Wikibooks kmwikibooks https://km.wikibooks.org/wiki/%E1%9E%91%E1%9F%86%E1%9E%96%E1%9F%90%E1%9E%9A%E1%9E%8A%E1%9E%BE%E1%9E%98 MediaWiki 1.39.0-wmf.9 first-letter មេឌា ពិសេស ការពិភាក្សា អ្នកប្រើប្រាស់ ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ Wikibooks ការពិភាក្សាអំពីWikibooks ឯកសារ ការពិភាក្សាអំពីឯកសារ មេឌាវិគី ការពិភាក្សាអំពីមេឌាវិគី ទំព័រគំរូ ការពិភាក្សាអំពីទំព័រគំរូ ជំនួយ ការពិភាក្សាអំពីជំនួយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម ការពិភាក្សាអំពីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1 9085 8299 2020-03-22T17:13:06Z Tulsi Bhagat 1808 Protected "[[ទំព័រដើម]]": ទំព័រដែលមានចរាចរកម្រិតខ្ពស់: Project's main page ([កែប្រែ=សម្រាប់តែអ្នកប្រើប្រាស់ដែលបានបញ្ជាក់ទទួលស្គាល់ដោយស្វ័យប្រវត្តិ] (គ្មានកំណត់) [ប្តូរទីតាំង=សម្រាប់តែអ្នកប្រើប្រាស់ដែលបានបញ្ជាក់ទទួលស្គាល់ដោយស្វ័យប្រវត្តិ] (គ្មានកំណត់)) wikitext text/x-wiki <div style="width:100%; margin:0px; padding:0px 5px 5px 5px;"> <div style="clear:both; text-align:center; font-size:95%; margin:0em 1em 0em 1em;"> <div id="mf-overview">[[វិគីសៀវភៅ:ស្វាគមន៍|ទិដ្ឋភាពទូទៅ]] •</div> [[ការប្រើប្រាស់វិគីសៀវភៅ]] • [[វិគីសៀវភៅ:បន្ទប់អាន|សំណួរ]] • [[ជំនួយ:មាតិកា|ជំនួយ]] • [[វិគីសៀវភោ:ការិយាល័យបណ្ណវត្ថុវលី|រកមើលត្រួសៗ]] </div> <div style="width:50%; float:right; font-size:95%;"> <div style="float:right; width:30%;"> * [[Subject:Science|Science]] * [[Subject:Social sciences|Social sciences]] * '''[[Subject:Books by subject|All subjects]]''' </div> <div style="float:right; width:30%;"> * [[Subject:Languages|Languages]] * [[Subject:Mathematics|Mathematics]] * [[Subject:Miscellaneous|Miscellaneous]] </div> <div style="float:right; width:30%;"> * [[Subject:Computing|Computing]] * [[Subject:Engineering|Engineering]] * [[Subject:Humanities|Humanities]] </div> </div> <div style="width:40%; text-align:center;"> <div style="font-size:162%; padding:0.1em;">[[Wikibooks:Welcome|ស្វាគមន៍]]មកកាន់[[វិគីសៀវភៅ:អ្វីទៅជាវិគីសៀវភៅ|វិគីសៀវភៅ]],</div> <div style="font-size:95%; margin-top:0.2em;">the open-content textbooks collection that [[Help:Contributing|anyone can edit]].</div> <div id="pagecount" style="font-size:85%;">[[Subject:Books by subject|{{formatnum:{{NUMBEROFBOOKS}}}} books]] with [[Special:Allpages|{{NUMBEROFARTICLES}} pages]]</div> </div> <div style="clear:both; margin:25px 0px 0px 0px; padding:0px;"> {| id="mp-content" style="width:100%; border-spacing:10px 0px;" | style="width:33%; padding:10px; vertical-align:top; background-color:#ddddff;" | {{:Main Page/Featured}} | style="width:33%; padding:10px; vertical-align:top; background-color:#ddddff;" | {{:Main Page/Wikijunior}} | style="width:33%; padding:10px; vertical-align:top; background-color:#ddddff;" | {{:Main Page/Recipe}} |} </div> </div> __NOTOC__ {{:Main Page/Top}} <div style="clear:both; margin:2em auto;padding:0; border:1px solid #ccc;"> <div style="background:#E0EEF7; border-bottom:1px solid #ccc; padding:10px; font-size:1.5em;">សៀវភៅ​កំពុង​រៀបចំ</div> <div style=" padding:10px; column-width:300px; -moz-column-width:300px; /* Firefox */ -webkit-column-width:300px; /* Safari and Chrome */"> === ច្បាប់ === * [[ច្បាប់កម្ពុជា]] * [[ច្បាប់ភូមិបាល]] * [[ច្បាប់ចរាចរ]] * [[ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] === ពុទ្ធសាសនា === * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ២]] * [[ធម្មសមុហកថា]] * [[ព្រះបាទអសោក]] * [[សិក្សាអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា]] * [[ត្រៃលក្ខណ៍]] * [[វិសុទ្ធមគ្គ]] === ផ្សេងៗ === * [[ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ]] * [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] * [[ការប្រើប្រាស់វិគីសៀវភៅ]] * [[បន្ទាប់បន្សំ]] * ផ្សេងទៀត... </div> </div> <div style="clear:both; margin:2em auto;padding:0; border:1px solid #ccc;"> <div style="background:#E0EEF7; border-bottom:1px solid #ccc; padding:10px; font-size:1.5em;">សៀវភៅ​ព្រាងថ្មី</div> <!--categorytree mode=pages hideroot=on>សៀវភៅ​ព្រាង</categorytree--> <div style="padding:10px; column-width:300px; -moz-column-width:300px; /* Firefox */ -webkit-column-width:300px; /* Safari and Chrome */"> * [[ASEAN | សមាគម​ប្រជា​ជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍]] * [[តំបន់​ទេសចរណ៍​នៅ​កម្ពុជា]] * [[Scholarship Information | ពត៌មាន​អាហារូបករណ៍]] * [[Science Projects | ពិសោធន៍​វិទ្យាសាស្ត្រ]] * [[Cambodia 2.0 | កម្ពុជា 2.0]] * [[Cookbook | សៀវភៅ​រៀន​​ធ្វើ​ម្ហូប]] * [[Sex Education | សុខភាព​ផ្លូវភេទ]] * [[ពាក្យបណ្ដៅ]] * [[LaTeX]] </div> </div> <div style="clear:both; border-top:1px solid rgb(167, 215, 249); padding-top:5px;font-size:.9em;margin:2em auto;"> <p style="text-align:center;">វិគីសៀវភៅត្រូវបានដំណើរការតាមរយៈ Wikimedia Foundation ដែលមូលនិធិនេះក៏ដំណើរការ:<p> {{:Main Page/Sisters 2}} </div> <!--{-{ :Main Page/Sisters}-}--> <div style="clear:both; border-top:1px solid rgb(167, 215, 249); text-align:center; padding-top:5px;font-size:.9em;"> {{បរិច្ចាគ}} </div> n2js2o3lfq5pwlotxxl8njbln7ilren 0 1639 3107 2006-07-30T18:05:28Z Koavf 21 [[Main Page]] moved to [[ទំព័រដើម]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ទំព័រដើម]] 3mz3uh12ba49wnlzyn27nhjtd6bb0bq 10 1772 7294 6827 2016-08-24T01:11:09Z Dcljr 494 + reason wikitext text/x-wiki <div name="Deletion notice" class="boilerplate metadata" id="delete" style="background-color: #fee; margin: 0 2.5%; padding: 0 10px; border: 1px solid #aaa;"> '''This page is a candidate for speedy deletion.''' {{#if:{{{1|{{{reason|}}}}}}| The reason given: {{{1|{{{reason}}}}}}}} If you disagree with its speedy deletion, please explain why on [[{{NAMESPACE}} talk:{{PAGENAME}}|its talk page]] or at [[Wikipedia:Speedy deletions]]. If this page obviously does not meet the criteria for speedy deletion, or you intend to fix it, please remove this notice, but do not remove this notice from articles that you have created yourself. </div> <includeonly>[[Category:Candidates for speedy deletion|*]]</includeonly> hyskgyv1rtezvy73fygobhmytpbbpzd 4 1781 3328 3327 2007-07-16T09:46:10Z Ahoerstemeier 26 /* MediaWiki */ wikitext text/x-wiki This pages only collects the pages created by a spambot, to be able to prevent recreation by using the cascading editing protection. ==Main== {{Current events}} {{:index.php}} {{:W/index.php}} {{:W/w/index.php}} {{:W/w/w/index.php}} {{:W/w/w/w/index.php}} ==Talk== {{Talk:Main Page/}} {{Talk:Main Page/w/index.php?title=Main Page/w/index.php}} {{Talk:w/w/w/index.php?title=w/w/w/index.php}} {{Talk:W/index.php}} {{Talk:W/w/index.php}} {{Talk:W/w/w/index.php}} {{Talk:W/w/w/w/index.php}} ==MediaWiki== {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock}} {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock/}} {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock/w/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb cant unblock/wiki/MediaWiki talk:Ipb cant unblock/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Ipb already blocked/wiki/MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/index.php}} {{MediaWiki talk:Accesskey-watch}} ==Wikibooks== {{Wikibooks:About}} {{Wikibooks:Community Portal}} {{Wikibooks:Copyrights}} {{Wikibooks:General disclaimer}} {{Wikibooks:Help}} {{Wikibooks:Site support}} ==Help== {{Help:Contents}} gd0qf9zlpwhxd10elg9oehtl6zjksm7 0 1794 4014 3399 2010-06-24T07:53:51Z 119.82.252.73 wikitext text/x-wiki #[[វិធីក្លាយជា អ្នកជំនាញវ៉ែប]] #[[វិធី សរសេរអត្ថបទ ពីភាសាបរទេស មកភាសាខ្មែរ]] #[[វិធី សរសេរអត្ថបទ ពីភាសាខ្មែរ ទៅភាសាបរទេស ]] #[[មូលដ្ធានគ្រឹះនៃប្រព័ន្ធទំនាក់ទំនងឥតខ្សែរ ]] t1pob16l8p1inshh1x2uj92j8ad4ye0 0 1795 3810 3559 2009-02-07T19:35:06Z 125.25.201.184 /* តំណភ្ជាប់ក្រៅ */ wikitext text/x-wiki មួយវ៉ែបសៃត៍(a website)ជា មួយសំណុំទំព័រអេឡិចត្រូនិច (an assembly of electronic pages) ជាទូទៅ កើតឡើងដោយ ភាសាHTML(Hypertext Markup Language) និងភាសា CSS។ វ៉ែបសៃត៍នីមួយៗ ផ្ទុក(contains) អត្ថបទ, រូបភាពក្រាភីក (graphic images) មានអានុភាពពហុមីឌា (Multimedia effects) ដូចជា ឯកសារសំលេង, ឯកសារវិដេអូ ឬ/និង ឯកសារជីវចល (animation files) ... ​។ បណ្តាធាតុតែងកម្មវិធី (programming elements) ដទៃទៀត ដូចជា ចាវ៉ា( Java), ចាវ៉ាស្គ្រីប(JavaScript), ភីអីឆ៍ភី(PHP) និង ស្កឹល(SQL) រួមចំណែក តែងរំលេច(design) រូបរាង និង បង្កើនគុណភាព ទំព័រវ៉ែបសាយត៍ ។ អ្នកជំនាញវ៉ែប(Webmaster) មានភារកិច្ច ធ្វើគ្រប់ប្រតិបត្តិការ(operations) ដែលទាក់ទិនដល់ គោលគំនិត(Concept) នៃមួយតំបន់បណ្តាញ អិនរើណែត (an Internet site) ដូចជា៖ *គ្រប់គ្រង ប្រព្រឹត្តិកម្មរូបភាព (graphic treatment) នៃវ៉ែបសាយត៍(Website) *គ្រប់គ្រង ប្រព្រឹត្តិកម្មរូបភាពពត៌មាន (Infographic treatment) នៃវ៉ែបសាយត៍(Website) *រ៉ាប់រង តំហែទាំ(Ensure the maintenance) ខ្លឹមសារវ៉ែបសាយត៍ (Website essence), កិច្ចការផ្សាយពាណិជ (Commercial publicity affairs) *និង ការងារពហុប្រភេទ ដូចជាតែងវ៉ែប(Web edition) , អភិបាលវ៉ែប(Web administration), អ្នកបញ្ចូលគ្នា ពហុមីឌា(Multimedia Integrator), អភិវឌ្ឍPHP, អ្នករកទីផ្សារវ៉ែប(Webmarketer), មើលនិងផ្ទៀងស្តាប់ (Audiovisual) អតិថិជន, ... ។ មុខរបរអ្នកជំនាញវ៉ែប(webmaster) វិវត្តទៀងទាត់(constant evolution) រៀងរាល់ថ្ងៃ ព្រោះមានការបញ្ចូលគ្នាញឹកញយ សភាវៈអភិវឌ្ឍ (Integrate development axes) ថ្មីៗ។ <br/><br/> '''១- មានកម្មវិធីអ្វីខ្លះ ដែលអ្នកជំនាញវ៉ែប(Webmaster) ត្រូវ/គួរ ប្រើប្រាស់ ?'''<br/> ជាទូទៅនៅបស្ចឹមប្រទេស ថេរកាលបណ្តុះបណ្តាល ពី"ក"ដល់"អ" (A ដល់ Z) អ្នកជំនាញវ៉ែបម្នាក់ គឺ 700ម៉ោង ប៉ុន្តែ អ្នកអាច រៀនខ្លួនឯង បណ្តើរៗ លើបណ្តាញ(online)​ ៖ *កម្មវិធីដ៏ប្រណីត សំរាប់រចនាទំព័រវ៉ែប ៖ Dreamweaver 8, Photoshop CS3, Fireworks 8, Flash 8 *ភាសាដ៏ប្រសិទ្ធិភាព សំរាប់រចនាទំព័រវ៉ែប ៖ (X)HTML/CSS, ASP.net, Javascript, Actionscript, PHP, SQL ហើយសាកល្បង ដោយឥតគិតថ្លៃ បញ្ចេញស្នាដៃលើ ១ ២ <br/><br/> '''២-អ្នកណាខ្លះ ដែលនឹងអាចក្លាយជា អ្នកជំនាញវ៉ែប(Webmaster)?'''<br/> ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូប មិនថាឧកញ៉ា ឬ កសិករ, មិនថានាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬ បុគ្គលិករាជការ, មិនថាឧត្តមសេនីយ ឬ ពលទោ អោយតែមានកំរិតវប្បធម៌ យ៉ាងតិចត្រឹម ទុទិយភូមិ(បាក់ឌុប) ហើយធ្លាប់ប្រើប្រាស់ញឹកញាប់ ខំព្យូរើ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលមាន ចំណង់ចំណូលចិត្ត ផ្នែកពត៌មានវិទ្យា អ្នកទាំងនោះ គួរចេះតែងអត្ថបទអោយ ងាយយល់ពិរោះស្តាប់ ដើម្បីដាក់លើវែបសៃត៏ ប្រកាសនេះ ជាត្រីវិស័យតំរង់ទិស ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលមានបំណង ក្លាយជាអ្នកជំនាញវ៉ែប (Webmaster) នាអនាគត។ គេហទំព័រ និង មេរៀនជាវិដេអូ ពន្យល់លំអិត គឺ នៅទីនេះ ។ អ្នកក៏អាច ទាញយកមេរៀនតាម នេះ ដែរ ​។ <br/><br/> '''ពាក្យដែលប្រើ៖''' #អភិបាលករ វ៉ែបសៃត៍ : Web site administrator #អភិបាលកិច្ច វ៉ែបសៃត៍ : Web site administration #អ្នកជំនាញវ៉ែប : Webmaster #ពហុមីឌា : Multimedia (ពត៌មាន ដែលមានរូប/វិដេអូ សំលេង និងអក្សរ ច្របល់គ្នា) #តែងរំលេច : design #អ្នកតាក់តែងវ៉ែប : Web designer គំរូវ៉ែបសៃត៍ ដែលគួរត្រាប់តាម៖ ១ មើលផងដែរ ១ == មើលផងដែរ == ====តំណភ្ជាប់ក្រៅ==== *[http://www.khmerit.co.cc ខ្មែរអាយធី] *[http://khmeritforyou.blogspot.com ខ្មែរអាយធី សំរាប់អ្នក] ====ឯកសារពិគ្រោះ==== ovkox39bjatbc3djda3jk75c926m85c 10 1796 3448 3395 2007-11-06T23:38:58Z Chhorran~kmwikibooks 34 Removing all content from page wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 10 1797 3353 2007-11-02T01:34:57Z Chhorran~kmwikibooks 34 New page: <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="color:#0000ff;"><span style="font-family:Arial, sans-serif;">1. </span><span style="font-family:Tahoma;">[[វិធីក្លាយជា ... wikitext text/x-wiki <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="color:#0000ff;"><span style="font-family:Arial, sans-serif;">1. </span><span style="font-family:Tahoma;">[[វិធីក្លាយជា អ្នកជំនាញវ៉ែប]]</span><span style="font-family:Arial, sans-serif;">(Webmaster)</span></span></p> 61pi8nnvncb8rcwnjzt3mmg3r84qm8r 0 1798 9601 7308 2021-08-26T10:34:10Z Trezoo 2503 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ពីជគណិត]] wikitext text/x-wiki #Redirect [[ពីជគណិត]] tr84kv7f7pdp4f22wuc6p29ph2x0f93 0 1801 9535 8968 2021-01-12T08:23:15Z 175.100.51.102 wikitext text/x-wiki សួរស្តីrechal, សុំអធ្យាស្រ័យខ្ញុំចង់ប្ដូរការណាត់ជួបរបស់អ្នកថ្ងៃទី១0 ម៉ោង1 ទៅទី 20រឺ 20 វិញ ==គោលគំនិត== ជាទូទៅវប្បធម៌ជនជាតិនីមួយៗ មានគុណសម្បត្តិនិងគុណវិបត្តិ លាយឡំគ្នា។ ដែលនិយាយបែបនេះ បានន័យថា ជួនកាលគុណសម្បត្តិ នៃវប្បធម៌ជនជាតិនេះ បែរជាជនជាតិមួយទៀត យល់ថាជាគុណវិបត្តិ ចំពោះវប្បធម៌របស់[[ភាសាខ្មែរ|ខ្លួន]] ទៅវិញ។ ឧទាហរជាក់ស្តែងគឺ ជាទូទៅនៅទ្វីបអ៊ឺរ៉ុប ឬ នៅអាមេរិក ៖ *ស្រ្តីដើរហក់លោត ទាត់បាល់ វាយប្រដាល់ ខិតខំរៀនសូត្របានខ្ពស់ ដូចគ្នានឹងបុរសអ៊ីចឹងដែរ *ឪពុកម្តាយមានសិទ្ធិត្រឹមតែ ផ្តល់យោបល់ដល់កូន ប៉ុន្តែមិនមានសិទ្ធិបង្ខំកូនពេញវ័យ អោយស្តាប់តាមខ្លួននោះទេ *រឿងអាពាពិពាហ៍ កូនជាអ្នកជ្រើសរើសគូស្រករ ហើយសំរេចគ្នាចុះឈ្មោះ រៀបការនៅ សាលាសង្កាត់/ឃុំ កាលបើសាម៉ី គូរសង្សារទាំងពីរ មានបំណងរៀបការ។ ឪពុកម្តាយ គ្រាន់តែចូលរួម ជាកិត្តិយសដល់កូន ពេលកូនរៀបការ វប្បធម៌បែបបស្ចឹមប្រទេស អាចច្បាស់ជាត្រូវវប្បធម៌ខ្មែរបុរាណ រិះគន់មិនខាន ព្រោះថាបើរបៀបនេះ ចាស់ទុំខ្មែរភាគច្រើន យល់ថា៖ *ក្មេងលែងស្តាប់ចាស់ កូនលែងគោរពឪពុកម្តាយ (ចង់អោយកូនស្តាប់តាម ប៉ុន្តែមិនប្រាប់វិធី អោយកូនចេះ វិភាគពិចារណានោះទេ?) *ប្រពន្ធលែងស្តាប់ប្តី (ប្តីលែងត្រួតប្រពន្ធបាន?) បើប្រៀបធៀបតែមួយជ្រុង ឃើញថាវប្បធម៌ខ្មែរ ហាក់ដូចជា ចូលលក្ខណះអត្តនុម័តនិយម ដោយផ្អែកលើទំនៀម ទំលាប់ជាធំ, រីឯ វប្បធម៌អឺរ៉ុប/អាមេរិក ចូលក្នុងន័យសត្យានុម័តនិយម ដោយផ្អែកលើច្បាប់ជាធំ ទំនៀមទំលាប់ជាបន្ទាប់។ តើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេសយុវជនខ្មែរ គួរតែដើរតាមគន្លងណា រវាងវប្បធម៌ជាតិ និង វប្បធម៌សកល (អឺរ៉ុប,អាមេរិក)? ​ វប្បធម៌សកល គឺវប្បធម៌ដែលយកច្បាប់ជាធំ ចំលើយស្ថិតលើអ្នកអាន ជាអ្នកធ្វើការពិចារណា។ វប្បធម៌ខ្មែរ និង វប្បធម៌សកល មានលក្ខណះល្អ ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ព្រោះវប្បធម៌ទាំងពីរ សុទ្ធសឹងបានបណ្តុះ គំនិតពិចារណា និង ចំណេះយល់ដឹង ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ គួរទទួលយកវប្បធម៌ទាំងពីរ ដើម្បីថ្លឹងថ្លែងក្នុងជីវិត ព្រោះថាមិនអាចអោយ វប្បធម៌ជាតិដែល ជាព្រលឹងកូនខ្មែរ បាត់បង់បានទេ ​ហើយក៏មិនអាចបោះបង់បានដែរ ​វប្បធម៌សកលដែលនាំមក នូវសិទ្ធិសេរីភាពបុគ្គល និង សិទ្ធិសេរីភាពប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរទាំងមូល។ សូមបញ្ជាក់ថា វប្បធម៌សកល(អឺរ៉ុប/អាមេរិក/អ្វីដែលជាគោលការច្បាប់ នៅអង្គការសហប្រជាជាតិ) មិនមែនវប្បធម៌យួន វប្បធម៌សៀម នៅជាប់ប្រទេសយើងនោះទេណា៎ ! ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ នៅក្នុងប្រទេស, ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ នៅឯនាយសមុទ្រ ព្រមទាំងជនជាតិបរទេស (ជាពិសេស ជនជាតិអាមេរិកាំងផងដែរ) បានផ្សព្វផ្សាយវប្បធម៌សកល ជាភាសាខ្មែរ តាមបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយទំនើប ដូចជាវ៉ែបសាយភាសាខ្មែរ, មានប្លកភាសាខ្មែរ, មានអត្ថបទភាសាខ្មែរ មានភាពយន្ត និង មានចំរៀងផងដែរ (ហិបហបខ្មែរ) ជាហូរហែ ក្នុងនោះមានវិធីអប់រំ គ្រប់ប្រភេទ ៖ *អប់រំអោយស្គាល់ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និង សិទ្ធិបុគ្គលក្នុងការបញ្ចេញមតិ *អប់រំសង្គមកម្ពុជា អោយបំបាត់ អំពើហឹង្សាក្នុងគ្រួសារ *អប់រំស្ត្រីខ្មែរ អោយចូលរួមការងារសង្គម (យេនឌើរ:Gender សំដៅសមភាព រវាងបុរសនិងស្ត្រី ក្នុងការកសាងកាពារ ជាតិនិងប្រទេស) *អប់រំកសិករខ្មែរ អោយចេះប្រើបច្ចេកទេស ដើម្បីបង្កើន ទិន្នផលកសិកម្ម *អប់រំប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេសកម្មករ/កសិករអោយហ៊ានតស៊ូមតិ ពេលត្រូវគេបំពាន ឬ ពេលត្រូវគេកេងប្រវ័ញ្ច ... ល ... និង ...ល ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ នៅគ្រប់ទិសទី ទាំងក្នុងប្រទេស ទាំងក្រៅប្រទេស រួមជាមួយទេសចរបរទេស (ដែលមកទស្សនា ប្រទេសកម្ពុជា) ក៏បានផ្សព្វផ្សាយមិនតិចទេ វប្បធម៌ខ្មែរអោយសកលលោក បានស្គាល់តាមរយះ វ៉ែបសាយភាសាបរទេស, មានប្លកភាសាបរទេស, មានអត្ថបទភាសាបរទេស, មានភាពយន្ត និង មានចំរៀងភាសាបរទេស (ហិបហបភាសាអង់គ្លេស សំដែងដោយប្រាជ្ញលី) ផងដែរ ជាហូរហែ ដែលនិយាយអំពី ប្រទេសខ្មែរ វប្បធម៌ខ្មែរ មុខមាត់ខ្មែរ លើឆាកអន្តរជាតិ ដូចជា៖ * ផែនទីប្រទេសកម្ពុជា មានទាំងគ្រប់កោះទៀតផង នៅលើផ្ទៃសមុទ្រ នៃប្រទេសកម្ពុជា * តំបន់ទេសចរ និង តំបន់មានរ៉ែ នៅប្រទេសកម្ពុជា * សិប្បកម្មធ្វើរូបចំលាក់, សិប្បកម្មធ្វើក្អម, សិប្បកម្មចិញ្ចឹមដង្កូវនាង និង ត្បែងសូតខ្មែរ, ... * មុខមាត់នៃពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់ នៅអន្តរជាតិ ដូចជា កញ្ញាហួន សុបិន, កញ្ញាចរិយា, ... * មុខមាត់នៃពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលអន្តរជាតិបានទទួលស្គាល់/បានស្គាល់ ដូចជាលោកជា វិជ្ជា, លោកជា មុនី, លោករ៉ុង ឈុន, លោកស៊ាន ប៉េងសែ, លោកឡៅ ម៉ុងហៃ, លោកសម រង្ស៊ី, លោកសុន ឆៃ, អ្នកស្រីពង់ ឈីវហ្គិច, កញ្ញាសេង ធារី, លោក អ៊ូ វិរះ, លោកម៉ម សុណង់ដូ, លោកហ៊ុន សែន, ក្រុមព្រះនរោត្តមរណរិទ្ទិ, សម្តេចនរោត្តមសីហនុ, ... ជាដើម ថ្វីបើអត្ថបទទាំងនោះ បានផ្សព្វផ្សាយអំពីខ្មែរជាហូរហែក្តី ជាពិសេសលើបណ្តាញអិនរើណែត ក៏ ចំនួនអត្ថបទភាសាបរទេស ផ្សព្វផ្សាយអំពីខ្មែរទាំងនោះ នៅមានកំរិតនៅឡើយ មិនអាចឆ្លើយតាមតំរូវការ ទាំងស្រុងរបស់កូនខ្មែរ នាពេលបច្ចុប្បន្ន, ចំណែកឯ ​ចំនួនអត្ថបទភាសាខ្មែរវិញ ក៏នៅមានចំនួនតិចតួច ជាហេតុមិនអាច អោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ទទួលបានចំណេះដឹង គ្រប់គ្រាន់ពីអ្វីដែលខ្លួនគេចង់ដឹង។ ដើម្បីបើកជើងមេឃថ្មី(Discover the new horizon) អោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ អាចមានលទ្ធភាព យល់ដឹងអ្វី (វប្បធម៌សកល) ដែលថ្មី/ចំរើនចំពោះខ្លួន និង អោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ចេះបង្ហាញដល់សកលលោក នូវអ្វី ដែលជារបស់ខ្មែរ (ប្រវត្តិសាស្រ្ត, ភូមិសាស្រ្ត, ទឹកដី/ប្រជាជនខ្មែរ, វប្បធម៌, ប្រពៃណី, លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ/ព្រឹត្តិការថ្មីៗ នៅប្រទេសកម្ពុជា, នៅកម្ពុជាក្រោម និងនៅគ្រប់ទិសទី លើសកលលោក), ប្រកាសនេះនឹងណែនាំ "វិធី សរសេរអត្ថបទ ពីភាសាបរទេសមកភាសាខ្មែរ" និង "សរសេរអត្ថបទ ពីភាសាខ្មែរ ទៅភាសាបរទេស" ដើម្បី៖ * ងាយស្រួល ស្វែងយល់និងផ្សព្វផ្សាយ មកជាភាសាខ្មែរ អត្ថបទអប់រំជាភាសាបរទេស ឬ ព្រឹត្តិការជាភាសាបរទេស * ងាយស្រួល ស្វែងយល់និងផ្សព្វផ្សាយ ទៅជាភាសាបរទេស អត្ថបទជាភាសាខ្មែរ ឬ ព្រឹត្តិការកើតឡើង នៅប្រទេសកម្ពុជា បញ្ជាក់៖ * អ្នកអាចស្វែងរក អត្ថបទភាសាខ្មែរ និង អត្ថបទភាសាបរទេស តាមគ្រប់វិធី ជាពិសេសតាម បណ្ណាល័យ/កាសែត/ទស្សនាវដ្តី/វិទ្យុ /ទូរទស្សន៍/ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយផ្សេងៗ ហើយកុំភ្លេចផងដែរ តាមបណ្តាញ អិនរើណែត ==សេចក្ដីផ្តើម== មិនចង់ប្រើពាក្យថាបកប្រែ ជាចំណងជើងទេ ព្រោះពាក្យថា"បកប្រែ"ហាក់ដូចជា មានន័យរឹងឆ្កុយពេក។ បកប្រែមួយអត្ថបទ មានន័យថា "ធ្វើយ៉ាងណា អោយអត្ថបទថ្មី ដែលបកប្រែរួចហើយ មានខ្លឹមសារដូច អត្ថបទដើមបេះបិទ គ្រាន់តែខុសគ្នាត្រង់ភាសា"។ បំណកប្រែតាម ន័យសុទ្ធបែបនេះ ច្រើនត្រូវបានអនុវត្តចំពោះ កិច្ចសន្យា លិខិតពាណិជ្ជកម្ម លិខិតច្បាប់ផ្សេងៗ ដូចជាសន្ធិសញ្ញា រវាងពីរប្រទេសជាដើម។ បំណកប្រែគឺក្នុងន័យ អោយភាគីទាំងសងខាង យល់ព្រមនូវខ្លឹមសារ នៃអត្ថបទដែលគេ ត្រូវចុះហត្ថលេខា យល់ព្រមទាំងអស់គ្នា ដើម្បីការពារប្រយោជ ផ្នែកច្បាប់ ពេលមានវិវាទ។ ពាក្យបកប្រែ ក៏មានន័យខុសខ្លះ ពីពាក្យប្រែសំរួលដែរ ព្រោះថាពាក្យប្រែសំរួល គឺបកប្រែភាសាដើម + សំរួលខ្លឹមសារ ទៅតាមភាសាចុង ដើម្បីអោយ អ្នកអានភាសាចុងនោះ ងាយយល់ជាង បំណកប្រែធម្មតា។ ចំណែកឯ "វិធីសរសេរអត្ថបទ ពីភាសាបរទេស មកភាសាខ្មែរ" មានន័យ ទូលំទូលាយ ជាងពាក្យបកប្រែ ឬ ពាក្យប្រែសំរួល ត្រង់ថាសរសេរអត្ថបទ ជារួម = '''ពីគ្រោះឯកសារ''' → '''ដកស្រង់គំនិតគោល''' → '''ប្រែសំរួលគំនិតគោល''' → ​​​​​'''​កែសំរួលពាក្យ''' → '''ចងក្រង''' ​​​→ '''ធ្វើទំរង់ទំព័រ''' → '''អានឡើងវិញ''' → '''សំរេចចុងក្រោយ''' → '''ចេញផ្សាយពត៌មាន''' → '''បន្ទាន់សម័យ'''។ នេះជាគោលការទូទៅ ក្នុងការតែងមួយអត្ថបទ ពីភាសាបរទេស មកភាសាខ្មែរ ឬ ច្រាសទៅវិញ។ ខ្ញំុសូមអរភ័យទោសដែរ បិត្តរួមកាងារ​របស់ខ្ញំុ នាងបានបង្កើតកំហុសធំមួយមកលើរូបអ្នក ==ប្រែសំរួលគំនិតគោលមកជាភាសាខ្មែរ បណ្តាឯកសារដែលបានពិគ្រោះ == បន្ទាប់ពីបានបិទភ្ជាប់​ បណ្តាគំនិតគោលដាក់ក្នុង​ OpenOffice.org Writer ហើយ អ្នកត្រូវប្រែសំរួល ឃ្លាអង់គ្លេសទាំងនោះ មកជាភាសាខ្មែរ។ ===ឧបករត្រូវយកមកប្រើប្រាស់ ដើម្បីប្រែសំរួលមកជាភាសាខ្មែរ គំនិតគោលទាំងនោះ ៖=== * វចនានុក្រមអង់គ្លេស-ខ្មែរ Orkida ដែលមានស្រាប់ ក្នុងខំព្យូរើរបស់អ្នក * វចនានុក្រមអង់គ្លេស-អង់គ្លេស ១ ២ (ករណីដែលខ្វះពាក្យ ក្នុងវចនានុក្រម អង់គ្លេស-ខ្មែរ Orkida )។ សូមបញ្ជាក់ថា ភាសាអង់គ្លេសមាន ៣ប្រភេទចំបង៖ អង់គ្លេសអាមេរិកាំង, អង់គ្លេសអង់គ្លេស, អង់គ្លេសអូស្រ្តាលី (សំលេងអាមេរិកាំង រលាស់អណ្តាតទន់ជាង សំលេងអូស្រ្តាលី និង សំលេង​អង់គ្លេស * វចនានុក្រម អង់គ្លេស-ខ្មែរ ដែលជាច្បាប់រឹង(Hard Copy) ដូចជា សៀវភៅវចនានុក្រម (ក្នុងករណី​​ចាំបាច់) ដែលសំបូរនៅលើទីផ្សារ * ឃ្លាំងពាក្យអង់គ្លេស-ខ្មែរ ដែលអ្នកបានរក្សាទុកក្នុង Microsoft Excel (បើសិនជាមាន) បានន័យថា រាល់ពាក្យកំរ ដែលអ្នកបានសន្សំទុក កន្លងមក * ជនជាតិបរទេស ក៏ជាឧបករជំនួយសំខាន់ ក្នុងបំណកប្រែភាសា។ ពួកគេជាវចនានុក្រមរស់(live dictionaries) អាចពន្យល់ន័យ នៃពាក្យកើតថ្មី ដែលមិនទាន់មាន​ ក្នុងវចនានុក្រម ===វិធីសាស្ត្រប្រែសំរួលមួយអត្ថបទ=== វិធីសាស្ត្រប្រែសំរួលមួយអត្ថបទ ដែលធ្លាប់ត្រូវបានប្រើប្រាស់ នោះគឺ៖ * ១- ស្រង់យកខ្លឹមសាររួម នៃគ្រប់គំនិតគោល(The​ whole Essences of Text) របស់មួយអត្ថបទ * ២- ស្រង់យកខ្លឹមសារ ចេញ​ពី​​មួយ​កថាខណ្ឌ​ម្តង​ៗ(Paragraph by Paragraph) * ៣- ស្រង់យកខ្លឹមសារ ចេញ​ពី​មួយ​ឃ្លាម្តង​ៗ(Phrase by Phrase) * ៤- បកប្រែដោយ​ត្រង់​ ពី​ពាក្យ​មួយ​របស់​ភាសា​នោះ​មក​ជា​ពាក្យ​មួយ​ក្នុង​ភាសា​ខ្មែរ(Word by Word) ក្នុងចំណោម វិធីសាស្រ្តទាំង ៤ នេះ, វិធីសាស្រ្តប្រែសំរួល ដោយស្រង់យកខ្លឹមសាររួម នៃគ្រប់គំនិតគោល របស់អត្ថបទ ជាវិធីសាស្រ្តទាន់ចិត្តបំផុត។ ជាដំបូង ត្រូវអានអត្ថបទមួយត្រួស ឲ្យ​យល់អត្ថន័យ → មើលតើពាក្យណាខ្លះ ដែលមិនចេះ →​ គូសចំណាំពាក្យទាំងនោះ → បើកមើលវចនានុក្រម → សរសេរជាខ្មែរជំនួស កន្លែងគូសចំណាំ → អានឡើងវិញម្តងទៀត → ប្រែសំរួលជាភាសាខ្មែរ តាមដំណើរ → រៀបឃ្លាឃ្លោង ដោយបញ្ចេញបញ្ចូល គំនិតខ្លួនឯងខ្លះ → អានឡើងវិញច្រើនដង ដើម្បីសំរេចចុងក្រោយ ។ វិធីសាស្រ្ត​ កថាខណ្ឌ ឬ ឃ្លា ស្រដៀងវិធីសាស្រ្តទី១ ប៉ុន្តែជាការ ប្រែសំរួលលំអិតជាង។ បកប្រែ ពាក្យ ដោយ ពាក្យ (word by word) ជាបំណែកតូចបំផុត ក្នុងការប្រែសំរួល (ករណីអ្នកមិនយល់សោះ មួយឃ្លាបរទេសណានោះ) មើលផងដែរ៖ ១ ២ ៣ ។ ត្រូវចេះរើសយកន័យរបស់ពាក្យ អោយសមស្របទៅនឹងឃ្លា ព្រោះពេលខ្លះមួយពាក្យ មានច្រើនន័យ។ អ្នកត្រូវចេះរៀបឃ្លាឃ្លោង ជាភាសាខ្មែរសំរាយ ធ្វើយ៉ាងណាអោយអ្នកអានងាយយល់ ហើយជាការល្អបើអាច ​ចៀសវាងប្រើប្រាស់ពាក្យ បាលីសំស្ក្រឹត ព្រោះ​មិនមានអ្នកអានណា សរសើរអ្នកទេ បើ​ខ្លួនអ្នកមិនទាំងយល់ ន័យរបស់ពាក្យ បាលីសំស្ក្រឹត ដែលខ្លួនឯងបានប្រើប្រាស់ ផងនោះ។ លើសពីនេះ អ្នកក៍ត្រូវចេះបកស្រាយ យ៉ាងណាឲ្យឃើញថា អត្ថបទរបស់អ្នក មានផលប្រយាជន៍ ដល់អ្នកអាន ដល់ជាតិខ្មែរ ជាពិសេសជា មោទនភាពរបស់កូនខ្មែរ គឺនៅត្រង់ គ្រប់ប្រភេទអត្ថបទ ជាអក្សរខ្មែរ កាន់តែសំបូរបែប ជាពិសេសលើ បណ្តាញអ៊ីនធ័រណិត សំរាប់ការកំសាន្ត, ការរកមើលព័ត៌មាន, ការសិក្សា,​ និង​ការស្រាវជ្រាវ របស់មនុស្សទូទៅ ។ '''បញ្ជាក់៖''' * ដូចបានរៀបរាប់ក្នុងផ្នែកពិគ្រោះឯកសារ អ្នកត្រូវយកភាសាអង់គ្លេសជាគោល ដើម្បីបកប្រែ គ្រប់ឯកសារភាសាដទៃ មកជា អត្ថបទភាសាខ្មែរ។ * ចំណុចដែលអ្នកគួរចាប់អារម្មណ៍ មួយទៀតនោះគឺពេល(Time) នៃកិរិយាស័ព្ទ(Verbs) ដែលភាសាអង់គ្លេស បានប្រើប្រាស់។ * អ្នកពិតនឹងក្លាយជា អ្នកប្រែសំរួលយ៉ាងស្ទាត់ អត្ថបទភាសាបរទេស មកភាសាខ្មែរ បើសិនជាអ្នកចាប់ផ្តើម ប្រែសំរួលលេងៗ តាមប្រកាសណែនាំនេះ។ អ្នកមិនត្រូវ ញញើតញញើមទេ ព្រោះអ្វីៗអាចចំរើន ទៅមុខបាន សុទ្ធសឹងតែចាប់ផ្តើម ពីជំហានដំបូង។ គ្មាននរណាដែល អត់បានរៀនអ្វីសោះ ស្រាប់តែទទួលបាន សញ្ញាប័ត្របណ្ឌិត នោះទេ ! (លើកលែងតែ នៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានច្រើន ករណីចំលែកៗ ជាក់ស្តែងដូចករណី សញ្ញាប័ត្របណ្ឌិតភ្លេចរៀន របស់ អន្ទិតសម្តេចទាំងបី ជាដើម) ។ 11vcvvlk87pr3jackksbh9at4zpmd9i 10 1802 3723 3451 2008-12-12T07:57:01Z Thearith 162 wikitext text/x-wiki {| style="border:0px; border-spacing:0px; padding:0px; margin:0px; background: transparent;" | style="background:#aaddaa; border:1px solid #aab2ff; line-height:9px;" | &nbsp; |- | align="center" style="border:1px solid gray; border-top:0px; border-bottom:0px; padding:0px" | {| style="margin:0px; border-spacing:5px; background-color: transparent" <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Khmer OS Muol;"><span style="font-size:130%;">ស្វាគមន៍ វិគីសៀវភៅ</span></span></p> |} |- | style="border:1px solid gray; border-top:0px; padding:5px; font-size:95%" | <!--​​ --> '''វិគីសៀវភៅ''' ជាបណ្ណាល័យសៀវភៅសិក្សា ផ្សព្វផ្សាយដោយសេរី ដែលមនុស្សជាច្រើន បាននិងកំពុង​រួមចំណែកអភិវឌ្ឍ។ '''[[ជំនួយ:អំពី|វិគីសៀវភៅសិក្សាខ្មែរ]]'''ជា មួយគម្រោង[[w:Wikimedia|វិគីមីឌា]] មានបេសកកម្មបង្កើត មួយការប្រមូលសេរី [[Help:មូលហេតុចូលរួម?|គ្រប់ខ្លឹមសារចំហ]] នៃ[[WB:WIW|គ្រប់ប្រភេទ សៀវភៅសិក្សា​ជាភាសាខ្មែរ]] ដែល '''[[Wikibooks:ចូលរួមចំណែក FAQ|អ្នករាល់គ្នាបាន និងកំពុងតែង]]'''។ តាំងពី វិគីសៀវភៅសិក្សាខ្មែរ ចេញជារូបរាងមក, មានច្រើនអ្នកស្ម័គ្រចិត្ត បានសរសេររួចហើយ ប្រមាណ '''[[Special:ស្ថិតិ|{{NUMBEROFARTICLES}}]]''' ម៉ូឌុល ពីមួយគំនរនៃសៀវភៅសិក្សា។ ទីប្រជុំសំណួរ ចម្ងល់ និង ពិភាក្សា គ្រប់គំនិតយោបល់ គឺនៅ [[Wikibooks:បន្ទប់អាន|បន្ទប់អាន]] (ដូចគ្នាដែរ នឹងស្នប់ភូមិ(Village Pump)​ របស់[[w:វិគីភីឌា|វិគីភីឌា]] ដែលអ្នករាល់់គ្នាបាន និង កំពុងប្រើប្រាស់៖ គ្រប់វិគីភីឌាករ តែងតែមានបំណង ចង់អាន[[Wikibooks វិគីសៀវភៅសម្រាប់គ្រប់វិគីភីឌាករ|ជាដំបូង]] មុននឹងសម្រេចចិត្តចាប់ផ្តើម)។ មើលផងដែរ [[Wikibooks:បញ្ជីសំបុត្រ|បញ្ជីសំបុត្រ]]។ បើអ្នកជា '''អ្នកបង្ហាត់បង្រៀន''' មានគម្រោងប្រើប្រាស់ បណ្តាវិគីសៀវភៅ សម្រាប់មួយគម្រោងរបស់ថ្នាក់, កុំភ្លេចសូមអញ្ជើញចូលអាន [[Wikibooks:រាល់សេចក្តីណែនាំសម្រាប់គ្រប់គម្រោងថ្នាក់រៀន|រាល់សេចក្តីណែនាំ សម្រាប់គ្រប់គម្រោងថ្នាក់រៀន]] ។ {| style="margin: auto; width: 100%;" |- |} |} pj04kkr2m0rce8vynr5tb0173m7k8jm 10 1803 4968 4637 2013-01-06T17:39:12Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {| style="border:0px; border-spacing:0px; padding:0px; background:white; margin:0px;" | colspan="2" style="background:#c6deff; border:1px solid #aab2ff; line-height:9px;" | &nbsp; |- | style="padding:0px; margin:0px" | {| style="border:1px solid gray; border-top:0px; margin:0px; padding:0px; font-size:95%;" |- <!-----------Search and Browse -----------------> | style="text-align:center" | '''[[Special:Search|ស្វែងរក]] និង [[WB:CCO|ត្រាច់រក]]''' {{browsebar}}<br/> |-<!----------- វិទ្យាសាស្រ្ត ធម្មជាតិ----------------> | style="text-align:center" | '''[[Wikibooks:ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ|ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ]]''' [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ជីវវិទ្យា|ជីវវិទ្យា]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិស្វកម្ម|វិស្វកម្ម]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ​ វិទ្យាសាស្ត្រសុខភាព|សុខភាព]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គណិតវិទ្យា|គណិតវិទ្យា]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ|វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ]]&nbsp;&ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ រូបវិទ្យា|រូបវិទ្យា]] |-<!----------- វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម ------------------> | style="text-align:center" | '''[[Wikibooks:ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម|ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម]]''' [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច|ពាណិជ្ជកម្មនិងសេដ្ឋកិច្ច]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ អប់រំ|អប់រំ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យា|ប្រវត្តិវិទ្យា]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ភាសា|គ្រប់ភាសា]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ច្បាប់|ច្បាប់]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម|វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម]] |-<!---------- ប្រមាណវិធី------------------------> | style="text-align:center" |'''[[Wikibooks:ផ្នែកប្រមាណវិធី|ផ្នែកប្រមាណវិធី]]''' [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្រ្តខំព្យូរើ|វិទ្យាសាស្រ្តគណិតូបករណ៍]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ផ្នែកទន់ខំព្យូរើ|ផ្នែកទន់ខំព្យូរើ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ភាសាកម្មសិទ្ធិចំ|គ្រប់ភាសាកម្មសិទ្ធិចំ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ បច្ចេកវិទ្យាពត៌មាន|បច្ចេកវិទ្យាពត៌មាន]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ភាសាសរសេរកម្មវិធី|គ្រប់ភាសាសរសេរកម្មវិធី]] |-<!---------- មនុស្សជាតិនិងសិល្បះ ---------------> | style="text-align:center" | '''[[Wikibooks:ផ្នែកមនុស្សជាតិនិងសិល្បះ|ផ្នែកមនុស្សជាតិនិងសិល្បះ]]''' [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ សិល្បះ|សិល្បះ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ល្បែងបញ្ញានិងអត្តពលកម្ម|គ្រប់ល្បែងបញ្ញានិងអត្តពលកម្ម]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ត|ប្រវត្តិសាស្រ្ត]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ មនុស្សជាតិ|មនុស្សជាតិ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ភាសានិងអក្សរសិល្ប៍|ភាសានិងអក្សរសិល្ប៍]] |-<!---------- ក្រុមពិសេស --------------------> | style="text-align:center" | '''[[Wikibooks:ផ្នែកគ្រប់ក្រុមពិសេស|រាល់ក្រុមពិសេស]]''' [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ដាំស្ល|សៀវភៅដាំស្ល]] &ndash; [[Wikibooks:Featured books|សៀវភៅល្អ]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ យ៉ាងមេច|ណែនាំយ៉ាងមេច]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ សិក្សា|ណែនាំសិក្សា]] &ndash; [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ បច្ចេកវិទ្យា|បច្ចេកវិទ្យា]] &ndash; [[វិគីកុមារ]] &ndash; [[វិគីសិក្សា]] &ndash; [[វិគីជំនាញ]] &ndash; [[វិគីហាត់រៀន]] |} |} s86mxsmgsgvyp44dngvt1ctbkdo1m2f 10 1804 3550 3522 2008-03-07T14:40:37Z Ahoerstemeier 26 Undo revision 3522 by [[Special:Contributions/125.25.236.172|125.25.236.172]] ([[User talk:125.25.236.172|Talk]]) wikitext text/x-wiki <div style=text-align:center;">'''[[WB:CCO|ស្វែងរក តាម]]:''' [[WB:DEPT|គ្រប់នាយកដ្ឋាន]] | [[WB:AS|គ្រប់ប្រធានបទ]] | [[:Category:Main page|គ្រប់ផ្នែក]] | [[WB:ABC|លំដាប់អក្សរ]] | [[WB:DDC|តំរៀបទសភាគឌាវវី]] | [[WB:LOC|បណ្ណាល័យលំដាប់ថ្នាក់សភា]]</div> l8t01g4bxjyjpae9avq875bkzlctgs4 10 1805 9135 3424 2020-06-16T20:24:10Z Samuele2002 2329 fix [[Special:LintErrors]] wikitext text/x-wiki {| style="border:0px; border-spacing:0px; padding:0px; margin:0px;" | colspan="2" style="background:#FFD2CA; border:1px solid #aab2ff; line-height:9px;" | &nbsp; |- | align="center" style="border:1px solid gray; border-top:0px; border-bottom:0px; padding:0px;" | {| style="border:0px; margin:0px; border-spacing:5px" <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Khmer OS Muol;"><span style="font-size:130%;">លំដាប់សៀវភៅ</span></span></p> |} <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សៀវភៅពេញនិយម១០ក្បាល</b></span></span></p> {{១០​ក្បាលពេញនិយម}} <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សៀវភៅថ្មីៗ</b></span></span></p> <small>[[សៀវភៅថ្មី]] [[ជំនួយ:ដើម្បីសរសេរសៀវភៅវិគី]]</small><br /> <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សៀវភៅកុមារ</b></span></span></p> {{Wikijunior}} <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សៀវភៅរបស់ខែ</b></span></span></p> {{Wikibooks:សៀវភៅរបស់ខែ/{{CURRENTMONTHNAME}}_{{CURRENTYEAR}}}} <br style="clear:both;" /> <!-- so that next header starts below picture --> <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សហការក្នុងខែ</b></span></span></p> {{Wikibooks:សហការក្នុងខែ/{{CURRENTMONTHNAME}}_{{CURRENTYEAR}}}} <br style="clear:both;" /> <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>អ្នកប្រើប្រាស់សកម្ម ១០នាក់</b></span></span></p> {{Top 10 active/user ranking}} <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>សៀវភៅវិគីភាសាដទៃទៀត</b></span></span></p> {{Wikibookslang}} <p style="margin-bottom: 0in;"><span style="font-family:Tahoma;"><span style="font-size:130%;"><b>គំរោងប្អូនផ្សេងទៀតស្រដៀងគ្នា</b></span></span></p> {{Sisterprojects}} |- | style="border:1px solid gray; border-top:0px; padding:5px;" |{{#switch:{{#expr:(24 * {{CURRENTDAY}} + {{CURRENTHOUR}}) mod 18}} }} |- |} pbt4xr6bkrawgl8o7da626ou9prmxii 4 1806 3459 3457 2007-11-08T00:07:12Z 77.195.47.9 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ គណិតវិទ្យា</font></font></font></p> [[ពិជគណិត]] | [[ធរណីមាត្រ]] | [[ធរណីមាត្រសំរាប់បថមសិក្សា]] | [[ស្ថិតិ]] | [[ជំនួយស្មារតីនៃស្ថិតិពណ៌នា]] | [[ប្រូបាបប៊ីលីតេ]] | [[បុរេពិជគណិត]] | [[គណិតតូប៉ូ]] | [[ត្រីកោណមាត្រ]] | [[គណិតវិទ្យាកំរិតខ្ពស់]] | [[គណិតវិទ្យាទូទៅ]] | 6vtz2tythvj6whr04pr8wr02bdvsq21 10 1807 5163 3560 2013-03-27T13:59:00Z Menrong 1097 wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="border: 2px solid #CCCCFF;" | style="background-color:#DFEFFF; text-align:center; border-bottom:1px solid #CCCCFF; padding:3px;" | '''[[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅទាំងអស់|គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ]]''' |- | style="padding:3px; margin:0; text-align:center;" ​ | [[Wikibooks:Featured books|សៀវភៅល្អ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គណិតវិទ្យា|គណិតវិទ្យា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ភាសា|គ្រប់ភាសា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ភាសាសរសេរកម្មវិធី|គ្រប់ភាសាសរសេរកម្មវិធី]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ គ្រប់ល្បែងបញ្ញានិងអត្តពលកម្ម|គ្រប់ល្បែងបញ្ញានិងអត្តពលកម្ម]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ច្បាប់|ច្បាប់]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ជីវវិទ្យា|ជីវវិទ្យា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ដាំស្ល|សៀវភៅដាំស្ល]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ បច្ចេកវិទ្យា|បច្ចេកវិទ្យា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ បច្ចេកវិទ្យាពត៌មាន|បច្ចេកវិទ្យាពត៌មាន]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ត|ប្រវត្តិសាស្រ្ត]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ផ្នែកទន់ខំព្យូរើ|ផ្នែកទន់ខំព្យូរើ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច|ពាណិជ្ជកម្មនិងសេដ្ឋកិច្ច]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ភាសាកម្មសិទ្ធិចំ|គ្រប់ភាសាកម្មសិទ្ធិចំ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ មនុស្សជាតិ|មនុស្សជាតិ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ យ៉ាងមេច|ណែនាំ យ៉ាងមេច]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ រូបវិទ្យា|រូបវិទ្យា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យា|ប្រវត្តិវិទ្យា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ|វិទ្យាសាស្ត្រ ធម្មជាតិ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្ត្រសុខភាព|សុខភាព]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្រ្តខំព្យូរើ|វិទ្យាសាស្រ្តខំព្យូរើ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម|វិទ្យាសាស្រ្តសង្គម]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ វិស្វកម្ម|វិស្វកម្ម]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ សិក្សា|ណែនាំសិក្សា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ សិល្បៈ|សិល្បៈ]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ អក្សរសិល្ប៍និងភាសា|អក្សរសិល្ប៍និងភាសា]] | [[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ អប់រំ|អប់រំ]] | |} 82l22u9rckcqph07p099rvaws7ku8s6 4 1808 3440 2007-11-06T23:13:13Z Chhorran~kmwikibooks 34 New page: {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} {{bookshelf|Mathematics bookshelf}} wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} {{bookshelf|Mathematics bookshelf}} ttuq3sjirw6fjbyboynxbqh0drhhtc8 4 1809 4257 4256 2011-10-05T10:12:40Z 111.67.106.113 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្វើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ ច្បាប់</font></font></font></p> [[ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] | [[ច្បាប់អ៊ុនតាក់]] | [[ច្បាប់ពន្ធដារ]] | [[ច្បាប់ប៉ាតង់]] | [[ច្បាប់សហគ្រាស]] | [[ពន្ធប្រាក់ចំណូល]] | [[ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ]] | [[ច្បាប់ដីធ្លី]] | [[ច្បាប់កម្មសិទ្ធិ]] | [[ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍]] | [[ច្បាប់ពន្ធដារ]] | [[ច្បាប់អន្តោប្រវេសន៍]] | [[ច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយ]] | [[ច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម]] | [[ច្បាប់ការងារ]] | [[ច្បាប់ចរាចរ]] | [[ច្បាប់ស៊ីវិល]] | [[ច្បាប់ភូមិបាល]] | [[ច្បាប់បរិថាន]] | [[ច្បាប់ពលកម្ម]] | [[ច្បាប់ធនាគារ]] | [[ច្បាប់វិនិយោគ]] | [[ច្បាប់ហិរញ្ញវត្ថុ]] | [[ច្បាប់សញ្ជាតិ]] | auw8kj249vb5x3qi05lfavt0k5joufx 4 1810 5098 4337 2013-03-08T13:44:28Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ត</font></font></font></p> [[ប្រវត្តិមនុស្សទូទៅ]] | [[បុព្វប្រវត្តិ]] | [[សម័យប្រវត្តិ]] | [[ប្រវត្តិពិភពលោក]] | [[ប្រវត្តិជាតិនីមួយៗ]] | [[ប្រវត្តិតំបន់នីមួយៗ]] | [[ប្រវត្តិខេត្តនីមួយៗ]] | [[ប្រវត្តិរដ្ឋាភិបាល]] | [[ប្រវត្តិសាសនានីមួយៗ]] | [[ប្រវត្តិសិល្បះនីមួយៗ]] | [[ប្រវត្តិបច្ចេកវិទ្យា]] | [[ប្រវត្តិទ្វីបអឺរ៉ុប]] | [[ប្រវត្តិប្រទេសកម្ពុជា]] | [[ប្រវត្តិប្រទេសយួន(វៀតណាម)]] | [[ប្រវត្តិប្រទេសសៀម(ថៃឡង់ដ៍)]] | [[ប្រវត្តិប្រទេសឡាវ]] | [[វិធីសរសេរទំព័រស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រ]] | [[ចំណេះចាំបាច់ក្លាយជាប្រវត្តិវិទូ]] |​ [[អាចារ្យស្វា]] |​ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 9bmm5wi2513meayrknymb391ih8amj3 4 1811 5164 3463 2013-03-27T14:03:46Z Menrong 1097 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ សិល្បៈ</font></font></font></p> '''''ចក្ខុវិញ្ញាណ''''' - [[ប្រវត្តិនៃសិល្បៈ]] | [[សេចក្តីចំពោះសិល្បៈ]] | [[ម៉ាស៊ីនថតរូប]] | [[ភាពយន្តវិទ្យា]] | [[រូបថតឌីជីថលវិទ្យា]] | [[តែងរំលេចក្រាភីក]] | [[ណែនាំធ្វើភាពយន្ត]] | [[ពាក្យត្រូវបានសរសេរ]] | [[គោលការនៃជីវចល]] | '''''របាំ''''' - [[រាបាំជាតិ]] | [[របាំអន្តរជាតិ]] | [[របាំសកល]] | '''''ភ្លេង''''' [[អាក់ក័រដេអុង]] | [[អ័រក៍]] | [[ហ្គីតារ]] | [[អារម៉ូនីកា]] | [[ត្រែ]] | [[វីយ៉ូឡុង]] | [[ព្យ៉ាណូ]] | [[សាក្សូផូន]] | [[ហ្គីតារបាស]] | [[ទ្រឹស្តីសូរសៀងភ្លេង]] | [[ប្រវត្តិភ្លេងបស្ចឹមប្រទេស]] | [[ប្រវត្តិភ្លេងខ្មែរ]] | [[វិធីសរសេរបទចំរៀង]] | [[ពិនពាទ]] | lc3x10bekhcgmy6dopsqgmycgmg7wi4 4 1812 3467 3466 2007-11-09T15:15:46Z Chhorran~kmwikibooks 34 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ ភាសានិងអក្សរសិល្ប៍</font></font></font></p> 3i9fgrjnrdkm2rnoc69kgrrzfdp55p3 4 1813 3744 3470 2008-12-24T17:27:15Z Mahaphirum 219 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើរសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើរសៀវភៅ វិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ</font></font></font></p> ''សៀវភៅសិក្សាដំបូង'' - [[គីមីវិទ្យាទូទៅ]] | [[ជីវវិទ្យាទូទៅ]] | [[រូបវិទ្យាទំនើប]] | ''សៀវភៅសិក្សា'' - [[វិទ្យាសាស្រ្ត GCSE]] | [[សៀវភៅសិក្សាជីវវិទ្យា]] | ''តារាវិទ្យា'' - [[តារាវិទ្យា]] | [[តារារូបវិទ្យា]] | ''វិទ្យាសាស្ត្របរិថាន'' - [[អេកូឡូស៊ី]] | [[វិទ្យាសាស្ត្រផែនទី(សំរាប់វិទ្យាល័យ)]] | ''ភូមិវិទ្យា'' - [[ភូមិវិទ្យាគ្រឹះ]] | ''វិទ្យាសាស្រ្តផែនដី'' - [[ធ្នើភូគព្ភវិទ្យា]] | ''វិទ្យាសាស្រ្តជីវិត'' - '''[[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ជីវវិទ្យា|ធ្នើសៀវភៅ ជីវវិទ្យា]]''' | [[អេកូឡូស៊ី]] | ''គីមីវិទ្យា'' - [[គីមីសិរីរាង្គ]] | [[គីមីជីវៈ]] | [[គីមីទូទៅ]] | ''វិទ្យាសាស្រ្តរូបវន្ត'' - '''[[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ រូបវិទ្យា|ធ្នើសៀវភៅ រូបវិទ្យា]]''' | [[វិស្វកម្មឌីណាមីកកំដៅ]] | [[មេកានីកពហុតួ]] | [[ពុទ្ធសាស្ត្រ និង សង្គមសាស្ត្រ]] | fnyemszve9jh9ahsz9u34dwy61tcpdq 4 1814 3475 3474 2007-11-17T13:53:03Z 77.195.47.9 wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} <p style="margin-bottom: 0in; font-weight: bold; text-align: center;"><font color="#000000"><font face="Khmer OS"><font size="2">ធ្នើសៀវភៅ ភាសាកម្មសិទ្ធិចំ</font></font></font></p> '''ប្រជុំគន្លឹះ''' | [[MS. Word]] | [[Word Perfect]] | [[OpenOffice]] | '''វិធីប្រើប្រាស់''' | [[CSS]] | [[HTML]] | [[XHTML]] | [[XForms]] | [[XML: គ្រប់គ្រងបំលាស់ប្តូរទិន្នន័យ]] | '''ដាក់ទំរង់''' | [[Apache]] | [[IIS]] | '''សរសេរកម្មវិធីផ្នែករឹង''' | [[តក្កសាស្ត្រ កម្មវិធីដែលអាចសរសេរបាន]] | '''មូលដ្ឋានទិន្នន័យ''' | [[MySQL]] | [[SQL]] | [[XQuery]] | 73ayz8lqw1myli33gdaq6ux8fmhm764 0 1815 3546 3539 2008-03-07T14:39:35Z Ahoerstemeier 26 Undo revision 3539 by [[Special:Contributions/125.25.236.172|125.25.236.172]] ([[User talk:125.25.236.172|Talk]]) wikitext text/x-wiki ==សេចក្តីផ្តើម== ថ្វីបើអ្នក ជាអ្នកដំបូង(Beginners) មិនដែលចេះអ្វីសោះ អំពីភាសាវ៉ែប ឬ ចេះប្រើប្រាស់ ខំព្យូរើហើយក្តី ប៉ុន្តែ មិនទាន់យល់អ្វីថា ជាភាសាវ៉ែប, ខ្មែរអាយធី សំរាប់អ្នក នឹងណែនាំអ្នក អោយស្គាល់ពិភព(World) XHTMLនិងCSS, នឹងណែនាំអ្នក អោយហាត់ប្រើប្រាស់វា ជាបណ្តើរៗ លុះត្រាបានរឹងដៃជើង អាចហិចហើរប្រើប្រាស់ XHTMLនិងCSS ដោយខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ!! ត្រូវការសេចក្តីព្យាយាម របស់អ្នកផងដែរ!! ។ ខ្មែរអាយធី សំរាប់អ្នក សង្ឃឹមថា ចំណេះរបស់អ្នក នឹងបំរើអោយខ្លួនអ្នក និងអោយផលប្រយោជ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ!! មក៍ យើងចាប់ផ្តើម!!! មនុស្សប្រើភាសា ជាសំលេង, ជាកាយវិការ ឬ ជាអក្សរ... ដើម្បីអាចឆ្លើយឆ្លងយល់គ្នា។ រីឯ មនុស្សនិងខំព្យូរើ អាចឆ្លើយឆ្លងគ្នាបាន តាមរយះភាសា ដែលបានកំណត់ស្រាប់។ ជាច្រើនពាន់ភាសា ដែលបាន ចាប់កំណើតចេញមក តាំងពីភាសា Fortran, Qbasic, Pascal, C, C++, Visual C, Visual Basic, Java, PHP... XHTML, CSS ដើម្បីសំរួលការឆ្លើយឆ្លង រវាងមនុស្សនិងខំព្យូរើ, រវាងខំព្យូរើនិងខំព្យូរើ។ មើលផងដែរ ១ ២ ភាសា XHTML, CSS ជាភាសាមិនខ្វះបាន សំរាប់ឆ្លើយឆ្លង ក្នុងទំព័រវ៉ែប។ តើ XHTML ជាអ្វី? ចុះ CSS វិញ? បើចេះប្រើប្រាស់វា តើអាចធ្វើអ្វីបាន? XHTML : ជាពាក្យកាត់ នៃ eXtensible HyperText Markup Language។ គេប្រើវាសំរាប់វាយ បញ្ចូលខ្លឹមសារ ទៅលើមួយទំព័រវ៉ែបសៃថ៍។ CSS : ជាពាក្យកាត់ នៃ Cascading Style Sheets (សន្លឹកក្បាច់ល្បាក់)។ គេប្រើវាសំរាប់ រៀបទំរង់ទំព័រវ៉ែប។ ដោយសារវា ទើបអាចបង្កើតទាន់ចិត្ត និង ងាយស្រួល ការដាក់ទំរង់ ទំព័រវ៉ែបសៃថ៍។ ភាសាទាំងពីរនេះ បំពេញគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីទីបញ្ចប់ បង្កើតមួយវ៉ែបសៃថ៍ថិរវន្ត(Static Web) ដែលជា ប្រភេទ វ៉ែបសៃថ៍មិប្រែប្រួល។ បើចេះប្រើប្រាស់វា អ្នកនឹងអាចរចនាទំព័រវ៉ែប របស់អ្នកតាមចិត្តចង់។ ថ្វីបើមានកម្មវិធីជាច្រើន សំរាប់ប្រើប្រាស់តែង ទំព័រវ៉ែប ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវតែចេះ ប្រើប្រាស់ភាសាវ៉ែប XHTML/CSS ព្រោះវានឹងជួយអ្នក កែកុនទំព័រវ៉ែប តាមចិត្តចង់។ ភាសាវ៉ែប XHTML/CSS ងាយស្រួលរៀន និងងាយស្រួលប្រើប្រាស់ ជាទីបំផុត ព្រោះវាដូចតែ រៀនភាសាធម្មតា អ៊ីចឹងដែរ។ មួយវ៉ែបសៃថ៍(a website)ជា មួយសំណុំទំព័រអេឡិចត្រូនិច (an assembly of electronic pages) ជាទូទៅ កើតឡើងដោយ ភាសាHTML(Hypertext Markup Language) និងភាសា CSS។ ជាការពិត បើមិនមាន អ្នកជួយបង្កើតទេ វ៉ែបសៃថ៍ក៏មិនអាច មានរូបរាងបានដែរ។ តើត្រូវការឧបករអ្វីខ្លះ ដើម្បីប្រើប្រាស់សរសេរ ភាសា XHTML (eXtensible Hypertext Markup Language) និងភាសា CSS អោយមួយទំព័រវ៉ែបសៃថ៍? មានច្រើនសន្ធឹក ឧបករជាផ្នែកទន់(Softwares) ប៉ុន្តែលើកយកតែ ឧបករចាំបាច់ និង ប្រសិទ្ធិភាព មកបង្ហាញ៖ *មួយប្រព័ន្ធខំព្យូរើ (មួយប្រដាប់ខំព្យូរើ) *ផ្នែកទន់ឈ្មោះ NVU (អានថា អែនវ្យាវ: Nview) បើមិនមានភ្ជាប់អិនរើណែត *ប្លករបស់អ្នក បើមានភ្ជាប់អិនរើណែត *ប្រាជ្ញាឆ្នៃប្រឌិត របស់ម្ចាស់ប្លក ឬ អ្នកតែងរំលេច វ៉ែបសៃថ៍(Web designer) *ឧបករស្វែងរក(Browser)៖ អិនរើណែតអិចក្សផ្លរើ(Internet Explorer) ឬ កញ្ជ្រោងភ្លើង (Firefox) *មួយប្រព័ន្ធខំព្យូរើចាស់ មិនចាំបាច់ទំនើបអ្វីទេ ឧទាហរ៖ ផែនស៊្យាម III ជាដើម ព្រោះ NVU មិនត្របាក់ ច្រើនសតិ(Memories) ដូចករណីប្រើប្រាស់ កាត់តរូបភាព ឬ កាត់តរូបវិដេអូ នោះទេ។ **មានច្រើនសន្ធឹក ផ្នែកទន់គិតថ្លៃ/ឥតគិតថ្លៃ សំរាប់សរសេរ XHTML និងCSS ដូចជា Dreamweaver, Frontpage, NVU, Notepad, Notepad++, ...។ NVU ជាផ្នែកទន់ចាំបាច់បំផុត សំរាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ សរសេរភាសាវ៉ែប ព្រោះវាមាន ច្រើនចំណុចពិសេស៖ *អាចវាយអក្សរខ្មែរយូនីកូដ-នីដា ដោយរលូន *ងាយប្រើប្រាស់ ដោយសារបង្ហាញភ្លាម លទ្ធផលនៃភាសាវ៉ែប *ជាផ្នែកទន់ឥតគិតថ្លៃ មានអនុភាពខ្លាំង និងប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់ (ទាញយក NVU តាម http://nvudev.com/index.php) == ទំព័រដំបូង XHTML របស់អ្នក== === ធាតុ XHTML (XHTML elements)=== ==== ប្លាក (Tags) និង សេចក្តីកំណត់(Attributes)របស់វា==== ជាធម្មតា គ្រប់របស់របរប្រើប្រាស់ សុទ្ធសឹងមានប្លាក(label) សំគាល់ ដូចជាប្លាក ក្រុមហ៊ុនNokia ឬ Ericcson បិទជាប់ លើទូរស័ព្ទដៃ, ប្លាកក្រុមហ៊ុន Toyota, BMW, Honda បិទជាប់ លើឡានម៉ូតូ ជាដើម។ អ្វីៗ សុទ្ធតែមានប្លាកសំគាល់, មួយទំព័រ XHTML ក៏ដូច្នោះដែរ។ ឈ្មោះប្លាក(Tags names) ត្រូវបានប្រើប្រាស់ ពីដើមទំព័រ រហូតដល់ចុងទំព័រវ៉ែប ដែលអ្នកតែងតែជួប ប្រទះច្រើនសញ្ញា < និង > ក្នុងមួយទំព័រ XHTML ។ < > ជាសញ្ញាសំគាល់ប្លាក។ ឈ្មោះប្លាក ថិតនៅ ពីក្នុង < > ។ ឧទាហរ៖ <Head> ជាប្លាកឈ្មោះ Head ។ ប្លាក(Tags) មានតួនាទី បង្ហាញអ្វីៗជាពត៌មាន ទៅឧបករស្វែងរក (Browser) 1-ប្លាក (Tags) មានពីរប្រភេទ ប្លាក(Tags) ក្នុងមួយទំព័រវ៉ែប៖ ប្លាកដើរជាគូ និង ប្លាកដើរតែឯង៖ *ប្លាកដើរជាគូ ៖ ជាប្លាក ត្រូវបានប្រើប្រាស់ ញឹកញាប់បំផុត ក្នុងមួយទំព័រវ៉ែប។ <source lang="html4strict"> ឧទាហរ៖ <title>ស្វាគម វ៉ែបសៃថ៍របស់ខ្មែរ!</title> <title> ជាប្លាកបើក, </title> ជាប្លាកបិទ *ប្លាកដើរតែឯង ៖ ជាប្លាក ដែលមិនមានប្លាកបិទ ប៉ុន្តែមានសញ្ញាបិទ / ។ ឧទាហរ៖ <img /> ជា មួយប្លាកដើរតែឯង ដែលបើកដោយ <img ហើយបិទដោយ /> ចំណាំ៖ * ប្លាកដើរតែឯង ឬ ប្លាកដើរជាគូរ សុទ្ធសឹងមានប្លាកបើក * ប្លាកដើរតែឯង មិនមានប្លាកបិទទេ ប៉ុន្តែមានសញ្ញាបិទ / 2 – សេចក្តីកំណត់(attrinutes) បន្ថែមសេចក្តីកំណត់អោយប្លាក ជាមធ្យោបាយ ផ្តល់ភាពជាក់លាក់ ទៅលើប្លាកនោះ។ ចំពោះប្លាកដើរជាគូ៖ ឧទាហរ៖ <span style="color: rgb(246, 7, 43);">ស្វាគម វ៉ែបសៃថ៍ខ្មែរ!</span> ក្នុងនោះ style សំគាល់សេចក្តីកំណត់ ដែលមានតំលៃ "color: rgb(246, 7, 43);" ជាឈ្មោះនៃការកំណត់ ចំពោះប្លាកដើរតែងឯង៖ ឧទាហរ៖ <img scr=”images/CambodiaChildren.jpg” /> ក្នុងនោះ scr សំគាល់សេចក្តី កំណត់ ដែលមានតំលៃ ”images/CambodiaChildren.jpg” មានន័យថា រូបថតចង់បញ្ចូល ក្នុងទំព័រវ៉ែប មានឈ្មោះ CambodiaChildren.jpg ចំណាំ៖ - សេចក្តីកំណត់ នៃប្លាកដើរជាគូ ឬ ប្លាកដើរជាតែឯង ត្រូវបានដាក់ក្នុងប្លាកបើក, មិនត្រូវដាក់វា ទៅក្នុងប្លាកបិទនោះទេ </source> ==== បណ្តាប្លាក គ្រឹះ (Basic Tags)==== <source lang="html4strict"> ប្លាក <!DOCTYPE>, <head>, <title>,<html>, <body> ជាប្លាក ដែលទំព៍រវ៉ែបនីមួយៗ ទាមទារអោយមាន។ ដើម្បីងាយយល់ អ្នកគួរមើលទំព័រវ៉ែបនេះ៖ <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html> <head> <title> នេះគឺ ចំណងជើង នៃទំព័រ </title> </head> <body> តួអត្ថបទ ដាក់នៅទីនេះ </body> </html> <!DOCTYPE> មិនចំជាធាតុ(element) នៃ XHTML នោះទេ, វាជា មួយអត្តសញ្ញាណ សំរាប់ទំព័រវ៉ែប។ ដើម្បីបង្កើតមួយឯកសារ XHTML បាន ទាល់តែមានវានៅទីនោះដែរ។ មានបីប្រភេទ DTD គួរត្រូវបានប្រើប្រាស់៖ <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd"> នេះគឺ ចំតួជា DTD <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> នេះគឺ អន្តរកាល DTD; វាអាចប្រើប្រាស់បានល្អចំពោះ ស្ទើរតែគ្រប់វ៉ែបសៃថ៍ <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Frameset//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-frameset.dtd"> នេះគឺ អន្តរកាល DTD; វាអាចប្រើប្រាស់បានល្អចំពោះ ស្ទើរតែគ្រប់វ៉ែបសៃថ៍។ នេះជា ប្រដាប់ស៊ុម នៃ DTD; អ្នកគួរប្រើ ប្រាស់វា បើអ្នកចង់ដាក់ទំរង់ជាទំព័រស៊ុម <html> ជាប្លាកទីមួយ ដែលវ៉ែបសៃថ៍ណាក៏ត្រូវការវា។ វាជាអ្នកប្រាប់ ទៅឧបករស្វែងរក(browser) ថា វាមានអត្ថបទ ដាក់ជា ទំរង់ XHTML នឹងបង្ហាញអោយទស្សនិកជន។ ប្លាកបិទរបស់វាគឺ </html> <head> ត្រូវប្រើសំរាប់ ផ្តល់អត្ថន័យ នៃពត៌មាន ទៅឧបករស្វែងរក(Browser)។ គ្រប់ប្លាកដែលអាច ថិតនៅក្នុងផ្នែក <head> បាន គឺ <title>, <meta>, <script>, និង <style>។ ប្លាកបិទ របស់វា គឺ </head>។ <title> ជារបស់ ផ្នែក<head> នៃឯកសារ XHTML ។ វាជាចំណងជើង នៃមួយទំព័រវ៉ែប ដែលត្រូវបានបង្ហាញ នៅផ្នែកលើ នៃ ឧបករស្វែងរក(Browser)។ ប្លាកបិទរបស់វា គឺ</title> <body> ជាទីដាក់ពត៌មាន HTML របស់អ្នក។ វាជាផ្នែកសំខាន់ នៃទំព័រវ៉ែប។ អាចបន្ថែម សេចក្តីកំណត់ (attributes) ទៅក្នុង ប្លាក<body> ដូចជា ពណ៌ផ្ទៃខាងក្រោយ (background) អោយទំព័រវ៉ែប, ពណ៌អត្ថបទ, ពណ៌តំណភ្ជាប់, ពណ៌តំណភ្ជាប់ ដែលបានទស្សនា, ...។ លាកបិទរបស់វា គឺ</body> </source> ===ចាត់ចែងមួយអត្ថបទ (Organizing a text )=== <source lang="html4strict"> ផ្នែកនេះ នឹងណែនាំអ្នក អោយចេះបង្កើត កថាខណ្ឌ - វិធីចុះបន្ទាត់ - ដាក់ចំណងជើង - អក្សរដិត – អក្សរទ្រេត - អក្សរស្វ័យគុណ - អក្សរក្រោម - ការរៀបរាប់ - អក្សរកាត់ ។ អ្នកត្រូវសរសេរពួកវា ដាក់នៅចន្លោះប្លាក <body> </body>។ ឈ្មោះប្លាក (Tag names) ពន្យល់ន័យ <p> </p> p: pararaph ។ វិធីសរសេរ ជាកថាខណ្ឌ ដាក់ក្នុងទំព័រXHTML។ មួយកថាខណ្ឌ ស្មើនឹង មួយការចុះបន្ទាត់ <br/> br: break ជាប្លាកដើរតែឯង ប្រើប្រាស់សំរាប់ចុះបន្ទាត់។ អ្នកត្រូវដាក់វា នៅចុងបន្ទាន់ <h1> </h1> h1: header 1ប្រើសំរាប់ ដាក់ក្បាលអក្សរក្នុង body។ h មាន ៦លំដាប់៖ h1 h2 h3 h4 h5 h6 <strong> </strong> strong ប្រើសំរាប់ ដាក់អក្សរដិត។ ដាក់អក្សរដិត ចំពោះពាក្យដែលសំខាន់ <em> </em> em: emphasis ប្រើសំរាប់ដាក់អក្សរទ្រេត។ អក្សរទ្រេត ចំពោះពាក្យដែលមិនសូវសំខាន់  sup: superscript ប្រើសំរាប់ ដាក់អក្សរលើ ឬ អក្សរស្វ័យគុណ  Sub: subscript ប្រើសំរាប់ ដាក់អក្សរក្រោម <q> </q> q :quote ប្រើសំរាប់ ដាក់ធ្មេញកណ្តុរ “ " <blockquote> </blockquote> blockquote ប្រើសំរាប់ ដាក់ឃ្លាអក្សរ ជាប្លុក (block) ឬ ជាដុំ <acronyme> </acronyme> acronyme ប្រើសំរាប់ ដាក់អក្សរកាត់ </source> ===ឧទាហរគំរូ(example)=== ឧទាហរគំរូ ៖ អ្នកចូលទៅ NVU ឬ ប្លករបស់អ្នក។ អ្នកត្រូវចំលងបិទភ្ជាប់ (Copy n Paste) គំរូខាងក្រោម ដាក់ក្នុងទំព័រ Source នៃ Nvu ឬ លើប្លករបស់អ្នក, ហើយអ្នកចុច Preview ដើម្បីមើល លទ្ធផលនៃឧទាហរគំរូ ស៊ីគ្នានឹងមេរៀន ដែលទើបតែបានរៀនចប់។ <source lang="html4strict"> <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html><head><title> This is a text model </title></head> <body> ការប្រើប្រាស់ខំព្យូរើ និងអិនរើណែត ជារឿងសាមញ្ញ និងជាចំណីបញ្ញា ប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្សជាតិ។ <p> បច្ចេកវិទ្យាពត៌មាន បានជ្រាបចូលទៅ ដល់ការងារគ្រប់ប្រភេទ នៃ<strong>មនុស្សជាតិ</strong> តាំងពីការងារ<em>កសិកម្ម</em>រហូតដល់ការបង្ហោះ <em>យានអវកាស</em> ទៅភពដទៃទៀត ដូចជា ភពផ្កាយព្រះអង្គារ និង ភពព្រះច័ន្ទជាដើម។ អិនរើណែត ក៏បានជ្រាបចូលផងដែរ ទៅគ្រប់ស្រទាប់មនុស្ស និងគ្រប់ប្រទេស ដែលធ្វើអោយ អ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ(ភូមា, ចិន, យួន, លាវ, កូរេខាងជើង, គុយបា, កម្ពុជា) មានការព្រួយបារម្ភ ព្រោះជនផ្តាច់ការទាំងនោះ មិនអាចបន្តបានងាយស្រួល អំពើផ្តាច់ការ តាមតែចិត្តទៀត</p> បញ្ជាក់៖ ពិភពលោកចាត់ទុក ពួកប្រទេសកម្មុយនិស្ត ជាពួកប្រទេសផ្តាច់ការ ដោយយោងលើ រចនាសម្ព័ន្ធ ដឹកនាំប្រទេស និងសិទ្ធិមនុស្ស នៅប្រទេសទាំងនោះ។ <h1>សកលភាវូបនីយកម្ម</h1> ពាក្យ <strong>សកលភាវូបនីយកម្ម</strong>(Globalisation) ទើបតែចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ ក្នុងអំឡុងទសវត្ស៍ចុងឆ្នាំ៨០ ដែលជាឆ្នាំកំណើត <br/> នៃកម្មវិធី មៃក្រូសហ្វវិនដោស្ស 3.0 ។ <h2>អត្ថន័យនៃពាក្យសកលភាវូបនីយកម្ម</h2> ជាដំបូង គេប្រើប្រាស់ពាក្យ<q>សកលភាវូបនីយកម្ម</q> គឺចង់សំដៅពត៌មាន ជាពិសេសអិនរើណេត បានន័យថា បើអិនរើណែតទៅដល់ណា ពត៌មានទៅដល់នោះ ហើយអ្វីៗក៏ទៅ តាមក្រោយដែរ ដូចជាការអប់រំ ទំនាក់ទំនង រវាងមនុស្ស អំពីព្រឹត្តិការអ្វីមួយ ពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច ...ល ...។ <br/> និយាយអំពីបច្ចេកវិទ្យាទំនើប នឹកដល់កាលនៅកុមារភាព ដែលបានរៀន រូបមន្តគណិតដំបូង (a+b)²=a²+2ab+b² និង ចំនួនអថេរ x₁ x₂ ត្រូវនឹងអនុគម y₁ y₂ ជាដើម។ </body> </html> </source> tt7kxfi6t3ewkji9u226heggy1bkhz4 4 1819 3484 3483 2007-11-26T20:24:14Z Drini 32 Protected "[[Wikibooks:Nospam]]" [edit=sysop:move=sysop] [cascading] wikitext text/x-wiki == Pages locked from recreation == <small>1.3 : [en] '''Administrators:''' add a new line here to stop pages being created : [es] '''Administradores:''' añadan una nueva línea para evitar que una página vuelva a ser creada : [ga] '''Riarthóirí:''' cur líne nua isteach anseo chun leathanaigh nua a chosaint : [nl] '''Beheerders:''' voeg hier een nieuwe regel toe om het aanmaken van pagina's te voorkomen : [it] '''Amministratori:''' aggiungete una riga qui per impedire la creazione di altre pagine : [de] '''Administratoren:''' hier eine neue Zeile hinzufügen, um das Neueinstellen einer Seite zu verhindern :[ms] '''Penyelia:''' sila tambah baris baru untuk menghalang laman tersebut dicipta <small>(Jika sudah mempunyai laman ini dengan tajuk berbeza, sila alihkannya ke sini)</small> </small> ====bot entries ==== * {{:*}} * {{:Can not be against traditional law}} * {{:divergent money}} * {{:divergent money and power}} * {{:divergent moneyaction}} * {{:eu american japon language friendship}} * {{:english usa divergent friendship}} * {{:get europe and usa science kind}} * {{:Get power and money divergent}} * {{:get science kind}} * {{:survival of all human up to divergent}} * {{:National science2}} * {{:National science3}} * {{:National science4}} * {{:National science5}} * {{:National science6}} == index.php == * {{:Talk:Main page/}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/index.php}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/w/index.php}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki Talk:Ipb cant unblock/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/wiki/MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/wiki/MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:Main Page/}} * {{:Talk:Main Page/index.php}} * {{:Talk:Main Page/w/index.php}} * {{:Talk:Main Page/w/w/index.php}} * {{:Talk:Main Page/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:Main Page/w/w/w/w/index.php}} * {{:Main Page/index.php}} * {{:Main Page/w/index.php}} * {{:Main Page/w/w/index.php}} * {{:Main Page/w/w/w/index.php}} * {{:Main Page/w/w/w/w/index.php}} * {{:Main Page/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:Main Page/w/index.php?title=Main Page/w/index.php}} * {{:index.php}} * {{:W/index.php}} * {{:W/w/index.php}} * {{:W/w/w/index.php}} * {{:W/w/w/w/index.php}} * {{:W/w/w/w/w/index.php}} * {{:W/w/w/w/w/w/index.php}} <!