində - ''Azad kitabxana'' - xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 15 2006-06-28T13:22:24Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Kənd Meydani|Kənd Meydanina]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 16 2006-06-28T13:25:27Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:İxtiyari səhifə|İxtiyari səhifəde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 18 2006-06-30T12:18:47Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ar:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[es:]] [[el:]] [[fa:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[hr:]] [[ko:]] [[la:]] [[nl:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sr:]] [[sv:]] [[tr:]] [[yi:]] [[zh:]] 24 2006-06-30T12:30:34Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 26 2006-06-30T13:04:18Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| {{VikiMənbə Bacı Layihələr}} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 27 2006-06-30T13:05:36Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| |} {{VikiMənbə Bacı Layihələr}} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 28 2006-06-30T13:06:36Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1429 2006-07-10T11:35:54Z 88.232.6.229 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1431 2006-07-10T11:42:19Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana kateqoriyalar]] <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1432 2006-07-10T11:43:21Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana kateqoriyalar]] <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1433 2006-07-10T11:44:10Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] | [[VikiKaynak:Yöneticilik başvurusu|Yöneticilik başvurusu]] [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:kategori:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Resim:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kategori:Şiirler|Şiir]] | [[:kategori:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kategori:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kategori:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kategori:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kategori:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kategori:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kategori:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kategori:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kategori:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kategori:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kategori:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Resim:Mawlana_rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kategori:İnanç |İnanç]] | [[:Kategori:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kategori:Basın|Basın]] | [[:Kategori:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kategori:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kategori:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1435 2006-07-10T11:50:24Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] | [[VikiKaynak:Yöneticilik başvurusu|Yöneticilik başvurusu]] [[Resim:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:kategori:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Resim:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kategori:Şiirler|Şiir]] | [[:kategori:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kategori:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kategori:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kategori:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kategori:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kategori:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kategori:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kategori:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kategori:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kategori:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kategori:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kategori:İnanç |İnanç]] | [[:Kategori:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kategori:Basın|Basın]] | [[:Kategori:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kategori:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kategori:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1436 2006-07-10T11:53:50Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] | [[VikiKaynak:Yöneticilik başvurusu|Yöneticilik başvurusu]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:kategori:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kategori:Şiirler|Şiir]] | [[:kategori:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kategori:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kategori:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kategori:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kategori:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kategori:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kategori:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kategori:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kategori:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kategori:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kategori:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kategori:İnanç |İnanç]] | [[:Kategori:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kategori:Basın|Basın]] | [[:Kategori:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kategori:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kategori:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1437 2006-07-10T11:56:56Z Absar 4 Azericeleştirme yapıldı {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] | [[VikiKaynak:Yöneticilik başvurusu|Yöneticilik başvurusu]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]] [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1438 2006-07-10T11:57:34Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiKaynak:Köy çeşmesi|Köy çeşmesi]] | [[VikiKaynak:Topluluk portalı|Topluluk portalı]] | [[VikiKaynak:Yöneticiler|Yöneticiler]] | [[VikiKaynak:Yöneticilik başvurusu|Yöneticilik başvurusu]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Vikikaynak:VikiKaynak nedir?|VikiKaynak nedir?]] | [[Vikikaynak:VikiKaynak neler içerir?|VikiKaynak neler içerir?]] | [[:Kategori:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1439 2006-07-10T12:00:33Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' bakarak başlamak için yardım alabilirsiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Halk edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1446 2006-07-10T14:43:14Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1455 2006-07-10T15:03:00Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;">'''Məmləkət:'''</div> [[Şəkil:az_bayraq.jpg|right|70px|Bayrağımız]] [[:Kateqoriya:Marşlar|Himnimiz]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1457 2006-07-10T15:07:10Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;">'''Məmləkət:'''</div> [[Şəkil:azerbaycan_bayraq.gif|right|70px|Bayrağımız]] [[:Kateqoriya:Marşlar|Himnimiz]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1463 2006-07-11T17:49:16Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar |Marşlar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;">'''Məmləkət:'''</div> [[Şəkil:azerbaycan_bayraq.gif|right|70px|Bayrağımız]] [[:Kateqoriya:Marşlar|Himnimiz]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1464 2006-07-11T17:49:52Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' kaynak metinlerin katılımcılar tarafından oluşturulduğu online bir kütüphanedir. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1465 2006-07-12T09:34:28Z Absar 4 Düzenleme {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində Azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə metinlerin istifadəçiler tarafından oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələre]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilersiniz. '''VikiMənbə''' hakkındaki sorularınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilersiniz. Denemelerinizi ise '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərinde]]''' yapabilirsiniz. Şu anda VikiMənbə'da '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} metin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1466 2006-07-12T10:07:55Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətin]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar isme göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şiir]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Halk edebiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hukuk]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Kanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Kararnameler]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|Yönetmelikler]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanç]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarihi belgeler]] | [[:Kateqoriya:Basın|Basın]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Hitabetler]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Mektuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1467 2006-07-12T10:11:26Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Edebiyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şe'r]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Xalq ədəbiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1468 2006-07-12T10:13:49Z Jean valjean 8 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. İdarəçilər üçün [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şe'r]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Xalq ədəbiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1469 2006-07-13T10:56:33Z Absar 4 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şe'r]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Xalq ədəbiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Anayasalar|Anayasalar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1578 2006-10-09T18:11:35Z Mehrdad 7 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Edebiyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şe'r]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Xalq ədəbiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Əsas qanunlar|Əsas qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1579 2006-10-09T18:13:03Z Mehrdad 7 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Ədəbiyyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şiirler|Şe'r]] | [[:Kateqoriya:Xalq edebiyatı|Xalq ədəbiyatı]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Əsas qanunlar|Əsas qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1580 2006-10-09T18:21:32Z Mehrdad 7 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Ədəbiyyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şeirlər|Şeirlər]] | [[:Kateqoriya:Xalq ədəbiyyatı|Xalq ədəbiyatı]] | [[:Kateqoriya:Dramalar|Dramlar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Əsas qanunlar|Əsas qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1582 2006-10-09T18:24:05Z Mehrdad 7 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazarlar , Şairler , Kişiler Dizini'''</div><br /><br /> {{Yazarlar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Metinler'''</div> {{yeni metinler}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Ədəbiyyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şeirlər|Şeirlər]] | [[:Kateqoriya:Xalq ədəbiyyatı|Xalq ədəbiyatı]] | [[:Kateqoriya:Dramlar|Dramlar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Əsas qanunlar|Əsas qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 1681 2006-12-17T13:47:11Z Mehrdad 7 {| cellspacing="5px" | width="60%" align="justify" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFE4C4; padding:1em;" class="plainlinks"| <div style="float:left;margin-left:0.3em;margin-right:0.7em"> [[Image:Carl Spitzweg 021.jpg|130px]] </div> '''VikiMənbə''' - Azərbaycan dilində azad kitabxanaya xoş gəlmişsiniz! '''[[VikiMənbə:Hakkında|VikiMənbə]]''' '''''' mənbə mətinlərin istifadəçilər tərəfindən oluşturulduğu online bir kitabxanadır. '''[[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələrə]]''' baxaraq başlamaq üçün yardım ala bilərsiniz. '''VikiMənbə''' haqqındaki suallarınızı, '''[[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanında]]''' soruşa bilərsiniz. Dənəmələrinizi isə '''[[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftərində]]''' edə bilərsiniz. Hal hazırda VikiMənbə'də '''[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}} mətn]]''' vardır. '''[[oldwikisource:Main_Page|Çokdilli Vikikaynak:]]''' [[oldwikisource:Wikisource:Logo|Yeni VK Logosu]] | [[oldwikisource:Wikisource:2005|VK Haberler 2005]], [[oldwikisource:Wikisource:2006|2006]] | rowspan="2" width="30%" style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#FFFFFF; padding:1em;" valign="top"| {|width="*" | {| style="width: 100% ; text-align:center;font-size:12px;font-variant: small-caps;width: 18px; " align="center" |- <div style="border:1px solid #ccc; background: #fff; border-right:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc; text-align: center; padding:3px; float:right; font-size: smaller; line-height: 1.3; margin-right: 4px; width: 65px; align= "center" > <div style="background: #aaa; color: #f9f9f9;">'''Tarix'''</div> <div style="width:100%">[[{{CURRENTDAYNAME}}|<font color=black>{{CURRENTDAYNAME}}</font>]]</div> <div style="font-size: x-large; width: 100%;">[[{{CURRENTDAY}}. {{CURRENTMONTHNAMEGEN}}|<font color=black>{{CURRENTDAY}}.</font>]]</div> <div style="width: 100%;"> [[{{CURRENTMONTHNAME}}|<font color=black>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</font>]] '''[[{{CURRENTYEAR}}|<font color=black>{{CURRENTYEAR}}</font>]]'''</div> </div> {| Şəkil [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yazıçılar , Şairlər , Şəxslər '''</div><br /><br /> {{Yazıçılar ada göre}} |} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Yeni Mətnlər'''</div> {{yeni mətnlər}} [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''Topluluk'''</div><br /> [[VikiMənbə:Kənd Meydanı|Kənd Meydanı]] | [[VikiMənbə:Güncəl Hadisələr|Güncəl Hadisələr]] | [[VikiMənbə:İdarəçilər|İdarəçilər]] [[Şəkil:Separator.jpg|center]] <div style=" text-align: center;">'''VikiKaynak Hakkında'''</div><br /> [[Kömək:Mündəricət|Mündəricət]] | [[:Kateqoriya:VikiKaynak Yardım|Yardım]] <br /> |---- |} |- | style="border: 1px solid #6688AA; background-color:#EEE9E9; padding:1em;" valign="top"| <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Ana kateqoriyalar|Ana Kateqoriyalar]]<br /> [[:Kateqoriya:Ədəbiyyat|Ədəbiyyat]] </div> [[Şəkil:Shakespeare.jpg|70px|right|William Shakespeare]] [[:Kateqoriya:Şeirlər|Şeirlər]] | [[:Kateqoriya:Xalq ədəbiyyatı|Xalq ədəbiyatı]] | [[:Kateqoriya:Dramlar|Dramlar]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> [[:Kateqoriya:Hukuk|Hüquq]]:</div> [[:Kateqoriya:Əsas qanunlar|Əsas qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Yargı Kararları ve İçtihatları|Yargı Kararları ve İçtihatları]] | [[:Kateqoriya:Deklarasyonlar |Deklarasyonlar-Bildirgeler]] | [[:Kateqoriya:Kanunlar|Qanunlar]] | [[:Kateqoriya:Antlaşmalar|Antlaşmalar]] | [[:Kateqoriya:Tezkereler|Tezkereler]] | [[:Kateqoriya:Fezlekeler|Fezlekeler]] | [[:Kateqoriya:Kararnameler|Qərarnamələr]] | [[:Kateqoriya:Yönetmelikler|İdarəçilik]] <div style="border-bottom: 1px dashed #9999CC;"> '''Çeşitli:'''</div>[[Şəkil:Mevlana rumi.jpg|right|70px|Mevlana Celaleddin-i Rumi]] [[:Kateqoriya:İnanç |İnanc]] | [[:Kateqoriya:Tarihi belgeler|Tarixi bəlgələr]] | [[:Kateqoriya:Basın|Mətbuat]] | [[:Kateqoriya:Hitabetler|Xitabətlər]] | [[:Kateqoriya:Mektuplar|Məktuplar]] | [[:Kateqoriya:Marşlar|Marşlar]] |} <!-- İnterviki linkleri diğer dillerin Ana Sayfalarına--> [[ang:]] [[ar:]] [[bg:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[es:]] [[et:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fo:]] [[fr:]] [[gl:]] [[he:]] [[hr:]] [[ht:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[kn:]] [[ko:]] [[la:]] [[lt:]] [[ml:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sr:]] [[sv:]] [[te:]] [[th:]] [[tr:]] [[uk:]] [[yi:]] [[vi:]] [[zh:]] [[zh-min-nan:]] 3 8 2006-06-28T13:18:49Z Absar 4 '''Kənd Meydanı'''na xoş gəldiniz. 9 2006-06-28T13:19:00Z Absar 4 [[VikiMənbə:Kənd Meydani]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[VikiMənbə:Kənd Meydanı]] '''Kənd Meydanı'''na xoş gəldiniz. 25 2006-06-30T12:33:22Z Absar 4 '''Kənd Meydanı'''na xoş gəldiniz. Ben kendi Azerice bilgim ile Ana sahifeyi düzenledim. Türkçe VikiMənbə'de idareciyim. Burada da aktif olmaya çaılşıyorum. Soru ve sorunlarınızda yardım istemekten çekinmeyin.--[[İstifadəçi:Absar|Absar]] 12:33, 30 Iyun 2006 (UTC) 1444 2006-07-10T12:03:27Z Absar 4 '''Kənd Meydanı'''na xoş gəldiniz. [[Kateqoriya:VikiMənbə]] Ben kendi Azerice bilgim ile Ana sahifeyi düzenledim. Türkçe VikiMənbə'de idareciyim. Burada da aktif olmaya çaılşıyorum. Soru ve sorunlarınızda yardım istemekten çekinmeyin.--[[İstifadəçi:Absar|Absar]] 12:33, 30 Iyun 2006 (UTC) 1677 2006-12-13T13:13:36Z 217.14.102.172 '''Kənd Meydanı'''na xoş gəldiniz. [[Kateqoriya:VikiMənbə]] Ben kendi Azerice bilgim ile Ana sahifeyi düzenledim. Türkçe VikiMənbə'de idareciyim. Burada da aktif olmaya çaılşıyorum. Soru ve sorunlarınızda yardım istemekten çekinmeyin.--[[İstifadəçi:Absar|Absar]] 12:33, 30 Iyun 2006 (UTC) oldu 4 10 2006-06-28T13:19:00Z Absar 4 [[VikiMənbə:Kənd Meydani]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[VikiMənbə:Kənd Meydanı]] #REDIRECT [[VikiMənbə:Kənd Meydanı]] 5 11 2006-06-28T13:19:23Z Absar 4 <div style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;">Güncəl Hadisələrə xoş gəlmişsiniz!</div></br> 1445 2006-07-10T12:03:46Z Absar 4 <div style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;">Güncəl Hadisələrə xoş gəlmişsiniz!</div></br> [[Kateqoriya:VikiMənbə]] 6 19 2006-06-30T12:19:35Z Absar 4 Qaralama dəftəri hazırlanıyor <!-- LÜTFEN BU SƏTİRA DOKUNMAYIN -->{{Qaralama dəftəri}}<!-- ALT SATIRDAN İTİBAREN YAZABİLİRSİNİZ --> 22 2006-06-30T12:23:17Z Absar 4 <!-- LÜTFEN BU SƏTİRA DOKUNMAYIN -->{{Qaralama dəftəri}}<!-- ALT SATIRDAN İTİBAREN YAZABİLİRSİNİZ --> [[tr:VikiKaynak:Deneme tahtası]] 7 20 2006-06-30T12:20:28Z Absar 4 <div style="text-align: center; background: #CBECEF; margin: .5em 10%; padding: 0 1em; border: #9F9Fcc 2px solid;"> '''Burada məqalələrin necə redaktə edilməsini öyrənin. Zəhmət olmazsa Məşq üçün istədiyiniz redaktəni aşağidakı xəttin altında yaddaşa verin.''' ---- Yukarıdan '''[http://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Qaralama_d%C9%99ft%C9%99ri&action=edit redaktə]'''yə daxil olaraq bir şeyler qaralamağa başlayabilərsiniz. Yazdıqdan sonra "Səhifəni qeyd et"e basmağı unutmayın. </div> 21 2006-06-30T12:21:33Z Absar 4 <div style="text-align: center; background: #CBECEF; margin: .5em 10%; padding: 0 1em; border: #9F9Fcc 2px solid;"> '''Burada məqalələrin necə redaktə edilməsini öyrənin. Zəhmət olmazsa Məşq üçün istədiyiniz redaktəni aşağidakı xəttin altında yaddaşa verin.''' ---- Yukarıdan '''[http://az.wikisource.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:Qaralama_d%C9%99ft%C9%99ri&action=edit redaktə]'''yə daxil olaraq bir şeyler qaralamağa başlayabilərsiniz. Yazdıqdan sonra "Səhifəni qeyd et"e basmağı unutmayın. </div> 8 23 2006-06-30T12:26:59Z Absar 4 Sayfa oluşturma, düzenleme, değiştirme ve benzeri birçok konudaki yardım sayfalarına Vikipediya'dan ulaşabilirsiniz. Ayrıntılı bilgi için: [[:w:Kömək:Mündəricət|Vikipediya kömək məqaləsi]] Qaralamalar içün [[VikiMənbə:Qaralama dəftəri|Qaralama dəftəri]] emrinizde. 9 29 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default [[$1]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[$2]] 10 30 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default [[$1]] adı və məsiri dəyişildi : [[$2]] 11 31 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default /** CSS placed here will be applied to all skins */ 12 32 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default /* CSS placed here will affect users of the Monobook skin */ 13 33 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default /* <pre> */ /* qisa yol tuşlari və kömək balunları */ ta = new Object(); ta['pt-userpage'] = new Array('.','Öz Səhifəm'); ta['pt-anonuserpage'] = new Array('.','The user page for the ip you're editing as'); ta['pt-mytalk'] = new Array('n','Danişiq Səhifəm'); ta['pt-anontalk'] = new Array('n','Bu IP ünvanindan redaktə olunmuş danışıqlar'); ta['pt-preferences'] = new Array('','Mənim Tərcihlərim'); ta['pt-watchlist'] = new Array('l','İzləməyə aldığım məqalələr.'); ta['pt-mycontris'] = new Array('y','Mən redakə etdiğim məqalələr siyahəsi'); ta['pt-login'] = new Array('o','Hesab açmaniz tövsiə olur, ama icbar yoxdu .'); ta['pt-anonlogin'] = new Array('o','Hesab açib girişiniz tövsiyə olur, ama məndatlı dəyil.'); ta['pt-logout'] = new Array('o','Çixiş'); ta['ca-talk'] = new Array('t','Məqalə həqqində müzakirə edib, nəzərivi bildir'); ta['ca-edit'] = new Array('e','Bu səhifani redaktə edə bilərsiz. Lütfən avvəl sinaq gostəriş edin.'); ta['ca-addsection'] = new Array('+','Bu müzakirə səhifəsində iştirak edin.'); ta['ca-viewsource'] = new Array('e','Bu səhifə qorun altindadir. Mənbəsinə baxabilərsiz.'); ta['ca-history'] = new Array('h','Bu səhifənin geçmiş nüsxələri.'); ta['ca-protect'] = new Array('=','Bu səhifəni qoru'); ta['ca-delete'] = new Array('d','Bu səhifəni sil'); ta['ca-undelete'] = new Array('d','Bu səhifəni silinmədən oncəki halına qaytarın'); ta['ca-move'] = new Array('m','Bu məqalənin adını dəyışin'); ta['ca-watch'] = new Array('w','Bu səhifəni izlə'); ta['ca-unwatch'] = new Array('w','Bu səhifənin izlənmasini bitir'); ta['search'] = new Array('f','Bu vikini axtarin'); ta['p-logo'] = new Array('','Ana Səhifə'); ta['n-mainpage'] = new Array('z','Ana səhifəni görüş edin'); ta['n-portal'] = new Array('','Projə həqqində, nələr edəbilərsiz, harda şeyləri tapa bilərsiz'); ta['n-currentevents'] = new Array('','Gündəki xəbərlər ilə əlaqəli bilgilər'); ta['n-recentchanges'] = new Array('r','Bu Wikidə Son dəyişikliklər siyahəsi.'); ta['n-randompage'] = new Array('x','Bir təsadufi, necə gəldi, məqaləyə baxin'); ta['n-help'] = new Array('','Yardım almaq üçün.'); ta['n-sitesupport'] = new Array('','Maddi kömək'); ta['t-whatlinkshere'] = new Array('j','Wikidə bu məqaləyə bağlantilar'); ta['t-recentchangeslinked'] = new Array('k','Bu məqaləyə ayid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər '); ta['feed-rss'] = new Array('','RSS feed for this page'); ta['feed-atom'] = new Array('','Atom feed for this page'); ta['t-contributions'] = new Array('','Bu üzvin redaktə etmiş məqalələr siyahəsi'); ta['t-emailuser'] = new Array('','Bu istifadəçiyə bir e-məktub yolla'); ta['t-upload'] = new Array('u','Yeni FILE lar Wikiyə yüklə.'); ta['t-specialpages'] = new Array('q','Xüsusi səhifələrin siyahəsi'); ta['ca-nstab-main'] = new Array('c','View the content page'); ta['ca-nstab-user'] = new Array('c','View the user page'); ta['ca-nstab-media'] = new Array('c','View the media page'); ta['ca-nstab-special'] = new Array('','This is a special page, you can't edit the page itself.'); ta['ca-nstab-project'] = new Array('a','View the project page'); ta['ca-nstab-image'] = new Array('c','View the image page'); ta['ca-nstab-mediawiki'] = new Array('c','View the system message'); ta['ca-nstab-template'] = new Array('c','View the template'); ta['ca-nstab-help'] = new Array('c','Kömək səhifəsi '); ta['ca-nstab-category'] = new Array('c','View the category page'); /* </pre> */ 1474 2006-08-31T18:07:58Z MediaWiki default /* <pre> */ /* qisa yol tuşlari və kömək balunları */ var ta = new Object(); ta['pt-userpage'] = new Array('.','Öz Səhifəm'); ta['pt-anonuserpage'] = new Array('.','The user page for the ip you're editing as'); ta['pt-mytalk'] = new Array('n','Danişiq Səhifəm'); ta['pt-anontalk'] = new Array('n','Bu IP ünvanindan redaktə olunmuş danışıqlar'); ta['pt-preferences'] = new Array('','Mənim Tərcihlərim'); ta['pt-watchlist'] = new Array('l','İzləməyə aldığım məqalələr.'); ta['pt-mycontris'] = new Array('y','Mən redakə etdiğim məqalələr siyahəsi'); ta['pt-login'] = new Array('o','Hesab açmaniz tövsiə olur, ama icbar yoxdu .'); ta['pt-anonlogin'] = new Array('o','Hesab açib girişiniz tövsiyə olur, ama məndatlı dəyil.'); ta['pt-logout'] = new Array('o','Çixiş'); ta['ca-talk'] = new Array('t','Məqalə həqqində müzakirə edib, nəzərivi bildir'); ta['ca-edit'] = new Array('e','Bu səhifani redaktə edə bilərsiz. Lütfən avvəl sinaq gostəriş edin.'); ta['ca-addsection'] = new Array('+','Bu müzakirə səhifəsində iştirak edin.'); ta['ca-viewsource'] = new Array('e','Bu səhifə qorun altindadir. Mənbəsinə baxabilərsiz.'); ta['ca-history'] = new Array('h','Bu səhifənin geçmiş nüsxələri.'); ta['ca-protect'] = new Array('=','Bu səhifəni qoru'); ta['ca-delete'] = new Array('d','Bu səhifəni sil'); ta['ca-undelete'] = new Array('d','Bu səhifəni silinmədən oncəki halına qaytarın'); ta['ca-move'] = new Array('m','Bu məqalənin adını dəyışin'); ta['ca-watch'] = new Array('w','Bu səhifəni izlə'); ta['ca-unwatch'] = new Array('w','Bu səhifənin izlənmasini bitir'); ta['search'] = new Array('f','Bu vikini axtarin'); ta['p-logo'] = new Array('','Ana Səhifə'); ta['n-mainpage'] = new Array('z','Ana səhifəni görüş edin'); ta['n-portal'] = new Array('','Projə həqqində, nələr edəbilərsiz, harda şeyləri tapa bilərsiz'); ta['n-currentevents'] = new Array('','Gündəki xəbərlər ilə əlaqəli bilgilər'); ta['n-recentchanges'] = new Array('r','Bu Wikidə Son dəyişikliklər siyahəsi.'); ta['n-randompage'] = new Array('x','Bir təsadufi, necə gəldi, məqaləyə baxin'); ta['n-help'] = new Array('','Yardım almaq üçün.'); ta['n-sitesupport'] = new Array('','Maddi kömək'); ta['t-whatlinkshere'] = new Array('j','Wikidə bu məqaləyə bağlantilar'); ta['t-recentchangeslinked'] = new Array('k','Bu məqaləyə ayid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər '); ta['feed-rss'] = new Array('','RSS feed for this page'); ta['feed-atom'] = new Array('','Atom feed for this page'); ta['t-contributions'] = new Array('','Bu üzvin redaktə etmiş məqalələr siyahəsi'); ta['t-emailuser'] = new Array('','Bu istifadəçiyə bir e-məktub yolla'); ta['t-upload'] = new Array('u','Yeni FILE lar Wikiyə yüklə.'); ta['t-specialpages'] = new Array('q','Xüsusi səhifələrin siyahəsi'); ta['ca-nstab-main'] = new Array('c','View the content page'); ta['ca-nstab-user'] = new Array('c','View the user page'); ta['ca-nstab-media'] = new Array('c','View the media page'); ta['ca-nstab-special'] = new Array('','This is a special page, you can't edit the page itself.'); ta['ca-nstab-project'] = new Array('a','View the project page'); ta['ca-nstab-image'] = new Array('c','View the image page'); ta['ca-nstab-mediawiki'] = new Array('c','View the system message'); ta['ca-nstab-template'] = new Array('c','View the template'); ta['ca-nstab-help'] = new Array('c','Kömək səhifəsi '); ta['ca-nstab-category'] = new Array('c','View the category page'); /* </pre> */ 14 34 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İzah 15 35 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Project:İzah 16 36 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default {{SITENAME}} haqqında 17 37 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default v 18 38 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default v 19 39 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default i 20 40 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default p 21 41 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default s 22 42 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default f 23 43 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default w 24 44 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default "$1" üçün parol göndərildi bu ünvana : $2. 25 45 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Parol göndərildi. 26 46 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Account created 27 47 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The user account for $1 has been created. 28 48 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Siz artıq $1 hesab açmısınız. Daha çox hesab açabilmərsiniz. 29 49 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Fəaliyyət tamamlandı 30 50 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İzləmə siyahısına əlavə edildi. 31 51 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default "$1" səhifəsi [[Special:Watchlist|izlədiyiniz səhifələrə]] əlavə edildi. Bu səhifədə və əlaqəli müzakirə səhifəsində olacaq dəyişikliklər orada göstəriləcək və səhifə asanlıqla seçiləbilmək üçün [[Special:Recentchanges|son dəyişikliklər]]-də qalın şriftlərlə görsənəcəkdir. <p> Səhifəni izləmə sıyahınızdan çıxarmaq üçün yan lovhədəki "izləmə" düyməsinə vurun. 32 52 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default + 33 53 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Project:İdarəçilər 34 54 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bütün məqalələr 35 55 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bütün səhifələr ($1 səhifələri) 36 56 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Qarşıya yükləmə, silmə, qoruma, bloklama ve sistem operatoru loqlarının birləşdirilmiş göstərməsi. Log növü, istifadəçi adı veya tə'sir edilən səhifəni seçib görüntünü kiçildə bilərsiniz. 37 57 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Sistem mə'lumatları 38 58 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İndiki mətn 39 59 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İlkin mətn 40 60 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Message name filter: 41 61 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Show only modified 42 62 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Ad 43 63 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default '''Special:Allmessages''' cannot be used because '''$wgUseDatabaseMessages''' is switched off. 44 64 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Your current interface language <b>$1</b> is not supported by Special:Allmessages at this site. 45 65 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Sistem mə'lumatların siyahısı MediaWiki: namespace. 46 66 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default All non-articles 47 67 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default All pages (not in $1 namespace) 48 68 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Digər istifadəçilər mənə e-məktub göndərəbilir 49 69 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bütün səhifələr 50 70 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu mövqedən başlayan səhifeleri göstər: 51 71 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Sonrakı 52 72 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Display pages with prefix: 53 73 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Əvvəlki 54 74 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Gətir 55 75 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default $1 to $2 56 76 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu istifadəçi hazirdə bürokratdı 57 77 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu istifadəçi hazirdə steward 58 78 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu istifadəçi hazirdə idarəçidir 59 79 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default <strong>User $1, Siz onsuz da daxil olmusunuz!</strong><br /> 60 80 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Cannot rollback last edit of [[$1]] by [[User:$2|$2]] ([[User talk:$2|Talk]]); someone else has edited or rolled back the page already. Last edit was by [[User:$3|$3]] ([[User talk:$3|Talk]]). 61 81 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Ən köhnə səhifələr 62 82 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default və 63 83 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default '''Warning:''' You are not logged in. Your IP address will be recorded in this page's edit history. 64 84 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default - 65 85 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Talk for this IP 66 86 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default ----''This is the discussion page for an anonymous user who has not created an account yet or who does not use it. We therefore have to use the numerical IP address to identify him/her. Such an IP address can be shared by several users. If you are an anonymous user and feel that irrelevant comments have been directed at you, please [[Special:Userlogin|create an account or log in]] to avoid future confusion with other anonymous users.'' 67 87 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Anonymous user(s) of {{SITENAME}} 68 88 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Aprel 69 89 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Aprel 70 90 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Mündəricat Səhifəsi 71 91 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default A page of that name already exists, or the name you have chosen is not valid. Please choose another name. 72 92 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Məqaləyə get 73 93 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Articles starting with ''$1'' 74 94 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Avqust 75 95 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Avqust 76 96 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Autoblocked because your IP address has been recently used by "[[User:$1|$1]]". The reason given for $1's block is: "'''$2'''" 77 97 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Redirecting to [[$1]] 78 98 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Permission error 79 99 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The action you have requested is limited to users with the "$2" permission assigned. See $1. 80 100 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default This action cannot be performed on this page. 81 101 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default File name has been changed to "$1". 82 102 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default ".$1" is not a recommended image file format. 83 103 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Yanlış IP 84 104 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Badly formed search query 85 105 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default We could not process your query. This is probably because you have attempted to search for a word fewer than three letters long, which is not yet supported. It could also be that you have mistyped the expression, for example "fish and and scales". Please try another query. 86 106 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The passwords you entered do not match. 87 107 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Invalid raw signature; check HTML tags. 88 108 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Yanlış başlıq 89 109 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The requested page title was invalid, empty, or an incorrectly linked inter-language or inter-wiki title. It may contain one more characters which cannot be used in titles. 90 110 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default (Ana) 91 111 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The text of '''your edits''' to '''$1''' is shown below: 92 112 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The source of '''$1''' is shown below: 93 113 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Your user name or IP address has been blocked by $1. The reason given is this:<br />''$2''<br />You may contact $1 or one of the other [[{{ns:project}}:Administrators|administrators]] to discuss the block. Note that you may not use the "e-mail this user" feature unless you have a valid e-mail address registered in your [[Special:Preferences|user preferences]]. Your IP address is $3. Please include this address in any queries you make. 1484 2006-08-31T18:08:01Z MediaWiki default <big>'''Your user name or IP address has been blocked.'''</big> The block was made by $1. The reason given is ''$2''. You can contact $1 or another [[{{ns:project}}:Administrators|administrator]] to discuss the block. You cannot use the 'email this user' feature unless a valid email address is specified in your [[Special:Preferences|account preferences]]. Your current IP address is $3. Please include this in any queries. 94 114 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İstifadəçi bloklanıb 95 115 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İstifadəçiyi blokla 96 116 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default bloklandi 1485 2006-08-31T18:08:03Z MediaWiki default bloklandi 97 117 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default [[{{ns:Special}}:Contributions/$1| $1]]bloklanıb. <br />See[[{{ns:Special}}:Ipblocklist|IP blok siyahisi]] bloklanmış IP lər. 98 118 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Use the form below to block write access from a specific IP address or username. This should be done only only to prevent vandalism, and in accordance with [[{{ns:project}}:Policy|policy]]. Fill in a specific reason below (for example, citing particular pages that were vandalized). 99 119 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default blokla 100 120 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default $1, $2 blocked $3 ($4) 101 121 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default blocked "[[$1]]" with an expiry time of $2 102 122 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Blok qeydı 103 123 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default This is a log of user blocking and unblocking actions. Automatically blocked IP addresses are not listed. See the [[Special:Ipblocklist|IP block list]] for the list of currently operational bans and blocks. 104 124 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Qalın mətn 105 125 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Qalın mətn 106 126 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Kitab mənbələri 107 127 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Below is a list of links to other sites that sell new and used books, and may also have further information about books you are looking for. 108 128 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default b 109 129 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Xətalı istiqamətləndirmə 110 130 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The following redirects link to non-existent pages: 111 131 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Xəta mə'ruzəsı 112 132 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Project:Xəta_mə'ruzəsı 113 133 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default tarixe görə 114 134 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default ada görə 115 135 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default ölçüye görə 116 136 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The following is a cached copy of the requested page, and may not be up to date. 117 137 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Ləğv et 118 138 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Could not delete the page or file specified. (It may have already been deleted by someone else.) 119 139 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Undelete failed; someone else may have undeleted the page first. 120 140 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Cannot revert edit; last contributor is only author of this page. 121 141 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Kateqoriyalar 122 142 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Wikide aşağıdaki kateqoriyalar var. 123 143 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default kateqoriya 124 144 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default "$1" kategoriyasındaki məqalələr 125 145 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu kategoriyada $1 məqalə var. 126 146 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default | 127 147 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default changed 128 148 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Parol dəyiş 129 149 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default dəyişiklik 130 150 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Clear watchlist 131 151 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default '''Note:''' After saving, you may have to bypass your browser's cache to see the changes. '''Mozilla / Firefox / Safari:''' hold down ''Shift'' while clicking ''Reload'', or press ''Ctrl-Shift-R'' (''Cmd-Shift-R'' on Apple Mac); '''IE:''' hold ''Ctrl'' while clicking ''Refresh'', or press ''Ctrl-F5''; '''Konqueror:''': simply click the ''Reload'' button, or press ''F5''; '''Opera''' users may need to completely clear their cache in ''Tools→Preferences''. 132 152 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Columns: 133 153 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Seçilən versiyaları müqaisə et 134 154 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Təsdiq et 135 155 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Clear the cache of this page? $1 136 156 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default OK 137 157 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Silmeyi təsdiq et 138 158 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default You are about to permanently delete a page or image along with all of its history from the database. Please confirm that you intend to do this, that you understand the consequences, and that you are doing this in accordance with [[{{ns:project}}:Policy]]. 139 159 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default You must confirm your e-mail address before editing pages. Please set and validate your e-mail address through your [[Special:Preferences|user preferences]]. 140 160 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default E-mail confirmation required to edit 141 161 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default E-məktubunu təsdiq et 142 162 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Someone, probably you from IP address $1, has registered an account "$2" with this e-mail address on {{SITENAME}}. To confirm that this account really does belong to you and activate e-mail features on {{SITENAME}}, open this link in your browser: $3 If this is *not* you, don't follow the link. This confirmation code will expire at $4. 143 163 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Something went wrong saving your confirmation. 144 164 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Invalid confirmation code. The code may have expired. 145 165 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default E-məktubunuz indi təsdiq edildi. 146 166 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default You need to $1 to confirm your email address. 147 167 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Təsdiq kodu göndər 148 168 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Could not send confirmation mail. Check address for invalid characters. 1602 2006-10-25T17:01:14Z MediaWiki default 13 Could not send confirmation mail. Check address for invalid characters. Mailer returned: $1 149 169 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Təsdiq e-məktubu göndərildi. 150 170 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default {{SITENAME}} e-məktub təsdiq etme 151 171 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default E-məktub ünvanınız indi təsdiq edildi. 152 172 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default This wiki requires that you validate your e-mail address before using e-mail features. Activate the button below to send a confirmation mail to your address. The mail will include a link containing a code; load the link in your browser to confirm that your e-mail address is valid. 153 173 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Qorumayı təsdiq et 154 174 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Do you really want to protect this page? 155 175 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default User [[User:$1|$1]] ([[User talk:$1|talk]]) deleted this page after you started editing with reason: : ''$2'' Please confirm that really want to recreate this page. 156 176 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Confirm unprotection 157 177 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Do you really want to unprotect this page? 158 178 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Context per line: 159 179 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Lines per hit: 160 180 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Köməklər 161 181 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default For $1 162 182 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default İstifadəçi köməkləri 163 183 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu məzmun $1 əhatəsindədir. 164 184 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Project:Müəllif 165 185 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default {{SITENAME}} müəllif 166 186 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Please note that all contributions to {{SITENAME}} are considered to be released under the $2 (see $1 for details). If you don't want your writing to be edited mercilessly and redistributed at will, then don't submit it here.<br /> You are also promising us that you wrote this yourself, or copied it from a public domain or similar free resource. <strong>DO NOT SUBMIT COPYRIGHTED WORK WITHOUT PERMISSION!</strong> 167 187 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Please note that all contributions to {{SITENAME}} may be edited, altered, or removed by other contributors. If you don't want your writing to be edited mercilessly, then don't submit it here.<br /> You are also promising us that you wrote this yourself, or copied it from a public domain or similar free resource (see $1 for details). <strong>DO NOT SUBMIT COPYRIGHTED WORK WITHOUT PERMISSION!</strong> 168 188 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Couldn't remove item '$1'... 169 189 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Yeni hesab aç 170 190 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default e-məktub ilə 171 191 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Məqalə yarat 172 192 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default created 173 193 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Page credits 174 194 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default hh 175 195 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Güncəl hadisələr 176 196 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Project:Güncəl Hadisələr 177 197 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Hal-hazırkı versiya 178 198 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Hal-hazırkı versiyanı göstər 179 199 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Data 180 200 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Verilənlər bazası xətası 181 201 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Tərcih yox 182 202 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Tarix formatı 183 203 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Tarix və vaxt 184 204 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default A database query syntax error has occurred. This may indicate a bug in the software. The last attempted database query was: <blockquote><tt>$1</tt></blockquote> from within function "<tt>$2</tt>". MySQL returned error "<tt>$3: $4</tt>". 185 205 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default A database query syntax error has occurred. The last attempted database query was: "$1" from within function "$2". MySQL returned error "$3: $4" 186 206 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Dead-end pages 187 207 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Dekabr 188 208 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Dekabr 189 209 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default default 190 210 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Search in these namespaces by default: 191 211 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default {{SITENAME}} e-məktub 192 212 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Sil 193 213 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Sil və apar 194 214 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Yes, delete the page 195 215 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Deleted to make way for move 196 216 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default ==Deletion required== The destination article "[[$1]]" already exists. Do you want to delete it to make way for the move? 197 217 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Reason for deletion 198 218 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default silindi "[[$1]]" 199 219 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default [deleted] 200 220 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Deleted old revision $1. 201 221 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default "$1" has been deleted. See $2 for a record of recent deletions. 202 222 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Warning: This page has been deleted after you started editing! 203 223 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default sil 204 224 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Delete all revisions of this file 205 225 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Səhifəni sil 206 226 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default (Deleting "$1") 207 227 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Bu səhifəni sil 208 228 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default deletion log 209 229 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Deletion log 210 230 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Below is a list of the most recent deletions. 211 231 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Destination filename 212 232 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The action you have requested can only be performed by users with "developer" capability. See $1. 213 233 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Developer access required 214 234 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default fərq 215 235 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default (Versiyalar arasındakı fərq) 216 236 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Disambiguation pages 217 237 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default Template:disambig 218 238 2006-07-01T18:39:57Z MediaWiki default The following pages link to a <i>disambiguation page</i>. They should link to the appropriate topic instead.<br />A page is treated as disambiguation if it is linked from $1.<br />Links from other namespaces are <i>not</i> listed here. 219 239 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Project:General_disclaimer 220 240 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default İmtina etmə 221 241 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default (Link to this page as [[$1]]) 222 242 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default İkiqat istiqamətləndirmələr 223 243 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Each row contains links to the first and second redirect, as well as the first line of the second redirect text, usually giving the "real" target page, which the first redirect should point to. 224 244 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default download 225 245 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A confirmation e-mail has been sent to the nominated e-mail address. Before any other mail is sent to the account, you will have to follow the instructions in the e-mail, to confirm that the account is actually yours. 226 246 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Redaktə 227 247 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Edit this file using an external application 228 248 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default See the [http://meta.wikimedia.org/wiki/Help:External_editors setup instructions] for more information. 229 249 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default The edit comment was: "<i>$1</i>". 230 250 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Edit conflict: $1 231 251 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bu səhifənin hal-hazırkı versiyanı redaktə et 232 252 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Redaktə kömək 233 253 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Help:Redaktə 234 254 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Redaktə $1 235 255 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Editing $1 (comment) 236 256 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default '''Warning:''' You are editing a page which is used to provide interface text for the software. Changes to this page will affect the appearance of the user interface for other users. 237 257 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default <strong>WARNING: You are editing an out-of-date revision of this page. If you save it, any changes made since this revision will be lost.</strong> 238 258 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Editing $1 (section) 239 259 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default redaktə 240 260 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default redaktə 241 261 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Edit section: $1 242 262 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bu səhifəni redaktə edin 243 263 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default <!-- Text here will be shown below edit and upload forms. --> 244 264 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Edit User Groups 245 265 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default E-məktub 246 266 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default E-məktub ünvanınız $1 tarixində təsdiq edilib. 247 267 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default E-məktubunu təsdiq et 248 268 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Kimdən 249 269 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Mesaj 250 270 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Your e-mail address is <strong>not yet authenticated</strong>. No e-mail will be sent for any of the following features. 1608 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default 13 Your e-mail address is not yet authenticated. No e-mail will be sent for any of the following features. 251 271 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default İstifadəçiyə e-məktub yolla 252 272 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default If this user has entered a valid e-mail address in his or her user preferences, the form below will send a single message. The e-mail address you entered in your user preferences will appear as the "From" address of the mail, so the recipient will be able to reply. 253 273 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Göndər 254 274 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default E-məktub göndərildi 255 275 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Your e-mail message has been sent. 256 276 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Mövzu 257 277 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default To 258 278 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default İstifadəçiyə e-məktub yolla 259 279 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default The file you uploaded seems to be empty. This might be due to a typo in the file name. Please check whether you really want to upload this file. 260 280 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Dear $WATCHINGUSERNAME, the {{SITENAME}} page $PAGETITLE has been $CHANGEDORCREATED on $PAGEEDITDATE by $PAGEEDITOR, see $PAGETITLE_URL for the current version. $NEWPAGE Editor's summary: $PAGESUMMARY $PAGEMINOREDIT Contact the editor: mail: $PAGEEDITOR_EMAIL wiki: $PAGEEDITOR_WIKI There will be no other notifications in case of further changes unless you visit this page. You could also reset the notification flags for all your watched pages on your watchlist. Your friendly {{SITENAME}} notification system -- To change your watchlist settings, visit {{fullurl:{{ns:special}}:Watchlist/edit}} Feedback and further assistance: {{fullurl:{{ns:help}}:Contents}} 261 281 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default See $1 for all changes since your last visit. 262 282 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default {{SITENAME}} Notification Mailer 263 283 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default This is a new page. 264 284 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Mark all pages visited 265 285 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default {{SITENAME}} page $PAGETITLE has been $CHANGEDORCREATED by $PAGEEDITOR 266 286 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Enter a reason for the lock, including an estimate of when the lock will be released 267 287 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Xəta 268 288 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Xəta 269 289 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default content before blanking was: '$1' 270 290 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default səhifə boş 271 291 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default content was: '$1' 272 292 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default content was: '$1' (and the only contributor was '$2') 1609 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default 13 content was: '$1' (and the only contributor was '[[Special:Contributions/$2|$2]]') 273 293 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Aperture 274 294 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Author 275 295 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bits per component 276 296 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Brightness 277 297 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default CFA pattern 278 298 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Color space 279 299 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default sRGB 280 300 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default FFFF.H 281 301 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Meaning of each component 282 302 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default does not exist 283 303 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Y 284 304 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Cb 285 305 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Cr 286 306 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default R 287 307 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default G 288 308 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default B 289 309 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Image compression mode 290 310 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Compression scheme 291 311 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Uncompressed 292 312 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default JPEG 293 313 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Contrast 294 314 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal 295 315 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Soft 296 316 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Hard 297 317 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Copyright holder 298 318 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Custom image processing 299 319 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal process 300 320 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Custom process 301 321 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default File change date and time 302 322 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Date and time of digitizing 303 323 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Date and time of data generation 304 324 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Device settings description 305 325 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Digital zoom ratio 306 326 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exif version 307 327 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exposure bias 308 328 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exposure index 309 329 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exposure mode 310 330 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Auto exposure 311 331 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Manual exposure 312 332 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Auto bracket 313 333 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exposure Program 314 334 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Not defined 315 335 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Manual 316 336 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal program 317 337 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Aperture priority 318 338 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Shutter priority 319 339 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Creative program (biased toward depth of field) 320 340 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Action program (biased toward fast shutter speed) 321 341 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Portrait mode (for closeup photos with the background out of focus) 322 342 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Landscape mode (for landscape photos with the background in focus) 323 343 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Exposure time 324 344 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 sec ($2) 325 345 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default File source 326 346 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default DSC 327 347 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Flash 328 348 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Flash energy 329 349 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Supported Flashpix version 330 350 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default F Number 331 351 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default f/$1 332 352 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Lens focal length 333 353 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 mm 334 354 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Focal length in 35 mm film 335 355 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Focal plane resolution unit 336 356 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default inches 337 357 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Focal plane X resolution 338 358 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Focal plane Y resolution 339 359 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Scene control 340 360 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default None 341 361 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Low gain up 342 362 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default High gain up 343 363 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Low gain down 344 364 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default High gain down 345 365 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Altitude 346 366 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Altitude reference 347 367 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Name of GPS area 348 368 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default GPS date 349 369 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bearing of destination 350 370 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for bearing of destination 351 371 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Distance to destination 352 372 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for distance to destination 353 373 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Latitude destination 354 374 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for latitude of destination 355 375 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Longitude of destination 356 376 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for longitude of destination 357 377 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default GPS differential correction 358 378 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Magnetic direction 359 379 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default True direction 360 380 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Measurement precision 361 381 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Direction of image 362 382 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for direction of image 363 383 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Latitude 364 384 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default North latitude 365 385 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default South latitude 366 386 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default North or South Latitude 367 387 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Longitude 368 388 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default East longitude 369 389 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default West longitude 370 390 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default East or West Longitude 371 391 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Geodetic survey data used 372 392 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Measurement mode 373 393 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default 2-dimensional measurement 374 394 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default 3-dimensional measurement 375 395 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Name of GPS processing method 376 396 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Satellites used for measurement 377 397 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Speed of GPS receiver 378 398 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Kilometres per hour 379 399 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Miles per hour 380 400 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Knots 381 401 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Speed unit 382 402 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Receiver status 383 403 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Measurement in progress 384 404 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Measurement interoperability 385 405 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default GPS time (atomic clock) 386 406 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Direction of movement 387 407 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Reference for direction of movement 388 408 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default GPS tag version 389 409 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Image title 390 410 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Height 391 411 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unique image ID 392 412 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Width 393 413 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default ISO speed rating 394 414 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Offset to JPEG SOI 395 415 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bytes of JPEG data 396 416 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Light source 397 417 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unknown 398 418 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Daylight 399 419 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Cloudy weather 400 420 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Shade 401 421 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Daylight fluorescent (D 5700 – 7100K) 402 422 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Day white fluorescent (N 4600 – 5400K) 403 423 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Cool white fluorescent (W 3900 – 4500K) 404 424 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default White fluorescent (WW 3200 – 3700K) 405 425 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Standard light A 406 426 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Standard light B 407 427 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Standard light C 408 428 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fluorescent 409 429 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default D55 410 430 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default D65 411 431 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default D75 412 432 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default D50 413 433 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default ISO studio tungsten 414 434 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Other light source 415 435 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Tungsten (incandescent light) 416 436 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Flash 417 437 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fine weather 418 438 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Camera manufacturer 419 439 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 420 440 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Manufacturer notes 421 441 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Maximum land aperture 422 442 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Metering mode 423 443 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unknown 424 444 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Average 425 445 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default CenterWeightedAverage 426 446 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Other 427 447 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Spot 428 448 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default MultiSpot 429 449 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Pattern 430 450 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Partial 431 451 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Camera model 432 452 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 433 453 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Optoelectronic conversion factor 434 454 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Orientation 435 455 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal 436 456 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Flipped horizontally 437 457 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Rotated 180° 438 458 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Flipped vertically 439 459 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Rotated 90° CCW and flipped vertically 440 460 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Rotated 90° CW 441 461 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Rotated 90° CW and flipped vertically 442 462 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Rotated 90° CCW 443 463 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Pixel composition 444 464 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default RGB 445 465 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default YCbCr 446 466 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Valid image height 447 467 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Valid image width 448 468 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Data arrangement 449 469 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default chunky format 450 470 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default planar format 451 471 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Chromaticities of primarities 452 472 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Pair of black and white reference values 453 473 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Related audio file 454 474 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unit of X and Y resolution 455 475 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Number of rows per strip 456 476 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Number of components 457 477 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Saturation 458 478 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal 459 479 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Low saturation 460 480 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default High saturation 461 481 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Scene capture type 462 482 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Standard 463 483 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Landscape 464 484 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Portrait 465 485 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Night scene 466 486 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Scene type 467 487 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A directly photographed image 468 488 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Sensing method 469 489 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Undefined 470 490 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default One-chip color area sensor 471 491 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Two-chip color area sensor 472 492 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Three-chip color area sensor 473 493 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Color sequential area sensor 474 494 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Trilinear sensor 475 495 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Color sequential linear sensor 476 496 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Sharpness 477 497 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Normal 478 498 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Soft 479 499 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Hard 480 500 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Shutter speed 481 501 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Software used 482 502 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 483 503 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Spatial frequency response 484 504 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Spectral sensitivity 485 505 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bytes per compressed strip 486 506 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Image data location 487 507 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Subject area 488 508 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Subject distance 489 509 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 metres 490 510 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Subject distance range 491 511 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unknown 492 512 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Macro 493 513 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Close view 494 514 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Distant view 495 515 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Subject location 496 516 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default DateTime subseconds 497 517 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default DateTimeDigitized subseconds 498 518 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default DateTimeOriginal subseconds 499 519 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Transfer function 500 520 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default User comments 501 521 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default White Balance 502 522 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Auto white balance 503 523 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Manual white balance 504 524 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default White point chromaticity 505 525 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Horizontal resolution 506 526 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 dpc 507 527 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 dpi 508 528 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Color space transformation matrix coefficients 509 529 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Y and C positioning 510 530 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Subsampling ratio of Y to C 511 531 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Vertical resolution 512 532 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default expires $1 513 533 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Someone else has changed this page since you started editing it. The upper text area contains the page text as it currently exists. Your changes are shown in the lower text area. You will have to merge your changes into the existing text. <b>Only</b> the text in the upper text area will be saved when you press "Save page".