-- wiktionaries are case sensitive, but it won't hurt on other wikis, so again: --> * {{:w/index.php}} * {{:w/w/index.php}} * {{:w/w/w/index.php}} * {{:w/w/w/w/index.php}} * {{:w/w/w/w/w/index.php}} * {{:w/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb already blocked/wiki/MediaWiki talk:Ipb already blocked/w/w/index.php}} * {{:Talk:index.php}} * {{:Talk:w/index.php}} * {{:Talk:w/w/index.php}} * {{:Talk:w/w/w/index.php}} * {{:Talk:w/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:w/w/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:W/index.php}} * {{:Talk:W/w/index.php}} * {{:Talk:W/w/w/index.php}} * {{:Talk:W/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:W/w/w/w/w/index.php}} * {{:Talk:W/w/w/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/wiki/MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/wiki/MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/wiki/MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/index.php}} * {{:MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/wiki/MediaWiki talk:Ipb expiry invalid/w/w/w/w/index.php}} 27zjwahpqzdks22oiek9hjm4f2zerx9 0 1825 4964 3545 2013-01-01T01:37:51Z 111.90.188.130 /* និយមន័យ */ wikitext text/x-wiki ==និយមន័យ== * N រួមមានចំនួន 1, 2, 3 ... វាជាសំណុំនៃ ចំនួនគត់ធម្មជាតិ។ * Z រួមមានចំនួនមុន ដូចជា -1, -2, -3, ... វាជាសំណុំ នៃចំនួនប្រែប្រួល។ * D រួមមានចំនួនមុន ព្រមទាំងចំនួន ដែលអាចសរសេរក្រោមរូបភាពជា មួយចំនួនប្រែប្រួល Z និងមួយចំនួនធម្មជាតិ N ។ ឧទាហរ៖ 48,9 ; 54,698 ... វាជាសំណុំ នៃចំនួនទសភាគ។ * Q រួមមានចំនួនមុន ព្រមទាំង គ្រប់ចំនួនប្រភាគ (3/2, 10/3, 562/2158 ...) វាជាសំណុំ នៃចំនួនសនិទាន។ * R រួមមានចំនួនមុន ព្រមទាំង pi, racine2 ... វាជាសំណុំ នៃចំនួនពិត។ * C រួមមានចំនួនមុន ព្រមទាំងចំនួនអរូបិយ (ឧទាហរ៖ i ដែល i² = -1) វាជាសំណុំ នៃចំនួនស្មុគ្រស្មាញ។ ==រូបភាពជំនួយស្មារតី៖== <center>[[Image:Assembly.JPG]]</center> 6a232ohdalkslqan242ihsi37za5zes 6 1826 3495 2007-12-05T07:20:36Z Chhorran~kmwikibooks 34 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 14 1832 9129 3505 2020-06-16T17:31:06Z Samuele2002 2329 +__EXPECTUNUSEDCATEGORY__ wikitext text/x-wiki __EXPECTUNUSEDCATEGORY__ &nbsp; 494bvqyuar8elnzxg9wfqutb4dc8fb4 4 1834 3554 3530 2008-03-07T14:41:41Z Ahoerstemeier 26 Undo revision 3530 by [[Special:Contributions/125.25.236.172|125.25.236.172]] ([[User talk:125.25.236.172|Talk]]) wikitext text/x-wiki មិនទាន់មានអត្ថបទណាមួយនៅកន្លែងនេះទេ។​សូមអភ័យទោស q416odrbs4chig5i785k0849e8fymx9 4 1854 3597 2008-04-13T03:28:54Z 117.55.249.9 ទំព័រថ្មី៖ ទស្សនវិជ្ជា សង្គមវិជ្ជា ចិត្តវិទ្យា wikitext text/x-wiki ទស្សនវិជ្ជា សង្គមវិជ្ជា ចិត្តវិទ្យា gz0eiuvpeio3tvy46z7gn9qur8yo1u7 10 1855 3721 3600 2008-12-12T07:51:03Z Thearith 162 បានប្ដូរទីតាំង [[ទំព័រគំរូ:អន្តរភាសាសំរាប់ទំព័រដើម]] ទៅ [[ទំព័រគំរូ:អន្តរភាសាសម្រាប់ទំព័រដើម] wikitext text/x-wiki [[ar:]] [[cs:]] [[da:]] [[de:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[he:]] [[hr:]] [[hu:]] [[id:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[ko:]] [[mk:]] [[nl:]] [[no:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ru:]] [[sq:]] [[sv:]] [[tr:]] [[zh:]] dec5bv4th4mnlr8gyxntrpt7u6dkggk 10 1863 3623 2008-05-11T04:06:06Z Kiensvay 76 ទំព័រថ្មី៖ style="padding-left: 10px; border: 1px solid #ff69e6;" wikitext text/x-wiki style="padding-left: 10px; border: 1px solid #ff69e6;" sw1d4h7h5o906gulf0etfah7itkq3i0 10 1864 3624 2008-05-11T04:06:28Z Kiensvay 76 ទំព័រថ្មី៖ style="background: #ffa8b9; padding-left: 10px; border: 1px solid #ff69e6; height: 2.5em;" wikitext text/x-wiki style="background: #ffa8b9; padding-left: 10px; border: 1px solid #ff69e6; height: 2.5em;" kxu6i7ojzi73l59r3oe115h819ygd16 0 1870 3635 2008-08-03T08:32:42Z នួនសុភក្តិ 156 starting project of Catholic Bible wikitext text/x-wiki ព្រះគម្ពីរគឺជាការប្រមូលនូវរាល់ឯកសារ​ * Tanaj. * [[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក]]. * Bible, Luteranism cah3gge1s5of8jwgbgflivtxoe6c3fr 0 1871 4753 3636 2012-10-12T08:23:48Z នរម 573 wikitext text/x-wiki [[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ព្រះគុម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់|ព្រះគុម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់]] [[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ព្រះគុម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី|ព្រះគុម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាសនាគ្រិស្ត]] 3x1hl1cqlt7mxhf56qv9zji7a5soiwa 0 1872 3638 3637 2008-08-03T08:47:47Z នួនសុភក្តិ 156 m wikitext text/x-wiki ព្រះគុម្ពីរដំណឹងល្អ *​[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ម៉ាថាយ|ម៉ាថាយ]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ម៉ាកុស|ម៉ាកុស]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/លូកា|លូកា]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/យ៉ូហាន|យ៉ូហាន]] j670usvwb4ybohddcvokvbaav8rdy87 0 1873 3649 3648 2008-08-04T03:17:14Z Albeiror24 157 /* ជំពូកទី១ */ wikitext text/x-wiki [[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ព្រះគុម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី|ព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីថ្មី]] ដំណឹងល្អរៀបរៀងដោយលោកម៉ាថាយ == ពាក្យលំនាំ == លោកម៉ាថាយ‌​ជាអ្នកទារពន្ធជាតិយូដាម្នាក់​ដែលពីដើមមានឈ្មោះថា​លេវី។​‌​ព្រះយេស៊ូបានត្រាស់​ហៅលោកមកធ្វើជាសាវ័ក​ ព្រមទាំងបាន​តែង​តាំងលោកជាគ្រីស្តទូត​ផង។ គោលបំណងរបស់លោកម៉ាថាយ លោកបានតែងក័ណ្ឌគម្ពីរដំណឹងល្អនេះ​ក្រោមការបំភ្លឺរបស់ព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ​ដើម្បីណែនាំជនជាតិ​យូដាអោយជឿថា​ព្រះយេស៊ូពិតជាព្រះគ្រីស្ត​ដែលបានយាងមកតាមព្រះបន្ទូលសន្យារបស់​ព្រះជាម្ចាស់។​លោកចង់បង្ហាញថា​ព្រះយេស៊ូយាងមកក្នុងលោកនេះដើម្បីបំពេញកិច្ចការទាំងអស់​ស្របតាមព្រះបន្ទូល​សន្យារបស់ព្រះជាម្ចាស់កាលពី​ដើម​  និង​  ស្របតាមពាក្យដែលពួកព្យាការីថ្លែង​ទុកមកផងដែរ។ លោកម៉ាថាយចង់ពន្យល់ទៀតថា​ព្រះយេស៊ូក៏ដូចជាលោកម៉ូសេដែរ​ព្រះអង្គយាងមកប្រទានវិន័យ​តែវិន័យថ្មីនេះធ្វើអោយវិន័យពីដើមមានអត្ថន័យ​និង​មានតម្លៃពេញលក្ខណៈថែមទៀត។​ហេតុនេះ​ហើយបានជាលោកចូលចិត្តដកស្រង់ឃ្លាជាច្រើនពីព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់​ដែលជនជាតិយូដាចាំច្បាស់​មកចំលងដាក់ក្នុងគម្ពីររបស់លោក​ដើម្បីធ្វើជាភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា​ព្រះយេស៊ូពិតជា​យាងមកផ្តល់អត្ថន័យ​អោយព្រះគម្ពីរសម្ពន្ធមេត្រីចាស់​បានពេញលេញ។ លោកម៉ាថាយក៏ចង់ពន្យល់ជនជាតិយូដាថា​ក្រុមគ្រីស្តបរិស័ទគ្រប់ជាតិគ្រប់សាសន៍​ពិតជាប្រជារាស្ត្រ​របស់ព្រះជាម្ចាស់។​‌រីឯជនជាតិអ៉ីស្រាអែលដែលមិនព្រមជឿព្រះយេស៊ូ​លែងមានសិទ្ធិជាប្រជារាស្ត្រ​របស់ព្រះអង្គ​ទៀតហើយ។ លោកម៉ាថាយយកចិត្តទុកដាក់ដាស់តឿនក្រុមគ្រីស្តបរិស័ទ​ដែលហៅថា​"ក្រុមជំនុំ/ព្រះសហគមន៍"​ដ្បិតក្រុមជំនុំ/ព្រះសហគមន៍នេះហើយ​ដែលបានទទួលអំណាចពីព្រះគ្រីស្ត​និង​បន្តបេសកកម្មរបស់​ព្រះអង្គក្នុងពិភពលោកសព្វថ្ងៃ។ លោកម៉ាថាយសរសេរក័ណ្ឌគម្ពីរដំណឹងល្អនេះ​តាមគំនិតរបស់ជនជាតិយូដា​គឺលោកមិនហ៊ានសរសេរ​ព្រះនាមព្រះជាម្ចាស់ទេ​តែលោកប្រើពាក្យ​«ស្ថានបរមសុខ»​ជំនួសវិញ​ឧទាហរណ៍​លោកប្រើពាក្យ​‌«ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខ»​‌ជំនួស​ពាក្យ​‌  «ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់»។ អ្នកអានមុខជាឃើញក្នុងក័ណ្ឌគម្ពីរដំណឹងល្អម៉ាថាយថា​ព្រះយេស៊ូយាងមកផែនដីនេះ​ដើម្បីកសាង​ពិភពលោកមួយថ្មី‌​គឺ​«ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់»​ហើយព្រះអង្គប្រៀនប្រដៅអស់អ្នកដែលមកតាម​ព្រះអង្គអំពីរបៀបរស់នៅសមស្របនឹងព្រះរាជ្យនេះ​ដើម្បីអោយគេអាចធ្វើជាបន្ទាល់​នាំដំណឹងល្អអំពី​ព្រះរាជ្យ​ទៅប្រកាសប្រាប់មនុស្សទាំងអស់​នៅសព្វទីកន្លែង​  រហូតដល់អវសាន​កាល​នៃពិភពលោក។ បញ្ជីរាយនាមព្រះអយ្យកោរបស់ព្រះយេស៊ូ (លូកា​៣.  ២៣-៣៨) == ជំពូកទី១ == '''១  '''នេះជាបញ្ជីរាយនាមព្រះអយ្យកោរបស់ ព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត*​ជាព្រះរាជវង្សរបស់​ព្រះបាទដាវីឌ​ដែលត្រូវជាពូជពង្សរបស់លោក​អប្រាហាំ*។ '''២'''​​  លោកអប្រាហាំបង្កើតលោកអ៉ីសាក​លោក​អ៉ីសាកបង្កើតលោកយ៉ាកុប‌ ​លោកយ៉ាកុបបង្កើត​លោកយូដា  និង  បងប្អូនរបស់គាត់​‌​៣  លោកយូដា​និង  នាងថាម៉ារបង្កើតលោកផារេស​និង​លោកសេ​រ៉ា​លោកផារេសបង្កើតលោកហេតស្រូម​លោក​ហេតស្រូមបង្កើតលោកអរ៉ាម​៤  លោកអរ៉ាម​បង្កើតលោកអមីណាដាប់​លោកអមីណាដាប់​បង្កើតលោកណាសូន​លោកណាសូនបង្កើតលោក​សាលម៉ូន​  '''៥'''  លោកសាលម៉ូន​និង​នាងរ៉ាហាប​បង្កើតលោកបូអាស​លោកបូអាស  និង  នាងរូថ​បង្កើតលោកអូបេដ​លោកអូបេដបង្កើតលោក​យេសាយ​ ​'''៦'''  លោកយេសាយបង្កើតស្តេចដាវីឌ។ ស្តេចដាវីឌ​និង​ភរិយារបស់អ៊ូរីបង្កើតស្តេច​សាឡូម៉ូន​៧  ស្តេចសាឡូម៉ូនបង្កើតស្តេចរ៉ូបោម​ស្តេចរ៉ូបោមបង្កើតស្តេចអប៊‌ីយ៉ា‌​ស្តេចអប៊‌ីយ៉ា​បង្កើតស្តេចអសាភ​‌​៨  ស្តេចអសាភបង្កើតស្តេចយ៉ូ​សាផាត​ស្តេចយ៉ូសាផាតបង្កើតស្តេចយ៉ូរា៉ម​‌ស្តេច​យ៉ូរ៉ាមបង្កើតស្តេចអូស្យាស​៩  ស្តេចអូស្យាសបង្កើត​ស្តេចយ៉ូថាម​ស្តេចយ៉ូថាមបង្កើតស្តេចអខាស​ស្តេចអខាសបង្កើតស្តេចអេសេខ្យាស​១០  ស្តេច​អេសេខ្យាសបង្កើតស្តេចម៉ាណាសេ​ស្តេចម៉ាណា​សេបង្កើតស្តេចអម៉ូន​ស្តេចអម៉ូនបង្កើតស្តេចយ៉ូ​ស្យាស​១១  ស្តេចយ៉ូស្យាសបង្កើតស្តេចយេកូញ៉ាស​និង  អនុជរបស់ព្រះអង្គ​ក្នុងគ្រាដែលគេកៀរជន​ជាតិអ៉ីស្រាអែល​យកទៅធ្វើជាឈ្លើយនៅស្រុក​បាប៊‌ីឡូន។ ១២‌​ក្រោយគ្រាដែលគេកៀរជនជាតិអ៉ីស្រាអែល​យកទៅធ្វើជាឈ្លើយនៅស្រុកបាប៊‌ីឡូន​ស្តេចយេកូ​ញ៉ាសបង្កើតលោកសាឡាធាល​លោកសាឡាធាល​បង្កើតលោកសូរ៉ូបាបិល​១៣  លោកសូរ៉ូបាបិល​បង្កើតលោកអប៊‌ីយូដ​លោកអប៊‌ីយូដបង្កើតលោក​អេលីយ៉ាគីម​លោកអេលីយ៉ាគីមបង្កើតលោក​អស៊រ​‌​១៤‌  លោកអស៊របង្កើតលោកសាដុក​លោក​សាដុកបង្កើតលោកអគីម‌​លោក‌អគីមបង្កើត​លោកអេលីយូដ‌​១៥  លោកអេលីយូដបង្កើតលោក​អេលាសារ​លោកអេលាសារបង្កើតលោកម៉ាថាន​លោកម៉ាថានបង្កើតលោកយ៉ាកុប​១៦‌លោក​យ៉ាកុបបង្កើតលោកយ៉ូសែប​ជាស្វាមីរបស់នាង​ម៉ារី  ‌ដែលបង្កើតព្រះយេស៊ូហៅថា​ព្រះគ្រីស្ត​*។ ១៧  ដូច្នេះ​ចាប់ពីលោកអប្រាហាំមកទល់ស្តេច​ដាវីឌ​មានដប់បួនតំណ​ចាប់ពីស្តេចដាវីឌមកទល់​នឹងគ្រាដែល​គេ​កៀរ​ជនជាតិ​អ៉ីស្រាអែល​យក​ទៅ​ធ្វើជាឈ្លើយនៅស្រុកបាប៊‌ីឡូន​មានដប់បួនតំណ​ហើយចាប់​ពីគ្រាដែលគេកៀរ​ជនជាតិ​អ៉ីស្រាអែល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជាឈ្លើយ​នៅ​ស្រុកបាប៊‌ីឡូន​មកទល់​ព្រះគ្រីស្ត​  ក៏មានដប់បួនតំណដែរ។ កំណើតព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត (លូកា‌២.១-៧) ១៨  នេះជាដំណើររឿង​អំពីកំណើតរបស់ព្រះ​យេស៊ូគ្រីស្ត។​‌​នាងម៉ារី​មាតារបស់ព្រះអង្គត្រូវជា​គូដណ្តឹងរបស់លោកយ៉ូសែប។​មុនពេលអ្នកទាំង​ពីររួមរស់ជាមួយគ្នា​នាងម៉ារីមានផ្ទៃពោះ​ដោយ​សារព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធរួចទៅហើយ។​១៩​លោក​យ៉ូសែប​ស្វាមីរបស់នាងជាមនុស្សសុចរិត​លោក​មិនចង់បំបាក់មុខនាងឡើយ​គឺលោកសំរេចចិត្ត​ថានឹងផ្តាច់ពាក្យដោយស្ងាត់ៗវិញ។​២០  ពេល​លោកកំពុងគិតដូច្នេះ​ស្រាប់តែមានទេវទូត*​របស់ព្រះអម្ចាស់​មកប្រាប់លោក​ក្នុងសុបិននិមិត្ត​ថា៖​«លោកយ៉ូសែបជាព្រះរាជវង្សរបស់ព្រះបាទ​ដាវីឌ*អើយ​‌​សូមកុំខ្លាចនឹងទទួលនាងម៉ារីមកធ្វើ​ជាភរិយាឡើយ!​បុត្រដែលនៅក្នុងផ្ទៃនាង​កើត​មកពីព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*។​២១  នាងនឹងសំរាល​បានបុត្រមួយ​ហើយលោកត្រូវថ្វាយព្រះនាមថា​"យេស៊ូ"​ដ្បិតបុត្រនោះនឹងសង្គ្រោះប្រជារាស្ត្រ​ព្រះអង្គអោយ​រួចពីបាបរបស់គេ»។ ២២  ហេតុការណ៍នេះកើតឡើង​ស្របនឹងសេចក្តី​ដែលព្រះអម្ចាស់មានព្រះបន្ទូល​តាមរយៈព្យាការី*​ថា៖ ២៣‌  « មើល!​‌‌ស្ត្រីព្រហ្មចារីនឹងមានផ្ទៃពោះ នាងនឹងសំរាលបានបុត្រមួយដែលគេនឹងថ្វាយ ព្រះនាមថា  ‌  "អេម៉ានូអែល"»ក‌‌ ប្រែថា  ​«ព្រះជាម្ចាស់គង់ជាមួយ​យើង»។ ២៤  លុះលោកយ៉ូសែបភ្ញាក់ឡើង‌​លោកក៏ធ្វើ​តាមបង្គាប់ទេវទូត*របស់ព្រះអម្ចាស់​គឺលោក​ទទួលនាងម៉ារីមកធ្វើជាភរិយា​‌២៥  ប៉ុន្តែលោកពុំ​បានរួមបវេណីជាមួយនាង​រហូតដល់នាងសំរាល​បាន​បុត្រ​‌ដែលលោកថ្វាយព្រះនាម​ថា​‌"យេស៊ូ​"។ ពួកហោរាចារ្យមកថ្វាយបង្គំព្រះឱរសយេស៊ូ == ជំពូកទី២ == ១  ព្រះ​យេស៊ូ​ប្រសូតនៅ​ភូមិ​បេថ្លេហិម ២ ក្នុងស្រុកយូដា‌​នារជ្ជកាលព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ។​មានពួកហោរាចារ្យនាំគ្នាធ្វើដំណើរពី​ទិសខាងកើតមកដល់ក្រុងយេរូសាឡឹម​‌​២  សួរថា៖​«ព្រះមហាក្សត្ររបស់ជនជាតិយូដា​ដែលទើបនឹង​ប្រសូតគង់នៅឯណា?​យើងខ្ញុំបានឃើញផ្កាយ​របស់ព្រះអង្គរះនៅទិសខាងកើត​ហើយយើងខ្ញុំ​មកថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ»។​៣  កាលព្រះបាទហេរ៉ូដ​ឮដំណឹងនេះ‌‌​ទ្រង់រន្ធត់ព្រះហប្ញទ័យយ៉ាងខ្លាំង​ហើយអ្នកក្រុងយេរូសាឡឹមទាំងអស់​ក៏រន្ធត់ចិត្ត​ជាមួយព្រះអង្គដែរ។​៤  ព្រះរាជាត្រាស់ហៅពួក​នាយកបូជាចារ្យ*​និង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*ទាំង​ប៉ុន្មានរបស់ប្រជាជនមក​ដើម្បីសួរគេពីទីកន្លែង​ដែលព្រះគ្រីស្ត*ត្រូវប្រសូត។​៥  គេទូលស្តេចថា​ព្រះគ្រីស្តត្រូវប្រសូតនៅភូមិបេថ្លេហិម​ក្នុងស្រុក​យូដា​ដ្បិតមានសេចក្តីចែងទុកមកតាមរយៈ​ព្យាការី*ថា៖​ ៦ «ភូមិបេថ្លេហិម​ជាដែនដីយូដាអើយ!​ ក្នុងបណ្តាក្រុងសំខាន់ៗនៃស្រុកយូដា​‌ អ្នកមិនមែនតូចជាងគេទេ​ ដ្បិតនឹងមានមេដឹកនាំមួយរូបកើតចេញពីអ្នក លោកនឹងថែរក្សាជនជាតិអ៉ីស្រាអែល ជាប្រជារាស្ត្ររបស់​យើង»​ខ។ ៧  ពេលនោះ​ព្រះបាទហេរ៉ូដហៅពួកហោរា​ចារ្យមកជាសម្ងាត់​សួរបញ្ជាក់អំពីពេលដែលផ្កាយ​រះឡើង។​៨  បន្ទាប់មក​ទ្រង់ចាត់ហោរាចារ្យទាំង​នោះអោយទៅភូមិបេថ្លេហិម​ដោយមានរាជឱង្ការ​ថា៖​«សុំអស់លោកនាំគ្នាទៅចុះ​ហើយសើុបសួរ​ដំណឹងអំពីព្រះឱរសនោះ​អោយបានច្បាស់លាស់។​កាលបើបានឃើញហើយ​ចូរមកប្រាប់យើងវិញ​ផង​ ដើម្បីអោយយើងបានទៅថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ​ដែរ»។​៩  ក្រោយពីបានទទួលរាជឱង្ការហើយ​គេក៏នាំគ្នាចេញទៅ។​ពេលនោះ​ផ្កាយដែលគេ​បានឃើញនៅទិសខាងកើត​នាំមុខគេ​រហូតដល់​កន្លែងដែលព្រះឱរសគង់​ទើបឈប់។​១០  កាល​ហោរាចារ្យទាំងនោះឃើញផ្កាយ​គេសប្បាយចិត្ត​ពន់​ប្រមាណ‌​១១  គេចូលទៅក្នុងផ្ទះ‌​ឃើញព្រះ​ឱរសគង់នៅជាមួយនាងម៉ារីជាមាតា​គេក៏នាំគ្នា​ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ​រួចបើកហិបយកទ្រព្យ​របស់ខ្លួន​គឺមាស​គ្រឿងក្រអូប​‌និង​‌ជ័រល្វីងទេស‌​មកថ្វាយព្រះអង្គ។​១២  បន្ទាប់មក​គេវិលត្រឡប់​ទៅស្រុករបស់ខ្លួនវិញ​តាមផ្លូវមួយផ្សេងទៀត‌​ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលប្រាប់គេ​ក្នុងសុបិន​និមិត្ត​មិនអោយវិលទៅគាល់ព្រះបាទហេរ៉ូដវិញ​ឡើយ។ ព្រះយេស៊ូភៀសខ្លួនទៅនៅស្រុកអេស៉ីប ១៣  កាលពួកហោរាចារ្យចាកចេញផុតទៅ​ទេវ​ទូត*របស់ព្រះអម្ចាស់មកប្រាប់លោកយ៉ូសែប​ក្នុង​សុបិននិមិត្តថា៖​«ចូរក្រោកឡើង‌​នាំព្រះឱរស​និង​មាតារបស់ព្រះអង្គ​រត់ទៅស្រុកអេស៉ីបទៅ។​ចូរ​ស្នាក់នៅស្រុកនោះ​រហូតដល់យើងប្រាប់អោយ​វិលត្រឡប់មកវិញ​សឹមមក​ដ្បិតស្តេចហេរ៉ូដរក​ធ្វើគុតព្រះឱរស»។‌​១៤  លោកយ៉ូសែបក្រោកឡើង​នាំព្រះឱរស​និង​មាតារបស់ព្រះអង្គ​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅស្រុកអេស៉ីបទាំងយប់។​‌‌១៥  គាត់ស្នាក់នៅទី​នោះ‌‌រហូតដល់ព្រះបាទហេរ៉ូដសោយទិវង្គត​ដើម្បី​អោយ​បាន​ស្រប​នឹង​សេចក្តី​ដែល​ព្រះអម្ចាស់​មាន​ព្រះបន្ទូលតាមរយៈព្យាការីថា៖​«យើងបានហៅ​បុត្រយើងចេញពីស្រុក​អេស៉ីបមក»គ។ ស្តេចហេរ៉ូដចេញបញ្ជាអោយគេសម្លាប់ក្មេងៗ ១៦  ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​យល់​ថា​ពួក​ហោរា​ចារ្យ​បាន​បំបាក់មុខព្រះអង្គ​ស្តេចទ្រង់ព្រះពិរោធក្រៃលែង​ហើយ​ចេញ​បញ្ជា​អោយ​គេ​សម្លាប់​ក្មេង​ប្រុសៗ​ទាំងអស់​ដែលមានអាយុពីពីរខួបចុះមក​នៅភូមិ​បេថ្លេហិម​និង​ភូមិជិតខាង​គឺគិតចាប់តាំងពីពេល​កំណត់ដែលផ្កាយត្រូវរះ​ដូចទ្រង់បានសួរបញ្ជាក់​ពួកហោរាចារ្យ។​១៧  ហេតុការណ៍នេះកើតឡើង​ស្របនឹងសេចក្តីដែលមានចែងទុក​តាមរយៈព្យា​ការី*យេរេមី​ថា៖​ ​១៨ «មានសំឡេងមួយលាន់ឮពីភូមិរ៉ាម៉ាមក​ ជាទំនួញសោកសៅ ​ គឺនាងរ៉ាខែលយំសោកអាណិតកូន​ នាងមិនព្រមអោយនរណាសំរាលទុក្ខឡើយ​ ព្រោះកូននាងបាត់បង់ជីវិត អស់ទៅហើយ»ឃ។ ព្រះយេស៊ូត្រឡប់មកពីស្រុកអេស៉ីបវិញ ១៩  កាល​ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​សោយ​ទិវង្គត​ផុតទៅ​ទេវទូត*​របស់​ព្រះអម្ចាស់​មក​ប្រាប់​លោក​យ៉ូសែប​នៅស្រុកអេស៉ីប​‌ក្នុងសុបិននិមិត្តថា៖​‌‌​២០‌  «ចូរ​ក្រោកឡើង​នាំព្រះកុមារ​‌និង​មាតារបស់ព្រះអង្គ​វិលត្រឡប់ទៅស្រុកអ៉ីស្រាអែលវិញទៅ​‌ដ្បិតពួក​អ្នកដែលប៉ុនប៉ងធ្វើគុតព្រះកុមារ​ស្លាប់បាត់អស់​ទៅហើយ»។​ ២១  លោកយ៉ូសែបក្រោកឡើង​នាំព្រះកុមារ​និង​មាតារបស់ព្រះអង្គ​វិលត្រឡប់មកស្រុកអ៉ីស្រាអែល​វិញ។‌​២២‌  ប៉ុន្តែ​កាលលោកដឹងថា​ព្រះបាទអកេ​ឡោសឡើងគ្រងរាជ្យនៅស្រុកយូដា​ស្នងព្រះបាទ​ហេរ៉ូដជាព្រះបិតា​លោកខ្លាចមិនហ៊ានទៅស្រុក​នោះទេ​លោកភៀសខ្លួនទៅស្រុកកាលីឡេ  ដោយ​ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលអោយដឹង​ក្នុងសុបិន​និមិត្ត។​២៣‌​លោកតាំងទីលំនៅ​ក្នុងភូមិមួយឈ្មោះ​ណាសារ៉ែត​ដើម្បីអោយស្របតាមសេចក្តីដែល​ពួកព្យាការី*បានថ្លែងទុកថា៖​«គេនឹងហៅ​ព្រះអង្គថាជាអ្នកភូមិ​ណាសារ៉ែត»។ លោកយ៉ូហានបាទីស្តប្រៀនប្រដៅបណ្តាជន (ម៉ាកុស  ១.១-៨​ លូកា  ៣.១-១៨​ យ៉ូហាន  ១.  ១៩-២៨) == ជំពូកទី៣ == ១  នៅគ្រានោះ      លោកយ៉ូហានបាទីស្ត*​ មកដល់​លោកប្រកាសនៅវាលរហោ​ស្ថាន*ស្រុកយូដាថា៖​២  «ចូរកែប្រែចិត្តគំនិត​ឡើង​ដ្បិតព្រះរាជ្យ*នៃស្ថានបរមសុខ*​មកជិត​បង្កើយហើយ!»។​៣  ព្យាការី*អេសាយបានថ្លែង​ទុកអំពី​លោកយ៉ូហាននេះថា៖ «មានសំឡេងបុរសម្នាក់ស្រែកឡើង​ នៅវាលរហោស្ថានថា​: "ចូររៀបចំផ្លូវរបស់ព្រះអម្ចាស់ ចូរតំរង់ផ្លូវ​ថ្វាយព្រះអង្គ!"»​ង។‌ ៤​លោកយ៉ូហានមានសម្លៀកបំពាក់ធ្វើអំពីរោម​អូដ្ឋ​ហើយពាក់ខ្សែក្រវាត់ធ្វើអំពីស្បែក។​លោក​បរិភោគកណ្តូប​និង​ទឹកឃ្មុំ។​‌៥  អ្នកក្រុងយេរូសា​ឡឹម​អ្នកស្រុកយូដា​និង​អ្នកស្រុកនៅតំបន់ទន្លេ​យ័រដាន់ទាំងមូលនាំគ្នាចេញទៅរកលោក។​៦  គេ​ទទួលសារភាពអំពើបាបរបស់ខ្លួន​ហើយលោកក៏​ធ្វើពិធីជ្រមុជទឹក*អោយគេក្នុងទន្លេយ័រដាន់។ ៧  កាលលោកឃើញពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ី*ជាច្រើន​មកទទួលពិធី​ជ្រមុជទឹកពីលោក ​លោកមានប្រសាសន៍ទៅគេ​ថា៖​  «នែ៎​ពូជពស់វែកអើយ!​តើនរណាប្រាប់អ្នក​រាល់​គ្នា​អោយ​រត់​គេច​ពី​ព្រះ​ពិរោធ*​របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់‌​ដែលជិតមកដល់ដូច្នេះ?។​៨‌  ចូរប្រព្រឹត្ត​អំពើល្អ​ដើម្បីបញ្ជាក់ថា​អ្នករាល់គ្នាបានកែប្រែ​ចិត្តគំនិតមែន។​៩  កុំនឹកស្មានថាខ្លួនមានលោក​អប្រាហាំជាបុព្វបុរសនោះឡើយ​ដ្បិតខ្ញុំសុំប្រាប់​អ្នករាល់គ្នាថា​ព្រះជាម្ចាស់ក៏អាចធ្វើអោយថ្ម​ទាំងនេះ​ទៅជា​កូនចៅ​លោក​អប្រាហាំ​បាន​ដែរ។​១០  ពូថៅនៅជិតគល់ឈើជាស្រេច​ដើមណាមិន​ផ្តល់ផ្លែល្អទេ‌​នឹងត្រូវកាប់រំលំ‌​ហើយបោះទៅក្នុង​ភ្លើង។​១១  ខ្ញុំធ្វើពិធីជ្រមុជ*អ្នករាល់គ្នាក្នុងទឹក​ដើម្បីអោយអ្នករាល់គ្នាបានកែប្រែចិត្តគំនិត​ប៉ុន្តែ​លោកដែលមកក្រោយខ្ញុំ‌​លោកមានកម្លាំងខ្លាំង​ជាងខ្ញុំ។​ខ្ញុំមានឋានៈទាបណាស់​សូម្បីតែដោះ​ស្បែកជើងជូនលោក​ក៏មិនសមនឹងឋានៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់​របស់លោកផង។​លោកនឹងធ្វើពិធីជ្រមុជអោយ​អ្នករាល់គ្នា​ក្នុងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​និង​ដោយ​ភ្លើងវិញ។​១២  លោកកាន់ចង្អេរ​លោកសំអាត​លានបោកស្រូវ​អុំស្រូវយកគ្រាប់ល្អរបស់លោក​ប្រមូលដាក់ជង្រុក​រីឯសំដីច  ​វិញ​លោកនឹងដុត​ក្នុងភ្លើង  ដែលឆេះពុំចេះរលត់​ឡើយ»។ ព្រះយេស៊ូទទួលពិធីជ្រមុជទឹក (ម៉ាកុស  ១.  ៩-១១‌    លូកា  ៣.  ២១-២២​    យ៉ូហាន  ១.  ៣២-៣៤) ១៣‌  ពេលនោះ‌​ព្រះយេស៊ូយាងពីស្រុកកាលីឡេ​មករកលោកយ៉ូហាន​នៅត្រង់ទន្លេយ័រដាន់​ដើម្បី​អោយ​លោក​ធ្វើ​ពិធី​ជ្រមុជ​ទឹក*​ថ្វាយ​ព្រះ​អង្គ។​១៤  ប៉ុន្តែ​លោកយ៉ូហានប្រកែកថា៖​«ខ្ញុំទេតើដែល​ត្រូវទទួលពិធីជ្រមុជទឹកពីលោក​ម្តេចក៏លោក​មករកខ្ញុំវិញ!»។​១៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«ឥឡូវនេះ​សុំធ្វើសិនចុះ​ធ្វើដូច្នេះ​ទើបស្រប​តាម​គ្រប់​សេចក្តី​ដែល​ព្រះជាម្ចាស់​បាន​បង្គាប់​ទុក​មកឆ»។​‌​លោកយ៉ូហានក៏យល់ព្រម។​១៦  ពេល​ព្រះយេស៊ូទទួលពិធីជ្រមុជទឹករួចហើយ​ទ្រង់យាង​ឡើងពីទឹក​ស្រាប់តែផ្ទៃមេឃបើកចំហ​ព្រះអង្គ​ទតឃើញ​ព្រះវិញ្ញាណ​របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់​យាងចុះ​ដូចសត្វព្រាប​មកសណ្ឋិតលើព្រះអង្គ។​១៧  ពេល​នោះ​មានព្រះសូរសៀងពីលើមេឃមកថា៖​‌‌‌«នេះ​ជាបុត្រដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់យើង​យើងគាប់ចិត្ត​នឹងព្រះអង្គណាស់!»។ ព្រះយេស៊ូឈ្នះការល្បួង (ម៉ាកុស  ១.  ១២-១៣​ លូកា    ៤.  ១-១៣) == ជំពូកទី៤ == ១  ពេលនោះ​ ព្រះវិញ្ញាណ​នាំ​ព្រះយេស៊ូ​ ទៅវាលរហោស្ថាន​អោយមារ*សាតាំង​ល្បួង​២‌  បន្ទាប់ពីបានតមអាហារអស់រយៈពេល​សែសិប​ថ្ងៃ  សែសិបយប់មក​ ​ព្រះអង្គក៏ឃ្លាន។​ ៣‌  មេល្បួងចូលមកជិតព្រះអង្គ​ពោលថា៖​«ប្រសិន​បើ​លោក​ពិត​ជា​ព្រះ​បុត្រា​របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់មែន​សូមធ្វើអោយដុំថ្មទាំងនេះទៅជានំបុ័ង​មើល៍!»។​‌៤‌ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​ទៅវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរមានចែងថា​"មនុស្សមិន​មែន​រស់ដោយសារតែអាហារជប៉ុណ្ណោះទេ​គឺរស់​ដោយសារគ្រប់ព្រះបន្ទូល​ដែលចេញមកពីព្រះ​ឱស្ឋរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែរ"ឈ»។​៥  ពេលនោះ​មារ​នាំព្រះអង្គទៅក្រុងយេរូសាឡឹម​ជាក្រុងដ៏វិសុទ្ធ*​ដាក់ព្រះអង្គលើកំពូលព្រះវិហារ*​៦‌  ហើយពោល​ថា៖​«ប្រសិនបើលោកពិតជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះ​ជាម្ចាស់មែន​សូមលោតទម្លាក់ខ្លួនចុះទៅក្រោម​មើល៍​‌​‌ដ្បិតក្នុងគម្ពីរមានចែងថា​"ព្រះជាម្ចាស់នឹង​បញ្ជាអោយទេវទូត*ចាំទ្រលោក​មិនអោយជើង​លោកប៉ះទង្គិចនឹងថ្មឡើយ"ញ»។​៧  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅមារថា៖​‌«ក្នុងគម្ពីរមានចែង​ទៀតថា​"កុំល្បងលព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះរបស់អ្នក​ឡើយ"ដ»។​៨  មារក៏នាំព្រះអង្គទៅលើកំពូលភ្នំ​មួយយ៉ាងខ្ពស់​ហើយចង្អុលបង្ហាញនគរទាំងប៉ុន្មាន​ក្នុងពិភពលោក​ព្រមទាំងអោយព្រះអង្គឃើញ​ភោគទ្រព្យរបស់នគរទាំងនោះផង។​៩  មារទូល​ព្រះអង្គថា៖​‌«ប្រសិនបើលោកក្រាបថ្វាយបង្គំខ្ញុំ​ខ្ញុំនឹងប្រគល់សម្បត្តិនេះអោយ!»។​​១០‌  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅមារថា៖​«សាតាំងអើយ!​ចូរ​ថយចេញទៅ​ដ្បិតក្នុងគម្ពីរមានចែងថា‌​‌"អ្នកត្រូវ​ថ្វាយបង្គំព្រះអម្ចាស់ជាព្រះរបស់អ្នក​និង​គោរព​បំរើតែព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ"ឋ»។​១១  ពេលនោះ​មារ​ក៏ចាកចេញពីព្រះអង្គទៅ​ហើយមានពួកទេវទូត*​នាំគ្នាចូលមកគាល់  និង  បំរើ​ព្រះអង្គ។ ព្រះយេស៊ូចាប់ផ្តើមផ្សាយដំណឹងល្អនៅស្រុកកាលីឡេ (ម៉ាកុស  ១.  ១៤-១៥​ លូកា  ៤.  ១៤-១៥) ១២  កាលព្រះយេស៊ូជ្រាបដំណឹងថា​គេបានចាប់​លោកយ៉ូហានយកទៅឃុំឃាំងហើយ​ព្រះអង្គក៏​ភៀសចេញទៅស្រុកកាលីឡេ។​១៣  ព្រះអង្គចាក​ចេញពីភូមិណាសារ៉ែត​ទៅស្នាក់នៅក្រុងកាផានុម​ជិតមាត់សមុទ្រ​ក្នុងតំបន់សាប៊ូឡូន​និង​តំបន់​ណែបថាលី​១៤  ដើម្បីអោយបានស្របនឹង​សេចក្តី​ដែលមានចែងទុកតាមរយៈព្យាការីអេសាយថា៖​ ១៥​ «ដែនដីសាប៊ូឡូន​  និង  ​ដែនដីណែបថាលី​‌ ដែលស្ថិតនៅតាមផ្លូវទៅកាន់សមុទ្រអើយ!​ ស្រុកខាងនាយទន្លេយ័រដាន់​‌ ​ ស្រុកកាលីឡេដែលសាសន៍ដទៃរស់នៅអើយ!​ ១៦ ប្រជាជនដែលអង្គុយនៅក្នុងទីងងឹត​ បានឃើញពន្លឺមួយដ៏ភ្លឺខ្លាំង  ហើយមានពន្លឺមួយ លេចឡើង  បំភ្លឺពួកអ្នករស់ក្នុងស្រុកដែល ស្ថិតនៅក្រោមអំណាចនៃសេចក្តីស្លាប់»ឌ។ ១៧  តាំងពីគ្រានោះមក​‌ព្រះយេស៊ូចាប់ផ្តើម​ប្រកាសថា៖​‌​«ចូរកែប្រែចិត្តគំនិត​‌ដ្បិតព្រះរាជ្យ*​នៃស្ថានបរមសុខ​នៅជិតបង្កើយ​ហើយ!»។​ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅសាវ័កបួនរូប (ម៉ាកុស  ១.  ១៦-២០‌ លូកា  ៥.  ១-១១) ១៨  កាល​ព្រះអង្គ​យាង​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​កាលីឡេ​ទ្រង់ទតឃើញបងប្អូនពីរនាក់​ជាអ្នកនេសាទ​កំពុង​តែបង់សំណាញ់​គឺ​លោកស៉ីម៉ូន​ហៅ​ពេត្រុស/សិលា  ​និង  ​លោកអន់ដ្រេ​ជាប្អូនរបស់គាត់។​១៩  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«សូម​អញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ‌​ខ្ញុុំនឹងតាំងអ្នកអោយនេសាទ​មនុស្សវិញ»។​២០  អ្នកទាំងពីរក៏ទុកសំណាញ់នៅ​ទីនោះភ្លាម​ ​រួចដើរតាមព្រះអង្គទៅ។​ ២១  ព្រះយេស៊ូយាងទៅមុខឆ្ងាយបន្តិច​ព្រះអង្គ​ទតឃើញបងប្អូនពីរនាក់ទៀត​‌គឺលោកយ៉ាកុប​និង‌  លោកយ៉ូហាន​ជាកូនរបស់លោកសេបេដេ​កំពុងតែរៀបចំអួននៅក្នុងទូក​ជាមួយលោកសេបេ​ដេ​  ជាឪពុក។​ព្រះអង្គក៏ត្រាស់ហៅអ្នកទាំងពីរ។​២២‌  អ្នកទាំងពីរចាកចោលទូក​ចាកចោលឪពុក​ភ្លាម​ រួចដើរ​តាមព្រះយេស៊ូ​ទៅ។ ​២៣  ព្រះយេស៊ូយាង​កាត់ស្រុកកាលីឡេទាំងមូល​ព្រះអង្គ​បង្រៀន​អ្នក​ស្រុក​នៅ​ក្នុង​សាលា​ប្រជុំ*​របស់ពួកគេ​ព្រះអង្គប្រកាសដំណឹងល្អអំពីព្រះ​រាជ្យ*‌​ហើយប្រោសអ្នកជំងឺគ្រប់យ៉ាង​‌និង​មនុស្ស​ពិការគ្រប់ប្រភេទ​ក្នុងចំណោមប្រជាជន​អោយ​បានជាផង។​‌២៤  ព្រះកិត្តិនាមរបស់ព្រះអង្គក៏ល្បី​ឮខ្ចរខ្ចាយពាសពេញស្រុកស៉ីរីទាំងមូល។​គេបាន​នាំអស់អ្នកជំងឺគ្រប់យ៉ាង​និង​អ្នកកើតទុក្ខក្រំគ្រា​មនុស្សខ្មោចចូល​មនុស្សឆ្កួតជ្រូក​និង​មនុស្ស​ស្លាប់ដៃស្លាប់ជើង  មករកព្រះអង្គ​ព្រះអង្គក៏​ប្រោសគេអោយបានជាទាំងអស់គ្នា។​២៥  មាន​មហាជនជាច្រើន​ពីស្រុកកាលីឡេ​ស្រុកដេកាប៉ូល​‌ក្រុងយេរូសាឡឹម‌​ស្រុកយូដា​និង​ពីតំបន់ខាង​នាយទន្លេយ័រដាន់​នាំ​គ្នាដើរតាមព្រះយេស៊ូ។ សុភមង្គលដ៏ពិតប្រាកដ (លូកា  ៦.  ២០-២៦) == ជំពូកទី៥ == ១  ព្រះយេស៊ូទតឃើញមហាជនទាំងនេះ ព្រះអង្គយាងឡើងទៅលើភ្នំ‌​រួចព្រះអង្គ​គង់នៅទីនោះ។​សាវ័ក*នាំគ្នាចូលមកគាល់ព្រះ​អង្គ ​២  ព្រះអង្គក៏មានព្រះបន្ទូលបង្រៀនគេថា៖​ ៣ «អ្នកណាដាក់ចិត្តជាអ្នកក្រខ្សត់ឍ‌‌‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គល*ហើយ ដ្បិតពួកគេបានទទួលព្រះរាជ្យ នៃស្ថានបរមសុខ! ៤ ​អ្នកណាសោកសៅ‌‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់នឹងសំរាលទុក្ខពួកគេ! ៥ អ្នកណាមានចិត្តស្លូតបូត‌‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតពួកគេនឹងទទួលផែនដី​ទុកជាមត៌ក! ៦ អ្នកណាស្រេកឃ្លានសេចក្តីសុចរិត*ណ‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទានអោយ ពួកគេបានឆ្អែត! ​៧ អ្នកណាមានចិត្តមេត្តាករុណា‌‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់នឹងសំដែងព្រះហប្ញទ័យ មេត្តាករុណាដល់ពួកគេវិញ! ៨ អ្នកណាមានចិត្តបរិសុទ្ធ*‌‌​ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតពួកគេនឹងឃើញព្រះជាម្ចាស់! ៩​ អ្នកណាកសាងសន្តិភាព‌‌ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ ដ្បិតពួកគេនឹងមានឈ្មោះជាបុត្រ របស់ព្រះជាម្ចាស់! ១០ អ្នកណាត្រូវគេបៀតបៀន ព្រោះតែបានធ្វើតាមសេចក្តីសុចរិត*​ អ្នកនោះមានសុភមង្គលហើយ​ ដ្បិតគេបានទទួលក្នុងព្រះរាជ្យ នៃស្ថានបរមសុខ! ១១  ប្រសិនបើមានគេត្មះតិះដៀល​បៀតបៀន​និង​មានគេនិយាយអាក្រក់គ្រប់យ៉ាង​បង្ខូចឈ្មោះ​អ្នករាល់គ្នា​ព្រោះតែខ្ញុំំ‌​នោះអ្នករាល់គ្នាមាន​សុភមង្គលហើយ!  ​១២  ចូរអរសប្បាយរីករាយ​ឡើង​ព្រោះអ្នករាល់គ្នានឹងទទួលរង្វាន់យ៉ាងធំនៅ​ស្ថានបរមសុខ​ដ្បិតពួកព្យាការី*ដែលរស់នៅមុន​អ្នករាល់គ្នា​  ក៏ត្រូវគេបៀតបៀនដូច្នោះ​ដែរ»។ អំបិល    និង    ពន្លឺ (ម៉ាកុស  ៩.  ៥០-៥១ ​លូកា  ១៤.  ៣៤-៣៥) ១៣‌  «អ្នករាល់គ្នាជាអំបិល​សំរាប់មនុស្សលោក​ប៉ុន្តែ​បើអំបិលបាត់ជាតិប្រៃហើយ​តើគេនឹងយក​អ្វីមកធ្វើអោយប្រៃឡើងវិញបាន?។​អំបិលនោះ​គ្មានប្រយោជន៍អ្វីទៀតទេ​គឺមានតែបោះចោល​ទៅខាងក្រៅ​‌អោយមនុស្សដើរជាន់ប៉ុណ្ណោះ។​១៤  អ្នករាល់គ្នាជាពន្លឺ​សំរាប់បំភ្លឺមនុស្សលោក។​គេមិនអាចលាក់បំបាំងក្រុងណាដែលសង់នៅលើភ្នំបានឡើយ។​‌​១៥  គេមិនដែលអុជចង្កៀង​ហើយ​យកធុងគ្របពីលើនោះទេ‌​គឺគេតែងយកចង្កៀង​ទៅដាក់លើជើងចង្កៀងវិញ​ហើយចង្កៀងនោះ​បំភ្លឺអស់អ្នកដែលនៅក្នុងផ្ទះ។​‌​១៦  ចូរអោយពន្លឺ​របស់អ្នករាល់គ្នា​បំភ្លឺមនុស្សទាំងឡាយដូច្នោះដែរ​គេ​នឹង​ឃើញ​អំពើ​ល្អ​ដែល​អ្នក​រាល់​គ្នា​ប្រ​ព្រឹត្ត​ហើយ​លើក​តម្កើង​សិរីរុងរឿង​ព្រះបិតា​របស់​អ្នក​រាល់​គ្នាដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*»។ ព្រះបន្ទូលអំពីវិន័យ ១៧  «សុំកុំនឹកស្មានថា​ខ្ញុំ​មក​លុបបំបាត់គម្ពីរវិន័យ​ឬ​គម្ពីរព្យាការី*ចោលឡើយ។​ខ្ញុំមិនមែនមក​លុបបំបាត់ទេ​‌គឺខ្ញុំមកធ្វើអោយគម្ពីរមានអត្ថន័យ​ពេញលក្ខណៈទៅវិញត។​១៨  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាបានដឹងច្បាស់ថា​ដរាបណាផ្ទៃមេឃ​និង​ផែនដីនៅស្ថិតស្ថេរ​ដរាបនោះ​គ្មាន​ក្បៀស​ឬ  បន្តក់ណាមួយក្នុងគម្ពីរវិន័យ*​ត្រូវរលុបបាត់​ឡើយ​គឺគម្ពីរទាំងមូល​នឹងនៅស្ថិតស្ថេរ​រហូតដល់​ទីបំផុត។​១៩  អ្នកណាល្មើសបញ្ញត្តិតូចមួយនេះ​ហើយបង្រៀនអ្នកផ្សេងអោយធ្វើតាម​អ្នកនោះ​នឹងមានឋានៈតូចជាងគេ​ក្នុងព្រះរាជ្យ*នៃស្ថាន​បរមសុខ។​ផ្ទុយទៅវិញ​អ្នកណាប្រតិបត្តិតាម​វិន័យ​ហើយបង្រៀនអ្នកផ្សេងអោយប្រតិបត្តិ​តាម  ​អ្នកនោះនឹងមានឋានៈធំក្នុងព្រះរាជ្យនៃស្ថាន​បរមសុខ។‌​២០‌  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹង​ច្បាស់ថា​បើសេចក្តីសុចរិត*របស់អ្នករាល់គ្នាមិន​ប្រសើរ​ជាង​សេចក្តី​សុចរិត​របស់​ពួក​បណ្ឌិត*​ខាង​វិន័យ​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*ទេ​‌​‌អ្នករាល់គ្នាពុំ​អាច​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ព្រះរាជ្យ​នៃ​ស្ថាន​បរម​សុខ​បាន​ឡើយ»។ ព្រះបន្ទូលអំពីកំហឹង ២១  «អ្នក​រាល់​គ្នា​ធ្លាប់​ឮ​សេចក្តី​ដែល​មាន​ថ្លែង​ប្រាប់បុព្វបុរស*ថា​"កុំសម្លាប់មនុស្ស"ថ​អ្នកណា​សម្លាប់​គេ​អ្នក​នោះ​នឹង​ត្រូវ​គេ​ផ្តន្ទា​ទោស។​២២  រីឯ​ខ្ញុំវិញ‌​ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​អ្នក​ណាខឹងនឹងបងប្អូន​‌អ្នកនោះនឹងត្រូវគេផ្តន្ទាទោស​ដែរ។​អ្នកណាជេរប្រទេចផ្តាសាបងប្អូន  ​អ្នកនោះ​នឹងត្រូវក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់*កាត់ទោស​ហើយ​អ្នកណាត្មះតិះដៀលគេទ​អ្នកនោះនឹងត្រូវគេផ្តន្ទា​ទោស‌ធ្លាក់ក្នុងភ្លើងនរកអវីចី។​២៣  ដូច្នេះ​កាល​ណាអ្នកយកតង្វាយទៅថ្វាយព្រះជាម្ចាស់​ហើយ​នៅទីនោះ​អ្នកនឹកឃើញថាបងប្អូនណាម្នាក់មាន​ទំនាស់នឹងអ្នក​‌២៤  ចូរទុកតង្វាយរបស់អ្នក​នៅ​កន្លែងថ្វាយតង្វាយ​ហើយទៅស្រុះស្រួលនឹង​បងប្អូនរបស់អ្នកជាមុនសិន​រួចសឹមវិលមកថ្វាយ​តង្វាយរបស់អ្នកវិញ។​២៥  កាលណាអ្នកធ្វើដំណើរ​ទៅតុលាការជាមួយគូវិវាទរបស់អ្នក​ចូរស្រុះ​ស្រួលជាមួយអ្នកនោះជាប្រញាប់​ក្រែងលោគេ​បញ្ជូនអ្នកទៅចៅក្រម‌​ចៅក្រមបញ្ជូនអ្នកទៅ​នគរបាល​  ហើយអ្នកត្រូវជាប់គុក។​២៦  ខ្ញុំសុំប្រាប់​អោយអ្នកដឹងច្បាស់ថា​ដរាបណាអ្នកមិនបានបង់​ប្រាក់ពិន័យគ្រប់ចំនួន​‌ឥតខ្វះមួយសេនទេនោះ‌‌​អ្នកនឹងមិនរួចខ្លួនឡើយ»។ ព្រះបន្ទូលអំពីការផិតក្បត់ ២៧  «អ្នករាល់គ្នា​ធ្លាប់​ឮ​សេចក្តី​ថ្លែង​ទុកមក​ថា​"កុំប្រព្រឹត្តអំពើផិតក្បត់"ធ‌។​២៨  រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំសុំ​បញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា‌​អ្នកណាមើលស្ត្រីម្នាក់ន​ហើយ​មាន​ចិត្ត​ស្រើប​ស្រាល​ចង់រួម​បវេណី​ជាមួយ​នាង‌​អ្នកនោះដូចជាបានប្រព្រឹត្តអំពើផិតក្បត់​ជាមួយនាង​នៅក្នុងចិត្តរបស់ខ្លួន​រួចស្រេចទៅ​ហើយ។​២៩  ប្រសិនបើភ្នែកស្តំារបស់អ្នក​នាំអ្នក​អោយប្រព្រឹត្តអំពើបាបចូរខ្វេះចេញ​‌​ហើយបោះ​ចោលអោយឆ្ងាយពីអ្នកទៅ​បើអ្នកបាត់ភ្នែកតែ​មួយនេះ​ប្រសើរជាងបណ្តោយអោយរូបកាយទាំង​មូលធ្លាក់ទៅក្នុងនរក។​៣០  ប្រសិនបើដៃស្តំារបស់​អ្នក​នាំអ្នកអោយប្រព្រឹត្តអំពើបាប​ចូរកាត់វា​ហើយបោះចោលអោយឆ្ងាយពីអ្នកទៅ​បើអ្នក​បាត់តែអវយវៈមួយនេះ​‌ប្រសើរជាងបណ្តោយ​អោយរូបកាយទាំងមូលធ្លាក់ទៅក្នុងនរក»។​ ព្រះបន្ទូលអំពីការលែងលះប្តីប្រពន្ធ (ម៉ាថាយ  ១៩.  ៩ ​ម៉ាកុស  ១០.  ១១-១២​ លូកា  ១៦.  ១៨) ៣១  «មានសេចក្តីថ្លែងទុកមកថា​"បុរសណា​លែងភរិយា​ត្រូវធ្វើលិខិតលែងលះអោយនាង"ប​៣២  រីឯខ្ញុំវិញ‌​ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​បុរស​ណាលែងភរិយារបស់ខ្លួន​(លើកលែងតែរួមរស់​ជាមួយគ្នា​ដោយឥតបានរៀបការផ)​‌បុរសនោះ​ធ្វើអោយនាងទៅជាស្ត្រីផិតក្បត់‌​ប្រសិនបើនាង​រៀបការម្តងទៀត។​រីឯបុរសណារៀបការនឹងស្ត្រី​ប្តីលែង​បុរសនោះក៏ប្រព្រឹត្តអំពើផិតក្បត់​ដែរ»។ ព្រះបន្ទូលអំពីសម្បថ ៣៣  «អ្នករាល់គ្នា​ធ្លាប់​បាន​ឮ​សេចក្តី​ដែល​មាន​ថ្លែងប្រាប់បុព្វបុរស*ថា:​"កុំបំភ្លេចពាក្យសម្បថ​ចោលឡើយ។​ត្រូវតែធ្វើតាមគ្រប់ពាក្យដែល​អ្នកបានស្បថនឹងព្រះអម្ចាស់"ព។​៣៤  រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំ​សុំបញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​កុំស្បថអោយសោះ​កុំស្បថដោយយកមេឃជាសាក្សីឡើយ​ព្រោះ​មេឃជាបល្ល័ង្ករបស់ព្រះជាម្ចាស់​៣៥  ក៏កុំស្បថ​ដោយយកផែនដីជាសាក្សីដែរ‌​ព្រោះផែនដីជា​កំណល់ទ្រព្រះបាទារបស់ព្រះអង្គ។​កុំស្បថដោយ​យកក្រុងយេរូសាឡឹមជាសាក្សី​ព្រោះយេរូសាឡឹម​ជាក្រុងរបស់ព្រះមហាក្សត្រដ៏ឧត្តម។​៣៦  កុំស្បថ​ដោយយកក្បាលអ្នកជាសាក្សី‌​ព្រោះអ្នកពុំអាច​ធ្វើអោយសក់របស់អ្នកទៅជា​‌ស​ឬ​ខ្មៅ​បាន​ឡើយ‌  សូម្បីតែមួយសរសៃក៏ពុំបានផង។​‌៣៧  ត្រូវ​និយាយអោយទៀងទាត់​បើ​"មែន"​អោយ​ប្រាកដជា​"មែន"​បើ‌​"ទេ"​អោយប្រាកដជា​"ទេ"។ រីឯពាក្យពន្លើស​‌សុទ្ធតែមកពីមារកំណាច​ទាំងអស់»។ ព្រះបន្ទូលអំពីគំនុំសងសឹក (លូកា  ៦.  ២៩-៣០) ៣៨‌  «អ្នករាល់គ្នាធ្លាប់បានឮសេចក្តីថ្លែងទុកមក​ថា​"ប្រសិនបើគេវាយភ្នែកអ្នកម្ខាង​ត្រូវវាយភ្នែក​គេតែម្ខាងវិញ‌​ប្រសិនបើគេវាយអ្នកបាក់ធ្មេញ​មួយ​ត្រូវវាយគេអោយបាក់ធ្មេញតែមួយដែរ"ភ។​៣៩  រីឯខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​កុំ​តបតនឹងមនុស្សកំណាចអោយសោះ​បើមានគេទះ​កំផ្លៀងស្តំារបស់អ្នក​‌ចូរបែរអោយគេទះម្ខាង​ទៀតទៅ។‌​៤០  បើមានគេប្តឹងចង់បានអាវក្នុង​របស់អ្នក​ចូរអោយគេយកអាវធំថែមទៀតទៅ។​៤១​បើមានគេបង្ខំអ្នកអោយធ្វើដំណើរមួយយោជន៍​ចូរទៅពីរយោជន៍ជាមួយគេចុះ។​៤២  អ្នកណាសុំអ្វី​ពីអ្នក​ចូរអោយគេទៅ​ហើយកុំគេចមុខចេញពី​អ្នកដែល​សុំខ្ចីអ្វីៗពីអ្នកដែរ»។ ត្រូវស្រឡាញ់ខ្មាំងសត្រូវ (លូកា  ៦.  ២៧-២៨,  ៣២-៣៦) ៤៣  ​«អ្នករាល់គ្នាធ្លាប់បានឮសេចក្តីថ្លែងទុកមក​ថា​"​ចូរស្រឡាញ់បងប្អូនឯទៀតៗម‌‌​ហើយស្អប់​ខ្មាំងសត្រូវរបស់អ្នក"។​‌​‌‌៤៤  រីឯខ្ញុំវិញ​‌​ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់​ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​ចូរស្រឡាញ់ខ្មាំងសត្រូវរបស់​អ្នករាល់គ្នា​ព្រមទាំងទូលអង្វរព្រះជាម្ចាស់​សូម​ព្រះអង្គ​ប្រទានពរ​អោយអស់អ្នក​ដែល​បៀតបៀន​អ្នករាល់គ្នាផង។​៤៥  ធ្វើដូច្នេះ​អ្នករាល់គ្នានឹងបាន​ទៅជាបុត្រធីតារបស់ព្រះបិតា​ដែលគង់នៅស្ថាន​បរមសុខ​ដ្បិតព្រះអង្គប្រទានអោយព្រះអាទិត្យ​របស់ព្រះអង្គរះបំភ្លឺ​‌ទាំងមនុស្សអាក្រក់​ទាំងមនុស្ស​ល្អ​‌​‌ហើយទ្រង់ប្រទានទឹកភ្លៀងអោយ​ទាំងមនុស្ស​សុចរិត​ទាំងមនុស្សទុច្ចរិតផងដែរ។​៤៦  ប្រសិន​បើអ្នករាល់គ្នា​ស្រឡាញ់តែអស់អ្នក​ដែលស្រឡាញ់​អ្នករាល់គ្នា​តើនឹងទទួលរង្វាន់អ្វី?​‌សូម្បីតែអ្នក​ទារពន្ធ*ក៏ចេះស្រឡាញ់គ្នាគេដែរ។​៤៧  បើអ្នក​រាល់គ្នារាប់រកតែបងប្អូនរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ​តើមាន​អ្វីអស្ចារ្យ?​សូម្បីតែសាសន៍ដទៃក៏ប្រព្រឹត្តដូច្នោះ​ដែរ។​៤៨  ព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នាដែលគង់នៅ​ស្ថានបរមសុខទ្រង់គ្រប់លក្ខណ៍យ៉ាងណា​‌សុំអោយ​អ្នករាល់គ្នាបានគ្រប់លក្ខណ៍យ៉ាងនោះដែរ»។​ ការធ្វើទានដល់ជនក្រីក្រ == ជំពូកទី៦ == ១‌  «កុំធ្វើបុណ្យទានយ  នៅមុខមនុស្សម្នា​ ដើម្បីអោយតែគេឃើញនោះ​ឡើយ‌​។​ធ្វើបែបនេះ​អ្នករាល់គ្នាពុំបានទទួលរង្វាន់អ្វីពី​ព្រះបិតា​របស់​អ្នករាល់គ្នា​ដែល​គង់​នៅ​ស្ថាន​បរម​សុខ*ទេ។​២  ពេលណាអ្នកធ្វើទានដល់ជនក្រីក្រ​កុំស្រែកប្រកាសក្តែងៗ‌​ដូចពួកមានពុតតែងធ្វើនៅ​ក្នុងសាលាប្រជុំ*​ឬ​នៅតាមដងផ្លូវ​ដើម្បីអោយ​មនុស្សម្នាកោតសរសើរនោះឡើយ។​‌ខ្ញុំសុំប្រាប់​អ្នករាល់គ្នាអោយដឹងច្បាស់ថា​អ្នកទាំងនោះបាន​ទទួលរង្វាន់របស់គេហើយ។​៣  រីឯអ្នកវិញ​កាល​ណាដៃស្តំាអ្នកធ្វើទាន​មិនបាច់អោយដៃឆ្វេង​ដឹងឡើយ​៤  ដើម្បីអោយទានរបស់អ្នកនៅស្ងាត់​កំបាំង​ហើយព្រះបិតារបស់អ្នក​ទតឃើញអំពើ​ដែលអ្នកធ្វើនៅក្នុងទីស្ងាត់កំបាំង​ទ្រង់នឹងប្រទាន​រង្វាន់​មក​អ្នក​វិញ»។ ព្រះបន្ទូលអំពីការអធិស្ឋាន (លូកា  ១១.    ២-៤) ៥  «កាលណាអ្នករាល់គ្នាអធិស្ឋាន*​កុំធ្វើដូច​ពួកអ្នកមានពុត​ដែលចូលចិត្តឈរអធិស្ឋាននៅក្នុង​សាលាប្រជុំ*​និង​នៅត្រង់ថ្នល់កែង​ដើម្បីអោយ​មនុស្សម្នាឃើញនោះឡើយ។​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​‌‌ពួកទាំងនោះបានទទួល​រង្វាន់របស់គេហើយ។​‌​៦  រីឯអ្នកវិញ​កាលណា​អ្នកអធិស្ឋាន​ត្រូវចូលទៅក្នុងបន្ទប់‌​‌បិទទ្វារអោយ​ជិត​‌‌​ហើយទូលទៅកាន់ព្រះបិតារបស់អ្នក​ដែលគង់​នៅក្នុងទីស្ងាត់កំបាំង។​ព្រះបិតារបស់អ្នកដែល​ទតឃើញនៅក្នុងទីស្ងាត់កំបាំង​ទ្រង់នឹងប្រទាន​រង្វាន់​មកអ្នកជាពុំខាន។​៧  ពេលទូលទៅព្រះបិតា​កុំពោលពាក្យច្រំដែលៗ​ឥតប្រយោជន៍​ដូចសាសន៍​ដទៃនោះឡើយ។​គេនឹកស្មានថា​បើពោលពាក្យ​យ៉ាងច្រើនដូច្នេះ​ព្រះរបស់គេនឹងស្តាប់គេ។​៨  កុំ​ធ្វើដូចគេឡើយ​ដ្បិតព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នា​ជ្រាបនូវអ្វីៗដែលអ្នករាល់គ្នាត្រូវការ​‌មុនអ្នករាល់​គ្នាទូលសូមព្រះអង្គទៅទៀត។​៩  អ្នករាល់គ្នាត្រូវ​ទូលព្រះអង្គដូចតទៅ  : ឱព្រះបិតានៃយើងខ្ញុំ‌ ដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*អើយ! ១០ សូមសំដែងព្រះបារមីអោយមនុស្សលោក ស្គាល់ព្រះនាមព្រះអង្គរ សូមអោយព្រះរាជ្យ*ព្រះអង្គបានមកដល់ សូមអោយព្រះហប្ញទ័យរបស់ព្រះអង្គ បានសំរេចនៅលើផែនដី‌ ដូចនៅស្ថានបរមសុខដែរ។ ១១ សូមប្រទានអាហារ ដែលយើងខ្ញុំត្រូវការនៅថ្ងៃនេះ។ ១២​ សូមអត់ទោសអោយយើងខ្ញុំ ដូចយើងខ្ញុំអត់ទោសអោយ អស់អ្នកដែលបានប្រព្រឹត្តខុសនឹងយើងខ្ញុំ។ ១៣ សូមកុំបណ្តោយអោយយើងខ្ញុំ ចាញ់ការល្បួងឡើយ‌ តែសូមរំដោះយើងខ្ញុំអោយរួចពីមារ*កំណាច �​ដ្បិតព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ ​ទ្រង់មានប្ញទ្ធានុភាព​  និង  សិរីរុងរឿង​ អស់កល្បជាអង្វែងតរៀងទៅ។ ‌អាម៉ែន។� ១៤​បើអ្នករាល់គ្នាអត់ទោសអោយមនុស្សលោក​ព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នានៅស្ថានបរមសុខ*​ក៏អត់​ទោសអោយអ្នករាល់គ្នាដែរ។​‌១៥  ប៉ុន្តែ​បើអ្នក​រាល់គ្នាមិនអត់ទោសអោយមនុស្សលោក​ទេនោះ​ព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នា​ក៏មិនអត់ទោសអោយ​អ្នករាល់គ្នាដែរ»។ ការតមអាហារ ១៦  «កាលណាអ្នករាល់គ្នាតមអាហារ​‌កុំធ្វើមុខ​ក្រៀមដូចពួកអ្នកមានពុតនោះឡើយ។​ពួកគេ​បង្ហាញទឹកមុខអោយអ្នកដទៃឃើញ​ថាខ្លួនតម​អាហារ។​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់​ថា  ​អ្នកទាំងនោះបានទទួលរង្វាន់របស់គេហើយ។​១៧  រីឯអ្នកវិញ​កាលណាអ្នកតមអាហារ​ត្រូវលាប​ទឹកអប់លើក្បាល​ហើយលុបមុខផង​១៨  កុំអោយ​មនុស្សម្នាឃើញថាអ្នកតមឡើយ​គឺអោយតែ​ព្រះបិតារបស់អ្នក​ដែលគង់នៅក្នុងទីស្ងាត់កំបាំង​ទតឃើញប៉ុណ្ណោះ​ពេលនោះ​ព្រះបិតារបស់អ្នក​ដែលទតឃើញនៅក្នុងទីស្ងាត់កំបាំង​នឹងប្រទាន​រង្វាន់មកអ្នកជាមិនខាន»។ អំពីសម្បត្តិសួគ៌ (លូកា  ១២.  ៣៣-៣៤) ១៩‌«កុំសន្សំទ្រព្យសម្បត្តិទុកសំរាប់ខ្លួន​នៅលើ​ផែនដី​ជាកន្លែងដែលមានកណ្តៀរ​និង​ច្រែះស៉ី​ជាកន្លែង​ដែល​មាន​ចោរ​ទម្លាយ​ជញ្ជំាង​ចូល​មក​លួចប្លន់នោះអោយសោះ។​២០  ចូរប្រមូលទ្រព្យ​សម្បត្តិទុកនៅស្ថានបរមសុខ*វិញ​ជាស្ថានដែល​គ្មានកណ្តៀរ​និង​ច្រែះស៉ី​ជាស្ថានដែលគ្មានចោរ​ទម្លាយជញ្ជំាងចូលមកលួចប្លន់ឡើយ​‌២១  ដ្បិត​ទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកនៅកន្លែងណា​ ចិត្តរបស់អ្នកក៏​នៅ​កន្លែងនោះដែរ»។​ ពាក្យប្រស្នាអំពីចង្កៀង (លូកា​១១.  ៣៤-៣៦) ២២  ​«ភ្នែក​ប្រៀប​បាន​នឹង​ចង្កៀង​របស់​រូបកាយ​បើភ្នែកអ្នកនៅភ្លឺល្អ‌​រូបកាយអ្នកទាំងមូលក៏ភ្លឺដែរ​២៣  តែបើភ្នែកអ្នកងងឹតវិញ​រូបកាយអ្នកទាំងមូល​ក៏ងងឹតដែរ។​ប្រសិនបើពន្លឺនៅក្នុងអ្នកត្រឡប់​ទៅជាងងឹតប៉ុណ្ណឹងទៅហើយ​ ​‌នោះមិនដឹងជា​សេចក្តីងងឹត​នឹងទៅជាសូន្យសុង​ដល់កំរិតណា​ទៀតទេ»។ ត្រូវពឹងផ្អែកលើព្រះជាម្ចាស់ (លូកា  ១៦.១៣;  ១២.  ២២-៣១) ២៤‌  «គ្មាន​អ្នក​ណា​ម្នាក់​អាច​បំរើ​ម្ចាស់​ពីរ​បាន​ទេ​ព្រោះអ្នកនោះនឹងស្អប់មួយ​ស្រឡាញ់មួយ​ស្មោះ​ត្រង់នឹងម្នាក់​មើលងាយម្នាក់ទៀត​ជាពុំខាន។‌​អ្នករាល់គ្នា​ក៏​ពុំ​អាច​គោរព​បំរើ​ព្រះជាម្ចាស់​ផង​ហើយគោរពបំរើទ្រព្យសម្បត្តិ​ទុកជាព្រះផងបាន​ឡើយ»។ ២៥  «ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​ខ្ញុំ​សុំ​ប្រាប់​អ្នករាល់​គ្នា​កុំអោយខ្វល់ខ្វាយអំពីម្ហូបអាហារ​សំរាប់ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ឬ​សម្លៀកបំពាក់សំរាប់បិទបាំងកាយ​ឡើយ។​ជីវិតមានតម្លៃលើសម្ហូបអាហារ​ហើយរូបកាយក៏​មានតម្លៃលើសសម្លៀកបំពាក់ទៅទៀត។​២៦  ចូរ​រំពៃមើលបក្សាបក្សីនៅលើមេឃ​វាមិនដែល​សាបព្រោះ​មិនដែលច្រូតកាត់​មិនដែលប្រមូល​ស្រូវដាក់ជង្រុកឡើយ​ប៉ុន្តែ​ព្រះបិតារបស់អ្នក​រាល់គ្នាដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*​ទ្រង់ចិញ្ចឹម​វា។​រីឯអ្នករាល់គ្នា​អ្នករាល់គ្នាមានតម្លៃលើស​បក្សាបក្សីទាំងនោះទៅទៀត។​‌២៧  ក្នុងចំណោម​អ្នករាល់គ្នា​ទោះបីខំខ្វល់ខ្វាយយ៉ាងណាក៏ដោយ​‌ក៏គ្មាន​នរណា​អាច​នឹង​បង្កើន​អាយុ​របស់​ខ្លួន​អោយ​វែងបានដែរ​‌‌​ សូម្បីតែបន្តិចក៏មិនបានផង។​ ២៨  ហេតុ​ដូច​ម្តេច​បាន​ជា​អ្នករាល់គ្នា​ខ្វល់​ខ្វាយ​អំពីសម្លៀកបំពាក់?​ចូរសង្កេតមើលផ្កានៅតាម​វាល‌​‌វាដុះឡើងយ៉ាងណា។​‌វាមិនដែលធ្វើការ​នឿយហត់​ឬ​ត្បាញរវៃឡើយ​២៩  ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំ​សុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌​សូម្បីតែព្រះបាទសាឡូម៉ូន​‌​‌‌កាលពីជំនាន់​ដែលទ្រង់មានសិរីរុងរឿងដ៏ប្រសើរ​បំផុតនោះក៏ដោយ​ក៏ទ្រង់គ្មានព្រះភូសាល្អស្មើនឹង​ផ្កាមួយទងនេះផង។​៣០  មនុស្សមានជំនឿតិច​អើយ!​ប្រសិនបើព្រះជាម្ចាស់ផ្តល់សំរស់អោយផ្កា​ដែលរីកនៅតាមវាលថ្ងៃនេះ​‌តែថ្ងៃស្អែក​ត្រូវគេ​ដុតចោល  យ៉ាងហ្នឹងទៅហើយ​‌តើព្រះអង្គនឹងទំនុក​បំរុងអ្នករាល់គ្នាលើសនេះ​យ៉ាងណាទៅទៀត?។​៣១  ហេតុនេះ​‌កុំខ្វល់ខ្វាយ​ដោយពោលថា  ​"យើង​នឹងមានអ្វីបរិភោគ​មានអ្វីស្លៀកពាក់?"​នោះ​ឡើយ​៣២  ដ្បិតមានតែសាសន៍ដទៃប៉ុណ្ណោះទេ​ដែលខំស្វះស្វែងរករបស់ទាំងនោះ។​‌​រីឯព្រះបិតា​ដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ​ទ្រង់ជ្រាបនូវអ្វីៗដែល​អ្នករាល់គ្នាត្រូវការ។​‌៣៣  ចូរស្វែងរកព្រះរាជ្យ*​របស់ព្រះជាម្ចាស់​និង​សេចក្តីសុចរិត*របស់ព្រះអង្គ​ជាមុនសិន​ទើបព្រះអង្គប្រទានរបស់ទាំងនោះមក​អ្នករាល់គ្នាថែមទៀត។​៣៤  កុំខ្វល់ខ្វាយអំពីហេតុ​ការណ៍ដែលនឹងកើតមាននៅថ្ងៃស្អែកឡើយ​ចាំ​ស្អែកសឹមគិតពីរឿងថ្ងៃស្អែកទៅ!​បើមានការ​លំបាកកើតឡើងនៅថ្ងៃណា​ត្រូវដោះស្រាយ​សំរាប់តែ​ថ្ងៃនោះបានហើយ»។ កុំថ្កោលទោសអ្នកដទៃ (លូកា  ៦.  ៣៧-៣៨,  ៤១-៤២) == ជំពូកទី៧ == ១  «កុំថ្កោលទោស​អ្នក​ដទៃ​អោយ​សោះ ដើម្បីកុំអោយព្រះជាម្ចាស់​ថ្កោលទោស​អ្នករាល់គ្នា​២  បើអ្នករាល់គ្នាថ្កោលទោសគេយ៉ាង​ណា​ព្រះជាម្ចាស់ក៏នឹងថ្កោលទោសអ្នករាល់គ្នា​យ៉ាងនោះដែរ។​ព្រះអង្គនឹងវាល់អោយអ្នករាល់​គ្នា​តាមរង្វាល់ដែលអ្នករាល់គ្នាវាល់អោយអ្នក​ដទៃ។​៣  ហេតុអ្វីបានជាអ្នកមើលឃើញល្អងធូលី​នៅក្នុងភ្នែកបងប្អូន​តែមើលមិនឃើញធ្នឹមនៅ​ក្នុងភ្នែករបស់អ្នកដូច្នេះ?​៤  បើមានធ្នឹមនៅក្នុង​ភ្នែករបស់អ្នក​ម្តេចក៏អ្នកនិយាយទៅបងប្អូនថា‌​"ទុកអោយខ្ញុំផ្តិតយកល្អងធូលី​ចេញពីភ្នែកអ្នក"!​៥  មនុស្សមានពុតអើយ!‌​ចូរយកធ្នឹមចេញពីភ្នែក​អ្នកជាមុនសិន​ទើបអ្នកមើលឃើញច្បាស់‌​ល្មម​នឹងផ្តិត​យក​ល្អង​ធូលី​ចេញ​ពី​ភ្នែក​របស់​បងប្អូន​អ្នក​បាន។ ៦  កុំយកអ្វីៗដែលជារបស់វិសុទ្ធ*​ទៅអោយឆ្កែ​ឡើយ​ហើយក៏កុំបោះត្បូងពេជ្ររបស់អ្នករាល់​គ្នា​នៅមុខជ្រូកដែរ​‌​‌ក្រែងលោវាជាន់ឈ្លី​‌​‌រួចបែរមក​ត្របាក់ខំាអ្នករាល់គ្នាវិញ»។ អំពីរបៀបដែលត្រូវអធិស្ឋាន (លូកា  ១១.  ៩-១៣) ៧  «ចូរសុំ​នោះព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទានអោយ​អ្នករាល់គ្នា​ចូរស្វែងរក​នោះអ្នករាល់គ្នានឹងបាន​ឃើញ​‌​ចូរគោះទ្វារ​នោះព្រះអង្គនឹងបើកអោយ​អ្នករាល់គ្នាជាពុំខាន​៨  ដ្បិតអ្នកណាសុំ​អ្នកនោះ​រមែងតែងតែបានទទួល​អ្នកណាស្វែងរក​អ្នក​នោះរមែងតែងតែបានឃើញ​ហើយគេតែងតែ​បើកទ្វារអោយអ្នកដែលគោះ។​៩  ក្នុងចំណោម​អ្នករាល់គ្នា‌​បើកូនសុំនំបុ័ង​មិនដែលមាននរណា​យកដុំថ្មអោយវាឡើយ‌​១០  ហើយបើកូនសុំត្រី​‌ក៏​មិនដែលមាននរណាយកពស់អសិរពិស​អោយវា​ដែរ។​១១  សូម្បីតែអ្នករាល់គ្នា​ដែលជាមនុស្ស​អាក្រក់​ក៏ចេះអោយរបស់ល្អៗទៅកូន​ចុះចំណង់​បើព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នា​ដែលគង់នៅស្ថាន​បរមសុខ*​តើព្រះអង្គនឹងប្រទានអ្វីៗដ៏ល្អៗអោយ​អស់​អ្នក​ដែល​ទូល​សូម​ពី​ព្រះអង្គ‌​យ៉ាង​ណា​ទៅ​ទៀត!»។ ទ្វារចង្អៀត (លូកា  ១៣.  ២៤) ១២  «ដូច្នេះ​បើអ្នករាល់គ្នាចង់អោយអ្នកដទៃ​ប្រព្រឹត្តចំពោះខ្លួនបែបណា​‌​ត្រូវប្រព្រឹត្តចំពោះ​គេបែបនោះដែរ។​គម្ពីរវិន័យ​និង​‌គម្ពីរព្យាការី​មានចែង​ទុកមកដូច្នេះឯង។ ១៣  ចូរនាំគ្នាចូលតាមទ្វារចង្អៀត‌​‌ដ្បិតទ្វារ​ដែលនាំទៅរកសេចក្តីវិនាសអន្តរាយ​ធំណាស់​ហើយផ្លូវទៅរកសេចក្តីវិនាស​ក៏ទូលាយដែរ​មាន​មនុស្សជាច្រើនចូលតាមទ្វារនោះ។​១៤  រីឯទ្វារ​ដែលនាំទៅរកជីវិត​ចង្អៀត​ហើយពិបាកដើរផង​មានមនុស្សតិចទេ​រកផ្លូវនោះ​ឃើញ»។ ប្រស្នាអំពីដើមឈើល្អ    និង    ដើមឈើអាក្រក់ (លូកា  ៦.  ៤៣-៤៤) ១៥  «ចូរប្រយ័ត្ននឹងពួកព្យាការី*ក្លែងក្លាយ​គេ​ក្លែងខ្លួនមករកអ្នករាល់គ្នា​ដោយពាក់ស្បែកចៀម​តែគេមានចិត្តសាហាវដូចចចក។​១៦  អ្នករាល់គ្នា​អាចស្គាល់គេបាន​តាមអំពើដែលគេប្រព្រឹត្ត។​ពុំ​ដែលមាននរណាបេះផ្លែទំពំាងបាយជូរ​និង​ផ្លែ​ឧទុម្ពរ*ពីគុម្ពបន្លាឡើយ។​១៧  ដើមឈើល្អតែង​ផ្តល់ផ្លែល្អ‌​‌រីឯដើមឈើអាក្រក់តែងផ្តល់ផ្លែ​អាក្រក់។​១៨  ដើមឈើល្អមិនអាចផ្តល់ផ្លែអាក្រក់​ទេ​‌​រីឯដើមឈើអាក្រក់ក៏មិនអាចផ្តល់ផ្លែល្អបាន​ដែរ។​១៩  ដើមឈើណាមិនផ្តល់ផ្លែល្អ‌​គេនឹងកាប់​យកទៅដុត។​២០  រីឯពួកព្យាការីក្លែងក្លាយក៏​ដូច្នោះដែរ​អ្នករាល់គ្នាអាចស្គាល់គេបាន​តាម​អំពើដែល​គេ​ប្រព្រឹត្ត»។ សាវ័កដ៏ពិតប្រាកដ (លូកា  ១៣  .២៥-២៧) ២១  ‌«អ្នក​ដែល​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ព្រះរាជ្យ*​នៃ​ស្ថាន​បរមសុខ*​មិនមែនជាអ្នកដែលគ្រាន់តែហៅខ្ញុំថា​"ព្រះអម្ចាស់!    ព្រះអម្ចាស់!"  ប៉ុណ្ណោះទេ   ​គឺជា​អ្នក​ដែល​ធ្វើ​តាម​ព្រះ​ហប្ញទ័យ​របស់​ព្រះ​បិតា​ខ្ញុំ​ដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខនោះវិញ។​២២  នៅថ្ងៃ​នោះ​នឹងមានមនុស្សជាច្រើនពោលមកខ្ញុំ​ថា​"ព្រះអម្ចាស់​ព្រះអម្ចាស់អើយ!​យើងខ្ញុំធ្លាប់ថ្លែង​ព្រះបន្ទូលក្នុងព្រះនាមព្រះអង្គ​យើងខ្ញុំធ្លាប់ដេញ​ខ្មោចក្នុងព្រះនាមព្រះអង្គ​ហើយយើងខ្ញុំក៏ធ្លាប់ធ្វើ​ការអស្ចារ្យជាច្រើន​ក្នុងព្រះនាមព្រះអង្គដែរ"។​២៣  ពេលនោះ​ខ្ញុំនឹង​ប្រកាសប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​"ពួកអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើទុច្ចរិតអើយ!‌​ចូរថយចេញ​អោយឆ្ងាយពីខ្ញុំទៅ​ខ្ញុំមិនដែលស្គាល់អ្នករាល់គ្នា​ទេ!"ល​»។ ប្រស្នាអំពីមនុស្សពីរនាក់សង់ផ្ទះ (លូកា  ៦.  ៤៦-៤៩) ២៤  «អ្នកណាស្តាប់ពាក្យខ្ញុំនេះ‌​ហើយប្រព្រឹត្ត​តាម‌​អ្នកនោះប្រៀបបានទៅនឹងមនុស្សឈ្លាសវៃ​ម្នាក់​ដែលបានសង់ផ្ទះរបស់ខ្លួននៅលើផ្ទាំងថ្ម។​‌២៥  ទោះបីភ្លៀងបង្អុរចុះមក​ហើយមានទឹកជន់​មាន​ខ្យល់​បក់​បោក​ប៉ះ​នឹង​ផ្ទះ​នោះ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ‌​ក៏ផ្ទះនោះមិនរលំដែរ​ព្រោះមានគ្រឹះនៅ​លើផ្ទំាងថ្ម។​២៦  រីឯអ្នកដែលស្តាប់ពាក្យខ្ញុំនេះ​‌តែ​មិនប្រព្រឹត្តតាម​ប្រៀបបានទៅនឹងមនុស្សឆោត​ល្ងង់ម្នាក់​ដែលបានសង់ផ្ទះរបស់ខ្លួននៅលើដីខ្សាច់​២៧  ពេលភ្លៀងបង្អុរចុះមក​ហើយមានទឹកជន់​មានខ្យល់បក់បោកប៉ះនឹងផ្ទះនោះ​‌ផ្ទះនោះរលំបាក់​បែកខ្ទេច​អស់គ្មានសល់»។ ២៨  កាលព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទាំងនេះ​ចប់​សព្វគ្រប់ហើយ​មហាជនងឿងឆ្ងល់យ៉ាងខ្លាំងអំពី​សេចក្តីដែលព្រះអង្គប្រៀនប្រដៅ​២៩  ព្រោះ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលប្រកបដោយអំណាច​ខុស​ប្លែក​ពីពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*របស់ពួក​គេ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សឃ្លង់ម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាកុស  ១.  ៤០-៤៥ ​លូកា  ៥.  ១២-១៤) ‌ == ជំពូកទី៨ == ១  កាលព្រះយេស៊ូយាងចុះពីលើភ្នំមកវិញ​ មាន​មហាជន​ជា​ច្រើន​នាំ​គ្នា​ដើរ​តាម​ព្រះអង្គ។​ ​២  ពេលនោះ​មានមនុស្សឃ្លង់ម្នាក់ចូល​មកក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះអង្គទូលថា៖​«លោកម្ចាស់​អើយ!​ប្រសិនបើលោកមិនយល់ទាស់ទេ​សូម​ប្រោសខ្ញុំប្របាទ​អោយជាស្អាតបរិសុទ្ធ*ផង»។​៣  ព្រះយេស៊ូលូកព្រះហស្តទៅពាល់គាត់​ទាំងមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំយល់ព្រមហើយ​ចូរអោយបាន​ជាស្អាតបរិសុទ្ធចុះ»។​រំពេចនោះ​គាត់ក៏បានជា​ស្អាតបរិសុទ្ធពីរោគឃ្លង់ភ្លាម។​៤  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«ចូរប្រយ័ត្នអោយមែន​ទែន​‌កុំនិយាយប្រាប់អោយនរណាដឹងរឿងនេះ​ឡើយ​ផ្ទុយទៅវិញ​ត្រូវទៅបង្ហាញខ្លួនដល់លោក​បូជាចារ្យ*​ហើយថ្វាយតង្វាយដូចលោកម៉ូសេ*​បានបង្គាប់មក​ដើម្បីជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ថាអ្នក​បានជាមែន»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកបំរើរបស់នាយទាហានរ៉ូមុំាង​អោយបានជា (លូកា  ៧.  ១-១០) ៥  នៅ​ពេល​ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​ចូល​ក្រុង​កាផានុម​មាននាយទាហានរ៉ូមុាំងម្នាក់​ចូលមកគាល់ព្រះអង្គ​ទូលអង្វរថា៖​៦  «លោកម្ចាស់អើយ!​អ្នកបំរើ​របស់ខ្ញុំប្របាទដេកស្តូកស្តឹងនៅឯផ្ទះ​ទាំងឈឺចុក​ចាប់យ៉ាងខ្លាំង»។​‌៧  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅ​គាត់ថា៖​«ខ្ញុំនឹងទៅមើលគាត់អោយបានជា»។​៨  នាយទាហានទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់‌​ខ្ញុំ​ប្របាទមានឋានៈទន់ទាបណាស់​មិនសមនឹងលោក​អញ្ជើញចូលក្នុងផ្ទះខ្ញុំប្របាទទេ​សូមលោកមាន​ប្រសាសន៍តែមួយម៉ាត់ប៉ុណ្ណោះ​‌អ្នកបំរើរបស់​ខ្ញុំប្របាទនឹងជាសះស្បើយមិនខាន។​៩  ខ្ញុំប្របាទ​ជាអ្នកនៅក្រោមបញ្ជាគេ​‌​ហើយមានកូនទាហាន​នៅក្រោមបញ្ជាខ្ញុំប្របាទដែរ​បើខ្ញុំប្របាទបញ្ជា​អ្នកណាម្នាក់អោយទៅ​គេនឹងទៅ‌​បើប្រាប់ម្នាក់​ទៀតអោយមក​‌គេនឹងមក។​ពេលខ្ញុំប្របាទប្រាប់​អ្នកបំរើអោយធ្វើការអ្វីមួយ‌​គេនឹងធ្វើតាម»។​១០  កាល​ព្រះ​យេស៊ូ​ទ្រង់​ព្រះ​សណ្តាប់​ដូច្នេះ​ហើយ​ព្រះអង្គស្ងើចសរសើរណាស់​‌​ក៏មានព្រះបន្ទូលទៅ​កាន់អស់អ្នកដែលដើរតាមព្រះអង្គថា៖​«ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ខ្ញុំមិនដែល​ឃើញនរណាមានជំនឿបែបនេះ​នៅស្រុកអ៉ីស្រា​អែលឡើយ។​១១  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​នឹងមាន​មនុស្សជាច្រើន​ពីទិសខាងកើត​និង​ទិសខាងលិច​មកចូលរួមពិធីជប់លៀង​ក្នុងព្រះរាជ្យ*នៃស្ថាន​បរមសុខ*ជាមួយលោកអប្រាហាំ​លោកអ៉ីសាក​និង  លោកយ៉ាកុប។​១២‌  រីឯអស់អ្នកដែលត្រូវចូល​ក្នុងព្រះរាជ្យ​ព្រះជាម្ចាស់បែរជាដេញអោយ​ទៅនៅខាងក្រៅក្នុងទីងងឹត​ជាកន្លែងដែលគេយំ​សោក​ខឹងសង្កៀតធ្មេញ»។​១៣  បន្ទាប់មក‌​ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ទៅ​នាយ​ទាហាន​រ៉ូមុំាង​ថា៖​«អញ្ជើញត្រឡប់ទៅវិញទៅ​សុំអោយបានសំរេច​តាមជំនឿរបស់លោកចុះ!»។​ អ្នកបំរើក៏បានជា​សះស្បើយ​នៅពេល​នោះ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកជំងឺជាច្រើនអោយបានជា (ម៉ាកុស  ១.  ២៩-៣៤ ​លូកា  ៤.  ៣៨-៤១) ១៤  បន្ទាប់មកទៀត​ព្រះយេស៊ូយាងទៅផ្ទះ​លោកពេត្រុស/សិលា​ទតឃើញម្តាយក្មេករបស់​គាត់កំពុងគ្រុន​សំរាន្តនៅលើគ្រែ‌។​១៥  ព្រះអង្គ​ពាល់ដៃគាត់​គាត់ក៏បាត់គ្រុន​ហើយក្រោកឡើង​បំរើព្រះអង្គ។ ១៦  លុះដល់ល្ងាច​គេនាំមនុស្សខ្មោចចូលជា​ច្រើននាក់មករកព្រះអង្គ‌​ព្រះអង្គក៏ដេញខ្មោច​ដោយមានព្រះបន្ទូល​ហើយប្រោសអ្នកជំងឺអោយ​បានជាគ្រប់ៗគ្នា​១៧‌  ស្របនឹងសេចក្តីដែលមាន​ចែង​ទុកតាមរយៈព្យាការី*អេសាយថា៖ «ព្រះអង្គបានទទួលយកភាពពិការរបស់យើង ហើយព្រះអង្គក៏ទទួលយកជំងឺរបស់យើងដែរ»​វ។ លក្ខណសម្បត្តិរបស់អ្នកដែលចង់តាមព្រះយេស៊ូ (លូកា  ៩.  ៥៧-៦២) ១៨  កាល​ព្រះ​យេស៊ូ​ឃើញ​បណ្តាជន​ចោម​រោម​ព្រះអង្គ​‌​ទ្រង់ក៏បញ្ជាអោយគេចេញទូកទៅត្រើយ​ម្ខាង។‌​១៩  ពេលនោះ‌​មានបណ្ឌិតខាងវិន័យ*ម្នាក់​ចូលមកជិតព្រះអង្គ​ទូលថា៖​«លោកគ្រូ!​ខ្ញុំប្របាទ​សុខចិត្តទៅតាមលោក​ទោះបីលោកអញ្ជើញទៅទី​ណាក៏ដោយ»។​២០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​ទៅគាត់វិញថា៖​«សត្វកញ្ជ្រោងមានរូងរបស់វា​បក្សាបក្សីក៏មានសំបុករបស់វាដែរ​រីឯបុត្រមនុស្ស​វិញ​គ្មានទីជំរកសំរាកសោះឡើយ»។​២១  មាន​សាវ័កមួយរូបទៀតទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់​សូមលោកអនុញ្ញាតអោយខ្ញុំប្របាទ​ត្រឡប់ទៅ​បញ្ចុះសពឪពុកសិន»។​២២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលទៅគាត់ថា៖​‌«សុំអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ​ទុក​អោយមនុស្សស្លាប់បញ្ចុះ​សព​គ្នាគេចុះ»។ ព្រះយេស៊ូធ្វើអោយរលកស្ងប់ (ម៉ាកុស  ៤.  ៣៥-៤១​ លូកា  ៨.  ២២-២៥) ២៣  ព្រះយេស៊ូយាងចុះទូក​ហើយពួកសាវ័ក*​នាំគ្នាទៅជាមួយព្រះអង្គដែរ។ ​២៤  ពេលនោះ​មាន​ខ្យល់ព្យុះ​បក់បោក​មកលើ​សមុទ្រ​យ៉ាង​ខ្លាំង‌​បណ្តាល​អោយរលកជះមកគ្របពីលើទូក។​រីឯ​ព្រះយេស៊ូវិញ​ទ្រង់ផ្ទំលក់។‌​២៥  ពួកសាវ័ក*ចូល​ទៅជិត​ដាស់ព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់អើយ!​សូម​ជួយផង​‌យើងស្លាប់ឥឡូវហើយ»។​២៦  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«មនុស្សមានជំនឿ​តិចអើយ!​ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាភិតភ័យ​ដូច្នេះ?»។​ព្រះអង្គក្រោកឈរឡើង​មានព្រះ​បន្ទូលគំរាមខ្យល់ព្យុះ​និង​សមុទ្រ​ពេលនោះ​សមុទ្រក៏ស្ងប់ឈឹង។​‌​២៧  ពួកសាវ័កនាំគ្នាស្ងើច​សរសើរ​ហើយពោលថា៖​«តើលោកនេះមាន​ឋានៈអ្វី‌‌​បានជាខ្យល់ព្យុះ​និង​សមុទ្រ​ស្តាប់បង្គាប់​លោកដូច្នេះ?»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសបុរសខ្មោចចូលពីរនាក់ (ម៉ាកុស  ៥.  ១-២០​ លូកា  ៨.  ២៦-៣៩) ២៨  កាលព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័ក​បានទៅដល់​ត្រើយម្ខាង​ក្នុងតំបន់កាដារ៉ា​មានបុរសខ្មោចចូល​ពីរនាក់ចេញពីទីបញ្ចុះសព​ដើរតំរង់មករកព្រះ​អង្គ។‌​បុរសទាំងពីរនេះកាចណាស់‌​គ្មាននរណា​ហ៊ានដើរកាត់តាមនោះទេ។​២៩​អ្នកទាំងពីរ​ស្រែកឡើងថា៖​«ព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់​អើយ!​តើព្រះអង្គចង់ធ្វើអ្វីយើងខ្ញុំ?​ព្រះអង្គ​យាងមកទីនេះ  ​ដើម្បីធ្វើទុក្ខទោសយើងខ្ញុំ​មុន​ពេល​កំណត់ឬ?»។​៣០  នៅឆ្ងាយពីនោះបន្តិច​មាន​ជ្រូកមួយហ្វូងធំកំពុងរកស៉ី។ ​៣១  ពួកខ្មោចអង្វរ​ព្រះយេស៊ូថា៖​«បើព្រះអង្គចង់ដេញយើងខ្ញុំ‌​សូម​បញ្ជូន​យើង​ខ្ញុំ​អោយ​ចូលទៅ​ក្នុង​ជ្រូក​មួយ​ហ្វូង​នេះ​ទៅ»។​៣២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅខ្មោច​ថា៖​«ទៅចុះ!»។​ពួកខ្មោចក៏ចេញពីបុរសទាំង​ពីរ​‌ចូលទៅក្នុងជ្រូក។​ពេលនោះ​ហ្វូងជ្រូកបោល​ចុះតាមជំរាលភ្នំ​តំរង់ទៅសមុទ្រ​លង់ទឹកងាប់អស់​ទៅ។​៣៣  អ្នកថែរក្សាហ្វូងជ្រូកនាំគ្នាយករឿង​អស់ទាំងនេះរត់ទៅប្រាប់អ្នកភូមិ​ព្រមទាំងរៀប​រាប់​ហេតុ​ការណ៍​អំពី​បុរស​ខ្មោច​ចូល​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះផង។​‌​៣៤  អ្នកភូមិទាំងអស់ក៏នាំគ្នាចេញមក​ជួបព្រះយេស៊ូ​‌​លុះបានឃើញហើយ​គេអង្វរ​ព្រះអង្គអោយចាកចេញពីស្រុកភូមិរបស់គេ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វិនម្នាក់អោយដើររួច (ម៉ាកុស‌២.១-១២ ‌លូកា‌៥.១៧-២៦) == ជំពូកទី៩ == ១  បន្ទាប់មក    ព្រះយេស៊ូយាងចុះទូក​    ឆ្លង​ សមុទ្រ​ទៅក្រុងលរបស់ព្រះអង្គវិញ។​២  ពេលនោះ​មានគេសែងមនុស្សខ្វិនដៃខ្វិនជើង​ម្នាក់‌មករកព្រះអង្គ។​‌ព្រះយេស៊ូឈ្វេងយល់ជំនឿ​របស់អ្នកទាំងនោះ​ព្រះអង្គក៏មានព្រះបន្ទូលទៅ​កាន់អ្នកពិការថា៖​  «កូនអើយ!​  ចូរក្លាហានឡើង​ខ្ញុំ​អត់​ទោស​អោយ​អ្នក​បាន​រួច​ពី​បាប*ហើយ!»។​៣  ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*ខ្លះឮដូច្នេះ​ក៏នឹកក្នុងចិត្ត​ថា៖​«អ្នកនេះប្រមាថព្រះជាម្ចាស់!»។​៤  ព្រះ​យេស៊ូឈ្វេងយល់គំនិតអ្នកទាំងនោះ​ទើបទ្រង់មាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាមាន​គំនិតអាក្រក់បែបនេះ?​៥  បើខ្ញុំនិយាយថា​"ខ្ញុំអត់​ទោសអោយអ្នកបានរួចពីបាបហើយ"‌​ឬថា​"ចូរ​ក្រោកឡើងដើរទៅចុះ"​តើឃ្លាមួយណាស្រួល​និយាយជាង?​៦  ប៉ុន្តែ‌​ខ្ញុំចង់អោយអ្នករាល់គ្នា​ដឹងថា‌​បុត្រមនុស្សមានអំណាចអត់ទោសអោយ​មនុស្សនៅក្នុងលោកនេះបានរួចពីបាប»។​ព្រះ​អង្គក៏មានព្រះបន្ទូលទៅអ្នកខ្វិនថា៖​«ចូរក្រោក​ឡើង​យកគ្រែស្នែងរបស់អ្នក​ដើរទៅផ្ទះវិញ​ទៅ!»។​ ​៧  អ្នកខ្វិនក៏ក្រោកឡើងដើរត្រឡប់ទៅ​ផ្ទះវិញ។​៨  កាលមហាជនបានឃើញដូច្នេះ​គេ​ស្ញែងខ្លាចជាខ្លាំង​ទាំងនាំគ្នាលើកតម្កើងសិរីរុង​រឿងព្រះជាម្ចាស់​ដែលបានប្រោសប្រទានអំណាច​ដ៏អស្ចារ្យ​យ៉ាងនេះដល់មនុស្សលោក។​ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅលោកម៉ាថាយ (ម៉ាកុស  ២.  ១៣-១៧​ លូកា  ៥.  ២៧-៣២) ៩  កាល​ព្រះយេស៊ូ​យាង​ពី​ទី​នោះ​ទៅ​មុខ​បន្តិច​‌‌​ព្រះអង្គទតឃើញបុរសម្នាក់ឈ្មោះម៉ាថាយ​អង្គុយ​នៅកន្លែងយកពន្ធ*។​‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅ​គាត់ថា៖​«សុំអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ»។​គាត់​ក៏ក្រោក​ឡើង​‌​ដើរតាមព្រះអង្គទៅ។​ ១០  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គសោយព្រះស្ងោយនៅផ្ទះ​លោកម៉ាថាយ​មានអ្នកទារពន្ធ​ព្រមទាំងមនុស្ស​បាបជាច្រើន‌​មកអង្គុយរួមតុជាមួយព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័កដែរ។​១១  ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*ឃើញ​ដូច្នេះ‌​គេនិយាយទៅកាន់សាវ័ករបស់ព្រះអង្គថា៖​‌«ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​គ្រូ​របស់​អ្នករាល់គ្នា​បរិ​ភោគ​ជា​មួយអ្នកទារពន្ធ​និង​មនុស្សបាប?»។​‌១២  ព្រះ​យេស៊ូឮដូច្នេះ​‌ក៏មានព្រះបន្ទូលថា៖​«មនុស្ស​សុខភាពល្អមិនត្រូវការគ្រូពេទ្យទេ​មានតែអ្នកជំងឺ​ប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវការ។​១៣  ចូរអ្នករាល់គ្នាទៅរិះ​គិតមើល​សេចក្តីដែលមានចែងទុកមកថា:​"យើង​មិនចង់បានយញ្ញបូជាទេ‌​គឺចង់បានតែសេចក្តីមេត្តា​ករុណាប៉ុណ្ណោះ"ហ​មានន័យដូចម្តេច?​ខ្ញុំមិនមែន​មករកមនុស្សសុចរិតទេ      ​គឺមករកមនុស្សបាប​»។ អំពីការតមអាហារ (ម៉ាកុស  ២.  ១៨-២២​ លូកា  ៥  .៣៣-៣៨) ១៤  ពេលនោះ‌​ពួកសិស្សរបស់លោកយ៉ូហានចូល​មកគាល់ព្រះអង្គ​ហើយទូលថា៖​«យើងខ្ញុំ​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*តមអាហារ​ចុះហេតុដូច​ម្តេច​បាន​ជា​សិស្ស​របស់​លោក​មិន​តម​ដូច្នេះ?»។​១៥  ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ឆ្លើយ​ទៅ​គេ​វិញ​ថា៖​«ក្នុងពិធីមង្គលការ​ពេលកូនកំឡោះនៅជាមួយ​តើភ្ញៀវអាចកាន់ទុក្ខកើតឬ?​ទេ!។​ថ្ងៃក្រោយ​ពេលគេចាប់ស្វាមីយកទៅ‌​‌ទើបភ្ញៀវទាំងនោះតម​អាហារវិញ។​ ១៦  ពុំ​ដែល​មាន​នរណា​យក​ក្រណាត់​ថ្មី​មក​ប៉ះ​សម្លៀកបំពាក់ចាស់ឡើយ​  ដ្បិតបំណះនឹងធ្វើ​អោយ​សម្លៀក​បំពាក់​នោះ​រហែក​លើស​ដើម​ទៅ​ទៀត។​១៧  ពុំដែលមាននរណាច្រកស្រាទំពំាង​បាយជូរថ្មី​ទៅក្នុងថង់ស្បែកចាស់ដែរ​‌បើធ្វើដូច្នេះ​ថង់ស្បែកមុខជាធ្លាយ​ស្រានឹងហូរចេញ​ហើយ​ថង់ស្បែកត្រូវខូចខាតមិនខាន។​គេតែងតែច្រក​ស្រាថ្មីទៅក្នុងថង់ស្បែកថ្មី‌​ទើបទាំងស្រា‌​ទាំងថង់​ស្បែក​នៅគង់បាន»។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសស្ត្រីមានជំងឺធ្លាក់ឈាមអោយបានជានិង  ប្រោសកូនស្រីលោកយ៉ៃរ៉ូសអោយរស់ឡើងវិញ (ម៉ាកុស  ៥.  ២១-៤៣​ លូកា  ៨.  ៤០-៥៦) ១៨  កាល​ព្រះយេស៊ូ​កំពុង​តែ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទាំង​នេះទៅគេ​មាននាម៊ឺនម្នាក់ចូលមកក្រាបថ្វាយបង្គំ​ព្រះអង្គ​ទូលថា៖​«កូនស្រីរបស់ខ្ញុំប្របាទទើបនឹង​ផុតដង្ហើមថ្មីៗនេះ​សូមលោកមេត្តាអញ្ជើញទៅ​ដាក់ដៃ*លើនាង​‌​នាងនឹងមានជីវិតរស់ពុំខាន»។‌​១៩  ព្រះយេស៊ូក្រោកឡើង​យាងទៅជាមួយគាត់​ពួក​សាវ័ក*ក៏ទៅជាមួយដែរ។​‌ ២០  មានស្ត្រីម្នាក់កើតជំងឺធ្លាក់ឈាម​ដប់ពីរឆ្នំា​មកហើយ​នាងមកពីក្រោយព្រះយេស៊ូ​ហើយ​ពាល់ជាយព្រះពស្ត្រព្រះអង្គ​២១  ដ្បិតនាងរិះគិត​ក្នុងចិត្តថា​«បើខ្ញុំគ្រាន់តែបានពាល់អាវលោក​ខ្ញុំ​មុខជាទទួលការសង្គ្រោះមិនខាន»។​២២  ព្រះ​យេស៊ូបែរទៅក្រោយ​ទតឃើញនាង ​ក៏មានព្រះ​បន្ទូលថា៖​«កូនស្រីអើយ!​ចូរក្លាហានឡើង​ជំនឿ​របស់នាងបានសង្គ្រោះនាងហើយ»។​ស្ត្រីធ្លាក់​ឈាមបានជាសះស្បើយនៅពេលនោះ។ ២៣  កាលព្រះយេស៊ូយាង​ទៅដល់​ផ្ទះ​នាម៊ឺន​នោះ​ព្រះអង្គទតឃើញអ្នកលេងភ្លេងកំដរសព​និង​ឃើញមនុស្សម្នាជ្រួលច្របល់‌​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​២៤  «នាំគ្នាចេញទៅ!​ក្មេងស្រីនេះ​មិនស្លាប់ទេ​‌នាងគ្រាន់តែដេកលក់ទេតើ»។‌​គេ​ចំអកដាក់ព្រះអង្គ។​២៥  កាលព្រះអង្គដេញគេ​ចេញទៅក្រៅអស់ហើយ​ព្រះអង្គយាងចូលទៅ​ក្នុងបន្ទប់​ចាប់ដៃក្មេងស្រីនោះ​នាងក៏ក្រោក​ឡើង។​២៦  ដំណឹងនេះលេចឮខ្ចរខ្ចាយពាសពេញ​តំបន់នោះទាំងមូល។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វាក់ពីរនាក់អោយបានភ្លឺ ២៧​កាលព្រះយេស៊ូកំពុងតែយាងចេញពីទីនោះ​មានមនុស្សខ្វាក់ពីរនាក់មកតាមព្រះអង្គ​ស្រែក​ថា៖​«ព្រះរាជវង្សព្រះបាទដាវីឌអើយ!​សូម​អាណិតមេត្តាយើងខ្ញុំផង»។​២៨  ពេលព្រះអង្គ​យាងទៅដល់ផ្ទះ​មនុស្សខ្វាក់ទាំងពីរនាក់ចូលទៅ​ជិតព្រះអង្គ។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅអ្នក​ទាំងពីរថា៖​«តើអ្នកជឿថាខ្ញុំអាចធ្វើអោយភ្នែក​អ្នកភ្លឺបានឬ?»។​គេទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំ​ជឿហើយ​ព្រះអម្ចាស់អើយ»។​២៩  ព្រះអង្គក៏​ពាល់ភ្នែកអ្នកទាំងពីរ​ ទាំងមានព្រះបន្ទូលថា៖​«សុំ​អោយ​បាន​សំរេច​តាម​ជំនឿ​របស់​អ្នក​ចុះ»។​៣០  ពេលនោះ​ភ្នែករបស់គេក៏បានភ្លឺ។​‌​ព្រះយេស៊ូ​ហាមប្រាមគេយ៉ាងតឹងតែងថា៖​«ចូរប្រយ័ត្ន‌​កុំ​អោយនរណាដឹងឡើយ»។​‌៣១  ប៉ុន្តែ‌​បុរសទាំងពីរ​ចេញទៅផ្សព្វផ្សាយរឿងនោះអោយគេដឹង​ពាស​ពេញ​ស្រុក។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សគម្នាក់អោយនិយាយបាន ៣២  លុះអ្នកទាំងពីរចេញផុតទៅ‌​មានគេនាំ​មនុស្សគម្នាក់ដែលមានខ្មោចចូល​មកគាល់ព្រះ​យេស៊ូ។​៣៣  កាលព្រះអង្គដេញខ្មោចចេញហើយ‌​មនុស្សគក៏និយាយបាន។​មហាជននាំគ្នាស្ងើច​សរសើរយ៉ាងខ្លាំង​ទាំងពោលថា៖​«យើងមិន​ដែលឃើញការអស្ចារ្យបែបនេះ​នៅស្រុកអ៉ីស្រា​អែលឡើយ»។​៣៤  ប៉ុន្តែ‌​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី​ពោលថា៖​«គាត់ដេញខ្មោចបានដូច្នេះ‌មកពីស្តេច​ខ្មោច​បានប្រគល់​អំណាចអោយ»។ ព្រះយេស៊ូអាណិតមហាជន (ម៉ាកុស  ៦.  ៣៤​    លូកា  ១០.  ២) ៣៥  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូយាងទៅតាមក្រុង​និង​តាមភូមិនានា​ព្រះអង្គបង្រៀនអ្នកស្រុកនៅក្នុង​សាលាប្រជុំ*​ព្រមទាំងប្រកាសដំណឹងល្អ*អំពី​ព្រះរាជ្យ*​ហើយប្រោសអ្នកជំងឺ​និង​អ្នកពិការគ្រប់​ប្រភេទអោយបានជាផង។​៣៦  កាលព្រះអង្គទត​ឃើញមហាជន​ទ្រង់មានព្រះហប្ញទ័យអាណិត​អាសូរគេពន់ពេកណាស់​ព្រោះអ្នកទាំងនោះអស់​កម្លាំងល្វើយ​ធ្លាក់ទឹកចិត្ត​ប្រៀបបីដូចជាចៀម​ដែលគ្មានអ្នកគង្វាលថែទាំ។​៣៧  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលទៅកាន់ពួកសាវ័កថា៖​«ស្រូវដែលត្រូវ​ច្រូត​មានច្រើនណាស់‌​តែអ្នកច្រូតមានតិចពេក។​‌៣៨  ហេតុនេះ​ចូរអង្វរម្ចាស់ស្រែ​អោយចាត់អ្នក​ច្រូតមកក្នុង​ស្រែរបស់លោក»។ ព្រះយេស៊ូតែងតាំងគ្រីស្តទូត  ១២  រូប (ម៉ាកុស  ៣.  ១៣-១៩​    លូកា  ៦.  ១២-១៦) == ជំពូកទី១០ == ១  ព្រះ​យេស៊ូ​ត្រាស់​ហៅ​សាវ័កទាំង ដប់ពីររូបមក‌‌‌‌‌​‌​ព្រះអង្គប្រទាន​អោយគេមានអំណាចដេញខ្មោច​ព្រមទាំងមាន​អំណាច  ប្រោសអ្នកជំងឺគ្រប់យ៉ាង​និង​អ្នកពិការ​គ្រប់ប្រភេទអោយបានជាផង។​២  គ្រីស្តទូត*​ទាំងដប់ពីរមាននាមដូចតទៅ  :​អ្នកទីមួយ​គឺស៉ីម៉ូន​ហៅ​ពេត្រុស/សិលា​និង​អន់ដ្រេ​ជាប្អូនរបស់គាត់‌​យ៉ាកុប​និង​យ៉ូហានជាប្អូនរបស់គាត់​ដែលត្រូវជា​កូនរបស់លោកសេបេដេ​៣  ភីលីព​និង​បារថូឡូមេ​ថូម៉ាស់​និង​ម៉ាថាយជាអ្នកទារពន្ធ*​យ៉ាកុបជា​កូនរបស់លោកអាល់ផាយ​និង​ថាដេ​ ៤  ស៉ីម៉ូនជា​អ្នកជាតិនិយម​និង​យូដាសអ៉ីស្ការីយ៉ុត​ជាអ្នកក្បត់​ព្រះអង្គ។ ព្រះយេស៊ូចាត់សាវ័កទាំង  ១២  ទៅប្រកាសដំណឹងល្អ (ម៉ាកុស  ៦.  ៧-១៣​    លូកា  ៩.  ១-៦) ៥  ព្រះ​យេស៊ូ​ចាត់​សាវ័ក*​ទាំង​ដប់​ពីរ​រូប​នេះ​អោយទៅ​ដោយផ្តែផ្តាំថា៖​«កុំទៅរកសាសន៍ដទៃ​ឡើយ​ហើយក៏កុំចូលទៅក្នុងភូមិរបស់ជនជាតិ​សាម៉ារីដែរ​៦  គឺត្រូវទៅស្វែងរកអស់អ្នកដែល​វង្វេងឡ​ក្នុងចំណោមជនជាតិអ៉ីស្រាអែលនោះ​វិញ។​‌៧  ពេលធ្វើដំណើរទៅ​‌ចូរប្រកាសថា​ព្រះ​រាជ្យ*នៃស្ថានបរមសុខ*​មកជិតបង្កើយហើយ។​៨  ចូរមើលអ្នកជំងឺអោយបានជា​ប្រោសមនុស្ស​ស្លាប់អោយរស់ឡើងវិញ​ធ្វើអោយមនុស្សឃ្លង់​បានជាស្អាតបរិសុទ្ធ*​ដេញខ្មោចចេញពីមនុស្ស។​អ្នករាល់គ្នាបានទទួលអំណាចដោយឥតបង់ថ្លៃ​ត្រូវ​ជួយគេវិញ​ដោយឥតគិតថ្លៃដែរ។​៩  កុំរកមាស​ប្រាក់‌​ឬ​លុយកាក់​ដាក់ក្នុងថង់ឡើយ​១០  ហើយកុំ​យកថង់យាម‌​កុំយកអាវពីរបន្លាស់​កុំយកស្បែក​ជើង​ឬ​ដំបងទៅជាមួយ​‌​ដ្បិតអ្នកធ្វើការត្រូវតែ​ទទួល​ម្ហូបអាហារ។ ១១  ពេលអ្នករាល់គ្នាចូលទៅក្នុងភូមិ​ឬ​ក្រុងណា​មួយ​ចូរសួររកអ្នកដែលសមនឹងទទួលអ្នករាល់គ្នា​អោយស្នាក់នៅ។​ត្រូវស្នាក់នៅផ្ទះអ្នកនោះ​រហូត​ដល់ពេលអ្នករាល់គ្នាចេញពីទីនោះ។​១២  ពេល​ចូលទៅក្នុងផ្ទះណា​‌ត្រូវជំរាបសួរអអ្នកផ្ទះនោះ​១៣  ប្រសិនបើអ្នកផ្ទះនោះ​សមនឹងទទួលសេចក្តីសុខ​សាន្ត‌​នោះសេចក្តីសុខសាន្តនឹងកើតមានដល់គេ​ដូចពាក្យ​ជំរាប​សួរ​របស់​អ្នក​រាល់​គ្នា​មិន​ខាន។​ផ្ទុយទៅវិញ‌​បើគេមិនសមនឹងទទួលទេ​‌សេចក្តី​សុខសាន្តរបស់អ្នករាល់គ្នា​នឹងវិលមករកអ្នករាល់​គ្នាវិញក។​១៤  បើគេមិនព្រមទទួលអ្នករាល់គ្នា​ហើយ​បើ​គេ​មិន​ព្រម​ស្តាប់​ពាក្យ​របស់​អ្នក​រាល់​គ្នា​ទេ​ចូរចេញពីផ្ទះនោះ​ឬ​ពីក្រុងនោះ​ទាំងរលាស់​ធូលីដីចេញពីជើងរបស់អ្នករាល់គ្នាផងខ។​‌​១៥  ខ្ញុំ​សុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​នៅថ្ងៃ​ព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្សលោក‌​អ្នកក្រុង​សូដុម​និង​អ្នកក្រុងកូម៉ូរ៉ា​នឹងទទួលទោសស្រាល​ជាងអ្នកក្រុងនោះ»។ អំពីការបៀតបៀន (ម៉ាកុស  ១៣.  ៩-១៣​ លូកា  ២១.  ១២-១៧) ១៦  «ខ្ញុំចាត់អ្នករាល់គ្នាអោយទៅ​ដូចអោយ​ចៀមទៅកណ្តាលហ្វូងចចក។​ហេតុនេះ​ត្រូវចេះ​ប្រយ័ត្នខ្លួនដូចសត្វពស់​ហើយកាន់ចិត្តស្លូតត្រង់​ដូចសត្វព្រាប។​១៧  ចូរប្រយ័ត្ន​កុំទុកចិត្តមនុស្ស​លោកអោយសោះ​‌ដ្បិតគេនឹងចាប់បញ្ជូនអ្នករាល់​គ្នាទៅតុលាការ​គេនឹងយករំពាត់ខ្សែតីមកវាយ​អ្នករាល់គ្នានៅក្នុងសាលាប្រជុំរបស់គេ។​១៨  គេ​នឹងបញ្ជូនអ្នករាល់គ្នា​ទៅអោយលោកទេសាភិ​បាល​និង​អោយស្តេចនានាកាត់ទោស‌​ព្រោះតែ​អ្នករាល់គ្នាតាមខ្ញុំ។​ប៉ុន្តែ​ពេលនោះ​ជាឱកាស​សំរាប់អោយអ្នករាល់គ្នាផ្តល់សក្ខីភាព​អោយពួក​លោក​និង​អោយសាសន៍ដទៃ​ដឹងឮទៅវិញ។​១៩  ពេល​គេ​ចាប់​បញ្ជូន​អ្នករាល់គ្នា​ទៅ​កាត់​ទោស​ចូរ​កុំ​ភ័យ​បារម្ភ​នឹង​រក​ពាក្យ​ដែល​អ្នករាល់គ្នា​ត្រូវ​និយាយយ៉ាងណាៗនោះឡើយ​ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់​នឹងប្រទានពាក្យដែលអ្នករាល់គ្នាត្រូវនិយាយ​នៅ​ពេលនោះតែម្តង។​‌​២០  មិនមែនអ្នករាល់គ្នាទេ​ដែលនិយាយ​គឺព្រះវិញ្ញាណនៃព្រះបិតារបស់អ្នក​រាល់គ្នា​នឹងមានព្រះបន្ទូលនៅក្នុងចិត្តអ្នករាល់គ្នា។ ២១  បងប្អូននឹងចាប់បញ្ជូនគ្នាឯង​ទៅអោយគេ​សម្លាប់​ឪពុកនឹងចាប់បញ្ជូនកូនទៅអោយគេ​សម្លាប់​ហើយកូនៗលើកគ្នាប្រឆាំងនឹងឪពុកម្តាយ​ព្រម​ទាំង​បញ្ជូន​ទៅ​អោយ​គេ​សម្លាប់​ទៀត​ផង។​២២  មនុស្សគ្រប់ៗរូបនឹងស្អប់អ្នករាល់គ្នា‌​ព្រោះតែ​នាមខ្ញុំ។​ប៉ុន្តែ​អ្នកណាស៊ូទ្រំារហូតដល់ចុងបញ្ចប់​ព្រះជាម្ចាស់នឹងសង្គ្រោះអ្នកនោះ។​២៣  ប្រសិនបើ​គេបៀតបៀនអ្នករាល់គ្នានៅក្រុងណាមួយ​ចូររត់​ទៅក្រុងមួយទៀតទៅ។‌​‌ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នក​រាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​បុត្រមនុស្ស*នឹងមកដល់​មុន​អ្នករាល់គ្នាទៅដល់ក្រុងទាំងប៉ុន្មាន​ក្នុងស្រុកអ៉ីស្រា​អែលទៅទៀត។ ២៤  ពុំ​ដែល​មាន​សិស្ស​ណា​ចេះ​ជាង​គ្រូ​ឡើយ​ហើយក៏ពុំដែលមានអ្នកបំរើណា​ធំជាងម្ចាស់ដែរ​២៥  បើសិស្សចេះបានដូចគ្រូ​‌​‌ហើយអ្នកបំរើបាន​ដូចម្ចាស់​‌​នោះល្មមគ្រប់គ្រាន់ហើយ។​ប្រសិនបើ​គេអោយឈ្មោះម្ចាស់ផ្ទះ​ថា​បេលសេប៊ូលគ​ទៅ​ហើយ​គេមុខជាអោយឈ្មោះអ្នកនៅក្នុងផ្ទះនោះ​រឹតតែ​អាក្រក់ជាងនេះទៅទៀត​មិនខាន»។ ព្រះយេស៊ូទូន្មានសាវ័កកុំអោយភ័យបារម្ភ (លូកា  ១២.  ២-៧) ២៦  «កុំខ្លាចពួកអ្នកទាំងនោះឡើយ​ដ្បិតការ​លាក់កំបាំងទាំងអស់​នឹងត្រូវបើកអោយគេ​ឃើញ‌​ហើយអាថ៌កំបាំងទាំងប៉ុន្មាន​ក៏នឹងត្រូវបើកអោយ​គេដឹងដែរ។​២៧  អ្វីៗដែលខ្ញុំនិយាយប្រាប់អ្នក​រាល់គ្នាក្នុងទីងងឹត​ចូរយកទៅនិយាយនៅក្នុងពន្លឺ​ថ្ងៃ​ហើយអ្វីៗដែលគេខ្សឹបដាក់ត្រចៀក​ចូរយក​ទៅប្រកាសនៅពីលើផ្ទះ។​‌​២៨  កុំខ្លាចអស់អ្នក​ដែលសម្លាប់បានត្រឹមតែរូបកាយ​ហើយពុំអាច​សម្លាប់ព្រលឹងបាននោះអោយសោះ​គឺត្រូវខ្លាច​ព្រះជាម្ចាស់វិញ​ព្រោះទ្រង់អាចធ្វើអោយទាំង​ព្រលឹង​ទាំងរូបកាយ​ធ្លាក់ទៅក្នុងភ្លើងនរកបាន។​២៩  ធម្មតាគេលក់ចាបពីរថ្លៃមួយសេន។​ទោះបី​ថោកយ៉ាងនេះក៏ដោយ​ប្រសិនបើព្រះបិតារបស់​អ្នករាល់គ្នាមិនយល់ព្រមទេនោះ​ក៏គ្មានចាបណា​មួយធ្លាក់ចុះដល់ដីបានឡើយ។​៣០  រីឯអ្នករាល់គ្នា​វិញ​‌ ​សូម្បីតែសក់នៅលើក្បាលអ្នករាល់គ្នា​ក៏​ព្រះអង្គរាប់អស់ដែរ។​‌៣១  ដូច្នេះ​ចូរអ្នករាល់គ្នា​កុំខ្លាចអ្វីឡើយ​‌​ព្រោះអ្នករាល់គ្នាមានតម្លៃលើស​ចាបទាំងអស់ទៅទៀត»។ អ្នកទទួលស្គាល់  និង  អ្នកមិនទទួលស្គាល់ព្រះយេស៊ូ (លូកា  ១២.  ៨-៩) ៣២  «អ្នកណាទទួលស្គាល់ខ្ញុំំ​នៅចំពោះមុខ​មនុស្សលោក​‌‌​ខ្ញុំនឹងទទួលស្គាល់អ្នកនោះវិញ​នៅ​ចំពោះព្រះភ័ក្ត្រព្រះបិតារបស់ខ្ញុំ​ដែលគង់នៅស្ថាន​បរមសុខ។‌​៣៣  រីឯអ្នកណាបដិសេធមិនទទួល​ស្គាល់ខ្ញុំនៅចំពោះមុខមនុស្សលោក​ខ្ញុំក៏បដិសេធ​មិនទទួលស្គាល់អ្នកនោះ​នៅចំពោះព្រះភ័ក្ត្រព្រះ​បិតារបស់ខ្ញុំ​  ដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*​ដែរ»។​ ការបាក់បែកគ្នាព្រោះជំនឿ (លូកា  ១២.  ៥១-៥៣) ៣៤  «កុំនឹកស្មានថា​ខ្ញុំមកនេះ​ដើម្បីនាំយក​សន្តិភាពមកអោយផែនដីឡើយ។​‌ខ្ញុំមិនមែននាំ​សន្តិភាពមកទេ​  តែខ្ញុំមកបំបែកមនុស្សចេញពី​គ្នាឃ។​៣៥  ខ្ញុំមក​ធ្វើអោយកូនប្រុសបែកពីឪពុក​កូនស្រីបែកពីម្តាយ​កូនប្រសាស្រីបែកពីម្តាយ​ក្មេក។​៣៦  អ្នកដែលនៅក្នុងផ្ទះជាមួយគ្នា​ក្លាយ​ទៅជាសត្រូវនឹងគ្នា»។ សាវ័កដ៏ពិតប្រាកដរបស់ព្រះយេស៊ូ (លូកា  ១៤.  ២៦-២៧) ៣៧‌«អ្នកណាស្រឡាញ់ឪពុកម្តាយ​ខ្លាំងជាង​ស្រឡាញ់ខ្ញុំ​‌អ្នកនោះមិនសមនឹងធ្វើជាសាវ័ក*​របស់ខ្ញុំឡើយ។​អ្នកដែលស្រឡាញ់កូនប្រុសកូន​ស្រីរបស់ខ្លួន  ខ្លាំងជាងស្រឡាញ់ខ្ញុំ‌​ក៏មិនសមនឹង​ធ្វើជាសាវ័ករបស់ខ្ញុំដែរ។​៣៨  អ្នកណាមិនយក​ឈើឆ្កាងរបស់ខ្លួន​ហើយមិនមកតាមខ្ញុំទេ​‌អ្នក​នោះមិនសមធ្វើជាសាវ័ករបស់ខ្ញុំឡើយ។​៣៩  អ្នក​ណាចង់រក្សាទុកជីវិតរបស់ខ្លួន​‌អ្នកនោះនឹងបាត់​បង់ជីវិត​រីឯអ្នកដែលបាត់បង់ជីវិត​ព្រោះតែខ្ញុំ​នឹងបានជីវិតនោះ​មកវិញ»។ អ្នកណាទទួលអ្នករាល់គ្នា​ក៏ដូចជាទទួលខ្ញុំដែរ ៤០  អ្នកណាទទួលអ្នករាល់គ្នា​ក៏ដូចជាទទួលខ្ញុំ​ហើយអ្នកណាទទួលខ្ញុំ​ក៏ដូចជាទទួលព្រះអង្គដែល​ចាត់ខ្ញុំអោយមកនោះដែរ។​៤១  អ្នកណាទទួល​ព្យាការី*ម្នាក់ក្នុងនាមលោកជាព្យាការី​អ្នកនោះ​នឹងទទួលរង្វាន់ដូចព្យាការី។​អ្នកណាទទួលមនុស្ស​សុចរិត*ម្នាក់ក្នុងនាមជាមនុស្សសុចរិត​អ្នកនោះ​នឹងទទួលរង្វាន់ដូចមនុស្សសុចរិត។​៤២  អ្នកណា​អោយទឹកត្រជាក់​សូម្បីតែមួយកែវដល់អ្នកតូច​តាចម្នាក់ក្នុងនាមជាសាវ័ក*របស់ខ្ញុំ​ខ្ញុំសុំប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា‌​អ្នកនោះនឹងទទួល​រង្វាន់ជាមិនខាន»។ លោកយ៉ូហានបាទីស្តចាត់សិស្សទៅជួបព្រះយេស៊ូ (លូកា  ៧.  ១៨-៣៥) == ជំពូកទី១១ == ១  កាលព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលផ្តែ ផ្តាំសាវ័ក*ទាំងដប់ពីររូប​ចប់សព្វ​គ្រប់ហើយ​ព្រះអង្គយាងចាកចេញពីទីនោះ​ទៅ​បង្រៀន​‌និង‌​ប្រកាសដំណឹងល្អ*ដល់ប្រជាជន​នៅ​តាមភូមិនានា។ ២  ពេលនោះ​លោកយ៉ូហានជាប់ក្នុងមន្ទីរឃុំ​ឃំាង​ហើយឮគេនិយាយអំពីកិច្ចការទាំងប៉ុន្មាន​ដែលព្រះគ្រីស្ត*បានធ្វើ។​‌លោកក៏ចាត់សិស្ស​អោយទៅទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖​៣  «តើលោកជា​ព្រះគ្រីស្តដែលត្រូវយាងមក​ឬមួយយើងខ្ញុំត្រូវ​រង់ចាំម្នាក់ផ្សេងទៀត?»។​៤  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅសិស្សទាំងនោះថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នា​ទៅជំរាបលោកយ៉ូហាន​នូវហេតុការណ៍ដែលអ្នក​រាល់គ្នាបានឮ​និង​បានឃើញនេះទៅ​‌៥  គឺមនុស្ស​ខ្វាក់មើលឃើញ​‌មនុស្សខ្វិនដើរបាន​មនុស្សឃ្លង់​ជាស្អាតបរិសុទ្ធ​មនុស្សថ្លង់ស្តាប់ឮ​មនុស្សស្លាប់​បានរស់ឡើងវិញ​ហើយមានគេនាំដំណឹងល្អទៅ​ប្រាប់ជនក្រីក្រង។​‌​៦  អ្នកណាមិនរវាតចិត្តចេញពី​ជំនឿដោយសារខ្ញុំ​‌‌‌អ្នកនោះពិតជាមានសុភមង្គល​ហើយ!»។ ៧  ពេល​ពួក​សិស្ស​របស់​លោក​យ៉ូហាន​ចេញ​ផុត​ទៅ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅមហាជនអំពី​លោកយ៉ូហានថា៖​‌‌«តើអ្នករាល់គ្នាទៅវាលរហោ​ស្ថានរកមើលអ្វី?​រកមើលដើមត្រែងដែលត្រូវ​ខ្យល់បក់នោះឬ?។​‌​៨  តើអ្នករាល់គ្នាទៅរកមើល​អ្វី?‌​រកមើលមនុស្សស្លៀកពាក់ល្អរុងរឿងឬ?​តាមធម្មតា‌‌អស់អ្នកដែលស្លៀកពាក់ល្អរុងរឿង​‌គេ​រស់នៅក្នុងដំណាក់ស្តេចឯណោះ!។​៩  បើដូច្នេះ​តើអ្នករាល់គ្នាទៅរកមើលអ្វី?​រកមើលព្យាការី*​ម្នាក់ឬ?។​ត្រូវហើយ!‌​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់​គ្នាដឹងថា​លោកនោះប្រសើរជាងព្យាការីទៅទៀត​១០  ដ្បិតក្នុងគម្ពីរ​មានចែងអំពីលោកយ៉ូហានថា​"យើងចាត់ទូតយើងអោយទៅមុនព្រះអង្គ‌ ​ដើម្បី​រៀបចំផ្លូវរបស់ព្រះអង្គ"ច។‌​១១  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​បណ្តាមនុស្សដែលកើត​មកក្នុងលោកនេះឆ​គ្មាននរណាមានឋានៈធំជាង​លោកយ៉ូហានបាទីស្តឡើយ។​  ប៉ុន្តែ​អ្នកណាតូច​ជាងគេនៅក្នុងព្រះរាជ្យ*នៃស្ថានបរមសុខ*​អ្នក​នោះប្រសើរលើសលោកយ៉ូហានទៅទៀត។​ ១២‌  តាំងពីជំនាន់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត​មកទល់​សព្វថ្ងៃ​ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខបានរងនូវអំពើ​ឃោរឃៅ​ហើយមនុស្សឃោរឃៅបាននាំគ្នាប្រើ​កម្លាំងដណ្តើមយកព្រះរាជ្យនេះផង។​១៣  តាំងពី​ដើម​រហូតមកដល់ជំនាន់លោកយ៉ូហាន​ព្យាការី​ទាំងអស់បានថ្លែងទុកអំពីព្រះរាជ្យនេះ​ហើយក្នុង​គម្ពីរវិន័យ*ក៏មានចែងទុកដែរ។​១៤  ជឿខ្ញុំចុះ​‌លោក​យ៉ូហាន​ហ្នឹង​ហើយ​ជា​ព្យាការី​អេលី​ដែល​ត្រូវមក។​១៥  អ្នកណាឮពាក្យនេះ​សុំយកទៅ​ពិចារណាទៅ! ១៦  តើ​ខ្ញុំ​អាច​ប្រដូច​មនុស្ស​ជំនាន់​នេះ​ទៅ​នឹង​ជនប្រភេទណា?​‌​អ្នកទាំងនោះប្រៀបបានទៅនឹង​កូនក្មេងដែលអង្គុយលេងនៅតាមផ្សារ​‌​ហើយស្តី​បន្ទោសគ្នាទៅវិញទៅមកថា:​១៧  "យើងបានផ្លុំ​ខ្លុយ​តែពួកឯងពុំព្រមរំាទេ​យើងបានស្មូតបទ​ទំនួញ ​ក៏ពួកឯងពុំព្រមគក់ទ្រូងយំដែរ"។​១៨  យ៉ាងណាមិញ​លោកយ៉ូហានបានមក‌​លោក​តមអាហារ‌​តមសុរា​ តែគេថាលោកមានខ្មោច​ចូល​១៩  ‌រីឯបុត្រមនុស្ស*ក៏បានមកដែរ​លោក​បរិភោគអាហារ​និង​ពិសាសុរា​តែគេថា​‌​"មើល​ចុះ! ​អ្នកនេះគិតតែពីស៉ីផឹក​ហើយសេពគប់​ជាមួយពួកទារពន្ធ*​និង​មនុស្សបាប"។​ប៉ុន្តែ​មនុស្សលោកទទួលស្គាល់ថា​ព្រះប្រាជ្ញាញាណរបស់​ព្រះជាម្ចាស់ពិតជាល្អត្រឹមត្រូវមែន​ដោយគេបាន​ឃើញ​កិច្ចការដែលព្រះអង្គធ្វើ»។​ ព្រះយេស៊ូបន្ទោសអ្នកក្រុងនានាដែលពុំព្រមជឿ (លូកា  ១០.  ១៣-១៥) ២០  ពេលនោះ​ព្រះអង្គចាប់ផ្តើមស្តីបន្ទោសអ្នក​ក្រុងនានាយ៉ាងខ្លាំង​ព្រោះគេបានឃើញព្រះអង្គ​សំដែងការអស្ចារ្យផ្សេងៗក្នុងក្រុងរបស់គេ​តែគេ​ពុំព្រមកែប្រែចិត្តគំនិតសោះ៖ ២១  «អ្នកក្រុងខូរ៉ាស៉ីនអើយ!​‌​អ្នកត្រូវវេទនា​ជាពុំខាន។​អ្នកក្រុងបេតសៃដាអើយ!‌​អ្នកក៏​ត្រូវវេទនាដែរ។​‌​ប្រសិនបើអ្នកក្រុងទីរ៉ូស​និង​អ្នកក្រុងស៉ីដូនបានឃើញការអស្ចារ្យ​ដូចអ្នករាល់​គ្នាឃើញនៅទីនេះ‌​ម៉្លេះសមអ្នកក្រុងទាំងនោះកែ​ប្រែចិត្តគំនិត​‌​ហើយស្លៀកបាវអង្គុយក្នុងផេះជជា​មិនខាន។​២២  ហេតុនេះហើយបានជាខ្ញុំសុំប្រាប់​អ្នករាល់គ្នាថា​នៅថ្ងៃដែលព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យ​ទោសមនុស្សលោក​អ្នកក្រុងទីរ៉ូស​និង​អ្នកក្រុង​ស៉ីដូនទទួលទោសស្រាលជាងអ្នករាល់គ្នា​។​ ២៣  អ្នកក្រុងកាផានុមអើយ!‌​‌កុំនឹកស្មានថាអ្នក​នឹងបានថ្កើងឡើងដល់ស្ថានសួគ៌ឡើយ​‌​អ្នកនឹង​ធ្លាក់ទៅស្ថាននរកវិញ។‌​ប្រសិនបើអ្នកក្រុងសូដុម​បានឃើញការអស្ចារ្យដែលកើតមាន​នៅកណ្តាល​ចំណោមអ្នករាល់គ្នា​ម៉្លេះសមក្រុងសុដុមនៅស្ថិត​ស្ថេរ​គង់​វង្ស​ដរាប​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ​ជា​មិន​ខាន។​២៤  ហេតុនេះ​ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា‌‌នៅថ្ងៃដែល​ព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្សលោក​‌អ្នកក្រុង​សូដុមនឹងទទួលទោសស្រាលជាងអ្នករាល់គ្នា»។ ព្រះបិតា    និង    ព្រះបុត្រា (លូកា  ១០.  ២១-២២) ២៥  នៅពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ឡើងថា៖​«បពិត្រព្រះបិតា​ជាអម្ចាស់នៃស្ថាន​បរមសុខ*‌និង‌  ជាអម្ចាស់នៃផែនដី​ទូលបង្គំសូម​សរសើរតម្កើងព្រះអង្គ​‌ព្រោះទ្រង់បានសំដែងការ​ទាំងនេះអោយមនុស្សតូចតាចយល់​តែទ្រង់បាន​លាក់មិនអោយអ្នកប្រាជ្ញ​និង  ​អ្នកចេះដឹងយល់​ទេ។​២៦  មែនហើយ!​‌‌​ព្រះអង្គសព្វព្រះហប្ញទ័យ​សំរេចដូច្នេះ។ ២៧​ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំបានប្រគល់អ្វីៗទាំងអស់មក​ខ្ញុំ​គ្មានអ្នកណាស្គាល់ព្រះបុត្រា​ក្រៅពីព្រះបិតា‌​ហើយក៏គ្មាននរណាស្គាល់ព្រះបិតា​ក្រៅពី​ព្រះបុត្រា​និង​អ្នកដែលព្រះបុត្រាសព្វព្រះហប្ញទ័យសំដែង​អោយស្គាល់​នោះដែរ»។ វិន័យរបស់ព្រះយេស៊ូ ២៨  «អស់អ្នកដែលនឿយហត់​និង​មានបន្ទុក​ធ្ងន់អើយ!​ចូរមករកខ្ញុំ​ខ្ញុំនឹងអោយអ្នករាល់គ្នា​បានសំរាក។ ​២៩  ចូរយកនឹមឈរបស់ខ្ញុំ​ដាក់​លើអ្នករាល់គ្នា​ហើយរៀនពីខ្ញុំទៅ​អ្នករាល់គ្នា​មុខជាបានស្ងប់ចិត្តមិនខាន​ដ្បិតខ្ញុំស្លូត​និង​មាន​ចិត្តសុភាព។​៣០  នឹមរបស់ខ្ញុំស្រួល​ហើយបន្ទុកឈ​ដែលខ្ញុំដាក់លើអ្នករាល់គ្នាក៏ស្រាលដែរ»។ ព្រះយេស៊ូមានអំណាចលើវិន័យថ្ងៃសប្ប័ទ (ម៉ាកុស  ២.  ២៣-២៨; លូកា  ៦.  ១-៥) == ជំពូកទី១២ == ១  មានគ្រាមួយ​  ​ព្រះយេស៊ូយាង​ កាត់វាលស្រែ​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ*‌​សាវ័ក*របស់ព្រះអង្គឃ្លានពេក​‌​ក៏នាំគ្នាបូតកួរ​ស្រូវមកបរិភោគ។​២  ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​ឃើញដូច្នោះ‌ទូលព្រះអង្គថា៖​«សូមលោកមើល​ចុះ​ពួកសិស្សរបស់លោកនាំគ្នាធ្វើការដែលបញ្ញត្តិ​ហាមមិនអោយធ្វើនៅថ្ងៃសប្ប័ទ!»។​៣  ‌ព្រះ​យេស៊ូតបទៅគេវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរ​មានអត្ថបទ​មួយស្តីអំពីការដែលព្រះបាទដាវីឌ​និង​បរិពារបាន​ប្រព្រឹត្ត​នៅពេលឃ្លាន​៤  គឺស្តេចយាងចូលទៅក្នុង​ដំណាក់របស់ព្រះជាម្ចាស់​ហើយយកនំបុ័ងដែល​គេតាំងថ្វាយព្រះជាម្ចាស់​មកសោយជាមួយពួក​បរិពារ។​តាមវិន័យ*​មានតែពួកបូជាចារ្យ*​ប៉ុណ្ណោះ​ដែលបរិភោគនំបុ័ងនេះបាន​រីឯព្រះរាជា​គ្មានសិទ្ធិសោយទេ​‌ហើយពួកបរិពារក៏គ្មានសិទ្ធិ​បរិភោគដែរ ‌​តើអ្នករាល់គ្នាធ្លាប់អានអត្ថបទ​នោះឬទេ?​‌៥  ‌ម៉្យាងទៀត‌​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ‌​‌ពួក​បូជាចារ្យ​ដែលបំពេញមុខងារ​នៅ​ក្នុង​ព្រះវិហារ*​សុទ្ធតែរំលោភលើវិន័យថ្ងៃសប្ប័ទ​តែឥតមាន​ទោសឡើយ​តើអ្នករាល់គ្នាដែលអានគម្ពីរវិន័យ​នោះទេ? ​‌៦  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា‌​នៅទីនេះ​មានម្នាក់​ប្រសើរជាងព្រះវិហារទៅទៀត។​៧  ប្រសិន​បើ​អ្នក​រាល់​គ្នា​យល់​អត្ថន័យ​នៃ​សេចក្តី​ដែលមានចែងទុកមកថា​"យើងមិនចង់បានយញ្ញ​បូជាទេ​គឺចង់បានតែចិត្តមេត្តាករុណាប៉ុណ្ណោះ"ញ​នោះអ្នករាល់គ្នា​មុខ​ជា​មិន​ប្រកាន់​ទោស​ជន​ដែល​គ្មានទោសទាំងនេះឡើយ​៨  ដ្បិតបុត្រមនុស្ស*ជា​ម្ចាស់លើថ្ងៃ​សប្ប័ទ*»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សស្វិតដៃម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាកុស  ៣.  ១-៦​ លូកា  ៦.  ៦-១១) ៩  ព្រះយេស៊ូចាកចេញពីទីនោះ​យាងចូលទៅ​ក្នុងសាលាប្រជុំ*របស់គេ។​១០  មានបុរសស្វិតដៃ​ម្នាក់នៅក្នុងសាលាប្រជុំនោះដែរ។​គេនាំគ្នាទូល​សួរព្រះអង្គថា៖​«នៅថ្ងៃសប្ប័ទ*​តើយើងមាន​សិទ្ធិប្រោសអ្នកជំងឺអោយបានជាឬទេ?»។​គេ​សួរដូច្នេះ​ក្នុងគោលបំណងរកលេសដើម្បីចោទ​ប្រកាន់ព្រះអង្គ។​១១  ‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅ​គេថា៖​«ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា​បើនរណាម្នាក់​មានចៀមតែមួយ​‌ហើយចៀមនោះធ្លាក់អណ្តូង​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ​តើអ្នកនោះមិនទៅស្រង់យកចៀម​ឡើងមកវិញទេឬ?។‌​១២  រីឯមនុស្សវិញ​គេ​មានតម្លៃលើសចៀមឆ្ងាយណាស់!​ដូច្នេះ​យើង​មានសិទ្ធិធ្វើអំពើល្អនៅថ្ងៃសប្ប័ទបាន»។‌​ ១៣‌  ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​កាន់​បុរស​ស្វិត​ដៃ​នោះថា៖‌​«ចូរលាតដៃមើល៍!»។‌​បុរសនោះលាត​ដៃ​‌ ហើយដៃគាត់ក៏បានជា​  ដូចដៃម្ខាងទៀត​។ ១៤  ពួក​ខាង​គណៈ​ផារីស៉ី*​ចេញ​ពី​សាលាប្រជុំ*​ហើយពិគ្រោះគ្នា​រកមធ្យោបាយធ្វើគុតព្រះអង្គ។​១៥  កាលព្រះយេស៊ូជ្រាបដូច្នោះ​ព្រះអង្គយាងចាក​ចេញពីទីនោះ​ទាំងមានមហាជនជាច្រើនដើរតាម​ព្រះអង្គទៅដែរ។‌​ព្រះអង្គបានប្រោសពួកគេ​អោយជាពីជំងឺទាំងអស់គ្នា​‌​១៦  តែព្រះអង្គគំរាម​គេយ៉ាងម៊ឺងម៉ាត់​មិនអោយនិយាយប្រាប់អ្នកដទៃ​ថាព្រះអង្គជានរណាឡើយ​១៧  ដើម្បីអោយស្រប​នឹងសេចក្តីដែលមានចែងទុក​តាមរយៈព្យាការី*​អេសាយថា៖ ១៨​ «លោកនេះហើយ‌ជាអ្នកបំរើដែលយើងបាន​ ជ្រើសរើស ជាអ្នកដែលយើងស្រឡាញ់‌ ហើយធ្វើអោយចិត្តយើងរីករាយ។ យើងនឹងដាក់វិញ្ញាណរបស់យើង អោយសណ្ឋិតលើលោក​ ​ ហើយលោកនឹងប្រាប់អោយជាតិសាសន៍ ទាំងអស់ស្គាល់សេចក្តីសុចរិត។ ១៩ លោកនឹងមិនឈ្លោះប្រកែកជាមួយនរណា ឡើយ ហើយក៏មិនស្រែកដាក់នរណាផង ‌ គ្មាននរណាឮសំឡេងរបស់លោកនៅតាម ទីផ្សារទេ។ ‌‌‌២០ លោកនឹងមិនកាច់ដើមត្រែងណាដែល ទក់ហើយនោះឡើយ ហើយក៏មិនផ្លុំពន្លត់ភ្លើងណាដែលហៀបនឹង រលត់នោះដែរ។ លោកធ្វើដូច្នេះ  រហូតដល់លោកនាំ សេចក្តីសុចរិតអោយមានជ័យជំនះ​។ ‌‌២១ ជាតិសាសន៍ទាំងអស់នឹងនាំគ្នា សង្ឃឹមលើលោក»​ដ។ ព្រះយេស៊ូឆ្លើយតបនឹងអ្នកចោទប្រកាន់ព្រះអង្គ (ម៉ាកុស  ៣.  ២០-៣០ ​លូកា  ១១.  ១៤-២៣) ២២  ពេលនោះ‌​មានគេនាំបុរសខ្មោចចូលម្នាក់​មកគាល់ព្រះអង្គ។​ខ្មោចបានធ្វើអោយគាត់​ខ្វាក់ផង​ថ្លង់ផង។​ព្រះអង្គប្រោសគាត់អោយជា​គាត់ក៏និយាយបាន​និង​មើលឃើញទៀតផង។​២៣  មហាជនស្រឡាំងកាំងទាំងអស់គ្នា‌​គេពោល​ថា៖‌​«លោកនេះពិតជាព្រះរាជវង្សរបស់ព្រះបាទ​ដាវីឌមែន!»។​ ២៤  ប៉ុន្តែពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​ពោលថា៖​«អ្នកនេះដេញខ្មោចបានដូច្នេះ​មកពី​បេលសេប៊ូលឋ​ជាស្តេចខ្មោចប្រគល់អំណាចអោយ​ប៉ុណ្ណោះ»។​២៥  ព្រះអង្គឈ្វេងយល់គំនិតរបស់គេ​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«នគរណាក៏ដូច​នគរណាដែរ​ប្រសិនបើពលរដ្ឋបាក់បែកទាស់ទែង​គ្នាឯង​‌នគរនោះមុខជាត្រូវវិនាសមិនខាន​‌រីឯ​ក្រុង  ឬ  ក្រុមគ្រួសារណា​បាក់បែកទាស់ទែងគ្នាឯង​ក៏មិនអាចនៅស្ថិតស្ថេរគង់វង្សបានដែរ។​២៦  បើ​មារ*សាតាំងបណ្តេញមារសាតាំង​ហើយវាបាក់​បែកទាស់ទែងនឹងខ្លួនវា​ធ្វើម្តេចអោយរាជ្យរបស់​វានៅស្ថិតស្ថេរគង់វង្សបាន!។​២៧  ប្រសិនបើខ្ញុំ​ដេញខ្មោច​ដោយអំណាចបេលសេប៊ូលមែន‌​‌តើ​កូនចៅរបស់អ្នករាល់គ្នាដេញខ្មោច​ដោយអាងលើ​នរណាវិញ?។​ដូច្នេះ​កូនចៅរបស់អ្នករាល់គ្នានឹង​ដាក់ទោសអ្នករាល់គ្នាពុំខាន។​២៨  ផ្ទុយទៅវិញ​បើខ្ញុំដេញខ្មោច​ដោយព្រះវិញ្ញាណរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់ ​បានសេចក្តីថា​ព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះអង្គមក​ដល់អ្នករាល់គ្នាហើយ។​‌​២៩  ម៉្យាងទៀត​ពុំមាន​នរណាអាចចូលទៅក្នុងផ្ទះមនុស្សខ្លាំងពូកែ​ហើយ​រឹបអូសយកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់គាត់បានឡើយ​លុះ​ត្រា​ណា​តែ​ចង​មនុស្ស​ខ្លាំង​ពូកែ​នោះ​ជាមុន​សិន​ទើប​អាច​ប្លន់​យក​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ក្នុង​ផ្ទះ​គាត់​បាន។​៣០  អ្នកណាមិនរួមជាមួយខ្ញុំ‌​អ្នកនោះប្រឆំាងនឹងខ្ញុំ​ហើយអ្នកណាមិនជួយប្រមូលផ្តុំជាមួយខ្ញុំទេ​អ្នក​នោះជាអ្នកកំចាត់កំចាយ។​៣១  ហេតុនេះហើយ​បានជាខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​បើមនុស្សលោក​ប្រព្រឹត្តអំពើបាប​និង​ពោលពាក្យប្រមាថព្រះជា​ម្ចាស់​ព្រះអង្គនឹងលើកលែងទោសអោយបានទាំង​អស់​តែបើគេប្រមាថព្រះវិញ្ញាណវិញ​ព្រះអង្គ​នឹងមិនលើកលែងទោសអោយឡើយ។​៣២  បើ​អ្នកណាពោលពាក្យទាស់នឹងបុត្រមនុស្ស*​ព្រះជា​ម្ចាស់នឹងលើកលែងទោសអោយបាន​រីឯអ្នកដែល​ពោលពាក្យទាស់នឹងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​ទោះបី​នៅក្នុងលោកនេះ​ឬ​នៅបរលោកក្តី​ក៏ព្រះអង្គ​មិនលើកលែងទោសអោយដែរ»។​ ដើមឈើល្អ    ដើមឈើអាក្រក់ (លូកា  ៦.  ៤៣-៤៥) ៣៣  «បើដើមល្អ​ផ្លែក៏ល្អ‌​តែបើដើមអាក្រក់​វិញ  ផ្លែវាក៏អាក្រក់ដែរ​ដ្បិតគេស្គាល់ដើមឈើ​តាមផ្លែរបស់វា។​‌​៣៤  នែ៎​ពូជពស់វែកអើយ!​អ្នក​រាល់គ្នានិយាយសេចក្តីល្អៗដូចម្តេចបាន​បើអ្នក​រាល់គ្នាសុទ្ធតែជាមនុស្សអាក្រក់ដូច្នេះ!​ដ្បិត​មាត់របស់មនុស្សតែងស្រដីចេញមកនូវសេចក្តីណា​ដែល​មាន​ពេញ​ហូរ​ហៀរ​នៅ​ក្នុង​ដួង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន។​៣៥  មនុស្សល្អតែងប្រព្រឹត្តល្អ​ព្រោះគេមាន​សុទ្ធតែគំនិតល្អនៅក្នុងខ្លួន​‌​រីឯមនុស្សអាក្រក់វិញ​តែងប្រព្រឹត្តអាក្រក់​ព្រោះគេមានសុទ្ធតែគំនិត​អាក្រក់នៅក្នុងខ្លួន។​៣៦  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​វិនិច្ឆ័យ​ទោស​មនុស្ស​លោក​‌ព្រះអង្គនឹងវិនិច្ឆ័យ​តាមពាក្យសំដីឥតប្រយោជន៍​ដែលគេបាននិយាយ​‌៣៧  ដ្បិតអ្នក​នឹងបានសុចរិត​ដោយសារពាក្យសំដីអ្នក​ ឬមួយអ្នកត្រូវទទួល​ទោស​ក៏ដោយសារតែពាក្យសំដីរបស់អ្នកដែរ»។ ទីសំគាល់របស់លោកយ៉ូណាស (ម៉ាកុស  ៨.  ១១-១២ ‌លូកា  ១១.  ២៩-៣២) ៣៨  នៅពេលនោះ​មានពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*ខ្លះ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ​ ​សូមលោកធ្វើទីសំគាល់ដ៏អស្ចារ្យមួយ​អោយយើងខ្ញុំឃើញផង!»។​ ៣៩  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​តប​ទៅ​គេ​ថា៖​«មនុស្សជំនាន់នេះអាក្រក់ណាស់​ហើយក្បត់នឹង​ព្រះជាម្ចាស់ផង។‌​គេចង់តែឃើញទីសំគាល់ដ៏​អស្ចារ្យ​ប៉ុន្តែព្រះជាម្ចាស់មិនប្រទានទីសំគាល់ណា​ផ្សេង​ក្រៅពីទីសំគាល់របស់ព្យាការី*យ៉ូណាស​ឡើយ។‌​៤០  លោកយ៉ូណាសស្ថិតនៅក្នុងពោះត្រីធំ​បីថ្ងៃបីយប់យ៉ាងណា‌‌​បុត្រមនុស្សក៏នឹងស្ថិតនៅក្នុង​ដីបីថ្ងៃបីយប់យ៉ាងនោះដែរ។​៤១  នៅថ្ងៃដែលព្រះ​ជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្សលោក​អ្នកក្រុងនីនីវេ​នឹងក្រោកឡើងជាមួយមនុស្សជំនាន់នេះ​ព្រមទាំង​ចោទប្រកាន់គេផង​ព្រោះកាលពីជំនាន់ដើមនៅ​ពេល​ដែល​អ្នកក្រុង​នីនីវេ​ឮ​សេចក្តី​លោកយ៉ូណាស​ប្រកាស​គេបានកែប្រែចិត្តគំនិត។​រីឯនៅទីនេះ​មានម្នាក់​ប្រសើរជាងលោកយ៉ូណាសទៅទៀត។‌​៤២  នៅ​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះជាម្ចាស់​វិនិច្ឆ័យទោស​មនុស្ស​លោក​មហាក្សត្រីស្រុកខាងត្បូង​នឹងក្រោកឡើង​ជាមួយមនុស្សជំនាន់នេះ​ព្រមទាំងចោទប្រកាន់​គេផង‌​ព្រោះកាលពីជំនាន់ដើម​ព្រះនាងបានយាង​មកពី​តំបន់ដាច់ស្រយាលនៃផែនដី​ដើម្បីស្តាប់​ព្រះបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​សាឡូម៉ូន​ប្រកប​ដោយ​ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ។​‌‌‌រីឯនៅទីនេះ​‌‌មានម្នាក់ប្រសើរ​ជាងព្រះបាទ​សាឡូម៉ូនទៅទៀត»។ ត្រូវប្រយ័ត្ន  កុំអោយខ្មោចចូលម្តងទៀត (លូកា  ១១.  ២៤-២៦) ៤៣​«កាលបើខ្មោចចេញពីមនុស្សណាម្នាក់ហើយ​វាតែងស្វែងរកទីជំរក​នៅវាលហួតហែង​តែ​ប្រសិនបើវារកពុំឃើញទេ​‌​៤៤  វាមុខជានិយាយថា​‌"អញ​នឹង​វិលត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះ​ដែល​អញ​ទើប​ចេញ​មក"។​លុះទៅដល់​ឃើញផ្ទះនោះនៅទំនេរ‌​បោសស្អាត‌​ហើយតុបតែងល្អ​៤៥  វានឹងចេញទៅ​បបួលខ្មោចប្រាំពីរទៀត‌​ដែលសុទ្ធតែអាក្រក់ជាង​វាមកចូលនៅក្នុងអ្នកនោះ​បណ្តាលអោយគាត់រឹង​រឹតតែអាក្រក់លើសដើមទៅទៀត។​រីឯមនុស្ស​អាក្រក់នៅជំនាន់នេះ​ ​ក៏នឹងកើតមានដូច្នោះ​ដែរ»។ ព្រះញាតិវង្សពិតប្រាកដរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាកុស  ៣.  ៣១-៣៥ ​លូកា  ៨.  ១៩-២១) ៤៦  ព្រះអង្គកំពុងតែមានព្រះបន្ទូលទៅកាន់មហា​ជននៅឡើយ​ស្រាប់តែមាតា​និង​បងប្អូនរបស់​ព្រះអង្គ​មកឈរចាំនៅខាងក្រៅ​ចង់និយាយជា​មួយព្រះអង្គ។​‌៤៧  មានម្នាក់ទូលព្រះអង្គថា៖​«ម្តាយលោក​និង​បងប្អូនលោកនៅខាងក្រៅ​ចង់​និយាយជាមួយលោក»។​៤៨  ព្រះអង្គមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅគាត់វិញថា៖​«តើនរណាជាម្តាយ​ខ្ញុំ?‌​នរណាជាបងប្អូនខ្ញុំ?»។​‌៤៩  ព្រះអង្គលើក​ព្រះហស្តចង្អុលទៅពួកសាវ័ក*​ទាំងមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«អ្នកទាំងនេះហើយជាមាតា​និង​ជាបងប្អូន​របស់ខ្ញុំ​៥០  ដ្បិតអ្នកណាធ្វើតាមព្រះហប្ញទ័យរបស់​ព្រះបិតាខ្ញុំដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*​អ្នកនោះ​ហើយជា​បងប្អូនប្រុសស្រី​  និង​  ជាម្តាយរបស់ខ្ញុំ»។ ប្រស្នាអំពីគ្រាប់ពូជ (ម៉ាកុស  ៤.  ១-២០‌ លូកា  ៨.  ៤-១៥) == ជំពូកទី១៣ == ១  នៅគ្រានោះ​‌  ព្រះយេស៊ូចាក ចេញពីផ្ទះ​យាងទៅគង់នៅ​មាត់សមុទ្រ។​២‌  មានមហាជនច្រើនកុះករ​មក​ចោមរោមព្រះអង្គ​ព្រះអង្គក៏យាងចុះទៅគង់​ក្នុងទូកមួយ​រីឯបណ្តាជនឈរនៅមាត់ច្រាំង។‌​៣  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេយ៉ាងច្រើន‌​ដោយ​ប្រើប្រស្នា​ដូចត​ទៅ៖​ «មាន​បុរស​ម្នាក់​ចេញ​ទៅ​ព្រោះ​គ្រាប់​ពូជ។‌​‌៤  ពេលគាត់ព្រោះ​‌​  មានគ្រាប់ពូជខ្លះធ្លាក់ទៅលើ​ផ្លូវ​ហើយសត្វមកចឹកស៉ីអស់ទៅ។​‌​៥  មានគ្រាប់​ពូជខ្លះទៀតធ្លាក់ទៅលើកន្លែងមានថ្ម​ពុំសូវមាន​ដី។​គ្រាប់ពូជក៏ដុះឡើងភ្លាម​‌ព្រោះដីមិនជ្រៅ។​‌៦  លុះដល់ថ្ងៃក្តៅឡើង​‌ពន្លកទាំងនោះក្រៀមស្វិត​អស់ទៅ‌‌​ព្រោះប្ញសចាក់មិនបានជ្រៅ។‌​៧‌  គ្រាប់​ពូជខ្លះទៀតធ្លាក់ទៅលើដីមានបន្លា។​បន្លាក៏ដុះ​ឡើង​រួបរឹតស្រូវមិនអោយដុះបានឡើយ។​៨  គ្រាប់ពូជខ្លះទៀត​ធ្លាក់ទៅលើដីមានជីជាតិល្អ​‌មួយគ្រាប់អោយផលជាមួយរយគ្រាប់​មួយទៀត​អោយហុកសិប​និង​មួយទៀតអោយសាមសិប។​៩  អស់អ្នកដែលឮពាក្យនេះ‌‌​សូមយកទៅពិចារណា​ចុះ!ឌ»។ ១០‌ពេលនោះពួកសាវ័កនាំគ្នាចូលមកជិតព្រះអង្គ​ទូលសួរថា៖​«ហេតុដូចម្តេចបានជាព្រះគ្រូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅកាន់បណ្តាជន​ដោយប្រើពាក្យប្រស្នា​ដូច្នេះ?»។​១១  ‌ព្រះអង្គតបទៅគេវិញថា៖‌​«មក​ពីព្រះជាម្ចាស់បានប្រោសប្រទានអោយអ្នករាល់គ្នា​យល់គំរោងការដ៏លាក់កំបាំង​របស់ព្រះរាជ្យ*នៃ​ស្ថានបរមសុខ*​រីឯអ្នកដទៃវិញ​‌ព្រះអង្គមិន​ប្រទានអោយយល់ឡើយ។​១២  អ្នកណា​មានហើយ‌​ព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទានថែមទៀត‌‌​ដើម្បីអោយ​អ្នកនោះបានបរិបូណ៌‌​រីឯអ្នកដែលគ្មាន​‌ព្រះអង្គ​នឹងហូតយកអ្វីៗដែលអ្នកនោះមានផង។​១៣  ហេតុ​នេះហើយបានជាខ្ញុំនិយាយទៅគេ​ដោយប្រើពាក្យ​ប្រស្នា‌​  ​គឺទោះបីគេមើល  ​ក៏ពុំឃើញ​‌  ទោះបីគេ​ស្តាប់​ក៏ពុំឮ​  ហើយក៏ពុំយល់ដែរ​១៤  ដើម្បីអោយ​បានស្រប​នឹង​សេចក្តី​ដែលព្យាការី*​អេសាយ​ថ្លែង​ទុកអំពីពួកគេថា៖‌ "អ្នករាល់គ្នាស្តាប់មែន‌ តែពុំឮទេ ហើយក៏ពុំយល់ផង។ ​អ្នករាល់គ្នាមើលមែន‌  តែមិនឃើញសោះ​‌ ១៥​ ដ្បិតចិត្តប្រជារាស្ត្រនេះរឹងណាស់‌‌ ហើយត្រចៀកគេក៏ធ្ងន់។ គេនាំគ្នាបិទភ្នែក‌‌មិនអោយមើលឃើញ‌ មិនអោយត្រចៀកស្តាប់ឮ ‌‌មិនអោយប្រាជ្ញាយល់ ហើយមិនចង់វិលមកវិញទេ‌​‌ ក្រែងលោយើងប្រោសគេអោយបានជា​"​ឍ។‌ ១៦  រីឯអ្នករាល់គ្នាវិញ​‌អ្នករាល់គ្នាមានសុភ​មង្គលហើយ​‌​ព្រោះភ្នែកអ្នករាល់គ្នាមើលឃើញ​ត្រចៀកអ្នករាល់គ្នាស្តាប់ឮ!​‌១៧  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​មានព្យាការី​និង​មនុស្ស​សុចរិត*ជាច្រើន​មានបំណងចង់ឃើញហេតុ​ការណ៍ដែលអ្នករាល់គ្នាឃើញនេះដែរ​តែមិនបាន​ឃើញទេ​‌‌​គេចង់ឮសេចក្តីដែលអ្នករាល់គ្នាឮនេះ​ដែរ​‌​ តែមិនបាន​ឮឡើយ!។ ១៨  ដូច្នេះ​សុំស្តាប់អត្ថន័យនៃប្រស្នាអំពីអ្នក​ព្រោះស្រូវដូចតទៅ:​១៩‌អ្នកដែលបានឮព្រះបន្ទូល​អំពីព្រះរាជ្យ*​‌តែមិនយល់​ប្រៀបបាននឹងអ្នក​ដែលទទួលគ្រាប់ពូជនៅតាមផ្លូវ​ដ្បិតមារកំណាច​មកឆក់យកព្រះបន្ទូល​ដែលបានធ្លាក់ក្នុងចិត្តគេ​នោះទៅ។​២០  រីឯអ្នកដែលទទួលគ្រាប់ពូជលើដី​មានថ្ម​‌‌គឺអស់អ្នកដែលបានឮព្រះបន្ទូលហើយ​ក៏​ទទួលយកភ្លាមដោយអំណរ​‌២១  ប៉ុន្តែ​គេពុំបាន​ទុកអោយ​ព្រះបន្ទូល​ចាក់ប្ញស​នៅ​ក្នុង​ខ្លួនគេ​ឡើយ​គេជាប់ចិត្តតែមួយភ្លែតប៉ុណ្ណោះ​លុះដល់មានទុក្ខ​លំបាក​ឬ​ត្រូវគេបៀតបៀន​ព្រោះតែព្រះបន្ទូល​គេក៏បោះបង់ចោលជំនឿភ្លាម។​២២  អ្នកដែល​ទទួលគ្រាប់ពូជក្នុងដីមានបន្លា​‌​គឺអ្នកដែលបានឮ​ព្រះបន្ទូល​ប៉ុន្តែ​ការខ្វល់ខ្វាយអំពីជីវិតក្នុងលោកីយ៍​ចិត្តលោភលន់ចង់បានទ្រព្យសម្បត្តិ​‌រួបរឹតព្រះ​បន្ទូលមិនអោយបង្កើតផលបានឡើយ។​២៣  រីឯ​អ្នកដែលទទួលគ្រាប់ពូជក្នុងដីមានជីជាតិល្អ​គឺ​អស់អ្នកដែលបានឮព្រះបន្ទូល​ហើយយល់​‌គេបង្ក​បង្កើតផល​ខ្លះបានមួយជាមួយរយ​‌ខ្លះបានមួយជា​ហុកសិប និង​ខ្លះទៀតបានមួយជាសាមសិប»។​ ប្រស្នាអំពីស្រងែ ​២៤​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលជាពាក្យប្រស្នាមួយ​ទៀតទៅគេថា៖​«ព្រះរាជ្យ*នៃស្ថានបរមសុខ*​ប្រៀបបាននឹងបុរសម្នាក់​ដែលបានព្រោះគ្រាប់ពូជ​ល្អទៅក្នុងស្រែរបស់គាត់។​២៥  ពេលមនុស្សម្នា​ដេកលក់អស់​មារសត្រូវរបស់គាត់​បានមកព្រោះ​ស្រងែនៅក្នុងស្រែនោះដែរ​រួចចេញបាត់ទៅ។​២៦  ពេលស្រូវដុះឡើងដាក់គ្រាប់​ស្រងែក៏ដុះឡើង​ដែរ។‌‌​២៧  ពួកអ្នកបំរើចូលមកជំរាបម្ចាស់ស្រែ​ថា:​"លោកម្ចាស់!​លោកបានព្រោះតែគ្រាប់ពូជ​ល្អក្នុងស្រែសោះ​ចុះស្រងែនេះមកពីណា?"។​២៨  ម្ចាស់តបវិញថា:​"ពិតជាមានមារសត្រូវមក​ព្រោះហើយ!"។​ពួកអ្នកបំរើសួរលោកទៀត​ថា:   "តើ​លោក​ចង់​អោយ​យើងខ្ញុំ​ទៅ​ដក​ស្រងែ​នោះ​ចេញឬ?"។​២៩  ម្ចាស់តបថា:​"កុំអី!‌​បើ​អ្នករាល់គ្នាដក​ក្រែងលោដោយស្រូវមកជាមួយ​ដែរ‌​៣០  ទុកអោយវាដុះជាមួយគ្នារហូតដល់ស្រូវ​ទុំចុះ​ពេលនោះខ្ញុំនឹងប្រាប់ពួកអ្នកច្រូតថា​ចូរ​ប្រមូលស្រងែ​ចងជាបាច់​យកទៅដុតចោលជាមុន​សិន​  ‌រួច​សឹមប្រមូលស្រូវដាក់ជង្រុកអោយខ្ញុំ​"»។ ប្រស្នាអំពីគ្រាប់ពូជល្អិត  និង  មេនំបុ័ង (ម៉ាកុស  ៤.  ៣០-៣៤ លូកា  ១៣.  ១៨-២១) ៣១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ជាពាក្យប្រស្នា​មួយទៀតទៅគេថា៖​«ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខ​ប្រៀបបីដូចជាគ្រាប់ពូជម៉្យាងដ៏ល្អិត​ដែលបុរស​ម្នាក់យកទៅដំាក្នុងចំការរបស់ខ្លួន។​៣២  គ្រាប់​ពូជនោះតូចជាងគ្រាប់ពូជទាំងអស់​ប៉ុន្តែ​ពេលដុះ​ឡើង​‌វាធំជាងដំណំាឯទៀតៗ​គឺទៅជាដើមឈើ​មួយយ៉ាងធំ​ហើយបក្សាបក្សីមកធ្វើសំបុកស្នាក់​អាស្រ័យនៅតាមមែករបស់វា»។ ៣៣  ‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ជាពាក្យប្រស្នាមួយ​ទៀតថា៖​«ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខប្រៀបបី​ដូចជាមេនំបុ័ង​ដែលស្ត្រីម្នាក់យកទៅលាយនឹង​ម្សៅពីរតៅ​‌ធ្វើអោយម្សៅនោះដោរឡើង»។ ៣៤​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលអំពីសេចក្តីទាំងនេះ​ទៅកាន់មហាជនជាពាក្យប្រស្នាទាំងអស់​គឺព្រះ​អង្គមិនដែលមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​ដោយឥតប្រើ​ពាក្យប្រស្នាឡើយ​៣៥​ដើម្បីអោយស្របនឹងសេចក្តី​ដែលមានចែងទុក​តាមរយៈពួកព្យាការី*​ថា៖ «យើងនឹងនិយាយទៅគេជាពាក្យប្រស្នា យើងនឹងប្រកាសសេចក្តីលាក់កំបាំង តាំងពីដើមកំណើតពិភពលោកមក អោយគេដឹង»ណ។ ព្រះយេស៊ូពន្យល់អត្ថន័យប្រស្នាអំពីស្រងែ ៣៦  ពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីមហាជន​ចូលទៅក្នុងផ្ទះ។‌​ពួកសាវ័ក*នាំគ្នាចូលមកគាល់​ព្រះអង្គ  ​ទូលថា៖​«សូមព្រះគ្រូបកស្រាយប្រស្នា​អំពីស្រងែក្នុងស្រែ​អោយយើងខ្ញុំបានយល់អត្ថន័យ​ផង»។​៣៧  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលតបទៅគេវិញ​ថា៖​«អ្នកព្រោះគ្រាប់ពូជល្អ​គឺ​បុត្រមនុស្ស*​៣៨  ស្រែ​គឺពិភពលោក​‌គ្រាប់ពូជល្អ​គឺអ្នកដែល​ត្រូវចូលទៅក្នុងព្រះរាជ្យ​រីឯស្រងែវិញ​គឺកូនចៅ​របស់មារ*កំណាច។‌​ ‌៣៩  សត្រូវដែលសាបព្រោះ​ស្រងែ​‌​គឺមារ​រដូវចំរូត​គឺអវសានកាលនៃពិភព​លោក​‌​ហើយអ្នកច្រូត​គឺទេវទូត*។​៤០  គេច្រូត​ស្រងែយកទៅដុតក្នុងភ្លើងយ៉ាងណា​នៅអវសាន​កាលនៃពិភពលោក‌​ក៏នឹងកើតមានយ៉ាងនោះ​ដែរ។​៤១  បុត្រមនុស្សនឹងចាត់ទេវទូតរបស់លោក​អោយមក។​ទេវទូតទាំងនោះនឹងប្រមូលពួកអ្នក​ដែលនាំគេអោយប្រព្រឹត្តអំពើបាប​និង​ពួកអ្នក​ដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើទុច្ចរិតយកចេញពីព្រះរាជ្យ​៤២  បោះទៅក្នុងភ្លើងដែលឆេះសន្ធោសន្ធៅ​ហើយ​នៅទីនោះមានតែសំរែកយំសោក​ខឹងសង្កៀត​ធ្មេញ។​៤៣  រីឯអ្នកសុចរិត*វិញ​‌គេនឹងស្ថិតនៅ​ក្នុងព្រះរាជ្យនៃព្រះបិតារបស់គេ​ទាំងបញ្ចេញ​រស្មីភ្លឺដូចព្រះអាទិត្យ។​អ្នកណាឮពាក្យនេះ​សូម​យក​ទៅពិចារណាចុះ!»។ ប្រស្នាស្តីអំពីកំណប់​និង​អំពីពេជ្រដ៏មានតម្លៃ ៤៤‌  «ព្រះរាជ្យស្ថានបរមសុខ*​ប្រៀបបីដូចជា​កំណប់ដែលគេកប់ទុកនៅក្នុងស្រែមួយ។​មាន​បុរសម្នាក់រកកំណប់នោះឃើញ‌​ហើយកប់ទុក​វិញ។​គាត់មានចិត្តត្រេកអរជាខ្លាំង​ក៏ចេញទៅ​លក់​ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងប៉ុន្មានដែលគាត់មាន​យក​ប្រាក់ទិញដីស្រែ​នោះ។ ៤៥  ម៉្យាងទៀត​ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខ​ប្រៀបបីដូចជាអ្នកជំនួញម្នាក់​ដែលស្វែងរកទិញ​ពេជ្រតល្អៗ។​៤៦  កាលបានឃើញពេជ្រមួយ​គ្រាប់ដ៏មានតម្លៃលើសលប់ហើយ​គាត់ក៏ទៅលក់​អ្វីៗទាំងប៉ុន្មានដែលគាត់មាន‌​យកប្រាក់មកទិញ​ពេជ្រនោះ»។​ ប្រស្នាស្តីអំពីអួន​ ៤៧​  ‌«ព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខប្រៀបបីដូចជា​អួនមួយដែលគេរាយក្នុងសមុទ្រ‌​ហើយជាប់បាន​ត្រីគ្រប់យ៉ាង។​៤៨  ពេលជាប់បានត្រីពេញហើយ​គេអូសអួននោះឡើងមកលើគោក​រួចអង្គុយរើស​ត្រីល្អៗដាក់ក្នុងកញ្ឆេ​រីឯត្រីមិនល្អវិញ​គេបោះ​ចោល។​‌​‌‌៤៩  នៅអវសានកាលនៃពិភពលោក​ក៏​នឹងកើតមានដូច្នេះដែរ។​‌ពួកទេវទូត*នាំគ្នាមក​ែញកមនុស្សទុច្ចរិត​ចេញពីចំណោមមនុស្ស​សុចរិត​‌៥០  រួចបោះមនុស្សទុច្ចរិតទាំងនោះ​ទៅក្នុងភ្លើង​ដែលឆេះសន្ធោសន្ធៅ‌​ហើយនៅទីនោះ​មានតែ​សំរែកយំសោក​ខឹងសង្កៀតធ្មេញ។​‌​ ៥១  តើអ្នករាល់គ្នាយល់សេចក្តីទាំងនេះ​ឬ​ទេ?»​ពួកសាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​  «បាទ  យល់!»។ ៥២  ព្រះ​អង្គ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ទៅ​គេ​ទៀត​ថា៖‌​«ហេតុនេះហើយបានជាពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យដែល​បានទទួលការអប់រំអំពីព្រះរាជ្យនៃស្ថានបរមសុខ*​ប្រៀបបានទៅនឹងម្ចាស់ផ្ទះដែលយកទ្រព្យ​ទាំង​ចាស់​ទាំងថ្មី​ចេញពីឃ្លាំងរបស់គាត់ដូច្នោះដែរ»។ អ្នកភូមិណាសារ៉ែតមិនព្រមទទួលស្គាល់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាកុស  ៦.  ១-៦​ លូកា  ៤.  ១៦-៣០) ៥៣​កាលព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលជាពាក្យប្រស្នា​ទាំងនេះចប់សព្វគ្រប់ហើយ​ព្រះអង្គក៏យាងចេញ​ពីទីនោះ‌​៥៤  ត្រឡប់ទៅភូមិស្រុករបស់ព្រះអង្គ​វិញ។​ព្រះអង្គបង្រៀនអ្នកស្រុកនៅក្នុងសាលា​ប្រជុំ*របស់គេ​ធ្វើអោយគេងឿងឆ្ងល់គ្រប់ៗគ្នា។​គេពោលថា៖​«តើគាត់បានទទួលប្រាជ្ញា​និង​ប្ញទ្ធា​នុភាពធ្វើការអស្ចារ្យទាំងនេះមកពីណា?​៥៥  អ្នក​នេះជាកូនរបស់ជាងឈើ​ហើយម្តាយរបស់គាត់​ឈ្មោះ​នាងម៉ារី‌​បងប្អូនគាត់ឈ្មោះ‌​យ៉ាកុប​‌យ៉ូសែប ស៉ីម៉ូន​យូដាស​ទេតើ!​៥៦  ប្អូនស្រីរបស់​គាត់ទាំងប៉ុន្មាន​រស់នៅ​ក្នុងភូមិ​ជាមួយ​យើង​ដែរ។​ដូច្នេះ​គាត់ដឹងសេចក្តីទាំងនេះពីណាមក?»។​៥៧ហេតុ​នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​មិន​អាច​ជឿ​ព្រះអង្គ​បាន។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ធម្មតា​គេមើលងាយព្យាការី​តែ​ក្នុង​ស្រុកកំណើត​និង  ក្នុងផ្ទះរបស់លោកប៉ុណ្ណោះ!»។​‌៥៨  នៅទី​នោះ  ​ព្រះយេស៊ូពុំបានធ្វើការអស្ចារ្យច្រើនឡើយ​‌‌ព្រោះគេគ្មានជំនឿ។ ស្តេចហេរ៉ូដសម្លាប់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត (ម៉ាកុស  ៦.  ១៤-២៩​ លូកា  ៩.  ៧-៩) == ជំពូកទី១៤ == ១  នៅគ្រានោះ    ព្រះបាទហេរ៉ូដ  ជា​ ស្តេចអនុរាជ*​បានជ្រាបអំពីព្រះ​កិត្តិនាមរបស់ព្រះយេស៊ូ​២  ទ្រង់មានរាជឱង្ការទៅ​ពួកបរិពារថា៖​«យ៉ូហានបាទីស្តបានរស់ឡើងវិញ​ហើយ‌​បានជាគាត់មានប្ញទ្ធានុភាព​សំដែងការ​អស្ចារ្យ​យ៉ាង​នេះ»។ ៣  ព្រះ​បាទ​ហេរ៉ូដ​បាន​ចាប់​លោក​យ៉ូហាន​ដាក់​ច្រវាក់​យកទៅឃុំឃាំង​ដោយទ្រង់ជឿតាម​ពាក្យព្រះនាងហេរ៉ូឌីយ៉ាដា​ដែលត្រូវជាមហេសី​របស់ស្តេចភីលីពជាអនុជ*​៤  ព្រោះលោកយ៉ូហាន​បានបន្ទោសស្តេចថា​«ព្រះករុណាគ្មានសិទ្ធិយក​ព្រះនាងមកធ្វើជាមហេសីឡើយ»។​៥  ស្តេចហេរ៉ូដ​ចង់សម្លាប់លោកយ៉ូហាន​តែទ្រង់ខ្លាចបណ្តាជន​ព្រោះពួកគេចាត់ទុកលោកជាព្យាការី*មួយរូប។ ‌៦  នៅ​ថ្ងៃ​បុណ្យ​ខួប​ចំរើន​ព្រះជន្ម​របស់​ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​បុត្រីរបស់ព្រះនាងហេរ៉ូឌីយ៉ាដាចូលមករាំ​នៅមុខភ្ញៀវ‌​ធ្វើអោយស្តេចពេញចិត្តយ៉ាងខ្លាំង‌​៧  រហូតដល់ស្បថស្បែសន្យានឹងនាងថា​បើនាងចង់​បានអ្វី​‌ស្តេចប្រទានអោយទាំងអស់។​៨  នាងទូល​ទៅស្តេចវិញ​តាមពាក្យបង្គាប់របស់មាតាថា៖​«សូមទ្រង់ប្រទានក្បាលរបស់យ៉ូហានបាទីស្ត​ដាក់​លើថាសមកអោយខ្ញុំម្ចាស់!»។ ៩  ព្រះរាជាព្រួយព្រះហប្ញទ័យក្រៃលែង​ព្រោះ​ទ្រង់បានស្បថនៅមុខភ្ញៀវទាំងអស់​ជ្រុលហួសទៅ​ហើយ។​‌ទ្រង់ក៏បញ្ជាអោយគេធ្វើតាមពាក្យសុំ​របស់នាង​១០  គឺចាត់ទាហានអោយទៅកាត់ក​លោកយ៉ូហាន​‌១១  យកក្បាលដាក់លើថាសមួយ​ប្រគល់អោយនាង​ រួចនាងយកទៅថ្វាយ​មាតា។​ ១២  ពួកសិស្សរបស់លោកយ៉ូហាន​មកយកសព​លោកទៅបញ្ចុះ​ហើយនាំគ្នាយកដំណឹងទៅទូល​ព្រះយេស៊ូ។ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ងអោយ​មនុស្សប្រាំពាន់នាក់បរិភោគ (ម៉ាកុស  ៦.  ៣០-៤៤​ លូកា  ៩.  ១០-១៧​ យ៉ូហាន  ៦.  ១-១៤) ១៣  កាលព្រះយេស៊ូបានជ្រាបដំណឹងនេះ​ទ្រង់ក៏​យាងចុះទូក​ចាកចេញជាមួយពួកសាវ័ក*  ឆ្ពោះ​ទៅកាន់កន្លែង​មួយស្ងាត់ដាច់ឡែកពីបណ្តាជន។​‌ប៉ុន្តែ​មហាជនបានដឹង​ហើយនាំគ្នាចេញពីក្រុង​នានា​ដើរទៅតាមព្រះអង្គ។​១៤  កាលព្រះយេស៊ូ​យាងឡើងពីទូក​ទតឃើញមហាជនដ៏ច្រើនយ៉ាង​នេះ​ព្រះអង្គមានព្រះហប្ញទ័យអាណិតអាសូរគេ​ពន់ពេកណាស់​  ហើយទ្រង់ក៏ប្រោសអ្នកជំងឺអោយ​បានជា។ ១៥  ពេលនោះ​ថ្ងៃជ្រេណាស់ហើយ‌​សាវ័កនាំគ្នា​ចូលមកជិតព្រះអង្គទូលថា៖​«ទីនេះស្ងាត់ណាស់​ហើយក៏ជិតយប់ផង​‌សូមប្រាប់បណ្តាជនទាំងនេះ​អោយត្រឡប់ទៅវិញ​រកទិញម្ហូបអាហារនៅតាម​ភូមិ»។​១៦  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅកាន់​សាវ័កថា៖​«មិនបាច់អោយគេត្រឡប់ទៅវិញទេ​ចូរ​អ្នករាល់គ្នា​យក​ម្ហូបអាហារ​អោយ​គេ​បរិភោគ​ទៅ»។​១៧  សាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំមាន​នំបុ័ងតែប្រាំដុំ​‌និង​‌ត្រីងៀតពីរកន្ទុយប៉ុណ្ណោះ»។​១៨  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​‌«ចូរយកនំបុ័ង​‌និង​‌ត្រីនោះមកអោយខ្ញុំ»។​១៩  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គ​ប្រាប់បណ្តាជនអោយអង្គុយលើស្មៅ​‌​ព្រះអង្គយក​នំបុ័ងទាំងប្រាំដុំ​និង​ត្រីពីរកន្ទុយនោះមកកាន់‌​ទ្រង់​ងើបព្រះភ័ក្ត្រឡើងលើ​សរសើរតម្កើងព្រះជាម្ចាស់​‌ហើយកាច់នំបុ័ងប្រទានអោយពួកសាវ័ក*​ពួក​សាវ័កក៏ចែកអោយបណ្តាជនបរិភោគ។‌​២០  អ្នក​ទាំងនោះបានបរិភោគឆ្អែតគ្រប់ៗគ្នា​ហើយពួក​សាវ័កប្រមូលនំបុ័ងដែលនៅសល់​ដាក់បានពេញ​ដប់ពីរល្អី។​២១  អស់អ្នកដែលបានបរិភោគនំបុ័ង‌‌​មានប្រុសៗទាំងអស់ប្រមាណប្រាំពាន់នាក់​ឥតគិត​ស្រីៗ  និង  ក្មេងៗផងទេ។ ព្រះយេស៊ូយាងលើទឹកសមុទ្រ (ម៉ាកុស  ៦.  ៤៥-៥២‌ យ៉ូហាន  ៦.  ១៥-២១) ២២  រំពេចនោះ​ព្រះយេស៊ូបញ្ជាពួកសាវ័ក*​អោយចុះទូក​ឆ្លងទៅត្រើយម្ខាង​មុនព្រះអង្គ​ហើយព្រះអង្គ​ក៏​ប្រាប់​មហាជន​អោយ​វិល​ត្រឡប់​ទៅវិញដែរ។​២៣  កាលព្រះអង្គអោយមហាជន​ចេញផុតអស់ហើយ​ព្រះយេស៊ូយាងឡើងទៅ​លើភ្នំដាច់ឡែកពីគេ​‌ដើម្បីអធិស្ឋាន*។‌​លុះដល់​យប់​  ទ្រង់គង់នៅទីនោះតែ​មួយព្រះអង្គឯង។​ ‌២៤  ពេលនោះ‌​ទូកចេញឆ្ងាយពីច្រាំងហើយ​ក៏​ត្រូវរលកបក់បោក​ព្រោះបញ្ច្រាសខ្យល់។​២៥  ដល់ពេលជិតភ្លឺ​ព្រះអង្គយាងលើទឹកឆ្ពោះទៅ​រកពួកសាវ័ក។‌​២៦  កាលពួកគេឃើញព្រះអង្គ​យាងលើទឹកសមុទ្រដូច្នេះ​គេភ័យរន្ធត់​ហើយ​ស្រែកឡើងថា  ​«ខ្មោចលង!»‌​ព្រោះគេភ័យ​ពេក។​២៧  រំពេចនោះ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«ចូរតាំងចិត្តក្លាហានឡើង​‌ខ្ញុំទេតើ​កុំខ្លាចអី!»។​‌២៨  លោកពេត្រុស/សិលាទូលព្រះ​អង្គថា៖​«លោកម្ចាស់​ប្រសិនបើពិតជាលោក​មែន ​សូមបញ្ជាអោយខ្ញុំអាចដើរលើទឹកទៅរក​លោកផង»។​២៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​គាត់ថា៖​«អញ្ជើញមក!»​លោកពេត្រុស/សិលា​ក៏ចុះពីទូក​ដើរលើទឹកឆ្ពោះទៅរកព្រះយេស៊ូ។​៣០  ប៉ុន្តែ​កាលលោកឃើញខ្យល់បក់ខ្លាំង​លោក​ភ័យណាស់‌​ហើយចាប់ផ្តើមលិចទៅក្នុងទឹក។‌​លោកស្រែកឡើងថា៖ «លោកម្ចាស់អើយ‌​សូម​ជួយខ្ញុំផង!»។​‌​៣១  ព្រះយេស៊ូក៏លូកព្រះហស្តទាញ​គាត់ឡើងភ្លាម​ទាំងមានព្រះបន្ទូលថា៖‌​«មនុស្ស​មានជំនឿតិចអើយ‌​ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកមិន​ទុកចិត្ត​ដូច្នេះ?»។​ ៣២  បន្ទាប់មក‌‌​ព្រះអង្គ​‌និង​លោកពេត្រុស/សិលាចូលមកក្នុងទូក‌‌​ហើយខ្យល់​ក៏ស្ងប់។​៣៣  អ្នកនៅក្នុងទូកនាំគ្នាក្រាបថ្វាយបង្គំ​ព្រះអង្គ‌​ទាំងពោលថា៖​«ព្រះអង្គពិតជាព្រះបុត្រា​របស់ព្រះជាម្ចាស់មែន!»។ ៣៤  ព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័ក*​បានឆ្លងទៅដល់​ត្រើយម្ខាង​ត្រង់ស្រុកកេនេសារ៉ែត។​៣៥  អ្នកស្រុក​នោះស្គាល់ព្រះអង្គភ្លាម​ហើយយកដំណឹងទៅ​ផ្សព្វផ្សាយពាសពេញតំបន់ទាំងមូល។​គេនាំអ្នក​ជំងឺទាំងអស់មករកព្រះអង្គ​៣៦  អង្វរសូមគ្រាន់​តែពាល់ជាយព្រះពស្ត្ររបស់ព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ​អស់​អ្នកដែលបានពាល់​‌​បានជាសះស្បើយថគ្រប់ៗគ្នា។ ពួកខាងគណៈផារីស៉ី  និង  ទំនៀមទម្លាប់ (ម៉ាកុស  ៧.  ១-១៣) == ជំពូកទី១៥ == ១  ‌មានពួកខាងគណៈផារីស៉ី​  និង​  ពួក​ បណ្ឌិតខាងវិន័យ​ពីក្រុងយេរូសា​ឡឹម​‌​ចូលមកគាល់ព្រះយេស៊ូ​ហើយទូលថា៖​២‌«ហេតុ​អ្វីបានជាសិស្សរបស់លោកមិនគោរព​តាមទំនៀម​ទម្លាប់របស់ចាស់បុរាណ‌​គឺមិនធ្វើពិធីលាងដៃមុន​ពេលបរិភោគដូច្នេះ?»។​៣  ព្រះអង្គមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅគេវិញថា៖​«ចុះអ្នករាល់គ្នា​ហេតុ​ដូចម្តេចបានជា​អ្នករាល់គ្នា​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​វិន័យ​របស់ព្រះជាម្ចាស់​ទៅកាន់តាមទំនៀមទម្លាប់របស់​អ្នករាល់គ្នាវិញដូច្នេះ?។​៤  ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះ​បន្ទូលថា:​"ចូរគោរពមាតាបិតារបស់អ្នក​អ្នកណា​ជេរប្រទេចផ្តាសាមាតាបិតារបស់ខ្លួន​នឹងត្រូវមាន​ទោសដល់ជីវិត"ទ។​៥  រីឯអ្នករាល់គ្នាវិញ​បែរជា​ពោលថា:​បើអ្នកណានិយាយទៅឪពុកម្តាយថា​‌"អ្វីៗដែលខ្ញុំត្រូវជូនលោកឪពុកអ្នកម្តាយនោះ‌‌​ខ្ញុំ​បានទុកថ្វាយព្រះជាម្ចាស់រួចទៅហើយ"​៦  អ្នក​នោះមិនបាច់គោរពឪពុកម្តាយទេ។​‌‌‌​ត្រង់ហ្នឹង​ហើយ​ដែលអ្នករាល់គ្នាបំបាត់តម្លៃព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះជាម្ចាស់​ទៅប្រព្រឹត្តតាមទំនៀមទម្លាប់របស់​អ្នករាល់គ្នាវិញ!។​៧  មនុស្សមានពុតអើយ​ពាក្យ​ដែល​ព្យាការី*​អេសាយ​ថ្លែង​ទុក​អំពី​អ្នករាល់គ្នា​ត្រូវ​ណាស់​គឺ:‌​ ៨ "ប្រជារាស្ត្រនេះគោរពយើងតែបបូរមាត់ រីឯចិត្តគេនៅឆ្ងាយពីយើង។​ ៩ គេថ្វាយបង្គំយើង​ឥតបានការអ្វីសោះ​ ព្រោះគេបង្រៀនតែក្បួនច្បាប់របស់មនុស្ស ប៉ុណ្ណោះ"ធ»។ មូលហេតុដែលបណ្តាលអោយមនុស្សមិនបរិសុទ្ធ (ម៉ាកុស  ៧.  ១៤-២៣) ១០  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅបណ្តាជន​‌រួចមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ចូរស្តាប់​ហើយ​យល់អោយច្បាស់ថា​១១‌  អ្វីៗដែលចូលតាមមាត់​មនុស្ស​ពុំដែលធ្វើអោយមនុស្សទៅជាមិន​បរិសុទ្ធន​ឡើយ​ ផ្ទុយទៅវិញ​មានតែអ្វីៗដែលចេញពីមាត់​មនុស្សប៉ុណ្ណោះ​ដែលធ្វើអោយមនុស្សត្រឡប់ទៅ​ជាមិនបរិសុទ្ធ»។ ១២  ពេលនោះ‌‌​សាវ័ក*នាំគ្នាចូលមកជិតព្រះអង្គ‌​‌‌ហើយទូលថា៖​‌‌«សូមព្រះគ្រូជ្រាប​ពួកខាងគណៈ​ផារីស៉ី*ទាស់ចិត្តណាស់​មកពីឮព្រះគ្រូមាន​ប្រសាសន៍ដូច្នេះ»។​១៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបទៅគេវិញថា៖​«ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំដែលគង់​នៅស្ថានបរមសុខ*​នឹងដករុក្ខជាតិទាំងឡាយណា​ដែលព្រះអង្គមិនបានដំា។​‌១៤  កុំអំពល់នឹងគេធ្វើអ្វី​អ្នកទាំងនោះ​សុទ្ធតែជាមនុស្សខ្វាក់​ដឹកនាំមនុស្ស​ខ្វាក់។​‌​បើមនុស្សខ្វាក់ដឹកដៃមនុស្សខ្វាក់​គេមុខ​ជាធ្លាក់រណ្តៅទាំងពីរនាក់មិនខាន»។​១៥  លោក​ពេត្រុស/សិលាទូលព្រះអង្គថា៖​«សូមព្រះគ្រូបក​ស្រាយពាក្យប្រស្នានេះ​អោយយើងខ្ញុំយល់ផង»។​១៦  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​​«អ្នករាល់គ្នានៅ​តែគ្មានប្រាជ្ញាដូចគេដែរឬ!​១៧  អ្នករាល់គ្នាត្រូវ​យល់ថា​អ្វីៗដែលចូលតាមមាត់មនុស្ស​ត្រូវចូល​ទៅក្នុងពោះ​រួចធ្លាក់ទៅទីបន្ទោរបង់!​១៨  ផ្ទុយ​ទៅវិញ​អ្វីៗដែលចេញពីមាត់មនុស្ស​សុទ្ធតែផុស​ចេញពីចិត្តមក​គឺសេចក្តីនោះឯង​ដែលធ្វើអោយ​មនុស្សទៅជាមិនបរិសុទ្ធ*​‌១៩  ដ្បិតគំនិតអាក្រក់​ការកាប់សម្លាប់​‌អំពើផិតក្បត់​កាមគុណថោកទាប​ការលួចប្លន់‌​ពាក្យកុហក‌​ពាក្យត្មះតិះដៀល​សុទ្ធ​តែចេញមកពីចិត្តមនុស្សទាំងអស់‌​២០  គឺការទាំង​នេះហើយ​ដែលធ្វើអោយមនុស្សក្លាយទៅជាមិន​បរិសុទ្ធ។​‌រីឯការបរិភោគ​ដោយមិនបានធ្វើ​ពិធីលាងដៃនោះ​‌‌ឥតធ្វើអោយមនុស្សក្លាយទៅជា​មិនបរិសុទ្ធឡើយ»។ ស្ត្រីសាសន៍ដទៃម្នាក់ជឿព្រះយេស៊ូ (ម៉ាកុស  ៧.  ២៤-៣០) ២១  បន្ទាប់មក​‌ព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញពីទី​នោះ​ឆ្ពោះទៅកាន់តំបន់ជិតក្រុងទីរ៉ូស​និង​ក្រុង​ស៉ីដូន។​២២  មានស្ត្រីសាសន៍កាណានម្នាក់ដែលរស់​នៅស្រុកនោះ‌‌ចូលមកគាល់ព្រះអង្គ​ហើយទូល​អង្វរថា៖​«ឱព្រះអម្ចាស់ជាព្រះរាជវង្សរបស់​ព្រះបាទដាវីឌអើយ‌​‌​សូមអាណិតមេត្តាខ្ញុំម្ចាស់ផង!​កូនស្រីខ្ញុំម្ចាស់ត្រូវខ្មោចចូល​បណ្តាលអោយវេទនា​ខ្លាំងណាស់»។​‌​២៣  ព្រះយេស៊ូពុំបានឆ្លើយតបនឹង​នាងឡើយ។‌​ពួកសាវ័កនាំគ្នាចូលមកជិតព្រះអង្គ​ទូលថា៖​«សូមព្រះគ្រូប្រោសប្រណីដល់នាងផង​ព្រោះ​នាង​ចេះ​តែ​ស្រែក​អង្វរ​ពី​ក្រោយ​យើង»។​២៤  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«ព្រះជាម្ចាស់​បានចាត់អោយខ្ញុំមករកតែអស់អ្នកដែលវង្វេង​ក្នុង​ចំណោមជនជាតិអ៉ីស្រាអែលបប៉ុណ្ណោះ»។​ ២៥  ប៉ុន្តែ​ស្ត្រីនោះចូលមកក្រាបទៀបព្រះបាទា​ព្រះអង្គ‌​ហើយទូលថា៖​«ព្រះអម្ចាស់អើយ​សូម​ជួយខ្ញុំម្ចាស់ផង!»។ ‌‌​២៦  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​តបថា៖​«មិនគួរយកអាហាររបស់កូនចៅបោះ​ទៅអោយកូនឆ្កែស៉ីឡើយ»។​២៧  នាងទូលព្រះ​អង្គថា៖​«ពិតមែនហើយព្រះអម្ចាស់!​ប៉ុន្តែ​កូន​ឆ្កែស៉ីកំទេចអាហារ​ដែលជ្រុះពីតុរបស់ម្ចាស់វា»។​២៨  ព្រះយេស៊ូក៏មានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​«នាង​អើយ​នាងមានជំនឿមំាមួនណាស់​ដូច្នេះ​សូម​អោយបានសំរេចតាមចិត្តនាងប្រាថ្នាចុះ!»។​កូន​ស្រីរបស់នាងបានជា​  តាំងពីពេលនោះមក។ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកមានជំងឺផ្សេងៗអោយបានជា (ម៉ាកុស  ៧.  ៣១) ២៩  ព្រះយេស៊ូចាកចេញពីទីនោះ​ឆ្ពោះទៅកាន់​ឆ្នេរសមុទ្រកាលីឡេ។​បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គយាង​ឡើងទៅលើភ្នំ​លុះយាងដល់ហើយ​‌‌ព្រះអង្គគង់​ចុះ ​៣០  មានមហាជនច្រើនកុះករនំាគ្នាចូលមករក​ព្រះអង្គ​‌ទាំងនាំមនុស្សខ្វិន​មនុស្សខ្វាក់‌​មនុស្ស​ពិការជើង​មនុស្សគថ្លង់​និង​‌អ្នកមានជំងឺឯទៀតៗ​មកជាមួយ។​គេដាក់អ្នកទាំងនោះនៅទៀបព្រះ​បាទាព្រះអង្គ​ហើយព្រះអង្គប្រោសគេអោយបាន​ជាទាំងអស់គ្នា។​៣១  ពេលឃើញមនុស្សគនិយាយ​បាន​មនុស្សពិការជើងជាដូចធម្មតា​មនុស្សខ្វិន​ដើរបាន​‌‌និង​‌មនុស្សខ្វាក់មើលឃើញ‌​មហាជន​នំាគ្នាកោតស្ញប់ស្ញែងក្រៃលែង​‌ទាំងលើកតម្កើង​សិរីរុងរឿង​របស់​ព្រះ​នៃ​ជនជាតិ​អ៉ីស្រាអែលផង។ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ងអោយ​មនុស្សបួនពាន់នាក់បរិភោគ (ម៉ាកុស  ៨.  ១-១០) ៣២  ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅពួកសាវ័ក*មក​ទ្រង់​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំអាណិតអាសូរបណ្តាជននេះ​ពន់ពេកណាស់​ដ្បិតគេនៅជាមួយខ្ញុំអស់រយៈ​ពេលបីថ្ងៃមកហើយ​ហើយគ្មានអ្វីបរិភោគសោះ។​ខ្ញុំមិនចង់អោយគេត្រឡប់ទៅវិញ​ទាំងពោះទទេ​ឡើយ​ក្រែងគេអស់កម្លាំងដួលតាមផ្លូវ»។​៣៣  ពួក​សាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«នៅទីនេះស្ងាត់ណាស់​តើ​យើងបានម្ហូបអាហារឯណា​អោយបណ្តាជនច្រើន​យ៉ាងនេះបរិភោគគ្រាន់?»។​៣៤  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«តើអ្នករាល់គ្នាមាននំបុ័ង​ប៉ុន្មានដុំ?»។​ពួកគេទូលថា៖​«មានប្រាំពីរដុំ​និង  មានត្រីតូចៗខ្លះដែរ»។​៣៥  ព្រះអង្គក៏ប្រាប់​បណ្តាជនអោយអង្គុយផ្ទាល់នឹងដី​‌៣៦  ទ្រង់យក​នំបុ័ងទាំងប្រាំពីរដុំ​និង​ត្រីមកកាន់​អរព្រះគុណ​ព្រះជាម្ចាស់​ហើយកាច់ប្រទានអោយពួកសាវ័ក​ពួកសាវ័កក៏យកទៅចែកបណ្តាជន។​‌​៣៧  ពួកគេ​បរិភោគឆ្អែតគ្រប់ៗគ្នា​ហើយប្រមូលនំបុ័ង​និង​ត្រីដែលនៅសល់​បានប្រាំពីរជាល។​៣៨‌អស់អ្នក​ដែលបានបរិភោគមានចំនួនបួនពាន់នាក់​‌ឥតគិត​ស្រីៗ​និង​ក្មេងៗ​ផងទេ។​៣៩  បន្ទាប់មក​‌ព្រះអង្គ​ប្រាប់មហាជនអោយវិលត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ‌​‌‌រួច​ទ្រង់យាង​ចុះទូក ឆ្ពោះទៅតំបន់ម៉ាកាដាន។ ពួកខាងគណៈផារីស៉ី  និង  ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ី​ចង់ឃើញការអស្ចារ្យ  ទុកជាទីសំគាល់ (ម៉ាកុស  ៨.  ១១-១៣‌លូកា  ១២.  ៥៤-៥៦) ‌ == ជំពូកទី១៦ == ១  ពេលនោះ​  ​‌​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី និង  ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ី​នាំគ្នា​ចូលមកគាល់ព្រះយេស៊ូ​ក្នុងគោលបំណងចាប់​កំហុសព្រះអង្គ។​‌​គេសុំអោយព្រះអង្គសំដែង​ទីសំគាល់មួយ​បញ្ជាក់ថា​ព្រះអង្គបានទទួលអំណាច​ពីព្រះជាម្ចាស់មក។​២  ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅគេថា៖​�«នៅពេលថ្ងៃលិច​កាល​ណាអ្នករាល់គ្នាឃើញផ្ទៃមេឃពណ៌ក្រហម​‌​អ្នក​រាល់គ្នាតែងពោលថា​ស្អែកថ្ងៃល្អហើយ។​‌៣  នៅ​ពេលព្រឹកព្រហាម‌​កាលណាអ្នករាល់គ្នាឃើញផ្ទៃ​មេឃខ្មៅដាស​‌អ្នករាល់គ្នាតែងពោលថា​ថ្ងៃនេះ​ភ្លៀងហើយ។​អ្នករាល់គ្នាយល់ហេតុការណ៍​ផ្សេងៗនៅលើមេឃបាន​តែអ្នករាល់គ្នាមិនយល់​ទីសំគាល់នាសម័យនេះសោះ!​�​៤  មនុស្សជំនាន់​នេះអាក្រក់ណាស់​ហើយក្បត់នឹងព្រះជាម្ចាស់ផង‌​គេចង់តែឃើញទីសំគាល់ដ៏អស្ចារ្យ​ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គ​មិនប្រទានទីសំគាល់ណាផ្សេង​ក្រៅពីទីសំគាល់​របស់ព្យាការី*យ៉ូណាសឡើយ»។​បន្ទាប់មក‌‌​ព្រះ​យេស៊ូយាង​ចាកចេញពីគេទៅ។ ពុតត្បុតរបស់ពួកខាងគណៈផារីស៉ី​និង  ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ី (ម៉ាកុស  ៨.  ១៤-​២១) ៥  ពេលឆ្លងទៅត្រើយម្ខាង​‌ពួកសាវ័កភ្លេចយក​នំបុ័ងទៅជាមួយ​៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​គេថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នាប្រយ័ត្ននឹងមេម្សៅរបស់​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​មេម្សៅរបស់ពួកខាង​គណៈសាឌូស៉ី*អោយមែនទែន»។​៧  ពួកសាវ័ក​ជជែកគ្នាគេថា៖​«យើងមិនបានយកនំបុ័ងមក​ទេ!»។​៨  ព្រះយេស៊ូជ្រាបគំនិតរបស់គេ​ក៏មាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«មនុស្សមានជំនឿតិចអើយ​ម្តេច​ក៏ជជែកគ្នាអំពីរឿងគ្មាននំបុ័ងដូច្នេះ?​‌៩  អ្នករាល់​គ្នានៅតែពុំទាន់យល់ទៀតឬ?​កាលខ្ញុំចែក​នំបុ័ងប្រាំដុំ​អោយមនុស្សប្រាំពាន់នាក់នោះ​អ្នក​រាល់គ្នាប្រមូលបានប៉ុន្មានល្អី​អ្នករាល់គ្នាចាំឬទេ?​១០  ហើយកាលខ្ញុំចែកនំបុ័ងប្រាំពីរដុំ​អោយមនុស្ស​បួនពាន់នាក់​អ្នករាល់គ្នាប្រមូលបានប៉ុន្មានជាល?​១១  ហេតុដូចម្តេចបាន​ជាអ្នករាល់គ្នាមិនយល់ដូច្នេះ​ខ្ញុំគ្មានបំណងនិយាយអំពីនំបុ័ងទេ​គឺខ្ញុំចង់អោយ​អ្នករាល់គ្នា​ប្រយ័ត្ន​នឹង​មេម្សៅ​របស់​ពួកខាងគណៈ​ផារីស៉ី*‌​  និង​  ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ី*​ឯណោះ»។ ១២  ពេលនោះ​ពួកសាវ័កយល់ថា​ព្រះអង្គចង់​អោយ​គេ​ប្រយ័ត្ន​នឹង​សេចក្តី​ដែល​ពួក​ខាង​គណៈ​ផារីស៉ី​និង​ពួកខាងគណៈសាឌូស៉ីបង្រៀន​មិន​មែនប្រយ័ត្នអំពីមេម្សៅនោះ​ឡើយ។ លោកស៉ីម៉ូនប្រកាសថា  ព្រះយេស៊ូជាព្រះគ្រីស្ត (ម៉ាកុស  ៨.  ២៧-៣០‌ លូកា  ៩.  ១៨-២១) ១៣  កាល​ព្រះយេស៊ូ​យាងមកដល់​ស្រុកសេសារេ​ភីលីព​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរពួកសាវ័ក*​ថា៖​«មនុស្សទាំងឡាយថាបុត្រមនុស្ស​ជានរណា?»។​១៤‌គេទូលថា៖​«អ្នកខ្លះថាលោកជាលោកយ៉ូហាន​បាទីស្ត‌​អ្នកខ្លះថាលោកជាព្យាការី*អេលី​អ្នកខ្លះ​ទៀតថា​លោកជាព្យាការីយេរេមី​ឬ​ជាព្យាការី​ណាមួយរូប»។​១៥  ព្រះអង្គសួរគេទៀតថា៖​‌​«ចុះ​អ្នករាល់គ្នាវិញ​តើអ្នករាល់គ្នាថា​ខ្ញុំជានរណា​ដែរ?»។​   ​១៦  លោកស៉ីម៉ូនពេត្រុស/ស៉ីម៉ូនសិលា​ 08jedha4y0zxutwzh6pbk4wj5hvc7ds 0 1877 3657 3656 2008-08-06T08:50:48Z នួនសុភក្តិ 156 wikitext text/x-wiki [[ដំណឹងល្អរៀបរៀងដោយលោកម៉ាកុស]] ==ពាក្យលំនាំ== លោកម៉ាកុសពុំមែនជាគ្រីស្តទូតទេ‌​តែលោកធ្លាប់បានប្រកាសផ្សាយដំណឹងល្អអំពីព្រះយេស៊ូ‌រួមជាមួយ​គ្រីស្តទូត​ប៉ូល​  និង​  គ្រីស្តទូត​ពេត្រុស/សិលា។ លោកបានឮគ្រីស្តទូតពេត្រុស/សិលារ៉ាយរ៉ាប់អំពីកិច្ចការដែលព្រះយេស៊ូបានធ្វើ​និង​ព្រះបន្ទូលដែល​ព្រះអង្គបានថ្លែង​ហើយលោកក៏បានតែង​ក័ណ្ឌ​គម្ពីរ​នេះ​ក្រោម​ការ​ណែនាំ​របស់​ព្រះវិញ្ញាណនៃព្រះអម្ចាស់។ លោកម៉ាកុសបានរៀបរៀងគម្ពីរដំណឹងល្អនេះមុនគេ​គឺប្រហែលជានៅចន្លោះឆ្នាំ‌​៦៥​-​៧០​នៃគ្រីស្ត​សករាជ​ ប្រមាណជាសាមសិបឆ្នាំ‌​ក្រោយ​ព្រះយេស៊ូសោយទិវង្គត។ គោលបំណងលោកម៉ាកុស ‌លោកម៉ាកុសបានតែងក័ណ្ឌគម្ពីរនេះ​សំរាប់អោយគ្រីស្តបរិស័ទ​ដែលរស់នៅក្រៅប្រទេសអ៉ីស្រាអែល​អាន។​‌‌លោកមានបំណងពន្យល់ថា​ព្រះយេស៊ូពិតជាព្រះមែស៉្សី​‌គឺពិតជាព្រះគ្រីស្តដែលជនជាតិអ៉ីស្រា​អែលទន្ទឹងរង់ចាំ  មករំដោះ​ពួកគេ។​ ‌‌លោកមានបំណងពន្យល់ទៀតថា​ព្រះយេស៊ូពិតជាព្រះបុត្រាដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់ព្រះជាម្ចាស់។​ក្នុង​ក័ណ្ឌគម្ពីរនេះ​ព្រះយេស៊ូប្រកាសថា​"ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់ស្ថិតនៅជិតអ្នករាល់គ្នាហើយ"។​ព្រះអង្គ​ក៏ធ្វើការអស្ចារ្យផ្សេងៗ​‌ដើម្បីបង្ហាញអោយគេដឹងថា​ព្រះរាជ្យនោះមកដល់ហើយ​គឺព្រះអង្គប្រោស​អ្នកជំងឺអោយជាសះស្បើយ​ដេញខ្មោចចេញពីមនុស្ស​និង​ប្រៀនប្រដៅអ្នកស្រុក  ក្នុងឋានៈជាអ្នកមាន​អំណាច។​ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមិនសព្វព្រះហប្ញទ័យអោយប្រជាជនស្គាល់ឋានៈរបស់ព្រះអង្គភ្លាមៗទេ​‌‌ក្រែង​ពួកគេយល់ច្រឡំ​ព្រះអង្គតែងមានព្រះបន្ទូលហាមប្រាមអស់អ្នកដែលស្គាល់ឋានៈរបស់ព្រះអង្គ‌  មិនអោយ​ប្រាប់នរណាដឹង​ឡើយ។​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលដូច្នេះ​‌ក្នុងបំណង​ចង់អោយប្រជាជនយល់ថា​ទោះបី​ព្រះអង្គពិតជាព្រះគ្រីស្ត​និង​ពិតជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់ក៏ដោយ​ក៏ព្រះអង្គត្រូវរងទុក្ខលំបាក​ហើយ​សោយទិវង្គតទៀតផង។​ចំពោះគ្រីស្តបរិស័ទវិញ​ត្រូវយល់ថា​ទោះបីព្រះអង្គបានសង្គ្រោះគេរួចហើយ​ក៏ដោយ  ​ក៏គេត្រូវតែរងទុក្ខលំបាករួមជាមួយ​ព្រះអង្គដែរ។ លោកម៉ាកុសធ្វើអោយអ្នកអានក័ណ្ឌគម្ពីរនេះនឹកឆ្ងល់ក្នុងចិត្តថា៖‌​«តើព្រះយេស៊ូមានឋានៈអ្វី​បានជា​ព្រះអង្គធ្វើការអស្ចារ្យទាំងនោះកើត?»។‌​ពេលយើងអានក័ណ្ឌគម្ពីរនេះ‌ចប់សព្វគ្រប់ហើយ​យើងមុខជា​យល់ឃើញថា៖​ ​«ព្រះយេស៊ូពិតជា​ព្រះបុត្រា​របស់ព្រះជាម្ចាស់មែន!»។ លោកយ៉ូហានបាទីស្តប្រៀនប្រដៅបណ្តាជន (ម៉ាថាយ  ៣.  ១-៦,១១-១២  ;  ‌  លូកា  ៣.  ១-១៨) ==ជំពូកទី​១== ១  ដំណឹងល្អ*  អំពីព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត*            ជា ១ ព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់​ចាប់ផ្តើមដូច​តទៅ:​២  ក្នុងគម្ពីរព្យាការីអេសាយ  មានចែងទុក​មកថា៖​‌ «យើងចាត់ទូតយើងអោយទៅមុនព្រះអង្គ​‌‌ ដើម្បីរៀបចំផ្លូវថ្វាយព្រះអង្គ​»។ ៣ មានសំឡេងបុរសម្នាក់  ស្រែកនៅវាលរហោ ​ស្ថានថា:  ​"ចូររៀបចំផ្លូវរបស់ព្រះអម្ចាស់‌ ចូរតំរង់ផ្លូវថ្វាយព្រះអង្គ"»ក។​ ៤​​​   ពេលនោះ​‌លោកយ៉ូហានមកដល់​ស្របតាម​បទគម្ពីរនេះមែន​‌ហើយធ្វើពិធីជ្រមុជទឹក*នៅ​វាលរហោស្ថាន។​លោកប្រកាសអោយមនុស្សម្នា​កែប្រែចិត្តគំនិត​ដោយទទួលពិធីជ្រមុជទឹក​ដើម្បី​ព្រះជាម្ចាស់​លើក​លែង​ទោស​អោយ​រួច​ពី​បាប។​៥  អ្នកស្រុកយូដាទាំងអស់​និង​អ្នកក្រុងយេរូសាឡឹម​ទាំងមូលនាំគ្នាចេញទៅរកលោក។​គេទទួល​សារភាពអំពើបាបរបស់ខ្លួន​ហើយលោកក៏ធ្វើពិធី​ជ្រមុជទឹកអោយគេក្នុងទន្លេយ័រដាន់។​‌‌​៦  លោក​យ៉ូហានស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ធ្វើពីរោមអូដ្ឋ​ពាក់​ខ្សែក្រវាត់ធ្វើពីស្បែក​ហើយបរិភោគកណ្តូប  និង​ទឹកឃ្មុំ។​៧  លោកប្រកាសប្រាប់បណ្តាជនថា៖​«លោកដែលមានកម្លាំងខ្លាំងជាងខ្ញុំ ​នឹងមកតាម​ក្រោយខ្ញុំ។‌​ខ្ញុំមានឋានៈទាបណាស់‌​សូម្បីតែអោន​ស្រាយខ្សែស្បែកជើងជូនលោក​ក៏មិនសមនឹង​ឋានៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់លោកផង។​៨  ខ្ញុំបានធ្វើពិធី​ជ្រមុជអោយអ្នករាល់គ្នាក្នុងទឹក​រីឯលោកវិញ​លោក​នឹង​ធ្វើ​ពិធី​ជ្រមុជ​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​ក្នុង​ព្រះ​វិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*»។ ព្រះយេស៊ូទទួលពិធីជ្រមុជទឹក ព្រះអង្គឈ្នះការល្បួង (ម៉ាថាយ  ៣.  ១៣-១៧;​៤.  ១-១១​  លូកា  ៣.  ២១-២២;​៤.១-២) ‌‌៩  នៅគ្រានោះ​ព្រះយេស៊ូយាងមកពីភូមិណាសា​រ៉ែត​ក្នុងស្រុកកាលីឡេ។​ព្រះអង្គបានទទួលពិធី​ជ្រមុជទឹក*ពីលោកយ៉ូហាន​ក្នុងទន្លេយ័រដាន់។​១០  ពេលព្រះអង្គយាងឡើងពីទឹកមកភ្លាម​ទ្រង់ទត​ឃើញផ្ទៃមេឃរហែកជាពីរខ​‌ហើយព្រះវិញ្ញាណ​យាងចុះដូចសត្វព្រាប​មកសណ្ឋិតលើព្រះអង្គ​។​១១  មានឮព្រះសូរសៀងពីលើមេឃមកថា៖​«ព្រះ​អង្គជាបុត្រដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់យើង​យើងគាប់​ចិត្តនឹងព្រះអង្គណាស់!»។ ១២  រំពេចនោះ‌​ព្រះវិញ្ញាណក៏នាំព្រះយេស៊ូឆ្ពោះ​ទៅវាលរហោស្ថាន។​១៣  ព្រះអង្គគង់នៅវាល​រហោស្ថានអស់រយៈពេលសែសិបថ្ងៃ​ត្រូវមារ*​សាតាំងល្បួង។​ព្រះអង្គគង់នៅជាមួយសត្វព្រៃ​ហើយមាន​ពួកទេវទូត*បំរើព្រះអង្គ​ផង។ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅសាវ័កបួនរូប (ម៉ាថាយ  ៤.  ១២-២២  ‌លូកា  ៤.  ១៤-១៥  ;  ៥.១-១១) ‌១៤  ‌ក្រោយ​គេ​ចាប់​លោក​យ៉ូហាន​យក​ទៅ​ឃុំ​ឃាំង​‌ព្រះយេស៊ូយាងទៅស្រុកកាលីឡេ​ហើយ​ប្រកាសដំណឹងល្អ*របស់ព្រះជាម្ចាស់។​១៥  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ពេលកំណត់មកដល់ហើយ​រីឯព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់​ក៏មកជិតបង្កើយ​ដែរ។‌​ចូរនាំគ្នាកែប្រែចិត្តគំនិត​ហើយជឿដំណឹង​ល្អចុះ!»។‌​ ១៦  កាល​ព្រះយេស៊ូ​យាង​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​កាលី​ឡេ​‌ព្រះអង្គទតឃើញលោកស៉ីម៉ូន​និង​លោក​អន់ដ្រេ​ជាប្អូនរបស់គាត់​កំពុងតែបង់សំណាញ់​ព្រោះអ្នកទាំងពីរជាអ្នកនេសាទត្រី។​១៧  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«សុំអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ​ខ្ញុំនឹងតាំងអ្នកអោយនេសាទមនុស្សវិញ»។​១៨  អ្នក​ទាំងពីរក៏ទុកសំណាញ់នៅទីនោះភ្លាម​‌រួចដើរតាម​ព្រះអង្គទៅ។ ១៩  កាលព្រះយេស៊ូយាងទៅមុខបន្តិច​‌ព្រះអង្គ​ទតឃើញលោកយ៉ាកុប​‌និង​‌លោកយ៉ូហាន​ជាប្អូន​កំពុងតែរៀបចំអួននៅក្នុងទូកមួយ‌​អ្នកទាំងពីរ​ជាកូនលោកសេបេដេ។​២០  ព្រះអង្គត្រាស់ហៅ​អ្នកទាំងពីរភ្លាម​គេក៏ដើរតាមព្រះយេស៊ូទៅ​ទុក​ឪពុកអោយនៅក្នុងទូក​ជាមួយពួកកូនឈ្នួល។ ព្រះយេស៊ូប្រោសបុរសម្នាក់ដែលមានខ្មោចចូល (លូកា  ៤.  ៣១-៣៧) ‌‌២១‌  ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​ចូលក្រុងកាផានុម‌​ជាមួយ​ពួកសាវ័ក*។​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ*​ព្រះយេស៊ូយាង​ចូលក្នុងសាលាប្រជុំ*​ហើយព្រះអង្គបង្រៀនអ្នក​ស្រុក។‌​២២  អ្នកដែលបានស្តាប់ព្រះអង្គ​ងឿង​ឆ្ងល់យ៉ាង​ខ្លាំង​អំពី​បែបបទ​ដែល​ព្រះអង្គ​បង្រៀន‌​ព្រោះព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ប្រកបដោយអំណាច​ខុសប្លែកពីពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*។‌​២៣  នៅពេល​នោះ​ក្នុងសាលាប្រជុំ*​មានបុរសម្នាក់ដែលខ្មោច​ចូល  ស្រែកឡើងថា៖​២៤  «ព្រះយេស៊ូជាអ្នកភូមិ​ណាសារ៉ែតអើយ!​តើព្រះអង្គចង់ធ្វើអ្វីយើង?​‌ព្រះអង្គមកបំផ្លាញយើង!​ខ្ញុំស្គាល់ព្រះអង្គហើយ​ព្រះអង្គជាព្រះដ៏វិសុទ្ធ​ដែលមកពីព្រះជាម្ចាស់»។​២៥  ព្រះយេស៊ូគំរាមខ្មោចនោះថា៖‌​«ស្ងៀម!​ចេញ​ពីអ្នកនេះភ្លាម!»។​២៦  ខ្មោចក៏ធ្វើអោយបុរស​នោះដួលប្រកាច់ប្រកិន‌​ហើយវាចេញទៅ​ទាំង​ស្រែកយ៉ាងខ្លាំងផង។‌​២៧  មនុស្សម្នាទាំងអស់ភ័យ​ស្រឡាំងកាំង​គេនិយាយគ្នាទៅវិញទៅមកថា៖​«ម្តេចក៏អស្ចារ្យម៉្លេះ!​លោកបង្រៀនតាមរបៀបថ្មី​ប្រកបដោយអំណាច។​លោកបញ្ជាទៅខ្មោច​ហើយខ្មោចក៏ស្តាប់បង្គាប់លោក»។​២៨  ព្រះកិត្តិ​នាមរបស់ព្រះយេស៊ូល្បីខ្ចរខ្ចាយ​ពាសពេញតំបន់​កាលីឡេទាំងមូល​។ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកជំងឺជាច្រើនអោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៨.១៤-១៥​  លូកា  ៤.  ៣៨-៤១) ‌២៩  ព្រះយេស៊ូ​និង​សាវ័ក*‌នាំគ្នាចេញពីសាលា​ប្រជុំ*​ទៅផ្ទះលោកស៉ីម៉ូន​និង​លោកអន់ដ្រេ​លោកយ៉ាកុប‌​និង‌​លោកយ៉ូហាន​ក៏ទៅជាមួយ​ដែរ។​៣០  ម្តាយក្មេករបស់លោកស៉ីម៉ូនកំពុងតែ​គ្រុន​សំរាន្តនៅលើគ្រែ។​ពេលព្រះយេស៊ូយាង​ទៅដល់​គេទូលព្រះអង្គភ្លាមថា​គាត់ឈឺ។​៣១  ព្រះអង្គយាងចូលទៅជិត‌​ចាប់ដៃគាត់អោយ​ក្រោកឡើង  គាត់ក៏បាត់គ្រុន​ ហើយបំរើភ្ញៀវ។ ៣២  លុះដល់ល្ងាច​‌​ក្រោយពេលថ្ងៃលិច​‌​គេនាំ​អ្នកជំងឺ‌  និង  មនុស្សខ្មោចចូលទាំងអស់​មករកព្រះ​យេស៊ូ។​៣៣  អ្នកក្រុងទាំងប៉ុន្មានមកផ្តុំគ្នានៅមាត់​ទ្វារក្រុង។​៣៤  ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សជាច្រើន​នាក់‌ដែលមានជំងឺផ្សេងៗ​អោយបានជាសះស្បើយ​ហើយ​ព្រះអង្គ​ដេញ​ខ្មោច​ជាច្រើន​ចេញ​ពី​មនុស្ស​ផង​ព្រះអង្គមិនអនុញ្ញាតអោយខ្មោចនិយាយជា​ដាច់ខាត ​ពីព្រោះ​ពួកវាដឹងឋានៈរបស់ព្រះអង្គ។ ព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញពីក្រុងកាផានុម (ម៉ាថាយ  ៤.  ២៣    លូកា  ៤.  ៤១-៤៤‌) ‌៣៥  ព្រឹកឡើង‌​កាលងងឹតនៅឡើយ​‌ព្រះយេស៊ូ​តើនឡើង​‌ទ្រង់យាងចេញពីផ្ទះ​ទៅកន្លែងមួយ​ស្ងាត់​ហើយអធិស្ឋាន*នៅទីនោះ។​៣៦‌លោក​ស៉ីម៉ូន  និង  អ្នកដែលនៅជាមួយគាត់​នាំគ្នាតាមរក​ព្រះអង្គ។​៣៧  លុះបានជួបហើយ​គេទូលថា៖​‌«គេខំស្វែងរកលោកគ្រប់ៗគ្នា»។​៣៨  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលតបទៅគេថា៖​«យើងត្រូវនាំគ្នា​ទៅភូមិឯទៀតៗដែលនៅជិតនេះ​ខ្ញុំត្រូវប្រកាស​ដំណឹងល្អ*នៅទីនោះដែរ​ដ្បិតខ្ញុំចេញមក​ដើម្បី​បំពេញការនេះឯង»។​‌​ ៣៩  ព្រះអង្គ​យាង​ទៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង​ក្នុង​ស្រុក​កាលីឡេ​‌ហើយប្រកាសដំណឹងល្អ*នៅតាម​សាលា​ប្រជុំ*ទាំងឡាយ​ ‌ព្រមទាំងដេញខ្មោចចេញពី​មនុស្សផង។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សឃ្លង់ម្នាក់អោយជា (ម៉ាថាយ  ៨.  ១-៤‌  លូកា  ៥.  ១២-១៦) ‌‌៤០  មាន​មនុស្ស​ឃ្លង់​ម្នាក់​ចូល​មក​រក​ព្រះយេស៊ូ‌​គាត់លុតជង្គង់​ទូលអង្វរព្រះអង្គថា៖​«ប្រសិនបើ​លោកមិនយល់ទាស់ទេគ​សូមប្រោសខ្ញុំប្របាទ​អោយបានជាស្អាតបរិសុទ្ធ*ផង»។​៤១  ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះ​ហប្ញ​ទ័យ​អាណិត​អាសូរ​គាត់ឃ​ពន់​ពេក​ណាស់​ព្រះអង្គក៏លូកព្រះហស្តទៅពាល់គាត់​ទាំង​មានព្រះបន្ទូលថា៖‌​«ខ្ញុំយល់ព្រមហើយ​ចូរអោយ​បានជាស្អាតបរិសុទ្ធចុះ!»។​៤២  មនុស្សឃ្លង់ក៏បាន​ជាស្អាតបរិសុទ្ធភ្លាម។‌​៤៣  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូ​ដេញគាត់អោយចេញទៅភ្លាម​ទាំងមានព្រះ​បន្ទូលយ៉ាងតឹងរ៊ឹងថា៖​៤៤‌«ចូរប្រយ័ត្នអោយមែន​ទែន​កុំនិយាយហេតុការណ៍នេះប្រាប់អោយនរណា​ដឹងឡើយ!​ផ្ទុយទៅវិញ​ត្រូវទៅបង្ហាញខ្លួនដល់​លោកបូជាចារ្យ*​រួចថ្វាយតង្វាយ​ដូចលោក​ម៉ូសេ*បានបង្គាប់ទុក‌​ដើម្បីជាសក្ខីភាព​បញ្ជាក់​ថាអ្នកបានជាស្អាតបរិសុទ្ធមែន»។​៤៥  ប៉ុន្តែ‌​បុរស​នោះចេញទៅ‌ប្រកាស​និង​ផ្សព្វផ្សាយរឿងនេះ​នៅគ្រប់កន្លែងអោយគេដឹង។​ហេតុនេះហើយ​បានជាព្រះយេស៊ូមិនអាចយាងចូលទីក្រុង​ដូចពី​មុនបានទៀតឡើយ​គឺ​ព្រះអង្គគង់នៅតែខាងក្រៅ​ទីក្រុង​ត្រង់កន្លែងស្ងាត់ៗ​‌ហើយមានមនុស្សពី​គ្រប់ទិសទី  នាំគ្នាមកគាល់​ព្រះអង្គ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វិនម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៩.  ១-៨‌  លូកា  ៥.  ១៧-២៦)​ ‌ ==ជំពូកទី២== ១  ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក​  ព្រះយេស៊ូយាង​ ២ ត្រឡប់មកក្រុងកាផានុមវិញ​ហើយ​អ្នកស្រុកឮដំណឹងថា​ព្រះអង្គគង់នៅក្នុងផ្ទះ។​២  មានមនុស្សយ៉ាងច្រើន​មកមូលផ្តុំគ្នាកកកុញ​គ្មានសល់កន្លែងណាសោះឡើយ​សូម្បីតែនៅមាត់​ទ្វារផ្ទះក៏គ្មានសល់ដែរ។​ព្រះយេស៊ូថ្លែងព្រះបន្ទូល​អោយគេស្តាប់។‌​៣  មានបុរសបួននាក់សែងមនុស្ស​ខ្វិនដៃ​ខ្វិនជើងម្នាក់មករកព្រះអង្គ។​៤  ប៉ុន្តែ​ដោយមានមនុស្សច្រើនពេក‌​គេពុំអាចនាំមនុស្ស​ខ្វិននោះទៅជិតព្រះយេស៊ូបានឡើយ។‌​ដូច្នេះ​គេ​ក៏ចោះដំបូលផ្ទះ‌​ចំពីលើកន្លែងដែលព្រះអង្គគង់​ហើយសំរូតមនុស្សខ្វិននៅលើគ្រែស្នែង​ចុះតាម​ប្រឡោះមក។​៥  កាលព្រះយេស៊ូឈ្វេងយល់ជំនឿ​របស់អ្នកទាំងនោះ‌​ ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅ​កាន់អ្នកពិការថា៖​«កូនអើយ!​‌ខ្ញុំអត់ទោសអោយ​អ្នកបានរួចពីបាបហើយ»។​៦  ពួកបណ្ឌិតខាង​វិន័យខ្លះ​ដែលអង្គុយនៅទីនោះ​រិះគិតក្នុងចិត្តថា៖​៧  «ហេតុ​ដូចម្តេច​បានជា​អ្នកនេះ​ហ៊ាន​ប្រមាថ​ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដោយពោលពាក្យស្មើនឹងព្រះអង្គបែប​នេះ?​ក្រៅពីព្រះជាម្ចាស់មួយព្រះអង្គ​តើនរណា​អាច​អត់​ទោស​មនុស្ស​    អោយ​រួច​ពី​បាប​បាន!»​។​៨​ព្រះយេស៊ូឈ្វេងយល់ចិត្តគំនិតរបស់គេភ្លាម‌​ទ្រង់​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នក​រាល់គ្នារិះគិតដូច្នេះ?​៩  បើខ្ញុំប្រាប់អ្នកពិការនេះ​ថា​‌"ខ្ញុំអត់ទោសអោយអ្នកបានរួចពីបាបហើយ"​ឬថា‌​"ចូរក្រោកឡើង​យកគ្រែស្នែងរបស់អ្នក​ដើរទៅចុះ"​‌តើឃ្លាមួយណាស្រួលនិយាយជាង?​១០  ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំចង់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងថាបុត្រមនុស្ស​មាន​អំណាច​នឹង​អត់​ទោស​អោយ​មនុស្ស​នៅ​លើ​ផែនដីនេះ​រួចពីបាបបាន»។​‌ព្រះអង្គងាកទៅរក​អ្នកខ្វិន‌​ហើយមានព្រះបន្ទូលថា៖​១១‌«ចូរក្រោក​ឡើង‌​ យក​គ្រែ​ស្នែង​របស់​អ្នក​ដើរ​ទៅ​ផ្ទះ​វិញ​ទៅ!»។​១២​មនុស្សខ្វិនក៏ក្រោកឈរឡើងភ្លាម​‌យកគ្រែស្នែងរបស់ខ្លួន​ដើរកាត់មុខមនុស្សទាំង​អស់ចេញទៅ​ធ្វើអោយគេគ្រប់គ្នាស្ញប់ស្ញែងយ៉ាង​ខ្លាំង​ហើយលើកតម្កើងសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់​‌​ទាំងពោលថា៖​«យើងមិនដែលបានឃើញ​ការអស្ចារ្យណាមួយ​ដូចពេលនេះឡើយ!»។ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅលោកលេវី (ម៉ាថាយ  ៩.៩-១៣​  លូកា  ៥.២៧-៣២) ១៣​  ព្រះយេស៊ូយាងតាមឆ្នេរសមុទ្រកាលីឡេម្តង​ទៀត។​បណ្តាជនទាំងមូលនាំគ្នាមករកព្រះអង្គ​ព្រះអង្គក៏បង្រៀនពួកគេ។​‌​១៤  កាលព្រះអង្គយាង​កាត់តាមនោះ​ទ្រង់ទតឃើញលោកលេវី‌​ជាកូន​របស់លោកអាល់ផាយ​អង្គុយនៅកន្លែងយកពន្ធ។‌​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«សុំអញ្ជើញ​មកតាមខ្ញុំ»។​លោកលេវីក៏ក្រោកឡើង​ដើរតាម​ព្រះអង្គទៅ។​ ១៥  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូសោយព្រះស្ងោយនៅ​ផ្ទះលោកលេវី។​មានអ្នកទារពន្ធ*​ព្រមទាំង​មនុស្សបាបជាច្រើន​មករួមតុជាមួយព្រះអង្គ​និង​ពួកសាវ័ក*។​មានមនុស្សប្រភេទនោះច្រើននាក់​បានមកតាមព្រះអង្គ។​១៦‌ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យពី​គណៈផារីស៉ី*​ឃើញ​ព្រះយេស៊ូ​សោយ​ព្រះស្ងោយ​ជាមួយអ្នកទាំងនោះ​គេនិយាយទៅកាន់ពួកសាវ័ក​ថា៖‌​«ហេតុអ្វីបានជាលោកបរិភោគជាមួយអ្នក​ទារពន្ធ‌‌​និង‌​ជាមួយមនុស្សបាប?»។​១៧  ព្រះ​យេស៊ូបានឮគេនិយាយដូច្នេះ‌​ក៏មានព្រះបន្ទូល​ថា៖  ​«មនុស្សមានសុខភាពល្អមិនត្រូវការគ្រូពេទ្យ​ឡើយ​មានតែអ្នកជំងឺប៉ុណ្ណោះដែលត្រូវការ។​ខ្ញុំ​មិនមែនមករកមនុស្សសុចរិតទេ​គឺខ្ញុំមករកមនុស្ស​បាបវិញ»។ អំពីការតមអាហារ​ (ម៉ាថាយ  ៩.  ១៤-១៧‌  លូកា  ៥  .៣៣-៣៨‌) ​១៨  ថ្ងៃមួយ‌​ពួកសិស្សរបស់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត‌​និង‌  ពួកសិស្សខាងគណៈផារីស៉ី​នាំគ្នាតមអាហារ។​ពួកគេមកទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖​«សិស្សរបស់​លោកយ៉ូហាន‌​និង‌​សិស្សខាងគណៈផារីស៉ី*​តម​អាហារ​ចុះហេតុដូចម្តេចបានជាសិស្សរបស់លោក​មិនតមដូច្នេះ?»។​១៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«ក្នុងពិធីមង្គលការ​នៅពេលកូន​កំឡោះនៅជាមួយ​តើភ្ញៀវអាចតមអាហារកើត​ឬ?។​ទេ!​ដរាបណាកូនកំឡោះនៅជាមួយ​គេ​មិនអាចតមអាហារបានឡើយ។​២០  ថ្ងៃក្រោយ​ពេលគេចាប់ស្វាមីយកទៅ‌​‌ទើបភ្ញៀវទាំងនោះ​តមអាហារ។​‌២១  ពុំដែលមាននរណាយកក្រណាត់​ថ្មីមកប៉ះសម្លៀកបំពាក់ចាស់ឡើយ​បើធ្វើដូច្នេះ​‌ក្រណាត់ថ្មី​នឹង​បណ្តាល​អោយ​សម្លៀកបំពាក់​ចាស់​រហែកលើសដើមទៅទៀត។​២២  ពុំដែលមាន​នរណាច្រកស្រាទំពាំងបាយជូរថ្មី​ទៅក្នុងថង់ស្បែក​ចាស់ឡើយ​បើធ្វើដូច្នោះ​ស្រានឹងធ្វើអោយថង់​ស្បែកនោះធ្លាយ​បណ្តាលអោយខូចទាំងស្រា‌​ទាំង​ថង់ស្បែកជាមិនខាន។‌​‌​ត្រូវច្រកស្រាថ្មីទៅក្នុង​ថង់ស្បែកថ្មី។ ព្រះយេស៊ូមានអំណាចលើថ្ងៃសប្ប័ទ (ម៉ាថាយ  ១២.  ១-៨‌    លូកា  ៦.  ១-៥)​ ២៣  មានថ្ងៃមួយជាថ្ងៃសប្ប័ទ*‌​ព្រះយេស៊ូ​យាងកាត់វាលស្រែ​សាវ័ក*របស់ព្រះអង្គនាំគ្នា​ដើរបណ្តើរ‌​បូតកួរស្រូវបណ្តើរ។​២៤  ពួកខាង​គណៈផារីស៉ី*ទូលព្រះយេស៊ូថា៖​«សូមលោក​មើលចុះ​ហេតុអ្វីបានជាសិស្សរបស់លោកធ្វើការ​ដែលបញ្ញត្តិហាមមិនអោយធ្វើ​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ​ដូច្នេះ?»។​២៥  ព្រះយេស៊ូតបទៅគេវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរមានអត្ថបទមួយស្តីអំពីការដែលព្រះបាទដាវីឌ​និង​បរិពារបានប្រព្រឹត្ត​នៅពេលឃ្លាន‌​ហើយត្រូវការអាហារបរិភោគ។​២៦  នៅសម័យ​នោះ​លោកអប៊‌ីយ៉ាថារធ្វើជាមហាបូជាចារ្យ*។​ព្រះបាទដាវីឌ​បានចូលទៅក្នុងដំណាក់របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់​យកនំបុ័ងដែលគេតាំងថ្វាយព្រះជាម្ចាស់មក​សោយ‌​ព្រមទាំងចែកអោយពួកបរិពារបរិភោគ​ទៀតផង។​‌​តាមវិន័យ*​មានតែពួកបូជាចារ្យ*​ប៉ុណ្ណោះ​ដែលមានសិទ្ធិបរិភោគនំបុ័ងនោះ។​តើ​អ្នករាល់គ្នា​មិន​ដែល​អានអ​ត្ថបទ​នោះ​ទេ​ឬ!»។‌‌​២៧  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ទៅ​គេ​ទៀត​ថា៖​«ព្រះជាម្ចាស់បានបង្កើតថ្ងៃសប្ប័ទ​ដើម្បីជា​ប្រយោជន៍ដល់មនុស្ស​ព្រះអង្គមិនបានបង្កើត​មនុស្ស​ដើម្បីអោយបំរើថ្ងៃសប្ប័ទឡើយ។​‌២៨‌ហេតុនេះហើយបានជាបុត្រមនុស្ស*​ជាម្ចាស់​លើថ្ងៃ​សប្ប័ទ»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សស្វិតដៃម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាថាយ  ១២.  ៩-១៤​    លូកា  ៦.  ៦-១១) ==ជំពូកទី៣== ១  ព្រះយេស៊ូយាងចូលទៅសាលាប្រជុំ* ៣ ម្តងទៀត​នៅទីនោះ  មានបុរសម្នាក់​ស្វិតដៃម្ខាង។​២  ពួកគេតាមមើលព្រះយេស៊ូ​ក្រែងលោព្រះអង្គប្រោសបុរសនេះអោយជា​នៅ​ថ្ងៃសប្ប័ទ*​ក្នុងគោលបំណងចោទប្រកាន់ព្រះ​អង្គ។​៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅកាន់បុរស​ស្វិតដៃនោះថា៖​«ចូរក្រោកឡើង​មកឈរនៅ​កណ្តាលគេឯណេះ!»។‌​៤‌  បន្ទាប់មក​‌ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលសួរទៅគេថា៖​«នៅថ្ងៃសប្ប័ទ​តើវិន័យអនុញ្ញាតអោយធ្វើអំពើល្អ​ឬ​ធ្វើអំពើ​អាក្រក់?‌​‌តើត្រូវសង្គ្រោះមនុស្ស​ឬ​ប្រហារជីវិត​ចោល?»។​  ពួកគេនៅស្ងៀមទាំងអស់គ្នា។​៥  ព្រះ​យេស៊ូ​បែរ​ព្រះ​ភ័ក្ត្រ​ទត​មើល​ទៅ​អ្នក​ដែល​នៅជុំវិញ​ទាំងព្រះពិរោធ​ហើយព្រះអង្គព្រួយ​ព្រះហប្ញទ័យ​ព្រោះគេមានចិត្តរឹងរូស។​ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅកាន់បុរសស្វិតដៃនោះថា៖​«ចូរ​លាតដៃមើល៍!»។​បុរសនោះលាតដៃ‌‌​ហើយ​ដៃរបស់គាត់ក៏បានជាដូចដើមវិញ។​៦  ពួកខាង​គណៈផារីស៉ី*ចេញពីសាលាប្រជុំ*​ហើយទៅ​ពិគ្រោះជាមួយបក្សពួកស្តេចហេរ៉ូដភ្លាម​ដើម្បី​រកមធ្យោបាយធ្វើគុត​ព្រះយេស៊ូ។ មហាជនមកតាមព្រះយេស៊ូ ៧  ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​ចេញ​ទៅ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​កាលីឡេជាមួយពួកសាវ័ក*។​មានបណ្តាជនជា​ច្រើននាំគ្នាទៅតាមព្រះអង្គ​អ្នកទាំងនោះមកពី​ស្រុកកាលីឡេ​ស្រុកយូដា​៨‌  ក្រុងយេរូសាឡឹម​ស្រុកអ៉ីឌុំមេ​តំបន់ត្រើយខាងនាយទន្លេយ័រដាន់‌​ព្រមទាំងតំបន់ជុំវិញក្រុងទីរ៉ូស​និង​ក្រុងស៉ីដូន។​បណ្តាជនមកតាមព្រះយេស៊ូច្រើនយ៉ាងនេះ​ព្រោះ​បានឮគេ​និយាយ​អំពី​កិច្ចការ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​ព្រះ​អង្គធ្វើ។​៩  ព្រះយេស៊ូប្រាប់ពួកសាវ័ក*អោយ​រៀបចំទូកមួយថ្វាយព្រះអង្គ​ក្រែងបណ្តាជន​ប្រជ្រៀតគ្នាចោមរោមព្រះអង្គ​‌១០  ដ្បិតមានអ្នក​ជំងឺជាច្រើនខំប្រឹងសំរុកចូលមកជិត‌​ដើម្បីពាល់​ព្រះអង្គ​ព្រោះព្រះអង្គបានប្រោសមនុស្សជាច្រើន​អោយបានជា។​១១  ម៉្យាងទៀតពេលខ្មោចឃើញ​ព្រះអង្គ​វាក្រាបចុះនៅទៀបព្រះបាទា​ហើយ​ស្រែកឡើងថា៖​«ព្រះអង្គជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះ​ជាម្ចាស់»។​១២  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូបានគំរាមកំហែង​វាយ៉ាងម៊ឺងម៉ាត់​‌មិនអោយនិយាយប្រាប់គេថា​ព្រះអង្គជានរណា​ឡើយ។ ព្រះយេស៊ូតែងតាំងគ្រីស្តទូត  ១២  រូប (ម៉ាថាយ  ១០.  ១-៤‌    លូកា  ៦.  ១២-១៦) ‌‌១៣  បន្ទាប់មក​‌ព្រះយេស៊ូយាងឡើងទៅលើភ្នំ។‌​ព្រះអង្គ​បាន​ត្រាស់ហៅ​អស់​អ្នក​ដែល​ព្រះអង្គ​សព្វ​ព្រះហប្ញទ័យជ្រើសរើស‌​ហើយអ្នកទាំងនោះក៏ចូល​មកគាល់ព្រះអង្គ។​‌១៤  ព្រះអង្គតែងតាំងសាវ័ក​ដប់ពីររូប​អោយគេនៅជាមួយព្រះអង្គ​និង​ដើម្បី‌​ចាត់គេអោយទៅប្រកាសដំណឹងល្អ​១៥  ទាំងអោយ​គេ​មាន​អំណាច​ដេញ​អារក្ស​ថែម​ទៀត​ផង។​‌១៦  ព្រះអង្គបានតែងតាំងអ្នកដប់ពីររូបនេះ​គឺ‌​ស៉ីម៉ូនដែលទ្រង់ដាក់ឈ្មោះថា​ពេត្រុស/សិលា‌​១៧  យ៉ាកុបជាកូនរបស់លោកសេបេដេ​និង​យ៉ូហាន​ជាប្អូនរបស់គាត់​‌ដែលព្រះយេស៊ូដាក់ឈ្មោះថា​"បោណើកែស"​ប្រែថា​"អ្នកដែលមានចិត្តខ្លាំងដូច​ផ្គរលាន់"​១៨  អន់ដ្រេ​ភីលីព​បាថូឡូមេ​ម៉ាថាយ​ថូម៉ាស​យ៉ាកុបជាកូនអាល់ផាយ​ថាដេ​ស៉ីម៉ូន​ជាអ្នកជាតិនិយម‌​‌‌១៩  និង‌  យូដាសអ៉ីស្ការីយ៉ុតជា​អ្នកក្បត់​ព្រះអង្គ។ ព្រះញាតិវង្សរបស់ព្រះយេស៊ូមកនាំព្រះអង្គយកទៅវិញ ‌‌២០  កាល​ព្រះយេស៊ូ​យាង​ត្រឡប់​មក​ផ្ទះ​វិញ‌​បណ្តាជនជួបជុំគ្នាសាជាថ្មី​ជាហេតុនាំអោយ​ព្រះអង្គ‌​និង‌​ពួកសាវ័ក*‌រកពេលបរិភោគមិនបាន​សោះ។​២១  ព្រះញាតិវង្សរបស់ព្រះអង្គឮដំណឹង​នេះ​ក៏នាំគ្នាធ្វើដំណើរមក​ដើម្បីចាប់ព្រះអង្គទៅ​វិញ‌​‌‌ ព្រោះគេថា  ព្រះអង្គវង្វេងស្មារតី​ហើយ។ ព្រះយេស៊ូឆ្លើយតបនឹងពួកអ្នកចោទប្រកាន់ព្រះអង្គ (ម៉ាថាយ  ១២.  ២២-៣២‌    លូកា  ១១.  ១៤-២៣  ;‌  ១២.  ១០) ‌‌២២  ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​ដែលចុះមកពីក្រុង​យេរូសាឡឹម​និយាយថា៖​«អ្នកនេះមានបេលសេ​ប៊ូល‌ជាស្តេចខ្មោចនៅក្នុងខ្លួន‌​គាត់អាចដេញ​ខ្មោច​ដូច្នេះ​ព្រោះស្តេចខ្មោចប្រគល់អំណាច​អោយ»។​២៣  ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅគេមក​‌រួចមានព្រះបន្ទូល​ជាប្រស្នាថា៖​«តើមារ*សាតាំងអាចដេញមារ​សាតាំងដូចម្តេចកើត?​២៤  ប្រសិនបើពលរដ្ឋ​ក្នុងនគរណាមួយបែកបាក់ទាស់ទែងគ្នាឯង​នគរ​នោះពុំអាចស្ថិតស្ថេរគង់វង្សតទៅមុខបានឡើយ។​២៥  ប្រសិនបើ​មាន​ក្រុមគ្រួសារ​មួយ​បែកបាក់​ទាស់​ទែងគ្នា​ក្រុមគ្រួសារនោះក៏ពុំអាចនៅស្ថិតស្ថេរគង់​វង្សបានដែរ។​២៦  ដូច្នេះ​ប្រសិនបើមារសាតាំង​‌‌‌ក្រោកឡើងប្រឆាំងនឹងខ្លួនឯង‌​បែកបាក់ទាស់ទែង​នឹងខ្លួនឯង​វាមិនអាចនៅស្ថិតស្ថេរគង់វង្សបាន​ឡើយ​គឺវាមុខជាត្រូវវិនាសមិនខាន។​២៧  គ្មាន​នរណាអាចចូលទៅក្នុងផ្ទះមនុស្សខ្លាំងពូកែ​‌ហើយ​ប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់គាត់បានឡើយ‌​គឺត្រូវ​តែចងមនុស្សខ្លាំងពូកែនោះជាមុនសិន‌​ទើបអាច​ប្លន់យកទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងផ្ទះគាត់បាន។​២៨  ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​បើមនុស្ស​លោកធ្វើអំពើបាប  និង  ​ពោលពាក្យប្រមាថព្រះជា​ម្ចាស់​ព្រះអង្គនឹងលើកលែងទោសទាំងអស់​។​២៩  រីឯ​អ្នក​ដែល​ពោល​ពាក្យ​ប្រមាថ​ព្រះ​វិញ្ញាណ​ដ៏​វិសុទ្ធវិញ​ព្រះអង្គមិនលើកលែងទោសសោះឡើយ​ដ្បិតអ្នកនោះមានទោសអស់កល្បជានិច្ច»។ ៣០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលដូច្នេះ​‌ព្រោះគេ​និយាយថាព្រះអង្គមានខ្មោចនៅក្នុងខ្លួន។ ព្រះញាតិវង្សដ៏ពិតប្រាកដរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ១២.  ៤៦-៥០‌    លូកា  ៨.  ១៩-២១) ‌‌៣១  ពេលនោះ​មាតា​និង​បងប្អូនរបស់ព្រះយេស៊ូ​មកដល់​ឈរនៅខាងក្រៅផ្ទះ​ហើយចាត់គេ​អោយចូលមកហៅព្រះអង្គ។​៣២  បណ្តាជនដែល​អង្គុយនៅជុំវិញព្រះយេស៊ូ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ​ម្តាយ​និង​បងប្អូនលោក​មករកលោក​នៅខាងក្រៅ!»។​៣៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបថា៖​«តើនរណាជាម្តាយខ្ញុំ?​‌នរណាជាបងប្អូន​ខ្ញុំ?»។​៣៤  ‌ព្រះអង្គទតមើលទៅមនុស្សដែលនៅ​ជុំវិញព្រះអង្គ‌​រួចមានព្រះបន្ទូលថា៖‌​«អ្នកទាំង​នេះហើយជាមាតា​និង​ជាបងប្អូនរបស់ខ្ញុំ​៣៥  ដ្បិត​អ្នកណាប្រព្រឹត្តតាមព្រះហប្ញទ័យព្រះជាម្ចាស់​អ្នក​នោះជាបងប្អូនប្រុសស្រី​  និង  ជាម្តាយ​របស់ខ្ញុំ»។ ប្រស្នាអំពីពូជស្រូវ‌ (ម៉ាថាយ  ១៣.  ១-៩    ‌លូកា  ៨.  ៤-៨) ==ជំពូកទី៤== ១  ព្រះ​យេស៊ូ​ចាប់​ផ្តើម​បង្រៀន​បណ្តាជន ៤ នៅតាមឆ្នេរសមុទ្រម្តងទៀត។​‌‌‌​‌មាន​បណ្តាជនច្រើនកុះករនាំគ្នាមករកព្រះអង្គ​‌​ព្រះអង្គ​ក៏យាងចុះទៅគង់ក្នុងទូកមួយ​នៅក្បែរមាត់ច្រាំង​រីឯបណ្តាជនអង្គុយនៅលើគោក​តាមឆ្នេរសមុទ្រ។​២  ព្រះអង្គប្រើពាក្យប្រស្នា​បង្រៀនគេអំពីសេចក្តី​ជាច្រើន។​ព្រះអង្គបង្រៀនគេថា៖​៣  ‌«ចូរស្តាប់​មានបុរសម្នាក់ចេញទៅព្រោះស្រូវ។​៤  ពេលគាត់​ព្រោះ‌​មានគ្រាប់ពូជខ្លះធ្លាក់ទៅលើផ្លូវ‌​ហើយសត្វ​មកចឹកស៉ីអស់ទៅ។​៥  មានគ្រាប់ពូជខ្លះទៀតធ្លាក់​ទៅលើកន្លែងមានថ្ម‌ពុំសូវមានដី‌​គ្រាប់ពូជក៏ដុះ​ឡើងភ្លាម‌​ព្រោះដីមិនជ្រៅ។​៦  លុះដល់ថ្ងៃក្តៅ‌​ពន្លកដែលដុះឡើងនោះ​ក៏ក្រៀមស្វិតអស់ទៅ​ព្រោះប្ញសចាក់មិនបានជ្រៅ។​៧  មានគ្រាប់ពូជខ្លះ​ទៀតធ្លាក់ទៅលើដីដែលមានបន្លា។​បន្លាក៏ដុះ​ឡើង‌រួបរឹតស្រូវ​មិនអោយបង្កើតផលបានឡើយ។​៨  គ្រាប់ពូជឯទៀតៗ​ធ្លាក់ទៅលើដីមានជីជាតិល្អ‌​គ្រាប់ពូជក៏ដុះឡើង​ហើយលូតលាស់​បង្កើតផល​‌ខ្លះអោយផលមួយជាសាមសិប​ខ្លះទៀតអោយ​មួយជាហុកសិប‌​និង​ខ្លះទៀតមួយជាមួយរយ»។​‌៩  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​«អស់អ្នក​ដែលឮពាក្យនេះ  សូមយកទៅ​ពិចារណាចុះ!»។ ​១០‌កាលព្រះយេស៊ូគង់នៅដាច់ឡែកពីបណ្តាជន‌​អស់អ្នកដែលនៅជាមួយព្រះអង្គ​និង​សាវ័កទាំង​ដប់ពីររូប‌​ទូលសួរព្រះអង្គអំពីពាក្យប្រស្នាទាំង​នោះ។​១១  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«ព្រះ​ជាម្ចាស់​បាន​ប្រោស​ប្រទាន​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​យល់​គំរោង​ការ​ដ៏​លាក់​កំបាំង​នៃ​ព្រះរាជ្យ*​របស់​ព្រះ​អង្គ។​‌​រីឯអ្នកដទៃ​គេឮសេចក្តីទាំងអស់ជាពាក្យ​ប្រស្នាវិញ។​‌​១២‌ដូច្នេះ​‌ទោះបីគេខំប្រឹងមើល‌​ក៏ពុំ​ឃើញ​‌​គេខំប្រឹងស្តាប់‌  ក៏ពុំយល់ដែរ‌​ក្រែងលោគេ​ប្រែចិត្តគំនិត​ហើយព្រះជាម្ចាស់នឹងអត់ទោស​អោយ​គេ​ង»។ ១៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«បើ​អ្នករាល់គ្នាមិនយល់ប្រស្នានេះផង‌​ធ្វើម្តេចអោយ​អ្នករាល់គ្នាយល់ប្រស្នាឯទៀតៗបាន!​១៤  អ្នក​ព្រោះស្រូវ‌​សាបព្រោះព្រះបន្ទូល​១៥  មនុស្សខ្លះ​ប្រៀបបីដូចជាផ្លូវ‌​ដែលព្រះបន្ទូលបានធ្លាក់ទៅ​លើ‌​កាលបានស្តាប់ព្រះបន្ទូលហើយ​មារសាតាំង*​ក៏មកឆក់យកព្រះបន្ទូល​ដែលបានព្រោះក្នុងចិត្តគេ​ទៅភ្លាម។​១៦  មនុស្សដែលបានទទួលគ្រាប់ពូជនៅ​លើដីមានថ្មក៏ដូច្នោះដែរ‌​កាលបានស្តាប់ព្រះបន្ទូល​ហើយ​គេទទួលយកភ្លាម​ដោយអំណរ​១៧  ប៉ុន្តែ‌​គេពុំទុកអោយព្រះបន្ទូលចាក់ប្ញស​នៅក្នុងខ្លួនគេ​ឡើយ‌‌​‌គឺគេជាប់ចិត្តតែមួយភ្លែត។​លុះដល់មាន​ទុក្ខវេទនា​ឬ‌​ត្រូវគេបៀតបៀនព្រោះតែព្រះបន្ទូល​គេក៏បោះបង់ចោលជំនឿភ្លាម។​១៨  មនុស្សខ្លះ​ទទួលគ្រាប់ពូជនៅលើដីដែលមានបន្លា​ គេបាន​ស្តាប់ព្រះបន្ទូលដែរ​‌​‌‌​១៩  ប៉ុន្តែ​ការខ្វល់ខ្វាយអំពីជីវិត​រស់នៅក្នុងលោកីយ៍‌‌‌​‌​ចិត្តលោភលន់ចង់បានទ្រព្យ​សម្បត្តិ​និង​ចិត្តប៉ងប្រាថ្នាផ្សេងៗ​រឹបរួតព្រះបន្ទូល​មិនអោយបង្កើតផលបានឡើយ។​២០  រីឯអ្នកដែល​បានទទួលគ្រាប់ពូជនៅលើដីមានជីជាតិល្អ​កាល​បានស្តាប់ព្រះបន្ទូលហើយ‌​ក៏ទទួលយកបង្កបង្កើត​ផល​អ្នកខ្លះបានមួយជាសាមសិប​អ្នកខ្លះបានមួយ​ជាហុកសិប‌‌​ អ្នកខ្លះទៀតបានមួយជាមួយរយ»។ ប្រស្នាអំពីចង្កៀង (ម៉ាថាយ  ៥.១៥​លូកា  ៨.  ១៦-១៨) ‌‌‌២១  បន្ទាប់មក​‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​ថា៖​«គេមិនដែលអុជចង្កៀង​ហើយយកធុង​គ្របពីលើ​ឬ‌​យកទៅដាក់ក្រោមគ្រែឡើយ។​គេ​តែងយកចង្កៀង​ទៅដាក់លើជើងចង្កៀងវិញ។​២២  គ្រប់ការលាក់កំបាំង​នឹងត្រូវបើកអោយគេដឹង​ហើយគ្រប់អាថ៌កំបាំង​ក៏នឹងត្រូវលេចមកអោយ​មនុស្សគ្រប់គ្នាឃើញច្បាស់ដែរ។​២៣  អ្នកណាឮ​ពាក្យនេះ‌​សូមយកទៅពិចារណាចុះ!»។​២៤  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នា​ប្រុងប្រយ័ត្ន​នឹង​សេចក្តី​ដែល​អ្នករាល់គ្នា​ស្តាប់​នេះ​អោយមែនទែន។​ព្រះជាម្ចាស់នឹងវាល់អោយអ្នក​រាល់គ្នា​តាមរង្វាល់ដែលអ្នករាល់គ្នាវាល់អោយ​អ្នកដទៃ‌​ហើយព្រះអង្គនឹងបន្ថែមអោយអ្នករាល់​គ្នា​២៥  ព្រោះអ្នកណាមានហើយ​ព្រះជាម្ចាស់​នឹងប្រទានអោយថែមទៀត​តែអ្នកណាដែលគ្មាន​ព្រះអង្គនឹងហូតយកអ្វីៗដែលអ្នកនោះមានផង»។ ប្រស្នាអំពីគ្រាប់ពូជដុះ ២៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖‌​‌​«ព្រះ​រាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់​ប្រៀបបីដូចជាបុរសម្នាក់​ព្រោះស្រូវនៅក្នុងស្រែរបស់ខ្លួន។​‌២៧  ទោះបីគាត់​ដេកក្តី‌​ក្រោកក្តី‌‌​យប់ក្តី​ថ្ងៃក្តី​គ្រាប់ពូជនៅតែមាន​ពន្លកដុះឡើង​ដោយគាត់ពុំបានដឹងថា​គ្រាប់ពូជ​នោះដុះរបៀបណាឡើយ​២៨  ដ្បិតដីធ្វើអោយពូជ​បង្កើតផលដោយខ្លួនឯង‌​ដំបូងមានពន្លកលេច​ឡើង​‌បន្ទាប់មក​ក៏បែកជាកួរ​ហើយចេញជាគ្រាប់​ស្រូវ។​‌‌‌​២៩  លុះស្រូវទុំ​គេយកកណ្តៀវមកច្រូត​ដ្បិតដល់រដូវចំ​រូតហើយ»។ ប្រស្នាអំពីគ្រាប់ពូជល្អិត (ម៉ាថាយ  ១៣.  ៣១-៣២,  ៣៤    ​លូកា  ១៣.  ១៨-១៩) ‌‌៣០  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«តើយើង​ប្រដូចព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់ទៅនឹងអ្វី?​តើ​យើងយកប្រស្នាណា​មកប្រដូចនឹងព្រះរាជ្យរបស់​ព្រះអង្គ?​៣១  ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់ប្រៀបបី​ដូចជាគ្រាប់ពូជម៉្យាង​កាលគេព្រោះលើដី​‌គ្រាប់​ពូជនោះល្អិតជាងគេទាំងអស់ក្នុងលោក។​៣២  លុះ​ព្រោះរួចហើយ‌​គ្រាប់ពូជនោះក៏ដុះឡើងធំជាង​ដំណាំឯទៀតៗ​ព្រមទាំងបែកមែកសាខាមានម្លប់​អោយបក្សាបក្សីមកធ្វើសំបុកជ្រកអាស្រ័យ»។ ៣៣  ព្រះយេស៊ូតែងប្រកាសព្រះបន្ទូល​ដោយ​ប្រើជាពាក្យប្រស្នារបៀបនេះ‌​តាមតែគេអាច​យល់បាន។​៣៤  ព្រះអង្គតែងមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​សុទ្ធតែជាពាក្យប្រស្នា​‌​ប៉ុន្តែ​ពេលនៅដាច់ឡែក​ពីបណ្តាជន​ ​ព្រះអង្គបកស្រាយទាំងអស់​ប្រាប់ពួក​សាវ័ក*។ ព្រះយេស៊ូធ្វើអោយរលកស្ងប់ (ម៉ាថាយ  ៨.  ២៣-២៧​    លូកា  ៨.  ២២-២៥) ‌‌៣៥  នៅល្ងាចថ្ងៃដដែលនោះ​ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅពួកសាវ័ក*ថា៖​«យើងនាំគ្នាឆ្លង​ទៅត្រើយម្ខាង»។​៣៦  ពួកសាវ័កក៏ចេញពីបណ្តា​ជន​ហើយអុំទូកដែលមានព្រះយេស៊ូគង់នៅក្នុង​នោះ​ដោយមានទូកឯទៀតៗទៅជាមួយដែរ។​៣៧‌  ​ស្រាប់តែមានខ្យល់ព្យុះបក់បោកមកយ៉ាងខ្លាំង‌​ហើយរលកក៏បោកប៉ះនឹងទូក​បណ្តាលអោយទឹក​ចូលស្ទើរពេញ។​៣៨  រីឯព្រះយេស៊ូវិញ​ព្រះអង្គផ្ទំ​លក់លើខ្នើយ​នៅកន្សៃទូក។​ពួកសាវ័កដាស់​ព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ‌​‌យើងស្លាប់ឥឡូវហើយ!‌​លោកមិនអើពើទេឬ?»។​៣៩  ព្រះយេស៊ូតើន​ឡើង‌​មានព្រះបន្ទូលគំរាមខ្យល់ព្យុះ  ​និង  ​បញ្ជា​សមុទ្រថា​៖  ‌«ស្ងប់ស្ងៀមទៅ!»។​‌ពេលនោះ​ខ្យល់​ព្យុះក៏ស្ងប់‌‌‌ហើយផ្ទៃទឹកក៏រាបស្មើដែរ។​ ៤០  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅពួក​សាវ័កថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាភិតភ័យ​ដូច្នេះ?​អ្នករាល់គ្នាមិនទាន់មានជំនឿទេឬ?»។​៤១  ពួកគេកោតស្ញប់ស្ញែងជាខ្លាំង​ហើយនិយាយ​គ្នាទៅវិញទៅមកថា៖​‌«តើលោកនេះជានរណា​បានជាខ្យល់ព្យុះ​និង​សមុទ្រស្តាប់បង្គាប់លោក​ដូច្នេះ?»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្មោចចូលម្នាក់ (ម៉ាថាយ  ៨.  ២៨-៣៤    ​លូកា  ៨.  ២៦-៣៩) ==ជំពូកទី៥== ១  ព្រះយេស៊ូ​‌    និង  ‌​  ពួកសាវ័ក*    ​បានទៅ​ ៥ ដល់ត្រើយម្ខាង‌‌​ក្នុងតំបន់កេរ៉ាសា។​‌‌‌២  កាលព្រះអង្គយាងឡើងពីទូកភ្លាម​មានបុរស​ម្នាក់ខ្មោចចូល​ចេញពីទីបញ្ចុះសព​ដើរតំរង់មក​រកព្រះអង្គ។​៣  បុរសនេះស្នាក់នៅតែតាមទីបញ្ចុះ​សព​គ្មាននរណាអាចចងគាត់បានឡើយ​សូម្បីតែ​យកច្រវាក់មកចង​‌ក៏មិនជាប់ដែរ។​‌៤  គេដាក់​ខ្នោះជើង​‌និង​‌យកច្រវាក់ចងគាត់ច្រើនដង​ប៉ុន្តែ​គាត់នៅតែកាច់បំបាក់ច្រវាក់​‌និង​‌ខ្នោះទាំងនោះ​ជានិច្ច​គ្មាននរណាអាចបង្ក្រាបគាត់បាន​ឡើយ។​‌៥  គាត់រស់នៅតាមទីបញ្ចុះសព​‌និង‌​តាមភ្នំ​ទាំង​យប់ទាំងថ្ងៃ‌​ហើយចេះតែស្រែក​ព្រមទាំងយកថ្ម​មកអារសាច់ខ្លួនឯងថែមទៀតផង។​៦  កាលគាត់​ឃើញព្រះយេស៊ូពីចម្ងាយ​ក៏រត់មកក្រាបថ្វាយ​បង្គំព្រះអង្គ​‌​៧  ហើយស្រែកយ៉ាងខ្លាំងថា៖​«ឱ​ព្រះយេស៊ូ​ជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុតអើយ​តើព្រះអង្គចង់ធ្វើអ្វីទូលបង្គំ?​ទូលបង្គំ​អង្វរព្រះអង្គក្នុងព្រះនាមព្រះជាម្ចាស់​សូមមេត្តាកុំ​ធ្វើទុក្ខទោសទូលបង្គំអី!»។​៨‌ខ្មោចនិយាយដូច្នេះ​ព្រោះព្រះយេស៊ូបានបញ្ជាវាថា៖​‌«នែ៎‌​ខ្មោចបិសាច​‌ចូរចេញពីអ្នកនេះទៅ!»។​៩  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលសួរទៅខ្មោចថា៖​«ឯងឈ្មោះអី?»​ខ្មោចទូលឆ្លើយថា៖​«ទូលបង្គំឈ្មោះកងទ័ព​ដ្បិត​យើងខ្ញុំមានគ្នាច្រើន»។​១០  ‌វាទទូចអង្វរ​សូមកុំ​អោយ​ព្រះអង្គ​បណ្តេញ​ពួកវា​ចេញ​ពីស្រុក​នោះ។​១១  នៅក្បែរនោះ​មានជ្រូកមួយហ្វូងធំ​កំពុងរកស៉ី​នៅតាមចង្កេះភ្នំ។​១២  ពួកខ្មោចអង្វរព្រះយេស៊ូ​ថា៖​‌​«សូមបញ្ជូនយើងខ្ញុំអោយទៅចូលក្នុងជ្រូក​ទាំងនោះទៅ!»។​១៣  ព្រះយេស៊ូក៏យល់ព្រម។‌​ខ្មោចចេញពីបុរសនោះទៅចូលក្នុងជ្រូក‌​ហ្វូងជ្រូក​ដែលមានចំនួនប្រមាណជាពីរពាន់ក្បាល​ក៏បោល​ចុះតាមជំរាលភ្នំ​តំរង់ទៅសមុទ្រ​លង់ទឹកងាប់​អស់។​១៤  ពួកអ្នកថែរក្សាហ្វូងជ្រូក‌​យករឿងនេះ​រត់ទៅប្រាប់អ្នកនៅទីក្រុង​និង​អ្នកនៅស្រុកស្រែ​មនុស្ស​ម្នា​ក៏​នាំ​គ្នា​មក​មើល​ហេតុ​ការណ៍​នោះ។​១៥  គេចូលមករកព្រះយេស៊ូ​ឃើញបុរសដែលមាន​ខ្មោចកងទ័ពចូលកាលពីមុន​អង្គុយ​មានសម្លៀក​បំពាក់​ហើយដឹងស្មារតី​នោះគេក៏នាំគ្នាកោតស្ញប់​ស្ញែង។​១៦  អស់អ្នកដែលបានឃើញផ្ទាល់នឹងភ្នែក​រៀបរាប់ប្រាប់គេអំពីហេតុការណ៍​ដែលកើតមាន​ដល់បុរសនោះ​និង​អំពីហ្វូងជ្រូក។​១៧  គេទូលអង្វរ​ព្រះយេស៊ូ​អោយចាកចេញពីស្រុកភូមិរបស់គេ។​១៨  ពេលព្រះអង្គកំពុងយាងចុះទូក​បុរសដែល​ខ្មោចចូលពីមុន​បានអង្វរសុំនៅជាមួយព្រះអង្គ។​១៩  ព្រះយេស៊ូមិនយល់ព្រមទេ​ផ្ទុយទៅវិញ‌​ទ្រង់​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ចូរអ្នកត្រឡប់ទៅផ្ទះ​ទៅនៅ​ជាមួយក្រុមគ្រួសារវិញចុះ​‌ហើយរៀបរាប់ហេតុ​ការណ៍ទាំងប៉ុន្មាន​ដែលព្រះអម្ចាស់បានប្រោសដល់​អ្នកដោយព្រះហប្ញទ័យអាណិតអាសូរ»។ ​២០  បុរសនោះក៏ចេញទៅ‌​ហើយចាប់ផ្តើម​ប្រកាស​ប្រាប់​អោយ​ប្រជាជន​ក្នុង​ស្រុក​ដេកាប៉ូល​ដឹងអំពីការទាំងអស់​ដែលព្រះយេស៊ូបានប្រោស​ដល់គាត់។​អស់អ្នកដែលបានឮពាក្យគាត់​កោត​ស្ញប់ស្ញែង​ក្រៃលែង។ ព្រះយេស៊ូប្រោសស្ត្រីមានជំងឺធ្លាក់ឈាមអោយបានជានិង  ប្រោសកូនស្រីលោកយ៉ៃរ៉ូសអោយរស់ឡើងវិញ (ម៉ាថាយ  ៩.  ១៨-២៦‌    លូកា  ៨.  ៤០-៥៦‌) ‌‌‌២១  ព្រះយេស៊ូឆ្លងទូកពីត្រើយម្ខាងមកវិញ​ព្រះ​អង្គគង់នៅឆ្នេរសមុទ្រ។​មានបណ្តាជនច្រើនកុះ​ករមកចោមរោមព្រះអង្គម្តងទៀត។​២២  ពេល​នោះ​មានអ្នកទទួលខុសត្រូវលើសាលាប្រជុំ*ម្នាក់​ឈ្មោះ​យ៉ៃរ៉ូស​មកដល់។​កាលគាត់ឃើញព្រះ​យេស៊ូ​គាត់ក្រាបទៀបព្រះបាទាព្រះអង្គ​២៣  ហើយ​ទទូចអង្វរព្រះអង្គថា៖​‌«កូនស្រីរបស់ខ្ញុំប្របាទឈឺ​ធ្ងន់‌​ជិតស្លាប់​សូមលោកអាណិតមេត្តាអញ្ជើញទៅ​ដាក់ដៃ*លើនាង‌​ដើម្បីសង្គ្រោះនាងអោយមាន​ជីវិត»។​២៤  ព្រះយេស៊ូយាងទៅជាមួយគាត់។​មានបណ្តាជនជាច្រើនកុះករតាមព្រះអង្គទៅ‌​ទាំង​ប្រជ្រៀតគ្នាជុំវិញ​ព្រះអង្គ។​ ២៥  នៅពេលនោះ‌​មានស្ត្រីម្នាក់កើតជំងឺធ្លាក់​ឈាមដប់ពីរឆ្នំាមកហើយ។​២៦  គ្រូពេទ្យជាច្រើន​បានព្យាបាលនាង​តែនាងឈឺចុកចាប់រឹតតែខ្លាំង។‌​នាងបានចំណាយទ្រព្យសម្បត្តិទាំងប៉ុន្មាន​ដែល​នាងមាន‌​‌តែជំងឺរបស់នាងនៅតែមិនបានធូរស្រាល​ទេ​ផ្ទុយទៅវិញ‌​នាងកាន់តែឈឺខ្លាំងឡើងៗ។​២៧  នាងបានឮគេនិយាយអំពីព្រះយេស៊ូ​ក៏ចូលក្នុង​ចំណោមបណ្តាជន​‌ពាល់ព្រះពស្ត្ររបស់ព្រះអង្គពី​ខាងក្រោយ​២៨  ដ្បិតនាងនឹកក្នុងចិត្តថា៖​‌«បើខ្ញុំ​បានពាល់អាវរបស់លោក‌​ខ្ញុុំមុខជាទទួលការ​សង្គ្រោះមិនខាន»។​‌២៩  រំពេចនោះ‌​ឈាមឈប់​ធ្លាក់ភ្លាម​‌ហើយនាងដឹងថាខ្លួននាងបានជាសះ​ស្បើយពីរោគា។‌​‌៣០  នៅពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូ​ជ្រាបភ្លាម​ថា​មានប្ញទ្ធានុភាពមួយចេញពីព្រះអង្គ​ព្រះអង្គបែរទៅរកបណ្តាជន​‌​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«អ្នកណាពាល់អាវខ្ញុំ?»។​៣១  ពួកសាវ័ក*ទូល​ព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូឃើញស្រាប់ហើយ​បណ្តា​ជនប្រជ្រៀតប៉ះនឹងព្រះគ្រូគ្រប់គ្នា​ចុះហេតុដូច​ម្តេចបានជាព្រះគ្រូសួរថា‌​អ្នកណាពាល់ព្រះគ្រូ​ដូច្នេះ?»។​ ៣២  ព្រះយេស៊ូទតមើលជុំវិញ​ដើម្បី​អោយដឹងថាអ្នកណាបានពាល់ព្រះអង្គ។​៣៣  ស្ត្រី​នោះភ័យញ័ររន្ធត់​‌ព្រោះនាងដឹងអំពីហេតុដែល​កើតដល់ខ្លួននាង។​នាងមកក្រាបទៀបព្រះបាទា​ព្រះយេស៊ូ‌​ហើយទូលការពិតទាំងអស់ថ្វាយព្រះ​អង្គ។​៣៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​‌«កូនស្រីអើយ!‌​ជំនឿរបស់នាងបានសង្គ្រោះនាង​ហើយ​សូមអញ្ជើញទៅអោយបានសុខសាន្ត​‌​ហើយ​សូមអោយនាងជាសះស្បើយពី​ជំងឺចុះ!»។ ​៣៥  កាល​ព្រះយេស៊ូ​កំពុងតែ​មាន​ព្រះបន្ទូល​នៅ​ឡើយ​មានគេមកពីផ្ទះលោកយ៉ៃរ៉ូស​ជំរាបគាត់​ថា៖​«កូនស្រីលោកផុតដង្ហើមទៅហើយ​ម្តេចក៏​នៅរំខានលោកគ្រូធ្វើអ្វី?»។​៣៦  ព្រះយេស៊ូមិន​យកព្រះហប្ញទ័យទុកដាក់​នឹងពាក្យរបស់អ្នកទាំង​នោះឡើយ​‌តែព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅលោក​យ៉ៃរ៉ូសថា៖​«កុំខ្លាចអី‌​គ្រាន់តែជឿប៉ុណ្ណោះបាន​ហើយ»។​៣៧  ព្រះអង្គមិនអនុញ្ញាតអោយអ្នកណា​ទៅតាមព្រះអង្គឡើយ​លើកលែងតែលោក​ពេត្រុស/សិលា​លោកយ៉ាកុប​‌និង​លោកយ៉ូហាន​ជាប្អូនរបស់គាត់។​៣៨  កាលទៅដល់ផ្ទះលោក​យ៉ៃរ៉ូស​ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើសាលាប្រជុំ​ព្រះ​យេស៊ូទតឃើញមនុស្សម្នាជ្រួលច្របល់​ព្រមទាំង​ទ្រហោយំជាខ្លាំងផង។​៣៩  ព្រះអង្គយាងចូលទៅ​ក្នុងផ្ទះ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖‌‌‌​«ហេតុដូចម្តេច​បានជាអ្នករាល់គ្នាជ្រួលច្របល់​ហើយទ្រហោយំ​ដូច្នេះ?​ក្មេងនេះមិនស្លាប់ទេ‌‌​នាងគ្រាន់តែដេក​លក់ទេតើ!»។​៤០  គេនាំគ្នាចំអកដាក់ព្រះអង្គ‌​ព្រះអង្គ​ក៏​ដេញ​គេ​អោយ​ចេញ​ទៅក្រៅ​ទាំងអស់​គ្នា​រួចទ្រង់នាំតែឪពុកម្តាយក្មេង​និង​សាវ័កទាំង​បីរូប​ចូលទៅក្នុងបន្ទប់ដែលក្មេងស្រីនោះដេក។​៤១  ព្រះអង្គចាប់ដៃក្មេងស្រីនោះ​ទាំងមានព្រះ​បន្ទូលថា៖​«តាលីថាគូម!»​(ប្រែថា​"នាងតូចអើយ​ខ្ញុំប្រាប់​នាងថា​ចូរក្រោកឡើង!")។​៤២  ក្មេងស្រី​ក៏ក្រោកឡើង  ដើរមួយរំពេច​‌ដ្បិតនាងមានអាយុ​ដប់ពីរឆ្នំាហើយ។‌​គេងឿងឆ្ងល់ពន់ប្រមាណ​៤៣  ប៉ុន្តែ​‌‌ព្រះយេស៊ូហាមប្រាមគេ​មិនអោយប្រាប់​នរណាដឹងរឿងនេះឡើយ។​បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គ​ប្រាប់គេអោយយកចំណីអាហារមកអោយក្មេងស្រីនោះបរិភោគ។ អ្នកភូមិណាសារ៉ែតបដិសេធមិនព្រមទទួលព្រះយេស៊ូ (លូកា  ៤.  ១៦-៣០) ‌ ==ជំពូកទី៦== ១  ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីទីនោះ​ត្រឡប់ ៦ ទៅភូមិស្រុករបស់ព្រះអង្គវិញ​ពួក​សាវ័ក*ក៏ទៅតាមព្រះអង្គដែរ។​២  លុះដល់ថ្ងៃ​សប្ប័ទ*​ព្រះអង្គបង្រៀនអ្នកស្រុកនៅក្នុងសាលា​ប្រជុំ*។​មនុស្សជាច្រើនដែលបានស្តាប់ព្រះអង្គ​ងឿងឆ្ងល់ក្រៃលែង។​គេនិយាយគ្នាថា៖​«តើ​គាត់ដឹងសេចក្តីទាំងនេះមកពីណា?‌‌​ប្រាជ្ញាដែល​គាត់បានទទួលនេះ​ជាប្រាជ្ញាអ្វីទៅ?​ការអស្ចារ្យ​ដែលគាត់បានធ្វើនេះ​កើតឡើងដោយវិធីណា?​៣  តើអ្នកនេះមិនមែនជាជាងឈើ​ជាកូននាងម៉ារី‌‌​ជាបងប្អូនរបស់យ៉ាកុប​យ៉ូសេ​យូដាស​និង​ស៉ីម៉ូន​ទេឬអី?​ប្អូនស្រីរបស់គាត់ទាំងប៉ុន្មាន​ក៏រស់នៅ​ក្នុងភូមិនេះជាមួយយើងដែរ!»។‌​ហេតុនេះហើយ​បានជាគេមិនអាចជឿព្រះអង្គបានឡើយ។​៤  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ធម្មតា​គេ​មើលងាយព្យាការី*តែក្នុងស្រុកកំណើត​ក្នុងក្រុម​គ្រួសារ​និង​ក្នុងផ្ទះរបស់លោកប៉ុណ្ណោះ»។​៥  នៅ​ទីនោះ​ព្រះអង្គពុំអាចធ្វើការអស្ចារ្យអ្វីបានឡើយ‌​បានត្រឹមតែដាក់ព្រះហស្តលើអ្នកជំងឺខ្លះ​‌ដើម្បី​ប្រោសគេអោយបានជាប៉ុណ្ណោះ។​៦  ព្រះអង្គនឹក​ឆ្ងល់​    ដោយឃើញ​គេគ្មានជំនឿបែបនេះ។‌​ ព្រះយេស៊ូចាត់សាវ័កទាំងដប់ពីររូបអោយ​ទៅប្រកាសដំណឹងល្អ (ម៉ាថាយ  ១០.  ៥-១៥​    លូកា  ៩.  ១-៦‌) ‌‌ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​ទៅ​ភូមិ​នានា​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​ហើយទ្រង់បង្រៀនអ្នកស្រុក។​៧  ពេលនោះ‌​ព្រះ​អង្គត្រាស់ហៅសាវ័ក*ទាំងដប់ពីររូបមក​‌រួចទ្រង់​ចាត់គេពីរៗនាក់អោយទៅ​ទាំងប្រទានអោយគេ​មានអំណាចដេញខ្មោចផង។​៨  ព្រះអង្គផ្តែផ្តាំគេ​មិនអោយយកអ្វីទៅជាមួយ​ក្នុងពេលធ្វើដំណើរ​ឡើយ​លើកលែងតែដំបងប៉ុណ្ណោះ៖​«កុំយកចំណី​អាហារ​ថង់យាម​ឬ​យកប្រាក់កាសជាប់នឹងខ្លួន​‌៩  ចូរពាក់ស្បែកជើង​តែមិនត្រូវយកអាវពីរ​បន្លាស់ទៅជាមួយអោយសោះ»។​១០  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«បើអ្នករាល់គ្នាចូលផ្ទះណា‌​ចូរ​ស្នាក់នៅផ្ទះនោះ​រហូតដល់ពេលអ្នករាល់គ្នាចេញ​ពីស្រុកនោះទៅ។​១១  បើនៅកន្លែងណា​គេមិន​ព្រមទទួល​មិនព្រមស្តាប់អ្នករាល់គ្នា​ចូរចេញពី​កន្លែងនោះទៅ​ហើយរលាស់ធូលីដីចេញពីជើង​អ្នករាល់គ្នាផង  ​ទុកជា​សញ្ញាព្រមានគេ»។​ ១២  ពួកសាវ័កក៏ចេញទៅ​ប្រកាសអោយមនុស្ស​ម្នាកែប្រែចិត្តគំនិត។​១៣  គេបានដេញអារក្សជា​ច្រើនចេញពីមនុស្ស​ព្រមទាំងចាក់ប្រេងលើអ្នក​ជំងឺច្រើននាក់​ដើម្បីប្រោសអោយគេបានជាសះ​ស្បើយ។ ស្តេចហេរ៉ូដសម្លាប់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត‌‌ (ម៉ាថាយ  ១៤.  ១-១២​    លូកា  ៩.  ៧-៩) ១៤‌  ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​បាន​ជ្រាប​អំពី​ហេតុ​ការណ៍​ទាំងអស់នោះ‌​ដ្បិតព្រះកិត្តិនាមរបស់ព្រះយេស៊ូ​បានល្បីឮខ្ចរខ្ចាយ។‌​‌​‌មានគេនិយាយថា៖​«លោក​យ៉ូហានបាទីស្តបានរស់ឡើងវិញ។​ហេតុនេះហើយ​បានជាលោក​មាន​អំណាច​នឹង​ធ្វើ​ការអស្ចារ្យ​យ៉ាង​នេះ»។​១៥  អ្នកខ្លះថា៖​«លោកជាព្យាការីអេលី»​ហើយខ្លះទៀតថា៖​«លោកជាព្យាការី*ម្នាក់ដូច​ព្យាការីឯទៀតៗពីជំនាន់ដើមដែរ»។​១៦  រីឯព្រះ​បាទហេរ៉ូដវិញ​កាលបានជ្រាបដំណឹងនេះ‌​‌ទ្រង់​មានរាជឱង្ការថា៖​«អ្នកនេះពិតជាលោកយ៉ូហាន​ដែលយើងបានអោយគេកាត់កមែន‌‌​ឥឡូវនេះ​‌គាត់រស់ឡើង​វិញ»។ ១៧  ព្រះ​បាទ​ហេរ៉ូដ​បាន​បញ្ជា​អោយ​គេ​ចាប់​លោកយ៉ូហានដាក់ច្រវាក់យកទៅឃុំឃាំង​ដោយ​ទ្រង់ជឿតាមព្រះនាងហេរ៉ូឌីយ៉ាដា​ដែលត្រូវជា​មហេសីរបស់ស្តេចភីលីព​ជាអនុជ​ហើយព្រះអង្គ​យកមកធ្វើជាមហេសី។​១៨  លោកយ៉ូហានបាន​បន្ទោសស្តេចហេរ៉ូដថា៖​«ព្រះករុណាគ្មានសិទ្ធិនឹង​យក​មហេសី​របស់​អនុជ​មក​ធ្វើ​ជា​មហេសី​ទេ»។​១៩  ព្រះនាងហេរ៉ូឌីយ៉ាដាចងគំនុំ​ប៉ងសម្លាប់លោក​យ៉ូហាន​តែរកសម្លាប់ពុំកើត​‌២០  ដ្បិតព្រះបាទ​ហេរ៉ូដខ្លាចលោកយ៉ូហាន​ព្រោះទ្រង់ជ្រាបថា​លោកជាមនុស្សសុចរិត*‌​និង​ជាអ្នកដ៏វិសុទ្ធ*។​ដូច្នេះ​ទ្រង់ការពារលោក។‌​កាលទ្រង់ព្រះសណ្តាប់​ពាក្យលោកយ៉ូហាន‌​ទ្រង់សព្វព្រះហប្ញទ័យជាខ្លាំង​តែទ្រង់រារែក​មិនដឹងជាត្រូវគិត​យ៉ាងណា។‌​ ២១  មានថ្ងៃមួយ​ក្នុងឱកាសបុណ្យចំរើនព្រះជន្ម​របស់ព្រះបាទហេរ៉ូដ​‌ព្រះអង្គបានរៀបចំពិធីជប់​លៀង​‌ដោយអញ្ជើញអស់លោកមន្ត្រី​មេទ័ព​និង​នាម៊ឺនធំៗ​ក្នុងស្រុកកាលីឡេមកចូលរួម។​ពេល​នោះ​ជាឱកាសល្អដល់ព្រះនាងហេរ៉ូឌីយ៉ាដា។​២២  បុត្រីរបស់ព្រះនាងក៏ចូលមករំា​ធ្វើអោយស្តេច​ហេរ៉ូដ​និង​ភ្ញៀវទាំងអស់ពេញចិត្តណាស់។​‌​ស្តេច​ក៏មានរាជឱង្ការទៅកាន់នាងថា៖​«បើនាងចង់​បានអ្វី‌​ចូរសុំពីយើងចុះ‌​យើងនឹងអោយនាង»។​២៣  រួចស្តេចស្បថនឹងនាងថា៖​«អ្វីៗដែលនាងសុំ​ពីយើង​យើងនឹងអោយនាង​ទោះបីនគរមួយ​ចំហៀងក៏ដោយ»។​២៤  នាងក៏ចេញទៅសួរមាតា​ថា៖​«តើខ្ញុំម្ចាស់ត្រូវសុំអ្វី?»។‌​មាតាឆ្លើយថា៖​«ត្រូវសុំក្បាលរបស់យ៉ូហានបាទីស្ត!»។​២៥  នាង​ក៏​ប្រញាប់ត្រឡប់ទៅគាល់ស្តេចវិញភ្លាម‌​រួចទូល​ថា៖​«ខ្ញុំម្ចាស់ចង់បានក្បាលរបស់យ៉ូហានបាទីស្ត​ដាក់លើថាសឥឡូវនេះ!»។​២៦‌ស្តេចព្រួយព្រះ​ហប្ញទ័យក្រៃលែង​តែមិនហ៊ានបដិសេធឡើយ‌​ព្រោះ​ទ្រង់​បាន​ស្បថ​នៅ​មុខ​ភ្ញៀវ​ទាំង​អស់​គ្នា។​២៧  ទ្រង់បញ្ជាទាហានម្នាក់​អោយទៅយកក្បាល​លោកយ៉ូហានមកភ្លាម។​២៨  ទាហានទៅគុក‌​កាត់កលោកយ៉ូហាន​យកក្បាលដាក់លើថាសមួយ​មកប្រគល់អោយនាង​ហើយនាងយកទៅថ្វាយ​មាតា។​២៩  កាលពួកសិស្សរបស់លោកយ៉ូហាន​បានឮដំណឹងនេះ‌​‌​គេនាំគ្នាមកយកសពរបស់លោក​ទៅបញ្ចុះ​ក្នុងផ្នូរ។ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ង​អោយមនុស្សប្រាំពាន់នាក់បរិភោគ (ម៉ាថាយ  ១៤.  ១៣-២១    ​លូកា  ៩.  ១០-១៧​    យ៉ូហាន  ៦.  ១-៤) ៣០  ពួកគ្រីស្តទូត*វិលត្រឡប់មកគាល់ព្រះយេស៊ូ​វិញ​‌រៀបរាប់ទូលព្រះអង្គអំពីកិច្ចការទាំងប៉ុន្មាន​ដែលគេបានធ្វើ‌​និង​‌សេចក្តីទាំងអស់ដែលគេបាន​បង្រៀន។​ ៣១‌មនុស្សជាច្រើនធ្វើដំណើរទៅមក‌​ធ្វើអោយ​ព្រះយេស៊ូ‌​និង​‌ពួកសាវ័ក*​រកពេលបរិភោគពុំបាន​សោះ។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅកាន់ពួក​សាវ័កថា៖‌‌​«ចូរនាំគ្នាមក​រកកន្លែងស្ងាត់ដាច់​ឡែកពីបណ្តាជន​  ‌សំរាកបន្តិចសិន»។​‌៣២  ព្រះ​យេស៊ូក៏យាងចុះទូកជាមួយពួកសាវ័ក​ឆ្ពោះទៅ​កាន់កន្លែងមួយស្ងាត់ដាច់ឡែក។​៣៣  ប៉ុន្តែ​‌មាន​មនុស្សជា​ច្រើនបានឃើញព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័ក​ចេញដំណើរទៅ​គេក៏ស្គាល់ព្រះអង្គ​និង​សាវ័ក​ហើយ​នាំគ្នារត់ចេញពីទីក្រុងនានាទៅមុន។ ៣៤  កាលព្រះយេស៊ូយាងឡើងពីទូកមក​ទត​ឃើញមហាជនច្រើនយ៉ាងនេះ‌​ទ្រង់មានព្រះហប្ញ​ទ័យអាណិតអាសូរគេពន់ពេកណាស់​ព្រោះអ្នក​ទាំងនោះប្រៀបបីដូចជាចៀម​ដែលគ្មានគង្វាល​ថែទាំ។​ព្រះអង្គក៏បង្រៀនគេអំពីសេចក្តីផ្សេងៗ​ជាច្រើន។​‌៣៥  ពេលនោះ​ថ្ងៃកាន់តែជ្រេណាស់​ហើយ​‌សាវ័កនាំគ្នាចូលមកគាល់ព្រះយេស៊ូ​ទូល​ព្រះអង្គថា៖​«ទីនេះស្ងាត់ណាស់​ថ្ងៃក៏ជិតលិចផង​‌​៣៦  សូម​ប្រាប់​អ្នក​ទាំង​នេះ​អោយ​ត្រឡប់​ទៅ​វិញ​ទៅរកទិញម្ហូបអាហារបរិភោគ​តាមផ្ទះ​តាមភូមិ​ជិតៗនេះ»។​៣៧  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​ទៅគេវិញថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នាយកម្ហូបអាហារ​អោយគេបរិភោគទៅ!»។​គេទូលព្រះអង្គថា៖​«តើយើងត្រូវយកប្រាក់ពីររយដួង*​ទៅទិញម្ហូប​អាហារអោយគេបរិភោគឬ?»។​៣៨  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​‌«ទៅមើលមើល៍​‌អ្នក​រាល់គ្នាមាននំបុ័ងប៉ុន្មានដុំ?»។​កាលបានដឹង​ហើយ​‌គេទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំមាននំបុ័ងប្រាំ​ដុំ​និង​‌ត្រីងៀតពីរកន្ទុយ»។​៣៩  ព្រះយេស៊ូបង្គាប់​ពួកសាវ័កអោយប្រាប់បណ្តាជន​អង្គុយជាក្រុមៗ​នៅលើស្មៅខៀវខ្ចី។​៤០  គេអង្គុយជាជួរ​ជួរខ្លះ​មានមួយរយនាក់‌​ជួរខ្លះមានហាសិបនាក់។​៤១  ព្រះយេស៊ូយកនំបុ័ងទាំងប្រាំដុំ​និង​ត្រីពីរកន្ទុយ​នោះមកកាន់‌​ទ្រង់ងើបព្រះភ័ក្ត្រឡើង​សរសើរ​តម្កើងព្រះជាម្ចាស់​ហើយកាច់នំបុ័ងប្រទានអោយ​ពួកសាវ័ក​ដើម្បីអោយគេចែកបណ្តាជនបរិភោគ​ព្រះអង្គក៏ចែកត្រីពីរកន្ទុយនោះ​អោយគេទាំងអស់​គ្នាដែរ។​៤២  អ្នកទាំងនោះបរិភោគឆ្អែតគ្រប់ៗ​គ្នា។‌​‌៤៣  ពួកសាវ័ក*ប្រមូលនំបុ័ង‌​និង​‌ត្រីដែល​នៅសល់​ដាក់បានពេញដប់ពីរល្អី។​៤៤  ក្នុង​ចំណោមអ្នកដែលបរិភោគនំបុ័ង​មានប្រុសៗចំនួន​ប្រាំពាន់នាក់។ ព្រះយេស៊ូយាងលើទឹកសមុទ្រ (ម៉ាថាយ  ១៤.  ២២-៣៣    ​យ៉ូហាន  ៦.  ១៥-២១‌) ‌‌‌៤៥  រំពេចនោះ​ព្រះយេស៊ូបញ្ជាពួកសាវ័ក*​អោយចុះទូកឆ្លងទៅត្រើយម្ខាង​ឆ្ពោះទៅភូមិបេត​សៃដាមុនព្រះអង្គ​ហើយព្រះអង្គប្រាប់បណ្តាជន​អោយត្រឡប់ទៅវិញ។‌​៤៦  កាលអោយបណ្តាជន​ចេញផុតអស់ហើយ​‌ព្រះយេស៊ូយាងទៅអធិស្ឋាន​នៅលើភ្នំ។​៤៧  លុះដល់យប់​ទូកបានទៅដល់​កណ្តាលសមុទ្រ​‌រីឯព្រះយេស៊ូវិញ‌​ទ្រង់គង់នៅលើ​គោកតែមួយព្រះអង្គឯង។​៤៨  ព្រះអង្គទតឃើញ​សាវ័កកំពុងតែអុំទូកយ៉ាងលំបាក​ដ្បិតបញ្ច្រាស​ខ្យល់។​ពេលជិតភ្លឺ‌​ព្រះអង្គយាងលើទឹក​ឆ្ពោះ​ទៅរកពួកគេ​ហើយធ្វើដូចជាចង់យាងបង្ហួស។‌​៤៩  កាល​ពួក​សាវ័ក​ឃើញ​ព្រះ​អង្គ​យាង​លើ​ទឹក​សមុទ្រដូច្នេះ​គេស្មាន​ថាខ្មោចលង​ក៏នាំគ្នាស្រែក​៥០  ដ្បិតគេបានឃើញព្រះអង្គគ្រប់ៗគ្នា​ហើយ​ភ័យរន្ធត់ជាខ្លាំង។​ព្រះយេស៊ូក៏មានព្រះបន្ទូលទៅ​គេភ្លាមថា៖‌​«ចូរតាំងចិត្តក្លាហានឡើង‌‌​ខ្ញុំទេតើច​កុំខ្លាចអី!»។​៥១  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គយាងចូលក្នុង​ទូកជាមួយគេ‌​ហើយខ្យល់ក៏ស្ងប់។​ពួកសាវ័ក​ងឿងឆ្ងល់ពន់ពេកណាស់​៥២  ដ្បិតគេពុំទាន់បាន​យល់អំពីរឿងនំបុ័ង​មកពីគេមានចិត្ត​រឹងរូស។ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកជំងឺនៅស្រុកកេនេសារ៉ែត (ម៉ាថាយ  ១៤.  ៣៤-៣៦) ‌‌‌៥៣  កាលព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័ក*បានឆ្លងទៅ​ដល់ត្រើយម្ខាង‌ក្នុងស្រុកកេនេសារ៉ែតហើយ​គេ​ក៏នាំគ្នាចតទូក។​‌‌៥៤  ព្រះអង្គយាងឡើងលើគោក​ជាមួយសាវ័ក*​‌​ពេលនោះ​មនុស្សម្នាស្គាល់ព្រះអង្គ​ភ្លាម។​‌​៥៥  គេរត់ទៅគ្រប់កន្លែងក្នុងតំបន់​ហើយ​នាំគ្នាសែងអ្នកជំងឺទៅកន្លែង​ដែលគេឮថាព្រះអង្គ​គង់នៅ។‌​៥៦  គ្រប់កន្លែងដែលព្រះយេស៊ូយាងទៅ‌​ទោះបីនៅក្នុងភូមិក្នុងក្រុង‌​ឬ​តាមស្រុកស្រែក្តី‌​គេ​យកអ្នកជំងឺមកដាក់នៅតាមទីផ្សារ‌​ទូលអង្វរសុំ​គ្រាន់​តែ​ពាល់​ជាយ​ព្រះពស្ត្រ​ព្រះអង្គ​ប៉ុណ្ណោះ​ៗ​អស់​អ្នក​ដែល​ពាល់​ព្រះអង្គ‌​បាន​ជា​សះ​ស្បើយឆ​គ្រប់ៗ​គ្នា។ ពួកខាងគណៈផារីស៉ី  និង  ទំនៀមទម្លាប់ (ម៉ាថាយ    ១៥.  ១-៩) ==ជំពូកទី៧== ១  មានពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង‌​  បណ្ឌិត ៧ ខាងវិន័យ*ខ្លះ​នាំគ្នាមកពីក្រុងយេរូសា​ឡឹមទៅជួបព្រះយេស៊ូ។‌​២  គេឃើញសាវ័ក*របស់​ព្រះអង្គខ្លះបរិភោគអាហារ​ដោយដៃមិនបរិសុទ្ធ*‌​គឺគេពុំបានលាងដៃជាមុន។​៣  ធម្មតាពួកផារីស៉ី​និង​ជនជាតិយូដាទាំងអស់​តែងតែធ្វើពិធីលាងដៃ​យ៉ាងស្អាតហ្មត់ចត់មុននឹងបរិភោគ‌​តាមទំនៀម​ទម្លាប់របស់ចាស់បុរាណ។​៤  នៅពេលត្រឡប់មក​ពីផ្សារវិញ​ដរាបណាគេមិនបានធ្វើពិធីលាង​សំអាតខ្លួនជាមុនទេ​គេមិនបរិភោគឡើយ។​គេ​កាន់ទំនៀមទម្លាប់ផ្សេងៗទៀតជាច្រើន​ដូចជា​ពិធីលាងពែង​លាងថូទឹក​លាងឆ្នំាង‌​លាងតុជា​ដើម។​‌៥  ពួកខាងគណៈផារីស៉ី​និង​ពួកបណ្ឌិត​ខាងវិន័យទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖​«ហេតុអ្វីបានជា​សិស្សរបស់​លោក​មិន​កាន់​តាម​ទំនៀម​ទម្លាប់​ចាស់​បុរាណ​គឺនាំគ្នាបរិភោគ​ដោយដៃមិនបរិសុទ្ធ​ដូច្នេះ?»។ ​៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​ថា៖​«ព្យាការី*អេសាយបានថ្លែងទុកថា​"អ្នក​រាល់គ្នាជាមនុស្សមានពុត"​ត្រូវណាស់​  ដូចមាន​ចែងថា  : ប្រជារាស្ត្រនេះគោរពយើងតែបបូរមាត់ ‌‌‌‌ឯចិត្តគេនៅ​ឆ្ងាយពីយើង។ ៧ គេថ្វាយបង្គំយើង  តែឥតបានការអ្វីសោះ‌‌ ព្រោះគេបង្រៀនតែក្បួនច្បាប់របស់មនុស្ស ប៉ុណ្ណោះ​ជ។​ ៨  ‌អ្នករាល់គ្នា​បោះ​បង់​ចោល​វិន័យ​របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់‌​បែរទៅកាន់តាមទំនៀមទម្លាប់របស់មនុស្ស​វិញ»។‌​៩  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«អ្នក​រាល់គ្នាប្រសប់​បំបាត់វិន័យរបស់ព្រះជាម្ចាស់ចោល​‌​បែរ​ទៅ​កាន់​តាម​ទំនៀម​ទម្លាប់​របស់​អ្នករាល់គ្នា​ផ្ទាល់វិញ។‌​‌​១០  លោកម៉ូសេ*បានថ្លែងថា:​"ចូរ​គោរពមាតាបិតារបស់អ្នក​‌​‌​អ្នកណាជេរប្រទេច​ផ្តាសាមាតារបស់ខ្លួន​ត្រូវមានទោសដល់ជីវិត"ឈ​១១  រីឯអ្នករាល់គ្នាវិញ​អ្នករាល់គ្នាបែរជាពោល​ថា  :​‌"ប្រសិនបើមនុស្សម្នាក់​និយាយទៅឪពុកម្តាយ​ថា​អ្វីៗដែលខ្ញុំត្រូវជូនលោកឪពុកអ្នកម្តាយ​បាន​រាប់ថាគ័របាន់​ស្រេចទៅហើយ"​(ពាក្យនេះប្រែ​ថាទុកជាតង្វាយថ្វាយព្រះជាម្ចាស់)។​១២  អ្នក​រាល់គ្នាពុំទុកអោយគាត់​ជួយឪពុកម្តាយឡើយ។​១៣‌  អ្នករាល់គ្នា​បាន​បំបាត់​តម្លៃ​ព្រះបន្ទូល​របស់​ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដោយសារទំនៀមទម្លាប់ដែលអ្នករាល់​គ្នាបានបង្រៀនតៗគ្នា។‌​អ្នករាល់គ្នាបានធ្វីការ​ផ្សេងៗជាច្រើន​  ស្រដៀងនឹងការទាំងនេះដែរ»។ មូលហេតុដែលបណ្តាលអោយមនុស្សមិនបរិសុទ្ធ (ម៉ាថាយ  ១៥.  ១០-២០) ១៤  បន្ទាប់មក​‌ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅបណ្តាជន​មកម្តងទៀត​រួចមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ចូរ​ស្តាប់ខ្ញុំទាំងអស់គ្នា‌​‌ហើយយល់អោយច្បាស់​ថា‌​‌១៥  អ្វីៗពីខាងក្រៅ​ចូលទៅក្នុងមនុស្ស  ​ពុំអាចធ្វើ​អោយមនុស្សក្លាយទៅជាមិនបរិសុទ្ធ*​បានឡើយ‌​ផ្ទុយទៅវិញ​មានតែអ្វីៗចេញពីមនុស្សប៉ុណ្ណោះ​ដែលធ្វើអោយមិនបរិសុទ្ធ​�១៦  អ្នកណាឮពាក្យ​នេះហើយ​ចូរយកទៅពិចារណាចុះ�»។​១៧‌  កាល​ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីបណ្តាជន​ចូលទៅក្នុងផ្ទះ​ពួកសាវ័ក*​នាំគ្នា​ទូល​សួរ​ព្រះអង្គ​អំពី​ប្រស្នា​នេះ។​១៨  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«អ្នករាល់​គ្នាក៏គ្មានប្រាជ្ញាដូចពួកគេដែរឬ?​អ្នករាល់គ្នា​ត្រូវយល់ថា‌​‌អ្វីៗពីខាងក្រៅចូលទៅក្នុងមនុស្ស​ពុំអាច​ធ្វើ​អោយ​គេ​ក្លាយ​ទៅជា​មិន​បរិសុទ្ធ​បាន​ឡើយ​‌‌‌‌១៩  ដ្បិតអ្វីៗទាំងនោះមិនចូលទៅក្នុងចិត្ត​ទេ គឺចូលទៅក្នុងពោះ​‌រួចចេញមកធ្លាក់ទៅទី​បន្ទោរបង់»។​ព្រះអង្គបញ្ជាក់ថា‌គ្រប់អាហារសុទ្ធ​តែបរិសុទ្ធទាំងអស់។​២០  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ទៀតថា៖‌​«មានតែអ្វីៗចេញពីមនុស្សប៉ុណ្ណោះ​ដែលធ្វើអោយគេមិនបរិសុទ្ធ​២១‌ដ្បិតគំនិតអាក្រក់​ទាំងប៉ុន្មាន​សុទ្ធតែចេញមកពីខាងក្នុងចិត្តរបស់​មនុស្ស​គឺគំនិតដែលនាំអោយប្រព្រឹត្តកាមគុណ​ថោកទាប​លួចប្លន់​កាប់សម្លាប់​២២  ផិតក្បត់‌​លោភលន់ចង់បានទ្រព្យគេ​កាចសាហាវ​បោក​ប្រាស់គេ​ប្រព្រឹត្តអបាយមុខ​ច្រណែនឈ្នានីស‌​អំនួត‌  និង  គំនិតលេលា។​២៣  ការអាក្រក់ទាំងនេះ​ហើយ​ដែលចេញពីខាងក្នុងមនុស្សមក​ធ្វើអោយ​គេក្លាយទៅជាមិន​បរិសុទ្ធ*»។ ស្ត្រីសាសន៍ដទៃម្នាក់ជឿព្រះយេស៊ូ ‌‌‌២៤  ព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញពីទីនោះ​ឆ្ពោះទៅ​កាន់តំបន់ជិតក្រុងទីរ៉ូស។​ព្រះអង្គយាងចូលក្នុង​ផ្ទះមួយ​‌ទ្រង់ពុំចង់អោយនរណាដឹងថាទ្រង់គង់នៅ​ទីនោះឡើយ​‌តែលាក់មិនជិត។​២៥  ភ្លាមនោះ​ស្ត្រី​ម្នាក់ដែលកូនស្រីមានខ្មោចចូល‌​បានឮគេនិយាយ​អំពីព្រះយេស៊ូ‌​នាងមកក្រាបទៀបព្រះបាទារបស់​ព្រះអង្គ។​២៦  ស្ត្រីនោះជាសាសន៍ក្រិក​មានកំណើត​នៅភេនីស៉ីក្នុងស្រុកស៉ីរី។​នាងទូលសូមព្រះយេស៊ូ​ដេញខ្មោចចេញពីកូននាង។​២៧  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​«ត្រូវទុកអោយកូនចៅ​បរិភោគឆ្អែតជាមុនសិន​មិនគួរយកអាហាររបស់​កូនចៅបោះទៅអោយកូនឆ្កែស៉ីឡើយ»។​២៨  នាង​ទូលព្រះអង្គថា៖‌​«ពិតមែនហើយលោកម្ចាស់!​ប៉ុន្តែ​កូនឆ្កែនៅក្រោមតុ‌​វាស៉ីកំទេចអាហារដែល​កូនក្មេងធ្វើអោយជ្រុះនោះបាន»។‌​២៩  ពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅនាងថា៖​«ដោយ​នាងនិយាយដូច្នេះ‌​ចូរនាងវិលត្រឡប់ទៅវិញចុះ​‌ខ្មោចបានចេញពីកូននាងហើយ»។‌​៣០  ពេលស្ត្រី​នោះមកដល់ផ្ទះ​នាងឃើញកូនស្រីដេកនៅលើ​គ្រែ ដ្បិតខ្មោចបានចេញ​ពីក្មេង​នោះហើយ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សគថ្លង់ម្នាក់អោយបានជា ៣១  ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីតំបន់ក្រុងទីរ៉ូស​កាត់​តាមតំបន់ក្រុងស៉ីដូន​និង​តំបន់ស្រុកដេកាប៉ូល​ឆ្ពោះទៅសមុទ្រកាលីឡេវិញ។​៣២  គេនាំបុរសថ្លង់​ម្នាក់មកគាល់ព្រះអង្គ។​ម៉្យាងទៀត​បុរសនោះពុំ​អាចនិយាយបានស្រួលដូចធម្មតាផង។​‌‌‌​គេទូល​អង្វរ​សូម​អោយ​ព្រះអង្គ​ដាក់​ព្រះហស្តេ​លី​គាត់។​៣៣  ព្រះអង្គ​នាំ​គាត់​ចេញ​ទៅ​ដោយ​ឡែក​ដាច់​ពី​បណ្តាជន​ទ្រង់ដាក់ព្រះអង្គុលីក្នុងត្រចៀកគាត់​ហើយ​ស្តោះ​ទឹក​ព្រះឱស្ឋ​យក​ទៅ​ផ្តិត​លើ​អណ្តាត​គាត់‌​‌៣៤  រួចព្រះអង្គងើបព្រះភ័ក្ត្រឡើង​ទតទៅ​លើមេឃ​ដកដង្ហើមធំ‌​ហើយមានព្រះបន្ទូលថា‌‌​«អេផាថា»​(ប្រែថា:ចូរបើកឡើង)។​៣៥  រំពេច​នោះ​ស្រាប់តែត្រចៀករបស់បុរសនោះអាចស្តាប់​ឮ អណ្តាតរបស់គាត់ក៏គ្រលាស់បាន​ហើយគាត់ក៏​និយាយស្តីបានច្បាស់លាស់។‌‌​៣៦  ព្រះយេស៊ូបាន​ហាមប្រាមពួកគេ​មិនអោយនិយាយហេតុការណ៍​នេះប្រាប់នរណាសោះឡើយ។‌​ប៉ុន្តែ‌​ទោះបីព្រះ​អង្គហាមប្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយ​គេរឹតតែប្រកាស​ខ្លាំងឡើងៗ។​៣៧  មនុស្សម្នាងឿងឆ្ងល់ពន់ពេក​ណាស់‌​ហើយពោលថា៖​‌«គ្រប់កិច្ចការដែល​លោកធ្វើ​សុទ្ធតែល្អទាំងអស់​សូម្បីតែមនុស្សថ្លង់‌​ក៏លោកធ្វើអោយឮបាន​មនុស្សគក៏លោកធ្វើ​អោយនិយាយបានដែរ»។ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ង​អោយមនុស្សបួនពាន់នាក់បរិភោគ (ម៉ាថាយ  ១៥.  ៣២-៣៩) ==ជំពូកទី៨== ១  នៅពេលនោះ​  បណ្តាជនយ៉ាងច្រើន​កុះ ៨ ករ​មកប្រជុំគ្នាសាជាថ្មីម្តងទៀត។​ដោយគេគ្មានអ្វីបរិភោគ​ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅ​ពួកសាវ័ក*មក​មានព្រះបន្ទូលថា៖​២  «ខ្ញុំអាណិត​អាសូរបណ្តាជននេះពន់ពេកណាស់​ដ្បិតគេនៅ​ជាមួយខ្ញុំអស់រយៈពេលបីថ្ងៃមកហើយ​ហើយគ្មាន​អ្វីបរិភោគ​សោះ។​៣  ប្រសិន​បើ​ខ្ញុំ​អោយ​គេ​ត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះ​វិញ​ទាំងពោះទទេ‌​គេមុខជាអស់កម្លំាង​ដួលតាមផ្លូវមិនខាន​ព្រោះអ្នកខ្លះបានធ្វើដំណើរ​មកពីស្រុកឆ្ងាយ»។‌​‌៤  ពួកសាវ័កទូលព្រះអង្គ​ថា៖‌‌  «ទីនេះស្ងាត់ណាស់​តើរកម្ហូបអាហារឯណា​អោយគេបរិភោគឆ្អែតគ្រប់គ្នាបាន?»។​៥  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលសួរថា៖​«តើអ្នករាល់គ្នាមាន​នំបុ័ងប៉ុន្មានដុំ?»។‌​ពួកគេទូលថា៖‌«មានប្រាំពីរ​ដុំ»។​៦  ព្រះអង្គក៏ប្រាប់បណ្តាជនអោយអង្គុយ​ផ្ទាល់នឹងដី​ទ្រង់យកនំបុ័ងទាំងប្រាំពីរដុំមកកាន់​អរព្រះគុណព្រះជាម្ចាស់‌​ហើយកាច់ប្រទានអោយ​ពួកសាវ័ក*ចែកបណ្តាជន។​៧  គេមានត្រីតូចៗ​ខ្លះដែរ។​ព្រះយេស៊ូអរព្រះគុណព្រះជាម្ចាស់​រួច​ប្រាប់ពួក​សាវ័ក​អោយ​ចែក​ត្រី​ទាំង​នោះ​ដល់​គេ។​៨  គេបានបរិភោគឆ្អែតទាំងអស់គ្នា​ហើយប្រមូល​នំបុ័ង​និង​ត្រីដែលនៅសល់​បានប្រាំពីរជាល។​៩  នៅពេលនោះ‌‌​មានមនុស្សទាំងអស់ប្រមាណជា​បួនពាន់នាក់។​បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូប្រាប់គេ​អោយវិលត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ។​‌‌​១០  ភ្លាមនោះ​ព្រះ​អង្គយាងចុះទូកជាមួយពួកសាវ័ក​  ‌​ឆ្ពោះទៅតំបន់​ដាល់​ម៉ានូថាញ។ ពួកខាងគណៈផារីស៉ីចង់ឃើញការអស្ចារ្យ (ម៉ាថាយ  ១៦.  ១-៤) ‌‌១១  ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*មកដល់​‌ហើយនាំគ្នា​ជជែកជាមួយព្រះយេស៊ូ​ដើម្បីល្បងលមើល​ព្រះអង្គ​គេសូមអោយព្រះអង្គសំដែងទីសំគាល់ដ៏​អស្ចារ្យអ្វីមួយបញ្ជាក់ថា​ព្រះអង្គបានទទួលអំណាច​ពីព្រះជាម្ចាស់។​១២  ព្រះយេស៊ូដកដង្ហើមធំ​‌‌រួច​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សជំនាន់​នេះចង់ឃើញទីសំគាល់ដូច្នេះ?‌​‌ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា‌​ព្រះជាម្ចាស់មិនអោយ​គេឃើញទីសំគាល់ណាឡើយ»។​១៣‌  បន្ទាប់មក​‌‌ព្រះអង្គយាងចាកចេញពីគេ‌‌ចុះទូកឆ្លង​ទៅត្រើយ​ម្ខាងវិញ។ ពុតត្បុតរបស់ពួកគណៈផារីស៉ី​និង  ពុតត្បុតរបស់ស្តេចហេរ៉ូដ‌ (ម៉ាថាយ  ១៦.  ៥-១២) ‌១៤  ពួកសាវ័កភ្លេចយកនំបុ័ងទៅជាមួយ។‌​ក្នុង​ទូក​គេមាននំបុ័ងតែមួយដុំប៉ុណ្ណោះ។​១៥  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលដាស់តឿនគេថា៖‌​«ចូរអ្នករាល់គ្នា​ប្រុងប្រយ័ត្ននឹងមេម្សៅរបស់ពួកផារីស៉ី*​ព្រម​ទាំងមេម្សៅរបស់ស្តេចហេរ៉ូដ​អោយមែនទែន»។​១៦  ពួកសាវ័ក*ជជែកគ្នាថា៖​«លោកមាន​ប្រសាសន៍ដូច្នេះ​មកពីយើងគ្មាននំបុ័ងទេដឹង!»។‌​១៧  ព្រះយេស៊ូជ្រាបគំនិតពួកគេ​ក៏មានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«ម្តេចក៏ជជែកគ្នាអំពីរឿងគ្មាននំបុ័ងដូច្នេះ?​តើអ្នករាល់គ្នាពុំទាន់ស្តាប់បាន​ពុំទាន់យល់សេចក្តី​ទេឬ?‌​ឬមួយអ្នករាល់គ្នាមានចិត្តរឹងរូស?។‌​១៨  អ្នករាល់គ្នាមានភ្នែក​‌​តែមើលមិនឃើញ​‌មាន​ត្រចៀក‌តែស្តាប់មិនឮឬ!។‌​តើអ្នករាល់គ្នាចាំឬ​ទេ ​១៩‌កាលខ្ញុំកាច់នំបុ័ងប្រាំដុំ​ចែកអោយមនុស្ស​ប្រាំពាន់នាក់​តើអ្នករាល់គ្នាប្រមូលនំបុ័ងដែល​សល់បានប៉ុន្មានល្អី?»។‌​គេទូលព្រះអង្គថា៖​«ដប់ពីរល្អី»។​២០  «ចុះកាលខ្ញុំកាច់នំបុ័ងប្រាំពីរដុំ​ចែកអោយមនុស្សបួនពាន់នាក់​តើអ្នករាល់គ្នា​ប្រមូលបានប៉ុន្មានជាល?»។​គេទូលថា៖​‌«ប្រាំពីរ​ជាល»។​២១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​‌«អ្នករាល់​គ្នានៅតែពុំទាន់យល់ទៀតឬ!»​។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វាក់ម្នាក់អោយបានភ្លឺ ‌‌២២  ព្រះយេស៊ូ​‌និង​‌ពួកសាវ័ក*​ធ្វើដំណើរមក​ដល់ភូមិបេតសៃដា។​‌​នៅពេលនោះ​មានគេនាំ​មនុស្សខ្វាក់ម្នាក់មកគាល់ព្រះអង្គ‌​ហើយទូលអង្វរ​សូមអោយព្រះអង្គពាល់គាត់។​២៣  ព្រះយេស៊ូក៏​ដឹកដៃមនុស្សខ្វាក់នោះ​នាំចេញទៅខាងក្រៅភូមិ​‌ព្រះអង្គយកទឹកព្រះឱស្ឋ​ដាក់លើភ្នែកគាត់​ហើយ​ដាក់ព្រះហស្តលើគាត់‌​ទាំងមានព្រះបន្ទូលសួរថា៖​«តើអ្នកមើលឃើញអ្វីខ្លះទេ?»​២៤  បុរសនោះ​បើកភ្នែកឡើង‌​ទូលថា៖​«ខ្ញុំឃើញមនុស្សដើរ​ស្ទុងៗ​មើលទៅដូចជាដើមឈើ»។​២៥  ព្រះយេស៊ូ​ក៏ដាក់ព្រះហស្តលើភ្នែកគាត់ម្តងទៀត។​បុរស​នោះមើលឃើញច្បាស់ទាំងអស់‌​ភ្នែកគាត់បាន​ជា។​២៦  ព្រះយេស៊ូប្រាប់គាត់អោយវិលត្រឡប់​ទៅផ្ទះវិញ​‌ដោយមានព្រះបន្ទូលថា៖«កុំចូលទៅ​ក្នុងភូមិអោយសោះ»។ លោកពេត្រុស/សិលាប្រកាសថា​ព្រះយេស៊ូជាព្រះគ្រីស្ត (ម៉ាថាយ  ១៦.  ១៣-២០‌    លូកា  ៩.  ១៨-២១) ២៧  ព្រះយេស៊ូ​ចេញ​ទៅ​តាម​ភូមិនានា​ដែល​នៅ​ជិតក្រុងសេសារេភីលីព​ជាមួយពួកសាវ័ក*។​នៅ​តាមផ្លូវ​‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​«តើ​មនុស្សទាំងឡាយថាខ្ញុំជានរណា?»។​២៨‌ពួក​សាវ័កទូលឆ្លើយថា៖​«អ្នកខ្លះថាលោកជាលោក​យ៉ូហានបាទីស្ត​អ្នកខ្លះថាលោកជាព្យាការី*អេលី​ហើយអ្នកខ្លះទៀតថាលោកជាព្យាការីមួយរូប»។​២៩​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​«ចុះអ្នករាល់​គ្នាវិញ​‌ ​តើអ្នករាល់គ្នាថាខ្ញុំជានរណាដែរ?»។​លោកពេត្រុស/សិលាទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកជា​ព្រះគ្រីស្ត»។​៣០  ព្រះយេស៊ូហាមប្រាមសាវ័ក*មិន​អោយនិយាយប្រាប់គេអំពីព្រះអង្គ​ឡើយ។ ៣១  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូក៏ចាប់ផ្តើមបង្រៀន​ពួកសាវ័កថា​បុត្រមនុស្ស*ត្រូវរងទុក្ខលំបាកយ៉ាង​ខ្លាំង។​ពួកព្រឹទ្ធាចារ្យ*​ពួកនាយកបូជាចារ្យ*​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​នឹងបោះបង់ព្រះអង្គចោល‌​ថែមទាំងធ្វើគុតព្រះអង្គទៀតផង‌​តែបីថ្ងៃក្រោយ​មក​ព្រះអង្គនឹងមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ។​៣២  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលបញ្ជាក់ប្រាប់គេ​ដោយ​ឥតលាក់លៀម។​លោកពេត្រុស/សិលាយាង​ព្រះអង្គចេញទៅឆ្ងាយពីគេបន្តិច​ហើយបន្ទោស​ព្រះអង្គ។​៣៣  ព្រះយេស៊ូងាកទតទៅពួកសាវ័ក*​ឯទៀតៗ​‌ហើយទ្រង់មានព្រះបន្ទូលបន្ទោស​លោកពេត្រុស/សិលាវិញថា៖​«នែ៎!​មារសាតាំង​ថយទៅក្រោយខ្ញុំទៅ​ដ្បិតគំនិតអ្នកមិនមែនជា​គំនិតរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់ទេ‌‌ គឺជាគំនិតរបស់មនុស្ស​សុទ្ធសាធ»។​ ៣៤  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គត្រាស់ហៅបណ្តាជន​និង​សាវ័ក​រួចមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«បើអ្នកណា​ចង់មកតាមក្រោយខ្ញុំ‌​ត្រូវលះបង់ខ្លួនឯងចោល‌​ត្រូវលីឈើឆ្កាងរបស់ខ្លួន​ហើយមកតាមខ្ញុំចុះ។​៣៥  ដ្បិតអ្នកណាចង់បានរួចជីវិត‌​អ្នកនោះនឹងបាត់​បង់ជីវិតពុំខាន​រីឯអ្នកដែលបាត់បង់ជីវិត​ព្រោះ​តែខ្ញុំ​និង​ព្រោះតែដំណឹងល្អ*​‌នឹងបានជីវិតវិញ។​៣៦  បើមនុស្សម្នាក់បានលោកីយ៍ទាំងមូល​មកធ្វើជា​សម្បត្តិរបស់ខ្លួន​‌តែបាត់បង់ជីវិត​នោះនឹងមាន​ប្រយោជន៍អ្វី?​៣៧  តើមនុស្សអាចយកអ្វីមកប្តូរ​នឹងជីវិតរបស់ខ្លួនបាន?​៣៨  នៅក្នុងចំណោម​មនុស្សដែលក្បត់ព្រះជាម្ចាស់​និង​ក្នុងចំណោម​មនុស្សមានបាបនាសម័យនេះ​បើអ្នកណាអៀន​ខ្មាស​មិនហ៊ានទទួលស្គាល់ខ្ញុំ‌​មិនហ៊ានទទួល​ស្គាល់ពាក្យរបស់ខ្ញុំ​លុះដល់បុត្រមនុស្សយាងមក​ប្រកបដោយសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គ​និង​ទេវទូត*ដ៏វិសុទ្ធ​ ‌ទ្រង់ក៏នឹងខ្មាសអៀន​‌មិនហ៊ាន​ទទួលស្គាល់អ្នកនោះវិញដែរ»។ ‌ ==ជំពូកទី៩== ១  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖    ​«ប្រាកដ ៩ មែន​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹង​ច្បាស់ថា​មនុស្សខ្លះដែលនៅទីនេះ​នឹងមិនស្លាប់ទេ​‌មុនបានឃើញព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់​មកដល់​ប្រកប​ដោយប្ញទ្ធានុភាព»។ សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះយេស៊ូ‌ (ម៉ាថាយ  ១៧.  ១-១៣    ​លូកា  ៩.  ២៨-៣៦) ‌‌២  ប្រាំមួយថ្ងៃក្រោយមក‌​ព្រះយេស៊ូនាំលោក​ពេត្រុស/សិលា‌​លោកយ៉ាកុប‌​និង​លោកយ៉ូហាន​ឡើងទៅលើភ្នំ​គឺព្រះអង្គនាំតែលោកទាំងបីទៅ​ដាច់ឡែកពីគេ។‌​ពេលនោះ​ព្រះអង្គប្រែជាមាន​ទ្រង់ទ្រាយ​ប្លែក​ពី​មុន​នៅ​មុខ​សាវ័ក*​ទាំង​បី​នាក់​‌៣  គឺព្រះពស្ត្ររបស់ព្រះអង្គត្រឡប់ជាមានពណ៌សភ្លឺត្រចះត្រចង់​ដែលគ្មានមនុស្សណានៅលើផែនដី​អាចធ្វើអោយសយ៉ាងនេះបានឡើយ។​៤  ពេល​នោះសាវ័កទាំង​បីនាក់‌ឃើញព្យាការី*អេលី​‌និង​‌លោកម៉ូសេ*​សន្ទនាជាមួយព្រះយេស៊ូ។​៥  លោក​ពេត្រុស/សិលាទូលព្រះអង្គថា៖​‌«ព្រះគ្រូ!​យើងខ្ញុំ​បាននៅទីនេះប្រសើរណាស់​យើងខ្ញុំនឹងសង់ជំរក​បី ​គឺមួយសំរាប់ព្រះគ្រូ‌​មួយសំរាប់លោកម៉ូសេ​‌និង  មួយទៀតសំរាប់លោកអេលី»។​៦  លោក​ពេត្រុស/សិលាមានប្រសាសន៍ដូច្នេះ​មកពីលោក​ពុំដឹងថា​ចង់និយាយអំពីអ្វីឡើយ​ដ្បិតសាវ័កទាំងបី​ភ័យខ្លាចយ៉ាងខ្លាំង។​‌៧  ពេលនោះ‌​ស្រាប់តែមាន​ពពក*មកគ្របបាំងគេទាំងអស់គ្នា​មានព្រះសូរ​សៀងបន្លឺពីក្នុងពពកមកថា៖‌​«នេះជាបុត្រដ៏ជា​ទីស្រឡាញ់របស់យើង‌​ចូរស្តាប់ព្រះអង្គចុះ!»។​៨  រំពេចនោះ​‌ពួកសាវ័កក្រឡេកមើលជុំវិញខ្លួន​ពុំ​ឃើញនរណាទៀតឡើយ​ឃើញតែព្រះយេស៊ូមួយ​ព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ​ដែលគង់​ជាមួយគេ។​ ៩  ពេលព្រះយេស៊ូយាងចុះពីលើភ្នំ​ជាមួយសាវ័ក​ទាំងបី​ទ្រង់ហាមប្រាមគេមិនអោយនិយាយអំពី​ហេតុការណ៍ដែលខ្លួនបានឃើញ​ប្រាប់នរណាឡើយ​រហូតដល់បុត្រមនុស្សរស់ឡើងវិញ។​១០  អ្នកទាំង​បីធ្វើតាមព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ‌​តែសាកសួរគ្នា​ថា៖‌​«តើ​"រស់ឡើងវិញ"​‌មានន័យដូច​ម្តេច?»។​១១  បន្ទាប់មក‌​គេទូលសួរព្រះអង្គថា៖​‌«ហេតុដូច​ម្តេចបានជាពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យចេះតែនិយាយ​ថា​ព្យាការីអេលីត្រូវអញ្ជើញមកមុន?»។​១២  ព្រះ​អង្គមានព្រះបន្ទូលតបទៅគេថា៖​«ព្យាការីអេលី​អញ្ជើញមកមុនមែន​ដើម្បីរៀបចំសព្វគ្រប់ទាំង​អស់ឡើងវិញ។​ប៉ុន្តែ‌​ហេតុអ្វីបានជាមានចែងទុក​ក្នុងគម្ពីរថា​បុត្រមនុស្សត្រូវរងទុក្ខលំបាកជាច្រើន​ព្រមទាំងត្រូវគេមើលងាយផងដូច្នេះ?។​១៣‌  ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​ព្យាការីអេលីបានអញ្ជើញមក​រួចហើយ‌​តែពួកគេបានធ្វើបាបលោកសព្វបែប​យ៉ាងតាមអំពើចិត្តរបស់គេ​‌​‌ដូចមានចែងទុកក្នុង​គម្ពីរអំពីលោកស្រាប់»។ ព្រះយេស៊ូដេញខ្មោចចេញពីក្មេងម្នាក់ (ម៉ាថាយ  ១៧.  ១៤-២១‌    លូកា  ៩.  ៣៧-៤៣) ‌‌១៤  ព្រះយេស៊ូ​និង​អ្នកទាំងបី​បានមកជួបសាវ័ក​ឯទៀតៗ​ទ្រង់ទតឃើញបណ្តាជនច្រើនកុះករ​ឈរនៅជុំវិញសាវ័កទាំងនោះ​‌‌‌ហើយឃើញពួក​បណ្ឌិតខាងវិន័យ*ជជែកជាមួយគេផង។​១៥  កាល​បណ្តាជនឃើញព្រះយេស៊ូ​‌គេស្រឡំាងកាំងគ្រប់​គ្នា ហើយរត់ទៅថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ។​១៦  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​‌‌«តើអ្នករាល់គ្នាជជែក​ជាមួយគេអំពីរឿងអ្វី?»។​១៧  ក្នុងចំណោមបណ្តា​ជន​មានបុរសម្នាក់ទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ!‌​ខ្ញុំប្របាទ​នាំ​កូន​ប្រុស​របស់​ខ្ញុំប្របាទ​មក​រក​លោក​គ្រូ‌​ដ្បិតវាមានខ្មោចចូល​ធ្វើអោយគនិយាយពុំ​រួច។​១៨  នៅទីណាក៏ដោយ‌​ពេល​ខ្មោចចូលម្តងៗ‌​វាផ្តួលកូនខ្ញុំប្របាទលើដី​‌អោយបែកពពុះមាត់​សង្កៀតធ្មេញ‌​ហើយរឹងខ្លួន។​ខ្ញុំប្របាទបានសុំ​សាវ័ករបស់លោកអោយដេញខ្មោចនេះដែរ​ប៉ុន្តែ​គេពុំអាចដេញវាចេញបានសោះ»។​១៩​ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅបណ្តាជនថា៖​‌«នែ៎!​ពួកមនុស្ស​ពុំព្រមជឿអើយ!​តើត្រូវអោយខ្ញុំទ្រំានៅជាមួយ​អ្នករាល់គ្នាដល់ពេលណាទៀត?​‌ចូរនាំក្មេងនោះ​មកអោយខ្ញុំ»។​២០  គេក៏នាំវាចូលមកជិតព្រះ​យេស៊ូ។​កាលខ្មោចឃើញព្រះអង្គ​‌វាផ្តួលក្មេង​នោះអោយប្រកាច់ប្រកិន‌​ព្រមទាំងននៀលបែក​ពពុះ​មាត់។​២១  ព្រះយេស៊ូសួរទៅឪពុកថា៖​‌«តើវាវេទនាបែបនេះ​តាំងពីអង្កាល់មក?»។​ឪពុកតបថា៖​«តាំងតែពីតូចម៉្លេះ។​២២  ខ្មោចធ្វើ​អោយវាដួលលើភ្លើង​អោយវាធ្លាក់ក្នុងទឹកជា​ច្រើនលើកច្រើនសា​ចង់អោយវាបាត់បង់ជីវិត។​ប្រសិនបើ​លោកអាចធ្វើបាន​សូមមេត្តាជួយយើងខ្ញុំ​សូមអាណិតអាសូរយើងខ្ញុំផង»។​២៣  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នក​ពោលថា​"ប្រសិនបើលោកអាចជួយបាន"​ដូច្នេះ?​ព្រះជាម្ចាស់​អាច​សំរេច​កិច្ចការ​សព្វ​គ្រប់​ទាំង​អស់​ដល់អ្នកជឿ»។​២៤  ឪពុករបស់ក្មេងបន្លឺសំឡេង​ឡើងភ្លាមថា៖​«ខ្ញុំប្របាទជឿហើយ!​សូមមេត្តា​ជួយអោយខ្ញុំប្របាទ​ដែលជាអ្នកមិនជឿនេះ​ផង!»។​២៥‌  ពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូទតឃើញបណ្តា​ជនរត់មក​ព្រះអង្គក៏គំរាមខ្មោចដោយបញ្ជាថា៖‌​«នែ៎‌ខ្មោចគថ្លង់!​‌យើងសុំប្រាប់ថា​ចេញពីក្មេង​នេះទៅ​កុំចូលវាទៀតអោយសោះ!»។​២៦‌ខ្មោច​ក៏ស្រែកឡើង​ព្រមទាំងធ្វើអោយក្មេងនោះប្រកាច់​ប្រកិនយ៉ាងខ្លាំង​‌រួចចេញទៅ។​ពេលនោះ​ក្មេង​នៅដេកស្តូកស្តឹងដូចមនុស្សស្លាប់​ធ្វើអោយមនុស្ស​ជាច្រើនស្មានថាវាស្លាប់បាត់ទៅហើយ។​ ​២៧  រីឯ​ព្រះយេស៊ូវិញ​ព្រះអង្គចាប់ដៃវាលើកឡើង​ក្មេង​នោះក៏​ក្រោកឈរ។​ ២៨  កាលព្រះយេស៊ូយាងចូលទៅក្នុងផ្ទះ​ពួក​សាវ័ក*ទូលសួរព្រះអង្គ​ដាច់ឡែកពីគេ​ថា៖​«ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​យើងខ្ញុំ​ពុំ​អាច​ដេញ​ខ្មោច​នេះ​ចេញ​បាន?»។​២៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​គេថា៖​‌«គេអាចដេញខ្មោចប្រភេទនេះបាន​លុះ​ត្រាតែអធិស្ឋាន*»។ ព្រះយេស៊ូប្រកាសសាជាថ្មីអំពីព្រះអង្គត្រូវសោយទិវង្គត (ម៉ាថាយ  ១៧.  ២២-២៣‌    លូកា  ៩.  ៤៣-៤៥) ៣០‌  ព្រះយេស៊ូ​យាង​ចាក​ចេញពី​ទីនោះ​ជាមួយ​ពួកសាវ័ក*​ កាត់តាមស្រុកកាលីឡេ។​ ព្រះអង្គ​មិន​សព្វ​ព្រះ​ហប្ញទ័យ​អោយ​នរណា​ដឹង​ឡើយ។​៣១  ព្រះអង្គបង្រៀនពួកសាវ័កអោយដឹងថា​បុត្រ​មនុស្ស*​នឹង​ត្រូវ​គេ​បញ្ជូន​ទៅ​ក្នុង​កណ្តាប់ដៃ​របស់​មនុស្សលោក​គេនឹងធ្វើគុតព្រះអង្គ​ប៉ុន្តែ​បីថ្ងៃ​ក្រោយពីគេធ្វើគុត‌​ទ្រង់នឹងមានព្រះជន្មរស់ឡើង​វិញ។​៣២  ពួកសាវ័កពុំបានយល់ព្រះបន្ទូលនេះ​ឡើយ​‌ ‌តែ​គេមិនហ៊ានទូលសួរព្រះអង្គទេ។ អ្នកដែលធំជាងគេ (ម៉ាថាយ  ១៨.  ១-៥​    លូកា  ៩.  ៤៦-៤៨) ‌‌៣៣  ព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័ក*‌ធ្វើដំណើរមក​ដល់ក្រុងកាផានុម។‌​កាលព្រះអង្គគង់នៅក្នុងផ្ទះ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរពួកសាវ័កថា៖​«ពេល​ដើរតាមផ្លូវ​‌អ្នករាល់គ្នានិយាយអំពីរឿងអ្វី?»។​៣៤  ពួកសាវ័កនៅស្ងៀម​ដ្បិតកាលធ្វើដំណើរតាម​ផ្លូវ​គេបានប្រកែកគ្នាចង់ដឹងថា​ក្នុងចំណោមពួក​គេ​អ្នកណាធំជាងគេ។‌​៣៥  ព្រះយេស៊ូគង់ចុះ​‌ទ្រង់ត្រាស់ហៅសាវ័កទាំងដប់ពីររូបមក​ហើយ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​‌«អ្នកណាចង់ធ្វើមេគេ​អ្នក​នោះត្រូវដាក់ខ្លួនអោយតូចជាងគេដ​ព្រមទាំង​បំរើគេទាំងអស់គ្នាផង»។​៣៦  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គ​យកក្មេងម្នាក់​អោយមកឈរនៅកណ្តាលពួក​សាវ័ក។​‌‌‌​ព្រះអង្គឱបក្មេងនោះ‌​រួចមានព្រះបន្ទូល​ទៅកាន់ពួកសាវ័កថា៖​‌៣៧  «អ្នកណាទទួលក្មេង​ណាម្នាក់ដូចក្មេងនេះ​ក្នុងនាមខ្ញុំ‌​ក៏ដូចជាបានទទួល​ខ្ញុំ​ហើយអ្នកណាទទួលខ្ញុំ​មិនត្រឹមតែទទួលខ្ញុំ​ប៉ុណ្ណោះទេ​គឺទទួលព្រះអង្គដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយ​មកនោះដែរ​»។ អ្នកណាមិនជំទាស់យើង    អ្នកនោះជាពួកយើង (លូកា  ៩.  ៤៩-៥០) ‌៣៨  លោកយ៉ូហានទូលព្រះអង្គថា៖‌​«ព្រះគ្រូ!‌​យើងខ្ញុំបានឃើញបុរសម្នាក់ដេញខ្មោច​ក្នុងនាម​ព្រះគ្រូ។‌​‌យើងខ្ញុំបានឃាត់គេ​ព្រោះគេមិនមក​តាមយើងខ្ញុំទេ»។​៣៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ថា៖‌​«កុំឃាត់គេអី‌​‌ពុំដែលមាននរណាអាចធ្វើ​ការអស្ចារ្យក្នុងនាមខ្ញុំ​រួចបែរជានិយាយអាក្រក់​អំពីខ្ញុំភ្លាមនោះឡើយ​‌​៤០  ដ្បិតអ្នកណាមិនជំទាស់​នឹងយើង​អ្នកនោះជាគ្នាយើងហើយ។​៤១  ម៉្យាង​ទៀត‌​បើអ្នកណាអោយទឹកមួយកែវដល់អ្នករាល់​គ្នា​ក្នុងនាមអ្នករាល់គ្នាជាសិស្សរបស់ព្រះគ្រីស្ត*​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា‌​អ្នកនោះ​នឹងទទួលរង្វាន់ជាមិនខាន»។ កុំនាំអ្នកដទៃអោយប្រព្រឹត្តអំពើបាប (ម៉ាថាយ  ១៨.  ៦-៩​    លូកា  ១៧.  ១-២) ‌‌៤២  អ្នកណានាំអ្នកតូចតាចម្នាក់​ក្នុងបណ្តាអ្នក​ជឿទាំងនេះអោយប្រព្រឹត្តអំពើបាប​ចំពោះអ្នក​នោះ​ប្រសិនបើគេយកត្បាល់ថ្មយ៉ាងធំមកចងក​គាត់ទម្លាក់ទៅក្នុងសមុទ្រ‌​នោះប្រសើរជាជាងទុក​អោយគាត់នៅរស់។​៤៣  ប្រសិនបើដៃនាំអ្នក​អោយប្រព្រឹត្តអំពើបាប​‌ចូរកាត់ចោលទៅ​ព្រោះ​បើអ្នកចូលទៅក្នុងជីវិត​មានដៃតែម្ខាង​ប្រសើរ​ជាងមានដៃពីរ​ហើយត្រូវធ្លាក់ទៅក្នុងនរកដែល​មានភ្លើងមិនចេះរលត់‌‌‌​�៤៤‌ជាកន្លែងដែលមាន​ដង្កូវមិនចេះងាប់‌​មានភ្លើងមិនចេះរលត់​� ។​៤៥  ប្រសិន​បើ​ជើង​នាំ​អ្នក​អោយ​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​បាប​‌ចូរកាត់ចោលទៅ​ព្រោះបើអ្នកចូលទៅក្នុងជីវិត​មានតែជើងមួយ​នោះប្រសើរជាងមានជើងពីរ​‌ហើយត្រូវគេបោះទៅក្នុងនរក​�៤៦‌ជាកន្លែងដែល​មានដង្កូវមិនចេះងាប់​មានភ្លើងមិនចេះរលត់​�។​‌‌៤៧  ប្រសិនបើភ្នែក​នាំអ្នក​អោយ​ប្រព្រឹត្ត​អំពើបាប​ចូរខ្វេះចេញទៅ‌​ព្រោះបើអ្នកចូលទៅក្នុងព្រះ​រាជ្យ*ព្រះជាម្ចាស់‌‌មានតែភ្នែកម្ខាង​នោះប្រសើរ​ជាងមានភ្នែកពីរ​ហើយត្រូវគេបោះទៅក្នុងនរក​៤៨  ជាកន្លែងដែលមានដង្កូវមិនចេះងាប់‌​មានភ្លើង​មិនចេះរលត់​៤៩  ដ្បិតមនុស្សគ្រប់ៗរូបនឹងមាន​ជាតិប្រៃដោយសារភ្លើង។​៥០  អំបិលជារបស់មួយ​សំខាន់ណាស់​ប៉ុន្តែ​បើវាបាត់ជាតិប្រៃហើយ​តើ​អ្នករាល់គ្នា​ធ្វើ​ដូចម្តេច​នឹង​អោយ​វាប្រៃ​ឡើង​វិញ​បាន?​៥១  ចូរមានជាតិប្រៃនៅក្នុងខ្លួន​ហើយ​រស់នៅជាមួយគ្នាដោយសុខសាន្ត​ទៅ»។ ព្រះដំបូន្មានអំពីរឿងលែងលះប្តីប្រពន្ធ (ម៉ាថាយ  ១៩.  ១-១២‌    លូកា  ១៦.  ១៨) ‌ ==ជំពូកទី១០== ១  ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីទីនោះ ១០ ឆ្ពោះ​ទៅស្រុកយូដា​និង​ត្រើយ​ខាងនាយទន្លេយ័រដាន់។​មហាជននាំគ្នាទៅរក​ព្រះអង្គសាជាថ្មី‌​‌ព្រះអង្គក៏ចាប់ផ្តើមបង្រៀនគេ​តាមទម្លាប់របស់ព្រះអង្គ។​២  មានពួកខាងគណៈ​ផារីស៉ី*ចូលមកជិត​ក្នុងគោលបំណងល្បងលមើល​ព្រះអង្គ។​គេទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«តើស្វាមីមាន​សិទ្ធិលែងភរិយាបានឬទេ?»។​៣  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«តើលោកម៉ូសេបង្គាប់អ្នករាល់គ្នា​អោយធ្វើអ្វី?»។​៤  គេទូលតបថា៖​«លោកម៉ូសេ​អនុញ្ញាត​អោយ​ស្វាមី​ធ្វើ​លិខិត​លែង​លះ​ប្រពន្ធ​បាន»។‌​៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«លោក​ម៉ូសេ​ចែង​វិន័យ*​នេះ​អោយ​អ្នករាល់គ្នា‌​ព្រោះតែអ្នករាល់គ្នាមានចិត្តរឹងរូស។​៦  ប៉ុន្តែ​កាល​ដើមដំបូង​នៅពេលដែលព្រះជាម្ចាស់បានបង្កើត​ពិភពលោក​‌ព្រះអង្គ​បង្កើត​មនុស្ស​មក​ជា​បុរស​ជា​ស្ត្រី។​‌៧  "ហេតុនេះហើយបានជាបុរសត្រូវចាក​ចេញពីឪពុកម្តាយ​�ទៅរួមរស់ជាមួយភរិយារបស់​ខ្លួន�ឋ​៨‌ហើយអ្នកទាំងពីរត្រឡប់ទៅជារូបកាយ​តែមួយ"ឌ​‌គេមិនមែនជាបុគ្គលពីរនាក់ទៀតទេ​គឺ​ជារូបកាយតែមួយវិញ។​៩  ដូច្នេះ​មនុស្សមិនត្រូវ​បំបាក់បំបែកគូស្រករ​ដែលព្រះជាម្ចាស់បានផ្សំផ្គុំ​នោះឡើយ»។​១០  ពេលទៅដល់ផ្ទះ‌‌​ពួកសាវ័កទូល​សួរព្រះយេស៊ូ​អំពីរឿងនេះម្តងទៀត។​១១  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ប្រសិនបើស្វាមីណា​លែងភរិយា‌​ហើយទៅរៀបការនឹឹងស្ត្រីម្នាក់ទៀត‌​ស្វាមីនោះបានផិតក្បត់ភរិយារបស់ខ្លួន។​១២  រីឯ​ភរិយាណាដែលលែងស្វាមី​ហើយទៅរៀបការនឹង​បុរសម្នាក់ទៀត​‌‌ស្ត្រីនោះក៏បានប្រព្រឹត្តអំពើផិត​ក្បត់ដែរ»។ ព្រះយេស៊ូប្រទានពរដល់ក្មេងៗ (ម៉ាថាយ  ១៩.  ១៣-១៥​    លូកា  ១៨.  ១៥-១៧‌) ‌១៣  មាន​មនុស្ស​ម្នា​នាំ​ក្មេង​តូចៗ​មក​អោយ​ព្រះ​យេស៊ូដាក់ព្រះហស្តលើពួកវា‌​ប៉ុន្តែ​ពួកសាវ័ក*ស្តី​បន្ទោសអ្នកទាំងនោះ។‌​‌១៤  កាលព្រះយេស៊ូឃើញ​ដូច្នោះ​ព្រះអង្គទាស់ព្រះហប្ញទ័យណាស់​ហើយ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ទុកអោយក្មេងៗមករកខ្ញុំចុះ​កុំឃាត់ពួកវាឡើយ​ដ្បិតមានតែអ្នកមានចិត្តដូច​ក្មេងៗទាំងនេះប៉ុណ្ណោះ​ដែលចូលក្នុងព្រះរាជ្យ*​ព្រះជាម្ចាស់បាន។​១៥‌  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នា​ដឹងច្បាស់ថា​អ្នកណាមិនព្រមទទួលព្រះរាជ្យព្រះ​ជាម្ចាស់​ដូចក្មេងតូចមួយទទួលទេ‌‌​អ្នកនោះមិន​អាចចូលក្នុងព្រះរាជ្យព្រះអង្គបានឡើយ»។ ១៦  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គអោបក្មេងទាំងនោះ​រួច​ប្រទានពរអោយពួកវា  ​ដោយដាក់ព្រះហស្តពី​លើ។ អ្នកមានម្នាក់ចង់បានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច (ម៉ាថាយ  ១៩.  ១៦-៣០‌    លូកា  ១៨.  ១៨-៣០) ‌១៧  កាលព្រះយេស៊ូកំពុងចេញដំណើរទៅ​មាន​បុរសម្នាក់រត់មកដល់​លុតជង្គង់ចុះនៅមុខព្រះអង្គ‌​ទូលថា៖​«លោកគ្រូដ៏សប្បុរសអើយ!​តើខ្ញុំត្រូវធ្វើ​អ្វី‌​ដើម្បីអោយបានទទួលជីវិតអស់កល្បជានិច្ចទុក​ជាមត៌ក?»។​១៨  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​ថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នកថា​ខ្ញុំសប្បុរសដូច្នេះ​?​ក្រៅពីព្រះជាម្ចាស់មួយព្រះអង្គ​‌គ្មាននរណាម្នាក់​សប្បុរសឡើយ។​១៩  អ្នកស្គាល់វិន័យស្រាប់ហើយ​ថា‌​"កុំសម្លាប់មនុស្ស‌​កុំប្រព្រឹត្តអំពើផិតក្បត់​កុំ​លួចទ្រព្យសម្បត្តិគេ​កុំនិយាយកុហកធ្វើអោយគេ​មានទោស​កុំកេងប្រវ័ញ្ចយកសម្បត្តិនរណាអោយ​សោះ​ចូរគោរពមាតាបិតា"ឍ»។​២០  បុរសនោះ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូអើយ!​ខ្ញុំបានប្រតិបត្តិ​តាមវិន័យ*ទាំងនេះ​តាំងពីក្មេងមក»។​២១  ព្រះ​យេស៊ូទតមើលទៅគាត់​ហើយមានព្រះហប្ញទ័យ​ស្រឡាញ់គាត់​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា៖​«នៅខ្វះ​កិច្ចការមួយទៀតដែលអ្នកមិនទាន់ធ្វើ​គឺត្រូវ​អញ្ជើញទៅលក់អ្វីៗដែលអ្នកមាន​រួចចែកអោយ​ជនក្រីក្រទៅ​ធ្វើដូច្នេះ​ទើបអ្នកមានសម្បត្តិសួគ៌​បន្ទាប់មក​សឹមអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ»។​២២  កាល​បុរសនោះឮដូច្នេះ​គាត់មានទឹកមុខស្រពោន‌​ហើយវិលត្រឡប់ទៅវិញ​ទាំងព្រួយចិត្ត​ដ្បិតគាត់​មានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភណាស់។​ ២៣  ព្រះយេស៊ូទតមើលជុំវិញ​‌រួចមានព្រះបន្ទូល​ទៅពួកសាវ័កថា៖​«អ្នកមានមិនងាយចូលទៅក្នុង​ព្រះរាជ្យ*ព្រះជាម្ចាស់បានទេ»។​២៤  ពួកសាវ័ក​ងឿង​ឆ្ងល់​នឹង​ព្រះ​បន្ទូល​របស់​ព្រះអង្គ​ជា​ខ្លាំង។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេទៀតថា៖​«កូន​ចៅអើយ​ព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់ពិបាកចូលណាស់!​២៥  សត្វអូដ្ឋចូលតាមប្រហោងម្ជុល‌​ងាយជាងអ្នក​មាន​ចូលក្នុងព្រះរាជ្យ*ព្រះជាម្ចាស់​ទៅទៀត»។‌​២៦  ពួកសាវ័ករឹតតែឆ្ងល់ថែមទៀត​ហើយនិយាយ​គ្នាថា៖​«បើដូច្នេះ​តើអ្នកណាអាចទទួលការ​សង្គ្រោះបាន?»។​២៧  ព្រះយេស៊ូទតមើលគេ​រួច​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ការនេះមនុស្សធ្វើពុំកើតទេ​តែព្រះជាម្ចាស់ធ្វើកើត​ដ្បិតព្រះអង្គធ្វើគ្រប់ការ​ទាំងអស់បាន»។​២៨  លោកពេត្រុស/សិលាទូល​ព្រះអង្គថា៖​ «ព្រះអង្គទតឃើញស្រាប់ហើយថា​‌យើងខ្ញុំបានលះបង់ចោលអ្វីៗទាំងអស់‌‌​ហើយ​យើងខ្ញុំបានមកតាមព្រះអង្គ»។​  ២៩​ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលតបថា៖​‌«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នា​ដឹងច្បាស់ថា​‌អ្នកណាលះបង់ផ្ទះសម្បែង​បងប្អូន​ប្រុសស្រី​‌ឪពុកម្តាយ‌​កូន​ឬ​ស្រែចំការ​ព្រោះតែ​ខ្ញុំ  និង  ព្រោះតែដំណឹងល្អ*​៣០  អ្នកនោះនឹងទទួល​ក្នុងពេលឥឡូវនេះ​មួយជាមួយរយ​គឺផ្ទះសម្បែង​បងប្អូនប្រុសស្រី​ម្តាយ​កូន‌​និង‌​ស្រែចំការ​‌‌ព្រម​ទាំងទទួលការបៀតបៀន​ហើយក៏នឹងមានជីវិត​អស់កល្បជានិច្ច​នៅលោកខាងមុខ​ថែមទៀត​ផង។​៣១  មនុស្សជាច្រើនដែលនៅខាងមុខ​នឹង​ត្រឡប់ទៅនៅខាងក្រោយ​រីឯអ្នកដែលនៅខាង​ក្រោយ​  នឹងត្រឡប់ទៅនៅខាងមុខវិញ»។ ព្រះយេស៊ូប្រកាសជាលើកទីបីអំពីព្រះអង្គចូលទិវង្គត (ម៉ាថាយ  ២០.  ១៧-១៩    ​លូកា  ១៨.  ៣១-៣៤) ៣២‌  ព្រះយេស៊ូ​យាង​ឡើង​ទៅ​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​ជាមួយពួកសាវ័ក*។​ព្រះអង្គយាងនាំមុខ​គេ​ពួកសាវ័កភ័យខ្លាចជាខ្លាំង‌‌‌‌​‌រីឯអស់អ្នកដែលដើរ​តាមក្រោយក៏ភិតភ័យដែរ។​ព្រះយេស៊ូនាំសាវ័ក​ទាំងដប់ពីររូបមកជាមួយព្រះអង្គសាជាថ្មី‌​រួច​មានព្រះបន្ទូលអំពីហេតុការណ៍​ដែលនឹងកើតមាន​ដល់ព្រះអង្គ៖​‌៣៣  «ឥឡូវនេះ​យើងឡើងទៅ​ក្រុងយេរូសាឡឹម​បុត្រមនុស្ស*នឹងត្រូវគេបញ្ជូន​ទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ពួកនាយកបូជាចារ្យ​និង​ពួក​បណ្ឌិតខាងវិន័យ។​គេនឹងកាត់ទោសប្រហារ​ជីវិតលោក​ហើយបញ្ជូនលោកទៅក្នុងកណ្តាប់​ដៃរបស់សាសន៍ដទៃ។​៣៤  ពួកនោះនឹងចំអក​អោយលោក ​ព្រមទាំងស្តោះទឹកមាត់ដាក់លោក​ផង។​គេនឹងវាយធ្វើបាបលោក​រួចប្រហារជីវិត​លោក។​ប៉ុន្តែ​បីថ្ងៃក្រោយមក‌​លោកនឹងរស់​ឡើងវិញ»។ សំណូមពររបស់លោកយ៉ាកុប  និង  លោកយ៉ូហាន (ម៉ាថាយ  ២០.  ២០-២៨) ‌‌‌៣៥  បន្ទាប់មក‌លោកយ៉ាកុប‌​និង‌​លោកយ៉ូហាន​ជាកូនលោកសេបេដេ​ចូលមកគាល់ព្រះយេស៊ូ​ទូលថា៖‌​«ព្រះគ្រូ!‌​សូមមេត្តាយល់ព្រមតាមពាក្យ​សុំរបស់យើងខ្ញុំផង»។​៣៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលសួរគេថា៖​«តើអ្នកទាំងពីរចង់អោយខ្ញុំធ្វើ​អ្វី?»។​៣៧  គេទូលព្រះអង្គថា៖​«ពេលព្រះគ្រូ​គ្រងរាជ្យ  ប្រកបដោយសិរីរុងរឿង​សូមប្រទាន​អោយយើងខ្ញុំបានអង្គុយអមព្រះគ្រូផង​គឺម្នាក់នៅ​ខាងស្តាំ‌​ម្នាក់នៅខាងឆ្វេង»។​៣៨  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«អ្នកទាំងពីរមិនដឹងថាខ្លួនសុំអ្វី​ឡើយ​តើអ្នកអាចទទួលពែងណដែលខ្ញុំត្រូវទទួល​នោះបានឬទេ?​អ្នកអាចទទួលពិធីជ្រមុជដែលខ្ញុំ​ត្រូវទទួលបានឬទេ?»។​៣៩  គេទូលព្រះអង្គថា៖‌​«យើងខ្ញុំអាចទទួលបាន»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលថា៖​‌‌«អ្នកនឹងទទួលពែងដែលខ្ញុំត្រូវទទួល​‌និង​ទទួលពិធីជ្រមុជដែលខ្ញុំត្រូវទទួល​បានមែន​‌៤០‌  ចំណែកឯអង្គុយនៅខាងស្តាំ‌​ឬ‌​ខាងឆ្វេងខ្ញុំ​‌​ខ្ញុំ​មិនអាចសំរេចបានឡើយ‌​ព្រោះកន្លែងនោះបំរុង​ទុក​សំរាប់តែអ្នកដែលព្រះជាម្ចាស់បានសំរេច​អោយប៉ុណ្ណោះ»។​‌ ៤១  កាលសាវ័កដប់រូបទៀតបានឮដូច្នោះ​គេ​ទាស់ចិត្តនឹងលោកយ៉ាកុប​និង​លោកយ៉ូហាន​ជា​ខ្លាំង។​‌៤២  ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅសាវ័កទាំងអស់​មក‌​ ហើយមានព្រះបន្ទូលថា៖ «អ្នករាល់គ្នាដឹង​ស្រាប់ហើយ​‌​អ្នកដែលគេចាត់ទុកជាមេគ្រប់គ្រង​ស្រុក​តែងជិះជាន់ប្រជារាស្ត្ររបស់ខ្លួន​‌​រីឯអ្នកធំ​តែងតែប្រើអំណាចខ្លួនលើប្រជារាស្ត្រ។​‌៤៣  ក្នុង​ចំណោមអ្នករាល់គ្នា‌មិនមែនដូច្នោះទេ។​ផ្ទុយទៅ​វិញ​បើមានម្នាក់ចង់ធ្វើធំជាងគេក្នុងចំណោមអ្នក​រាល់គ្នា​ត្រូវអោយអ្នកនោះបំរើអ្នករាល់គ្នា​។​៤៤  ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា‌​បើមានម្នាក់ចង់ធ្វើ​មេគេ‌​ត្រូវធ្វើជាខ្ញុំបំរើគេគ្រប់គ្នាសិន​៤៥  ដ្បិត​បុត្រមនុស្ស*មកក្នុងពិភពលោកនេះ​មិនមែន​ដើម្បីអោយគេបំរើលោកឡើយ​‌​គឺលោកមក​បំរើគេវិញ​ព្រមទាំងបូជាជីវិត‌​ដើម្បីលោះ​មនុស្ស​ទាំងអស់ផង»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វាក់ម្នាក់ឈ្មោះបារទីមេ​អោយបានភ្លឺ (ម៉ាថាយ  ២០.  ២៩-៣៤​    លូកា  ១៨.  ៣៥-៤៣) ៤៦  ព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័កធ្វើដំណើរមកដល់​ក្រុងយេរីខូ។​‌កាលព្រះអង្គយាងចេញពីទីក្រុង​ជាមួយពួកសាវ័ក​និង​បណ្តាជនដ៏ច្រើនកុះករ​មាន​មនុស្សខ្វាក់ម្នាក់ឈ្មោះបារទីមេ​‌ជាកូនរបស់លោក​ទីមេ​អង្គុយសុំទាននៅក្បែរផ្លូវ។​៤៧‌  កាលគាត់ឮ​ថាព្រះយេស៊ូជាអ្នកភូមិណាសារ៉ែត​យាងតាមនោះ‌​គាត់ក៏ស្រែកឡើងថា៖​«ឱព្រះយេស៊ូ​ជាព្រះរាជ​វង្សព្រះបាទដាវីឌអើយ!​សូមអាណិតមេត្តា​ទូលបង្គំផង»។​‌​៤៨  មនុស្សជាច្រើនបានគំរាមគាត់​អោយនៅស្ងៀម‌​ប៉ុន្តែ​គាត់ស្រែករឹតតែខ្លាំង​ឡើងៗថា៖‌​«ឱព្រះរាជវង្សព្រះបាទដាវីឌអើយ​សូមអាណិតមេត្តាទូលបង្គំផង!»។​៤៩  ព្រះយេស៊ូ​ក៏ឈប់​ហើយមានព្រះបន្ទូលថា៖​«សុំហៅគាត់​មក»។‌​‌គេហៅមនុស្សខ្វាក់មក​ដោយពោលថា៖​«កុំអស់សង្ឃឹម​ក្រោកឡើង​លោកហៅអ្នក»។​៥០  គាត់ក៏បោះអាវធំចោល​ស្ទុះក្រោកឡើង​តំរង់​ទៅរកព្រះយេស៊ូ។​៥១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​សួរគាត់ថា៖​«តើអ្នកចង់អោយខ្ញុំធ្វើអ្វី?»។​‌អ្នក​ខ្វាក់ទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ!​‌សូមប្រោសភ្នែក​ទូលបង្គំអោយបានភ្លឺផង»។‌​៥២  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«សុំអញ្ជើញទៅចុះ!‌​ជំនឿ​របស់អ្នកបានសង្គ្រោះអ្នកហើយ!»។​រំពេចនោះ​គាត់មើលឃើញភ្លាម‌‌​‌ហើយដើរតាមផ្លូវជាមួយ​ព្រះយេស៊ូ​ទៅ។ ព្រះយេស៊ូយាងចូលក្រុងយេរូសាឡឹម (មថ  ២១.  ១-១១‌    លក  ១៩.  ២៨-៤០​    យហ  ១២.  ១២-១៩) ==ជំពូកទី១១== ១  ‌ព្រះយេស៊ូយាងមកជាមួយសាវ័ក ១១ ជិតដល់ក្រុងយេរូសាឡឹមហើយ​។​លុះមក​ដល់ជិតភូមិបេតផាសេ​និង​ភូមិិបេថានី‌​ដែលនៅចង្កេះភ្នំដើមអូលីវ‌​ព្រះអង្គចាត់សាវ័ក​ពីររូបអោយទៅមុន‌​ដោយមានព្រះបន្ទូលថា៖​២‌  «ចូរទៅភូមិនៅមុខអ្នករាល់គ្នា​ពេលទៅដល់​ភ្លាម​អ្នកនឹងឃើញកូនលាមួយដែលគេចងទុក​ពុំទាន់ដែលមាន​នរណាជិះនៅឡើយទេ​ចូរស្រាយ​វាដឹកមក។‌​‌៣  ប្រសិនបើមានគេសួរថា‌​"ហេតុអ្វី​បានជាអ្នកស្រាយវា?"‌‌​ចូរឆ្លើយប្រាប់គេថា​"ព្រះ​អម្ចាស់ត្រូវការវា​‌​‌តែព្រះអង្គនឹងអោយគេដឹក​មកវិញភ្លាមជា​មិនខាន"»។ ៤  សាវ័កទាំងពីររូបចេញដំណើរទៅ‌​ឃើញកូន​លាមួយដែលគេចងទុកនៅមាត់ទ្វារ​ខាងក្រៅផ្ទះ​‌ក្បែរផ្លូវ​‌​ហើយក៏ស្រាយវា។​៥  មានអ្នកខ្លះនៅទី​នោះសួរអ្នកទាំងពីរថា៖‌​«តើអ្នកធ្វើអ្វីហ្នឹង​ហេតុ​អ្វីបានជាអ្នកស្រាយកូនលានេះ?»។‌​៦  សាវ័ក​ទាំងពីរឆ្លើយទៅគេ​តាមពាក្យដែលព្រះយេស៊ូបាន​បង្គាប់មក‌​គេក៏អោយដឹកចេញទៅ។​៧  សាវ័ក​ទាំងពីរដឹកវាយកមកថ្វាយព្រះយេស៊ូ​ហើយយក​អាវរបស់ខ្លួនក្រាលពីលើខ្នងកូនលា​‌ព្រះអង្គក៏​ឡើងគង់លើខ្នងកូនលានោះ។​៨  មានមនុស្សម្នា​ជាច្រើន​នាំគ្នា​យក​អាវ​របស់​ខ្លួន​ក្រាល​តាម​ផ្លូវ​ហើយ​ខ្លះទៀតយកស្លឹកឈើពីចំការមករាយលើ​ផ្លូវដែរ។​៩  អស់អ្នកដែលដើរហែហមព្រះយេស៊ូពី​មុខពីក្រោយ​នាំគ្នាស្រែកឡើងថា៖‌‌​«ជយោ!ត​សូមព្រះជាម្ចាស់ប្រទានពរដល់ព្រះអង្គ​ដែលយាង​មកក្នុងព្រះនាមព្រះអម្ចាស់ថ​១០  សូមព្រះជាម្ចាស់​ប្រទានពរដល់ព្រះរាជ្យ*ដែលកំពុងតែមកដល់​‌គឺ​ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះបាទដាវីឌ​ជាបិតារបស់យើង!​ជយោ!  ​ព្រះជាម្ចាស់នៅស្ថានដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត!»។​‌ ១១  កាល​ព្រះយេស៊ូ​ទៅ​ដល់​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​‌ទ្រង់ក៏យាងចូលក្នុងព្រះវិហារ*។​‌​ក្រោយពីបាន​ទតមើលសព្វគ្រប់អស់ហើយ‌​ព្រះអង្គយាងទៅភូមិ​បេថានីជាមួយសាវ័កទាំងដប់ពីររូប​ដ្បិតល្ងាច​ណាស់ហើយ។ ដើមឧទុម្ពរត្រូវបណ្តាសា (ម៉ាថាយ  ២១.  ១៨-១៩) ‌‌១២  នៅថ្ងៃបន្ទាប់​ព្រះអង្គយាងចេញពីភូមិ​បេថានី​  ពេលនោះ​  ​ព្រះអង្គឃ្លាន។​១៣  ព្រះអង្គ​ទតឃើញឧទុម្ពរ*មួយដើមពីចម្ងាយ​មានស្លឹក​ខៀវខ្ចី​ទ្រង់ក៏យាងតំរង់ទៅ‌​ក្រែងលោមាន​ផ្លែ។ ពេលព្រះអង្គយាងទៅជិត‌​ទ្រង់ទតឃើញ​មានតែស្លឹកប៉ុណ្ណោះ​ដ្បិតពុំទាន់ដល់រដូវឧទុម្ពរផ្លែ​នៅឡើយទេ។​១៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​កាន់ដើមឧទុម្ពរនោះថា៖‌​«ចាប់ពីពេលនេះតទៅ‌​គ្មាន​នរណា​បរិភោគ​ផ្លែ​របស់ឯង​ទៀត​ឡើយ!»។‌‌‌‌​‌ពួកសាវ័ក*​បានឮព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ។ ព្រះយេស៊ូដេញអ្នកលក់ដូរចេញពីព្រះវិហារ (មថ  ២១.១២-១៧​    លក  ១៩.៤៥-៤៨​    យហ  ២.  ១៣-២២) ‌‌១៥  ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​មក​ដល់​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​ជាមួយពួកសាវ័ក​‌ព្រះអង្គយាងចូលក្នុងព្រះវិហារ​ហើយដេញអ្នកលក់ដូរចេញ។​ព្រះអង្គផ្តួលតុ​ពួកអ្នកប្តូរប្រាក់​‌​ផ្តួលកៅអីរបស់អ្នកលក់ព្រាប។​១៦​ព្រះអង្គមិនអោយនរណាលីសែងអីវ៉ាន់កាត់ទីធ្លា​ព្រះវិហារ*ឡើយ។​១៧  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ប្រៀនប្រដៅគេថា៖    ​«ក្នុងគម្ពីរមានចែងថា​ ដំណាក់របស់យើងត្រូវធ្វើជាដំណាក់ សំរាប់អោយជាតិសាសន៍ទាំងឡាយអធិស្ឋាន*ទ តែអ្នករាល់គ្នាយកធ្វើជាសំបុកចោរធ‌ទៅវិញ»។ ​១៨  កាលពួកនាយកបូជាចារ្យ*​‌និង​ពួកបណ្ឌិត​ខាងវិន័យ*ដឹងរឿងនេះ​‌គេនាំគ្នារកមធ្យោបាយ​ធ្វើគុតព្រះយេស៊ូ។​ប៉ុន្តែ​គេខ្លាចព្រះអង្គ‌​ដ្បិត​បណ្តាជន​ទាំង​មូល​ចាប់​អារម្មណ៍​នឹង​សេចក្តី​ដែល​ព្រះអង្គបង្រៀនណាស់។​១៩  លុះដល់ល្ងាច​ព្រះ​យេស៊ូយាងចាកចេញពីទីក្រុងជាមួយពួក​សាវ័ក។​ ដើមឧទុម្ពរងាប់ (ម៉ាថាយ  ២១.  ២០-២២) ‌‌២០  ព្រឹកឡើង‌ពេលធ្វើដំណើរតាមផ្លូវនោះ​ពួក​សាវ័ក​ឃើញ​ដើម​ឧទុម្ពរ*​ក្រៀម​ស្វិត​រហូត​ដល់​ប្ញស។​២១  លោកពេត្រុស/សិលានឹកឃើញព្រះ​បន្ទូលរបស់ព្រះយេស៊ូ​  ក៏ទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះ​គ្រូ! សូមមើល!​ដើមឧទុម្ពរដែលព្រះគ្រូបានដាក់​បណ្តាសានោះ​ក្រៀមស្វិតទៅហើយ!»។​២២  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅកាន់ពួកសាវ័ក*ថា៖​«ចូរ​មានជំនឿលើព្រះជាម្ចាស់ចុះ!។​២៣  ខ្ញុំសុំប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា‌​បើអ្នកណាម្នាក់​និយាយទៅកាន់ភ្នំនេះថា​"ចូរចេញពីទីនេះ‌​ធ្លាក់​ក្នុងសមុទ្រទៅ!"