<br /> 514 534 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Səhifələri ixrac et 515 535 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Export 516 536 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Include only the current revision, not the full history 517 537 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default ---- '''Note:''' Exporting the full history of pages through this form has been disabled due to performance reasons. 518 538 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default You can export the text and editing history of a particular page or set of pages wrapped in some XML. This can be imported into another wiki using MediaWiki via the Special:Import page. To export pages, enter the titles in the text box below, one title per line, and select whether you want the current version as well as all old versions, with the page history lines, or just the current version with the info about the last edit. In the latter case you can also use a link, e.g. [[{{ns:Special}}:Export/{{int:mainpage}}]] for the page {{int:mainpage}}. 519 539 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default There was either an external authentication database error or you are not allowed to update your external account. 520 540 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default http://www.misal.com başlıq 521 541 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Xarici səhifə (http:// ekini unutma) 522 542 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default FAQ 523 543 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Project:FAQ 524 544 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fevral 525 545 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fevral 526 546 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Invalid subscription feed type. 527 547 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Feed: 528 548 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Could not copy file "$1" to "$2". 529 549 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Could not delete file "$1". 530 550 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Summary 531 551 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A file with this name exists already, please check $1 if you are not sure if you want to change it. 532 552 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A file with this name exists already; please go back and upload this file under a new name. [[Image:$1|thumb|center|$1]] 533 553 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A file with this name exists already in the shared file repository; please go back and upload this file under a new name. [[Image:$1|thumb|center|$1]] 534 554 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1KB, MIME type: <code>$2</code> 535 555 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default File missing 536 556 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fayl adı 537 557 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Could not find file "$1". 538 558 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Could not rename file "$1" to "$2". 539 559 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fayllar 540 560 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Mənbə 541 561 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Müəllif statusu 542 562 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default File $1 uploaded successfully. Please follow this link: $2 to the description page and fill in information about the file, such as where it came from, when it was created and by whom, and anything else you may know about it. If this is an image, you can insert it like this: <tt><nowiki>[[Image:$1|thumb|Description]]</nowiki></tt> 543 563 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default İzahat: 544 564 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default A file of this name has been previously uploaded and subsequently deleted. You should check the $1 before proceeding to upload it again. 545 565 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Error: could not submit form 546 566 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Cümǝ 547 567 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default fetching file list 548 568 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Gətir 549 569 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default <form method="get" action="http://www.google.com/search" id="googlesearch"> <input type="hidden" name="domains" value="{{SERVER}}" /> <input type="hidden" name="num" value="50" /> <input type="hidden" name="ie" value="$2" /> <input type="hidden" name="oe" value="$2" /> <input type="text" name="q" size="31" maxlength="255" value="$1" /> <input type="submit" name="btnG" value="$3" /> <div> <input type="radio" name="sitesearch" id="gwiki" value="{{SERVER}}" checked="checked" /><label for="gwiki">{{SITENAME}}</label> <input type="radio" name="sitesearch" id="gWWW" value="" /><label for="gWWW">WWW</label> </div> </form> 550 570 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Giriş hesabınız varsa $1. 551 571 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default daxil olun 552 572 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Group: 553 573 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default (all) 554 574 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bots 555 575 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bot 556 576 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bureaucrats 557 577 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bureaucrat 558 578 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Stewards 559 579 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Steward 560 580 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Sysops 561 581 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Sysop 562 582 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default {{ns:project}}:Bots 563 583 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default {{ns:project}}:Bureaucrats 564 584 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default {{ns:project}}:Administrators 565 585 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default User groups 566 586 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fill in from browser 567 587 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Başlıq metni 568 588 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default 2. səviyyə başlıq 569 589 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Kömək 570 590 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Help:Mündəricət 571 591 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default gizlət 572 592 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Hide results 573 593 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default gizlə 574 594 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default tarixçə 575 595 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Ən əvvəlki 576 596 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Ən sonuncu 577 597 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fərqləri seçmə və göstərmə: müqaisə etmək istədiyiniz versiyaların yanındakı radio qutularına işarə qoyun və daxil etmə düyməsinə(enter-a) və ya "müqaisə et" düyməsinə vurun.<br /> Açıqlama: (hh) = hal-hazırkı versiya ilə olan fərqlər, (son) = əvvəlki versiya ilə olan fərqlər, K = kiçik redaktə. 578 598 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Səhifənin tarixçəsi 579 599 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Revision history for this page on the wiki 580 600 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default The requested page doesn't exist. It may have been deleted from the wiki, or renamed. Try [[Special:Search|searching on the wiki]] for relevant new pages. 581 601 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 at $2 582 602 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Revision history 583 603 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default - 584 604 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Tarixçə 585 605 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Warning: The page you are about to delete has a history: 586 606 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Horizontal cizgi 587 607 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Ignore warning and save file anyway. 588 608 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Ignore any warnings 589 609 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default The filename "$1" contains characters that are not allowed in page titles. Please rename the file and try uploading it again. 590 610 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Search 591 611 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Misal.jpg 592 612 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Embedded image 593 613 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Links 594 614 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Fayl siyahısı 595 615 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default bütün 596 616 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default This shows only images uploaded by $1. 597 617 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Below is a list of '''$1''' {{plural:$1|file|files}} sorted $2. 598 618 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Limit images on image description pages to: 599 619 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default View image page 600 620 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Revert to earlier version was successful. 601 621 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default del 602 622 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default desc 603 623 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Legend: (cur) = this is the current file, (del) = delete this old version, (rev) = revert to this old version. <br /><i>Click on date to see the file uploaded on that date</i>. 604 624 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Faylın tarixçəsi 605 625 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Legend: (desc) = show/edit file description. 606 626 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Destination title is of a special type; cannot move pages into that namespace. 1613 2006-10-25T17:01:21Z MediaWiki default 13 Source or destination title is of a special type; cannot move pages from and into that namespace. 607 627 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Import pages 608 628 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Copy all history versions for this page 609 629 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Import 610 630 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Select a wiki and page title to import. Revision dates and editors' names will be preserved. All transwiki import actions are logged at the [[Special:Log/import|import log]]. 611 631 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default transwikied $1 612 632 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 revision(s) from $2 613 633 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default imported $1 by file upload 1614 2006-10-25T17:01:21Z MediaWiki default 13 imported [[$1]] by file upload 614 634 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 revision(s) 615 635 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default $1 revision(s) 1509 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default $1 {{PLURAL:$1|revision|revisions}} 616 636 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bad interwiki link 617 637 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Couldn't open import file 618 638 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Import failed: $1 619 639 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Conflicting history revision exists (may have imported this page before) 620 640 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Importing $1 621 641 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Transwiki import 622 642 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Import log 623 643 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Administrative imports of pages with edit history from other wikis. 624 644 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default No import file was uploaded. 625 645 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default No pages to import. 626 646 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default No transwiki import sources have been defined and direct history uploads are disabled. 627 647 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Empty or no text 628 648 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Importing pages... 629 649 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Import succeeded! 630 650 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Please export the file from the source wiki using the Special:Export utility, save it to your disk and upload it here. 631 651 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unknown import source type 632 652 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Upload of import file failed; perhaps the file is bigger than the allowed upload size. 633 653 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default infinite 634 654 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Information 635 655 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Information for page 636 656 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Daxili xəta 637 657 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Interlanguage links 638 658 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default E-məktub ünvanını qeyri düzgün formatda olduğu üçün qəbul edə bilmirik. Xahiş edirik düzgün formatlı ünvan daxil edin və ya bu sahəni boş qoyun. 639 659 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Seçilən xaricindəkiləri 640 660 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Invalid IP range. 641 661 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default IP Address 642 662 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default IP Address or username 643 663 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Expiry time invalid. 644 664 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Expiry 645 665 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Əngəllənmiş istifadəçilər siyahı 646 666 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default The blocklist is empty. 647 667 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default 2 hours:2 hours,1 day:1 day,3 days:3 days,1 week:1 week,2 weeks:2 weeks,1 month:1 month,3 months:3 months,6 months:6 months,1 year:1 year,infinite:infinite 648 668 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Other time 649 669 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default other 650 670 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Səbəb 651 671 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Bu istifadəçiyi əngəllə 652 672 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Unblock this address 653 673 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default ISBN 654 674 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default redirect page 655 675 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default inclusion 656 676 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Kursiv mətn 657 677 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Kursiv mətn 658 678 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Problem with item '$1', invalid name... 659 679 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Yanvar 660 680 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Yanvar 661 681 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Iyul 662 682 2006-07-01T18:39:58Z MediaWiki default Iyul 663 683 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Jump to: 664 684 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default navigation 665 685 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default search 666 686 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Iyun 667 687 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Iyun 668 688 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Warning: Page may not contain recent updates. 669 689 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default It is recommended that files do not exceed $1 bytes in size; this file is $2 bytes 670 690 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This file is bigger than the server is configured to allow. 671 691 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default son 672 692 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bu səhifə sonuncu dəfə $1 tarixində redaktə edilib. 673 693 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This page was last modified $1 by $2. 674 694 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Licensing 675 695 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default - 676 696 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sətir $1: 677 697 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bağlantı başlığı 678 698 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Daxili bağlantı 679 699 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (Bağlantılar siyahı) 680 700 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default /^(.*?)([a-zA-Z\x80-\xff]+)$/sD 681 701 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The following pages link to here: 1517 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default The following pages link to '''[[:$1]]''': 682 702 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The following pages link to this file: 683 703 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default /^([a-z]+)(.*)$/sD 684 704 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (davam) 685 705 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default List redirects 686 706 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi siyahı 687 707 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Loading page history 688 708 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default loading revision for diff 689 709 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Məhəlli vaxt 690 710 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Lock database 691 711 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yes, I really want to lock the database. 692 712 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Lock database 693 713 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Database lock succeeded 694 714 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The database has been locked. <br />Remember to remove the lock after your maintenance is complete. 1519 2006-08-31T18:08:15Z MediaWiki default The database has been locked. <br />Remember to [[Special:Unlockdb|remove the lock]] after your maintenance is complete. 695 715 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Locking the database will suspend the ability of all users to edit pages, change their preferences, edit their watchlists, and other things requiring changes in the database. Please confirm that this is what you intend to do, and that you will unlock the database when your maintenance is done. 696 716 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You did not check the confirmation box. 697 717 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Loglar 698 718 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No matching items in log. 699 719 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Daxil ol 700 720 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default 701 721 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Login error 702 722 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Language: $1 703 723 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default * Deutsch|de * English|en * Esperanto|eo * Français|fr * Español|es * Italiano|it * Nederlands|nl 704 724 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi Giriş Səhifəsi 705 725 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <b>There has been a problem with your login.</b><br />Try again! 706 726 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{SITENAME}}-ya daxil olmaq üçün "veb kökələrinin" (cookies) istifadəsinə icazə verilməlidir. 707 727 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default log in 708 728 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You must $1 to view other pages. 709 729 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Login Required 710 730 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''"$1" olaraq {{SITENAME}}-ya daxil oldunuz.''' 711 731 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Daxil olundu 712 732 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Çıxış 713 733 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>Sistemdən çıxdınız.</strong><br /> Vikipediyanı anonim olaraq istifadə etməyə davam edəbilər, və ya eyni yaxud başqa istifadəçi adı ilə yenidən daxil ola bilərsiniz. Diqqətinizə çatdırırıq ki, ön yaddaşı (browser cache) təmizləyənə qədər bə'zi səhifələr sistemdən çıxdığınız halda da göstərilə bilər. 714 734 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi çıxış 715 735 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yetim səhifələr 716 736 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>ERROR: The text you have submitted is $1 kilobytes long, which is longer than the maximum of $2 kilobytes. It cannot be saved.</strong> 717 737 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Uzun səhifələr 718 738 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>WARNING: This page is $1 kilobytes long; some browsers may have problems editing pages approaching or longer than 32kb. Please consider breaking the page into smaller sections.</strong> 719 739 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Error sending mail: $1 720 740 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Parolu unutmuşam 721 741 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No send address 722 742 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You must be [[Special:Userlogin|logged in]] and have a valid e-mail address in your [[Special:Preferences|preferences]] to send e-mail to other users. 723 743 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Ana Səhifə 724 744 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Consult the [http://meta.wikimedia.org/wiki/Help:Contents User's Guide] for information on using the wiki software. == Getting started == * [http://www.mediawiki.org/wiki/Help:Configuration_settings Configuration settings list] * [http://www.mediawiki.org/wiki/Help:FAQ MediaWiki FAQ] * [http://mail.wikimedia.org/mailman/listinfo/mediawiki-announce MediaWiki release mailing list] 725 745 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <big>'''MediaWiki has been successfully installed.'''</big> 726 746 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Make a user into a sysop 727 747 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <b>User "$1" could not be made into a sysop. (Did you enter the name correctly?)</b> 728 748 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Name of the user: 729 749 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <b>User "$1" is now a sysop</b> 730 750 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Make this user into a sysop 731 751 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This form is used by bureaucrats to turn ordinary users into administrators. Type the name of the user in the box and press the button to make the user an administrator 732 752 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Make a user into a sysop 733 753 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mart 734 754 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mart 735 755 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mark as patrolled 736 756 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [$1] 737 757 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mark this article as patrolled 738 758 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Marked as patrolled 739 759 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Cannot mark as patrolled 740 760 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You need to specify a revision to mark as patrolled. 741 761 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The selected revision has been marked as patrolled. 742 762 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The query "$1" matched $2 page titles and the text of $3 pages. 743 763 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Riyaziyyat 744 764 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Can't write to or create math output directory 745 765 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Can't write to or create math temp directory 746 766 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Failed to parse 747 767 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default PNG conversion failed; check for correct installation of latex, dvips, gs, and convert 748 768 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default lexing error 749 769 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Missing texvc executable; please see math/README to configure. 750 770 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Insert formula here 751 771 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default syntax error 752 772 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mathematical formula (LaTeX) 753 773 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default unknown error 754 774 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default unknown function 755 775 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default May 756 776 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default May 757 777 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Misal.ogg 758 778 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Media file link 759 779 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''Warning''': This file may contain malicious code, by executing it your system may be compromised.<hr /> 760 780 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Metadata 761 781 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hide extended details 762 782 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Show extended details 763 783 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default EXIF metadata fields listed in this message will be included on image page display when the metadata table is collapsed. Others will be hidden by default. * make * model * datetimeoriginal * exposuretime * fnumber * focallength 764 784 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This file contains additional information, probably added from the digital camera or scanner used to create or digitize it. If the file has been modified from its original state, some details may not fully reflect the modified image. 765 785 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Metadata (see [[{{ns:project}}:Metadata]] for an explanation): 766 786 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default MIME axtar 767 787 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default MIME type: 768 788 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default File names must be at least three letters. 769 789 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Kiçik redaktə 770 790 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default k 771 791 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The database did not find the text of a page that it should have found, named "$1". This is usually caused by following an outdated diff or history link to a page that has been deleted. If this is not the case, you may have found a bug in the software. Please report this to an administrator, making note of the URL. 772 792 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Please enter a comment below. 773 793 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <b>Missing image</b><br /><i>$1</i> 774 794 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''Reminder:''' You have not provided an edit summary. If you click Save again, your edit will be saved without one. 775 795 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bazar ertǝsi 776 796 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default More... 777 797 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Kateqoriyası ən çox olan məqalələr 778 798 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Most linked to images 779 799 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Most linked to pages 780 800 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Most linked to categories 781 801 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Ən çox nəzərdən keçirilmiş (versiyalı) məqalələr 782 802 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Adını dəyişdir 783 803 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Səhifənin adını dəyişdir 784 804 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default moved to 785 805 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Move log 786 806 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Below is a list of page moved. 787 807 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Not logged in 788 808 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You must be a registered user and [[Special:Userlogin|logged in]] to move a page. 789 809 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Səhifənin adını dəyiş 790 810 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Səhifənin adını dəyiş 791 811 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The associated talk page will be automatically moved along with it '''unless:''' *A non-empty talk page already exists under the new name, or *You uncheck the box below. In those cases, you will have to move or merge the page manually if desired. 792 812 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Using the form below will rename a page, moving all of its history to the new name. The old title will become a redirect page to the new title. Links to the old page title will not be changed; be sure to check for double or broken redirects. You are responsible for making sure that links continue to point where they are supposed to go. Note that the page will '''not''' be moved if there is already a page at the new title, unless it is empty or a redirect and has no past edit history. This means that you can rename a page back to where it was just renamed from if you make a mistake, and you cannot overwrite an existing page. <b>WARNING!</b> This can be a drastic and unexpected change for a popular page; please be sure you understand the consequences of this before proceeding. 793 813 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Səbəb 794 814 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bu səhifənin müzakirə səhifəsinin de adını dəyişdir. 795 815 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bu səhifənin adını dəyiş 796 816 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default HTML if possible or else PNG 797 817 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default MathML if possible (experimental) 798 818 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Recommended for modern browsers 799 819 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Always render PNG 800 820 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default HTML if very simple or else PNG 801 821 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Leave it as TeX (for text browsers) 802 822 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Köməklərim 803 823 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mənim səhifəm 804 824 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Danişiqlarım 805 825 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Adlar fəzası: 806 826 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default bütün 807 827 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Rəhbər 808 828 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 bayt 809 829 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 {{PLURAL:$1|category|categories}} 810 830 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (Yeni) 811 831 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mövcud olmayan səhifəyə olan keçidi izlədiniz. Aşağıdakı sahəyə məzmununu yazaraq bu səhifəni '''siz''' yarada bilərsiniz. (əlavə məlumat üçün [[Project:Help|kömək səhifəsinə]] baxın). Əgər bu səhifəyə səhvən gəlmisinizsə sadəcə olaraq brauzerin '''geri''' düyməsinə vurun. 812 832 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{int:newarticletext}} 813 833 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default newbies 814 834 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni faylların siyahısı 815 835 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default diff to penultimate revision 1631 2006-10-25T17:01:25Z MediaWiki default 13 last change 816 836 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default yeni mesajlar! 817 837 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni səhifə 818 838 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Y 819 839 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni səhifələr 820 840 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni parol: 821 841 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default ,_ 822 842 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni başlıq 823 843 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (Yeni pəncərədə açılır) 824 844 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default sonrakı 825 845 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sonrakı fərq → 826 846 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default sonrakı $1 827 847 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sonrakı səhifə ($1) 828 848 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sonrakı versiya→ 829 849 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 bağlantı 830 850 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 {{PLURAL:$1|member|members}} 831 851 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hal-hazırda bu səhifə boşdur. Başqa səhifələrdə [[{{ns:special}}:Search/{{PAGENAME}}|bu səhifənin adını axtara]] bilər və ya '''[{{fullurl:{{NAMESPACE}}:{{PAGENAME}}|action=edit}} səhifəni siz redaktə edəbilərsiniz]'''. 832 852 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{int:noarticletext}} 833 853 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sorry! The wiki is experiencing some technical difficulties, and cannot contact the database server. <br /> $1 834 854 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No changes were found matching these criteria. 835 855 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{SITENAME}} uses cookies to log in users. You have cookies disabled. Please enable them and try again. 836 856 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The user account was created, but you are not logged in. {{SITENAME}} uses cookies to log in users. You have cookies disabled. Please enable them, then log in with your new username and password. 837 857 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This site has restricted the ability to create new pages. You can go back and edit an existing page, or [[Special:Userlogin|log in or create an account]]. 838 858 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Page creation limited 839 859 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Creative Commons RDF metadata disabled for this server. 840 860 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There is no credits info available for this page. 841 861 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Could not select database $1 842 862 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Dublin Core RDF metadata disabled for this server. 843 863 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default "$1" adlı istifadəçi e-məktub ünvanı qeyd edmemişdir. 844 864 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Specify an e-mail address for these features to work. 845 865 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This user has not specified a valid e-mail address, or has chosen not to receive e-mail from other users. 846 866 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default E-məktub ünvanı yox 847 867 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''There is no page titled "$1".''' You can [[:$1|create this page]]. 848 868 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There is no edit history for this page. 849 869 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No file by this name exists, you can $1. 850 870 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default faylı yüklə 851 871 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Nothing to see. 852 872 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default None selected 853 873 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No pages link to here. 1526 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default No pages link to '''[[:$1]]'''. 854 874 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There are no pages that link to this file. 855 875 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi adınız yoxdursa, $1. 856 876 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default hesab açın 857 877 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You have not specified a valid user name. 858 878 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''Note''': unsuccessful searches are often caused by searching for common words like "have" and "from", which are not indexed, or by specifying more than one search term (only pages containing all of the search terms will appear in the result). 1527 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default '''Note''': Unsuccessful searches are often caused by searching for common words like "have" and "from", which are not indexed, or by specifying more than one search term (only pages containing all of the search terms will appear in the result). 859 879 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>WARNING: Your browser is not unicode compliant. A workaround is in place to allow you to safely edit articles: non-ASCII characters will appear in the edit box as hexadecimal codes.</strong> 860 880 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You have requested an invalid special page, a list of valid special pages may be found at [[{{ns:special}}:Specialpages]]. 861 881 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No such action 862 882 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The action specified by the URL is not recognized by the wiki 863 883 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No such special page 864 884 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There is no user by the name "$1". Check your spelling, or create a new account. 865 885 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There is no user by the name "$1". Check your spelling. 866 886 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The wiki server can't provide data in a format your client can read. 867 887 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Not a content page 868 888 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You have not specified a target page or user to perform this function on. 869 889 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No target 870 890 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>Note:</strong> 871 891 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No page text matches 872 892 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default No page title matches 873 893 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Not logged in 874 894 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You have to specify a username. 875 895 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Noyabr 876 896 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Noyabr 877 897 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You have no items on your watchlist. 878 898 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Insert non-formatted text here 879 899 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Ignore wiki formatting 880 900 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 {{PLURAL:$1|revision|revisions}} 881 901 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Kateqoriya 882 902 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Kömək 883 903 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Fayl 884 904 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Məqalə 885 905 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Media page 886 906 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mə'lumat 887 907 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Layihə səhifəsi 888 908 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Xüsusi 889 909 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Şablon 890 910 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi səhifəsi 891 911 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of distinct authors (article): $1 892 912 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [$1] 893 913 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [$1 watching user/s] 894 914 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of edits (article): $1 895 915 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of distinct authors (discussion page): $1 896 916 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of edits (discussion page): $1 897 917 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of watchers: $1 898 918 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 {{PLURAL:$1|view|views}} 899 919 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Oktyabr 900 920 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Oktyabr 901 921 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default OK 902 922 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Köhne parol: 903 923 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Revision as of $1; $5<br />$3 | $2 | $4 904 924 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default orig 905 925 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Based on work by $1. 906 926 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Başqa dillərdə 907 927 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default others 908 928 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Move succeeded 909 929 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Page "[[$1]]" moved to "[[$2]]". 910 930 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 - {{SITENAME}} 911 931 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Someone (probably you, from IP address $1) requested that we send you a new password for {{SITENAME}} ($4). The password for user "$2" is now "$3". You should log in and change your password now. If someone else made this request or if you have remembered your password and you no longer wish to change it, you may ignore this message and continue using your old password. 912 932 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Password reminder from {{SITENAME}} 913 933 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default A new password has been sent to the e-mail address registered for "$1". Please log in again after you receive it. 914 934 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Your password is too short. It must have at least $1 characters. 915 935 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The following data is cached and may not be up to date. 916 936 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The following data is cached, and was last updated $1. 917 937 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sorry! This feature has been temporarily disabled because it slows the database down to the point that no one can use the wiki. 918 938 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Here is a saved copy from $1: 919 939 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Daimi bağlantı 920 940 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Personal tools 921 941 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Popular pages 922 942 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Kənd Meydani 923 943 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Project:Kənd Meydani 924 944 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Post a comment 925 945 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Axtar 926 946 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Search in namespaces:<br />$1<br />$2 List redirects<br />Search for $3 $9 927 947 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Nizamlamalar 928 948 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Prefix index 929 949 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default * E-məktub (qeyri-məcburi): Enables others to contact you through your user or user_talk page without the need of revealing your identity. 930 950 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This address is also used to send you e-mail notifications if you enabled the options. 931 951 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default * Real name (optional): if you choose to provide it this will be used for giving you attribution for your work. 932 952 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Digər tərcihlər 933 953 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstifadəçi profili 934 954 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Son dəyişikliklər 935 955 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Watchlist 936 956 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of days to show in watchlist: 937 957 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Number of edits to show in expanded watchlist: 938 958 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Not logged in 939 959 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You must be [[Special:Userlogin|logged in]] to set user preferences. 940 960 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Preferences have been reset from storage. 941 961 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sınaq göstərişi 942 962 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This preview reflects the text in the upper text editing area as it will appear if you choose to save. 943 963 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>Bu yalnız sınaq göstərişidir; dəyişikliklər hal-hazırda qeyd edilmemişdir!</strong> 944 964 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default ← Əvvəlki fərq 945 965 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default ←Əvvəlki versiya 946 966 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default əvvəlki $1 947 967 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Print 948 968 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Çap variantı 949 969 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Privacy policy 950 970 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Project:Privacy_policy 951 971 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Layihə səhifəsini göstər 952 972 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Qoru 953 973 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (default) 954 974 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Block unregistered users 955 975 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sysops only 956 976 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default You may view and change the protection level here for the page <strong>$1</strong>. 957 977 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Unlock move permissions 958 978 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Your account does not have permission to change page protection levels. Here are the current settings for the page <strong>$1</strong>: 959 979 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Reason for protecting 960 980 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default protected "[[$1]]" 961 981 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This page provides interface text for the software, and is locked to prevent abuse. 962 982 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Protected page 963 983 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>WARNING: This page has been locked so that only users with sysop privileges can edit it.</strong> 964 984 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This page has been locked to prevent editing. You can view and copy the source of this page: 965 985 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Protection log 966 986 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Below is a list of page locks and unlocks. 967 987 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Protect from moves only 968 988 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (Protecting "$1") 969 989 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bu səhifəni qoru 970 990 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Proxy blocker 971 991 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Your IP address has been blocked because it is an open proxy. Please contact your Internet service provider or tech support and inform them of this serious security problem. 972 992 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Done. 973 993 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=Abstract&list_uids=$1 974 994 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Browse 975 995 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Redaktə 976 996 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Tap 977 997 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Mənim səhifələrim 978 998 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Məzmun 979 999 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Bu səhifə 980 1000 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Quickbar 981 1001 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Xüsusi səhifələr 982 1002 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İxtiyari səhifə 983 1003 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Special:Random 984 1004 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Random redirect 985 1005 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The sysop ability to create range blocks is disabled. 986 1006 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Limit to categories (separate with "|") 987 1007 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Any 988 1008 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Son $2 gün ərzindəki son $1 dəyişikliyi göstər <br />$3 989 1009 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 vaxtından başlayaraq yeni dəyişiklikləri göstər 990 1010 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (to pages linked from "$1") 991 1011 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Aşağıdakı son <strong>$1</strong> dəyişiklik son <strong>$2</strong> gün ərzində edilmişdir. 992 1012 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Below are the changes since <b>$2</b> (up to <b>$1</b> shown). 993 1013 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Recent Changes Patrol disabled 994 1014 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The Recent Changes Patrol feature is currently disabled. 995 1015 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 anonymous users 996 1016 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 bots 997 1017 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 logged-in users 998 1018 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 my edits 999 1019 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 minor edits 1000 1020 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 patrolled edits 1001 1021 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Verilənlər bazası kilidli 1002 1022 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The database has been automatically locked while the slave database servers catch up to the master 1003 1023 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The database is currently locked to new entries and other modifications, probably for routine database maintenance, after which it will be back to normal. The administrator who locked it offered this explanation: $1 1004 1024 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>WARNING: The database has been locked for maintenance, so you will not be able to save your edits right now. You may wish to cut-n-paste the text into a text file and save it for later.</strong> 1005 1025 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Son dəyişikliklər 1006 1026 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Special:Recentchanges 1007 1027 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default all 1008 1028 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Son dəyişikliklərdə başlıq sayı: 1009 1029 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Əlaqəli redaktələr 1010 1030 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''Ən son dəyişiklikləri bu səhifədən izləyin.''' 1011 1031 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Recreate 1012 1032 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default ($1 səhifəsindən istiqamətləndirilmişdir) 1013 1033 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Redirecting to [[$1]]... 1014 1034 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstiqamətləndirmə səhifəsi 1015 1035 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Məni xatırla 1016 1036 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İşarələnənləri izləmə siyahısından çıxart 1017 1037 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İzləmə siyahısından çıxardılıb 1018 1038 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default "$1" səhifəsi izləmə siyahınızdan çıxardıldı. 1019 1039 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İstədikləriniz izləmə siyahısından çıxardılır... 1020 1040 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Reset 1021 1041 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{PLURAL:$1|one deleted edit|$1 deleted edits}} 1022 1042 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default İdarəçilər üçün xüsusi səhifələr 1023 1043 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Edit 1024 1044 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Move 1025 1045 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hits per page: 1026 1046 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Retrieved from "$1" 1027 1047 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 səhifəsinə qayıt. 1028 1048 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Yeni parolu təkrar yazın: 1029 1049 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Təkrar yüklə 1030 1050 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Return to the upload form. 1031 1051 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (comment removed) 1032 1052 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <div class="mw-warning plainlinks"> This page revision has been removed from the public archives. There may be details in the [{{fullurl:Special:Log/delete|page={{PAGENAMEE}}}} deletion log]. </div> 1033 1053 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <div class="mw-warning plainlinks"> This page revision has been removed from the public archives. As an administrator on this site you can view it; there may be details in the [{{fullurl:Special:Log/delete|page={{PAGENAMEE}}}} deletion log]. </div> 1034 1054 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (username removed) 1035 1055 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default show/hide 1036 1056 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hide edit comment 1037 1057 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Apply these restrictions to sysops as well as others 1038 1058 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hide revision text 1039 1059 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Hide editor's username/IP 1040 1060 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Set revision restrictions: 1041 1061 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Log comment: 1042 1062 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default changed revision visibility for [[$1]] 1043 1063 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Selected revision of [[:$1]]: 1044 1064 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Apply to selected revision 1045 1065 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Deleted revisions will still appear in the page history, but their text contents will be inaccessible to the public. Other admins on this wiki will still be able to access the hidden content and can undelete it again through this same interface, unless an additional restriction is placed by the site operators. 1046 1066 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Reverted to earlier revision 1047 1067 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default rev 1048 1068 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Əvvəlki vəziyyətinə 1049 1069 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Reverted edits by [[Special:Contributions/$2|$2]] ([[User_talk:$2|Talk]]); changed back to last version by [[User:$1|$1]] 1050 1070 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Versiya tarixçəsi 1051 1071 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default $1 versiyası 1052 1072 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Delete/undelete revisions 1053 1073 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Revision not found 1054 1074 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default The old revision of the page you asked for could not be found. Please check the URL you used to access this page. 1055 1075 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default http://www.ietf.org/rfc/rfc$1.txt 1056 1076 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Rights: 1057 1077 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default User rights log 1058 1078 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default changed group membership for $1 from $2 to $3 1059 1079 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This is a log of changes to user rights. 1060 1080 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default (none) 1061 1081 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Əvvəlki versiya 1062 1082 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Rollback 1063 1083 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Rollback failed 1064 1084 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default əvvəlki halına qaytar 1065 1085 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Rows: 1066 1086 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Şǝnbǝ 1067 1087 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Səhifəni qeyd et 1068 1088 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Tərcihlər qeyd edildi. 1069 1089 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Faylı qeyd et 1070 1090 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Qeyd et 1071 1091 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Save User Groups 1072 1092 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [Interwiki transcluding is disabled] 1073 1093 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [Template fetch failed for $1; sorry] 1074 1094 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default [URL is too long; sorry] 1075 1095 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Axtar 1076 1096 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Search for articles containing ''$1''. 1077 1097 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{SITENAME}} search is disabled. You can search via Google in the meantime. Note that their indexes of {{SITENAME}} content may be out of date. 1078 1098 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Search full text 1079 1099 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Search for articles named ''$1''. 1080 1100 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default For query "$1" 1081 1101 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Search results 1082 1102 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Axtar 1083 1103 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default For more information about searching {{SITENAME}}, see [[{{ns:project}}:Searching|Searching {{SITENAME}}]]. 1084 1104 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default → 1085 1105 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Select a newer version for comparison 1086 1106 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Select an older version for comparison 1087 1107 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Source and destination titles are the same; can't move a page over itself. 1088 1108 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default '''Note:''' This page has been locked so that only registered users can edit it. 1089 1109 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sentyabr 1090 1110 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sentyabr 1091 1111 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Server vaxtı 1092 1112 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>Sorry! We could not process your edit due to a loss of session data. Please try again. If it still doesn't work, try logging out and logging back in.</strong> 1093 1113 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <strong>Sorry! We could not process your edit due to a loss of session data.</strong> ''Because this wiki has raw HTML enabled, the preview is hidden as a precaution against JavaScript attacks.'' <strong>If this is a legitimate edit attempt, please try again. If it still doesn't work, try logging out and logging back in.</strong> 1094 1114 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default There seems to be a problem with your login session; this action has been canceled as a precaution against session hijacking. Please hit "back" and reload the page you came from, then try again. 1095 1115 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <b>User rights for "$1" could not be set. (Did you enter the name correctly?)</b> 1096 1116 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Set user rights 1097 1117 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Set bureaucrat flag 1098 1118 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Set steward flag 1099 1119 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default - 1100 1120 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default This file is a shared upload and may be used by other projects. 1101 1121 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Please see the $1 for further information. 1102 1122 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default file description page 1103 1123 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Qısa səhifələr 1104 1124 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default göstər 1105 1125 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Download high resolution version ($1x$2, $3 KB) 1106 1126 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Dəyişiklikləri göstər 1107 1127 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default ($1 bots) 1108 1128 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Showing below up to <b>$1</b> results starting with #<b>$2</b>. 1109 1129 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Showing below <b>$3</b> results starting with #<b>$2</b>. 1110 1130 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Show last $1 files sorted $2. 1111 1131 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Live preview 1112 1132 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Sınaq göstərişi 1113 1133 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default göstər 1114 1134 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default * navigation ** mainpage|mainpage ** portal-url|portal ** currentevents-url|currentevents ** recentchanges-url|recentchanges ** randompage-url|randompage ** helppage|help ** sitesupport-url|sitesupport 1115 1135 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default Your signature with timestamp 1116 1136 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{int:loginend}} 1117 1137 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default - 1118 1138 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default {{SITENAME}} statistika 1119 1139 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default <p style="font-size:125%;margin-bottom:0">Wikipedia-da hal-hazırda məqalələrin sayı: '''$2'''</p> Verilənlər bazasında yekun '''$1''' səhifə var. Buna müzakirələr, istifadəçi səhifələri, köməklər, wikipedia lahiye səhifələri, xüsusi səhifələr, istiqamətləndirmə səhifələri, boş səhifələr ilə fayllar v əşablonlar daxildir. There have been a total of '''$3''' page views, and '''$4''' page edits since the wiki was setup. That comes to '''$5''' average edits per page, and '''$6''' views per edit. Hal-hazırda [http://meta.wikimedia.org/wiki/Help:Job_queue job queue] sayı: '''$7'''. 