‌​ហើយបើអ្នកនោះជឿជាក់ក្នុង​ចិត្ត​ដោយឥតសង្ស័យថាពាក្យរបស់ខ្លួននឹងបាន​សំរេច​នោះព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទានអោយបាន​សំរេចតាមពាក្យគេមែន។​២៤  ហេតុនេះហើយ​បានជាខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​អ្វីក៏ដោយ​អោយ​តែអ្នករាល់គ្នាអធិស្ឋាន*សុំ‌​ចូរជឿថាអ្នករាល់គ្នា​បានទទួលហើយ​‌នោះព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទាន​អោយអ្នករាល់គ្នាជាពុំខាន។‌​២៥  ម៉្យាងទៀត​ពេលឈរអធិស្ឋាន​បើអ្នករាល់គ្នាមានទំនាស់អ្វីនឹង​នរណាម្នាក់​ចូរអត់ទោសអោយគេទៅ​ដើម្បី​ព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នា​ដែលគង់នៅស្ថានបរម​សុខ*អត់ទោសអោយអ្នករាល់គ្នា។​�‌២៦‌ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​អ្នករាល់គ្នា​មិន​អត់​ទោស​អោយ​គេ​ទេ​ព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នា​ដែលគង់នៅស្ថានបរម​សុខ*​ ក៏មិន​អត់ទោសអោយអ្នករាល់គ្នាដែរ។� អំណាចរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២១.  ២៣-២៧‌    លូកា  ២០.  ១-៨) ‌២៧  ព្រះយេស៊ូ​យាង​ចូល​ទៅ​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​ជាមួយពួកសាវ័ក*ម្តងទៀត។​‌កាលព្រះអង្គកំពុង​តែយាងចុះយាងឡើងក្នុងព្រះវិហារ*​‌​ពួកនាយក​បូជាចារ្យ​និង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យនាំគ្នា​មកជួប​ព្រះអង្គ។​២៨  គេទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«តើលោក​ធ្វើការទាំងនេះដោយអាងអំណាចអ្វី?​តើនរណា​ប្រគល់អំណាច​អោយលោកធ្វើការទាំងនេះ?»។​២៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«ខ្ញុំសុំសួរ​អស់លោកនូវសំណួរមួយ​‌បើអស់លោកឆ្លើយមកខ្ញុំ‌​ខ្ញុំនឹងប្រាប់អស់លោកវិញថា​ខ្ញុំធ្វើការទាំងនេះ​ដោយអាងលើអំណាចអ្វី។​៣០  សូមឆ្លើយប្រាប់ខ្ញុំ​មើល៍​តើនរណាចាត់លោកយ៉ូហានអោយមកធ្វើ​ពិធីជ្រមុជទឹក*?​‌ព្រះជាម្ចាស់​ឬ​មនុស្ស?»។​‌៣១  គេពិគ្រោះគ្នាថា៖‌​«បើយើងឆ្លើយថា​ព្រះជា​ម្ចាស់ចាត់លោកយ៉ូហានអោយមក‌‌​‌គាត់មុខជា​សួរយើងថា​ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាមិនជឿ​លោកយ៉ូហាន?‌​‌៣២  ផ្ទុយទៅវិញ​‌បើយើងឆ្លើយ​ថាមនុស្សចាត់លោកអោយមក...»​(ពួកគេខ្លាច​ប្រជាជន​ព្រោះមនុស្សគ្រប់ៗគ្នាចាត់ទុក​លោក​យ៉ូហានជាព្យាការីពិតប្រាកដមែន)។​៣៣  ដូច្នេះ​គេឆ្លើយទៅព្រះយេស៊ូថា៖​«យើងមិនដឹងទេ!»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេវិញថា៖​‌«រីឯខ្ញុំ​វិញ‌​ខ្ញុំក៏មិនប្រាប់អស់លោកថា​ខ្ញុំធ្វើការទាំងនេះ​ដោយអាងលើអំណាចអ្វីដែរ»។ ប្រស្នាអំពីអ្នកថែរក្សាចំការទំពាំងបាយជូរ (ម៉ាថាយ  ២១.  ៣៣-៤៦​    លូកា    ២០.  ៩-១៩) ==ជំពូកទី១២== ១  បន្ទាប់មក​  ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះ ១២ បន្ទូលទៅគេ​ជាប្រស្នាថា៖​«មាន​បុរស​ម្នាក់​ដាំ​ទំពាំង​បាយ​ជូរ​មួយ​ចំការ។‌​គាត់បានធ្វើរបងព័ទ្ធជុំវិញ‌​គាត់រៀបចំកន្លែងមួយ​ដើម្បីបញ្ជាន់ផ្លែទំពាំងបាយជូរ​ព្រមទាំងសង់ខ្ទម​មួយផង។​‌​បន្ទាប់មក‌​គាត់ប្រវាស់អោយពួក​កសិករមើលថែទាំ‌​រួចចេញដំណើរពីស្រុកនោះ​ទៅ។‌​‌២  លុះដល់ទំពាំងបាយជូរទុំ‌​គាត់ក៏ចាត់​អ្នកបំរើម្នាក់អោយមកទទួលផល​ដែលជាចំណែក​របស់គាត់ពីពួកអ្នកថែចំការ។​៣  គេនាំគ្នាចាប់អ្នក​បំរើនោះវាយដំ​ហើយបណ្តេញអោយត្រឡប់ទៅ​វិញដៃទទេ។​‌៤  ម្ចាស់ចំការក៏ចាត់អ្នកបំរើម្នាក់​ទៀតអោយមក​ប៉ុន្តែ​ពួកអ្នកថែចំការនាំគ្នាវាយ​ក្បាលអ្នកបំរើនោះ​ហើយជេរស្តីទៀតផង។‌​៥  ម្ចាស់ចំការ​ចាត់​អ្នកបំរើ​ម្នាក់​ផ្សេង​ទៀត​អោយ​មក។​អ្នកថែចំការបានសម្លាប់អ្នកបំរើនោះ។‌​បន្ទាប់មក​អ្នកបំរើផ្សេងទៀតជាច្រើនរូប​ក៏រង​គ្រោះដូច្នោះដែរ​ខ្លះត្រូវគេវាយដំ‌​ខ្លះត្រូវគេ​សម្លាប់។​៦  ម្ចាស់ចំការមានបុត្រដ៏ជាទីស្រឡាញ់​តែមួយគត់‌​គាត់ចាត់បុត្រនោះអោយមកក្រោយ​គេបង្អស់‌​ដោយយល់ថា  ​៧‌"គេមុខជាគោរពកោត​ខ្លាចកូនប្រុសខ្ញុំមិនខាន"។‌​ប៉ុន្តែ​ពួកកសិករថែ​ចំការទាំងនោះពិគ្រោះគ្នាថា​‌"អ្នកនេះជាអ្នក​ទទួលកេរមត៌កពីម្ចាស់ចំការទៅថ្ងៃក្រោយ​យើង​នាំគ្នាសម្លាប់វាទៅចំការនេះ​នឹង​ធ្លាក់​មក​ជា​សម្បត្តិ​របស់យើង"។​៨  គេក៏ចាប់កូនប្រុសម្ចាស់ចំការ​យកមកសម្លាប់​រួចបោះទៅក្រៅចំការទំពាំងបាយ​ជូរ។     ​៩  តើម្ចាស់ចំការធ្វើយ៉ាងដូចម្តេច?​គាត់​មុខ​ជា​មក​សម្លាប់​អ្នក​ថែរក្សា​ចំការ​ទាំង​នោះ​មិន​ខាន‌​រួចប្រគល់ចំការទំពាំងបាយជូរ​ទៅអោយ​អ្នកផ្សេងទៀត។​១០  អ្នករាល់គ្នាពិតជាធ្លាប់អាន​អត្ថបទគម្ពីរ​ដែល​មានចែងថា  : "ថ្មដែលពួកជាងសង់ផ្ទះបោះចោល ‌‌បានត្រឡប់មកជាគ្រឹះដ៏សំខាន់បំផុត។​ ១១ ព្រះអម្ចាស់បានសំរេចការអស្ចារ្យនេះ‌‌‌ យើងបានឃើញ  ​ហើយស្ងើចសរសើរផង"ន»។ ១២  ពួកមេដឹកនាំសាសន៍យូដាយល់ថា​‌ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលជាពាក្យប្រស្នានេះ​សំដៅលើពួកគេ​គេក៏នាំគ្នារកមធ្យោបាយចាប់ព្រះអង្គ‌​ប៉ុន្តែ  គេ​ខ្លាចបណ្តាជន​‌ដូច្នេះ  គេក៏ចាកចេញពីព្រះយេស៊ូ​ទៅ។​ អំពីពន្ធដារ (ម៉ាថាយ  ២២.  ១៥-២២    ​លូកា  ២០.  ២០-២៦) ‌‌១៣‌  គេចាត់ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​ពួកខាង​ស្តេចហេរ៉ូដខ្លះអោយទៅជិតព្រះយេស៊ូ​ចាំចាប់​កំហុស​នៅពេលព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល។​១៤‌  គេ​នាំគ្នាមកទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ!​យើងខ្ញុំ​ដឹងថា​លោកមានប្រសាសន៍សុទ្ធតែពិតទាំងអស់​លោកគ្រូពុំយោគយល់​ហើយក៏ពុំរើសមុខនរណា​ឡើយ​គឺលោកគ្រូប្រៀនប្រដៅអំពីរបៀបរស់នៅ​ដែលគាប់ព្រះហប្ញទ័យព្រះជាម្ចាស់​តាមសេចក្តី​ពិត។‌​តើវិន័យ*របស់យើងអនុញ្ញាតអោយបង់​ពន្ធដារថ្វាយព្រះចៅអធិរាជរ៉ូមុាំងឬទេ?​តើ​យើងត្រូវបង់​ឬ​មិនត្រូវបង់?»។​១៥  ព្រះយេស៊ូ​ឈ្វេងយល់ពុតត្បុតរបស់គេ​‌ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាចង់ចាប់កំហុសខ្ញុំ​ដូច្នេះ?​សុំយកប្រាក់មួយកាក់មកអោយខ្ញុំមើល​មើល៍»។​ ‌១៦  គេក៏យកប្រាក់មួយកាក់មកថ្វាយ​ព្រះយេស៊ូ​ ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​«តើ​លើកាក់នេះ​មានរូបនរណា​ឈ្មោះនរណា?»។​គេឆ្លើយថា៖‌​«រូប​និង​ឈ្មោះ​ព្រះចៅអធិរាជ!»។​‌​១៧  ព្រះយេស៊ូក៏មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«អ្វីៗ​ដែលជារបស់ព្រះចៅអធិរាជ‌​ចូរថ្វាយទៅព្រះចៅ​អធិរាជវិញទៅ‌‌​ហើយអ្វីៗដែលជារបស់ព្រះជា​ម្ចាស់​ចូរថ្វាយទៅព្រះជាម្ចាស់វិញដែរ»។​គេ​ងឿងឆ្ងល់នឹងព្រះយេស៊ូយ៉ាងខ្លាំង។​ អំពីមនុស្សស្លាប់នឹងរស់ឡើងវិញ (ម៉ាថាយ  ២២.  ២៣-៣៣​    លូកា  ២០.  ២៧-៤០) ‌‌១៨  មាន​ពួក​ខាង​គណៈ​សាឌូស៉ី*​ចូល​មក​គាល់​ព្រះអង្គ។​ពួកសាឌូស៉ីមិនជឿថាមនុស្សស្លាប់នឹង​រស់ឡើងវិញទេ។‌‌​គេទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖‌​១៩‌«លោកគ្រូ!​លោកម៉ូសេ*បានចែងច្បាប់ទុក​អោយយើងថា​"បើបុរសណាមានប្រពន្ធ​ហើយ​ស្លាប់ចោលប្រពន្ធទៅ​តែគ្មានកូនសោះ​ត្រូវអោយ​ប្អូនប្រុសរបស់បុរសនោះ​រៀបការនឹងបងថ្លៃ‌​ដើម្បី​បន្តពូជអោយបងប្រុសរបស់ខ្លួន"ប។​២០‌ឧបមាថា​មានបងប្អូនប្រុសៗប្រាំពីរនាក់។​បុរសបងបង្អស់​បានរៀបការ​ហើយស្លាប់ទៅ​តែគ្មានកូនសោះ។​២១  ប្អូនបន្ទាប់រៀបការនឹងបងថ្លៃមេម៉ាយ​រួចស្លាប់​ទៅ​ទាំងឥតមានកូន‌​រីឯប្អូនទីបី​ក៏ដូច្នោះដែរ។​២២  បងប្អូន​ទាំង​ប្រាំពីរ​នាក់​សុទ្ធ​តែ​គ្មាន​កូន​ដូច​គ្នា។​នៅទីបំផុត​នាងក៏ស្លាប់ទៅដែរ។​២៣  លុះ​ដល់ពេលមនុស្សស្លាប់នឹងរស់ឡើងវិញ‌​តើនាងត្រូវ​បានទៅជាប្រពន្ធរបស់អ្នកណា​បើប្រាំពីរនាក់សុទ្ធ​តែយកនាងធ្វើជាប្រពន្ធដូច្នេះ?»។‌​២៤  ‌ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបទៅគេថា៖​«អ្នករាល់គ្នា​យល់ខុសហើយ​ដ្បិតអ្នករាល់គ្នាមិនស្គាល់គម្ពីរ‌‌​ហើយមិន​ស្គាល់​ប្ញទ្ធានុភាព​របស់​ព្រះជាម្ចាស់​ផង។​២៥  ពេលមនុស្សស្លាប់មានជីវិតរស់ឡើងវិញ‌​គេ​មិនរៀបការប្តីប្រពន្ធទៀតឡើយ​គឺគេនឹងបានដូច​ទេវទូត*នៅស្ថានបរមសុខ*។​២៦  លោកម៉ូសេ*​បានចែងអំពីមនុស្សស្លាប់នឹងរស់ឡើងវិញ​នៅក្នុង​អត្ថបទស្តីអំពីគុម្ពបន្លា‌​តើអ្នករាល់គ្នាធ្លាប់អាន​ឬទេ?។​ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលមកលោកថា​"យើងជាព្រះរបស់អប្រាហំា​ជាព្រះរបស់អ៉ីសាក​‌និង‌​ជាព្រះរបស់យ៉ាកុប"ផ។​២៧  ព្រះជាម្ចាស់មិន​មែនជាព្រះរបស់មនុស្សស្លាប់ទេ​គឺជាព្រះរបស់​មនុស្សដែលមានជីវិត។​អ្នករាល់គ្នាយល់ខុសទាំង​ស្រុងហើយ!»។ វិន័យសំខាន់ជាងគេ (ម៉ាថាយ  ២២.  ៣៤-៤០​លូកា  ១០.  ២៥-២៦) ‌‌២៨  មាន​បណ្ឌិត​ខាង​វិន័យ*​ម្នាក់​បាន​ឮ​ពួក​គេ​ជជែកជាមួយព្រះយេស៊ូ​ហើយឃើញថាព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលឆ្លើយត្រឹមត្រូវ​គាត់ក៏ចូលទៅជិត​ទូលព្រះអង្គថា៖​«ក្នុងបណ្តាវិន័យ*ទាំងអស់​តើ​វិន័យណាសំខាន់ជាងគេ?»។​២៩  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលឆ្លើយថា៖​«នេះជាវិន័យទីមួយ:​"អ៉ីស្រាអែលអើយ​ចូរស្តាប់!‌​មានតែព្រះអម្ចាស់​ជាព្រះរបស់យើងមួយព្រះអង្គគត់​ដែលពិតជា​ព្រះអម្ចាស់។​៣០  ត្រូវស្រឡាញ់ព្រះអម្ចាស់ជាព្រះ​របស់អ្នកអោយអស់ពីចិត្តគំនិត​អស់ពីស្មារតី​‌អស់​ពីប្រាជ្ញា‌​និង​អស់ពីកម្លាំងកាយ"ព។​៣១  រីឯវិន័យ​ទីពីរមានចែងថា​"ត្រូវស្រឡាញ់បងប្អូនឯទៀតៗ​អោយបានដូចស្រឡាញ់ខ្លួនឯង"ភ។​គ្មានវិន័យ​ណាសំខាន់ជាងវិន័យទាំងពីរនេះទេ»។​៣២  បណ្ឌិត​ខាងវិន័យនោះទូលព្រះអង្គថា៖‌​«លោកគ្រូ​លោក​មានប្រសាសន៍ត្រូវណាស់​‌ហើយពិតផង។​មាន​ព្រះជាម្ចាស់តែមួយព្រះអង្គគត់‌​ក្រៅពីព្រះអង្គ​គ្មានព្រះឯណាទៀតឡើយ។​៣៣  បើយើង​ស្រឡាញ់ព្រះអង្គអស់ពីចិត្តគំនិត​អស់ពីបញ្ញា​និង‌​អស់ពីកម្លាំងកាយ‌‌‌​ហើយបើយើងស្រឡាញ់បងប្អូន​ឯទៀតៗអោយបានដូចស្រឡាញ់ខ្លួនឯង​នោះ​ប្រសើរជាងថ្វាយតង្វាយដុត​‌និង​ថ្វាយយញ្ញបូជា​ទៅទៀត»។‌‌​៣៤  កាលព្រះយេស៊ូឮគាត់ឆ្លើយ​ដោយប្រាជ្ញាវាងវៃដូច្នេះ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«អ្នកនៅមិនឆ្ងាយពីព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់ទេ»។​បន្ទាប់មក​គ្មាននរណាហ៊ានដេញ​ដោល​សួរព្រះអង្គទៀតឡើយ។ ព្រះគ្រីស្តជាព្រះអម្ចាស់លើស្តេចដាវីឌ (ម៉ាថាយ  ២២.  ៤១-៤៦    ​លូកា  ២០.  ៤១-៤៤) ‌៣៥‌  ព្រះ​យេស៊ូ​បង្រៀន​មនុស្ស​ម្នា​នៅ​ក្នុង​ព្រះ​វិហារ*​ដោយមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ហេតុដូចម្តេច​បានជាពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យនិយាយថា​ព្រះគ្រីស្ត​ជា​ព្រះ​រាជ​វង្ស​របស់​ព្រះ​បាទ​ដាវីឌ​ដូច្នេះ?។​៣៦  ព្រះវិញ្ញាណ​របស់​ព្រះជាម្ចាស់​បាន​បំភ្លឺ​ព្រះបាទ​ដាវីឌអោយមានរាជឱង្ការថា: "ព្រះអម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលទៅកាន់ ព្រះអម្ចាស់របស់ខ្ញុំថា ‌សូមគង់ខាងស្តាំយើង ទំរាំដល់យើងបង្ក្រាបខ្មាំងសត្រូវរបស់ព្រះអង្គ មកដាក់ក្រោមព្រះបាទារបស់ព្រះអង្គ"ម។​ ៣៧  បើ​ព្រះបាទ​ដាវីឌ​ផ្ទាល់​ហៅ​ព្រះគ្រីស្ត*​ថា‌​"ព្រះអម្ចាស់"ដូច្នេះ​តើអោយព្រះគ្រីស្តត្រូវជា​ព្រះរាជវង្សរបស់ព្រះអង្គដូចម្តេចកើត?»។​‌​ ព្រះយេស៊ូប្រាប់បណ្តាជនអោយប្រយ័ត្ននឹង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ (ម៉ាថាយ  ២៣.  ១-៣៦​    លូកា  ២០.  ៤៥-៤៧) បណ្តាជន​ជាច្រើន​ចូលចិត្ត​ស្តាប់​ព្រះបន្ទូល​របស់​ព្រះយេស៊ូណាស់។​៣៨  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​បង្រៀនគេថា៖‌​«ចូរប្រយ័ត្ននឹងពួកបណ្ឌិតខាង​វិន័យ*អោយមែនទែន​អ្នកទាំងនោះចូលចិត្តពាក់​អាវវែង‌​ដើរចុះដើរឡើង​ហើយចូលចិត្តអោយគេ​អោនកាយគោរពនៅតាមផ្សារ​‌៣៩  ព្រមទាំងរើស​កន្លែងអង្គុយមុខគេ​ក្នុងសាលាប្រជុំ*‌​និង​ចូលចិត្ត​កន្លែងកិត្តិយសនៅពេលជប់លៀង។‌​‌៤០  គេតែង​នាំគ្នា​ឆបោក​យក​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​របស់​ស្ត្រី​មេម៉ាយ​ដោយធ្វើប្ញកជាសូត្រធម៌យ៉ាងយូរ។​‌‌‌អ្នកទាំងនេះ​នឹងត្រូវ​ទទួលទោស​យ៉ាងធ្ងន់បំផុត​ជា​មិនខាន»។ តង្វាយរបស់ស្ត្រីមេម៉ាយ (លូកា  ២១.  ១-៤) ‌‌៤១  ព្រះយេស៊ូគង់នៅមុខហិបតង្វាយ​‌ព្រះអង្គ​ទតមើល​របៀប​ដែល​បណ្តាជន​យកប្រាក់​មកដាក់​ក្នុងហិបនោះ។​‌​អ្នកមានច្រើននាក់ដាក់ប្រាក់​ជាច្រើន។‌​‌៤២  មានស្ត្រីមេម៉ាយក្រីក្រម្នាក់មក​ដល់​នាងយកប្រាក់ពីរសេន​ជាចំនួនដ៏តិចតួចបំផុត​ដាក់ក្នុងហិបតង្វាយនោះដែរ។​៤៣  ព្រះយេស៊ូ​ត្រាស់ហៅពួកសាវ័ក*មក​ហើយមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាបានដឹង​ច្បាស់ថា‌​ស្ត្រីមេម៉ាយក្រីក្រនេះបានដាក់ប្រាក់ក្នុង​ហិបច្រើនជាងគេទាំងអស់​៤៤  ដ្បិតពួកអ្នកទាំង​នោះយកប្រាក់សំណល់របស់ខ្លួនមកដាក់។​‌រីឯ​ស្ត្រីមេម៉ាយនេះវិញ‌​ទោះបីនាងក្រីក្រយ៉ាងណាក៏​ដោយ​‌ក៏នាងបានយកប្រាក់ដែលនាងត្រូវការ​ជាចាំបាច់មកដាក់ដែរ​ គឺប្រាក់ទាំងប៉ុន្មានដែល​នាង​មានសំរាប់ចិញ្ចឹម​ជីវិត»។ ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលអំពីការបំផ្លាញព្រះវិហារ* (ម៉ាថាយ  ២៤.  ១-២    លូកា  ២១.  ៥-៦) ==ជំពូកទី១៣== ១  ពេលព្រះយេស៊ូយាងចេញ​ពី ១៣ ព្រះវិហារ*ទៅ‌​​មានសាវ័ក*​ម្នាក់ទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ​សូមមើលថ្មនុ៎ះ​ស្អាតណាស់!‌‌‌‌​វិមានទាំងនេះល្អវិសេសវិសាល​បំផុត»។​២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅសាវ័ក​នោះវិញថា៖‌​«ថ្ងៃក្រោយ​វិមានដ៏ស្កឹមស្កៃដែល​អ្នកឃើញនេះ​នឹងត្រូវរលំបាក់បែកអស់‌​លែង​មានថ្មត្រួតពីលើថ្មទៀត​ហើយ»។ ហេតុការណ៍នៅគ្រាចុងក្រោយ‌ (ម៉ាថាយ  ២៤.  ៣-១៤​    លូកា  ២១.  ៧-១៩) ‌‌‌៣‌  ព្រះអង្គគង់នៅលើភ្នំដើមអូលីវ‌​ទល់មុខព្រះ​វិហារ*។​‌លោកពេត្រុស/សិលា‌​លោកយ៉ាកុប​លោកយ៉ូហាន‌​និង​‌លោកអន់ដ្រេ‌​ទូលសួរព្រះអង្គ​ដាច់ឡែកពីគេថា៖​‌៤‌  «សូមព្រះគ្រូប្រាប់អោយ​យើងខ្ញុំដឹងផង‌​ហេតុការណ៍ទាំងនេះនឹងកើតឡើង​នៅពេលណា?‌​តើមានអ្វីជាសំគាល់អោយយើងខ្ញុំ​ដឹងថា​ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះនឹងដល់ទីបញ្ចប់?»។​‌៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ចូរប្រុង​ប្រយ័ត្ន​កុំបណ្តោយនរណាមកបញ្ឆោតអ្នករាល់គ្នា​អោយវង្វេងបានឡើយ​៦  ដ្បិតនឹងមានមនុស្ស​ជាច្រើនយកឈ្មោះខ្ញុំមកប្រើ​ដោយពោលថា​"ខ្ញុំ​នេះហើយជាព្រះគ្រីស្ត*!"។​គេនឹងនាំមនុស្សជា​ច្រើនអោយវង្វេង។​៧  កាលណាអ្នករាល់គ្នាឮគេ​និយាយអំពីសង្គ្រាម​និង​ឮដំណឹងថាមានសង្គ្រាម​ផ្ទុះឡើង​មិនត្រូវជ្រួលច្របល់ឡើយ‌​ដ្បិតហេតុ​ការណ៍ទាំងនេះត្រូវតែកើតឡើង‌​  ប៉ុន្តែ​មិនទាន់​ដល់​អវសាន​កាល​នៃ​ពិភព​លោក​នៅ​ឡើយ​ទេ។​៨  ប្រជាជាតិ​មួយ​នឹង​ធ្វើ​សង្គ្រាម​តទល់​នឹង​ប្រជា​ជាតិមួយទៀត​ប្រទេសមួយតទល់នឹងប្រទេស​មួយទៀតយ។​នៅកន្លែងខ្លះនឹងមានរញ្ជួយផែនដី​ព្រមទាំងមានកើតទុរ្ភឹក្សផង។​ហេតុការណ៍ទាំង​នេះប្រៀបបាននឹងការឈឺចាប់ដើមដំបូង​របស់ស្ត្រី​ដែលហៀបនឹងសំរាលកូន។​‌​‌៩  ចូរអ្នករាល់គ្នាប្រុង​ប្រយ័ត្នខ្លួនអោយមែនទែន‌​ដ្បិតគេនឹងបញ្ជូន​អ្នករាល់គ្នាទៅកន្លែងកាត់ទោស​‌គេនឹងយករំពាត់​វាយអ្នករាល់គ្នានៅក្នុងសាលាប្រជុំ*‌​គេនឹងនាំ​អ្នករាល់គ្នាទៅអោយទេសាភិបាល​និង​អោយស្តេច​កាត់ទោស​ព្រោះតែអ្នករាល់គ្នាតាមខ្ញុំ។​ប៉ុន្តែ‌​ជាឱកាស​សំរាប់​អ្នករាល់គ្នា​ផ្តល់​សក្ខីភាព​អោយ​គេ​ដឹងឮ។​១០  ត្រូវប្រកាសដំណឹងល្អ*អោយមនុស្ស​គ្រប់ជាតិគ្រប់សាសន៍បានឮជាមុនសិិិិិិិន។​១១  ពេល​គេចាប់អ្នករាល់គ្នាបញ្ជូនទៅកាត់ទោស​កុំភ័យ​បារម្ភ​ជា​មុន​នឹង​រក​ពាក្យ​ដែល​អ្នក​រាល់​គ្នា​ត្រូវ​និយាយនោះឡើយ​ត្រូវនិយាយតាមតែព្រះជា​ម្ចាស់​ប្រទាន​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​និយាយ​នៅ​ពេល​នោះ​ដ្បិតមិនមែនអ្នករាល់គ្នាទេដែលនិយាយ​គឺ​ព្រះវិញ្ញាណរបស់ព្រះជាម្ចាស់ទេតើ​ដែលនឹងមាន​ព្រះបន្ទូល។​១២  បងប្អូននឹងចាប់បញ្ជូនគ្នាទៅ​អោយគេសម្លាប់​‌ឪពុកនឹងចាប់បញ្ជូនកូនទៅ​អោយគេសម្លាប់‌​ហើយកូនៗលើកគ្នាប្រឆាំងនឹង​ឪពុកម្តាយ​ព្រមទាំងបញ្ជូនទៅអោយគេសម្លាប់​ទៀតផង។​១៣  មនុស្សគ្រប់រូបនឹងស្អប់អ្នករាល់គ្នា​ព្រោះតែឈ្មោះខ្ញុំ។​ប៉ុន្តែ​អ្នកណាស៊ូទ្រំារហូតដល់​ទីបញ្ចប់​‌‌  ​ព្រះជាម្ចាស់នឹងសង្គ្រោះអ្នកនោះ»។ គ្រាមានទុក្ខលំបាកវេទនា‌‌ (ម៉ាថាយ  ២៤.  ១៥-២៨    ​លូកា  ២១.  ២០-២៤) ‌‌១៤  «ពេលណាអ្នករាល់គ្នាឃើញ​ជនចង្រៃដ៏គួរ​អោយស្អប់ខ្ពើមរ​ឈរនៅកន្លែងដែលមិនត្រូវឈរ​-  សូមអោយអ្នកអានយល់ពាក្យនេះចុះ  -​‌ពេល​នោះអស់អ្នកដែលរស់ក្នុងស្រុកយូដា​ត្រូវនាំគ្នារត់​ទៅជ្រកនៅតាមភ្នំ។​១៥  ‌រីឯអ្នកនៅលើដំបូលផ្ទះ​មិន​ត្រូវ​ចុះ​មក​យក​របស់​អ្វី​ដែល​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​ឡើយ​១៦‌ហើយអ្នកដែលនៅឯចំការ​ក៏មិនត្រូវវិលទៅផ្ទះ​យកអាវធំរបស់ខ្លួនដែរ។​១៧  គ្រានោះស្ត្រីមាន​ផ្ទៃពោះ‌​និង​‌ស្ត្រីបំបៅកូន‌​មុខជាវេទនាពុំខាន។​១៨  ចូរទូលអង្វរព្រះជាម្ចាស់​សូមកុំអោយហេតុ​ការណ៍​ទាំង​នេះ​កើតឡើង​នៅ​រដូវ​ត្រជាក់​ឡើយ​១៩  ដ្បិតពេលនោះ​ជាពេលមាន​ទុក្ខវេទនាយ៉ាង​ខ្លាំង‌​តាំងពីដើមកំណើតពិភពលោកមក​‌គឺចាប់ពី​ពេលដែលព្រះជាម្ចាស់បង្កើតអ្វីៗទាំងអស់​មកទល់​សព្វថ្ងៃ​‌​ហើយទោះជាទៅថ្ងៃមុខទៀត‌​ក៏ពុំដែល​មានទុក្ខលំបាកខ្លាំងយ៉ាងនេះដែរ  ល។‌​២០  ប្រសិន​បើព្រះអម្ចាស់មិនបន្ថយចំនួនថ្ងៃទាំងនោះទេ​មុខ​ជាគ្មាននរណាម្នាក់បានរួចជីវិតឡើយ​ប៉ុន្តែ​ព្រះ​អង្គបន្ថយចំនួនថ្ងៃទាំងនោះ‌​ដោយយោគយល់ដល់​ពួកអ្នកដែលព្រះអង្គបានជ្រើសរើស។​២១  ប្រសិន​បើមានគេប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌​"ព្រះគ្រីស្ត*គង់នៅ​ទីនេះ​ឬ  នៅទីនោះ"​កុំជឿគេឡើយ​២២  ដ្បិតនឹង​មានមនុស្សក្លែងខ្លួនធ្វើជាព្រះគ្រីស្ត​ព្រមទាំងមាន​ព្យាការីក្លែងក្លាយ​នាំគ្នាសំដែងទីសំគាល់ដ៏អស្ចារ្យ​និង​ប្ញទ្ធិបដិហារិយ៍ផ្សេងៗ‌​ដើម្បីបញ្ឆោតមនុស្ស​រហូត​ដល់​ទៅ​នាំ​ពួក​អ្នក​ដែល​ព្រះអង្គ​ជ្រើស​រើស​អោយវង្វេងថែមទៀតផង​‌​ប្រសិនបើគេអាចធ្វើ​បាន។​‌២៣  ចូរប្រុងប្រយ័ត្ន​‌ដ្បិតខ្ញុំនិយាយប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងជាមុន​  សព្វគ្រប់​ហើយ»។ បុត្រមនុស្សនឹងយាងមកវិញ (ម៉ាថាយ  ២៤  .២៩-៤៤​    លូកា  ២១.  ២៥-៣៣) ‌‌២៤‌«លុះទុក្ខលំបាកនេះកន្លងផុតទៅ‌​នៅគ្រា​នោះ​ព្រះអាទិត្យនឹងបាត់រស្មី​ព្រះច័ន្ទលែងមាន​ពន្លឺទៀតហើយ‌​‌​២៥‌រីឯផ្កាយទាំងឡាយនឹងធ្លាក់​ចុះពីលើមេឃវ​‌អំណាចនានានៅលើមេឃនឹងត្រូវ​កក្រើករំពើកស។​២៦  ពេលនោះ​គេនឹងឃើញ​បុត្រមនុស្ស*យាងមកក្នុងពពកហ​ប្រកបដោយ​ប្ញទ្ធានុភាពដ៏ខ្លាំងក្លា‌​និង‌​ដោយសិរីរុងរឿង។‌​‌២៧  លោកនឹងចាត់ពួកទេវទូត*​របស់លោកអោយ​ទៅទិសទាំងបួន‌​ចាប់តាំងពីជើងមេឃម្ខាង​ទៅ​ជើងមេឃម្ខាងទៀត‌‌‌​ដើម្បីប្រមូលពួកអ្នកដែល​ព្រះជាម្ចាស់បានជ្រើសរើស»។ ​‌‌២៨‌«ចូរអ្នករាល់គ្នាយកពាក្យប្រស្នា​ស្តីអំពីដើម​ឧទុម្ពរ*ទៅរិះគិតចុះ។​កាលណាមែករបស់​វា​មានស្លឹកលាស់ខៀវខ្ចី​អ្នករាល់គ្នាដឹងថារដូវប្រាំង​ជិតមកដល់ហើយ។​‌២៩  ដូច្នេះ  កាលណាអ្នករាល់​គ្នាឃើញព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះកើតឡើង​‌ត្រូវដឹង​ថាបុត្រមនុស្ស*ក៏ជិតមកដល់ហើយដែរ​‌គឺលោក​មកជិតបង្កើយហើយ។‌​‌៣០  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នក​រាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ហេតុការណ៍ទាំងនោះនឹងកើត​ឡើង​នៅពេលដែលមនុស្សជំនាន់នេះមានជីវិតនៅ​ឡើយ។‌​៣១  ផ្ទៃមេឃ‌  និង  ផែនដី​នឹងរលាយបាត់​ទៅ​ តែពាក្យដែលខ្ញុំនិយាយ​មិនរលាយបាត់​ទេ។ ‌៣២  រីឯថ្ងៃកំណត់​និង​ពេលវេលា‌​គ្មាននរណា​ដឹងឡើយ‌​ទោះបីទេវទូត*នៅស្ថានបរមសុខ*​‌ឬ​ព្រះបុត្រាក៏ពុំជ្រាបដែរ‌​មានតែព្រះបិតាប៉ុណ្ណោះ​ដែលជ្រាប។​‌​៣៣  អ្នករាល់គ្នាមិនដឹងថា​ពេលណា​ជាពេលកំណត់ទេ​ដូច្នេះ​ចូរប្រុងប្រយ័ត្ន‌​ប្រុង​ស្មារតីអោយមែនទែន​៣៤  ដ្បិតពេលកំណត់នោះ​ប្រៀបបាននឹងបុរសម្នាក់​ដែលចេញដំណើរពីផ្ទះ​ទៅ​គាត់ទុកអោយពួកអ្នកបំរើមើលខុសត្រូវក្នុង​ផ្ទះ​  ដោយចែកមុខងារអោយរៀងៗខ្លួន​ ព្រម​ទាំង​បង្គាប់​អោយ​អ្នក​យាម​ផ្ទះ​ប្រុង​ស្មារតី​ផង​។​៣៥  អ្នករាល់គ្នាក៏ត្រូវប្រុងស្មារតីដូច្នោះដែរ‌​ដ្បិត​អ្នករាល់គ្នាពុំដឹងថា​ម្ចាស់ផ្ទះនឹងវិលមកវិញនៅ​ពេលណាឡើយ​មិនដឹងជាយប់‌​ពាក់កណ្តាល​អធ្រាត្រ‌​ពេលមាន់រងាវ‌​ឬ​ពេលព្រលឹមទេ​៣៦  ក្រែងលោកត្រឡប់មកវិញ​ដោយមិនបាន​អោយដំណឹងមុន​ហើយឃើញអ្នករាល់គ្នាកំពុង​តែដេកលក់។​៣៧  ពាក្យដែលខ្ញុំនិយាយប្រាប់អ្នក​រាល់គ្នានេះ​ខ្ញុំក៏ចង់និយាយប្រាប់អ្នកឯទៀតៗ​គ្រប់គ្នាដែរ​ គឺថា​  ចូរប្រុង​ស្មារតី!»។ ការឃុបឃិតចាប់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ១-៥​  លូកា  ២២.  ១-២​  យ៉ូហាន  ១១.  ៤៥-៥៣)‌ ==ជំពូកទី១៤== ១  នៅពីរថ្ងៃមុនបុណ្យចម្លង*‌      ​និង‌​ ១៤ បុណ្យនំបុ័ងឥតមេ*​ក្រុមនាយក​បូជាចារ្យ*​និង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​នាំគ្នារក​មធ្យោបាយ​ដើម្បីចាប់ព្រះយេស៊ូដោយកលល្បិច​យកទៅធ្វើគុត។‌​២  ប៉ុន្តែ​គេនិយាយគ្នាថា៖​‌«កុំ​ចាប់ក្នុងពេលបុណ្យនេះឡើយ​‌ក្រែងកើតចលាចល​ក្នុង​ចំណោមប្រជាជន»។ ស្ត្រីម្នាក់ចាក់ប្រេងលើសិរសាព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ៦-១៣​    យ៉ូហាន  ១២.  ១-៨) ‌៣  ព្រះយេស៊ូគង់នៅភូមិបេថានី‌​ក្នុងផ្ទះបុរស​ម្នាក់​ឈ្មោះស៉ីម៉ូន‌ជាមនុស្សឃ្លង់។​‌ពេលព្រះអង្គ​កំពុងសោយព្រះស្ងោយ‌​មានស្ត្រីម្នាក់ចូលមក​‌ទាំង​កាន់ដបថ្មកែវផង។‌​នៅក្នុងដបនោះ​មានប្រេង​ទេព្វិរូសុទ្ធដ៏មានតម្លៃលើសលប់។​នាងបំបែកដប​ថ្មកែវ‌​ហើយចាក់ប្រេងក្រអូបលើព្រះសិរសារបស់​ព្រះយេស៊ូ។‌​៤  មានអ្នកខ្លះនៅទីនោះ​ទាស់ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង‌​គេនិយាយគ្នាថា៖​«ម្តេចក៏ខ្ជះខ្ជាយ​ប្រេងក្រអូបដូច្នេះ!‌‌​‌៥  បើយកប្រេងនេះទៅលក់‌​មុខជាបានប្រាក់ជាងបីរយដួង*​ហើយចែកទាន​ដល់ជនក្រីក្រវិញ»។​អ្នកទាំងនោះខឹងនឹងនាង​ណាស់។​៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ទុក​អោយនាងធ្វើតាមចិត្តនាងទៅ!‌​ហេតុអ្វីបានជា​រករឿងនាង!‌​នាងបានធ្វើអំពើដ៏ល្អចំពោះខ្ញុំ។‌​‌៧  អ្នករាល់គ្នាមានអ្នកក្រីក្រនៅជាមួយរហូត‌​អ្នក​រាល់គ្នាអាចធ្វើទានដល់គេ​តាមតែចិត្តអ្នករាល់គ្នា​ចង់​រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំមិននៅជាមួយអ្នករាល់គ្នារហូត​ទេ។​៨‌  ស្ត្រីនេះបានធ្វើតាមសមត្ថភាពរបស់នាង‌‌‌‌​គឺនាងលាបប្រេងក្រអូបលើរូបកាយខ្ញុំ​ទុកជាមុន​សំរាប់យកទៅបញ្ចុះក្នុងផ្នូរ។​៩  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​នៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភព​លោកទាំងមូល‌​កាលណាគេប្រកាសដំណឹងល្អ*​គេក៏នឹង​តំណាល​អំពី​កិច្ចការ​ដែល​នាង​បាន​ធ្វើ​នេះ​ដែរ‌​‌ ដើម្បីរំលឹកអំពីនាង។ យូដាសអ៉ីស្ការីយ៉ុតក្បត់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ១៤-១៦​    លូកា  ២២.  ៣-៦) ‌១០  យូដាសអ៉ីស្ការីយ៉ុត​ជាសាវ័ក*ម្នាក់ក្នុងក្រុម​ដប់ពីររូប​បានទៅជួបពួកនាយកបូជាចារ្យ*​ដើម្បី​គិតគូរនាំគេទៅចាប់ព្រះយេស៊ូ។​១១  កាលអ្នក​ទាំងនោះស្តាប់ពាក្យយូដាសនិយាយ​គេសប្បាយ​ចិត្តណាស់​ហើយសន្យាថានឹងអោយប្រាក់គាត់។​យូដាសក៏រកឱកាសល្អ​ដើម្បីនាំគេទៅចាប់ព្រះ​អង្គ។ ព្រះយេស៊ូធ្វើពិធីបុណ្យចម្លងជាមួយពួកសាវ័ក (ម៉ាថាយ    ២៦.១៧-២៥    ​លូកា    ២២.  ៧-១៤;  ២១-២៣ យ៉ូហាន    ១៣.  ២១-៣០) ១២‌នៅថ្ងៃដំបូងនៃពិធីបុណ្យនំបុ័ងឥតមេ*​ជា​ថ្ងៃ​ដែល​គេ​ត្រូវ​សម្លាប់​កូន​ចៀម​ធ្វើ​យញ្ញបូ​ជា*​សំរាប់បុណ្យចម្លង*​‌ពួកសាវ័ក*ទូលសួរព្រះយេស៊ូ​ថា៖​«តើព្រះគ្រូចង់អោយយើងខ្ញុំរៀបចំពិធី​ជប់លៀងជូនក្នុងឱកាសបុណ្យចម្លង*​នៅកន្លែង​ណា?»។​‌១៣  ព្រះអង្គចាត់សាវ័ក*ពីររូបអោយ​ទៅ​ដោយមានព្រះបន្ទូលថា៖​‌«ចូរអ្នកទៅទីក្រុង‌​អ្នកនឹងជួបបុរសម្នាក់លីក្អមទឹក។​ចូរដើរតាមគាត់​ទៅ​‌‌១៤‌  គាត់ចូលផ្ទះណា‌​អ្នកត្រូវនិយាយទៅម្ចាស់​ផ្ទះនោះថា​  លោកគ្រូមានប្រសាសន៍ថា​‌  "បន្ទប់​ដែល​ខ្ញុំ​នឹង​ត្រូវ​ជប់លៀង​ជាមួយ​ពួក​សិស្ស​ក្នុង​ពេលបុណ្យចម្លង*នៅឯណា?"។‌​១៥  ម្ចាស់ផ្ទះនឹង​បង្ហាញបន្ទប់មួយយ៉ាងធំនៅជាន់ខាងលើ​ដែល​មានប្រដាប់ប្រដាសព្វគ្រប់រៀបចំជាស្រេច​‌​ចូរ​រៀបចំម្ហូបអាហារសំរាប់យើង​នៅក្នុងបន្ទប់នោះ​ចុះ»។​១៦  សាវ័ក*ទាំងពីរក៏ចេញទៅ​លុះដល់ទី​ក្រុង​គេបានឃើញដូចព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ប្រាប់មែន​គេក៏រៀបចំម្ហូបអាហារសំរាប់បុណ្យ​ចម្លង។ ១៧  លុះដល់ល្ងាច​ព្រះអង្គយាងមកដល់ជាមួយ​សាវ័កទាំងដប់ពីររូប។​១៨  នៅពេលព្រះយេស៊ូ​រួមតុ​សោយព្រះស្ងោយជាមួយពួកសាវ័ក‌​ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាអោយ​បានដឹងច្បាស់ថា​ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នាដែល​បរិភោគជាមួយខ្ញុំ​មានម្នាក់នឹងនាំគេមកចាប់​ខ្ញុំ  ឡ»។​១៩  ពួកសាវ័កព្រួយចិត្តក្រៃលែង‌‌​‌គេទូល​សួរព្រះអង្គបន្តបន្ទាប់គ្នាថា៖‌​«តើទូលបង្គំ​ឬ?»។​២០  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«គឺម្នាក់ក្នុង​ចំណោមអ្នកទាំងដប់ពីរ​ដែលកំពុងជ្រលក់នំបុ័ង​ក្នុងចានជាមួយខ្ញុំនេះហើយ។​២១  បុត្រមនុស្ស*​ត្រូវ​តែស្លាប់‌ដូចមានចែងទុកក្នុងគម្ពីរអំពីលោក​ស្រាប់ហើយ។​ប៉ុន្តែ​អ្នកដែលនាំគេមកចាប់បុត្រ​មនុស្សឡ  នឹងត្រូវវេទនាជាមិនខាន។​ចំពោះអ្នក​នោះ​    បើមិនបានកើតមកទេ  ទើប​ប្រសើរជាង»។ ពិធីជប់លៀងចុងក្រោយបំផុត (មថ  ២៦.២៦-៣០​ លក  ២២.  ១៥-២០​    ១  ករ  ១១.២៣-២៥) ២២  នៅពេលកំពុងបរិភោគ​‌ព្រះយេស៊ូយក​នំបុ័ងមកកាន់​‌ព្រះអង្គសរសើរតម្កើងព្រះជាម្ចាស់​ហើយកាច់ប្រទានអោយគេ‌​ទាំងមានព្រះបន្ទូល​ថា៖‌​«សុំពិសាចុះ‌​នេះជារូបកាយរបស់ខ្ញុំ»។​២៣  បន្ទាប់មក‌ព្រះអង្គយកពែងមកកាន់​អរព្រះ​គុណព្រះជាម្ចាស់‌​រួចប្រទានអោយពួកសាវ័ក*​ពួកសាវ័កក៏បរិភោគទាំងអស់គ្នា។​‌​‌២៤  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«នេះជាលោហិតរបស់​ខ្ញុំ​គឺលោហិតនៃសម្ពន្ធមេត្រី​ដែលត្រូវបង្ហូរសំរាប់​មនុស្សទាំងអស់។​២៥  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នា​ដឹងច្បាស់ថា​ខ្ញុំនឹងមិនពិសាស្រាទំពំាងបាយជូរ​ទៀតឡើយ​‌‌រហូតដល់ថ្ងៃដែលខ្ញុំនឹងពិសាស្រា​ទំពំាងបាយជូរថ្មី​នៅក្នុងព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់»។‌​២៦  ក្រោយពីបានច្រៀងទំនុកតម្កើង​រួចហើយ​ព្រះយេស៊ូយាងឆ្ពោះទៅភ្នំដើមអូលីវ​ជាមួយពួក​សាវ័ក។ ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលអំពីលោកពេត្រុស/សិលា​បដិសេធមិនទទួលស្គាល់ព្រះអង្គ‌ (មថ  ២៦.  ៣១-៣៥    លក  ២២.  ៣១-៣៤  ​យហ  ១៣.  ៣៦-៣៨) ២៧  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​ពួក​សាវ័ក*​ថា៖​«អ្នកទាំងអស់គ្នានឹងបោះបង់ខ្ញុំចោលអ​ដ្បិត​មានចែងទុកមកថា​"យើងនឹងវាយសម្លាប់គង្វាល​ហើយចៀមនឹងត្រូវខ្ចាត់ខ្ចាយ"ក។​២៨‌  ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយពេលខ្ញុំមានជីវិតរស់ឡើងវិញ​‌ខ្ញុំនឹងទៅ​ស្រុកកាលីឡេ​មុនអ្នករាល់គ្នា»។​២៩  លោក​ពេត្រុស/សិលា​ទូលព្រះអង្គថា៖​«ទោះបីអ្នក​ឯទៀតៗបោះបង់ព្រះអង្គចោលក៏ដោយ​‌  ក៏ទូល​បង្គំ​មិន​បោះ​បង់​ចោល​ព្រះ​អង្គ​ជា​ដាច់​ខាត»។​៣០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖‌​«ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នកដឹងច្បាស់ថា​នៅយប់នេះឯង‌​មុន​មាន់រងាវពីរដង‌​អ្នកនឹងបដិសេធបីដងថា​មិន​ស្គាល់ខ្ញុំ»។​៣១  ប៉ុន្តែលោកពេត្រុស/សិលាប្រកែក​រឹតតែខ្លាំងឡើងថា៖​«ទោះបីទូលបង្គំត្រូវស្លាប់​ជាមួយព្រះអង្គក៏ដោយ‌​ក៏ទូលបង្គំមិនបដិសេធថា​មិនស្គាល់ព្រះអង្គជាដាច់ខាត»។‌​សាវ័កឯទៀតៗ​ក៏ទូលព្រះអង្គ  ដូច​លោកពេត្រុស/សិលា​ដែរ។ ព្រះយេស៊ូអធិស្ឋាននៅក្នុងសួនកេតសេម៉ានី (ម៉ាថាយ  ២៦.  ៣៦-៤៦​    លូកា  ២២.  ៣៩-៤៦) ‌‌៣២  ព្រះអង្គយាងទៅដល់កន្លែងមួយ​ឈ្មោះ​កេតសេម៉ានី‌​ជាមួយពួកសាវ័ក*។‌​‌ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​‌«ចូរអ្នករាល់គ្នាអង្គុយនៅទីនេះ​ហើយ ចាំខ្ញុំអធិស្ឋាន*សិន»។​ ៣៣  ព្រះអង្គនាំលោកពេត្រុស/សិលា‌​លោក​យ៉ាកុប​និង‌​លោកយ៉ូហាន‌ទៅជាមួយ។​ពេល​នោះ ព្រះអង្គចាប់ផ្តើមភ័យតក់ស្លុត​ព្រមទាំង​ចុកចាប់អន្ទះសាពន់ប្រមាណ។​៣៤  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលទៅកាន់អ្នកទាំងបីថា៖​«ខ្ញុំព្រួយចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំងស្ទើរតែស្លាប់​‌‌‌‌អ្នករាល់គ្នានៅទីនេះសិន​ហើយ​ ​ចូរ​ប្រុង​ស្មារតីខ»។​ ៣៥  ព្រះអង្គយាងទៅមុខបន្តិច​‌ក្រាបចុះដល់ដី​ទូលអង្វរសូមអោយទុក្ខលំបាកនេះគ​ចេញឆ្ងាយពី​ព្រះអង្គទៅ​‌​បើសិនជាអាចកន្លងផុតទៅបាន។​៣៦  ព្រះអង្គទូលថា៖​«អ័ប្បា​ឱព្រះបិតាអើយ!​ព្រះអង្គ​អាច​សំរេច​គ្រប់​កិច្ចការ​ទាំង​អស់​បាន‌​សូមដកយកពែងនៃទុក្ខលំបាកនេះឃ​ចេញអោយ​ឆ្ងាយពីទូលបង្គំទៅ​ប៉ុន្តែ​សូមកុំតាមបំណងចិត្ត​ទូលបង្គំឡើយ‌​‌គឺសូមអោយបានសំរេចតាមព្រះ​ហប្ញទ័យព្រះអង្គវិញ»។​៣៧  ព្រះអង្គយាងទៅរក​ពួកសាវ័ក​  ឃើញគេកំពុងតែដេកលក់​ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ទៅ​លោក​ពេត្រុស​/​សិលា​ថា៖​«ស៉ីម៉ូនអើយ​ម្តេចក៏អ្នកដេកលក់ដូច្នេះ?​‌អ្នកនៅ​ស៊ូទ្រំាប្រុងស្មារតី​សូម្បីតែមួយម៉ោងក៏មិនបានដែរ​ឬ?‌​៣៨  ចូរប្រុងស្មារតី​‌ហើយអធិស្ឋាន​កុំអោយ​ចាញ់ការល្បួង​វិញ្ញាណរបស់មនុស្សប្រុងប្រៀប​ជាស្រេចមែន‌‌​ ប៉ុន្តែ​  ខ្លួនគេនៅខ្សោយទេ!»។‌‌​ ៣៩  ព្រះអង្គ​យាង​ចេញ​ទៅ​ឆ្ងាយ​ពី​គេ​សា​ជា​ថ្មី​‌ហើយទូលអង្វរ​ដោយប្រើពាក្យដដែល។​៤០  ព្រះ​អង្គវិលត្រឡប់មករកពួកសាវ័កម្តងទៀត​ឃើញ​គេដេកលក់​ដ្បិតគេងងុយពេក​បើកភ្នែកមិនរួច‌​មិនដឹងទូលព្រះអង្គដូចម្តេច។‌​‌៤១  ព្រះយេស៊ូវិល​មករកគេជាលើកទីបី​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«អ្នករាល់គ្នានៅតែដេកលក់‌​អ្នករាល់គ្នាសំរាក​ដល់អង្កាល់ទៀត?​ប៉ុណ្ណឹងល្មមហើយ!​ឥឡូវនេះ‌​‌ពេលកំណត់មកដល់ហើយ‌​បុត្រមនុស្សត្រូវគេ​បញ្ជូនទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់មនុស្សបាប។​៤២ចូរ​ក្រោកឡើង​យើងនាំគ្នាទៅ‌‌​ដ្បិតអ្នកដែលនាំគេ​មកចាប់ខ្ញុំ‌‌  ជិតដល់ហើយ!»។ គេចាប់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ៤៧-៥៦​    លូកា  ២២.  ៤៧-៥៣​ យ៉ូហាន  ១៨.  ៣-១២) ‌៤៣  ព្រះអង្គ​កំពុង​តែ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​នៅ​ឡើយ​ស្រាប់តែយូដាសជាសាវ័កម្នាក់​ក្នុងចំណោមសាវ័ក​ទាំងដប់ពីររូបមកដល់‌​ដោយមានបណ្តាជនមួយ​ក្រុម​កាន់ដាវកាន់ដំបង​មកជាមួយផង។​ពួក​នាយកបូជាចារ្យ*‌​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​និង​ពួក​ព្រឹទ្ធាចារ្យ*​បានចាត់អ្នកទាំងនោះអោយមក។​៤៤  យូដាសដែលនាំគេមកចាប់ព្រះយេស៊ូបានសន្មតជាមួយអ្នកទាំងនោះនូវសញ្ញាមួយថា៖​«ខ្ញុំថើប​អ្នកណា​‌ គឺអ្នកនោះហើយ  ​‌ សុំចាប់គាត់នាំយក​ទៅ​ដោយ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង​អោយ​មែន​ទែន»។​‌៤៥  កាលមកដល់ភ្លាម​យូដាសដើរតំរង់មករក​ព្រះយេស៊ូ​ពោលថា៖​«លោកគ្រូ!»​រួចគាត់ថើប​ព្រះអង្គ​៤៦  ពួកគេនាំគ្នាចាប់ព្រះយេស៊ូ។​៤៧  មាន​ម្នាក់ដែលនៅទីនោះ​ហូតដាវកាប់អ្នកបំរើរបស់​មហាបូជាចារ្យដាច់ស្លឹកត្រចៀកម្ខាង។​៤៨  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖‌​«ខ្ញុំជាចោរព្រៃ​ឬ​បានជាអស់លោក​កាន់ដាវ​កាន់ដំបង​មកចាប់ខ្ញុំ​ដូច្នេះ?។​‌៤៩  ជារៀងរាល់ថ្ងៃ​ខ្ញុំនៅក្នុងព្រះ​វិហារ*ជាមួយអស់លោក​ទាំងបង្រៀនផង​តែ​អស់លោកពុំបានចាប់ខ្ញុំទេ។​ការណ៍ទាំងនេះកើត​ឡើង​ដើម្បីអោយបានស្របតាមសេចក្តីដែលមាន​ចែងទុកក្នុងគម្ពីរ»។​៥០  ពេលនោះ​ពួកសាវ័ក​បោះបង់ព្រះយេស៊ូចោល    ហើយរត់បាត់អស់ទៅ។ ៥១  មាន​កំឡោះ​ម្នាក់​ដែល​បាន​ទៅតាម​ព្រះអង្គ​មានតែសំពត់មួយផ្ទំាងបិទបាំងកាយប៉ុណ្ណោះ​គេ​បានចាប់គាត់ដែរ‌‌​‌៥២  តែគាត់ចោលសំពត់រត់ទៅ​ខ្លួនទទេ។ ព្រះយេស៊ូនៅមុខក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ៥៧-៦៨    លូកា  ២២.  ៥៤-៥៥,  ៦៣-៧១​យ៉ូហាន  ១៨.  ១៣-១៤,  ១៩-២) ៥៣  គេបណ្តើរព្រះយេស៊ូ​នាំយក​ទៅដល់ដំណាក់​របស់លោកមហាបូជាចារ្យ*។​‌ពួកនាយកបូជា​ចារ្យ​‌‌‌ពួកព្រឹទ្ធាចារ្យ*‌​និង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​មកជួបជុំទាំងអស់គ្នានៅទីនោះ។​៥៤  លោក​ពេត្រុស/សិលាដើរតាមព្រះអង្គពីចម្ងាយ‌​រហូត​ដល់ខាងក្នុងទីធ្លាដំណាក់មហាបូជាចារ្យ​ហើយ​អង្គុយ​អំាង​ភ្លើង​ជាមួយ​កង​រក្សា​ព្រះវិហារ*។​៥៥  ពួកនាយកបូជាចារ្យ​និង​ក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់*​ទាំងមូល​នាំគ្នារកពាក្យចោទប្រកាន់ព្រះយេស៊ូ​ដើម្បីកាត់ទោសប្រហារជីវិតព្រះអង្គ​‌‌​តែរកមិន​បានសោះ។​‌៥៦  មនុស្សជាច្រើនបានប្រឌិតរឿង​ក្លែងក្លាយចោទប្រកាន់ព្រះអង្គ​‌ប៉ុន្តែ​ពាក្យចោទ​ទាំងនោះមិនស្របគ្នាឡើយ។​៥៧  មានអ្នកខ្លះ​ក្រោកឈរឡើង​‌ពោលរឿងក្លែងក្លាយ​ចោទ​ប្រកាន់ព្រះអង្គថា៖​‌៥៨‌«យើងបានឮអ្នកនេះពោល​ថា​"ខ្ញុំនឹងរុះព្រះវិហារដែលសង់ឡើងដោយដៃ​មនុស្សចោល​‌ហើយក្នុងរវាងបីថ្ងៃ​ខ្ញុំនឹងសង់ព្រះ​វិហារមួយផ្សេងទៀត​ដែលមិនមែនសង់ដោយដៃ​មនុស្សទេ"»។​៥៩  ប៉ុន្តែ​ទោះបីក្នុងរឿងនេះក៏​ដោយ  ​ក៏ពាក្យរបស់គេនៅតែពុំស្របគ្នាដដែល។​៦០  ពេលនោះ​លោកមហាបូជាចារ្យក្រោកឈរ​ឡើងនៅមុខក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់​សួរព្រះយេស៊ូ​ថា៖​«ម្តេចក៏អ្នកមិនឆ្លើយនឹងពាក្យចោទប្រកាន់​របស់លោកទាំងនេះ?»​៦១  ព្រះយេស៊ូនៅស្ងៀម​ពុំឆ្លើយតបទាល់តែសោះ។​លោកមហាបូជាចារ្យ​សួរព្រះអង្គម្តងទៀតថា៖​‌«តើអ្នកពិតជា​ព្រះគ្រីស្ត​ជា​ព្រះបុត្រា​របស់​ព្រះ​ដែល​យើង​សរសើរ​តម្កើង​មែនឬ?»។​៦២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលឆ្លើយ​ថា៖​«មែន​គឺខ្ញុំហ្នឹងហើយ។​អស់លោកនឹង​ឃើញបុត្រមនុស្ស*គង់នៅខាងស្តាំព្រះដ៏មានប្ញទ្ធា​នុភាព‌​ហើយនឹងយាងមកជាមួយពពក*នៅលើ​មេឃ»ង។​៦៣  លោកមហាបូជាចារ្យឮដូច្នេះ​‌‌ក៏​ហែកអាវរបស់លោក​ហើយមានប្រសាសន៍ថា៖‌​«យើងមិនបាច់រកសាក្សីឯណាទៀតទេ​៦៤  អស់​លោក​ឮ​ជន​នេះ​ពោល​ពាក្យ​ប្រមាថ​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ស្រាប់ហើយ​តើអស់លោកគិតដូចម្តេច?»។​គេបានសំរេចចិត្តទាំងអស់គ្នា​កាត់ទោសប្រហារ​ជីវិតព្រះយេស៊ូ។​៦៥  អ្នកខ្លះនាំគ្នាស្តោះទឹកមាត់​ដាក់ព្រះអង្គ‌​‌គេគ្របព្រះភ័ក្ត្រព្រះអង្គ​វាយតប់​ព្រះអង្គ‌​ហើយសួរថា៖‌​«ទាយមើល៍‌!»។​កង​រក្សាព្រះវិហារយកព្រះយេស៊ូមកទះកំផ្លៀង។ លោកពេត្រុស/សិលាបដិសេធថាមិនស្គាល់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៦.  ៦៩-៧៥    លូកា  ២២.  ៥៦-៦២​យ៉ូហាន  ១៨.  ១៥-១៨,  ២៥-២៧) ៦៦  ពេលលោកពេត្រុស/សិលានៅក្នុងទីធ្លា​មាន​ស្ត្រីបំរើម្នាក់របស់លោកមហាបូជាចារ្យ​មកដល់។​៦៧  នាង​ឃើញ​លោក​ពេត្រុស/សិលា​កំពុង​អំាង​ភ្លើង​ក៏សំឡឹងមើលមុខគាត់អោយបានច្បាស់​រួច​ពោលថា៖​«អ្នកឯងក៏ជាបក្សពួករបស់យេស៊ូ​ជា​អ្នកភូមិណាសារ៉ែតដែរ!»។​៦៨  ប៉ុន្តែ​លោក​ប្រកែកឡើងថា៖​«ខ្ញុំមិនដឹងទេ​‌ខ្ញុំមិនយល់ថានាង​ចង់និយាយអំពីរឿងអ្វីឡើយ»។​លោកពេត្រុស/សិលាក៏ចេញពីទីនោះ​ឆ្ពោះទៅខ្លោងទ្វារខាងក្រៅ​ពេលនោះ‌​មាន់រងាវឡើង។​៦៩  ស្ត្រីបំរើឃើញ​លោកពេត្រុស/សិលា​ក៏ប្រាប់អស់អ្នកដែលនៅ​ទីនោះម្តងទៀតថា៖​«អ្នកនេះជាបក្សពួកគេ​ដែរ»។​៧០  លោកពេត្រុស/សិលាប្រកែកសាជា​ថ្មី។​បន្តិចក្រោយមក​អស់អ្នកដែលនៅទីនោះ​និយាយទៅលោកពេត្រុស/សិលាទៀតថា៖‌​«អ្នក​ឯងប្រាកដជាបក្សពួកអ្នកទាំងនោះមែន​‌ព្រោះ​អ្នកឯងជាអ្នកស្រុកកាលីឡេដូចគ្នា»។​៧១  លោក​ពេត្រុស/សិលាក៏និយាយឡើងថា៖​«បើខ្ញុំកុហក​សូមអោយព្រះជាម្ចាស់ដាក់ទោសខ្ញុំចុះ​ខ្ញុំសុំស្បថ​ថា​  ខ្ញុំមិនដែលស្គាល់អ្នកនោះទាល់តែ​សោះ»។ ៧២  ភ្លាមនោះ​មាន់រងាវឡើង  ជាលើកទីពីរ‌​លោកពេត្រុស/សិលា​ក៏នឹកឃើញព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះយេស៊ូ​ដែលថា‌​"មុនមាន់រងាវពីរដង​អ្នកនឹង​បដិសេធបីដងថាមិនស្គាល់ខ្ញុំ"​  គាត់ក៏ទ្រហោយំ​។ ព្រះយេស៊ូនៅមុខលោកពីឡាត (ម៉ាថាយ  ២៧.១-២,១១-១៤  ​លូកា  ២៣.១-៥​  ​ យ៉ូហាន  ១៨.២៨-៣៨) ==ជំពូកទី១៥== ១  ‌លុះព្រលឹមឡើង‌  ពួកនាយកបូជា ១៥ ចារ្យ*​ប្រជុំ​គ្នា​ជាមួយ​ពួក​ព្រឹទ្ធា​ចារ្យ*​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​និង​ក្រុមប្រឹក្សាជាន់​ខ្ពស់*ទាំងមូល។‌​គេបានចងព្រះយេស៊ូ​ហើយ​បញ្ជូនព្រះអង្គទៅលោកពីឡាត។​២  លោក​ពីឡាតសួរព្រះអង្គថា៖‌​«តើអ្នកជាស្តេចយូដា​មែនឬ?»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«លោកទេតើ​ដែលមានប្រសាសន៍ដូច្នេះ!»។​៣  ពួកនាយកបូជាចារ្យបានយករឿងជាច្រើន​មក​ចោទប្រកាន់ព្រះយេស៊ូ។​៤  លោកពីឡាតសួរព្រះ​អង្គម្តងទៀតថា៖‌  ​«ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកមិន​ឆ្លើយអ្វីសោះដូច្នេះ?​អ្នកមិនឮពាក្យទាំងប៉ុន្មាន​ដែលគេចោទប្រកាន់អ្នកទេឬ?»។​៥  ព្រះយេស៊ូ​ពុំបានឆ្លើយតបទៀតឡើយ​ជាហេតុនាំអោយ​លោកពីឡាត​ងឿង​ឆ្ងល់ជាខ្លាំង។‌ លោកពីឡាតកាត់ទោសប្រហារជីវិតព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៧.១៥-២៦ លូកា  ២៣.១៣-២៥​យ៉ូហាន  ១៨.៣៩-១៩.​១៦) ៦  ជារៀងរាល់ឆ្នាំ​ក្នុងឱកាសបុណ្យចម្លង‌​លោក​ពីឡាតតែងលែងអ្នកទោសម្នាក់​តាមពាក្យសុំរបស់​បណ្តាជន។​៧  មានបុរសម្នាក់​ឈ្មោះបារ៉ាបាស‌ជាប់​ឃុំឃាំងជាមួយពួកបះបោរ​ដែលសម្លាប់មនុស្ស​ម្នាក់នៅពេលកើតចលាចល។​៨  បណ្តាជននាំគ្នា​ឡើងទៅជួបលោកពីឡាត‌​‌សុំអោយលោកដោះ​លែងអ្នកទោសម្នាក់​តាមទម្លាប់ដែលលោកធ្លាប់​អនុគ្រោះដល់គេ។​៩  លោកពីឡាតមានប្រសាសន៍​សួរថា៖​«តើអ្នករាល់គ្នាចង់អោយខ្ញុំដោះលែង​ស្តេចយូដាឬ?»។​១០  លោកមានប្រសាសន៍​ដូច្នេះ    ​មកពីលោកជ្រាបថា​ពួកនាយកបូជាចារ្យ​បញ្ជូនព្រះយេស៊ូមកលោក​ព្រោះពួកគេមានចិត្ត​ច្រណែន។​ ១១  ពួក​នាយក​បូជា​ចារ្យ*​នាំ​គ្នា​បញ្ចុះ​បញ្ចូល​បណ្តាជន​សុំអោយលោកពីឡាតដោះលែងបារ៉ា​បាសវិញ។​១២  លោកពីឡាតមានប្រសាសន៍ទៅ​គេម្តងទៀតថា៖​«បើដូច្នេះ​តើអ្នករាល់គ្នាចង់​អោយ​ខ្ញុំ​ធ្វើ​អ្វី​ដល់​អ្នក​ដែល​អ្នករាល់គ្នា​ហៅ​ថា​ស្តេចយូដានេះ?»។​១៣  គេស្រែកឡើងថា៖​«ឆ្កាងទៅ!»។​១៤  លោកពីឡាតសួរថា៖​«តើ​អ្នកនេះបានប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់អ្វី?»។​ប៉ុន្តែ​គេនាំគ្នាស្រែកកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ​ថា៖​‌«ឆ្កាង​ទៅ!»។​១៥  លោកពីឡាតចង់បំពេញចិត្តបណ្តា​ជន​ក៏ដោះលែងបារ៉ាបាស។​បន្ទាប់ពីបញ្ជាអោយ​គេវាយព្រះយេស៊ូនឹងរំពាត់រួចហើយ‌‌‌‌​លោកប្រគល់​ទៅអោយគេ​ឆ្កាង។ ទាហានមើលងាយ  និង  ធ្វើបាបព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ២៧.  ២៧-៣១​    យ៉ូហាន  ១៩.  ២-៣) ‌‌១៦  ពួក​ទាហាន​បណ្តើរ​ព្រះយេស៊ូ​ទៅ​ក្នុង​ទីធ្លា​បន្ទាយ‌​ហើយហៅកងទាហានទាំងមូលមក។​១៧  គេ​យក​អាវ​ពណ៌​ក្រហម​ទុំ​មក​ពាក់​អោយ​ព្រះ​អង្គ‌​រួចយកបន្លាមកក្រងធ្វើភួងបំពាក់ជាមកុដ​លើព្រះសិរសាព្រះអង្គ។​១៨  គេក៏នាំគ្នាសំពះព្រះ​អង្គ​ទាំងពោលថា៖​‌«សូមគោរពថ្វាយបង្គំស្តេច​យូដា!»។​១៩  គេយកផ្តៅវាយព្រះសិរសាព្រះអង្គ‌​គេស្តោះទឹកមាត់ដាក់ព្រះអង្គ​ព្រមទាំងលុតជង្គង់​ថ្វាយបង្គំព្រះអង្គថែមទៀតផង។‌‌​‌​២០‌ក្រោយពី​បានប្រមាថមើលងាយព្រះអង្គរួចហើយ​ពួកគេ​ដោះអាវពណ៌ក្រហមចេញ​‌‌យកព្រះពស្ត្ររបស់​ព្រះអង្គមកពាក់ថ្វាយព្រះអង្គវិញ​ហើយបណ្តើរ​យកទៅឆ្កាង។ គេឆ្កាងព្រះយេស៊ូ (មថ  ២៧.៣២-៤៤  លក  ២៣.២៦-៤៣  យហ  ១៩.១៧-២៧) ‌‌២១  ពេលនោះ​មានបុរសម្នាក់ជាអ្នកស្រុកគីរ៉ែន​ត្រឡប់មកពីចំការ​‌គេចាប់បង្ខំគាត់អោយលីឈើ​ឆ្កាងរបស់ព្រះយេស៊ូ។​អ្នកនោះឈ្មោះស៉ីម៉ូន​ជា​ឪពុករបស់អឡិចសង់  និង  រូភូស។​២២  គេបណ្តើរ​ព្រះយេស៊ូមកដល់កន្លែងមួយ​‌ឈ្មោះ​‌"កុលកូថា"​‌ដែលប្រែថា​‌"ភ្នំលលាដ៍ក្បាល"។​២៣‌  គេយក​ស្រាទំពាំងបាយជូរ​លាយជាមួយគ្រឿងេញ�ន​ម៉្យាង​មកថ្វាយព្រះអង្គសោយ‌​ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គពុំបាន​សោយទេ។​២៤  គេក៏ឆ្កាងព្រះអង្គ​‌ហើយយក​សម្លៀក​បំពាក់​របស់​ព្រះអង្គ​មក​ចាប់​ឆ្នោត​ចែក​គ្នា។​២៥‌  គេឆ្កាងព្រះអង្គនៅម៉ោងប្រាំបួនព្រឹក។​២៦  ‌គេ​សរសេរ​ប្រកាស​អំពីហេតុ​ដែល​គេ​ធ្វើ​ទោស​ព្រះអង្គថា​«ស្តេចជនជាតិយូដា»។​២៧  គេក៏បាន​ឆ្កាងចោរព្រៃពីរនាក់ជាមួយព្រះយេស៊ូដែរ‌​ម្នាក់​នៅខាងស្តាំព្រះអង្គ‌‌​ម្នាក់ទៀតនៅខាងឆ្វេងព្រះ​អង្គ។​‌�២៨‌ហេតុការណ៍នេះកើតឡើង​ស្របតាម​សេចក្តីដែលមានចែងទុកក្នុងគម្ពីរថា​«ព្រះអង្គ​ត្រូវ​គេ​រាប់​បញ្ចូល​ជាមួយ​មនុស្ស​អាក្រក់»ច។�‌​‌២៩  មនុស្សម្នាដើរកាត់តាមនោះ​ប្រមាថមើលងាយ​ព្រះអង្គ​ទាំងគ្រវីក្បាលដាក់ព្រះអង្គ​និង​ពោល​ថា៖​«នែ៎​អ្នករុះព្រះវិហារ*​ហើយសង់ឡើងវិញ​តែបីថ្ងៃអើយ​៣០  សង្គ្រោះខ្លួនឯងទៅ‌​អញ្ជើញចុះ​ពីឈើឆ្កាងមក!»។​៣១  រីឯពួកនាយកបូជាចារ្យ​និង  បណ្ឌិតខាងវិន័យ*​ក៏និយាយគ្នាចំអកអោយ​ព្រះអង្គដូចគេដែរ​ពួកគេពោលថា៖​«គាត់បាន​សង្គ្រោះអ្នកឯទៀតៗ​តែមិនអាចសង្គ្រោះខ្លួនឯង​បានទេ!។​៣២  សូមព្រះគ្រីស្ត​ជាស្តេចអ៉ីស្រាអែល​អញ្ជើញចុះពីឈើឆ្កាង​ឥឡូវនេះមក‌​ដើម្បីអោយ​យើងឃើញ​និង​ជឿផង!»។​អ្នកដែលជាប់ឆ្កាង​ជាមួយព្រះយេស៊ូ‌​  ក៏ជេរប្រមាថព្រះអង្គដែរ។​ ព្រះយេស៊ូសោយទិវង្គត‌ (មថ  ២៧.៤៥-៥៦      លក  ២៣.៤៤-៤៩      យហ  ១៩.២៨-៣០) ‌‌៣៣  នៅពេលថ្ងៃត្រង់‌​ស្រាប់តែផែនដីទាំងមូល​ងងឹតសូន្យ​រហូតដល់ម៉ោងបីរសៀល។​៣៤‌នៅ​វេលាម៉ោងបីរសៀល​ព្រះយេស៊ូស្រែកអង្វរខ្លាំងៗ​ថា៖​«អេឡយ‌​អេឡយ​ឡាម៉ាសាបាច់ថានី?»‌‌​ពាក្យនេះប្រែថា​«ឱព្រះនៃទូលបង្គំ‌‌​ព្រះនៃទូល​បង្គំអើយ‌​ហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គបោះបង់ទូលបង្គំ​ចោលដូច្នេះ?»ឆ។​៣៥  អ្នកខ្លះឈរនៅទីនោះបាន​ឮព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ‌‌​ក៏ពោលថា៖​«ឃើញ​ទេ!​គាត់ហៅលោកអេលី!»។​៣៦  មានម្នាក់រត់​ទៅយកសារាយស្ងួត​ជ្រលក់ទឹកខ្មេះជោក​រុំជាប់​នៅចុងត្រែងមួយដើម​ហុចថ្វាយព្រះអង្គសោយ​ទាំងពោលថា៖​«ចាំមើលមើល៍‌‌​តើលោកអេលី​មកយក​គាត់ចុះពីឈើឆ្កាងឬទេ?»។ ៣៧  រីឯព្រះយេស៊ូវិញ​ទ្រង់បន្លឺព្រះសូរសៀង​យ៉ាងខ្លាំង​រួចរលត់វិញ្ញាណទៅ​៣៨  វាំងនននៅ​ក្នុងព្រះវិហារ*រហែកជាពីរ​តាំងពីលើ​រហូតដល់​ក្រោម។​៣៩  នាយទាហានរ៉ូមុំាង​ដែលឈរនៅ​ខាងមុខព្រះយេស៊ូ​ឃើញព្រះអង្គរលត់វិញ្ញាណ​របៀបនេះ‌​ក៏ពោលឡើងថា៖‌​«បុរសនេះពិតជា​ព្រះបុត្រារបស់​ព្រះជាម្ចាស់​មែន!»។​ ៤០  មានស្ត្រីៗខ្លះទៀត​មើលពីចម្ងាយ‌​ក្នុង​ចំណោមស្ត្រីទាំងនោះ​មាននាងម៉ារីជាអ្នកស្រុក​ម៉ាដាឡា​នាងម៉ារីជាម្តាយរបស់យ៉ាកុបតូច‌​និង​‌យ៉ូសេ​ព្រមទាំងនាងសាឡូមេផង។​៤១  ស្ត្រីទាំង​នោះមកជាមួយ​ហើយបំរើព្រះអង្គ​តាំងពីព្រះ​អង្គនៅ​ស្រុកកាលីឡេម៉្លេះ។‌​មានស្ត្រីឯទៀតៗ​ជាច្រើន​បានឡើងមកក្រុងយេរូសាឡឹមជាមួយ​ព្រះអង្គដែរ។ ការបញ្ចុះព្រះសពព្រះយេស៊ូ (មថ  ២៧.  ៥៧-៦១  ​  លក  ២៣.៥០-៥៦​    យហ  ១៩.៣៨-៤២) ‌‌‌៤២  ថ្ងៃនោះ​ជាថ្ងៃដែលគេរៀបចំបុណ្យចម្លង*​គឺ​មួយ​ថ្ងៃ​មុន​ថ្ងៃ​សប្ប័ទ*។​លុះ​ដល់​ល្ងាច​៤៣  លោកយ៉ូសែប​ជាអ្នកស្រុកអារីម៉ាថេ​មកដល់​លោកជាសមាជិក​ដែលមានកេរ្តិឈ្មោះល្អ​ក្នុងក្រុម​ប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់*​ហើយលោកក៏រង់ចាំព្រះរាជ្យ*​របស់ព្រះជាម្ចាស់ដែរ។​លោកមានចិត្តក្លាហាន​ហ៊ានទៅជួបលោកពីឡាត​សុំយកព្រះសពព្រះ​យេស៊ូ។‌​៤៤  លោកពីឡាតនឹកឆ្ងល់ណាស់​ដោយ​ឮថា​ព្រះ​យេស៊ូ​សោយ​ទិវង្គត​យ៉ាង​ឆាប់​ដូច្នេះ។​លោកហៅនាយទាហានមកសួរ​អោយដឹងថាព្រះ​យេស៊ូសោយទិវង្គតយូរហើយឬ។​៤៥  បន្ទាប់ពីបាន​ទទួល​សេចក្តី​រាយការណ៍​ពី​នាយទាហាន​រួច​ហើយ‌​លោក​ក៏​អនុញ្ញាត​អោយ​គេ​ប្រគល់​ព្រះសព​ទៅ​លោកយ៉ូសែប។​ ‌៤៦  លោកយ៉ូសែបទិញក្រណាត់ផាឌឹប​លោក​យកព្រះសពព្រះយេស៊ូចុះពីឈើឆ្កាង​ហើយរុំនឹង​ក្រណាត់​រួចដាក់ក្នុងរូងថ្មមួយដែលគេដាប់ធ្វើជា​ផ្នូរ។‌​បន្ទាប់មក​លោកប្រមៀលថ្មមួយដុំ​បិទមាត់​ផ្នូរ។​៤៧  នាងម៉ារីជាអ្នកស្រុកម៉ាដាឡា‌និង‌នាង​ម៉ារី​ជាម្តាយយ៉ូសេ​នាំគ្នាមើលកន្លែងដែលគេបញ្ចុះ​ព្រះសពព្រះអង្គ។​ ព្រះយេស៊ូមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ (ម៉ាថាយ  ២៨.  ១-៨​    លូកា  ២៤.  ១-១២    ​យ៉ូហាន  ២០.  ១-១០) ‌ ==ជំពូកទី១៦== ១‌  លុះផុតថ្ងៃសប្ប័ទ*ហើយ‌    នាង ១៦ ម៉ារី  ជាអ្នកស្រុកម៉ាដាឡា​នាង​ម៉ារី  ជាម្តាយយ៉ាកុប​និង​‌នាងសាឡូមេ​បានទិញ​គ្រឿងក្រអូប​យកទៅអប់ព្រះសពព្រះយេស៊ូ។​២  ព្រលឹមឡើងថ្ងៃអាទិត្យជ​នាងនាំគ្នាធ្វើដំណើរ​ទៅកាន់ផ្នូរ  នៅពេលថ្ងៃរះ។​៣  ពួកនាងនិយាយ​គ្នាថា៖​«តើបាននរណាជួយប្រមៀលថ្មចេញពី​មាត់ផ្នូរអោយយើង?»។​៤  ពេលស្ត្រីទាំងនោះ​ងើបមុខឡើង​‌ក៏ឃើញថ្មបានរមៀលចេញរួច​ស្រេចទៅហើយ​ថ្មនោះមានទំហំធំណាស់។​៥  នាងចូលទៅក្នុងផ្នូរ‌​ឃើញកំឡោះម្នាក់អង្គុយ​ខាងស្តាំ​មានសម្លៀកបំពាក់ពណ៌ស​ពួកនាងភ័យ​ស្រឡាំងកាំង។​៦  អ្នកនោះពោលមកកាន់នាង​ថា៖ «កុំភ័យស្រឡាំងកាំងធ្វើអ្វី!‌​នាងនាំគ្នាមក​រកព្រះយេស៊ូ​ជាអ្នកភូមិណាសារ៉ែតដែលគេបាន​ឆ្កាង​ព្រះជាម្ចាស់បានប្រោសព្រះអង្គអោយមាន​ព្រះជន្មរស់ឡើងវិញហើយ‌‌​ទ្រង់មិននៅទីនេះទេ​មើលចុះ​ទីនេះហើយដែលគេបានដាក់ព្រះសព​ព្រះអង្គ។​៧  ចូរនាងទៅប្រាប់សាវ័ករបស់ព្រះ​អង្គ​ព្រមទាំងលោកពេត្រុស/សិលាផងថា​"ព្រះ​អង្គយាងទៅស្រុកកាលីឡេមុនអ្នករាល់គ្នា។​‌នៅ​ទីនោះ​អ្នករាល់គ្នានឹងឃើញព្រះអង្គ​ដូចទ្រង់​មានព្រះបន្ទូលទុកស្រាប់"»។​៨  ស្ត្រីទាំងនោះក៏​ចាកចេញពីផ្នូរ‌​ហើយរត់ទៅ  ទាំងញ័ររន្ធត់‌​ស្លុត​ស្មារតី។​នាងពុំបាននិយាយរឿងនេះប្រាប់អ្នក​ណាសោះ​‌​  ​ព្រោះ​នាង​ភ័យ​ខ្លាំងពេក។ ព្រះយេស៊ូបង្ហាញព្រះអង្គអោយសាវ័កឃើញឈ �៩‌ព្រះយេស៊ូមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ​នៅព្រឹក​ថ្ងៃអាទិត្យ‌​មុនដំបូង​ព្រះអង្គបានបង្ហាញខ្លួន​អោយនាងម៉ារី​ជាអ្នកស្រុកម៉ាដាឡាឃើញ​គឺ​នាងម៉ារីនេះហើយ​ដែលព្រះអង្គបានដេញខ្មោច​ប្រាំពីរចេញពីនាង។​១០  នាងបានយកដំណឹងនេះ​ទៅ​ប្រាប់​អស់​អ្នកដែល​នៅ​ជាមួយ​ព្រះយេស៊ូ​កាល​ពីមុន។​អ្នកទាំងនោះកំពុងកាន់ទុក្ខ​‌ព្រមទាំងយំ​សោកទៀតផង។ ​១១  ពេលគេឮថា​ព្រះអង្គមាន​ព្រះជន្មវិញហើយ‌​‌ហើយឮថា​នាងបានឃើញ​ព្រះអង្គ​‌‌ គេមិនជឿនាងឡើយ។ ១២  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូបានបង្ហាញព្រះអង្គ​អោយសាវ័ក*ពីរនាក់ឃើញ​តាមទ្រង់ទ្រាយមួយ​ផ្សេងទៀត‌​ក្នុងពេលអ្នកទាំងពីរកំពុងធ្វើដំណើរ​ទៅស្រុកស្រែ។​១៣  អ្នកទាំងពីរក៏នាំដំណឹងមក​ប្រាប់សាវ័ក*ឯទៀតៗដែរ‌​‌‌តែពួកគេមិនព្រម​ជឿដដែល។​ ១៤  នៅទីបំផុត​ព្រះយេស៊ូក៏បង្ហាញខ្លួនអោយ​សាវ័កទាំងដប់មួយរូបឃើញ‌​នៅពេលដែលគេ​កំពុងបរិភោគ។​ព្រះអង្គបន្ទោសគេ‌​ព្រោះគេ​គ្មានជំនឿ​  ហើយមានចិត្តរឹងរូស​ពុំព្រមជឿអស់​អ្នក​ដែល​បាន​ឃើញ​ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះជន្ម​រស់ឡើង​វិញ។​ ១៥  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ចូរ​នាំគ្នាទៅគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោក ​ហើយ​ប្រកាសដំណឹងល្អ*ដល់មនុស្សលោកទាំងអស់ចុះ។​៦  អ្នកណាជឿ​ហើយទទួលពិធីជ្រមុជទឹក*​ព្រះ​ជាម្ចាស់នឹងសង្គ្រោះអ្នកនោះ​រីឯអ្នកដែលមិនជឿ​នឹងត្រូវទទួលទោស។​១៧  អស់អ្នកដែលជឿនឹង​ធ្វើទីសំគាល់ទាំងនេះ​‌​គឺគេនឹងដេញខ្មោចក្នុង​នាមខ្ញុំ​គេនិយាយភាសាថ្មី។​១៨  ប្រសិនបើគេកាន់​ពស់​‌ឬ​ផឹកអ្វីដែលមានជាតិពុល​ក៏គេពុំមានគ្រោះ​ថ្នាក់អ្វីដែរ។​ប្រសិនបើគេដាក់ដៃលើអ្នកជំងឺ‌​អ្នកជំងឺនឹងបានជាសះស្បើយ»។ ១៩  កាល​ព្រះអម្ចាស់​យេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទាំង​នេះរួចហើយ​ព្រះជាម្ចាស់លើកព្រះអង្គឡើងទៅ​ស្ថានបរមសុខ*​អោយគង់នៅខាងស្តាំព្រះអង្គ។​២០  ពួកសាវ័កនាំគ្នាចេញទៅប្រកាសដំណឹងល្អ​នៅ​គ្រប់ទីកន្លែង។​ព្រះអម្ចាស់ធ្វើការរួមជាមួយគេ‌‌​ទាំងបញ្ជាក់ព្រះបន្ទូល‌‌​ដោយសំដែងទីសំគាល់​ផ្សេងៗ​ជាប់ជាមួយផង។�‌ gcarxpt9t3xixbrwq9viffcp6e2c5ct 0 1880 3660 3659 2008-08-06T10:17:03Z នួនសុភក្តិ 156 wikitext text/x-wiki [[ដំណឹងល្អរៀបរៀងដោយលោកលូកា]] ==ជំពូកទី១== ១  សូមជំរាបមកឯកឧត្តមថេអូភីល​ ​១ សូមជ្រាប​!​មនុស្សជាច្រើន​ខិតខំយកចិត្តទុកដាក់​កត់ត្រា​ទុក​នូវហេតុការណ៍ទាំងអំបាលម៉ាន​ដែលកើតមាន​ក្នុងចំណោមយើងខ្ញុំ។‌​២  អស់អ្នកដែលបានឃើញ​ផ្ទាល់នឹងភ្នែក​តាំងពីដំបូងរៀងមក​ហើយទទួល​មុខងារបំរើព្រះបន្ទូល​បានរៀបរាប់ហេតុការណ៍​ទាំងនោះបន្តមកយើងខ្ញុំ។​‌​៣‌  ខ្ញុំបានពិនិត្យហេតុ​ការណ៍ទាំងនោះ​តាំងពីដើមរៀងមក​យ៉ាងហ្មត់​ចត់ ​ហើយខ្ញុំក៏យល់ឃើញថា​គួរតែកត់ត្រាទុក​តាមលំដាប់លំដោយផ្ញើមកជូនលោក។​៤  ខ្ញុំធ្វើ​ដូច្នេះ​ក្នុងគោលបំណងចង់អោយលោកជ្រាបថា​សេចក្តី​ប្រៀន​ប្រដៅ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​លោក​បាន​ទទួល​  ពិត​ជាត្រឹមត្រូវមែន។​ ទេវទូតជូនដំណឹងអំពីកំណើតរបស់យ៉ូហានបាទីស្ត  នៅ​គ្រា​ដែល​ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​គ្រង​រាជ្យ​ក្នុង​ស្រុកយូដា​មានបូជាចារ្យ*មួយរូប​ឈ្មោះសាការី‌​ជាសមាជិកក្រុមបូជាចារ្យអប៊‌ីយ៉ា​ភរិយាលោក​ឈ្មោះអេលីសាបិត​កើតក្នុងត្រកូលរបស់លោក​មហាបូជាចារ្យ*អរ៉ុន​៦  ស្វាមីភរិយាទាំងពីររូប​នេះជាមនុស្សសុចរិត​ជាទីគាប់ព្រះហប្ញទ័យព្រះជា​ម្ចាស់​ហើយគាត់គោរពតាមវិន័យ​និង​បញ្ញត្តិ​ទាំងប៉ុន្មានរបស់ព្រះអម្ចាស់​ឥតមានទាស់ត្រង់ណា​ឡើយ។​៧  អ្នកទាំងពីរគ្មានកូនសោះ​ព្រោះនាង​អេលីសាបិតជាស្ត្រីអារ​ហើយម៉្យាងទៀតអ្នកទាំង​ពីរក៏មានវ័យចាស់ណាស់ទៅហើយផង។​‌៨  ថ្ងៃ​មួយ‌​លោកសាការីបំពេញមុខងារជាបូជាចារ្យ​តាមវេនក្រុមរបស់លោក។​៩  គេបានជ្រើសរើស​លោក​ដោយចាប់ឆ្នោតតាមទំនៀមទម្លាប់របស់​ក្រុមបូជាចារ្យ​អោយលោកចូលទៅដុតគ្រឿង​ក្រអូបនៅក្នុងទីសក្ការៈរបស់ព្រះអម្ចាស់។​១០​ពេល​លោកដុតគ្រឿងក្រអូប​ប្រជាជនច្រើនកុះករនៅ​ខាងក្រៅ​កំពុងអធិស្ឋាន*។​១១  រំពេចនោះ​លោក​សាការី​ឃើញ​ទេវទូត*​របស់​ព្រះ​អម្ចាស់​មួយ​រូប​ឈរ​នៅខាងស្តាំអាសនៈសំរាប់ដុតគ្រឿង​ក្រអូប។​១២  ឃើញដូច្នោះ​លោករន្ធត់ចិត្ត​ហើយភ័យខ្លាច​ទៀតផង។​១៣  ទេវទូតក៏មានប្រសាសន៍ទៅកាន់​លោកថា៖​«កុំខ្លាចអី​លោកសាការីអើយ!​ព្រះ​អម្ចាស់​យល់​ព្រម​តាម​ពាក្យ​ទូលអង្វរ​របស់​លោក​ហើយ។​នាងអេលីសាបិត​ជាភរិយារបស់លោក​នឹងបង្កើតប្រុសមួយ​លោកត្រូវដាក់ឈ្មោះកូន​នោះថា‌"យ៉ូហាន"ក។​១៤  កូននោះ​នឹងធ្វើអោយ​លោកមានចិត្តសប្បាយរីករាយ‌​ហើយមនុស្ស​ជាច្រើនអបអរសាទរនឹងកំណើតកុមារ​នោះដែរ។​១៥  កូនរបស់លោកនឹងមានឋានៈដ៏ប្រសើរឧត្តម​នៅ​ចំពោះព្រះភ័ក្ត្រព្រះអម្ចាស់​មិនសេពសុរា​ឬ​គ្រឿងស្រវឹងណាមួយសោះឡើយ។​កូននោះនឹង​បានពោរពេញទៅដោយព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​តាំង​ពីក្នុងផ្ទៃម្តាយមក។​១៦  កូននោះនឹងនាំជនជាតិ​អ៉ីស្រាអែលជាច្រើនមករកព្រះអម្ចាស់​ជាព្រះ​របស់គេវិញ។​១៧  កូននោះនឹងមកមុនព្រះអង្គ​ហើយមានវិញ្ញាណ​ប្រកបដោយប្ញទ្ធានុភាព​ដូច​លោកអេលីបានទទួល​ដើម្បីបង្វែរចិត្តឪពុកទៅរក​កូនខ​ព្រមទាំងបំបែរចិត្តមនុស្សរឹងទទឹងអោយ​ត្រឡប់មកជាមនុស្សសុចរិត​និង​រៀបចំប្រជារាស្ត្រ​មួយជាស្រេច​  ទុកសំរាប់ទទួលព្រះអម្ចាស់»។ ‌‌១៨  លោកសាការីសួរទៅទេវទូត*ថា៖​«តើធ្វើ​ម្តេចអោយខ្ញុំដឹងថា​ការនោះពិតជាកើតឡើងមែន​ព្រោះរូបខ្ញុំនេះចាស់ហើយ​រីឯប្រពន្ធខ្ញុំសោត  ក៏​មានអាយុច្រើនទៀតផង»។​១៩  ទេវទូតតបវិញ​ថា៖​«ខ្ញុំឈ្មោះកាព្រីអែល​ជាអ្នកបំរើព្រះជាម្ចាស់​ព្រះអង្គបានចាត់ខ្ញុំអោយនាំដំណឹងល្អនេះ​មកប្រាប់​លោក​‌២០  ប៉ុន្តែ​ដោយលោកពុំព្រមជឿពាក្យខ្ញុំ​លោកនឹងទៅជាមនុស្សគ​‌‌និយាយពុំកើត​រហូត​ដល់ថ្ងៃដែលហេតុការណ៍ទាំងនោះបានសំរេច  តាម​ពេលកំណត់»។​ ២១  ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ​‌ប្រជាជនទន្ទឹង​រង់ចាំលោកសាការី​‌​ហើយងឿងឆ្ងល់ណាស់​ព្រោះ​លោកចូលទៅក្នុងទីសក្ការៈយូរដូច្នេះ។​២២  កាល​លោកចេញមកវិញ​‌‌​លោកពុំអាចនិយាយទៅគេ​បានឡើយ។​‌​ប្រជាជនទាំងនោះយល់ថា​ប្រាកដ​ជាលោកបានឃើញការអស្ចារ្យអ្វីមួយ​នៅក្នុងទី​សក្ការៈជាមិនខាន។​លោកសាការីធ្វើតែកាយ​វិការអោយគេយល់​ព្រោះលោកនៅគ​និយាយមិន​កើត។​២៣  លុះលោកសាការីបានបំពេញការងារ​តាមវេនចប់សព្វគ្រប់ហើយ​លោកក៏វិលត្រឡប់​ទៅផ្ទះវិញ។​២៤  ក្រោយមក​នាងអេលីសាបិត​ជាភរិយារបស់លោក​ក៏ចាប់មានផ្ទៃពោះ​‌‌​នាង​លាក់ខ្លួនអស់រយៈពេលប្រាំខែ។​នាងនឹកគិតថា៖​២៥  «ឥឡូវនេះ​ព្រះអម្ចាស់បានប្រោសប្រណីដល់​រូបខ្ញុំ‌​ព្រះអង្គសព្វព្រះហប្ញទ័យអោយខ្ញុំលែងខ្មាស​មនុស្សលោកទៀតហើយ!»។ ទេវទូតជូនដំណឹងអំពីកំណើតព្រះយេស៊ូ ២៦  ប្រាំមួយខែក្រោយមក​ព្រះជាម្ចាស់បានចាត់​ទេវទូតកាព្រីអែលអោយទៅភូមិណាសារ៉ែត​ក្នុង​ស្រុកកាលីឡេ​២៧  ដើម្បីជួបនឹងស្ត្រីក្រមុំព្រហ្មចារី​ម្នាក់​‌ជាគូដណ្តឹងរបស់កំឡោះម្នាក់​ឈ្មោះយ៉ូសែប​ដែលត្រូវជាញាតិវង្សព្រះបាទដាវីឌ​‌ស្ត្រីក្រមុំនោះ​ឈ្មោះ​នាងម៉ារី។​២៨  ទេវទូតចូលទៅក្នុងផ្ទះនាង​ម៉ារី​‌ហើយពោលទៅកាន់នាងថា៖​«ចូរមានអំណរ​សប្បាយឡើង!គ​ព្រះអម្ចាស់គាប់ព្រះហប្ញទ័យនឹង​នាងហើយ​ព្រះអង្គគង់ជាមួយនាង»។​២៩  ពេល​ឮពាក្យនេះ​‌​នាងម៉ារីរន្ធត់យ៉ាងខ្លាំង​នាងរិះគិត​ក្នុងចិត្តថា​‌តើពាក្យជំរាបសួរនេះមានន័យដូច​ម្តេច។​៣០  ទេវទូតពោលទៅកាន់នាងថា៖​«កុំ​ខ្លាចអី​ម៉ារីអើយ!​ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់គាប់ព្រះហប្ញ​ទ័យនឹងនាងហើយ។​៣១  នាងនឹងមានគភ៌‌​សំរាល​បានបុត្រមួយ​ដែលនាងត្រូវថ្វាយព្រះនាមថា​"យេស៊ូ"។​៣២  បុត្រនោះនឹងមានឋានៈដ៏ប្រសើរ​ឧត្តម​‌ហើយគេនឹងថ្វាយព្រះនាមថា  "ព្រះបុត្រានៃ​ព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត"។​ព្រះជាម្ចាស់នឹងតាំងបុត្រ​នោះ​អោយគ្រងរាជ្យលើបល្ល័ង្ករបស់ព្រះបាទ​ដាវីឌ​ជាព្រះអយ្យកោរបស់ព្រះអង្គ​‌៣៣  ទ្រង់​នឹង​គ្រងរាជ្យលើប្រជារាស្ត្រអ៉ីស្រាអែល​អស់កល្បជា​និច្ច​‌‌ហើយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គនឹងនៅស្ថិតស្ថេរ​ឥត​មានទីបញ្ចប់ឡើយ»។​៣៤  នាងម៉ារីសួរទៅទេវ​ទូតថា៖​«តើធ្វើដូចម្តេចនឹងអោយការនេះកើត​ឡើងបាន​បើនាងខ្ញុំមិនរួមរស់ជាមួយបុរសណាផង​ដូច្នេះ?»។​៣៥  ទេវទូត*ឆ្លើយទៅ​នាងវិញថា៖​«ព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​នឹងយាងមកសណ្ឋិតលើនាង​គឺឫទ្ធានុភាពរបស់ព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត​នឹងគ្របបាំង​នាង។​ហេតុនេះ​គេនឹងថ្វាយព្រះនាមដល់បុត្រ​ដ៏វិសុទ្ធដែលត្រូវប្រសូតមកនោះថា​"ព្រះបុត្រា​របស់ព្រះជាម្ចាស់"។​៣៦‌ម៉្យាងទៀត  នាងអេលី​សាបិត​ជាញាតិរបស់នាង​មានផ្ទៃពោះប្រាំមួយ​ខែហើយ​ថ្វីដ្បិតតែគាត់មានវ័យចាស់​ថែមទាំង​ជាស្ត្រីអារទៀតផងក៏ដោយ ​៣៧  ព្រោះ​គ្មានការ​អ្វី​ដែល​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ធ្វើ​មិន​កើត​នោះ​ឡើយ»។​៣៨  នាងម៉ារីពោលទៅទេវទូតថា៖​«នាងខ្ញុំជា​អ្នកបំរើរបស់ព្រះអម្ចាស់​សូមអោយបានសំរេច​តាមពាក្យរបស់លោកចុះ!»។​‌បន្ទាប់មក​ទេវទូត​ចាកចេញពីនាងទៅ។​ នាងម៉ារីទៅសួរសុខទុក្ខនាងអេលីសាបិត ‌‌​៣៩  នៅគ្រានោះ​‌នាងម៉ារីប្រញាប់ប្រញាល់ធ្វើ​ដំណើរទៅកាន់ភូមិមួយ​នៅតំបន់ភ្នំ​ក្នុងស្រុក​យូដា។‌‌‌​៤០  នាងបានចូលទៅក្នុងផ្ទះលោកសាការី​ហើយជំរាបសួរនាងអេលីសាបិត។​៤១  ពេលនាង​អេលីសាបិតឮនាងម៉ារីជំរាបសួរ​ទារកនៅក្នុងផ្ទៃ​នាងបំរះឡើង​ហើយគាត់ក៏បានពោរពេញដោយ​ព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ​៤២  រួចបន្លឺសំឡេងឡើងថា៖​«ព្រះជាម្ចាស់បានប្រទានពរដល់នាង​លើសស្ត្រី​នានា​ហើយព្រះអង្គក៏ប្រទានពរដល់បុត្រនាង​ដែរ។​៤៣  តើរូបខ្ញុំនេះមានឋានៈអ្វី​បានជាមាតា​ព្រះអម្ចាស់របស់ខ្ញុំ​មកសួរសុខទុក្ខខ្ញុំដូច្នេះ?។​​៤៤  កាលខ្ញុំបានឮពាក្យជំរាបសួររបស់នាង​ស្រាប់​តែកូននៅក្នុងផ្ទៃខ្ញុំបំរះឡើង​ដោយអំណរសប្បាយ​៤៥  នាងពិតជាមានសុភមង្គលមែន​ព្រោះនាងបាន​ជឿ​ព្រះបន្ទូលដែលព្រះអម្ចាស់ប្រាប់នាងមុខជា​បានសំរេចមិនខាន»។​ ទំនុកតម្កើងរបស់នាងម៉ារី ៤៦ ពេល​នោះ​‌នាងម៉ារីថ្លែងឡើងថា‌៖​ «ព្រលឹងខ្ញុំសូមលើកតម្កើងព្រះអម្ចាស់​*‌ ​៤៧ ខ្ញុំមានចិត្តអំណរយ៉ាងខ្លាំង​‌‌ ព្រោះព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះសង្គ្រោះរបស់ខ្ញុំ ​៤៨ ​ព្រះអង្គទតមើលមកខ្ញុំ ដែលជាអ្នកបំរើដ៏ទន់ទាបរបស់ព្រះអង្គឃ អំណើះតទៅ​‌មនុស្សគ្រប់ជំនាន់នឹងពោលថា​ ខ្ញុំជាអ្នកមានសុភមង្គលពិតមែន​‌‌ ​៤៩ ព្រះដ៏មានឫទ្ធានុភាពបានសំដែង ការប្រសើរអស្ចារ្យចំពោះរូបខ្ញុំ។​ ព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គពិតជាវិសុទ្ធ*មែន​!ង ៥០ ទ្រង់មានព្រះហប្ញទ័យ​មេត្តាករុណា​ ដល់អស់អ្នកដែលកោតខ្លាចព្រះអង្គ នៅគ្រប់ជំនាន់តរៀងទៅ‌‌ ​​៥១ ទ្រង់បានសំដែងប្ញទ្ធិបារមី​‌ កំចាត់មនុស្សដែលមានចិត្តឆ្មើងឆ្មៃ​‌ ​៥២​ទ្រង់បានទម្លាក់អ្នកកាន់អំណាចចុះពីតំណែង​‌ ​​ ហើយទ្រង់លើកតម្កើងមនុស្សទន់ទាបឡើង។​ ៥៣ ទ្រង់បានប្រទានសម្បត្តិយ៉ាងបរិបូណ៌ ដល់អស់អ្នកដែលស្រេកឃ្លាន​ ហើយបណ្តេញពួកអ្នកមាន អោយត្រឡប់ទៅវិញដោយដៃទទេ។​ ៥៤‌ ព្រះអង្គបានជួយប្រជារាស្ត្រអ៉ីស្រាអែល​ ជាអ្នកបំរើរបស់ព្រះ​អង្គ‌ ​ ​ហើយតែងតែសំដែងព្រះហប្ញទ័យ មេត្តាករុណា ៥៥ ‌ដល់លោកអប្រាហំា‌​  និង​‌  ពូជពង្សរបស់លោក​ ‌ជានិច្ចតរៀងទៅ​‌  ​ ដូចទ្រង់បានសន្យាជាមួយបុព្វបុរសរបស់យើង ឥតភ្លេចសោះឡើយ។ ៥៦  នាង​ម៉ារី​បាន​ស្នាក់​នៅ​ជាមួយ​នាង​អេលីសា​បិត​អស់រយៈពេលប្រមាណបីខែ​ទើបនាងត្រឡប់​ទៅផ្ទះវិញ។ កំណើតលោកយ៉ូហានបាទីស្ត ៥៧  លុះនាងអេលីសាបិតគ្រប់ខែហើយ​គាត់​សំរាលបានកូនប្រុសមួយ។​៥៨‌អ្នកជិតខាង​និង​ញាតិសន្តាននាំគ្នាអបអរសាទរជាមួយគាត់​ព្រោះ​គេបានឮដំណឹងថា​ព្រះអម្ចាស់សំដែងព្រះហប្ញទ័យ​មេត្តាករុណាចំពោះគាត់យ៉ាងច្រើនអនេក។​ ៥៩  ប្រាំបីថ្ងៃក្រោយមក​គេធ្វើពិធីកាត់ស្បែក*​អោយទារកនោះ​ហើយចង់ដាក់ឈ្មោះថា‌​"សាការី"‌​ដូចឪពុកដែរ​៦០  តែម្តាយប្រាប់ថា៖​«ទេ  ត្រូវដាក់ឈ្មោះថា‌"យ៉ូហាន"‌វិញ»។​៦១  ពួក​គេតបថា៖​«ក្នុងញាតិសន្តានរបស់អ្នក​គ្មាននរណា​មានឈ្មោះហ្នឹងទេ»។​៦២  គេធ្វើសញ្ញាសួរទៅ​លោកសាការីថា​ចង់ដាក់ឈ្មោះអ្វីអោយកូន។​៦៣  លោក​សាការី​សុំអោយ​គេយក​ក្តារឆ្នួន​មួយ​មក​ហើយសរសេរថា​‌«កូននេះឈ្មោះ  យ៉ូហាន»។​ពួកគេងឿងឆ្ងល់គ្រប់គ្នា។​៦៤  រំពេចនោះ​ស្រាប់​តែលោកនិយាយបានដូចដើមវិញ​រួចលោកបន្លឺ​សំឡេងសរសើរព្រះជាម្ចាស់។​៦៥  អ្នកជិតខាង​កោតស្ញប់ស្ញែងចគ្រប់ៗគ្នា​ហើយព្រឹត្តិការណ៍នេះ​ឮសុសសាយពេញតំបន់ភ្នំក្នុងស្រុកយូដា។​៦៦  អស់​អ្នកដែលបានឮក៏ចងចាំរឿងនេះទុកក្នុងចិត្ត​ហើយ​ដណ្តឹងសួរខ្លួនឯងថា៖​«តើថ្ងៃក្រោយ​‌កូននេះនឹង​ទៅជាយ៉ាងណា?»​ដ្បិតព្រះបារមីឆរបស់ព្រះ​អម្ចាស់តាមជួយថែ​រក្សាកូននេះ។​ ទំនុកតម្កើងរបស់លោកសាការី ៦៧  ពេលនោះ​លោកសាការីជាឪពុករបស់ទារក​បានពោរពេញដោយព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​​ហើយ​ថ្លែងពាក្យក្នុងព្រះនាមព្រះអង្គថា​៖​ ‌​៦៨‌«សូម​លើកតម្កើងព្រះអម្ចាស់ ជាព្រះនៃជនជាតិអ៉ីស្រាអែល​‌ ដ្បិតទ្រង់សព្វព្រះហប្ញទ័យយាងមក រំដោះប្រជារាស្ត្ររបស់ព្រះអង្គ។​ ‌៦៩ ទ្រង់បានប្រទានព្រះសង្គ្រោះ ដ៏មានប្ញទ្ធិមួយព្រះអង្គពីក្នុងចំណោម​ ព្រះញាតិវង្សរបស់ព្រះបាទដាវីឌ​ ជាអ្នកបំរើព្រះអង្គមកអោយយើង។​ ៧០ ព្រះជាម្ចាស់ប្រទានព្រះសង្គ្រោះនេះមកយើង​ ស្របនឹងព្រះបន្ទូលសន្យាថ្លែង  តាមរយៈ ព្យាការី*របស់ព្រះអង្គនៅជំនាន់ដើម​‌‌ ‌‌​​៧១ គឺ​ព្រះអង្គសង្គ្រោះយើង អោយរួចពីកណ្តាប់ដៃរបស់ខ្មាំងសត្រូវ​  និង ‌ រួចពីអំណាចរបស់អស់អ្នកដែលស្អប់យើង។​ ៧២ ព្រះអង្គសំដែងព្រះហប្ញទ័យ​ មេត្តាករុណាដល់បុព្វបុរស*​របស់យើង​‌ ហើយគោរពតាមសម្ពន្ធមេត្រី*របស់ព្រះអង្គ យ៉ាងស្មោះស្ម័គ្រ ៧៣ គឺព្រះអង្គបានសន្យាយ៉ាងម៊ឺងម៉ាត់​ដល់ លោកអប្រាហាំ*  ជាបុព្វបុរសរបស់យើងថា​‌‌ ‌‌៧៤ ទ្រង់នឹងរំដោះយើង អោយរួចពីកណ្តាប់ដៃរបស់ខ្មាំងសត្រូវ​‌ ដើម្បីយើងអាចគោរពបំរើព្រះអង្គបាន ដោយឥតភ័យ​ខ្លាច​‌‌ ៧៥ ព្រមទាំងអោយយើងរស់នៅ  បានបរិសុទ្ធ* និង​  សុចរិត​  ជាទីគាប់ព្រះហប្ញទ័យព្រះជាម្ចាស់ ជារៀងរាល់ថ្ងៃរហូតអស់មួយ​ជីវិត។ ‌‌៧៦ ចំណែកឯកូនវិញ​‌​  ​កូននឹងទៅជាព្យាការី* របស់ព្រះដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត​‌ ព្រោះកូននឹងដើរមុខព្រះអម្ចាស់​ ‌ដើម្បីរៀបចំផ្លូវថ្វាយព្រះអង្គ។​ ៧៧ កូននឹងធ្វើអោយប្រជារាស្ត្ររបស់ព្រះអង្គដឹង ថាព្រះអង្គសង្គ្រោះគេ​‌ ដោយលើកលែងទោសអោយគេរួចពីបាប​។​ ‌‌​៧៨ ព្រះរបស់យើងមានព្រះហប្ញទ័យ មេត្តាករុណាដ៏លើសលប់ ព្រះអង្គប្រទានថ្ងៃរះ​‌‌ជពី​ស្ថានលើមក ដើម្បីរំដោះយើង ៧៩ និង  ដើម្បីបំភ្លឺអស់អ្នកដែលស្ថិតនៅក្នុងទីងងឹត ក្រោមអំណាចនៃសេចក្តីស្លាប់​ ‌ ព្រមទាំងតំរង់ផ្លូវយើង ឆ្ពោះទៅរកសេចក្តីសុខសាន្ត»។​ ៨០  ‌កុមារ​យ៉ូហាន​មាន​វ័យ​ចំរើន​ឡើង​ជា​លំដាប់​ទាំងខាងរូបកាយ​ទាំងខាងវិញ្ញាណ។​គាត់រស់​នៅតែក្នុងវាលរហោស្ថាន​រហូតដល់ថ្ងៃដែលគាត់​បង្ហាញខ្លួនអោយប្រជារាស្ត្រអ៉ីស្រាអែលឃើញ។​ កំណើតព្រះយេស៊ូ ​ ==ជំពូកទី២== ១‌  នៅគ្រានោះ      ​ព្រះចៅអធិរាជរ៉ូមុាំង ២ ព្រះនាមអូគូស្ត​មានព្រះរាជបញ្ជា​អោយជំរឿនចំនួនប្រជាជនទាំងអស់​ក្នុងចក្រភព​រ៉ូមុំាងទាំងមូលឈ។​២  ការជំរឿនប្រជាជនលើក​ដំបូងនេះ​បានធ្វើឡើង​ក្នុងអំឡុងពេលដែលលោក​គីរីញូស​ធ្វើជាទេសាភិបាលនៅស្រុកស៉ីរី។​៣  អ្នក​ស្រុកទាំងអស់ត្រូវទៅចុះឈ្មោះក្នុងបញ្ជី​តាមស្រុក​កំណើតរៀងៗខ្លួន។​៤  រីឯលោកយ៉ូសែបក៏ចេញ​ដំណើរពីភូមិណាសារ៉ែតក្នុងស្រុកកាលីឡេ​ឆ្ពោះ​ទៅភូមិបេថ្លេហិម​ក្នុងស្រុកយូដា​ជាភូមិកំណើត​របស់ព្រះបាទដាវីឌ​ព្រោះលោកជាព្រះញាតិវង្ស​នឹងព្រះបាទដាវីឌ។​៥  លោកទៅចុះឈ្មោះជាមួយ​នាងម៉ារី​ជាភរិយាដែលមានផ្ទៃពោះ។​៦  ពេល​អ្នកទាំងពីរនៅឯភូមិបេថ្លេហិម​នាងម៉ារីគ្រប់ខែ​ហើយ។​៧  នាងសំរាលបានបុត្រមួយ​ជាបុត្រ​ច្បង។​នាងរុំបុត្រនោះនឹងសំពត់‌‌‌​រួចដាក់អោយ​ផ្ទំក្នុងស្នូកសត្វ​‌‌ដ្បិតពុំមានសល់កន្លែងសំណាក់ក្នុង​ផ្ទះសោះ។ ទេវទូតប្រកាសអំពីកំណើតព្រះយេស៊ូប្រាប់ពួកគង្វាល ‌‌៨  ក្នុងស្រុកនោះ​‌ពេលយប់​មានពួកគង្វាលនៅ​មើលហ្វូងសត្វរបស់គេតាមវាលស្មៅ។​៩  ពេល​នោះ‌​ទេវទូត*របស់ព្រះអម្ចាស់មកឈរនៅក្បែរ​ពួកគេ​សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះអម្ចាស់បានភ្លឺចិញ្ចែង​ចិញ្ចាចនៅជុំវិញគេ ​នាំអោយគេភ័យខ្លាចយ៉ាង​ខ្លាំង។​១០  ទេវទូតពោលទៅគេថា៖​«កុំខ្លាចអ្វី​ឡើយ​‌​ខ្ញុំនាំដំណឹងល្អមួយមកប្រាប់អ្នករាល់គ្នា។​ដំណឹងនេះនឹងធ្វើអោយប្រជារាស្ត្រទាំងមូល​មាន​អំណរដ៏លើសលប់។​១១  យប់នេះ  នៅក្នុងភូមិ​កំណើតរបស់ព្រះបាទដាវីឌ‌​ព្រះសង្គ្រោះរបស់​អ្នករាល់គ្នាប្រសូតហើយ​‌គឺព្រះគ្រីស្តជាអម្ចាស់។​១២  នេះជាសញ្ញាសំគាល់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹង​ គឺ​អ្នករាល់គ្នាមុខជាឃើញទារកមួយ​ទើបនឹងប្រសូត​រុំដោយសំពត់​    ផ្តេកនៅក្នុងស្នូកសត្វ»។ ១៣  រំពេចនោះ​មានទេវទូតច្រើនកុះករ​ចុះពី​ស្ថានបរមសុខ*​មករួមជាមួយទេវទូតនោះ​ច្រៀង​សរសើរព្រះជាម្ចាស់ថា៖​១៤  «សូមលើកតម្កើង​សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់​នៅស្ថានដ៏ខ្ពស់បំផុត‌‌‌‌​ហើយ​សូម​អោយ​មនុស្ស​លោក​ដ៏​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​របស់ព្រះអង្គ​បានប្រកបដោយសេចក្តីសុខសាន្ត​នៅលើផែនដី!»។​ ១៥​លុះពួកទេវទូតត្រឡប់ទៅស្ថានបរមសុខវិញ​អស់ទៅ​ពួកគេបបួលគ្នាថា៖​«ទៅ!​‌យើងនាំគ្នា​ទៅបេថ្លេហិម​មើលហេតុការណ៍ដែលកើតមាន​ដូចព្រះអម្ចាស់បានសំដែងអោយយើងដឹង​នោះ​មើល៍»។ ​១៦  ពួកគេប្រញាប់ប្រញាល់នាំគ្នាធ្វើ​ដំណើរទៅ​ឃើញនាងម៉ារី​លោកយ៉ូសែប​ព្រម​ទាំងព្រះឱរស​ផ្ទំក្នុងស្នូកសត្វ។​១៧  ពេលពួកគង្វាល​ឃើញព្រះឱរសហើយ​គេក៏រៀបរាប់អំពីសេចក្តី​ដែលទេវទូតបានប្រាប់អំពីព្រះឱរសនេះ។​១៨  អស់​អ្នកដែលបានឮពួកគង្វាលនិយាយ​នឹកឆ្ងល់យ៉ាង​ខ្លាំង។​១៩  រីឯនាងម៉ារីវិញ​នាងចងចាំហេតុការណ៍​ទាំងនេះទុកក្នុងចិត្ត​ព្រមទាំងត្រិះរិះពិចារណា​ថែមទៀតផង។​២០  បន្ទាប់មក​ពួកគង្វាលត្រឡប់​ទៅវិញ​ទាំងច្រៀងលើកតម្កើងសិរីរុងរឿងរបស់​ព្រះជាម្ចាស់​ព្រោះហេតុការណ៍ទាំងអស់ដែលគេ​បានឃើញបានឮ​ស្របតាមសេចក្តីដែលទេវទូត​បានប្រាប់គេ​ឥតមានខ្វះត្រង់​ណា​ឡើយ។ ២១  ប្រាំបីថ្ងៃក្រោយមក​ដល់ពេលកំណត់ធ្វើ​ពិធីកាត់ស្បែក*ថ្វាយព្រះឱរស​គេថ្វាយព្រះនាម​ថា​«យេស៊ូ»​‌ជាព្រះនាមដែលទេវទូត*​បាន​ប្រាប់​នាង​ម៉ារី​​មុន​ពេល​មានផ្ទៃពោះ។​ ពិធីថ្វាយព្រះឱរសយេស៊ូ  នៅក្នុងព្រះវិហារ ២២​លុះដល់ពេលកំណត់ដែលលោកយ៉ូសែប​និង​នាងម៉ារីត្រូវធ្វើពិធីជំរះកាយ​អោយបានបរិសុទ្ធ*​តាមគម្ពីរវិន័យ*លោកម៉ូសេ*ញ​អ្នកទាំងពីរក៏នាំ​ព្រះឱរសទៅថ្វាយព្រះអម្ចាស់​នៅក្រុងយេរូសា​ឡឹម​២៣  ដ្បិតក្នុងគម្ពីរវិន័យរបស់ព្រះអម្ចាស់មាន​ចែងទុកមកថា៖​«កូនប្រុសច្បងទាំងអស់​ត្រូវទុក​ជាចំណែកថ្វាយព្រះអម្ចាស់»ដ។​២៤  អ្នកទាំងពីរ​ថ្វាយយញ្ញបូជា​តាមគម្ពីរវិន័យរបស់ព្រះអម្ចាស់​បានចែងទុកមក​‌​គឺថ្វាយ​‌"លលកមួយគូ​‌ឬ​‌ព្រាប​ស្ទាវពីរ"ឋ។​ ២៥  នៅក្រុងយេរូសាឡឹម​មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ​‌ស៉ីម៉ូន​ជាមនុស្សសុចរិត*​គាត់គោរពកោតខ្លាច​ព្រះជាម្ចាស់​ព្រមទាំងទន្ទឹងរង់ចាំពេលព្រះអង្គ​យាងមកសំរាលទុក្ខប្រជារាស្ត្រអ៉ីស្រាអែល។​ព្រះ​វិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*សណ្ឋិតលើគាត់​‌‌២៦  ហើយសំដែង​អោយគាត់ដឹងថាគាត់មិនត្រូវស្លាប់​ដរាបណាមិន​ទាន់បានឃើញព្រះគ្រីស្ត*​ដែលព្រះអម្ចាស់ចាត់​អោយមក​ទេនោះ។​២៧  ព្រះវិញ្ញាណនាំលោកតា​ស៉ីម៉ូនចូលក្នុងព្រះវិហារ*។​ពេលមាតាបិតានាំ​ព្រះឱរសយេស៊ូមកថ្វាយព្រះជាម្ចាស់​តាមគម្ពីរ​វិន័យ*​២៨  លោកតាស៉ីម៉ូនក៏យកព្រះឱរសមកបី‌‌​រួចសរសើរតម្កើងព្រះជាម្ចាស់ថា​៖​ ២៩  «បពិត្រព្រះដ៏ជាចៅហ្វាយ!​ ឥឡូវនេះ​  ព្រះអង្គបានសំរេចតាម ព្រះបន្ទូលសន្យាហើយ។ ដូច្នេះ‌  សូមអោយទូលបង្គំ ជាអ្នកបំរើរបស់ព្រះអង្គ លាចាកលោកនេះទៅ​  ដោយសុខសាន្តផងចុះ ៣០ ដ្បិតភ្នែកទូលបង្គំបានឃើញការសង្គ្រោះ​ ៣១ ​ដែលព្រះអង្គបានប្រទានមកអោយ ប្រជាជាតិទាំងអស់​ ៣២ គឺ​ជាពន្លឺដែលនាំអោយមនុស្ស គ្រប់ជាតិសាសន៍ស្គាល់ព្រះអង្គ​‌ ​ និង​  ជាសិរីរុងរឿងរបស់អ៉ីស្រាអែល ជាប្រជារាស្ត្រព្រះអង្គ»។ ពាក្យទំនាយរបស់លោកស៉ីម៉ូន ‌‌៣៣  មាតា​បិតា​របស់​ព្រះយេស៊ូ​ងឿង​ឆ្ងល់​នឹង​សេចក្តីដែលលោកតាស៉ីម៉ូនមានប្រសាសន៍​អំពីព្រះ​ឱរសណាស់។​៣៤  លោកតាស៉ីម៉ូនជូនពរអ្នកទាំង​ពីរ​ហើយនិយាយទៅកាន់នាងម៉ារី​ជាមាតា​ថា៖​«ព្រះជាម្ចាស់បានចាត់បុត្រនេះមក​ដើម្បីអោយ​ជនជាតិអ៉ីស្រាអែលច្រើននាក់ដួល​ឬ​ងើបឡើង​វិញ។​បុត្រនេះជាទីសំគាល់មួយបង្ហាញអំពីការ​សង្គ្រោះរបស់ព្រះជាម្ចាស់​‌​តែមានមនុស្សជាច្រើន​នឹងជំទាស់ប្រឆាំង។​៣៥  បុត្រនេះធ្វើអោយគំនិត​លាក់កំបាំងរបស់មនុស្សជាច្រើន​លេចច្បាស់ឡើង​រីឯនាងវិញ​នាងនឹងឈឺចុកចាប់យ៉ាងខ្លាំង  ​ដូច​មានដាវមួយមកចាក់ទម្លុះដួងចិត្តឌរបស់នាង»។​ ពាក្យទំនាយរបស់យាយហាណ្ណា ‌‌៣៦  មានព្យាការិនីម្នាក់ឈ្មោះ​ហាណ្ណា​ជាកូន​របស់លោកផានូអែល​ក្នុងកុលសម្ព័ន្ធ*អស៊ែរ។​គាត់រៀបការបានប្រាំពីរឆ្នាំ‌​ប្តីគាត់ក៏ទទួលមរណ​ភាពចោលទៅ​៣៧‌គាត់នៅមេម៉ាយរហូត​ឥឡូវ​នេះ  គាត់មានវ័យចាស់ណាស់ទៅហើយ​អាយុប៉ែត​សិបបួនឆ្នាំ។​គាត់មិនទៅណាឆ្ងាយពីព្រះ​វិហារ*​ទេ​គាត់នៅគោរពបំរើព្រះអង្គទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ​ដោយតមអាហារ​‌និង​អធិស្ឋាន*​ផង។​៣៨  ពេល​នោះ​លោកយាយហាណ្ណាក៏នៅទីនោះដែរ‌‌​គាត់​សរសើរតម្កើងព្រះជាម្ចាស់​‌​រួចតំណាលអំពីព្រះ​ឱរសនោះ​ប្រាប់អស់អ្នកដែលទន្ទឹងរង់ចាំព្រះជា​ម្ចាស់យាងមក​លោះក្រុងយេរូសាឡឹម។​ ព្រះឱរសត្រឡប់ទៅភូមិណាសារ៉ែតវិញ ‌‌៣៩  កាល​មាតា​បិតា​របស់​ព្រះយេស៊ូ​បាន​បំពេញ​កិច្ចការទាំងអស់​ស្របតាមគម្ពីរវិន័យ*របស់​ព្រះអម្ចាស់សព្វគ្រប់ហើយ​គាត់ក៏នាំគ្នាវិលត្រឡប់​ទៅណាសារ៉ែតជាភូមិរបស់គាត់​ក្នុងស្រុកកាលីឡេ​វិញ។​៤០‌  ព្រះកុមារមានវ័យចំរើនឡើងជាលំដាប់​មានកម្លាំងកាន់តែមាំមួនឡើង​និង​ពោរពេញទៅ​ដោយព្រះប្រាជ្ញាញាណ។​ព្រះជាម្ចាស់គាប់ព្រះ​ហប្ញទ័យនឹងព្រះកុមារនេះណាស់​។​ ព្រះកុមារយេស៊ូនៅក្នុងព្រះវិហារ ‌‌៤១  ជារៀងរាល់ឆ្នាំ​‌ក្នុងឱកាសបុណ្យចម្លង*​មាតាបិតា​របស់​ព្រះ​យេស៊ូ​តែង​តែ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ក្រុងយេរូសាឡឹម។​៤២  លុះដល់ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះជន្មាយុដប់ពីរព្រះវស្សា​មាតាបិតាក៏នាំព្រះ​អង្គឡើងទៅចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យ​តាមទំនៀម​ទម្លាប់។​៤៣  លុះពិធីបុណ្យបានចប់សព្វគ្រប់ហើយ​អ្នកទាំងពីរនាំគ្នាវិលត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ។​រីឯព្រះ​កុមារ​យេស៊ូ​គង់​នៅ​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​នៅ​ឡើយ​តែមាតាបិតាពុំបានដឹងទេ។​៤៤  គាត់នឹកស្មានថា​ព្រះ​កុមារ​គង់​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អស់​អ្នក​ដែល​រួម​ដំណើរជាមួយគ្នា។​ក្រោយពីបានធ្វើដំណើរអស់​រយៈពេលមួយថ្ងៃ​ទើបគាត់នាំគ្នាដើររកព្រះកុមារ​ក្នុងចំណោមញាតិមិត្តទាំងអស់‌‌​៤៥  ប៉ុន្តែ​រកពុំ​ឃើញសោះ​គាត់ក៏នាំគ្នាត្រឡប់ទៅក្រុងយេរូ​សាឡឹមវិញ​‌​ដើម្បីរកព្រះអង្គនៅទីនោះទៀត។​៤៦  បីថ្ងៃក្រោយមក​មាតាបិតាឃើញព្រះយេស៊ូ​ក្នុងព្រះវិហារ*​ព្រះអង្គគង់នៅកណ្តាលចំណោម​គ្រូអាចារ្យ*​កំពុងតែស្តាប់គេនិយាយ​ព្រមទាំង​សួរសំណួរផ្សេងៗដល់គេផង។​៤៧  អស់អ្នកដែល​ស្តាប់ព្រះកុមារ​នឹកឆ្ងល់ពីព្រះបន្ទូលឆ្លើយឆ្លងរបស់​ព្រះអង្គ​ប្រកបដោយព្រះប្រាជ្ញាញាណ។​៤៨‌កាល​មាតាបិតាបានឃើញព្រះកុមារហើយ​គាត់នឹកឆ្ងល់​យ៉ាងខ្លាំង។​មាតាសួរថា៖​«កូនអើយ!​ហេតុអ្វី​បានជាកូនធ្វើដូច្នេះ?​ឪពុកម្តាយព្រួយចិត្តណាស់​ខំដើររកកូន»។​៤៩  ព្រះកុមារមានព្រះបន្ទូលតប​ថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាលោកឪពុកអ្នកម្តាយរកកូន​យ៉ាងហ្នឹង?