1120 1140 2006-07-01T18:39:59Z MediaWiki default 1121 1141 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bağışlar 1122 1142 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Project:Site support 1123 1143 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default {{SITENAME}} 1124 1144 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default {{SITENAME}} user $1 1125 1145 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default {{SITENAME}} user(s) $1 1126 1146 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Skin 1127 1147 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (Sınaq göstərişi) 1128 1148 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default SORBS DNSBL 1129 1149 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Your IP address is listed as an open proxy in the [http://www.sorbs.net SORBS] DNSBL. You cannot create an account 1130 1150 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Your IP address is listed as an open proxy in the [http://www.sorbs.net SORBS] DNSBL. 1131 1151 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Source filename 1132 1152 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default For newbies 1133 1153 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Newer $1 1134 1154 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Newest 1135 1155 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Older $1 1136 1156 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Oldest 1137 1157 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show new images starting from $1 1138 1158 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default All revisions contained links to $1, blanking 1139 1159 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Reverting to last version not containing links to $1 1140 1160 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default MediaWiki spam cleanup 1141 1161 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The following text is what triggered our spam filter: $1 1142 1162 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The page you wanted to save was blocked by the spam filter. This is probably caused by a link to an external site. 1143 1163 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Spam protection filter 1144 1164 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Title: 1145 1165 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default User: 1146 1166 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Xüsusi səhifə 1147 1167 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Xüsusi səhifələr 1148 1168 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçilər üçün xüsusi səhifələr 1149 1169 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (SQL query hidden) 1150 1170 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Statistika 1151 1171 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Stored version 1152 1172 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Threshold for stub display: 1153 1173 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Alt kategoriyalar 1154 1174 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu kategoriyada $1 alt kategoriya var. 1155 1175 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mövzu/başlıq 1156 1176 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View subject 1157 1177 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Successful upload 1158 1178 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Qısa məzmun 1159 1179 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bazar 1160 1180 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The action you have requested can only be performed by users with "sysop" capability. See $1. 1161 1181 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Sysop access required 1162 1182 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default From {{SITENAME}} 1163 1183 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Müzakirə 1164 1184 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default '''The page itself was moved successfully, but the talk page could not be moved because one already exists at the new title. Please merge them manually.''' 1165 1185 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifəyi müzakirə et 1166 1186 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The corresponding talk page was also moved. 1167 1187 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The corresponding talk page was <strong>not</strong> moved. 1168 1188 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <!-- MediaWiki:talkpagetext --> 1169 1189 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifədə istifadə edilmiş şablonlar: 1170 1190 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Redaktə 1171 1191 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Page text matches 1172 1192 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View or restore $1? 1173 1193 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Enlarge 1174 1194 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Error creating thumbnail: $1 1175 1195 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Kiçik ölçü: 1176 1196 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Cümǝ axşamı 1177 1197 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Saat qurşağı 1178 1198 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Vaxt fərqı¹ 1179 1199 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Server ilə vaxt fərqı. (Azərbaycan üçün +04:00) 1180 1200 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Article title matches 1181 1201 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mündəricat 1182 1202 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mark edits I make as patrolled 1183 1203 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Edit pages on double click (JavaScript) 1184 1204 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Enable section editing via [edit] links 1185 1205 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Enable section editing by right clicking<br /> on section titles (JavaScript) 1186 1206 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Edit box has full width 1187 1207 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default E-mail me also for minor edits of pages 1188 1208 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Reveal my e-mail address in notification mails 1189 1209 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default E-mail me when my user talk page is changed 1190 1210 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default E-mail me when a page I'm watching is changed 1191 1211 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Expand watchlist to show all applicable changes 1192 1212 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Use external diff by default 1193 1213 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Use external editor by default 1194 1214 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Xam imza (daxili bağlantı yaratmaz) 1195 1215 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Prompt me when entering a blank edit summary 1196 1216 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Son dəyişikliklərdə kiçik redaktələri gizlə 1197 1217 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Format broken links <a href="" class="new">like this</a> (alternative: like this<a href="" class="internal">?</a>). 1198 1218 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Justify paragraphs 1199 1219 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mark all edits minor by default 1200 1220 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Disable page caching 1201 1221 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Auto-number headings 1202 1222 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show preview on first edit 1203 1223 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show preview before edit box 1204 1224 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Parolu xatırla 1205 1225 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Enable "jump to" accessibility links 1206 1226 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show the number of watching users 1207 1227 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mündərəcat siyhəsin göstər (3 başliqdan artix ola səhifələrdə) 1208 1228 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show edit toolbar (JavaScript) 1209 1229 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Underline links: 1210 1230 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Use live preview (JavaScript) (Experimental) 1211 1231 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Enhanced recent changes (JavaScript) 1212 1232 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Add pages I create to my watchlist 1213 1233 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Add pages I edit to my watchlist 1214 1234 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Hide bot edits from the watchlist 1215 1235 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Hide my edits from the watchlist 1216 1236 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Alətlər Sandıqı 1217 1237 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default See the differences between the two selected versions of this page. [alt-v] 1218 1238 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Show which changes you made to the text. [alt-v] 1219 1239 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mark this as a minor edit [alt-i] 1220 1240 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Preview your changes, please use this before saving! [alt-p] 1221 1241 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Recreate the page despite it has been deleted 1222 1242 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Save your changes [alt-s] 1223 1243 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Search {{SITENAME}} [alt-f] 1224 1244 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Add this page to your watchlist [alt-w] 1225 1245 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default ; $4$5 : [$2 $1] 1226 1246 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <div id="mw_trackbacks"> Trackbacks for this article:<br /> $1 </div> 1227 1247 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The trackback was successfully deleted. 1228 1248 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default ; $4$5 : [$2 $1]: <nowiki>$3</nowiki> 1229 1249 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Trackback 1230 1250 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default ([$1 Delete]) 1231 1251 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Try exact match 1232 1252 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Çǝrşenbǝ axşamı 1233 1253 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View the last $1 changes; view the last $2 days. 1234 1254 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Below are this user's last <b>$1</b> changes in the last <b>$2</b> days. 1235 1255 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (son) 1236 1256 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi ID: 1237 1257 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default [[User:$1|$1]] has been unblocked 1238 1258 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unblock user 1239 1259 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Use the form below to restore write access to a previously blocked IP address or username. 1240 1260 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default unblock 1241 1261 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default unblocked $1 1242 1262 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Kateqoriyasız kateqoriyalar 1243 1263 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Uncategorized images 1244 1264 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Kateqoriyasız səhifələr 1245 1265 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Silinmiş səhifələri göstər 1246 1266 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Undelete {{PLURAL:$1|one edit|$1 edits}} 1247 1267 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Restore deleted page 1248 1268 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Restore 1249 1269 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Comment: 1250 1270 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default restored "[[$1]]" 1251 1271 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default $1 file(s) restored 1252 1272 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <big>'''$1 has been restored'''</big> Consult the [[Special:Log/delete|deletion log]] for a record of recent deletions and restorations. 1253 1273 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default $1 revisions restored 1254 1274 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default $1 revisions and $2 file(s) restored 1255 1275 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default To restore the entire page, leave all checkboxes deselected and click '''''Restore'''''. To perform a selective restoration, check the boxes corresponding to the revisions to be restored, and click '''''Restore'''''. Clicking '''''Reset''''' will clear the comment field and all checkboxes. 1256 1276 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default If you restore the page, all revisions will be restored to the history. If a new page with the same name has been created since the deletion, the restored revisions will appear in the prior history, and the current revision of the live page will not be automatically replaced. 1257 1277 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default This article has been deleted. The reason for deletion is shown in the summary below, along with details of the users who had edited this page before deletion. The actual text of these deleted revisions is only available to administrators. 1258 1278 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View and restore deleted pages 1259 1279 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The following pages have been deleted but are still in the archive and can be restored. The archive may be periodically cleaned out. 1260 1280 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Reset 1261 1281 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Deleted revision as of $1 1262 1282 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default $1 revisions archived 1263 1283 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Həmişə 1264 1284 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Browser default 1265 1285 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Həç zaman 1266 1286 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unexpected value: "$1"="$2". 1267 1287 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default px 1268 1288 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unlock database 1269 1289 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Yes, I really want to unlock the database. 1270 1290 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unlock database 1271 1291 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Database lock removed 1272 1292 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The database has been unlocked. 1273 1293 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unlocking the database will restore the ability of all users to edit pages, change their preferences, edit their watchlists, and other things requiring changes in the database. Please confirm that this is what you intend to do. 1274 1294 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Qorumanı bitir 1275 1295 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Reason for unprotecting 1276 1296 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default unprotected "[[$1]]" 1277 1297 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (Unprotecting "$1") 1278 1298 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifəni qoruma 1279 1299 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadə edilməmiş kateqoriyalar 1280 1300 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The following category pages exist although no other article or category make use of them. 1281 1301 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadə edilməmiş fayllar 1282 1302 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <p>Please note that other web sites may link to an image with a direct URL, and so may still be listed here despite being in active use.</p> 1283 1303 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Unused templates 1284 1304 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default This page lists all pages in the template namespace which are not included in another page. Remember to check for other links to the templates before deleting them. 1285 1305 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default other links 1286 1306 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzləmə 1287 1307 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzlənməyən səhifələr 1288 1308 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzləmə 1289 1309 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (Updated) 1290 1310 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default updated since my last visit 1291 1311 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Qarşıya yüklə 1292 1312 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The upload directory ($1) is not writable by the webserver. 1293 1313 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Sənəd yüklə 1294 1314 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The file is corrupt or has an incorrect extension. Please check the file and upload again. 1295 1315 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Uploads disabled 1296 1316 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default File uploads are disabled on this wiki. 1297 1317 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Uploaded files 1298 1318 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default uploaded "[[$1]]" 1299 1319 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Yükləyiş xətası 1300 1320 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default yükleme kaydı 1301 1321 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Upload log 1302 1322 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Below is a list of the most recent file uploads. 1303 1323 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Upload a new version of this file 1304 1324 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Not logged in 1305 1325 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You must be [[Special:Userlogin|logged in]] to upload files. 1306 1326 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default This file contains HTML or script code that may be erroneously be interpreted by a web browser. 1307 1327 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Use the form below to upload files, to view or search previously uploaded images go to the [[Special:Imagelist|list of uploaded files]], uploads and deletions are also logged in the [[Special:Log/upload|upload log]]. To include the image in a page, use a link in the form '''<nowiki>[[{{ns:image}}:File.jpg]]</nowiki>''', '''<nowiki>[[{{ns:image}}:File.png|alt text]]</nowiki>''' or '''<nowiki>[[{{ns:media}}:File.ogg]]</nowiki>''' for directly linking to the file. 1308 1328 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default The file contains a virus! Details: $1 1309 1329 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Yükləyiş xəbərdarlıqı 1310 1330 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <b>User rights for "$1" updated</b> 1311 1331 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default <strong>Tip:</strong> Use the 'Show preview' button to test your new CSS/JS before saving. 1312 1332 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default '''Remember that you are only previewing your user CSS, it has not yet been saved!''' 1313 1333 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Username entered already in use. Please choose a different name. 1314 1334 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default '''Warning:''' There is no skin "$1". Remember that custom .css and .js pages use a lowercase title, e.g. User:Foo/monobook.css as opposed to User:Foo/Monobook.css. 1315 1335 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default '''Remember that you are only testing/previewing your user JavaScript, it has not yet been saved!''' 1316 1336 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Daxil ol və ya istifadəçi yarat 1317 1337 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Çıxış 1318 1338 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mail object returned error: 1319 1339 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi adı: 1320 1340 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi səhifəsini göstər 1321 1341 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default User rights management 1322 1342 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Edit user groups 1323 1343 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Available groups: 1324 1344 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Select groups you want the user to be removed from or added to. Unselected groups will not be changed. You can deselect a group with CTRL + Left Click 1325 1345 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Member of: 1326 1346 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Changed group membership from $1 to $2 1327 1347 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi qruplarını idarə et 1328 1348 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi adınızı yazın: 1329 1349 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi statistika 1330 1350 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Hal-hazırda '''$1''' istifadəçi, '''2''' (və ya '''4%''') tanesi idarəçi. (baxınız $3). 1331 1351 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sr 1332 1352 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sr-ec 1333 1353 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sr-el 1334 1354 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sr-jc 1335 1355 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sr-jl 1336 1356 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default zh 1337 1357 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default cn 1338 1358 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default hk 1339 1359 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default sg 1340 1360 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default tw 1341 1361 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Versiya 1342 1362 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Version $1 of MediaWiki required 1343 1363 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Version $1 of MediaWiki is required to use this page. See [[Special:Version]] 1344 1364 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default This page has been accessed {{plural:$1|one time|$1 times}}. 1345 1365 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View $1? 1346 1366 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Silinmiş səhifələri göstər 1347 1367 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Göstər ($1) ($2) ($3). 1348 1368 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Views 1349 1369 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mənbə göstər 1350 1370 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default for $1 1351 1371 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default View discussion 1352 1372 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Təlabat olunan kateqoriyalar 1353 1373 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Təlabat olunan səhifələr 1354 1374 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzlə 1355 1375 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default * müzakirə səhifələri çıxmaq şərtilə $1 səhifəni izləyirsiniz * [[Special:Watchlist/edit|İzlədiyiniz səhifələrin tam siyahısının göstərilməsi və redaktəsi]] 1356 1376 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bunlar izlədiyiniz səhifələrin əlifba sırasına görə siyahısıdır. Siyahıdan çıxartmaq istədiyiniz səhifələrin yanındakı qutuları işarələləyin və ekranın altındakı 'işarələnənləri sıyahıdan çıxart düyməsinə' vurun(məzmun səhifəsini çıxartdıqda əlaqəli müzakirə səhifəsi də (və tərsinə) çıxardılacaqdır). 1357 1377 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzlədiyim səhifələr 1358 1378 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default hamısını 1359 1379 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default hamısını 1360 1380 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Please $1 to view or edit items on your watchlist. 1361 1381 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Clear watchlist 1362 1382 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Your watchlist has been cleared. $1 items were removed. 1657 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default 13 Your watchlist has been cleared. {{PLURAL:$1|$1 item was|$1 items were}} removed. 1363 1383 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Are you sure you wish to remove them? 1364 1384 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İzləmə siyahınızda $1 səhifə var. 1365 1385 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default '''You have $1 items on your watchlist, including talk pages.''' 1658 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default 13 '''You have {{PLURAL:$1|$1 item|$1 items}} on your watchlist, including talk pages.''' 1366 1386 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default (for '''$1''') 1367 1387 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default izlənilən səhifələr yeni dəyişikliklər üçün yoxlanılır 1368 1388 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default yeni dəyişikliklər izlənilən səhifələr üçün yoxlanılır 1369 1389 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Verilən vaxt ərzində heç bir izlədiyiniz səhifə redaktə edilməmişdir. 1370 1390 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Daxil olmamısınız 1371 1391 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You must be [[Special:Userlogin|logged in]] to modify your watchlist. 1372 1392 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifəni izlə 1373 1393 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifəni izlə 1374 1394 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Çǝrşenbǝ 1375 1395 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default == $1, xoş gəlmişsiniz! == Hesabınız yaradıldı. {{SITENAME}} nizamlamalarını dəyişdirməyi unutmayın. 1376 1396 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu səhifəyə bağlantılar 1377 1397 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default To be allowed to create accounts in this Wiki you have to [[Special:Userlogin|log]] in and have the appropriate permissions. 1378 1398 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You are not allowed to create an account 1379 1399 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You have to $1 to edit pages. 1380 1400 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Redaktə üçün daxil olmalısınız 1381 1401 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You have to [[Special:Userlogin|login]] to read pages. 1382 1402 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Oxumaq üçün daxil olmalısınız 1383 1403 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default $1×$2 1384 1404 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Done. 1385 1405 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default * E-mail notification is enabled. 1386 1406 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default * Son ziyarətinizdən sonra edilən dəyişikliklər '''qalın şriftlərlə''' göstərilmişdir. 1387 1407 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bot redaktələrini $1. 1388 1408 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Mənim redaktələrimi $1. 1389 1409 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Aşağıdakılar son <b>$2</b> saatdakı son $1 dəyişiklikdir. 1390 1410 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bu izləmə siyahınızın qeyd edilmiş halıdır. 1391 1411 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Bunları göstər: son $1 saatı $2 günü $3 1392 1412 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Incorrect parameters to wfQuery()<br /> Function: $1<br /> Query: $2 1393 1413 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Yanlış parol. Təkrar yaz. 1394 1414 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Parol boş. Təkrar yaz. 1395 1415 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Hal-hazırda $1 var. ($2) 1396 1416 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default You have new messages on $1 1397 1417 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Fərqlər 1553 2006-08-31T18:08:40Z MediaWiki default Fərqlər 1398 1418 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Your domain 1399 1419 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default E-məktub * 1400 1420 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Dil: 1401 1421 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default İstifadəçi adı 1402 1422 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Ləqəb: 1403 1423 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Parol 1404 1424 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Parolu təkrar yazın 1405 1425 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Həqiqi adınız * 1406 1426 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Metniniz 1554 2006-08-31T18:08:40Z MediaWiki default Metniniz 1407 1427 2006-07-01T18:40:00Z MediaWiki default Variant 1408 1428 2006-07-02T14:58:47Z Jon Harald Søby 6 I am '''[[m:User:Jon Harald Søby|Jon Harald Søby]]'''. You can contact me [[m:User talk:Jon Harald Søby|on Meta]].&nbsp;&nbsp; [[ang:User:Jon Harald Søby]] [[ar:User:Jon Harald Søby]] [[az:User:Jon Harald Søby]] [[bg:User:Jon Harald Søby]] [[bs:User:Jon Harald Søby]] [[ca:User:Jon Harald Søby]] [[cs:User:Jon Harald Søby]] [[cy:User:Jon Harald Søby]] [[da:User:Jon Harald Søby]] [[de:User:Jon Harald Søby]] [[el:User:Jon Harald Søby]] [[en:User:Jon Harald Søby]] [[es:User:Jon Harald Søby]] [[et:User:Jon Harald Søby]] [[fa:User:Jon Harald Søby]] [[fi:User:Jon Harald Søby]] [[fo:User:Jon Harald Søby]] [[fr:User:Jon Harald Søby]] [[gl:User:Jon Harald Søby]] [[he:User:Jon Harald Søby]] [[hr:User:Jon Harald Søby]] [[ht:User:Jon Harald Søby]] [[hu:User:Jon Harald Søby]] [[id:User:Jon Harald Søby]] [[is:User:Jon Harald Søby]] [[it:User:Jon Harald Søby]] [[ja:User:Jon Harald Søby]] [[kn:User:Jon Harald Søby]] [[ko:User:Jon Harald Søby]] [[la:User:Jon Harald Søby]] [[lt:User:Jon Harald Søby]] [[ml:User:Jon Harald Søby]] [[nl:User:Jon Harald Søby]] [[no:User:Jon Harald Søby]] [[pl:User:Jon Harald Søby]] [[pt:User:Jon Harald Søby]] [[ro:User:Jon Harald Søby]] [[ru:User:Jon Harald Søby]] [[sk:User:Jon Harald Søby]] [[sl:User:Jon Harald Søby]] [[sr:User:Jon Harald Søby]] [[sv:User:Jon Harald Søby]] [[te:User:Jon Harald Søby]] [[th:User:Jon Harald Søby]] [[tr:User:Jon Harald Søby]] [[uk:User:Jon Harald Søby]] [[vi:User:Jon Harald Søby]] [[yi:User:Jon Harald Søby]] [[zh:User:Jon Harald Søby]] 1409 1430 2006-07-10T11:36:38Z Absar 4 '''Bu anda İdarəçi yox.''' ==İdarəçi namizədlərin seçgisi== 1442 2006-07-10T12:02:37Z Absar 4 '''Bu anda İdarəçi yox.''' ==İdarəçi namizədlərin seçgisi== [[Kateqoriya:VikiMənbə]] 1410 1434 2006-07-10T11:49:50Z Absar 4 1411 1440 2006-07-10T12:02:08Z Absar 4 [[Kateqoriya:VikiMənbə]] 1441 2006-07-10T12:02:20Z Absar 4 1412 1443 2006-07-10T12:02:59Z Absar 4 [[Kateqoriya:Ana kateqoriyalar]] 1413 1447 2006-07-10T14:46:31Z Jean valjean 8 Yoxlama == Yoxlama == Bura kimler girir, kimler sehifeleri edit edir? 1448 2006-07-10T14:48:35Z Jean valjean 8 [[Müzakirə:Ana Səhifə]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Baku:Ana Səhifə]] == Yoxlama == Bura kimler girir, kimler sehifeleri edit edir? 1450 2006-07-10T14:49:36Z Jean valjean 8 [[Baku:Ana Səhifə]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Müzakirə:Ana Səhifə]] == Yoxlama == Bura kimler girir, kimler sehifeleri edit edir? 1415 1451 2006-07-10T14:49:36Z Jean valjean 8 [[Baku:Ana Səhifə]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Müzakirə:Ana Səhifə]] #REDIRECT [[Müzakirə:Ana Səhifə]] 1416 1452 2006-07-10T14:53:57Z Jean valjean 8 == Azərbaycan Himn == '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! 1453 2006-07-10T14:54:20Z Jean valjean 8 == Azərbaycan Himn == '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! --[[İstifadəçi:Jean valjean|Jean valjean]] 14:54, 10 Iyul 2006 (UTC) 1454 2006-07-10T14:54:35Z Jean valjean 8 == Azərbaycan Himn == '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! --[[İstifadəçi:Jean valjean|Jean valjean]] 14:54, 10 Iyul 2006 (UTC) 1458 2006-07-11T17:43:29Z Absar 4 Kategorileme == Azərbaycan Himn == '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! [[Kateqoriya:Ana kateqoriyalar]] 1459 2006-07-11T17:45:34Z Absar 4 Kategorileme [[Kateqoriya:Ana kateqoriyalar]] 1417 1456 2006-07-10T15:05:13Z Jean valjean 8 1418 1460 2006-07-11T17:46:03Z Absar 4 Kategorileme Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' [[Kateqoriya:Marşlar]] 1461 2006-07-11T17:47:36Z Absar 4 [[VikiMənbə:Searching]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Azərbaycan Himn]] Azərbaycan! Azərbaycan! Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni! Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz! Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa! Minlərlə can qurban oldu! Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər, Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! '''Musiqi: Üzeyir Hacıbəyov''' '''Söz: Əhməd Cavad.''' [[Kateqoriya:Marşlar]] 1419 1462 2006-07-11T17:47:36Z Absar 4 [[VikiMənbə:Searching]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Azərbaycan Himn]] #REDIRECT [[Azərbaycan Himn]] 1420 1470 2006-07-28T21:36:31Z 203.59.85.189 Müəllif Mirzə Fətəli Axundov Axundov M.F. Bədii və fəlsəfi əsərlər. - Bakı:Yazıçı, 1987. - 365 s. Tərt. Həmid Məmmədzadə POVEST ALDANMIŞ KƏVAKİB (H E K A YƏ T İ-YU S İ F Ş A h) Səfəviyyənin əvaili-səltənətində Qəzvin paytəxt idi. Hadisati-mütənəvviənin vüquundan sonra Məhəmməd şah Səfəvi səltənəti öz oğlu Şah Abbasi-əvvələ təslim etdi. Şah Abbasın cülusundan altı il keçib, yeddimci il başlanmışdı ki, aşağıda zikr olunan qəziyyə vaqe oldu. Baharın əvvəli idi, novruzdan üç gün keçmişdi; Şah Abbas günortadan üç saat keçmiş qəsrdə öz məhbubəsi Səlma xatun ilə oturub söhbətə məşğul idi ki, xacəbaşı xacə Mübarək içəri girib, kürnuş edib ərz elədi ki: - Münəccimbaşı Mirzə Sədrəddin qibleyi-aləmin ziyarətinə müşərrəf olmaq istəyir, bir vacibi işdən ötrü. Şah Səlma xatuna işarə etdi ki, hərəmxanaya getsin və xacəyə buyurdu ki: - Mirzə Sədrəddini çağır gəlsin! Münəccimbaşı şahın hüzuruna daxil olub kürnuşdan sonra əl-əl üstə qabaqda durub, dua və səna etdi. Şah soruşdu ki: - Mirzə,nə var? Münəccimbaşı ərz elədi ki: -Qibleyi-aləm sağ olsun, bu övqat kəvakibin seyrindən belə məlum olur ki,novruzdan on beş gün keçmiş Mərrixin Əqrəb ilə iqtiranı vaqe olacaq və bu qirani nəhseynin təsiri budur ki, məşri-zəmində və bittərcih mülki-İranda sahibi-səltənətin vücuduna sədəmeyi-üzma yetişəcəkdir. Buna binaən mən ki, asitaneyi-səniyyənin müxlis və cansipar bəndəsiyəm, özümə vacib bildim ki, bu keyfiyyəti piş-əz-hadisə qibleyi-aləmə məruz edim. Şah bu vaxt çox cavan idi. Ömründən ancaq iyirmi iki il keçmişdi. Məlumdur ki, bu sinndə həyat necə şirin və əzizdir, xüsusən ki, dərəceyi-ülyada və təxti-səltənətin üstündə! Bu səbəbə münəccimbaşının xəbəri şahi-cavanı qayətdə dəhşəti-üzmaya saldı. haman saat rəngi qaçıb, guya ki, bihuş oldu. Bir dəqiqədən sonra başın qaldırıb Mirzə Sədrəddinə buyurdu ki: - Xub, mürəxxəssən, get! Münəccimbaşı kürnuş edib qayıtdı. Şah yalqız qəsrdə yarım saat fikrə piçidə olub, sonra xacə Mübarəki avaz etdi. Xacə hüzura daxil olduqda buyurdu ki: - Fərraş göndər, bu saatda vəzir Mirzə Möhsünü və sərdar Zaman xanı və müstövfi Mirzə Yəhyanı və mollabaşı Axund Səmədi mənim hüzuruma çağırsın! Xacə çıxıb bir az vaxtdan sonra ehzar olunan əşxas gəldilər və lazimeyi-təzim əmələ gətirib müntəziri-fərmayiş oldular. Şah buyurdu ki: - Sizi bir əmrdən ötrü məsləhətə çağırmışam, gərək haman xüsusda bir tədbir göstərəsiniz. Çünki bu məclisi-xasdır, ona binaən mənim tərəfimdən icazət olunur ki, oturasınız. Əşxas fərmayişi əmələ gətirdilər. Şah münəccimbaşının xəbərini ilqa etdikdən sonra buyurdu ki: - Aya sizin rəyinizə görə mən nə qismi tədbir ilə bu hadi- səni ez vücudumdan dəf edə bilərəm? həzərat cümləsi heyran qaldılar. Bir dəqiqə sükutdan sonra vəzir Mirzə Möhsün başladı danışmağa: - Bu bəndeyi-kəminənin ixlası dövləti-əliyyəyə nisbət bədihiyyatdandır. Əlbəttə, qibleyi-aləmin xatirindədir ki, pedəri-büzurgüvarlarının əyyami-səltənətində bir para naqisül-əql kimsənələrin vəzarətə mübaşirəti olmaq səbəbilə xəzineyi-amirə nə mərtəbədə nüquddan xali olmuşdu. Bu keyfiyyətə hali olduqda mən tədbirinə iqdam etdim və qərar qoydum ki, çakərani-dərgahdan hər kimsə ki, bir şüğlə və ya bir vilayətin hekumətinə mənsub olsa, fəraxuri-halına görə bir məbləğ berəsmipeşkəş xəzinəyə təslim etsin və əlavə hər zaman ki, qibleyi-aləm bir əmirin kaşanəsini təşrifi-qüdumu ilə mübarək etsə,sahibi-kaşanə əqmişeyi-nəfisə payəndaz və bir miqdar pul peşkəş eləsin. Bu nev tədbirin vasitəsilə indi ki, qibleyi-aləmin cülusunun yeddimci ilidir, xəzineyi-amirə əlhəmdu lillahi-vəlminnə, nüqudi-vafirədən malamaldır. Ümuri-vəzarətin pişrəftində bəndeyi-kəminə tərəfindən bitəcrübəlik qeyri-mütəsəvvirdir, amma kəvakibin müqabilində tədbir göstərməyə əlhəq acizəm. Bundan sonra sərdar Zaman xan şüru elədi: - Bu çakəri-xalis, saqqalımın tükünü devləti-əliyyənin xədəmatında ixlas və hünər ilə ağartmışam. Məsələn, on il bundan əqdəm ki, taifeyi-Osmaniyyə Bəkir paşa Dəmirçioğlunun sərəskərliyi ilə yetmiş min nəfərə qərib xaki-İranə hücum gətirməyə müsəmməm olmuşdular: qibleyi-aləmin pedəri-büzurgüvarı İran qoşununun sərdarlığını mənə vagüzar etdi. Əgərçi bizim qoşunumuz da hesab və ədəddə taifeyi-Osmaniyyədən kəm deyildi, nəhayət, mənim heyfim gəldi ki, firqeyi-naciyyənin qoşunun güruhi-zallənin müqabilində tələfə verdirim.Ona binaən əmr etdim ki, Osmaniyyə sərhəddindən ta nəhayəti-mülki-Azərbaycan tamam dəhaqinin ziraətini xarab etsinlər və çarpalarını qovub gətirsinlər, körpüləri dağıtsınlar və yolları pozsunlar. Vəqta ki, Bəkir paşa sərhəddimizə daxil oldu, əgərçi müqabilində bizim qoşundan bir nəfər görmədi, amma yollar bir mərtəbədə xərab olunmuşdu ki, əsla ezü ilə topxana gətirməyə qadir olmuyub, ancaq atlı və piyadəsilə ənvai-zəhmətdə Təbrizə varid oldu və hər tərəfə dəstə göndərib zəxirə təhsilinə iqdam etdi. Əlinə bir həbbə və bir ögüz və qoyun düşmədi. Naçar üç gündən sonra üftan və xizan, ac və əfsürdə Təbrizdən kusi-rehlət döyüb qaçdı. Bu tədbir ilə mülki-İran taifeyi-biganənin hücumundan məhfuz qaldı. Yolları pozmaq və körpüləri yıxmaq bir mərtəbədə tədbiri-müfid göründü ki, dövləti-əliyyə Bəkir paşa qaçandan sonra dəxi belə səlah gördü ki, onları həmişə bu qərarda baqi qoysun, dübarə taifeyi-biganənin hücum gətirmək ehtiyatı ilə. Bu təriq ilə dövləti-əliyyənin qoşunundan bir nəfərinin dəxi burnu qanamayıb, əsakiri-mənsurənin cümləsi həmsayə düşmənlərin vəhşəti üçün salim qaldı. Belə işlər xüsusunda asitaneyi-əliyyənin qoca iti tədbir göstərməkdən aciz deyil! Amma kəvakib ilə müxalifət etməkdə əqlim hər bir əlacdan qasir görünür... Şahın vəhşəti qayətdə ziyadələnməyə başladı. Sonra müstövfi Mirzə Yəhya təkəllümə gəldi: - Bu bəndeyi-həqir vəzirin əqrəbi və dəst-pərvərdəsi olduğum səbəbə və onun vücudu vasitəsilə bu mənsəbə yetişdiyimə görə, ixlas və sədaqət göstərməkdə bilkülliyyə onun niyyəti-həsənəsinə və qaydasına peyrəvilik etmişəm. Müşəxxəsdir ki,qoşunun və əvasiti-sahibmənsəbanın məvacibi qibleyi-aləmin fərmanı mucibincə və mənim imzam ilə vilayətlərin mədaxilindən həvalət olunur. Çünki xəzineyi-amirədə nüquddan nöqsan görsənmişdi, necə ki, vəzir zikr elədi, ona binaən mən bu cəhətdən qayətdə diləfsürdə idim. Əgərçi mən fəramini-məvacibi imza edib vilayətlərə həvalə etmişəm ki, məvaciblərin qəti ilə dövləti-əliyyə xalqın nəzərində bietibar görünməsin; amma məxfi hər bir vilayət hakiminə piş əz-vəqt məktub göndərmişəm ki, mənim tərəfimdən cüdaganə nəviştə olmamış məhz fərman mucibilə məvacib icra etməkdən etiraz etsinlər. həmin tədbir səbəbilə xəzineyi-amirənin mədaxili çox təzayüd behəm edibdir və qoşun xalqı və sahibmənsəblər əgərçi bivüsuli-məvacib qalıblar, amma sülh və asayiş zamanı olmaq səbəbilə və İranın kəmali ucuzluğuna görə, məvacibə ziyadə möhtac olmayıblar. Belə işlər xüsusunda mənim zehni-dəqiqim yədi-beyza göstərir; lakin kəvakibin təsirini rədd etmək üçün, doğrusu, heç bir çarəyə əqlim çatmır... Növbət yetişdi mollabaşıya, təqrir elədi: - Cənab əqdəsi-ilahi qibleyi-aləmin vücudi-mübarəkini əimmeyi-əthar hörmətinə cəmii-afati-səmavidən və ərzindən məhfuz etsin! Bu daiyi-dəvami-dövləti-qahirənin ixlas və sədaqəti,silsileyi-cəlileyi-Səfəviyyəyə nisbət tövsifdən xaricdir! Qibleyi-aləmin pedəri-büzürgüvarları zamanında mənsəbi-mollabaşılığa sərəfraz olduğumda nisfi-İran, hətta payitəxtin yarısı dəxi sünni məzhəb idi. Əvvələn, məvaizi-həsənə və saniyən, təxvifati-kəsirə səbəbilə tamam sünni məzhəbləri rahi-rasti-məzhəbiisna əşəriyyəyə hidayət etmişəm. İndi allahın kərəmindən səfheyi-İranda beş-altı nəfərdən ziyadə sünni tapılmaz. Bu xüsusda İran xalqından dəxi kəmali-rizaməndliyim var ki, bəmücərrədi-təklif qədimi ata və babalarının məzhəblərindən əl çəkib hidayətə rağib oldular. hətta mən istədim ki, cühudlara və ermənilərə dəxi əl qatıb oları da şiə məzhəbinə döndərim, amma bir para xeyrən-diş kimsənələr məsləhət görmədilər ki, lüzumu yoxdur. Çünki hər torpaqda cühuddan və ermənidən bir az var, bizim torpağımızda dəxi bir az olmaqları məsləhətdir. Əlavə, müşəxxəsdir ki, əimmeyi-ətharın əhadisi-sərihəsi mucibincə islam mülkündə təxtə və taca malik olan kimsənə zati-şərif və vacibüttaət məhsub olunmaz. Zira ki, bu dərəceyi-aliyə imama və ya onun naibi müctəhidi-ələmə mütəəlləqdir. Ona binaən mən cəmi xütəbaya hökm yazdım ki, tamam vilayətlərin mənabirində xalqa elam etsinlər ki, haman əhadisin silsileyi-Səfəviyəyə şümulu yoxdur. Zira ki, xanədani-nübüvvətdən və dudimani-imamətdən zühur ediblər və vazehdir ki, əimmə haman əhadisi qeyrilərinin haqqında buyurmuşlar, nə öz övladlarının. Bu övqat ki, qibleyi-aləmin vücudu təsiri-kəvakibdən məhəlli-xətərdədir, mənim ürəyim qüssədən, tabadaki balıq kimi büryan olur və qasir əqlimə belə yetişir ki, o məlun münəccimbaşının özü bu işin çarəsini bizdən artıq bilir. O, qibleyi-aləmə xəyanət edibdir ki, kəvakibin təsirini bildirib, dəfinin əlacını izhar etməyibdir, əlbəttə, bir xəbis fikrə görə: necə ola bilər ki, zəhri göstərə, padzəhri göstərməkdən özünü kənar çəkə? Peyğəmbər sələvatüllahi-əleyh buyurubdur ki: "küllü münəccimin kəzzab!"* İstinad:*( Münnəcimlərin hamısı yalançıdır.) Bu hədsi mən onların nə əhvalına isnad edirəm, nə elmlərinə. Çunki o məlunların əxbarı əksər evqat nəticə bağışlayır, amma özləri yalançı və bədzatdırlar! Qibleyi-aləm onun özünü çağırsın, bu hadisənin dəfi üçün onun ezündən əlac istəsin. Əgər üzr gətirsə, boynunu vurdursun. Mollabaşının münəccimbaşı ilə ədavəti-sabiqəsi var idi. Bu keyfiyyət onun üçün çox yaxşı vəsilə göründü ki, onun və sair münəccimlərin guri-pedərini yandırsın. Əlhəq, münəccimbaşı dəxi görünür ki, çox əhməq imiş. Nə lazım olmuşdu ki, belə vəhşətli xəbəri şaha verib bu qalmaqala səbəb ola və özün dəxi həlakətə sala?... Münəccimbaşıya əvaxirdə bu bəhsi varid edirdilər, cavab verirdi ki: - Mən qorxdum ki, əgər bu xəbəri şaha əqdəm yetirməsəm özgə münəccimlər onu yetirərlər; mən şahın nəzərində xəri-nadan qələminə gedərəm, mənsəbdən məzul ollam. Behər surət, şahın münəccimbaşıdan haman namübarək xəbərə görə zəhləsi getmişdi. Mollabaşının təhriki olmamış da bu halda kəmali-qeyz ona üz verib, xacə Mübarəki qaim sövt ilə səda etdi. Xacə hazır olduqda, buyurdu ki: - Bu saat fərraş göndər, münəccimbaşını mənim hüzuruma gətirsin! Xacə qayıdıb, bir saatdan sonra münəccimbaşı hazır oldu. Şah qəzəblənmiş aslan kimi dizi üstə çöküb xitab etdi: - Pedərsüxtə, kəvakibin afətindən məni qorxudarsan və əlacını gizlərsən?! Cəllad! Türfətül-eyndə cəlladi-mühib belində xəncər, əlində tənab içəri girdi. Biçarə münəccimbaşının ərvahı uçub başladıq yarpaq kimi titrəməyə. Şah cəllada buyurdu ki: - Apar bu səgin bu saatda boynunu vur! Sərdar Zaman xan əgərçi əhli-şəmşir idi, amma çox rəqi-qülqəlb adam idi, münəccimbaşının halına tərəhhüm edib ayağa durdu, ərz elədi ki: - Təsaddüqün olum, bu səgin boynu vurulandan sonra hadisənin dəfi üçün kimdən əlac soruşacağıq? Bu bəndeyi-zəlil,istida edirəm ki, mənim saqqalımın ağ tükləri hörmətinə onun qətlindən güzəşt edib, hadisənin əlacı xüsusunda ondan tədbir soruşasınız. Əgər müvafiqi-xahiş cavab verməsə, o vaxt müqəssir və müstevcibül-qətldir. Şah cəllada buyurdu ki: - Onu qoy get! Sonra münəccimbaşıya rücu edib dedi ki: - Məlun, bu saatda hadisənin dəfinə əlac göstər! Biçarə münəccimbaşı yaman halda idi. hadisənin dəfinə heç bir əlac bilməyirdi. Amma ölüm qorxusundan izharına iqdam edə bilmədi; ərz elədi ki: - Təsəddüqün olum, hadisənin əlacı mümkündür. Mənə bir saat möhlət verin, gedim "Zici-Uluğ bəyə" mülahizə edim, qayıdım ərz eləyim. "Zici-Uluğ bəy"də hərgiz bu növ hadisələrin dəfi üçün bir şey mərqum deyil, amma münəccimbaşı istədi ki, bu bəhanə ilə özünü ustadı mövlana Cəmaləddinin yanına salsın və ondan məşvərət soruşsun; çünki onu nücum elmində ezündən artıq təcrübəli bilirdi. Şah rüsxət verdi. Münəccimbaşı çıxmamış xacə Mübarək içəri girib ərz elədi ki: -Mövlana Cəmaləddin hüzuri-mübarəkə müşərrəf olmaq istəyir. Şah buyurdu: - Çağır gəlsin! Münəccimbaşıya dedi ki: - Bir az hüzurda qal! Mövlana otağa daxil olub şaha lazimeyi-sitayiş əmələ gətirdi. Şahın işarəsilə oturub ərz elədi ki: - Qibleyi-aləm sağ olsun, əgərçi bu bəndə pirlik səbəbilə dərxanədən kənar olub guşəgirlik ixtiyar etmişəm, lakin bu övqat, yəni novruzdan on beş gün keçmiş Mərrixin Əqrəb ilə iqtiran etmələrindən qibleyi-aləmin zati-mübarəkinə ehtimali-sədəmeyi-üzma olduğu üçün vacibatdan bildim ki, hüzuri-pürnura şərəfyab olub, piş-əz-vəqt hadisəni elam edib, dəfinə tədbir göstərim. Bu xatirə ki, məbada bu keyfiyyət cavan münəccimlərin bəsirətindən məxfi qala! Şah nəhayətdə xoşhal olub buyurdu ki: - Mevlana, biz elə o xüsusda göftgu edirdik. hadisə mə- lumdur. Tədbirini izhar edin. Mövlana ərz elədi ki: - Qibleyi-aləm bu əyyami-nühusətdə, yəni novruzdan on beş gün keçənədək gərək özünü səltənətdən xəl edə və təxtü tacı təslim eyliyə bir mücrim və vacibül-qətl kimsənəyə və özü xəlqin nəzərindən napədid ola. O surətdə kəvakibin təsiri haman mücrimin başında çatlayacaq; çünki o vaxt İran padşahı odur. Elə ki, hadisə vaqe olur və o mücrim ki, sahibi-təxtü tacdır, həlakətə yetişir, o zaman qibleyi-aləm ixtifadan çıxıb genə təxtü taca malik olur və kəmali-iqbal və afiyətdə səltənət edər. Amma görək xəlqdən bir kimsənə bu tədbiri bilmiyə və zənn etmiyə ki, qibleyi-aləm ariyətən təxtü tacdan əl çəkir: ta ki, haman mücrimi ki, təxtə çıxacaqdır, müstəqillən padşah bilələr və gərək hərəmxanə xatunlarının da təlaqı verilib kəbin kağızları yırtıla. Sonra olara təklif oluna ki, Abbas Məhəmməd oğluna ki, dəxi padişah deyil və bir fərddir, əfradinasdən dübarə mənkuhə olub fəqr və qənaətə razı olurlarmı? hər birisi ki, razı olsa, ona dübarə Abbas Məhəmməd oğluna nikah oxuna və kəbin kağızı yazıla və hər biri ki, razı olmasa, haman saat buraxıla... Münəccimbaşı məhləkədən qurtardı. Şahın bəşərəsindən bilkülliyyə qorxu əsəri rəf oldu. Rəngi ağarmış ikən qırmızılığa təbdil tapdı. Əfradi-məclisdən mövlananın əql və kəmalına afərin sədası səqfə bülənd oldu. Şah bəşaşət ilə mollabaşıya mütəvəcceh olub sual etdi ki: - Əhkami-şərə mütabiq bir qayətdə mücrim və vacibülqətl kimsənə nəzərdə varmı ki, səltənəti və təxtü tacı ona vagüzar edək? Mollabaşı cavab verdi ki: - Pərvərdigari-aləm qibleyi-aləmə ömri-təbii kəramət etsin. Bu şəhri-Qəzvində bir nəfər nabəkar peyda olubdur ki, cəmi-ruyi-zəmində ondan mücrimtər və qətlə müstəhəq bir kimsənə tapılmaz; adına Yusif Sərrac deyirlər. Məlum deyil ki, harada tərbiyət tapıbdır. Ancaq bu övqat şəhri-Qəzvində sakin olduğu üçün əcamir və övbaşdan özünə mürid cəm edib, həmişə üləmayi-giramın və xüddami-şəriəti-qərranın zərbinə və zəmminə zəbangüşadır. Bu məlun həmişə öz müridlərinə sərahətən zikr edir ki, guya üləmayi-giram əvamə firib verirlər. Məsələn, onun əqidəsilə, guya ictihad lazım deyil və xüms və imam malı vermək xilafdır və guya üləma fövt olan müctəhidin rəyində qalmağı o cəhətdən əvamə caiz körmürlər ki, özlərinin bazarı rəvac olsun. Və bundan əlavə, dövləti-əliyyəyə dəxi bəhslər varid edir, deyir ki, kətxudadan tutmuş padşahadək küll ərbabi-mənasib əhli-zələmə və qüttaüttəriqdirlər, mülk və millətə hərgiz bulardan bir mənfəət aid deyil, həmişə ez həvai-nəfsləri ilə biçarə xalqı cərimə və müaxizə və müaqəb edirlər, öz rəftarlarında heç bir qanun və qaydaya mütəməssik deyillər, bu gunə rəftar ancaq əhli-zülmün və qüttaüttəriqlərin əməlidir. Və dəxi zikr edirlər ki, məzhəbi-tənasüxə qaildir. Bu daiyi-dəvamı-dövləti-qahirə belə səlah görürəm ki, qibleyi-aləm səltənəti və təxtü tacı bu məluna təslim etsin ki, kəvakibin təsirindən ez cəzasına yetişib dərəki-əsfələ vasil olsun. Əfradi-məclis küllən bu rəyi təsdiq edib qaim sövt ilə dedilər ki: -Yusif Sərrac pedərsüxtə bilkülliyyə .qətlə səzavar və bəlayi-asimaniyə müstəhəqdir. Şah xoşhal olub buyurdu ki: - Razıyam onun həlakına! Sabah bu tədbir tamam və kamal mücra olunacaqdır. Əfradi-məclisi mürəxxəs etdi. Məclis dağıldı. Olur ki, xanəndələr bu güzarişin vüquunda şübhə edib onu kizbə həml edələr; bu surətdə mən olardan təvəqqə edirəm ki, "Tarixi-Aləm-Ara"da Şah Abbasın cülusunun yeddinci ilində sadir olan vəqayiə mülahizə etsinlər. İndi bizə lazımdır ki, Yusif Sərracı tanıdaq ki, kimdir? Şəxsi-məzkur Qəzvinin qəryələrindən Kərbəlayı Səlim adlı bir dehqanın oğlu idi. Çünki Kərbəlayı Səlim bir mömin və müttəqi adam idi, istədi ki, oğlu molla olub üləma silkinə daxil olsun. Ona binaən onu uşaq ikən gətirib şəhri-Qəzvində məktəbə qoydu. Bir neçə ildən sonra Yusif Sərrac ki, həddi-büluğa yetişib, asari-rüşd ezündə mülahizə elədi, təhsili-elm üçün İsfahana getdi. Oradan dəxi bir neçə ildən sonra Kərbəlaya rəvanə olub, böyük alimlərin məclisində təkmili-ülumə şüru etdi. Müddəti-mədid orada məks edib tamam ülumi-islamiyyəyə vaqif oldu. Çünki üləmanın əksəri-ümurda təqəllübünü müşahidə edirdi, ona binaət bu sinfə nifrət bəhəm edib, istəmədi ki, özünü oların zümrəsinə daxil etsin. Kərbəladan qayıdıb varid oldu həmədana; orda usta Xəlilin yanında qırx yaşında ikən sərraclıq sənətini bir il müddətində öyrənib Qəzvinə müraciət etdi. Zira ki, bu şəhər paytaxt olduğu üçün onun sənətinin rəvacı burada arqıq görünürdü. Qəzvinə varid olandan sonra təəhhül ixtiyar edib dükan açdı, öz kəsbi ilə ezünü və əyalını saxlamağa məşğul oldu. Çünki bir mərdi-səlimünnəfs və nikukar idi, həmişə üləmanın və ərbabi-mənasibin hərəkəti-naşayistəsi onun xatirinə toxunub, oların zəmmindən və zərbindən dilini saxlamağa qadir ola bilmirdi. Əgərçi bu növ cangüdazlıq ona sadiq və xeyrəndiş dostlar bəhəm etdi, nəhayət, axırda bədbəxtliyinə bais oldu. Sabahı gün şahın buyruğu ilə günortaya iki saat qalmış tamam əyan və əşraf və ərkani-dövlət və üləma və sadat və cümlə ərbabi-mənasib, kətxudadan tutmuş vüzəraya dək dərbari-şahidə hazır olub, hər kəs öz yerində durub kəmali-sükut və biistehzarlıq ilə şahın hüzuruna müntəzir idilər. Bu halda şah başında tac və əlində cəvahir nişan toppuz, qolunda cəvahir bazubəndlər, belində kəmər və şəmşiri-mürəssə zahir olub dərbar otağında ki, bir arşın yerdən rüfətli və xalqa baxan tərəfi bilmərrə açıq və bihaildi, təxtə çıxıb oturdu və üzün hüzzari-dərbara tutub xitab elədi: - Cəmaət, imdi yeddinci sənədir ki, mən cənabi-əqdəsi-ilahinin məşiyyəti ilə sizə padişaham və bəqədri-imkan sizin hər birinizə nəvaziş və mərhəmət göstərmişəm və sizdən dəxi çox razı və xoşnudam; çünki Səfəviyyə ocağına olan iradət səbəbi ilə həmişə mənə ixlas və sədaqət göstəribsiniz. İndi bir para səbəblərə görə ki, kəşfini mən sizə lazım görmürəm, mən məcburam ki, səltənətdən əl çəkib təxtü tacı bir kimsənəyə vagüzar edim ki, bu rütbəyə məndən əlhəq və şayistədir. haman şəxsi mollabaşı və sərdar Zaman xan və vəzir və müstövfi və mövlana Cəmaləddin və münəccimbaşı sizə göstərəcəklər. Gərək küllən gedib kəmali-şükuh və təntənə ilə onu gətirib, bu təxtin üstündə oturdub, müstəqillən özünüzə padişah biləsiniz. Vay o kimsənin halına ki, mənim fərmayişimdən təxəllüf edib, o şəxsin itaətində qüsur göstərə! Şah bu sözləri tamam edib, tacı başından götürüb təxtin üstünə qoydu və tamam libasi-faxirini soyunub, şəmşir və kəmərini açıb, bir mündəris libas əyninə geydi və xalqa mütəvvəcceh olub dedi ki: - İndi mən əfradi-nasdən bir mərdi-fəqirəm: Abbas Məhəmməd oğlu. Dəxi məni axtarmayın ki, görə bilməzsiniz! Xudahafiz! - deyib, təxtdən düşüb hərəmxanaya rəvanə oldu. hüzzari-məclis heyran qaldılar. Bilmədilər ki, bu keyfiyyəti nəyə həml etsinlər... hərəmxanədə cümlə hərəmlər şahın fərmayişi ilə bir otağa hazır olub qüdumuna müntəzir idilər. Şah mündəris libasda haman otağa daxil oldu. Xubani-hərəm onu bu heyətdə görəndə az qaldılar qəhqəhə etsinlər, amma şahın mühib baxışı və qaşqabağı olara bu hərəkətdən mane oldu. Şah haman saat xacə Mübarəkə buyurdu ki: - Molla Rəsulu özünün iki yoldaşı ilə hüzura gətir! Mollalar dişqarıda piş-əz-vəqt hazır olmuşdular. hüzura daxil olduqda şah oturmağı işarə etdi. Sonra üzün hərəmlərə tutub xitab elədi: - Mənim əziz həmfiraşlarım! Mən kəmali-əfsus ilə məcburam ki, bir yaman xəbər sizə elam edim. Sizə məlum olsun ki, indi mən dəxi İranın padşahı deyiləm, dəxi mənim imarətim və dövlətim yoxdur ki, sizi zinət və zivərdə və alişan otaqlarda saxlıyam. Mən əfradi-nasdən bir fəqir və biçiz kimsənəyəm. Ona binaən labüddəm ki, sizin təlağınızı verib cümlənizi azad edim ki, hər kəsə meyliniz olsa, onu ixtiyar edəsiniz. Sonra üzün Molla Rəsula tutub buyurdu ki: - Buların siğeyi-təlaqlarını cari eylə! Molla Rəsul hamısının təlağını yanındakı ədleyn hüzurunda oxudu. Xubani-hərəm gördülər ki, bir qəribə iş üz verdi, çox xövfə və iztiraba düşdülər, heç keyfiyyətdən hali olmadıqları üçün bilmədilər ki, bu necə qəziyyədir. Cümləsi heyran qaldı... Təlaq tamam olduqda şahın buyruğu ilə oların kəbin kağızlarını xacə Mübarək yırtdı. Şah dübarə xubani-hərəmə mütəvəcceh olub dedi ki: - Əgər sizdən hər biriniz fəqrə və qənaətə razı olub, məni, yəni Abbas Məhəmməd oğlunu ərliyə qəbul edirsə, təzədən bu ibarət ilə ona siğeyi-nikah oxutdurram. hərəmlərin küllisi təzədən razı oldular ki, şaha mənkuhə olsunlar; çünki şah çox cavan və göyçək oğlan idi və bir də hərəmlər bu əmri zarafat kimi bir şey qiyas edirdilər və hərgiz əqillərinə çatmırdı ki, Şah Abbas qəflətən bir Abbas Məhəmməd oğlu ola. Amma oların cümləsindən iki nəfər dilbəri-xubru ki, xilafi-rizaları ilə şahın hərəmxanəsinə-düşmuşdülər, qayət şərm ilə və ahəstə səslə ərz etdilər ki: - Biz padişaha mənkuhə olmuşduq və öz bəxtimizdən və dərəcəmizdən çox xoşnud idik; indi ki, bu bəxtəvərlikdən məh- rum olduq, Abbas Məhəmməd oğluna ərə getməyi qəbul etmirik, haman saat bu iki iəfər mürəxxəs oldu. Oların birisi gürcü qızı idi ki, Gürcüstan valisi şaha peşkəş göndərmişdi; haman günün sabahısı öz əmisi oğlu ilə tamam cəvahiratın və məlbusatın götürüb, ziyadə pul ilə vətəninə müraciot etdi. Kürcüstanda onun nəqlinə bavər etməyib belə fərz edirdilər ki, guya o qaçıbdır və istəyirdilər ki, onu geri qaytarsınlar. Amma bilmirəm ki, nə əmr vaqe oldu ki, onu unutdular və bu qız bir cavan gürcüyə ərə gedib axır ömrünədək Gürcüstanda qaldı. O birisi dilbər Qəzvin əhlindən bir tacirin qızı və bir cavan və xoşru oğlana namizəd idi. Xubru olmaq üçün qəflətən şahın dəllallarının çuğulçuluğu ilə atasından mütalibə olunub şahın hərəmxanəsinə daxil olmuşdu; zikr olunan keyfiyyəti öz arzusuna yetişməyə vəsilə bilib atası evinə qayıtdı və namizədinə vasil oldu. Sair hərəmlərin nikahı mücəddədən Abbas Məhəmməd oğluna oxunub xacə Mübarəkə əmr olundu ki, cümləsini haman saat Qəzvinin altıncı küçəsinin başında müəyyən olunan bir evə piyadə götürüb yetirsin, özü dərbari-şahiyə qayıtsın. Sonra Abbas Məhəmməd oğlu hərəmxanədən çıxıb uzaqlaşdı, napədid oldu. Yusif Sərracın dükanı şah məscidinin meydanının məşriq səmtində vaqe idi. Günortadan iki saat keçmişdi. Yusif Sərrac fərizeyi-zöhrü əda edib, oturub, əlində bir cilovu tikib tamam edirdi, çünki müştəri tapşırmışdı ki, gərək o gün hazır ola. Yanında dostlarından iki nəfər dəxi var idi ki, onun söhbətinə qulaq asırdılar. Yusif Sərrac bahalıqdan şikayət edirdi ki, biçarə fəqir kəslər haman il çox iztiraba düşmüşdülər; çünki keçən il nəhayətdə quraqlıq olmaq səbəbilə və Qəzvinin ətrafında suyun qilləti cəhətilə əksəri-məhsulat yanıb əmələ gəlməmişdi. Bu keyfiyyət bahalığa bais olmuşdu. Yusif Sərrac deyirdi: - Təəccüb edirəm bu dövlətdən ki, Qəzvinə su çıxarmaq üçün həzar gunə istitaət və qüdrəti var, amma belə qəflətdədir ki, əsla bu əmrə mültəfit olmayıb öz rəayasının halına və paytəxtinin revnəqiiə təvəccöh etmir. Bu halda meydanın məğrib səmtindən bulut kimi toz qalxdı. Yusif Sərrac iynəsi əlində başın yuxarı qovzadı, gördü ki, bir əsas peyda oldu və əsla xəyalından keçirmədi ki, bu əsas və tədarük onun üçündür. Qabaqda on iki şatır qıvraq geyinmiş, çəharguşə berk başlarında, onların dalısınca on iki ələmdar əlvan ələmlər əllərində, sonra dəsteyi-pişxidmətan ki, birisinin başında bir məcməi var idi. Dəstəyi-fərraş, əllərində ağac, onların əqəbində miraxur, yedəyində bir türkmən atı; cəvahir nişan yəhər və əsbab üstündə, mürəssə rəxt başında, mirvarid sinəbənd döşündə, zümrüd qotaz boynunda. Bunlardan sonra mollabaşı və sərdar Zaman xan, vəzir və müstövfi və mövlana Cəmaləddin və münəccimbaşı, üləmayi-giram və sadati-üzam və sair əyan və əşrəf və ərbabi-mənasib və bir dəstə piyada və bir dəstə atlı kəmali-şükuh və aram ilə gəlirdilər. Elə ki, Yusif Sərracın dükanına bərabər oldular, hamısı dayandı. Mollabaşı və sərdar irəli durub, Yusif Sərraca kürnuş etdilər. Yusif Sərrac ayağa durub təvazö elədi, amma qayət təəccübdə. Sonra mollabaşı təkəllümə gəlib dedi: - Qəzanın təqdirindən, usta Yusif, bu gün sən bizim padişahımızsan. İranın səltənət təxti bu halda Şah Abbasın vücudundan xalidir. Bizləri sərəfraz və xoşbəxt eləyin, dərbari-şahiyə təşriffərma olun ki, cülusi-hümayun vaqe olsun. Yusif Sərrac kəmali-təhəyyürə düşüb heç bilmədi ki, bu nə vaqiədir. Onun qabağında tamam ərkani-dövlət durmuşdular. Bu səzləri ona mollabaşı deyirdi ki, İranda bir mətin kimsənə hesab olunurdu. Amma keyfiyyət bir mərtəbədə qərib idi ki, Yusif Sərrac onu doğru olmağına, bavücudi ki, gözü ilə görürdü, hərgiz etibar edə bilmirdi. Aqibət məqami-cəvaba gəlib dedi: - Mənim məxdumum mollabaşı, mən cənabınızı İranda mətin adamlardan hesab edirəm, bilmirəm ki, aya dəli olubsunuz, ya bəng atıbsınız ki, bu qəbil sözləri mənim üzümə deyirsiniz. Mən bir fəqir sərrac babayam. Mən hara, təxtü tac Hara? Vallah, mən anlaya bilmirəm ki, sizin bu hərəkətinizi nəyə həml edəm... Mat və heyran qalmışam. Təvəqqei-çakəranə edirəm ki, mənə sataşmayasınız! Sərdar Zaman xan sözə şüru elədi: - Usta Yusif, sən bu saatda qibleyi-aləmsən və biz cümləmiz sənin qulun və səgi-asitanən varıq! Sənə çakəranə bizdən təvəqqə etmək münasib deyil, sən xüsrovanə fərmayiş etməyə şayistəsən! Biz nə dəli olmuşuq və nə bəng atmışıq, cümləmiz əqli-səlim və şüuri-kamildə varıq, amma həzrəti-barinin təqdirinə təbdil yoxdur. Bu gün külli-İran mülkündə sənin səltənətin müsəlləmdir. Mollabaşının qovluna görə dərbari-şəhiyə təşrif-fərma olun ki, cülusi-hümayun vaqe olsun. Sonra üzün dörd nəfər hazırda olan pişxidmətlərə tutub dedi ki: - Xələti-şahanəni gətirən, qibleyi-aləmi geyindirin! Pişxidmətlər əllərində məcməi ilə ki, içində xələti-şahanə qoyulmuşdu, dükana ayaq basdılar, məcməini yerə qoyub şüru etdilər Yusif Sərracın köhnə paltarını soyundurmağa və xələti-şahanəni ona geydirməyə. Müxalifət bir yana çatmazdı. Yusif Sərrac məqami-təslimdə durdu ki, üqəla ez xahişlərini əmələ gətirsinlər. Elə ki, libas geyinmək tamam oldu, miraxur mürəssə rəxtli atı qabağa çəkdi. Yusif Sərracı mindirdilər ata, əsas qərari-sabiq üzrə dərbari-şahiyə rəvanə oldu. Fərraşların küçələrdə "berəvid! berəvid!" səsi hər dəqiqədə ərşə dayandı. Tamam əhli-Qəzvin zükurən və ünasən, səğirən və kəbirən pəncərələrə və damlar üstünə çıxıb nəzzarəyə məşğul oldular və keyfiyyətdən müxbir olmadıqları üçün cümləsi heyrətdə qaldı. Dərbari-şahinin qapısında fərraşlar Yusif Sərracı atdan düşürdülər. Mollabaşı və sərdar Zaman xan qolundan yapışıb kəmali-təzim ilə imarətin otağına daxil etdilər və səltənət təxtinin üstündə oturtdular. Ərkani-dövlət, üləma və sadat, əyan və əşraf və ərbabi-mənasib otağın qabağında səf çəkib əl-əl üstə durdular. Mollabaşı dua oxuyub taci-səltənəti qoydu Yusif Sərracın başına, şəmşir və kəməri-mürəssəini bağladı belinə, cəvahir bazubəndləri asdı qollarından, mükəlləl toppuzu verdi əlinə, genə bir dua oxuyub, üzün xəlqə tutub dedi: - Mübarəkbad edin! Mübarəkbad sədası xalqdan asimanə bülənd oldu və bargahın imarətlərindən əksi təkrar tapdı. Kərrənayi-şadiyanə başlandı çalınmağa. Bu halda sərayi-şahidən göyə bir fişəng buraxdılar. Bu əlamətə görə, şəhərdən xaric qələ toplarından yüz on tir şənlik topu atdılar. Əgərçi Sədi və hafizdən sonra İranda şer qayətdə tənəz-zülə düşüb şüəranın əşarı küllən biməzmun və məhz puç ləffazlıq olmuşdu, amma genə əlhəmdü-lillah o halda bir neçə nəfər sahibi-cövhər şair peyda oldu ki, bədahətən cülusi-hümayun üçün qəsaidi-qərra inşa edib, Yusif şahın təxtə çıxmağını tərif və özünü hikmətdə - Süleymana, səxavətdə - hatəmə, şücaətdə - Rüstəmə, qüdrətdə - qəza və qədərə təşbeh eləyib nəzərdən keçirdilər və tarixi-cülusunu nüktəsən-cani-Qəzvin belə tapdılar; "Şahi-xuban nəbud Yusifi-ma, Leyk u şahi-mülki-İran şod".* İstinad:*( Bizim Yusif közəllərin şahı deyildi. Amma İran mulkünun şahı oldu.) Elə ki, bu əmal tamam oldu, mollabaşı xalqa elan etdi ki: - Mürəxxəssiniz! hamı dərbari-şahidən çıxdı, ancaq Yusif şah qaldı təxtin üstündə, qabağında xacə Mübarək, başqa bir neçə xacə ilə və Əzim bəy pişxidmətbaşı və bir neçə pişxidmət və otaqdan dişrə fərraşlar. Yusif şah təhəyyür aləmində fikrə piçidə OLDU. Bir neçə dəqiqədən sonra xacə Mübarəkə üzün tutub soruşdu: - Siz kimsiniz? Xacə Mübarək cavab verdi ki: -Biz sizin çakərani-müxlisiniz; xacəgani-hərəmik, mən buların böyüyü və bular da mənim zirdəstlərimdirlər. Sonra pişxidmətlərə üzün çevirib soruşdu ki: - Siz kimsiniz? Əzim bəy pişxidmətbaşı cavab verdi ki: - Biz sizin kəminə nökərləriniz, pişxidmətlərik, mən buların rəisiyəm, bular da mənə tabedirlər. Yusif şah soruşdu ki: -Bəs o dişqarıda görükənlər kimdir? Əzim bəy cavab verdi ki: - Olar da firqeyi-fərraşdır ki, həmişə xidmət üçün kə- mərbəstədirlər. Yusif şah buyurdu ki: - Siz dəxi çölə çıxın. Xacə Mübarək, sənin zirdəstlərin də çölə çıxsınlar, sən qal! Elə ki, hamısı qayib oldu, Yusif şah xacə Mübarəki yanına çağırıb dedi ki: - Sənin bəşərəndən mən görürəm ki, sən gərək yaxşı adam olasan. Sən allah, mənə söylə görüm ki, bu qəziyyəyə səbəb nədir? Çünki sən həmişə Şah Abbasın əndərununda olubsan, mümkün deyil ki, bu qəziyyə sənə məlum olmasın. Xacə Mübarək vaqiən çox saf və sadiq adam idi. Fikir etdi ki, qibleyi-aləmin sualında həqiqəti gizlətmək cayiz deyil. Çünki həmişə şah Abbas oturan otağın qapısının dalında dururdu ki, çağırılan saat xidmət üçün hazır olsun, ona binaən, keçən gündə vaqe olan güzarişi və ərkani-məşvərətin göftgusunu tamam eşitmişdi, əhvalatdan xəbərdar idi. Qəziy-yəni ibtidadan intihayadək Yusif şaha nəql etdi. Yusif şah soruşdu ki: - Bəs Şah Abbas haradadır? Xacə Mübarək cavab verdi ki: - Bir gəda libası ilə müləbbəs olub napədid oldu. Mə- lum deyil ki, hardadır. Yusif şah aqil adam idi. Kəvakibdən onun hərgiz qorxusu yox idi. Ancaq bu növ qeyri-mütəarəf təriq ilə tərəqqi etmək onun ürəyinə bir vəhşət və qorxu salırdı. Nəhayət, bir belə cəmaətin vücudu ilə səltənətdən özünü kənar tutmağa əsla çarə görmədi. Naçar ümuri-səltənətin icrasına iqdam etdi. İbtida fərraşbaşı Əsəd bəyi ehzar elədi, buyurdu ki: - Bu saatda on iki fərraş özünlə götürərsən, gedərsən mollabaşı Axund Səmədi və sərdar Zaman xanı və vəzir Mirzə Möhsünü və müstövfi Mirzə Yəhyanı və münəccimbaşı Sədrəddini və mövlana Cəmaləddini tutarsan, apararsan salarsan Ərkdə olan zindana, qayıdarsan gələrsən, əncami-fərmayişi mənə ərz elərsən! Əsəd bəy baş vurub rəvanə oldu. Sonra Yusif şah pişxid-mətbaşı Əzim bəyi ehzar edib buyurdu ki: - Tapşır, mənə şam hazır etsinlər ki, bu gün bir zad yeməmişəm. Pişxidmətbaşı ərz elədi ki: - Tapşırmışam, aşpazlar şam üçün təam hazır etməyə məşğuldurlar. Şah buyurdu ki: - Bəs sən və xacə Mübarək gəlin otaqları və hərəmxanəni mənə bir-bir göstərin və məlum edin ki, mənim istirahət ota- ğım hansıdır. Pişxidmətbaşı və xacə Mübarək düşdülər qabağa, bir-bir əndərun otaqlarını göstərməyə şüru etdilər. Əvvəlinci otaqda əlvan fərşlər döşənib, qəribə gül və giyah ilə quş şəkilləri ilə divarı və səqfi münəqqəş olmuşdu. İkinci otaq da habelə fərşlə döşənmişdi və divarlarında Səfəviyyə nəslindən vəfat edən padşahların və namdar şahzadələrin təsviri çəkilmişdi. Üçüncü otağın divarlarında İranın sair silsilədən olan padşahlarının timsalı nəqş olunmuşdu. Dördüncü otağın divarlarında Şahnamədə yazılan İranın qədim pəhləvanlarının və Mazəndəran divlərinin surəti yazılmışdı ki, bir-birlərilə cəng edirdilər. Divlər buynuzlu və quyruqlu çəkilmişdi. Beşinci otağın divarlarında Şah İsmayıl Səfəvi ilə sairlərin mabeynində vaqe olan cənglərin surəti rəqəm olunmuşdu. hərəmxanə otaqlarının cümləsinin divarlarında qız, oğlan şəkli yazılmışdı ki, oğlanlar qızlara gül dəstəsi təarüf edirdilər və qızlar oğlanlara piyalə verirdilər və hər otaqda rəxti-xab hazır idi. Yusif şah hərəmxanə otaqlarının birisini özünün istirahəti üçün müqərrər edib xacə Mübarəkdən soruşdu ki: - hərəmlərin ziynət otağı hansıdır? Xacə Mübarək ərz elədi ki: - O başdakı otaqdır. Amma ağzı qıfıllıdır. Açarı san- dıqdar Ağa həsəndədir. Şahın buyruğu ilə pişxidmətbaşı haman saat sandıqları hazır etdi. Ziynət otağının qapısını açdılar, şaha göstərdilər: bu bir böyük otaq idi; içində hər tərəfdən sandıqlar düzülmüş. Sandıqların qapağını götürdülər, qəribə-qəribə ziynət və zivərləri şaha göstərdilər; o cümlədən giranbaha kişmir şalları, lətif ünas libasları, pakizə ipək parçalar, cəvahiratdan qayrılmış güllər və guşvarələr və üzüklər və mümtaz mirvariddən boyunbağılar idi. Yusif şahın üç qızı var idi: böyüyü on dörd yaşında, ortancısı on iki yaşında, kiçiyi səkkiz yaşında və iki oğlu var idi: altı yaşında və dörd yaşında. Qızlarının hər birinə bir gül və bir cüt guşvarə və bir üzük və bir boyunbağı və bir dəst libas və bir rizayi şal və övrətinə bir dəst libas və bir rizayi şal ayırdı, xacə Mübarəkə təslim etdi, buyurdu ki: - Bunları apararsan Qəzvinin ikinci küçəsində mənim qədimi evimdə övrətimə yetirərsən. Deyərsən ki, mənim cəhətimdən əndişə etməsin, sabah oğlanlarımı hüzura göndərsin. Xacə Mübarək şeyləri iki nəfər fərraşa götürdüb getdi. Bu vaxt gün qürub etdi. Pişxidmətbaşının təklifi ilə şah qayıtdı əvvəlinci otağa. Qızıl şamdanlar yanmışdı. Süfrə döşənmişdi. Şah əvvəl vüzu edib şam və xüftən namazını əda etdi, sonra süfrə üstündə oturdu. Pişxidmətlər rəngarəng təamlar hazır etdilər. Şah yedi, doydu, süfrə yığıldı. Aftaba-ləgən gəldi, şah əlini yudu. Qəhvə gətirdilər, içdi. Qəlyan verdilər, çəkdi. Bu halda fərraşbaşı Əsəd bəy daxil olub fərmayişi bitirdiyini ərz etdi. Şah buyurdu ki: - Çox yaxşı, mürəxxəssən! Sonra xacə Mübarək qayıdıb şeyləri yetirməyini ərz elədi və dedi ki: - Şahın övrəti və qızları göndərilən töhfələrdən qayətdə vəcd etdilər. Nəinki onun cəhətindən əndişə etmirlər, bəlkə bu qəziyeyi-qeyri-mütərəqqibədən çox sevinirlər və şadlıqdan tullanıb-düşürlər. Şah övrət-uşağı tərəfindən xatircəm oldu. Xacə Mübarəkdən və pişxidmətbaşıdan bir para əhvalat soruşdu. Gecədən dörd saat keçdi. Ayağa durub xabgahına gəldi; rəxti-xabını saldılar. Pişxidmətbaşıya buyurdu ki: - Qaravul müvəkkillərinə tapşır: qərari-sabiq üzrə hər yerdə qaravul qoysunlar. Sonra rəxti-xabına girib yatdı. Pişxidmətbaşı və xacə Mübarək çıxdılar. hər birisi öz məqamına getdi. Sabahı gün Yusif şah salam otağına təşrif gətirib Molla Rəməzanı və Qurban bəyi və Mirzə Cəlili və Mirzə Zəkini ki, onun dostlarından idilər və şahın olara hər xüsusda vüsuqu var idi, ehzar elədi, mənsəbi-mollabaşılığı verdi Molla Rəməzana, sərdarlığı həvalə elədi Qurban bəyə, xanlıq ləqəbilə vəzarəti tapşırdı Mirzə Cəlilə, müstövfiliyi Mirzə Zəkiyə, münəccimbaşılıq mənsəbini bilmərrə mətruk etdi ki, dövlətə və millətə zərərdən başqa bir faydası yox idi. Buyurdu tamam vilayət hakimlərinə elamnamə və hökmi-müəkkəd göndərilsin ki, bu gündən sonra hərgiz cürət etməsinlər ki, biduni-təcvizi-şəri-şərif bir müsəlmanı mövridi-müaxizəyə gətirsinlər və bacarmasınlar ki, məhz həvayi-nəfsləri ilə bir kəsi cərimə edələr və ya qətlə gətirələr və ya burun-qulağın kəsələr, gözün çıxardalar və hökmdən əlavə hər vilayətə mötəmid baxıcılar təyin oldu ki, gedib vilayətlərin əhvalından və xalqın həvaicindən xəbərdar olub, gəlib ərz etsinlər. Yusif şah bu baxıcıları hüzura istəyib dedi ki: - hakimi-vilayətlərə mənim tərəfimdən elam edərsiniz ki, allahdan qorxsunlar, nahaq iş tutmasınlar, xalqı talayıb dağıtmasınlar, rüşvət almasınlar; yəqin bilsinlər ki, bu növ hərəkət axırda oların özlərinin bədbəxtliyinə və həlakətinə bais olur. Olar mükərrər müşahidə ediblər ki, bu növ rəftar ilə dövlət cəm edən kəslər axırda baş veriblər və ya kəmali-bədbəxtliyə və zillətə və məskənətə düşüblər. İranda bu növ ilə cəm olunan dövlətin hərgiz heç bir xanədanda davamı olmayıbdır. hanı damqanlı Cəfər xanın kürurları? hanı Səlim xan Qaragözlünün dövləti? hanı şirazlı Mirzə Nağının əmlakı? Padişahani-İran həmişə vəqta ki, bir sahibi-mənsəbi mülahizə edirlər ki, pul cəm edib, sərvətə çatıbdır, haman saat bir bəhanə ilə onu məqami-müaxizəyə gətirirlər, hər nə vardır əlindən alırlar, özün həlak edirlər və ya zillətə və məskənətə salırlar. Bu əmrdə hakimi-vilayətlər, şəbihdirlər zəlilərə ki, qan sorub şişdikdə, sahibi oları sıxar, tamam sorduqları qanı qusarlar. Kimisi bu cəhətdən ölür və kimisi zəif və lağər olur. Fəəmma əgər hakimlər niknəfəs olub və öz həlal rizqlərinə qane olalar, həmişə öz dərəcələrində baqi və xalq nəzərində müəzzəz və səlatin niyyətində mükərrəm olacaqlar və günbəgün rütbələri izdiyad behəm edəcək. Bu sezləri təlqin edəndən sonra şah baxıcıları buraxdı. Sonra buyurdu xirac məbləği mötədil miqdaradək təxfif tapsın və əmr etdi ki, hər yerdə yollar təmir olunsun və lazım məqamlarda və mənzillərdə körpülər və karvansaralar tikilsin və hər vilayətdə şəfaxanələr qayrılsın və mədrəsələr açılsın və susuz yerlərə su çıxarılsın, dullara və yetimlərə və şillərə və korlara ianət və himayət göstərilsin və vilayətlərdə hər bisərüpa özbaşına özünü üləma silkinə daxil etməsin, bu xüsusda mollabaşıdan icazət istəsinlər və sinfi-üləma hər yerdə xalqın ehtiyacına kifayət edən miqdardan ziyadə olmasın və külli-üləmaya güzəran kifafınca xəzineyi-amirədən vəzifə qərərdad etdi ki, səltənətə möhtac olub ərbabi-mənasibi xidməti-şahidə əhli-zələmə xitab etməsinlər və əmri-mürafiəni ki, səltənətin ümdə ləvazimatındadır, üləmanın əlindən alıb ərbabi-mənasibin süləhasına vagüzar elədi ki, millət mürafiə cəhətindən özlərini üləmaya möhtac görüb ancaq oları mərcə bilməsinlər və səltənətdən uzaq düşməsinlər və buyurdu ki: vücuhi-bərr hər yerdə süləhadan dörd nəfərə müntəqil olub vilayatın füqərasına dəftər üzü ilə sərf olunsun və hesabı divana göstərilsin; ta ki, füqəranın bəzi vücuhi-bərrdən bəhrəyab olub, bəzisi məhrum qalmasın və əmr etdi ki, xüms və imam malı verilməsin ta övladi-rəsul-əley-hüssəlam zilləti-sualdan azad olub sair xalq kimi öz kəsbləri ilə vəchi-məişət təhsil etsinlər. Bu xüsusda mötəbər üləma Yusif şaha kütubi-fiqhdən fitvalar çıxardıb göstərdilər. Və vilayətlərə elamnamələr göndərdi ki, bundan sonra bir kimsənə cürət etməsin ki, şaha və ümənayi-dövlətə və çakərani-dərgaha peşkəş versin və payəndaz salsın və heç kəs peşkəş vasitəsilə hökumət tapmağı təmənna etməsin, ancaq öz ixlasını və hüsni-xidmətini bu mətləbin təhsilinə vəsilə bilsin və maliyyati-divan hər vilayətdə əmin şəxslərə təslim olunub xəzinə ismilə hər yerdə dursun və məsarifi-səltənət dəftəri üzilə təyin tapıb lazım olan övqatda hər yerin xəzinəsinə həvalə olunsun və rəaya bilkülliyyə həvaləcati-məsarifədən asudəhal qalsınlar. Və dəxi mədaxili-səltənətin izdiyadı üçün qərar qoydu ki, tacirlər və bəyzadələr və xanzadələr və şahzadələr, hətta üləma və sadat və sair sinfi xalq mədaxili-əmlakdan şəhərlərdə ondan bir, dehatda iyirmidən bir xəzinəyə versinlər və qoşun xalqının və əhli-xidmətin məvacibi əsla lavüsul qalmasın ki, səltənətin nəqsidir; bəlkə həmişə vilayət xəzinələrindən bilatəxir mücra olunsun. Və bey və şəra olunan əmlakın qiymətindən dəxi xəzinənin nəfi üçün tümənə beş şahı vəz olunsun və qaideyi-beyü-şəra tərk olunsun ki, tənxah sahibləri bu qaydanın vücudu ilə rəhn alıb borc verməyə mail olmadıqları üçün ərbabi-həvaici müztər edirlər ki, mülk və mallarını ədna qiymətə beyi-şəra etsinlər, bu ümid ilə ki, vədə başında ər-babi-həvaic mülk və mallarının istirdadından aciz ola-caqlar. Çün Yusif şah bilirdi ki, miraxur yay fəsli padşahlıq atları yaylağa aparıb bəsləmək bəhanəsi ilə ətraf xalqına çox əziyyət və cəfalar yetirirdi və oları çapırdı, talayırdı və əmiri-topxanə topçuların cümləsinə xəzinədən məvacib götürüb heç birisinə bir həbbə vermirdi və xəzinədar padşahlıq pulun içinə çox qəlp pul qatıb xalqa dağıdırdı və Qəzvin bəylərbəyisi xalqdan hədsiz rüşvət alırdı və daruğə dövlət-lilərə füqəranın müqabilində üz görürdü, kətxudalar Qəzvinin küçələrini natəmiz saxlayırdılar, cümləsini məzul edib, yerlərinə ezünə məruf olan şayistə adamlar təyin buyurdu. Mollabaşı Axund Səməd Ərkin zindanında zindanbandan eşitdi ki, onun mənsəbini həmçeşmi Molla Raməzana veriblər, qüssəsindən ficətən həlak oldu. Yusif şah dəxi əmr etdi ki, Qəzvinin küçələri genəlsin və içində hər yerdə zahir olan quyular örtülsün ki, gəlib-gedənlər olara düşməkdən məhfuz olsunlar və xalqın ərzinə qulaq asmağa və dadına yetişməyə qayda və qərar qoydu və buyurdu ki, Qəzvinin füqərasına bahalıq cəhətilə padşahlıq ambarından buğda verilsin və sahibi-vüquf adamlardan və mahir kənkanlardan bir məclisi-məşvərət bərpa olub Qəzvinə su çıxar-maq üçün köftgu olunsun və tədbir və dəsturüləməl təhrir olunub nəzərə yetişsin. Bu vaxtda Qolland taifəsindən bir parası fars xəlicinin qürbündə bir məhəldə sükna etmişdilər. Bu günlərdə oradan bir elçi əmələsi ilə Qəzvinə varid oldu ki, İran dövləti ilə mabeynlərdə ticarət üçün şürut bağlasınlar. Elçini əmələsi ilə Yusif şahın hüzuruna yetirdilər. Onun nəvazişatından və əql və fərasətindən və qaideyi-cahandarlığından elçi və əmələsi vəcd etdilər. Bilkülliyyə məramlarına nail olub tühəf və hədaya ilə mürəxxəs oldular və kəmali-rizaməndlikdə müavidət elədilər. Yusif şahın cülusundan bir həftə keçdi. Hər gün onun həsənatından və ədalətindən növ-növ əlamətlər xalqa zahir olurdu. İran üçün əyyami-firuzluq, əyyami-səadət və iqbal üz verdi. Lakin çifayda, bəni-növi-bəşər heç vaxt yaxşı günə dözməz. Bizim babamız Adəmə və anamız həvvaya cənnətdə nə əksik idi ki, genə allahın əmrini sındırdılar və cənnətdən qovuldular? İnsan belədir! Əhli-Qəzvin hər gün qələ qapılarından adam şaqqalarını asılmış görmədilər və şah meydanında cəlladların adam şaqqalamaqlarını və dardan asmaqlarını və göz çıxarmaqlarını müşahidə etmədilər. Bu keyfiyyət olara xeyli qərib köründü. Əvvəl dedilər ki: "Görünür bu təzə padşah çox rəhmli və helmli adamdır!" Sonra onun rəhminə və helminə bəhslər varid etdilər. Bunu süst-rəyliyə və zəifülmizaclığa həml qıldılar. Bundan əlavə dəxi Yusif şahda hezar gunə özgə eyblər tapdılar. Müxtəsəri-kəlam bir belə ziyadə rəhmli padşahın təhti-əmrində zindəkanlıq etmək nəhayət dərəcədə məlal-əfza göründü. Ümənayi-məzul xalqın bu növ niyyətini istinbat etdilər və onu qənimət bilməyə fürsəti fövt etmədilər. hər birisinin başına şuriş və tuğyan xəyalı düşdü və tezliklə Qəzvində şurişi-əzim bərpa oldu. Şurişin əvvəlimci səbəbi məzul miraxur idi ki, küçədə köhnə xəzinədara rast gəlib, ona yoldaş olub soruşdu: - Sən allah, Mirzə həbib, de görüm xalq bizim təzə pad- şahımızın haqqında nə danışır? Mirzə həbib cavab verdi ki: - Xalqın təzə padşahdan zəhləsi gedir. Onu süstrəy və bikarə bilirlər. Miraxur: - Vallah, Mirzə həbib, xalq bizdən əqillidir. Doğru deyirlər. Sən allah, bu necə əhməqlik idi ki, biz elədik? Bir sərraci-birütbəni gətirib özümüzə padşah qayırdıq, başımıza bəla açdıq. Qulluğumuzun və ixlasımızın əvəzində mənsəbimizi də əlimizdən aldı. İndi vilayət içində bir itcə abrumuz yoxdur. Vallah, belə rusvaylıq olmaz ki, biz tutduq... Xəzinədar: - Məgər biz onu padşah elədik! Şah Abbas belə buyurdu; carəmiz nə idi? Miraxur: - Xub, Şah Abbas o vaxt padşah idi, hökmü bizə rəvan idi. İndi ki, Şah Abbas yoxdur, aya bizə nə manedir ki, bu məlun və bidini ki, deyirlər tənasüxi məzhəbdir, təxtdən aşağı salaq, tələf edək, sonra Səfəviyyə nəslindən bir şahzadəni təxtə oturdaq ki, bari nəcabətinə görə təxtü taca səzavar olsun?! Xəzinədar: - Çox yaxşı danışırsan! Bu xüsusda bilkülliyyə mən səninlə müvafiqəm. Amma biz iki adamın əlindən nə gələr? Gedək əmiri-topxanənin yanına, onun rəyini dəxi hasil edək. Axı, o da bizim kimi məzullardandır. hər ikisi getdilər əmiri-topxanənin otağına. Əmiri-topxanə oların gəlməyindən çox xoşhal oldu. Qayət şövq ilə sözlərinə qulaq asdı. Bilkülliyyə olar ilə şuriş xüsusunda müttəfiq olub dedi ki: - Bu iş süvarilərin sərkərdəsi Bağır xanın rizası olmamış surət tapmaz. Əmiri-topxanə: - Bağır xan mənim ilə çox yeganə dostdur. Mən boynuma çəkirəm ki, onu bu əmrdə özümüzə yoldaş edəm. Ona deyəcəyəm ki, bu bidin Yusif şahın əyyami-səltənətində laməhalə bizim başımıza gələn qəziyyə onun da başına gələcək. Vaxt ikən əlacını eləmək gərək. Yəqinimdir ki, bu söz Bağır xana əsər edəcək, çünki dünən səlami-ammdə şah ona qəzəbnak olub sərzəniş edibdir ki, çaxır içib, məst olub, namaz qılmağa məscidə daxil olubdur. Əgər Bağır xan bu əmrə razı olsa, piyadələrin sərkərdəsi Fərəc xan dəxi razı olacaq. Çünki Fərəc xan Bağır xanın əmisi oğlu və damadıdır. heç bir əmrdə onun rəyinə müxalifət etməz. Amma siz durun, gedin Qəzvinin köhnə bəylərbəyisinin yanına. Onu dəxi razı edin, boynuna qoyun ki, məzul daruğə və kəndxudalarla bu xüsusda göftgu etməyi və onların rəyini ələ almağı təəhhüd etsin. Müfəttinlər bir-birlərindən ayrıldılar. hər birisi getdi iş görməyə. Mətləb çox tez hasil oldu. Üç-dörd günün müddətində hamı müntəxəb olunan kəslər göründü və hamısı şurişə meyl və amadəlik göstərdilər. Müfəttinlər qərar qoydular ki: - Şənbə günü sübhdən padşahlıq sarayını əhatə etsinlər və içəri daxil olub Yusif şahı təxtdən yerə salıb həlak eləsinlər. Sonra özlərinə Səfəviyyə nəslindən bir təzə padşah tiksinlər. Müqərrər olunan günün sübh çağında ki, hələ padşahlıq sarayının qapıları açılmamışdı, gülli süvari və piyadə tamam müsəlləh onun ətrafını bürüdülər... Yusif şah keyfiyyətdən xəbərdar olub buyurdu ki: - Sarayın qapılarını açmasınlar. Bu günə namünasib hərəkatı Yusif şah mollabaşiyi-sabiq Axund Səmədin, sərdar Zaman xanın və vəzir Mirzə Möhsünün və müstövfi Mirza Yəhyanın və münəccimbaşının və mövlana Cəmaləddinin tərəfindən ki, əşxasi-sahib qüdrət və aşkara onun bədxahları idilər, mənzur edirdi. Ona binaən cülusunun ibtidasında ehtiyat yolundan lazım bilib oları həbsə saldırdı. Amma məhləkə özgə tərəfdən açıldı. Bu halda Yusif şahın dəxi həvaxahları xəbərdar olub müsəlləh və kəsrət və izdiham ilə sərayi-şahiyə anən-fəanən üz qoymağa başladılar. Müfəttinlər ilə müqabil durub nəsihət və mövizəyə şüru etdilər ki, bu hərəkəti tərk etsinlər; fayda-pəzir olmadı; iş islah və müdaradan keçdi; başladılar bir-birləri ilə atışmağa və cəng etməyə. Qiyamət bərpa oldu. hər səbəb rəf olubdur. Biz bilirik ki, o, harada gizlənibdir. Gedək gətirək, imarətinə yetirək! hamısı ayağa durub gəldilər Şah Abbas gizlənən evə. Onu oradan çıxardıb yetirdilər sərayi-şahiyə, təxtü tacına əvvəlki kimi malik oldu. hər iş qərari-sabiq üzrə surət tapdı, guya ki, heç bir hadisə vaqe olmamışdı. Bu kəvakibin həmaqətinə mən təəccüb edirəm ki, necə bilmədilər iranilər oları aldadırlar? Yusif Sərrac hərgiz İranın şahı deyil idi. İranilər onu hiylə üzündən padşahi-məsnu eləmişdilər. Belə sadəlik olurmu ki, kəvakib özlərini iranilərə aldadıb biçarə və bitəqsir Yusif Sərracı bədbəxt etdilər? Şah Abbası kənar qoyub qırx il sərasər onun səffaklığına və cəbbarlığına bietina nazir oldular? Şah Abbas cəbbarlığının ədna əlaməti bu idi ki, bir oğlunu öldürdu, ikisinin dəxi gözünü çıxartdı. Dəxi oğlu yox idi, nəvəsi ona varis oldu. Amma kəvakibi də qınamaq [yeri] yoxdur. Şah Abbasın xudi-şəxsinə nisbətən kəvakibin bir ədavəti yox idi. Olara lazım idi ki, novruzdan on beş gün keçmiş İran səltənətinin təxtindən bir şəxsi aşağı salıb bədbəxt etsinlər. Bu vaxt da İran səltənətinin təxtində oturmuşdu Yusif Sərrac. Ona binaən kəvakib onu aşağı salıb bədbəxt etdilər. Kəvakibin hərgiz xəyalından xütur etməzdi ki, iranilər oları aldadacaqlar, padşahi-həqiqinin əvəzinə padşahi-məsnuu oların sədəməsinin altına salacaqlar... Vallah, qəribə əhməqdirlər bu ingilis tayfası ki, belə xətərli millət ilə az qalmışdı cənk başlayalar. 1471 2006-07-28T21:38:26Z 203.59.85.189 '''Aldanmış kəvakib''' Müəllif Mirzə Fətəli Axundov </br> Axundov M.F. Bədii və fəlsəfi əsərlər. - Bakı:Yazıçı, 1987. - 365 s. Tərt. Həmid Məmmədzadə POVEST ALDANMIŞ KƏVAKİB (H E K A YƏ T İ-YU S İ F Ş A h) Səfəviyyənin əvaili-səltənətində Qəzvin paytəxt idi. Hadisati-mütənəvviənin vüquundan sonra Məhəmməd şah Səfəvi səltənəti öz oğlu Şah Abbasi-əvvələ təslim etdi. Şah Abbasın cülusundan altı il keçib, yeddimci il başlanmışdı ki, aşağıda zikr olunan qəziyyə vaqe oldu. Baharın əvvəli idi, novruzdan üç gün keçmişdi; Şah Abbas günortadan üç saat keçmiş qəsrdə öz məhbubəsi Səlma xatun ilə oturub söhbətə məşğul idi ki, xacəbaşı xacə Mübarək içəri girib, kürnuş edib ərz elədi ki: - Münəccimbaşı Mirzə Sədrəddin qibleyi-aləmin ziyarətinə müşərrəf olmaq istəyir, bir vacibi işdən ötrü. Şah Səlma xatuna işarə etdi ki, hərəmxanaya getsin və xacəyə buyurdu ki: - Mirzə Sədrəddini çağır gəlsin! Münəccimbaşı şahın hüzuruna daxil olub kürnuşdan sonra əl-əl üstə qabaqda durub, dua və səna etdi. Şah soruşdu ki: - Mirzə,nə var? Münəccimbaşı ərz elədi ki: -Qibleyi-aləm sağ olsun, bu övqat kəvakibin seyrindən belə məlum olur ki,novruzdan on beş gün keçmiş Mərrixin Əqrəb ilə iqtiranı vaqe olacaq və bu qirani nəhseynin təsiri budur ki, məşri-zəmində və bittərcih mülki-İranda sahibi-səltənətin vücuduna sədəmeyi-üzma yetişəcəkdir. Buna binaən mən ki, asitaneyi-səniyyənin müxlis və cansipar bəndəsiyəm, özümə vacib bildim ki, bu keyfiyyəti piş-əz-hadisə qibleyi-aləmə məruz edim. Şah bu vaxt çox cavan idi. Ömründən ancaq iyirmi iki il keçmişdi. Məlumdur ki, bu sinndə həyat necə şirin və əzizdir, xüsusən ki, dərəceyi-ülyada və təxti-səltənətin üstündə! Bu səbəbə münəccimbaşının xəbəri şahi-cavanı qayətdə dəhşəti-üzmaya saldı. haman saat rəngi qaçıb, guya ki, bihuş oldu. Bir dəqiqədən sonra başın qaldırıb Mirzə Sədrəddinə buyurdu ki: - Xub, mürəxxəssən, get! Münəccimbaşı kürnuş edib qayıtdı. Şah yalqız qəsrdə yarım saat fikrə piçidə olub, sonra xacə Mübarəki avaz etdi. Xacə hüzura daxil olduqda buyurdu ki: - Fərraş göndər, bu saatda vəzir Mirzə Möhsünü və sərdar Zaman xanı və müstövfi Mirzə Yəhyanı və mollabaşı Axund Səmədi mənim hüzuruma çağırsın! Xacə çıxıb bir az vaxtdan sonra ehzar olunan əşxas gəldilər və lazimeyi-təzim əmələ gətirib müntəziri-fərmayiş oldular. Şah buyurdu ki: - Sizi bir əmrdən ötrü məsləhətə çağırmışam, gərək haman xüsusda bir tədbir göstərəsiniz. Çünki bu məclisi-xasdır, ona binaən mənim tərəfimdən icazət olunur ki, oturasınız. Əşxas fərmayişi əmələ gətirdilər. Şah münəccimbaşının xəbərini ilqa etdikdən sonra buyurdu ki: - Aya sizin rəyinizə görə mən nə qismi tədbir ilə bu hadi- səni ez vücudumdan dəf edə bilərəm? həzərat cümləsi heyran qaldılar. Bir dəqiqə sükutdan sonra vəzir Mirzə Möhsün başladı danışmağa: - Bu bəndeyi-kəminənin ixlası dövləti-əliyyəyə nisbət bədihiyyatdandır. Əlbəttə, qibleyi-aləmin xatirindədir ki, pedəri-büzurgüvarlarının əyyami-səltənətində bir para naqisül-əql kimsənələrin vəzarətə mübaşirəti olmaq səbəbilə xəzineyi-amirə nə mərtəbədə nüquddan xali olmuşdu. Bu keyfiyyətə hali olduqda mən tədbirinə iqdam etdim və qərar qoydum ki, çakərani-dərgahdan hər kimsə ki, bir şüğlə və ya bir vilayətin hekumətinə mənsub olsa, fəraxuri-halına görə bir məbləğ berəsmipeşkəş xəzinəyə təslim etsin və əlavə hər zaman ki, qibleyi-aləm bir əmirin kaşanəsini təşrifi-qüdumu ilə mübarək etsə,sahibi-kaşanə əqmişeyi-nəfisə payəndaz və bir miqdar pul peşkəş eləsin. Bu nev tədbirin vasitəsilə indi ki, qibleyi-aləmin cülusunun yeddimci ilidir, xəzineyi-amirə əlhəmdu lillahi-vəlminnə, nüqudi-vafirədən malamaldır. Ümuri-vəzarətin pişrəftində bəndeyi-kəminə tərəfindən bitəcrübəlik qeyri-mütəsəvvirdir, amma kəvakibin müqabilində tədbir göstərməyə əlhəq acizəm. Bundan sonra sərdar Zaman xan şüru elədi: - Bu çakəri-xalis, saqqalımın tükünü devləti-əliyyənin xədəmatında ixlas və hünər ilə ağartmışam. Məsələn, on il bundan əqdəm ki, taifeyi-Osmaniyyə Bəkir paşa Dəmirçioğlunun sərəskərliyi ilə yetmiş min nəfərə qərib xaki-İranə hücum gətirməyə müsəmməm olmuşdular: qibleyi-aləmin pedəri-büzurgüvarı İran qoşununun sərdarlığını mənə vagüzar etdi. Əgərçi bizim qoşunumuz da hesab və ədəddə taifeyi-Osmaniyyədən kəm deyildi, nəhayət, mənim heyfim gəldi ki, firqeyi-naciyyənin qoşunun güruhi-zallənin müqabilində tələfə verdirim.Ona binaən əmr etdim ki, Osmaniyyə sərhəddindən ta nəhayəti-mülki-Azərbaycan tamam dəhaqinin ziraətini xarab etsinlər və çarpalarını qovub gətirsinlər, körpüləri dağıtsınlar və yolları pozsunlar. Vəqta ki, Bəkir paşa sərhəddimizə daxil oldu, əgərçi müqabilində bizim qoşundan bir nəfər görmədi, amma yollar bir mərtəbədə xərab olunmuşdu ki, əsla ezü ilə topxana gətirməyə qadir olmuyub, ancaq atlı və piyadəsilə ənvai-zəhmətdə Təbrizə varid oldu və hər tərəfə dəstə göndərib zəxirə təhsilinə iqdam etdi. Əlinə bir həbbə və bir ögüz və qoyun düşmədi. Naçar üç gündən sonra üftan və xizan, ac və əfsürdə Təbrizdən kusi-rehlət döyüb qaçdı. Bu tədbir ilə mülki-İran taifeyi-biganənin hücumundan məhfuz qaldı. Yolları pozmaq və körpüləri yıxmaq bir mərtəbədə tədbiri-müfid göründü ki, dövləti-əliyyə Bəkir paşa qaçandan sonra dəxi belə səlah gördü ki, onları həmişə bu qərarda baqi qoysun, dübarə taifeyi-biganənin hücum gətirmək ehtiyatı ilə. Bu təriq ilə dövləti-əliyyənin qoşunundan bir nəfərinin dəxi burnu qanamayıb, əsakiri-mənsurənin cümləsi həmsayə düşmənlərin vəhşəti üçün salim qaldı. Belə işlər xüsusunda asitaneyi-əliyyənin qoca iti tədbir göstərməkdən aciz deyil! Amma kəvakib ilə müxalifət etməkdə əqlim hər bir əlacdan qasir görünür... Şahın vəhşəti qayətdə ziyadələnməyə başladı. Sonra müstövfi Mirzə Yəhya təkəllümə gəldi: - Bu bəndeyi-həqir vəzirin əqrəbi və dəst-pərvərdəsi olduğum səbəbə və onun vücudu vasitəsilə bu mənsəbə yetişdiyimə görə, ixlas və sədaqət göstərməkdə bilkülliyyə onun niyyəti-həsənəsinə və qaydasına peyrəvilik etmişəm. Müşəxxəsdir ki,qoşunun və əvasiti-sahibmənsəbanın məvacibi qibleyi-aləmin fərmanı mucibincə və mənim imzam ilə vilayətlərin mədaxilindən həvalət olunur. Çünki xəzineyi-amirədə nüquddan nöqsan görsənmişdi, necə ki, vəzir zikr elədi, ona binaən mən bu cəhətdən qayətdə diləfsürdə idim. Əgərçi mən fəramini-məvacibi imza edib vilayətlərə həvalə etmişəm ki, məvaciblərin qəti ilə dövləti-əliyyə xalqın nəzərində bietibar görünməsin; amma məxfi hər bir vilayət hakiminə piş əz-vəqt məktub göndərmişəm ki, mənim tərəfimdən cüdaganə nəviştə olmamış məhz fərman mucibilə məvacib icra etməkdən etiraz etsinlər. həmin tədbir səbəbilə xəzineyi-amirənin mədaxili çox təzayüd behəm edibdir və qoşun xalqı və sahibmənsəblər əgərçi bivüsuli-məvacib qalıblar, amma sülh və asayiş zamanı olmaq səbəbilə və İranın kəmali ucuzluğuna görə, məvacibə ziyadə möhtac olmayıblar. Belə işlər xüsusunda mənim zehni-dəqiqim yədi-beyza göstərir; lakin kəvakibin təsirini rədd etmək üçün, doğrusu, heç bir çarəyə əqlim çatmır... Növbət yetişdi mollabaşıya, təqrir elədi: - Cənab əqdəsi-ilahi qibleyi-aləmin vücudi-mübarəkini əimmeyi-əthar hörmətinə cəmii-afati-səmavidən və ərzindən məhfuz etsin! Bu daiyi-dəvami-dövləti-qahirənin ixlas və sədaqəti,silsileyi-cəlileyi-Səfəviyyəyə nisbət tövsifdən xaricdir! Qibleyi-aləmin pedəri-büzürgüvarları zamanında mənsəbi-mollabaşılığa sərəfraz olduğumda nisfi-İran, hətta payitəxtin yarısı dəxi sünni məzhəb idi. Əvvələn, məvaizi-həsənə və saniyən, təxvifati-kəsirə səbəbilə tamam sünni məzhəbləri rahi-rasti-məzhəbiisna əşəriyyəyə hidayət etmişəm. İndi allahın kərəmindən səfheyi-İranda beş-altı nəfərdən ziyadə sünni tapılmaz. Bu xüsusda İran xalqından dəxi kəmali-rizaməndliyim var ki, bəmücərrədi-təklif qədimi ata və babalarının məzhəblərindən əl çəkib hidayətə rağib oldular. hətta mən istədim ki, cühudlara və ermənilərə dəxi əl qatıb oları da şiə məzhəbinə döndərim, amma bir para xeyrən-diş kimsənələr məsləhət görmədilər ki, lüzumu yoxdur. Çünki hər torpaqda cühuddan və ermənidən bir az var, bizim torpağımızda dəxi bir az olmaqları məsləhətdir. Əlavə, müşəxxəsdir ki, əimmeyi-ətharın əhadisi-sərihəsi mucibincə islam mülkündə təxtə və taca malik olan kimsənə zati-şərif və vacibüttaət məhsub olunmaz. Zira ki, bu dərəceyi-aliyə imama və ya onun naibi müctəhidi-ələmə mütəəlləqdir. Ona binaən mən cəmi xütəbaya hökm yazdım ki, tamam vilayətlərin mənabirində xalqa elam etsinlər ki, haman əhadisin silsileyi-Səfəviyəyə şümulu yoxdur. Zira ki, xanədani-nübüvvətdən və dudimani-imamətdən zühur ediblər və vazehdir ki, əimmə haman əhadisi qeyrilərinin haqqında buyurmuşlar, nə öz övladlarının. Bu övqat ki, qibleyi-aləmin vücudu təsiri-kəvakibdən məhəlli-xətərdədir, mənim ürəyim qüssədən, tabadaki balıq kimi büryan olur və qasir əqlimə belə yetişir ki, o məlun münəccimbaşının özü bu işin çarəsini bizdən artıq bilir. O, qibleyi-aləmə xəyanət edibdir ki, kəvakibin təsirini bildirib, dəfinin əlacını izhar etməyibdir, əlbəttə, bir xəbis fikrə görə: necə ola bilər ki, zəhri göstərə, padzəhri göstərməkdən özünü kənar çəkə? Peyğəmbər sələvatüllahi-əleyh buyurubdur ki: "küllü münəccimin kəzzab!"* İstinad:*( Münnəcimlərin hamısı yalançıdır.) Bu hədsi mən onların nə əhvalına isnad edirəm, nə elmlərinə. Çunki o məlunların əxbarı əksər evqat nəticə bağışlayır, amma özləri yalançı və bədzatdırlar! Qibleyi-aləm onun özünü çağırsın, bu hadisənin dəfi üçün onun ezündən əlac istəsin. Əgər üzr gətirsə, boynunu vurdursun. Mollabaşının münəccimbaşı ilə ədavəti-sabiqəsi var idi. Bu keyfiyyət onun üçün çox yaxşı vəsilə göründü ki, onun və sair münəccimlərin guri-pedərini yandırsın. Əlhəq, münəccimbaşı dəxi görünür ki, çox əhməq imiş. Nə lazım olmuşdu ki, belə vəhşətli xəbəri şaha verib bu qalmaqala səbəb ola və özün dəxi həlakətə sala?... Münəccimbaşıya əvaxirdə bu bəhsi varid edirdilər, cavab verirdi ki: - Mən qorxdum ki, əgər bu xəbəri şaha əqdəm yetirməsəm özgə münəccimlər onu yetirərlər; mən şahın nəzərində xəri-nadan qələminə gedərəm, mənsəbdən məzul ollam. Behər surət, şahın münəccimbaşıdan haman namübarək xəbərə görə zəhləsi getmişdi. Mollabaşının təhriki olmamış da bu halda kəmali-qeyz ona üz verib, xacə Mübarəki qaim sövt ilə səda etdi. Xacə hazır olduqda, buyurdu ki: - Bu saat fərraş göndər, münəccimbaşını mənim hüzuruma gətirsin! Xacə qayıdıb, bir saatdan sonra münəccimbaşı hazır oldu. Şah qəzəblənmiş aslan kimi dizi üstə çöküb xitab etdi: - Pedərsüxtə, kəvakibin afətindən məni qorxudarsan və əlacını gizlərsən?! Cəllad! Türfətül-eyndə cəlladi-mühib belində xəncər, əlində tənab içəri girdi. Biçarə münəccimbaşının ərvahı uçub başladıq yarpaq kimi titrəməyə. Şah cəllada buyurdu ki: - Apar bu səgin bu saatda boynunu vur! Sərdar Zaman xan əgərçi əhli-şəmşir idi, amma çox rəqi-qülqəlb adam idi, münəccimbaşının halına tərəhhüm edib ayağa durdu, ərz elədi ki: - Təsaddüqün olum, bu səgin boynu vurulandan sonra hadisənin dəfi üçün kimdən əlac soruşacağıq? Bu bəndeyi-zəlil,istida edirəm ki, mənim saqqalımın ağ tükləri hörmətinə onun qətlindən güzəşt edib, hadisənin əlacı xüsusunda ondan tədbir soruşasınız. Əgər müvafiqi-xahiş cavab verməsə, o vaxt müqəssir və müstevcibül-qətldir. Şah cəllada buyurdu ki: - Onu qoy get! Sonra münəccimbaşıya rücu edib dedi ki: - Məlun, bu saatda hadisənin dəfinə əlac göstər! Biçarə münəccimbaşı yaman halda idi. hadisənin dəfinə heç bir əlac bilməyirdi. Amma ölüm qorxusundan izharına iqdam edə bilmədi; ərz elədi ki: - Təsəddüqün olum, hadisənin əlacı mümkündür. Mənə bir saat möhlət verin, gedim "Zici-Uluğ bəyə" mülahizə edim, qayıdım ərz eləyim. "Zici-Uluğ bəy"də hərgiz bu növ hadisələrin dəfi üçün bir şey mərqum deyil, amma münəccimbaşı istədi ki, bu bəhanə ilə özünü ustadı mövlana Cəmaləddinin yanına salsın və ondan məşvərət soruşsun; çünki onu nücum elmində ezündən artıq təcrübəli bilirdi. Şah rüsxət verdi. Münəccimbaşı çıxmamış xacə Mübarək içəri girib ərz elədi ki: -Mövlana Cəmaləddin hüzuri-mübarəkə müşərrəf olmaq istəyir. Şah buyurdu: - Çağır gəlsin! Münəccimbaşıya dedi ki: - Bir az hüzurda qal! Mövlana otağa daxil olub şaha lazimeyi-sitayiş əmələ gətirdi. Şahın işarəsilə oturub ərz elədi ki: - Qibleyi-aləm sağ olsun, əgərçi bu bəndə pirlik səbəbilə dərxanədən kənar olub guşəgirlik ixtiyar etmişəm, lakin bu övqat, yəni novruzdan on beş gün keçmiş Mərrixin Əqrəb ilə iqtiran etmələrindən qibleyi-aləmin zati-mübarəkinə ehtimali-sədəmeyi-üzma olduğu üçün vacibatdan bildim ki, hüzuri-pürnura şərəfyab olub, piş-əz-vəqt hadisəni elam edib, dəfinə tədbir göstərim. Bu xatirə ki, məbada bu keyfiyyət cavan münəccimlərin bəsirətindən məxfi qala! Şah nəhayətdə xoşhal olub buyurdu ki: - Mevlana, biz elə o xüsusda göftgu edirdik. hadisə mə- lumdur. Tədbirini izhar edin. Mövlana ərz elədi ki: - Qibleyi-aləm bu əyyami-nühusətdə, yəni novruzdan on beş gün keçənədək gərək özünü səltənətdən xəl edə və təxtü tacı təslim eyliyə bir mücrim və vacibül-qətl kimsənəyə və özü xəlqin nəzərindən napədid ola. O surətdə kəvakibin təsiri haman mücrimin başında çatlayacaq; çünki o vaxt İran padşahı odur. Elə ki, hadisə vaqe olur və o mücrim ki, sahibi-təxtü tacdır, həlakətə yetişir, o zaman qibleyi-aləm ixtifadan çıxıb genə təxtü taca malik olur və kəmali-iqbal və afiyətdə səltənət edər. Amma görək xəlqdən bir kimsənə bu tədbiri bilmiyə və zənn etmiyə ki, qibleyi-aləm ariyətən təxtü tacdan əl çəkir: ta ki, haman mücrimi ki, təxtə çıxacaqdır, müstəqillən padşah bilələr və gərək hərəmxanə xatunlarının da təlaqı verilib kəbin kağızları yırtıla. Sonra olara təklif oluna ki, Abbas Məhəmməd oğluna ki, dəxi padişah deyil və bir fərddir, əfradinasdən dübarə mənkuhə olub fəqr və qənaətə razı olurlarmı? hər birisi ki, razı olsa, ona dübarə Abbas Məhəmməd oğluna nikah oxuna və kəbin kağızı yazıla və hər biri ki, razı olmasa, haman saat buraxıla... Münəccimbaşı məhləkədən qurtardı. Şahın bəşərəsindən bilkülliyyə qorxu əsəri rəf oldu. Rəngi ağarmış ikən qırmızılığa təbdil tapdı. Əfradi-məclisdən mövlananın əql və kəmalına afərin sədası səqfə bülənd oldu. Şah bəşaşət ilə mollabaşıya mütəvəcceh olub sual etdi ki: - Əhkami-şərə mütabiq bir qayətdə mücrim və vacibülqətl kimsənə nəzərdə varmı ki, səltənəti və təxtü tacı ona vagüzar edək? Mollabaşı cavab verdi ki: - Pərvərdigari-aləm qibleyi-aləmə ömri-təbii kəramət etsin. Bu şəhri-Qəzvində bir nəfər nabəkar peyda olubdur ki, cəmi-ruyi-zəmində ondan mücrimtər və qətlə müstəhəq bir kimsənə tapılmaz; adına Yusif Sərrac deyirlər. Məlum deyil ki, harada tərbiyət tapıbdır. Ancaq bu övqat şəhri-Qəzvində sakin olduğu üçün əcamir və övbaşdan özünə mürid cəm edib, həmişə üləmayi-giramın və xüddami-şəriəti-qərranın zərbinə və zəmminə zəbangüşadır. Bu məlun həmişə öz müridlərinə sərahətən zikr edir ki, guya üləmayi-giram əvamə firib verirlər. Məsələn, onun əqidəsilə, guya ictihad lazım deyil və xüms və imam malı vermək xilafdır və guya üləma fövt olan müctəhidin rəyində qalmağı o cəhətdən əvamə caiz körmürlər ki, özlərinin bazarı rəvac olsun. Və bundan əlavə, dövləti-əliyyəyə dəxi bəhslər varid edir, deyir ki, kətxudadan tutmuş padşahadək küll ərbabi-mənasib əhli-zələmə və qüttaüttəriqdirlər, mülk və millətə hərgiz bulardan bir mənfəət aid deyil, həmişə ez həvai-nəfsləri ilə biçarə xalqı cərimə və müaxizə və müaqəb edirlər, öz rəftarlarında heç bir qanun və qaydaya mütəməssik deyillər, bu gunə rəftar ancaq əhli-zülmün və qüttaüttəriqlərin əməlidir. Və dəxi zikr edirlər ki, məzhəbi-tənasüxə qaildir. Bu daiyi-dəvamı-dövləti-qahirə belə səlah görürəm ki, qibleyi-aləm səltənəti və təxtü tacı bu məluna təslim etsin ki, kəvakibin təsirindən ez cəzasına yetişib dərəki-əsfələ vasil olsun. Əfradi-məclis küllən bu rəyi təsdiq edib qaim sövt ilə dedilər ki: -Yusif Sərrac pedərsüxtə bilkülliyyə .qətlə səzavar və bəlayi-asimaniyə müstəhəqdir. Şah xoşhal olub buyurdu ki: - Razıyam onun həlakına! Sabah bu tədbir tamam və kamal mücra olunacaqdır. Əfradi-məclisi mürəxxəs etdi. Məclis dağıldı. Olur ki, xanəndələr bu güzarişin vüquunda şübhə edib onu kizbə həml edələr; bu surətdə mən olardan təvəqqə edirəm ki, "Tarixi-Aləm-Ara"da Şah Abbasın cülusunun yeddinci ilində sadir olan vəqayiə mülahizə etsinlər. İndi bizə lazımdır ki, Yusif Sərracı tanıdaq ki, kimdir? Şəxsi-məzkur Qəzvinin qəryələrindən Kərbəlayı Səlim adlı bir dehqanın oğlu idi. Çünki Kərbəlayı Səlim bir mömin və müttəqi adam idi, istədi ki, oğlu molla olub üləma silkinə daxil olsun. Ona binaən onu uşaq ikən gətirib şəhri-Qəzvində məktəbə qoydu. Bir neçə ildən sonra Yusif Sərrac ki, həddi-büluğa yetişib, asari-rüşd ezündə mülahizə elədi, təhsili-elm üçün İsfahana getdi. Oradan dəxi bir neçə ildən sonra Kərbəlaya rəvanə olub, böyük alimlərin məclisində təkmili-ülumə şüru etdi. Müddəti-mədid orada məks edib tamam ülumi-islamiyyəyə vaqif oldu. Çünki üləmanın əksəri-ümurda təqəllübünü müşahidə edirdi, ona binaət bu sinfə nifrət bəhəm edib, istəmədi ki, özünü oların zümrəsinə daxil etsin. Kərbəladan qayıdıb varid oldu həmədana; orda usta Xəlilin yanında qırx yaşında ikən sərraclıq sənətini bir il müddətində öyrənib Qəzvinə müraciət etdi. Zira ki, bu şəhər paytaxt olduğu üçün onun sənətinin rəvacı burada arqıq görünürdü. Qəzvinə varid olandan sonra təəhhül ixtiyar edib dükan açdı, öz kəsbi ilə ezünü və əyalını saxlamağa məşğul oldu. Çünki bir mərdi-səlimünnəfs və nikukar idi, həmişə üləmanın və ərbabi-mənasibin hərəkəti-naşayistəsi onun xatirinə toxunub, oların zəmmindən və zərbindən dilini saxlamağa qadir ola bilmirdi. Əgərçi bu növ cangüdazlıq ona sadiq və xeyrəndiş dostlar bəhəm etdi, nəhayət, axırda bədbəxtliyinə bais oldu. Sabahı gün şahın buyruğu ilə günortaya iki saat qalmış tamam əyan və əşraf və ərkani-dövlət və üləma və sadat və cümlə ərbabi-mənasib, kətxudadan tutmuş vüzəraya dək dərbari-şahidə hazır olub, hər kəs öz yerində durub kəmali-sükut və biistehzarlıq ilə şahın hüzuruna müntəzir idilər. Bu halda şah başında tac və əlində cəvahir nişan toppuz, qolunda cəvahir bazubəndlər, belində kəmər və şəmşiri-mürəssə zahir olub dərbar otağında ki, bir arşın yerdən rüfətli və xalqa baxan tərəfi bilmərrə açıq və bihaildi, təxtə çıxıb oturdu və üzün hüzzari-dərbara tutub xitab elədi: - Cəmaət, imdi yeddinci sənədir ki, mən cənabi-əqdəsi-ilahinin məşiyyəti ilə sizə padişaham və bəqədri-imkan sizin hər birinizə nəvaziş və mərhəmət göstərmişəm və sizdən dəxi çox razı və xoşnudam; çünki Səfəviyyə ocağına olan iradət səbəbi ilə həmişə mənə ixlas və sədaqət göstəribsiniz. İndi bir para səbəblərə görə ki, kəşfini mən sizə lazım görmürəm, mən məcburam ki, səltənətdən əl çəkib təxtü tacı bir kimsənəyə vagüzar edim ki, bu rütbəyə məndən əlhəq və şayistədir. haman şəxsi mollabaşı və sərdar Zaman xan və vəzir və müstövfi və mövlana Cəmaləddin və münəccimbaşı sizə göstərəcəklər. Gərək küllən gedib kəmali-şükuh və təntənə ilə onu gətirib, bu təxtin üstündə oturdub, müstəqillən özünüzə padişah biləsiniz. Vay o kimsənin halına ki, mənim fərmayişimdən təxəllüf edib, o şəxsin itaətində qüsur göstərə! Şah bu sözləri tamam edib, tacı başından götürüb təxtin üstünə qoydu və tamam libasi-faxirini soyunub, şəmşir və kəmərini açıb, bir mündəris libas əyninə geydi və xalqa mütəvvəcceh olub dedi ki: - İndi mən əfradi-nasdən bir mərdi-fəqirəm: Abbas Məhəmməd oğlu. Dəxi məni axtarmayın ki, görə bilməzsiniz! Xudahafiz! - deyib, təxtdən düşüb hərəmxanaya rəvanə oldu. hüzzari-məclis heyran qaldılar. Bilmədilər ki, bu keyfiyyəti nəyə həml etsinlər... hərəmxanədə cümlə hərəmlər şahın fərmayişi ilə bir otağa hazır olub qüdumuna müntəzir idilər. Şah mündəris libasda haman otağa daxil oldu. Xubani-hərəm onu bu heyətdə görəndə az qaldılar qəhqəhə etsinlər, amma şahın mühib baxışı və qaşqabağı olara bu hərəkətdən mane oldu. Şah haman saat xacə Mübarəkə buyurdu ki: - Molla Rəsulu özünün iki yoldaşı ilə hüzura gətir! Mollalar dişqarıda piş-əz-vəqt hazır olmuşdular. hüzura daxil olduqda şah oturmağı işarə etdi. Sonra üzün hərəmlərə tutub xitab elədi: - Mənim əziz həmfiraşlarım! Mən kəmali-əfsus ilə məcburam ki, bir yaman xəbər sizə elam edim. Sizə məlum olsun ki, indi mən dəxi İranın padşahı deyiləm, dəxi mənim imarətim və dövlətim yoxdur ki, sizi zinət və zivərdə və alişan otaqlarda saxlıyam. Mən əfradi-nasdən bir fəqir və biçiz kimsənəyəm. Ona binaən labüddəm ki, sizin təlağınızı verib cümlənizi azad edim ki, hər kəsə meyliniz olsa, onu ixtiyar edəsiniz. Sonra üzün Molla Rəsula tutub buyurdu ki: - Buların siğeyi-təlaqlarını cari eylə! Molla Rəsul hamısının təlağını yanındakı ədleyn hüzurunda oxudu. Xubani-hərəm gördülər ki, bir qəribə iş üz verdi, çox xövfə və iztiraba düşdülər, heç keyfiyyətdən hali olmadıqları üçün bilmədilər ki, bu necə qəziyyədir. Cümləsi heyran qaldı... Təlaq tamam olduqda şahın buyruğu ilə oların kəbin kağızlarını xacə Mübarək yırtdı. Şah dübarə xubani-hərəmə mütəvəcceh olub dedi ki: - Əgər sizdən hər biriniz fəqrə və qənaətə razı olub, məni, yəni Abbas Məhəmməd oğlunu ərliyə qəbul edirsə, təzədən bu ibarət ilə ona siğeyi-nikah oxutdurram. hərəmlərin küllisi təzədən razı oldular ki, şaha mənkuhə olsunlar; çünki şah çox cavan və göyçək oğlan idi və bir də hərəmlər bu əmri zarafat kimi bir şey qiyas edirdilər və hərgiz əqillərinə çatmırdı ki, Şah Abbas qəflətən bir Abbas Məhəmməd oğlu ola. Amma oların cümləsindən iki nəfər dilbəri-xubru ki, xilafi-rizaları ilə şahın hərəmxanəsinə-düşmuşdülər, qayət şərm ilə və ahəstə səslə ərz etdilər ki: - Biz padişaha mənkuhə olmuşduq və öz bəxtimizdən və dərəcəmizdən çox xoşnud idik; indi ki, bu bəxtəvərlikdən məh- rum olduq, Abbas Məhəmməd oğluna ərə getməyi qəbul etmirik, haman saat bu iki iəfər mürəxxəs oldu. Oların birisi gürcü qızı idi ki, Gürcüstan valisi şaha peşkəş göndərmişdi; haman günün sabahısı öz əmisi oğlu ilə tamam cəvahiratın və məlbusatın götürüb, ziyadə pul ilə vətəninə müraciot etdi. Kürcüstanda onun nəqlinə bavər etməyib belə fərz edirdilər ki, guya o qaçıbdır və istəyirdilər ki, onu geri qaytarsınlar. Amma bilmirəm ki, nə əmr vaqe oldu ki, onu unutdular və bu qız bir cavan gürcüyə ərə gedib axır ömrünədək Gürcüstanda qaldı. O birisi dilbər Qəzvin əhlindən bir tacirin qızı və bir cavan və xoşru oğlana namizəd idi. Xubru olmaq üçün qəflətən şahın dəllallarının çuğulçuluğu ilə atasından mütalibə olunub şahın hərəmxanəsinə daxil olmuşdu; zikr olunan keyfiyyəti öz arzusuna yetişməyə vəsilə bilib atası evinə qayıtdı və namizədinə vasil oldu. Sair hərəmlərin nikahı mücəddədən Abbas Məhəmməd oğluna oxunub xacə Mübarəkə əmr olundu ki, cümləsini haman saat Qəzvinin altıncı küçəsinin başında müəyyən olunan bir evə piyadə götürüb yetirsin, özü dərbari-şahiyə qayıtsın. Sonra Abbas Məhəmməd oğlu hərəmxanədən çıxıb uzaqlaşdı, napədid oldu. Yusif Sərracın dükanı şah məscidinin meydanının məşriq səmtində vaqe idi. Günortadan iki saat keçmişdi. Yusif Sərrac fərizeyi-zöhrü əda edib, oturub, əlində bir cilovu tikib tamam edirdi, çünki müştəri tapşırmışdı ki, gərək o gün hazır ola. Yanında dostlarından iki nəfər dəxi var idi ki, onun söhbətinə qulaq asırdılar. Yusif Sərrac bahalıqdan şikayət edirdi ki, biçarə fəqir kəslər haman il çox iztiraba düşmüşdülər; çünki keçən il nəhayətdə quraqlıq olmaq səbəbilə və Qəzvinin ətrafında suyun qilləti cəhətilə əksəri-məhsulat yanıb əmələ gəlməmişdi. Bu keyfiyyət bahalığa bais olmuşdu. Yusif Sərrac deyirdi: - Təəccüb edirəm bu dövlətdən ki, Qəzvinə su çıxarmaq üçün həzar gunə istitaət və qüdrəti var, amma belə qəflətdədir ki, əsla bu əmrə mültəfit olmayıb öz rəayasının halına və paytəxtinin revnəqiiə təvəccöh etmir. Bu halda meydanın məğrib səmtindən bulut kimi toz qalxdı. Yusif Sərrac iynəsi əlində başın yuxarı qovzadı, gördü ki, bir əsas peyda oldu və əsla xəyalından keçirmədi ki, bu əsas və tədarük onun üçündür. Qabaqda on iki şatır qıvraq geyinmiş, çəharguşə berk başlarında, onların dalısınca on iki ələmdar əlvan ələmlər əllərində, sonra dəsteyi-pişxidmətan ki, birisinin başında bir məcməi var idi. Dəstəyi-fərraş, əllərində ağac, onların əqəbində miraxur, yedəyində bir türkmən atı; cəvahir nişan yəhər və əsbab üstündə, mürəssə rəxt başında, mirvarid sinəbənd döşündə, zümrüd qotaz boynunda. Bunlardan sonra mollabaşı və sərdar Zaman xan, vəzir və müstövfi və mövlana Cəmaləddin və münəccimbaşı, üləmayi-giram və sadati-üzam və sair əyan və əşrəf və ərbabi-mənasib və bir dəstə piyada və bir dəstə atlı kəmali-şükuh və aram ilə gəlirdilər. Elə ki, Yusif Sərracın dükanına bərabər oldular, hamısı dayandı. Mollabaşı və sərdar irəli durub, Yusif Sərraca kürnuş etdilər. Yusif Sərrac ayağa durub təvazö elədi, amma qayət təəccübdə. Sonra mollabaşı təkəllümə gəlib dedi: - Qəzanın təqdirindən, usta Yusif, bu gün sən bizim padişahımızsan. İranın səltənət təxti bu halda Şah Abbasın vücudundan xalidir. Bizləri sərəfraz və xoşbəxt eləyin, dərbari-şahiyə təşriffərma olun ki, cülusi-hümayun vaqe olsun. Yusif Sərrac kəmali-təhəyyürə düşüb heç bilmədi ki, bu nə vaqiədir. Onun qabağında tamam ərkani-dövlət durmuşdular. Bu səzləri ona mollabaşı deyirdi ki, İranda bir mətin kimsənə hesab olunurdu. Amma keyfiyyət bir mərtəbədə qərib idi ki, Yusif Sərrac onu doğru olmağına, bavücudi ki, gözü ilə görürdü, hərgiz etibar edə bilmirdi. Aqibət məqami-cəvaba gəlib dedi: - Mənim məxdumum mollabaşı, mən cənabınızı İranda mətin adamlardan hesab edirəm, bilmirəm ki, aya dəli olubsunuz, ya bəng atıbsınız ki, bu qəbil sözləri mənim üzümə deyirsiniz. Mən bir fəqir sərrac babayam. Mən hara, təxtü tac Hara? Vallah, mən anlaya bilmirəm ki, sizin bu hərəkətinizi nəyə həml edəm... Mat və heyran qalmışam. Təvəqqei-çakəranə edirəm ki, mənə sataşmayasınız! Sərdar Zaman xan sözə şüru elədi: - Usta Yusif, sən bu saatda qibleyi-aləmsən və biz cümləmiz sənin qulun və səgi-asitanən varıq! Sənə çakəranə bizdən təvəqqə etmək münasib deyil, sən xüsrovanə fərmayiş etməyə şayistəsən! Biz nə dəli olmuşuq və nə bəng atmışıq, cümləmiz əqli-səlim və şüuri-kamildə varıq, amma həzrəti-barinin təqdirinə təbdil yoxdur. Bu gün külli-İran mülkündə sənin səltənətin müsəlləmdir. Mollabaşının qovluna görə dərbari-şəhiyə təşrif-fərma olun ki, cülusi-hümayun vaqe olsun. Sonra üzün dörd nəfər hazırda olan pişxidmətlərə tutub dedi ki: - Xələti-şahanəni gətirən, qibleyi-aləmi geyindirin! Pişxidmətlər əllərində məcməi ilə ki, içində xələti-şahanə qoyulmuşdu, dükana ayaq basdılar, məcməini yerə qoyub şüru etdilər Yusif Sərracın köhnə paltarını soyundurmağa və xələti-şahanəni ona geydirməyə. Müxalifət bir yana çatmazdı. Yusif Sərrac məqami-təslimdə durdu ki, üqəla ez xahişlərini əmələ gətirsinlər. Elə ki, libas geyinmək tamam oldu, miraxur mürəssə rəxtli atı qabağa çəkdi. Yusif Sərracı mindirdilər ata, əsas qərari-sabiq üzrə dərbari-şahiyə rəvanə oldu. Fərraşların küçələrdə "berəvid! berəvid!" səsi hər dəqiqədə ərşə dayandı. Tamam əhli-Qəzvin zükurən və ünasən, səğirən və kəbirən pəncərələrə və damlar üstünə çıxıb nəzzarəyə məşğul oldular və keyfiyyətdən müxbir olmadıqları üçün cümləsi heyrətdə qaldı. Dərbari-şahinin qapısında fərraşlar Yusif Sərracı atdan düşürdülər. Mollabaşı və sərdar Zaman xan qolundan yapışıb kəmali-təzim ilə imarətin otağına daxil etdilər və səltənət təxtinin üstündə oturtdular. Ərkani-dövlət, üləma və sadat, əyan və əşraf və ərbabi-mənasib otağın qabağında səf çəkib əl-əl üstə durdular. Mollabaşı dua oxuyub taci-səltənəti qoydu Yusif Sərracın başına, şəmşir və kəməri-mürəssəini bağladı belinə, cəvahir bazubəndləri asdı qollarından, mükəlləl toppuzu verdi əlinə, genə bir dua oxuyub, üzün xəlqə tutub dedi: - Mübarəkbad edin! Mübarəkbad sədası xalqdan asimanə bülənd oldu və bargahın imarətlərindən əksi təkrar tapdı. Kərrənayi-şadiyanə başlandı çalınmağa. Bu halda sərayi-şahidən göyə bir fişəng buraxdılar. Bu əlamətə görə, şəhərdən xaric qələ toplarından yüz on tir şənlik topu atdılar. Əgərçi Sədi və hafizdən sonra İranda şer qayətdə tənəz-zülə düşüb şüəranın əşarı küllən biməzmun və məhz puç ləffazlıq olmuşdu, amma genə əlhəmdü-lillah o halda bir neçə nəfər sahibi-cövhər şair peyda oldu ki, bədahətən cülusi-hümayun üçün qəsaidi-qərra inşa edib, Yusif şahın təxtə çıxmağını tərif və özünü hikmətdə - Süleymana, səxavətdə - hatəmə, şücaətdə - Rüstəmə, qüdrətdə - qəza və qədərə təşbeh eləyib nəzərdən keçirdilər və tarixi-cülusunu nüktəsən-cani-Qəzvin belə tapdılar; "Şahi-xuban nəbud Yusifi-ma, Leyk u şahi-mülki-İran şod".* İstinad:*( Bizim Yusif közəllərin şahı deyildi. Amma İran mulkünun şahı oldu.) Elə ki, bu əmal tamam oldu, mollabaşı xalqa elan etdi ki: - Mürəxxəssiniz! hamı dərbari-şahidən çıxdı, ancaq Yusif şah qaldı təxtin üstündə, qabağında xacə Mübarək, başqa bir neçə xacə ilə və Əzim bəy pişxidmətbaşı və bir neçə pişxidmət və otaqdan dişrə fərraşlar. Yusif şah təhəyyür aləmində fikrə piçidə OLDU. Bir neçə dəqiqədən sonra xacə Mübarəkə üzün tutub soruşdu: - Siz kimsiniz? Xacə Mübarək cavab verdi ki: -Biz sizin çakərani-müxlisiniz; xacəgani-hərəmik, mən buların böyüyü və bular da mənim zirdəstlərimdirlər. Sonra pişxidmətlərə üzün çevirib soruşdu ki: - Siz kimsiniz? Əzim bəy pişxidmətbaşı cavab verdi ki: - Biz sizin kəminə nökərləriniz, pişxidmətlərik, mən buların rəisiyəm, bular da mənə tabedirlər. Yusif şah soruşdu ki: -Bəs o dişqarıda görükənlər kimdir? Əzim bəy cavab verdi ki: - Olar da firqeyi-fərraşdır ki, həmişə xidmət üçün kə- mərbəstədirlər. Yusif şah buyurdu ki: - Siz dəxi çölə çıxın. Xacə Mübarək, sənin zirdəstlərin də çölə çıxsınlar, sən qal! Elə ki, hamısı qayib oldu, Yusif şah xacə Mübarəki yanına çağırıb dedi ki: - Sənin bəşərəndən mən görürəm ki, sən gərək yaxşı adam olasan. Sən allah, mənə söylə görüm ki, bu qəziyyəyə səbəb nədir? Çünki sən həmişə Şah Abbasın əndərununda olubsan, mümkün deyil ki, bu qəziyyə sənə məlum olmasın. Xacə Mübarək vaqiən çox saf və sadiq adam idi. Fikir etdi ki, qibleyi-aləmin sualında həqiqəti gizlətmək cayiz deyil. Çünki həmişə şah Abbas oturan otağın qapısının dalında dururdu ki, çağırılan saat xidmət üçün hazır olsun, ona binaən, keçən gündə vaqe olan güzarişi və ərkani-məşvərətin göftgusunu tamam eşitmişdi, əhvalatdan xəbərdar idi. Qəziy-yəni ibtidadan intihayadək Yusif şaha nəql etdi. Yusif şah soruşdu ki: - Bəs Şah Abbas haradadır? Xacə Mübarək cavab verdi ki: - Bir gəda libası ilə müləbbəs olub napədid oldu. Mə- lum deyil ki, hardadır. Yusif şah aqil adam idi. Kəvakibdən onun hərgiz qorxusu yox idi. Ancaq bu növ qeyri-mütəarəf təriq ilə tərəqqi etmək onun ürəyinə bir vəhşət və qorxu salırdı. Nəhayət, bir belə cəmaətin vücudu ilə səltənətdən özünü kənar tutmağa əsla çarə görmədi. Naçar ümuri-səltənətin icrasına iqdam etdi. İbtida fərraşbaşı Əsəd bəyi ehzar elədi, buyurdu ki: - Bu saatda on iki fərraş özünlə götürərsən, gedərsən mollabaşı Axund Səmədi və sərdar Zaman xanı və vəzir Mirzə Möhsünü və müstövfi Mirzə Yəhyanı və münəccimbaşı Sədrəddini və mövlana Cəmaləddini tutarsan, apararsan salarsan Ərkdə olan zindana, qayıdarsan gələrsən, əncami-fərmayişi mənə ərz elərsən! Əsəd bəy baş vurub rəvanə oldu. Sonra Yusif şah pişxid-mətbaşı Əzim bəyi ehzar edib buyurdu ki: - Tapşır, mənə şam hazır etsinlər ki, bu gün bir zad yeməmişəm. Pişxidmətbaşı ərz elədi ki: - Tapşırmışam, aşpazlar şam üçün təam hazır etməyə məşğuldurlar. Şah buyurdu ki: - Bəs sən və xacə Mübarək gəlin otaqları və hərəmxanəni mənə bir-bir göstərin və məlum edin ki, mənim istirahət ota- ğım hansıdır. Pişxidmətbaşı və xacə Mübarək düşdülər qabağa, bir-bir əndərun otaqlarını göstərməyə şüru etdilər. Əvvəlinci otaqda əlvan fərşlər döşənib, qəribə gül və giyah ilə quş şəkilləri ilə divarı və səqfi münəqqəş olmuşdu. İkinci otaq da habelə fərşlə döşənmişdi və divarlarında Səfəviyyə nəslindən vəfat edən padşahların və namdar şahzadələrin təsviri çəkilmişdi. Üçüncü otağın divarlarında İranın sair silsilədən olan padşahlarının timsalı nəqş olunmuşdu. Dördüncü otağın divarlarında Şahnamədə yazılan İranın qədim pəhləvanlarının və Mazəndəran divlərinin surəti yazılmışdı ki, bir-birlərilə cəng edirdilər. Divlər buynuzlu və quyruqlu çəkilmişdi. Beşinci otağın divarlarında Şah İsmayıl Səfəvi ilə sairlərin mabeynində vaqe olan cənglərin surəti rəqəm olunmuşdu. hərəmxanə otaqlarının cümləsinin divarlarında qız, oğlan şəkli yazılmışdı ki, oğlanlar qızlara gül dəstəsi təarüf edirdilər və qızlar oğlanlara piyalə verirdilər və hər otaqda rəxti-xab hazır idi. Yusif şah hərəmxanə otaqlarının birisini özünün istirahəti üçün müqərrər edib xacə Mübarəkdən soruşdu ki: - hərəmlərin ziynət otağı hansıdır? Xacə Mübarək ərz elədi ki: - O başdakı otaqdır. Amma ağzı qıfıllıdır. Açarı san- dıqdar Ağa həsəndədir. Şahın buyruğu ilə pişxidmətbaşı haman saat sandıqları hazır etdi. Ziynət otağının qapısını açdılar, şaha göstərdilər: bu bir böyük otaq idi; içində hər tərəfdən sandıqlar düzülmüş. Sandıqların qapağını götürdülər, qəribə-qəribə ziynət və zivərləri şaha göstərdilər; o cümlədən giranbaha kişmir şalları, lətif ünas libasları, pakizə ipək parçalar, cəvahiratdan qayrılmış güllər və guşvarələr və üzüklər və mümtaz mirvariddən boyunbağılar idi. Yusif şahın üç qızı var idi: böyüyü on dörd yaşında, ortancısı on iki yaşında, kiçiyi səkkiz yaşında və iki oğlu var idi: altı yaşında və dörd yaşında. Qızlarının hər birinə bir gül və bir cüt guşvarə və bir üzük və bir boyunbağı və bir dəst libas və bir rizayi şal və övrətinə bir dəst libas və bir rizayi şal ayırdı, xacə Mübarəkə təslim etdi, buyurdu ki: - Bunları apararsan Qəzvinin ikinci küçəsində mənim qədimi evimdə övrətimə yetirərsən. Deyərsən ki, mənim cəhətimdən əndişə etməsin, sabah oğlanlarımı hüzura göndərsin. Xacə Mübarək şeyləri iki nəfər fərraşa götürdüb getdi. Bu vaxt gün qürub etdi. Pişxidmətbaşının təklifi ilə şah qayıtdı əvvəlinci otağa. Qızıl şamdanlar yanmışdı. Süfrə döşənmişdi. Şah əvvəl vüzu edib şam və xüftən namazını əda etdi, sonra süfrə üstündə oturdu. Pişxidmətlər rəngarəng təamlar hazır etdilər. Şah yedi, doydu, süfrə yığıldı. Aftaba-ləgən gəldi, şah əlini yudu. Qəhvə gətirdilər, içdi. Qəlyan verdilər, çəkdi. Bu halda fərraşbaşı Əsəd bəy daxil olub fərmayişi bitirdiyini ərz etdi. Şah buyurdu ki: - Çox yaxşı, mürəxxəssən! Sonra xacə Mübarək qayıdıb şeyləri yetirməyini ərz elədi və dedi ki: - Şahın övrəti və qızları göndərilən töhfələrdən qayətdə vəcd etdilər. Nəinki onun cəhətindən əndişə etmirlər, bəlkə bu qəziyeyi-qeyri-mütərəqqibədən çox sevinirlər və şadlıqdan tullanıb-düşürlər. Şah övrət-uşağı tərəfindən xatircəm oldu. Xacə Mübarəkdən və pişxidmətbaşıdan bir para əhvalat soruşdu. Gecədən dörd saat keçdi. Ayağa durub xabgahına gəldi; rəxti-xabını saldılar. Pişxidmətbaşıya buyurdu ki: - Qaravul müvəkkillərinə tapşır: qərari-sabiq üzrə hər yerdə qaravul qoysunlar. Sonra rəxti-xabına girib yatdı. Pişxidmətbaşı və xacə Mübarək çıxdılar. hər birisi öz məqamına getdi. Sabahı gün Yusif şah salam otağına təşrif gətirib Molla Rəməzanı və Qurban bəyi və Mirzə Cəlili və Mirzə Zəkini ki, onun dostlarından idilər və şahın olara hər xüsusda vüsuqu var idi, ehzar elədi, mənsəbi-mollabaşılığı verdi Molla Rəməzana, sərdarlığı həvalə elədi Qurban bəyə, xanlıq ləqəbilə vəzarəti tapşırdı Mirzə Cəlilə, müstövfiliyi Mirzə Zəkiyə, münəccimbaşılıq mənsəbini bilmərrə mətruk etdi ki, dövlətə və millətə zərərdən başqa bir faydası yox idi. Buyurdu tamam vilayət hakimlərinə elamnamə və hökmi-müəkkəd göndərilsin ki, bu gündən sonra hərgiz cürət etməsinlər ki, biduni-təcvizi-şəri-şərif bir müsəlmanı mövridi-müaxizəyə gətirsinlər və bacarmasınlar ki, məhz həvayi-nəfsləri ilə bir kəsi cərimə edələr və ya qətlə gətirələr və ya burun-qulağın kəsələr, gözün çıxardalar və hökmdən əlavə hər vilayətə mötəmid baxıcılar təyin oldu ki, gedib vilayətlərin əhvalından və xalqın həvaicindən xəbərdar olub, gəlib ərz etsinlər. Yusif şah bu baxıcıları hüzura istəyib dedi ki: - hakimi-vilayətlərə mənim tərəfimdən elam edərsiniz ki, allahdan qorxsunlar, nahaq iş tutmasınlar, xalqı talayıb dağıtmasınlar, rüşvət almasınlar; yəqin bilsinlər ki, bu növ hərəkət axırda oların özlərinin bədbəxtliyinə və həlakətinə bais olur. Olar mükərrər müşahidə ediblər ki, bu növ rəftar ilə dövlət cəm edən kəslər axırda baş veriblər və ya kəmali-bədbəxtliyə və zillətə və məskənətə düşüblər. İranda bu növ ilə cəm olunan dövlətin hərgiz heç bir xanədanda davamı olmayıbdır. hanı damqanlı Cəfər xanın kürurları? hanı Səlim xan Qaragözlünün dövləti? hanı şirazlı Mirzə Nağının əmlakı? Padişahani-İran həmişə vəqta ki, bir sahibi-mənsəbi mülahizə edirlər ki, pul cəm edib, sərvətə çatıbdır, haman saat bir bəhanə ilə onu məqami-müaxizəyə gətirirlər, hər nə vardır əlindən alırlar, özün həlak edirlər və ya zillətə və məskənətə salırlar. Bu əmrdə hakimi-vilayətlər, şəbihdirlər zəlilərə ki, qan sorub şişdikdə, sahibi oları sıxar, tamam sorduqları qanı qusarlar. Kimisi bu cəhətdən ölür və kimisi zəif və lağər olur. Fəəmma əgər hakimlər niknəfəs olub və öz həlal rizqlərinə qane olalar, həmişə öz dərəcələrində baqi və xalq nəzərində müəzzəz və səlatin niyyətində mükərrəm olacaqlar və günbəgün rütbələri izdiyad behəm edəcək. Bu sezləri təlqin edəndən sonra şah baxıcıları buraxdı. Sonra buyurdu xirac məbləği mötədil miqdaradək təxfif tapsın və əmr etdi ki, hər yerdə yollar təmir olunsun və lazım məqamlarda və mənzillərdə körpülər və karvansaralar tikilsin və hər vilayətdə şəfaxanələr qayrılsın və mədrəsələr açılsın və susuz yerlərə su çıxarılsın, dullara və yetimlərə və şillərə və korlara ianət və himayət göstərilsin və vilayətlərdə hər bisərüpa özbaşına özünü üləma silkinə daxil etməsin, bu xüsusda mollabaşıdan icazət istəsinlər və sinfi-üləma hər yerdə xalqın ehtiyacına kifayət edən miqdardan ziyadə olmasın və külli-üləmaya güzəran kifafınca xəzineyi-amirədən vəzifə qərərdad etdi ki, səltənətə möhtac olub ərbabi-mənasibi xidməti-şahidə əhli-zələmə xitab etməsinlər və əmri-mürafiəni ki, səltənətin ümdə ləvazimatındadır, üləmanın əlindən alıb ərbabi-mənasibin süləhasına vagüzar elədi ki, millət mürafiə cəhətindən özlərini üləmaya möhtac görüb ancaq oları mərcə bilməsinlər və səltənətdən uzaq düşməsinlər və buyurdu ki: vücuhi-bərr hər yerdə süləhadan dörd nəfərə müntəqil olub vilayatın füqərasına dəftər üzü ilə sərf olunsun və hesabı divana göstərilsin; ta ki, füqəranın bəzi vücuhi-bərrdən bəhrəyab olub, bəzisi məhrum qalmasın və əmr etdi ki, xüms və imam malı verilməsin ta övladi-rəsul-əley-hüssəlam zilləti-sualdan azad olub sair xalq kimi öz kəsbləri ilə vəchi-məişət təhsil etsinlər. Bu xüsusda mötəbər üləma Yusif şaha kütubi-fiqhdən fitvalar çıxardıb göstərdilər. Və vilayətlərə elamnamələr göndərdi ki, bundan sonra bir kimsənə cürət etməsin ki, şaha və ümənayi-dövlətə və çakərani-dərgaha peşkəş versin və payəndaz salsın və heç kəs peşkəş vasitəsilə hökumət tapmağı təmənna etməsin, ancaq öz ixlasını və hüsni-xidmətini bu mətləbin təhsilinə vəsilə bilsin və maliyyati-divan hər vilayətdə əmin şəxslərə təslim olunub xəzinə ismilə hər yerdə dursun və məsarifi-səltənət dəftəri üzilə təyin tapıb lazım olan övqatda hər yerin xəzinəsinə həvalə olunsun və rəaya bilkülliyyə həvaləcati-məsarifədən asudəhal qalsınlar. Və dəxi mədaxili-səltənətin izdiyadı üçün qərar qoydu ki, tacirlər və bəyzadələr və xanzadələr və şahzadələr, hətta üləma və sadat və sair sinfi xalq mədaxili-əmlakdan şəhərlərdə ondan bir, dehatda iyirmidən bir xəzinəyə versinlər və qoşun xalqının və əhli-xidmətin məvacibi əsla lavüsul qalmasın ki, səltənətin nəqsidir; bəlkə həmişə vilayət xəzinələrindən bilatəxir mücra olunsun. Və bey və şəra olunan əmlakın qiymətindən dəxi xəzinənin nəfi üçün tümənə beş şahı vəz olunsun və qaideyi-beyü-şəra tərk olunsun ki, tənxah sahibləri bu qaydanın vücudu ilə rəhn alıb borc verməyə mail olmadıqları üçün ərbabi-həvaici müztər edirlər ki, mülk və mallarını ədna qiymətə beyi-şəra etsinlər, bu ümid ilə ki, vədə başında ər-babi-həvaic mülk və mallarının istirdadından aciz ola-caqlar. Çün Yusif şah bilirdi ki, miraxur yay fəsli padşahlıq atları yaylağa aparıb bəsləmək bəhanəsi ilə ətraf xalqına çox əziyyət və cəfalar yetirirdi və oları çapırdı, talayırdı və əmiri-topxanə topçuların cümləsinə xəzinədən məvacib götürüb heç birisinə bir həbbə vermirdi və xəzinədar padşahlıq pulun içinə çox qəlp pul qatıb xalqa dağıdırdı və Qəzvin bəylərbəyisi xalqdan hədsiz rüşvət alırdı və daruğə dövlət-lilərə füqəranın müqabilində üz görürdü, kətxudalar Qəzvinin küçələrini natəmiz saxlayırdılar, cümləsini məzul edib, yerlərinə ezünə məruf olan şayistə adamlar təyin buyurdu. Mollabaşı Axund Səməd Ərkin zindanında zindanbandan eşitdi ki, onun mənsəbini həmçeşmi Molla Raməzana veriblər, qüssəsindən ficətən həlak oldu. Yusif şah dəxi əmr etdi ki, Qəzvinin küçələri genəlsin və içində hər yerdə zahir olan quyular örtülsün ki, gəlib-gedənlər olara düşməkdən məhfuz olsunlar və xalqın ərzinə qulaq asmağa və dadına yetişməyə qayda və qərar qoydu və buyurdu ki, Qəzvinin füqərasına bahalıq cəhətilə padşahlıq ambarından buğda verilsin və sahibi-vüquf adamlardan və mahir kənkanlardan bir məclisi-məşvərət bərpa olub Qəzvinə su çıxar-maq üçün köftgu olunsun və tədbir və dəsturüləməl təhrir olunub nəzərə yetişsin. Bu vaxtda Qolland taifəsindən bir parası fars xəlicinin qürbündə bir məhəldə sükna etmişdilər. Bu günlərdə oradan bir elçi əmələsi ilə Qəzvinə varid oldu ki, İran dövləti ilə mabeynlərdə ticarət üçün şürut bağlasınlar. Elçini əmələsi ilə Yusif şahın hüzuruna yetirdilər. Onun nəvazişatından və əql və fərasətindən və qaideyi-cahandarlığından elçi və əmələsi vəcd etdilər. Bilkülliyyə məramlarına nail olub tühəf və hədaya ilə mürəxxəs oldular və kəmali-rizaməndlikdə müavidət elədilər. Yusif şahın cülusundan bir həftə keçdi. Hər gün onun həsənatından və ədalətindən növ-növ əlamətlər xalqa zahir olurdu. İran üçün əyyami-firuzluq, əyyami-səadət və iqbal üz verdi. Lakin çifayda, bəni-növi-bəşər heç vaxt yaxşı günə dözməz. Bizim babamız Adəmə və anamız həvvaya cənnətdə nə əksik idi ki, genə allahın əmrini sındırdılar və cənnətdən qovuldular? İnsan belədir! Əhli-Qəzvin hər gün qələ qapılarından adam şaqqalarını asılmış görmədilər və şah meydanında cəlladların adam şaqqalamaqlarını və dardan asmaqlarını və göz çıxarmaqlarını müşahidə etmədilər. Bu keyfiyyət olara xeyli qərib köründü. Əvvəl dedilər ki: "Görünür bu təzə padşah çox rəhmli və helmli adamdır!" Sonra onun rəhminə və helminə bəhslər varid etdilər. Bunu süst-rəyliyə və zəifülmizaclığa həml qıldılar. Bundan əlavə dəxi Yusif şahda hezar gunə özgə eyblər tapdılar. Müxtəsəri-kəlam bir belə ziyadə rəhmli padşahın təhti-əmrində zindəkanlıq etmək nəhayət dərəcədə məlal-əfza göründü. Ümənayi-məzul xalqın bu növ niyyətini istinbat etdilər və onu qənimət bilməyə fürsəti fövt etmədilər. hər birisinin başına şuriş və tuğyan xəyalı düşdü və tezliklə Qəzvində şurişi-əzim bərpa oldu. Şurişin əvvəlimci səbəbi məzul miraxur idi ki, küçədə köhnə xəzinədara rast gəlib, ona yoldaş olub soruşdu: - Sən allah, Mirzə həbib, de görüm xalq bizim təzə pad- şahımızın haqqında nə danışır? Mirzə həbib cavab verdi ki: - Xalqın təzə padşahdan zəhləsi gedir. Onu süstrəy və bikarə bilirlər. Miraxur: - Vallah, Mirzə həbib, xalq bizdən əqillidir. Doğru deyirlər. Sən allah, bu necə əhməqlik idi ki, biz elədik? Bir sərraci-birütbəni gətirib özümüzə padşah qayırdıq, başımıza bəla açdıq. Qulluğumuzun və ixlasımızın əvəzində mənsəbimizi də əlimizdən aldı. İndi vilayət içində bir itcə abrumuz yoxdur. Vallah, belə rusvaylıq olmaz ki, biz tutduq... Xəzinədar: - Məgər biz onu padşah elədik! Şah Abbas belə buyurdu; carəmiz nə idi? Miraxur: - Xub, Şah Abbas o vaxt padşah idi, hökmü bizə rəvan idi. İndi ki, Şah Abbas yoxdur, aya bizə nə manedir ki, bu məlun və bidini ki, deyirlər tənasüxi məzhəbdir, təxtdən aşağı salaq, tələf edək, sonra Səfəviyyə nəslindən bir şahzadəni təxtə oturdaq ki, bari nəcabətinə görə təxtü taca səzavar olsun?! Xəzinədar: - Çox yaxşı danışırsan! Bu xüsusda bilkülliyyə mən səninlə müvafiqəm. Amma biz iki adamın əlindən nə gələr? Gedək əmiri-topxanənin yanına, onun rəyini dəxi hasil edək. Axı, o da bizim kimi məzullardandır. hər ikisi getdilər əmiri-topxanənin otağına. Əmiri-topxanə oların gəlməyindən çox xoşhal oldu. Qayət şövq ilə sözlərinə qulaq asdı. Bilkülliyyə olar ilə şuriş xüsusunda müttəfiq olub dedi ki: - Bu iş süvarilərin sərkərdəsi Bağır xanın rizası olmamış surət tapmaz. Əmiri-topxanə: - Bağır xan mənim ilə çox yeganə dostdur. Mən boynuma çəkirəm ki, onu bu əmrdə özümüzə yoldaş edəm. Ona deyəcəyəm ki, bu bidin Yusif şahın əyyami-səltənətində laməhalə bizim başımıza gələn qəziyyə onun da başına gələcək. Vaxt ikən əlacını eləmək gərək. Yəqinimdir ki, bu söz Bağır xana əsər edəcək, çünki dünən səlami-ammdə şah ona qəzəbnak olub sərzəniş edibdir ki, çaxır içib, məst olub, namaz qılmağa məscidə daxil olubdur. Əgər Bağır xan bu əmrə razı olsa, piyadələrin sərkərdəsi Fərəc xan dəxi razı olacaq. Çünki Fərəc xan Bağır xanın əmisi oğlu və damadıdır. heç bir əmrdə onun rəyinə müxalifət etməz. Amma siz durun, gedin Qəzvinin köhnə bəylərbəyisinin yanına. Onu dəxi razı edin, boynuna qoyun ki, məzul daruğə və kəndxudalarla bu xüsusda göftgu etməyi və onların rəyini ələ almağı təəhhüd etsin. Müfəttinlər bir-birlərindən ayrıldılar. hər birisi getdi iş görməyə. Mətləb çox tez hasil oldu. Üç-dörd günün müddətində hamı müntəxəb olunan kəslər göründü və hamısı şurişə meyl və amadəlik göstərdilər. Müfəttinlər qərar qoydular ki: - Şənbə günü sübhdən padşahlıq sarayını əhatə etsinlər və içəri daxil olub Yusif şahı təxtdən yerə salıb həlak eləsinlər. Sonra özlərinə Səfəviyyə nəslindən bir təzə padşah tiksinlər. Müqərrər olunan günün sübh çağında ki, hələ padşahlıq sarayının qapıları açılmamışdı, gülli süvari və piyadə tamam müsəlləh onun ətrafını bürüdülər... Yusif şah keyfiyyətdən xəbərdar olub buyurdu ki: - Sarayın qapılarını açmasınlar. Bu günə namünasib hərəkatı Yusif şah mollabaşiyi-sabiq Axund Səmədin, sərdar Zaman xanın və vəzir Mirzə Möhsünün və müstövfi Mirza Yəhyanın və münəccimbaşının və mövlana Cəmaləddinin tərəfindən ki, əşxasi-sahib qüdrət və aşkara onun bədxahları idilər, mənzur edirdi. Ona binaən cülusunun ibtidasında ehtiyat yolundan lazım bilib oları həbsə saldırdı. Amma məhləkə özgə tərəfdən açıldı. Bu halda Yusif şahın dəxi həvaxahları xəbərdar olub müsəlləh və kəsrət və izdiham ilə sərayi-şahiyə anən-fəanən üz qoymağa başladılar. Müfəttinlər ilə müqabil durub nəsihət və mövizəyə şüru etdilər ki, bu hərəkəti tərk etsinlər; fayda-pəzir olmadı; iş islah və müdaradan keçdi; başladılar bir-birləri ilə atışmağa və cəng etməyə. Qiyamət bərpa oldu. hər səbəb rəf olubdur. Biz bilirik ki, o, harada gizlənibdir. Gedək gətirək, imarətinə yetirək! hamısı ayağa durub gəldilər Şah Abbas gizlənən evə. Onu oradan çıxardıb yetirdilər sərayi-şahiyə, təxtü tacına əvvəlki kimi malik oldu. hər iş qərari-sabiq üzrə surət tapdı, guya ki, heç bir hadisə vaqe olmamışdı. Bu kəvakibin həmaqətinə mən təəccüb edirəm ki, necə bilmədilər iranilər oları aldadırlar? Yusif Sərrac hərgiz İranın şahı deyil idi. İranilər onu hiylə üzündən padşahi-məsnu eləmişdilər. Belə sadəlik olurmu ki, kəvakib özlərini iranilərə aldadıb biçarə və bitəqsir Yusif Sərracı bədbəxt etdilər? Şah Abbası kənar qoyub qırx il sərasər onun səffaklığına və cəbbarlığına bietina nazir oldular? Şah Abbas cəbbarlığının ədna əlaməti bu idi ki, bir oğlunu öldürdu, ikisinin dəxi gözünü çıxartdı. Dəxi oğlu yox idi, nəvəsi ona varis oldu. Amma kəvakibi də qınamaq [yeri] yoxdur. Şah Abbasın xudi-şəxsinə nisbətən kəvakibin bir ədavəti yox idi. Olara lazım idi ki, novruzdan on beş gün keçmiş İran səltənətinin təxtindən bir şəxsi aşağı salıb bədbəxt etsinlər. Bu vaxt da İran səltənətinin təxtində oturmuşdu Yusif Sərrac. Ona binaən kəvakib onu aşağı salıb bədbəxt etdilər. Kəvakibin hərgiz xəyalından xütur etməzdi ki, iranilər oları aldadacaqlar, padşahi-həqiqinin əvəzinə padşahi-məsnuu oların sədəməsinin altına salacaqlar... Vallah, qəribə əhməqdirlər bu ingilis tayfası ki, belə xətərli millət ilə az qalmışdı cənk başlayalar. 1421 1472 2006-08-06T18:09:29Z 85.185.9.2 عزیزیم قاراباغ شکی شیروان قاراباغ عالم دونسه جنته یادان چیخماز قاراباغ 1422 1473 2006-08-19T18:07:47Z 80.69.48.243 Ses Mövqti-cismani ile sanma menim ölmeyimi, Seyyida ölmerem, alemde sesim var menim 1423 1475 2006-08-31T18:07:58Z MediaWiki default The given page title was invalid or had an inter-language or inter-wiki prefix. It may contain one more characters which cannot be used in titles. 1424 1476 2006-08-31T18:07:58Z MediaWiki default anon. only 1425 1477 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default April 1426 1478 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default asc 1427 1479 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default August 1428 1480 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default You are not allowed to execute the action you have requested. 1429 1481 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default The action you have requested is limited to users in the group $1. 1430 1482 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default The action you have requested is limited to users in one of the groups $1. 1431 1483 2006-08-31T18:07:59Z MediaWiki default The action you have requested is limited to users in one of the groups $1. 1432 1486 2006-08-31T18:08:09Z MediaWiki default Account creation from this IP address (<b>$1</b>) has been blocked. This is probably due to persistent vandalism from your school or Internet service provider. 1433 1487 2006-08-31T18:08:09Z MediaWiki default Can't create account 1434 1488 2006-08-31T18:08:09Z MediaWiki default View category page 1435 1489 2006-08-31T18:08:09Z MediaWiki default You do not have a valid email address set in your [[Special:Preferences|user preferences]]. 1436 1490 2006-08-31T18:08:10Z MediaWiki default account creation blocked 1437 1491 2006-08-31T18:08:10Z MediaWiki default The database is not locked. 1438 1492 2006-08-31T18:08:10Z MediaWiki default December 1439 1493 2006-08-31T18:08:10Z MediaWiki default desc 1440 1494 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default February 1441 1495 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Fri 1442 1496 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Date 1443 1497 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Description 1444 1498 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Name 1445 1499 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Search for image name: 1446 1500 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Size (bytes) 1447 1501 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default User 1448 1502 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default file 1449 1503 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Go! 1450 1504 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default 1451 1505 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Go to page 1452 1506 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default next page &rarr; 1453 1507 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default &larr; previous page 1454 1508 2006-08-31T18:08:12Z MediaWiki default Transfer pages into namespace: 1455 1510 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default "$1" is already blocked 1456 1511 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default Error: Block ID $1 not found. It may have been unblocked already. 1457 1512 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default Block anonymous users only 1458 1513 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default Prevent account creation 1459 1514 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default January 1460 1515 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default July 1461 1516 2006-08-31T18:08:13Z MediaWiki default June 1462 1518 2006-08-31T18:08:14Z MediaWiki default Display users starting at: 1463 1520 2006-08-31T18:08:15Z MediaWiki default The database lock file is not writable. To lock or unlock the database, this needs to be writable by the web server. 1464 1521 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default March 1465 1522 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default May 1466 1523 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default View message page 1467 1524 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default Mon 1468 1525 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default Username: 1469 1528 2006-08-31T18:08:24Z MediaWiki default November 1470 1529 2006-08-31T18:08:25Z MediaWiki default October 1471 1530 2006-08-31T18:08:25Z MediaWiki default Revision as of $1; $5<br />($6) $3 | $2 | $4 ($7) 1472 1531 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Sat 1473 1532 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Axtar 1474 1533 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default You searched for '''[[:$1]]''' 1475 1534 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default You searched for '''$1''' 1476 1535 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default September 1477 1536 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Most viewed pages 1478 1537 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Sun 1479 1538 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default No results 1480 1539 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default First page 1481 1540 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Last page 1482 1541 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Show $1 items per page 1483 1542 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Go 1484 1543 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Next page 1485 1544 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Previous page 1486 1545 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default View template page 1487 1546 2006-08-31T18:08:26Z MediaWiki default Thu 1488 1547 2006-08-31T18:08:27Z MediaWiki default Tue 1489 1548 2006-08-31T18:08:36Z MediaWiki default (a file on your computer) 1490 1549 2006-08-31T18:08:36Z MediaWiki default (a vaild, publicy accessible URL) 1649 2006-10-25T17:01:33Z MediaWiki default 13 (a valid, publicly accessible URL) 1491 1550 2006-08-31T18:08:39Z MediaWiki default View help page 1492 1551 2006-08-31T18:08:39Z MediaWiki default View logs for this page 1493 1552 2006-08-31T18:08:40Z MediaWiki default Wed 1494 1555 2006-09-20T23:01:45Z 72.136.33.190 [[Ey Atamız]] 1495 1556 2006-09-20T23:02:09Z 72.136.33.190 ==The Lord's Prayer in Azeri== ===Roman alphabet=== Ey göylərdə olan Atamız, <br>Adın müqəddəs tutulsun. <br>Səltənətin gəlsin. <br>Göydə olduğu kimi, <br>Yerdə də Sənin iradən olsun. <br>Gündəlik çörəyimizi bizə bu gün ver; <br>Və bizə borclu olanları bağışladığımız kimi, <br>Bizim borclarımızı da bağışla; <br>Və bizi imtahana çəkmə, <br>Lakin bizi şərdən xilas et. <br>[Çünki səltənət, qüdrət və izzət <br>Əbədi olaraq Sənindir.] <br>Amin. ===Cyrillic alphabet=== Еј ҝөјләрдә олан Атамыз, <br>Адын мүгәддәс тутулсун. <br>Сәлтәнәтин ҝәлсин. <br>Ҝөјдә олдуғу кими, <br>Јердә дә Сәнин ирадән олсун. <br>Ҝүндәлик чөрәјимизи бизә бу ҝүн вер; <br>Вә бизә борҹлу оланлары бағышладығымыз кими, <br>Бизим борҹларымызы да бағышла; <br>Вә бизи имтаһана чәкмә, <br>Лакин бизи шәрдән хилас ет. <br>[Чүнки сәлтәнәт, гүдрәт вә иззәт <br>Әбәди олараг Сәниндир.] <br>Амин. ===Arabic alphabet=== ،اى ﮔؤيلرده اولان آتاميز <br>.سنئن آدين موقدّس اولسون <br>.سلطنتئن ﮔلسئن <br>،سنئن ائرادن، ﮔؤيده اولدوغى كئمى <br>.يرده ده اولسون <br>.ﮔونده لئگ چؤريئمئزى بو گون بزئه ور <br>،و بئزئم بورجلاريميزي بو گون بئزة باغيشلا <br>.نجه كى، بئز ده، بئزه بورجلى اولانلارى باغيشلاييريق <br>،بئزى ائمتاحانا چكمه <br>.لاكئن شرّدن خئلاص ات <br>چونكي سلطنت، قودرت و عئزّت] <br>[ابده كئمي سنئندر <br>.آمئن {{Pater noster}} [[Category:Azərbaycanca]] [[Category:Pater noster]] 1557 2006-09-20T23:02:29Z 72.136.33.190 ==The Lord's Prayer in Azeri== ===Roman alphabet=== Ey göylərdə olan Atamız, <br>Adın müqəddəs tutulsun. <br>Səltənətin gəlsin. <br>Göydə olduğu kimi, <br>Yerdə də Sənin iradən olsun. <br>Gündəlik çörəyimizi bizə bu gün ver; <br>Və bizə borclu olanları bağışladığımız kimi, <br>Bizim borclarımızı da bağışla; <br>Və bizi imtahana çəkmə, <br>Lakin bizi şərdən xilas et. <br>[Çünki səltənət, qüdrət və izzət <br>Əbədi olaraq Sənindir.] <br>Amin. ===Cyrillic alphabet=== Еј ҝөјләрдә олан Атамыз, <br>Адын мүгәддәс тутулсун. <br>Сәлтәнәтин ҝәлсин. <br>Ҝөјдә олдуғу кими, <br>Јердә дә Сәнин ирадән олсун. <br>Ҝүндәлик чөрәјимизи бизә бу ҝүн вер; <br>Вә бизә борҹлу оланлары бағышладығымыз кими, <br>Бизим борҹларымызы да бағышла; <br>Вә бизи имтаһана чәкмә, <br>Лакин бизи шәрдән хилас ет. <br>[Чүнки сәлтәнәт, гүдрәт вә иззәт <br>Әбәди олараг Сәниндир.] <br>Амин. ===Arabic alphabet=== ،اى ﮔؤيلرده اولان آتاميز <br>.سنئن آدين موقدّس اولسون <br>.سلطنتئن ﮔلسئن <br>،سنئن ائرادن، ﮔؤيده اولدوغى كئمى <br>.يرده ده اولسون <br>.ﮔونده لئگ چؤريئمئزى بو گون بزئه ور <br>،و بئزئم بورجلاريميزي بو گون بئزة باغيشلا <br>.نجه كى، بئز ده، بئزه بورجلى اولانلارى باغيشلاييريق <br>،بئزى ائمتاحانا چكمه <br>.لاكئن شرّدن خئلاص ات <br>چونكي سلطنت، قودرت و عئزّت] <br>[ابده كئمي سنئندر <br>.آمئن [[Category:Azərbaycanca]] [[Category:Pater noster]] 1496 1558 2006-10-09T08:52:47Z Mehrdad 7 '''Mirzə Fətəli Axundov''' *[[zəşti mərdi-xəsis Hacı Qara]] 1562 2006-10-09T09:20:17Z Mehrdad 7 '''Mirzə Fətəli Axundov''' *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1565 2006-10-09T09:44:29Z Mehrdad 7 [[Mirzə Fətəli Axundov]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] '''Mirzə Fətəli Axundov''' *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1567 2006-10-09T09:49:09Z Mehrdad 7 '''Mirzə Fətəli Axundzadə''' Mirzə Fətəli Mirzə Məhəmmədtağı oğlu Axundzadə (Axundov) (1812, Şəki - 10 Mart 1878, Tiflis) Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. 1814-cü ildə atası Mirzə Məhəmmədtağı və anası Nanə xanımla Təbriz yaxınlığındakı Xamnə qəsəbəsinə köçmış, 13 yaşınadək İran Azərbaycanının müxtəlif yerlərində yaşamış, 1825-ci ildə anası ilə Şəkiyə qayıtmışdır. *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1570 2006-10-09T14:40:50Z Mehrdad 7 {{yazıçı |name = Mirzə Fətəli Axundzadə |last_initial = A |dates = 1812 – 1878 |description = Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. |image = |wikipedia_link = Mirzə Fətəli Axundzadə |wikiquote_link = Mirzə Fətəli Axundzadə |commons_link = }} '''Mirzə Fətəli Axundzadə''' Mirzə Fətəli Mirzə Məhəmmədtağı oğlu Axundzadə (Axundov) (1812, Şəki - 10 Mart 1878, Tiflis) Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. 1814-cü ildə atası Mirzə Məhəmmədtağı və anası Nanə xanımla Təbriz yaxınlığındakı Xamnə qəsəbəsinə köçmış, 13 yaşınadək İran Azərbaycanının müxtəlif yerlərində yaşamış, 1825-ci ildə anası ilə Şəkiyə qayıtmışdır. *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1572 2006-10-09T14:51:38Z Mehrdad 7 {{Yazıçı |name = Mirzə Fətəli Axundzadə |last_initial = A |dates = 1812 – 1878 |description = Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. |image = |wikipedia_link = Mirzə Fətəli Axundzadə |wikiquote_link = Mirzə Fətəli Axundzadə |commons_link = }} '''Mirzə Fətəli Axundzadə''' Mirzə Fətəli Mirzə Məhəmmədtağı oğlu Axundzadə (Axundov) (1812, Şəki - 10 Mart 1878, Tiflis) Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. 1814-cü ildə atası Mirzə Məhəmmədtağı və anası Nanə xanımla Təbriz yaxınlığındakı Xamnə qəsəbəsinə köçmış, 13 yaşınadək İran Azərbaycanının müxtəlif yerlərində yaşamış, 1825-ci ildə anası ilə Şəkiyə qayıtmışdır. *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1575 2006-10-09T15:11:32Z Mehrdad 7 {{Yazıçı |name = Mirzə Fətəli Axundzadə |last_initial = A |dates = 1812 – 1878 |description = Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. |image = |wikipedia_link = Mirzə Fətəli Axundzadə <!-- |wikiquote_link = Mirzə Fətəli Axundzadə --> |commons_link = }} '''Mirzə Fətəli Axundzadə''' Mirzə Fətəli Mirzə Məhəmmədtağı oğlu Axundzadə (Axundov) (1812, Şəki - 10 Mart 1878, Tiflis) Azərbaycan yazıçısı, materialist filosof, ictimai xadim, Azərbaycan dramaturgiyasının banisi. 1814-cü ildə atası Mirzə Məhəmmədtağı və anası Nanə xanımla Təbriz yaxınlığındakı Xamnə qəsəbəsinə köçmış, 13 yaşınadək İran Azərbaycanının müxtəlif yerlərində yaşamış, 1825-ci ildə anası ilə Şəkiyə qayıtmışdır. *[[Aldanmış kəvakib]] *[[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] *[[Hekayəti Molla İbrahimxəlil kimyagər]] *[[Hekayəti Müsyö Jordan həkimi-nəbatat və dərviş Məstəli şah cadükuni məşhur]] *[[Sərgüzəşti vəziri-xani Lənkəran]] *[[Hekayəti -xırsi-quldurbasan]] 1497 1559 2006-10-09T09:03:49Z Mehrdad 7 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS H e y d ə r b əy. Ə s g ə r b ə y. S ə f ə r b ə y. S o n a x a n ı m - Heydər bəyin adaxlısı. T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. H a c ı Q a r a - sövdəgər. T ü k ə z - onun arvadı. B ə d ə l - onun oğlu. K ə r ə m ə l i - onun nökəri. X u d a v e r d i - müəzzin. O h a n - qaravulların yüzbaşısı. S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. M u r o v. N a ç a l n i k. X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. Murovun və naçalnikin əmələsi. Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. İKİMCİ MƏCLİS İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. ÜÇÜMCÜ MƏCLİS Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. Hacı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ 1560 2006-10-09T09:15:40Z Mehrdad 7 [[Zəşti mərdi-xəsis Hacı Qara]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]]: islah M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS H e y d ə r b əy. Ə s g ə r b ə y. S ə f ə r b ə y. S o n a x a n ı m - Heydər bəyin adaxlısı. T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. H a c ı Q a r a - sövdəgər. T ü k ə z - onun arvadı. B ə d ə l - onun oğlu. K ə r ə m ə l i - onun nökəri. X u d a v e r d i - müəzzin. O h a n - qaravulların yüzbaşısı. S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. M u r o v. N a ç a l n i k. X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. Murovun və naçalnikin əmələsi. Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. İKİMCİ MƏCLİS İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. ÜÇÜMCÜ MƏCLİS Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. Hacı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ 1563 2006-10-09T09:33:42Z Mehrdad 7 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. == ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS == *H e y d ə r b əy. *Ə s g ə r b ə y. *S ə f ə r b ə y. *S o n a x a n ı m - *Heydər bəyin adaxlısı. *T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. *H a c ı Q a r a - sövdəgər. *T ü k ə z - onun arvadı. *B ə d ə l - onun oğlu. *K ə r ə m ə l i - onun nökəri. *X u d a v e r d i - müəzzin. *O h a n - qaravulların yüzbaşısı. *S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. *M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. *M u r o v. *N a ç a l n i k. *X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. *Murovun və naçalnikin əmələsi. *Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. İKİMCİ MƏCLİS İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. ÜÇÜMCÜ MƏCLİS Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. Hacı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ 1564 2006-10-09T09:35:37Z Mehrdad 7 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. == ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS == *H e y d ə r b əy. *Ə s g ə r b ə y. *S ə f ə r b ə y. *S o n a x a n ı m - *Heydər bəyin adaxlısı. *T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. *H a c ı Q a r a - sövdəgər. *T ü k ə z - onun arvadı. *B ə d ə l - onun oğlu. *K ə r ə m ə l i - onun nökəri. *X u d a v e r d i - müəzzin. *O h a n - qaravulların yüzbaşısı. *S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. *M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. *M u r o v. *N a ç a l n i k. *X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. *Murovun və naçalnikin əmələsi. *Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. == İKİMCİ MƏCLİS == İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. == ÜÇÜMCÜ MƏCLİS == Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. Hacı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ 1581 2006-10-09T18:22:59Z Mehrdad 7 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. == ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS == *H e y d ə r b əy. *Ə s g ə r b ə y. *S ə f ə r b ə y. *S o n a x a n ı m - *Heydər bəyin adaxlısı. *T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. *H a c ı Q a r a - sövdəgər. *T ü k ə z - onun arvadı. *B ə d ə l - onun oğlu. *K ə r ə m ə l i - onun nökəri. *X u d a v e r d i - müəzzin. *O h a n - qaravulların yüzbaşısı. *S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. *M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. *M u r o v. *N a ç a l n i k. *X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. *Murovun və naçalnikin əmələsi. *Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. == İKİMCİ MƏCLİS == İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. == ÜÇÜMCÜ MƏCLİS == Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. Hacı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ [[Kateqoriya:Dramlar]] 1584 2006-10-10T07:41:16Z 203.23.27.1 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. == ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS == *H e y d ə r b əy. *Ə s g ə r b ə y. *S ə f ə r b ə y. *S o n a x a n ı m - *Heydər bəyin adaxlısı. *T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. *H a c ı Q a r a - sövdəgər. *T ü k ə z - onun arvadı. *B ə d ə l - onun oğlu. *K ə r ə m ə l i - onun nökəri. *X u d a v e r d i - müəzzin. *O h a n - qaravulların yüzbaşısı. *S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. *M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. *M u r o v. *N a ç a l n i k. *X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. *Murovun və naçalnikin əmələsi. *Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Ə s g ə r b ə y yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. == İKİMCİ MƏCLİS == İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. == ÜÇÜMCÜ MƏCLİS == Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. H a c ı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. N a ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ [[Kateqoriya:Dramlar]] 1585 2006-10-10T17:38:35Z Mehrdad 7 M.F.Axundov / * SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (H A C I Q A R A) Təmsili-güzarişi-əcib ki, keyfiyyəti beş məclisdə bəyan olub itmamə yetir. == ƏFRADİ-ƏHLİ-MƏCALİS == *H e y d ə r b əy. *Ə s g ə r b ə y. *S ə f ə r b ə y. *S o n a x a n ı m - *Heydər bəyin adaxlısı. *T e y y i b ə x a n ı m - Sona xanımın anası. *H a c ı Q a r a - sövdəgər. *T ü k ə z - onun arvadı. *B ə d ə l - onun oğlu. *K ə r ə m ə l i - onun nökəri. *X u d a v e r d i - müəzzin. *O h a n - qaravulların yüzbaşısı. *S ə r k i s, Q ə h r ə m a n, K a r a p e t və başqa altı qaravul. *M k r t ı ç və A r a k e l - Tuğ əkinçiləri. *M u r o v. *N a ç a l n i k. *X ə l i l - yuzbaşı, murov yanında. *Murovun və naçalnikin əmələsi. *Y a s a v u l. == ƏVVƏLİMCİ MƏCLİS == Əvvəlimci məclis vaqe olur Heydər bəyin obasından kənar bir böyük palıd ağacının dibində, aydınlıq gecədə. Səfər bəy qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oturub daş üstə, Heydər bəy qabağında habelö yaraqlı-əsbablı, qıvraq geyinmiş məlal ilə danışır. H e y d ə r b ə y. Pərvərdigara, bu necə əsrdir? Bu necə zəmanədir? Nə at çapmağın qiyməti var, nə tüfəng atmağın hörməti var! Sabahdan axşamadək, axşamdan sabahadək arvad kimi dustaq alaçığın içində oturasan. Dövlət dəxi hardan olsun, pul hardan olsun? Ah, keçən günlər! Keçən dövrlər! Hər həftədə, hər ayda bir karvan çapmaq olurdu, bir ordu dağıtmaq olurdu. İndi nə karvan çapmaq olur, nə ordu dağıtmaq olur. Nə Qızılbaş döyüşü var, nə Osmanlı döyüşü var. Əgər qoşuna getmək istəsən də gərək ancaq çılpaq ləzgilərin üstünə gedəsən. Əgər yüz min zəhmətlə birisini dağların dəlik-deşiyindən çıxartsan, bir dağarcıq, bir kürkdən başqa əlinə bir zad düşməyəcək. Hanı Qızılbaş və Osmanlı döyüşü ki, tamam Qarabağı qızıl-gümüşə boyadı? Aslandüzün çapqınından indiyədək də çox evlər abaddır. Əmiraslan bəyin övladı genə dünən də Ağcabədi bazarında dədələri Osmanlıda qəsb etdiyi gümüş rəxtlərdən satırdılar. Bir belə döyüş olsun, hamıdan irəli dəstə başında gedən mən ollam! Bir hünər göstərrəm ki, Rüstəmi-dastan da göstərməmiş ola! Mənim işim budur! Nə ki, naçalnik çağırıb deyir: Heydər bəy, rahat dur-otur, quldurluq eləmə, yol kəsmə, oğurluğa getmə! Peşiman oldum dedim ki, naçalnik, biz də bu əmrə rağib deyilik, amma sizə lazımdır ki, bizim kimi nəcib kimsənələrə bir çörək yolu göstərəsiniz. Qulaq as, gör mənə nə cavab verdi: Heydər bəy, cüt ək, bağ becər, alış-veriş elə. Guya ki, mən Banazor ermənisiyəm ki, gərək gündüz axşamadək kotan sürəm, ya ləmbəranlıyam ki, qurd bəsləyəm və ya ləkəm ki, kəndlərdə çərçilik edəm. Ərz elədim ki, naçalnik, heç vaxt Cavanşirdən kotançı və kümçü görükməyib! Mənim atam Qurban bəy onu etməyib; mən ki onun oğlu Heydər bəyəm, mən də etməyəcəyəm! Qaşqabaqlı üzün çevirib atın sürdü. S ə f ə r b ə y. Bu sözlərdən fayda yoxdur. Hər kəs hər nə deyir, desin: oğurluq ət yeməyib, at minməyəndən sonra dünyada gəzməyin nə ləzzəti var? Gecə keçdi, Əsgər bəy bilmirəm niyə yubandı! Ha, odur gəlir! Bu halda Əsgər bəy yetişir. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, mən də hazıram. Gedirsiniz, bismillah, yola düşək. Niyə belə qəmgin və fikirli görükürsən? H e y d ə r b ə y. A kişi, bilmirəm hansı ağzıdağınıq naçalnikə məni nişan veribdir. Mahalı gəzməyə çıxmış imiş. Bu gün obanın qırağından ötəndə məni çağırıb deyir ki, Heydər bəy, quldurluq, oğurluq eləmə! S ə f ə r b ə y. Yəni acından öl! H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, elə deməkdir! Guya ki, bütün Qarabağda - dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əgər o əl çəksə, ölkə farağat olur. Dana-doluq oğurlamaq da bizə çətin olubdur. İndi məəttəl qalmışam: əgər qızı gedib götürsək, qorxuram ata-anası şikayət edə: gərək genə təzədən qaçaq olam. Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, tamam Qarabağ bilir ki, o qızı ata-anası sənə veriblər; bilmirəm götürüb qaçmağına səbəb nədir? H e y d ə r b ə y. Səbəb odur ki, pul tapmıram xərcin çəkib, toyun edib gətirəm. Ondan ötrü Səfər bəy məsləhət görür ki, götürüb qaçım, toy xərci aralıqda itsin. Amma bu iş mənə ölümdən bədtər görünür ki, deyəcəklər: Qurban bəyin oğlu pul tapmadı toy edə, nişanlısın götürdü qaçdı. Çün Səfər bəy dedi ki, qorxundan bu bəhanəni gətirirsən, onun üçün acığa düşüb səni çağırtdım ki, sən də mənə yoldaşlıq edəsən. S ə f ə r b ə y. Mənim üçün təfavütü yoxdur! Mənim yanımda uf-uf elədin ki, iki ildir adaxlını toy edib gətirə bilmirsən. Mən dedim ki, istirsən gəlim, gedək qaçıraq, gətirək! İndi özün bil! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, bu niyyətdən düş! Mənə bir on beş gün möhlət ver, mən sənə toy xərci hazır edim; ağıllı-başlı toy elə, adaxlını gətir! H e y d ə r b ə y. Toy xərcini hardan hazır edəcəksən? Ə s g ə r b ə y . On beş günədək Təbrizə gedərik, qayıdarıq, qaçaq mal gətirrik, birə bir qazanarıq; onun qazancı ilə toyunu elərsən! H e y d ə r b ə y. Avazın yaxşı gəlir, oxuduğun quran olsa! Məgər Təbrizdə müftə mal töküblər, gedib yığışdırıb gətirək, gələk? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, müftə mal harda idi; pul ilə satın allıq. H e y d ə r b ə y. Əcəb danışırsan! Mən pulu hardan alım? Ə s g ə r b ə y . Məgər mənim özümün pulum var? Mən dediyim budur ki, Hacı Qara ağcabədilidən ki, sövdəgər və dövlətli kişidir, pul götürrük, gedərik, mal gətirrik, satarıq, onun pulunu özünə rədd edərik, qazancı bizə qalar. H e y d ə r b ə y. Hacı Qara, deyirlər, çox xəsisdir. O, adama pul verər? Ə s g ə r b ə y . Mən onun özünü də tovlaşdırıb özümüzə şərik edə billəm. Tamahkar adamdır; ondan ötrü bizə də pul verər, özü də bizim ilə gedər. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, əgər özünə gümanın gəlirsə, mən razıyam. Amma gərəkdir əvvəl bir qız ilə görüşüb əhvalatı bildirəm, çünki söz vermişəm, bu gecə məni gözlüyür. Ə s g ə r b ə y və S ə f ə r b ə y. Çox əcəb, çox gözəl! H e y d ə r b ə y. Di, bəs siz gedin, sonra mən gəlləm, sizinlə görüşərəm, bərabər gedərik Hacı Qaranın yanına. Ə s g ə r b ə y v ə S ə f ə r b ə y. Salamat ol, gedirik. Amma sübh tezdən gəl (Gedirlər). Bu halda məclis dəyişilir. Uzaqda bir alaçıq görünür. Alaçıqdan on qədəm kənar, kolun daldasında Sona xanım qəşəng səfər paltarını geymiş, ipək çadirşəbi başında, o yan-bu yana baxır, qalxır oturur. S o n a x a n ı m. Allah, görəsən genə nə oldu, gəlmədi? Gecə yarıdan ötübdür, hələ indiyədək görünməyir. Dan yeri ağarıb, sabah indicə açılar, bilmirəm necə edim? Bir azacıq da gözətləyim, əgər gəlməsə, çarə yoxdur, gərək alaçığa qayıdam! (Qalxır ayağa,o yana-bu yana baxır). Xeyr, gəlmədi! Yəqin ki, dəxi gəlməz. Şəkk yoxdur ki, gəlməyəcək! Görəsən genə hansı dəli qudurmuşa rast gəldi, tovlayıb at, mal oğurluğuna götürüb getdi, yoxsa bu vaxtadək gərək idi gələydi. Öhdəsindən gələ bilmirəm. Əgər bu səfər də tanıyalar, gərək genə təzədən qaçaq ola, mənim günümü qara edə. Genə iki il evdə məni dustaq eyliyə. Vallah, dəxi gözləmənəm! Heç vaxt dəxi onun yolunda bu qədər oturmanam, gedərəm özgəsinə! Onun fikri budur ki, atam evində mənim birçəyimi ağarda. (Oturur yerə, sonra). Eh, nə vəsvəsələr gəlir könlümə! İnşallah getməz, mənə and içibdir ki, səni aparanadək heç bir quzu oğurluğuna da getmənəm. Şəksiz, yubanmağına başqa səbəb var. Ax, indi bu kolun dalından qulaq asıb eşidəydi ki, mən deyirəm, gedirəm özgəsinə, görəsən inanardımı? Əlbəttə, inanmayacaqdır, çünki bilir yalan deyirəm. Hövsələm daralıb, ağzıma gələni söyləyirəm. Bıy, şıqqıltı gəlir. Bu halda kolun dalısından H e yd ə r b ə y atlı üzə çıxır, atdan enir . H e y d ə r b ə y. Sona xanım! Sona xanım! S o n a x a n ı m. Heydər, sənsən? H e y d ə r bəy.Mənəm! S o n a x a n ı m. Yalqızsan? Bəs hanı yoldaşların? H e y d ə r b ə y. Yoldaşlarım yoxdur, yalqız gəlmişəm. S o n a x a n ı m. Bu nə sözdür deyirsən? Yalqız niyə gəlibsən? Atam da, qardaşlarım da alaçıqda yatırlar, belə ki, gec gəlibsən, indicə sabah açılacaq, məni alaçıqda görməyib duyacaqlar, şəksiz, dalımca atlanıb, atın izilə gəlib məni əlindən alacaqlar. Sonra dəxi mənim üzümü qiyamətədək görməzsən! H e y d ə r b ə y. Hələ səni aparmağa gəlməmişəm, qorxma! S o n a x a n ı m (qeyz ilə). Necə aparmağa gəlməmişəm? Nə söylüyürsən? H e y d ə r b ə y. Başqa məsləhət var, qulaq as! S o n a x a n ı m. Heç məsləhət yoxdur! Atı bəri çək, gedəcəyəm! Dəxi mən alaçığa qayıda bilmənəm! H e y d ə r b ə y. Bir dayan, söz deyirəm! S o n a x a n ı m (atın cilovundan yapışıb). Qulaq asmıram. Hələ üzəngini bas, sözünü yolda deyərsən! H e y d ə r b ə y (onun qolundan tutub). A qız, bir gör nə deyirəm! Axır tələsmə! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Dayanmaq vaxtı deyil. Sözünü sonra de! H e y d ə r bəy. A qız, belə pul tapmışam! Ağıllı-başlı, ellər adətincə toy edəcəyəm. Dəxi səni niyə götürüm qaçım? Səni ki, əlimdən alan yoxdur? S o n a x a n ı m. Yalan deyirsən! Pul tapan bu iki ildə tapardı. Mən toy istəmirəm. Elə toysuz gedəcəyəm. Qoşulub qaçan ölkədə ki, bir mən deyiləm; gündə yüzü qoşulub qaçır. Nə ayıb-zaddır? İyirmi qızdan birisinə toy olmur. H e y d ə r b ə y. A canım, o qoşulub qaçanların ata-anası vermir, qızın da çarəsi kəsilir, qoşulub qaçır. Axır sənin atan-anan ki, səni mənə özləri verir. Deməzlərmi, utanmaz, dəxi bu nə hərəkət idi etdin, bizi rüsvay elədin? Onda nə cavab verrəm? S o n a x a n ı m (bir az fikir edib). Pulu hardan tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Di, bir yerə otur, qulaq as, deyim ki, hardan tapmışam. S o n a x a n ı m (yerə oturur). Yaxşı, söylə görüm! H e y d ə r b ə y. Sən bilirsənmi ki, qaçaq mal necə bahadır, necə qazanclıdır? S o n a x a n ı m. Qaçaq mal ilə nə alıb-verəcəyin var? Sövdəgər ki, deyilsən, bu hesabları yoxlursan? De görüm, nə qədər pul tapıbsan? H e y d ə r b ə y. Axır bir qulaq ver, gör nə deyirəm! Rus firəng çitini qadağan edibdir; heç kəs qorxudan gedib gətirə bilmir; məgər handa bir rəşid və qoçaq adam cürət edib bir yük, iki yük çıxarda bilir. S o n a x a n ı m. A kişi, mənim nə vecimə ki, rus firəng malını qadağan edibdir? Allah vara yerli-dibli çit geyməyi xalqa qadağan edə! Sözünü de görüm; pulu kimdən aldın? H e y d ə r b ə y. A qız, qoymazsan, bir sözümü tamam edəm? Amma buranın xalqı belə firəng çitinə hərisdir ki, onu görən al-yaşılın üzünə baxmırlar? Əsgər bəy deyir ki, həmi ucuzdur və həmi göyçəkdir, həmi də rəngi solmur. Arvadlar belə çitlərdən ötrü biixtiyardırlar. Heç rus çitini tanımırlar. S o n a x a n ı m. Axır mənə nə, firəng çiti, ya rus çiti? İkisi də cəhənnəm olsun! Sözünü de! H e y d ə r b ə y. Belə, naçalnikin arvadı da, deyirlər, ərindən xəlvət həmişə firəng çiti alır geyir, Hacı Əziz bu yaxında iyirmi tümənlik ona firəng çiti satıbdır. S o n a x a n ı m. Cəhənnəmə satsın, gora satsın! Bilmirəm çit sözü haradan bunun beyninə düşübdür! Heydər, ağlın çaşıb? Nələr söylürsən? H e y d ə r b ə y . Hər nə isə, başa düşürsənmi ki, burda firəng çiti necə əzizdir? S o n a x a n ı m. Nəyimə gərəkdir ki, başa düşüm? Firəng çiti alıb-satanam? H e y d ə r b ə y. Çox yaxşı, di indi qulaq as. Mən bir yol gedib firəng çiti gətirib sövdəgərlərə versəm, iki toyun xərci çıxar! S o n a x a n ı m. Elə bayaqdan bəri hıqqana-hıqqana bunu deyəcəkdin? Barakallah! Mən də deyirəm ki, bəs oğlan doğrudan pul tapıbdır. Firəng malı deyəsən çöldə imiş, bu gedib yığışdırıb gətirə! Dur ayağa gedək, bəsdir, indicə sabah açılar! H e y d ə r b ə y. Pul tapmışam, yalan demirəm! S o n a x a n ı m. Pul tapıbsan, toyunu elə! Dəxi firəng malına niyə verirsən? H e y d ə r b ə y. Axır borc almışam, yiyəsi bu şərt ilə mənə verir ki, firəng malı gətirəm, qazancını yarı bölək. Yoxsa verməz ki, toy edim! S o n a x a n ı m. Mən elə qazanc ilə toy istəmirəm, dur gedək! Əgər firəng malında belə qazanc var, dəxi pul yiyəsi səninlə niyə bölür? Gedib özü gətirib hamı xeyrini özü görsün. H e y d ə r b ə y. Özü sövdəgər, tacir kişidir; mənim kimi adama yanaşmasa, nəkarədir ki, Arazın o tayına ayaq basa bilə? Kazaklar onun tükün didərlər. S o n a x a n ı m. Kazaklar sənin də tükünü didə bilməzlərmi? H e y d ə r bəy. Mən oğurluğa, quldurluğa getmiş adamam. Yüz tülkü fənni bilirəm. Kazakların gözünə görükərəmmi ki, mənim tükümü didələr? S o n a x a n ı m. Sən elə oğurluğa, quldurluğa da gedəndə deyirdin ki, məni görən, tanıyan olmaz; amma genə görürdülər, tanıyırdılar. İki il qaçaq gəzib ev üzü görmədin. İndi üzə çıxıbsan, istirsən genə bir iş tutasan, qaçaq olasan, məni ağlıya-ağlıya qoyasan? Mən razı deyiləm! Dur gedək, mən toy istəmirəm! H e y d ə r b ə y. Deyək ki, toy istəmədin, axır gərəkməz mənim bir qazanc yolum ola? Çörək istəməzsənmi? S o n a x a n ı m. Allah kərimdir, ac ki, qalmayacağıq? H e y d ə r b ə y. Necə ac qalmanıq? Deyirsən, oğurluğa getmə, quldurluğa getmə, çörək bacadan ki, düşməz! S o n a x a n ı m. Sabah açılır. Hələ dur gedək! Məni apar evində qoy, iki həftədən sonra istirsən get qaçaq mala! H e y d ə r b ə y. Çünki rüsxət verirsən, iki həftə atan evində otur, əgər sonra sənə toy edib aparmasam, məndən əskik adam yoxdur! S o n a x a n ı m. İstəmirəm! İstəmirəm! Mən indi gedəcəyəm! Dur gedək! (Qalxır ayağa). H e y d ə r b ə y . Belə, başına dönüm, qadan alım, ayağından öpüm, yalvarıram, iki həftə səbr et! İki həftədən sonra vallah toy ilə səni aparram. Səni toysuz aparmaq mənə ölümdən bədtər görünür. Atan-anan yanında məni xəcil eləmə! S o n a x a n ı m. İki həftə səbr eləmək cəhənnəm əzabından artıqdır. Dəxi dayana bilmənəm, dur gedək! H e y d ə r b ə y. Allahı sevirsən, sözümə qulaq as! S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Heydər, görükür ki, məndən soyumusan? H e y d ə r b ə y. Sona xanım, ürəyimi dağlama! Çünki tablaşa bilmirsən, atı min, gedək. S o n a xanım istir ayağın üzəngiyə qoya, bu halda dan yeri ağarıb. Sona xanımın anası Teyyibə x a n ı m alaçıqdan çıxır, çağırır. T e y y i b ə x a n ı m. Sona, Sona, Sona huy! S o n a x a n ı m. Vay, dədəm vay, anam çağırır, dəxi gedə bilmənəm (Tez qısılır yerə). Heydər bəy. A qız, bəs mən necə edim? S o n a x a n ı m. Dəxi burda durma, get! Anam indicə bu tərəfə gəlir! Heydər b ə y. Ha vaxt bəs gəlim? S o n a x a n ı m. Heç vaxt, get, dəxi məni görməzsən! H e y d ə r b ə y. Sona, sözünü dəyiş, yoxsa bu xəncəri çaxaram ürəyimin başına, özümü öldürrəm! S o n a x a n ı m. Yox, yox, allahı sevirsən! Get qaçaq mala, sonra gəl, toyunu elə! Get, get, anam səni görməsin! Heydər bəy(onun boynun qucaqlayıb üzündən öpür). Bu saatda gedirəm, qadan alım, dərd eləmə, bax özün izn verdin! T e y y i b ə x a n ı m. A qız, Sona, hardasan? H e y d ə r b ə y tez atı minib tələsik uzaqlaşır. S o n a x a n ı m. Ay ana, burdayam, gəlirəm. T e y y i b ə x a n ı m (yaxınlaşıb). A qız, çöldə nə qayırırsan bu qədər vaxt? S o n a x a n ı m. Ay ana, gündüz burda xalça salıb oturmuşdum. Gecə yadıma düşdü ki, xalça burda qalıbdır. Yerdən qalxıb gəldim götürüm ki, tezdən sığırçıya, buzovçuya rast gəlib aparmasın. Xalçanı götürüb gəlirdim, başmağımın tayı ayağımdan sürüşüb çıxdı, qaranlıqda axtarıram, tapmıram (Əyilib başmağın axtarır). Teyyibə x a n ı m. Ayağını düz yerə basa bilmirsən? Hansı tərəfdə düşdü? S o n a x a n ı m. Elə buradaca düşdü ey(Əlin yerə sürtür). T e y y i b ə x a n ı m (yerə əyilib). Bəs hanı, əgər burda düşübdür? S o n a x a n ı m. Bax, budur, tapdım (Başmağın tayın əlində göstərir). T e y y i b ə x a n ı m. Di gey ayağına, gedək! Sona xanım başmağı geyib anası ilə gedir. Pərdə salınır. == İKİMCİ MƏCLİS == İkimci məclis Ağcabədi kəndində vaqe olur. Bazarın bir küncündə tikilmiş dükanın içində qədəkdən, bezdən, şilədən, alçaq çitlərdən tökülübdür. Hacı Qara yarımarşın əlində bikef oturubdur. H a c ı Q a r a. Allah kəssin belə bazarı! Belə alış-verişi! İt oğlu qədək, şilə verənin əli qurğuşun imiş! Üç aydır Qalada almışam, gətirib beş top satmamışam! Heç kəs malın üzünə baxmır. Deyəsən ölətdən qırılanların sovxasıdır. Heç kəs yovuğuna gəlmir. Bu bazar ilə mən bir ilədək də buları satıb qurtara bilməyəcəyəm. Evim yıxıldı getdi! Bu nə iş idi mənim başıma gəldi?! Beş yüz manat nəqd pul verəsən, faydasından, qazancından əl çəkəsən, mayan da əlinə gəlməyə, bu harda görülübdür? Evin dağılsın çit satan! Qapın çırpılsın şilə verən! Çadra verən, səni görüm heç uğruna xeyir gəlməsin! Sağ-salamat satdığın malın qazancın yemiyəsən! Uf, uf! (Əlin dizinə çırpır). Zalım oğlu, yüz yol qurana, peyğəmbərə and içdi ki, çox rəvac maldır, Ağcabədi bazarında üç gündə hamısın satarsan! Üç gün indi üç ay olubdur. Üç ay deyil ki, bu mal üç ilə də satılmaz. Yaxşı məni aldatdı. Bu hesab ilə düz yüz manat zərərim var. Bu dərd məni şəksiz öldürəcək. Bu halda Xudaverdi müəzzin yetişib qəflətən. X u d a v e r d i. Salaməleyk! Hacı, atanızın ismi-şərifi nədir? H a c ı Q a r a. Əleykəssəlam! Naşurun topu neçiyədir? X u d a v e r d i. Xeyr, mən soruşuram ki, mərhum atanızın adı nədir? H a c ı Q a r a. Nəyinə lazımdır, əzizim? X u d a v e r d i. Necə nəyinə lazımdır? Axır bir sureyi-cümə oxumuşam, istəyirəm atanızın adına tapşıram. H a c ı Q a r a. Çox-çox razıyam, əzizim! Yaxşı, bu xeyir iş hardan sizin xəyali-şərəfinizə düşdü? X u d a v e r d i. Necə hardan düşdü? Bu gün səhərdən bizim evin qabağından keçəndə bəndəzadənizə özünüz buyurmuyubsunuz ki, atana de, bu gün cir cümə surəsi mənim atama oxusun, gəlsin bir abbası verim? H a c ı Q a r a. Mən? Necə? Nə danışırsan, dəli olubsan? X u d a v e r d i. Hacı, hələ dəli olmağa bir səbəb yoxdur. Sən deyibsən, oğlum da mənə xəbər veribdir, surəni də oxumuşam, indi abbasını verməsən, bəlkə onda dəli olam. H a c ı Q a r a. Kişi, özbaşına sənə nə lazım olmuşdu, mənim atama quran oxuyursan? X u d a v e r d i. Mən özbaşına oxumamışam, sən demisən, mən oxumuşam. H a c ı Q a r a. Mən heç vaxt belə sözü demənəm! Bu heç olan iş deyil! Mən həmişə özüm atama quran oxuram. Pul ilə mən ömrümdə quran oxutduğum yoxdur! X u d a v e r d i. Hacı, bir abbası nə olacaqdır ki, bu qədər danışırsan? Deməmiş olsan da, bir abbası şəfəqqət elə, gedim. Əgərçi oğlum nişanbənişan səni deyirdi. H a c ı Q a r a. Əzizim, oğlun yanılıbdır; olur ki, özgəsi demiş ola, get, axtar, tap, abbasını al. Bu kasad bazarda mənim bir şahı qazancım yoxdur, abbasını hardan alıram, sənə verim? Allahı sevirsən, dükanın qabağın kəsmə, müştəri gəlir. Xudaverdi gedir. Bu halda Əsgər bəy, Səfər bəy, Heydər bəy yetişirlər. Ə s g ə r b ə y. Səlaməleyküm, hacı. H a c ı Qara (başın yuxarı götürüb). Vəəleyküməssəlam! Hacı belə sizin qadanızı alsın! Buyurun içəri, əyləşin! (Bəylər dükana girib otururlar). Xoş gəldiniz, ağrınızı alım, səfa gətirdiniz. Bu dükan sizə peşkəşdir! Çubuqmu çəkirsiniz, qəlyanmı istirsiniz! Ə s g ə r bəy.Qəlyan çəkirik! H a c ı Q a r a. Bu saatda, qadanız mənə gəlsin! (Tez qəlyanı doldurur). Ə s g ə r b ə y . Hacı, bazarınız necədir? Alış-veriş yaxşıdırmı? H a c ı Q a r a. Allah bərəkət versin! Ağrın alım, mal ki, yaxşı oldu, bazar heç vaxt kasad olmaz. Özün bilirsən ki, mən dükana pis mal qoymanam. Günbəgün satılır. Dünən dükan lap boşalmışdı. Qalaya sifariş eləmişdim, qulbeçəniz bu malı təzə göndəribdir. Elə bu gün yığıb doldurmuşam. (Qəlyanı verib, əlin uzadır qədəkdən, şilədən tökür bəylərin qabağına). Hacı qadanızı alsın, hər nə qədər istirsiniz seçin. Getdiyim Kəbəyi-beytüllah haqqı, qurana and olsun, peyğəmbər haqqı, oğlum Bədəlin toyun görməyim, yalan deyirəmsə, tamam Ağcabədidə bundan yaxşı qədək və çit heç kimdə tapmazsınız! Buların qumaşı özgə qumaşdır. Müştəri macal vermir, göydə götürür. Sabah bura güzarınız düşsə, buların birin də dükanda görməzsiniz. Alın, aparın! Ə s g ə r b ə y. Nəyimizə gərəkdir, Hacı? Zəhmət çəkib parçaları töküb-dağıtma! H a c ı Qara (təəccüb və məlal ilə). Necə nəyinizə gərəkdir? Bəs sövdə eləməyəcəksiniz? Bayram ağzıdır, yalavaşlıq istəməzsinizmi? Ə s g ə r b ə y. Xeyr, Hacı, yalavaşlıq üçün gəlməmişik, bir ayrı mətləbimiz var. H a c ı Q a r a. Əgər nəqd pulunuz yox isə, mən yağ ilə də sövdə edərəm. Bəşərti ki, xalis inək yağı ola. Heydər b ə y. A kişi, yağ olsa, özümüz yeyərik: nə inək yağı var və nə qoyun yağı. Qulaq as, gör Əsgər bəy nə deyir. H a c ı Q a r a (qaşqabaq ilə). Allahı sevirsiniz, indi zəhmət çəkin, gedin, bir özgə vaxt gələrsiniz, danışarıq! Müştərinin gələn zamanıdır, dükanın qabağın kəsməyiniz! Ə s g ə r b ə y . Hacı, bir çox vacib iş vardır. Alış-veriş bir az sonra olsun. Axı biz səni deyib gəlmişik! H a c ı Q a r a. Vallah, indi macalım yoxdur. Sonra dan-şarıq. Hələ zəhmət çəkin, gedin! H e y d ə r b ə y. A kişi, bizi qovmayacaqsan ki? Nə tövr adamsan! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mən ki, qovmuram. Təvəqqə edirəm. Axıb kasıb adamam, siz mənim zərərimə razı gərək olmayasınız! İndiyədək siz gəlməsəydiniz, beş-on top çit, qədək satmışdım. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy əcəb adam yanına gətirdi bizi! Durun gedək, bundan fayda yoxdur! Ə s g ə r b ə y. Heydər bəy, sən allah, sən dinmə! Hacı, incimə, bir qəlyan ver çəkək, bu saatda gedərik. H a c ı Q a r a. Oğlum ölsün ki, dəxi kisədə tənbəki yoxdur. Elə axırı idi ki, silkədim, doldurdum. Xoş gəldiniz! Ə s g ə r b ə y. Hacı, doğru deyirmişlər ki, bir adamdan allah alsa, bəndə vermək ilə dövlət olmaz. Mən ki, bilirəm sən Ağcabədidə üç aydır üç top çit, qədək satmayıbsan. Dərya zərərin vardır. Biz gəlmişdik ki, on beş günün içində sənə yüz manat xeyir yetirək; çifayda bəxtin işləmədi, xudahafiz! Ayağa durub çevrilirlər getməyə. H a c ı Q a ra. Bura baxın görüm, nə deyirsiniz? Necə on beş günün içində yüz manat? Ə s g ə r b ə y. Dəxi nə deyək? Sən ki, qulaq asmadın, bizi aşkara qovdun. H a c ı Q a r a. A kişi, nə vaxt mən sizi qovdum? Oturun aşağı, allahı sevirsiniz, cəhənnəm olsun alış-veriş! Oturun aşağı! Mən bilmədim ki, siz inciyəcəksiniz, yoxsa yüz tümən zərərə düşsəydim də, sizə get deməzdim. Məndən bir kimsənə güldən ağır söz eşitdiyi yoxdur! Ə s g ə r b ə y. İndi ki, belədir, baş üstə, oturaq, deyək ki, mətləb nədir. Hamı təzədən otururlar. H a c ı Q a r a. Di söyləyin görüm, Hacı qadanızı alsın, yüz manat xeyir hardan yetişəcək? Bu xeyri yetirən kimdir? Ə s g ə r b ə y. Bu xeyri yetirən Heydər bəydir. (İşarə edir Heydər bəyə). H a c ı Q a r a. Hardan yetirəcək? Bay sənin qadan alım, Heydər bəy! Qəlyan doldurummu, ağrın mənə gəlsin! H e y d ə r b ə y. Tənbəki yoxdur, nədən dolduracaqsan? H a c ı Q a r a. Torbada var. Sən təki qəlyan çək. (Tez əlin uzadıb, torbadan tənbəki çıxarıb, qəlyanı doldurub Heydər bəyə təvazö edir, üzün çevirir Əsgər bəyə). Di söylə görüm, necə yetirəcək? Ə s g ə r b ə y. Hacı, bu qədər mal ki, bura tökübsən, heç bir quruş bundan qazanc varmı? H a c ı Q a r a. Nə bilim varmı, yoxmu, sözünü de! Ə s g ə r b ə y. Hacı, Heydər bəyin qoçaqlığını sən bilirsənmi? H a c ı Q a r a. Bəli, deyirlər ki, qoçaq adamdır! Ə s g ə r b ə y. Hamı bilir ki, Qarabağda Heydər bəyin adı gələndə quş qorxusundan qanad salır! H a c ı Q a r a. Bu zəmanədə çox qoçaqlıqdan isə ağrın alım, adamın cibi pul ilə dolu olsa yaxşıdır. Ə s g ə r b ə y. Qoçaqlıq da olmasa, pul olmaz. Hacı, sözümə qulaq as! İndi firəng malı görürsənmi necə baha olub? Təbrizdə arşını bir abbasıya alınan çit, burda altı şahıya satılır. Girvənkəsi bir manata alınan çay, burda manat yarıma göydə gedir, heç bilirsənmi bunun səbəbi nədir? H a c ı Q a r a. Xeyr, bilmirəm! Ə s g ə r b ə y . Səbəbi odur ki, qarabağlıların, erməni yasavullarının, gömrükxana qaravullarının və kazakların qorxusundan quş quşluğu ilə Arazın o tayına səkə bilmir. H a c ı Q a r a . Yaxşı, siz istirsiniz ki, quşdan da zirək olub Arazın o tayına səkəsiniz? Ə s g ə r b ə y . Əlbəttə, bizim Araz aşığımızdandır, Kür topuğumuzdan! Heydər bəy ki, bizim yanımızda ola, qaravul, yasavul, bizə nə eyliyə bilər! H a c ı Q a r a. Olan, qaravulları, yasavulları qırağa qoy, kazaklar olmasa, vallah, ayda iki yol Təbrizə gedib qayıdaram. Qaravul, yasavul mənə nə eliyəcək? Mən allahın lütfü ilə yalqız oların iyirmisinin öhdəsindən gələrəm. Ancaq rus adı gələndə bağrım yarılır. Oların qılınc-tüfəngi o qədər məni qorxutmur ki, silisti, apar-gətiri canıma vəlvələ salır. Doğrusu, kazaklardan çox xəta var! Ə s g ə r b ə y. Eh, biz əlli yolun bilirik. Kazakları aldadıb elə yerdən keçərik ki, izimizi-tozumuzu görməzlər. H a c ı Q a r a. Bəs indi mənim yanıma gəlməkdən qərəziniz nədir? Ə s g ə r b ə y. Qərəzimiz odur ki, milçək gözünə qona-qona sən burda nə qazanacaqsan? Dur, çoxlu pul götür, bizə də ver, özün də saxla, gedək. Bizim alış-verişdən başımız çıxmaz. Təbrizdə sən bizə də, özünə də xirid elə. Biz də səni sağ-salamat malın ilə gətirək bura çıxardaq. On beş günə yüz qızıla əlli qızıl qazanc olur. Bizə verdiyin pulun qazancın bizə ver, öz pulunun qazancın özün götür. H a c ı Q a r a. Yaxşı, sizə verdiyim pulun faydası necə olsun? Ə s g ə r b ə y. Axır faydasının əvəzinə biz də sənə yaxşılıq edirik; səni quldurdan ötürürük, qazanc yetiririk, dəxi artıq nə istirsən? On beş günə bizdən puluna fayda istəmək sənə ayıb deyilmi? Bizsiz ki, sən nə gedə bilərsən, nə mal gətirə bilərsən! H a c ı Q a r a. Niyə gedə bilmirəm? İstəsəm bu gün gedərəm. Heç kəs də məndən bir çöp ala bilməz! Mən özüm neçə yol quldura rast gəlmişəm, dava eləmişəm. Ə s g ə r b ə y. A canım, yüz əjdaha olasan, bu yola yalqız gedib-gələ bilməzsən! Biz ki, sənin rəşidliyini danmırıq. H a c ı Q a r a. Doğrusu, mən faydasız pul verməyə öyrənməmişəm. Əgər pulumun faydasın çıxarsanız, sözünüzə qulaq asaram. Ə s g ə r b ə y. Adama yüz qızıl versən, on beş günə nə qədər fayda istəyəcəksən? H a c ı Q a r a. Beş qızıl yüz qızıla fayda götürrəm. Artıq hər nə qazansanız sizin olsun. Ə s g ə r b ə y (Heydər bəyə, Səfər bəyə üzün çevirib). Yoldaşlar, nə deyirsiniz, razısınızmı? H e y d ə r bəy v ə S ə f ə r bəy. Dəxi, nə eliyək, razıyıq! Ə s g ə r b ə y. Hacı, di pul hazır elə! H a c ı Q a r a. Ha vaxt gedirsiniz? Ə s g ə r bəy. Bu axşam gərək yola düşək! H a c ı Q a r a. Çox yaxşı, pul hazırdır. Gedin, geyinin, axşamçağı gəlin bizim evə. Mən də atımı, əsbabımı tədarük edim, yola düşək. B ə y l ə r (ayağa durub). Xudahafiz, Hacı! Gedirlər. H a c ı Q a r a (dallarınca). Xoş gəldiniz, axşam vaxtlı qayıdın! B ə y l ə r. Xatircəm ol. Uzaqlaşırlar. H a c ı Q a r a. A kişi, canım çıxdı dəxi bu köpək oğlunun malının üstündə oturmaqdan! Qiyamətədək bu satılmayacaqdır. Deyirlər firəng malı alıb satma, sövdəgərlik eliyirsən, qızılbaş, rus malı al, sat. Mən başıma nə kül töküm! Bu qızılbaş, rus malı bəs niyə satılmır? Xeyr, bir elə iş olmasa, mən bu zərəri ölüncə ödəyə bilməyəcəyəm! Durum, gedim evə, tədarükü görüm. Bir belə xeyir az ələ düşər, yoxsa qüssədən dərdəcər ollam. Dükanı yığışdırıb bağlayıb gedir. Bu vaxtda məclisin vəzi dəyişib Hacı Qaranın evi nəzərə gəlir. Hacı Qara əlində açar, sandığın ağzın açır, torbadan qızıl çıxardır. Üç yüz qızıl sanıyıb əlahiddə kisələrə qoyur, sonra gedir tüfəng-tapançasını, xəncərini, qılıncını gətirir, yığır qabağına. Bu halda arvadı Tükəz yetişir. T ü k ə z. A kişi, nə qayırırsan? Bu yaraq-əsbabı qabağına niyə tökübsən? H a c ı Q a r a. Səfərim var, yola çıxacağam! T ü k ə z. De görüm, hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Sənə deməli deyil! T ü k ə z. Necə deməli deyil! Quldurluğa getmirsən ki, məndən gizlirsən. H a c ı Q a r a. Elə, bir elə zaddır! T ü k ə z. Bəs elə zad isə, heç vaxt gedə bilməzsən! Dur ayağa, get dükanına, malını sat! (Yaraqları yığışdırır). H a c ı Q a r a. Dükanı allah batırsın, malı yoxa çıxsın! Satılır məgər! Qoymazsan başımın çarəsini görüm? T ü k ə z. A kişi, başına nə gəlibdir, çarəsin görəsən? Nə danışırsan? H a c ı Q a r a. Dəxi nə gələcəkdir! Evim yıxılıb gedib. Düz yüz manat indiyədək zərərim var. Boğazıma çörək getmir! T ü k ə z. Səni görüm boğazın elə tutulsun ki, su da ötməsin, ay göyərmiş! Uşaq aşıq yığan kimi, bu qədər pulu yığıb nə eləyəcəksən? Yüz il ömrün ola yiyəsən, geyəsən, içəsən, sənin pulun tükənməz. Yüz manat zərərdən ötrü nə özünü öldürürsən? H a c ı Q a r a. Min kəmə sənə demişəm ki, sən arvadsan, get arvadlığına, mənə öyüd-nəsihət vermə! Yaraqları yerə qoy! (Əlin uzadıb tüfəng-tapançanı dartıb alır). T ü k ə z. Yəni sən bu yaraqları qurşanıb olar ilə adam qorxudacaqsan? Bu tüfəng-tapançanın iyirmisin üstünə götürəsən, mən bu arvadlığım ilə səndən qorxmanam! Torpaq sənin başına (İkiəlli başına qarıyır). H a c ı Q a r a. Səni lənətə gələsən, arvad! Toxumunuz yer üzündən götürülsün! İtil burdan! T ü k ə z. Kişi, dəli olubsan. Mən evimdən hara itiləcəyəm? De görüm, hara gedirsən? H a c ı Q a r a. Cəhənnəmə, gora! Əl çəkməzsən? Nə istirsən məndən? T ü k ə z. Kaş cəhənnəmə, gora indiyədək getmiş olaydın! O günü görərəmmi toy-bayram edəm? Çifayda, Əzrailin yolu yumrulsun ki, sənin kimi murdarı yer üzündə qoyub, gözəl cavanları qara torpaq altına yollayır. H a c ı Q a r a. Yer üzündə qalan murdarların biri sən özünsən ki, tuği-lənət olub keçibsən mənim boğazıma! Mən ömrümdə bir kimsəni incitməmişəm, bir kimsəyə bir zərər yetirməmişəm! Mən niyə murdar oluram? T ü k ə z. Bir kimsəyə zərər yetirməmisən, xeyir də verməmisən! Ondan ötrü murdarsan ki, öz malını nə özün yeyib-içirsən, nə əyalına məsrəf edirsən. Sən ölsən, heç olmazsa arvad-uşağın doyunca çörək yeyər. H a c ı Q a r a. Arvad-uşaq zəhirmar yesin! T ü k ə z. Sənin evində zəhirmar da tapılmaz; olsaydı, onu da bizə qıyıb verməzdin! Bu halda bəylər çağırır. B ə y l ər. Hacı! Hacı! H a c ı Q a r a. Arvad, çəkil get, adamlar gəlir! Tükəz tez uzaqlaşıb, qapının dalısından qulaq asır. B ə y l ə r (geyinmiş içəri girirlər). Səlaməleyk, Hacı! H a c ı Q a r a. Əleyküməssəlam. Hacı qadanızı alsın, buyurun əyləşin. Ə s g ə r b ə y. Hacı, hazırsanmı? H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, hazıram! Pulları da, budur, ayırmışam; amma Hacı ağrını alsın, üç yüz qızılı mən özüm Təbrizdə gözünüzün qabağında çaya, parçaya verrəm, əlinizə tapşırram, gətirərsiniz! Ə s g ə r b ə y. Elə niyə, Hacı? Burada tapşıranda nə olar? H a c ı Q a r a. O yaxşıdır, qadan alım! Heç təfavütü yoxdur. Ə s g ə r bəy. Eybi yoxdur, olsun. Di dur gedək! H a c ı Q a r a. Bir az dayanın, qulbeçənizi göndərmişəm atlarımı, nökərimi gətirməyə. Ə s g ə r bəy. Neçə at götürürsən, Hacı? H a c ı Q a r a. Üç at, ağrın alım! Birin qulbeçəniz minəcək, birin özüm, birini də yüklərik, nökər başın çəkər. Siz neçə at götürürsünüz? Ə s g ə r bəy. Bizim də hər birimizin iki atı var: biri yük üçün, biri minik üçün. Bu yaraq-əsbab sənindir, Hacı? H a c ı Q a r a. Bəli! Ə s g ə r b ə y. Çox yaxşı. Di bəs geyin! Heydər bəy. Vallah, Hacı, səni tanımayan adam olsa, görəndə bağrı yarılacaq. S ə f ə r b ə y. Vallah, mənim Hacıya bu gümanım yox idi. H a c ı Q a r a. Adam iş vaxtı tanılır, qadan alım! Siz məni elə arşınölçən bilib saya salmırsınız. Amma, inşallah, görərsiniz ki, mən qorxaqlardan deyiləm! Təəccüb edirəm bir para qaçaqçılara ki, hər yoldan ötənlərə mallarını verib boş qayıdırlar. S ə f ə r bəy.Hacı, mal tutanlar bilmirsən necə hiyləgərdirlər. Yasavul-qaravul libasında ki, adamın gözünə görükmürlər. Görürsən ki, bəzi vaxt ya palanlı at, ya eşşək minib, bəzi vaxt piyada, yaraqsız-əsbabsız qabağına rast gəlirlər, nə biləsən, deyirsən ki, fəqir yoldan ötəndir. Elə ki, qapaqap yavuqlaşanda, yaraq-əsbab bilmirsən ki, haradan tapıldı. Dəxi əl açmağa heç macal olmur; soyurlar, hər nəyin var alırlar. H a c ı Q a r a. Bular tamam qorxaqlıqdan və ehtiyatsızlıqdan adamın başına gəlir. Heç kəsi gərək adam özünə yavuq qoymasın. İstər hər libasda olsa da. Bircə mənə rast gələlər, görərlər oların başına nə gətirrəm! Hamısına tövbələmə verrəm ki, dəxi heç qaçaqçının qabağın kəsməsinlər! S ə f ə r b ə y. Bəli, doğru deyirsən, adam gərək qorxaq olmaya, ehtiyatını əldən qoymaya! Bu halda Kərəməli - Hacının nökəri və oğlu Bədəl içəri girirlər. K ə r ə m ə l i. Ağa, atlar hazırdır. Hara gedəcəksən? H a c ı Q a r a. Təbrizə! K ə r ə m ə l i. Təbrizə məni də istirsən aparasan? H a c ı Q a r a. Bəli! K ə r ə m ə l i. Nədən ötrü gedirsən, ağa? H a c ı Q a r a. Sənin nə vecinə? K ə r ə m ə l i. Necə vecimə deyil? Axı deyirsən, səni də aparıram. Bəs bilməyim ki, mən nəyə gərəyəm? H a c ı Q a r a. Gedirəm xiridə. Mal alıb ata yükləyəcəyəm, sən çəkə-çəkə gətirəcəksən. K ə r ə m ə l i. Ay ağa, havaxt başburt aldın ki, Təbrizə gedirsən? H a c ı Q a r a. Başburt lazım deyil. K ə r ə m ə l i. Elə olsa, mən getmənəm. Mən bir yol burdan Səlyana bilitsiz getmişdim, murov o qədər döydürdü ki, indi də ağrısı yadımdan çıxmayıbdır. Ə s g ə r b ə y. Qorxma, murov heç vaxt bizim getdiyimizi bilməz! K ə r ə m ə l i. Doğrusu, mənim vədəm yaxınlaşıbdır, çıxıb özgəyə nökər duracağam. Hacı çox az muzd verir; bir də, qarnım doymur. Mən gedən də deyiləm. Ə s g ə r bəy. Sən bu səfər get. Yolda qarnın tutunca biz sənə çörək verrik. Hər birimiz də bir top çit bağışlarıq. K ə r ə m ə l i. Hacı da bağışlarmı? H a c ı Q a r a. Yükü sağ-salamat gətirib çıxarsan, mən də çalışaram sənin xeyrin üçün sənə verilən çitləri çox baha sataram. K ə r ə m ə l i. Olsun! H a c ı Q a r a. Buyurun, gedək! Hamısı çölə çıxırlar. Sonra Tükəz məclisə gəlir, yalqız. T ü k ə z. Vay, evinizi allah yıxsın! Kişiciyi tovlayıb qaçaq mala apardılar. Başına bir iş gəlsə uşaqcıqlarım yetim qalacaq! Vay-vay! (Dizinə çırpır, gedir). Pərdə salınır. == ÜÇÜMCÜ MƏCLİS == Üçümcü məclis vaqe olur Arazın kənarında. Qızılbaş səmtində. Bəylər və Hacı Qara Təbrizdən qaçaq mal alıb qayıdırlar. Arazın kənarına, piyadalanıb yığışıblar qırağa. Araz qıjhaqıj axır, dumanlı gecədir, gah-gah ildırım şaxır. H e y d ə r b ə y. Burdan indi keçmək olmaz. Gərək bir dört verst aşağıda küy-qalmaqal salaq, kazaklar tamam aşağı ensinlər, sonra qayıdıb burdan keçək. Ə s g ə r b ə y. A kişi, indi bu dumanda, çiskində kazaklar tamam dam altında yığışıblar. Arazın qırağında cin də tapılmaz, gəlmişkən keçək. H e y d ə r b ə y. Heç vaxt olmaz! Mən Arazdan bu taya çox oğurluğa gəlmişəm; kazakların həmişə Arazın qırağında busqusu olur. H a c ı Q a r a. Heydər bəy doğru deyir. Ehtiyatı əldən qoymamaq gərək! O deyən kimi edək. S ə f ə r b ə y. Hacının sözü doğrudur. Gedək aşağıda küy salaq. Hacı, sən yüklərin yanında qal. Bəylər uzaqlaşırlar aşağı. Bir azdan sonra küy, qalmaqal qopur. Yuxarıdan kazaklar yaraqlı-əsbablı başlayırlar beş bir, üç bir aşağı enməyə. K a z a k l a r d a n b i r i s i. Ax, məlunlar! Yəqin quldurdurlar, at qovub gətirib keçirmək istirlər! İ k i n c i s i. Mən belə bilirəm qaçaqçıdırlar! Ü ç ü n c ü s ü. Hər kim olsa, haqqına fikir çəkərik. Kazakların dalı kəsilir. Bir azdan sonra qalmaqal sakit olur. Bəylər Hacı Qaranın yanında olurlar. H e y d ə r b ə y. Di tez olun, keçin! Dayanmaq vaxtı deyil. Hamısı tökülürlər Araza, ortasında Hacı Qaranın atı büdrüyür. Hacı Qara atdan oynuyub düşür suya, axır, kənardan suya uzanan söyüd ağacının budağına ikiəlli yapışıb sallanır, çağırır. H a c ı Q a r a. Ay aman, Heydər bəy, Səfər bəy, Əsgər bəy, mənim dadıma yetişin, mən boğuldum! H e y d ə r b ə y. Hacı, hardasan? H a c ı Q a r a. Burda, söyüd ağacına yapışıb sallanmışam! H e y d ə r b ə y. Ay evin yıxılsın, bir elə dərin yerə düşübsən ki, səni çıxarmaq heç mümkün deyil! B ə d ə l. A başınıza dönüm, mənim atamı çıxardın! K ə r ə m ə l i. A gədə, qoy boğulsun, malı, dövləti tökülsün qalsın, beş gün yeyin, için, kef edin! Nəyinə gərəkdir qaydına qalırsan? Ə s g ə r b ə y. Gədə, sarsaq danışma! Xurcundan sicimi çıxart, bura ver! Kərəməli sicimi tez çıxardıb verir. H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, tez sicimi gətir! Əsgər bəy sicimi yetirir. H e y d ə r b ə y. Hacı, sicimi atırıq, tut! H a c ı Q a r a. A qurbanınız olum, tuta bilmənəm. Əlimi budaqdan üzsəm, su güclüdür, məni aparacaq. Halqa edin, atın, belimə düşsün! Heydər bəy sicimi halqa edib tullayır, düşür Hacı Qaranın boğazına, çəkir. Hacı Qara ikiəlli sicimdən yapışıb boğula-boğula qırağa çıxır, suyu səpələnir. H a c ı Q a r a. Evin yıxılsın məni bu günə salan! Qapın çırpılsın məni dükanımdan avara qoyan! H e y d ə r bəy. Hacı, səfərdə adamın başına çox iş gələr, gərək darılmamaq! Söyləmək vaxtı deyil, indi üstümüzə tökülərlər. Tez gərək qıraqdan uzaqlaşaq, qamışlıqda gizlənək. Gecəyarısı adam yatan vaxtda yola düşək. Hamısı tez qıraqdan uzaqlaşıb gözdən itirlər. Sonra on nəfər yaraqlı-əsbablı ermənilər bu yan tərəfdən yetişirlər. O h a n (ermənilərin yüzbaşısı). Qoççum Sərkis, qoççum Karapet, qoççum Qəhrəman, siz mənim yanımda durun, qabaqda tüfənglərinizi hazır edin, mən havaxt deyərəm, o saatda atın, vurun! Mən sizi adbaad murova nişan verib istəmişəm, siz mənim yanımda olandan sonra yüz qaçaqçı da olsa, öhdəsindən gəlləm. Ay qalan uşaqlar, siz bizim dalımızda olun, qorxmuyun. İnşallah bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar. Qaçmasalar, əl açsalar, allah bilir, hamısını xingəl kimi doğrayacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, hansı tərəfdən gələcəklər? O h a n. Bax, elə qabağımızdan gələcəklər. Qasid xəbər gətirib ki, burdan başqa gələsi yolları yoxdur. Sərkis, muğayat ol! Allah qoysa, bu yüklərdən adama əlli manatdan artıq bəxşeyiş yetişəcək! S ə r k i s. A yüzbaşı, elə hamı yüklərini alacaqsan? O h a n. Allah bilir ki, xurcunlarınadək alacağam! S ə r k i s. A yüzbaşı, yazıq deyillərmi? Hər necə olsa axır qarabağlıdırlar. Biz onların tərəfin saxlamasaq, kim saxlayacaq? Genə gərək bir zad özlərinə qoyaq qalsın; yoxsa bəd dua yiyəsi olluq. O h a n. Olan, nə danışırsan, tərəf saxlamaq bizəmi düşübdür? Tərəf saxlasan, qarabağlılığını gözətləsən, bəd duadan qorxsan, qulluq yaraşdıra bilməzsən. S ə r k i s. Yüzbaşı, bir irəli gedim, baxım görüm gəlirlərmi? O h a n. Yaxşı, ehtiyatlı ol, qorxudub geri qaçırma! S ə r k i s. Xeyr, heç gözlərinə görükmənəm! Gedir. O h a n. Uşaqlar, sərhesab olun! Başlayır adamları düzməyə, sonra Sərkis qayıdıb. S ə r k i s. Yüzbaşı, evinə od düşsün, qaçaqçılar gəlirlər! Amma qabaqlarınca bir ucaboylu, qıvraq geyinmiş, yaraqlı-əsbablı oğlan gəlir ki, çox heybətlidir. Gözlərindən qan damır. O h a n. Doğru deyirsən? S ə r k i s. Allah bilir ki, doğru deyirəm! O h a n. De ki, sən öləsən! S ə r k i s. Sən öləsən, sənin başın üçün! O h a n. Üstündə doğrudan tüfəng və tapança gördün? S ə r k i s. Vallah gördüm! O h a n. Neçə idilər? S ə r k i s. Hamısı üç adam nəzərə gəldi, amma o bir oğlan heç birisinə bənzəməz. O h a n. Heç qorxu yoxdur, qoy gəlsinlər. Amma, Sərkis, çox irəli durmuşuq, bu yerdə qapaqap üstümüzə çıxarlar. Bir az geri dursaq yaxşıdır ki, sərvaxt olaq. Adamları geri durğuzur. Bu halda bəylər qabaqca, dallarınca Hacı Qara və yüklər yetişirlər. H e y d ə r b ə y (əlində tüfəng irəli yeriyir). Ey, nə atlısınız? Yolu niyə kəsibsiniz? Çıxın yoldan! O h a n . Ba, olan, yoldan niyə çıxırıq? Sən kimsən ki, belə ürəklə danışırsan? H e y d ə r b ə y. Qırışmal, qara soransan, rahdarsan, bizim yolumuzu kəsdiribsən? Sənə nə kiməm! Demirəm çıxın yoldan, doldurummu qarnını tüstü ilə! (Tüfəng qaldırır). A gədə, Əsgər bəy, Səfər bəy, niyə durubsunuz, niyə buları qırmırsınız? Vursanız buları yıxılalar! O h a n (yoldaşlarilə yoldan yan durub). Olan, dəli olubsunuz, qudurubsunuz? Nahaq qan eləməyə, gümanam, çox örgənibsiniz, amma balam, biz qırılası adamlar deyilik. H e y d ə r b ə y. Qırışmal, siz yəni nə qoçaq adamlarsınız ki, qırılmayasınız? Al gəldi! (Tüfəngi uzadır). O h a n. A balam, dəli olma! Bax, biz gedirik. Gəl yolunla düz çıx get. Allahı sevirsən, nahaq qan yiyəsi olma. Bizim sizlə işimiz yoxdur! H e y d ə r b ə y. Olmaz, qırışmal, öyünmə! Səni öldürməmiş qoymayacağam! O h a n. A canım, mən qoçaqlıqdan ötrü demirdim ki, biz qırılası adam deyilik. Mən dediyim odur ki, bizi murov göndərib, bizi öldürsəniz, murova nə cavab verərsiniz? Heydər b ə y . Qırışmal, özümüz billik murova nə cavab verrik; sənin nə borcundur soruşursan? Çıxın yoldan, yoxsa bu saatda hamınızı yarpaq kimi tökərəm!! O h a n. Çıxırıq, çıxırıq, darıxma balam! Sərkis, Karapet, Qəhrəman, dönün, qayıdın, balam! Bulardan qan iyisi gəlir! S ə r k i s. A yüzbaşı, bəs murova nə deyək? O h a n. Olan, nə deyəcəyik? Görmürsən bular quldurdullar? Qaçaqçı belə olar? Qaçaqçı yarım ağaclıqdan qaraltı görəndə malın tökür, qaçır. Bular ha bizi də soymaq, qırmaq istirlər. Sarsaq köpək oğlu qasid, buları nahaq yerə qaçaqçı hesab edib, xəbər gətiribdir! Qayıdırlar. S ə r k i s. A yüzbaşı, murov soruşsa ki, heç bir adama rast gəlmədinizmi, nə deyək? O h a n. Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! S ə r k i s. Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? O h a n. Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün qığın da görmədik. K a r a p e t. Xeyr, yüzbaşı, deyərik quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. O h a n. Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! S ə r k i s. Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür). H e y d ə r bəy. Erməni, genə geri dönürsən? Vallah, sizin əcəliniz yetib. Mən sizi qırmasam, siz burdan itməzsiniz. Ermənilərin üstünə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə başından düşür. O h a n (diltəng). A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! S ə r k i s. Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim, götürüm. O h a n (darıxmış). A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! Sərkis tez dönür, hamısı gedirlər. H e y d ə r b ə y (dallarınca). Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! Özünüz bilin! O h a n (uzaqdan). Olan, nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var xəbər verək? Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi murov göndərib, görək siz nə deyirsiniz. Biz hadrutluyuq, gəlmişdik şahsevənlərdən camış almağa, sövdəmiz baş tutmadı, qayıdıb gedirik. H e y d ə r b ə y. Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb). Tez-tez gedin!.. Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdan itirlər. Bundan sonra Hacı Qara irəli yeriyib yoldaşlarına. H a c ı Q a r a. A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların bağlayıb bu qamışlığa salmadınız? H e y d ə r b ə y. Nədən ötrü, Hacı? H a c ı Q a r a. Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. H e y d ə r b ə y. Camış alanın nəyinə lazımdır ki, gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? H a c ı Q a r a. Sən bilmirsən, şəksiz, bular camış alan deyillər! Oların sözünə necə inanmaq olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, buların yüz hiyləsi olur? H e y d ə r b ə y. Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. H a c ı Q a r a. Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmayalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat buraxsa, dəxi buların əlindən qaçağa gedib-gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib, bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! Ə s g ə r b ə y. Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. H a c ı Q a r a. Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. H e y d ə r b ə y. Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? H a c ı Q a r a. Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. H e y d ə r b ə y. Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələsən, onda yaxşı olmaz. H a c ı Q a r a. Mən özüm tarıdan istirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir qisas alam! H e y d ə r b ə y. Bərakallah, Hacı, maşallah qoçaq imişsən! H a c ı Q a r a. Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, oların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar. Ta bu yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! H e y d ə r b ə y. Əcəb olar, Hacı, biz də hünərini eşidərik. Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. Pərdə salınır. DÖRDÜMCÜ MƏCLİS Dördümcü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyada, biri eşşək üstə gəlirlər. A r a k e l. Mkrtıç, allah qoysa, bu il səksən çuval taxılımız olar. M k r t ı ç. İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, keçən illərin də əvəzi çıxacaq. A r a k e l. Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. M k r t ı ç. Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. A r a k e l. Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. M k r t ı ç. At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görükür. K ə r ə m ə l i. Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görürük. Dedimmi, yoldaşlardan ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan. Bu saatda yükü alacaqlar. H a c ı Q a r a. Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? K ə r ə m ə l i. Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular, şəksiz, murov yasavullarıdırlar. Di çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. H a c ı Q a r a. Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə bərk otur, qorxub yıxılma. Mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir? Tutub qollarını bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqçı malına tamah etməsin. K ə r ə m ə l i. Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. H a c ı Q a r a. Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng). Ay adam, kimsiniz? Dinin, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eləmirik? Yoldan gedənik! H a c ı Q a r a. Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu gecə vaxtı burda niyə görükürsünüz? M k r t ı ç. Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. H a c ı Q a r a. Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən dincəlməz, gəlib-gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! M k r t ı ç (təəccüb ilə). Arakel, bu nə danışır?! A r a k e l. Bir ağıllı-başlı soruş gör, sözü nədir, nə istir? M k r t ı ç. Ay qardaş, biz fağır padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? H a c ı Q a r a. Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! M k r t ı ç. A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. H a c ı Q a r a. Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını alanam! A r a k e l. Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. M k r t ı ç. Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə, görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh olub), Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik. Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha xərac da, töycü də veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu zamanadək tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, bizim qanımız sənə halaldır! H a c ı Q a r a. Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanədək tökən olmuyub. İndi sizi əcəl çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın, yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin başına boşaldaram! Ermənilər başlayırlar qorxmağa. M k r t ı ç. Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? H a c ı Q a r a. Sizin təqsiriniz nə yerə sığışır, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət olubdur? M k r t ı ç. A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, aləm çörək tapmaz. H a c ı Q a r a. Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, alnının tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görülübdür? M k r t ı ç. A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata bənzir. Hacı Q a r a . Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! M k r t ı ç . Arakel nə eyliyək? A r a k e l. Vallah, mən özüm də mat qalmışam. M k r t ı ç. Pərvərdigara, bu nə iş idi düşdük? A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, başqa yol tapıb gedək. H a c ı Q a r a. Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz, fikriniz odur ki, gedib murova xəbər verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! M k r t ı ç. A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? H a c ı Q a r a. Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evini yıxana, zalıma, müftəxora, dar ağacına layiq olana! M k r t ı ç. Bəs sən özün kimsən? H a c ı Q a r a. Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı dərənin ortasında məni qabaqlardınızmı? M k r t ı ç. Vallah, biz özümüz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. H a c ı Q a r a. Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür, məni məəttəl eləməyin. Tez olun, yaraqlarınızı salın! M k r t ı ç. Arakel, nə çarə edək? A r a k e l. Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istirsən tullayaq, ha! Oraqları qabağa tulluyurlar. H a c ı Q a r a. Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun! Yoxsa od elədim! A r a k e l. A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! H a c ı Q a r a. İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. M k r t ı ç. Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən elə! Allah cəzanı versin! H a c ı Q a r a. Bəs belə? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür, Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə yüyürür, çığırır). Tərpənməyin! Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. M k r t ı ç. Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? H a c ı Q a r a. Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub). A gədə, Kərəməli, mən buları əyləmişəm, tez qaç qurtar! K ə r ə m ə l i. Ay ağa, geri qaçım, ya irəli! H a c ı Qa r a. Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə qaç qurtar, tez! K ə r ə m ə l i. Yəni yük ilə qaç demirsənmi? H a c ı Q a r a. Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? K ə r ə m ə l i. Mən özüm də belə bilirəm. Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel istiyir ayağa dursun. H a c ı Q a r a (qaim sövt ilə). Ay tərpənmə, yoxsa vurdum! A r a k e l genə yerə enir. Bu əsnada m u r o v, üstüncə bir dəstə adam yetişir. X ə l i l yüzbaşı(murova). Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! M k r t ı ç. Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! A r a k e l (ayağa durmuş). Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nəcat verin! H a c ı Q a r a. Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz, gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. Buların qolun bağlayın, əyliyin, mən çıxım gedim. Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. M u r o v. Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! X ə l i l yüzbaşı(irəli yeriyib ermənilərə). Ey, vallah, tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı salın! M k r t ı ç. Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, tərpənmə, yarağını sal! H a c ı Q a r a. A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni qabaqlayıb əyləyiblər, istirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. M u r o v. Xəlil yüzbaşı buyurur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum olar! M k r t ı ç v ə A r a k e l. Ay ağa, vallah, bizim yarağımız yoxdur. İstirsən, yaxın gəlin, baxın. X ə l i l y ü z b a ş ı (Hacı Qaraya). A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! H a c ı Q a r a. A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və malım murova peşkəşdir. Amma bular yalan deyirlər, yaraqların gizləyiblər. Yaraq-əsbabını yerə salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya. M u r o v. A kişi, mən səni üç gecədir axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! Xəlil yüzbaşı Hacı Qaranın qollarını bağlayır. H a c ı Q a r a. A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? M u r o v. Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram. H a c ı Q a r a. Ağa, niyə məni dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yolkəsən deyiləm. Quldur, yolkəsən dar ağacından asılır. M u r o v. Necə quldur deyilsən! Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların yoldaşı deyilsən? H a c ı Q a r a. Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdəgərlikdir. Adam soymaq bacarmanam. M u r o v. Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayırırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir (Üzün çevirir ermənilərə). A kişi, siz kimsiniz? M k r t ı ç. A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik. Əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu kişi bizi əyliyib qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. M u r o v (Hacı Qaraya). A kişi, buları sən burda saxlamışdın? H a c ı Q a r a. Mən buları saxlamışdım? Yalan isə buların evini allah yıxsın! A başına dönüm, bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istirdilər. M k r t ı ç. Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istirdi. H a c ı Q a r a. Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. M k r t ı ç. Ay ağa, vallah, bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra özümüzü tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var idi, qaçdı. M u r o v. Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, buların hansı doğru deyir. Şeytan da buların sözündən baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. H a c ı Qara(başlayır ağlamağa). Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, genə silistə düşdüm! Çibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara cavab ver! Gözlə ki, axırı olacaq! E r m ə n i l ə r d ə n b i r i s i. A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaracağıq! Urusun silisti beş ilə qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! X ə l i l y ü z b a ş ı. A kişi, az danışın, yeriyin. Hamı gedirlər, gözdən itirlər. Pərdə salınır. BEŞİMCİ MƏCLİS Beşimci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur bir gün irəli toy edib gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. H e y d ə r b ə y. Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin şükürün yerinə yetirə bilmənəm. S o n a x a n ı m. Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa hərgiz tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! H e y d ə r b ə y. Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane olmazsan. Çünki bir artıq iş deyil. S o n a x a n ı m. De görüm, necə işdir? H e y d ə r b ə y. Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən kimi bir gündə Qarğabazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xərc çəkib, el adətincə toy edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, ya indiyədək hələ atan evində qalaydın. S o n a x a n ı m. Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib-gələnlərə tənbih edirlər. H e y d ə r b ə y. Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim yavuq gələ bilər! S o n a x a n ı m. Bəs sənin qabağına çıxan olmadı? H e y d ə r b ə y. Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. S o n a x a n ı m. Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. Vallah, bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! H e y d ə r b ə y. A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynun qucaqlayıb üzündən öpür). A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? S o n a x a n ı m (başlayır ağlamağa). Əl çək. Bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! H e y d ə r b ə y. Bəs qoy bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcunu verim, sonra deyərsən dəxi getmənəm. S o n a x a n ı m (ağlaya-ağlaya). Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy yoldaşların gözləsinlər! H e y d ə r bəy. Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istirlər, gözləməzlər. S o n a x a n ı m. Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, oları sakit edər. H e y d ə r bəy. Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? S o n a x a n ı m. Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü qara olam. H e y d ə r b ə y. Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! S o n a x a n ı m. Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm genə səni əlimdən alacaqlar. Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girir. T ü k ə z. A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz? Mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz hamınız gəlibsiniz, onun nə özü var, nə nökəri var! H e y d ə r b ə y. Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? T ü k ə z. Xeyr. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa ölümə verdiniz? H e y d ə r bəy. Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir eləmə! T ü k ə z. Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən istirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! H e y d ə r b ə y. Bizə mühəssil vaqe oldun! Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovlayıb aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi. Hər yerdə muğayat olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, başımı ağrıtma! T ü k ə z. Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. M u r o v. Naçalnikin buyruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. H e y d ə r b ə y (qabağa çıxıb). Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli yoxdur ki, ondan qaça. M u r o v. Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. H e y d ə r b ə y. Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! N a ç a l n i k (irəli yeriyib). Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib, genə yaman işə qoşuldun? İndi gərək mənim ilə Qalaya gedəsən! Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa. H e y d ə r bəy.Naçalnik, sən mənə buyurmuşdun ki, oğurluğa, quldurluğa getmə. Əgər mən sənin sözündən çıxmışam, mənim yerim Sibirdir. N a ç a l n i k. Bəli, çıxıbsan! On gün bundan irəli Arazdan bir az yuxarı Əylis ermənilərini soyub, ipəklərini alıbsınız. İş aşkar olubdur. Yaxşısı odur ki, tənbihin yüngül olmaq üçün boynuna götür, yoldaşlarını nişan ver. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, buyurursan ki, bu iş aşkar olubdur. Amma mən bir adamı soymamışam. Əgər bir kəs mənim üzümə durub, bir söz desə, mən qanımı sənə halal elədim. N a ç a l n i k. Yaxşı, Xəlil yüzbaşı, o erməniləri bura çağır! Xəlil yüzbaşı Ohan yüzbaşını öz dəstəsi ilə irəli gətirir. N a ç a l n i k. Ohan yüzbaşı, bu idimi sizə rast gələn? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, hər belə mujik sözünə etibar edib məni bədbəxt etməyin! O h a n. Başına dönüm, mən hərgiz mujik deyiləm. Mən iyirmi ildir vilayət böyüklərinə qulluq edirəm. İyirmi rizaməndlik kağızım var. Keçən il mənə gümüş medal yazmışdılar! Alın bu kağızları bir oxuyun, görün! (Kağızları göstərir). N a ç a l n i k. Hələ mənə sənin qulluqlarını bilməyə vaxt yoxdur. Gördüyün işi söylə! O h a n. Başına dönüm, mənim bəylik üçün şəhadətnaməm dəxi var! Alın, oxuyun! (Şəhadətnaməsini cibindən çıxarıb uzadır naçalnikə). N a ç a l n i k. Olan, sözünü de, nəcabətini isbat eləmək qoy sonraya qalsın! H e y d ə r bəy. Naçalnik, bu şəhadətnamələrin yüzü bir pula dəyməz. Zatında şübhə olanlar öz nəsəbləri üçün şəhadətnamə qayırdarlar. O h a n. Bu sözü naçalnik hüzurunda deməyib, bir özgə yerdə mənə desəydin, bu tüfəng ilə sənə cavab verərdim! (Əlin uzadır tüfənginə, sonra naçalnikə mütəvəcceh olub). Başına dönüm, mən bu axırıncı nüfus dəftərində bəy yazılmışam. İndi bu mənim bəyliyimi istir batırsın. Haqq elə, mən bədbəxt olmuyum. N a ç a l n i k. Bu saatda buyurram sənə əlli çubuq vurarlar. Bəyliyini lap unudarsan, əgər sualıma cavab verməsən! Səndən mən soruşuram ki, bu idimi sizə rast gələn? O h a n. Bəli, başına dönüm, bu idi bizim üstümüzə yoldaşları ilə tüfəng və qılınc çəkən! İyirmi yaraqlı-əsbablı atlı idilər. Biz ancaq on adam idik. Əgər bizdən çox olmasaydılar, sizin dövlətinizdən, buları tutardıq. Elə ki, bizdən ötüblər, gedib Əylis ermənilərini soyublar. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, tamam danışdığı sözlər böhtandır! N a ç a l n i k. Tatar tayfası tamam yalançı olar. Sən də o cümlədənsən, sözünüzə etibar eyləmək müşküldür. Birisi də yaraqlı-əsbablı, iki tuğlu ermənini əyləyib soyurmuş. İndi aşkara yalan deyir ki, guya ermənilər onu soymaq istirlərmiş. H e y d ə r b ə y. Mən bilirəm ki, o, kişi kimdir. Mən Qarabağın tamam yaxşı-yaman adamların tanıyıram. Onu görsəm billəm ki, onun sözü doğrudur, ya yalandır. Sənin başına and olsun ki, həqiqətini ərz eylərəm! N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, o tutulan kişini bura gətirin! Xəlil yüzbaşı gedib Hacı Qaranı hüzura gətirir. N a ç a l n i k. De görüm, bu kimdir, necə adamdır? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, mən bunu tanıyıram. Sənin başına and olsun ki, bu adamsoyan deyil, ermənilər xilaf ərz ediblər. N a ç a l n i k. Xəlil yüzbaşı, erməniləri gətir. Xəlil yüzbaşı tuğluları gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, odur ki, sənin sözünə etibar etmirəm! Axır özün bir fikir eylə: bəs bu ermənilər adam soyandırmı? Amma bu kişi deyir ki, guya bular onu soymaq istirmişlər! H e y d ə r b ə y. Belə deyil, bu kişi də yalan danışır. N a ç a l n i k (acıqlanmış). Bəs necə olmaq gərək? Məlum ki, hamınız yalan danışırsınız! Hamınız tənbihə layiqsiniz! Mən gərək səni aparam! H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir. Sona xanım başlayır titrəməyə. N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). A kişi, sən axır bu erməniləri nə səbəbə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, mən öz kəsb-karım ilə dolanan adamam. Heç vaxt yol kəsmək mənim işim deyil. Həmişə alış-veriş eylərəm. Padşaha çox qulluqlar etmişəm. N a ç a l n i k. Padşaha sən nə qulluq etmisən, a kişi? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, on beş ildir padşah gömrüyünə ildə əlli tümən xeyir verirəm. N a ç a l n i k. Bəli, çox böyük qulluqlar edibsənmiş! Əlhəq böyük mərhəmətə layiq imişsən! H a c ı Q a r a. Bəli, başına dönüm, bu qulluqlarıma görə gərək mənə qızıl medal veriləydi, nəinki... N a ç a l n i k. Bəli, sənin kimi qulluq edənlər çoxdur. Verdiyiniz pulları gərək verib qızıl medal qayırdaq, genə özünüzə dağıdaq. Cəfəngiyat danışma! De görüm, erməniləri niyə əyləmişdin? H a c ı Q a r a. Başına dönüm, olar məni əyləmişdilər. Ermənilərin birisi, y əni Mkrtıç. M k r t ı ç. Qurbanın olaq, yalan deyir, bu bizi soymaq istirdi! Bu halda Cavanşir murovunun yasavulu yetişib. Yasavul (naçalnikə). Ağa, murovumuz əylisliləri soyan quldurları tutub, tamam ipəkləri alıb, özlərini dustaq edib. Məni qulluğunuza göndərdi ki, bu xüsusda ərz edim. Dalınca əhvalatı yazı ilə bildirəcək. M u r o v. Yəqin ki, genə tatardırlar. Y a s a v u l. Bəli. N a ç a l n i k. Yoxsa xəyal edirdin ki, ingilis ya firəngdirlər? O h a n. Başına dönüm, quldur həmişə tatardan olur. Bizlərdən heç vaxt quldur olmaz! N a ç a l n i k. Kəs səsin, bu sizin doğruluğunuzdan deyil. Ondan ötrü ki, cürət edə bilmirsiniz və bacarmırsınız! Y a s a v u l. Ağa, murov bir qaçaqçı da yük ilə tutub göndəribdir. Hacı Qaranın rəngi qaçır. N a ç a l n i k. Hardadır! Hüzura gətir! Yasavul gedir. Heydər b ə y. Naçalnik, indi sizə məlum oldu ki, mən quldur deyiləm? O h a n. Ağa, o tutulan quldurlar bişək bunun yoldaşlarıdırlar. N a ç a l n i k. Həqiqət olunar. Bu halda yasavul Kərəməlini hüzura gətirir. Hacı Qara onu görən kimi "vay" edib özündən gedir. Naçalnik (təəccüb ilə), Bu necə işdir? Bu kişi niyə özündən getdi? Bunu ayıldın görək! M u r o v su tökür, Heydər bəy, Xəlil yüzbaşı qolun boğur, H a c ı Q a r a gözün açır. N a ç a l n i k. A kişi, sənə nə gəldi özündən getdin? Hacı Qaranın dili tutulur. N a ç a l n i k (Kərəməliyə). A gədə, doğrusun de, səni buraxaram. Bu kişi səni görəndə niyə özündən getdi? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm, başına dönüm! N a ç a l n i k. Sən kim ilə və haçan qaçaq mala getmişdin? K ə r ə m ə l i. Mən heç kim ilə və heç vaxt qaçaq mala getməmişdim. N a ç a l n i k. Nə danışırsan? Səni yükün üstündə tutublar, necə dana bilərsən? K ə r ə m ə l i. Mənim o yükdən heç xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Bəs o mal kimindir? K ə r ə m ə l i. Bilmirəm. N a ç a l n i k. Bəs sən at üstündə deyildin? K ə r ə m ə l i. Bəli. N a ç a l n i k. Bəs yükü atın üstünə kim qoyubdur? K ə r ə m ə l i. Şeytan qoyubdur, mənim ondan xəbərim yoxdur. N a ç a l n i k. Əzizim, biz şeytanı səndən yaxşı tanıyırıq. Ondan çox iş baş verər. Amma qaçaq mal alış-veriş eləməz. Doğrusunu de, yoxsa dərini soyaram. H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bir ərzim var. Na ç a l n i k. De görüm. H e y d ə r b ə y. Qulluğunuzda çox-çox müqəssirəm, amma təqsirimi boynuma götürürəm. Bu kişini mən iki yoldaşım ilə qaçaq malı gətirməyə aparmışdım. Bu tutulan onun nökəridir. Çün bu çox xəsis olduğu üçün malı tutulduğundan ötrü özündən getdi. Erməniləri də malının qorxusundan yolda əyləmiş imiş. Naçalnik (Heydər bəyə). Mətləb məlum oldu. Bəs yoldaşların kim idi? H e y d ə r b ə y. Əsgər bəy, Səfər bəy. Naçalnik (murova). Oları çağırt, gətirt. M u r o v. Bu saatda. Murov bir yasavul göndərir. N a ç a l n i k (Heydər bəyə). Bəs niyə utanmadın, dedin ki, Ohan yalan danışır? Heydər bəy. Ohan həqiqətdə yalan danışdı, naçalnik! Ondan ötrü ki, biz hamı bir yerdə altı adam idik, qaçaq mal gətirirdik. Dörd yükümüz var idi. Bulara rast gəlib, qorxudub qovduq, çıxıb gəldik. Sənin başın üçün, Əylis ermənilərinin soyulmağından bizim xəbərimiz yoxdur! Bu halda bir yasavul Əsgər bəyi, Səfər bəyi gətirir. N a ç a l n i k. Heydər bəy, yoldaşların bulardımı? H e y d ə r b ə y. Bəli, bulardır! N a ç a l n i k. Heydər bəy, əgərçi quldurluq cəhətindən sənin təqsirin yoxdur, amma çün paşburtsuz sərhəddən o taya keçib, qaçaq mal gətirib, murov göndərən qaravulların üstünə qılınc və tüfəng çəkibsiniz, zakona görə gərək mən bu saatda sizi dustaq edib Qalaya aparam. H e y d ə r b ə y. İxtiyar sənindir, naçalnik! S o n a x a n ı m (yeriyib naçalnikin ətəyin tutur). Qurbanın olum, məni öldür, onu aparma! Məni bisahib qoyma! N a ç a l n i k. Heydər bəy, bu kimdir? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, bu mənim arvadımdır. Dünən toy edib gətirmişəm. Bu bədbəxtliyimə bais budur! N a ç a l n i k. Necə məgər? H e y d ə r b ə y. Naçalnik, biz bir-birimizi nəhayətdə sevirdik. İki il idi qovuşmaq həsrətin çəkirdik. Pul tapmırdım toy edim. Axır ki, qaçaq mal gətirib satdıq, qazancı ilə toy elədim, bunu gətirdim. Kaş öləydim, bu günü görməyəydim. S o n a x a n ı m. Başına dönüm, bizi padşahın başına çevir! Qul xatasız olmaz, ağa kərəmsiz. Yaz bu işi yuxarı bildir, bəlkə mənim göz yaşıma rəhm eləyələr. Mən dilimdən kağız verrəm ki, bundan sonra Heydər bəyi heç bir yaman işə qoymuyum. H e y d ə r bəy. Naçalnik, mən hazıram ki, bu təqsirimi öz qanım ilə Dağıstanda padşahın düşmənlərinin qabağında yuyam. N a ç a l n i k (murova). Vallah, yazığım gəlir bu biçarələri bir-birindən ayırmağa. Görəsən mən bu işi yuxarı bildirənədək buları zamına vermək olarmı? M u r o v. Olar. Ə s g ə r b ə y. Naçalnik, biz də düşmən qabağında qılınc çalmağa hazırıq! N a ç a l n i k (murova). Buları zamına ver, ta yuxarıdan cavab gəlincə. M u r o v. Baş üstə! Bu halda Hacı Qaranın arvadı T ü k ə z içəri girib, naçalnikin ayağına döşənib. T ü k ə z. Başına dönüm, mənim ərimi mənə ver! N a ç a l n i k (Hacı Qaraya). Kişi, dəxi qaçaq mala getməzsən ki? H a c ı Q a r a. Tövbə olsun, naçalnik! Tövbə, tövbə! Gecə-gündüz sənə dua edəcəyəm ki, məni bu əməldən qaytardın! N a ç a l n i k (murova). Bunu da zamına ver. M u r o v. Baş üstə! H a c ı Q a r a. Başına dönüm, bəs malım necə olsun? N a ç a l n i k. O barədə səbr elə. H a c ı Q a r a. Qurbanın olum, malım yetişməsə ölləm! N a ç a l n i k. Özün bil. Xəlil yüzbaşı, Hacı Qaranın nökərini və tuğluları da burax getsinlər. (Bəylərə). Sizin nəcabətinizə hərgiz layiq deyil ki, yaman əməllər ilə özünüzü bədnam edib ümənayi-dövlətin nəzərində xar və zəlil olasınız. Necə ki, oğurluq, elə də qaçaq mala getmək dövlət tərəfindən qadağandır. Padşahın əmrindən çıxan - allahın əmrindən çıxan kimidir. Allahın əmrindən çıxana o dünyada qəzəb yetişər, padşahın əmrindən çıxana bu dünyada; allahın əmrin bitirənə behişt var, padşahın əmrini bitirənə mərhəmət və şəfəqqət. Ümənayi-dövlətin rəhmi çoxdur, olur ki, sizin bu təqsirinizi bağışlayalar. Amma bundan sonra gərəkdir niyyəti-xalis ilə dövlətə sədaqətindiş olub, hər bir xüsusda, yaman xəyalları başınızdan çıxardasınız! B ə y l ə r. Can-baş ilə nəsihətini qəbul edirik, naçalnik. N a ç a l n i k (Sona xanımın əlindən tutub). Bax, sənin gözəlliyinə və göz yaşına Heydər bəyi səndən ayırmadım. Ondan yaxşı muğayat ol, genə bir pis iş tutmasın, ta yuxarıdan cavab gəlincə. S o n a x a n ı m. Mənim başım üstə, naçalnik! Arxayın ol! Özümü öldürrəm ki, onu yaman işə qoymanam. N a ç a l n i k. Çox-çox razıyam! Sənin zamınlığın hər kəsin zamınlığından etibarlıdır. Xudahafiz! (İstir getsin). H a c ı Q a r a. Başına dönüm, naçalnik, murovun yasavulları məni tutanda cibimdən yarım abbasımı çıxardıblar, buyur versinlər. N a ç a l n i k (murova). Buyur, bu saatda bunun pulunu versinlər! Yasavulların gərək belə əməlləri tərk ola! H a c ı Q a r a. Allah sənin ömür və dövlətini artıq eləsin, ağa! Nə qədər bədənimdə canım var, sənin bu şəfəqqətini unutmayacağam! Naçalnik uzaqlaşır, dalısınca da adamlar. Pərdə salınır. Tamam oldu.*/ [[Kateqoriya:Dramlar]] 1498 1561 2006-10-09T09:15:40Z Mehrdad 7 [[Zəşti mərdi-xəsis Hacı Qara]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]]: islah #REDIRECT [[Sərgüzəşti mərdi-xəsis (Hacı Qara)]] 1499 1566 2006-10-09T09:44:29Z Mehrdad 7 [[Mirzə Fətəli Axundov]] adı dəyişildi. Yeni adı: [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] #REDIRECT [[Mirzə Fətəli Axundzadə]] 1500 1568 2006-10-09T14:08:04Z Mehrdad 7 İşləmir ???? {| border="0" class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 250px; padding: 4px; spacing: 0px; text-align: left; float: right;" |[[Image:Wikipedia.png|50px|none|Wikipedia logo]] | '''''[[Vikipediya:{{{1|{{PAGENAME}}}}}|{{{1|{{PAGENAME}}}}}]]''''' haqqında baxin [[Vikipediya:Vikipediya|Vikipediya]]ya, Açıq Ensiklopedia. |}<noinclude>[[Category:Vikiarası şablonlar]] [[en:Category:Interwiki link templates|Wikipedia]] [[ru:Template:Wikipedia]][[sv:Mall:Wikipedia]] </noinclude> 1577 2006-10-09T17:15:37Z Mehrdad 7 {| border="0" class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 250px; padding: 4px; spacing: 0px; text-align: left; float: right;" |[[Image:Wikipedia.png|50px|none|Wikipedia logo]] | '''''[[Wikipedia:{{{1|{{PAGENAME}}}}}|{{{1|{{PAGENAME}}}}}]]''''' haqqında [[Wikipedia:Wikipedia|Vikipediya]], Açıq Ensiklopediaya baxin . |}<noinclude>[[Category:Vikiarası şablonlar]] [[en:Category:Interwiki link templates|Wikipedia]] [[ru:Template:Wikipedia]][[sv:Mall:Wikipedia]] </noinclude> 1501 1569 2006-10-09T14:30:43Z Mehrdad 7 {| style="width:100%; margin-bottom:5px; border:1px solid #BEA2A2; background:#E4D8D8;" |- | style="width:20%; font-size:0.9em;" | ←[[Wikisource:Authors-{{{last_initial|}}}|Author Index: {{{last_initial|}}}]] | style="width:60%; text-align:center;" | '''{{{name}}}'''{{#if:{{{dates|}}}|<br />({{{dates}}})}} | style="width:20%;" | |} {| style="width:100%; border-bottom:1px solid #A88; background:#FFFBFC; font-size:0.9em;" |- | <!