​តើលោកឪពុកអ្នកម្តាយមិនជ្រាប​ថា    កូនត្រូវនៅក្នុងដំណាក់ព្រះបិតារបស់កូន​ទេ​ឬ?»។​៥០‌ប៉ុន្តែ​មាតាបិតាពុំបានយល់អត្ថន័យ​នៃព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះកុមារឡើយ។​ ៥១  បន្ទាប់មក​ព្រះកុមារយេស៊ូយាងត្រឡប់ទៅ​ភូមិណាសារ៉ែតជាមួយមាតាបិតាវិញ​ហើយធ្វើ​តាមឱវាទរបស់គាត់ទាំងពីរនាក់។​មាតារបស់​ព្រះអង្គ​ចង​ចាំ​ហេតុ​ការណ៍​ទាំង​អស់​នោះ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត។​៥២  ព្រះយេស៊ូមានវ័យចំរើនឡើង​ហើយ​មានប្រាជ្ញាកាន់តែវាងវៃ​ជាទីគាប់ព្រះហប្ញទ័យ​ព្រះជាម្ចាស់​និង​ជាទីគាប់ចិត្តមនុស្សផងទាំងពួង។​ លោកយ៉ូហានបាទីស្តប្រៀនប្រដៅបណ្តាជន (ម៉ាថាយ  ៣.  ១-១២    ​ម៉ាកុស  ១.១-៨​    យ៉ូហាន  ១.១៩-២៨) ==ជំពូកទី៣== ១  នៅឆ្នាំទីដប់ប្រាំ    ​នៃរជ្ជកាល​ព្រះចៅ​ ៣ អធិរាជរ៉ូមុាំង  ព្រះនាមទីប៊ែរ‌​លោក​ប៉ុនពីឡាតធ្វើជាទេសាភិបាលនៅស្រុកយូដា​ព្រះ​បាទហេរ៉ូដ​ជាស្តេចអនុរាជ*គ្រប់គ្រងស្រុកកាលី​ឡេ​ព្រះបាទភីលីពអនុជរបស់ព្រះបាទហេរ៉ូដ​ជា​ស្តេចអនុរាជ    គ្រប់គ្រងតំបន់អ៉ីទូរេ​និង​តំបន់​ត្រាខូនីត​ព្រះបាទលីសាញ៉ាស  ជាស្តេចអនុរាជ​គ្រប់គ្រងស្រុកអាប៊‌ីឡែន​‌២  លោកហាណ្ណា‌​និង​‌លោកកៃផាសធ្វើជាមហាបូជាចារ្យ*។​ពេល​នោះ    ​ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលមកកាន់លោក​យ៉ូហាន​ជាកូនរបស់លោកសាការី​នៅក្នុងវាល​រហោស្ថាន*។​៣  លោកយ៉ូហានធ្វើដំណើរគ្រប់ទី​កន្លែង  ក្នុងតំបន់ទន្លេយ័រដាន់​ហើយប្រកាស​អោយមនុស្សកែប្រែចិត្តគំនិត​ដោយទទួលពិធី​ជ្រមុជទឹក*​ដើម្បីព្រះជាម្ចាស់លើកលែងទោស​អោយរួចពីបាប។​ ៤  លោកប្រកាសដូច្នេះ‌‌​ស្រប​តាមសេចក្តីដែលមានចែងទុក​ក្នុងគម្ពីរព្យាការី​អេសាយឍថា៖‌ «មានសំឡេងបុរសម្នាក់ស្រែកឡើង នៅវាល​រហោ​ស្ថាន​ថា: ចូររៀបចំផ្លូវរបស់ព្រះអម្ចាស់​‌​‌ ចូរតំរង់ផ្លូវថ្វាយព្រះអង្គ។​ ៥ ត្រូវបំពេញច្រកភ្នំទាំងអស់អោយរាបស្មើ​‌​ ​និង​‌  ពង្រាប​ភ្នំ​តូចធំ​ទាំងប៉ុន្មានអោយ​រាប​ ត្រូវតំរង់ផ្លូវកោងអោយត្រង់​‌‌‌ ព្រមទាំងលុបផ្លូវរដិបរដុបអោយរាបស្មើដែរ​ ៦ នោះមនុស្សទាំងអស់​នឹង​ឃើញការសង្គ្រោះ របស់ព្រះជាម្ចាស់»។​ ៧  លោក​យ៉ូហាន​តែង​តែ​បន្ទោស​មហាជន​ដែល​មកទទួលពិធីជ្រមុជទឹក*ពីលោកថា៖​‌«នែ៎​ពូជ​ពស់វែកអើយ!​‌​តើនរណាប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នា​រត់គេចពីព្រះពិរោធរបស់ព្រះជាម្ចាស់ណ​ដែលជិត​មកដល់ដូច្នេះ?។​៨  ចូរប្រព្រឹត្តអំពើល្អ​ដើម្បី​បញ្ជាក់ថា​អ្នករាល់គ្នាបានកែប្រែចិត្តគំនិតមែន។​កុំ​អាង​ខ្លួន​ថា​មាន​លោក​អប្រាហាំ​ជា​បុព្វបុរស*​នោះឡើយ​ដ្បិតខ្ញុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​ព្រះជាម្ចាស់​ក៏អាចធ្វើអោយថ្មទាំងនេះ​ទៅជាកូនចៅលោក​អប្រាហំាបានដែរ។​៩  ពូថៅនៅជិតគល់ឈើជា​ស្រេចហើយ​ដើមឈើណាមិនផ្តល់ផ្លែល្អទេ​ត្រូវ​កាប់រំលំ​បោះទៅក្នុងភ្លើង»។​១០  មហាជនសួរ​លោកយ៉ូហានថា៖​«បើដូច្នេះ​តើយើងត្រូវធ្វើអ្វី​ខ្លះ?»។​១១  លោកយ៉ូហានតបទៅពួកគេវិញ​ថា៖​«អ្នកណាមានអាវពីរ​ត្រូវចែកអោយអ្នក​ដែលគ្មាន​‌ហើយអ្នកដែលមានចំណីអាហារ​‌ក៏ត្រូវ​ចែកអោយអ្នកគ្មានដែរ»។​១២  មានអ្នកទារពន្ធ*​ខ្លះមកទទួលពិធីជ្រមុជទឹក*​ហើយសួរលោកថា៖​«លោកគ្រូអើយ!​‌‌តើយើងខ្ញុំត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ?»។​១៣  លោកឆ្លើយវិញថា៖​«កុំទារពន្ធហួសពីកំរិត​ដែលមានកំណត់ទុកនោះឡើយ»។​​១៤  មាន​ទាហានមកសួរលោកថា៖​«ចុះយើងខ្ញុំវិញ​តើ​ត្រូវធ្វើអ្វីដែរ?»។​លោកឆ្លើយថា៖​«កុំចោទ​ប្រកាន់​កុំសង្កត់សង្កិនយកប្រាក់ពីអ្នកណាអោយ​សោះ​ត្រូវស្កប់ចិត្តតែនឹងប្រាក់ខែរបស់អ្នករាល់គ្នា​ប៉ុណ្ណោះបានហើយ»។ ១៥  ប្រជាជននៅតែរង់ចាំ‌​‌ហើយគេរិះគិតក្នុង​ចិត្តគ្រប់ៗគ្នាថា​‌‌ប្រហែលលោកនេះទេដឹង  ជា​ព្រះគ្រីស្ត*!។​១៦  លោកយ៉ូហានមានប្រសាសន៍​ប្រាប់គេទាំងអស់គ្នាថា៖​«ខ្ញុំធ្វើពិធីជ្រមុជ*អោយ​អ្នករាល់គ្នាក្នុងទឹក​ប៉ុន្តែ‌​លោកដែលមានកម្លាំង​ខ្លាំងជាងខ្ញុំ‌​ជិតមកដល់ហើយ។​ខ្ញុំមានឋានៈទាប​ណាស់​សូម្បីតែស្រាយខ្សែស្បែកជើងជូនលោកក៏​មិនសមនឹងឋានៈដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់លោកផង​លោក​នឹងធ្វើពិធីជ្រមុជអោយអ្នករាល់គ្នាក្នុងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ​និង​ដោយភ្លើងវិញ។​១៧  លោកកាន់ចង្អេរ‌‌​លោកសំអាតលានបោកស្រូវ​ដើម្បីអុំស្រូវ​យក​គ្រាប់ល្អប្រមូលដាក់ជង្រុក​រីឯសំដីត​វិញ​លោក​នឹងដុតក្នុងភ្លើង​ដែលឆេះពុំចេះរលត់ឡើយ»។​១៨  លោក​យ៉ូហាន​ប្រកាស​ដំណឹងល្អ*​ដល់​ប្រជាជន​ដោយ​ពាក្យ​ដាស់​តឿន​ជា​ច្រើន​ទៀត​ផង។​១៩លោកស្តីបន្ទោសព្រះបាទហេរ៉ូដជាស្តេចអនុរាជថែមទៀត​ព្រោះទ្រង់បានយកព្រះនាងហេរ៉ូឌី​យ៉ាដា​ដែលត្រូវជាមហេសីរបស់អនុជ*ព្រះអង្គ​មកធ្វើជាមហេសីរបស់ព្រះអង្គផ្ទាល់។​មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះសោត​លោកយ៉ូហានស្តីបន្ទោសព្រះបាទ​ហេរ៉ូដ​ព្រោះទ្រង់បានធ្វើអំពើអាក្រក់ជាច្រើន​ផង។​‌​២០  ទ្រង់បាន​ធ្វើអំពើអាក្រក់​មួយទៀត‌​‌‌​គឺ​ចាប់លោកយ៉ូហានទៅដាក់ក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង។​ ព្រះយេស៊ូទទួលពិធីជ្រមុជទឹក (មថ.  ៣.  ១៣-១៧​    មក.  ១.  ៩-១១  ​  យហ.  ១.  ៣២-៣៤) ២១‌​ពេលប្រជាជនទាំងអស់ទទួលពិធីជ្រមុជទឹក​រួចហើយ​ព្រះយេស៊ូក៏ទទួលពិធីជ្រមុជទឹក​ដែរ។​នៅពេលព្រះអង្គកំពុងអធិស្ឋាន*​ស្រាប់តែផ្ទៃ​មេឃបើកចំហ​‌២២  ហើយព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​យាងចុះមក​មានរូបរាងដូចសត្វព្រាប​សណ្ឋិតលើ​ព្រះអង្គ។​មានឮព្រះសូរសៀងពីលើមេឃមក​ថា៖​«ព្រះអង្គជាបុត្រដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់យើង​យើងគាប់ចិត្តនឹងព្រះអង្គណាស់​»ថ។ បញ្ជីរាយនាមព្រះអយ្យកោរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ១.  ១-១៧) ២៣  កាលព្រះយេស៊ូចាប់ផ្តើមព្រះបរមកិច្ច​ព្រះ​អង្គមានព្រះជន្មាយុ​ប្រមាណ​សាមសិប​ព្រះវស្សា។​តាមគេស្មាន​‌ព្រះអង្គជាបុត្ររបស់លោកយ៉ូសែប​ដែលត្រូវជាបុត្រលោកអេលី​២៤‌  លោកអេលីជា​បុត្រលោកម៉ាថាត់​លោកម៉ាថាត់ជាបុត្រលោក​លេវី​លោកលេវីជាបុត្រលោកមែលឃី​លោក​មែលឃីជាបុត្រលោកយ៉ាណាយ​លោកយ៉ាណាយ​ជាបុត្រលោកយ៉ូសែប ​២៥  លោកយ៉ូសែបជាបុត្រ​លោកម៉ាថាធី​លោកម៉ាថាធីជាបុត្រលោក​អម៉ូស​លោកអម៉ូសជាបុត្រលោកណាអ៊ូម​លោក​ណាអ៊ូមជាបុត្រលោកហែសលី​លោកហែសលីជា​បុត្រលោកណាកាយ​‌​២៦  លោកណាកាយជាបុត្រ​លោកម៉ាអាត​លោកម៉ាអាតជាបុត្រលោក​ម៉ាថាធី​លោកម៉ាថាធីជាបុត្រលោកសេមែន​លោកសេមែនជាបុត្រលោកយ៉ូសិច​លោកយ៉ូសិច​ជាបុត្រលោកយ៉ូដា​២៧  លោកយ៉ូដាជាបុត្រ​លោកយ៉ូណាន់​លោកយ៉ូណាន់ជាបុត្រលោករេសា​លោករេសាជាបុត្រលោកសូរ៉ូបាបែល​‌​លោក​សូរ៉ូបាបែលជាបុត្រលោកសាឡាធីអែល​លោក​សាឡាធីអែល​ជាបុត្រលោកនេរី​២៨‌លោកនេរី​ជាបុត្រលោកមែលឃី​លោក‌មែលឃីជាបុត្រ​លោកអាត់ឌី‌‌​លោកអាត់ឌីជាបុត្រកូសាម​លោក​កូសាមជាបុត្រលោកអែលម៉ាដាម​‌​លោកអែល​ម៉ាដាមជាបុត្រលោកអ៊ែរ​‌​‌‌​២៩  លោកអ៊ែរជាបុត្រ​លោកយេស៊ូ​លោកយេស៊ូជាបុត្រលោកអេលី​អេស៊ែរ​លោកអេលីអេស៊ែរជាបុត្រលោកយ៉ូរីម​លោកយ៉ូរីមជាបុត្រលោកម៉ាថាត់​ លោកម៉ាថាត់​ជាបុត្រលោកលេវី‌​‌៣០  លោកលេវីជាបុត្រលោក​ស៉ីម៉ូន​លោកស៉ីម៉ូនជាបុត្រលោកយូដា​លោក​យូដាជាបុត្រលោកយ៉ូសែប​លោកយ៉ូសែបជាបុត្រ​លោកយ៉ូណាម​លោកយ៉ូណាមជាបុត្រលោក​អេលីយ៉ាគីម​៣១‌  លោកអេលីយ៉ាគីមជាបុត្រលោក​ម៉េលា​លោកម៉េលាជាបុត្រលោកមេណា​លោក​មេណាជាបុត្រលោកម៉ាតាថា​លោកម៉ាតាថាជា​បុត្រលោកណាថាន់​លោកណាថាន់ជាបុត្រស្តេច​ដាវីឌ​៣២‌  ស្តេចដាវីឌជាបុត្រលោកយេសាយ​លោកយេសាយជាបុត្រលោកយ៉ូបេដ​លោក​យ៉ូបេដជាបុត្រលោកបូអូស​លោកបូអូសជាបុត្រ​លោកសាឡា​លោកសាឡាជាបុត្រលោកណាសូន​៣៣  លោក​ណាសូន​ជា​បុត្រ​លោក​អមីណាដាប​លោកអមីណាដាបជាបុត្រលោកអាដមីន​លោក​អាដមីនជាបុត្រលោកអ័រនី​លោកអ័រនីជាបុត្រ​លោកអែសរ៉ូម​លោកអែសរ៉ូមជាបុត្រលោកផា​រ៉ែស​លោកផារ៉ែសជាបុត្រលោកយូដា​៣៤  លោក​យូដាជាបុត្រលោកយ៉ាកុប​លោកយ៉ាកុបជាបុត្រ​លោកអ៉ីសាក​លោកអ៉ីសាកជាបុត្រលោកអប្រា​ហាំ លោកអប្រាហាំជាបុត្រលោកតេរ៉ា​លោក​តេរ៉ាជាបុត្រលោកណាហ៊រ​៣៥  លោកណាហ៊រជា​បុត្រលោកសេរូក​លោកសេរូកជាបុត្រលោក​រ៉ាកៅ​លោករ៉ាកៅជាបុត្រលោកពេឡេក​‌​‌លោក​ពេឡេកជាបុត្រលោកហេប៊ែរ​លោកហេប៊ែរជា​បុត្រលោកសេឡា​‌‌​៣៦‌  លោកសាឡាជាបុត្រលោក​កៃណាម​លោកកៃណាមជាបុត្រលោកអារបា៉ក​សាដ​លោកអារបា៉កសាដជាបុត្រលោកសិម​លោកសិមជាបុត្រលោកណូអេ​លោកណូអេជា​បុត្រលោកឡាម៉េក​៣៧  លោកឡាម៉េកជាបុត្រ​លោកម៉ាធូសាឡា​លោកម៉ាធូសាឡាជាបុត្រលោក​ហេណុក​លោកហេណុកជាបុត្រលោកយ៉ារ៉េដ​លោកយ៉ារ៉េដជាបុត្រលោកម៉ាឡេឡែល​លោក​ម៉ាឡេឡែលជាបុត្រលោកកៃណាម​៣៨‌លោក​កៃណាមជាបុត្រលោកអេណុស​លោកអេណុស​ជាបុត្រលោកសេថ ​លោកសេថជាបុត្រលោក​អដាំ​ ហើយលោកអដាំជាបុត្រព្រះជា​ម្ចាស់។​ ព្រះយេស៊ូឈ្នះការល្បួង (ម៉ាថាយ  ៤.  ១-១១​    ម៉ាកុស    ១.  ១២-១៣) ==ជំពូកទី៤== ១  ព្រះ​យេស៊ូ​បាន​ពោរ​ពេញ​ដោយ​ព្រះ ៤ វិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​ព្រះអង្គយាងត្រឡប់​ពីទន្លេយ័រដាន់មកវិញ​ហើយព្រះវិញ្ញាណនាំព្រះ​អង្គទៅវាលរហោស្ថាន។​២  នៅទីនោះ​ព្រះអង្គ​ត្រូវមារ*សាតាំងល្បួង​អស់រយៈពេលសែសិបថ្ងៃ។​ក្នុងអំឡុងពេលនោះ​‌ព្រះអង្គពុំសោយអ្វីឡើយ។​លុះផុតពីពេលនោះទៅ‌​ទើបទ្រង់ឃ្លាន។​៣  មារ*​ទូលព្រះអង្គថា៖​‌‌«ប្រសិនបើលោកពិតជាព្រះ​បុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់មែន​សូមធ្វើអោយដុំថ្មនេះ​ទៅជានំបុ័ងមើល៍»។​៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបទៅវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរមានចែងថា​មនុស្សមិន​មែនរស់ដោយសារតែអាហារទប៉ុណ្ណោះទេធ»។​ ៥  មារនាំព្រះអង្គទៅកន្លែងមួយដ៏ខ្ពស់​ហើយ​ចង្អុល​បង្ហាញ​នគរ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នៅលើ​ផែនដី​អោយ​ព្រះអង្គឃើញ​ក្នុងមួយរយៈពេលដ៏ខ្លី។​‌៦  មារ​សាតាំងទូលព្រះអង្គថា៖​«ខ្ញុំនឹងប្រគល់អំណាច​ព្រម​ទាំង​ភោគ​ទ្រព្យ​របស់​នគរ​ទាំង​នោះ​អោយ​លោក​‌ដ្បិតអ្វីៗទាំងអស់ជាសម្បត្តិរបស់ខ្ញុំ​ខ្ញុំអាច​ប្រគល់អោយអ្នកណាក៏បាន​ស្រេចតែនឹងចិត្តខ្ញុំ។​៧  ដូច្នេះ​ប្រសិនបើលោកក្រាបថ្វាយបង្គំខ្ញុំ​សម្បត្តិ​ទាំងនោះនឹងបានជារបស់លោកហើយ»។​៨  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបទៅវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរ​មានចែងថា​"អ្នកត្រូវតែថ្វាយបង្គំព្រះអម្ចាស់*​ជាព្រះរបស់អ្នក​និង​គោរពបំរើតែព្រះអង្គមួយ​ប៉ុណ្ណោះ"​ន»​។​ ៩  បន្ទាប់មក​មារនាំព្រះអង្គទៅក្រុងយេរូសា​ឡឹម​ដាក់ព្រះអង្គលើកំពូលព្រះវិហារ*​ហើយទូល​ថា៖​«ប្រសិនបើលោកពិតជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះ​ជាម្ចាស់មែន​សូមលោតទម្លាក់ខ្លួនចុះទៅក្រោម​មើល៍​១០  ដ្បិតក្នុងគម្ពីរមានចែងថា​"ព្រះជាម្ចាស់​នឹងបញ្ជាអោយទេវទូត*ថែរក្សាលោក​១១‌ហើយ​ទេវទូត​ទាំង​នោះ​នឹង​ចាំ​ទ្រ​លោក​មិន​អោយ​ជើង​លោកប៉ះទង្គិចនឹងថ្មឡើយ"ប»។​១២  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលតបទៅមារវិញថា៖​«ក្នុងគម្ពីរ​មានចែងថា​កុំល្បងលព្រះអម្ចាស់ជាព្រះរបស់អ្នក​ឡើយផ»។​១៣  លុះមារល្បួងព្រះយេស៊ូសព្វបែប​យ៉ាងហើយ​‌​វាក៏ថយចេញឆ្ងាយពីព្រះអង្គទៅ​រហូតដល់ពេលកំណត់។​ ព្រះយេស៊ូចាប់ផ្តើមផ្សាយដំណឹងល្អនៅស្រុកកាលីឡេអ្នកភូមិណាសារ៉ែតបដិសេធមិនព្រមទទួលព្រះអង្គ (មថ.  ៤.  ១២-១៧;    ១៣.  ៥៣-៥៨  ​មក.  ១.  ១៤-១៥;  ៦.  ១-៦) ១៤​ព្រះយេស៊ូយាងត្រឡប់ទៅស្រុកកាលីឡេវិញ​ប្រកបដោយឫទ្ធានុភាពរបស់ព្រះវិញ្ញាណ​ព្រះ​នាមព្រះអង្គឮល្បីល្បាញ​ពាសពេញតំបន់នោះ។​១៥  ព្រះអង្គបង្រៀនអ្នកស្រុកក្នុងសាលាប្រជុំ*​គេ​សរសើរ​តម្កើងសិរីរុងរឿងព្រះអង្គគ្រប់ៗគ្នា។​ ១៦  ព្រះយេស៊ូយាងទៅភូមិណាសារ៉ែត​‌ជាភូមិ​ដែលព្រះអង្គគង់នៅកាលពីកុមារ។​នៅថ្ងៃ​សប្ប័ទ*​‌ព្រះអង្គយាងទៅសាលាប្រជុំ*តាមទម្លាប់​របស់ព្រះអង្គ។​ព្រះអង្គក្រោកឈរឡើង​ដើម្បី​អានគម្ពីរ។​១៧  គេបានយកគម្ពីររបស់ព្យាការី*​អេសាយមកថ្វាយព្រះអង្គ​ព្រះអង្គបើកគម្ពីរ​ត្រង់​អត្ថបទមួយដែលមានចែងថា​៖ ‌‌‌១៨‌ «ព្រះវិញ្ញាណរបស់ព្រះអម្ចាស់សណ្ឋិតលើខ្ញុំ។​ ​ ព្រះអង្គបានចាក់ប្រេងអភិសេកខ្ញុំ អោយនាំដំណឹងល្អ*ទៅប្រាប់ជនក្រីក្រ។​ ​ព្រះអង្គបានចាត់ខ្ញុំអោយមកប្រកាសប្រាប់ ជនជាប់ជាឈ្លើយថា​  គេនឹងមានសេរីភាព‌ ហើយប្រាប់មនុស្សខ្វាក់ថា គេនឹងមើលឃើញវិញ។​ ព្រះអង្គបានចាត់ខ្ញុំអោយមករំដោះ អស់អ្នកដែលត្រូវគេសង្កត់សង្កិន​‌‌ ‌‌១៩ ព្រមទាំងប្រកាសអំពីឆ្នាំដែលព្រះអម្ចាស់ សំដែងព្រះហឫទ័យមេត្តាករុណាព»។​ ២០  លុះអានចប់ហើយ​ព្រះយេស៊ូបិទគម្ពីរ​ប្រគល់ទៅអ្នកថែរក្សា​រួចទ្រង់គង់ចុះវិញ។​មនុស្សគ្រប់ៗរូបនៅក្នុងសាលាប្រជុំ​សំឡឹងមើល​ព្រះអង្គ។​២១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ហេតុការណ៍ដែលមានចែងទុកក្នុងគម្ពីរ​‌‌ដូចអ្នក​រាល់គ្នាទើបនឹងស្តាប់អំបាញមិញ​បានសំរេចជា​រូបរាងនៅថ្ងៃនេះហើយ»។​២២  ឮដូច្នេះ​គេស្ងើច​សរសើរព្រះយេស៊ូគ្រប់ៗគ្នា​ទាំងនឹកឆ្ងល់អំពីព្រះ​បន្ទូល​ប្រកបដោយព្រះហប្ញទ័យប្រណីសន្តោស​ដែលហូរចេញពីព្រះឱស្ឋរបស់ព្រះអង្គ។​គេពោល​ថា៖​«អ្នកនេះមិនមែនជាកូនរបស់ជាងយ៉ូសែប​ទេឬ?»។​២៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​ថា៖‌​«ប្រហែលជាអ្នករាល់គ្នាចង់យកសុភាសិត​ដែលចែងថា​"គ្រូពេទ្យអើយ​ចូរមើលជំងឺរបស់​ខ្លួនអោយជាសិនទៅ"​មកផ្ចាញ់ផ្ចាលខ្ញុំទេដឹង!‌​ឬ​មួយអ្នករាល់គ្នាចង់និយាយមកខ្ញុំទៀតថា​‌​"យើង​ឮគេនិយាយអំពីកិច្ចការទាំងអស់ដែលអ្នកធ្វើ​នៅ​ក្រុងកាផានុម​ចូរធ្វើការដដែលនៅទីនេះជាស្រុក​កំណើតរបស់អ្នក  អោយយើងឃើញផង!"»។ ២៤  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​មិនដែល​មានព្យាការី*ណាម្នាក់ត្រូវគេគោរព​នៅក្នុងស្រុក​កំណើតរបស់ខ្លួនឡើយ។​២៥  ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ថា​នៅ​ជំនាន់លោកអេលី​មេឃរាំងអស់រយៈពេលបីឆ្នាំ​កន្លះ​បណ្តាលអោយមានទុរ្ភឹក្សយ៉ាងខ្លាំងពេញ​ទាំងស្រុក។​នៅស្រុកអ៉ីស្រាអែល​មានស្ត្រីម៉េមាយ​ជាច្រើន។​២៦  ក៏ប៉ុន្តែ​ព្រះជាម្ចាស់ពុំបានចាត់​ព្យាការី​អេលី​អោយ​ទៅជួយ​ស្ត្រីមេម៉ាយ​ណាម្នាក់​នៅស្រុកអ៉ីស្រាអែលឡើយ​គឺព្រះអង្គបានចាត់​លោកអោយទៅជួយស្ត្រីមេម៉ាយម្នាក់​ដែលរស់​នៅភូមិសារិបតា​ក្នុងក្រុងស៉ីដូនវិញភ។​២៧  នៅ​ជំនាន់ព្យាការីអេលីសេ​មានមនុស្សឃ្លង់ជាច្រើន​ក្នុងស្រុកអ៉ីស្រាអែល​ប៉ុន្តែ​គ្មានអ្នកណាម្នាក់បាន​ជាសោះឡើយ​គឺមានតែលោកណាម៉ាន់ជាជនជាតិ​ស៉ីរីម្នាក់ប៉ុណ្ណោះម»​។ ២៨‌កាលបានឮព្រះបន្ទូលទាំងនេះ​‌អ្នកនៅក្នុង​សាលាប្រជុំ*ទាំងប៉ុន្មាន​ខឹងព្រះយេស៊ូគ្រប់ៗគ្នា។​២៩  គេក្រោកឡើង​‌ចាប់ប្រអូសប្រទាញព្រះយេស៊ូ​ចេញពីភូមិដែលសង់លើកំពូលភ្នំ​នាំឆ្ពោះទៅមាត់​ជ្រោះ​បំរុងនឹងច្រានព្រះអង្គទម្លាក់ទៅក្រោម។​៣០  ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គយាងចេញពីកណ្តាលចំណោមគេ​បាត់ទៅ។​ ព្រះយេស៊ូដេញខ្មោចចេញពីមនុស្សម្នាក់ (ម៉ាកុស    ១.  ២១-២៨) ‌៣១  ព្រះយេស៊ូយាងទៅក្រុងកាផានុម​‌ក្នុងស្រុក​កាលីឡេ។​នៅទីនោះ​ព្រះអង្គបង្រៀនបណ្តាជន​ជារៀងរាល់ថ្ងៃសប្ប័ទ*។​៣២  មនុស្សគ្រប់គ្នា​ងឿងឆ្ងល់យ៉ាងខ្លំាងអំពីបែបបទ​ដែលព្រះអង្គ​បង្រៀន​ព្រោះព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលប្រកប​ដោយអំណាច។​៣៣  នៅក្នុងសាលាប្រជុំ*​មាន​បុរសម្នាក់ដែលខ្មោចចូល​ស្រែកឡើងខ្លាំងៗថា៖​៣៤  «ព្រះយេស៊ូ​ជាអ្នកភូមិណាសារ៉ែតអើយ!​តើ​ព្រះអង្គចង់ធ្វើអ្វីយើង?​ព្រះអង្គមកបំផ្លាញយើង!​ខ្ញុំស្គាល់ព្រះអង្គហើយ​ព្រះអង្គជាព្រះដ៏វិសុទ្ធ*​ដែលមកពីព្រះជាម្ចាស់»។​៣៥  ព្រះយេស៊ូគំរាម​ខ្មោចនោះថា៖​«ស្ងៀម​ចេញពីអ្នកនេះទៅ!»។​ខ្មោចក៏ផ្តួលបុរសនោះ​នៅកណ្តាលចំណោមបណ្តា​ជន​‌​រួចចេញទៅ​ដោយពុំមានធ្វើអោយគាត់ឈឺ​ចាប់អ្វីឡើយ។​៣៦  មនុស្សម្នាភ័យស្រឡាំងកាំង​ហើយនិយាយគ្នាទៅវិញទៅមកថា៖​«ចុះពាក្យ​សំដីរបស់លោកនេះអីក៏ពូកែម៉្លេះ​មើល៍លោកមាន​អំណាច​និង​ប្ញទ្ធានុភាពអាចបញ្ជាទៅខ្មោចអោយ​វាចេញ​ហើយវាធ្វើតាម»។​‌៣៧  បន្ទាប់មក​‌ព្រះ​កិត្តិនាម​របស់​ព្រះយេស៊ូ​ល្បី​ខ្ចរខ្ចាយ​ពាស​ពេញ​តំបន់នោះ។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកជំងឺជាច្រើនអោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៨.  ១៤-១៧​    ម៉ាកុស  ១.  ២៩-៣៤) ៣៨  ព្រះយេស៊ូយាងចេញពីសាលាប្រជុំ*​ទៅផ្ទះ​លោកស៉ីម៉ូន​ពេលនោះ​ម្តាយក្មេករបស់លោក​ស៉ីម៉ូនគ្រុនយ៉ាងខ្លាំង​‌‌គេទូលសូមព្រះអង្គមេត្តា​ប្រោសគាត់អោយបានជា។​៣៩  ព្រះយេស៊ូអោន​ទៅលើអ្នកជំងឺ​ព្រះអង្គគំរាមជំងឺគ្រុន​ជំងឺគ្រុនក៏​ចេញ‌បាត់ទៅ​ហើយម្តាយក្មេករបស់លោកស៉ីម៉ូន​ក៏បានជា។​ រំពេចនោះ​‌គាត់ក្រោកឡើង​‌បំរើ​ភ្ញៀវ។​ ៤០​នៅពេលថ្ងៃលិច​អ្នកស្រុកទាំងអស់នាំបងប្អូន​ដែលមានជំងឺផ្សេងៗមករកព្រះយេស៊ូ។​ព្រះអង្គ​ដាក់ព្រះហស្តលើអ្នកទាំងនោះ​ហើយប្រោសគេ​អោយបានជាសះស្បើយគ្រប់ៗគ្នា។​៤១  មានខ្មោច​ចេញពីមនុស្សជាច្រើន​ទាំងស្រែកថា៖​«ព្រះអង្គ​ជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់»។​ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូ​គំរាមខ្មោចទាំងនោះ​មិនអោយនិយាយជាដាច់​ខាត​‌‌ ព្រោះពួកវាដឹងថា​ព្រះអង្គ​ជាព្រះគ្រីស្ត*។​ ៤២  លុះព្រលឹមឡើង​ព្រះយេស៊ូយាងចេញពី​ក្រុងទៅកន្លែងស្ងាត់។​បណ្តាជននាំគ្នាដើររក​ព្រះអង្គ។‌​ លុះជួបហើយ​គេឃាត់ព្រះអង្គអោយ​នៅជាមួយ​មិនចង់អោយយាងចាកចោលគេ​ឡើយ។​៤៣  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​គេថា៖​«ខ្ញុំត្រូវនាំដំណឹងល្អ*អំពីព្រះរាជ្យ*របស់​ព្រះជាម្ចាស់ទៅក្រុងឯទៀតៗដែរ​ដ្បិតព្រះអង្គ​បានចាត់ខ្ញុំអោយមកបំពេញការនេះឯង»។​ ៤៤  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូប្រកាសដំណឹងល្អ*តាម​សាលាប្រជុំ*​នានា  ក្នុងស្រុក​កាលីឡេ។​ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅសាវ័កបីរូប (ម៉ាថាយ    ៤.  ១៨-២២    ​ម៉ាកុស  ១.  ១៦-២០) ‌‌ ==ជំពូកទី៥== ១  ថ្ងៃមួយ      ​  ​ព្រះយេស៊ូគង់នៅមាត់បឹង ៥ កេនេសារ៉ែត​‌​មានបណ្តាជនជាច្រើន​ប្រជ្រៀតគ្នានៅជុំវិញព្រះអង្គ​ដើម្បីស្តាប់ព្រះ​បន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់។​២  ព្រះអង្គទតឃើញ​ទូកពីរចតនៅមាត់ច្រាំង​‌រីឯអ្នកនេសាទនាំគ្នាចុះ​ទៅលាងអួនរបស់គេ។​៣  ព្រះយេស៊ូយាងចុះទៅ​ក្នុងទូករបស់លោកស៉ីម៉ូន​រួចទ្រង់សុំអោយគាត់​ចេញទូកទៅឆ្ងាយពីច្រាំងបន្តិច។​ព្រះអង្គគង់​បង្រៀនបណ្តា​ជនពីក្នុងទូក​នោះ។​ ៤  លុះព្រះអង្គបង្រៀនគេចប់ហើយ​ទ្រង់មាន​ព្រះបន្ទូលទៅកាន់លោកស៉ីម៉ូនថា៖​«ចូរបង្ហួសទូក​ទៅទឹកជ្រៅ​រួចនាំគ្នាទម្លាក់អួនចុះ»។​៥  លោក​ស៉ីម៉ូនតបទៅព្រះយេស៊ូវិញថា៖​«លោកគ្រូ!​យើងខ្ញុំបានអូសអួនពេញមួយយប់ហើយ​អត់បាន​ត្រីសោះ​ប៉ុន្តែ​បើលោកគ្រូមានប្រសាសន៍ដូច្នេះ​ខ្ញុំនឹងទម្លាក់អួនតាមពាក្យរបស់លោកគ្រូ»។​៦  គេ​ក៏ទម្លាក់អួនទៅក្នុងទឹក​ជាប់ត្រីយ៉ាងច្រើនស្ទើរ​តែធ្លាយអួន។​៧  គេបក់ដៃហៅមិត្តភក្តិដែលនៅ​ក្នុងទូកមួយទៀតអោយមកជួយ។​ពួកនោះមក​ដល់​ជួយចាប់ត្រីដាក់ពេញទូកទាំងពីរ​ស្ទើរតែ​នឹងលិច។​៨  ពេលលោក​ស៉ីម៉ូនពេត្រុស/ស៉ីម៉ូន​សិលាឃើញដូច្នោះ​គាត់ក្រាបទៀបព្រះបាទា​ព្រះយេស៊ូ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះអម្ចាស់អើយ​សូមយាងអោយឆ្ងាយពីទូលបង្គំទៅ​‌‌ព្រោះទូលបង្គំ​ជាមនុស្សបាប»។​៩  លោកស៉ីម៉ូននិយាយដូច្នេះ​‌ព្រោះគាត់​និង​អស់អ្នកដែលនៅជាមួយ​ភ័យស្ញប់​ស្ញែងជាខ្លាំង​នៅពេលបានឃើញត្រីច្រើនយ៉ាង​នេះ។​១០  រីឯលោកយ៉ាកុប​និង​លោកយ៉ូហាន​ជា​កូនលោកសេបេដេ​ដែលនេសាទរួមជាមួយលោក​ស៉ីម៉ូន​ក៏មានចិត្តដូច្នោះដែរ។​ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅលោកស៉ីម៉ូនថា៖​«កុំខ្លាចអី!​ពីពេលនេះទៅមុខ​អ្នកនឹងនេសាទមនុស្សវិញ»។​‌​១១  ពេលទូកទៅដល់មាត់ច្រាំងវិញ​គេបោះបង់​របស់របរទាំងអស់ចោល​‌​រួចនាំគ្នាដើរតាមព្រះ​យេស៊ូទៅ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សឃ្លង់ម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៨.  ១-៤​    ម៉ាកុស  ១.  ៤០-៤៥) ១២  ព្រះយេស៊ូគង់នៅក្នុងក្រុងមួយ​មានមនុស្ស​ឃ្លង់ម្នាក់ឃើញព្រះអង្គ​គាត់ចូលមករក​ហើយ​ក្រាបថ្វាយបង្គំ​‌​អោនមុខដល់ដី​‌​ទូលព្រះអង្គថា៖​‌«លោកម្ចាស់​ប្រសិនបើលោកមិនយល់ទាស់ទេ​សូមប្រោសខ្ញុំប្របាទ​អោយបានជាស្អាតបរិសុទ្ធ*​ផង»។​១៣  ព្រះយេស៊ូលូកព្រះហស្តទៅពាល់​គាត់  ទាំងមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំយល់ព្រមហើយ​ចូរអោយបានជាស្អាតបរិសុទ្ធចុះ»។​រំពេចនោះ​មនុស្សឃ្លង់ក៏បានជាស្អាតបរិសុទ្ធភ្លាម។​ ១៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលហាមគាត់ថា៖​«កុំ​និយាយ​ប្រាប់នរណាអោយដឹងឡើយ​ផ្ទុយទៅ​វិញ ​ត្រូវទៅបង្ហាញខ្លួនដល់លោកបូជាចារ្យ*​ហើយថ្វាយតង្វាយដូចលោកម៉ូសេ*បានបង្គាប់ទុក​ដើម្បីជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ថា​អ្នកបានជាស្អាត​បរិសុទ្ធ​មែនយ»។​ ១៥  ព្រះ​កិត្តិ​នាម​របស់​ព្រះ​យេស៊ូ​ល្បី​សុស​សាយ​កាន់តែខ្លាំងឡើងៗ។​មហាជនជាច្រើនមកជុំគ្នា​ស្តាប់ព្រះអង្គ​ព្រមទាំងសូមព្រះអង្គប្រោសអោយ​ខ្លួនបានជាពីជំងឺផ្សេងៗផង។​១៦  រីឯព្រះយេស៊ូ​វិញ​ ​ព្រះអង្គយាងទៅទីស្ងាត់​  ដើម្បីអធិស្ឋាន*។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វិនម្នាក់អោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៩.  ១-៨​    ម៉ាកុស  ២.  ១-១២) ១៧  ថ្ងៃមួយ​ព្រះយេស៊ូកំពុងតែបង្រៀនបណ្តា​ជន​មានពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​ពួកបណ្ឌិត​ខាងវិន័យ*អង្គុយស្តាប់ព្រះអង្គដែរ។​អ្នកទាំង​នោះធ្វើដំណើរមកពីភូមិនានា​ក្នុងស្រុកកាលីឡេ​ស្រុកយូដា‌​និង​ពីក្រុងយេរូសាឡឹម។​ព្រះយេស៊ូ​ប្រកបដោយប្ញទ្ធានុភាពរបស់ព្រះអម្ចាស់​‌‌‌ទ្រង់​ប្រោសអ្នកជំងឺអោយបានជា​។​១៨  ពេលនោះ​‌​ស្រាប់តែ​មានគេ​សែង​មនុស្ស​ខ្វិនដៃ​ខ្វិនជើង​ម្នាក់​មកដល់​‌​គេមានបំណងនាំអ្នកខ្វិននោះចូលទៅជិត​ព្រះយេស៊ូ។​១៩  ប៉ុន្តែ​ដោយមានមនុស្សច្រើនពេក​គេពុំអាចចូលទៅជិតព្រះអង្គបានឡើយ។​ដូច្នេះ​គេក៏សែងអ្នកជំងឺឡើងទៅលើដំបូលផ្ទះ​បក​ក្បឿង​សំរូតគាត់ចុះមកកណ្តាលចំណោមមនុស្ស​នៅចំពីមុខព្រះយេស៊ូ។​២០  ពេលព្រះយេស៊ូឈ្វេង​យល់ជំនឿរបស់អ្នកទាំងនោះ​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល​ទៅកាន់អ្នកពិការថា៖​«អ្នកអើយ​ខ្ញុំអត់ទោស​អោយអ្នករួចពីបាបហើយ!»។​២១  ពួកបណ្ឌិត​ខាងវិន័យ​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ីឮដូច្នោះ​រិះគិត​ក្នុងចិត្តថា៖​«អ្នកនេះមានឋានៈអ្វី​បានជាហ៊ាន​ពោលពាក្យប្រមាថព្រះជាម្ចាស់ដូច្នេះ?​ក្រៅពី​ព្រះជាម្ចាស់មួយព្រះអង្គ​តើអ្នកណាអាចអត់ទោស​អោយមនុស្សរួចពីបាបបាន?»។​២២  ព្រះយេស៊ូ​ឈ្វេងយល់ចិត្តគំនិតអ្នកទាំងនោះ​ទើបទ្រង់មាន​ព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នា​រិះគិតដូច្នេះ?​ ​២៣  បើខ្ញុំប្រាប់អ្នកពិការនេះថា​"ខ្ញុំអត់ទោសអោយអ្នករួចពីបាបហើយ"​ឬថា​‌"ចូរ​ក្រោកឡើងដើរទៅចុះ"‌​តើឃ្លាមួយណាស្រួល​និយាយជាង?។​២៤  ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំចង់អោយអ្នករាល់គ្នា​ដឹងថា​បុត្រមនុស្ស*មានអំណាចនឹងអត់ទោស​អោយ​មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ​រួចពី​បាប​បាន​-​ព្រះអង្គក៏ងាកទៅរកអ្នកខ្វិន​‌ហើយមានព្រះបន្ទូល​ថា​-​ចូរក្រោកឡើង​យកគ្រែស្នែងរបស់អ្នកដើរ​ទៅផ្ទះវិញទៅ»។​២៥  រំពេចនោះ​អ្នកខ្វិនក្រោក​ឡើងនៅមុខមនុស្សទាំងអស់​រួចយកគ្រែស្នែង​ដែលគេសែងខ្លួនមក​ដើរត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ​ទាំង​លើក​តម្កើង​សិរីរុងរឿង​របស់​ព្រះជាម្ចាស់​ផង។​២៦  អស់អ្នកដែលនៅទីនោះ​ស្លុតស្មារតីគ្រប់ៗគ្នា​ហើយលើកតម្កើង​សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់។​គេភ័យខ្លាចជាខ្លាំង​ក៏និយាយគ្នាថា៖​«ថ្ងៃនេះ​យើង​បាន​ឃើញ​ហេតុ​ការណ៍​ចំឡែក​អស្ចារ្យ​មែន!»។​ ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅលោកលេវី (ម៉ាថាយ  ៩.  ៩-១៣​    ម៉ាកុស  ២.  ១៣-១៧) ‌‌២៧  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញពីទី​នោះ​‌ទ្រង់ទតឃើញអ្នកទារពន្ធ*ម្នាក់​ឈ្មោះ​លេវី​អង្គុយនៅកន្លែងយកពន្ធ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ទៅគាត់ថា៖​«សុំអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ»។​២៨  លោក​លេវីក្រោកឡើង​ទុកកិច្ចការទាំងអស់ចោល​ហើយ​ដើរតាមព្រះយេស៊ូទៅ។​២៩  លោកលេវីបានរៀប​ចំពិធីជប់លៀងមួយយ៉ាងធំថ្វាយព្រះអង្គ​នៅផ្ទះ​របស់លោក។​មានអ្នកទារពន្ធ*​ព្រមទាំងមនុស្ស​ឯទៀតៗជាច្រើនចូលរួមជាមួយដែរ។​៣០  ពួក​ខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*ពី​គណៈផារីស៉ី​ទាស់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំង​គេនិយាយទៅ​កាន់ក្រុមសាវ័ក*របស់ព្រះអង្គថា៖​«ហេតុអ្វីបាន​ជាអ្នករាល់គ្នាបរិភោគជាមួយអ្នកទារពន្ធ​និង​មនុស្សបាបដូច្នេះ?»។​៣១  ព្រះយេស៊ូតបទៅគេ​ថា៖​«មនុស្សមានសុខភាពល្អមិនត្រូវការគ្រូពេទ្យ​ឡើយ​មានតែអ្នកជំងឺ​ប៉ុណ្ណោះ​ដែលត្រូវការ។​៣២  ខ្ញុំមិនមែនមករកមនុស្សសុចរិតទេ‌​‌គឺមករក​មនុស្សបាប​‌ ដើម្បីអោយគេកែប្រែចិត្តគំនិត»។​ អំពីការតមអាហារ (ម៉ាថាយ  ៩.  ១៤-១៧    ​ម៉ាកុស  ២.  ១៨-២២)​ ៣៣  មានគេទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖​‌«ពួកសិស្ស​របស់លោកយ៉ូហាន​និង​ពួកសិស្សខាងគណៈ​ផារីស៉ី*​តែងតែតមអាហារ​និង​សូត្រធម៌ជាញឹក​ញាប់​ចុះហេតុដូចម្តេចបានជាសិស្សរបស់លោក​បែរជានាំគ្នាបរិភោគដូច្នេះ?»។​៣៤  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលតបទៅគេវិញថា៖​«ក្នុងពិធីមង្គល​ការ​ពេលកូនកំឡោះនៅជាមួយ​តើភ្ញៀវអាច​តមអាហារ‌កើតឬ?។​ទេ!​គេមិនអាចតមបាន​ឡើយ។​៣៥‌  ថ្ងៃក្រោយ​‌​ពេលគេចាប់ស្វាមីយក​ទៅ ទើបភ្ញៀវទាំងនោះតមអាហារ»។ ៣៦​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលជាពាក្យប្រស្នាថា៖​«ពុំដែលមាននរណាហែកសម្លៀកបំពាក់ថ្មី​យក​ទៅប៉ះសម្លៀកបំពាក់ចាស់នោះឡើយ​ធ្វើដូច្នេះ​‌សម្លៀកបំពាក់ថ្មីនឹងត្រូវរហែក​‌​ហើយក្រណាត់​ចាស់​‌និង​‌ក្រណាត់ថ្មី​ក៏មិនសមគ្នាដែរ។​៣៧  ពុំ​ដែលមាននរណាច្រកស្រាទំពំាងបាយជូរថ្មី​ទៅក្នុង​ថង់ស្បែកចាស់ឡើយ​‌​‌បើធ្វើដូច្នេះ​‌ស្រាថ្មីនឹងធ្វើ​អោយថង់ស្បែកចាស់នោះធ្លុះ​‌​បណ្តាលអោយស្រា​ហូរចេញ​‌ហើយថង់ស្បែកក៏ត្រូវខូចខាតមិនខាន​៣៨  ត្រូវច្រកស្រាថ្មីទៅក្នុងថង់ស្បែកថ្មី។​៣៩  កាល​បើបានពិសាស្រាទំពំាងបាយជូរចាស់ហើយ‌​មិន​ដែលមាននរណាចង់ពិសា​ស្រាថ្មីទេ​‌​ព្រោះគេថា​"ស្រាចាស់ឆ្ងាញ់​ជាងស្រាថ្មី"»។ ព្រះយេស៊ូមានអំណាចលើថ្ងៃសប្ប័ទ (ម៉ាថាយ  ១២.  ១-៨​    ម៉ាកុស  ២.  ២៣-២៨) ==ជំពូកទី៦== ១  មានថ្ងៃមួយ​ជាថ្ងៃសប្ប័ទ*‌    ​ព្រះ​យេស៊ូ ៦ យាងកាត់វាលស្រែ‌​សាវ័ក*របស់ព្រះ​អង្គនាំគ្នាបូតកួរស្រូវសាឡី​មកឈ្លីបរិភោគ។​២  មានពួកខាងគណៈផារីស៉ី*ខ្លះ​និយាយទៅសាវ័ក​ទាំងនោះថា៖​«ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាធ្វើការ​ដែលបញ្ញត្តិហាមមិនអោយធ្វើ​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ*​ដូច្នេះ?»។​៣  ព្រះយេស៊ូតបទៅគេវិញថា៖​«ក្នុង​គម្ពីរមានអត្ថបទមួយ​ស្តីអំពីការដែលព្រះបាទ​ដាវីឌ​និង​បរិពារបានប្រព្រឹត្តនៅពេលឃ្លាន​៤  គឺ​ស្តេច​បាន​យាង​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដំណាក់​របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់​យកនំបុ័ងដែលគេតាំងថ្វាយព្រះជាម្ចាស់មក​សោយ​ព្រមទាំងចែកអោយពួកបរិពារបរិភោគ​ទៀតផង។​‌តាមវិន័យ*​មានតែពួកបូជាចារ្យ*​ប៉ុណ្ណោះ​ដែលមានសិទ្ធិបរិភោគនំបុ័ងនោះបាន។​តើ​អ្នករាល់គ្នា​ធ្លាប់​អាន​អត្ថបទ​នោះ​ឬទេ?»។​៥  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេទៀតថា៖​«បុត្រ​មនុស្ស*ជាម្ចាស់លើថ្ងៃសប្ប័ទ​*។ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សស្វិតដៃម្នាក់អោយបានជា​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ (ម៉ាថាយ  ១២.  ៩-១៤​    ម៉ាកុស  ៣.  ១-៦) ៦  នៅថ្ងៃសប្ប័ទ*មួយទៀត​‌ព្រះយេស៊ូយាង​ចូលក្នុងសាលាប្រជុំ*​ហើយទ្រង់បង្រៀនគេ។​នៅទីនោះ​មានបុរសម្នាក់ស្វិតដៃស្តាំ។​៧  ពួក​បណ្ឌិតខាងវិន័យ*​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​តាម​មើលព្រះយេស៊ូ​ក្រែងលោព្រះអង្គប្រោសអ្នកជំងឺ​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ​​ព្រោះគេចង់រកលេសចោទ​ប្រកាន់​ព្រះអង្គ។​៨  ព្រះយេស៊ូឈ្វេងយល់ចិត្តគំនិតរបស់​ពួកគេ‌‌​ទ្រង់ក៏មានព្រះបន្ទូលទៅកាន់បុរសស្វិតដៃ​នោះថា៖​«ចូរក្រោកឡើង​មកឈរនៅកណ្តាល​គេឯណេះ!»។​បុរសនោះក៏ក្រោកឈរឡើង។​៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖  ​«ខ្ញុំសុំសួរ​អ្នករាល់គ្នាថា​នៅថ្ងៃសប្ប័ទ​តើមនុស្សមានសិទ្ធិ​ធ្វើអំពើល្អ‌​ឬ​ធ្វើអំពើអាក្រក់?​តើត្រូវសង្គ្រោះ​ជីវិតមនុស្ស​ឬ​ធ្វើអោយវិនាសអន្តរាយ?»។​១០  ព្រះអង្គ​បែរ​ព្រះភ័ក្ត្រ​ទត​មើល​មនុស្ស​ទាំង​អស់​ដែលនៅជុំវិញ​រួចមានព្រះបន្ទូលទៅបុរសស្វិតដៃ​នោះថា៖​«ចូរលាតដៃមើល៍!»។​‌‌គាត់ក៏លាតដៃ​ហើយដៃគាត់បានជាដូចដើមវិញ។​១១  ពួកគេ​ក្តៅក្រហាយយ៉ាងខ្លាំង​ហើយពិគ្រោះគ្នា​គិតធ្វើ​យ៉ាងណា​‌‌  ដើម្បីប្រឆាំងនឹងព្រះយេស៊ូ។​ ព្រះយេស៊ូជ្រើសរើសគ្រីស្តទូត*ដប់ពីររូប (ម៉ាថាយ  ១០.  ១-៤​    ម៉ាកុស  ៣.  ១៣-១៩) ១២  នៅគ្រានោះ​‌​ព្រះយេស៊ូយាងឡើងទៅលើភ្នំ​ដើម្បីអធិស្ឋាន*។​ព្រះអង្គអធិស្ឋានពេញមួយ​យប់។​១៣  លុះព្រលឹមឡើង​ព្រះអង្គត្រាស់ហៅ​សាវ័ក*មក​ក្នុងចំណោមសាវ័កទាំងនោះ​ព្រះអង្គ​ជ្រើសយកដប់ពីររូប​ហើយប្រទានងារជាទូត​របស់ព្រះអង្គ​១៤  គឺមាន​ស៉ីម៉ូនដែលទ្រង់ប្រទាន​ឈ្មោះ​ថាពេត្រុស/សិលា​និង​‌អន់ដ្រេជាប្អូន​របស់គាត់​‌‌​យ៉ាកុប​‌​យ៉ូហាន​‌​ភីលីព​‌​បាថូឡូមេ​១៥  ម៉ាថាយ​ថូម៉ាស​យ៉ាកុបជាកូនរបស់លោក​អាល់ផាយ​ស៉ីម៉ូនហៅអ្នកជាតិនិយមរ​‌១៦  យូដាស​ជាកូនលោកយ៉ាកុប​‌និង​‌យូដាសអ៉ីស្ការីយ៉ុត​ដែល​នឹងក្បត់ព្រះអង្គ។​ ព្រះយេស៊ូបង្រៀនបណ្តាជន​និង  ប្រោសអ្នកជំងឺអោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៤.  ២៣-២៥) ១៧  ព្រះយេស៊ូ​យាង​ចុះ​ពី​លើ​ភ្នំ​ជាមួយ​សាវ័ក*​ទាំងនោះ​មកប្រថាប់នៅត្រង់កន្លែងមួយរាបស្មើ។​នៅទីនោះមានសាវ័កជាច្រើន​និង​ប្រជាជនពី​ស្រុកយូដា​ពីក្រុងយេរូសាឡឹម​ពីក្រុងទីរ៉ូស​និង​ក្រុងស៉ីដូននៅតាមមាត់សមុទ្រ​មករង់ចាំព្រះអង្គ​យ៉ាងកកកុញ។​១៨‌គេនាំគ្នាមកស្តាប់ព្រះអង្គ‌​និង​សូមព្រះអង្គប្រោសគេអោយជាពីជំងឺ។​រីឯអស់​អ្នកដែលមានខ្មោចចូល‌​ក៏បានជាដែរ។​១៩  បណ្តា​ជនប្រជ្រៀតគ្នាចូលមកពាល់ព្រះយេស៊ូ​ដ្បិតមាន​ប្ញទ្ធានុភាពចេញពីព្រះអង្គមក​ប្រោសគេអោយជា​គ្រប់ៗគ្នា។​ សុភមង្គល  និង  អពមង្គល (ម៉ាថាយ  ៥.  ១-១២) ២០  ព្រះ​យេស៊ូ​ងើប​ព្រះ​ភ័ក្ត្រ​ទត​មើល​សាវ័ក*​របស់ព្រះអង្គ ហើយមានព្រះបន្ទូល​ថា​៖​‌​ «អ្នករាល់គ្នាដែលជាជនក្រខ្សត់អើយ!​‌​ អ្នកមានសុភមង្គល*ហើយ ‌ដ្បិតអ្នករាល់គ្នា​បានទទួលព្រះរាជ្យ*របស់ ព្រះជាម្ចាស់។​ ២១ អ្នករាល់គ្នាដែលកំពុងតែ​ស្រេកឃ្លានអើយ!​‌ អ្នកមានសុភមង្គលហើយ​‌​ ដ្បិតអ្នករាល់គ្នានឹងបានឆ្អែត។​ អ្នក​រាល់គ្នាដែលកំពុងតែយំសោកអើយ!​‌ អ្នកមានសុភមង្គលហើយ​‌‌‌ ដ្បិតអ្នករាល់គ្នានឹងបានត្រេកអរ។​ ២២ ប្រសិនបើមានគេស្អប់​លែងរាប់រកអ្នករាល់គ្នា​ ប្រសិនបើត្មះតិះដៀលបង្ខូចឈ្មោះអ្នករាល់គ្នា​ ព្រោះតែបុត្រមនុស្ស*​‌ អ្នករាល់គ្នាមានសុភមង្គលហើយ។ ​២៣‌  នៅ​គ្រានោះ ចូរមានអំណរសប្បាយឡើង​ដ្បិត​អ្នករាល់គ្នាទទួលរង្វាន់យ៉ាងធំ​នៅស្ថានបរម​សុខ*។​កាលពីជំនាន់មុន​បុព្វបុរស*របស់គេ​ក៏បានប្រព្រឹត្តចំពោះពួកព្យាការី​ដូច្នោះដែរ។​ ២៤ ចំណែកឯអ្នករាល់គ្នាដែលជាអ្នកមានអើយ!​ អ្នកនឹងត្រូវវេទនា ព្រោះអ្នករាល់គ្នាបាន ទទួលការសំរាលទុក្ខ​រួចស្រេចហើយ។​ ២៥ អ្នករាល់គ្នាដែលឆ្អែតនៅពេលនេះអើយ!​ ​ អ្នកនឹងត្រូវវេទនា​‌ ដ្បិតអ្នករាល់គ្នានឹងស្រេកឃ្លានជាពុំខាន។​ អ្នករាល់គ្នាដែលកំពុងតែត្រេកអរអើយ!​‌‌ អ្នកនឹងត្រូវវេទនា ព្រោះអ្នករាល់គ្នា នឹងកាន់ទុក្ខ ហើយយំសោកជាពុំខាន។​ ២​៦ អ្នករាល់គ្នាដែលមនុស្សទាំងអស់កោត សរសើរអើយ! អ្នកត្រូវវេទនាហើយ​ ​ព្រោះបុព្វបុរសរបស់គេក៏បានប្រព្រឹត្ត ចំពោះពួកព្យាការីក្លែងក្លាយ​ ដូច្នោះ​ដែរ!»។​ សេចក្តីស្រឡាញ់ចំពោះខ្មាំងសត្រូវ (ម៉ាថាយ  ៥.  ៣៨-៤៨​  និង  ​៧.  ១២) ២៧  «ខ្ញុំ​សុំ​ប្រាប់​អ្នករាល់គ្នា​ដែល​កំពុង​ស្តាប់​ខ្ញុំ​ថា​ចូរស្រឡាញ់ខ្មាំងសត្រូវរបស់ខ្លួន​និង​ធ្វើអំពើល្អ​ដល់អស់អ្នកដែលស្អប់អ្នករាល់គ្នា‌​‌២៨  ត្រូវជូនពរ​ដល់អស់អ្នកដែលប្រទេចផ្តាសាអ្នករាល់គ្នា​និង‌​អង្វរព្រះជាម្ចាស់​សូមទ្រង់ប្រទានពរដល់អស់អ្នក​ដែលបៀតបៀនអ្នករាល់គ្នា។​២៩  ប្រសិនបើមាន​គេទះកំផ្លៀងអ្នកម្ខាង​‌​ចូរបែរអោយគេទះម្ខាង​ទៀតចុះ។​ប្រសិនបើគេយកអាវធំរបស់អ្នក​ចូរ​អោយគេយកអាវក្នុងថែមទៀតទៅ។​៣០​បើមាន​អ្នកណាសុំអ្វីពីអ្នក‌‌​ចូរអោយគេទៅ​‌ហើយបើគេ​រឹបអូសយកអ្វីដែលជារបស់អ្នក​‌ចូរកុំទារពីគេវិញ​ឡើយ។​៣១  បើអ្នករាល់គ្នាចង់អោយគេប្រព្រឹត្ត​ចំពោះខ្លួនបែបណា‌​ត្រូវប្រព្រឹត្តចំពោះគេបែប​នោះដែរ។​៣២  បើអ្នករាល់គ្នាស្រឡាញ់តែមនុស្ស​ដែលស្រឡាញ់អ្នករាល់គ្នា‌​តើនឹងមានគុណបំណាច់​អ្វី?​  សូម្បីតែមនុស្សបាបក៏ចេះស្រឡាញ់គ្នាគេ​ដែរ​៣៣  ហើយបើអ្នករាល់គ្នាធ្វើអំពើល្អតែជាមួយ​មនុស្សណាដែលធ្វើអំពើល្អដល់អ្នករាល់គ្នា‌​តើនឹង​មានគុណបំណាច់អ្វី?​សូម្បីតែមនុស្សបាបក៏ចេះ​ធ្វើអំពើល្អដល់គ្នាគេដែរ។​៣៤  បើអ្នករាល់គ្នា​អោយគេខ្ចី​ដោយសង្ឃឹមថានឹងបានសំណងវិញ‌​តើនឹងមានគុណបំណាច់អ្វី?​‌សូម្បីតែមនុស្សបាប​ក៏អោយគ្នាគេខ្ចី​ដើម្បីទទួលសំណងដូចដើមវិញ​ដែរ។​៣៥  ចូរស្រឡាញ់ខ្មាំងសត្រូវរបស់ខ្លួន​‌ហើយ​ធ្វើល្អដល់គេ​ព្រមទាំងអោយគេខ្ចី‌​ដោយកុំនឹក​សង្ឃឹមចង់បានអ្វីវិញអោយសោះ​ពេលនោះ​អ្នក​រាល់គ្នានឹងទទួលរង្វាន់យ៉ាងធំ​អ្នករាល់គ្នានឹងបាន​ទៅជាកូនរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត​‌​ដ្បិត​ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះ​ហប្ញទ័យ​សប្បុរស​ចំពោះ​ជន​អកតញ្ញូ​និង​ជនកំណាចដែរ។​៣៦  ចូរមានចិត្ត​មេត្តាករុណា​ដូចព្រះបិតារបស់អ្នករាល់គ្នាដែល​មានព្រះហប្ញទ័យ​មេត្តាករុណា»។ កុំថ្កោលទោសអ្នកដទៃ (ម៉ាថាយ  ៧.  ១-៥) ៣៧  «កុំថ្កោលទោសអ្នកដទៃអោយសោះ‌​នោះ​ព្រះជាម្ចាស់​ក៏​មិន​ថ្កោល​ទោស​អ្នករាល់គ្នា​ដែរ។​កុំផ្តន្ទាទោសអ្នកដទៃអោយសោះ​នោះព្រះជា​ម្ចាស់ក៏មិនផ្តន្ទាទោសអ្នករាល់គ្នាដែរ។​ត្រូវលើក​លែងទោសអោយអ្នកដទៃ​នោះព្រះជាម្ចាស់នឹង​លើកលែងទោសអោយអ្នករាល់គ្នា។​៣៨  ចូរធ្វើ​អំណោយដល់អ្នកដទៃ​‌នោះព្រះជាម្ចាស់នឹង​ប្រទានអំណោយដល់អ្នករាល់គ្នាដែរ​ទ្រង់នឹង​ប្រទានមកយ៉ាងបរិបូណ៌ហូរហៀរ។​ព្រះជាម្ចាស់​នឹងវាល់អោយអ្នក​តាមរង្វាល់ដែលអ្នកវាល់អោយ​អ្នកដទៃ»។​ ៣៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ជាពាក្យប្រស្នាទៅ​គេទៀតថា៖​‌«មនុស្សខ្វាក់ពុំអាចនាំមនុស្សខ្វាក់​ម្នាក់ទៀតបានឡើយ។​បើធ្វើដូច្នោះ​មុខជាធ្លាក់​រណ្តៅទាំងពីរនាក់មិនខាន។​៤០​ពុំដែលមានសិស្ស​ណាធំជាងគ្រូឡើយ​ប៉ុន្តែ​សិស្សដែលបានទទួល​ចំណេះសព្វគ្រប់​អាចស្មើនឹងគ្រូបាន។​៤១  ហេតុអ្វី​បានជាអ្នកមើលឃើញល្អងធូលី​នៅក្នុងភ្នែករបស់​បងប្អូនអ្នក​តែមើលមិនឃើញធ្នឹមនៅក្នុងភ្នែក​របស់អ្នកផ្ទាល់ដូច្នេះ?។​៤២  បើអ្នកមើលធ្នឹមនៅ​ក្នុងភ្នែករបស់អ្នកមិនទាំងឃើញផង​ម្តេចក៏ហ៊ាន​និយាយទៅបងប្អូនថា​‌"ទុកអោយខ្ញុំផ្តិតយកល្អង​ធូលីនេះចេញពីភ្នែកអ្នក?"។​មនុស្សមានពុត​អើយ!​ចូរយកធ្នឹមចេញពីភ្នែកអ្នកជាមុនសិន​ទើបអ្នកមើលឃើញច្បាស់​ល្មមនឹងផ្តិតយកល្អង​ធូលី​ចេញពីភ្នែករបស់បងប្អូន​អ្នកបាន»។ ដើមឈើល្អ  និង  ដើមឈើអាក្រក់ (ម៉ាថាយ  ៧.១៦-២០  និង  ១២.  ៣៣-៣៥) ៤៣‌  «ដើមឈើល្អ​មិនដែលអោយផ្លែអាក្រក់​ឡើយ‌​ឯដើមឈើអាក្រក់វិញ​ក៏មិនដែលអោយ​ផ្លែល្អដែរ​៤៤  ដ្បិតគេស្គាល់ដើមឈើបាន​ដោយ​សារផ្លែវា។​ពុំដែលមាននរណាបេះផ្លែឧទុម្ពរ*​ឬ​ផ្លែទំពំាងបាយជូរពីគុម្ពបន្លាឡើយ។​៤៥  មនុស្សល្អ​តែងប្រព្រឹត្តអំពើល្អ​ព្រោះចិត្តរបស់គេល្អ‌​រីឯ​មនុស្សអាក្រក់​តែងប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់​ព្រោះ​ចិត្តរបស់គេអាក្រក់​ដ្បិតមាត់របស់មនុស្សតែង​ស្រដីចេញមក​នូវសេចក្តីណាដែលមានពេញហូរ​ហៀរនៅក្នុងដួងចិត្តរបស់ខ្លួន»។​ មនុស្សពីរនាក់សង់ផ្ទះ (ម៉ាថាយ‌៧.​២៤-២៧) ៤៦  «ហេតុអ្វីបានជាអ្នករាល់គ្នាហៅខ្ញុំថា​"ព្រះ​អម្ចាស់!​‌ព្រះអម្ចាស់!"‌​តែមិនប្រព្រឹត្តតាមពាក្យ​ខ្ញុំដូច្នេះ?។​៤៧  អ្នកដែលចូលមករកខ្ញុំ​ស្តាប់​ពាក្យខ្ញុំ​ហើយប្រព្រឹត្តតាម​ខ្ញុំសុំបង្ហាញប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងថា​គេប្រៀបបានទៅនឹង​មនុស្សប្រភេទណា​៤៨  អ្នកនោះប្រៀបបាននឹង​មនុស្ស​ម្នាក់ដែលសង់ផ្ទះ។​គាត់ជីកដីយ៉ាងជ្រៅ​‌ហើយចាក់គ្រឹះលើផ្ទំាងថ្ម​លុះទឹកជំនន់មកដល់‌‌​ទោះបី​ទឹកហូរមកប៉ះយ៉ាងណាក៏ដោយ​ក៏មិន​អាចធ្វើអោយផ្ទះនោះរង្គើបានដែរ​‌ព្រោះគាត់​បានសង់យ៉ាងមាំ។​៤៩  ចំណែកឯអ្នកដែលស្តាប់​ពាក្យខ្ញុំ​តែមិនប្រព្រឹត្តតាម​ប្រៀបបាននឹងមនុស្ស​ម្នាក់ដែលសង់ផ្ទះ​ដោយពុំបានចាក់គ្រឹះ។​លុះទឹក​ហូរមកបោកផ្ទះនោះ‌‌​ផ្ទះនោះក៏រលំខូចខាតភ្លាម​គ្មានអ្វីសល់ឡើយ»។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសអ្នកបំរើរបស់នាយទាហានរ៉ូមុាំង​អោយបានជា (ម៉ាថាយ  ៨.  ៥-១៣) ==ជំពូកទី៧== ១‌  កាលព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលអោយ​ ៧ ប្រជាជនស្តាប់ចប់សព្វគ្រប់ហើយ​ព្រះ​អង្គក៏យាងចូលទៅក្រុងកាផានុម។​២  នៅក្រុង​នោះ​មានអ្នកបំរើសំណព្វចិត្តរបស់នាយទាហាន​រ៉ូមុំាងម្នាក់​មានជំងឺជាទម្ងន់​ជិតស្លាប់។​៣  ពេល​នាយទាហាននោះឮគេនិយាយអំពីព្រះយេស៊ូ​គាត់​ក៏ចាត់​ចាស់ទុំ​នៃ​ជនជាតិយូដាខ្លះ​អោយ​ទៅ​យាង​ព្រះអង្គមកប្រោសអ្នកបំរើរបស់គាត់។​៤  ចាស់ទុំ​ទាំងនោះទៅគាល់ព្រះយេស៊ូ​ទទូចអង្វរព្រះអង្គ​ថា៖​«នាយទាហាននោះជាមនុស្សម្នាក់​ដែលគួរ​តែលោកប្រោសប្រណីដល់គាត់‌‌​‌​៥  ព្រោះគាត់​ស្រឡាញ់ជាតិសាសន៍របស់យើង​ថែមទាំងបាន​សង់សាលាប្រជុំ*អោយយើងផង»។​៦  ព្រះយេស៊ូ​យាងទៅជាមួយចាស់ទុំទាំងនោះ។​លុះយាងជិត​ដល់ហើយ​នាយទាហានចាត់មិត្តភក្តិរបស់គាត់​អោយមកទូលថា៖​«លោកម្ចាស់!​មិនបាច់អញ្ជើញ​ចូលផ្ទះខ្ញុំប្របាទទេ​ដ្បិតខ្ញុំប្របាទមានឋានៈទន់​ទាបណាស់​មិនសមនឹងទទួលលោកក្នុងផ្ទះខ្ញុំប្របាទ​ឡើយ។​៧  ហេតុនេះហើយបានជាខ្ញុំប្របាទមិន​ហ៊ានមកជួបលោកផ្ទាល់។​សូមលោកមេត្តាមាន​ប្រសាសន៍តែមួយម៉ាត់​នោះអ្នកបំរើរបស់ខ្ញុំប្របាទ​នឹងជាសះស្បើយមិនខាន។​៨  ខ្ញុំប្របាទជាអ្នកនៅ​ក្រោមបញ្ជាគេ​ហើយក៏មានកូនទាហានជាច្រើន‌​នៅក្រោមបញ្ជាខ្ញុំប្របាទដែរ។​បើខ្ញុំប្របាទបញ្ជា​អ្នកណាម្នាក់អោយទៅ​គេប្រាកដជាទៅ​បើ​ប្រាប់ម្នាក់ទៀតអោយមក​គេនឹងមក។​ពេល​ខ្ញុំប្របាទប្រាប់អ្នកបំរើអោយធ្វើការអ្វីមួយ​‌គេនឹង​ធ្វើតាម»។​៩  កាលព្រះយេស៊ូទ្រង់ព្រះសណ្តាប់​ពាក្យទាំងនេះហើយ​ព្រះអង្គស្ងើចសរសើរនាយ​ទាហាននោះណាស់។​ព្រះអង្គងាកទៅរកបណ្តា​ជនដែលដើរតាមព្រះអង្គ​‌ហើយមានព្រះបន្ទូល​ថា៖‌​«ខ្ញុំមិនដែលឃើញនរណាមានជំនឿបែបនេះ​ឡើយ​ទោះបីនៅស្រុកអ៉ីស្រាអែលក៏គ្មានផង»។​‌‌១០  មិត្តភក្តិដែលនាយទាហានចាត់អោយមក​‌ក៏វិល​ត្រឡប់ទៅវិញ​  ឃើញអ្នកបំរើបានជាសះស្បើយ។ ព្រះយេស៊ូប្រោសកូនប្រុសរបស់ស្ត្រីមេម៉ាយម្នាក់​អោយរស់ឡើងវិញ ១១‌ក្រោយមកទៀត​ព្រះយេស៊ូយាងឆ្ពោះទៅ​ភូមិមួយឈ្មោះ​ណាអ៉ីន។​សាវ័ករបស់ព្រះអង្គ​និង​បណ្តាជនជាច្រើន​ក៏ធ្វើដំណើរទៅជាមួយព្រះអង្គ​ដែរ។​‌១២  ពេលព្រះអង្គយាងមកជិតដល់ទ្វារ​កំពែងក្រុង​មានគេដង្ហែសពយកទៅបញ្ចុះ។​បុគ្គលដែលស្លាប់នោះ​ជាកូនប្រុសតែមួយរបស់ស្ត្រី​មេម៉ាយម្នាក់។​អ្នកស្រុកជាច្រើនបានមកជួយ​ដង្ហែសពជាមួយគាត់។​១៣  កាលព្រះអម្ចាស់ឃើញ​ស្ត្រីមេម៉ាយនោះ​ព្រះអង្គមានព្រះហប្ញទ័យអាណិត​អាសូរគាត់យ៉ាងខ្លាំង។​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ទៅគាត់ថា៖​«សូមកុំយំអី!»។​១៤  ព្រះអង្គយាង​ចូលទៅជិត​ទ្រង់ពាល់មឈូស​ពួកអ្នកសែងក៏នាំ​គ្នាឈប់។‌‌‌​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​‌«អ្នក​កំឡោះអើយ!​‌​ចូរក្រោកឡើង»។​១៥  រំពេចនោះ​បុគ្គលដែលស្លាប់​ក៏ក្រោកអង្គុយ​ហើយចាប់ផ្តើម​និយាយស្តី។​ព្រះយេស៊ូប្រគល់អ្នកកំឡោះទៅ​ម្តាយវិញ។​១៦  គេស្ញែងខ្លាចទាំងអស់គ្នា​ហើយ​លើកតម្កើងសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់‌​ដោយ​ពោលថា៖​«មានព្យាការីដ៏ប្រសើរឧត្តមមួយរូប​បានមកនៅក្នុងចំណោមយើងហើយ​ព្រះជាម្ចាស់​យាងមករំដោះប្រជារាស្ត្ររបស់ព្រះអង្គ»។‌ ‌១៧  ពាក្យដែលគេនិយាយអំពីព្រះយេស៊ូ​បាន​លេចឮ​ពាសពេញក្នុងស្រុកយូដា​និង​តំបន់ជិត​ខាងទាំងមូល។​ លោកយ៉ូហានបាទីស្តចាត់សិស្សទៅជួបព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ​១១.  ២-១៩) ​១៨  សិស្សរបស់លោកយ៉ូហាន​បានរៀបរាប់ជូន​លោកនូវហេតុការណ៍ទាំងអស់នោះ។​លោក​យ៉ូហានក៏ហៅសិស្សពីរនាក់មក​១៩  រួចចាត់អោយ​ទៅទូលសួរព្រះយេស៊ូជាអម្ចាស់ថា៖​«តើលោក​ជាព្រះគ្រីស្ត*ដែលត្រូវយាងមក​‌ឬមួយយើងខ្ញុំ​ត្រូវរង់ចាំម្នាក់ផ្សេងទៀត?»។​២០  អ្នកទាំងពីរ​ទៅដល់​ទូលសួរព្រះយេស៊ូថា៖‌​«លោកយ៉ូហាន​បាទីស្ត​ចាត់​អោយ​យើង​ខ្ញុំ​មក​សួរ​លោក​ថា​តើ​លោក​ជា​ព្រះគ្រីស្តដែលត្រូវយាងមក​‌​ឬមួយក៏​យើងខ្ញុំត្រូវរង់ចាំម្នាក់ផ្សេងទៀត?»។​២១‌នៅ​គ្រានោះ​ព្រះយេស៊ូកំពុងប្រោសអ្នកជំងឺ​និង​មនុស្សពិការច្រើននាក់អោយបានជា​ព្រះអង្គ​បណ្តេញខ្មោចពីមនុស្សខ្មោចចូល​ព្រមទាំងប្រោស​មនុស្សខ្វាក់ច្រើននាក់​អោយមើលឃើញផង។​២២  ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​សិស្ស​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះថា៖​«ចូរអ្នកទៅជំរាបលោកយ៉ូហាន​នូវ​ហេតុការណ៍ដែលអ្នករាល់គ្នាបានឃើញ​និង​បានឮ​គឺមនុស្សខ្វាក់មើលឃើញ‌‌​មនុស្សខ្វិនដើរបាន​‌មនុស្សឃ្លង់ជាស្អាតបរិសុទ្ធ*​មនុស្សថ្លង់ស្តាប់ឮ​មនុស្សស្លាប់បានរស់ឡើងវិញ​‌ហើយគេនាំដំណឹង​ល្អ*ទៅប្រាប់ជនក្រីក្រល។​២៣  អ្នកណាមិនរវាត​ចិត្តចេញពីជំនឿ​ព្រោះតែខ្ញុំ​អ្នកនោះពិតជាមាន​សុភមង្គលហើយ!»។​២៤  ពេលសិស្សរបស់លោក​យ៉ូហានត្រឡប់ទៅវិញ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅមហាជនអំពីលោកយ៉ូហានថា៖​«តើអ្នករាល់​គ្នាទៅវាលរហោស្ថានរកមើលអ្វី?​‌មើលដើម​ត្រែងដែលត្រូវខ្យល់បក់នោះឬ?​២៥  តើអ្នក​រាល់គ្នាទៅរកមើលអ្វី?‌​មើលមនុស្សស្លៀកពាក់​ល្អរុងរឿងឬ?​‌តាមធម្មតា‌‌​អស់អ្នកដែលស្លៀក​ពាក់ល្អរុងរឿង​ហើយមានជីវភាពខ្ពង់ខ្ពស់​គេរស់​នៅក្នុងវាំងឯណោះ។​២៦  បើដូច្នេះ​តើអ្នករាល់​គ្នាទៅរកមើលអ្វី?​រកមើលព្យាការី*ម្នាក់ឬ?។​ត្រូវហើយ!​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងថា​លោកនោះប្រសើរជាងព្យាការីទៅទៀត​២៧  ដ្បិត​ក្នុងគម្ពីរមានចែងអំពីលោកយ៉ូហានថា​:​"យើង​ចាត់ទូតយើងអោយទៅមុនព្រះអង្គ‌​‌‌ដើម្បីរៀបចំ​ផ្លូវរបស់ព្រះអង្គ"វ។​២៨  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់​គ្នាដឹងថា​បណ្តាមនុស្សដែលកើតមកក្នុងលោក​នេះស​ពុំមាននរណាម្នាក់ប្រសើរជាងលោកយ៉ូហាន​ឡើយ។​ប៉ុន្តែ​អ្នកណាតូចជាងគេនៅក្នុងព្រះរាជ្យ​របស់ព្រះជាម្ចាស់​អ្នកនោះប្រសើរលើសលោក​យ៉ូហានទៅទៀត។​២៩  ប្រជាជនទាំងមូល​និង​អ្នកទារពន្ធ*បានស្តាប់លោកយ៉ូហាន​‌ទទួលស្គាល់​ថា​ព្រះជាម្ចាស់ពិតជាមានព្រះហប្ញទ័យសុចរិត​មែន​ហើយនាំគ្នាទទួលពិធីជ្រមុជទឹក*ពីលោក។​៣០  រីឯពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​និង​ពួកបណ្ឌិតខាង​វិន័យ*​មិនទទួលស្គាល់គំរោងការដែលព្រះជាម្ចាស់​បានរៀបចំសំរាប់គេនោះទេ​គឺគេបដិសេធមិន​ព្រមទទួលពិធីជ្រមុជទឹកពីលោកយ៉ូហាន។​៣១  តើ​ខ្ញុំប្រដូចមនុស្សជំនាន់នេះ​ទៅនឹងមនុស្សប្រភេទ​ណា?​តើគេដូចនរណា?​៣២  គឺគេប្រៀបបីដូចជា​កូនក្មេងដែលអង្គុយលេងនៅផ្សារ​ហើយស្រែក​ដាក់គ្នាទៅវិញទៅមកថា​"យើងបានផ្លុំខ្លុយ​‌តែ​ពួកឯងមិនព្រមរំា​យើងបានស្មូតបទទំនួញ​តែពួក​ឯងក៏ពុំព្រមយំដែរ"។​៣៣  យ៉ាងណាមិញ​លោក​យ៉ូហានបាទីស្តបានមក​‌​លោកតមអាហារ​លោក​តមសុរា​‌តែអ្នករាល់គ្នាថាលោកមានខ្មោចចូល។​៣  ‌រីឯបុត្រមនុស្ស*ក៏បានមកដែរ​លោកបរិភោគ​អាហារ‌​និង​ពិសាសុរា​តែអ្នករាល់គ្នាថា​"‌មើលចុះ​អ្នកនេះគិតតែពីស៉ីផឹក​ហើយសេពគប់ជាមួយពួក​ទារពន្ធ*​និង​មនុស្សបាប"‌។​‌៣៥  ប៉ុន្តែ​អស់អ្នក​ដែលមានប្រាជ្ញាទទួលស្គាល់ថា​ព្រះប្រាជ្ញាញាណ​របស់ព្រះជាម្ចាស់​ពិតជាល្អត្រឹមត្រូវ​មែន»។​ ព្រះយេស៊ូលើកលែងទោសអោយស្ត្រីមានបាបម្នាក់ ៣៦  មានបុរសម្នាក់ខាងគណៈផារីស៉ី*​បានយាង​ព្រះយេស៊ូទៅសោយព្រះស្ងោយ​ព្រះអង្គក៏យាង​ទៅផ្ទះបុរសនោះ​‌​ហើយគង់រួមតុជាមួយគាត់។​៣៧  នៅក្រុងនោះ​មានស្ត្រីម្នាក់មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះមិន​ល្អ។‌‌‌​ពេលឮថាព្រះយេស៊ូគង់នៅក្នុងផ្ទះអ្នកខាង​គណៈផារីស៉ី*នោះ​‌​នាងយកដបថ្មកែវដាក់ប្រេង​ក្រអូប​ចូលមក។​៣៨  នាងនៅពីក្រោយព្រះយេស៊ូ​‌ក្រាបទៀបព្រះបាទាព្រះអង្គ​នាងយំ​សំរក់ទឹក​ភ្នែកជោកព្រះបាទាព្រះយេស៊ូ​ហើយយកសក់​មកជូត។​បន្ទាប់មក​នាងថើប​រួចយកប្រេង​ក្រអូបមកចាក់ពីលើផង។​៣៩  ពេលបុរសម្ចាស់ផ្ទះ​ឃើញដូច្នោះ​គាត់រិះគិតក្នុងចិត្តថា៖​«បើលោក​នេះពិតជាព្យាការី*មែន​ច្បាស់ជាលោកជ្រាបថា​ស្ត្រីដែលពាល់លោកនេះ​ជាស្ត្រីប្រភេទណាពុំខាន​‌គឺនាងជាមនុស្សបាប»។​៤០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលទៅបុរសខាងគណៈផារីស៉ីនោះ​ថា៖​‌«លោក​ស៉ីម៉ូន​‌ខ្ញុំចង់និយាយរឿងមួយ​ជាមួយលោក»។‌​លោកស៉ីម៉ូនទូលតបទៅព្រះអង្គថា៖​«សូមលោក​គ្រូមានប្រសាសន៍មកចុះ»។​៤១  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​‌«មានមនុស្សពីរនាក់ជំពាក់ប្រាក់​គេ​‌ម្នាក់ជំពាក់ប្រាំរយ​ម្នាក់ទៀតហាសិប។​៤២‌ដោយអ្នកទាំងពីរគ្មានប្រាក់សង​ម្ចាស់ប្រាក់ក៏​លុបបំណុលចោល​ឈប់ទារពីអ្នកទាំងពីរនោះ​ទៅ។​ក្នុងចំណោមអ្នកទាំងពីរ​‌​តើអ្នកណា​ស្រឡាញ់ម្ចាស់បំណុលជាង?»។​៤៣  លោកស៉ីម៉ូន​ទូលឆ្លើយថា៖​«តាមយោបល់ខ្ញុំ​គឺអ្នកដែលជំពាក់​ប្រាក់ច្រើនជាង»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​លោកស៉ីម៉ូនថា៖​«លោកមានយោបល់ត្រឹមត្រូវ​មែន»។  ​៤៤  បន្ទាប់មក  ​ព្រះអង្គបែរទៅរកស្ត្រី​នោះ​រួចមានព្រះបន្ទូលទៅលោកស៉ីម៉ូនថា៖​‌«សូម​មើលស្ត្រីនេះចុះ!​ខ្ញុំបានចូលមកក្នុងផ្ទះលោក ‌តែ​លោកពុំបានយកទឹកមកលាងជើងខ្ញុំទេ​រីឯនាង​នាងបានសំរក់ទឹកភ្នែកជោកជើងខ្ញុំ​‌​ព្រមទាំង​យកសក់នាងមកជូតទៀតផង។​៤៥  លោកមិន​បានថើបខ្ញុំទេ​រីឯនាងវិញ​តាំងពីខ្ញុំចូលមក​នាង​ចេះតែថើបជើងខ្ញុំ​ឥតឈប់ឈរសោះឡើយ។​៤៦  លោក​មិន​បាន​យក​ប្រេង​មក​លាប​ក្បាល​ខ្ញុំ​ទេ​រីឯនាងវិញ​នាងបានចាក់ប្រេងក្រអូបលាបជើង​ខ្ញុំ។​៤៧  ហេតុនេះហើយខ្ញុំសុំប្រាប់អោយលោក​ដឹងថា​នាងសំដែងសេចក្តីស្រឡាញ់ជាខ្លាំងយ៉ាង​នេះ​ព្រោះព្រះជាម្ចាស់បានប្រោសអោយនាងរួច​ពីបាបជាច្រើន។​រីឯអ្នកដែលព្រះជាម្ចាស់លើក​លែងទោសអោយតិច​ក៏សំដែងសេចក្តីស្រឡាញ់​តិចដែរ»។​៤៨  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅស្ត្រី​នោះថា៖​‌«ខ្ញុំអត់ទោសអោយនាងបានរួចពីបាប​ហើយ»។​៤៩  អស់អ្នកដែលអង្គុយរួមតុជាមួយ​‌រិះ​គិតក្នុងចិត្តរៀងៗខ្លួនថា៖​«តើលោកនេះមាន​ឋានៈអ្វី​បានជាហ៊ានអត់ទោសអោយមនុស្សរួចពី​បាបដូច្នេះ?»។​៥០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​នាងទៀតថា៖​«ជំនឿរបស់នាងបានសង្គ្រោះនាង​ហើយ​‌‌  សូមអញ្ជើញទៅវិញ​ដោយសុខសាន្តចុះ»។ ស្ត្រីៗដែលបំរើព្រះយេស៊ូ​ ==ជំពូកទី៨== ១  បន្ទាប់មកទៀត    ​ព្រះយេស៊ូយាងទៅ​ ៨ តាមក្រុង​តាមភូមិនានា​ទាំងប្រកាស​និង  ផ្សព្វផ្សាយដំណឹងល្អ*​អំពីព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះ​ជាម្ចាស់។​គ្រីស្តទូត*ទាំងដប់ពីររូបទៅជាមួយ​ព្រះអង្គ​២  ហើយមានស្ត្រីខ្លះទៀតដែលព្រះអង្គ​បានប្រោសអោយជាពីជំងឺ​និង​បណ្តេញខ្មោចចេញ‌​ក៏តាមទៅជាមួយដែរ​គឺមាននាងម៉ារីជាអ្នកស្រុក​ម៉ាដាឡា​ដែលព្រះអង្គបានដេញខ្មោចប្រាំពីរចេញ​ពីនាង​‌​៣  នាងយ៉ូហាណា​ភរិយារបស់ឃូសា​ជា​មហាតលិករបស់ព្រះបាទហេរ៉ូដ​នាងស៊ូសាណា‌​ព្រមទាំងស្ត្រីឯទៀតៗជាច្រើន​ដែលបានចំណាយ​ធនធានរបស់ខ្លួន​‌​ ដើម្បីទំនុកបំរុងព្រះយេស៊ូ​‌និង​‌សាវ័ក*របស់ព្រះអង្គ។​ ប្រស្នាអំពីគ្រាប់ពូជ (ម៉ាថាយ  ១៣.  ១-៩​    ម៉ាកុស  ៤.  ១-៩) ៤  មានបណ្តាជនច្រើនកុះករ​ចេញពីទីក្រុងនានា​មករកព្រះយេស៊ូ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលជាប្រស្នា​ដូចតទៅ​៖​‌​ ៥‌​«មានបុរសម្នាក់​ចេញទៅព្រោះគ្រាប់ពូជ។​ពេលគាត់ព្រោះ​មានគ្រាប់ពូជខ្លះធ្លាក់ទៅលើផ្លូវ​‌‌‌ត្រូវគេដើរជាន់​ហើយសត្វមកចឹកស៉ីអស់ទៅ។​៦  មានគ្រាប់ពូជខ្លះទៀត​ធ្លាក់ទៅលើដីមានថ្ម​កាលពន្លកដុះឡើង​ក៏ក្រៀមស្វិតទៅវិញ​ព្រោះ​ខ្វះទឹក។​៧  មានគ្រាប់ពូជខ្លះទៀតធ្លាក់ទៅលើដី​មានបន្លា។​បន្លាដុះឡើងជាមួយគ្រាប់ពូជ​ហើយ​រួបរឹតពូជនោះមិនអោយដុះឡើងបាន។​៨  មាន​គ្រាប់ពូជខ្លះទៀត​ធ្លាក់ទៅលើដីមានជីជាតិល្អ​គ្រាប់ពូជដុះឡើង​អោយផលមួយជាមួយរយ»។​ព្រះយេស៊ូបន្លឺព្រះសូរសៀងថែមទៀតថា៖​«អស់​អ្នកដែលឮពាក្យនេះ​សូមយកទៅពិចារណា​ចុះ!»។ ព្រះយេស៊ូពន្យល់ពាក្យប្រស្នាស្តីអំពីគ្រាប់ពូជ (ម៉ាថាយ  ១៣.  ១០-២៣​    ម៉ាកុស  ៤.  ១០-២០) ៩  សាវ័ក*របស់ព្រះយេស៊ូ​ទូលសួរព្រះអង្គ​ថា៖​«តើពាក្យប្រស្នានោះ​មានន័យដូចម្តេច?»។​១០  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«ព្រះជាម្ចាស់​បាន​ប្រោស​ប្រទាន​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​យល់​គំរោង​ការ​ដ៏​លាក់​កំបាំង​នៃ​ព្រះរាជ្យ*​របស់​ព្រះអង្គ។​‌‌‌​ចំពោះអ្នកដទៃ‌​ព្រះអង្គប្រើជាពាក្យប្រស្នាវិញ។​ដូច្នេះ​‌ទោះបីគេមើល​‌ក៏ពុំឃើញ​‌​‌ទោះបីគេស្តាប់​‌ក៏ពុំយល់ដែរ​ហ។​១១  ‌រីឯប្រស្នានោះ​មានន័យដូច​តទៅ:​គ្រាប់ពូជជាព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់។​១២  មនុស្សខ្លះ​ប្រៀបបីដូចជាផ្លូវ​ដែលគ្រាប់ពូជ​ធ្លាក់​‌គេបានស្តាប់ព្រះបន្ទូល​តែមារសាតាំង*មក​ឆក់យកពីចិត្តគេ​‌ដើម្បីកុំអោយគេជឿ​និង​កុំ​អោយគេរួចជីវិត។​១៣  មនុស្សខ្លះទៀតប្រៀបបី​ដូចជាដីមានថ្ម​កាលបានស្តាប់ព្រះបន្ទូលហើយ​គេទទួលយកដោយអំណរ។​ប៉ុន្តែ​គេជឿតែមួយ​ភ្លែត ពុំទុកអោយព្រះបន្ទូលចាក់ប្ញសឡើយ​គេ​បោះបង់ចោលជំនឿ​នៅពេលណាមានការល្បួង។​១៤  គ្រាប់ពូជដែលធ្លាក់ទៅលើដីមានបន្លា​ប្រៀបបី​ដូចជាអស់អ្នកដែលបានស្តាប់ព្រះបន្ទូល​‌តែចិត្ត​ខ្វល់ខ្វាយ​ចិត្តលោភលន់ចង់បានទ្រព្យសម្បត្តិ​និង​ចិត្តស្រើបស្រាល​មករួបរឹតផលផ្លែមិនអោយទុំបាន​ឡើយ។​១៥  រីឯគ្រាប់ពូជធ្លាក់ទៅលើដីមានជីជាតិ​ល្អ​ប្រៀបបីដូចជាអស់អ្នកដែលស្តាប់ព្រះបន្ទូល​ហើយចងចាំទុកយ៉ាងស្មោះអស់ពីចិត្ត​រហូតដល់​បាន​បង្កើតផលផ្លែជាច្រើន  ​ដោយចិត្តស៊ូទ្រាំ»។​ ប្រស្នាអំពីចង្កៀង (ម៉ាកុស  ៤.  ២១-២៥) ១៦  «ពុំដែលមាននរណាអុជចង្កៀង​‌​‌​ហើយយក​ធុងមកគ្របពីលើ​ឬ​យកទៅដាក់ក្រោមគ្រែ​ឡើយ។​គេតែងយកចង្កៀងទៅដាក់លើជើង​ចង្កៀង​ដើម្បីបំភ្លឺអស់អ្នកដែលចូលក្នុងផ្ទះ។​១៧  គ្រប់ការលាក់កំបាំង​នឹងត្រូវបើកអោយគេដឹង​‌ហើយគ្រប់អាថ៌កំបាំង​ក៏នឹងលេចមកអោយមនុស្ស​គ្រប់គ្នាស្គាល់ច្បាស់ដែរ។​១៨  ដូច្នេះ​ចូរប្រុង​ប្រយ័ត្នអំពីរបៀបដែលអ្នករាល់គ្នាស្តាប់‌​ព្រោះ​អ្នកណាមានហើយ​ព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រទានអោយ​ថែមទៀត​តែអ្នកណាដែលគ្មាន​ព្រះអង្គនឹងហូត​យក​នូវ​អ្វីៗ​ដែល​ខ្លួន​ស្មាន​ថា​មាន​នោះ​ផង»។ មាតា  និង  បងប្អូនរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ១២.  ៤៦-៥០    ​ម៉ាកុស  ៣.  ៣១-៣៥​) ១៩  មាតា​និង​‌បងប្អូនរបស់ព្រះយេស៊ូនាំគ្នាមក​រកព្រះអង្គ‌​ប៉ុន្តែ​មិនអាចចូលទៅជិតព្រះអង្គបាន​ឡើយ‌​ព្រោះមានមនុស្សច្រើនពេក។​‌២០  មានគេ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«ម្តាយលោក‌​និង​‌បងប្អូនលោក​នៅខាងក្រៅ​ចង់ជួបលោក»។​២១  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​‌«អស់អ្នកដែលស្តាប់ព្រះ​បន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់​ហើយប្រតិបត្តិតាម​គឺ​អ្នកនោះហើយ​ជាម្តាយ​  និង  ជាបងប្អូន​របស់ខ្ញុំ»។​ ព្រះយេស៊ូធ្វើអោយរលកស្ងប់ (ម៉ាថាយ  ៨.  ២៣-២៧​    ម៉ាកុស  ៤.  ៣៥-៤១) ២២​ថ្ងៃមួយ​ព្រះយេស៊ូយាងចុះទូកជាមួយសាវ័ក​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​«យើងនាំគ្នាឆ្លងទៅ​ត្រើយម្ខាង»។​ពួកសាវ័កក៏ចេញទូកទៅជាមួយ​ព្រះអង្គ។​២៣  ពេលឆ្លងទៅនោះ​ព្រះយេស៊ូផ្ទំលក់​‌ស្រាប់តែមានខ្យល់ព្យុះបក់បោកយ៉ាងខ្លាំង​មកលើ​បឹង​បណ្តាលអោយទឹកជះចូលពេញទូក​ហើយ​ទាំងអស់គ្នាស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន។​២៤  ពួកសាវ័ក​ចូលទៅជិតព្រះយេស៊ូ​ដាស់ព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ!​ព្រះគ្រូ!​‌យើងស្លាប់ឥឡូវហើយ»។​ព្រះយេស៊ូ​តើនឡើង​មានព្រះបន្ទូលគំរាមខ្យល់ព្យុះ​និង​រលក​យ៉ាងម៊ឺងម៉ាត់។​ខ្យល់ព្យុះ​និង​រលកក៏ស្ងប់​‌​ហើយ​ផ្ទៃទឹកក៏រាបស្មើដូចធម្មតាវិញ។​២៥  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅពួកសាវ័កថា៖​«ជំនឿរបស់​អ្នករាល់គ្នានៅឯណា?»។​ពួកសាវ័កភ័យស្ញប់​ស្ញែង​ព្រមទាំងស្ងើចសរសើរផង​គេនិយាយគ្នា​ទៅវិញទៅមកថា៖​«តើលោកនេះមានឋានៈអ្វី‌​បានជាបញ្ជាទៅខ្យល់​និង​ទឹក​ហើយខ្យល់‌​និង​‌ទឹក​ស្តាប់តាមបង្គាប់លោក​ដូច្នេះ?»។ ព្រះយេស៊ូប្រោសបុរសខ្មោចចូលម្នាក់ (ម៉ាថាយ  ៨.  ២៨-៣៤​    ម៉ាកុស  ៥.  ១-២០) ២៦  ព្រះយេស៊ូ​‌និង​‌សាវ័ក*​បានមកដល់ក្រុង​កេរ៉ាសា​‌នៅត្រើយម្ខាង​ទល់មុខស្រុកកាលីឡេ។​២៧  កាលព្រះអង្គយាងឡើងគោក​‌មានបុរសម្នាក់​ចេញពីក្រុងមករកព្រះអង្គ។​គាត់មានខ្មោចចូល​ហើយមិនស្លៀកពាក់​‌មិនរស់នៅក្នុងផ្ទះតាំងពីយូរ​មកហើយ​‌គឺគាត់ស្នាក់នៅតែតាមទីបញ្ចុះសព។​២៨  ពេលគាត់ឃើញព្រះយេស៊ូ‌‌​គាត់ក្រាបទៀប​ព្រះបាទាព្រះអង្គ​ហើយស្រែកយ៉ាងខ្លាំងថា៖‌​«ឱ​ព្រះយេស៊ូជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតអើយ!​តើព្រះអង្គចង់ធ្វើអ្វីទូលបង្គំ?​សូម​មេត្តាកុំធ្វើទុក្ខទោសទូលបង្គំអី»។​២៩  ខ្មោចទូល​អង្វរដូច្នេះ‌​‌​ព្រោះព្រះយេស៊ូបានបញ្ជាវាអោយ​ចេញពីបុរសនោះ​‌​វាចូលគាត់ច្រើនលើកច្រើនសា​មកហើយ។​គេបានយកច្រវាក់ចងដៃចងជើង​គាត់​និង​ដាក់ខ្នោះទុកមួយកន្លែង​តែគាត់កាច់​ច្រវាក់បាន​ហើយខ្មោចនាំគាត់ទៅទីស្មសាន។​៣០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលសួរថា៖​‌«ឯងឈ្មោះ​អី?»។​‌ខ្មោចឆ្លើយថា៖​«ទូលបង្គំឈ្មោះកង​ទ័ព»។​វាឆ្លើយដូច្នេះ‌‌‌​ព្រោះមានខ្មោចជាច្រើន​ចូលក្នុងបុរសនោះ។​៣១  ខ្មោចទាំងនោះបានទទូច​អង្វរព្រះយេស៊ូ​សូមកុំអោយព្រះអង្គបញ្ជូនពួកវា​ទៅនរកអវិចីឡើយ។​៣២  នៅក្បែរនោះ​មានជ្រូក​មួយហ្វូងធំកំពុងរកស៉ី​តាមចង្កេះភ្នំ។​ពួកខ្មោច​បានអង្វរព្រះអង្គ​សូមអនុញ្ញាតអោយវាចូលក្នុង​ជ្រូកទាំងនោះ​ព្រះយេស៊ូក៏អនុញ្ញាតអោយ។​៣៣  ខ្មោចចេញពីបុរសនោះ‌‌ចូលទៅក្នុងជ្រូក​ហ្វូង​ជ្រូកបោលចុះតាមជំរាលភ្នំ​តំរង់ទៅបឹង​‌‌លង់ទឹក​ងាប់អស់ទៅ។​៣៤  ពេលអ្នកថែរក្សាហ្វូងជ្រូក​ឃើញហេតុការណ៍កើតឡើងដូច្នេះ​ក៏រត់យក​រឿងនេះទៅប្រាប់អ្នកនៅទីក្រុង​និង​អ្នកនៅស្រុក​ស្រែ។​៣៥  មនុស្សម្នានាំគ្នាចេញទៅមើលហេតុ​ការណ៍នោះ។​គេចូលមករកព្រះយេស៊ូ​ឃើញ​បុរសដែលខ្មោចចូលពីមុន​‌អង្គុយនៅទៀបព្រះ​បាទាព្រះអង្គ​‌គាត់ស្លៀកពាក់‌‌ដឹងស្មារតីដូចធម្មតា​គេក៏ស្ញែងខ្លាចព្រះអង្គ។​៣៦  អស់អ្នកដែលបាន​ឃើញផ្ទាល់នឹងភ្នែក​‌នាំគ្នារៀបរាប់អំពីរបៀប​ដែល​ព្រះយេស៊ូ​ប្រោស​បុរស​ខ្មោច​ចូល​នោះ​អោយ​បានជា។​‌‌​​៣៧  អ្នកស្រុកនៅតំបន់កេរ៉ាសា​ទាំងអស់​អង្វរ​ព្រះយេស៊ូ​អោយ​ចាក​ចេញ​ពី​ស្រុក​ភូមិ​របស់​គេ​ដ្បិតគេភ័យខ្លាចខ្លាំងណាស់។​ព្រះយេស៊ូក៏​យាងចុះទូកត្រឡប់ទៅវិញ។​៣៨  បុរសដែលខ្មោច​ចូលពីមុននោះ​បានអង្វរសុំនៅជាមួយព្រះអង្គដែរ​ប៉ុន្តែ​‌ព្រះយេស៊ូមិនយល់ព្រមទេ។​ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​៣៩‌«ចូរអ្នកត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញចុះ‌​ហើយ​រៀប​រាប់​ហេតុ​ការណ៍​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​ព្រះ​ជាម្ចាស់បានប្រោសដល់អ្នក»។​បុរសនោះចេញ​ទៅ​ប្រកាសប្រាប់អោយអ្នកក្រុងដឹងអំពីការទាំង​អស់ដែលព្រះយេស៊ូបាន​ប្រោសដល់គាត់។ ព្រះយេស៊ូប្រោសស្ត្រីមានជំងឺធ្លាក់ឈាមអោយបានជានិង  ប្រោសកូនស្រីលោកយ៉ៃរ៉ូសអោយរស់ឡើងវិញ (ម៉ាថាយ  ៩.  ១៨-២៦​    ម៉ាកុស  ៥.  ២១-៤៣) ៤០  ពេល​ព្រះយេស៊ូ​យាង​ត្រឡប់​មក​ពី​ត្រើយ​ម្ខាង​វិញ​‌​បណ្តាជននាំគ្នាមកទទួលព្រះអង្គ​ព្រោះ​គេចាំមើលផ្លូវព្រះអង្គគ្រប់ៗគ្នា។​៤១‌  មានអ្នក​ទទួលខុសត្រូវលើសាលាប្រជុំ*ម្នាក់​ឈ្មោះយ៉ៃរ៉ូស​ចូលមកជិតព្រះយេស៊ូ​ក្រាបទៀបព្រះបាទាព្រះ​អង្គ​‌​អង្វរសូមព្រះអង្គយាងទៅផ្ទះគាត់​‌៤២  ដ្បិត​គាត់មានកូនស្រីតែមួយ​អាយុប្រហែលដប់ពីរឆ្នាំ​កំពុងឈឺ​ជិតស្លាប់។​កាលព្រះយេស៊ូយាងទៅ​នៅតាមផ្លូវ​មានមហាជនប្រជ្រៀតគ្នាជុំវិញព្រះ​អង្គ។​៤៣  ពេលនោះ​‌មានស្ត្រីម្នាក់កើតជំងឺធ្លាក់​ឈាមដប់ពីរឆ្នាំមកហើយ​នាងបានចំណាយទ្រព្យ​សម្បត្តិដែលនាងមានទាំងប៉ុន្មាន​‌ដើម្បីអោយគ្រូ​ពេទ្យព្យាបាល​‌​តែគ្មានគ្រូពេទ្យណាអាចមើលនាង​ជាបានឡើយ។​៤៤  នាងមកពីក្រោយព្រះយេស៊ូ​ហើយពាល់ជាយព្រះពស្ត្រព្រះអង្គ‌‌​ស្រាប់តែឈាម​ឈប់ធ្លាក់មួយរំពេច។​៤៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលសួរថា៖​‌«នរណាពាល់ខ្ញុំ?»។​គេប្រកែក​គ្រប់គ្នាថា‌​គេមិនបានពាល់ព្រះអង្គទេ។​លោក​ពេត្រុស/សិលាទូលថា៖​«ព្រះគ្រូអើយ​បណ្តាជន​ប្រជ្រៀតគ្នានៅជុំវិញព្រះគ្រូ​‌​ហើយគេប៉ះព្រះគ្រូ​ទាំងអស់គ្នា»។​៤៦  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«មានម្នាក់ពិតជាបានពាល់ខ្ញុំ‌​ព្រោះខ្ញុំដឹងថា​មានប្ញទ្ធានុភាពមួយចេញពីខ្លួនខ្ញុំទៅ»។​៤៧  ស្ត្រី​នោះមកក្រាបទៀបព្រះបាទាព្រះយេស៊ូ​ទាំងញ័រ​រន្ធត់​ព្រោះដឹងថាខ្លួនលាក់រឿងនេះមិនជិត។​នាង​ទូលព្រះអង្គនៅចំពោះមុខប្រជាជនទាំងមូល​អំពី​ហេតុដែលនាំអោយនាងពាល់ព្រះអង្គ​ហើយនាង​បានជាពីជំងឺភ្លាម។​៤៨  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅនាងថា៖​«កូនស្រីអើយ!​ជំនឿរបស់នាងបាន​សង្គ្រោះនាងហើយ​ សូមអញ្ជើញទៅដោយសុខ​សាន្តចុះ»។​ ៤៩  កាល​ព្រះ​យេស៊ូ​កំពុង​តែ​មាន​ព្រះបន្ទូល​នៅ​ឡើយ​មានបុរសម្នាក់មកពីផ្ទះលោកយ៉ៃរ៉ូស​ជំរាប​គាត់ថា៖​«កូនស្រីលោកផុតដង្ហើមទៅហើយ​‌​សូម​កុំរំខានលោកគ្រូធ្វើអ្វីទៀត!»។​៥០  ព្រះយេស៊ូឮ​ពាក្យបុរសនោះ​‌ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅលោក​យ៉ៃរ៉ូសថា៖​‌«កុំខ្លាចអី​អោយតែលោកជឿ​កូន​លោកនឹងបានរួចជីវិតពុំខាន»។​៥១  លុះព្រះអង្គ​យាងទៅដល់ផ្ទះហើយ​ព្រះអង្គមិនអនុញ្ញាតអោយ​អ្នកណាចូលជាមួយឡើយ​លើកលែងតែលោក​ពេត្រុស/សិលា​លោកយ៉ូហាន​លោកយ៉ាកុប  និង​ឪពុកម្តាយក្មេងស្រីនោះប៉ុណ្ណោះ។​៥២  អ្នកដែល​នៅទីនោះយំសោកអាណិតក្មេងនោះគ្រប់ៗគ្នា​តែ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«កុំយំអី​នាងមិន​ស្លាប់ទេ​‌នាងគ្រាន់តែដេកលក់ទេតើ!»។​៥៣  គេ​ចំអកដាក់ព្រះអង្គ​ដ្បិតគេដឹងច្បាស់ថានាងបាន​ស្លាប់ពិតមែន។​៥៤  ព្រះយេស៊ូចាប់ដៃក្មេងស្រី​នោះ  ​ហើយបន្លឺព្រះសូរសៀងយ៉ាងខ្លាំងថា៖​‌«នាង​អើយ!​‌‌ក្រោកឡើង»។​៥៥‌  រំពេចនោះ​‌​ព្រលឹង​នាងក៏ត្រឡប់មកវិញ​ហើយនាងក្រោកឡើង​ភ្លាម។​ព្រះយេស៊ូសុំអោយគេយកចំណីអាហារ​មកអោយនាងបរិភោគ។​៥៦  ឪពុកម្តាយរបស់​នាងងឿងឆ្ងល់ក្រៃលែង​តែព្រះយេស៊ូហាមគេមិន​អោយប្រាប់នរណា​ដឹងរឿងនេះឡើយ។ ព្រះយេស៊ូចាត់សាវ័កដប់ពីររូបទៅប្រកាសដំណឹងល្អ (ម៉ាថាយ  ១០.  ៥-១៥​    ម៉ាកុស  ៦.  ៧-១៣)​ ==ជំពូកទី៩== ១‌  ព្រះយេស៊ូត្រាស់ហៅសាវ័ក*ទាំងដប់ ៩ ពីររូបមកជួបជុំគ្នា​ហើយទ្រង់ប្រទាន​ប្ញទ្ធានុភាព​ប្រទានអំណាចអោយគេបណ្តេញ​អារក្សទាំងអស់​និង​មើលជំងឺផ្សេងៗអោយបាន​ជា។​២  ព្រះអង្គចាត់គេអោយចេញទៅប្រកាស​អំពីព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់​ព្រមទាំងមើល​អ្នកជំងឺអោយបានជាផង។​៣  ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«ពេលអ្នករាល់គ្នាចេញដំណើរទៅ​កុំ​យកអ្វីទៅជាមួយឡើយ  ​ទោះបីដំបងក្តី​  ថង់យាម​ក្តី​ចំណីអាហារ​ឬ​ប្រាក់កាសក្តី​ហើយក៏មិនត្រូវ​យកអាវពីរបន្លាស់ទៅដែរ។​៤  បើអ្នករាល់គ្នា​ចូលផ្ទះណា​ចូរស្នាក់នៅផ្ទះនោះ​រហូតដល់ពេល​អ្នករាល់គ្នាចេញពីស្រុកនោះទៅ។​៥  បើភូមិណា​គេមិនព្រមទទួលអ្នករាល់គ្នា‌‌​ចូរចេញពីភូមិនោះ​ទៅ​ទាំងរលាស់ធូលីដីចេញពីជើងអ្នករាល់គ្នាផង​ទុកជាសញ្ញាព្រមានគេឡ»។​៦  ពួកសាវ័ក*នាំគ្នា​ចេញទៅ​ធ្វើដំណើរពីភូមិមួយទៅភូមិមួយ​‌‌ទាំង​ផ្សព្វផ្សាយដំណឹងល្អ*​និង​មើលអ្នកជំងឺគ្រប់កន្លែង​អោយបានជាផង។​ ព្រះបាទហេរ៉ូដនឹកឆ្ងល់អំពីព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ១៤.  ១-១២    ​ម៉ាកុស    ៦.  ១៤-២៩​) ៧  កាលព្រះបាទហេរ៉ូដ​ជាស្តេចអនុរាជ*​ជ្រាប​ហេតុការណ៍ទាំងនោះហើយ​ទ្រង់មិនដឹងជាត្រូវ​គិតយ៉ាងណា‌​ដ្បិតមានអ្នកខ្លះនិយាយថា​"លោក​យ៉ូហានបាទីស្តបានរស់ឡើងវិញហើយ"។​៨  អ្នក​ខ្លះទៀតនិយាយថា​"ព្យាការី*អេលីបានបង្ហាញ​ខ្លួនអោយគេឃើញ"​ហើយអ្នកខ្លះទៀតនិយាយ​ថា  ​"មានព្យាការីមួយរូបពីសម័យបុរាណ‌​បានរស់​ឡើងវិញ"។​៩  រីឯព្រះបាទហេរ៉ូដមានរាជឱង្ការ​ថា៖​«យើងបានអោយគេកាត់កយ៉ូហាន​ស្លាប់បាត់​ទៅហើយអ​ចុះបុរសដែលគេនិយាយថាបានធ្វើ​ការអស្ចារ្យទាំងនោះ​ជានរណា?»។​‌ព្រះបាទ​ហេរ៉ូដមានបំណងចង់ជួបព្រះ​យេស៊ូ។​ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ងអោយមនុស្សប្រាំពាន់នាក់ (មថ.  ១៤.  ១៣-២១​    មក.  ៦.  ៣០-៤៤​    យហ.    ៦.  ១-១៤) ១០‌  គ្រីស្តទូត*នាំគ្នាវិលត្រឡប់មកវិញ​‌រៀប​រាប់ទូលព្រះយេស៊ូ​នូវគ្រប់កិច្ចការទាំងអស់ដែល​គេបានធ្វើ។​ព្រះអង្គនាំគេចេញដាច់ឡែកពីមហា​ជន​តំរង់ទៅភូមិមួយឈ្មោះបេតសៃដា​១១  តែ​មហាជនដឹង​ក៏នាំគ្នាទៅតាមព្រះអង្គ។​ព្រះយេស៊ូ​ទទួលពួកគេ​ហើយមានព្រះបន្ទូលអំពីព្រះរាជ្យ*​របស់ព្រះជាម្ចាស់អោយគេស្តាប់‌‌​ព្រមទាំងប្រោស​អ្នកជំងឺអោយបានជាផង។​ ១២  ដល់ថ្ងៃជិតលិច​‌សាវ័កទាំងដប់ពីររូបចូល​ទៅទូលព្រះអង្គថា៖​«សូមព្រះអង្គប្រាប់អោយ​បណ្តាជនចេញទៅរកម្ហូបអាហារ​រកកន្លែងស្នាក់​តាមផ្ទះ​‌តាមភូមិជិតៗនេះទៅ​ព្រោះទីនេះស្ងាត់​ណាស់»។​១៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបវិញ​ថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នាយកម្ហូបអាហារអោយគេ​បរិភោគទៅ»។​ពួកសាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំមាននំបុ័ងតែប្រាំដុំ​និង​ត្រីងៀតពីរកន្ទុយ​ប៉ុណ្ណោះ​ធ្វើម្តេចនឹងគ្រាន់​មានតែទៅទិញអាហារ​សំរាប់ប្រជាជនទាំងនេះ!»។​‌១៤  នៅទីនោះ​មាន​មនុស្សប្រុសប្រមាណប្រាំពាន់នាក់។​ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅកាន់សាវ័កថា៖​«ចូរអ្នករាល់គ្នា​ប្រាប់គេអោយអង្គុយចុះជាក្រុមៗ​ក្នុងមួួយក្រុម​ហាសិបនាក់»។​១៥  ពួកសាវ័កក៏ធ្វើតាម​គឺប្រាប់​គេអោយអង្គុយចុះទាំងអស់គ្នា។​១៦  ព្រះយេស៊ូ​យកនំបុ័ងទាំងប្រាំដុំ​និង​ត្រីពីរកន្ទុយនោះ​មកកាន់​ទ្រង់ងើបព្រះភ័ក្ត្រឡើងលើ​‌​សរសើរតម្កើងព្រះជា​ម្ចាស់​ហើយកាច់ប្រទានអោយសាវ័ក​ដើម្បីអោយ​គេចែកបណ្តាជនបរិភោគ។​១៧  គេបានបរិភោគ​ឆ្អែតគ្រប់ៗគ្នា‌​រួចប្រមូលនំបុ័ងដែលនៅសល់‌‌បាន​ពេញដប់ពីរល្អី។​ លោកពេត្រុស/សិលាប្រកាសថា​ព្រះយេស៊ូជាព្រះគ្រីស្ត (ម៉ាថាយ  ១៦.  ១៣-១៩​    ម៉ាកុស  ៨.  ២៨-២៩) ១៨  ថ្ងៃមួយ​ពេលព្រះយេស៊ូនៅអធិស្ឋាន*ដាច់​ឡែកពីបណ្តាជន​‌ពួកសាវ័ក*ក៏នៅជាមួយព្រះអង្គ​ដែរ។​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលសួរគេថា៖​«តើ​មហាជនទាំងឡាយថាខ្ញុំជានរណា?»។​១៩  ពួក​សាវ័កទូលឆ្លើយថា៖​«អ្នកខ្លះថាលោកគ្រូជា​លោកយ៉ូហានបាទីស្ត​អ្នកខ្លះថា​លោកជាព្យាការី​អេលី​ហើយអ្នកខ្លះទៀតថាលោកជាព្យាការីមួយ​រូបពីសម័យបុរាណដែលរស់ឡើងវិញ»។​២០  ព្រះ​យេស៊ូសួរទៀតថា៖​«ចុះអ្នករាល់គ្នាវិញ​តើអ្នក​រាល់គ្នាថាខ្ញុំជានរណាដែរ?»។​លោកពេត្រុស/សិលា​ទូល​ព្រះអង្គ​ថា៖​‌«លោក​ជា​ព្រះ​គ្រីស្ត*​ដែល​ព្រះជាម្ចាស់ចាត់អោយមក»។​២១  ព្រះយេស៊ូក៏​ហាមប្រាមគេ​មិនអោយនិយាយប្រាប់អ្នកណាជា​ដាច់ខាត។ ២២  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«បុត្រ​មនុស្ស*ត្រូវរងទុក្ខវេទនាយ៉ាងខ្លាំង។​ពួកព្រឹទ្ធា​ចារ្យ*‌​ពួកនាយកបូជាចារ្យ*​ពួកបណ្ឌិតខាង​វិន័យ*​នឹងបោះបង់លោកចោល​ថែមទាំងសម្លាប់​លោកទៀតផង។​ប៉ុន្តែ​‌បីថ្ងៃក្រោយមក‌‌​លោក​នឹងរស់ឡើងវិញ»។​ ២៣  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេ​ទាំងអស់គ្នាថា៖​«បើអ្នកណាចង់មកតាមក្រោយ​ខ្ញុំ ត្រូវលះបង់ខ្លួនឯងចោល​ត្រូវលីឈើឆ្កាងរបស់​ខ្លួន​រៀងរាល់ថ្ងៃ​ហើយមកតាមខ្ញុំចុះ​២៤  ដ្បិត​អ្នកណាចង់បានរួចជីវិត​អ្នកនោះនឹងបាត់បង់ជីវិត​ពុំខាន​ប៉ុន្តែ​អ្នកណាបាត់បង់ជីវិត​ព្រោះតែខ្ញុំ‌​អ្នក​នោះនឹងបានរួចជីវិតវិញ។​២៥  បើមនុស្សម្នាក់បាន​ពិភពលោកទាំងមូលមកធ្វើជាសម្បត្តិរបស់ខ្លួន​តែ​ត្រូវស្លាប់បាត់បង់ជីវិត​នោះមានប្រយោជន៍អ្វី។​‌២៦  បើអ្នកណាខ្មាសអៀន‌​មិនហ៊ានទទួលស្គាល់ខ្ញុំ​មិនហ៊ានទទួលពាក្យរបស់ខ្ញុំទេ‌​លុះដល់បុត្រ​មនុស្ស*​យាង​មក​ប្រកប​ដោយ​សិរីរុងរឿង​របស់​ព្រះអង្គ​ព្រមទាំងសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះបិតា​‌និង​របស់ទេវទូត*ដ៏វិសុទ្ធ*​ទ្រង់ក៏នឹងខ្មាសអៀន​មិន​ហ៊ានទទួលស្គាល់អ្នកនោះវិញដែរ។​២៧  ប្រាកដ​មែន​ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​មនុស្សខ្លះដែលនៅទីនេះនឹងមិនស្លាប់ទេ​មុនបាន​ឃើញព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់»។​ សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ១៧.  ១-៨​    ម៉ាកុស  ៩.  ២-៨) ២៨  ប្រមាណ​ជា​ប្រាំបី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ពី​ព្រះ​យេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទាំងនោះមក​ព្រះអង្គនាំលោក​ពេត្រុស/សិលា​លោកយ៉ូហាន​និង​លោកយ៉ាកុប​ឡើងទៅលើភ្នំ​ដើម្បីអធិស្ឋាន*។​២៩  ពេលកំពុង​អធិស្ឋាន​ស្រាប់​តែ​ព្រះ​ភ័ក្ត្រ​របស់​ព្រះ​អង្គ​ប្រែ​ជា​មានរស្មី​ហើយព្រះពស្ត្ររបស់ព្រះអង្គត្រឡប់ជា​មានពណ៌​ស​ត្រចះត្រចង់។​៣០  ពេលនោះ​មាន​បុរសពីរនាក់​គឺលោកម៉ូសេ​និង​ព្យាការីអេលី​សន្ទនាជាមួយព្រះយេស៊ូ។​៣១  លោកទាំងពីរលេច​មក​ប្រកបដោយសិរីរុងរឿង​ហើយមានប្រសាសន៍​អំពីដំណើរដែលព្រះអង្គត្រូវសោយទិវង្គតនៅក្រុង​យេរូសាឡឹម។​៣២  លោកពេត្រុស​/សិលា​និង​មិត្ត​ភក្តិរបស់លោកសំរាន្តលង់លក់។​លុះភ្ញាក់ឡើង​‌គេឃើញសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះយេស៊ូ​និង​ឃើញ​លោកទាំងពីរឈរជាមួយព្រះអង្គ។​៣៣  កាល​លោកម៉ូសេ​និង​ព្យាការីអេលី​កំពុងតែចាកចេញពី​ព្រះយេស៊ូទៅ​លោកពេត្រុស/សិលាទូលព្រះអង្គ​ថា៖​‌«ព្រះគ្រូ!​‌យើងខ្ញុំបាននៅទីនេះ​ប្រសើរ​ណាស់​‌យើងខ្ញុំនឹងសង់ជំរកបី​‌គឺមួយសំរាប់ព្រះគ្រូ​មួយ​សំរាប់លោកម៉ូសេ​និង​មួយទៀត​សំរាប់ព្យាការី​អេលី»។​លោកពេត្រុស/សិលាមានប្រសាសន៍​‌ទាំងពុំដឹងថាខ្លួននិយាយអ្វីឡើយ។​៣៤  កាលលោក​ពេត្រុស/សិលាកំពុងតែមានប្រសាសន៍​‌‌ស្រាប់តែ​មានពពក*មកគ្របបាំងគេទាំងអស់គ្នា‌​ធ្វើអោយ​សាវ័កភ័យខ្លាចក្រៃលែង​ដោយមានពពកមក​គ្របបាំងដូច្នេះ។​៣៥  មានព្រះសូរសៀងបន្លឺពីក្នុង​ពពកមកថា៖​«ព្រះអង្គនេះជាបុត្រដែលយើង​បានជ្រើសរើស​ចូរស្តាប់ព្រះអង្គចុះ!»។​៣៦  បន្ទាប់​ពីបានឮព្រះសូរសៀងនេះហើយ​គេឃើញតែ​ព្រះយេស៊ូមួយព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ។​នៅគ្រានោះ​‌សាវ័ក​ឥត​បាន​និយាយ​អំពី​ហេតុ​ការណ៍​ដែល​គេ​បានឃើញ​ប្រាប់អ្នកណា​សោះឡើយ។​ ព្រះយេស៊ូដេញខ្មោចចេញពីក្មេងម្នាក់ (ម៉ាថាយ  ១៧.  ១៤-១៨​    ម៉ាកុស  ៩.  ១៤-២៧) ៣៧  នៅថ្ងៃបន្ទាប់​ព្រះយេស៊ូយាងចុះពីលើភ្នំជា​មួយសាវ័កមកវិញ​ពេលនោះ​មានបណ្តាជនយ៉ាង​ច្រើនមករកព្រះអង្គ។​៣៨  មានបុរសម្នាក់​ស្រែក​ពីកណ្តាលចំណោមបណ្តាជនមកថា៖​«លោកគ្រូ​អើយ!​សូមមេត្តាប្រោសប្រណីដល់កូនប្រុសខ្ញុំ​ប្របាទផង​ព្រោះខ្ញុំប្របាទមានកូនតែមួយនេះ​គត់។​៣៩  ពេលខ្មោចចូលម្តងៗ​វាស្រែក​រើបំរះ​ប្រកាច់ប្រកិនបែកពពុះមាត់។​លុះធ្វើបាបវា​យ៉ាងធ្ងន់ហើយ​ខ្មោចក៏ចេញទៅ​ទុកអោយកូន​ខ្ញុំប្របាទនៅគ្រាំគ្រា។​៤០  ខ្ញុំប្របាទបានអង្វរ​សាវ័ករបស់លោកអោយដេញខ្មោចនោះដែរ​ប៉ុន្តែ‌​គេមិនអាចដេញវាចេញបានសោះ»។​៤១  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«នែ៎​ពួកមនុស្ស​អាក្រក់​មិនព្រមជឿអើយ!​‌តើត្រូវអោយខ្ញុំទ្រាំ​នៅជាមួយអ្នករាល់គ្នាដល់ពេលណាទៀត?​‌‌ចូរ​នាំកូនរបស់អ្នកមកណេះមើល៍»។​៤២  ពេលក្មេង​នោះដើរចូលមកជិតព្រះយេស៊ូ​ស្រាប់តែខ្មោច​ផ្តួលវា​‌ធ្វើអោយវាប្រកាច់ប្រកិនយ៉ាងខ្លាំង។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលគំរាមទៅខ្មោច​ព្រះអង្គ​ប្រោសក្មេងនោះអោយបានជា​ ហើយប្រគល់ទៅ​អោយឪពុកវាវិញ។​៤៣  មនុស្សគ្រប់គ្នាស្ងើចអំពី​មហិទ្ធិប្ញទ្ធិដ៏ខ្លាំងពូកែរបស់ព្រះជាម្ចាស់។​ ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលអំពីព្រះអង្គសោយទិវង្គត (ម៉ាថាយ  ១៧.  ២២-២៣​    ម៉ាកុស  ៩.  ៣០-៣២) នៅ​ពេល​មនុស្ស​គ្រប់ៗ​គ្នា​កំពុង​កោត​ស្ញប់ស្ញែង​នឹងការទាំងប៉ុន្មានដែលព្រះអង្គបានធ្វើ​ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅពួកសាវ័កថា៖​៤៤  «ចូរត្រង​ត្រាប់ស្តាប់ពាក្យទាំងនេះ​ហើយចងចាំទុកក្នុងចិត្ត‌​គឺបុត្រមនុស្ស*នឹងត្រូវគេបញ្ជូន​ទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃ​របស់មនុស្សលោកជាមិនខាន»។​៤៥  ពួកសាវ័ក​ពុំបានយល់ព្រះបន្ទូលនេះទេ​ព្រោះព្រះជាម្ចាស់​មិនទាន់សំដែងអត្ថន័យអោយគេយល់​ប៉ុន្តែ​ពួក​គេមិនហ៊ានទូលសួរព្រះអង្គអំពីរឿងនេះ​ឡើយ។​ អ្នកដែលធំជាងគេ (ម៉ាថាយ  ១៨.១-៥​    ម៉ាកុស  ៩.  ៣៣-៣៧) ៤៦  ខណៈនោះ​‌ពួកសាវ័ក*ជជែកគ្នាចង់ដឹងថា​ក្នុងចំណោមពួកគេ​‌នរណាធំជាងគេ។​៤៧  ព្រះ​យេស៊ូឈ្វេងយល់គំនិតរបស់គេ​ក៏យកក្មេងម្នាក់​មកអោយឈរក្បែរព្រះអង្គ​៤៨  រួចមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​‌«អ្នកណាទទួលក្មេងនេះក្នុងនាមខ្ញុំ​‌ក៏​ដូចជាបានទទួលខ្ញុំដែរ​ហើយអ្នកណាទទួលខ្ញុំ​ក៏ដូចជា​បាន​ទទួល​ព្រះអង្គ​ដែល​បាន​ចាត់​ខ្ញុំ​អោយ​មកនោះដែរ​ដ្បិតអ្នកណាមានឋានៈទាបជាងគេ​ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា‌‌‌​គឺអ្នកនោះហើយជាអ្នក​ធំជាងគេ»។​ អ្នកណាមិនជំទាស់នឹងយើង​អ្នកនោះជាពួកយើង! (ម៉ាកុស  ៩.​៣៨-៤០) ៤៩  លោកយ៉ូហានទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ!​យើងខ្ញុំបានឃើញបុរសម្នាក់ដេញខ្មោច​ក្នុងនាម​ព្រះគ្រូ។​យើងខ្ញុំបានឃាត់គាត់​‌ព្រោះគាត់មិន​មកតាមព្រះគ្រូដូចយើងខ្ញុំ»។​៥០  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគាត់វិញថា៖​‌«កុំឃាត់គេអី​ដ្បិត​អ្នកណាមិនជំទាស់នឹងអ្នករាល់គ្នា​អ្នកនោះនៅ​ខាងអ្នករាល់គ្នាហើយ»។​ ព្រះយេស៊ូយាងកាត់ភូមិសាសន៍សាម៉ារី ៥១  លុះ​ជិត​ដល់​ថ្ងៃ​កំណត់​ដែល​ព្រះ​យេស៊ូ​ត្រូវ​យាងចាកចេញពីលោកនេះទៅ​ព្រះអង្គសំរេច​ព្រះហប្ញទ័យយាងទៅក្រុងយេរូសាឡឹម​៥២  ព្រះ​អង្គបានចាត់អ្នកខ្លះអោយទៅមុន។​អ្នកទាំង​នោះចេញ​ដំណើរ​ទៅ​ដល់​ភូមិ​មួយ​របស់​អ្នក​ស្រុក​សាម៉ារី​ដើម្បីរៀបចំកន្លែងថ្វាយព្រះអង្គ។​៥៣  ប៉ុន្តែ​អ្នកស្រុក​ពុំ្រ​ពម​ទទួល​ព្រះ​អង្គ​អោយ​ស្នាក់​ឡើយ​ព្រោះព្រះអង្គយាងឆ្ពោះទៅក្រុងយេរូសា​ឡឹម។​៥៤  សាវ័កយ៉ាកុប​និង​យ៉ូហានឃើញដូច្នោះ​‌ក៏ទូលព្រះអង្គថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់!​តើព្រះ​អង្គ​សព្វព្រះហប្ញទ័យ​អោយ​យើងខ្ញុំ​ហៅ​រន្ទះ​ភ្លើង​មកកំទេចអ្នកទាំងនេះឬ?»។​៥៥  ព្រះយេស៊ូ​បែរទៅរកគេ​ហើយស្តីបន្ទោសគេយ៉ាងខ្លាំង។​៥៦  បន្ទាប់មក​ព្រះអង្គយាងឆ្ពោះទៅកាន់ភូមិមួយ​ផ្សេង​ទៀតជាមួយសាវ័ក*។​ លក្ខណសម្បត្តិរបស់អ្នកដែលចង់តាមព្រះយេស៊ូ (ម៉ាថាយ  ៨.​១៩-២២) ៥៧  កាល​ព្រះ​យេស៊ូ​កំពុង​យាង​តាម​ផ្លូវ​ជាមួយ​សាវ័ក​មានបុរសម្នាក់ទូលព្រះអង្គថា៖​«ខ្ញុំប្របាទ​សុខចិត្តទៅតាមលោក‌​ទោះបីលោកអញ្ជើញទៅ​ទីណាក៏ដោយ»។​៥៨  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបទៅគាត់វិញថា៖​«សត្វកញ្ជ្រោងមានរូងរបស់​វា​‌បក្សាបក្សីក៏មានសំបុករបស់វាដែរ​ប៉ុន្តែ​បុត្រ​មនុស្ស*គ្មានទីជំរកសំរាកសោះឡើយ»។​៥៩  ព្រះ​អង្គមានព្រះបន្ទូលទៅម្នាក់ទៀតថា៖​«សុំអញ្ជើញ​មកតាមខ្ញុំ»។​ប៉ុន្តែ​អ្នកនោះទូលព្រះអង្គថា៖​«សូម​លោក​មេត្តា​អនុញ្ញាត​អោយ​ខ្ញុំប្របាទ​ទៅ​បញ្ចុះសពឪពុកសិន»។​៦០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅគាត់វិញថា៖​«ទុកអោយមនុស្ស​ស្លាប់បញ្ចុះសពគ្នាគេចុះ។​រីឯអ្នកវិញ​ចូរទៅ​ផ្សាយដំណឹង​អំពីព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់»។​៦១  មានម្នាក់ទៀតទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់!​ខ្ញុំប្របាទសុខចិត្តទៅតាមលោកដែរ​ប៉ុន្តែ​សូម​អនុញ្ញាត​អោយ​ខ្ញុំ​ប្របាទ​ទៅជំរាបលាក្រុម​គ្រួសារ​សិន»។​៦២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់វិញ​ថា៖​«អ្នកណាកាន់នង្គ័ល​ហើយបែរជាងាកមើល​ក្រោយ​‌អ្នកនោះ​គ្មានសារប្រយោជន៍អ្វីដល់ព្រះ​រាជ្យ*​របស់ព្រះជាម្ចាស់​ឡើយ»។​ ព្រះយេស៊ូចាត់សាវ័ក  ៧២  រូប  ទៅផ្សាយដំណឹងល្អ ==ជំពូកទី១០== ១  ក្រោយមក​ ​ព្រះអម្ចាស់​ជ្រើស​ ១០ យក​សាវ័ក*​ចិត​សិប​ពីរ​រូប​ទៀត​ហើយចាត់គេពីរៗនាក់​អោយទៅតាមភូមិ‌​តាម​ស្រុកនានា‌​ដែលព្រះអង្គបំរុងនឹងយាងទៅ។​២  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​‌«ស្រូវដែល​ត្រូវច្រូតមានច្រើនណាស់​‌​តែអ្នកច្រូតមានតិច​ពេក។​ហេតុនេះ​ចូរអង្វរម្ចាស់ស្រែអោយចាត់​អ្នកច្រូតមកក្នុងស្រែរបស់លោក។​៣  ចូរនាំគ្នាទៅ​ចុះ!​ខ្ញុំចាត់អ្នករាល់គ្នាទៅ​ដូចអោយកូនចៀម​ទៅកណ្តាលហ្វូងចចក។​៤  កុំយកថង់ប្រាក់​ថង់​យាម​ឬ​ស្បែកជើងទៅជាមួយឡើយ​ហើយក៏​កុំជំរាបសួរអ្នកណាតាមផ្លូវដែរ។​៥  ពេលអ្នករាល់​គ្នាចូលទៅក្នុងផ្ទះណាមួយ​‌​មុនដំបូងត្រូវពោលថា​"សូម​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​ប្រទាន​សេចក្តី​សុខ​សាន្ត​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងផ្ទះនេះ"ក។​‌​៦  បើនៅក្នុងផ្ទះនោះ​មាន​មនុស្សណាចូលចិត្តសេចក្តីសុខសាន្ត​នោះគេនឹង​បានសុខសាន្ត​ដូចពាក្យអ្នករាល់គ្នាជាមិនខាន។​បើគ្មានអ្នកណាចូលចិត្តសេចក្តីសុខសាន្តទេ​‌សេចក្តី​សុខ​សាន្តនឹងវិលត្រឡប់មកអ្នករាល់គ្នាវិញ។​៧  ចូរ​ស្នាក់នៅផ្ទះនោះ​ហើយបរិភោគម្ហូបអាហារដែល​គេជូនអ្នករាល់គ្នាចុះ​‌​ព្រោះអ្នកធ្វើការតែងតែ​ទទួលប្រាក់ឈ្នួល។​មិនត្រូវចេញពីផ្ទះមួយទៅ​នៅផ្ទះមួយទៀតឡើយ។​៨  បើអ្នករាល់គ្នាចូល​ទៅភូមិណា​ហើយមានគេទទួលអ្នករាល់គ្នា​ត្រូវ​បរិភោគម្ហូបអាហារដែលគេរៀបជូនចុះ។​៩  ត្រូវ​ប្រោសអ្នកជំងឺក្នុងភូមិនោះអោយបានជា​ហើយ​ប្រាប់អ្នកភូមិថា​:​‌"ព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់​នៅជិតអ្នករាល់គ្នាហើយ"។​១០  ប៉ុន្តែ​កាលបើ​អ្នករាល់គ្នាចូលទៅភូមិណាមួយ​ហើយគេមិនព្រម​ទទួលអ្នករាល់គ្នាទេ​ត្រូវចេញទៅប្រកាសតាម​ទីផ្សារថា  :​១១  "សូម្បីតែធូលីដីដែលជាប់ជើង​យើង​‌ក៏យើងរលាស់អោយអ្នករាល់គ្នាវិញដែរ​ប៉ុន្តែ​សូមជ្រាបថា​ព្រះរាជ្យរបស់ព្រះជាម្ចាស់មក​ជិតបង្កើយហើយ"។​១២  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​នៅថ្ងៃដែលព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោស​អ្នកក្រុង​សូដុមទទួលទោសស្រាលជាងអ្នកភូមិនោះ។​ ១៣  អ្នកក្រុងខូរ៉ាស៉ីនអើយ!​អ្នកត្រូវវេទនាជា​ពុំខាន។​អ្នកក្រុងបេតសៃដាអើយ!​អ្នកក៏ត្រូវ​វេទនាដែរ។​ប្រសិនបើអ្នកក្រុងទីរ៉ូស​និង​អ្នក​ក្រុងស៉ីដូនបានឃើញការអស្ចារ្យ​ដូចអ្នករាល់គ្នា​ឃើញនៅទីនេះ‌​ម៉្លេះសមអ្នកក្រុងទាំងនោះនឹង​ប្រែចិត្តគំនិត​ហើយស្លៀកបាវអង្គុយក្នុងផេះខ​ជា​មិនខាន។​១៤  ហេតុនេះហើយបានជានៅថ្ងៃដែល​ព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្សលោក​អ្នកក្រុង​ទីរ៉ូស​និង​អ្នកក្រុងស៉ីដូនទទួលទោសស្រាលជាង​អ្នករាល់គ្នា។​១៥  អ្នកក្រុងកាផានុមអើយ!​កុំនឹក​ស្មានថា​អ្នកនឹងបាន​ថ្កើងឡើង​ដល់​ស្ថានសួគ៌​ឡើយ​អ្នកនឹងធ្លាក់ទៅ​ស្ថាននរកវិញ»។​ ១៦  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​សាវ័ក​ទៀត​ថា៖​«អ្នកណាស្តាប់អ្នករាល់គ្នា​‌ក៏ដូចជាស្តាប់ខ្ញុំ​ដែរ។​អ្នកណាបដិសេធមិនទទួលអ្នករាល់គ្នា​ក៏​ដូចជាបដិសេធមិនទទួលខ្ញុំដែរ​ហើយអ្នកណាមិន​ទទួលខ្ញុំ​ក៏ដូចជាមិនទទួលព្រះអង្គដែលចាត់ខ្ញុំ​អោយមក​នោះដែរ»។​ ពួកសាវ័កវិលត្រឡប់មកវិញ ១៧  ពួក​សាវ័ក*​ទាំង​ចិត​សិប​ពីរ​រូប​ត្រឡប់​មក​វិញ​ទាំងត្រេកអរ​ហើយទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះ​អម្ចាស់អើយ​ដោយសារព្រះនាមព្រះអង្គ​សូម្បី​តែខ្មោច​ក៏​ចុះចូល​ក្រោម​អំណាច​យើងខ្ញុំ​ដែរ»។​១៨  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​‌«ខ្ញុំឃើញ​មារសាតាំង*ធ្លាក់ចុះពីលើមេឃមក​ដូចផ្លេក​បន្ទោរ។​១៩  ខ្ញុំបានអោយអ្នករាល់គ្នាមានអំណាច​ដើរជាន់ពស់​និង​ខ្យាដំរី​ព្រមទាំងបង្ក្រាបប្ញទ្ធិ​អំណាចគ្រប់យ៉ាងរបស់មារសត្រូវផង​‌​គ្មានអ្វី​អាចធ្វើទុក្ខអ្នករាល់គ្នាបានឡើយ​២០  ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជាយ៉ាងណាក៏ដោយ​កុំត្រេកអរនឹងឃើញខ្មោច​ចុះចូលអ្នករាល់គ្នា​‌គឺត្រូវត្រេកអរ​ដោយអ្នករាល់​គ្នាមានឈ្មោះកត់ទុក​នៅស្ថានបរមសុខវិញ»។ ព្រះយេស៊ូមានព្រះហប្ញទ័យរីករាយ (ម៉ាថាយ  ១១.  ២៥-២៧  ​និង  ​១៣.  ១៦-១៧​) ២១  ខណៈនោះ​‌ព្រះវិញ្ញាណបានធ្វើអោយព្រះ​យេស៊ូមានព្រះហប្ញទ័យរីករាយយ៉ាងខ្លាំង។​ព្រះ​អង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​‌«បពិត្រព្រះបិតាជាអម្ចាស់​នៃស្ថានបរមសុខ*​និង​ជាអម្ចាស់នៃផែនដី​ទូល​បង្គំសូមសរសើរតម្កើងព្រះអង្គ​ព្រោះទ្រង់បាន​សំដែងការទាំងនេះអោយមនុស្សតូចតាចយល់​តែ​ទ្រង់លាក់មិនអោយអ្នកប្រាជ្ញ​និង​អ្នកចេះដឹង​យល់ទេ។​មែនហើយ!​ព្រះអង្គសព្វព្រះហប្ញទ័យ​សំរេចដូច្នេះ។​២២  ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំបានប្រគល់​អ្វីៗទាំងអស់មកខ្ញុំ។​គ្មាននរណាស្គាល់ព្រះបុត្រា​ក្រៅពីព្រះបិតា​ហើយក៏គ្មាននរណាស្គាល់ព្រះបិតា​ក្រៅពីព្រះបុត្រា‌​និង​អ្នកដែលព្រះបុត្រាសព្វព្រះ​ហប្ញទ័យសំដែងអោយស្គាល់​‌‌នោះដែរ»។​ ២៣  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូបែរទៅរកសាវ័ក*​ហើយមានព្រះបន្ទូលដាច់ឡែកពីគេថា៖​«អ្នក​រាល់គ្នាមានសុភមង្គល*ហើយ​ព្រោះអ្នករាល់គ្នា​បានឃើញហេតុការណ៍ទាំងអស់នេះ!​២៤  ខ្ញុំសុំ​បញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​មានព្យាការី​និង​ស្តេច​ជាច្រើន​ចង់ឃើញហេតុការណ៍ដែលអ្នករាល់គ្នា​ឃើញនេះដែរ​តែមិនបានឃើញ​ហើយគេចង់ឮ​សេចក្តីដែលអ្នករាល់គ្នាបានឮនេះដែរ​តែមិនបាន​ឮសោះ»។ ពាក្យប្រស្នាអំពីអ្នកស្រុកសាម៉ារីម្នាក់មានចិត្តសប្បុរស ២៥  ពេលនោះ​មានបណ្ឌិតខាងវិន័យម្នាក់ក្រោក​ឈរទូលសួរព្រះយេស៊ូ​ក្នុងគោលបំណងចង់ចាប់​កំហុសព្រះអង្គថា៖​«លោកគ្រូ!‌​តើខ្ញុំត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ​ដើម្បីអោយបានទទួលជីវិតអស់កល្បជា​និច្ច?»។​២៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«តើក្នុង​គម្ពីរវិន័យមានចែងទុកមកដូចម្តេចខ្លះ?​ពេល​លោកអាន​តើលោកយល់យ៉ាងណា?»។​២៧  គាត់​ទូលឆ្លើយទៅព្រះយេស៊ូថា៖​«ត្រូវស្រឡាញ់ព្រះ​អម្ចាស់ជាព្រះរបស់អ្នកអោយអស់ពីចិត្តគំនិត​‌​អស់​ពីស្មារតី​អស់ពីកម្លាំង​‌និង​អស់ពីប្រាជ្ញា​ហើយ​ត្រូវស្រឡាញ់បងប្អូនឯទៀតៗ​អោយបានដូច​ស្រឡាញ់ខ្លួនឯងដែរ»គ។​២៨  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«លោកឆ្លើយត្រឹមត្រូវល្អ​ណាស់​សុំធ្វើដូច្នេះទៅ​នោះលោកនឹងមានជីវិត​អស់កល្បជាមិនខាន»។​២៩  ប៉ុន្តែបណ្ឌិតខាងវិន័យ​នោះចង់បង្ហាញថា​សំណួររបស់គាត់ជាសំណួរត្រឹម​ត្រូវ​គាត់ក៏សួរព្រះយេស៊ូទៀតថា៖​«តើនរណា​ជាបងប្អូនរបស់ខ្ញុំ?»។​ ៣០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលថា៖​«មានបុរសម្នាក់​ធ្វើដំណើរចុះពីក្រុង​យេរូសាឡឹម​‌ឆ្ពោះទៅក្រុងយេរីខូ។​គាត់ធ្លាក់​ទៅក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ពួកចោរ​‌វាប្លន់គាត់​ថែម​ទាំងវាយដំគាត់អោយរបួសជាទម្ងន់​‌រួចនាំគ្នារត់​បាត់អស់ទៅ​ទុកគាត់ចោលនៅស្តូកស្តឹង‌បាត់ស្មារតី​មិនដឹងខ្លួន​។​៣១  ពេលនោះ​មានបូជាចារ្យ*មួយ​រូបធ្វើដំណើរចុះតាមផ្លូវនោះ។​គាត់ឃើញបុរស​នោះ​ក៏ដើរវាងហួសទៅ។​៣២  មានម្នាក់ពីក្រុម​លេវី*​ដើរមកដល់កន្លែងនោះដែរ។​គាត់ឃើញ​បុរសនោះ​‌ក៏ដើរវាងហួសទៅ។​៣៣  គាប់ជួនជា​មានអ្នកស្រុកសាម៉ារីម្នាក់​ធ្វើដំណើរមកតាមផ្លូវ​នោះដែរ​គាត់ឃើញបុរសនោះ​គាត់មានចិត្ត​អាណិតអាសូរពន់ពេកណាស់។​៣៤  គាត់ចូលទៅ​ជិតអ្នករបួស​យកប្រេង​និង‌​ស្រា​ចាក់ពីលើមុខ​របួស  រុំរបួសអោយ​រួចគាត់លើកអ្នករបួសដាក់​លើជំនិះរបស់គាត់​នាំទៅផ្ទះសំណាក់​ហើយថែទាំ​អ្នករបួសនោះ។​៣៥  ស្អែកឡើង​គាត់យកប្រាក់​ប្រគល់អោយម្ចាស់ផ្ទះសំណាក់​ទាំងផ្តាំថា​"សូម​ថែទាំបុរសនេះផង​ប្រសិនបើអ្នកចំណាយលើស​ពីប្រាក់នេះ​ពេលខ្ញុំត្រឡប់មកវិញ​ខ្ញុំនឹងជូន​បង្គ្រប់"។​៣៦  ក្នុងចំណោមមនុស្សទាំងបីនាក់​តើ​លោកយល់ថា​អ្នកណាចាត់ទុកខ្លួនជា  បងប្អូននឹង​បុរស​ដែល​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​កណ្តាប់ដៃ​របស់​ពួក​ចោរ​ប្លន់​នោះ?»។​៣៧  បណ្ឌិតខាងវិន័យ*ឆ្លើយថា៖​«គឺ​អ្នកដែលមាន​ចិត្ត​មេត្តាករុណា​ចំពោះ​គាត់»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​‌‌«សុំលោក​អញ្ជើញទៅចុះ​‌ហើយប្រព្រឹត្តអោយបានដូចអ្នក​នោះទៅ»។ ព្រះយេស៊ូគង់នៅផ្ទះនាងម៉ាថា  និង  នាងម៉ារី ៣៨  កាល​ព្រះយេស៊ូ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជាមួយ​ពួក​សាវ័ក​ព្រះអង្គយាងចូលក្នុងភូមិមួយ។​មានស្ត្រីម្នាក់​ឈ្មោះ​ម៉ាថា​បានទទួលព្រះអង្គអោយស្នាក់ក្នុងផ្ទះ​នាង។​៣៩  នាងមានប្អូនស្រីម្នាក់​ឈ្មោះម៉ារី​អង្គុយ​នៅទៀបព្រះបាទាព្រះអម្ចាស់*​ស្តាប់ព្រះបន្ទូល​របស់ព្រះអង្គ។​៤០  រីឯនាងម៉ាថាវិញ​នាងមាន​កិច្ចការរវល់ជាច្រើន‌ដើម្បីបំរើព្រះអង្គ។​នាង​ចូលមកទូលថា៖‌​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់!​ប្អូនខ្ញុំម្ចាស់​ទុកអោយខ្ញុំម្ចាស់បំរើព្រះអង្គតែម្នាក់ឯង​តើព្រះ​អង្គមិនអើពើទេឬ?​‌​សូមទ្រង់ប្រាប់អោយនាងមក​ជួយខ្ញុំម្ចាស់ផង»។​៤១  ព្រះអម្ចាស់មានព្រះបន្ទូល​ទៅនាងថា៖​«ម៉ាថា!​ម៉ាថាអើយ!​នាងមានកង្វល់​ហើយរវល់នឹងកិច្ចការច្រើនណាស់​៤២  ប៉ុន្តែ  មាន​កិច្ចការតែមួយគត់ដែលចាំបាច់​ម៉ារីបានជ្រើស​យកចំណែកដ៏ល្អវិសេសនោះហើយ​‌ មិនត្រូវយក​ចេញពីនាងទេ»។​ ព្រះយេស៊ូបង្រៀនសាវ័កអំពីរបៀបអធិស្ឋាន* (ម៉ាថាយ  ៦.  ៩-១៣    និង    ៧.  ៧-១១) ‌ ==ជំពូកទី១១== ១  មានមួយថ្ងៃ​  ​ព្រះយេស៊ូអធិស្ឋាន ១១ នៅកន្លែងមួយ។​កាលព្រះអង្គ​អធិស្ឋានរួចហើយ​មានសាវ័ក*ម្នាក់ទូលព្រះអង្គ​ថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់!​‌​សូមបង្រៀនយើងខ្ញុំ​អោយចេះអធិស្ឋាន​ដូចលោកយ៉ូហានបានបង្រៀន​សិស្សរបស់លោកនោះផង»។​២  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅពួកគេថា៖​«ពេលអ្នករាល់គ្នា​អធិស្ឋាន​‌​ ត្រូវពោលថា  : ឱព្រះបិតាអើយ​    សូមសំដែងព្រះបារមី អោយមនុស្សលោក​ស្គាល់ព្រះនាមព្រះអង្គ ​ ​សូម​អោយព្រះរាជ្យ​*​ព្រះអង្គបានមកដល់។​ ​៣ សូមប្រទានអាហារដែលយើងខ្ញុំត្រូវការ ជារៀងរាល់ថ្ងៃ។​ ​៤ សូមអត់ទោសយើងខ្ញុំអោយរួចពីបាប‌‌​ ដ្បិតយើងខ្ញុំអត់ទោសអោយអស់អ្នកដែល បានប្រព្រឹត្តខុសនឹងយើងខ្ញុំ។​ ​ សូមកុំបណ្តោយអោយយើងខ្ញុំចាញ់ ការល្បួងឡើយ»។​ ៥​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេទៀតថា៖​«ក្នុង​ចំណោមអ្នករាល់គ្នា​បើម្នាក់មានមិត្តសំឡាញ់មក​រកទាំងពាក់កណ្តាលអធ្រាត្រ​ហើយពោលថា​"សំឡាញ់អើយ!​អោយគ្នាខ្ចីនំបុ័ងបីដុំ​សិនមក​៦  ព្រោះ​មាន​មិត្ត​ភក្តិ​ទើប​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​‌ហើយគ្មានអ្វីទទួលគេសោះ"។​៧  អ្នកនៅក្នុងផ្ទះ​ឆ្លើយមកវិញថា​"កុំរំខានគ្នាធ្វើអ្វី‌​គ្នាបានខ្ទាស់ទ្វារ​ទៅហើយ​‌​ម៉្យាងទៀត​កូនចៅគ្នាកំពុងដេកលក់​គ្នាមិនអាចក្រោកទៅយកនំបុ័ង​អោយសំឡាញ់ឯង​បានទេ"។​៨  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​ម្ចាស់ផ្ទះ​ប្រាកដជាក្រោកទៅយកនំបុ័ង​ព្រមទាំងអ្វីៗដែល​មិត្តសំឡាញ់របស់គាត់ត្រូវការមិនខាន។​គាត់​ក្រោកទៅយកដូច្នេះ​មិនមែនមកពីគាត់យោគ​យល់មិត្តសំឡាញ់ទេ​គឺមកពីមិត្តសំឡាញ់នោះចេះ​តែរំខានមិនឈប់។​៩  រីឯខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នក​រាល់គ្នាថា​ចូរសូម​នោះព្រះជាម្ចាស៉នឹងប្រទាន​អោយ​ចូរស្វែងរក​គង់តែនឹងឃើញ​ចូរគោះទ្វារ​នោះ​ព្រះអង្គ​នឹង​បើក​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​ជា​ពុំខាន​‌‌១០  ដ្បិតអ្នកណាសូម​‌អ្នកនោះរមែងតែងតែទទួល​អ្នកណាស្វែងរក​រមែងតែងតែឃើញ​ហើយគេ​តែងតែបើកទ្វារអោយអ្នកដែលគោះ។​១១  ក្នុង​ចំណោមអ្នករាល់គ្នា‌‌​បើកូនសុំត្រី​មិនដែលមាន​ឪពុកណាយកពស់អសិរពិសអោយវាទេ​១២  បើកូន​សុំពងមាន់​‌ក៏មិនដែលមានឪពុកណាយកខ្យាដំរី​អោយវាដែរ។​១៣  សូម្បីតែអ្នករាល់គ្នាដែលជា​មនុស្សអាក្រក់​ក៏ចេះអោយរបស់ល្អៗទៅកូន​ចុះ​ចំណង់បើព្រះបិតាដែលគង់នៅស្ថានបរមសុខ*​តើ​ព្រះអង្គនឹងប្រទានព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​អោយអស់​អ្នកដែលទូលសូមពីព្រះអង្គយ៉ាងណាទៅទៀត»។ ព្រះយេស៊ូឆ្លើយតបនឹងពួកអ្នកចោទប្រកាន់ព្រះអង្គ (ម៉ាថាយ  ១២.  ២២-៣០,  ៤៣-៤៥​    ម៉ាកុស  ៣.  ២០-២៧) ១៤‌ព្រះយេស៊ូកំពុងបណ្តេញខ្មោចចេញពីមនុស្ស​គម្នាក់។​លុះខ្មោចចេញផុតទៅ​‌​មនុស្សគនោះ​និយាយបាន​ហើយមហាជនក៏ស្ងើចសរសើរក្រៃ​លែង។​១៥  ប៉ុន្តែ  មានអ្នកខ្លះនិយាយថា៖​«អ្នកនេះ​ដេញខ្មោចបានដូច្នេះ​ព្រោះបេលសេប៊ូលជាស្តេច​ខ្មោចបានប្រគល់អំណាចអោយគាត់»។​១៦  មាន​អ្នកខ្លះទៀតចង់ចាប់កំហុសព្រះអង្គ​‌ក៏សូមអោយ​ព្រះអង្គសំដែងទីសំគាល់មួយ​បញ្ជាក់ថា​ព្រះអង្គ​បានទទួលអំណាចមកពីព្រះជាម្ចាស់។​១៧  ព្រះ​យេស៊ូឈ្វេងយល់ចិត្តគំនិតរបស់គេ​ទ្រង់មានព្រះ​បន្ទូលទៅគេថា៖​«នគរណាក៏ដូចជានគរណាដែរ​ប្រសិនបើពលរដ្ឋបាក់បែកទាស់ទែងគ្នាឯង​នគរ​នោះមុខជាត្រូវវិនាស​ហើយផ្ទះទាំងប៉ុន្មានមុខជា​រលំសង្កត់លើគ្នាមិនខាន។​១៨  យ៉ាងណាមិញ‌​ប្រសិនបើ​មារ​សាតាំង*​បាក់​បែក​ទាស់​ទែង​គ្នា​ឯង​ធ្វើ​ម្តេច​នឹង​អោយ​រាជ្យ​របស់វា​នៅ​ស្ថិតស្ថេរ​បាន!​ខ្ញុំនិយាយដូច្នេះ​ព្រោះអ្នករាល់គ្នាថាខ្ញុំដេញខ្មោច​ដោយអំណាចបេលសេប៊ូល។​១៩  ប្រសិនបើខ្ញុំ​ដេញខ្មោច​ដោយអំណាចបេលសេប៊ូលមែន​តើ​កូនចៅរបស់អ្នករាល់គ្នាដេញខ្មោច​ដោយអំណាច​នរណាវិញ?។​ដូច្នេះ​កូនចៅរបស់អ្នករាល់គ្នា​នឹងដាក់ទោសអ្នករាល់គ្នា។​២០  ផ្ទុយទៅវិញ‌‌​បើ​ខ្ញុំដេញខ្មោច​ដោយប្ញទ្ធានុភាពរបស់ព្រះជាម្ចាស់​នោះបានសេចក្តីថា​ព្រះរាជ្យ*របស់ព្រះអង្គមក​ដល់អ្នករាល់គ្នាហើយ។​២១  បើមនុស្សណាម្នាក់​ខ្លាំងពូកែ​‌‌មានអាវុធការពារផ្ទះរបស់ខ្លួន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិរបស់គេនឹងបានគង់វង្ស។​២២  ប៉ុន្តែ‌​បើ​មានម្នាក់ទៀតខ្លាំងពូកែជាង​មកវាយយកជ័យ​ជំនះបាន​‌​គេនឹងដកហូតគ្រឿងអាវុធ​‌​ព្រមទាំង​រឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិពីអ្នកនោះ​យកទៅចែក​អោយអ្នកផ្សេងថែមទៀតផង។​២៣  អ្នកណាមិន​នៅខាងខ្ញុំ​អ្នកនោះប្រឆាំងនឹងខ្ញុំ​ហើយអ្នកណា​មិនជួយប្រមូលផ្តុំជាមួយខ្ញុំទេ​អ្នកនោះជាអ្នក​កំចាត់កំចាយ។​២៤  កាលបើខ្មោចចេញពីមនុស្ស​ណាម្នាក់ហើយ​វាតែងស្វែងរកទីជំរកនៅវាល​ហួតហែង​តែប្រសិនបើវារកពុំឃើញទេ​នោះវា​មុខជានិយាយថា​"អញនឹងវិលត្រឡប់ទៅផ្ទះដែល​អញទើបនឹងចេញមក"។​២៥  លុះទៅដល់​ឃើញ​ផ្ទះនោះបោសស្អាត​‌ហើយតុបតែងល្អ​២៦  វានឹង​ចេញទៅបបួលខ្មោចប្រាំពីរទៀត​ដែលសុទ្ធតែ​អាក្រក់ជាងវា  មកចូលអ្នកនោះ​បណ្តាលអោយ​គាត់រឹងរឹតតែអាក្រក់លើសដើមទៅទៀត»។ សុភមង្ភលដ៏ពិតប្រាកដ ២៧  កាល​ព្រះ​យេស៊ូ​កំពុង​តែ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ដូច្នេះ‌​មានស្ត្រីម្នាក់បន្លឺសំឡេងចេញពីចំណោម​បណ្តាជន​ទូលព្រះអង្គថា៖​‌​«ស្ត្រីដែលបានបង្កើត​លោក​‌ព្រមទាំងបានបំបៅលោក​ពិតជាមាន​សុភមង្គល*មែន!»។​២៨  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលតបថា៖​«អ្នកណាស្តាប់ព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះជាម្ចាស់​‌‌ហើយអនុវត្តតាម‌‌‌‌​គឺអ្នកនោះហើយ​ដែលមានសុភមង្គល​ពិតមែន»។​ ទីសំគាល់របស់លោកយ៉ូណាស (ម៉ាថាយ  ១២.  ៣៨-៤២) ២៩  ខណៈនោះ​មហាជនប្រជុំគ្នាយ៉ាងច្រើនកុះ​ករ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា៖​«មនុស្សជំនាន់នេះ​អាក្រក់ណាស់​គេចង់តែឃើញទីសំគាល់ដ៏អស្ចារ្យ​ប៉ុន្តែ​ព្រះជាម្ចាស់មិនប្រទានទីសំគាល់ណាផ្សេង​ក្រៅ​ពី​ទី​សំគាល់​របស់​ព្យាការី*​យ៉ូណាស​ឡើយ។​៣០  លោក​យ៉ូណាស​បាន​ធ្វើជា​ទី​សំគាល់​អោយ​អ្នក​ក្រុងនីនីវេឃើញយ៉ាងណាឃ​បុត្រមនុស្សក៏នឹងធ្វើ​ជាទីសំគាល់អោយមនុស្សជំនាន់នេះឃើញ​យ៉ាង​នោះដែរ។​៣១  នៅថ្ងៃដែលព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យ​ទោសមនុស្សលោក​មហាក្សត្រីយ៍ស្រុកខាងត្បូង​នឹងក្រោកឡើងជាមួយមនុស្សជំនាន់នេះ​‌​ព្រមទាំង​ចោទប្រកាន់គេផង​ព្រោះកាលពីជំនាន់ដើម​ព្រះ​នាង​បាន​យាង​មកពី​តំបន់​ដាច់ស្រយាល​នៃ​ផែនដី​ដើម្បីស្តាប់ព្រះបន្ទូលរបស់ស្តេចសាឡូម៉ូន​ដែល​ប្រកបដោយប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃង។​រីឯនៅទីនេះ​មានម្នាក់​ប្រសើរ​លើស​ស្តេច​សាឡូម៉ូន​ទៅ​ទៀត។​៣២  នៅ​ថ្ងៃ​ដែល​ព្រះជាម្ចាស់​វិនិច្ឆ័យទោសមនុស្ស​លោក​អ្នកក្រុងនីនីវេនឹងក្រោកឡើងជាមួយ​មនុស្សជំនាន់នេះ​ព្រមទាំងចោទប្រកាន់ពួកគេផង​ព្រោះកាលពីជំនាន់ដើម​អ្នកក្រុងនីនីវេបានកែប្រែ​ចិត្តគំនិតច​នៅពេលឮសេចក្តីដែលលោកយ៉ូណាស​ប្រកាស។‌‌​រីឯនៅទីនេះ​មានម្នាក់ប្រសើរលើស​លោកយ៉ូណាសទៅទៀត​!»។​ ពាក្យប្រស្នាស្តីអំពីចង្កៀង (ម៉ាថាយ  ៥.  ១៥,​៦.  ២២-២៣​) ៣៣  «ពុំដែលមាននរណាអុជចង្កៀង​យកទៅ​លាក់ទុក​ឬ​យកធុងគ្របពីលើឡើយ។​‌​គេតែង​យកចង្កៀងទៅដាក់លើជើងចង្កៀង​ដើម្បីបំភ្លឺ​អស់អ្នកដែលចូលទៅក្នុងផ្ទះ។​‌៣៤  ភ្នែកជាចង្កៀង​របស់រូបកាយ​បើភ្នែកអ្នកនៅភ្លឺល្អ​រូបកាយអ្នក​ទាំងមូលក៏ភ្លឺដែរ​តែបើភ្នែកអ្នកងងឹតវិញ​‌រូប​កាយអ្នកក៏ងងឹតដែរ។​៣៥  ហេតុនេះ​ត្រូវប្រយ័ត្ន​កុំអោយពន្លឺនៅក្នុងខ្លួនអ្នក​ត្រឡប់ទៅជាភាព​ងងឹតឡើយ។​៣៦  ប្រសិនបើរូបកាយរបស់អ្នកទាំង​មូលមានពន្លឺ​‌ឥតងងឹតត្រង់ណាទេនោះ​‌‌រូបកាយ​របស់អ្នកទាំងមូលនឹងភ្លឺចិញ្ចែងចិញ្ចាច​ដូចចង្កៀង​បំភ្លឺអ្នក​ដែរ»។ ពុតត្បុតរបស់ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ  និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី (ម៉ាថាយ  ២៣.  ១-៣៦​    ម៉ាកុស  ១២.  ៣៨-៤០) ‌៣៧  កាលព្រះយេស៊ូកំពុងតែមានព្រះបន្ទូល​‌មាន​បុរសម្នាក់ខាងគណៈផារីស៉ី*​បានសូមយាងព្រះអង្គ​ទៅសោយព្រះស្ងោយនៅផ្ទះគាត់។​ព្រះអង្គក៏​យាងចូលទៅរួមតុជាមួយគាត់។​៣៨  អ្នកខាង​គណៈផារីស៉ីនោះងឿងឆ្ងល់ក្រៃលែង​ព្រោះឃើញ​ព្រះយេស៊ូមិនលាងព្រះហស្តមុនពេលសោយ។​ ​៣៩  ព្រះអម្ចាស់​ក៏​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​គាត់​ថា៖​«ពួកអ្នកខាងគណៈផារីស៉ីអើយ​‌អ្នករាល់គ្នាសំអាត​ពែង​និង​ចាន​តែផ្នែកខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះ​‌​ប៉ុន្តែ​ផ្នែក​ខាងក្នុងរបស់អ្នករាល់គ្នា​ពោរពេញទៅដោយចិត្ត​កេងប្រវ័ញ្ច​‌និង​‌គំនិតអាក្រក់។​៤០  មនុស្សឆោត​ល្ងង់អើយ!‌​ព្រះជាម្ចាស់បានបង្កើតខាងក្រៅ​តើ​ព្រះអង្គមិនបានបង្កើតខាងក្នុងដែរទេឬ?​៤១  ចូរ​យក​អ្វីៗ​នៅ​ក្នុង​ចាន​ធ្វើ​ទាន​ដល់​ជន​ក្រីក្រ​ទៅ​នោះប្រដាប់ប្រដាទាំងអស់​នឹងបានស្អាតបរិសុទ្ធ*​សំរាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាប្រើប្រាស់ឆ។ ៤២  ពួកផារីស៉ីអើយ​‌‌​អ្នករាល់គ្នានឹងត្រូវវេទនា​ជាមិនខាន‌‌​ព្រោះអ្នករាល់គ្នាយកជីរអង្កាម​‌ជីរ​លីងល័ខ​និង​បន្លែគ្រប់មុខ​មួយភាគដប់​មកថ្វាយ​ព្រះជាម្ចាស់​‌ប៉ុន្តែ​អ្នករាល់គ្នាធ្វេសប្រហែស​មិន​បានប្រព្រឹត្តតាមសេចក្តីសុចរិត*​ហើយមិនបាន​ស្រឡាញ់ព្រះអង្គឡើយ​គឺការនេះហើយដែលអ្នក​រាល់គ្នាត្រូវប្រព្រឹត្ត​‌​ឯការដទៃទៀត​ក៏អ្នករាល់គ្នា​មិនត្រូវបំភ្លេចចោលដែរ។​ ៤៣  ពួកផារីស៉ីអើយ!​‌អ្នករាល់គ្នាត្រូវវេទនាជា​មិនខាន​ព្រោះអ្នករាល់គ្នាចូលចិត្តអង្គុយនៅកន្លែង​កិត្តិយសក្នុងសាលាប្រជុំ*​‌​ហើយចូលចិត្តអោយគេ​ឱនកាយគោរពអ្នករាល់គ្នានៅតាមផ្សារ។​៤៤  អ្នក​រាល់គ្នាត្រូវវេទនាជាពុំខាន​ព្រោះអ្នករាល់គ្នា​ប្រៀបបាននឹងផ្នូរខ្មោច​ដែលគេមើលមិនឃើញ​ហើយត្រូវគេដើរជាន់ដោយមិនដឹងខ្លួន»។​ ៤៥  មាន​បណ្ឌិត​ខាង​វិន័យ​ម្នាក់​ទូល​ព្រះអង្គ​ថា៖​«លោកគ្រូ!​‌លោកមានប្រសាសន៍ដូច្នេះ​បាន​សេចក្តីថាលោកត្មះតិះដៀលយើងខ្ញុំ»។​៤៦  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​‌«ពួកបណ្ឌិតខាង​វិន័យអើយ​អ្នករាល់គ្នាក៏នឹងត្រូវវេទនាដែរ​‌ព្រោះ​អ្នករាល់គ្នាបានបង្កើតវិន័យតឹងរ៊ឹងយក​មកផ្ទុកលើ​មនុស្ស​ហើយអ្នករាល់គ្នាមិនជួយគេទេ​‌​សូម្បីតែ​បន្តិចក៏មិនជួយផង។​៤៧  អ្នករាល់គ្នាត្រូវវេទនា​ជាពុំខាន​‌ព្រោះអ្នករាល់គ្នាបានសង់ផ្នូរអោយ​ព្យាការី*​ដែលបុព្វបុរស*របស់អ្នករាល់គ្នាបាន​សម្លាប់។​៤៨  អ្នករាល់គ្នាធ្វើដូច្នេះ​បញ្ជាក់ថាអ្នក​រាល់គ្នា​សមគំនិត​នឹងអំពើ​ដែល​បុព្វបុរស​របស់អ្នក​រាល់គ្នាបានប្រព្រឹត្ត​‌‌​គឺគេបានសម្លាប់ពួកព្យាការី​ហើយអ្នករាល់គ្នាបានសង់ផ្នូរ។​៤៩‌ហេតុនេះហើយ​បានជាព្រះជាម្ចាស់​ប្រកបដោយព្រះប្រាជ្ញាញាណ​មានព្រះបន្ទូលថា​‌"យើងនឹងចាត់ព្យាការី*​ព្រម​ទាំងទូតរបស់យើងជាច្រើន​អោយទៅរកគេ​តែ​គេនឹងសម្លាប់ខ្លះ​ព្រមទាំងបៀតបៀនខ្លះទៀត​ផង"។​៥០  ដូច្នេះ​មនុស្សជំនាន់នេះនឹងត្រូវទទួល​ទោស​ពីព្រោះបុព្វបុរសរបស់គេបានសម្លាប់​ព្យាការីតាំងតែពីកំណើតពិភពលោកមក​៥១  គឺ​ចាប់តាំងពីលោកអបិល​រហូតដល់លោកសាការី​ដែលត្រូវគេសម្លាប់នៅត្រង់ចន្លោះទីអាសនៈ​និង​ទី​សក្ការៈ។​ខ្ញុំសុំបញ្ជាក់ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌មនុស្ស​ជំនាន់នេះនឹងត្រូវទទួលទោស​‌‌ព្រោះតែឃាតកម្ម​ទាំងនោះជាមិនខាន។ ៥២‌ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*អើយ!​‌​អ្នករាល់គ្នា​ត្រូវវេទនាជាពុំខាន​‌​ព្រោះអ្នករាល់គ្នាបានបិទទ្វារ​មាគ៌ា​មិនអោយគេចូលទៅស្គាល់ព្រះជាម្ចាស់។​អ្នករាល់គ្នា​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​បាន​ចូល​ខ្លួនឯង​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ ‌គឺថែមទាំងឃាត់អស់អ្នកដែលចង់ចូល​មិន​អោយ​គេចូលទៀតផង»។ ៥៣  ពេលព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញ​ពីទីនោះ​ទៅ​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ​និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ីនាំគ្នា​ប្រឆំាងនឹងព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង​ហើយដេញដោល​សួរព្រះអង្គអំពីរឿងផ្សេងៗជាច្រើន​៥៤  ដែលសុទ្ធ​សឹងតែជាកលល្បិច​រកចាប់កំហុសព្រះអង្គ។​ ព្រះយេស៊ូទូន្មានសាវ័កកុំអោយភ័យបារម្ភ (ម៉ាថាយ  ១០.  ២៦-៣៣,  ១៩-២០    និង    ១២.  ៣២) ==ជំពូកទី១២== ១  ខណៈនោះ  ​មានមហាជនរាប់ ១២ ម៊ឺននាក់​ជួបជុំគ្នាណែនណាន់​តាន់តាប់‌​ស្ទើរតែដើរជាន់គ្នា។‌​មុនដំបូង​ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅសាវ័ក*ថា៖​«ចូរអ្នក​រាល់គ្នាប្រយ័ត្ននឹងមេម្សៅ​របស់​ពួកខាងគណៈ​ផារី​ស៉ី​គឺពុតត្បុតរបស់គេ។​២  ការលាក់កំបាំងទាំង​អស់នឹងត្រូវលាតត្រដាងអោយគេឃើញ​ហើយ​អាថ៌កំបាំងទាំងប៉ុន្មាន​ក៏នឹងត្រូវបើកអោយគេដឹង​ដែរ។​៣  ហេតុនេះហើយបានជាអ្វីៗដែលអ្នក​រាល់គ្នានិយាយក្នុងទីងងឹត​មុខជាគេឮនៅក្នុងពន្លឺ​ថ្ងៃ​ហើយអ្វីៗដែលអ្នករាល់គ្នាខ្សឹបដាក់ត្រចៀក​នរណាម្នាក់នៅក្នុងបន្ទប់​មុខជាត្រូវអ្នកដទៃយក​ទៅប្រកាសយ៉ាងខ្លាំង​នៅលើដំបូលផ្ទះមិនខាន។​ ៤  ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នា​ជាមិត្តសំឡាញ់របស់ខ្ញុំ​ថា​‌ចូរកុំខ្លាចអស់អ្នកដែលសម្លាប់បានត្រឹមតែរូប​កាយ​ហើយមិនអាចធ្វើអ្វីដល់អ្នករាល់គ្នាថែម​ទៀតនោះឡើយ។​៥  ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយដឹងថា​អ្នក​រាល់គ្នាត្រូវខ្លាចនរណា​‌គឺត្រូវខ្លាចព្រះជាម្ចាស់​‌ដ្បិតព្រះអង្គមានអំណាចផ្តាច់ជីវិត​ហើយបោះទៅ​ក្នុងភ្លើងនរកថែមទៀតផង។​មែន!​ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នក​រាល់គ្នាថា​គឺព្រះអង្គនេះហើយដែលអ្នករាល់គ្នា​ត្រូវខ្លាច។​៦  ធម្មតាគេលក់ចាបប្រាំថ្លៃពីរសេន​ទោះបីថោកយ៉ាងនេះក៏ដោយ​ក៏ព្រះជាម្ចាស់ឥត​ភ្លេចចាបណាមួយសោះឡើយ។​៧  សូម្បីតែសក់​នៅលើក្បាលរបស់អ្នករាល់គ្នា​ក៏ព្រះអង្គរាប់អស់​ដែរ។​ដូច្នេះ‌‌​កុំខ្លាចអ្វីឡើយ​ព្រោះអ្នករាល់គ្នា​មានតម្លៃលើសចាបជាច្រើនទៅទៀត។​៨  ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌​‌អ្នកណាទទួលស្គាល់ខ្ញុំនៅ​ចំពោះមុខមនុស្សលោក​បុត្រមនុស្ស*នឹងទទួល​ស្គាល់អ្នកនោះ​នៅចំពោះមុខពួកទេវទូត*របស់​ព្រះជាម្ចាស់ដែរ។​៩  រីឯអ្នកណាបដិសេធមិនទទួល​ស្គាល់ខ្ញុំនៅចំពោះមុខមនុស្សលោក​បុត្រមនុស្សក៏​នឹងបដិសេធមិនទទួលស្គាល់អ្នកនោះ​នៅចំពោះ​មុខពួកទេវទូតរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដែរ។​១០  អ្នកណា​ពោលពាក្យទាស់នឹងបុត្រមនុស្ស​ព្រះជាម្ចាស់នឹង​លើកលែងទោសអោយបាន​ប៉ុន្តែ  អ្នកណាពោល​ពាក្យទាស់នឹងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*​ព្រះអង្គមិន​លើកលែងទោសអោយឡើយ។​១១  កាលណាគេ​បញ្ជូនអ្នករាល់គ្នាទៅវិនិច្ឆ័យទោស​ក្នុងសាលាប្រជុំ​ឬ‌​នៅមុខចៅក្រម‌​និង​‌អ្នកកាន់អំណាច​មិនត្រូវ​ភ័យបារម្ភ​អំពី​របៀប​ដែល​អ្នករាល់គ្នា​ត្រូវ​ឆ្លើយ​ការពារខ្លួន​ឬ​សេចក្តីដែលអ្នករាល់គ្នាត្រូវនិយាយ​នោះឡើយ​១២  ដ្បិតព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធនឹងបំភ្លឺ​អ្នករាល់គ្នាអោយដឹងសេចក្តីដែលត្រូវនិយាយ​នៅ​ពេល​នោះឯង»។​ ក.  «យ៉ូហាន»​មានន័យថា​ព្រះជាម្ចាស់ប្រណីសន្តោស។ ​កំណើតរបស់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត​ជាទីសំគាល់ទីមួយនៃការយាងមក​របស់ព្រះមែស៉្សី។ ខ.​ម៉ាឡាគី​៣.​២៣-២៤។  •  ​គ.  ​ជាពាក្យជំរាបសួរ  ​ប៉ុន្តែ  មិនតាមរបៀបធម្មតា។  ​ពាក្យជំរាបសួរនេះនាំអោយយើង​គិតទៅដល់សេចក្តីដែលព្យាការីប្រកាសអោយអ្នកក្រុងយេរូសាឡឹម  មានអំណរសប្បាយ​ដោយព្រះជាម្ចាស់នឹងសង្គ្រោះក្រុងនេះ​(សូផូនី  ៣.១៤,  សាការី  ៩.​៩)។    ​លោកលូកាប្រើពាក្យជំរាបសួរនេះ  ប្រកាសពីការប្រសូតរបស់ព្រះយេស៊ូ​ជាព្រះសង្គ្រោះ។ ឃ.  យើងអាចបកប្រែថា  ​«ព្រះអង្គប្រោសប្រណីដល់រូបខ្ញុំ‌​ជាអ្នកបំរើដ៏ទន់ទាបរបស់ព្រះអង្គ»​ឬ​«ព្រះអង្គទតមើលមកទុក្ខវេទនា​នៃអ្នកបំរើរបស់ព្រះអង្គ។  ​•  ​ង.  ឬ  «ព្រះអង្គ​ពិតជាព្រះជាម្ចាស់មែន!»។ ច.​ពាក្យដើម​«ភ័យខ្លាច»។​ពាក្យនេះសំដៅទៅលើការភ័យខ្លាចរបស់មនុស្ស​នៅពេលឃើញព្រះជាម្ចាស់សំដែងការអស្ចារ្យអ្វី​មួយ។​•​ឆ.​  ពាក្យដើម  ​«ព្រះហស្តរបស់ព្រះជាម្ចាស់»។ ជ.  «ថ្ងៃរះ»  ចង់សំដៅទៅលើព្រះគ្រីស្ត​ដែលជាពន្លឺដែលយាងមកបំភ្លឺមនុស្សលោក  (សូមអានម៉ាថាយ  ៤.១៦)។  ​•​  ឈ.  ពាក្យ​ដើម  «ក្នុងពិភពលោកទាំងមូល»។ ញ.‌  ឬ​គម្ពីរវិន័យដែលព្រះជាម្ចាស់ប្រទា​នមកតាមរយៈលោកម៉ូសេ។  •  ដ.  សេរីភាព  (និក្ខមនំ‌)​១៣.២។‌​•​ឋ.  លេវីវិន័យ‌១២.៨។ ឌ.  ពាក្យដើម:  «ចាក់ទំលុះព្រលឹង»  ឬ  «ចាក់ទំលុះជីវិត»។ ‌ឍ.  អេសាយ‌  ៤០.៣៥។ ណ.  ឬ​  ព្រះជាម្ចាស់វិនិច្ឆ័យទោស។    ​•​    ត.  សំដី‌  ឬ‌  សណ្តី:‌គ្រាប់ដំណាំតូចៗដែលស្កក។​   ថ.  មានឯកសារខ្លះសរសេរថា​«ព្រះអង្គជាបុត្រដ៏ជាទីស្រឡាញ់របស់យើង  ​គឺយើងនេះហើយដែលបានបង្កើតព្រះអង្គនៅថ្ងៃនេះ»  ​(ទំនុកតម្កើង  ២.៧)។ ទ.  ពាក្យដើម​«នំបុ័ង»។  ​•​  ធ.‌ទុតិយកថា‌​៨.៣។  ​•  ន.‌ទុតិយកថា​៦.១៣-១៤។‌​•​  ប.‌  ទំនុកតម្កើង‌​៩១.១១-១២។‌​  •​ផ.‌  ទុតិយកថា    ‌៦.១៦។ ព.‌  អេសាយ‌  ៦១.១-២។  ​    •    ភ.‌១‌  ពង្សាវតារក្សត្រ  ‌​១៧។‌​  •  ‌ម.‌  ២  ពង្សាវតារក្សត្រ‌  ៥។ យ.‌  សូមអាន  លេវីវិន័យ  ១៤.១-៣២។ រ.​នៅជំនាន់នោះ    ប្រទេសអ៉ីស្រាអែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចត្រួតត្រារបស់ចក្រភពរ៉ូមុាំង។​ជនជាតិយូដាមួយក្រុម  ដែលមាន​គំនិតជាតិនិយម​បាននាំគ្នាធ្វើចលនាបំបះបំបោរប្រឆាំងនឹងអំណាចរ៉ូមុំាងនេះយ៉ាងខ្លាំង។ ល.‌  អេសាយ  ‌៦១.១។    ​•    ​វ.  ម៉ាឡាគី‌៣.១។‌    •  ‌ស.‌  ឃ្លាដើម:«ក្នុងបណ្តាមនុស្សដែលកើតពីស្ត្រីមក»។ ហ.  អេសាយ  ‌៦.៩-១០។ ឡ.  សូមអានសេចក្តីពន្យល់​(ខ)​នៅម៉ាថាយ  ១០.១៤។    •  ​អ.  សូមអាន  ‌ម៉ាថាយ  ១៤.១-១៣។ ក.  ជាពាក្យជំរាបសួរ។​   សូមអានសេចក្តីពន្យល់នៅ‌  ម៉ាថាយ‌  ១០.១២។    •    ​ខ.  ទីសំគាល់​អំពីការកាន់ទុក្ខ‌​  ដោយទទួលស្គាល់​អំពើបាបរបស់ខ្លួន។ គ.  សូមអាន  ទុតិយកថា‌  ៦.៥  ‌;‌  លេវីវិន័យ  ១៩.១៨។ ឃ.  នៅ​ខ​៣២​មានពន្យល់ថា​លោកយ៉ូណាសជាទីសំគាល់សំរាប់អ្នកក្រុងនីនីវេ​តាមរយៈសេចក្តីដែលលោកប្រកាសអំពីការវិនិច្ឆ័យ​ទោសក្រុងនោះ​(យ៉ូណាស​៣.  ៣-៤)។​•​ង.​១​ពង្សាវតារក្សត្រ​១០.១-១៣។​•​ច.​  យ៉ូណាស  ​៣.៥-១០។ ឆ.  យើងអាចបកប្រែតាមរបៀបម៉្យាងទៀតថា:​"ចូរធ្វើទានពីក្នុងចិត្តមកវិញ​‌​នោះអ្វីៗទាំងអស់នឹងបានស្អាតបរិសុទ្ធសំរាប់អ្នក​រាល់គ្នា"។ tgmp36iw15ow5d0rlkfcawsr1qsou2y 0 1881 3664 3662 2008-08-08T01:36:14Z នួនសុភក្តិ 156 wikitext text/x-wiki [[ដំណឹងល្អរៀបរៀងដោយលោកយ៉ូហាន]] ==ជំពូកទី១== ១  កាលពីដើមដំបូងបង្អស់​    ​      ​ព្រះបន្ទូលក​ ១ មានព្រះជន្មគង់នៅ។​ព្រះបន្ទូលបែរ​ទៅរកខព្រះជាម្ចាស់​ហើយព្រះបន្ទូលជាព្រះជា​ម្ចាស់។​២  ព្រះបន្ទូលបែរទៅរកព្រះជាម្ចាស់​កាល​ពីដើមដំបូងបង្អស់។​៣  អ្វីៗសព្វសារពើសុទ្ធតែ​កើតឡើង​ដោយសារព្រះបន្ទូល​  គឺក្នុងបណ្តាអ្វីៗ​ដែលកើតមក​គ្មានអ្វីមួយកើតមកក្រៅពីព្រះអង្គ​បង្កើតនោះ​ឡើយ។​៤  ព្រះបន្ទូលជាប្រភពនៃ​ជីវិត ​ហើយជីវិតនោះជាពន្លឺបំភ្លឺមនុស្សលោក។​៥  ពន្លឺភ្លឺក្នុងសេចក្តីងងឹត​‌ តែសេចក្តីងងឹតពុំបាន​ទទួលពន្លឺ​ទេគ។​ ៦  ព្រះជាម្ចាស់បានចាត់បុរសម្នាក់ឈ្មោះ​យ៉ូហាន​អោយមក។​៧  លោកបានមកធ្វើជាបន្ទាល់ផ្តល់​សក្ខីភាពអំពីពន្លឺ​ដើម្បីអោយមនុស្សទាំងអស់ជឿ​ដោយសារលោក។​៨  លោកយ៉ូហានមិនមែនជា​ពន្លឺទេ‌‌​គឺលោកគ្រាន់តែមកផ្តល់សក្ខីភាពអំពីពន្លឺ​ប៉ុណ្ណោះ។​៩  ព្រះបន្ទូលជាពន្លឺដ៏ពិតប្រាកដតែ​មួយដែលមកក្នុងពិភពលោកឃ​ហើយបំភ្លឺមនុស្ស​គ្រប់ៗរូប។​១០  ព្រះបន្ទូលបានគង់ក្នុង​ពិភពលោក​ហើយពិភពលោកកើតឡើង​ដោយសារព្រះអង្គ​ប៉ុន្តែ​ពិភពលោកពុំបានទទួលស្គាល់ព្រះអង្គទេ។​១១  ព្រះបន្ទូល​បាន​យាង​មក​គង់​ជាមួយ​ប្រជារាស្ត្រ​របស់ព្រះអង្គផ្ទាល់​តែប្រជារាស្ត្រនោះពុំបានទទួល​ព្រះអង្គឡើយ។‌‌‌​១២  រីឯអស់អ្នកដែលបានទទួល​ព្រះអង្គ​គឺអស់អ្នកដែលជឿលើព្រះនាមព្រះអង្គ​ព្រះ​អង្គ​ប្រទាន​អោយ​គេ​អាច​ទៅ​ជា​បុត្រធីតា​របស់ព្រះជាម្ចាស់។​១៣  អ្នកទាំងនោះពុំមែនកើត​ពីលោហិត​ពីចំណង់តណ្ហា​ឬ​ពីការប៉ងប្រាថ្នារបស់​មនុស្សឡើយ​ គឺកើតពី​ព្រះជាម្ចាស់វិញ។​ ១៤  ព្រះបន្ទូលបានកើតមកជាមនុស្ស​ហើយគង់​នៅងក្នុងចំណោមយើងរាល់គ្នា​យើងបានឃើញ​សិរីរុងរឿងរបស់ព្រះអង្គ​ជាសិរីរុងរឿងនៃព្រះ​បុត្រាតែមួយគត់​ដែលមកពីព្រះបិតា​ព្រះអង្គ​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​ព្រះហប្ញទ័យ​ប្រណី​សន្តោស​និង  សេចក្តីពិត។​១៥  លោកយ៉ូហានបានផ្តល់សក្ខី​ភាពអំពីព្រះអង្គ​ដោយប្រកាសថា៖​«គឺលោកនេះ​ហើយដែលខ្ញុំនិយាយថា​‌"អ្នកមកក្រោយខ្ញុំ​ប្រសើរ​ជាងខ្ញុំ​ដ្បិតលោកមានជីវិតមុនខ្ញុំ"»។​១៦  យើង​ទាំងអស់គ្នា​បាន​ទទួល​ព្រះ​ហប្ញទ័យ​ប្រណី​សន្តោស​មិនចេះអស់មិនចេះហើយ​ពីគ្រប់លក្ខណសម្បត្តិ​របស់ព្រះអង្គ​១៧  ដ្បិតព្រះជាម្ចាស់ប្រទានគម្ពីរ​វិន័យ*​តាមរយៈលោកម៉ូសេ​ហើយទ្រង់បាន​សំដែងព្រះហប្ញទ័យប្រណីសន្តោស​‌និង​សេចក្តីពិត​តាមរយៈព្រះយេស៊ូគ្រីស្ត។​១៨  ពុំដែលមាននរណា​ម្នាក់បានឃើញព្រះជាម្ចាស់ឡើយ​មានតែព្រះ​បុត្រាមួយព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ​ដែលបាននាំយើងអោយ​ស្គាល់ព្រះអង្គ​ដ្បិតព្រះបុត្រាមានព្រះជន្មរួមជា​មួយ​ព្រះបិតាច។​ សក្ខីភាពរបស់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត (ម៉ាថាយ  ៣.  ១-១២​    ម៉ាកុស  ១.  ១-៨​    លូកា  ៣.  ១-១៨) ១៩  ជនជាតិយូដាចាត់ពួកបូជាចារ្យ*​និង​‌ពួក​លេវី*​ពីក្រុងយេរូសាឡឹម​អោយទៅជួបលោក​យ៉ូហាន​ដើម្បីសួរថា៖​«លោកជានរណា?»។​២០  លោកយ៉ូហានប្រកាសប្រាប់គេ​ដោយពុំលាក់​លៀមអ្វីឡើយ​គឺលោកបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់​ថា៖​«ខ្ញុំមិនមែនជាព្រះគ្រីស្ត*ទេ»។​២១  ពួកគេ​សួរលោកថា៖​«ដូច្នេះតើលោកជានរណា?​តើ​លោកជាព្យាការីអេលីឬ?»ឆ។​លោកឆ្លើយថា៖​«ទេ​មិនមែនទេ​!»។​គេក៏សួរទៀតថា៖​«តើ​លោកជាព្យាការី*​ដែលយើងរង់ចាំជ​នោះ​ឬ?»។​លោកឆ្លើយថា៖​«មិនមែនទេ!»។​២២គេសួរ​លោកទៀតថា៖​‌«តើលោកជានរណា?​ដ្បិត​យើងខ្ញុំចង់បានចម្លើយ​យកទៅជំរាបអស់លោក​ដែលចាត់យើងខ្ញុំអោយមក​តើលោកថា​ខ្លួន​លោកជានរណា!»។ ​‌‌‌២៣  លោកយ៉ូហានមាន​ប្រសាសន៍ថា៖​   «ខ្ញុំជា  សំឡេងបុរសម្នាក់ដែលស្រែក​ នៅវាលរហោស្ថាន*ថា: ‌ ‌"ចូរតំរង់ផ្លូវថ្វាយព្រះអម្ចាស់"ឈ​ ត្រូវនឹងសេចក្តីដែលព្យាការី​អេសាយ​បាន​ថ្លែង​ទុក​មក»។​២៤  អ្នកដែលគេចាត់អោយមកនោះ​ជា​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*។​‌​‌២៥  គេសួរលោកយ៉ូហាន​ទៀតថា៖‌​«បើលោកមិនមែនជាព្រះគ្រីស្ត​មិន​មែនជាព្យាការីអេលី‌​ហើយក៏មិនមែនជាព្យាការី​ដែលយើងរង់ចាំនោះទេ​ហេតុដូចម្តេចបានជា​លោកធ្វើពិធីជ្រមុជទឹក*ដូច្នេះ?»។​២៦  លោក​យ៉ូហានឆ្លើយទៅគេថា៖​«ខ្ញុំធ្វើពិធីជ្រមុជក្នុងទឹក​មែន​ប៉ុន្តែ​ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នាមានម្នាក់ដែល​អ្នករាល់គ្នាពុំស្គាល់​‌​២៧  លោកមកក្រោយខ្ញុំ​លោក​មានឋានៈខ្ពង់ខ្ពស់ណាស់​សូម្បីតែអោយខ្ញុំស្រាយ​ខ្សែស្បែកជើងជូនលោក​‌ក៏មិនសមនឹងឋានៈរបស់​លោកផង»។​២៨  ហេតុការណ៍នេះកើតមាន​នៅ​ភូមិបេតថានី​ខាងនាយទន្លេយ័រដាន់​ត្រង់កន្លែង​លោក​យ៉ូហានធ្វើពិធីជ្រមុជទឹក*។​ ព្រះយេស៊ូជាកូនចៀមរបស់ព្រះជាម្ចាស់ ២៩  នៅថ្ងៃបន្ទាប់​លោកយ៉ូហានឃើញព្រះ​យេស៊ូយាងតំរង់មករកលោក​លោកក៏មាន​ប្រសាសន៍ថា៖​‌«មើលហ្ន៎!​លោកនេះហើយជា​កូនចៀមរបស់ព្រះជាម្ចាស់​ដែលដកបាបចេញពី​មនុស្សលោក​‌៣០  គឺលោកនេះហើយ​ដែលខ្ញុំបាន​ប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌‌"អ្នកដែលមកក្រោយខ្ញុំ​ប្រសើរជាងខ្ញុំ​‌ដ្បិតលោកមានជីវិតមុនខ្ញុំ"។​៣១‌កាលពីដើម​ខ្ញុំពុំស្គាល់ឋានៈរបស់លោកទេ​ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំមកធ្វើពិធីជ្រមុជក្នុងទឹក*​ដើម្បីអោយលោក​បង្ហាញខ្លួន​អោយប្រជារាស្ត្រអ៉ីស្រាអែលស្គាល់»។​ ៣២  លោកយ៉ូហានបានផ្តល់សក្ខីភាពថា៖​«ខ្ញុំ​បានឃើញព្រះវិញ្ញាណ​យាងចុះពីស្ថានបរមសុខ*​ដូចសត្វព្រាប​មកសណ្ឋិតលើលោក។​៣៣  ពីមុនខ្ញុំ​ពុំស្គាល់ឋានៈលោកទេ​ប៉ុន្តែ​ព្រះជាម្ចាស់ដែលបាន​ចាត់ខ្ញុំអោយមកធ្វើពិធីជ្រមុជក្នុងទឹក​ទ្រង់មាន​ព្រះបន្ទូលមកខ្ញុំថា​"អ្នកឃើញព្រះវិញ្ញាណយាងចុះ​មកសណ្ឋិតលើអ្នកណា​គឺអ្នកនោះហើយ​ដែលធ្វើ​ពិធីជ្រមុជក្នុងព្រះវិញ្ញាណដ៏វិសុទ្ធ*"។​៣៤  ខ្ញុំបាន​ឃើញដូច្នោះមែន​ហើយខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា​លោក​នេះ​ពិតជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់មែន»។ សាវ័កដែលតាមព្រះយេស៊ូមុនគេ​ ៣៥  ថ្ងៃបន្ទាប់មកទៀត​លោកយ៉ូហាននៅទី​នោះដដែល​ហើយមានសិស្សរបស់លោកពីរនាក់​នៅជាមួយផង។​៣៦  លោកសំឡឹងមើលព្រះយេស៊ូ​យាងកាត់តាមនោះ​‌ក៏មានប្រសាសន៍ថា៖​«មើល​ហ្ន៎!​លោកនេះហើយ​ជាកូនចៀមរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់»។​៣៧  កាលសិស្សទាំងពីរបានឮពាក្យនេះ​‌​គេនាំគ្នាដើរតាមព្រះយេស៊ូទៅ។​‌​៣៨  ព្រះយេស៊ូ​ងាកមកក្រោយ​ទតឃើញអ្នកទាំងពីរដើរតាម​ព្រះអង្គក៏មានព្រះបន្ទូលសួរថា៖​‌​«អ្នកទាំងពីរមក​រកអ្វី?»។​‌​គេទូលព្រះអង្គថា៖​«រ៉ាប៊‌ី!​(ពាក្យ​"រ៉ាប៊‌ី"នេះ​ប្រែថា‌"លោកគ្រូ")​តើលោកនៅកន្លែង​ណា?»។​៣៩  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេវិញ​ថា៖​«សុំអញ្ជើញមក​អ្នកនឹងបានឃើញ!»។​គេ​ក៏ទៅ​ឃើញកន្លែងដែលព្រះអង្គគង់នៅ​ហើយ​គេក៏នៅជាមួយព្រះអង្គនៅថ្ងៃនោះ​(ពេលនោះ​ប្រហែលជាម៉ោងបួនរសៀល)។​៤០  ក្នុងចំណោម​សិស្សទាំងពីរ​ដែលបានឮពាក្យរបស់លោកយ៉ូហាន​ហើយតាមព្រះយេស៊ូទៅនោះ​មានម្នាក់ឈ្មោះ​អន់ដ្រេ​ជាប្អូនរបស់លោកស៉ីម៉ូនពេត្រុស/ស៉ីម៉ូន​សិលា*។​៤១  គាត់ទៅជួបលោកស៉ីម៉ូន​ជាបងមុន​គេ​ប្រាប់ថា៖​«យើងបានរកព្រះមែស៉្សីឃើញ​ហើយ!»​(ពាក្យ​"មេស៉្សី"នេះ​ប្រែថា​"ព្រះ​គ្រីស្ត")។​៤២  គាត់ក៏នាំលោកស៉ីម៉ូនទៅគាល់ព្រះ​យេស៊ូ។​ព្រះយេស៊ូសំឡឹងមើលលោកស៉ីម៉ូន​ក៏​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«អ្នកឈ្មោះស៉ីម៉ូន​ជាកូនរបស់​លោកយ៉ូហានញ‌​អំណើះតទៅ​អ្នកត្រូវមានឈ្មោះ​ថា​"កេផាស"​(ពាក្យ​"កេផាស"​នេះ​ប្រែថា​ពេត្រុស/សិលា*)។​ ៤៣  លុះថ្ងៃបន្ទាប់មកទៀត​ព្រះយេស៊ូសព្វព្រះ​ហប្ញទ័យយាងទៅស្រុកកាលីឡេ។​ព្រះអង្គបាន​ជួបលោកភីលីព​ហើយមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់​ថា៖​«សូមអញ្ជើញមកតាមខ្ញុំ»។​៤៤  លោកភីលីព​ជាអ្នកភូមិបេតសៃដា​ដូចលោកអន់ដ្រេ​និង​លោក​ពេត្រុស/សិលាដែរ។​៤៥  លោកភីលីពទៅជួប​លោកណាថាណាអែល​ប្រាប់គាត់ថា៖​«លោក​ដែលគម្ពីរវិន័យរបស់លោកម៉ូសេ​និង​គម្ពីរព្យាការី​ចែងទុកនោះ​‌ឥឡូវនេះ​យើងបានឃើញហើយ​លោកឈ្មោះយេស៊ូ​ជាអ្នកភូមិណាសារ៉ែត​ជាបុត្រ​របស់លោកយ៉ូសែប»។​៤៦‌លោកណាថាណាអែល​ពោលតបទៅលោកភីលីពវិញថា៖​«ពុំដែលមាន​អ្វីល្អ​អាចចេញពីភូមិណាសារ៉ែតបានឡើយ»​។​៤៧  លោកភីលីពប្រាប់គាត់ថា៖​«សូមអញ្ជើញមក​អ្នកនឹងបានឃើញ!»។​កាលព្រះយេស៊ូទតឃើញ​លោកណាថាណាអែលដើរមករកព្រះអង្គ​ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលអំពីគាត់ថា៖​«អ្នកនេះជាជាតិ​អ៉ីស្រាអែលដ៏ពិតប្រាកដមែន​ដ្បិតគាត់គ្មានពុត​ត្បុតអ្វីក្នុងខ្លួនសោះ»។​៤៨  លោកណាថាណាអែល​ទូលសួរព្រះអង្គថា៖​‌«តើលោកគ្រូដែលស្គាល់ខ្ញុំពី​អង្កាល់?»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«ខ្ញុំបានឃើញអ្នក​កាលអ្នកនៅក្រោមដើមឧទុម្ពរ​មុនភីលីពហៅអ្នកទៅទៀត»។​៤៩  លោកណាថា​ណាអែលទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ!​ព្រះអង្គ​ពិតជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់​ហើយពិតជា​ព្រះមហាក្សត្ររបស់ជនជាតិអ៉ីស្រាអែលមែន»។៥០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«អ្នក​បានជឿ​មកពីឮខ្ញុំនិយាយថា​ខ្ញុំបានឃើញអ្នកនៅ​ក្រោមដើមឧទុម្ពរ*"​ថ្ងៃក្រោយ​អ្នកមុខតែឃើញ​ការអស្ចារ្យលើសនេះទៅទៀត»។​៥១  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលថែមទៀតថា៖​‌​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយ​អ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​អ្នករាល់គ្នានឹងឃើញដ​ផ្ទៃមេឃបើកចំហ​ហើយមានពួកទេវទូត*របស់​ព្រះជា​ម្ចាស់ចុះឡើងពីលើបុត្រ​មនុស្ស*»។​ ពិធីមង្គលការនៅភូមិកាណា ==ជំពូកទី២== ១  បីថ្ងៃក្រោយមក​        មានគេរៀបពិធី ២ មង្គលការនៅភូមិកាណា​ក្នុងស្រុក​កាលីឡេ។​មាតាព្រះយេស៊ូនៅទីនោះ​‌២  ហើយ​គេក៏បានយាងព្រះយេស៊ូ​និង​អញ្ជើញពួកសាវ័ក*​របស់ព្រះអង្គ​ទៅចូលរួមក្នុងពិធីមង្គលការនោះ​ដែរ។​‌៣  ពេលនោះ​គេខ្វះស្រាទំពាំងបាយជូរ។‌​មាតាព្រះយេស៊ូទូលព្រះអង្គថា៖​«គេអស់ស្រា​ទំពាំងបាយជូរហើយ!»។​៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលទៅមាតាថា៖​«អ្នកម្តាយអើយឋ!‌​កុំរវល់​នឹងរឿងនេះអី  ឌ​ពេលកំណត់របស់ខ្ញុំពុំទាន់មក​ដល់នៅឡើយទេ»។​៥  មាតារបស់ព្រះអង្គប្រាប់​ទៅពួកអ្នកបំរើថា៖​«បើលោកប្រាប់អោយធ្វើអ្វី​ចូរធ្វើតាមទៅ»។‌​៦  នៅទីនោះមានពាងប្រាំមួយ​ដែលជនជាតិយូដាដាក់ទឹក​សំរាប់ធ្វើពិធីជំរះ​កាយ។​ពាងនីមួយៗមានចំណុះប្រមាណជាពីរបី​អំរែក។​៧  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅអ្នកបំរើ​ថា៖​«សុំដងទឹកមកចាក់អោយពេញពាងទាំងនេះ​ទៅ»។​គេក៏ដងទឹកចាក់ពេញពាង។​៨  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«ឥឡូវនេះ​សុំដងយកទៅជូន​លោកចៅមហាទៅ»​គេក៏ដងយកទៅជូន។​៩  លោកចៅមហាភ្លក់ទឹក​ដែលបានប្រែមកជាស្រា​ទំពាំងបាយជូរ។​គាត់មិនដឹងថា​គេបានស្រានេះ​មកពីណាឡើយ​មានតែពួកអ្នកបំរើដែលបានដង​ទឹក​មកចាក់ពាងទើបដឹង។​១០  គាត់ហៅកូន​កំឡោះមក​និយាយថា៖​«អ្នកផងទាំងពួងតែង​យកស្រាទំពាំងបាយជូរឆ្ងាញ់​មកជូនភ្ញៀវជាមុន​លុះភ្ញៀវពិសាច្រើនហើយ​ទើបគេយកស្រាមិនសូវ​ឆ្ងាញ់មកជូនតាមក្រោយ។​រីឯអ្នកវិញ​ម្តេចក៏​ទុកស្រាឆ្ងាញ់មកទល់ឥឡូវដូច្នេះ!»។​ ១១  នេះជាទីសំគាល់ដំបូងបង្អស់​ដែលព្រះយេស៊ូ​បានធ្វើ​នៅភូមិកាណា​ក្នុងស្រុកកាលីឡេ។​ព្រះ​អង្គបានសំដែងសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះអង្គ‌​‌​ហើយ​ពួកសាវ័កក៏បានជឿលើព្រះអង្គ។​១២  បន្ទាប់មក​‌ព្រះអង្គយាងចុះទៅក្រុងកាផានុម​ជាមួយមាតា​‌ព្រមទាំងបងប្អូន​និង​សាវ័ករបស់ព្រះអង្គ‌​ហើយ​ស្នាក់នៅទីនោះមួយ​រយៈពេលខ្លី។ ព្រះយេស៊ូបណ្តេញអ្នកលក់ដូរចេញពីព្រះវិហារ (មថ.  ២១.១២-១៣​    មក.  ១១.១៥-១៧​    លក.  ១៩.៤៥-៤៦) ‌‌១៣  បុណ្យ​ចម្លង*​របស់​ជនជាតិ​យូដា​ជិត​មក​ដល់ហើយ​ព្រះយេស៊ូក៏យាងឡើងទៅក្រុងយេរូ​សាឡឹម។​១៤  នៅក្នុងបរិវេណព្រះវិហារ*​‌ព្រះអង្គ​ឃើញអ្នកលក់គោ​‌លក់ចៀម​លក់ព្រាប និង​អ្នកអង្គុយដូរប្រាក់។​១៥  ព្រះអង្គយកខ្សែធ្វើរំពាត់​ដេញអ្នកទាំងនោះ​ព្រមទាំងចៀម​និង​គោរបស់​គេចេញពីបរិវេណព្រះវិហារ*​‌​ព្រះអង្គបាចប្រាក់​អ្នកដូរប្រាក់ចោល​‌​‌ហើយផ្កាប់តុរបស់គេផង។​១៦  ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​អ្នក​លក់ព្រាប​ថា៖​«ចូរយករបស់ទាំងអស់នេះចេញទៅ​កុំយក​ដំណាក់ព្រះបិតាខ្ញុំ​ធ្វើជាកន្លែងលក់ដូរ​ដូច្នេះ​ឡើយ»។​១៧  ពួកសាវ័ក*នឹកឃើញសេចក្តីដែល​មាន​ចែងទុកក្នុងគម្ពីរថា៖‌​ «មកពីទូលបង្គំស្រឡាញ់ព្រះដំណាក់របស់ព្រះអង្គ បានជាគេប្រហារជីវិតទូលបង្គំ»​ឍ។​ ១៨  ពេលនោះ​ជនជាតិយូដាទូលសួរព្រះអង្គ​ថា៖​«តើលោកមានទីសំគាល់អ្វី​បង្ហាញអោយ​យើងដឹងថា​លោកមានសិទ្ធិធ្វើការទាំងនេះ?»។​១៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលឆ្លើយទៅគេថា៖​«ចូរ​រុះព្រះវិហារ*នេះចោលទៅ​‌ខ្ញុំនឹងសង់ឡើងវិញ​ក្នុងរវាងបីថ្ងៃ»។‌​២០  ជនជាតិយូដាតបថា៖​«គេ​បានចំណាយពេលសែសិបប្រាំមួយឆ្នាំ​ដើម្បីសង់​ព្រះវិហារនេះ​ រីឯលោក​លោកនឹងសង់ឡើងវិញ​ក្នុងរវាងតែបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះឬ?»។​២១  តាមពិត​ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​សំដៅ​ទៅ​លើ​ព្រះវិហារ​ដែល​ជា​រូបកាយ​របស់​ព្រះ​អង្គ​វិញ​ឯណោះទេ។​២២  ពេលព្រះអង្គមានព្រះជន្មរស់ឡើងវិញ ​ពួក​សាវ័ក​នឹក​ឃើញ​ថា​ព្រះអង្គ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ដូច្នេះ​គេក៏ជឿព្រះគម្ពីរ​ព្រមទាំងជឿព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះយេស៊ូ​ដែរ។​ ព្រះយេស៊ូយល់ជំរៅចិត្តមនុស្ស ​២៣  ពេល​ព្រះ​យេស៊ូ​គង់​នៅ​ក្រុង​យេរូសាឡឹម​ក្នុងឱកាសបុណ្យចម្លង*​មានមនុស្សជាច្រើនបាន​ជឿលើព្រះនាមព្រះអង្គ​ដោយឃើញទីសំគាល់​ដែលព្រះអង្គបានធ្វើ។​២៤  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូពុំទុក​ចិត្តគេទេ‌‌‌​ដ្បិតព្រះអង្គស្គាល់ចិត្តគំនិតអ្នកទាំង​នោះ​‌២៥  មិនបាច់មាននរណាពន្យល់ព្រះអង្គអំពី​ចិត្តមនុស្សឡើយ​‌‌‌ព្រោះព្រះអង្គឈ្វេងយល់អ្វីៗ​ទាំងអស់នៅក្នុងចិត្តមនុស្ស។​ ព្រះយេស៊ូសន្ទនាជាមួយលោកនីកូដេម ==ជំពូកទី៣== ១  មាននាម៊ឺនជាតិយូដាម្នាក់​ឈ្មោះនីកូ ៣ ដេម​លោកនៅខាងគណៈផារីស៉ី*។​២‌  លោកបានមកគាល់ព្រះយេស៊ូទាំងយប់​ហើយ​ទូលថា៖​«លោកគ្រូ​‌យើងខ្ញុំដឹងថាព្រះជាម្ចាស់​បានចាត់លោកគ្រូអោយមកបង្រៀនយើងខ្ញុំ​ដ្បិត​គ្មាន​នរណា​អាច​ធ្វើ​ទី​សំគាល់​ដូច​លោក​គ្រូ​បាន​ឡើយ​វៀរលែងតែព្រះជាម្ចាស់គង់ជាមួយអ្នក​នោះ»។​៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«ខ្ញុំសូមជំរាបលោកអោយដឹងច្បាស់ថា​ប្រសិនបើ​មនុស្សមិនកើតជាថ្មីណទេ​គេមិនអាចឃើញព្រះ​រាជ្យ*របស់ព្រះជាម្ចាស់បានឡើយ»។​៤  លោក​នីកូដេមទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«ចុះបើមនុស្សមាន​វ័យចាស់ទៅហើយ​ធ្វើដូចម្តេចអាចកើតម្តងទៀត​បាន?​តើគេអាចចូលទៅក្នុងផ្ទៃម្តាយ​ហើយកើត​ម្តងទៀតបានឬ?»។​៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបថា៖​«ខ្ញុំសូមជំរាបលោកអោយដឹងច្បាស់ថា​ប្រសិនបើមនុស្សមិនកើតពីទឹក​និង​ពីព្រះវិញ្ញាណ​ទេ​គេពុំអាចចូលក្នុងព្រះរាជ្យព្រះជាម្ចាស់បាន​ឡើយ។​៦  អ្នកណាកើតមកជាមនុស្ស​អ្នកនោះ​នៅតែជាមនុស្សដដែល​រីឯអ្នកដែលកើតពីព្រះ​វិញ្ញាណវិញ​មានព្រះវិញ្ញាណក្នុងខ្លួនត។​៧‌ពេល​ខ្ញុំជំរាបលោកថា​"អ្នករាល់គ្នាត្រូវកើតជាថ្មី"‌​សូម​កុំឆ្ងល់អោយសោះ។​‌៨  ខ្យល់ថចង់បក់ទៅទិសណា​ក៏បាន​លោកឮស្នូរវា​តែលោកពុំដឹងថាខ្យល់បក់​មកពីទីណា​ទៅទីណាឡើយ​រីឯអ្នកដែលកើតមក​ពីព្រះវិញ្ញាណ​ក៏ដូច្នោះដែរ»។​៩  លោកនីកូ​ដេមទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«តើការទាំងនេះអាច​នឹងកើតឡើងដូចម្តេចបាន?»។​១០  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលថា៖‌​«លោកជាគ្រូរបស់ជនជាតិ​អ៉ីស្រាអែល​ម្តេចក៏លោកមិនជ្រាបសេចក្តីទាំង​នេះ?​១១  ខ្ញុំសូមជំរាបលោកអោយដឹងច្បាស់ថា​យើងនិយាយអំពីសេចក្តីណាដែលយើងដឹង​ហើយ​យើងធ្វើជាបន្ទាល់​បញ្ជាក់នូវហេតុការណ៍ណាដែល​យើងបានឃើញ​តែអ្នករាល់គ្នាមិនទទួលសក្ខីភាព​របស់យើងទេ។​១២  ពេលខ្ញុំនិយាយអំពីហេតុ​ការណ៍នៅលើផែនដី​អ្នករាល់គ្នាមិនជឿទៅហើយ​‌ចុះទំរាំបើខ្ញុំនិយាយអំពីហេតុការណ៍​នៅស្ថានបរម​សុខវិញ​តើអ្នករាល់គ្នានឹងជឿដូចម្តេចបាន!។​១៣  ពុំដែល​មាន​នរណា​បាន​ឡើង​ទៅ​ស្ថានបរមសុខ​ឡើយ​គឺមានតែបុត្រ​មនុស្ស*ទប៉ុណ្ណោះ​ដែលបាន​យាងចុះពីស្ថានបរមសុខមក។​ ១៤‌កាលនៅវាលរហោស្ថាន​លោកម៉ូសេបាន​លើកពស់ឡើងយ៉ាងណា​បុត្រមនុស្សនឹងត្រូវគេ​លើកឡើងធយ៉ាងនោះដែរ​១៥  ដើម្បីអោយអស់​អ្នកដែលជឿលើព្រះអង្គន​មានជីវិតអស់កល្បជា​និច្ច។​១៦  ព្រះជាម្ចាស់ស្រឡាញ់មនុស្សលោកខ្លាំង​ណាស់​ហេតុនេះហើយបានជាព្រះអង្គប្រទានព្រះ​បុត្រាតែមួយរបស់ព្រះអង្គមក​ដើម្បីអោយអស់​អ្នកដែលជឿលើព្រះបុត្រា​មានជីវិតអស់កល្បជា​និច្ច​គឺមិនអោយគេវិនាសឡើយ។​១៧  ព្រះជាម្ចាស់​បានចាត់ព្រះបុត្រារបស់ព្រះអង្គ​អោយយាងមក​ក្នុងលោកនេះ​ពុំមែនដើម្បីដាក់ទោសមនុស្ស​លោកទេ​គឺដើម្បីសង្គ្រោះមនុស្សលោក​ដោយ​សារព្រះបុត្រាវិញ។​១៨‌អ្នកជឿលើព្រះបុត្រា​មិន​ត្រូវទទួលទោសទេ​រីឯអ្នកមិនជឿ​បានទទួល​ទោសរួចស្រេចទៅហើយ​‌​ព្រោះគេពុំបានជឿ​លើព្រះនាម​ព្រះបុត្រា​តែមួយ​របស់​ព្រះជាម្ចាស់។​១៩  ហេតុដែលបណ្តាលអោយមានទោសនោះ​គឺ​ពន្លឺបានយាងមកក្នុងពិភពលោក​ប៉ុន្តែ​មនុស្ស​លោកចូលចិត្តភាពងងឹតជាងពន្លឺ​ដ្បិតអំពើរបស់​គេសុទ្ធតែអាក្រក់។​២០  អស់អ្នកដែលប្រព្រឹត្ត​អំពើអាក្រក់តែងតែស្អប់ពន្លឺ​‌ហើយមិនចូលមក​រកពន្លឺឡើយ​‌​ព្រោះខ្លាចគេឃើញអំពើដែលខ្លួន​ប្រព្រឹត្ត។​២១  ផ្ទុយទៅវិញ​អស់អ្នកដែលប្រព្រឹត្ត​តាមសេចក្តីពិត​តែងតែចូលមករកពន្លឺ​ដើម្បី​អោយគេឃើញថា​អំពើដែលខ្លួនប្រព្រឹត្តនោះ​ស្របតាមព្រះជាម្ចាស់មែន»។​ សក្ខីភាពរបស់លោកយ៉ូហានបាទីស្ត ២២  បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូយាងទៅស្រុកយូដា​ជាមួយពួកសាវ័ក*។​ព្រះអង្គស្នាក់នៅទីនោះ​ជាមួយគេ​ព្រមទាំងជ្រមុជទឹក*អោយបណ្តាជន​ផង។​២៣‌  រីឯលោកយ៉ូហានវិញ​លោកក៏ជ្រមុជ​ទឹកអោយគេ​នៅអៃណូន​‌ក្បែរភូមិសាលីមដែរ​‌ព្រោះនៅទីនោះមានទឹកច្រើន។​មនុស្សម្នានាំគ្នា​មករកលោក​ហើយលោកជ្រមុជទឹកអោយ។​‌២៤‌កាលណោះ​លោកយ៉ូហានមិនទាន់​ជាប់ឃុំឃាំង​នៅឡើយទេ។ ​២៥  ពេលនោះ​ពួកសិស្សរបស់លោកយ៉ូហាន‌​និង  ជនជាតិយូដាម្នាក់​ជជែកគ្នាអំពីពិធីជំរះកាយ​អោយបានបរិសុទ្ធ*។​‌​២៦  គេនាំគ្នាទៅជួបលោក​យ៉ូហាន​ជំរាបថា៖​«លោកគ្រូ!​បុរសដែលនៅ​ជាមួយលោក​ខាងនាយទន្លេយ័រដាន់​ពីថ្ងៃមុន​ហើយដែលលោកផ្តល់សក្ខីភាពអោយនោះ​ឥឡូវ​នេះ​គាត់កំពុងតែជ្រមុជទឹក*អោយគេ​មនុស្ស​ទាំងអស់នាំគ្នាទៅរកគាត់»។​‌២៧  លោកយ៉ូហាន​មានប្រសាសន៍តបទៅគេថា៖​«បើព្រះជាម្ចាស់​មិនប្រទានអោយទេ​គ្មាននរណាម្នាក់អាចធ្វើអ្វី​កើតឡើយ។​២៨  អ្នករាល់គ្នាជាបន្ទាល់ស្រាប់​ហើយ​ខ្ញុំបាននិយាយថា​ខ្ញុំមិនមែនជាព្រះគ្រីស្តទេ​គឺព្រះជាម្ចាស់​បាន​ចាត់ខ្ញុំ​អោយ​មក​មុន​ព្រះអង្គ។​‌២៩  នៅក្នុងពិធីមង្គលការ​កូនក្រមុំរៀបការនឹង​អ្នកណា​អ្នកនោះហើយជាស្វាមី។​‌រីឯមិត្តសំឡាញ់​របស់ស្វាមី​គេឈរស្តាប់នៅក្បែរគាត់​និង​មាន​ចិត្តត្រេកអរក្រៃលែង​ដោយបានឮសំឡេងរបស់​គាត់។​ខ្ញុំក៏ពោរពេញដោយអំណរដូច្នោះដែរ។​៣០  ព្រះអង្គត្រូវតែចំរើនឡើង​‌រីឯខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំត្រូវតែ​អន់ថយ។​៣១  ព្រះអង្គដែលយាងពីស្ថានបរមសុខ​មក​ទ្រង់មានឋានៈធំលើសគេទាំងអស់។​អ្នក​ដែលកើតពីលោកីយ៍‌​នៅតែជាលោកីយ៍ដដែល​ហើយនិយាយតែពីរឿងលោកីយ៍។​ព្រះអង្គដែល​យាងពីស្ថានបរមសុខមក ​ទ្រង់មានឋានៈធំលើស​គេទាំងអស់។​៣២  ព្រះអង្គធ្វើជាបន្ទាល់បញ្ជាក់​ពីអ្វីៗទាំងអស់    ដែលទ្រង់បានឃើញ​និង​បានឮ​ប៉ុន្តែ​គ្មាននរណាទទួលសក្ខីភាពរបស់ព្រះអង្គទេ។​៣៣  អ្នកដែលទទួលសក្ខីភាពរបស់ព្រះអង្គ​បាន​បញ្ជាក់ថា​ព្រះជាម្ចាស់បានសំដែងសេចក្តីពិត​មែន។​៣៤  ព្រះអង្គដែលព្រះជាម្ចាស់ចាត់អោយ​យាងមក​ថ្លែងព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះជាម្ចាស់‌​ព្រោះ​ព្រះជាម្ចាស់ប្រទានព្រះវិញ្ញាណមកព្រះអង្គ​យ៉ាង​បរិបូណ៌។​៣៥  ព្រះបិតាស្រឡាញ់ព្រះបុត្រា​ហើយ​បានប្រគល់អ្វីៗទាំងអស់​អោយនៅក្រោមអំណាច​របស់ព្រះបុត្រា។​៣៦  អ្នកណាជឿលើព្រះបុត្រា​អ្នកនោះមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច។​អ្នកណាមិន​ព្រមជឿលើព្រះបុត្រា​អ្នកនោះមិនបានទទួលជីវិត​ឡើយ​ គឺគេត្រូវទទួលទោសពីព្រះជាម្ចាស់»។​ ព្រះយេស៊ូសន្ទនាជាមួយស្ត្រីសាសន៍សាម៉ារីម្នាក់ ‌‌ ==ជំពូកទី៤== ១  ព្រះយេស៊ូជ្រាបថា​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី ៤ បាន​ឮ​គេ​និយាយ​ថា​ព្រះអង្គមានសាវ័ក*​ច្រើនជាងលោកយ៉ូហាន​និង​បានជ្រមុជទឹកអោយ​មនុស្សច្រើនជាងដែរ។​២  តាមពិត​ព្រះយេស៊ូពុំ​បានជ្រមុជទឹកអោយគេផ្ទាល់ព្រះអង្គឡើយ​គឺពួក​សាវ័កវិញទេដែលជាអ្នកជ្រមុជទឹក។​៣  ព្រះអង្គ​ក៏យាងចាកចេញពីស្រុកយូដា​ត្រឡប់ទៅស្រុក​កាលីឡេវិញ​៤  ហើយត្រូវយាងកាត់តាមស្រុក​សាម៉ារី។​ ៥  ព្រះអង្គ​បាន​យាង​មក​ដល់​ភូមិ​មួយ​របស់​ជន​ជាតិសាម៉ារី​ឈ្មោះភូមិស៉ីខា​នៅជិតចំការដែល​លោក​យ៉ាកុប​បាន​ចែក​អោយ​លោក​យ៉ូសែប​ជា​កូន។​ ​៦  នៅទីនោះ​‌​មានអណ្តូងទឹកមួយ​ឈ្មោះ​"អណ្តូងលោកយ៉ាកុប"។​ព្រះយេស៊ូអស់កម្លាំង​ក្នុងការធ្វើដំណើរ​ក៏គង់នៅមាត់អណ្តូង​ពេលនោះ​ប្រហែលជាថ្ងៃត្រង់។​‌៧  មានស្ត្រីសាសន៍សាម៉ារី​ម្នាក់មកដងទឹក​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាង​ថា៖​«ខ្ញុំសុំទឹកទទួលទានបន្តិច»។​‌៨‌(សាវ័កនាំគ្នា​ទៅរកទិញស្បៀងអាហារនៅឯភូមិ)។​៩‌ស្ត្រី​សាម៉ារីទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកជាសាសន៍យូដា​ម្តេចក៏លោកមកសុំទឹកនាងខ្ញុំ​ជាស្ត្រីសាសន៍សាម៉ារី​ពិសាដូច្នេះ?»​(ដ្បិតសាសន៍យូដា​និង​សាសន៍​សាម៉ារី​មិនត្រូវគ្នាទេ)។ ​១០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅនាងថា៖​«ប្រសិនបើនាងស្គាល់ព្រះ​អំណោយទានរបស់ព្រះជាម្ចាស់​‌និង​ស្គាល់អ្នក​ដែលនិយាយទៅកាន់នាងថា​"ខ្ញុំសុំទឹកទទួលទាន​បន្តិច"​នោះនាងមុខជាសុំទឹកពីលោកវិញពុំខាន​ហើយលោកនឹងអោយទឹកដល់នាង​គឺជាទឹកដែល​ផ្តល់ជីវិត»ប។​១១  នាងទូលព្រះអង្គថា៖ «លោក​ម្ចាស់!​លោកគ្មានអ្វីដងទឹកសោះ​រីឯអណ្តូងសោត​ក៏ជ្រៅទៀតផង​តើលោកបានទឹកដែលផ្តល់ជីវិត​នោះពីណាមក?។​១២  តើលោកមានឋានៈធំជាង​លោកយ៉ាកុប​ជាបុព្វបុរស*របស់យើង​ដែលបាន​ទុកអណ្តូងនេះអោយយើងឬ?។​លោកយ៉ាកុប​និង​កូនចៅរបស់លោកបានពិសាទឹកអណ្តូងនេះ​ហើយសត្វរបស់លោក​ក៏បានផឹកទឹកអណ្តូងនេះ​ដែរ»។​១៣  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅនាង​ថា៖  «អស់អ្នកដែលពិសាទឹកនេះ​នៅតែស្រេក​តទៅមុខទៀត​១៤  រីឯអ្នកដែលពិសាទឹកខ្ញុំអោយ​នោះ​នឹងមិនស្រេកទៀតសោះឡើយ​ដ្បិតទឹកខ្ញុំ​អោយ​នឹងបានទៅជាប្រភពទឹក​ដែលផុសឡើង​ផ្តល់ជីវិតអស់កល្បជានិច្ច»។​១៥  ស្ត្រីនោះទូលព្រះ​អង្គថា៖​«លោកម្ចាស់!​សូមមេត្តាផ្តល់ទឹកនោះ​មកនាងខ្ញុំផង​‌​កុំអោយនាងខ្ញុំស្រេក​‌និង​‌កុំអោយ​រវល់មកដងទឹកអណ្តូងនេះ​ទៀត»។​ ១៦  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​«សុំ​អញ្ជើញទៅហៅប្តីនាង​រួចត្រឡប់មកវិញ»។​១៧  ស្ត្រីនោះទូលព្រះអង្គថា៖​«នាងខ្ញុំគ្មានប្តីទេ»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«នាងនិយាយថា​នាងគ្មានប្តីដូច្នេះ​ត្រូវមែន​១៨‌ព្រោះនាងធ្លាប់មាន​ប្តីប្រាំមកហើយ​រីឯបុរសដែលនៅជាមួយនាង​សព្វថ្ងៃ​មិនមែនជាប្តីរបស់នាងទេ​នាងនិយាយ​ត្រង់មែន»។​១៩  នាងទូលព្រះអង្គថា៖​«លោក​ម្ចាស់​នាងខ្ញុំយល់ថាលោកពិតជាព្យាការី*មែន។​២០  បុព្វបុរសរបស់យើង​នាំគ្នាថ្វាយបង្គំព្រះជាម្ចាស់​នៅលើភ្នំនេះ​‌តែពួកលោកជាសាសន៍យូដាតែង​និយាយថា​ត្រូវថ្វាយបង្គំព្រះអង្គនៅក្រុងយេរូសា​ឡឹមវិញ»។​២១‌ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាង​ថា៖​‌«នាងអើយ​‌ជឿខ្ញុំចុះ​ដល់ពេលកំណត់​មិន​មែននៅលើភ្នំនេះ​ឬ​‌នៅក្រុងយេរូសាឡឹមទៀតទេ​ដែលអ្នករាល់គ្នានឹងថ្វាយបង្គំព្រះបិតា។​២២  អ្នក​រាល់គ្នាមិនស្គាល់ព្រះអង្គដែលអ្នករាល់គ្នាថ្វាយបង្គំទេ​រីឯយើងវិញ​យើងស្គាល់ព្រះអង្គដែលយើង​ថ្វាយបង្គំ​ដ្បិតការសង្គ្រោះចេញមកពីជនជាតិ​យូដា។​‌២៣  ប៉ុន្តែ​ដល់ពេលកំណត់​‌គឺឥឡូវហ្នឹង​ហើយ​‌អ្នកថ្វាយបង្គំដ៏ពិតប្រាកដ​នឹងថ្វាយបង្គំ​ព្រះបិតា‌តាមវិញ្ញាណ​និង​តាមសេចក្តីពិត​ដ្បិត​ព្រះបិតា​សព្វ​ព្រះហប្ញ​ទ័យ​នឹង​អ្នក​ថ្វាយបង្គំ​បែប​នេះឯង។​២៤  ព្រះជាម្ចាស់​ជាវិញ្ញាណ​ហេតុនេះ​អស់អ្នកដែលថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ​ត្រូវតែថ្វាយបង្គំ​តាមវិញ្ញាណ​និង​តាមសេចក្តីពិត»។​២៥  ស្ត្រីនោះ​ទូលព្រះអង្គថា៖​«នាងខ្ញុំដឹងហើយថា​ព្រះមេស៉្សី​ហៅ​ព្រះគ្រីស្ត*​នឹងយាងមក។​កាលណាព្រះអង្គ​យាងមកដល់​ទ្រង់នឹងប្រទានអោយយើងដឹងសព្វ​គ្រប់ទាំងអស់»។​២៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅនាងថា៖‌​«ខ្ញុំនេះហើយផ​គឺខ្ញុំដែលកំពុងតែ​និយាយជាមួយ​នាង»។ ២៧  ពេលនោះ​‌ពួកសាវ័កត្រឡប់មកដល់​ឃើញ​ព្រះអង្គកំពុងនិយាយជាមួយស្ត្រីដូច្នេះ​គេងឿង​ឆ្ងល់ជាខ្លាំង​‌តែគ្មាននរណាទូលសួរព្រះអង្គ​ថា​ព្រះអង្គសួររកអ្វី​ឬ​ហេតុដូចម្តេចក៏មានព្រះបន្ទូល​ជាមួយនាងឡើយ។​២៨  ស្ត្រីនោះទុកក្អមចោល​‌រត់ចូលទៅក្នុងភូមិ​‌ប្រាប់អ្នកស្រុកថា៖​២៩‌«សុំមក​មើលបុរសម្នាក់​‌លោកមានប្រសាសន៍ប្រាប់ខ្ញុំ​នូវ​អំពើទាំងប៉ុន្មានដែលខ្ញុំបានប្រព្រឹត្ត។​លោកនោះ​ជាព្រះគ្រីស្តហើយមើលទៅ!»។​៣០‌អ្នកស្រុកនាំ​គ្នាចេញពីភូមិ​ទៅរកព្រះយេស៊ូ។​៣១‌ក្នុងពេលជា​មួយគ្នានោះ​ពួកសាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«លោក​គ្រូ ‌សូមអញ្ជើញពិសា!»។​៣២  ព្រះអង្គមានព្រះ​បន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំមានអាហារបរិភោគហើយ​‌ជាអាហារដែលអ្នករាល់គ្នាពុំស្គាល់»។​ ៣៣  ពួក​សាវ័កក៏និយាយគ្នាថា៖​«ប្រហែលជាមាននរណា​ម្នាក់យកអាហារមកជូន​លោកហើយទេដឹង?»។​‌៣៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«អាហារ​របស់ខ្ញុំ​‌គឺធ្វើតាមព្រះហប្ញទ័យរបស់ព្រះអង្គ​ដែល​បានចាត់ខ្ញុំអោយមក​ព្រមទាំងបង្ហើយកិច្ចការ​របស់ព្រះអង្គអោយបានសំរេច។​៣៥  អ្នករាល់គ្នា​តែងពោលថា​"បួនខែទៀត​ដល់រដូវចំរូត"។​រីឯ​ខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំសុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​‌ចូរមើលទៅវាល​ស្រែមើល៍​‌​ស្រូវទុំល្មមច្រូតហើយ។‌​៣៦‌អ្នកច្រូតបាន​ប្រាក់ឈ្នួលរបស់ខ្លួន​ហើយកំពុងប្រមូលផល​ទុកសំរាប់ជីវិតអស់កល្បជានិច្ច​ដូច្នេះ​អ្នកសាប​ព្រោះ​និង​អ្នកច្រូតកាត់បានសប្បាយរួមជាមួយគ្នា​៣៧  ស្របតាមពាក្យចាស់លោកថា:​"ម្នាក់ព្រោះ​ម្នាក់ទៀតច្រូត"។​៣៨‌ខ្ញុំបានចាត់អ្នករាល់គ្នា​អោយទៅច្រូត​នៅក្នុងស្រែដែលអ្នករាល់គ្នាពុំបាន​ធ្វើការនឿយហត់​គឺអ្នកផ្សេងទៀតបានធ្វើការ​នឿយហត់​ហើយអ្នករាល់គ្នាទទួលផលពីការ​នឿយហត់​របស់អ្នកទាំងនោះ»។‌​ ៣៩  ក្នុងភូមិនោះ​មានអ្នកស្រុកសាម៉ារីជាច្រើន​បានជឿលើព្រះយេស៊ូ​ដោយសារពាក្យដែលស្ត្រី​នោះបានបញ្ជាក់ប្រាប់ថា​"លោកមានប្រសាសន៍​ប្រាប់ខ្ញុំនូវអំពើទាំងប៉ុន្មាន​ដែលខ្ញុំបានប្រព្រឹត្ត"។​៤០‌ហេតុនេះហើយបានជា​កាលជនជាតិសាម៉ារី​ទៅគាល់ព្រះអង្គ​គេអង្វរសូមព្រះអង្គគង់នៅជា​មួយគេ​ព្រះអង្គយល់ព្រមគង់នៅទីនោះពីរថ្ងៃ។​៤១‌មានមនុស្សច្រើនជាងនោះ​ទៅទៀតបានជឿ​លើព្រះអង្គ​ដោយបានឮព្រះបន្ទូលព្រះអង្គផ្ទាល់។​៤២‌ពួកគេនិយាយទៅកាន់ស្ត្រីនោះថា៖​«ឥឡូវនេះ​យើងជឿ​មិនមែនត្រឹមតែឮពាក្យនាងប៉ុណ្ណោះទេ​‌គឺមកពីយើងបានឮព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ផ្ទាល់នឹង​ត្រចៀកថែមទៀតផង‌​ហើយយើងដឹងថា​ព្រះអង្គ​ពិតជាព្រះ​សង្គ្រោះរបស់មនុស្សលោកមែន»។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសកូនប្រុសរបស់មន្ត្រីម្នាក់អោយបានជា ‌‌៤៣  ពីរថ្ងៃក្រោយមក​‌​ព្រះយេស៊ូយាងចាកចេញ​ពីទីនោះឆ្ពោះទៅកាន់ស្រុកកាលីឡេ។​៤៤  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«គ្មានព្យាការីណាម្នាក់ត្រូវគេ​គោរព​ក្នុង​ស្រុក​កំណើត​របស់​ខ្លួន​ផ្ទាល់​ឡើយ»។​៤៥  លុះព្រះអង្គយាងទៅដល់ស្រុកកាលីឡេ​‌​អ្នក​ស្រុកនាំគ្នាទទួលព្រះអង្គ​‌ព្រោះគេបានឃើញការ​អស្ចារ្យទាំងប៉ុន្មាន​ដែលព្រះអង្គបានសំដែង​‌ក្នុង​ឱកាសពិធីបុណ្យចម្លង*នៅក្រុងយេរូសាឡឹម​ដ្បិត​គេក៏បានទៅចូលរួមពិធីបុណ្យនោះដែរ។​៤៦  ព្រះ​អង្គយាងត្រឡប់ទៅភូមិកាណា​ក្នុងស្រុកកាលីឡេ​ម្តងទៀត​ជាភូមិដែលព្រះអង្គបានធ្វើអោយទឹក​ទៅជាស្រាទំពាំងបាយជូរ។ នៅទីនោះ​មានអ្នករាជការម្នាក់​មកពីក្រុង​កាផានុម​កូនប្រុសរបស់លោកមានជំងឺ។​៤៧  កាល​លោកជ្រាបថា​‌ព្រះយេស៊ូបានយាងពីស្រុកយូដា​មកស្រុកកាលីឡេនេះ​លោកក៏ទៅរកព្រះអង្គ​ទូល​អង្វរ​សូម​ព្រះអង្គ​យាង​ទៅ​ប្រោស​កូន​របស់​លោក​ដែលកំពុងតែឈឺជិតផុតដង្ហើមនោះ​អោយបាន​ជាសះ​ស្បើយ។ ​៤៨  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​គាត់ថា៖​«ប្រសិនបើអ្នករាល់គ្នាមិនបានឃើញទី​សំគាល់​និង​ប្ញទ្ធិបាដិហារិយ៍ទេ​‌អ្នករាល់គ្នាមុខជា​មិនជឿឡើយ»។​៤៩  មន្ត្រីនោះទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់អើយ​‌សូមលោកអញ្ជើញមក​ក្រែង​កូនរបស់ខ្ញុំប្របាទស្លាប់»។​៥០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«អញ្ជើញទៅចុះ​កូនរបស់​លោករស់ហើយ»។​បុរសនោះជឿព្រះបន្ទូល​របស់ព្រះយេស៊ូក៏ចេញដំណើរទៅ។​៥១  ពេល​លោកកំពុងតែដើរតាមផ្លូវត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ‌​ពួក​បំរើរបស់លោកនាំគ្នាចេញមកជំរាបថា​កូនរបស់​លោករស់ហើយ។​៥២‌លោកក៏សួរអ្នកបំរើអោយ​ដឹង​ថា​កូន​របស់​លោក​បាន​ធូរ​ស្បើយ​ពី​ថ្មើរ​ណា។​គេតបថា៖​«កូនរបស់លោកបាត់គ្រុនពីម្សិលមិញ​វេលាម៉ោងមួយរសៀល»។​៥៣  ឪពុកដឹងថា​‌គឺ​នៅម៉ោងនោះឯង​ដែលព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​មកគាត់ថា‌​"កូនរបស់លោករស់ហើយ!"។​លោក​ជឿលើព្រះយេស៊ូ​ហើយក្រុមគ្រួសាររបស់លោក​ទាំងមូល​ក៏ជឿលើព្រះអង្គដែរ។​៥៤  នេះជាទី​សំគាល់លើកទីពីរដែលព្រះយេស៊ូបានធ្វើ​នៅពេល​ដែល​ព្រះអង្គ​វិល​ត្រឡប់​ពី​ស្រុក​យូដា​មក​ស្រុក​កាលីឡេវិញ។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សពិការម្នាក់អោយបានជា ‌ ==ជំពូកទី៥== ១  ក្រោយមកទៀត​          មានពិធីបុណ្យមួយ ៥ របស់ជនជាតិយូដា​ព្រះយេស៊ូយាងឡើង​ទៅក្រុងយេរូសាឡឹម។​២  នៅក្រុងយេរូសាឡឹម​‌ជិតខ្លោងទ្វារឈ្មោះ​‌«ទ្វារចៀម»​មានស្រះ​មួយ​ដែលគេហៅជាភាសាហេប្រឺថា​«ស្រះបេតសាថា»​‌ក្បែរស្រះនោះ​‌មានថែវប្រាំ។​៣  មានអ្នកជំងឺ​មនុស្សខ្វាក់‌‌​មនុស្សខ្វិន​មនុស្សខូចជើង​និង​មនុស្សស្លាប់ដៃស្លាប់ជើងជាច្រើន​ដេកនៅតាម​ថែវទាំងនោះ​�រង់ចាំទឹកកំរើក​៤  ដ្បិតយូរៗម្តង​‌មាន​ទេវទូត*​មួយ​រូប​ចុះ​មក​ធ្វើ​អោយ​ទឹក​ស្រះ​កំរើក​អ្នកណាចុះទៅក្នុងទឹកកំរើកបានមុនគេ‌​អ្នកនោះនឹងបានជា​ទោះបីមានជំងឺអ្វីក៏ដោយ�។​៥  នៅទីនោះ​‌មានបុរសម្នាក់​ពិការតាំងពីសាមសិប​ប្រាំបីឆ្នាំមកហើយ។​៦  ព្រះយេស៊ូទតឃើញគាត់​ដេកដូច្នេះ​ព្រះអង្គជ្រាបថា​គាត់នៅទីនោះជាយូរ​មកហើយ​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលសួរគាត់ថា៖​«តើ​អ្នកចង់ជាឬទេ?»។​៧  អ្នកនោះទូលព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់អើយ​‌ពេលទឹកកំរើក​‌គ្មាននរណា​យកខ្ញុំទៅដាក់ក្នុងស្រះសោះ​ហើយពេលណាខ្ញុំ​ទៅដល់​មានម្នាក់ចុះទៅមុនខ្ញុំស្រេចទៅហើយ»។​៨  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«ចូរ​ក្រោកឡើង​យកគ្រែស្នែងរបស់អ្នក​ហើយដើរ​ទៅចុះ»។​៩  ពេលនោះ​ស្រាប់តែបុរសនោះបាន​ជាភ្លាម​‌គាត់ក៏យកគ្រែស្នែងរបស់គាត់ដើរទៅ។​១០  រីឯថ្ងៃនោះ​ជាថ្ងៃសប្ប័ទ*​ជនជាតិយូដាស្តី​អោយបុរសដែលបានជានោះថា៖​‌​«ថ្ងៃនេះ​ជាថ្ងៃ​សប្ប័ទ​អ្នកគ្មានសិទ្ធិលីគ្រែស្នែងរបស់អ្នកដូច្នេះ​ឡើយ»។​១១‌គាត់ឆ្លើយទៅគេថា៖​«លោក​ដែលបានធ្វើអោយខ្ញុំជា​ប្រាប់ខ្ញុំថា​"ចូរយកគ្រែ​ស្នែងរបស់អ្នកដើរទៅចុះ!"»។​១២‌គេសួរគាត់​ថា៖​‌«តើលោកណាប្រាប់អ្នកអោយយកគ្រែស្នែង​ដើរទៅដូច្នេះ?»។​១៣  ប៉ុន្តែ​បុរសដែលបានជា‌​មិនដឹងថានរណា​បានប្រោសគាត់អោយជាឡើយ‌‌​ដ្បិត​ព្រះ​យេស៊ូ​បាន​យាង​ចេញ​ពី​បណ្តា​ជន​ដែល​នៅកន្លែងនោះ​ផុតទៅហើយ។​ ១៤  ក្រោយមក​‌ព្រះយេស៊ូជួបគាត់ក្នុងព្រះវិហារ​ក៏មានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«ឥឡូវនេះ​អ្នកបាន​ជាហើយ​កុំប្រព្រឹត្តអំពើបាបទៀតអោយសោះ​ក្រែងលោកើតការអាក្រក់ដល់អ្នក​លើសមុនទៅ​ទៀត»។​១៥  បុរសនោះចេញទៅប្រាប់ជនជាតិ​យូដាអោយដឹងថា​គឺព្រះយេស៊ូដែលបានប្រោស​គាត់អោយជា។​១៦  ហេតុនេះហើយបានជា​ជនជាតិយូដានាំគ្នាបៀតបៀនព្រះយេស៊ូ​ព្រោះ​ព្រះអង្គធ្វើការនោះនៅថ្ងៃសប្ប័ទ។​១៧  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំធ្វើ​ការរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ​ខ្ញុំក៏ធ្វើការដូចព្រះអង្គ​ដែរ»។​១៨‌កាលឮព្រះបន្ទូលនេះ​ជនជាតិយូដា​រឹតតែចង់ធ្វើគុតព្រះអង្គខ្លាំងឡើងៗ​មិនមែន​មកពីព្រះអង្គមិនបានគោរពតាមវិន័យ*​សំរាប់ថ្ងៃ​សប្ប័ទប៉ុណ្ណោះទេ​គឺមកពីព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​ថា  ព្រះជាម្ចាស់ជាព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គផ្ទាល់ថែម​ទៀត​‌​  ព្រះអង្គលើកខ្លួនឡើងស្មើ​នឹងព្រះជាម្ចាស់។​ អំណាចរបស់ព្រះយេស៊ូ ១៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ព្រះបុត្រា​ពុំអាចធ្វើអ្វីដោយព្រះអង្គផ្ទាល់បានឡើយ​គឺ​ព្រះបុត្រាធ្វើតែកិច្ចការណា​ដែលទ្រង់បានឃើញ​ព្រះបិតាធ្វើប៉ុណ្ណោះ។​‌​កិច្ចការអ្វីដែលព្រះបិតាធ្វើ​‌ព្រះបុត្រាក៏ធ្វើកិច្ចការនោះដែរ។​២០  ព្រះបិតា​មានព្រះហប្ញទ័យស្រឡាញ់ព្រះបុត្រា​និង​បង្ហាញ​អោយ​ព្រះបុត្រា​ឃើញ​គ្រប់​កិច្ចការ​ដែល​ព្រះអង្គ​ធ្វើ‌​ព្រះបិតានឹងបង្ហាញអោយព្រះបុត្រាឃើញ​កិច្ចការធំជាងនេះទៅទៀត​ដើម្បីអោយអ្នករាល់​គ្នាងឿងឆ្ងល់។​២១  ដូចព្រះបិតាប្រោសមនុស្ស​ស្លាប់អោយមានជីវិតរស់ឡើងវិញ​ព្រះបុត្រា​ប្រទានជីវិតអោយនរណាក៏បាន​ស្រេចតែនឹងព្រះ​ហប្ញទ័យរបស់ព្រះអង្គ។​២២  ព្រះបិតាមិនដាក់​ទោសនរណាឡើយ​គឺព្រះអង្គបានប្រគល់អំណាច​ដាក់ទោសទាំងអស់អោយព្រះបុត្រាវិញ​‌​‌២៣‌ដើម្បី​អោយមនុស្សគ្រប់ៗគ្នាគោរពព្រះបុត្រា​ដូចគេ​គោរពព្រះបិតា។​អ្នកណាមិនគោរពព្រះបុត្រាទេ​អ្នកនោះក៏មិនគោរពព្រះបិតា​ដែលបានចាត់ព្រះ​បុត្រាអោយយាងមកនោះដែរ។​២៤  ខ្ញុំសុំប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​‌អ្នកណាស្តាប់​សេចក្តីដែលខ្ញុំនិយាយ​ហើយជឿលើព្រះអង្គដែល​បានចាត់ខ្ញុំអោយមក​អ្នកនោះមានជីវិតអស់កល្ប​ជានិច្ច​គេមិនត្រូវទទួលទោសឡើយ​គឺបានឆ្លង​ផុតពីសេចក្តីស្លាប់ទៅរកជីវិត។​២៥  ខ្ញុំសុំប្រាប់​អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ដល់ពេលកំណត់​គឺឥឡូវនេះហើយ​មនុស្សស្លាប់នឹងឮព្រះសូរសៀង​ព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់​‌​ហើយអស់អ្នកដែល​ឮព្រះសូរសៀងនោះ​នឹងមានជីវិតរស់នៅ​២៦‌ដ្បិត​ព្រះបិតាជាប្រភពនៃជីវិតយ៉ាងណា​ព្រះអង្គក៏​ប្រទាន​អោយ​ព្រះបុត្រា​ធ្វើជា​ប្រភពនៃជីវិត​យ៉ាង​នោះដែរ​២៧  ហើយព្រះបិតាក៏ប្រទានអោយ​ព្រះបុត្រា​មាន​អំណាច​ដាក់​ទោស​ថែម​ទៀត​ផង​ព្រោះព្រះបុត្រាជាបុត្រមនុស្ស*។​២៨  សុំកុំងឿង​ឆ្ងល់ឡើយ​ដ្បិតដល់ពេលកំណត់​ មនុស្សស្លាប់​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នឹង​ឮ​ព្រះ​សូរ​សៀង​របស់​ព្រះ​បុត្រា​‌២៩‌ហើយចេញពីផ្នូរមក។​អ្នកដែលបានប្រព្រឹត្ត​អំពើល្អនឹងរស់ឡើងវិញ​ដើម្បីទទួលជីវិត​រីឯ​អ្នកដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់​នឹងរស់ឡើងវិញ​ដើម្បីទទួល​ទោស»។​ សក្ខីភាពអំពីអំណាចរបស់ព្រះយេស៊ូ ៣០‌«ខ្ញុំ​មិន​អាច​ធ្វើអ្វី​ដោយ​អំណាច​ខ្ញុំ​ផ្ទាល់​បាន​ឡើយ​ខ្ញុំវិនិច្ឆ័យគ្រប់ការទាំងអស់​តាមសេចក្តី​ដែលព្រះបិតាមានព្រះបន្ទូលមកខ្ញុំ​ហើយការ​វិនិច្ឆ័យរបស់ខ្ញុំត្រឹមត្រូវ​ព្រោះខ្ញុំមិនប្រាថ្នាធ្វើតាម​បំណងចិត្តខ្ញុំឡើយ​‌គឺធ្វើតាមព្រះហប្ញទ័យរបស់​ព្រះអង្គ​ដែល​បាន​ចាត់​អោយ​ខ្ញុំ​មក​នោះ​វិញ។​៣១‌ប្រសិនបើខ្ញុំធ្វើជាបន្ទាល់អោយខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់​‌សក្ខី​ភាពរបស់ខ្ញុំមិនពិតទេ។​៣២  ប៉ុន្តែ​មានម្នាក់ទៀត​ធ្វើជាបន្ទាល់អោយខ្ញុំ​‌​ហើយខ្ញុំដឹងថាសក្ខីភាព​ដែលអ្នកនោះថ្លែងអំពីខ្ញុំ​ស្របតាមសេចក្តីពិត។​៣៣  អ្នករាល់គ្នា​បាន​ចាត់​គេ​អោយ​ទៅ​សួរ​លោក​យ៉ូហាន​លោកក៏ផ្តល់សក្ខីភាពអំពីសេចក្តីពិត។​៣៤‌ចំពោះខ្ញុំ​ខ្ញុំមិនត្រូវការសក្ខីភាពពីមនុស្សណា​ឡើយ​តែខ្ញុំពោលដូច្នេះ​ដើម្បីអោយអ្នករាល់គ្នា​ទទួលការសង្គ្រោះ។​៣៥  លោកយ៉ូហាននេះប្រៀប​បាននឹងចង្កៀងដែលកំពុងឆេះបំភ្លឺ​‌​ហើយអ្នករាល់​គ្នា​ក៏​ចង់​រីក​រាយ​នឹង​ពន្លឺ​នោះ​មួយ​ស្របក់​ដែរ​។​៣៦‌រីឯខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំមានសក្ខីភាពមួយប្រសើរជាងសក្ខី​ភាពរបស់លោកយ៉ូហានទៅទៀត។​‌​ព្រះបិតា​ប្រទានអោយខ្ញុំបង្ហើយកិច្ចការទាំងអំបាលម៉ាន​គឺ​កិច្ចការដែលខ្ញុំធ្វើនេះហើយ​ជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ថា​ព្រះអង្គបានចាត់ខ្ញុំអោយមកមែន។​៣៧  ព្រះបិតា​ដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក​ក៏បានធ្វើជាបន្ទាល់​អោយខ្ញុំដែរ​តែអ្នករាល់គ្នាមិនដែលបានឮព្រះសូរ​សៀងរបស់ព្រះអង្គ​‌ហើយក៏មិនដែលបានឃើញ​ព្រះភ័ក្ត្ររបស់ព្រះអង្គផង។​៣៨  អ្នករាល់គ្នាគ្មាន​ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គនៅក្នុងចិត្តទេ‌‌​ព្រោះអ្នក​រាល់គ្នា​ពុំជឿអ្នកដែលព្រះបិតាបានចាត់អោយ​មក។​៣៩  អ្នករាល់គ្នាខំពិនិត្យពិច័យមើលគម្ពីរ​‌ព្រោះ​នឹក​ស្មាន​ថា​នឹង​បាន​ជីវិត​អស់​កល្ប​ជា​និច្ច​ដោយសារគម្ពីរទាំងនេះ​គឺគម្ពីរនេះហើយធ្វើជា​បន្ទាល់អោយខ្ញុំ​  ​៤០  ប៉ុន្តែ​អ្នករាល់គ្នាមិនចង់មករក​ខ្ញុំ​ដើម្បីអោយបានជីវិតឡើយ។​៤១  ខ្ញុំមិនចង់​ទទួលសិរីរុងរឿងពីមនុស្សទេ។​‌៤២  ម៉្យាងទៀត​ខ្ញុំស្គាល់ចិត្តអ្នករាល់គ្នាហើយ​អ្នករាល់គ្នាគ្មានចិត្ត​ស្រឡាញ់ព្រះជាម្ចាស់សោះ។​៤៣  ខ្ញុំមក​ក្នុងព្រះ​នាមព្រះបិតាខ្ញុំ​‌តែអ្នករាល់គ្នាមិនទទួលខ្ញុំឡើយ។​ប្រសិនបើមានម្នាក់ទៀតមក​ក្នុងនាមខ្លួនគេផ្ទាល់​អ្នករាល់គ្នាមុខជាទទួលគេមិនខាន!