--Check for see-also links:-->{{#if:{{{commons_link|}}}{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|<span style="float:right; padding:2px; margin:0 0 0.5em 1em; border:1px solid #CCC;">See also <!-- Wikipedia link: -->{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|[[w:{{{wikipedia_link}}}|biography]]}}<!-- Wikicommons link: -->{{#if:{{{commons_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|,&#32;}}[[commons:{{{commons_link|}}}|media]]}}<!-- Wikiquote link: -->{{#if:{{{wikiquote_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|,&#32;}}[[wikiquote:{{{wikiquote_link}}}|quotes]]}}.</span>}} <!-- end see-also links -->{{{description|}}} |} {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|thumb|200px|{{#if:{{{image_caption|}}}|{{{image_caption}}}|{{{name|}}}}}]]}}<includeonly>[[Category:Authors|{{{last_initial}}}]] [[Category:Authors-{{{last_initial}}}|{{{last_initial}}}]]</includeonly><noinclude> [[cs:Šablona:Autorinfo]] [[pt:Predefinição:Autor]] [[Kateqoriya:Məqalə şablonları|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 1571 2006-10-09T14:51:13Z Mehrdad 7 {| style="width:100%; margin-bottom:5px; border:1px solid #BEA2A2; background:#E4D8D8;" |- <!-- Bu qismət İngilis Wikisoursa keçid verir ??? --- | style="width:20%; font-size:0.9em;" | ←[[Wikisource:Authors-{{{last_initial|}}}|Author Index: {{{last_initial|}}}]] --> | style="width:60%; text-align:center;" | '''{{{name}}}'''{{#if:{{{dates|}}}|<br />({{{dates}}})}} | style="width:20%;" | |} {| style="width:100%; border-bottom:1px solid #A88; background:#FFFBFC; font-size:0.9em;" |- | <!--Check for see-also links:-->{{#if:{{{commons_link|}}}{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|<span style="float:right; padding:2px; margin:0 0 0.5em 1em; border:1px solid #CCC;">See also <!-- Wikipedia link: -->{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|[[w:{{{wikipedia_link}}}|biography]]}}<!-- Wikicommons link: -->{{#if:{{{commons_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|,&#32;}}[[commons:{{{commons_link|}}}|media]]}}<!-- Wikiquote link: -->{{#if:{{{wikiquote_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|,&#32;}}[[wikiquote:{{{wikiquote_link}}}|quotes]]}}.</span>}} <!-- end see-also links -->{{{description|}}} |} {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|thumb|200px|{{#if:{{{image_caption|}}}|{{{image_caption}}}|{{{name|}}}}}]]}}<includeonly>[[Category:Authors|{{{last_initial}}}]] [[Category:Authors-{{{last_initial}}}|{{{last_initial}}}]]</includeonly><noinclude> [[cs:Šablona:Autorinfo]] [[pt:Predefinição:Autor]] [[Kateqoriya:Məqalə şablonları|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 1573 2006-10-09T14:57:57Z Mehrdad 7 {| style="width:100%; margin-bottom:5px; border:1px solid #BEA2A2; background:#E4D8D8;" |- <!-- Bu qismət İngilis Wikisoursa keçid verir ??? --- | style="width:20%; font-size:0.9em;" | ←[[Wikisource:Authors-{{{last_initial|}}}|Author Index: {{{last_initial|}}}]] --> | style="width:60%; text-align:center;" | '''{{{name}}}'''{{#if:{{{dates|}}}|<br />({{{dates}}})}} | style="width:20%;" | |} {| style="width:100%; border-bottom:1px solid #A88; background:#FFFBFC; font-size:0.9em;" |- | <!--Check for see-also links:-->{{#if:{{{commons_link|}}}{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|<span style="float:right; padding:2px; margin:0 0 0.5em 1em; border:1px solid #CCC;">See also <!-- Wikipedia link: -->{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|[[w:{{{wikipedia_link}}}|biography]]}}<!-- Wikicommons link: -->{{#if:{{{commons_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|,&#32;}}[[commons:{{{commons_link|}}}|media]]}}<!-- Wikiquote link: -->{{#if:{{{wikiquote_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|,&#32;}}[[wikiquote:{{{wikiquote_link}}}|quotes]]}}.</span>}} <!-- end see-also links -->{{{description|}}} |} {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|thumb|200px|{{#if:{{{image_caption|}}}|{{{image_caption}}}|{{{name|}}}}}]]}}<includeonly>[[Category:Yazıçılar|{{{last_initial}}}]] [[Category:Yazıçılar-{{{last_initial}}}|{{{last_initial}}}]]</includeonly><noinclude> [[cs:Šablona:Autorinfo]] [[pt:Predefinição:Autor]] [[Kateqoriya:Məqalə şablonları|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 1574 2006-10-09T15:05:16Z Mehrdad 7 {| style="width:100%; margin-bottom:5px; border:1px solid #BEA2A2; background:#E4D8D8;" |- <!-- Bu qismət İngilis Wikisoursa keçid verir ??? --- | style="width:20%; font-size:0.9em;" | ←[[Wikisource:Authors-{{{last_initial|}}}|Author Index: {{{last_initial|}}}]] --> | style="width:60%; text-align:center;" | '''{{{name}}}'''{{#if:{{{dates|}}}|<br />({{{dates}}})}} | style="width:20%;" | |} {| style="width:100%; border-bottom:1px solid #A88; background:#FFFBFC; font-size:0.9em;" |- | <!--Check for see-also links:-->{{#if:{{{commons_link|}}}{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|<span style="float:right; padding:2px; margin:0 0 0.5em 1em; border:1px solid #CCC;">See also <!-- Wikipedia link: -->{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|[[w:{{{wikipedia_link}}}|biography]]}}<!-- Wikicommons link: -->{{#if:{{{commons_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|,&#32;}}[[commons:{{{commons_link|}}}|media]]}}<!-- Wikiquote link: -->{{#if:{{{wikiquote_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|,&#32;}}[[wikiquote:{{{wikiquote_link}}}|quotes]]}}.</span>}} <!-- end see-also links -->{{{description|}}} |} {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|thumb|200px|{{#if:{{{image_caption|}}}|{{{image_caption}}}|{{{name|}}}}}]]}}<includeonly>[[Category:Yazıçılar|{{{last_initial}}}]] [[Category:Yazıçılar-{{{last_initial}}}|{{{last_initial}}}]]</includeonly><noinclude> [[cs:Šablona:Autorinfo]] [[en:Template:Author]] [[pt:Predefinição:Autor]] [[Kateqoriya:Məqalə şablonları|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 1576 2006-10-09T15:13:39Z Mehrdad 7 {| style="width:100%; margin-bottom:5px; border:1px solid #BEA2A2; background:#E4D8D8;" |- <!-- Bu qismət İngilis Wikisoursa keçid verir ??? --- | style="width:20%; font-size:0.9em;" | ←[[Wikisource:Authors-{{{last_initial|}}}|Author Index: {{{last_initial|}}}]] --> | style="width:60%; text-align:center;" | '''{{{name}}}'''{{#if:{{{dates|}}}|<br />({{{dates}}})}} | style="width:20%;" | |} {| style="width:100%; border-bottom:1px solid #A88; background:#FFFBFC; font-size:0.9em;" |- | <!--Check for see-also links:-->{{#if:{{{commons_link|}}}{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|<span style="float:right; padding:2px; margin:0 0 0.5em 1em; border:1px solid #CCC;">Baxın: <!-- Wikipedia link: -->{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|[[w:{{{wikipedia_link}}}|biography]]}}<!-- Wikicommons link: -->{{#if:{{{commons_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}|,&#32;}}[[commons:{{{commons_link|}}}|media]]}}<!-- Wikiquote link: -->{{#if:{{{wikiquote_link|}}}|{{#if:{{{wikipedia_link|}}}{{{wikiquote_link|}}}|,&#32;}}[[wikiquote:{{{wikiquote_link}}}|quotes]]}}.</span>}} <!-- end see-also links -->{{{description|}}} |} {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|thumb|200px|{{#if:{{{image_caption|}}}|{{{image_caption}}}|{{{name|}}}}}]]}}<includeonly>[[Category:Yazıçılar|{{{last_initial}}}]] [[Category:Yazıçılar-{{{last_initial}}}|{{{last_initial}}}]]</includeonly><noinclude> [[cs:Šablona:Autorinfo]] [[en:Template:Author]] [[pt:Predefinição:Autor]] [[Kateqoriya:Məqalə şablonları|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 1502 1583 2006-10-09T18:24:42Z Mehrdad 7 [[Kateqoriya:Ədəbiyyat]] 1503 1586 2006-10-11T18:56:31Z Mehrdad 7 <div dir="rtl" align="right" style="text-align: justify;font-family: Tahoma, Verdana, DejaVu Sans; font-size: 12px"> 1591 2006-10-18T06:19:42Z 203.23.27.1 <div dir="rtl" align="right" style="text-align: justify;font-family: Tahoma, Verdana, DejaVu Sans; font-size: 18px"> 1504 1587 2006-10-11T18:57:43Z Mehrdad 7 </div> 1505 1588 2006-10-11T19:05:44Z Mehrdad 7 {Rtl} '''حيدر بابايه سلام:''' == (۱) == حيدربابا ، ايلديريملار شاخاندا: سئللر ، سولار ، شاققيلدييوب آخاندا: قيزلار اوْنا صف باغلييوب باخاندا: سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزه !: منيم دا بير آديم گلسين ديلوْزه: == (٢) == حيدربابا ، کهليک لروْن اوچاندا* کوْل ديبينَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا* باخچالارون چيچکلنوْب ، آچاندا* بيزدن ده بير موْمکوْن اوْلسا ياد ائله* آچيلميان اوْرکلرى شاد ائله* == (٣) == بايرام يئلى چارداخلارى ييخاندا* نوْروز گوْلى ، قارچيچکى ، چيخاندا* آغ بولوتلار کؤينکلرين سيخاندا* بيزدن ده بير ياد ائلييه ن ساغ اوْلسون* دردلريميز قوْى ديّکلسين ، داغ اوْلسون* == (٤) == حيدربابا ، گوْن دالووى داغلاسين !* اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسين !* اوشاخلارون بير دسته گوْل باغلاسين !* يئل گلنده ، وئر گتيرسين بويانا* بلکه منيم ياتميش بختيم اوْيانا* (٥) حيدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون ! دؤرت بير يانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون ! بيزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون ! دوْنيا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ايتيمدى دوْنيا بوْيى اوْغولسوزدى ، يئتيمدى (٦) حيدربابا ، يوْلوم سنَّن کج اوْلدى عؤمروْم کئچدى ، گلممه ديم ، گئج اوْلدى هئچ بيلمه ديم گؤزللروْن نئج اوْلدى بيلمزيديم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وار ايتگين ليک وار ، آيريليق وار ، اوْلوْم وار (٧) حيدربابا ، ايگيت اَمَک ايتيرمز عؤموْر کئچر ، افسوس بَرَه بيتيرمز نامرد اوْلان عؤمرى باشا يئتيرمز بيزد ، واللاه ، اونوتماريق سيزلرى گؤرنمسک حلال ائدوْن بيزلرى (٨) حيدربابا ، ميراژدر سَسلننده کَند ايچينه سسدن - کوْيدن دوْشنده عاشيق رستم سازين ديللنديرنده يادوندادى نه هؤلَسَک قاچارديم قوشلار تکين قاناد آچيب اوچارديم (٩) شنگيل آوا يوردى ، عاشيق آلماسى گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى داش آتماسى ، آلما ،‌ هيوا سالماسى قاليب شيرين يوخى کيمين ياديمدا اثر قويوب روحومدا ، هر زاديمدا (١٠) حيدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارى گديکلرين سازاخ چالان سازلارى کَت کؤشنين پاييزلارى ، يازلارى بير سينما پرده سى دير گؤزوْمده تک اوْتوروب ، سئير ائده رم اؤزوْمده (١١) حيدربابا ،‌ قره چمن جاداسى چْووشلارين گَلَر سسى ، صداسى کربليا گئدنلرين قاداسى دوْشسون بو آج يوْلسوزلارين گؤزوْنه تمدّونون اويدوخ يالان سؤزوْنه (١٢) حيدربابا ، شيطان بيزى آزديريب محبتى اوْرکلردن قازديريب قره گوْنوْن سرنوشتين يازديريب ساليب خلقى بير-بيرينن جانينا باريشيغى بلشديريب قانينا (١٣) گؤز ياشينا باخان اوْلسا ، قان آخماز انسان اوْلان بئلينه تاخماز آمما حئييف کوْر توتدوغون بوراخماز بهشتيميز جهنّم اوْلماقدادير ! ذى حجّه ميز محرّم اوْلماقدادير ! (١٤) خزان يئلى يارپاخلارى تؤکنده بولوت داغدان يئنيب ، کنده چؤکنده شيخ الاسلام گؤزل سسين چکنده نيسگيللى سؤز اوْرکلره دَيَردى آغاشلار دا آللاها باش اَيَردى (١٥) داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسين ! باخچالارى سارالماسين ، سوْلماسين ! اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسين ! دينه : بولاخ ، خيرون اوْلسون آخارسان افقلره خُمار-خُمار باخارسان (١٦) حيدر بابا ، داغين ، داشين ، سره سى کهليک اوْخور ، داليسيندا فره سى قوزولارين آغى ، بوْزى ، قره سى بير گئديديم داغ-دره لر اوزونى اوْخويئديم‌ : « چوْبان ، قيتر قوزونى » (١٧) حيدر بابا ، سولى يئرين دوْزوْنده بولاخ قئنير چاى چمنين گؤزونده بولاغ اوْتى اوْزَر سويون اوْزوْنده گؤزل قوشلار اوْردان گليب ، گئچللر خلوتليوْب ، بولاخدان سو ايچللر (١٨) بيچين اوْستى ، سونبول بيچن اوْراخلار ايله بيل کى ، زوْلفى دارار داراخلار شکارچيلار بيلديرچينى سوْراخلار بيچين چيلر آيرانلارين ايچللر بيرهوشلانيب ، سوْننان دوروب ، بيچللر (١٩) حيدربابا ، کندين گوْنى باتاندا اوشاقلارون شامين ئييوب ، ياتاندا آى بولوتدان چيخوب ، قاش-گؤز آتاندا بيزدن ده بير سن اوْنلارا قصّه ده قصّه ميزده چوخلى غم و غصّه ده (٢٠) قارى ننه گئجه ناغيل دييَنده کوْلک قالخيب ، قاپ-باجانى دؤيَنده قورد گئچينين شنگوْلوْسون يينده من قاييديب ، بيرده اوشاق اوْلئيديم بير گوْل آچيب ، اوْندان سوْرا سوْلئيديم (٢١) عمّه جانين بال بلله سين ييه رديم سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گييه رديم باخچالاردا تيرينگَنى دييه رديم آى اؤزومى اوْ ازديرن گوْنلريم ! آغاج مينيپ ، آت گزديرن گوْنلريم ! (٢٢) هَچى خالا چايدا پالتار يوواردى مَمَد صادق داملارينى سوواردى هئچ بيلمزديک داغدى ، داشدى ، دوواردى هريان گلدى شيلاغ آتيب ، آشارديق آللاه ، نه خوْش غمسيز-غمسيز ياشارديق (٢٣) شيخ الاسلام مُناجاتى دييه ردى مَشَدرحيم لبّاده نى گييه ردى مشْدآجلى بوْز باشلارى ييه ردى بيز خوْشودوق خيرات اوْلسون ، توْى اوْلسون فرق ائلَمَز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسون (٢٤) ملک نياز ورنديلين سالاردى آتين چاپوپ قئيقاجيدان چالاردى قيرقى تکين گديک باشين آلاردى دوْلائيا قيزلار آچيپ پنجره پنجره لرده نه گؤزل منظره ! (٢٥) حيدربابا ، کندين توْيون توتاندا قيز-گلينلر ، حنا-پيلته ساتاندا بيگ گلينه دامنان آلما آتاندا منيم ده اوْ قيزلاروندا گؤزوم وار عاشيقلارين سازلاريندا سؤزوم وار (٢٦) حيدربابا ، بولاخلارين يارپيزى بوْستانلارين گوْل بَسَرى ، قارپيزى چرچيلرين آغ ناباتى ، ساققيزى ايندى ده وار داماغيمدا ، داد وئرر ايتگين گئدن گوْنلريمدن ياد وئرر (٢٧) بايراميدى ، گئجه قوشى اوخوردى آداخلى قيز ، بيگ جوْرابى توْخوردى هرکس شالين بير باجادان سوْخوردى آى نه گؤزل قايدادى شال ساللاماق ! بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق ! (٢٨) شال ايسته ديم منده ائوده آغلاديم بير شال آليب ، تئز بئليمه باغلاديم غلام گيله قاشديم ، شالى ساللاديم فاطمه خالا منه جوراب باغلادى خان ننه مى يادا ساليب ، آغلادى (٢٩) حيدربابا ، ميرزَممدين باخچاسى باخچالارين تورشا-شيرين آلچاسى گلينلرين دوْزمه لرى ، طاخچاسى هى دوْزوْلر گؤزلريمين رفينده خيمه وورار خاطره لر صفينده (٣٠) بايرام اوْلوب ، قيزيل پالچيق اَزَللر ناققيش ووروب ، اوتاقلارى بَزَللر طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللر قيز-گلينين فندقچاسى ، حناسى هَوَسله نر آناسى ، قايناناسى (٣١) باکى چى نين سؤزى ، سوْوى ، کاغيذى اينکلرين بولاماسى ، آغوزى چرشنبه نين گيردکانى ، مويزى قيزلار دييه ر : « آتيل ماتيل چرشنبه آينا تکين بختيم آچيل چرشنبه » (٣٢) يومورتانى گؤيچک ، گوللى بوْيارديق چاققيشديريب ، سينانلارين سوْيارديق اوْيناماقدان بيرجه مگر دوْيارديق ؟ على منه ياشيل آشيق وئرردى ارضا منه نوروزگوْلى درردى (٣٣) نوْروز على خرمنده وَل سوْرردى گاهدان يئنوب ، کوْلشلرى کوْرردى داغدان دا بير چوْبان ايتى هوْرردى اوندا ، گؤردن ، اولاخ اياخ ساخلادى داغا باخيب ، قولاخلارين شاخلادى (٣٤) آخشام باشى ناخيرينان گلنده قوْدوخلارى چکيب ، ووراديق بنده ناخير گئچيب ، گئديب ، يئتنده کنده حيوانلارى چيلپاق مينيب ، قوْوارديق سؤز چيخسايدى ، سينه گريب ، سوْوارديق (٣٥) ياز گئجه سى چايدا سولار شاريلدار داش-قَيه لر سئلده آشيب خاريلدار قارانليقدا قوردون گؤزى پاريلدار ايتر ، گؤردوْن ، قوردى سئچيب ، اولاشدى قورددا ، گؤردوْن ، قالخيب ، گديکدن آشدى (٣٦) قيش گئجه سى طؤله لرين اوْتاغى کتليلرين اوْتوراغى ، ياتاغى بوخاريدا يانار اوْتون ياناغى شبچره سى ، گيردکانى ، ايده سى کنده باسار گوْلوْب - دانيشماق سسى (٣٧) شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتى دامدا قوران سماوارى ، صحبتى ياديمدادى شسلى قدى ، قامتى جؤنممه گين توْيى دؤندى ، ياس اوْلدى ننه قيزين بخت آيناسى کاس اوْلدى (٣٨) حيدربابا ، ننه قيزين گؤزلرى رخشنده نين شيرين-شيرين سؤزلرى ترکى دئديم اوْخوسونلار اؤزلرى بيلسينلر کى ، آدام گئدر ، آد قالار ياخشى-پيسدن آغيزدا بير داد قالار (٣٩) ياز قاباغى گوْن گوْنئيى دؤيَنده کند اوشاغى قار گوْلله سين سؤيَنده کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْيَنده منيم روحوم ، ايله بيلوْن اوْردادور کهليک کيمين باتيب ، قاليب ، قاردادور (٤٠) قارى ننه اوزاداندا ايشينى گوْن بولوتدا اَييرردى تشينى قورد قوْجاليب ، چکديرنده ديشينى سوْرى قالخيب ، دوْلائيدان آشاردى بايدالارين سوْتى آشيب ، داشاردى (٤١) خجّه سلطان عمّه ديشين قيساردى ملا باقر عم اوغلى تئز ميساردى تندير يانيب ، توْسسى ائوى باساردى چايدانيميز ارسين اوْسته قايناردى قوْورقاميز ساج ايچينده اوْيناردى (٤٢) بوْستان پوْزوب ، گتيررديک آشاغى دوْلدوريرديق ائوده تاختا-طاباغى تنديرلرده پيشيررديک قاباغى اؤزوْن ئييوْب ، توخوملارين چيتدارديق چوْخ يئمکدن ، لاپ آز قالا چاتدارديق (٤٣) ورزغان نان آرموت ساتان گلنده اوشاقلارين سسى دوْشردى کنده بيزده بوياننان ائشيديب ، بيلنده شيللاق آتيب ، بير قيشقريق سالارديق بوغدا وئريب ، آرموتلاردان آلارديق (٤٤) ميرزاتاغى نان گئجه گئتديک چايا من باخيرام سئلده بوْغولموش آيا بيردن ايشيق دوْشدى اوْتاى باخچايا اى واى دئديک قورددى ، قئيتديک قاشديق هئچ بيلمه ديک نه وقت کوْللوکدن آشديق (٤٥) حيدربابا ، آغاجلارون اوجالدى آمما حئييف ، جوانلارون قوْجالدى توْخليلارون آريخلييب ، آجالدى کؤلگه دؤندى ، گوْن باتدى ، قاش قَرَلدى قوردون گؤزى قارانليقدا بَرَلدى (٤٦) ائشيتميشم يانير آللاه چيراغى داير اوْلوب مسجديزوْن بولاغى راحت اوْلوب کندين ائوى ، اوشاغى منصورخانين الي-قوْلى وار اوْلسون هاردا قالسا ، آللاه اوْنا يار اوْلسون (٤٧) حيدربابا ، ملا ابراهيم وار ، يا يوْخ ؟ مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، يا يوْخ ؟ خرمن اوْستى مکتبى باغلار ،‌ يا يوْخ ؟ مندن آخوندا يتيررسن سلام ادبلى بير سلامِ مالاکلام (٤٨) خجّه سلطان عمّه گئديب تبريزه آمما ، نه تبريز ، کى گلممير بيزه بالام ، دورون قوْياخ گئداخ ائمميزه آقا اؤلدى ، تو فاقيميز داغيلدى قوْيون اوْلان ، ياد گئدوْبَن ساغيلدى (٤٩) حيدربابا ، دوْنيا يالان دوْنيادى سليماننان ، نوحدان قالان دوْنيادى اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنيادى هر کيمسَيه هر نه وئريب ، آليبدى افلاطوننان بير قورى آد قاليبدى (٥٠) حيدربابا ، يار و يولداش دؤندوْلر بير-بير منى چؤلده قوْيوب ، چؤندوْلر چشمه لريم ، چيراخلاريم ، سؤندوْلر يامان يئرده گؤن دؤندى ، آخشام اوْلدى دوْنيا منه خرابه شام اوْلدى (٥١) عم اوْغلينان گئدن گئجه قيپچاغا آى کى چيخدى ، آتلار گلدى اوْيناغا ديرماشيرديق ، داغلان آشيرديق داغا مش ممى خان گؤى آتينى اوْيناتدى تفنگينى آشيردى ، شاققيلداتدى (٥٢) حيدربابا ، قره کوْلون دره سى خشگنابين يوْلى ، بندى ، بره سى اوْردا دوْشَر چيل کهليگين فره سى اوْردان گئچر يوردوموزون اؤزوْنه بيزده گئچک يوردوموزون سؤزوْنه (٥٣) خشگنابى يامان گوْنه کيم ساليب ؟ سيدلردن کيم قيريليب ، کيم قاليب ؟ آميرغفار دام-داشينى کيم آليب ؟ بولاخ گنه گليب ، گؤلى دوْلدورور ؟ ياقورويوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟ (٥٤) آمير غفار سيدلرين تاجييدى شاهلار شکار ائتمه سى قيقاجييدى مَرده شيرين ، نامرده چوْخ آجييدى مظلوملارين حقّى اوْسته اَسَردى ظالم لرى قيليش تکين کَسَردى (٥٥) مير مصطفا دايى ، اوجابوْى بابا هيکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى بابا ائيلردى ياس مجلسينى توْى بابا خشگنابين آبروسى ، اَردَمى مسجدلرين ، مجلسلرين گؤرکَمى (٥٦) مجدالسّادات گوْلردى باغلارکيمى گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکيمى سؤز آغزيندا اريردى ياغلارکيمى آلنى آچيق ، ياخشى درين قاناردى ياشيل گؤزلر چيراغ تکين ياناردى (٥٧) منيم آتام سفره لى بير کيشييدى ائل اليندن توتماق اوْنون ايشييدى گؤزللرين آخره قالميشييدى اوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلر محبّتين چيراخلارى سؤنوْبلر (٥٨) ميرصالحين دلى سوْلوق ائتمه سى مير عزيزين شيرين شاخسِى گئتمه سى ميرممّدين قورولماسى ، بيتمه سى ايندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغيلدى گئچدى ، گئتدى ، ايتدى ، باتدى ، داغيلدى (٥٩) مير عبدوْلوْن آيناداقاش ياخماسى جؤجيلريندن قاشينين آخماسى بوْيلانماسى ، دام-دوواردان باخماسى شاه عبّاسين دوْربوْنى ، يادش بخير ! خشگنابين خوْش گوْنى ، يادش بخير ! (٦٠) ستاره عمّه نزيک لرى ياپاردى ميرقادر ده ، هر دم بيرين قاپاردى قاپيپ ، يئيوْب ، دايچاتکين چاپاردى گوْلمه ليدى اوْنون نزيک قاپپاسى عمّه مينده ارسينينين شاپپاسى (٦١) حيدربابا ، آمير حيدر نئينيوْر ؟ يقين گنه سماوارى قئينيوْر داى قوْجاليب ، آلت انگينن چئينيوْر قولاخ باتيب ، گؤزى گيريب قاشينا يازيق عمّه ، هاوا گليب باشينا (٦٢) خانم عمّه ميرعبدوْلوْن سؤزوْنى ائشيدنده ، ايه ر آغز-گؤزوْنى مَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنى دعوالارين شوخلوغيلان قاتاللار اتى يئيوْب ، باشى آتيب ، ياتاللار (٦٣) فضّه خانم خشگنابين گوْلييدى آميريحيا عمقزينون قولييدى رُخساره آرتيستيدى ، سؤگوْلييدى سيّد حسين ، مير صالحى يانسيلار آميرجعفر غيرتلى دير ، قان سالار (٦٤) سحر تئزدن ناخيرچيلار گَلَردى قوْيون-قوزى دام باجادا مَلَردى عمّه جانيم کؤرپه لرين بَلَردى تنديرلرين قوْزاناردى توْسيسى چؤرکلرين گؤزل اييى ، ايسيسى (٦٥) گؤيرچينلر دسته قالخيب ، اوچاللار گوْن ساچاندا ، قيزيل پرده آچاللار قيزيل پرده آچيب ، ييغيب ، قاچاللار گوْن اوجاليب ، آرتارداغين جلالى طبيعتين جوانلانار جمالى (٦٦) حيدربابا ، قارلى داغلار آشاندا گئجه کروان يوْلون آزيب ، چاشاندا من هارداسام ، تهراندا يا کاشاندا اوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلارى خيال گليب ، آشيب ، گئچر اوْنلارى (٦٧) بير چيخئيديم دام قيه نين داشينا بير باخئيديم گئچميشينه ، ياشينا بير گورئيديم نه لر گلميش باشينا منده اْونون قارلاريلان آغلارديم قيش دوْندوران اوْرکلرى داغلارديم (٦٨) حيدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندى آمما حئيف ، اوْرک غذاسى قاندى زندگانليق بير قارانليق زينداندى بو زيندانين دربچه سين آچان يوْخ بو دارليقدان بيرقورتولوب ، قاچان يوْخ (٦٩) حيدربابا گؤيلر بوْتوْن دوماندى گونلريميز بير-بيريندن ياماندى بير-بيروْزدن آيريلمايون ، آماندى ياخشيليغى اليميزدن آليبلار ياخشى بيزى يامان گوْنه ساليبلار (٧٠) بير سوْروشون بو قارقينميش فلکدن نه ايستيوْر بو قوردوغى کلکدن ؟ دينه گئچيرت اولدوزلارى الکدن قوْى تؤکوْلسوْن ، بو يئر اوْزى داغيلسين بو شيطانليق قورقوسى بير ييغيلسين (٧١) بير اوچئيديم بو چيرپينان يئلينن باغلاشئيديم داغدان آشان سئلينن آغلاشئيديم اوزاق دوْشَن ائلينن بير گؤرئيديم آيريليغى کيم سالدى اؤلکه ميزده کيم قيريلدى ، کيم قالدى (٧٢) من سنون تک داغا سالديم نَفَسى سنده قئيتر ، گوْيلره سال بوسَسى بايقوشوندا دار اوْلماسين قفسى بوردا بير شئر داردا قاليب ، باغيرير مروّت سيز انسانلارى چاغيرير (٧٣) حيدربابا ، غيرت قانون قاينارکن قره قوشلار سنَّن قوْپوپ ، قالخارکن اوْ سيلديريم داشلارينان اوْينارکن قوْزان ، منيم همّتيمى اوْردا گؤر اوردان اَييل ، قامتيمى داردا گؤر (٧٤) حيدربابا . گئجه دورنا گئچنده کوْراوْغلونون گؤزى قارا سئچنده قير آتينى مينيب ، کسيب ، بيچنده منده بوردان تئز مطلبه چاتمارام ايوز گليب ، چاتميونجان ياتمارام (٧٥) حيدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگينان نامردلرين بورونلارين اوْغگينان گديکلرده قوردلارى توت ، بوْغگينان قوْى قوزولار آيين-شايين اوْتلاسين قوْيونلارون قويروقلارين قاتلاسين (٧٦) حيدربابا ، سنوْن گؤيلوْن شاد اوْلسون دوْنيا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسون سنَّن گئچن تانيش اوْلسون ، ياد اوْلسون دينه منيم شاعر اوْغلوم شهريار بير عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار {-Rtl} 1589 2006-10-13T19:57:17Z Mehrdad 7 {{Rtl}} حيدر بابايه سلام '''(۱)''' حيدربابا ، ايلديريملار شاخاندا سئللر ، سولار ، شاققيلدييوب آخاندا قيزلار اوْنا صف باغلييوب باخاندا سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزه ! منيم دا بير آديم گلسين ديلوْزه '''(٢)''' حيدربابا ، کهليک لروْن اوچاندا کوْل ديبينَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا باخچالارون چيچکلنوْب ، آچاندا بيزدن ده بير موْمکوْن اوْلسا ياد ائله آچيلميان اوْرکلرى شاد ائله '''(٣)''' بايرام يئلى چارداخلارى ييخاندا نوْروز گوْلى ، قارچيچکى ، چيخاندا آغ بولوتلار کؤينکلرين سيخاندا بيزدن ده بير ياد ائلييه ن ساغ اوْلسون دردلريميز قوْى ديّکلسين ، داغ اوْلسون '''(٤)''' حيدربابا ، گوْن دالووى داغلاسين ! اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسين ! اوشاخلارون بير دسته گوْل باغلاسين ! يئل گلنده ، وئر گتيرسين بويانا بلکه منيم ياتميش بختيم اوْيانا '''(٥)''' حيدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون ! دؤرت بير يانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون ! بيزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون ! دوْنيا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ايتيمدى دوْنيا بوْيى اوْغولسوزدى ، يئتيمدى '''(٦)''' حيدربابا ، يوْلوم سنَّن کج اوْلدى عؤمروْم کئچدى ، گلممه ديم ، گئج اوْلدى هئچ بيلمه ديم گؤزللروْن نئج اوْلدى بيلمزيديم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وار ايتگين ليک وار ، آيريليق وار ، اوْلوْم وار '''(٧)''' حيدربابا ، ايگيت اَمَک ايتيرمز عؤموْر کئچر ، افسوس بَرَه بيتيرمز نامرد اوْلان عؤمرى باشا يئتيرمز بيزد ، واللاه ، اونوتماريق سيزلرى گؤرنمسک حلال ائدوْن بيزلرى '''(٨)''' حيدربابا ، ميراژدر سَسلننده کَند ايچينه سسدن - کوْيدن دوْشنده عاشيق رستم سازين ديللنديرنده يادوندادى نه هؤلَسَک قاچارديم قوشلار تکين قاناد آچيب اوچارديم '''(٩)''' شنگيل آوا يوردى ، عاشيق آلماسى گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى داش آتماسى ، آلما ،‌ هيوا سالماسى قاليب شيرين يوخى کيمين ياديمدا اثر قويوب روحومدا ، هر زاديمدا '''(١٠)''' حيدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارى گديکلرين سازاخ چالان سازلارى کَت کؤشنين پاييزلارى ، يازلارى بير سينما پرده سى دير گؤزوْمده تک اوْتوروب ، سئير ائده رم اؤزوْمده '''(١١)''' حيدربابا ،‌ قره چمن جاداسى چْووشلارين گَلَر سسى ، صداسى کربليا گئدنلرين قاداسى دوْشسون بو آج يوْلسوزلارين گؤزوْنه تمدّونون اويدوخ يالان سؤزوْنه '''(١٢)''' حيدربابا ، شيطان بيزى آزديريب محبتى اوْرکلردن قازديريب قره گوْنوْن سرنوشتين يازديريب ساليب خلقى بير-بيرينن جانينا باريشيغى بلشديريب قانينا '''(١٣)''' گؤز ياشينا باخان اوْلسا ، قان آخماز انسان اوْلان بئلينه خنجر تاخماز آمما حئييف کوْر توتدوغون بوراخماز بهشتيميز جهنّم اوْلماقدادير ! ذى حجّه ميز محرّم اوْلماقدادير ! '''(١٤)''' خزان يئلى يارپاخلارى تؤکنده بولوت داغدان يئنيب ، کنده چؤکنده شيخ الاسلام گؤزل سسين چکنده نيسگيللى سؤز اوْرکلره دَيَردى آغاشلار دا آللاها باش اَيَردى '''(١٥)''' داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسين ! باخچالارى سارالماسين ، سوْلماسين ! اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسين ! دينه بولاخ ، خيرون اوْلسون آخارسان افقلره خُمار-خُمار باخارسان '''(١٦)''' حيدر بابا ، داغين ، داشين ، سره سى کهليک اوْخور ، داليسيندا فره سى قوزولارين آغى ، بوْزى ، قره سى بير گئديديم داغ-دره لر اوزونى اوْخويئديم‌ « چوْبان ، قيتر قوزونى » '''(١٧)''' حيدر بابا ، سولى يئرين دوْزوْنده بولاخ قئنير چاى چمنين گؤزونده بولاغ اوْتى اوْزَر سويون اوْزوْنده گؤزل قوشلار اوْردان گليب ، گئچللر خلوتليوْب ، بولاخدان سو ايچللر '''(١٨)''' بيچين اوْستى ، سونبول بيچن اوْراخلار ايله بيل کى ، زوْلفى دارار داراخلار شکارچيلار بيلديرچينى سوْراخلار بيچين چيلر آيرانلارين ايچللر بيرهوشلانيب ، سوْننان دوروب ، بيچللر '''(١٩)''' حيدربابا ، کندين گوْنى باتاندا اوشاقلارون شامين ئييوب ، ياتاندا آى بولوتدان چيخوب ، قاش-گؤز آتاندا بيزدن ده بير سن اوْنلارا قصّه ده قصّه ميزده چوخلى غم و غصّه ده '''(٢٠)''' قارى ننه گئجه ناغيل دييَنده کوْلک قالخيب ، قاپ-باجانى دؤيَنده قورد گئچينين شنگوْلوْسون يينده من قاييديب ، بيرده اوشاق اوْلئيديم بير گوْل آچيب ، اوْندان سوْرا سوْلئيديم '''(٢١)''' عمّه جانين بال بلله سين ييه رديم سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گييه رديم باخچالاردا تيرينگَنى دييه رديم آى اؤزومى اوْ ازديرن گوْنلريم ! آغاج مينيپ ، آت گزديرن گوْنلريم ! '''(٢٢)''' هَچى خالا چايدا پالتار يوواردى مَمَد صادق داملارينى سوواردى هئچ بيلمزديک داغدى ، داشدى ، دوواردى هريان گلدى شيلاغ آتيب ، آشارديق آللاه ، نه خوْش غمسيز-غمسيز ياشارديق '''(٢٣)''' شيخ الاسلام مُناجاتى دييه ردى مَشَدرحيم لبّاده نى گييه ردى مشْدآجلى بوْز باشلارى ييه ردى بيز خوْشودوق خيرات اوْلسون ، توْى اوْلسون فرق ائلَمَز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسون '''(٢٤)''' ملک نياز ورنديلين سالاردى آتين چاپوپ قئيقاجيدان چالاردى قيرقى تکين گديک باشين آلاردى دوْلائيا قيزلار آچيپ پنجره پنجره لرده نه گؤزل منظره ! '''(٢٥)''' حيدربابا ، کندين توْيون توتاندا قيز-گلينلر ، حنا-پيلته ساتاندا بيگ گلينه دامنان آلما آتاندا منيم ده اوْ قيزلاروندا گؤزوم وار عاشيقلارين سازلاريندا سؤزوم وار '''(٢٦)''' حيدربابا ، بولاخلارين يارپيزى بوْستانلارين گوْل بَسَرى ، قارپيزى چرچيلرين آغ ناباتى ، ساققيزى ايندى ده وار داماغيمدا ، داد وئرر ايتگين گئدن گوْنلريمدن ياد وئرر '''(٢٧)''' بايراميدى ، گئجه قوشى اوخوردى آداخلى قيز ، بيگ جوْرابى توْخوردى هرکس شالين بير باجادان سوْخوردى آى نه گؤزل قايدادى شال ساللاماق ! بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق ! '''(٢٨)''' شال ايسته ديم منده ائوده آغلاديم بير شال آليب ، تئز بئليمه باغلاديم غلام گيله قاشديم ، شالى ساللاديم فاطمه خالا منه جوراب باغلادى خان ننه مى يادا ساليب ، آغلادى '''(٢٩)''' حيدربابا ، ميرزَممدين باخچاسى باخچالارين تورشا-شيرين آلچاسى گلينلرين دوْزمه لرى ، طاخچاسى هى دوْزوْلر گؤزلريمين رفينده خيمه وورار خاطره لر صفينده '''(٣٠)''' بايرام اوْلوب ، قيزيل پالچيق اَزَللر ناققيش ووروب ، اوتاقلارى بَزَللر طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللر قيز-گلينين فندقچاسى ، حناسى هَوَسله نر آناسى ، قايناناسى '''(٣١)''' باکى چى نين سؤزى ، سوْوى ، کاغيذى اينکلرين بولاماسى ، آغوزى چرشنبه نين گيردکانى ، مويزى قيزلار دييه ر « آتيل ماتيل چرشنبه آينا تکين بختيم آچيل چرشنبه » '''(٣٢)''' يومورتانى گؤيچک ، گوللى بوْيارديق چاققيشديريب ، سينانلارين سوْيارديق اوْيناماقدان بيرجه مگر دوْيارديق ؟ على منه ياشيل آشيق وئرردى ارضا منه نوروزگوْلى درردى '''(٣٣)''' نوْروز على خرمنده وَل سوْرردى گاهدان يئنوب ، کوْلشلرى کوْرردى داغدان دا بير چوْبان ايتى هوْرردى اوندا ، گؤردن ، اولاخ اياخ ساخلادى داغا باخيب ، قولاخلارين شاخلادى '''(٣٤)''' آخشام باشى ناخيرينان گلنده قوْدوخلارى چکيب ، ووراديق بنده ناخير گئچيب ، گئديب ، يئتنده کنده حيوانلارى چيلپاق مينيب ، قوْوارديق سؤز چيخسايدى ، سينه گريب ، سوْوارديق '''(٣٥)''' ياز گئجه سى چايدا سولار شاريلدار داش-قَيه لر سئلده آشيب خاريلدار قارانليقدا قوردون گؤزى پاريلدار ايتر ، گؤردوْن ، قوردى سئچيب ، اولاشدى قورددا ، گؤردوْن ، قالخيب ، گديکدن آشدى '''(٣٦)''' قيش گئجه سى طؤله لرين اوْتاغى کتليلرين اوْتوراغى ، ياتاغى بوخاريدا يانار اوْتون ياناغى شبچره سى ، گيردکانى ، ايده سى کنده باسار گوْلوْب - دانيشماق سسى '''(٣٧)''' شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتى دامدا قوران سماوارى ، صحبتى ياديمدادى شسلى قدى ، قامتى جؤنممه گين توْيى دؤندى ، ياس اوْلدى ننه قيزين بخت آيناسى کاس اوْلدى '''(٣٨)''' حيدربابا ، ننه قيزين گؤزلرى رخشنده نين شيرين-شيرين سؤزلرى ترکى دئديم اوْخوسونلار اؤزلرى بيلسينلر کى ، آدام گئدر ، آد قالار ياخشى-پيسدن آغيزدا بير داد قالار '''(٣٩)''' ياز قاباغى گوْن گوْنئيى دؤيَنده کند اوشاغى قار گوْلله سين سؤيَنده کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْيَنده منيم روحوم ، ايله بيلوْن اوْردادور کهليک کيمين باتيب ، قاليب ، قاردادور '''(٤٠)''' قارى ننه اوزاداندا ايشينى گوْن بولوتدا اَييرردى تشينى قورد قوْجاليب ، چکديرنده ديشينى سوْرى قالخيب ، دوْلائيدان آشاردى بايدالارين سوْتى آشيب ، داشاردى '''(٤١)''' خجّه سلطان عمّه ديشين قيساردى ملا باقر عم اوغلى تئز ميساردى تندير يانيب ، توْسسى ائوى باساردى چايدانيميز ارسين اوْسته قايناردى قوْورقاميز ساج ايچينده اوْيناردى '''(٤٢)''' بوْستان پوْزوب ، گتيررديک آشاغى دوْلدوريرديق ائوده تاختا-طاباغى تنديرلرده پيشيررديک قاباغى اؤزوْن ئييوْب ، توخوملارين چيتدارديق چوْخ يئمکدن ، لاپ آز قالا چاتدارديق '''(٤٣)''' ورزغان نان آرموت ساتان گلنده اوشاقلارين سسى دوْشردى کنده بيزده بوياننان ائشيديب ، بيلنده شيللاق آتيب ، بير قيشقريق سالارديق بوغدا وئريب ، آرموتلاردان آلارديق '''(٤٤)''' ميرزاتاغى نان گئجه گئتديک چايا من باخيرام سئلده بوْغولموش آيا بيردن ايشيق دوْشدى اوْتاى باخچايا اى واى دئديک قورددى ، قئيتديک قاشديق هئچ بيلمه ديک نه وقت کوْللوکدن آشديق '''(٤٥)''' حيدربابا ، آغاجلارون اوجالدى آمما حئييف ، جوانلارون قوْجالدى توْخليلارون آريخلييب ، آجالدى کؤلگه دؤندى ، گوْن باتدى ، قاش قَرَلدى قوردون گؤزى قارانليقدا بَرَلدى '''(٤٦)''' ائشيتميشم يانير آللاه چيراغى داير اوْلوب مسجديزوْن بولاغى راحت اوْلوب کندين ائوى ، اوشاغى منصورخانين الي-قوْلى وار اوْلسون هاردا قالسا ، آللاه اوْنا يار اوْلسون '''(٤٧)''' حيدربابا ، ملا ابراهيم وار ، يا يوْخ ؟ مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، يا يوْخ ؟ خرمن اوْستى مکتبى باغلار ،‌ يا يوْخ ؟ مندن آخوندا يتيررسن سلام ادبلى بير سلامِ مالاکلام '''(٤٨)''' خجّه سلطان عمّه گئديب تبريزه آمما ، نه تبريز ، کى گلممير بيزه بالام ، دورون قوْياخ گئداخ ائمميزه آقا اؤلدى ، تو فاقيميز داغيلدى قوْيون اوْلان ، ياد گئدوْبَن ساغيلدى '''(٤٩)''' حيدربابا ، دوْنيا يالان دوْنيادى سليماننان ، نوحدان قالان دوْنيادى اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنيادى هر کيمسَيه هر نه وئريب ، آليبدى افلاطوننان بير قورى آد قاليبدى '''(٥٠)''' حيدربابا ، يار و يولداش دؤندوْلر بير-بير منى چؤلده قوْيوب ، چؤندوْلر چشمه لريم ، چيراخلاريم ، سؤندوْلر يامان يئرده گؤن دؤندى ، آخشام اوْلدى دوْنيا منه خرابه شام اوْلدى '''(٥١)''' عم اوْغلينان گئدن گئجه قيپچاغا آى کى چيخدى ، آتلار گلدى اوْيناغا ديرماشيرديق ، داغلان آشيرديق داغا مش ممى خان گؤى آتينى اوْيناتدى تفنگينى آشيردى ، شاققيلداتدى '''(٥٢)''' حيدربابا ، قره کوْلون دره سى خشگنابين يوْلى ، بندى ، بره سى اوْردا دوْشَر چيل کهليگين فره سى اوْردان گئچر يوردوموزون اؤزوْنه بيزده گئچک يوردوموزون سؤزوْنه '''(٥٣)''' خشگنابى يامان گوْنه کيم ساليب ؟ سيدلردن کيم قيريليب ، کيم قاليب ؟ آميرغفار دام-داشينى کيم آليب ؟ بولاخ گنه گليب ، گؤلى دوْلدورور ؟ ياقورويوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟ '''(٥٤)''' آمير غفار سيدلرين تاجييدى شاهلار شکار ائتمه سى قيقاجييدى مَرده شيرين ، نامرده چوْخ آجييدى مظلوملارين حقّى اوْسته اَسَردى ظالم لرى قيليش تکين کَسَردى '''(٥٥)''' مير مصطفا دايى ، اوجابوْى بابا هيکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى بابا ائيلردى ياس مجلسينى توْى بابا خشگنابين آبروسى ، اَردَمى مسجدلرين ، مجلسلرين گؤرکَمى '''(٥٦)''' مجدالسّادات گوْلردى باغلارکيمى گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکيمى سؤز آغزيندا اريردى ياغلارکيمى آلنى آچيق ، ياخشى درين قاناردى ياشيل گؤزلر چيراغ تکين ياناردى '''(٥٧)''' منيم آتام سفره لى بير کيشييدى ائل اليندن توتماق اوْنون ايشييدى گؤزللرين آخره قالميشييدى اوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلر محبّتين چيراخلارى سؤنوْبلر '''(٥٨)''' ميرصالحين دلى سوْلوق ائتمه سى مير عزيزين شيرين شاخسِى گئتمه سى ميرممّدين قورولماسى ، بيتمه سى ايندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغيلدى گئچدى ، گئتدى ، ايتدى ، باتدى ، داغيلدى '''(٥٩)''' مير عبدوْلوْن آيناداقاش ياخماسى جؤجيلريندن قاشينين آخماسى بوْيلانماسى ، دام-دوواردان باخماسى شاه عبّاسين دوْربوْنى ، يادش بخير ! خشگنابين خوْش گوْنى ، يادش بخير ! '''(٦٠)''' ستاره عمّه نزيک لرى ياپاردى ميرقادر ده ، هر دم بيرين قاپاردى قاپيپ ، يئيوْب ، دايچاتکين چاپاردى گوْلمه ليدى اوْنون نزيک قاپپاسى عمّه مينده ارسينينين شاپپاسى '''(٦١)''' حيدربابا ، آمير حيدر نئينيوْر ؟ يقين گنه سماوارى قئينيوْر داى قوْجاليب ، آلت انگينن چئينيوْر قولاخ باتيب ، گؤزى گيريب قاشينا يازيق عمّه ، هاوا گليب باشينا '''(٦٢)''' خانم عمّه ميرعبدوْلوْن سؤزوْنى ائشيدنده ، ايه ر آغز-گؤزوْنى مَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنى دعوالارين شوخلوغيلان قاتاللار اتى يئيوْب ، باشى آتيب ، ياتاللار '''(٦٣)''' فضّه خانم خشگنابين گوْلييدى آميريحيا عمقزينون قولييدى رُخساره آرتيستيدى ، سؤگوْلييدى سيّد حسين ، مير صالحى يانسيلار آميرجعفر غيرتلى دير ، قان سالار '''(٦٤)''' سحر تئزدن ناخيرچيلار گَلَردى قوْيون-قوزى دام باجادا مَلَردى عمّه جانيم کؤرپه لرين بَلَردى تنديرلرين قوْزاناردى توْسيسى چؤرکلرين گؤزل اييى ، ايسيسى '''(٦٥)''' گؤيرچينلر دسته قالخيب ، اوچاللار گوْن ساچاندا ، قيزيل پرده آچاللار قيزيل پرده آچيب ، ييغيب ، قاچاللار گوْن اوجاليب ، آرتارداغين جلالى طبيعتين جوانلانار جمالى '''(٦٦)''' حيدربابا ، قارلى داغلار آشاندا گئجه کروان يوْلون آزيب ، چاشاندا من هارداسام ، تهراندا يا کاشاندا اوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلارى خيال گليب ، آشيب ، گئچر اوْنلارى '''(٦٧)''' بير چيخئيديم دام قيه نين داشينا بير باخئيديم گئچميشينه ، ياشينا بير گورئيديم نه لر گلميش باشينا منده اْونون قارلاريلان آغلارديم قيش دوْندوران اوْرکلرى داغلارديم '''(٦٨)''' حيدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندى آمما حئيف ، اوْرک غذاسى قاندى زندگانليق بير قارانليق زينداندى بو زيندانين دربچه سين آچان يوْخ بو دارليقدان بيرقورتولوب ، قاچان يوْخ '''(٦٩)''' حيدربابا گؤيلر بوْتوْن دوماندى گونلريميز بير-بيريندن ياماندى بير-بيروْزدن آيريلمايون ، آماندى ياخشيليغى اليميزدن آليبلار ياخشى بيزى يامان گوْنه ساليبلار '''(٧٠)''' بير سوْروشون بو قارقينميش فلکدن نه ايستيوْر بو قوردوغى کلکدن ؟ دينه گئچيرت اولدوزلارى الکدن قوْى تؤکوْلسوْن ، بو يئر اوْزى داغيلسين بو شيطانليق قورقوسى بير ييغيلسين '''(٧١)''' بير اوچئيديم بو چيرپينان يئلينن باغلاشئيديم داغدان آشان سئلينن آغلاشئيديم اوزاق دوْشَن ائلينن بير گؤرئيديم آيريليغى کيم سالدى اؤلکه ميزده کيم قيريلدى ، کيم قالدى '''(٧٢)''' من سنون تک داغا سالديم نَفَسى سنده قئيتر ، گوْيلره سال بوسَسى بايقوشوندا دار اوْلماسين قفسى بوردا بير شئر داردا قاليب ، باغيرير مروّت سيز انسانلارى چاغيرير '''(٧٣)''' حيدربابا ، غيرت قانون قاينارکن قره قوشلار سنَّن قوْپوپ ، قالخارکن اوْ سيلديريم داشلارينان اوْينارکن قوْزان ، منيم همّتيمى اوْردا گؤر اوردان اَييل ، قامتيمى داردا گؤر '''(٧٤)''' حيدربابا . گئجه دورنا گئچنده کوْراوْغلونون گؤزى قارا سئچنده قير آتينى مينيب ، کسيب ، بيچنده منده بوردان تئز مطلبه چاتمارام ايوز گليب ، چاتميونجان ياتمارام '''(٧٥)''' حيدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگينان نامردلرين بورونلارين اوْغگينان گديکلرده قوردلارى توت ، بوْغگينان قوْى قوزولار آيين-شايين اوْتلاسين قوْيونلارون قويروقلارين قاتلاسين '''(٧٦)''' حيدربابا ، سنوْن گؤيلوْن شاد اوْلسون دوْنيا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسون سنَّن گئچن تانيش اوْلسون ، ياد اوْلسون دينه منيم شاعر اوْغلوم شهريار بير عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار {{-Rtl}} 1590 2006-10-18T06:19:06Z 203.23.27.1 {{Rtl}} حيدر بابايه سلام '''(۱)''' حيدربابا ، ايلديريملار شاخاندا سئللر ، سولار ، شاققيلدييوب آخاندا قيزلار اوْنا صف باغلييوب باخاندا سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوزه ! منيم دا بير آديم گلسين ديلوزه '''(٢)''' حيدربابا ، کهليک لرون اوچاندا کوْل ديبينَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا باخچالارون چيچکلنوب ، آچاندا بيزدن ده بير مومکون اوْلسا ياد ائله آچيلميان اوْرکلرى شاد ائله '''(٣)''' بايرام يئلى چارداخلارى ييخاندا نوْروز گولى ، قارچيچکى ، چيخاندا آغ بولوتلار کينکلرين سيخاندا بيزدن ده بير ياد ائلييه ن ساغ اوْلسون دردلريميز قوْى ديّکلسين ، داغ اوْلسون '''(٤)''' حيدربابا ، گون دالووى داغلاسين ! اوزون گولسون ، بولاخلارون آغلاسين ! اوشاخلارون بير دسته گول باغلاسين ! يئل گلنده ، وئر گتيرسين بويانا بلکه منيم ياتميش بختيم اوْيانا '''(٥)''' حيدربابا ،‌ سنون اوزون آغ اوْلسون ! دؤرت بير يانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون ! بيزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون ! دوْنيا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ايتيمدى دوْنيا بوْيى اوْغولسوزدى ، يئتيمدى '''(٦)''' حيدربابا ، يوْلوم سنَّن کج اوْلدى عؤمروْم کئچدى ، گلممه ديم ، گئج اوْلدى هئچ بيلمه ديم گؤزللروْن نئج اوْلدى بيلمزيديم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وار ايتگين ليک وار ، آيريليق وار ، اوْلوْم وار '''(٧)''' حيدربابا ، ايگيت اَمَک ايتيرمز عؤموْر کئچر ، افسوس بَرَه بيتيرمز نامرد اوْلان عؤمرى باشا يئتيرمز بيزد ، واللاه ، اونوتماريق سيزلرى گؤرنمسک حلال ائدوْن بيزلرى '''(٨)''' حيدربابا ، ميراژدر سَسلننده کَند ايچينه سسدن - کوْيدن دوْشنده عاشيق رستم سازين ديللنديرنده يادوندادى نه هؤلَسَک قاچارديم قوشلار تکين قاناد آچيب اوچارديم '''(٩)''' شنگيل آوا يوردى ، عاشيق آلماسى گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى داش آتماسى ، آلما ،‌ هيوا سالماسى قاليب شيرين يوخى کيمين ياديمدا اثر قويوب روحومدا ، هر زاديمدا '''(١٠)''' حيدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارى گديکلرين سازاخ چالان سازلارى کَت کؤشنين پاييزلارى ، يازلارى بير سينما پرده سى دير گؤزوْمده تک اوْتوروب ، سئير ائده رم اؤزوْمده '''(١١)''' حيدربابا ،‌ قره چمن جاداسى چْووشلارين گَلَر سسى ، صداسى کربليا گئدنلرين قاداسى دوْشسون بو آج يوْلسوزلارين گؤزوْنه تمدّونون اويدوخ يالان سؤزوْنه '''(١٢)''' حيدربابا ، شيطان بيزى آزديريب محبتى اوْرکلردن قازديريب قره گوْنوْن سرنوشتين يازديريب ساليب خلقى بير-بيرينن جانينا باريشيغى بلشديريب قانينا '''(١٣)''' گؤز ياشينا باخان اوْلسا ، قان آخماز انسان اوْلان بئلينه خنجر تاخماز آمما حئييف کوْر توتدوغون بوراخماز بهشتيميز جهنّم اوْلماقدادير ! ذى حجّه ميز محرّم اوْلماقدادير ! '''(١٤)''' خزان يئلى يارپاخلارى تؤکنده بولوت داغدان يئنيب ، کنده چؤکنده شيخ الاسلام گؤزل سسين چکنده نيسگيللى سؤز اوْرکلره دَيَردى آغاشلار دا آللاها باش اَيَردى '''(١٥)''' داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسين ! باخچالارى سارالماسين ، سوْلماسين ! اوْردان کئچن آتلى سوسوز اولماسين ! دينه بولاخ ، خيرون اوْلسون آخارسان افقلره خُمار-خُمار باخارسان '''(١٦)''' حيدر بابا ، داغين ، داشين ، سره سى کهليک اوْخور ، داليسيندا فره سى قوزولارين آغى ، بوْزى ، قره سى بير گئديديم داغ-دره لر اوزونى اوْخويئديم‌ « چوْبان ، قيتر قوزونى » '''(١٧)''' حيدر بابا ، سولى يئرين دوْزوْنده بولاخ قئنير چاى چمنين گؤزونده بولاغ اوْتى اوْزَر سويون اوْزوْنده گؤزل قوشلار اوْردان گليب ، گئچللر خلوتليوْب ، بولاخدان سو ايچللر '''(١٨)''' بيچين اوْستى ، سونبول بيچن اوْراخلار ايله بيل کى ، زوْلفى دارار داراخلار شکارچيلار بيلديرچينى سوْراخلار بيچين چيلر آيرانلارين ايچللر بيرهوشلانيب ، سوْننان دوروب ، بيچللر '''(١٩)''' حيدربابا ، کندين گوْنى باتاندا اوشاقلارون شامين ئييوب ، ياتاندا آى بولوتدان چيخوب ، قاش-گؤز آتاندا بيزدن ده بير سن اوْنلارا قصّه ده قصّه ميزده چوخلى غم و غصّه ده '''(٢٠)''' قارى ننه گئجه ناغيل دييَنده کوْلک قالخيب ، قاپ-باجانى دؤيَنده قورد گئچينين شنگوْلوْسون يينده من قاييديب ، بيرده اوشاق اوْلئيديم بير گوْل آچيب ، اوْندان سوْرا سوْلئيديم '''(٢١)''' عمّه جانين بال بلله سين ييه رديم سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گييه رديم باخچالاردا تيرينگَنى دييه رديم آى اؤزومى اوْ ازديرن گوْنلريم ! آغاج مينيپ ، آت گزديرن گوْنلريم ! '''(٢٢)''' هَچى خالا چايدا پالتار يوواردى مَمَد صادق داملارينى سوواردى هئچ بيلمزديک داغدى ، داشدى ، دوواردى هريان گلدى شيلاغ آتيب ، آشارديق آللاه ، نه خوْش غمسيز-غمسيز ياشارديق '''(٢٣)''' شيخ الاسلام مُناجاتى دييه ردى مَشَدرحيم لبّاده نى گييه ردى مشْدآجلى بوْز باشلارى ييه ردى بيز خوْشودوق خيرات اوْلسون ، توْى اوْلسون فرق ائلَمَز ، هر نوْلاجاق ، قوْى اولسون '''(٢٤)''' ملک نياز ورنديلين سالاردى آتين چاپوپ قئيقاجيدان چالاردى قيرقى تکين گديک باشين آلاردى دوْلائيا قيزلار آچيپ پنجره پنجره لرده نه گؤزل منظره ! '''(٢٥)''' حيدربابا ، کندين توْيون توتاندا قيز-گلينلر ، حنا-پيلته ساتاندا بيگ گلينه دامنان آلما آتاندا منيم ده اوْ قيزلاروندا گؤزوم وار عاشيقلارين سازلاريندا سؤزوم وار '''(٢٦)''' حيدربابا ، بولاخلارين يارپيزى بوْستانلارين گوْل بَسَرى ، قارپيزى چرچيلرين آغ ناباتى ، ساققيزى ايندى ده وار داماغيمدا ، داد وئرر ايتگين گئدن گوْنلريمدن ياد وئرر '''(٢٧)''' بايراميدى ، گئجه قوشى اوخوردى آداخلى قيز ، بيگ جوْرابى توْخوردى هرکس شالين بير باجادان سوْخوردى آى نه گؤزل قايدادى شال ساللاماق ! بيگ شالينا بايرامليغين باغلاماق ! '''(٢٨)''' شال ايسته ديم منده ائوده آغلاديم بير شال آليب ، تئز بئليمه باغلاديم غلام گيله قاشديم ، شالى ساللاديم فاطمه خالا منه جوراب باغلادى خان ننه مى يادا ساليب ، آغلادى '''(٢٩)''' حيدربابا ، ميرزَممدين باخچاسى باخچالارين تورشا-شيرين آلچاسى گلينلرين دوْزمه لرى ، طاخچاسى هى دوْزوْلر گؤزلريمين رفينده خيمه وورار خاطره لر صفينده '''(٣٠)''' بايرام اوْلوب ، قيزيل پالچيق اَزَللر ناققيش ووروب ، اوتاقلارى بَزَللر طاخچالارا دوْزمه لرى دوْزللر قيز-گلينين فندقچاسى ، حناسى هَوَسله نر آناسى ، قايناناسى '''(٣١)''' باکى چى نين سؤزى ، سوْوى ، کاغيذى اينکلرين بولاماسى ، آغوزى چرشنبه نين گيردکانى ، مويزى قيزلار دييه ر « آتيل ماتيل چرشنبه آينا تکين بختيم آچيل چرشنبه » '''(٣٢)''' يومورتانى گؤيچک ، گوللى بوْيارديق چاققيشديريب ، سينانلارين سوْيارديق اوْيناماقدان بيرجه مگر دوْيارديق ؟ على منه ياشيل آشيق وئرردى ارضا منه نوروزگوْلى درردى '''(٣٣)''' نوْروز على خرمنده وَل سوْرردى گاهدان يئنوب ، کوْلشلرى کوْرردى داغدان دا بير چوْبان ايتى هوْرردى اوندا ، گؤردن ، اولاخ اياخ ساخلادى داغا باخيب ، قولاخلارين شاخلادى '''(٣٤)''' آخشام باشى ناخيرينان گلنده قوْدوخلارى چکيب ، ووراديق بنده ناخير گئچيب ، گئديب ، يئتنده کنده حيوانلارى چيلپاق مينيب ، قوْوارديق سؤز چيخسايدى ، سينه گريب ، سوْوارديق '''(٣٥)''' ياز گئجه سى چايدا سولار شاريلدار داش-قَيه لر سئلده آشيب خاريلدار قارانليقدا قوردون گؤزى پاريلدار ايتر ، گؤردوْن ، قوردى سئچيب ، اولاشدى قورددا ، گؤردوْن ، قالخيب ، گديکدن آشدى '''(٣٦)''' قيش گئجه سى طؤله لرين اوْتاغى کتليلرين اوْتوراغى ، ياتاغى بوخاريدا يانار اوْتون ياناغى شبچره سى ، گيردکانى ، ايده سى کنده باسار گوْلوْب - دانيشماق سسى '''(٣٧)''' شجاع خال اوْغلونون باکى سوْقتى دامدا قوران سماوارى ، صحبتى ياديمدادى شسلى قدى ، قامتى جؤنممه گين توْيى دؤندى ، ياس اوْلدى ننه قيزين بخت آيناسى کاس اوْلدى '''(٣٨)''' حيدربابا ، ننه قيزين گؤزلرى رخشنده نين شيرين-شيرين سؤزلرى ترکى دئديم اوْخوسونلار اؤزلرى بيلسينلر کى ، آدام گئدر ، آد قالار ياخشى-پيسدن آغيزدا بير داد قالار '''(٣٩)''' ياز قاباغى گوْن گوْنئيى دؤيَنده کند اوشاغى قار گوْلله سين سؤيَنده کوْرکچى لر داغدا کوْرک زوْيَنده منيم روحوم ، ايله بيلوْن اوْردادور کهليک کيمين باتيب ، قاليب ، قاردادور '''(٤٠)''' قارى ننه اوزاداندا ايشينى گوْن بولوتدا اَييرردى تشينى قورد قوْجاليب ، چکديرنده ديشينى سوْرى قالخيب ، دوْلائيدان آشاردى بايدالارين سوْتى آشيب ، داشاردى '''(٤١)''' خجّه سلطان عمّه ديشين قيساردى ملا باقر عم اوغلى تئز ميساردى تندير يانيب ، توْسسى ائوى باساردى چايدانيميز ارسين اوْسته قايناردى قوْورقاميز ساج ايچينده اوْيناردى '''(٤٢)''' بوْستان پوْزوب ، گتيررديک آشاغى دوْلدوريرديق ائوده تاختا-طاباغى تنديرلرده پيشيررديک قاباغى اؤزوْن ئييوْب ، توخوملارين چيتدارديق چوْخ يئمکدن ، لاپ آز قالا چاتدارديق '''(٤٣)''' ورزغان نان آرموت ساتان گلنده اوشاقلارين سسى دوْشردى کنده بيزده بوياننان ائشيديب ، بيلنده شيللاق آتيب ، بير قيشقريق سالارديق بوغدا وئريب ، آرموتلاردان آلارديق '''(٤٤)''' ميرزاتاغى نان گئجه گئتديک چايا من باخيرام سئلده بوْغولموش آيا بيردن ايشيق دوْشدى اوْتاى باخچايا اى واى دئديک قورددى ، قئيتديک قاشديق هئچ بيلمه ديک نه وقت کوْللوکدن آشديق '''(٤٥)''' حيدربابا ، آغاجلارون اوجالدى آمما حئييف ، جوانلارون قوْجالدى توْخليلارون آريخلييب ، آجالدى کؤلگه دؤندى ، گوْن باتدى ، قاش قَرَلدى قوردون گؤزى قارانليقدا بَرَلدى '''(٤٦)''' ائشيتميشم يانير آللاه چيراغى داير اوْلوب مسجديزوْن بولاغى راحت اوْلوب کندين ائوى ، اوشاغى منصورخانين الي-قوْلى وار اوْلسون هاردا قالسا ، آللاه اوْنا يار اوْلسون '''(٤٧)''' حيدربابا ، ملا ابراهيم وار ، يا يوْخ ؟ مکتب آچار ، اوْخور اوشاقلار ، يا يوْخ ؟ خرمن اوْستى مکتبى باغلار ،‌ يا يوْخ ؟ مندن آخوندا يتيررسن سلام ادبلى بير سلامِ مالاکلام '''(٤٨)''' خجّه سلطان عمّه گئديب تبريزه آمما ، نه تبريز ، کى گلممير بيزه بالام ، دورون قوْياخ گئداخ ائمميزه آقا اؤلدى ، تو فاقيميز داغيلدى قوْيون اوْلان ، ياد گئدوْبَن ساغيلدى '''(٤٩)''' حيدربابا ، دوْنيا يالان دوْنيادى سليماننان ، نوحدان قالان دوْنيادى اوغول دوْغان ، درده سالان دوْنيادى هر کيمسَيه هر نه وئريب ، آليبدى افلاطوننان بير قورى آد قاليبدى '''(٥٠)''' حيدربابا ، يار و يولداش دؤندوْلر بير-بير منى چؤلده قوْيوب ، چؤندوْلر چشمه لريم ، چيراخلاريم ، سؤندوْلر يامان يئرده گؤن دؤندى ، آخشام اوْلدى دوْنيا منه خرابه شام اوْلدى '''(٥١)''' عم اوْغلينان گئدن گئجه قيپچاغا آى کى چيخدى ، آتلار گلدى اوْيناغا ديرماشيرديق ، داغلان آشيرديق داغا مش ممى خان گؤى آتينى اوْيناتدى تفنگينى آشيردى ، شاققيلداتدى '''(٥٢)''' حيدربابا ، قره کوْلون دره سى خشگنابين يوْلى ، بندى ، بره سى اوْردا دوْشَر چيل کهليگين فره سى اوْردان گئچر يوردوموزون اؤزوْنه بيزده گئچک يوردوموزون سؤزوْنه '''(٥٣)''' خشگنابى يامان گوْنه کيم ساليب ؟ سيدلردن کيم قيريليب ، کيم قاليب ؟ آميرغفار دام-داشينى کيم آليب ؟ بولاخ گنه گليب ، گؤلى دوْلدورور ؟ ياقورويوب ، باخچالارى سوْلدورور ؟ '''(٥٤)''' آمير غفار سيدلرين تاجييدى شاهلار شکار ائتمه سى قيقاجييدى مَرده شيرين ، نامرده چوْخ آجييدى مظلوملارين حقّى اوْسته اَسَردى ظالم لرى قيليش تکين کَسَردى '''(٥٥)''' مير مصطفا دايى ، اوجابوْى بابا هيکللى ،ساققاللى ، توْلستوْى بابا ائيلردى ياس مجلسينى توْى بابا خشگنابين آبروسى ، اَردَمى مسجدلرين ، مجلسلرين گؤرکَمى '''(٥٦)''' مجدالسّادات گوْلردى باغلارکيمى گوْروْلدردى بولوتلى داغلارکيمى سؤز آغزيندا اريردى ياغلارکيمى آلنى آچيق ، ياخشى درين قاناردى ياشيل گؤزلر چيراغ تکين ياناردى '''(٥٧)''' منيم آتام سفره لى بير کيشييدى ائل اليندن توتماق اوْنون ايشييدى گؤزللرين آخره قالميشييدى اوْننان سوْرا دؤنرگه لر دؤنوْبلر محبّتين چيراخلارى سؤنوْبلر '''(٥٨)''' ميرصالحين دلى سوْلوق ائتمه سى مير عزيزين شيرين شاخسِى گئتمه سى ميرممّدين قورولماسى ، بيتمه سى ايندى دئسک ، احوالاتدى ، ناغيلدى گئچدى ، گئتدى ، ايتدى ، باتدى ، داغيلدى '''(٥٩)''' مير عبدوْلوْن آيناداقاش ياخماسى جؤجيلريندن قاشينين آخماسى بوْيلانماسى ، دام-دوواردان باخماسى شاه عبّاسين دوْربوْنى ، يادش بخير ! خشگنابين خوْش گوْنى ، يادش بخير ! '''(٦٠)''' ستاره عمّه نزيک لرى ياپاردى ميرقادر ده ، هر دم بيرين قاپاردى قاپيپ ، يئيوْب ، دايچاتکين چاپاردى گوْلمه ليدى اوْنون نزيک قاپپاسى عمّه مينده ارسينينين شاپپاسى '''(٦١)''' حيدربابا ، آمير حيدر نئينيوْر ؟ يقين گنه سماوارى قئينيوْر داى قوْجاليب ، آلت انگينن چئينيوْر قولاخ باتيب ، گؤزى گيريب قاشينا يازيق عمّه ، هاوا گليب باشينا '''(٦٢)''' خانم عمّه ميرعبدوْلوْن سؤزوْنى ائشيدنده ، ايه ر آغز-گؤزوْنى مَلْکامِدا وئرر اوْنون اؤزوْنى دعوالارين شوخلوغيلان قاتاللار اتى يئيوْب ، باشى آتيب ، ياتاللار '''(٦٣)''' فضّه خانم خشگنابين گوْلييدى آميريحيا عمقزينون قولييدى رُخساره آرتيستيدى ، سؤگوْلييدى سيّد حسين ، مير صالحى يانسيلار آميرجعفر غيرتلى دير ، قان سالار '''(٦٤)''' سحر تئزدن ناخيرچيلار گَلَردى قوْيون-قوزى دام باجادا مَلَردى عمّه جانيم کؤرپه لرين بَلَردى تنديرلرين قوْزاناردى توْسيسى چؤرکلرين گؤزل اييى ، ايسيسى '''(٦٥)''' گؤيرچينلر دسته قالخيب ، اوچاللار گوْن ساچاندا ، قيزيل پرده آچاللار قيزيل پرده آچيب ، ييغيب ، قاچاللار گوْن اوجاليب ، آرتارداغين جلالى طبيعتين جوانلانار جمالى '''(٦٦)''' حيدربابا ، قارلى داغلار آشاندا گئجه کروان يوْلون آزيب ، چاشاندا من هارداسام ، تهراندا يا کاشاندا اوزاقلاردان گؤزوم سئچر اوْنلارى خيال گليب ، آشيب ، گئچر اوْنلارى '''(٦٧)''' بير چيخئيديم دام قيه نين داشينا بير باخئيديم گئچميشينه ، ياشينا بير گورئيديم نه لر گلميش باشينا منده اْونون قارلاريلان آغلارديم قيش دوْندوران اوْرکلرى داغلارديم '''(٦٨)''' حيدربابا ، گوْل غنچه سى خنداندى آمما حئيف ، اوْرک غذاسى قاندى زندگانليق بير قارانليق زينداندى بو زيندانين دربچه سين آچان يوْخ بو دارليقدان بيرقورتولوب ، قاچان يوْخ '''(٦٩)''' حيدربابا گؤيلر بوْتوْن دوماندى گونلريميز بير-بيريندن ياماندى بير-بيروْزدن آيريلمايون ، آماندى ياخشيليغى اليميزدن آليبلار ياخشى بيزى يامان گوْنه ساليبلار '''(٧٠)''' بير سوْروشون بو قارقينميش فلکدن نه ايستيوْر بو قوردوغى کلکدن ؟ دينه گئچيرت اولدوزلارى الکدن قوْى تؤکوْلسوْن ، بو يئر اوْزى داغيلسين بو شيطانليق قورقوسى بير ييغيلسين '''(٧١)''' بير اوچئيديم بو چيرپينان يئلينن باغلاشئيديم داغدان آشان سئلينن آغلاشئيديم اوزاق دوْشَن ائلينن بير گؤرئيديم آيريليغى کيم سالدى اؤلکه ميزده کيم قيريلدى ، کيم قالدى '''(٧٢)''' من سنون تک داغا سالديم نَفَسى سنده قئيتر ، گوْيلره سال بوسَسى بايقوشوندا دار اوْلماسين قفسى بوردا بير شئر داردا قاليب ، باغيرير مروّت سيز انسانلارى چاغيرير '''(٧٣)''' حيدربابا ، غيرت قانون قاينارکن قره قوشلار سنَّن قوْپوپ ، قالخارکن اوْ سيلديريم داشلارينان اوْينارکن قوْزان ، منيم همّتيمى اوْردا گؤر اوردان اَييل ، قامتيمى داردا گؤر '''(٧٤)''' حيدربابا . گئجه دورنا گئچنده کوْراوْغلونون گؤزى قارا سئچنده قير آتينى مينيب ، کسيب ، بيچنده منده بوردان تئز مطلبه چاتمارام ايوز گليب ، چاتميونجان ياتمارام '''(٧٥)''' حيدربابا ، مرد اوْغوللار دوْغگينان نامردلرين بورونلارين اوْغگينان گديکلرده قوردلارى توت ، بوْغگينان قوْى قوزولار آيين-شايين اوْتلاسين قوْيونلارون قويروقلارين قاتلاسين '''(٧٦)''' حيدربابا ، سنوْن گؤيلوْن شاد اوْلسون دوْنيا وارکن ، آغزون دوْلى داد اوْلسون سنَّن گئچن تانيش اوْلسون ، ياد اوْلسون دينه منيم شاعر اوْغلوم شهريار بير عمر دوْر غم اوْستوْنه غم قالار {{-Rtl}} 1506 1592 2006-10-18T16:40:21Z Mehrdad 7 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. Birinci bölmə Ümumi müddəalar 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. Maddə 2. Xalqın suverenliyi I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: 1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. Maddə 5. Xalqın vahidliyi I. Azərbaycan xalqı vahiddir. II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları Maddə 7. Azərbaycan dövləti I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: • qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; • icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; • məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. Maddə 9. Silahlı Qüvvələr I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. Maddə 11. Ərazi I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Maddə 13. Mülkiyyət I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. Maddə 14. Təbii ehtiyatlar Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. Maddə 17. Ailə və dövlət I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. Maddə 18. Din və dövlət I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Maddə 19. Pul vahidi I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. Maddə 21. Dövlət dili I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. Maddə 22. Paytaxt Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. İkinci bölmə Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. Maddə 25. Bərabərlik hüququ I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. Maddə 27. Yaşamaq hüququ I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. Maddə 28. Azadlıq hüququ I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. Maddə 29. Mülkiyyət huququ I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. Maddə 34. Nikah hüququ I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Maddə 35. Əmək hüququ I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. Maddə 36. Tə`til hüququ I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. Maddə 37. İstirahət hüququ I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. Maddə 40. Mədəniyyət hüququ I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. Maddə 42. Təhsil hüququ I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. Maddə 43. Mənzil hüququ I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. Maddə 47. Fikir və söz azadlığı I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. Maddə 48. Vicdan azadlığı I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. Maddə 50. Mə`lumat azadlığı I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. Maddə 56. Seçki hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 57. Müraciət etmək hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. Maddə 58. Birləşmək hüququ I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 74. Vətənə sədaqət I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. Maddə 76. Vətəni müdafiə I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. Maddə 80. Məs`uliyyət Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. Üçüncü bölmə Dövlət hakimiyyəti 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-i və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: 1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; 2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; 3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; 4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); 5. özü imtina etdikdə; 6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; 3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; 4. referendum; 5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; 6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; 7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; 8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; 9. dövlət təltifləri; 10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; 11. mülki hüquq obyektləri; 12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; 13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; 14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; 15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; 16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; 17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; 18. müdafiə və hərbi qulluq; 19. dövlət qulluğu; 20. təhlükəsizliyin əsasları; 21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; 22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; 23. rabitə və nəqliyyat işi; 24. statistika, metrologiya və standartlar; 25. gömrük işi; 26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; 27. bank işi, mühasibat, sığorta. II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: 1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; 3. inzibati ərazi bölgüsü; 4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; 5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; 6. amnistiya; 7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; 8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; 9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; 10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; 11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; 12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; 14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; 15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; 16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; 17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; 18. referendum tə`yin edilməsi; 19. Auditor palatasının yaradılması. II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: 1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; 3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; 4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; 5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; 6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; 7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; 8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; 9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; 12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; 14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; 16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; 17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; 18. referendum tə`yin edir; 19. qanunları imzalayır və dərc edir; 20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; 21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; 22. əfv edir; 23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; 24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; 25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; 26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; 27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; 28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; 30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; 31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; 32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. Maddə 110. Qanunların imzalanması I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloci və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; • maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; • Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı I. Hakimlər toxunulmazdırlar. II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: 1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; 3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; 4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; 6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 7. siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; 8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; 9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; 2. vergilər; 3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; 4. sosial tə`minat; 5. ətraf mühitin qorunması; 6. turizm; 7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1593 2006-10-18T16:43:34Z Mehrdad 7 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. == Birinci bölmə == '''Ümumi müddəalar''' 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. Maddə 2. Xalqın suverenliyi I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: 1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. Maddə 5. Xalqın vahidliyi I. Azərbaycan xalqı vahiddir. II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları Maddə 7. Azərbaycan dövləti I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: • qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; • icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; • məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. Maddə 9. Silahlı Qüvvələr I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. Maddə 11. Ərazi I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Maddə 13. Mülkiyyət I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. Maddə 14. Təbii ehtiyatlar Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. Maddə 17. Ailə və dövlət I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. Maddə 18. Din və dövlət I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Maddə 19. Pul vahidi I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. Maddə 21. Dövlət dili I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. Maddə 22. Paytaxt Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. == İkinci bölmə == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. Maddə 25. Bərabərlik hüququ I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. Maddə 27. Yaşamaq hüququ I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. Maddə 28. Azadlıq hüququ I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. Maddə 29. Mülkiyyət huququ I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. Maddə 34. Nikah hüququ I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Maddə 35. Əmək hüququ I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. Maddə 36. Tə`til hüququ I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. Maddə 37. İstirahət hüququ I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. Maddə 40. Mədəniyyət hüququ I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. Maddə 42. Təhsil hüququ I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. Maddə 43. Mənzil hüququ I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. Maddə 47. Fikir və söz azadlığı I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. Maddə 48. Vicdan azadlığı I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. Maddə 50. Mə`lumat azadlığı I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. Maddə 56. Seçki hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 57. Müraciət etmək hüququ I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. Maddə 58. Birləşmək hüququ I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 74. Vətənə sədaqət I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. Maddə 76. Vətəni müdafiə I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. Maddə 80. Məs`uliyyət Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. == Üçüncü bölmə == Dövlət hakimiyyəti 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-i və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: 1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; 2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; 3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; 4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); 5. özü imtina etdikdə; 6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; 3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; 4. referendum; 5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; 6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; 7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; 8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; 9. dövlət təltifləri; 10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; 11. mülki hüquq obyektləri; 12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; 13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; 14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; 15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; 16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; 17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; 18. müdafiə və hərbi qulluq; 19. dövlət qulluğu; 20. təhlükəsizliyin əsasları; 21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; 22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; 23. rabitə və nəqliyyat işi; 24. statistika, metrologiya və standartlar; 25. gömrük işi; 26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; 27. bank işi, mühasibat, sığorta. II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: 1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; 3. inzibati ərazi bölgüsü; 4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; 5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; 6. amnistiya; 7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; 8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; 9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; 10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; 11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; 12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; 14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; 15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; 16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; 17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; 18. referendum tə`yin edilməsi; 19. Auditor palatasının yaradılması. II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: 1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; 3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; 4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; 5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; 6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; 7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; 8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; 9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; 12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; 14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; 16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; 17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; 18. referendum tə`yin edir; 19. qanunları imzalayır və dərc edir; 20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; 21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; 22. əfv edir; 23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; 24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; 25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; 26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; 27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; 28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; 30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; 31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; 32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. Maddə 110. Qanunların imzalanması I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloci və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; • maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; • Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı I. Hakimlər toxunulmazdırlar. II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: 1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; 3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; 4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; 6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 7. siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; 8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; 9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; 2. vergilər; 3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; 4. sosial tə`minat; 5. ətraf mühitin qorunması; 6. turizm; 7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1594 2006-10-18T16:55:50Z Mehrdad 7 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. == Birinci bölmə == '''Ümumi müddəalar''' 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ::I Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. ::II Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. Maddə 2. Xalqın suverenliyi ::I Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. ::II Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ::I Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. ::II Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: 1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. Maddə 5. Xalqın vahidliyi ::I Azərbaycan xalqı vahiddir. ::II Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ::I Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. ::II Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları Maddə 7. Azərbaycan dövləti ::I Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. ::II Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. ::III Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: • qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; • icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; • məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. ::IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ::I Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. ::II Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. ::III Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. ::IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ::I Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. ::II Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. ::III Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. Maddə 11. Ərazi ::I Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. ::II Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. ::III Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ::I İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. ::II Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Maddə 13. Mülkiyyət ::I Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. ::II Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. ::III Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. Maddə 14. Təbii ehtiyatlar Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ::I Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. ::II Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ::I Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. ::II Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. Maddə 17. Ailə və dövlət ::I Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. ::II Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. Maddə 18. Din və dövlət ::I Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. ::II İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. ::III Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Maddə 19. Pul vahidi ::I Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. ::II Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. ::III Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. Maddə 21. Dövlət dili ::I Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. ::II Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. Maddə 22. Paytaxt Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ::I Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. ::II Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. ::III Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. == İkinci bölmə == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ::I Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. ::II Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. Maddə 25. Bərabərlik hüququ ::I Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. ::II Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. ::III Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ::I Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. ::II Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. Maddə 27. Yaşamaq hüququ ::I hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. ::II Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. ::III Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. ::IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. Maddə 28. Azadlıq hüququ ::I Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. ::II Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. ::III Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. ::IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. Maddə 29. Mülkiyyət huququ ::I Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. ::II Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. ::III Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. ::IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. ::V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ::I Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. ::II Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ::I Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. ::II Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ::I Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. ::II Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. ::III Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. ::IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ::I Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. ::II Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. Maddə 34. Nikah hüququ ::I Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. ::II Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. ::III Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. ::IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. ::V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Maddə 35. Əmək hüququ ::I Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. ::II Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. ::III Heç kəs zorla işlədilə bilməz. ::IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. ::V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. ::VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. ::VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. ::VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. Maddə 36. Tə`til hüququ ::I Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. ::II Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. ::III Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. Maddə 37. İstirahət hüququ ::I Hər kəsin istirahət hüququ vardır. ::II Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ::I Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. ::II Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. ::III Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. ::IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. ::V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ::I Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. ::II Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ::I Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. ::II Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ::I Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. ::II Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. ::III İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. Maddə 42. Təhsil hüququ ::I Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. ::II Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. ::III Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. ::IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. ::V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. Maddə 43. Mənzil hüququ ::I Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. ::II Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ::I Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. ::II Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ::I Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. ::II Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ::I Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. ::II Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. ::III Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ::I Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. ::II Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. ::III İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. Maddə 48. Vicdan azadlığı ::I Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. ::II Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. ::III Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. ::IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ::I Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. ::II Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ::I Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. ::II Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ::I Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. ::II Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ::I Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. ::II Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. ::III Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ::I Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. ::II Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ::I Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. ::II Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. Maddə 56. Seçki hüququ ::I Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. ::II Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. ::III Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ::I Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. ::II Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. Maddə 58. Birləşmək hüququ ::I Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. ::II Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. ::III Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. ::IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ::I Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. ::II Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ::I Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. ::II Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. ::III Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ::I Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. ::II Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. ::III Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. ::IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. ::V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ::I Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. ::II Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ::I Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. ::II Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ::I Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. ::II Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ::I Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. ::II İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. ::III Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. ::IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. ::V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. ::VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. ::VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. ::VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ::I Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. ::II Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. ::III Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ::I Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. ::II Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 74. Vətənə sədaqət ::I Vətənə sədaqət müqəddəsdir. ::II Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. ::III Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. Maddə 76. Vətəni müdafiə ::I Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. ::II Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. Maddə 80. Məs`uliyyət Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. == Üçüncü bölmə == Dövlət hakimiyyəti 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ::I Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. ::III Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ::IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ::I Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. ::II İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ::I Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. ::III Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ::I Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-i və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. ::III Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ::I Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: 1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; 2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; 3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; 4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); 5. özü imtina etdikdə; 6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ::I Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ::I Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. ::II Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. ::III Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. ::IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ::I Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; 3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; 4. referendum; 5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; 6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; 7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; 8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; 9. dövlət təltifləri; 10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; 11. mülki hüquq obyektləri; 12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; 13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; 14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; 15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; 16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; 17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; 18. müdafiə və hərbi qulluq; 19. dövlət qulluğu; 20. təhlükəsizliyin əsasları; 21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; 22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; 23. rabitə və nəqliyyat işi; 24. statistika, metrologiya və standartlar; 25. gömrük işi; 26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; 27. bank işi, mühasibat, sığorta. ::II Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ::III Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ::I Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: 1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; 3. inzibati ərazi bölgüsü; 4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; 5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; 6. amnistiya; 7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; 8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; 9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; 10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; 11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; 12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; 14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; 15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; 16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; 17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; 18. referendum tə`yin edilməsi; 19. Auditor palatasının yaradılması. ::II Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. ::III Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. ::IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ::I Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. ::II Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. ::III Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. ::IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. ::V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ::I Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. ::II Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. ::II Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. ::III Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. ::IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. ::V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. ::II And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. ::II Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. ::III Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. ::II Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. ::III Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ::I Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. ::II Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. ::III Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: 1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; 2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; 3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; 4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; 5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; 6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; 7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; 8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; 9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; 12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; 14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; 15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; 16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; 17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; 18. referendum tə`yin edir; 19. qanunları imzalayır və dərc edir; 20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; 21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; 22. əfv edir; 23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; 24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; 25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; 26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; 27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; 28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; 29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; 30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; 31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; 32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. Maddə 110. Qanunların imzalanması ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. ::II Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloci və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ::I Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. ::II Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ::I Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. ::II Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. ::III Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. ::IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ::I Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. ::II Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. ::III Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; • Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; • maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; • nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; • Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ::I Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. ::II Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ::I Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. ::II Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ::I Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. ::II Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. ::III Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. ::IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ::I Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. ::II İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. ::III Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ::I Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. ::II Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. ::III Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. ::IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. ::V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. ::VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ::I Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. ::II Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ::I Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. ::II Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. ::III Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. ::IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. ::V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. ::VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. ::VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. ::VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. ::IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. ::X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ::I Hakimlər toxunulmazdırlar. ::II Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. ::III Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. ::IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. ::V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ::I Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. ::II Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ::III Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: 1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; 3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; 4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; 6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; 7. siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; 8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; 9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. ::IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. ::V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. ::VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. ::VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ::I Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. ::II Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ::I Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. ::II Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ::I Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. ::II Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. ::III Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. ::IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. ::V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ::I Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. ::II Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. ::III. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. ::IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. ::V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ::I Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. ::II Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ::I Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. ::II Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. ::III Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ::I Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; 2. vergilər; 3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; 4. sosial tə`minat; 5. ətraf mühitin qorunması; 6. turizm; 7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1595 2006-10-18T17:14:47Z Mehrdad 7 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. == Birinci bölmə == '''Ümumi müddəalar''' 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. Maddə 2. Xalqın suverenliyi :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. Maddə 5. Xalqın vahidliyi :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları Maddə 7. Azərbaycan dövləti :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. Maddə 9. Silahlı Qüvvələr :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. Maddə 11. Ərazi :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Maddə 13. Mülkiyyət :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. Maddə 14. Təbii ehtiyatlar Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. Maddə 17. Ailə və dövlət :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. Maddə 18. Din və dövlət :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. Maddə 19. Pul vahidi :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. Maddə 21. Dövlət dili :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. Maddə 22. Paytaxt Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. == İkinci bölmə == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. Maddə 25. Bərabərlik hüququ :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. Maddə 27. Yaşamaq hüququ :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. Maddə 28. Azadlıq hüququ :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. Maddə 29. Mülkiyyət huququ :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. Maddə 34. Nikah hüququ :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. Maddə 35. Əmək hüququ :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. Maddə 36. Tə`til hüququ :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. Maddə 37. İstirahət hüququ :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. Maddə 40. Mədəniyyət hüququ :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. Maddə 42. Təhsil hüququ :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. Maddə 43. Mənzil hüququ :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. Maddə 47. Fikir və söz azadlığı :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. Maddə 48. Vicdan azadlığı :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. Maddə 50. Mə`lumat azadlığı :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. Maddə 56. Seçki hüququ :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 57. Müraciət etmək hüququ :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. Maddə 58. Birləşmək hüququ :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. Maddə 60. Hüqüq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. Maddə 74. Vətənə sədaqət :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. Maddə 76. Vətəni müdafiə :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. Maddə 80. Məs`uliyyət Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. == Üçüncü bölmə == Dövlət hakimiyyəti 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; 5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; 30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. Maddə 110. Qanunların imzalanması :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloci və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1663 2006-11-28T21:14:47Z Amd628 15 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ===== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1664 2006-11-28T21:17:20Z Amd628 15 /* = Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1666 2006-11-29T17:27:07Z Amd628 15 /* Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1667 2006-11-29T17:28:58Z Amd628 15 /* Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1668 2006-11-29T17:31:50Z Amd628 15 /* Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1669 2006-11-29T18:07:31Z Amd628 15 /* Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1670 2006-11-29T18:09:18Z Amd628 15 /* Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları */ '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər; ::2. vergilər; ::3. Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri; ::4. sosial tə`minat; ::5. ətraf mühitin qorunması; ::6. turizm; ::7. səhiyyə, elm, mədəniyyət. 1671 2006-11-29T20:52:59Z Amd628 15 '''Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası''' Azərbaycan xalqı özünün çoxəsrlik dövlətçilik ən`ənələrini davam etdirərək, “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktında əks olunan prinsipləri əsas götürərək, bütün cəmiyyətin və hər kəsin firavanlığının tə`min edilməsini arzulayaraq, ədalətin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsini istəyərək, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında öz məs`uliyyətini anlayaraq, suveren hüququndan istifadə edərək, təntənəli surətdə aşağıdakı niyyətlərini bəyan edir: * Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq; * Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa tə`minat vermək; * vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq; * xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini tə`min edən hüquqi, dünyəvi dövlət qurmaq; * ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq hamının layiqli həyat səviyyəsini tə`min etmək; * ümumbəşəri dəyərlərə sadiq olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və bu məqsədlə qarşılıqlı fəaliyyət göstərmək. Yuxarıda sadalanan ülvi niyyətlərlə ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə bu Konstitusiya qəbul edilir. = Birinci bölmə = == '''Ümumi müddəalar''' == === 1-ci fəsil. Xalq hakimiyyəti === ==== Maddə 1. Hakimiyyətin mənbəyi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyətinin yeganə mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. :II. Azərbaycan xalqı Azərbaycan Respublikası ərazisində və ondan kənarda yaşayan, Azərbaycan dövlətinə və onun qanunlarına tabe sayılan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarından ibarətdir; bu isə beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş normaları istisna etmir. ==== Maddə 2. Xalqın suverenliyi ==== :I. Sərbəst və müstəqil öz müqəddəratını həll etmək və öz idarəetmə formasını müəyyən etmək Azərbaycan xalqının suveren hüququdur. :II. Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi — referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. ==== Maddə 3. Ümumxalq səsverməsi — referendum yolu ilə həll edilən məsələlər ==== :I. Azərbaycan xalqı öz hüquqları və mənafeləri ilə bağlı olan hər bir məsələni referendumla həll edə bilər. :II. Aşağıdakı məsələlər yalnız referendumla həll oluna bilər: ::1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının qəbul edilməsi və ona dəyişikliklər edilməsi; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədlərinin dəyişdirilməsi. ==== Maddə 4. Xalqı təmsil etmək hüququ ==== Xalqın seçdiyi səlahiyyətli nümayəndələrindən başqa heç kəsin xalqı təmsil etmək, xalqın adından danışmaq və xalqın adından müraciət etmək hüququ yoxdur. ==== Maddə 5. Xalqın vahidliyi ==== :I. Azərbaycan xalqı vahiddir. :II. Azərbaycan xalqının vahidliyi Azərbaycan dövlətinin təməlini təşkil edir. Azərbaycan Respublikası bütün Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının ümumi və bölünməz vətənidir. ==== Maddə 6. Hakimiyyətin mənimsənilməsinə yol verilməməsi. ==== :I. Azərbaycan xalqının heç bir hissəsi, sosial qrup, təşkilat və ya heç bir şəxs hakimiyyətin həyata keçirilməsi səlahiyyətini mənimsəyə bilməz. :II. Hakimiyyətin mənimsənilməsi xalqa qarşı ən ağır cinayətdir. === 2-ci fəsil. Dövlətin əsasları === ==== Maddə 7. Azərbaycan dövləti ==== :I. Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi, dünyəvi, unitar respublikadır. :II. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə yalnız hüquqla, xarici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn müddəalarla məhdudlaşır. :III. Azərbaycan Respublikasında dövlət hakimiyyəti hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi əsasında təşkil edilir: * qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir; * icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə mənsubdur; * məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :IV. Bu Konstitusiyanın müddəalarına əsasən qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərir və öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqildirlər. ==== Maddə 8. Azərbaycan dövlətinin başçısı ==== :I. Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini tə`min edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının tə`minatçısıdır. :IV. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin tə`minatçısıdır. ==== Maddə 9. Silahlı Qüvvələr ==== :I. Azərbaycan Respublikası öz təhlükəsizliyini və müdafiəsini tə`min etmək məqsədi ilə Silahlı Qüvvələr və başqa silahlı birləşmələr yaradır. :II. Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanıdır. ==== Maddə 10. Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri ==== Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərlə münasibətlərini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarında nəzərdə tutulan prinsiplər əsasında qurur. ==== Maddə 11. Ərazi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və bölünməzdir. :II. Azərbaycan Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisi özgəninkiləşdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər. ==== Maddə 12. Dövlətin ali məqsədi ==== :I. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`min edilməsi dövlətin ali məqsədidir. :II. Bu Konstitusiyada sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. ==== Maddə 13. Mülkiyyət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət toxunulmazdır və dövlət tərəfindən müdafiə olunur. :II. Mülkiyyət dövlət mülkiyyəti, xüsusi mülkiyyət və bələdiyyə mülkiyyəti növündə ola bilər. :III. Mülkiyyətdən insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, cəmiyyətin və dövlətin mənafeləri, şəxsiyyətin ləyaqəti əleyhinə istifadə edilə bilməz. ==== Maddə 14. Təbii ehtiyatlar ==== Təbii ehtiyatlar hər hansı fiziki və ya hüquqi şəxslərin hüquqlarına və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına mənsubdur. ==== Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. :II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa tə`minat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir. ==== Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət ==== :I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. :II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mə`nəvi irsini qoruyur. ==== Maddə 17. Ailə və dövlət ==== :I. Cəmiyyətin əsas özəyi kimi ailə dövlətin xüsusi himayəsindədir. :II. Uşaqların qayğısına qalmaq və onları tərbiyə etmək valideynlərin borcudur. Bu borcun yerinə yetirilməsinə dövlət nəzarət edir. ==== Maddə 18. Din və dövlət ==== :I. Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır. Bütün dini e`tiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. :II. İnsan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliği qadağandır. :III. Dövlət təhsil sistemi dünyəvi xarakter daşıyır. ==== Maddə 19. Pul vahidi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının pul vahidi manatdır. :II. Pul nişanlarının tədavülə buraxılması və tədavüldən çıxarılması hüququ yalnız Milli Banka mənsubdur. Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı dövlətin müstəsna mülkiyyətindədir. :III. Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağandır. ==== Maddə 20. Dövlətin borclarına qoyulan məhdudiyyətlər ==== Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə kömək məqsədi ilə alınmış borclar Azərbaycan Respublikası tərəfindən öhdəlik kimi qəbul edilə və ödənilə bilməz. ==== Maddə 21. Dövlət dili ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını tə`min edir. :II. Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını tə`min edir. ==== Maddə 22. Paytaxt ==== Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhəridir. ==== Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri ==== :I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himnidir. :II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir. :III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət Himninin musiqisi və mətni Konstitusiya Qanunu ilə müəyyən edilir. = İkinci bölmə = == Əsas hüquqlar, azadlıqlar və vəzifələr == === 3-cü fəsil. Əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları === ==== Maddə 24. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının əsas prinsipi ==== :I. Hər kəsin doğulduğu andan toxunulmaz, pozulmaz və ayrılmaz hüquqları və azadlıqları vardır. :II. Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məs`uliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir. ==== Maddə 25. Bərabərlik hüququ ==== :I. Hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. :II. Kişi ilə qadının eyni hüquqları və azadlıqları vardır. :III. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə tə`minat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır. ==== Maddə 26. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsi ==== :I. Hər kəsin qanunla qadağan olunmayan üsul və vasitələrlə öz hüquqlarını və azadlıqlarını müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Dövlət hər kəsin hüquqlarının və azadlıqlarının müdafiəsinə tə`minat verir. ==== Maddə 27. Yaşamaq hüququ ==== :I. hər kəsin yaşamaq hüququ vardır. :II. Dövlətə silahlı basqın zamanı düşmən əsgərlərinin öldürülməsi, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmünə əsasən ölüm cəzasının tətbiqi və qanunla nəzərdə tutulmuş digir hallar istisna olmaqla hər bir şəxsin yaşamaq hüququ toxunulmazdır. :III. Müstəsna cəza tədbiri kimi ölüm cəzası, tam ləğv edilənədək, yalnız dövlətə, insan həyatına və sağlamlığına qarşı xüsusilə ağır cinayətlərə görə qanunla müəyyən edilə bilər. :IV. Qanunla nəzərdə tutulmuş zəruri müdafiə, son zərurət, cinayətkarın yaxalanması və tutulması, həbsdə olanın həbs yerindən qaçmasının qarşısının alınması, dövlətə qarşı qiyamın yatırılması və ya dövlət çevrilişinin qarşısının alınması, fövqəl`adə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin verdiyi əmrin yerinə yetirilməsi, ölkəyə silahlı basqın edilməsi halları istisna olmaqla insana qarşı silah işlədilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 28. Azadlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin azadlıq hüququ vardır. :II. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. :III. Qanuni surətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində olan hər kəs sərbəst hərəkət edə bilər, özünə yaşayış yeri seçə bilər və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən kənara gedə bilər. :IV. Azərbaycan Respublikası vətəndaşının hər zaman maneəsiz öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ vardır. ==== Maddə 29. Mülkiyyət huququ ==== :I. Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır. :II. Mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir. Mülkiyyət hüququ, o cümlədən xüsusi mülkiyyət hüququ qanunla qorunur. :III. Hər kəsin mülkiyyətində daşınar və daşınmaz əmlak ola bilər. Mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. :IV. Heç kəs məhkəmənin qərarı olmadan mülkiyyətindən məhrum edilə bilməz. Əmlakın tam müsadirəsinə yol verilmir. Dövlət ehtiyacları və ya ictimai ehtiyaclar üçün mülkiyyətin özgəninkiləşdirilməsinə yalnız qabaqcadan onun dəyərini ədalətli ödəmək şərti ilə yol verilə bilər. :V. Dövlət vərəsəlik hüququna tə`minat verir. ==== Maddə 30. Əqli mülkiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin əqli mülkiyyət hüququ vardır. :II. Müəlliflik hüququ, ixtiraçılıq hüququ və əqli mülkiyyət hüququnun başqa növləri qanunla qorunur. ==== Maddə 31. Təhlükəsiz yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin təhlükəsiz yaşamaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsin həyatına, fiziki və mə`nəvi sağlamlığına, mülkiyyətinə, mənzilinə qəsd etmək, ona qarşı zor işlətmək qadağandır. ==== Maddə 32. Şəxsi toxunulmazlıq hüququ ==== :I. Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. :II. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır. Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa şəxsi həyata müdaxilə etmək qadağandır. :III. Öz razılığı olmadan kimsənin şəxsi həyatı haqqında mə`lumatın toplanılmasına, saxlanılmasına, istifadəsinə və yayılmasına yol verilmir. :IV. Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən mə`lumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət tə`minat verir. Bu hüquq qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada cinayətin qarşısını almaqdan və ya cinayət işinin istintaqı zamanı həqiqəti üzə çıxarmaqdan ötrü məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 33. Mənzil toxunulmazlığı hüququ ==== :I. Hər kəsin mənzil toxunulmazlığı hüququ vardır. :II. Qanunla müəyyən edilmiş hallar və ya məhkəmə qərarı istisna olmaqla mənzildə yaşayanların iradəsi ziddinə heç kəs mənzilə daxil ola bilməz. ==== Maddə 34. Nikah hüququ ==== :I. Hər kəsin qanunla nəzərdə tutulmuş yaşa çatdıqda ailə qurmaq hüququ vardır. :II. Nikah könüllü razılıq əsasında bağlanılır. Heç kəs zorla evləndirilə (ərə verilə) bilməz. :III. Nikah və ailə dövlətin himayəsindədir. Analıq, atalıq, uşaqlıq qanunla mühafizə edilir. Dövlət çoxuşaqlı ailələrə yardım göstərir. :IV. Ər ilə arvadın hüquqları bərabərdir. Uşaqlara qayğı göstərmək, onları tərbiyə etmək valideynlərin həm hüququ, həm də borcudur. :V. Valideynlərə hörmət etmək, onların qayğısına qalmaq uşaqların borcudur. 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli uşaqlar əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa borcludurlar. ==== Maddə 35. Əmək hüququ ==== :I. Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır. :II. Hər kəsin əməyə olan qabiliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququ vardır. :III. Heç kəs zorla işlədilə bilməz. :IV. Əmək müqavilələri sərbəst bağlanılır. Heç kəs əmək müqaviləsi bağlamağa məcbur edilə bilməz. :V. Məhkəmə qərarı əsasında şərtləri və müddətləri qanunla nəzərdə tutulan məcburi əməyə cəlb etmək, hərbi xidmət zamanı səlahiyyətli şəxslərin əmrlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar işlətmək, fövqəl`adə vəziyyət və hərbi vəziyyət zamanı vətəndaşlara tələb olunan işləri gördürmək hallarına yol verilir. :VI. Hər kəsin təhlükəsiz və sağlam şəraitdə işləmək, heç bir ayrı-seçkilik qoyulmadan öz işinə görə dövlətin müəyyənləşdirdiyi minimum əmək haqqı miqdarından az olmayan haqq almaq hüququ vardır. :VII. İşsizlərin dövlətdən sosial müavinət almaq hüququ vardır. :VIII. Dövlət işsizliyin aradan qaldırılması üçün bütün imkanlarından istifadə edir. ==== Maddə 36. Tə`til hüququ ==== :I. Hər kəsin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə tə`til etmək hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi əsasında işləyənlərin tə`til etmək hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda məhdudlaşdırıla bilər. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və digər silahlı birləşmələrdə xidmət edən hərbi qulluqçular və mülki şəxslər tə`til edə bilməzlər. :III. Fərdi və kollektiv əmək mübahisələri qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada həll edilir. ==== Maddə 37. İstirahət hüququ ==== :I. Hər kəsin istirahət hüququ vardır. :II. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin gündə 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə azı bir dəfə 21 təqvim günündən az olmayan ödənişli mə`zuniyyət verilməsi tə`min edilir. Maddə 38. Sosial tə`minat hüququ ==== Maddə 38. Sosial təminat hüququ ==== :I. Hər kəsin sosial tə`minat hüququ vardır. :II. Yardıma möhtac olanlara kömək etmək, ilk növbədə, onların ailə üzvlərinin borcudur. :III. Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial tə`minat almaq hüququna malikdir. :IV. Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir. :V. Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial tə`minatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır. ==== Maddə 39. Sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır. :II. Hər kəsin ətraf mühitin əsl vəziyyəti haqqında mə`lumat toplamaq və ekoloci hüquqpozma ilə əlaqədar onun sağlamlığına və əmlakına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququ vardır. ==== Maddə 40. Mədəniyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin mədəni həyatda iştirak etmək, mədəniyyət tə`sisatlarından və mədəni sərvətlərdən istifadə etmək hüququ vardır. :II. Hər kəs tarixi, mədəni və mə`nəvi irsə hörmətlə yanaşmalı, ona qayğı göstərməli, tarix və mədəniyyət abidələrini qorumalıdır. ==== Maddə 41. Sağlamlığın qorunması hüququ ==== :I. Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. :II. Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına tə`minat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır. :III. İnsanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məs`uliyyətə cəlb edilirlər. ==== Maddə 42. Təhsil hüququ ==== :I. Hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququ vardır. :II. Dövlət pulsuz icbari ümumi orta təhsil almaq hüququnu tə`min edir. :III. Təhsil sisteminə dövlət tərəfindən nəzarət edilir. :IV. Maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq iste`dadlı şəxslərin təhsili davam etdirməsinə dövlət zəmanət verir. :V. Dövlət minimum təhsil standartlarını müəyyən edir. ==== Maddə 43. Mənzil hüququ ==== :I. Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. :II. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür. ==== Maddə 44. Milli mənsubiyyət hüququ ==== :I. Hər kəsin milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq hüququ vardır. :II. Heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 45. Ana dilindən istifadə hüququ ==== :I. Hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. :II. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. ==== Maddə 46. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ ==== :I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. :II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz. :III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya mə`ruz qala bilməz. Özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməz. ==== Maddə 47. Fikir və söz azadlığı ==== :I. Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. :II. Heç kəs öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilə bilməz. :III. İrqi, milli, dini, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqat və təbliğata yol verilmir. ==== Maddə 48. Vicdan azadlığı ==== :I. Hər kəsin vicdan azadlığı vardır. :II. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə e`tiqad etmək, yaxud heç bir dinə e`tiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. :III. Dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi, ictimai qaydanı pozmursa və ya ictimai əxlaqa zidd deyildirsə, sərbəstdir. :IV. Dini e`tiqad və ya əqidə hüquq pozuntusuna bəraət qazandırmır. ==== Maddə 49. Sərbəst toplaşmaq azadlığı ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. :II. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. ==== Maddə 50. Mə`lumat azadlığı ==== :I. Hər kəsin qanuni yolla istədiyi mə`lumatı axtarmaq, əldə etmək, ötürmək, hazırlamaq və yaymaq azadlığı vardır. :II. Kütləvi informasiyanın azadlığına tə`minat verilir. Kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. ==== Maddə 51. Yaradıcılıq azadlığı ==== :I. Hər kəsin yaradıcılıq azadlığı vardır. :II. Dövlət ədəbi-bədii, elmi-texniki və başqa yaradıcılıq növlərinin azad həyata keçirilməsinə tə`minat verir. ==== Maddə 52. Vətəndaşlıq hüququ ==== Azərbaycan dövlətinə mənsub olan, onunla siyasi və hüquqi bağlılığı, habelə qarşılıqlı hüquq və vəzifələri olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarından doğulmuş şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Valideynlərindən biri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxs Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. ==== Maddə 53. Vətəndaşlıq hüququnun tə`minatı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından məhrum edilə bilməz. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı heç bir halda Azərbaycan Respublikasından qovula və ya xarici dövlətə verilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikası onun ərazisindən kənarda müvəqqəti və ya daimi yaşayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının hüquqi müdafiəsinə tə`minat verir və onlara hamilik edir. ==== Maddə 54. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında maneəsiz iştirak etmək hüququ vardır. :II. Dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə müstəqil müqavimət göstərmək Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının hüququdur. ==== Maddə 55. Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələr vasitəsilə həyata keçirə bilərlər. :II. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları dövlət orqanlarında qulluq etmək imkanına malikdirlər. Dövlət orqanlarının vəzifəli şəxsləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları sırasından tə`yin edilirlər. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər dövlət qulluğuna qanunla müəyyənləşdirilmiş qaydada qəbul edilə bilərlər. ==== Maddə 56. Seçki hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına seçmək və seçilmək, habelə referendumda iştirak etmək hüququ vardır. :II. Məhkəmənin qərarı ilə fəaliyyət qabiliyyətsizliyi təsdiq olunmuş şəxslərin seçkilərdə, habelə referendumda iştirak etmək hüququ yoxdur. :III. Hərbi qulluqçuların, hakimlərin, dövlət mə`murlarının, din xadimlərinin, məhkəmənin hökmü ilə azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin bu Konstitusiyada və qanunda nəzərdə tutulan digər şəxslərin seçkilərdə iştirak etmək hüququ qanunla məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 57. Müraciət etmək hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarına şəxsən müraciət etmək, habelə fərdi və kollektiv yazılı müraciətlər göndərmək hüququ vardır. Hər bir müraciətə qanunla müəyyən edilmiş qaydada və müddətlərdə yazılı cavab verilməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının dövlət orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, habelə ayrı-ayrı vətəndaşların fəaliyyətini və ya işini tənqid etmək hüququ vardır. Tənqidə görə tə`qib qadağandır. Təhqir və böhtan tənqid sayıla bilməz. ==== Maddə 58. Birləşmək hüququ ==== :I. Hər kəsin başqaları ilə birləşmək hüququ vardır. :II. Hər kəs istənilən birlik, o cümlədən siyasi partiya, həmkarlar ittifaqı və digər ictimai birlik yaratmaq və ya mövcud birliyə daxil olmaq hüququna malikdir. Bütün birliklərin sərbəst fəaliyyətinə tə`minat verilir. :III. Heç kəs hər hansı birliyə daxil olmağa və ya onun üzvlüyündə qalmağa məcbur edilə bilməz. :IV. Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya hər hansı hissəsində qanuni dövlət hakimiyyətini zorla devirmək məqsədi güdən birliklər qadağandır. Konstitusiyanı və qanunları pozan birliklərin fəaliyyətinə yalnız məhkəmə qaydasında xitam verilə bilər. ==== Maddə 59. Azad sahibkarlıq hüququ ==== Hər kəs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər. ==== Maddə 60. Hüquq və azadlıqların məhkəmə tə`minatı ==== :I. Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının məhkəmədə müdafiəsinə tə`minat verilir. :II. Hər kəs dövlət orqanlarının, siyasi partiyaların, həmkarlar ittifaqlarının və digər ictimai birliklərin, vəzifəli şəxslərin qərar və hərəkətlərindən (yaxud hərəkətsizliyindən) məhkəməyə şikayət edə bilər. ==== Maddə 61. Hüquqi yardım almaq hüququ ==== :I. Hər kəsin yüksək keyfiyyətli hüquqi yardım almaq hüququ vardır. :II. Qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda hüquqi yardım ödənişsiz, dövlət hesabına göstərilir. :III. Hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. ==== Maddə 62. Məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi ==== Hər kəsin onun işinə qanunla müəyyən edilmiş məhkəmədə baxılması hüququ vardır. Şəxsin razılığı olmadan onun işinə başqa məhkəmədə baxılmasına yol verilmir. ==== Maddə 63. Təqsirsizlik prezumpsiyası ==== :I. Hər kəsin təqsirsizlik prezumpsiyası hüququ vardır. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs, onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. :II. Şəxsin təqsirli olduğuna əsaslı şübhələr varsa, onun təqsirli bilinməsinə yol verilmir. :III. Cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxs özünün təqsirsizliyini sübuta yetirməyə borclu deyildir. :IV. Ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz. :V. Məhkəmənin hökmü olmasa kimsə cinayətdə təqsirli sayıla bilməz. ==== Maddə 64. Bir cinayətə görə təkrarən məhkum etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs bir cinayətə görə təkrarən məhkum edilə bilməz. ==== Maddə 65. Məhkəməyə təkrar müraciət hüququ ==== Məhkəmənin məhkum etdiyi hər bir şəxsin öz barəsində çıxarılmış hökmə qanunla nəzərdə tutulan qaydada yuxarı məhkəmədə yenidən baxılması, habelə özünün əfv edilməsi və cəzasının yüngülləşdirilməsi haqqında müraciət etmək hüququ vardır. ==== Maddə 66. Qohumların əleyhinə ifadə verməyə məcbur etməyə yol verilməməsi ==== Heç kəs özünə, arvadına (ərinə), övladlarına, valideynlərinə, qardaşına, bacısına qarşı ifadə verməyə məcbur edilə bilməz. Əleyhinə ifadə verilməsi məcburi olmayan qohumların tam siyahısı qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 67. Tutulan, həbsə alınan və cinayət törədilməsində ittiham edilənlərin hüquqları ==== Səlahiyyətli dövlət orqanlarının tutduğu, həbsə aldığı, cinayət törədilməsində ittiham etdiyi hər bir şəxsə dərhal onun hüquqları bildirilir və tutulmasının, həbsə alınmasının və cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilməsinin səbəbləri izah edilir. ==== Maddə 68. Zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ ==== :I. Cinayət, habelə hakimiyyətdən sui-istifadə nəticəsində zərər çəkmiş şəxsin hüquqları qanunla qorunur. Zərər çəkmiş şəxsin ədalət mühakiməsində iştirak etmək və ona vurulmuş zərərin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır. :II. Hər kəsin dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır. ==== Maddə 69. Əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquqları ==== :I. Əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər Azərbaycan Respublikasında olarkən, qanunla və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə ilə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər bütün hüquqlardan istifadə edə bilər və bütün vəzifələri yerinə yetirməlidirlər. :II. Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin hüquq və azadlıqları yalnız beynəlxalq hüquq normalarına və Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun olaraq məhdudlaşdırıla bilər. ==== Maddə 70. Siyasi sığınacaq hüququ ==== :I. Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir. :II. Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə tə`qib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir. ==== Maddə 71. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının tə`minatı ==== :I. Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur. :II. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra bilməz. :III. Yalnız müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəl`adə vəziyyət, habelə səfərbərlik e`lan edilərkən insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan mə`lumat verilir. :IV. Heç bir halda heç kəs din, vicdan, fikir və əqidəsini açıqlamağa məcbur edilə bilməz və bunlara görə təqsirləndirilə bilməz. :V. Bu Konstitusiyanın heç bir müddəası insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. :VI. Azərbaycan Respublikası ərazisində insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları birbaşa qüvvədədir. :VII. İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir. :VIII. Heç kəs törədildiyi zaman hüquq pozuntusu sayılmayan əmələ görə məs`uliyyət daşımır. Hüquq pozuntusu törədildikdən sonra yeni qanunla bu cür hərəkətlərə görə məs`uliyyət aradan qaldırılmışsa və ya yüngülləşdirilmişsə, yeni qanun tətbiq edilir. === 4-cü fəsil. Vətəndaşların əsas vəzifələri === ==== Maddə 72. Vətəndaşların vəzifələrinin əsası ==== :I. Dövlət və cəmiyyət qarşısında hər bir şəxs onun hüquq və azadlıqlarından bilavasitə irəli gələn vəzifələr daşıyır. :II. Hər bir şəxs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarına hörmət bəsləməli, qanunla müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirməlidir. :III. Qanunu bilməmək məs`uliyyətdən azad etmir. ==== Maddə 73. Vergilər və başqa dövlət ödənişləri ==== :I. Qanunla müəyyən edilmiş vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini tam həcmdə və vaxtında ödəmək hər kəsin borcudur. :II. Heç kəs qanunla nəzərdə tutulmuş əsaslar olmadan və qanunda göstərilmiş həcmdən əlavə vergiləri və başqa dövlət ödənişlərini ödəməyə məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 74. Vətənə sədaqət ==== :I. Vətənə sədaqət müqəddəsdir. :II. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən şəxslər öz vəzifələrini dürüst və layiqincə yerinə yetirməməyə görə məs`uliyyət daşıyırlar və qanunla müəyyən edilmiş hallarda and içirlər. :III. Vəzifəyə seçilmə və ya tə`yinat yolu ilə qanunvericilik, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti orqanlarında işləyən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına sadiq qalacağına and içmiş şəxs dövlətə qarşı cinayətdə,o cümlədən dövlətə qarşı qiyamda və ya dövlət çevrilişində ittiham edilibsə və bu ittiham əsasında məhkum olunubsa, həmin vəzifədən getmiş sayılır və bir daha bu vəzifəni tuta bilməz. ==== Maddə 75. Dövlət rəmzlərinə hörmət ==== Hər bir vətəndaş Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinə — bayrağına, gerbinə və himninə hörmət etməlidir. ==== Maddə 76. Vətəni müdafiə ==== :I. Vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın borcudur. Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vətəndaşlar hərbi xidmət keçirlər. :II. Vətəndaşların əqidəsi həqiqi hərbi xidmət keçməyə ziddirsə, qanunla müəyyən edilmiş hallarda həqiqi hərbi xidmətin alternativ hərbi xidmətlə əvəz olunmasına yol verilir. ==== Maddə 77. Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması ==== Tarix və mədəniyyət abidələrini qorumaq hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 78. Ətraf mühitin qorunması ==== Ətraf mühitin qorunması hər bir şəxsin borcudur. ==== Maddə 79. Qanuna zidd vəzifələrin icrasına yol verilməməsi ==== Heç kəs Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və ya qanunlarına zidd vəzifələrin icrasına məcbur edilə bilməz. ==== Maddə 80. Məs`uliyyət ==== Konstitusiyanın və qanunların pozulması, o cümlədən Konstitusiyada və qanunlarda nəzərdə tutulan hüquqlardan sui-istifadə və ya vəzifələrin yerinə yetirilməməsi qanunla müəyyən edilən məs`uliyyətə səbəb olur. = Üçüncü bölmə = == Dövlət hakimiyyəti == === 5-ci fəsil. Qanunvericilik hakimiyyəti === ==== Maddə 81. Qanunvericilik hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi həyata keçirir. ==== Maddə 82. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin say tərkibi ==== Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 125 deputatdan ibarətdir. ==== Maddə 83. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının seçkilərinin əsasları ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları macoritar və proporsional seçki sistemləri ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə seçilirlər. ==== Maddə 84. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi çağırışının səlahiyyət müddəti ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti 5 ildir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin hər çağırışının seçkiləri hər beş ildən bir noyabr ayının birinci bazar günü keçirilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyət müddəti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin çağırışının səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. :IV. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından çıxanların yerinə yeni seçkilər keçirilərsə, yeni seçilən deputatın səlahiyyət müddəti deputatlıqdan çıxanın qalan səlahiyyət müddəti ilə məhdudlaşır. ==== Maddə 85. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığına namizədlərə aid tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının yaşı 25-dən aşağı olmayan hər bir vətəndaşı qanunla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilə bilər. :II. İkili vətəndaşlığı olan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olan, icra və ya məhkəmə hakimiyyəti sistemlərində qulluq edən, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla, başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olan şəxslər, din xadimləri, fəaliyyət qabiliyyətsizliyi məhkəmə tərəfindən təsdiq edilən, ağır cinayətlərə görə məhkum olunmuş şəxslər, məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü ilə azadlıqdan məhrumetmə yerlərində cəza çəkən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə deputat seçilə bilməzlər. ==== Maddə 86. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının seçkilərinin nəticələrinin yoxlanılması və təsdiqi ==== Seçkilərin nəticələrinin düzgünlüyünü Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yoxlayır və təsdiq edir. ==== Maddə 87. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətinin bitməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlarının səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yeni çağırışının ilk iclas günü bitir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından çıxanların yerinə seçkilər Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyət müddətinin bitməsinə 120 gündən az müddət qalarsa, keçirilmir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq olunduqda səlahiyyətlidir. ==== Maddə 88. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sessiyaları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi hər il iki növbəti sessiyaya yığılır. Yaz sessiyası fevralın 1-də başlanır və mayın 31-dək davam edir. Payız sessiyası sentyabrın 30-da başlanır və dekabrın 30-dək davam edir. Əgər fevralın 1-I. və sentyabrın 30-u istirahət günlərinə düşərsə, sessiya bu gündən sonra gələn birinci iş günü öz işinə başlayır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası həmin gündən başlayaraq bir həftədən gec olmayaraq çağırılır. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilərdən sonra fevralın 1-dək onun 83 deputatının səlahiyyətləri təsdiq edilməzsə, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclasının keçirilmə vaxtını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi müəyyən edir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyalarını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 42 deputatının tələbi əsasında çağırır. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin növbədənkənar sessiyasının gündəliyini müvafiq olaraq onun çağırılmasını tələb edənlər müəyyənləşdirir. Bu gündəlikdəki məsələlərə baxıldıqdan sonra növbədənkənar sessiyanın işi bitir. ==== Maddə 89. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatlığından məhrumetmə və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının səlahiyyətlərinin itirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı aşağıdakı hallarda mandatdan məhrum edilir: ::1. seçkilər zamanı səslərin düzgün hesablanmadığı aşkar olunduqda; ::2. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığından çıxdıqda və ya başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul etdikdə; ::3. cinayət törətdikdə və məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü olduqda; ::4. dövlət orqanlarında vəzifə tutduqda, din xadimi olduqda, sahibkarlıq, kommersiya və başqa ödənişli fəaliyyətlə məşğul olduqda (elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyəti istisna olmaqla); ::5. özü imtina etdikdə; ::6. deputatın mənsub olduğu siyasi partiya ləğv edildikdə. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlığından məhrumetmə haqqında qərar qanunla müəyyən edilmiş qaydada qəbul edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilmədikdə və qanunda nəzərdə tutulmuş digər hallarda onların səlahiyyətləri itirilir. Müvafiq qərarın qəbul edilmə qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 90. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının şəxsiyyəti toxunulmazdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı səlahiyyət müddəti ərzində cinayət başında yaxalanma hallarından başqa, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, tutula bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatını tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatının toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə xitam verilə bilər. ==== Maddə 91. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının məs`uliyyətə cəlb olunmasına qoyulan qadağanlar ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları Azərbaycan Respublikası Milli Məclisindəki fəaliyyətinə, sesverməyə və söylədiyi fikrə görə məs`uliyyətə cəlb oluna bilməzlər. Razılığı olmadan onlardan bu hallarla əlaqədar izahat, ifadə tələb edilə bilməz. ==== Maddə 92. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili ==== Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi öz iş qaydasını müəyyən edir və Milli Məclisin müvafiq orqanlarını yaradır, o cümlədən öz sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və başqa komissiyalar təşkil edir, hesablama palatası yaradır. ==== Maddə 93. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər üzrə Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Konstitusiya qanunları, qanunlar və qərarlar, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul edilir. :III. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatları səsvermə hüququnu şəxsən həyata keçirirlər. :IV. Qanunlarda və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarında icra hakimiyyəti və məhkəmə orqanlarına konkret tapşırıqlar nəzərdə tutula bilməz. ==== Maddə 94. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir: ::1. bu Konstitusiyada təsbit edilmiş insan və vətəndaş hüquqlarından və azadlıqlarından istifadə, bu hüquqların və azadlıqların dövlət tə`minatı; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkiləri; ::3. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilər və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının statusu; ::4. referendum; ::5. məhkəmə quruluşu və hakimlərin statusu; prokurorluq; vəkillik və notariat; ::6. məhkəmə icraatı, məhkəmə qərarlarının icrası; ::7. bələdiyyələrə seçkilər və bələdiyyələrin statusu; ::8. fövqəl`adə vəziyyət recimi; hərbi vəziyyət recimi; ::9. dövlət təltifləri; ::10. fiziki və hüquqi şəxslərin statusu; ::11. mülki hüquq obyektləri; ::12. əqdlər, mülki müqavilələr, nümayəndəlik və vərəsəlik; ::13. mülkiyyət hüququ, o cümlədən dövlət, xüsusi və bələdiyyə mülkiyyətinin hüquqi recimi, əqli mülkiyyət hüququ; digər əşya hüquqları; öhdəlik hüququ; ::14. ailə münasibətləri, o cümlədən himayəçilik və qəyyumluq; ::15. maliyyə fəaliyyətinin əsasları, vergilər, rüsumlar və ödənişlər; gömrük işi; ::16. əmək münasibətləri və sosial tə`minat; ::17. cinayətlərin və başqa hüquq pozuntularının müəyyən edilməsi, onların törədilməsinə görə məs`uliyyətin tə`yin edilməsi; ::18. müdafiə və hərbi qulluq; ::19. dövlət qulluğu; ::20. təhlükəsizliyin əsasları; ::21. ərazi quruluşu; dövlət sərhədi recimi; ::22. beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi; ::23. rabitə və nəqliyyat işi; ::24. statistika, metrologiya və standartlar; ::25. gömrük işi; ::26. ticarət işi və birca fəaliyyəti; ::27. bank işi, mühasibat, sığorta. :II. Bu maddənin 2, 3, 4-cü bəndlərində göstərilən məsələlərə dair qanunlar 83 səs çoxluğu ilə, qalan məsələlərə dair qanunlar isə 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. :III. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 95. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== :I. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin səlahiyyətinə aşağıdakı məsələlərin həlli aiddir: ::1. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi; ::3. inzibati ərazi bölgüsü; ::4. dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi; ::5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət; ::6. amnistiya; ::7. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasının təsdiqi; ::8. bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının təsdiqi; ::9. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin vəzifəyə tə`yin edilməsinə razılıq verilməsi; ::10. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin tə`yin edilməsi; ::11. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsinə razılıq verilməsi; ::12. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin impiçment qaydasında vəzifədən kənarlaşdırılması; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması; ::14. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə e`timad məsələsinin həll edilməsi; ::15. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi; ::16. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi; ::17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə e`lan edilməsinə və sülh bağlanmasına icazə verilməsi; ::18. referendum tə`yin edilməsi; 1::9. Auditor palatasının yaradılması. :II. Bu maddənin 1-5-ci bəndlərində göstərilən məsələlərə dair 63 səs çoxluğu ilə qanunlar, qalan məsələlərə dair isə bu Konstitusiyada başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, eyni qaydada qərarlar qəbul edilir. :III. Bu Konstitusiyada Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin səlahiyyətlərinə aid edilən digər məsələlərə dair də qərarlar qəbul edilir. :IV. Bu maddənin birinci hissəsinə Konstitusiya qanunu ilə əlavələr edilə bilər. ==== Maddə 96. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququ ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində qanunvericilik təşəbbüsü hüququ (qanun layihələrini və başqa məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim etmək hüququ) Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarına, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə mənsubdur. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə verdiyi qanun və ya qərar layihələri müzakirəyə təqdim olunmuş şəkildə çıxarılır və səsə qoyulur. :III. Belə qanun və ya qərar layihələrində dəyişikliklər qanunvericilik təşəbbüsü hüququndan istifadə edən orqanın razılığı ilə edilə bilər. :IV. Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin və ya Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdim etdiyi qanun və ya qərar layihələri iki ay ərzində səsə qoyulur. :V. Qanun və ya qərar layihəsini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi və ya Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi tə`cili e`lan edibsə, bu müddət 20 gün təşkil edir. ==== Maddə 97. Qanunların imzalanmaq üçün təqdim olunması müddəti ==== :I. Qanunlar qəbul edildiyi gündən 14 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim edilir. :II. Tə`cili e`lan olunan qanun layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə imzalanmaq üçün qəbul edildiyi gündən 24 saat ərzində təqdim edilir. ==== Maddə 98. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin aktlarının qüvvəyə minməsi ==== Qanunun və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarının özündə başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, qanun və qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. === 6-cı fəsil. İcra hakimiyyəti === ==== Maddə 99. İcra hakimiyyətinin mənsubiyyət ==== Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur. ==== Maddə 100. Azərbaycan Respublikasının Prezidentliyinə namizədlərə aid tələblər ==== Yaşı otuz beşdən aşağı olmayan, Azərbaycan Respublikasının ərazisində 10 ildən artıq daimi yaşayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, o cümlədən ağır cinayətə görə məhkum olunmayan, başqa dövlətlər qarşısında öhdəliyi olmayan, ali təhsilli, ikili vətəndaşlığı olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilər. ==== Maddə 101. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin əsasları ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səsvermədə iştirak edənlərin üçdə iki səs çoxluğu ilə seçilir. :III. Bu səs çoxluğu səsvermənin birinci dövrəsində toplanmayıbsa, səsvermə günündən sonra ikinci bazar günü səsvermənin ikinci dövrəsi keçirilir. İkinci dövrədə ancaq birinci dövrədə ən çox səs toplamış iki namizəd, yaxud ən çox səs toplamış və öz namizədliyini geri götürmüş namizədlərdən sonra gələn iki namizəd iştirak edir. Səsvermənin ikinci dövrəsində sadə səs çoxluğu toplayan namizəd Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş sayılır. :IV. Heç kəs iki dəfədən artıq təkrarən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilə bilməz. :V. Bu maddənin tətbiqi qaydası qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 102. Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları ==== Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatı səsvermə günündən sonra 7 gün ərzində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi rəsmən e`lan edir. ==== Maddə 103. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin andı ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxs Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkilərinin yekunları haqqında mə`lumatın e`lan olunduğu gündən başlayaraq 3 gün ərzində Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin iştirakı ilə belə bir and içir: “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağıma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm”. :II. And içdiyi gündən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz səlahiyyətlərinin icrasına başlamış sayılır. ==== Maddə 104. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin öz səlahiyyətlərini daimi icra edə bilməməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə, bu Konstitusiya ilə nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada vəzifəsindən kənarlaşdırıldıqda vaxtından əvvəl vəzifədən getmiş sayılır. :II. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdikdə onun iste`fa ərizəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə təqdim olunur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi iste`fa ərizəsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin özünün verdiyinə əmin olduğu təqdirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin iste`fasının qəbul olunması haqqında qərar qəbul edir. Həmin andan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti iste`fa verdiyinə görə vəzifədən getmiş sayılır. :III. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdiyi barədə mə`lumat verildikdə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi bu faktın aydınlaşdırılması üçün Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət edir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu barədə qərarı hakimlərin 6 səs çoxluğu ilə qəbul edir. Əgər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu faktı təsdiq etməzsə, məsələ bununla bitmiş sayılır. ==== Maddə 105. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən getdikdə onun səlahiyyətlərinin icrası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vaxtından əvvəl vəzifədən getdikdə üç ay ərzində növbədənkənar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçkiləri keçirilir. Bu halda Azərbaycan Respublikasının yeni Prezidenti seçilənədək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri icra edir. :II. Bu müddət ərzində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədri iste`fa verdikdə, səhhətinə görə öz səlahiyyətlərini icra etmək qabiliyyətini tamamilə itirdikdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş naziri icra edir. :III. Bu maddənin ikinci hissəsində göstərilən səbəblərə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin icra etməsi mümkün olmadıqda Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərinin başqa vəzifəli şəxs tərəfindən icrası haqqında qərar qəbul edir. ==== Maddə 106. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin toxunulmazlığı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti toxunulmazlıq hüququna malikdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəf və ləyaqəti qanunla qorunur. ==== Maddə 107. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması ==== :I. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsü Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ağır cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 gün müddətində verilən rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürülə bilər. :II. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının 95 səs çoxluğu ilə qəbul olunmuş qərar əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifədən kənarlaşdırıla bilər. Bu qərarı Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin sədri imzalayır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi həmin qərarın imzalanmasına bir həftə ərzində tərəfdar çıxmazsa, qərar qüvvəyə minmir. :III. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə müraciət etdiyi gündən başlayaraq 2 ay ərzində qəbul olunmalıdır. Bu müddətdə göstərilən qərar qəbul edilməsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə qarşı irəli sürülmüş ittiham rədd edilmiş sayılır. ==== Maddə 108. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tə`minatı ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və onun ailəsi dövlət hesabına tə`min edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin və onun ailəsinin təhlükəsizliyini xüsusi mühafizə xidmətləri tə`min edir. ==== Maddə 109. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti: ::1. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkiləri tə`yin edir; ::2. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə təqdim edir; ::3. dövlət iqtisadi və sosial proqramlarını təsdiq edir; ::4. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini vəzifədən azad edir; ::5. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; zəruri hallarda Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına sədrlik edir; ::6. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası haqqında qərar qəbul edir; ::7. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsində icra hakimiyyəti üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları yaradır; ::8. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarını, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını ləğv edir; ::9. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin vəzifəyə tə`yin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimatlar verir; Azərbaycan Respublikasının digər məhkəmələrinin hakimlərini vəzifəyə tə`yin edir; Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::10. Azərbaycan Respublikası Milli Bankı İdarə Hey`əti üzvlərinin vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::11. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir; ::12. Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin ali komanda hey`ətini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::13. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin icra aparatını təşkil edir və onun rəhbərini tə`yin edir; ::14. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətli nümayəndələrini vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir; ::15. Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin tə`sis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini tə`yin edir və geri çağırır; ::16. xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin e`timadnamə və övdətnamələrini qəbul edir; ::17. hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır, dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir; təsdiqnamələri imzalayır; ::18. referendum tə`yin edir; ::19. qanunları imzalayır və dərc edir; ::20. vətəndaşlıq məsələlərini həll edir; ::21. siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir; ::22. əfv edir; ::23. dövlət təltifləri ilə təltif edir; ::24. ali hərbi və ali xüsusi rütbələr verir; ::25. ümumi və qismən səfərbərlik e`lan edir, habelə səfərbərlik üzrə çağırılanları tərxis edir; ::26. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının müddətli hərbi xidmətə çağırılması və müddətli hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların ehtiyata buraxılması barədə qərarlar qəbul edir; ::27. Azərbaycan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasını yaradır; ::28. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin tə`yinatı ilə bağlı olmayan vəzifələrin icrasına cəlb edilməsinə razılıq verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdimat verir; ::29. fövqəl`adə və hərbi vəziyyət e`lan edir; ::30. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə e`lan edir və sülh bağlayır; ::31. Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsində bu məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş xərclər çərçivəsində xüsusi mühafizə xidmətləri yaradır; ::32. Bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və məhkəmə orqanlarının səlahiyyətlərinə aid edilməyən digər məsələləri icra qaydasında həll edir. ==== Maddə 110. Qanunların imzalanması ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qanunları ona təqdim olunmuş gündən başlayaraq 56 gün ərzində imzalayır. Qanun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin e`tirazını doğurursa, o, qanunu imzalamayıb öz e`tirazları ilə birlikdə göstərilən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə qaytara bilər. :II. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən imzalanmazsa, qüvvəyə minmir. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları 95 səs çoxluğu ilə, 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilən qanunları isə 83 səs çoxluğu ilə yenidən qəbul edərsə, belə qanunlar təkrar səsvermədən sonra qüvvəyə minir. ==== Maddə 111. Hərbi vəziyyət e`lan edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda, xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə e`lan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda, Azərbaycan Respublikasının ərazisi blokadaya alındıqda, habelə belə blokada üçün real təhlükə olduqda Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət e`lan edir və bu barədə fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 112. Fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edilməsi ==== Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və ya dövlət çevrilişinə yönəldilən hərəkətlər edildikdə, zorakılıqla müşayiət olunan kütləvi iğtişaşlar yarandıqda, vətəndaşların həyatı və təhlükəsizliyi, yaxud dövlət tə`sisatlarının normal fəaliyyəti üçün qorxu törədən digər münaqişələr meydana gəldikdə Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində fövqəl`adə vəziyyət tətbiq edir və bu barədə qəbul etdiyi fərmanı 24 saat müddətində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin təsdiqinə verir. ==== Maddə 113. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərmanlar, başqa məsələlər barəsində isə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 114. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin statusu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti icra səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetini yaradır. :II. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanıdır. :III. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. :IV. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iş qaydasını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyənləşdirir. ==== Maddə 115. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibi ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tərkibinə Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər və başqa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri daxildirlər. ==== Maddə 116. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fası ==== Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutduğu və səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı gün Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə iste`fa verir. ==== Maddə 117. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclasları ==== Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iclaslarına, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Baş naziri sədrlik edir. ==== Maddə 118. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin tə`yin edilməsi qaydası ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tə`yin edir. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında təklifi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti onun öz vəzifələrinin icrasına başladığı gündən bir ay və ya Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin iste`fa verdiyi gündən iki həftə müddətindən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müzakirəsinə təqdim edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə namizədlik haqqında qərarı həmin namizədliyin təqdim edildiyi gündən bir həftədən gec olmayaraq qəbul edir. Göstərilən qayda pozularsa və ya Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdim etdiyi namizədlərin Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə tə`yin olunmasına üç dəfə razılıq verilməzsə, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı olmadan tə`yin edə bilər. ==== Maddə 119. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri ==== Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti: * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir; * Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin icrasını tə`min edir; * maliyyə-kredit və pul siyasətinin həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * dövlət sosial tə`minat proqramlarının həyata keçirilməsini tə`min edir; * nazirliklərə və digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarına rəhbərlik edir, onların aktlarını ləğv edir; * Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. ==== Maddə 120. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin aktları ==== :I. Ümumi qaydalar müəyyən etdikdə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərarlar, başqa məsələlər üzrə sərəncamlar qəbul edir. :II. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarında başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, onlar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir. ==== Maddə 121. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlüyünə namizədlərə dair tələblər ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri vəzifəsinə yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tə`yin edilir. :II. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini, nazir, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanının rəhbəri vəzifəsinə yaşı 25-dən aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik, ali təhsilli, başqa dövlət qarşısında öhdəliyi olmayan Azərbaycan Respublikası vətəndaşı tə`yin edilir. ==== Maddə 122. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin üzvlərinə aid tələblər ==== Azərbaycan Respublikasının Baş naziri, onun müavinləri, nazirlər, digər mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərləri heç bir başqa seçkili və ya tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 123. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığı ==== :I. Səlahiyyət müddəti ərzində Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin şəxsiyyəti toxunulmazdır. :II. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanma hallarından başqa tutula bilməz, cinayət məs`uliyyətinə cəlb edilə bilməz, onun barəsində məhkəmə qaydasında inzibati tənbeh tədbirləri tətbiq edilə bilməz, axtarışa mə`ruz qala bilməz, şəxsi müayinə edilə bilməz. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş naziri cinayət başında yaxalanarsa tutula bilər. Belə olduqda onu tutan orqan bu barədə dərhal Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroruna xəbər verməlidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin toxunulmazlığına yalnız Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən xitam verilə bilər. ==== Maddə 124. Yerlərdə icra hakimiyyəti ==== :I. Yerlərdə icra hakimiyyətini yerli icra hakimiyyətlərinin başçıları həyata keçirirlər. :II. İcra hakimiyyəti başçılarını Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :III. Yerli icra hakimiyyətlərinin səlahiyyətlərini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti müəyyən edir. === 7-ci fəsil. Məhkəmə hakimiyyəti === ==== Maddə 125. Məhkəmə hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyətini ədalət mühakiməsi yolu ilə yalnız məhkəmələr həyata keçirirlər. :II. Məhkəmə hakimiyyətini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının ümumi məhkəmələri və digər ixtisaslaşdırılmış məhkəmələri həyata keçirirlər. :III. Məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələrlə həyata keçirilir. :IV. Konstitusiya icraatı istisna olmaqla, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu və müdafiə tərəfi iştirak edir. :V. Məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur. :VI. Məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dəyişdirilməsi məqsədilə müəyyən olunmamış hüquqi üsulların tətbiq edilməsi və fövqəl`adə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. ==== Maddə 126. Hakimliyə namizədlərə aid tələblər ==== :I. Yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli və hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər. :II. Hakimlər heç bir başqa seçkili və tə`yinatlı vəzifə tuta bilməzlər, elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətindən başqa heç bir sahibkarlıq, kommersiya və digər ödənişli fəaliyyətlə məşğul ola bilməzlər, siyasi fəaliyyətlə məşğul ola bilməz və siyasi partiyalara üzv ola bilməzlər, vəzifə maaşından, habelə elmi, pedaqoci və yaradıcılıq fəaliyyətinə görə aldığı vəsaitdən başqa məvacib ala bilməzlər. ==== Maddə 127. Hakimlərin müstəqilliyi, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinin əsas prinsipləri və şərtləri ==== :I. Hakimlər müstəqildir, yalnız Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına tabedirlər və səlahiyyətləri müddətində dəyişilməzdirlər. :II. Hakimlər işlərə qərəzsiz, ədalətlə, tərəflərin hüquq bərabərliyinə, faktlara əsasən və qanuna müvafiq baxırlar. :III. Hər hansı bir şəxs tərəfindən və hər hansı bir səbəbdən bilavasitə, yaxud dolayı yolla məhkəmə icraatına məhdudiyyət qoyulması, qanuna zidd tə`sir, hədə və müdaxilə edilməsi yolverilməzdir. :IV. Ədalət mühakiməsi vətəndaşların qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi əsasında həyata keçirilir. :V. Bütün məhkəmələrdə işlərin icraatı açıq aparılır. İşə qapalı iclasda baxılmasına yalnız o halda icazə verilir ki, məhkəmə açıq icraatın dövlət, peşə və kommersiya sirrinin açılmasına səbəb olacağını güman edir, ya da vətəndaşların şəxsi və ya ailə həyatının məxfiliyini qorumaq zərurətinin mövcudluğunu müəyyən edir. :VI. Qanunda nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, cinayət işlərinin qiyabi məhkəmə icraatına yol verilmir. :VII. Məhkəmə icraatı çəkişmə prinsipi əsasında həyata keçirilir. :VIII. Məhkəmə icraatının istənilən mərhələsində hər kəsin müdafiə hüququ tə`min olunur. :IX. Ədalət mühakiməsi təqsirsizlik prezumpsiyasına əsaslanır. :X. Azərbaycan Respublikasında məhkəmə icraatı Azərbaycan Respublikasının dövlət dilində və ya müvafiq yerin əhalisinin çoxluq təşkil edən hissəsinin dilində aparılır. İşin iştirakçısı olub məhkəmə icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işin materialları ilə tam tanış olmaq, məhkəmədə tərcüməçi vasitəsi ilə iştirak etmək və məhkəmədə ana dilində çıxış etmək hüququ tə`min edilir. ==== Maddə 128. Hakimlərin toxunulmazlığı ==== :I. Hakimlər toxunulmazdırlar. :II. Hakim cinayət məs`uliyyətinə yalnız qanunda nəzərdə tutulan qaydada cəlb oluna bilər. :III. Hakimlərin səlahiyyətlərinə yalnız qanunda nəzərdə tutulmuş əsaslara və qaydalara müvafiq surətdə xitam verilə bilər. :IV. Hakimlərin vəzifədən kənarlaşdırılması təşəbbüsünü hakimlər cinayət törətdikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin rə`yi əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qarşısında irəli sürə bilər. Müvafiq rə`yi Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sorğusundan sonra 30 gün müddətində təqdim etməlidir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası İqtisad Məhkəməsi hakimlərinin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 83 səs çoxluğu ilə qəbul edilir; başqa hakimlərin işdən kənarlaşdırılması haqqında qərar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 63 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 129. Məhkəmə qərarları və onların icrası ==== Məhkəmənin qəbul etdiyi qərarlar dövlətin adından çıxarılır və onların icrası məcburidir. ==== Maddə 130. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi 9 hakimdən ibarətdir. :II. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. :III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında aşağıdakı məsələləri həll edir: ::1. Azərbaycan Respublikası qanunlarının, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamlarının, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və sərəncamlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; ::2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarının, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; ::3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına uyğunluğu; ::4. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin qərarlarının qanunda nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::5. bələdiyyə aktlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) uyğunluğu; ::6. Azərbaycan Respublikasının qüvvəyə minməmiş dövlətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına və qanunlarına uyğunluğu; ::7. Siyasi partiyaların və digər ictimai birliklərin ləğv edilməsi; ::8. Naxçıvan Muxtar Respublikası Konstitusiyasının, qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarlarının və Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası qanunlarının, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının, Azərbaycan Respublikası qanunlarına uyğunluğu; Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına uyğunluğu; ::9. qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri arasında səlahiyyətlər bölgüsü ilə bağlı mübahisələr. :IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sorğusu əsasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasını və qanunlarını şərh edir. :V. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri də həyata keçirir. :VI. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə dair qərarlar qəbul edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı Azərbaycan Respublikası ərazisində məcburi qüvvəyə malikdir. :VII. Qanunlar və digər aktlar, yaxud onların ayrı-ayrı müddəaları, Azərbaycan Respublikasının hökumətlərarası müqavilələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında müəyyən edilmiş müddətdə qüvvədən düşür; Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələri qüvvəyə minmir. ==== Maddə 131. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin icraatına aid edilən mülki, cinayət və digər işlər üzrə ali məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydalarda ümumi və ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir; məhkəmələrin praktikasına aid məsələlər üzrə izahatlar verir. :II. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 132. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi ==== :I. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi iqtisadi mübahisələrə baxılması üzrə yuxarı məhkəmə orqanıdır; o, qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq ixtisaslaşdırılmış məhkəmələrin işinə nəzarəti həyata keçirir. :II. Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinin hakimlərini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tə`yin edir. ==== Maddə 133. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ==== :I. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada qanunların eyni cür və dürüst icra və tətbiq olunmasına nəzarət edir; qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət işləri başlayır və istintaq aparır; məhkəmədə dövlət ittihamını müdafiə edir; məhkəmədə iddia qaldırır; məhkəmə qərarlarından protest verir. :II. Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorların Azərbaycan Respublikası Baş prokuroruna tabeliyinə əsaslanan vahid mərkəzləşdirilmiş orqandır. :III. Azərbaycan Respublikasının Baş prokurorunu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin razılığı ilə vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :IV. Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavinlərini, respublika ixtisaslaşdırılmış prokurorluqlara rəhbərlik edən prokurorları, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Prokurorunu Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. :V. Ərazi və ixtisaslaşdırılmış prokurorları Azərbaycan Respublikası Prezidentinin razılığı ilə Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru vəzifəyə tə`yin və vəzifədən azad edir. 8-ci fəsil. Naxçıvan Muxtar Respublikası ==== Maddə 134. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının statusu bu Konstitusiya ilə müəyyən edilir. :III.. Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. :IV. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası, qanunları, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində məcburidir. :V. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qəbul etdiyi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına; Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi qərarlar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. ==== Maddə 135. Naxçıvan Muxtar Respublikasında hakimiyyətlərin bölünməsi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində, Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası və qanunları ilə onların səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərin həllində müstəqildir. ==== Maddə 136. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasının ali vəzifəli şəxsi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədridir. ==== Maddə 137. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ==== :I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi 45 üzvdən ibarətdir. :II. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin səlahiyyət müddəti 5 ildir. :III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədrini və onun müavinlərini seçir, daimi və digər komissiyalar təşkil edir. ==== Maddə 138. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydalar ==== I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakılara dair ümumi qaydalar müəyyən edir: 1 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə seçkilər;<br> 2 vergilər;<br> 3 Naxçıvan Muxtar Respublikası iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətləri;<br> 4 sosial təminat;<br> 5 ətraf mühitin qorunması;<br> 6 turizm;<br> 7 səhiyyə, elm, mədəniyyət. II. Bu maddədə göstərilən məsələlərə dair Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qanunlar qəbul edir. ==== Maddə 139. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin həll etdiyi məsələlər ==== I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi aşağıdakı məsələləri həll edir: 1 Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin işinin təşkili;<br> 2 Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin təsdiqi;<br> 3 Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqtisadi və sosial proqramlarının təsdiqi;<br> 4 Naxçıvan Muxtar Respublikası Baş nazirinin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi;<br> 5 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti tərkibinin təsdiqi;<br> 6 Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinə etimad.<br> II. Bu maddədə göstərilən məsələlərə dair Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi qərarlar qəbul edir. ==== Maddə 140. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti ==== I. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabinetinin tərkibini Naxçıvan Muxtar Respublikası Baş nazirinin təklifi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi təsdiq edir. II. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Baş nazirini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi təyin edir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti:<br> - muxtar respublika büdcəsinin layihəsini hazırlayıb Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisinə təqdim edir;<br> - muxtar respublikanın büdcəsini icra edir;<br> - muxtar respublikanın iqtisadi proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;<br> - muxtar respublikanın sosial proqramlarının həyata keçirilməsini təmin edir;<br> - Azərbaycan Respublikası Prezidentinin onun səlahiyyətlərinə aid etdiyi digər məsələləri həll edir. IV. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti qərar və sərəncamlar qəbul edir. ==== Maddə 141. Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerli icra hakimiyyəti ==== Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerli icra hakimiyyətlərinin başçılarını Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi sədrinin təqdimatı əsasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təyin edir. = DÖRDÜNCÜ BÖLMƏ = == YERLİ ÖZÜNÜİDARƏETMƏ == === IX fəsil BƏLƏDİYYƏLƏR === ==== Maddə 142. Yerlərdə özünüidarənin təşkili ==== I. Yerli özünüidarəni bələdiyyələr həyata keçirir. II. Bələdiyyələr seçkilər əsasında yaradılır. III. Bələdiyyələrin statusunun əsasları bu Konstitusiya ilə, bələdiyyələrə seçkilərin qaydaları isə qanunla müəyyən edilir. ==== Maddə 143. Bələdiyyələrin işinin təşkili ==== I. Bələdiyyə öz fəaliyyətini iclaslar, daimi və başqa komissiyalar vasitəsi ilə həyata keçirir. II. Bələdiyyənin iclaslarını bələdiyyənin sədri çağırır. ==== Maddə 144. Bələdiyyələrin səlahiyyətləri ==== I. Bələdiyyələrin iclaslarında aşağıdakı məsələlər həll edilir: 1 bələdiyyə üzvlərinin səlahiyyətlərinin tanınması, qanunla müəyyən edilmiş hallarda onların səlahiyyətlərinin itirilməsi və səlahiyyətlərinə xitam verilməsi;<br> 2 bələdiyyənin reqlamentinin təsdiq edilməsi;<br> 3 bələdiyyənin sədrinin və onun müavinlərinin, daimi və başqa komissiyaların seçilməsi;<br> 4 yerli vergilərin və ödənişlərin müəyyən edilməsi;<br> 5 yerli büdcənin və onun icrası haqqında hesabatların təsdiq edilməsi;<br> 6 bələdiyyə mülkiyyətinə sahiblik, ondan istifadə və onun barəsində sərəncam;<br> 7 yerli sosial müdafiə və sosial inkişaf proqramlarının qəbul və icra edilməsi;<br> 8 yerli iqtisadi inkişaf proqramlarının qəbul və icra edilməsi;<br> 9 yerli ekoloji proqramların qəbul və icra edilməsi. II. Bələdiyyələrə qanunvericilik və icra hakimiyyətləri tərəfindən əlavə səlahiyyətlər də verilə bilər. Bu səlahiyyətlərin həyata keçirilməsi üçün bələdiyyə üzrə müvafiq zəruri maliyyə vəsaiti də ayrılmalıdır. Belə səlahiyyətlərin həyata keçirilməsinə müvafiq olaraq qanunvericilik və icra hakimiyyətləri nəzarət edirlər. ==== Maddə 145. Bələdiyyələrin qərarları ==== I. Bələdiyyənin iclaslarında baxılan məsələlərə dair qərarlar qəbul edilir. II. Bələdiyyənin qərarları bələdiyyə üzvlərinin sadə səs çoxluğu ilə qəbul edilir. III. Yerli vergilər və ödənişlər ilə bağlı qərarlar bələdiyyə üzvlərinin üçdə iki səs çoxluğu ilə qəbul edilir. ==== Maddə 146. Bələdiyyələrin müstəqilliyinin təminatı ==== Bələdiyyələrin məhkəmə tərəfindən müdafiəsinə, dövlət orqanlarının qərarları nəticəsində yaranan əlavə xərclərinin ödənilməsinə təminat verilir. = BEŞİNCİ BÖLMƏ = == HÜQUQ VƏ QANUN == === X fəsil QANUNVERİCİLİK SİSTEMİ === ==== Maddə 147. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının hüquqi qüvvəsi ==== I. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasında ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir. II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası birbaşa hüquqi qüvvəyə malikdir. III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin əsasıdır. ==== Maddə 148. Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlar ==== I. Qanunvericilik sistemi aşağıdakı normativ hüquqi aktlardan ibarətdir: 1 Konstitusiya;<br> 2 referendumla qəbul edilmiş aktlar;<br> 3 qanunlar;<br> 4 fərmanlar;<br> 5 Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları;<br> 6 mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ aktları. II. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir. III. Naxçıvan Muxtar Respublikasında həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyası və qanunları, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları hüquqi qüvvəyə malikdir. IV. Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunvericilik sistemi Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə uyğun olmalıdır. V. Öz səlahiyyətləri daxilində yerli icra hakimiyyəti orqanları qanunvericilik sisteminə daxil olan aktlara zidd gəlməyən normativ xarakterli aktlar qəbul edə bilərlər. ==== Maddə 149. Normativ hüquqi aktlar ==== I. Normativ hüquqi aktlar hüquqa və haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanmalıdır. II. Referendumla qəbul olunmuş aktlar yalnız dərc edildikdə onların tətbiqi və icrası vətəndaşlar, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti, hüquqi şəxslər və bələdiyyələr üçün məcburidir. III. Qanunlar Konstitusiyaya zidd olmamalıdır. Yalnız dərc edilmiş qanunların tətbiqi və icrası bütün vətəndaşlar, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti, hüquqi şəxslər və bələdiyyələr üçün məcburidir. IV. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına zidd olmamalıdır. Yalnız dərc edilmiş fərmanların tətbiqi və icrası bütün vətəndaşlar, icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi şəxslər üçün məcburidir. V. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına zidd olmamalıdır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarları yalnız dərc edildikdə onların tətbiqi və icrası vətəndaşlar, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanları, hüquqi şəxslər üçün məcburidir. VI. Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının aktları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına və Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına zidd olmamalıdır. VII. Fiziki və hüquqi şəxslərin hüquqi vəziyyətini yaxşılaşdıran, hüquq məsuliyyətini aradan qaldıran və ya yüngülləşdirən normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilir. Başqa normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilmir. ==== Maddə 150. Bələdiyyə aktları ==== I. Bələdiyyələrin qəbul etdikləri aktlar hüquqa və haqq-ədalətə (bərabər mənafelərə bərabər münasibətə) əsaslanmalı, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanlarına, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına (Naxçıvan Muxtar Respublikasında isə həm də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Konstitusiyasına, qanunlarına, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarına) zidd olmamalıdır. II. Bələdiyyənin qəbul etdiyi aktın icrası onun ərazisində yaşayan vətəndaşlar və onun ərazisində yerləşən hüquqi şəxslər üçün məcburidir. ==== Maddə 151. Beynəlxalq aktların hüquqi qüvvəsi ==== Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktlar ilə (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, həmin beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir. === XI fəsil AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASINDA DƏYİŞİKLİKLƏR === ==== Maddə 152. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklərin qəbul edilməsi qaydası ==== Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklər yalnız referendumla qəbul edilə bilər. ==== Maddə 153. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərin təklif edilməsi qaydası ==== Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişiklikləri Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi və ya Azərbaycan Respublikasının Prezidenti təklif etdikdə, təklif olunan dəyişikliklərə dair əvvəlcədən Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəyi alınır. ==== Maddə 154. Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması ==== Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi referendumla qəbul olunmuş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının mətnində dəyişikliklərə dair qərar qəbul edə bilməz. ==== Maddə 155. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dəyişikliklər təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması ==== Bu Konstitusiyanın 1-ci, 2-ci, 6-cı, 7-ci, 8-ci və 21-ci maddələrində dəyişikliklər və ya onların ləğv edilməsi haqqında, III fəslində nəzərdə tutulmuş insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarının ləğvi və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulduğundan daha artıq dərəcədə məhdudlaşdırılması haqqında təkliflər referenduma çıxarıla bilməz. === XII fəsil AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ KONSTİTUSİYASINA ƏLAVƏLƏR === ==== Maddə 156. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin qəbul edilməsi qaydası ==== I. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində 95 səs çoxluğu ilə Konstitusiya qanunları şəklində qəbul edilir. II. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində iki dəfə səsə qoyulur. İkinci səsvermə birinci səsvermədən 6 ay sonra keçirilir. III. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları həm birinci, həm də ikinci səsvermədən sonra bu Konstitusiyada qanunlar üçün nəzərdə tutulmuş qaydada Azərbaycan Respublikası Prezidentinə imzalanmaq üçün təqdim olunur. IV. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr haqqında Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən ikinci səsvermədən sonra imzalandıqda qüvvəyə minir. V. Konstitusiya qanunları Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ayrılmaz hissəsidir və Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının əsas mətninə zidd olmamalıdır. ==== Maddə 157. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsü ==== Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və ya Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin azı 63 deputatı təklif edə bilərlər. ==== Maddə 158. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələrin təklif edilməsi təşəbbüsünün məhdudlaşdırılması ==== Bu Konstitusiyanın birinci bölməsində əks etdirilmiş müddəalarla əlaqədar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavələr təklif edilə bilməz. = KEÇİD MÜDDƏALARI = 1. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası referendumla qəbul edildikdən sonra rəsmən dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir. Bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən 1978-ci il aprelin 21-də qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası (Əsas Qanunu) qüvvədən düşür. 2. Bu Konstitusiyanın qüvvəyə minməsinə qədər seçilmiş Azərbaycan Respublikasının Prezidenti bu Konstitusiya ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə aid edilmiş səlahiyyətləri həyata keçirir. 3. Bu Konstitusiyanın 101-ci maddəsinin V hissəsi bu Konstitusiya qəbul edildikdən sonra seçilən Azərbaycan Respublikası Prezidentinə şamil edilir. 4. Azərbaycan Respublikası xalq deputatlarının və Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin yaratdığı Milli Məclisin səlahiyyətləri yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclas günü başa çatır. Yeni seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk iclası Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin azı 83 deputatının seçildiyi gündən bir həftə sonra keçirilir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin ilk sessiyası 1996-cı il mayın 31-dək davam edir. 1995-ci il avqustun 12-də qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə seçkilər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 85-ci maddəsi bu Qanun əsasında seçilmiş Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin birinci çağırışının səlahiyyətləri bitənədək qüvvədədir. 5. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən bu Konstitusiyada müəyyən edilən səlahiyyətləri həyata keçirir. 6. Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən Azərbaycan Respublikası yerli xalq deputatları sovetlərinin səlahiyyətlərinə xitam verilir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə Azərbaycan Respublikasının yerli xalq deputatları sovetlərinə aid edilmiş səlahiyyətləri yerli icra hakimiyyəti orqanları həyata keçirir. 7. Bu Konstitusiya qüvvəyə mindikdən sonra iki il müddətində yerli özünüidarə haqqında qanun qəbul edilməli və bələdiyyələrə seçkilər keçirilməlidir. 8. Bu Konstitusiyanın qəbul edildiyi günədək Azərbaycan Respublikasının ərazisində qüvvədə olan qanunlar və başqa normativ hüquqi aktlar bu Konstitusiyaya zidd olmayan hissədə öz qüvvəsini saxlayır. 9. Bu Konstitusiya qüvvəyə minənədək fəaliyyət göstərən Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri ədalət mühakiməsini bu Konstitusiyada müəyyən edilən səlahiyyətlərə və prinsiplərə uyğun həyata keçirir. 10. Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən bir il ərzində hakimlərin statusu, məhkəmə quruluşu və məhkəmə islahatı ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bu Konstitusiyaya uyğun olan qanunvericiliyi qəbul edilməlidir və Azərbaycan Respublikası məhkəmələrinin hakimləri yenidən təyin edilməlidir. Həmin qanunvericilik qəbul edilənədək hakimlərin vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilməsi bu Konstitusiya qüvvəyə minənədək qüvvədə olan qanunvericilik əsasında həyata keçirilir. 11. Bu Konstitusiya qüvvəyə mindiyi gündən bir il müddətində Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilməli və Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yaradılmalıdır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsi yaradılanadək bu Konstitusiyada nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin səlahiyyətləri həyata keçirilmir. Bu Konstitusiyanın 130-cu maddəsinin III hissəsinin 7-ci bəndində nəzərdə tutulmuş məsələni Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi həll edir. 12. Azərbaycan Respublikasının Ali Arbitraj Məhkəməsi bu Konstitusiyanın qüvvəyə mindiyi gündən Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsi adlanır və qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyən olunmuş səlahiyyətləri həyata keçirir. 1507 1596 2006-10-25T06:35:28Z 203.23.27.1 [[İbrahim Göyçaylı]]ya məxsus şer . '''QOYMAYIN QIZLARI KƏDƏRLƏNMƏYƏ''' Qoymayın qızları kədərlənməyə, <br> Ürəyə xal düşər, <br> Hissə xal düşər. <br> Dünyada bircə qız kədərlənərsə, <br> Dəyişər rəngini, <br> Dəyişər səhər. Qoymayın qızları kədərlənməyə, <br> Ağacdan yarpaq da saralar düşər. <br> Bir sevinc kürlşər, <br> Çəkilər göyə, <br> İllərin səfindən bir bahar düşər. Qoymayın qızları kədərlənməyə, <br> Qaçar anaların şirin yuxusu. <br> Qızının ürəyi şad olsun deyə, <br> Ananın qayğıya dönər arzusu. Kədərə düşməsin bir qız ürəyi, <br> Məğrur ataların beli qırılar. <br> Böyüyər ağzında halal çörəyi, <br> Hər yanda, <br> Hər yerdə yeri dar olar. Kədərə boyansa bir qız baxışı, <br> İşindən, gücündən olar bacılar. <br> Döyər ürəkləri payız yağışı, <br> Bacının yerinə solar bacılar. Həsrət dolaşmasın, <br> Həsrət gəzməsin <br> Bir bacı üzündə, <br> Bir qız gözündə. <br> Qardaş ürəyini qardaş üzməsin, <br> Vüqar sınanmasın qardaş gözündə. Qoymayın qızları kədərlənməyə, <br> Ağacdan yarpaq da saralar düşər. <br> Bir sevinc kürləşər, <br> Çəkilər göyə, <br> İllərin səfindən bir bahar düşər. Qoymayın qızları kədərlənməyə, <br> Od düşər dünyaya, <br> Od düşər ərşə. <br> Təbiət özü də kədərə dönər, <br> Həyatda gözəllik kədərlənərsə. '''Yazıçı nəşr - 1982''' 1508 1597 2006-10-25T17:01:12Z MediaWiki default 1509 1598 2006-10-25T17:01:12Z MediaWiki default 1510 1599 2006-10-25T17:01:13Z MediaWiki default Your IP address is blocked from editing, and so is not allowed to use the password recovery function to prevent abuse. 1511 1600 2006-10-25T17:01:13Z MediaWiki default 1512 1601 2006-10-25T17:01:13Z MediaWiki default 1513 1603 2006-10-25T17:01:14Z MediaWiki default 1514 1604 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default The following pages do not link to other pages in this wiki. 1515 1605 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default 1516 1606 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default 1517 1607 2006-10-25T17:01:15Z MediaWiki default Redaktə $1 1518 1610 2006-10-25T17:01:19Z MediaWiki default Atom 1519 1611 2006-10-25T17:01:19Z MediaWiki default RSS 1520 1612 2006-10-25T17:01:20Z MediaWiki default 1521 1615 2006-10-25T17:01:22Z MediaWiki default 1522 1616 2006-10-25T17:01:22Z MediaWiki default Bu səhifə sonuncu dəfə $2, $1 tarixində redaktə edilib. 1523 1617 2006-10-25T17:01:22Z MediaWiki default This page was last modified $2, $1 by $3. 1524 1618 2006-10-25T17:01:22Z MediaWiki default 1525 1619 2006-10-25T17:01:22Z MediaWiki default 1526 1620 2006-10-25T17:01:23Z MediaWiki default 1527 1621 2006-10-25T17:01:23Z MediaWiki default The following pages are not linked from other pages in this wiki. 1528 1622 2006-10-25T17:01:23Z MediaWiki default 1529 1623 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1530 1624 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1531 1625 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1532 1626 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1533 1627 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1534 1628 2006-10-25T17:01:24Z MediaWiki default 1535 1629 2006-10-25T17:01:25Z MediaWiki default My preferences 1536 1630 2006-10-25T17:01:25Z MediaWiki default 1537 1632 2006-10-25T17:01:25Z MediaWiki default 1538 1633 2006-10-25T17:01:26Z MediaWiki default Kateqoriyalar 1539 1634 2006-10-25T17:01:26Z MediaWiki default 1540 1635 2006-10-25T17:01:26Z MediaWiki default 1541 1636 2006-10-25T17:01:26Z MediaWiki default 1542 1637 2006-10-25T17:01:28Z MediaWiki default You have not specified target revision or revisions to perform this function on. 1543 1638 2006-10-25T17:01:28Z MediaWiki default No target revision 1544 1639 2006-10-25T17:01:28Z MediaWiki default Gətir 1545 1640 2006-10-25T17:01:28Z MediaWiki default 1546 1641 2006-10-25T17:01:29Z MediaWiki default 1547 1642 2006-10-25T17:01:30Z MediaWiki default A password reminder has already been sent, within the last $1 hours. To prevent abuse, only one password reminder will be sent per $1 hours. 1548 1643 2006-10-25T17:01:31Z MediaWiki default Disable variants conversion 1549 1644 2006-10-25T17:01:32Z MediaWiki default 1550 1645 2006-10-25T17:01:32Z MediaWiki default 1551 1646 2006-10-25T17:01:32Z MediaWiki default 1552 1647 2006-10-25T17:01:33Z MediaWiki default 1553 1648 2006-10-25T17:01:33Z MediaWiki default 1554 1650 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default 1555 1651 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default kk 1556 1652 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default kk-cn 1557 1653 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default kk-kz 1558 1654 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default kk-tr 1559 1655 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default 1560 1656 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default 1561 1659 2006-10-25T17:01:34Z MediaWiki default Watch this page 1562 1660 2006-10-25T17:01:35Z MediaWiki default &lt; 1563 1661 2006-10-25T17:01:35Z MediaWiki default 1564 1662 2006-11-16T16:27:32Z Celal 14 {{Rtl}} میرزا علی اکبر صابر - (میرزا عل‌اکبر طاهرزاده) (1862 -1910) صابر آذربایجانین اجتماعی و انقلابی شاعری . صابر 1862نجی ایل شماخی شهرینده آنادان اولموشدور.اوشاقلیقدا اول قدیم ملا مکتبینه سونرا ایسه باکینین ینی سیستم ایله قورولموش مکتبینه گئتمیشدیر. 1884 نجی ایل زیارت اوچون مشهد و سمرقند و بخارا شهرلرینه گئتدی، و سونرا کربلا یا دا سفر ائتدی. او قفقاز دا ملانصرالدین مجله سینده اشتراک ائدیردی. ایران نین مشروطه حرکاتینده بویوک تاثیر قویوب . «حال مجذوبيم گؤروب قاره؛ دئمه ديوانه دير نعره ي شوريده مي ظن ائتمه بير افسانه دير شاعرم طبعیم دنیز، شعرِ تریم دردانه دیر بهجتیم، عشقیم، سروریم، وجدیم احرارانه دير انجذابیم جرأت مردانه ی مردانه دَیر آفرینیم همتِ والایِ ستّارخانه دیر * * * تا که ملت مجمعین طهرانده ویران ائتدیلر تورک لر ستّارخانیله عهد و پیمان ائتدیلر ظلم و استبداده قارشی نفرت اعلان ائتدیلر ملته ملّیته جان نقدی قربان ائتدیلر آیه ی «ذبح عظیم» اطلاقی اول قربانه دیر آفرینیم همتِ والایِ ستّارخانه دیر * * * حق مددکار اولدو آذربایجان اتراکینه آل قاچارین «پروتست» ائتدیلر ضحاکینه اول شهیدانین سلام اولسون روانِ پاکینه کیم تؤکولموش قانلاری تبریز و طهران خاکینه اونلارین جنت دگیل دیر منزلی آیا نه دیر آفرینیم همتِ والایِ ستّارخانه دیر * * * ایشته ستّارخان باخیز بیر نوعی اقدامات ائدیب بیر وزیر و شاهی یوخ! دونیانی یکسر مات ائدیب عرض اسلامی، وطن ناموسینی یوزقات ائدیب حرمت حیثیّت ملّتین اثبات ائدیب ایمدی دنیانین توجه نقطه سی ایرانه دیر آفرینیم همت والای ستّارخانه دیر * * * ایشته آذربایجان ایرانی احیا ائیله دی تورک لوک؟ ایرانلی لیق تکلیفین ایفا ائیله دی بیر رشادت، بیر هنر گؤستردی دعوا ائیله دی دولتین بیر عینی نی دونیاده رسوا ائیله دی قاچماییب پروانه تک اوددان دیمه پروانه دیر آفرینیم همت والای ستّارخانه دیر * * * آفرین تبریزیان ائتدیز عجب عهد و وفا دوست و دشمن ال چالیب ائیله رسیزه صد مرحبا چوخ یاشا دولتلی ستّارخان! افندیم! چوخ یاشا جنت اعلاده پیغمبر سیزه ائیلر دعا چون بو خدمتلر بوتون اسلامه دیر، انسانه دیر، آفرینیم همتِ والایِ ستّارخانه دیر {{-Rtl}} 1565 1665 2006-11-29T17:25:14Z Amd628 15 New page: Mənimlə əlaqə üçün [http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Amd628 bura] tıqla Mənimlə əlaqə üçün [http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i:Amd628 bura] tıqla 1566 1672 2006-11-29T21:05:49Z Amd628 15 New page: '''TÜRKMƏNÇAY MÜQAVİLƏ MƏTNİ''' ===I MADDƏ === Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri arasında, onların vərəsələri və taxt-tacın... '''TÜRKMƏNÇAY MÜQAVİLƏ MƏTNİ''' ===I MADDƏ === Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri arasında, onların vərəsələri və taxt-tacın varisləri, onların dövlətləri və qarşılıqlı surətdə təbəələri arasında bundan sonra əbədi sülh, dostluq və tam razılıq olacaqdır. ===II MADDƏ === Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri hörmətlə qəbul edirlər ki, razılığa gələn yüksək tərəflər arasında baş vermiş və indi xoşbəxtlikdən qurtarmış müharibə ilə [[Gülüstan]] traktatının qüvvəsi üzrə qarşılıqlı təəhhüdlər də başa çatmışdır; onlar göstərilən [[Gülüstan]] traktatını [[Rusiya]] və [[İran]] arasında yaxın və uzaq gələcəyə sülh və dostluq münasibətləri qurmalı və təsdiq etməli olan indiki şərtlər və qərarlarla əvəz etməyi zəruri hesab etdilər. ===III MADDƏ === [[İran]] şahı həzrətləri öz adından və öz vərəsələri və varisləri adından [[Araz çayı|Araz]]ın o tayı və bu tayı üzrə [[Erivan xanlığı]nı və [[Naxçıvan xanlığı]]nı [[Rusiya İmperiyası]]nın tam mülkiyyətinə güzəştə gedir. Şah həzrətləri bu güzəşt nəticəsində, hazırki müqavilənin imzalanmasından sayılmaqla altı aydan gec olmayaraq, yuxarıda adları çəkilən hər iki xanların idarə edilməsinə aid olan bütün arxivləri və ictimai sənədləri [[Rusiya]] rəisliyinə verməyi vəd edir. ===IV MADDƏ === Müqaviləyə qoşulan yüksək tərəflərin razılığı ilə hər iki dövlət arasında sərhədlər aşağıdakı hüdudda qərara alınır: sərhəd xətti [[Türkiyə]] torpaqlarının ucundakı kiçik [[Ararata]]nın zirvəsindən aralıda düz istiqamətdə ən yaxın nöqtədən başlayaraq o dağların zirvəsindən keçir; buradan maillik üzrə [[Ararata]]nın cənub tərəfindən axan [[Aşağı Qarasu çayı]]nın yuxarılarına düşür, sonra sərhəd xətti o çayın axarı üzrə Şərur qarşısında onun [[Araz çayı|Araz]]a töküldüyü yerədək davam edir; bu məntəqədən [[Abbasabad qalası]]nadək [[Araz çayı|Araz]] çayının yatağı üzrə gedir; burada qalanın [[Araz çayı|Araz]]ın sağ sahilində yerləşən xarici istehkamları yanında yarım ağac, yəni 3 1 / 2 [[Rusiya]] [[verst]]i enində bütün istiqamətlərdə dövrə haşiyələnəcək və o ətrafda olan torpaq sahəsi büsbütün məhz [[Rusiya]]ya məxsus olacaqdır və bu gündən sayılmaqla iki ay ərzində ən yüksək dəqiqliklə ayrılacaqdır. Sərhəd xətti o yerdən, göstərilən dövrənin şərq tərəfdən [[Araz çayı|Araz]]ın sahilinə birləşdiyi yerdən başlayaraq bir daha o çayın yatağı ilə Yeddibulaq bərəsinədək gedir; burada [[İran]] torpaqları [[Araz çayı]]nın yatağı üzrə üç ağaca, yəni 21 [[Rusiya]] versti uzanacaqdır: sonra sərhəd [[Muğan]] düzü vasitəsilə [[Bolqarçay]]adək, iki kiçicik [[Adınabazar]] və [[Sarıqamış çay]]larının birləşməsində üç ağac yəni 21 rus [[vers]]ti aşağıda olan torpaqlara gedir; sərhəd buradan [[Bolqarçay]]ın sol sahili ilə yuxarı; adları çəkilən kiçik Adınabazar və Sarıqamış çaylarının birləşməsinədək, sonra Şərqi [[Adınabazar çayı]]nın sağ sahili üzrə onun yuxarılarınadək davam edir, buradan isə [[Cikoir yüksəkliyi]]nin zirvəsinədək elə davam edir ki, o yüksəklikdən [[Xəzər dənizi]]nə tökülən bütün sular [[Rusiya]]ya məxsus olacaqdır, [[İran]] tərəfə axan bütün sular isə [[İran]]a məxsus olacaqdır. Burada iki dövlət arasındakı sərhəd dağ zirvələrilə müəyyən edilir; qərarlaşdırılmışdır ki, onların [[Xəzər dənizi]]nə doğru enişi [[Rusiya]]ya məxsus olmalıdır, o biri yandakı enişi isə [[İran]]a məxsusdur. Sərhəd [[Cikoir yüksəkliyi]] zirvəsindən, [[Talış]]ı [[Ərş dairəsi]]ndən ayıran dağlar üzrə [[Qəmərkühüm zirvəsi]]nədək keçir. Suların axarını iki yerə bölən dağların başı, yuxarıda [[Adınabazar]]ın yuxarı axarı və [[Cikoir zirvəsi]] arasındakı sahə haqqında deyilən kimi, burada da eləcə sərhəd hüdudunu təşkil edəcəkdir. Sonra sərhəd xətti suların axarına aid yuxarıda şərh olunan qaydalara aramsız əməl etməklə [[Qəmərkuhun zirvəsi]]ndən [[Züvand]] və [[Ərş dairəsi|Ərş dairələrini]] ayıran dağ silsiləsi üzrə [[Velgic dairəsi]]nin sərhədlərinədək uzanacaqdır. Beləliklə, adı çəkilən dağın zirvəsindən əks tərəfdə yerləşən hissəsi istisna olmaqla [[Züvand dairəsi]] [[Rusiya]]ya birləşir. Hər iki dövlət arasındakı sərhəd xətti su axınının yuxarıda qeyd olunan qaydalarına daima uyğun olaraq, [[Velkic dairəsi]] sərhəddindən [[Kloputanın zirvəsi]] və [[Velkic dairəsi]]ndəki dağların baş silsiləsi üzrə [[Astara çayı]]nın şimal mənbəyinədək, buradan o çayın yatağı boyu onun [[Xəzər dənizi]]nə töküldüyü yerədək davam edəcək ki, burada da [[Rusiya]] torpaqlarını [[İran]]dan ayırmalı olan sərhəd xətti qurtarır. ===V MADDƏ=== [[İran]] şahı həzrətləri bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətlərinə öz səmimi dostluğuna sübut olaraq, bu maddə ilə həm öz vərəsələri və [[İran]] taxt-tacının varisləri adından, yuxarıda göstərilən sərhəd xətti arasında və [[Qafqaz sıra dağları]] və [[Xəzər dənizi]] arasında yerləşən bütün torpaqların və bütün adaların, bununla bərabər həmin məmləkətlərdə yaşayan bütün köçəri və başqa xalqların əbədi zamanədək [[Rusiya]] imperiyasına məxsus olduğunu təntənə ilə tanıyır. ===VI MADDƏ === [[İran]] şahı həzrətləri hər iki dövlət arasında baş vermiş müharibə ilə [[Rusiya]] imperiyasına vurulmuş xeyli ziyana, həmçinin [[Rusiya]] təbəələrinin düçar olduğu qurbanlara və itkiyə hörmət əlaməti olaraq, onların əvəzini pul təzminatı ilə ödəməyi öhdəsinə götürür. Müqaviləyə qoşulan hər iki yüksək tərəf o mükafatın məbləğini on kurur tümən raicə və ya iyirmi milyon gümüş manat qərarlaşdırmışdır, onun vaxtı, ödəniş qaydası və təminatı sözbəsöz hazırkı traktata daxil edilə biləcək qüvvəyə malik olan xüsusi müqavilədə qərarlaşdırılmışdır. ===VII MADDƏ === [[İran]] şahı həzrətləri öz əlahəzrət oğlu şahzadə [[Abbas Mirzə]]nin öz vərəsəsi və taxt-tacın varisi təyin etmək iltifatında bulunan kimi, Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri öz dostluq münasibətlərini və bu varislik qaydasının təsdiqinə kömək etmək arzusunu açıq-aşkar sübut etməkdən ötrü bundan sonra şahzadə [[Abbas Mirzə]] həzrətlərinin simasında [[İran]] taxt-tacının vərəsəsi və varisini, onun taxta çıxmasından sonra isə onu o dövlətin qanuni hökmdarı hesab etməyi öhdəsinə götürür. ===VIII MADDƏ=== [[Rusiya]]nın ticarət gəmiləri, əvvəlki qayda üzrə, [[Xəzər dənizi]]ndə və onun sahilləri boyunca azad üzmək və bununla bərabər onlara yaxınlaşmaq hüququna malikdir; gəmi qəzası hallarında [[İran]]da onlara hər cür kömək edilməlidir. Bu üsulla [[İran]] ticarət gəmilərində də [[Xəzər dənizi]]ndə əvvəlki qayda ilə üzmək və [[Rusiya]] sahillərinə yan almaq hüququ verilir ki, orada gəmi qəzası hallarında onlara qarşılıqlı surətdə hər cür kömək göstərilməlidir. Hərbi gəmilərə gəldikdə isə, qədimdə olduğu kimi, yalnız [[Rusiya]] hərbi bayrağı altında olan hərbi gəmilər [[Xəzər dənizi]]ndə üzə bilərlər; bu səbəbdən də əvvvəlki müstəsna hüquq indi də onlara verilir və təsdiq edilir ki, [[Rusiya]]dan başqa heç bir dövlətin [[Xəzər dənizi]]ndə hərbi gəmiləri ola bilməz. ===IX MADDƏ === Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri və İran şahı həzrətləri hər vasitə ilə onlar arasında bu qədər xoşbəxtliklə bərpa olunmuş sülh və dostluğu bərqərar etməyi arzulayaraq, müvəqqəti tapşırıqların icrası və ya daimi qalmaq üçün bu və ya o biri dövlətə göndərilən yüksək sarayların (hökumətlərin) səfirlərinin, nazirlərinin və işlər müvəkillərinin, onların dərəcəsinə, razılığa gələn yüksək tərəflərin şərəfinə, onları birləşdirən səmimi dostluğa və yerli adətlərə uyğun olaraq, ehtiramla və (hər birinin) ayrılıqda qəbul edilməsini qarşılıqlı surətdə rəva bilirlər. Xüsusi protokol ilə bu və ya o biri tərəfin əməl etməsi üçün bu məzmunda mərasim qərarlaşdırılacaqdır. ===X MADDƏ=== Bütün [[Rusiya]] həzrətləri və [[İran]] şahı həzrətləri hər iki dövlət arasında ticarət əlaqələrinin bərpa olunmasını və genişlənməsini sülhün bərqərar olmasının ən başlıca xeyirxah nəticələrindən biri saydıqları üçün, tam qarşılıqlı razılıq əsasında hökm verdilər ki, ticarətə hakimlik edilməsinə və qarşılıqlı surətdə təbəələrin təhlükəsizliyinə aid olan bütün sərəncamlar səadətlə yoluna qoyulsun və onlar onu qarşılıqlı surətdə müvəkkillər tərəfindən bağlanacaq bu sülh müqaviləsinin eyni güclü hissəsi sayılmalı olan və ona əlavə edilən ayrıca Akt ilə izah etsinlər. [[İran]] şahı həzrətləri, qabaqlar olduğu kimi, [[Rusiya]]ya ticarətin xeyrinə tələb olunan hər yerə konsullar və ticarət agentləri təyin etmək hüququ verir və öhdəsinə götürür ki, hər ikisinin məiyyəti on nəfərdən çox olmayacaq konsul və agentlərə hamilik göstərsin ki, onlar öz rütbələrinə verilmiş şan-şövkət və üstünlüklərdən istifadə etsinlər. Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri öz tərəfindən [[İran]] şahı həzrətlərinin konsul və ya ticarət agentlərinə münasibətdə buna tam müvafiq əməl edilməsinə vəd verir. [[İran]] hökumətinin [[Rusiya]] agentinə və ya konsuluna əsaslı şikayəti olarsa, [[Rusiya]] naziri (səfiri) və ya onun şah həzrətləri sarayı yanında işlər müvəkkili, ya da onların bilavasitə rəisi öz mülahizəsinə əsasən günahkarı vəzifəsindən uzaqlaşdıra və onu müvəqqəti olaraq digər şəxsə həvalə edə bilər. ===XI MADDƏ=== Qarşılıqlı surətdə təbəələrin bütün tələbləri və müharibə ilə dayandırılmış başqa işlər sülh bağlandıqdan sonra ədalətlə bərpa olunacaq və həll ediləcəkdir. Qarşılıqlı surətdə təbəələrin öz aralarında bu və ya o biri hökumətin xəzinəsinə müqavilə təəhhüdləri dərhal və tamamilə təmin edilməlidir. ===XII MADDƏ === Barışığa gələn yüksək tərəflər təbəələrin xeyri üçün özlərinin ümumi razılığı üzrə qarşılıqlı surətdə qərara almışdır: onlardan [[Araz çayı|Araz]]ın hər iki tərəfində tərpənməz əmlaka malik olanlarına üç il vaxt verilməlidir ki, onlar bu müddət ərzində onu azad surətdə satsınlar və dəyişsinlər. Lakin bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri ona aid olduğuna görə, keçmiş İrəvan sərdarı [[Hüseyn xan]]ı, onun qardaşı [[Həsən xan]]ı və keçmiş [[Naxçıvan hakimi]] [[Kərim xan]]ı bu iltifatlı sərəncamdan kənar edir. ===XIII MADDƏ=== Axırıncı və ya bundan qabaqkı müharibənin gedişində əsir alınmış hər iki tərəfin bütün hərbi əsirləri, bununla bərabər hər iki hökumətin nə vaxtsa əsir düşmüş təbəələri qarşılıqlı surətdə azad edilməli və dörd ay ərzində qaytarılmalıdır; onlar həyati azuqə və digər tələbatlarla təmin edilməli və onları qəbul etmək və sonrakı yaşayış yerinə yollamağa sərəncam vermək üçün hər iki tərəfdən ayrılmış komissarlara verməkdən ötrü [[Abbasabad]]a göndərilməlidirlər. Razılığa gələn yüksək tərəflər hər iki tərəfdən əsir düşmüş, lakin olduqları yerin uzaqlığına və ya başqa bir səbəbə və ya vəziyyətə görə göstərilən müddətə qaytarıla bilməyəcək bütün hərbi əsirlərə, habelə Rusiya və İran təbəələrinə də bu yolla yanaşacaqlar. Hər iki dövlət belələrinin hər bir vaxt tələb edilməsində özünə dəqiq və qeyri-məhdud hüquq verir və öhdəsinə götürür ki, onlar aşkar edildikdə və ya onlar haqqında tələblər alındıqda qarşılıqlı surətdə onları (bir-birinə) qaytarsınlar. ===XIV MADDƏ === Razılığa gələn yüksək tərəflərdən heç biri axırıncı müharibənin başlanmasınadək və ya o vaxtı digərinin təbəəliyinə keçmiş olan satqınların və fərarilərin verilmısini tələb etməyəcəkdir. [[İran]] hökuməti bu qaçqınlardan bəzilərinin və onların köhnə həmvətənlərinin və ya hakimiyyəti altında olanların arasında qərəzli əlaqələrdən qarşılıqlı surətdə baş verə biləcək zərərli nəticələrin qarşısını almaq üçün, öhdəsinə götürür ki, indi və ya sonralar [[Rusiya]] hökumətinin adbaad göstərdiyi adamların [[Araz çayı|Araz]]la [[Çara çayı]]nın, [[Urmiya gölü]]nün, [[Cakatu çayı]]nın və [[Qızıl Üzən çayı]]nın [[Xəzər dənizi]]nə töküldüyü yer arasında yaratdığı hüduddakı öz torpaqlarında olmasını qadağan edəcəkdir. Bütün [[Rusiya]] imperatoru həzrətləri öz tərəfindən [[İran]] qaçqınlarının [[Qarabağ xanlığı|Qarabağ]] və [[Naxçıvan xanlığı|Naxçıvan]] xanlıqlarında və [[İrəvan xanlığı]]nın [[Araz çayı]]nın sağ sahilində yerləşən hissəsində yurd salmasına və ya yaşamasına (hər hansı) bir qərarda icazə verməyəcəyini vəd edir. Lakin özlüyündə aydındır ki, ancaq rəsmi rütbə daşıyan və ya müəyyən ləyaqət sahibi olan adamlara: şəxsi nümunələri, nəsihət və gizli əlaqələri ilə keçmişdə onların idarəsində və ya hakimiyyəti altında olan əvvəlki həmvətənlərinə zərərli təsir göstərə bilən xan, bəy və dini rəislər və ya mollalara qarşı bu şərtin gücü var və olacaqdır. Ümumiyyətlə, hər iki dövlətin sakinlərinə gəldikdə isə, razılığa gələn yüksək tərəflər qərara alır ki, hər iki tərəfin bir dövlətdən o birinə keçmiş və ya bundan sonra keçəcək təbəələri onların keçdiyi hökumətin icazə verdiyi hər yerdə yurd sala və yaşaya bilər. ===XV MADDƏ=== Şah həzrətləri öz dövlətinə sakitliyi qaytarmaq və öz təbəələrindən hazırki müqavilə ilə bu qədər xoşbəxtliklə başa çatmış müharibədə törədilmiş bədbəxtlikləri daha da artıra bilən hər şeyi kənar etmək kimi xeyirli, xilasedici niyyətlə hərəkət edərək, [[Azərbaycan]] adlanan vilayətin bütün əhalisinə və məmurlarına büsbütün və tam bağışlanma əta edir. Hansı dərəcəyə məxsus olmasından asılı olmayaraq, onlardan heç kəs öz hərəkətinə və ya müharibə ərzində və ya [[Rus ordusu]]nun adı çəkilən vilayəti müvəqqəti tutduğu zaman davranışına görə təqibə, dini əqidəsinə görə təhqirə məruz qalmamalıdır. Bundan başqa o məmur və sakinlərə bu gündən başlayaraq öz ailəsi ilə birlikdə [[İran vilayəti]]ndən [[Rusiya]]ya sərbəst keçmək, hökumət və yerli rəisliyin heç bir maneçiliyi olmadan onların satlıq malına və ya əmlakına və əşyalarına hər hansı gömrük və vergi qoyulmadan tərpənən mülkiyyətini aparmaq və satmaq üçün bir il vaxt verilir. Tərpənməz mülkə gəldikdə isə, onun satılması və ya onun haqqında özxoşuna sərəncam üçün beş illik müddət müəyyən edilir. Lakin bu bağışlanma qeyd olunan bir illik müddət başa çatanadək məhkəmə cəzası düşən günah və ya cinayət işləmiş adamlara şamil edilmir. ===XVI MADDƏ=== Müvəkkillər bu sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra, qarşılıqlı surətdə təxirə salınmadan təcili olaraq, hərbi əməliyyatların kəsilməsi haqqında bütün yerlərə xəbər və lazımı fərman göndərməlidir. Eyni məzmunda iki nüsxədə tərtib edilmiş, hər iki tərəfin müvəkkilləri tərəfindən imzalanmış, onların gerbli möhürləri ilə təsdiq edilmiş və qarşılıqlı olaraq bir-birinə verilmiş bu sülh müqaviləsi bütün Rusiya imperatoru həzrətləri və İran şahı həzrətləri tərəfindən təsdiq və ratifaksiya edilməli və onların imzaladığı ratifikasiya mətnləri təntənəli şəkildə hər iki tərəfin müvvəkilləri tərəfincdən dörd ay ərzində və ya mümkün olduqca daha tez dəyişdirilməlidir. Fevral ayının 10-da İsanın anadan olmasının 1828-ci ilində [[Türkmənçay müqaviləsi|Türkmənçay kəndi]]ndə bağlanmışdır. Müqavilə nəticəsində Azərbaycan iki yerə bölünmüşdür. 1567 1673 2006-12-01T21:43:24Z Amd628 15 New page: [http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i_m%C3%BCzakir%C9%99si:Amd628 Bura tıqla] [http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0stifad%C9%99%C3%A7i_m%C3%BCzakir%C9%99si:Amd628 Bura tıqla] 1568 1674 2006-12-02T10:39:20Z Amd628 15 New page: <H4>QADİR ALLAH NAMİNƏ</H4> Biz yəni [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]] və Bütün [[Rusiya]] qoşunlarının infanteriya generalı, [[Qafqaz]] müf... <H4>QADİR ALLAH NAMİNƏ</H4> Biz yəni [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]] və Bütün [[Rusiya]] qoşunlarının infanteriya generalı, [[Qafqaz]] müfəttişliyinin infanteriya müfəttişi kn. [[Pavel Sisianov]], olduqca mərhəmətli böyük İmperator əlahəzrətləri [[Aleksandr Pavlov|Aleksandr Pavloviç]]in verdiyi tam səlahiyyət və ixtiyarla Allahın köməyi ilə [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]]ın bütün ailəsi, nəsli və ölkəsi ilə Bütün [[Rusiya]] imperiyasının və indi bəxtiyarlıqla hökmranlıq edən böyük imperator əlahəzrətləri [[Aleksandr Pavlov|Aleksandr Pavloviç]] və onun yüksək varislərinin əbədi təbəəliyini qəbul etməsi məsələsinə başlayaraq aşağıdakı şərtləri bağladıq, qərara aldıq və imzaladıq: ==BİRİNCİ MADDƏ== Mən [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]] öz adımdan, varislərim və vəliəhdlərim adından İran və ya hər hansı bir dövlətin hər cür vassallığından və ya hər hansı ad altında olsa da, hər cür asılılığından təntənəli surətdə həmişəlik imtina edirəm və bütün dünya qarşısında bununla bildirirəm ki, mən özüm və varislərim üzərində Bütün [[Rusiya]]nın böyük İmperator əlahəzrətlərinin və onun yüksək varislərinin və vəliəhdlərinin ali hakimiyyətindən başqa heç bir dövlətin hakimiyyətini tanımıram, həmin taxt-taca sədaqət vəd edirəm, çünki onun sadiq quluyam və bu haqda, adətə görə, müqəddəs Qurana and içməliyəm. ==İKİNCİ MADDƏ== İmperator əlahəzrətləri zadi-aliləri (xan) həzrətlərinin belə səmimi söz verməsini qəbul edərək, özünün və vəliəhdlərinin adından İmperator sözü ilə vəd edir və söz verir ki, onlar zati-aliləri [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]]dan və onun varislərindən öz sadiq təbəələri kimi mərhəmət və nəcib havadarlığını heç vaxt əsirgəməyəcəklər, buna sübut olaraq İmperator əlahəzrətləri zati-alilərinin (xanın) və onun varislərinin ölkəsinin bütövlüyünün saxlanılmasına öz imperator zəmanətini verir. ==ÜÇÜNCÜ MADDƏ== Zati-aliləri [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]]ın Bütün [[Rusiya]] imperatorlarının və onların vəliəhdlərinin öz üzərində ali və yeganə hakimiyyətini belə səmimiyyətlə qəbul etməsi müqabilində qərara alınır ki, adı çəkilən xan, ondan sonra isə böyük oğlunun və bu qayda ilə nəslin yaşca sonrakı böyüyü irsən xanlığa keçərkən [[Gürcüstan]] Baş hakimi tərəfindən xanlıqda bərqərar olmaq haqqında dövlət möhürü ilə təsdiq edilmiş imperator fərmanından ibarət investitura aldıqdan sonra Bütün [[Rusiya]] imperiyasının təbəəliyinə sadiq olmasına, özü və varisləri üzərində Bütün [[Rusiya]] imperatorlarının ali və yeganə hakimiyyətinin tanınmasına təntənəli surətdə and içməlidirlər. Andın forması traktata əlavə olunur ki, indi hakim olan [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]] bu mərasim [[Gürcüstan]] Baş hakiminin və bu qətnaməni başa çatdıran inf-gen. knyaz [[Pavel Sisianov|Sisianov]]un iştirakı ilə yerinə yetirsin. ==DÖRDÜNCÜ MADDƏ== Mən, [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]], mənim və varislərimin Bütün [[Rusiya]] imperiyasına sadiq təəbəliyimiz və həmin imperiyanın işıqlı ali və yeganə hakimiyyətini qəbul etməyimiz haqda mənim mövqeyimin təmizliyini göstərmək üçün [[Gürcüstan]] Baş hakimi ilə qabaqcadan qarşılıqlı razılıq olmadan qonşu hakimlərlə əlaqə saxlamağa, onlardan elçilər gələrsə və ya məktub göndərilərsə, onlardan məzmunca tutarlı olanları Baş hakimə göndərməyə və ondan icazə istəməyə, dəyəri az olanları haqda isə məlumat verməyə və [[Gürcüstan]] Baş hakimi tərəfindən mənim yanıma təyin edilmiş şəxsə məlumat verməyə və onunla məsləhətləşməyə söz verirəm. ==BEŞİNCİ MADDƏ== İmperator əlahəzrətləri [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]]ın ölkəsi üzərində özünün ali və yeganə hakimiyyətinin tanınmasını razılıqla qəbul edərək, özünün və varislərinin adından söz verir: 1) həmin ölkənin xalqlarını böyük [[Rusiya]] imperiyasının sakinlərindən az da olsa ayırmayaraq öz təbəələri sayacaqdır. 2) [[İbrahim xan]] zati-alilərinin və onun ocağından olan varislərin və arxasının Qarabağ xanlığı üzərində hakimiyyəti dəyişilməz saxlanılacaqdır. 3) Daxili idarə etmə ilə bağlı hakimiyyət işləri, məhkəmə və divanxana işləri, bununla yanaşı ölkədən yığılan gəlir zati-alilərin (xanın) səlahiyyətində qalacaqdır. 4) Zati-alilərinin və onun sülaləsinin, eləcədə onun ölkəsinin qorunması üçün Şuşa qalasına 500 nəfərlik [[Rusiya]] qoşunu qərərgah və baş zabitləri ilə, (habelə) toplarla birlikdə yeridiləcək, ciddi müdafiə üçün isə [[Gürcüstan]] Baş hakimi şərait və ehtiyaca görə bu dəstəni gücləndirəcək və zati-alilərinin ölkəsinin Bütün [[Rusiya]] imperiyasına məxsus olan bir ölkə kimi hərbi qüvvə ilə müdafiə edəcəkdir. ==ALTINCI MADDƏ== Mən, [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]], mənim sadiq təbəəlik istəyimin əlaməti olaraq söz verirəm: 1) istər indi, istərsə də sonralar yuxarıda adı çəkilən qoşuna lazım olan buğda və darı yarmasını ([[Gürcüstan]]) Baş hakiminin müəyyən etdiyi qiymətlə tədarük edəcəyəm, çünki onların [[Gəncə|Yelizavetpol(Gəncə)]]dan gətirilməsi ya çox çətindir, ya da tamamilə qeyri-mümkündür. 2) Qoşunların [[Şuşa qalası]]nda yerləşməsi üçün qoşun rəisinin bəyəndiyi evləri ayıracaq və lazımi qədər odunla təmin edəcəyəm. 3) Şuşa qalasına Yelizavetpol tərəfdən yoxuşu sahmana salacaq və yolu arabaların gedişi üçün yararlı edəcəyəm. 4) Hökumət [[Şuşa qalası]]ndan [[Cavad xanlığı|Cavad]]a gedən yolu qaydaya salmaq istəsə, onda bu iş üçün lazımi olan işçilər hökumətin müəyyən etdiyi məzənnə ilə mənə verilməlidir. ==YEDDİNCİ MADDƏ== İmperator əlahəzrətlərinin zati-aliləri [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]]a və onun varislərinə böyük ehtiram və mərhəmət əlaməti olaraq onu və varislərini üzərində Bütün [[Rusiya]] imperiyasının gerbi olan bayraqla təltif edir, onun yanında saxlanmalı və bu ölkə üzərində əlahəzrət tərəfindən bəxş edilmiş xanlıq və hakimiyyət rəmzi kimi müharibəyə gedəndə özü ilə aparılmalıdır. ==SƏKKİZİNCİ MADDƏ== Mən, [[Şuşa|Şuşalı]] və [[Qarabağ|Qarabağlı]] [[İbrahim xan]], İmperator əlahəzrətlərinin yüksək razılığı ilə özümün gəlirimdən həmişəki kimi istifadə etməyə icazəm olduğundan İmperator əlahəzrətlərinin [[Tiflisdə]] yerləşən xəzinəsinə ildə 8000 çervon bac verməyi öhdəmə alıram, bac iki müddətə, yeni bir hissəsi fevralın 1-də, o biri hissəsi isə sentyabrın 1-də, özü də bu traktatın İmperator əlahəzrətləri tərəfindən təsdiqi zamanı birinci hissəsinin, yəni 4000 çervonun ödənişi ilə başlanır. Bundan başqa [[Asiya]] qayda-qanunu ilə and içməklə yanaşı, mən böyük oğlum [[Məhəmmədhəsən Ağa]]nın ikinci oğlu [[Şükürallah]]ı həmişəlik [[Tiflis]]də yaşamaq üçün girov verməliyəm. ==DOQQUZUNCU MADDƏ== İmperator əlahəzrətləri özünün xüsusi mərhəməti ilə, Tiflisdə sədaqət bildirmək üçün saxlanılması olan zati-aliləri (xanın) nəvəsinin dolanışığı üçün [[Rusiya]] pul vahidi ilə gündə 10 gümüş manat iltifatla bəxş edir. ==ONUNCU MADDƏ== Bu müqavilə əbədi müddətə bağlanır və bundan belə həmişəlik heç bir dəyişikliyə uğramamalıdır. ==ON BİRİNCİ MADDƏ== Bu traktın İmperator əlahəzrətləri tərəfindən onun dövlət möhürü vurulmuş Ali Fərmanı ilə təsdiqi bu sənədin imzalanmasından 6 ay keçənədək və ya mümkün olsa, daha tez olmalıdır. Yuxarıdakıların həqiqətə uyğun olduğunu (bildirmək) üçün aşağıda imza edənlər [[Gəncə|Yelizavetpol]] dairəsinin düşərgəsində, [[Kürək çayı]] yaxınlığında, [[milad]]ın [[1805]]-ci ilinin yayında, mayın 14-də ([[hicri təqvim|müsəlman təqvimi]] ilə [[1220]]-ci il səfər ayında) bu maddələrə qol çəkərək öz möhürlərini vurdular. 1569 1675 2006-12-02T10:41:22Z Amd628 15 New page: Az Vikipediyasından kopyalanıb --~~~~ Az Vikipediyasından kopyalanıb --[[İstifadəçi:Amd628|Amd628]] 10:41, 2 Dekabr 2006 (UTC) 1570 1676 2006-12-03T18:47:10Z 88.230.171.1 New page: [[Hasan Sami Bolak]] Türk Gazeteci. [[Hasan Sami Bolak]] Türk Gazeteci. 1571 1678 2006-12-14T16:43:17Z 210.84.29.135 New page: Aşıq Ələsgər Qədəm qoyub asta-asta, Sən bu diyara, xoş gəldin! Süzdürüb ala gözləri. Qaşları qara, xoş gəldin! Oğrun durub, qıya baxdın, Mücganın sinəmə çaxdı... Aşıq Ələsgər Qədəm qoyub asta-asta, Sən bu diyara, xoş gəldin! Süzdürüb ala gözləri. Qaşları qara, xoş gəldin! Oğrun durub, qıya baxdın, Mücganın sinəmə çaxdın, Jismimi yandırıb yaxdın, Alışdım nara, xoş gəldin! Qaynayıb, peymanım dolub, Saralıb gül rəngim solub, Həsrətin çəkməkdən olub, Sinəm sədpara, xoş gəldin! Dostun vəfasını gördüm, Seçib, sevib, könül verdim, Təzələndi köhnə dərdim, Dərdimə çara, xoş gəldin! Sinəmdi eşqin dəftəri, Sənsən dilimin əzbəri, Yazıq Aşıq Ələsgəri, Çəkməyə dara, xoş gəldin! 1679 2006-12-14T16:45:42Z 210.84.29.135 '''Aşıq Ələsgər''' Qədəm qoyub asta-asta,</br> Sən bu diyara, xoş gəldin!</br> Süzdürüb ala gözləri. </br> Qaşları qara, xoş gəldin! </br> </br> Oğrun durub, qıya baxdın,</br> Mücganın sinəmə çaxdın,</br> Jismimi yandırıb yaxdın, </br> Alışdım nara, xoş gəldin! </br> </br> Qaynayıb, peymanım dolub, </br> Saralıb gül rəngim solub, </br> Həsrətin çəkməkdən olub, </br> Sinəm sədpara, xoş gəldin! </br> </br> Dostun vəfasını gördüm,</br> Seçib, sevib, könül verdim,</br> Təzələndi köhnə dərdim,</br> Dərdimə çara, xoş gəldin!</br> </br> Sinəmdi eşqin dəftəri,</br> Sənsən dilimin əzbəri,</br> Yazıq Aşıq Ələsgəri,</br> Çəkməyə dara, xoş gəldin! </br> 1680 2006-12-17T12:43:54Z 210.84.29.135 '''Aşıq Ələsgər''' Qədəm qoyub asta-asta,</br> Sən bu diyara, xoş gəldin!</br> Süzdürüb ala gözləri. </br> Qaşları qara, xoş gəldin! </br> </br> Oğrun durub, qıya baxdın,</br> Mücganın sinəmə çaxdın,</br> Cismimi yandırıb yaxdın, </br> Alışdım nara, xoş gəldin! </br> </br> Qaynayıb, peymanım dolub, </br> Saralıb gül rəngim solub, </br> Həsrətin çəkməkdən olub, </br> Sinəm sədpara, xoş gəldin! </br> </br> Dostun vəfasını gördüm,</br> Seçib, sevib, könül verdim,</br> Təzələndi köhnə dərdim,</br> Dərdimə çara, xoş gəldin!</br> </br> Sinəmdi eşqin dəftəri,</br> Sənsən dilimin əzbəri,</br> Yazıq Aşıq Ələsgəri,</br> Çəkməyə dara, xoş gəldin! </br> 1572 1682 2006-12-17T13:47:25Z Mehrdad 7 New page: | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-A|A]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-B|B]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-C|C]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ç|Ç]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-D|D]] | [[:Kateqo... | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-A|A]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-B|B]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-C|C]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ç|Ç]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-D|D]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-E|E]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ə|Ə]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-F|F]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-G|G]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ğ|Ğ]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-H|H]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-I|I]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-İ|İ]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-J|J]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-K|K]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-L|L]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-M|M]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-N|N]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-O|O]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ö|Ö]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-P|P]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Q|Q]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-R|R]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-S|S]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ş|Ş]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-T|T]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-U|U]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ü|Ü]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-V|V]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-W|W]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-X|X]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Y|Y]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Z|Z]] <noinclude>[[Kateqoriya:Ana Səhifə Şablonları]]</noinclude> 1683 2006-12-17T13:49:22Z Mehrdad 7 | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-A|A]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-B|B]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-C|C]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ç|Ç]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-D|D]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-E|E]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ə|Ə]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-F|F]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-G|G]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ğ|Ğ]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-H|H]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-I|I]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-İ|İ]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-J|J]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-K|K]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-L|L]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-M|M]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-N|N]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-O|O]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ö|Ö]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-P|P]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Q|Q]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-R|R]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-S|S]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ş|Ş]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-T|T]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-U|U]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ü|Ü]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-V|V]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-W|W]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-X|X]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Y|Y]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Z|Z]] <noinclude>[[Kateqoriya:Ana Səhifə Şablonları]]</noinclude> 1684 2006-12-17T13:50:33Z Mehrdad 7 | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-A|A]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-B|B]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-C|C]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ç|Ç]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-D|D]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-E|E]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ə|Ə]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-F|F]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-G|G]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ğ|Ğ]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-H|H]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-I|I]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-İ|İ]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-J|J]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-K|K]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-L|L]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-M|M]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-N|N]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-O|O]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ö|Ö]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-P|P]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Q|Q]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-R|R]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-S|S]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ş|Ş]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-T|T]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-U|U]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Ü|Ü]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-V|V]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-W|W]] |- | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-X|X]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Y|Y]] | [[:Kateqoriya:Yazıçılar-Z|Z]] |- <noinclude>[[Kateqoriya:Ana Səhifə Şablonları]]</noinclude>