​៤៤  តើអោយ​អ្នករាល់គ្នាអាចជឿដូចម្តេចបាន​បើអ្នករាល់គ្នា​ចូលចិត្ត​ទទួល​សិរីរុងរឿង​តែ​ពីគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ដូច្នេះ​ហើយពុំស្វែងរកសិរីរុងរឿងពីព្រះជាម្ចាស់​តែមួយគត់សោះនោះ?​៤៥  កុំនឹកស្មានថា​ខ្ញុំនឹង​ចោទប្រកាន់អ្នករាល់គ្នា​នៅចំពោះព្រះភ័ក្ត្រព្រះ​បិតាឡើយ​‌គឺលោកម៉ូសេជាទីសង្ឃឹមរបស់អ្នករាល់​គ្នាវិញទេ​ដែលនឹងចោទប្រកាន់។​៤៦  ប្រសិនបើ​អ្នករាល់គ្នាជឿពាក្យលោកម៉ូសេ​អ្នករាល់គ្នាមុខ​ជាជឿខ្ញុំមិនខាន​ព្រោះលោកបានសរសេរទុក​ក្នុងគម្ពីរស្តីអំពីខ្ញុំ‌​៤៧  ប៉ុន្តែ​បើអ្នករាល់គ្នាមិនជឿ​សេចក្តី​ដែលលោក​បាន​សរសេរទុក​ទៅហើយនោះ​ធ្វើ​ម្តេច​នឹង​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​ជឿ​ពាក្យ​របស់​ខ្ញុំ​បាន!»។​ ព្រះយេស៊ូប្រទាននំបុ័ងអោយមនុស្សប្រាំពាន់នាក់ (ម៉ាថាយ  ១៤.១៣-២១  ​ម៉ាកុស  ៦.  ៣០-៤៤  ​លូកា  ៩.  ១០-១៧) ==ជំពូកទី៦== ១  បន្ទាប់មក    ​ព្រះយេស៊ូយាងទៅត្រើយ​ ៦ ខាងនាយសមុទ្រកាលីឡេ​ដែលមាន​ឈ្មោះថាសមុទ្រទីបេរីយ៉ាដ។​‌២  មានបណ្តាជន​ច្រើនកុះករមកតាមព្រះអង្គ​ព្រោះគេបានឃើញ​ទីសំគាល់ដែលព្រះអង្គបានធ្វើ​ដោយប្រោសអ្នក​ជំងឺអោយជា។​៣  ព្រះយេស៊ូយាងឡើងទៅ​លើភ្នំ​ហើយគង់នៅទីនោះជាមួយពួក​សាវ័ក*។ ៤  ពេលនោះ​បុណ្យចម្លង*​ជាបុណ្យរបស់ជន​ជាតិយូដា​កាន់តែខិតជិតណាស់ហើយ។​៥  ព្រះ​យេស៊ូទតឃើញបណ្តាជនមកតាមព្រះអង្គច្រើនកុះករយ៉ាងនេះ​ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលទៅលោកភីលីព​ថា៖​«តើយើងទៅរកទិញអាហារឯណាមកចែក​អោយអ្នកទាំងនេះបរិភោគបាន?»។​៦  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលដូច្នេះ​ដើម្បីល្បងមើលចិត្តលោក​ភីលីព​តាមពិត​ព្រះអង្គជ្រាបអំពីកិច្ចការដែល​ព្រះអង្គបម្រុងនឹងធ្វើស្រេចទៅហើយ។​៧  លោក​ភីលីពទូលថា៖​«ទោះបីយើងយកប្រាក់ពីររយ​ដួង*ទៅទិញនំបុ័ងក៏មិនគ្រាន់ដែរ​សូម្បីតែម្នាក់​មួយដុំតូចៗក៏មិនបានផង»។​៨  មានសាវ័កម្នាក់​ឈ្មោះអន់ដ្រេ​ជាប្អូនរបស់លោកស៉ីម៉ូនពេត្រុស/​ស៉ីម៉ូនសិលា‌ទូលព្រះអង្គថា៖​៩  «នៅទីនេះ​ក្មេង​ប្រុសម្នាក់មាននំបុ័ងប្រាំដុំ​និង​ត្រីតូចៗពីរកន្ទុយ។​ប៉ុន្តែ​បើមានតែប៉ុណ្ណឹង​ធ្វើម្តេចនឹងអោយគ្រាន់​សំរាប់មនុស្សដ៏ច្រើនយ៉ាងនេះ?»។​១០  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលថា៖‌​«សុំអោយគេអង្គុយចុះ»។​នៅទីនោះមានស្មៅច្រើន​បណ្តាជនក៏នាំគ្នាអង្គុយ​មានមនុស្សប្រុស​ទាំងអស់​ប្រមាណ​ប្រាំពាន់​នាក់។​១១  ព្រះយេស៊ូយកនំបុ័ងមកកាន់​អរព្រះគុណព្រះ​ជាម្ចាស់​រួចប្រទានអោយអ្នកអង្គុយនៅទីនោះ។​រីឯត្រីវិញ​ព្រះអង្គក៏ធ្វើដូច្នោះដែរ​ទ្រង់ប្រទាន​អោយគេ​តាមតែម្នាក់ៗចង់បាន។​១២  លុះគេបាន​បរិភោគឆ្អែតហើយ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​ពួកសាវ័កថា៖​«ចូរប្រមូលនំបុ័ងដែលនៅសល់​កុំ​អោយមានបាត់មួយដុំសោះឡើយ»។​១៣  ពួក​សាវ័កនាំគ្នារើសសំណល់នំបុ័ងទាំងប្រាំដុំ​ដែល​បណ្តាជនបរិភោគសល់​ប្រមូលដាក់បានពេញដប់​ពីរល្អី។​១៤  កាលមនុស្សម្នាឃើញទីសំគាល់ដែល​ព្រះយេស៊ូបានធ្វើនោះ​ក៏ពោលថា៖​«លោកនេះ​ពិត​ជា​ព្យាការី*​ដែល​ត្រូវ​មក​ក្នុង​ពិភព​លោក​មែន»ធ។​១៥  ព្រះយេស៊ូជ្រាបថាគេបំរុងនឹងចាប់​ព្រះអង្គយកទៅតែងតំាងជាស្តេចដូច្នេះ​ព្រះអង្គក៏​យាងចាកចេញពីគេ​ឡើងទៅលើភ្នំសាជាថ្មី​តែ​មួយព្រះអង្គ​ឯង។​ ព្រះយេស៊ូយាងលើទឹកសមុទ្រ (ម៉ាថាយ  ១៤.  ២២-៣៤    ​ម៉ាកុស  ៦.  ៤៥-៥២) ១៦  លុះដល់ល្ងាច​ពួកសាវ័ក*នាំគ្នាចុះទៅមាត់​សមុទ្រ។​១៧  គេជិះទូកឆ្លងទៅក្រុងកាផានុម​នៅ​ត្រើយម្ខាង។​ពេលនោះ​ងងឹតហើយ​តែព្រះយេស៊ូ​ពុំទាន់យាងមករកគេនៅឡើយទេ​១៨‌ខ្យល់បក់​បោកមកយ៉ាងខ្លាំង​បណ្តាលអោយទឹកសមុទ្រ​មានរលកធំៗ។​១៩  កាលគេចែវទូក  បានចម្ងាយ​ប្រមាណជាប្រាំ​ឬ​ប្រាំមួយគីឡូម៉ែត្រ​‌ស្រាប់តែគេ​ឃើញព្រះយេស៊ូយាងលើសមុទ្រ​ចូលមកជិតទូក​គេភ័យខ្លាចជាខ្លាំង។​២០  ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំទេតើន​កុំខ្លាចអី»។​២១‌ពួកសាវ័កចង់យាងព្រះអង្គចូលមកក្នុងទូក​រំពេចនោះ​ទូកក៏ទៅដល់ត្រើយ​ចំកន្លែងដែលគេ​បំរុងនឹងទៅ។ ព្រះយេស៊ូជាអាហារដែលផ្តល់ជីវិត ‌២២  ថ្ងៃបន្ទាប់មកទៀត​បណ្តាជនដែលនៅ​ត្រើយខាងនាយសមុទ្រ​សង្កេតឃើញថា​នៅ​កន្លែងនោះមានទូកតែមួយគត់​ហើយថាព្រះយេស៊ូ​ពុំបានយាងចុះទូកជាមួយពួកសាវ័ក*ទេ​គឺមាន​តែពួកសាវ័កប៉ុណ្ណោះ​ដែលបានជិះទូកចេញទៅ។​២៣​ប៉ុន្តែ​មានទូកឯទៀតៗមកពីភូមិទីបេរីយ៉ាដចត​នៅជិតកន្លែងដែលគេបានបរិភោគនំបុ័ង​ក្រោយពី​ព្រះអម្ចាស់បានអរព្រះគុណ។​២៤‌កាលបណ្តាជនពុំ​ឃើញព្រះយេស៊ូ​និង​ពួកសាវ័កនៅទីនោះទៀត​‌គេក៏នាំគ្នាចុះទូកទាំងនោះ​ឆ្លងទៅក្រុងកាផានុម​‌តាមរកព្រះអង្គ។​ ២៥​បណ្តាជនបានជួបព្រះអង្គនៅត្រើយម្ខាង​គេ​ទូលសួរព្រះអង្គថា៖​‌«លោកគ្រូ!​តើលោកមកដល់​ពីអង្កាល់?»។​២៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​គេថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​‌អ្នករាល់គ្នាតាមរកខ្ញុំ​មិនមែនមកពីអ្នករាល់គ្នា​បានឃើញទីសំគាល់ទេ​គឺមកពីអ្នករាល់គ្នាបាន​បរិភោគអាហារឆ្អែតតែប៉ុណ្ណោះ។​២៧  កុំធ្វើកិច្ច​ការ​ដើម្បីអោយគ្រាន់តែបានអាហារ​ដែលតែង​រលួយខូចនោះឡើយ​គឺអោយបានអាហារដែល​នៅស្ថិតស្ថេរ​និង​ផ្តល់ជីវិតអស់កល្បជានិច្ចវិញ​ជាអាហារ​ដែល​បុត្រមនុស្ស​នឹង​ប្រទាន​អោយ​អ្នក​រាល់គ្នា​ដ្បិតបុត្រមនុស្សនេះហើយ​ដែលព្រះជា​ម្ចាស់ជាព្រះបិតាបានដៅសញ្ញាសំគាល់»។​២៨‌គេ​នាំគ្នាទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«តើអោយយើងខ្ញុំ​ប្រព្រឹត្តដូចម្តេច​ដើម្បីនឹងធ្វើកិច្ចការរបស់ព្រះជា​ម្ចាស់?»។​២៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«កិច្ចការរបស់ព្រះជាម្ចាស់​គឺអោយអ្នករាល់គ្នា​ជឿលើអ្នក​ដែលព្រះអង្គបានចាត់អោយមក»។​៣០  គេទូលសួរព្រះអង្គទៀតថា៖​«តើលោកធ្វើ​ការអ្វីជាទីសំគាល់អោយយើងខ្ញុំឃើញ​និង​ជឿ​លោក?​តើលោកធ្វើកិច្ចការអ្វីខ្លះ?។​៣១  បុព្វ​បុរស​របស់​យើង​បាន​បរិភោគ​នំ​ម៉ាណា​នៅ​វាល​រហោស្ថាន*​ដូចមានសេចក្តីចែងទុកក្នុងគម្ពីរថា​"  ព្រះអង្គបានប្រទានអោយគេបរិភោគនំបុ័ង​ដែល​ធ្លាក់ពីស្ថានបរមសុខ*មក"ប»។​៣២  ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នក​រាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​មិនមែនលោកម៉ូសេទេ​ដែល​បានផ្តល់អាហារផ​ពីស្ថានបរមសុខមកនោះ​គឺ​ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំទេតើ​‌ដែលប្រទានអាហារដ៏ពិត​ប្រាកដពីស្ថានបរមសុខ*​មកអោយអ្នករាល់គ្នា​៣៣  ដ្បិត​អាហារ​ដែល​ព្រះជាម្ចាស់​ប្រទាន​អោយ​នោះ​គឺអ្នកដែលចុះពីស្ថានបរមសុខមក​ហើយ​ផ្តល់ជីវិតអោយមនុស្សលោក»។​៣៤  គេនាំគ្នាទូល​ព្រះអង្គថា៖​«លោកម្ចាស់អើយ!​សូមលោក​ប្រទានអាហារនោះអោយយើងខ្ញុំ​រហូតតទៅ»។​៣៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំនេះហើយជា​អាហារផ  ដែលផ្តល់ជីវិត។​អ្នកណាមករកខ្ញុំ​លែង​ឃ្លានទៀតហើយ​អ្នកណាជឿលើខ្ញុំ​ក៏លែងស្រេក​ទៀតដែរ។​៣៦‌ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំបាននិយាយប្រាប់អ្នករាល់​គ្នារួចហើយថា​"អ្នករាល់គ្នាបានឃើញខ្ញុំ​តែអ្នក​រាល់គ្នាមិនជឿទេ"។​៣៧  អស់អ្នកដែលព្រះបិតា​ប្រទានមកខ្ញុំ​តែងតែមករកខ្ញុំ​ហើយខ្ញុំមិនបោះបង់​ចោលអ្នកដែលមករកខ្ញុំជាដាច់ខាត​៣៨  ដ្បិតខ្ញុំ​ចុះពីស្ថានបរមសុខមក‌​ដើម្បីធ្វើតាមព្រះហប្ញទ័យ​របស់ព្រះអង្គដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក​គឺពុំមែន​ធ្វើតាមបំណងចិត្តរបស់ខ្ញុំទេ។​៣៩  រីឯព្រះអង្គ​ដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមកនោះ​ទ្រង់មិនសព្វព្រះ​ហប្ញទ័យអោយនរណាម្នាក់​ក្នុងបណ្តាអស់អ្នកដែល​ព្រះអង្គប្រទានមកខ្ញុំ‌ត្រូវវិនាសអន្តរាយឡើយ​តែ​ព្រះអង្គសព្វព្រះហប្ញទ័យអោយខ្ញុំប្រោសគេ​អោយ​មានជីវិតរស់ឡើងវិញ​នៅថ្ងៃចុងក្រោយបំផុត។​៤០‌ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំ​សព្វព្រះហប្ញទ័យអោយអស់អ្នក​ដែលបានឃើញព្រះបុត្រា​ហើយជឿលើព្រះអង្គ​មានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច។​ខ្ញុំនឹងប្រោសអ្នកនោះ​អោយមានជីវិតរស់ឡើងវិញ​នៅថ្ងៃចុងក្រោយ​បំផុតផង»។ ៤១  ជនជាតិយូដារអ៊ូរទាំងំពីព្រះយេស៊ូ​‌ព្រោះ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា​"ខ្ញុំជាអាហារដែលចុះ​មកពីស្ថានបរមសុខ*"។ ​៤២  គេពោលថា៖​«អ្នក​នេះឈ្មោះយេស៊ូ​‌​ជាកូនរបស់លោកយ៉ូសែបទេតើ!​យើងស្គាល់ទាំងឪពុកទាំងម្តាយ​ម្តេចក៏គាត់ពោល​ថាគាត់ចុះមកពីស្ថានបរមសុខដូច្នេះ?»។​៤៣  ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖‌​«ឈប់នាំគ្នារអ៊ូ​រទំាទៅ!។​‌៤៤  ប្រសិនបើព្រះបិតាដែលចាត់​ខ្ញុំអោយមកមិនទាក់ទាញចិត្តគេទេ​‌​គ្មាននរណា​ម្នាក់អាចមករកខ្ញុំបានឡើយ។​រីឯខ្ញុំ‌​ខ្ញុំនឹងប្រោស​អ្នកនោះអោយមានជីវិតរស់ឡើងវិញ​នៅថ្ងៃចុង​ក្រោយបំផុត។​៤៥  ក្នុងគម្ពីរព្យាការី​មានចែង​ទុកមកថា​"ព្រះជាម្ចាស់នឹងប្រៀនប្រដៅមនុស្ស​ទាំងអស់"ព។​អស់អ្នកដែលបានស្តាប់ព្រះបិតា​ហើយ​ទទួល​យក​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ​របស់​ព្រះ​អង្គ​‌មុខជាមករកខ្ញុំពុំខាន។​៤៦‌សេចក្តីនេះពុំមែនមាន​ន័យថា​មាននរណាម្នាក់បានឃើញព្រះបិតាឡើយ​លើកលែងតែអ្នកមកពីព្រះជាម្ចាស់ប៉ុណ្ណោះ​គឺ​អ្នកនោះហើយដែលបានឃើញព្រះអង្គ។​‌​៤៧‌ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​អ្នកណាជឿ​អ្នកនោះមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច។​៤៨  ខ្ញុំនេះ​ហើយជាអាហារដែលផ្តល់ជីវិត។​៤៩  បុព្វបុរស​របស់អ្នករាល់គ្នាបានបរិភោគនំម៉ាណា​នៅវាល​រហោស្ថាន​ហើយទទួលមរណភាពអស់ទៅ។​៥០  រីឯអាហារដែលចុះមកពីស្ថានបរមសុខ​មាន​ប្រសិទ្ធភាពបែបនេះ​គឺអ្នកណាបរិភោគ​អ្នកនោះ​មិនស្លាប់ឡើយ។​៥១  ខ្ញុំនេះហើយជាអាហារដែល​មានជីវិត​ចុះមកពីស្ថានបរមសុខ។​អ្នកណា​បរិភោគអាហារនេះ​នឹងរស់នៅអស់កល្បជានិច្ច។​អាហារដែលខ្ញុំនឹងអោយនោះ​គឺខ្លួនខ្ញុំភផ្ទាល់ដែល​ត្រូវបូជា  សំរាប់អោយមនុស្សលោកមានជីវិត»​។ ៥២  ជនជាតិយូដាទាស់ទែងគ្នាយ៉ាងខ្លាំង​ហើយ​គេនិយាយថា៖​«តើអ្នកនេះអាចអោយខ្លួនគាត់​មកយើងបរិភោគ​ដូចម្តេចកើត?»។ ៥៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​‌«ខ្ញុំសុំ​ប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ប្រសិនបើ​អ្នករាល់គ្នាមិនពិសាសាច់​និង​លោហិតរបស់បុត្រ​មនុស្ស*ទេ​អ្នករាល់គ្នាគ្មានជីវិតក្នុងខ្លួន​ឡើយ។​៥៤  អ្នកណាពិសាសាច់​និង​លោហិតរបស់ខ្ញុំ​អ្នក​នោះមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច‌‌​ហើយខ្ញុំក៏នឹង​ប្រោសគេអោយមានជីវិតរស់ឡើងវិញ​‌នៅថ្ងៃចុង​ក្រោយបំផុតផង។​៥៥  សាច់របស់ខ្ញុំជាអាហារដ៏​ពិតប្រាកដ​លោហិតរបស់ខ្ញុំក៏ជាភេសជ្ជៈដ៏ពិត​ប្រាកដដែរ។​៥៦  អ្នកណាពិសាសាច់​និង​លោហិត​របស់ខ្ញុំ‌​អ្នកនោះស្ថិតនៅក្នុងខ្ញុំ​‌​ហើយខ្ញុំក៏ស្ថិតនៅ​ក្នុងអ្នកនោះដែរ។​៥៧  ព្រះបិតាដែលបានចាត់ខ្ញុំ​អោយមក​ទ្រង់មានព្រះជន្មរស់‌​ហើយខ្ញុំមានជីវិត​ដោយសារព្រះអង្គយ៉ាងណា​អ្នកបរិភោគខ្ញ្ញុុំ​ក៏​នឹងមានជីវិតរស់​ដោយសារខ្ញុំយ៉ាងនោះដែរ។​៥៨  អាហារដែលបានចុះពីស្ថានបរមសុខមក​មាន​ប្រសិទ្ធភាពខុសពីអាហារដែលបុព្វបុរស*របស់អ្នករាល់គ្នាបានបរិភោគ​‌ដ្បិតលោកទទួលមរណភាព​អស់ទៅហើយ។​‌​រីឯអ្នកដែលបរិភោគអាហារនេះ​នឹងរស់នៅអស់កល្ប​ជានិច្ច»។​ ៥៩‌ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទាំងនេះ​‌នៅពេល​ព្រះអង្គបង្រៀនគេ​ក្នុងសាលាប្រជុំ*​នៅក្រុង​កាផានុម។​៦០  ក្រោយពីបានស្តាប់ព្រះបន្ទូលរបស់​ព្រះអង្គហើយ​ក្នុងចំណោមសាវ័ក*​មានគ្នាច្រើន​ពោលថា៖​«ពាក្យទាំងនេះទាស់ត្រចៀកណាស់​តើនរណាអាចទ្រំាស្តាប់បាន?»។​៦១  ព្រះយេស៊ូ​ឈ្វេងយល់ថា​ពួកសាវ័ករអ៊ូរទាំងំពីពាក្យទាំងនេះ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«តើពាក្យទាំង​នេះនាំអោយអ្នករាល់គ្នារវាតចិត្ត​បាត់ជំនឿឬ?‌​៦២  ចុះបើអ្នករាល់គ្នាឃើញបុត្រមនុស្ស*​ឡើងទៅ​ស្ថានដែលលោកនៅពីមុនវិញ​‌​តើចិត្តអ្នករាល់គ្នា​នឹងទៅជាយ៉ាងណា?។​៦៣  មានតែព្រះវិញ្ញាណ​ទេដែលផ្តល់ជីវិត​និស្ស័យលោកីយ៍មិនអាចផ្តល់​ជីវិតបានឡើយម។​រីឯពាក្យទាំងប៉ុន្មានដែលខ្ញុំ​បាននិយាយប្រាប់អ្នករាល់គ្នា​សុទ្ធតែចេញមកពី​ព្រះវិញ្ញាណដែលផ្តល់ជីវិត។​៦៤  ប៉ុន្តែ​ក្នុងចំណោម​អ្នករាល់គ្នា​អ្នកខ្លះគ្មានជំនឿទេ»។​តាំងពីដើម​ដំបូងមក​ព្រះយេស៊ូស្គាល់អស់អ្នកដែលគ្មានជំនឿ​ព្រមទាំងស្គាល់អ្នកដែលនឹងក្បត់ព្រះអង្គ​រួចស្រេច​ទៅហើយ។​៦៥  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៀតថា៖​«ហេតុនេះ​បានជា​ខ្ញុំប្រាប់​អ្នករាល់គ្នា​រួចមក​ហើយ​ថា​ប្រសិនបើព្រះបិតាមិនប្រោសប្រទានទេ​នោះ​គ្មាននរណាអាចមករកខ្ញុំបានឡើយ»។​៦៦  ចាប់ពី​ពេលនោះមក​ក្នុងចំណោមសាវ័ក​មានគ្នាច្រើនដក​ខ្លួនថយ​ឈប់តាមព្រះអង្គទៀត។​៦៧  ព្រះយេស៊ូ​ក៏មានព្រះបន្ទូលសួរសាវ័កទាំងដប់ពីររូបថា៖​«ចុះ​អ្នករាល់គ្នាវិញ​‌តើអ្នករាល់គ្នាចង់ចេញទៅដែរ​ឬ?»។​៦៨‌លោកស៉ីម៉ូនពេត្រុស/ស៉ីម៉ូនសិលាទូល​ព្រះអង្គថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់​តើអោយយើងខ្ញុំ​ទៅរកនរណាវិញ?​ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គផ្តល់​ជីវិតអស់កល្បជានិច្ច។​៦៩‌យើងខ្ញុំជឿហើយដឹង​ថា  ​ព្រះអង្គពិតជាព្រះដ៏វិសុទ្ធដែលព្រះជាម្ចាស់​ចាត់អោយមកយ»។​៧០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«គឺខ្ញុំផ្ទាល់ដែលបានជ្រើសរើសអ្នក​ទាំងដប់ពីរមក​ក៏ប៉ុន្តែ‌ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា​មានម្នាក់ជាមារ»។​៧១  ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូល​សំដៅទៅលើយូដាស​‌ជាកូនលោកស៉ីម៉ូនអ៉ីស្កា​រីយ៉ុត។​យូដាសនេះហើយដែលនឹងក្បត់ព្រះអង្គ​ទោះបីគាត់ជាសាវ័កមួយរូប​ក្នុងចំណោមសាវ័ក​ទាំងដប់ពីរក៏ដោយ។ ព្រះញាតិវង្សព្រះយេស៊ូមិនជឿលើព្រះអង្គ ==ជំពូកទី​៧== ១  ក្រោយមក    ព្រះយេស៊ូយាងចុះឡើង ៧ កាត់ស្រុកកាលីឡេ​ដ្បិតព្រះអង្គមិន​សព្វព្រះហប្ញទ័យយាងទៅស្រុកយូដាឡើយ​‌ព្រោះ​ជនជាតិយូដារកធ្វើគុតព្រះអង្គ។​២  ពេលនោះ​ជិតដល់ថ្ងៃបុណ្យមួយរបស់ជនជាតិយូដា​ឈ្មោះ​បុណ្យបារាំ*។​៣  បងប្អូនព្រះយេស៊ូទូលព្រះអង្គ​ថា៖​«សូមបងចាកចេញពីទីនេះទៅស្រុកយូដា​ទៅ​ដើម្បីអោយសិស្សរបស់បងឃើញកិច្ចការ​ដែល​បងធ្វើ។​៤  អ្នកដែលចង់អោយគេស្គាល់ខ្លួន​មិនធ្វើការអ្វីដោយលាក់កំបាំងឡើយ។​បើបង​ធ្វើការអស្ចារ្យយ៉ាងនេះ‌​‌ត្រូវបង្ហាញអោយមនុស្ស​លោកឃើញផង»។​៥  បងប្អូនរបស់ព្រះយេស៊ូពុំ​ជឿលើព្រះអង្គទេ។​៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​‌«ពេលកំណត់របស់បងមិនទាន់មក​ដល់នៅឡើយទេ។​រីឯប្អូនៗវិញ​ចង់ធ្វើអ្វីពេល​ណាក៏បាន។​‌៧  មនុស្សលោកមិនអាចស្អប់ប្អូនៗ​បានឡើយ​ប៉ុន្តែ​គេស្អប់បង​‌ព្រោះបងបានបញ្ជាក់​ប្រាប់ថា​អំពើដែលគេប្រព្រឹត្ត​សុទ្ធតែអាក្រក់។​៨  ចូរប្អូនៗឡើងទៅចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យទៅ​បង​មិនឡើងទៅទេ​ព្រោះពេលកំណត់របស់បងមិន​ទាន់មកដល់នៅឡើយ»។​៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលដូច្នោះហើយ ​ព្រះអង្គក៏គង់នៅក្នុងស្រុក​កាលីឡេតទៅទៀត។ ព្រះយេស៊ូនៅក្រុងយេរូសាឡឹមក្នុងឱកាសពិធីបុណ្យ ១០​កាលប្អូនៗរបស់ព្រះយេស៊ូធ្វើដំណើរទៅចូល​រួមពិធីបុណ្យផុតអស់ទៅ​ព្រះអង្គក៏យាងឡើងទៅ​ដែរ​ប៉ុន្តែ​ទ្រង់យាងទៅស្ងាត់ៗ‌​មិនអោយនរណា​ឃើញឡើយ។​១១  ក្នុងឱកាសបុណ្យនោះ​ជនជាតិ​យូដាតាមរកព្រះយេស៊ូ‌​គេសួរគ្នាថា៖«តើលោក​នៅឯណា?»។​១២  បណ្តាជនខ្សឹបខ្សៀវគ្នាជា​ច្រើនស្តីអំពីព្រះអង្គ​ខ្លះថា‌​«លោកនោះជាមនុស្ស​ល្អ»​ខ្លះទៀតថា​«ទេ​‌អ្នកនោះជាអ្នកបញ្ឆោត​បណ្តាជន»។​១៣  ប៉ុន្តែ​គ្មាននរណាហ៊ាននិយាយ​អំពីព្រះអង្គដោយចំហឡើយ​ព្រោះគេខ្លាចសាសន៍​យូដា។​១៤  លុះដល់ពាក់កណ្តាលពិធីបុណ្យ​ព្រះ​យេស៊ូយាងឡើងទៅព្រះវិហារ*​ហើយបង្រៀន​បណ្តាជន។​១៥  ជនជាតិយូដាងឿងឆ្ងល់ជាខ្លាំង‌​គេពោលថា៖​«អ្នកនេះមិនបានរៀនសូត្រអ្វីសោះ​ចុះម្តេចបានជា​គាត់​ចេះដឹង​ជ្រៅ​ជ្រះ​ដូច្នេះ?»។​១៦  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលឆ្លើយថា៖​«សេចក្តី​ដែលខ្ញុំបង្រៀនមិនមែនចេញពីខ្ញុំទេ​គឺចេញពី​ព្រះជាម្ចាស់ដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក។​១៧  អ្នក​ដែល​ចង់​ធ្វើ​តាម​ព្រះ​ហប្ញ​ទ័យ​របស់​ព្រះ​ជា​ម្ចាស់​មុខជាដឹងថាសេចក្តីដែលខ្ញុំបង្រៀននេះ​មកពីព្រះ​អង្គ​ឬ​មកពីខ្ញុំផ្ទាល់មិនខាន។​១៨‌អ្នកណានិយាយ​ដោយសំអាងលើខ្លួនផ្ទាល់‌​អ្នកនោះរកកិត្តិយសរ​សំរាប់តែខ្លួនឯងប៉ុណ្ណោះ។‌​រីឯអ្នកដែលរកតែ​សិរីរុងរឿងររបស់ព្រះអង្គ​ដែល​ចាត់ខ្លួន​អោយ​មក​‌និយាយតែសេចក្តីពិត‌​ឥតកុហកឡើយ។‌​១៩‌លោក​ម៉ូសេ​ប្រគល់​វិន័យ​ទុក​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​រួចស្រេច​ហើយ​ ប៉ុន្តែ​  ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា​គ្មាន​នរណា​ម្នាក់ប្រតិបត្តិតាមវិន័យនោះទេ។​ហេតុអ្វីបាន​ជាអ្នករាល់គ្នារកសម្លាប់ខ្ញុំដូច្នេះ?»។​‌២០‌បណ្តា​ជនតបទៅព្រះអង្គថា៖​«លោកពិតជាមានខ្មោច​ចូលហើយ​បានជានិយាយដូច្នេះ​តើនរណារក​សម្លាប់លោក?»។​‌២១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ទៅគេថា៖​«ខ្ញុំបានធ្វើកិច្ចការតែមួយ​ហើយអ្នក​ទាំងអស់គ្នាបែរជាងឿងឆ្ងល់ទៅវិញ។​២២​លោក​ម៉ូសេ*​បាន​បង្គាប់​អ្នករាល់គ្នា​អោយ​ធ្វើ​ពិធី​កាត់​ស្បែក*​(តាមពិត​គឺបុព្វបុរស*របស់អ្នករាល់គ្នា​ឯណោះ​ជាអ្នកបង្គាប់អោយធ្វើពិធីនេះ​មិនមែន​លោកម៉ូសេទេ)​ហើយអ្នករាល់គ្នាធ្វើពិធីកាត់​ស្បែកនៅថ្ងៃសប្ប័ទ*។​២៣  បើអ្នករាល់គ្នាធ្វើពិធី​កាត់ស្បែកនៅថ្ងៃសប្ប័ទ​តែឥតបំពានលើវិន័យ​របស់លោកម៉ូសេទេនោះ​ចុះហេតុដូចម្តេចបានជា​អ្នករាល់គ្នា​ខឹង​ខ្ញុំ​ដែល​បាន​ប្រោស​មនុស្ស​មួយ​ទាំង​មូលអោយបានជា​នៅថ្ងៃសប្ប័ទដូច្នេះ?​២៤  កុំ​នាំគ្នាវិនិច្ឆ័យ​ដោយគ្រាន់តែឃើញផ្នែកខាងក្រៅ​នោះឡើយ​  ​ចូរវិនិច្ឆ័យអោយបានត្រឹមត្រូវវិញ»។ ព្រះយេស៊ូជាព្រះគ្រីស្តមែនឬ   ​២៥  មានអ្នកក្រុងយេរូសាឡឹមខ្លះ​ពោលថា៖​‌«លោកនេះហើយដែលគេរកសម្លាប់​២៦‌ឥឡូវនេះ​លោកនិយាយដោយចេញមុខ‌​ចុះម្តេចបានជាគ្មាន​នរណាថាអ្វីលោកដូច្នេះ?។​ប្រហែលអ្នកដឹកនាំ​របស់យើងទទួលស្គាល់ថា​លោកពិតជាព្រះគ្រីស្ត*​ទេដឹង​២៧  ប៉ុន្តែ‌​ពេលព្រះគ្រីស្តយាងមក​‌គ្មាន​នរណាដឹងថាទ្រង់យាងមកពីណាទេ។​‌រីឯលោក​នេះវិញ​យើងដឹងហើយថាគាត់មកពីណា»។‌​២៨  ពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូបង្រៀនបណ្តាជនក្នុង​ព្រះវិហារ*‌‌​ព្រះអង្គបន្លឺព្រះសូរសៀងខ្លាំងៗថា៖​«អ្នករាល់គ្នាថាស្គាល់ខ្ញុំ​ហើយដឹងថាខ្ញុំមកពីណា​ទៀត!។​‌​ក៏ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំមិនមែនមកក្នុងនាមខ្ញុំឡើយ​ព្រះអង្គដែលចាត់ខ្ញុំអោយមក​ទ្រង់សំដែងសេចក្តី​ពិត​តែអ្នករាល់គ្នាមិនស្គាល់ព្រះអង្គទេ។​ ២៩  រីឯ​ខ្ញុំវិញ‌​‌ខ្ញុំស្គាល់ព្រះអង្គ​‌ព្រោះខ្ញុំចេញមកពីព្រះអង្គ​ហើយទ្រង់បានចាត់ខ្ញុំអោយ​មក»។​ ៣០  ពេលនោះ​ពួកគេរកចាប់ព្រះយេស៊ូ​ប៉ុន្តែ​គ្មាននរណាហ៊ានលូកដៃចាប់ព្រះអង្គទេ​ព្រោះ​ពេលកំណត់​របស់​ព្រះអង្គ​ពុំ​ទាន់​បាន​មក​ដល់​នៅ​ឡើយ។​៣១  ក្នុងចំណោមបណ្តាជន​មានមនុស្ស​ជាច្រើនបានជឿលើព្រះយេស៊ូ​គេពោលថា៖​«ពេលព្រះគ្រីស្តយាងមក​‌តើព្រះអង្គនឹងសំដែង​ទីសំគាល់ច្រើនជាងលោកនេះឬ?»។​ គេចាត់កងរក្សាព្រះវិហារអោយមកចាប់ព្រះយេស៊ូ ៣២  ពួក​ខាង​គណៈ​ផារីស៉ី*​បាន​ដឹង​សេចក្តី​ទាំង​អស់​ដែលបណ្តាជនខ្សឹបខ្សៀវគ្នាអំពីព្រះយេស៊ូ។​ពេលនោះ​ពួកនាយកបូជាចារ្យ*​និង​ពួកខាង​គណៈផារីស៉ី​‌ក៏ចាត់កងរក្សាព្រះវិហារ*​អោយមក​ចាប់ព្រះអង្គ។‌​៣៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំនៅជាមួយអ្នករាល់គ្នា​តែមួយរយៈពេលដ៏ខ្លី​ទៀតប៉ុណ្ណោះ​បន្ទាប់មក​ខ្ញុំនឹងទៅឯព្រះអង្គដែល​បានចាត់ខ្ញុំអោយមកនោះវិញហើយ។​៣៤  អ្នក​រាល់គ្នានឹងតាមរកខ្ញុំ​តែរកមិនឃើញទេ​ដ្បិត​អ្នករាល់គ្នាពុំអាចទៅកន្លែងដែលខ្ញុំនៅនោះ​បាន​ឡើយ»។​៣៥  ជនជាតិយូដាសួរគ្នាថា៖​«តើគាត់​បំរុងទៅណា​បានជាយើងពុំអាចនឹងរកគាត់ឃើញ​ដូច្នេះ?​តើគាត់គិតទៅនៅជាមួយជនជាតិយូដា​ដែលខ្ចាត់ខ្ចាយក្នុងចំណោមជនជាតិក្រិក​ហើយ​បង្រៀនពួកក្រិកឬ?​៣៦‌គាត់មានប្រសាសន៍ថា​"អ្នករាល់គ្នានឹងតាមរកខ្ញុំ​តែរកមិនឃើញទេ​ដ្បិតអ្នករាល់គ្នា​ពុំអាច​ទៅ​កន្លែង​ដែល​ខ្ញុំ​នៅ​នោះ​បាន​ឡើយ​" តើមានន័យដូចម្តេច​?»។​ ទន្លេដែលមានទឹកផ្តល់ជីវិត ៣៧  នៅថ្ងៃបញ្ចប់ពិធីបុណ្យ​ជាថ្ងៃឱឡារិកបំផុត​ព្រះយេស៊ូឈរនៅមុខបណ្តាជន​បន្លឺព្រះសូរសៀង​យ៉ាងខ្លាំងថា៖​«អ្នកណាស្រេកទឹក​សុំអញ្ជើញមក​រកខ្ញុំ​ហើយពិសាចុះ។​៣៨‌អ្នកណាជឿលើខ្ញុំ​នឹង​មានទន្លេបង្ហូរទឹកផ្តល់ជីវិត​ចេញពីអ្នកនោះមក​ដូចមានចែងទុកក្នុងគម្ពីរមកស្រាប់»។​៣៩  ព្រះ​អង្គមានព្រះបន្ទូលដូច្នេះ​សំដៅទៅលើព្រះវិញ្ញាណ​ដែលអស់អ្នកជឿលើព្រះអង្គនឹងត្រូវទទួល​ដ្បិត​ពេលនោះ​ព្រះជាម្ចាស់ពុំទាន់បានប្រទានព្រះ​វិញ្ញាណមកទេ​ពីព្រោះព្រះយេស៊ូពុំទាន់សំដែង​សិរីរុងរឿងលនៅឡើយ។​ បណ្តាជនខ្វែងគំនិតគ្នាអំពីព្រះយេស៊ូ ៤០  ក្រោយ​ពី​បាន​ឮ​ព្រះ​បន្ទូល​របស់​ព្រះ​អង្គ​ហើយ​‌ក្នុងចំណោមបណ្តាជន​‌​មានអ្នកខ្លះពោល​ថា៖​«លោកនេះពិតជាព្យាការី*ដែលយើងរង់ចាំ​នោះមែន!»វ។​៤១  អ្នកខ្លះទៀតពោលថា៖​«លោកនេះជាព្រះគ្រីស្ត*»។‌​ប៉ុន្តែ​មានអ្នកផ្សេង​ទៀតពោលជំទាស់ថា៖​«ព្រះគ្រីស្តមិនមែនមកពី​ស្រុកកាលីឡេទេ‌‌​‌៤២  ដ្បិតមានចែងទុកក្នុងគម្ពីរ​ថា  ​"ព្រះគ្រីស្តជាព្រះរាជវង្សរបស់ព្រះបាទដាវីឌ​ហើយព្រះអង្គនឹងយាងមកពីភូមិបេថ្លេហិម​‌‌ជាភូមិ​កំណើតរបស់ព្រះបាទដាវីឌ"ស»។​៤៣  បណ្តាជន​ក៏បាក់បែកគ្នា​ព្រោះតែព្រះអង្គ។​‌‌‌​៤៤  ក្នុងចំណោម​បណ្តាជន​‌​មានអ្នកខ្លះចង់ចាប់ព្រះអង្គ‌​‌ប៉ុន្តែ​គ្មាន​នរណាហ៊ានចាប់ព្រះអង្គឡើយ។ពួកអ្នកធំមិនជឿលើព្រះអង្គ ‌‌៤៥  កងរក្សា​ព្រះវិហារ*​វិល​ទៅ​ជួប​ពួកនាយក​បូជាចារ្យ*​និង​‌ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*វិញ​លោក​ទាំងនោះសួរពួកគេថា៖​«ហេតុដូចម្តេចបានជា​អ្នករាល់គ្នាមិនចាប់គាត់នាំយកមក?»។​៤៦  កង​រក្សាព្រះវិហារឆ្លើយថា៖​«ពុំដែលមាននរណា​និយាយដូចលោកនោះឡើយ»។​៤៧  ពួកខាង​គណៈផារីស៉ីពោលទៅគេវិញថា៖​«អ្នករាល់គ្នា​ចាញ់បោកអ្នកនោះដែរឬ!​‌៤៨  ក្នុងចំណោមអ្នក​ដឹកនាំ​និង​ក្នុងចំណោមពួកខាងគណៈផារីស៉ី​គ្មាន​នរណាជឿលើអ្នកនោះសោះ​‌៤៩  មានតែបណ្តាជន​ដែលមិនស្គាល់គម្ពីរវិន័យទេ​ដែលជឿ។​ពួកនោះ​សុទ្ធតែត្រូវបណ្តាសា!»។​៥០  ក្នុងចំណោមពួកខាង​គណៈផារីស៉ី​មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ​‌នីកូដេម​‌​ជា​អ្នកដែលបានទៅគាល់ព្រះយេស៊ូកាលពីមុន​‌​មាន​ប្រសាសន៍ថា៖​‌​៥១‌«តាមវិន័យរបស់យើង​យើង​មិនអាចដាក់ទោសនរណាម្នាក់បានឡើយ​‌ដរាប​ណាមិនទាន់បានឮពាក្យរបស់គេ​ហើយមិនបានដឹង​អំពីកិច្ចការដែលគេបានប្រព្រឹត្ត​សិនទេនោះ»​។​៥២  ពួកគេតបទៅលោកវិញថា៖​«តើលោកជា​ពួកកាលីឡេដែរឬ?​សុំលោកពិនិត្យពិច័យគម្ពីរ​មើល៍‌‌​គ្មានព្យាការី*ណាម្នាក់កើតមកពីស្រុក​កាលីឡេឡើយ»។​ �៥៣‌  បន្ទាប់​មក​ម្នាក់ៗ​ក៏​វិល​ត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះ​រៀងៗ​ខ្លួនវិញ។​ស្ត្រីម្នាក់ប្រព្រឹត្តសហាយស្មន់ ==ជំពូកទី​៨== ១  ព្រះយេស៊ូយាងទៅភ្នំដើមអូលីវ ​២  លុះ​ ៨ ព្រលឹមឡើង​‌ព្រះអង្គវិលត្រឡប់ទៅព្រះ​វិហារជាថ្មីម្តងទៀត​‌​ប្រជាជនទាំងមូលនាំគ្នាមក​គាល់ព្រះអង្គ‌​ព្រះអង្គក៏គង់បង្រៀនពួកគេ​។​៣  ពេលនោះ​ពួកបណ្ឌិតខាងវិន័យ*​និង​ពួកខាង​គណៈផារីស៉ី*នាំស្ត្រីម្នាក់​ដែលគេទាន់កំពុងតែរួម​សហាយស្មន់។​គេយកនាងនោះមកដាក់កណ្តាល​ចំណោមប្រជុំជន​៤  ហើយទូលព្រះយេស៊ូថា៖​«លោកគ្រូ​យើងចាប់ស្ត្រីនេះបាន​ក្នុងពេលកំពុង​រួមសហាយស្មន់។​៥‌ក្នុងគម្ពីរ​លោកម៉ូសេបាន​បង្គាប់អោយយើងយកដុំថ្ម​គប់ស្ត្រីប្រភេទនេះ​សម្លាប់ចោល។‌​ចុះលោកគ្រូវិញ​‌តើលោកគ្រូគិត​យ៉ាងណា?»។​៦  ពួកគេទូលដូច្នេះ​ដោយមាន​បំណងរកលេសចោទប្រកាន់ព្រះអង្គ។​ប៉ុន្តែ​ព្រះ​យេស៊ូឱនព្រះកាយចុះ‌​ហើយយកព្រះអង្គុលីគូស​វាសលើដី។​៧  ដោយពួកគេចេះតែសួរព្រះអង្គ​ខ្លាំងពេក​ព្រះអង្គងើបព្រះភ័ក្ត្រឡើង​មានព្រះ​បន្ទូលទៅគេថា៖​«ក្នុងចំណោមអ្នករាល់គ្នា​សុំ​អោយអ្នកដែលគ្មានបាបសោះ​យកដុំថ្មគប់នាង​មុនគេទៅ!»។​‌៨  បន្ទាប់មក‌​ព្រះអង្គឈ្ងោកព្រះ​ភ័ក្ត្រចុះ​ហើយគូសវាសលើដីសាជាថ្មី។​៩  ពួកគេ​បានឮព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គដូច្នេះហ​ក៏នាំគ្នាដក​ខ្លួនថយម្នាក់ម្តងៗ​‌​ចាប់ផ្តើមពីអ្នកមានវ័យចាស់​ជាងគេទៅ​‌​នៅសល់តែព្រះយេស៊ូ​និង​ស្ត្រីនោះ​ប៉ុណ្ណោះ។​១០  ពេលនោះ​‌ព្រះយេស៊ូងើបព្រះភ័ក្ត្រ​ឡើង​‌មានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​«នាងអើយ​ពួក​គេទៅណាអស់ហើយ​គ្មាននរណាដាក់ទោសនាង​ទេឬ?»។‌​១១  នាងទូលព្រះអង្គថា៖​«គ្មានទេ​លោកម្ចាស់!»។​‌ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​នាងថា៖​«ខ្ញុំក៏មិនដាក់ទោសនាងដែរ​សុំអញ្ជើញ​ទៅចុះ​តែពីពេលនេះតទៅ​កុំប្រព្រឹត្តអំពើបាប​ទៀត​ឡើយ»។� ព្រះយេស៊ូជាពន្លឺពិភពលោក ១២  ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​កាន់​បណ្តាជន​សាជាថ្មីថា៖​«ខ្ញុំជាពន្លឺបំភ្លឺពិភពលោក​អ្នកណា​មកតាមខ្ញុំ​‌អ្នកនោះនឹងមិនដើរក្នុងសេចក្តីងងឹត​ឡើយ​គឺគេមានពន្លឺនាំគេទៅកាន់ជីវិត»។​១៣  ពួក​ខាងគណៈផារីស៉ី*ទូលព្រះអង្គថា៖​‌​«លោកធ្វើជា​បន្ទាល់អោយខ្លួនលោកផ្ទាល់​សក្ខីភាពរបស់លោក​មិនពិតទេ»។​១៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​ទៅគេថា៖​«ទោះបីខ្ញុំធ្វើជាបន្ទាល់អោយខ្លួនខ្ញុំ​ផ្ទាល់ក៏ដោយ​ក៏សក្ខីភាពរបស់ខ្ញុំនៅតែពិតដែរ​ដ្បិតខ្ញុំដឹងថាខ្ញុំមកពីណា​ហើយទៅណាផង។​‌រីឯ​អ្នករាល់គ្នាវិញ​អ្នករាល់គ្នាពុំដឹងថា​ខ្ញុំមកពីណា​ហើយទៅណាឡើយ។​‌១៥  អ្នករាល់គ្នាវិនិច្ឆ័យ​តាម​របៀបលោកីយ៍។​រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំមិនវិនិច្ឆ័យទោស​នរណាទេ​១៦​ប្រសិនបើខ្ញុំវិនិច្ឆ័យទោស​ការវិនិច្ឆ័យ​របស់ខ្ញុំក៏ស្របតាមសេចក្តីពិតដែរ​ព្រោះខ្ញុំមិន​វិនិច្ឆ័យតែម្នាក់ខ្ញុំឡើយ​‌គឺមានព្រះបិតាដែលបាន​ចាត់ខ្ញុំអោយមក​វិនិច្ឆ័យជាមួយខ្ញុំ។​១៧‌ក្នុង​វិន័យរបស់អ្នករាល់គ្នា​មានចែងទុកមកថា​បើ​មានពីរនាក់ធ្វើជាបន្ទាល់​‌ទើបសក្ខីភាពយកជាការ​បានឡ។​១៨‌ខ្ញុំនេះហើយជាបន្ទាល់​សំរាប់ខ្លួនខ្ញុំ​ផ្ទាល់ ​ហើយព្រះបិតាដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក​ក៏ធ្វើជាបន្ទាល់អោយខ្ញុំដែរ»។ ១៩  ពួកគេទូលសួរព្រះអង្គថា៖​«តើព្រះបិតា​របស់លោកនៅឯណា?»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលតបទៅគេថា៖​«អ្នករាល់គ្នាមិនស្គាល់ខ្ញុំ​ហើយក៏មិនស្គាល់ព្រះបិតារបស់ខ្ញុំដែរ។​បើអ្នក​រាល់គ្នាស្គាល់ខ្ញុំ​‌‌‌អ្នករាល់គ្នាមុខជាស្គាល់ព្រះបិតា​របស់ខ្ញុំមិនខាន»។​ ២០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទាំងនេះ​‌កាល​ព្រះអង្គបង្រៀនបណ្តាជនក្នុងព្រះវិហារ*​ត្រង់​កន្លែងដាក់ហិបប្រាក់តង្វាយ​‌ប៉ុន្តែ​គ្មាននរណាចាប់​ព្រះអង្គទេ​‌ព្រោះពេលកំណត់របស់ព្រះអង្គមិន​ទាន់មកដល់នៅឡើយ។ ឋានៈរបស់បុត្រមនុស្ស ២១  ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ទៅ​គេ​ទៀត​ថា៖​«ខ្ញុំនឹងចាកចេញទៅ​‌ហើយអ្នករាល់គ្នានឹងតាម​រកខ្ញុំ តែអ្នករាល់គ្នានឹងត្រូវស្លាប់​ទាំងមានបាប​ជាប់ក្នុងខ្លួនអ។​ទីណាខ្ញុំទៅ​ទីនោះ​អ្នករាល់គ្នា​ពុំអាចនឹងទៅបានឡើយ»។​២២  ជនជាតិយូដា​និយាយគ្នាថា៖​«តើលោកនឹងសម្លាប់ខ្លួនឬ​បាន​ជាលោកពោលថា​‌"ទីណាខ្ញុំទៅ​‌​ទីនោះអ្នករាល់​គ្នាពុំអាចនឹងទៅបាន"​ដូច្នេះ?»។​‌​២៣  ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«អ្នករាល់គ្នាមាន​កំណើតនៅស្ថាននេះ​រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំមានកំណើតមក​ពីស្ថានលើ។​អ្នករាល់គ្នាមានកំណើតពីលោកីយ៍​នេះ​រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំពុំមែនមានកំណើតពីលោកីយ៍នេះ​ឡើយ។ ​២៤  ហេតុនេះហើយបានជាខ្ញុំប្រាប់អ្នក​រាល់គ្នាថា​អ្នករាល់គ្នានឹងត្រូវស្លាប់​ទាំងមានបាប​ជាប់ក្នុងខ្លួន។​‌បើអ្នករាល់គ្នាមិនព្រមទទួលស្គាល់​ឋានៈរបស់ខ្ញុំក‌ទេ​អ្នករាល់គ្នានឹងត្រូវស្លាប់​ទាំង​មានបាបជាប់ក្នុងខ្លួនជាមិនខាន»។​២៥  គេទូល​សួរព្រះអង្គថា៖​«តើលោកមានឋានៈអ្វី?»​ព្រះ​យេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំបានប្រាប់​អ្នករាល់គ្នាតាំងពីដើមដំបូងមកម៉្លេះ។​២៦  ខ្ញុំមាន​សេចក្តីជាច្រើន​ដែលត្រូវនិយាយអំពីអ្នករាល់គ្នា‌​ព្រមទាំងវិនិច្ឆ័យទោសអ្នករាល់គ្នាផង។​ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក​ទ្រង់សំដែង​សេចក្តីពិត​ហើយអ្វីៗដែលខ្ញុំបានឮពីព្រះអង្គ​ខ្ញុំក៏​យកមកថ្លែងប្រាប់មនុស្សលោកដែរ»។​២៧  អ្នក​ទាំង​នោះ​មិន​យល់​ថា​ព្រះអង្គ​កំពុង​តែ​មាន​ព្រះ​បន្ទូលអំពីព្រះបិតាប្រាប់គេឡើយ។​២៨‌ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេទៀតថា៖​«កាលណាអ្នក​រាល់គ្នាលើកបុត្រមនុស្សឡើងខ​អ្នករាល់គ្នាមុខជា​នឹងស្គាល់ឋានៈរបស់ខ្ញុំខខពុំខាន‌​ហើយអ្នករាល់គ្នា​នឹងដឹងថា​ខ្ញុំមិនធ្វើការអ្វីមួយ​ដោយសំអាងលើខ្លួន​ខ្ញុំផ្ទាល់ឡើយ​គឺខ្ញុំថ្លែងតែសេចក្តីណាដែលព្រះបិតា​មានព្រះបន្ទូលប្រាប់មកខ្ញុំប៉ុណ្ណោះ។​២៩  ព្រះអង្គ​ដែលចាត់ខ្ញុំអោយមក​‌ទ្រង់គង់នៅជាមួយខ្ញុំព្រះ​អង្គមិនចោលខ្ញុំអោយនៅតែម្នាក់ឯងឡើយ​ដ្បិត​ខ្ញុំតែងប្រព្រឹត្តកិច្ចការណា​ដែលគាប់ព្រះហប្ញទ័យ​ព្រះអង្គជានិច្ច»។​‌៣០  ពេលព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលដូច្នេះ​‌‌​មានមនុស្សជា​ច្រើនជឿលើព្រះអង្គ។​ អ្នកជា  និង  អ្នកងារ ៣១  ពេលនោះ​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅ​កាន់ជនជាតិយូដា​ដែលបានជឿលើព្រះអង្គ​ថា៖​«ប្រសិនបើអ្នករាល់គ្នាស្ថិតនៅជាប់នឹងពាក្យរបស់ខ្ញុំ​អ្នករាល់គ្នាពិតជាសាវ័ករបស់ខ្ញុំមែន។​៣២‌អ្នក​រាល់គ្នានឹងស្គាល់សេចក្តីពិត​ហើយសេចក្តីពិតនឹង​រំដោះអ្នករាល់គ្នាអោយមានសេរីភាព»។​៣៣  គេ​នាំគ្នាទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំជាកូនចៅលោក​អប្រាហាំ!​យើងខ្ញុំមិនដែលធ្វើខ្ញុំបំរើអ្នកណាឡើយ​ម្តេចក៏លោកគ្រូថា‌​"អ្នករាល់គ្នានឹងមានសេរីភាព"​ដូច្នេះ?»។​៣៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំ​សុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​អ្នកណា​ប្រព្រឹត្តអំពើបាប​អ្នកនោះជាខ្ញុំបំរើរបស់អំពើ​បាប។​៣៥  ធម្មតា​ខ្ញុំបំរើមិនដែលស្ថិតនៅក្នុងផ្ទះ​របស់ម្ចាស់ជាប់រហូតទេ​មានតែកូនរបស់ម្ចាស់​ប៉ុណ្ណោះ​ដែលស្ថិតនៅក្នុងផ្ទះជាប់រហូតតទៅ។​៣៦  ប្រសិនបើព្រះបុត្រារំដោះអ្នករាល់គ្នា​អ្នករាល់​គ្នាពិតជាមានសេរីភាព។​៣៧‌ខ្ញុំដឹងហើយថា‌​អ្នក​រាល់គ្នាជាកូនចៅរបស់លោកអប្រាហាំ​ក៏ប៉ុន្តែ​អ្នក​រាល់គ្នារកសម្លាប់ខ្ញុំ​ព្រោះពាក្យរបស់ខ្ញុំមិនស្ថិត​នៅក្នុងចិត្តអ្នករាល់គ្នាឡើយ។​ ៣៨‌ខ្ញុំនិយាយតែ​អំពីអ្វីៗដែលខ្ញុំបានឃើញនៅក្បែរព្រះបិតា​រីឯ​អ្នករាល់គ្នាវិញ​អ្នករាល់គ្នាធ្វើតាមសេចក្តីណា​ដែលអ្នករាល់គ្នាបានឮពីឪពុករបស់អ្នករាល់គ្នា»​។​៣៩  គេទូលព្រះអង្គថា៖​«ឪពុករបស់យើង​គឺ​លោកអប្រាហាំ»។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតប​វិញថា៖​«បើអ្នករាល់គ្នាពិតជាកូនចៅលោក​អប្រាហាំមែន​អ្នករាល់គ្នាមុខជាធ្វើកិច្ចការ​ដូច​លោកអប្រាហាំធ្លាប់ធ្វើនោះមិនខាន​៤០  តែឥឡូវ​នេះ​អ្នករាល់គ្នារកសម្លាប់ខ្ញុំ​មកពីខ្ញុំនិយាយ​សេចក្តីពិត​ដែលខ្ញុំបានឮពីព្រះជាម្ចាស់​លោក​អប្រាហាំមិនបានប្រព្រឹត្តដូច្នេះទេ។​៤១  អ្នករាល់​គ្នា​ធ្វើ​កិច្ចការ​ដែល​ឪពុក​អ្នករាល់គ្នា​ប្រព្រឹត្ត»​។​‌គេទូលព្រះអង្គថា៖​«យើងខ្ញុំជាកូនពេញច្បាប់​‌​យើងមានឪពុកតែមួយគត់​គឺព្រះជាម្ចាស់»។​៤២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ប្រសិន​បើព្រះជាម្ចាស់ពិតជាឪពុកអ្នករាល់គ្នាមែន​ម៉្លេះ​សមអ្នករាល់គ្នាស្រឡាញ់ខ្ញុំពុំខាន​ដ្បិតខ្ញុំចេញពី​ព្រះជាម្ចាស់មកទីនេះ។​ខ្ញុំមិនមែនមកដោយចិត្ត​ឯងឡើយ​‌គឺព្រះជាម្ចាស់បានចាត់ខ្ញុំអោយមក។​៤៣  ហេតុអ្វី​បាន​ជា​អ្នករាល់គ្នា​មិន​យល់​ពាក្យ​ដែល​ខ្ញុំថ្លែងប្រាប់ដូច្នេះ?​គឺមកពីអ្នករាល់គ្នាមិនអាច​ស្តាប់ពាក្យរបស់ខ្ញុំបាន។​៤៤  អ្នករាល់គ្នាជាកូនចៅ​របស់មារសាតាំង*‌​ហើយអ្នករាល់គ្នាចង់ធ្វើតាម​ចំណង់ចិត្តឪពុកអ្នករាល់គ្នា។​តាំងពីដើមរៀង​មក វាបានសម្លាប់មនុស្ស​ហើយមិនកាន់តាម​សេចក្តីពិតទេ​ព្រោះគ្មានសេចក្តីពិតនៅក្នុងខ្លួន​វាសោះ។​ពេលវានិយាយកុហក​‌​នោះវានិយាយ​ចេញពីគំនិតវាផ្ទាល់​ព្រោះវាជាមេកុហក​ហើយ​ជាឪពុកនៃអ្នកកុហក។​៤៥  រីឯខ្ញុំវិញ​‌ខ្ញុំនិយាយ​សេចក្តីពិត‌​តែអ្នករាល់គ្នាមិនជឿខ្ញុំទេ។​៤៦‌ក្នុង​ចំណោមអ្នករាល់គ្នា‌​តើនរណាអាចចោទប្រកាន់​ថាខ្ញុំ​ប្រព្រឹត្តអំពើបាបបាន?​បើខ្ញុំនិយាយសេចក្តី​ពិត​‌ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នករាល់គ្នាមិនជឿខ្ញុំ?​៤៧  អ្នកណាកើតមកពីព្រះជាម្ចាស់​អ្នកនោះតែង​ស្តាប់ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ។​រីឯអ្នករាល់គ្នា​វិញ ​អ្នករាល់គ្នាមិនមែនកើតមកពីព្រះជាម្ចាស់​ទេ​    បានជាអ្នករាល់គ្នាមិនស្តាប់ខ្ញុំដូច្នេះ»។ ព្រះយេស៊ូ  និង  លោកអប្រាហាំ ៤៨‌ជនជាតិយូដាទូលព្រះអង្គថា៖​«យើង​និយាយថា​លោកជាសាសន៍សាម៉ារី​‌​ហើយថាមាន​អារក្សចូលលោក​នោះ​ត្រូវមែន!»។​‌​៤៩‌ព្រះយេស៊ូ​មានព្រះបន្ទូលតបថា៖​«គ្មានអារក្សណាចូលខ្ញុំ​ឡើយ​តែខ្ញុំគោរពព្រះបិតារបស់ខ្ញុំ​‌​ហើយអ្នករាល់​គ្នាបែរជាបន្តុះបង្អាប់ខ្ញុំទៅវិញ។​៥០‌ខ្ញុំមិនរកសិរី​រុងរឿងសំរាប់ខ្លួនខ្ញុំឡើយ​គឺមានម្នាក់រកអោយខ្ញុំ‌​ហើយវិនិច្ឆ័យទៀតផង។​៥១‌ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នក​រាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​‌អ្នកណាកាន់តាមពាក្យរបស់ខ្ញុំ‌​អ្នកនោះនឹងមិនស្លាប់​សោះឡើយ»។​ ៥២  ជនជាតិយូដាទូលព្រះអង្គថា៖​‌«ឥឡូវនេះ​‌យើងដឹងច្បាស់ហើយថា‌‌​លោកពិតជាមានអារក្ស​ចូលមែន។​‌​លោកអប្រាហាំ​និង​ពួកព្យាការី*បាន​ទទួលមរណភាពទៅហើយ​រីឯលោកវិញ​លោក​ហ៊ានពោលថា​អ្នកណាកាន់តាមពាក្យលោក​‌អ្នក​នោះមិនស្លាប់សោះឡើយ។​៥៣  តើលោកមាន​ឋានៈធំជាងលោកអប្រាហាំជាបុព្វបុរសរបស់យើង​ដែលទទួលមរណភាពទៅហើយនោះឬ?​រីឯពួក​ព្យាការី​ក៏ទទួលមរណភាពទៅដែរ។​ចុះលោក​លោកតាំងខ្លួនជាអ្វី?»។​៥៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលថា៖​«បើខ្ញុំលើកតម្កើងខ្លួនខ្ញុំ​‌សិរីរុងរឿង​របស់ខ្ញុំគ្មានតម្លៃអ្វីទាល់តែសោះ​គឺព្រះបិតារបស់​ខ្ញុំទេតើដែលលើកតម្កើងខ្ញុំ‌​ព្រះអង្គនោះហើយ​ដែលអ្នករាល់គ្នាថាជា​"ព្រះរបស់យើង"។​៥៥  អ្នក​រាល់គ្នាមិនស្គាល់ព្រះអង្គទេ​រីឯខ្ញុំ​ខ្ញុំស្គាល់ព្រះអង្គ​ប្រសិនបើខ្ញុំថា​ខ្ញុំមិនស្គាល់ព្រះអង្គទេ​‌ខ្ញុំមុខជា​និយាយកុហកដូចអ្នករាល់គ្នាដែរ។​ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំស្គាល់​ព្រះអង្គ​ហើយកាន់តាមព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គ​ថែមទៀតផង។​៥៦‌លោកអប្រាហាំជាឪពុករបស់​អ្នករាល់គ្នាមានចិត្តត្រេកអរពន់ប្រមាណ​ដោយ​សង្ឃឹមថានឹងឃើញខ្ញុំមកដល់។​លោកក៏បាន​ឃើញមែន​ហើយត្រេកអរសប្បាយ»។‌​៥៧  ជន​ជាតិយូដាពោលថា៖​«លោកមានអាយុមិនទាន់​ទាំងបានហាសិបឆ្នាំផង​ម្តេចក៏ថាបានឃើញលោក​អប្រាហាំដូច្នេះ?»។​៥៨‌ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​មុនលោកអប្រាហាំកើតមក​‌ខ្ញុំមានជីវិតគរួចស្រេច​ទៅហើយ»។​៥៩  ពួកគេក៏រើសដុំថ្មបំរុងនឹងគប់​សម្លាប់ព្រះអង្គ​‌​ប៉ុន្តែ​ព្រះយេស៊ូភៀសព្រះអង្គ​ចេញពីព្រះវិហារ*​បាត់ទៅ។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសមនុស្សខ្វាក់ពីកំណើតម្នាក់​អោយបានជា ==ជំពូកទី​៩== ១  ព្រះយេស៊ូយាងតាមផ្លូវ​ទ្រង់ទតឃើញ​ ៩ មនុស្សម្នាក់​ខ្វាក់តាំងពីកំណើត។​២‌ពួក​សាវ័កទូលសួរព្រះអង្គថា៖‌​«ព្រះគ្រូ​‌បុរសនេះ​កើតមកខ្វាក់ដូច្នេះ​‌តើបណ្តាលមកពីបាបរបស់​នរណា?​បាបរបស់គាត់ផ្ទាល់‌​ឬ​បាបរបស់ឪពុក​ម្តាយគាត់?»។​៣  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលតប​ថា៖​«គាត់ខ្វាក់​មិនមែនមកពីបាបរបស់ឪពុក​ម្តាយគាត់​ឬ​បាបរបស់គាត់ទេ​  គាត់ខ្វាក់ដូច្នេះ​ដើម្បី​អោយ​ព្រះជាម្ចាស់​បង្ហាញ​កិច្ចការ​របស់​ព្រះ​អង្គនៅក្នុងគាត់។​៤  យើងត្រូវធ្វើកិច្ចការរបស់​ព្រះអង្គដែលបានចាត់ខ្ញុំអោយមក​ទាន់នៅភ្លឺនៅ​ឡើយ​ដ្បិតដល់ពេលយប់​គ្មាននរណាអាចធ្វើ​ការបានឡើយ។​៥  ពេលខ្ញុំស្ថិតនៅក្នុងពិភពលោក​នេះ‌    ខ្ញុំជាពន្លឺបំភ្លឺពិភពលោក»។​៦  កាលព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលដូច្នេះហើយ​ព្រះអង្គស្តោះទឹកព្រះ​ឱស្ឋទៅលើដី​‌ធ្វើភក់លាបភ្នែកមនុស្សខ្វាក់នោះ​៧  រួចទ្រង់មានព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«សុំអញ្ជើញ​ទៅលុបមុខនៅស្រះស៉ីឡោមឃចុះ»​(ពាក្យ​"ស៉ីឡោម"នេះមានន័យថា​អ្នកដែលគេចាត់អោយ​ទៅ)។​គាត់ក៏ចេញទៅលុបមុខ​ពេលត្រឡប់​មកវិញ​គាត់មើលឃើញ។​៨  អ្នកជិតខាង​‌និង​‌អស់អ្នកដែលធ្លាប់ឃើញគាត់សុំទានកាលពីមុន​នាំ​គ្នាពោលថា៖  ​«បុរសនេះជាអ្នកដែលតែងអង្គុយ​សុំទានទេតើ!»។​៩  អ្នកខ្លះពោលថា៖‌​«គាត់​មែន!»។​ខ្លះទៀតថា៖​«មិនមែនទេ​‌អ្នកនេះ​មានមុខដូចគាត់!»។​រីឯបុរសនោះវិញ​គាត់​ពោលថា៖​‌«គឺខ្ញុំហ្នឹងហើយ!»។​១០  គេក៏នាំគ្នា​សួរគាត់ថា៖​«ម្តេចបានជាភ្នែកអ្នកភ្លឺដូច្នេះ?»។​១១  គាត់ឆ្លើយថា៖​«មានលោកម្នាក់ឈ្មោះយេស៊ូ​បានធ្វើភក់យកមកលាបភ្នែកខ្ញុំ​ហើយប្រាប់ខ្ញុំថា​"សុំអញ្ជើញទៅលុបមុខនៅស្រះស៉ីឡោមចុះ!"​ខ្ញុំ​ក៏ទៅលុបមុខ​ហើយខ្ញុំមើលឃើញ»។​១២  គេសួរ​គាត់ថា៖​«លោកនោះនៅឯណា?»។​គាត់ឆ្លើយ​ថា៖​«ខ្ញុំ​មិនដឹងទេ!»។ ពួកផារីស៉ីសួរចម្លើយអ្នកខ្វាក់ពីមុន ១៣  គេនាំអ្នកដែលខ្វាក់ពីមុននោះ​ទៅជួបពួក​ខាងគណៈផារីស៉ី*។​១៤  ថ្ងៃដែលព្រះយេស៊ូធ្វើភក់​និង​ប្រោសអ្នកខ្វាក់អោយបានភ្លឺនោះ‌ជាថ្ងៃសប្ប័ទ​១៥  ហេតុនេះ​ហើយ​បានជា​ពួកខាងគណៈ​ផារីស៉ី​នាំ​គ្នាសួរម្តងទៀត​អំពីហេតុការណ៍ដែលធ្វើអោយ​ភ្នែកគាត់ភ្លឺ។​គាត់ឆ្លើយថា៖​«លោកបានយក​ភក់ដាក់ពីលើភ្នែកខ្ញុំ​‌​ខ្ញុំទៅលុបមុខ​ហើយក៏​មើលឃើញ»។​១៦  ពួកខាងគណៈផារីស៉ីខ្លះពោល​ថា៖​«អ្នកនោះមិនមែនមកពីព្រះជាម្ចាស់ទេ​‌ដ្បិត​គាត់ពុំគោរពវិន័យ*សំរាប់ថ្ងៃឈប់សំរាក»។​ខ្លះ​ទៀតពោលថា៖‌​«តើមនុស្សបាបអាចធ្វើទីសំគាល់​ដូចម្តេចបាន?»​ពួកគេក៏បាក់បែកគ្នា។​១៧  គេ​សួរអ្នកដែលខ្វាក់ពីមុននោះម្តងទៀតថា៖​«ចុះ​អ្នកវិញ​តើអ្នកថាលោកដែលធ្វើអោយអ្នកបាន​ភ្លឺនោះជានរណា?»។​គាត់ឆ្លើយថា៖​«លោក​ពិតជាព្យាការី*មែន!»។​១៨  ប៉ុន្តែ​ជនជាតិយូដា​នៅតែមិនជឿថា​កាលពីមុនបុរសនេះខ្វាក់​ហើយ​ឥឡូវបានមើលឃើញនោះឡើយ​ទាល់តែហៅ​ឪពុកម្តាយគាត់មកសួរសិន។​១៩  គេសួរទៅឪពុក​ម្តាយគាត់ថា៖​«អ្នកនេះពិតជាកូនរបស់អ្នក​ដែល​អ្នកថាខ្វាក់ពីកំណើតមែនឬ​ចុះឥឡូវម្តេចក៏ភ្នែក​គាត់ភ្លឺ?»។​២០  ឪពុកម្តាយគាត់ឆ្លើយថា៖‌​«យើង​ខ្ញុំដឹងថាវាពិតជាកូនរបស់យើងខ្ញុំមែន​ហើយកើត​មកខ្វាក់!។​២១  ត្រង់ឯភ្នែកវាបានភ្លឺដោយហេតុ​យ៉ាងណាៗនោះ​យើងខ្ញុំមិនដឹងទេ​ហើយនរណា​បានធ្វើអោយភ្នែកវាភ្លឺនោះ​ក៏យើងមិនដឹងដែរ!។​សូមអស់លោកសួរវាទៅ​វាធំហើយ​វាឆ្លើយខ្លួន​ឯងបាន»។​២២  ឪពុកម្តាយគាត់និយាយដូច្នេះមក​ពីខ្លាចជនជាតិយូដា​‌ព្រោះជនជាតិយូដារួមគំនិត​គ្នា​បណ្តេញអស់អ្នកដែលទទួលស្គាល់ថាព្រះយេស៊ូ​ជា​ព្រះ​គ្រីស្ត*​ចេញ​ពី​សាលា​ប្រជុំ*​របស់​គេ។​២៣  ហេតុនេះហើយបានជាគាត់ពោលថា​"វាធំ​ហើយ សូមសួរវាទៅ!"។​ ២៤  ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*បានហៅបុរស​ដែល​ខ្វាក់ពីមុននោះ​មកសួរជាលើកទីពីរ។​គេពោល​ទៅគាត់ថា៖​«ត្រូវនិយាយការពិតនៅចំពោះ​ព្រះភ័ក្ត្រព្រះជាម្ចាស់!​យើងដឹងថា​អ្នកនោះពិត​ជាមនុស្សបាបមែន!»។​២៥  បុរសនោះតបថា៖​«លោកនោះ​ជាមនុស្សបាប​ឬ​យ៉ាងណានោះ​‌‌ខ្ញុំ​មិនដឹងទេ​ខ្ញុំដឹងតែម៉្យាង​គឺពីមុនខ្ញុំខ្វាក់​ឥឡូវ​នេះ ខ្ញុំមើលឃើញ»។​២៦  ពួកគេសួរគាត់ថា៖​‌«តើអ្នកនោះបានធ្វើអ្វីដល់អ្នក?​គាត់បានធ្វើ​អោយភ្នែកអ្នកភ្លឺ​ដោយវិធីណា?»។​២៧  គាត់​ឆ្លើយទៅគេវិញថា៖​«ខ្ញុំបានជំរាបអស់លោករួច​មកហើយ​តែអស់លោកពុំស្តាប់ខ្ញុំទេ។​‌​ហេតុដូច​ម្តេច​បាន​ជា​អស់លោក​ចង់​អោយ​ខ្ញុំ​និយាយ​ម្តង​ទៀតដូច្នេះ?​ប្រហែលអស់លោកចង់ធ្វើជាសិស្ស​របស់លោកនោះដែរហើយមើលទៅ!»។​២៨  ពួក​ខាងគណៈផារីស៉ីក៏ជេរប្រមាថគាត់ថា៖​«ឯងទេ​តើជាសិស្សរបស់គាត់!​‌រីឯយើងវិញ‌​យើងជា​សិស្សរបស់លោកម៉ូសេ!។​២៩  យើងដឹងថាព្រះ​ជាម្ចាស់​មាន​ព្រះបន្ទូល​មក​កាន់​លោកម៉ូសេ​មែន។​រីឯអ្នកនោះវិញ​យើងមិនដឹងថាគាត់មកពីណា​ទេ!»។​៣០  បុរសនោះនិយាយតបទៅគេថា៖​«លោកនោះបានធ្វើអោយភ្នែកខ្ញុំភ្លឺ​តែអស់លោក​មិនដឹងថា​គាត់មកពីណាដូច្នេះ​គួរអោយឆ្ងល់​ណាស់។​‌៣១  យើងដឹងស្រាប់ហើយថា ​ព្រះជា​ម្ចាស់មិនស្តាប់ពាក្យរបស់មនុស្សបាបទេ​ព្រះអង្គ​ស្តាប់​តែ​ពាក្យ​របស់​អ្នក​គោរព​ប្រណិប័តន៍​ព្រះអង្គ​និង​ប្រព្រឹត្តតាមព្រះហប្ញទ័យព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះ។​៣២  តាំងពីដើមរៀងមក​យើងមិនដែលឮថាមាន​នរណា​ធ្វើអោយភ្នែកមនុស្សខ្វាក់ពីកំណើតបានភ្លឺ​នោះឡើយ។​៣៣  ប្រសិនបើលោកនោះមិនមកពី​ព្រះជាម្ចាស់ទេ​លោកមិនអាចធ្វើការអ្វីបានទាល់​តែសោះ»។​ ៣៤  ពួកគេនាំ​គ្នាពោលទៅគាត់ថា៖​«ឯងជាមនុស្សជាប់បាបពេញខ្លួន​តាំងពីកំណើត​មក​ហើយឯងហ៊ានប្រដៅយើងទៀត!»។​គេក៏​បណ្តេញគាត់ចេញទៅខាងក្រៅ។​ ​៣៥  ព្រះយេស៊ូជ្រាបថា​គេបានបណ្តេញគាត់​‌កាលព្រះអង្គជួបគាត់​‌ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលសួរថា៖​«តើអ្នកជឿលើបុត្រមនុស្ស*ឬទេ?»។​‌៣៦‌គាត់​ទូលព្រះអង្គថា៖​‌«លោកម្ចាស់អើយ​‌តើនរណា​ជាបុត្រមនុស្ស​សូមប្រាប់ខ្ញុំអោយដឹងផង​ដើម្បី​អោយខ្ញុំជឿលើព្រះអង្គ»។​៣៧  ព្រះយេស៊ូមាន​ព្រះបន្ទូលទៅគាត់ថា៖​«អ្នកឃើញលោកស្រាប់​‌គឺអ្នកដែលកំពុងតែ​និយាយ​ជាមួយ​អ្នក​ហ្នឹងហើយ​ជាបុត្រមនុស្ស»។​៣៨‌គាត់ទូលព្រះយេស៊ូថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់!​‌‌ទូលបង្គំជឿលើព្រះអង្គ​ហើយ»។ គាត់ក៏​ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ។​ ៣៩បន្ទាប់មក​ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«ខ្ញុំ​មកក្នុងពិភពលោកនេះ​ដើម្បីវិនិច្ឆ័យចិត្តមនុស្ស​‌គឺអោយមនុស្សខ្វាក់មើលឃើញ​‌ហើយអោយ​មនុស្សមើលឃើញ​ត្រឡប់ទៅជាខ្វាក់វិញ»​។​៤០  ពួកខាងគណៈផារីស៉ីខ្លះដែលនៅទីនោះ​ជាមួយ​ព្រះអង្គ​បានឮដូច្នេះ​‌ក៏ទូលព្រះអង្គថា៖​«ប្រហែល​ជាលោកចង់ថា​យើងខ្ញុំនេះ​ជាមនុស្សខ្វាក់ដែរ​ហើយមើលទៅ!»។​៤១  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ឆ្លើយទៅគេវិញថា៖​«ប្រសិនបើអ្នករាល់គ្នាខ្វាក់​មែន​អ្នករាល់គ្នាគ្មានបាបទេ។​ផ្ទុយទៅវិញ​មក​ពីអ្នករាល់គ្នាថាខ្លួនមើលឃើញដូច្នេះហើយ ​បាន​ជាអ្នករាល់គ្នានៅតែជាប់បាបរហូត»។​ ព្រះយេស៊ូជាអ្នកគង្វាលដ៏ល្អ ==ជំពូកទី​១០== ១  «ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹង ១០ ច្បាស់ថា​អ្នកណាមិនចូលក្នុង​ក្រោលចៀមតាមទ្វារ​តែផ្លោះចូលតាមកន្លែង​ផ្សេង​អ្នកនោះជាចោរលួចចោរប្លន់។​‌​២  រីឯអ្នក​ដែលចូលតាមទ្វារ‌​ពិតជាអ្នកគង្វាលរបស់ចៀម។​៣  ឆ្មំា​ទ្វារបើកទ្វារអោយគាត់ចូល​‌ហើយចៀមទាំង​ប៉ុន្មានស្តាប់សំឡេងគាត់។​‌​គាត់ហៅចៀមផ្ទាល់​របស់គាត់តាមឈ្មោះរបស់វារៀងៗខ្លួន​រួចនាំ​ចេញទៅខាងក្រៅ។​‌៤  លុះគាត់បញ្ចេញចៀម​ចេញពីក្រោលអស់ហើយ​‌គាត់ដើរនាំមុខវា​ហើយ​វាដើរតាមក្រោយគាត់​‌‌ពីព្រោះវាស្គាល់សំឡេង​របស់គាត់។​៥  ចៀមទាំងនោះមិនដើរតាមអ្នក​ដទៃជាដាច់ខាត​ផ្ទុយទៅវិញ​វារត់គេចចេញ​ឆ្ងាយពីគេ​ព្រោះវាមិនស្គាល់សំឡេងរបស់អ្នកដទៃ​ឡើយ»។​ ៦  ព្រះយេស៊ូ​មាន​ព្រះបន្ទូល​ជា្រ​បស្នា​នេះ​អោយ​គេស្តាប់​‌ប៉ុន្តែ​គេពុំបានយល់ថាព្រះអង្គមានព្រះ​បន្ទូលអំពីរឿងអ្វីឡើយ។​ ‌៧  ព្រះ​យេស៊ូ​មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ទៅ​គេ​ទៀត​ថា៖​«ខ្ញុំសុំប្រាប់អោយអ្នករាល់គ្នាដឹងច្បាស់ថា​ខ្ញុំហ្នឹង​ហើយជាទ្វារ‌​សំរាប់អោយចៀមចេញចូល។​៨  អ្នកដែលមកមុនខ្ញុំទាំងប៉ុន្មាន​‌សុទ្ធតែជាចោរ​លួចចោរប្លន់ទាំងអស់​ចៀមមិនបានស្តាប់សំឡេង​អ្នកទាំងនោះឡើយ។​៩  ខ្ញុំហ្នឹងហើយជាទ្វារ អ្នក​ណាចូលតាមខ្ញុំ​ព្រះជាម្ចាស់នឹងសង្គ្រោះអ្នកនោះ​អ្នកនោះនឹងចេញចូល​‌ព្រមទាំងរកឃើញចំណី​អាហារង​ថែមទៀតផង។​‌១០  ចោរវាមក​គិតតែ​ពីលួចប្លន់​គិតតែពីសម្លាប់​និង​បំផ្លាញប៉ុណ្ណោះ។​រីឯខ្ញុំវិញ​ខ្ញុំមក‌​ដើម្បីអោយមនុស្សលោកមាន​ជីវិត ‌ហើយអោយគេមានជីវិត​ពេញបរិបូណ៌។​ ១១  ខ្ញុំហ្នឹងហើយជាអ្នកគង្វាលដ៏ល្អ​អ្នកគង្វាល​ដ៏ល្អតែងតែស៊ូប្តូរជីវិត​ដើម្បីចៀមរបស់ខ្លួន។​១២  រីឯអ្នកស៉ីឈ្នួលវិញ‌​កាលគេឃើញចចកមក​ដល់​គេរត់ចោលចៀម‌​ទុកអោយចចកខំាអូស​យកទៅ​‌ហើយដេញកំចាត់កំចាយជាមិនខាន​‌ពីព្រោះអ្នកនោះមិនមែនជាអ្នកគង្វាល​ហើយក៏​មិនមែនជាម្ចាស់របស់ចៀមផង។​‌១៣  អ្នកនោះ​មិនខ្វល់ខ្វាយនឹងចៀមឡើយ​ព្រោះគេគ្រាន់តែស៉ី​ឈ្នួលប៉ុណ្ណោះ។‌​ខ្ញុំហ្នឹងហើយជាអ្នកគង្វាលដ៏ល្អ។​១៤  ខ្ញុំស្គាល់ចៀមរបស់ខ្ញុំ​‌ចៀមរបស់ខ្ញុំក៏ស្គាល់ខ្ញុំ​១៥  គឺដូចព្រះបិតាស្គាល់ខ្ញុំ​ហើយខ្ញុំស្គាល់ព្រះបិតា​ដូច្នោះដែរ។​ខ្ញុំស៊ូប្តូរជីវិត​ដើម្បីចៀមរបស់ខ្ញុំ។​១៦  ខ្ញុំមានចៀមឯទៀតៗ​ដែលមិននៅក្នុងក្រោល​នេះទេ។​‌​ខ្ញុំត្រូវតែនាំចៀមទាំងនោះមកដែរ។​ចៀមទាំងនោះនឹងស្តាប់សំឡេងខ្ញុំ​‌ហើយនៅពេល​នោះនឹងមានហ្វូងចៀមតែមួយ​មានអ្នកគង្វាលតែ​មួយ។​១៧  ព្រះបិតាស្រឡាញ់ខ្ញុំ​‌ព្រោះខ្ញុំសុខចិត្ត​ស៊ូប្តូរជីវិត‌​ដើម្បីអោយបានជីវិតនោះមកវិញ។​១៨  គ្មាននរណាដកហូតជីវិតរបស់ខ្ញុំបានឡើយ​‌គឺ​ខ្ញុំស៊ូប្តូរជីវិត​ដោយខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់តែម្តង។​ខ្ញុំមាន​អំណាចនឹងស៊ូប្តូរជីវិតរបស់ខ្ញុំ‌​ហើយខ្ញុំក៏មាន​អំណាចនឹងយកជីវិតនោះមកវិញ‌‌​តាមព្រះបញ្ជា​ដែល​ខ្ញុំបានទទួល​ពីព្រះបិតាមក»។​ ​១៩  ព្រះបន្ទូល​ទាំងនេះ​ធ្វើ​អោយ​ជនជាតិ​យូដា​បាក់បែកគ្នាម្តងទៀត។​២០  មានគ្នាគេជាច្រើន​ពោលថា៖​«អ្នកនោះមានអារក្សចូល!​គាត់វង្វេង​ស្មារតីហើយ!​ស្តាប់គាត់ធ្វើអ្វី?»។​២១  អ្នកខ្លះ​ទៀតពោលថា៖​«ពាក្យទាំងនេះមិនមែនជាពាក្យ​របស់មនុស្សដែលមានអារក្សចូលទេ!​តើអារក្ស​អាច​ធ្វើ​អោយ​ភ្នែក​មនុស្ស​ខ្វាក់​ភ្លឺ​កើតឬ?»។ ជនជាតិយូដាមិនទទួលស្គាល់ព្រះយេស៊ូ​ ២២  ពេលនោះជារដូវរងា​‌គេនាំគ្នាធ្វើបុណ្យ​រំលឹកពិធីឆ្លងព្រះវិហារ*​នៅក្រុងយេរូសាឡឹម។​២៣  ព្រះ​យេស៊ូ​យាង​ចុះ​ឡើង​ក្នុង​ថែវ​ព្រះ​វិហារ​ដែលមានឈ្មោះថា​«ថែវព្រះបាទសាឡូម៉ូន»។​២៤  ជនជាតិយូដានាំគ្នាចោមរោមព្រះអង្គ​ទូលសួរ​ថា៖​«តើលោកទុកអោយយើងខ្ញុំនៅរារែកក្នុង​ចិត្តដល់ណាទៀត?‌​ប្រសិនបើលោកពិតជាព្រះ​គ្រីស្ត*មែន​សូមប្រាប់យើងខ្ញុំអោយត្រង់ៗមក»។​២៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលតបទៅគេថា៖​«ខ្ញុំ​បានប្រាប់អ្នករាល់គ្នារួចមកហើយ​តែអ្នករាល់គ្នា​មិនជឿទេ។​កិច្ចការទាំងប៉ុន្មានដែលខ្ញុំបានធ្វើក្នុង​ព្រះនាមព្រះបិតារបស់ខ្ញុំ​ជាសក្ខីភាព*បញ្ជាក់​អំពីខ្ញុំស្រាប់។​២៦  ប៉ុន្តែ​អ្នករាល់គ្នាមិនជឿសោះ​ព្រោះ​អ្នករាល់គ្នា​មិន​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ចៀម​របស់​ខ្ញុំ។​២៧  ចៀមរបស់ខ្ញុំតែងស្តាប់សំឡេងខ្ញុំ​ខ្ញុំស្គាល់​ចៀមទាំងនោះ​‌​ហើយចៀមទាំងនោះមកតាមខ្ញុំ។​‌​២៨  ខ្ញុំអោយគេមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច​គេមិន​វិនាសអន្តរាយឡើយ​‌ហើយគ្មាននរណាអាចឆក់​យកគេពីដៃខ្ញុំជាដាច់ខាត។​២៩  ព្រះបិតាដែល​បានប្រទានចៀមទាំងនោះមកអោយខ្ញុំ​ទ្រង់មាន​អំណាចធំលើសអ្វីៗទាំងអស់‌‌​គ្មាននរណាអាចឆក់​យកគេពីព្រះហស្តព្រះបិតាបានឡើយ។​៣០  ខ្ញុំ​និង​ព្រះបិតា​ជាអង្គតែមួយ»។​៣១‌ជនជាតិយូដានាំគ្នា​រើសដុំថ្មម្តងទៀត​បំរុងនឹងគប់សម្លាប់ព្រះអង្គ។​៣២  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅគេថា៖​«ខ្ញុំបាន​បង្ហាញ​អោយ​អ្នក​រាល់​គ្នា​ឃើញ​កិច្ច​ការ​ដ៏​ល្អ​ប្រសើរជាច្រើន​ដែលព្រះបិតាប្រទានអោយខ្ញុំ​ធ្វើ។​ក្នុងបណ្តាកិច្ចការទាំងនោះ​តើកិច្ចការណា​មួយ​ដែល​នាំ​អោយ​អ្នករាល់គ្នា​យក​ដុំ​ថ្ម​បំរុង​នឹង​គប់សម្លាប់ខ្ញុំ?»។​៣៣  ជនជាតិយូដាតបទៅ​ព្រះអង្គថា៖​«យើងចង់សម្លាប់លោក​មិនមែនមក​ពីលោកបានធ្វើកិច្ចការដ៏ល្អប្រសើរណាមួយ​នោះ​ឡើយ​‌គឺមកពីលោកបានពោលពាក្យប្រមាថ​ព្រះជាម្ចាស់​ដ្បិតលោកជាមនុស្ស​ហើយតាំងខ្លួន​ជាព្រះជាម្ចាស់»។​៣៤  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​ថា៖​«ក្នុងគម្ពីរវិន័យ*របស់អ្នករាល់គ្នាមានចែង​ទុកមកថា​ព្រះជាម្ចាស់មានព្រះបន្ទូលថា​អ្នក​រាល់គ្នាជាព្រះ​ច។​‌៣៥  យើងមិនអាចលុបបំបាត់​គម្ពីរបានឡើយ​‌​បើគម្ពីរហៅអស់អ្នកដែលទទួល​ព្រះបន្ទូលថាជា​"ព្រះ"​ដូច្នេះ​៣៦  ចុះហេតុដូចម្តេច​បានជាពេលខ្ញុំប្រាប់អ្នករាល់គ្នាថា​ខ្ញុំជាបុត្រារបស់​ព្រះជាម្ចាស់​អ្នករាល់គ្នាបែរជាពោលថាខ្ញុំប្រមាថ​ព្រះអង្គទៅវិញ?​ព្រះបិតាបានប្រោសខ្ញុំអោយ​វិសុទ្ធ​ហើយចាត់ខ្ញុំអោយមកក្នុងពិភពលោកនេះ​ទៀតផង‌។​៣៧  ប្រសិនបើខ្ញុំមិនធ្វើការរបស់ព្រះ​បិតាទេនោះ​‌សុំកុំជឿខ្ញុំឡើយ។​៣៨‌ប៉ុន្តែ​បើខ្ញុំធ្វើ​កិច្ចការរបស់ព្រះអង្គ​ទោះបីអ្នករាល់គ្នាមិនជឿ​ខ្ញុំក៏ដោយ​‌​ក៏សុំជឿទៅលើកិច្ចការទាំងនោះចុះ​ដើម្បីអោយបានដឹង​ហើយរឹតតែដឹងទៀតថា‌​ព្រះបិតាស្ថិតនៅក្នុងខ្ញុំ​ ខ្ញុំស្ថិតនៅក្នុងព្រះបិតា»។​ ៣៩  គេរកចាប់ព្រះយេស៊ូម្តងទៀត​‌​‌ប៉ុន្តែ​ព្រះអង្គ​គេចផុតពីគេទៅ។​ ‌៤០‌​ព្រះយេស៊ូយាងទៅត្រើយខាងនាយទន្លេយ័រ​ដាន់ជាថ្មីម្តងទៀត​‌ត្រង់កន្លែងដែលលោកយ៉ូហាន​ធ្លាប់ជ្រមុជទឹក*អោយបណ្តាជនកាលពីមុន​‌រួច​ព្រះអង្គគង់នៅទីនោះ។​‌៤១  មានមនុស្សជាច្រើន​នាំគ្នាមកគាល់ព្រះអង្គ​‌​គេពោលថា៖​‌«លោក​យ៉ូហានពុំបានធ្វើទីសំគាល់ណាមួយឡើយ​ប៉ុន្តែ​ពាក្យ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​គាត់​និយាយ​អំពី​លោក​នេះ​សុទ្ធតែត្រូវទាំងអស់»។​៤២  មនុស្សជាច្រើន​នៅ​ទីនោះ‌បាន​ជឿលើព្រះយេស៊ូ។​ លោកឡាសារទទួលមរណភាព ‌ ==ជំពូកទី​១១== ១  នៅភូមិបេតថានី  ​  មានបុរស​ម្នាក់​ ១១ ឈ្មោះ​ឡាសារ​គាត់មានជំងឺ។​នាងម៉ាថា‌​និង​នាងម៉ារី‌ជាបងស្រីរបស់គាត់​ក៏រស់​នៅក្នុងភូមិនោះដែរ។​‌២  នាងម៉ារីនេះ​ជាស្ត្រី​ម្នាក់ដែលបាន​ចាក់​ប្រេង​ក្រអូប​លើ​ព្រះបាទា​របស់​ព្រះអម្ចាស់ឆ​ព្រមទាំងបានយកសក់របស់នាងមក​ជូតផង។‌​‌​រីឯលោកឡាសារដែលឈឺនោះ​ត្រូវ​ជាប្អូនបង្កើតរបស់នាង។​៣  នាងទាំងពីរនាក់បាន​ចាត់​គេអោយទៅទូលព្រះយេស៊ូថា៖​«លោកម្ចាស់‌​អ្នកដែលលោកស្រឡាញ់​កំពុងតែមានជំងឺ»។​៤  កាលព្រះយេស៊ូជ្រាបដំណឹងនេះ​ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលថា៖​«ជំងឺនេះកើតឡើង​មិនមែនអោយ​គាត់បាត់បង់ជីវិតទេ​គឺដើម្បីលើកតម្កើងសិរីរុង​រឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់​‌ព្រមទាំងអោយព្រះបុត្រា​របស់ព្រះអង្គសំដែងសិរីរុងរឿងវិញ»។ ៥  ព្រះយេស៊ូស្រឡាញ់នាងម៉ាថា​ប្អូនស្រីរបស់​នាង​និង​លោកឡាសារណាស់។​‌៦  កាលព្រះអង្គ​ជ្រាបដំណឹងថា​លោកឡាសារមានជំងឺ​ព្រះអង្គ​គង់នៅកន្លែងដដែលនោះពីរថ្ងៃទៀត​៧  បន្ទាប់​មក ​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលទៅពួកសាវ័ក*ថា៖​«យើងនាំគ្នាត្រឡប់ទៅស្រុកយូដាវិញ»។‌​៨  ពួក​សាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«ព្រះគ្រូ​ជនជាតិយូដា​ទើប​នឹង​ចង់​យក​ដុំថ្ម​គប់​ធ្វើ​គុត​ព្រះអង្គ​ថ្មីៗ​នេះ​សោះ​ហេតុដូចម្តេចបានជាព្រះអង្គចង់វិលទៅ​ស្រុកនោះវិញ!»។​៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូល​តបថា៖​«ក្នុងមួយថ្ងៃមានដប់ពីរម៉ោង‌​អ្នកណា​ដើរនៅពេលថ្ងៃ​  អ្នកនោះមិនជំពប់ជើងដួល​ឡើយ  ​ព្រោះគេឃើញពន្លឺរបស់ពិភពលោកនេះ។​១០  ផ្ទុយទៅវិញ​អ្នកណាដើរនៅពេលយប់​អ្នក​នោះមុខតែជំពប់ជើងដួលជាមិនខាន​ព្រោះគេ​គ្មានពន្លឺនៅក្នុងខ្លួនទេ»។‌​១១  ក្រោយមក​ព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលទៅគេថែមទៀតថា៖​‌«ឡាសារ​ជាមិត្តសំឡាញ់របស់យើងសំរាន្តលក់ទៅហើយ​ខ្ញុំ​ត្រូវ​តែ​ទៅ​ដាស់​គាត់​អោយ​ភ្ញាក់​ឡើង​វិញ»។​១២  ពួកសាវ័កទូលព្រះអង្គថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់​ប្រសិនបើគាត់សំរាន្តលក់ដូច្នេះ​គាត់នឹងបានជា​វិញមិនខាន»។ ​១៣  តាមពិតព្រះយេស៊ូចង់មាន​ព្រះ​បន្ទូល​ថា​លោក​ឡាសារ​ស្លាប់​បាត់​ទៅ​ហើយ​ប៉ុន្តែ​ពួកសាវ័កស្មានថា​ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា​គាត់សំរាន្តលក់ធម្មតា។​១៤  ហេតុនេះហើយបាន​ជាព្រះអង្គ​មាន​ព្រះបន្ទូល​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា៖​«ឡាសារស្លាប់ទៅហើយ​១៥  បើគិតពីប្រយោជន៍​អ្នករាល់គ្នា​ខ្ញុំសប្បាយចិត្ត​ដោយខ្ញុំមិនបាននៅ​ទីនោះ​ដើម្បីអោយអ្នករាល់គ្នាបានជឿ។​ឥឡូវ​នេះ‌យើងនាំគ្នាទៅផ្ទះគាត់»។​១៦  ពេលនោះ​សាវ័កថូម៉ាស់​ហៅឌីឌីមពោលទៅសាវ័កឯទៀត​ថា៖​«មក!​យើងនាំគ្នាទៅរួមស្លាប់ជាមួយព្រះអង្គ​ដែរ​!»។​ ព្រះយេស៊ូជាអ្នកផ្តល់ជីវិតរស់ឡើងវិញ ១៧  កាលព្រះយេស៊ូយាងទៅដល់​ព្រះអង្គក៏​ជ្រាបថាគេបានដាក់សពលោកឡាសារក្នុងផ្នូរ​បួន​ថ្ងៃហើយ។​១៨  ភូមិបេថានីមានចម្ងាយប្រមាណ​បីគីឡូម៉ែត្រពីក្រុងយេរូសាឡឹម។​១៩‌មានជនជាតិ​យូដា​ជាច្រើន​នាំគ្នា​មក​ជួយ​រំលែក​ទុក្ខ​នាង​ម៉ាថា​និង  នាង​ម៉ារី‌ក្នុងពេលប្អូនស្លាប់។​ ​២០  កាល​នាង​ម៉ាថា​បាន​ដឹង​ថា​ព្រះយេស៊ូ​យាង​មកដល់​នាងក៏ចេញទៅទទួលព្រះអង្គ​រីឯនាង​ម៉ារីវិញ​‌នាងអង្គុយនៅក្នុងផ្ទះ។​២១  នាងម៉ាថា​ទូលព្រះយេស៊ូថា៖​«លោកម្ចាស់​ប្រសិនបើលោក​បាននៅទីនេះ‌‌ប្អូននាងខ្ញុំមិនស្លាប់ទេ។​‌២២  ប៉ុន្តែ​ឥឡូវនេះ​នាងខ្ញុំដឹងថា​បើលោកសុំអ្វីពីព្រះជា​ម្ចាស់ក៏ដោយ​ព្រះអង្គមុខជានឹងប្រទានអោយមិន​ខាន»។​២៣  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាង​ថា៖​«ប្អូននាងនឹងរស់ឡើងវិញ»។​២៤  នាង​ទូលទៅព្រះអង្គវិញថា៖​«នាងខ្ញុំដឹងហើយ​នៅ​ថ្ងៃចុងក្រោយបំផុត​កាលណាមនុស្សស្លាប់នឹង​រស់ឡើងវិញ​ប្អូននាងខ្ញុំក៏នឹងរស់ឡើងវិញដែរ»។​២៥  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖​«ខ្ញុំហ្នឹង​ហើយដែលប្រោសមនុស្សអោយរស់ឡើងវិញ​‌ខ្ញុំ​នឹងផ្តល់អោយគេមានជីវិតជ។​អ្នកណាជឿលើខ្ញុំ​ទោះបីស្លាប់ទៅហើយក៏ដោយ​ក៏នឹងបានរស់ជា​មិនខាន។​‌​២៦  រីឯអស់អ្នកដែលកំពុងតែមានជីវិត​នៅរស់​ហើយជឿលើខ្ញុំ​មិនស្លាប់សោះឡើយ​តើ​នាងជឿសេចក្តីនេះឬទេ?»។​២៧  នាងម៉ាថាទូល​ព្រះអង្គថា៖​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់!​ខ្ញុំម្ចាស់ជឿថា​ព្រះអង្គពិតជាព្រះគ្រីស្ត*‌ជាព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់​ហើយពិតជាព្រះអង្គដែលត្រូវយាងមកក្នុង​ពិភពលោកនេះមែន!»។​ ព្រះយេស៊ូទ្រង់ព្រះកន្សែង ២៨‌នាងម៉ាថានិយាយដូច្នេះហើយ​ក៏ចេញទៅ​ហៅនាងម៉ារី​ជាប្អូន​ដោយស្ងាត់ៗថា៖​«ព្រះគ្រូ​យាងមកដល់ហើយ​‌ព្រះអង្គហៅប្អូនឯង»។​២៩  នាងម៉ារីឮហើយ​‌ក៏ស្ទុះក្រោកឡើង​ទៅគាល់​ព្រះយេស៊ូជាប្រញាប់។​៣០  ពេលនោះ​‌ព្រះអង្គ​ពុំទាន់យាងចូលក្នុងភូមិនៅឡើយទេ​គឺព្រះអង្គ​គង់នៅកន្លែងដែលនាងម៉ាថាទៅជួប។​     ‌៣១  ជន​ជាតិយូដា​ដែលមកជួយរំលែកទុក្ខក្នុងផ្ទះជាមួយ​នាងម៉ារី​ឃើញនាងស្ទុះក្រោកឡើង​ប្រញាប់​ប្រញាល់ចេញទៅខាងក្រៅដូច្នេះ​ក៏នាំគ្នាចេញ​ទៅតាម​ព្រោះគេស្មានថានាងទៅយំឯផ្នូរ។​៣២  លុះ​នាង​ម៉ារី​ទៅ​ដល់​កន្លែង​ព្រះ​យេស៊ូ​គង់​នៅ​ហើយ​‌នាងឃើញព្រះអង្គ‌‌‌ក៏ក្រាបទៀបព្រះបាទា​ទូលថា៖​«លោកម្ចាស់!​‌​ប្រសិនបើលោកបាននៅ​ទីនេះ​ប្អូនប្រុសនាងខ្ញុំមិនស្លាប់ទេ»។​៣៣  ពេល​ព្រះយេស៊ូឃើញនាងម៉ារី​និង​ជនជាតិយូដាដែល​មកជាមួយនាង​យំដូច្នេះ​‌ព្រះអង្គរំជួលព្រះហប្ញ​ទ័យឈ​ហើយរន្ធត់ជាខ្លាំងផង។​៣៤  ព្រះអង្គមាន​ព្រះបន្ទូលសួរថា៖​«តើអ្នករាល់គ្នាយកសពទៅ​ទុកនៅឯណា?»។​គេទូលព្រះអង្គថា៖​«សូម​អញ្ជើញមក​លោកនឹងឃើញ»។​៣៥  ពេលនោះ​‌ព្រះយេស៊ូទ្រង់ព្រះកន្សែង។​៣៦  ជនជាតិយូដា​នាំគ្នាពោលថា៖​«មើល៍!​‌លោកស្រឡាញ់ឡាសារ​ខ្លាំងណាស់!»។​៣៧  ប៉ុន្តែ​នៅក្នុងចំណោម​ពួកគេ​មានអ្នកខ្លះនិយាយថា៖​«លោកអាចធ្វើអោយ​មនុស្សខ្វាក់មើលឃើញ​‌‌​ម្តេចក៏លោកមិនធ្វើ​អោយឡាសារគេចផុតពីស្លាប់ផងទៅ!»។​ ព្រះយេស៊ូប្រោសឡាសារអោយបានរស់ឡើងវិញ ៣៨‌ព្រះយេស៊ូរំជួលព្រះហប្ញទ័យម្តងទៀត​រួច​យាងទៅផ្នូរ។​ផ្នូរនោះជារូងភ្នំ​មានថ្មបាំងនៅ​មាត់រូង។​៣៩  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលថា៖​«សុំ​យកថ្មនេះចេញ!»។​នាងម៉ាថាជាបងរបស់សព​ទូលព្រះអង្គថា៖‌​«បពិត្រព្រះអម្ចាស់​សពធំក្លិន​ហើយ​ ព្រោះគេបានយកមកដាក់​តាំងពីបួនថ្ងៃ​ម៉្លេះ»។​៤០  ព្រះយេស៊ូមានព្រះបន្ទូលទៅនាងថា៖‌​«ខ្ញុំបានប្រាប់នាងរួចមកហើយថា​បើនាងជឿ​នាង​នឹងឃើញសិរីរុងរឿងរបស់ព្រះជាម្ចាស់»។​៤១‌គេ​ក៏យកថ្មចេញពីមាត់ផ្នូរ។ ​ព្រះយេស៊ូងើបព្រះ​ភ័ក្ត្រទតទៅលើ​មានព្រះបន្ទូលថា៖​«បពិត្រ​ព្រះបិតា​ទូលបង្គំសូមអរព្រះគុណព្រះអង្គ​ដែល​ទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ទូលបង្គំ។​៤២  ចំពោះទូលបង្គំ​ទូលបង្គំដឹងថា​ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ទូលបង្គំ​ជានិច្ច​  ប៉ុន្តែ​ទូលបង្គំទូូលព្រះអង្គដូច្នេះ  ​ដើម្បី​អោយ​បណ្តាជន​ដែល​នៅ​ជុំ​វិញ​ទូលបង្គំ​ជឿថា‌​ព្រះអង្គពិតជាបានចាត់ទូលបង្គំអោយមកមែន»។​៤៣  លុះព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលដូច្នេះហើយ​ទ្រង់បន្លឺ​ព្រះសូរសៀងខ្លាំងៗថា៖​‌«ឡាសារអើយ!​‌ចេញ​មក!»។​៤៤  ពេលនោះ​លោកឡាសារដែលបាន​ស្លាប់​ក៏ចេញពីផ្នូរមក​‌​មានទាំងក្រណាត់រុំដៃជើង​និង​កន្សែងគ្របមុខផង។​ព្រះយេស៊ូមានព្រះ​បន្ទូលទៅពួកគេថា៖​‌​«សុំស្រាយក្រណាត់ចេញពី​គាត់​‌ ហើយអោយគាត់ទៅ​ចុះ»។​ ការឃុបឃិតចាប់ព្រះយេស៊ូ ៤៥  ជនជាតិយូដាជាច្រើននាក់​ដែលមកផ្ទះនាង​ម៉ារីបានឃើញព្រះយេស៊ូធ្វើកិច្ចការទាំងនោះ​ក៏​ជឿលើព្រះអង្គ។​៤៦  ប៉ុន្តែ​មានគ្នាគេខ្លះទៅជួប​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី*​រៀបរាប់នូវកិច្ចការដែល​ព្រះយេស៊ូបានធ្វើ។​៤៧  ពេលនោះ​ពួកនាយក​បូជាចារ្យ*​‌និង​ពួកខាងគណៈផារីស៉ី​បានកោះហៅ​ក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់*មកប្រជុំ​ហើយពោលថា៖​«អ្នកនោះបានធ្វើទីសំគាល់ជាច្រើន​តើយើងគិត​ធ្វើដូចម្តេច?។​៤៨  ប្រសិនបើយើងបណ្តោយ​អោយគាត់ធ្វើដូច្នេះតទៅទៀត​ប្រជាជនមុខតែ​ជឿទៅលើគាត់ទាំងអស់គ្នា​ហើយជនជាតិរ៉ូមុំាង​នឹងមកបំផ្លាញព្រះវិហារ*ញ‌​និង​បំបាត់ជាតិ​សាសន៍របស់យើងជាមិនខាន»។​៤៩  នៅក្នុង​ចំណោមពួកគេ​មានលោកម្នាក់ឈ្មោះកៃផាស​ដែលជាមហាបូជាចារ្យនៅឆ្នាំនោះ‌​លោកមាន​ប្រសាសន៍ទៅគេថា៖​«អស់លោកពុំយល់អ្វីសោះ!​៥០  តើអស់លោកគិតមិនឃើញទេឬថា​‌បើមនុស្ស​តែម្នាក់ស្លាប់​ជាប្រយោជន៍ដល់ប្រជារាស្ត្រនោះ​ប្រសើរជាងទុកអោយជាតិទាំងមូលត្រូវវិនាស!»។‌​៥១  លោកមានប្រសាសន៍ដូច្នេះ​      មិនមែនផុសចេញ​ពីគំនិតខ្លួនឯងផ្ទាល់ឡើយ ​    ​គឺក្នុងឋានៈជាមហា​ ក.​តាមគោលគំនិត​និង​ទស្សនៈរបស់ជនជាតិក្រិកនៅសម័យនោះ​ពាក្យ​«ព្រះបន្ទូល»​(ឡឹងឹស)​សំដៅទៅលើគោលការណ៍​ឬ​ធម្មដែលទ្រទ្រង់ពិភពលោកទាំងមូល។​លោកយ៉ូហានប្រើពាក្យព្រះបន្ទូលនេះសំដៅទៅលើព្រះបុត្រារបស់ព្រះជាម្ចាស់។​ព្រះ​យេស៊ូពិតជា​«ព្រះបន្ទូល»​ព្រោះព្រះអង្គជាប្រភពនៃអ្វីៗទាំងអស់​ហើយព្រះអង្គនាំយើងអោយស្គាល់ព្រះបិតា។​•​ខ.​«បែរ​ទៅរក»:​យើងអាចបកប្រែថា​«គង់នៅជាមួយ»​ក៏បាន។​    ពាក្យនេះសំដៅទៅលើទំនាក់ទំនងដ៏ជិតស្និទ្ធរវាងព្រះបិតា​និង​ព្រះបុត្រា។​  •  គ.​  ឬ​  «សេចក្តីងងឹតពុំបានយល់ពន្លឺទេ»។​  •​ឃ.​  ឬ​  មនុស្សលោក។​  •  ​ង.​  ពាក្យដើម​«តាំងព្រះពន្លា»។ ច.  ឃ្លាដើម​«ព្រះបុត្រាស្ថិតនៅក្នុងព្រះឱរារបស់ព្រះបិតា»។​•​ឆ.‌ម៉ាឡាគី‌៣.២៣។​•​ជ.‌  «ព្យាការីដែលយើងទន្ទឹងរង់ចាំ»​នេះ‌សំដៅទៅលើព្រះគ្រីស្តដែលជនជាតិអ៉ីស្រាអែលរង់ចំា​ស្របតាមពាក្យដែលលោក​ម៉ូសេបានថ្លែងទុកក្នុងក័ណ្ឌគម្ពីរ​ចោទិយកថា​១៨.១៥។‌    •  ‌ឈ.‌  អេសាយ‌  ៤០.៣។ ញ.  ក្នុងឯកសារភាសាក្រិកខ្លះ‌ប្រើ‌  «យ៉ូណាស»។​ ដ.  ឯកសារខ្លះមានពាក្យបន្ថែមថា  ​«អំណើះតទៅ»​។ ​• ​ឋ.ពាក្យដើម:  ​«អ្នកស្រីអើយ»។​ •​ ឌ.  ឃ្លាដើម:​  «តើមានអ្វីរវាង​ខ្ញុំ  ​និង  អ្នក​(ម្តាយ)?​»។ ឍ.  ទំនុកតម្កើង  ​៦៩.  ១០។    •    ណ.‌  ពាក្យកើតជាថ្មីនេះ‌មានន័យម៉្យាងទៀតថា  ​កើតពីស្ថានលើ‌ ពោលគឺកើតពីព្រះជាម្ចាស់។​•​ត.​ឃ្លាដើម  ​«ជា​ព្រះវិញ្ញាណ»  ​មានន័យថា​គេមានព្រះជន្មរបស់ព្រះជាម្ចាស់នៅក្នុងខ្លួន។​ ថ.‌  ក្នុងភាសាដើម​ពាក្យ‌​«ខ្យល់»​និង​ពាក្យ‌​«វិញ្ញាណ»ជាពាក្យតែមួយ។​    ​•    ​ទ.  ឯកសារខ្លះមានបន្ថែមថា  «បុត្រមនុស្សដែល​គង់នៅស្ថានបរមសុខ»។  •​ធ.  «លើកឡើង»​មានន័យពីរយ៉ាង‌​មួយចង់និយាយ​អំពីគេឆ្កាងព្រះយេស៊ូ​និង មួយទៀត​អំពី​ព្រះយេស៊ូទទួលសិរីរុងរឿង។ ​លោកម៉ូសេបានលើកពស់ឡើង​(ជនគណនា​២១.​៨-៩)។​•​  ន.  ឯកសារខ្លះមានឃ្លាបន្ថែមថា  ​«មិនត្រូវវិនាសឡើយ    តែមានជីវិតអស់កល្បជានិច្ច»។ ប.  ឬ  «ទឹករស់»។ •    ផ.  «ខ្ញុំនេះហើយ»  ​ចង់សំដៅទៅលើព្រះនាមរបស់ព្រះជាម្ចាស់​ដែលទ្រង់មានព្រះបន្ទូលប្រាប់លោកម៉ូសេ  ​នៅគម្ពីរសេរីភាព  (និក្ខមនំ)  ៣.១៤។ ធ.  សូមអានសេចក្តីពន្យល់នៅ  យ៉ូហាន  ១.​២១,២៤។    ​•    ​ន.​ឬ​«ខ្ញុំនេះហើយ»​សំដៅទៅលើព្រះនាមព្រះជាម្ចាស់​ដែលព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូលប្រាប់លោកម៉ូសេ​ក្នុងគម្ពីរសេរីភាព(និក្ខមនំ​)​៣..១៤។     ប.​ទំនុកតម្កើង‌  ៧៨.​២៤‌‌​;    សេរីភាព  (និក្ខមនំ‌)  ១៦.៤,​១៣-១៥,៣១។​• ផ.  ពាក្យដើម  «នំបុ័ង»។ ព.  អេសាយ  ៥៤.  ១។ • ភ.  ពាក្យដើម  «សាច់ខ្ញុំ»។ ម.  ពាក្យដើម​«សាច់គ្មានប្រយោជន៍អ្វីឡើយ»។​•​យ.​ឯកសារដើមខ្លះ​មានសរសេរថា​«ព្រះអង្គជាព្រះគ្រីស្ត​ជាព្រះដ៏វិសុទ្ធ​របស់ព្រះជាម្ចាស់»។ រ.  ក្នុងភាសាដើម  ​ពាក្យ  «កិត្តិយស»  និង  ពាក្យ  «សិរីរុងរឿង»  ជាពាក្យតែមួយ។ ល.  ឬ  ទទួលសិរីរុងរឿង។  •  វ.​សូមអានសេចក្តីពន្យល់នៅ​យ៉ូហាន  ១.​២១,​២៤។‌  •  ស.‌២​  សាមូអែល‌  ៧.១២​‌‌  ​មីកា‌៥.១-២។ ហ.‌ឯកសារដើមខ្លះមានបន្ថែមថា:‌"​ដោយសតិសម្បជ្ជញ្ញៈចោទប្រកាន់ខ្លួន​‌គេក៏នាំគ្នាដកខ្លួនថយù"។​ ឡ.​ឬ​«សក្ខីភាព​នោះ​ពិត»។​•​អ.​ពាក្យដើម​  «ក្នុងបាបរបស់ខ្លួន»​មានន័យថា  «មិនអាចរួចពីបាប»​  ព្រោះមិនព្រម​ជឿលើព្រះយេស៊ូ។    ​•    ​ក.‌  «ឋានៈរបស់ខ្ញុំ»‌​ភាសាដើមសរសេរថា:​‌«ខ្ញុំនេះហើយ​គឺជាខ្ញុំ»​ឬ‌​«ខ្ញុំស្ថិតនៅ»‌​គឺជាព្រះនាមរបស់​ព្រះជាម្ចាស់ដែលព្រះអង្គ​មានព្រះបន្ទូល​ប្រាប់​លោកម៉ូសេ​ក្នុង  សេរីភាព  (និក្ខមនំ​‌)  ៣.​១៤។​ ខ.​ចង់និយាយអំពីព្រះយេស៊ូត្រូវគេឆ្កាង។  ​  ​•    ខខ.  សូមអានសេចក្តីពន្យល់នៅ​ខ  ២៤។ គ.‌  ពាក្យ‌«ខ្ញុំមានជីវិត»​នេះ​ក៏ដូចនៅខ​២៤​និង​ខ​២៨​ដែរ​‌ពាក្យដើមសរសេរថា​‌«ខ្ញុំនេះ​គឺជាខ្ញុំ»​‌ឬ‌«ខ្ញុំស្ថិតនៅ»‌​ជា​ព្រះនាមរបស់ព្រះជាម្ចាស់​ដែលព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលប្រាប់លោកម៉ូសេ​ក្នុងគម្ពីរសេរីភាព​(‌និក្ខមនំ)​‌៣.​១៤។​ ឃ.‌  «ស៉ីឡោម»​ជាប្រភពទឹក  ​នៅខាងត្បូងក្រុងយេរូសាឡឹម។​ ង.​  យើងអាចបកប្រែថា​«វាលស្មៅ»​ក៏បាន។​ពាក្យនេះ​សំដៅទៅលើ​ព្រះបន្ទូលដែលប្រៀបបីដូចជាចំណីអាហាររបស់​អ្នកជឿ។ ច.  ទំនុកតម្កើង‌  ៨២.៦។​ ឆ.​សូមអាន  យ៉ូហាន  ១២.១-៨  ;    ម៉ាកុស​១៤.៣-៩។ ជ.  ឃ្លាដើម‌  «ខ្ញុំជាការរស់ឡើងវិញ  និង  ជាជីវិត។​ ឈ.  យើងអាចបកប្រែម៉្យាងទៀតថា​  «ព្រះអង្គមានព្រះហប្ញទ័យគ្នាន់ខ្នាញ់»​  ​ឬ​  «ទ្រង់ព្រះពិរោធ»។  ​•  ​ញ.‌​ពាក្យដើម​‌«ទី​កន្លែង»:​  សំរាប់ជនជាតិយូដា‌  ពាក្យនេះចង់សំដៅទៅលើក្រុងយេរូសាឡឹម  ‌​ហើយជាពិសេស‌ចង់សំដៅ​ទៅ​លើ​ព្រះវិហារ។ 37vewqlrw7airxj2hlnfj6ovao8167m 0 1882 4754 3663 2012-10-12T08:24:35Z នរម 573 wikitext text/x-wiki ព្រះគម្ពីរដំណឹងល្អ *​[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ម៉ាថាយ|ម៉ាថាយ]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/ម៉ាកុស|ម៉ាកុស]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/លូកា|លូកា]] *[[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក/យ៉ូហាន|យ៉ូហាន]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាសនាគ្រិស្ត]] bspd6qaletpz7e86qumseg4v0oyy8hk 4 1885 3667 2008-09-29T15:52:49Z 202.29.14.241 យឹម តុងឃាង wikitext text/x-wiki ​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ ''' មេរៀនទី១''' អាសីត - បាស លំហាត់ ១. ចូរគណនា pH របស់សូលុស្យុងដែលបានមកពីការ Titration របស់សូលុយស្យុង HClO4 0.20 M 50.00 mL ដោយប្រើសូលុយស្យុង NaOH 0.10 M អស់ចំន ២. ក្នុងការ Titration សូលុយស្យុង NaOH 0.10 M ចំនួន 19e15l9vbqs0miny09wurjc9bxzom3c 10 1916 3722 2008-12-12T07:51:03Z Thearith 162 បានប្ដូរទីតាំង [[ទំព័រគំរូ:អន្តរភាសាសំរាប់ទំព័រដើម]] ទៅ [[ទំព័រគំរូ:អន្តរភាសាសម្រាប់ទំព័រដើម] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:អន្តរភាសាសម្រាប់ទំព័រដើម]] a1nycqfjumt3ssdmv6z56g8ybzmmhub 0 1920 3985 3731 2010-06-11T08:30:14Z Thay song 415 wikitext text/x-wiki ​​ ​គ្មានអ្នកណាម្នាក់ដឹងច្បាស់ថា មនុស្សមានពូជពង្សមកយ៉ាងណានោះទេ ប៉ុន្តែតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកសរីរវិភាគសាស្រ្ត(anatomy) និង សំណាកមនុស្សបុរាណ មនុស្សលោកវិទូ​(anthropologist)​បានចាត់ទុកមនុស្សជាតិស្ថិតក្នុងប្រភេទដូចតទៅនេះ #[[Kingdom]] [[Animalia]] #[[Phylum]] [[Chordata]] #[[Class]] [[Mammalia]] #[[Order]] [[Primate]] #[[Family]] [[Hominide]] #[[Genus]] [[Homo]] #[[Species]] [[Sapiens]] ក្នុងឆ្នាំ 1971 លោកឆាលដាវិន (Charles Darwin) ធម្មជាតិ​វិទូ​ជនជាតិ​អង់គ្លេស​បាន​សង្កេត​សម្ពន្ធភាព​រវាង​សំណាក​មនុស្ស​បុរាណ និង វានរ h05lmg8e9hsja7rqmbtzxx2tnvvq4h0 4 1921 3787 3756 2009-01-03T08:40:24Z Mahaphirum 219 /* សិក្សាភាសាខ្មែរ */ wikitext text/x-wiki ==សិក្សាភាសាខ្មែរ== #[[គុណតម្លៃនៃការសិក្សាភាសាខ្មែរ]] #[[សទ្ទសាស្ត្រខ្មែរ]] #[[វណ្ណកម្មអក្សរសាស្ត្រ/រឿងលីលាវតី/ស្នេហាអមតៈរវាងបព្វជិត និង ស្ត្រី]] rr7pw85ju2ef5rg39gut5th1qr5jtps 0 1922 9733 9130 2022-01-07T10:26:43Z 58.97.218.181 /* អត្ថន័យរបស់ភាសា */ wikitext text/x-wiki ភាសាជាឧបករណ៍ទំនាក់ទំនងរបស់មនុស្ស មនុស្សយល់គ្នាបានដោយប្រើភាសា និយាយគ្នាដឹងសាច់ការ ស្តាប់គ្នាយល់បាន អានរឿងរ៉ាវដែលស្មេរសរសេរចាប់សេចក្តីបាន និង សរសេរឲ្យអ្នកអាន អានយល់បានដោយប្រើភាសា ក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ មនុស្សចាំបាច់ត្រូវប្រើភាសាជាធ្នាក់ក្នុងការទាក់ទងឆ្លើយឆ្លងជាមួយនឹងអ្នកពាក់ព័ន្ធ ការប្រើភាសាជាសិល្បៈម្យ៉ាងដែលអ្នកប្រើត្រូវសិក្សា​ឈ្វេង​យល់​នូវវិធីសាស្ត្រដើម្បីយកទៅប្រើឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និង សមរម្យទាំងផ្នែកការនិយាយ ការស្តាប់ ការអាន និង ការសរសេរ ។ ==អត្ថន័យរបស់ភាសា== ពាក្យថា[[ភាសា]] ជានាមស័ព្ទ មកពីឫសស័ព្ទក្នុងភាសាបាលីថា [[ភាស]] ប្រែថា "និយាយ" ឬ "វាចាដែលបុគ្គលពោលចេញមក" ឬ "សំដី" "ពាក្យពេចន៍ដែលប្រើនិយាយ ឬ សរសេរដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំង សេចក្តីរបស់ពួកជនណាមួយ ដូចជា [[ភាសាខ្មែរ]] [[ភាសាចិន]] [[ភាសាអង់គ្លេស]] [[ភាសាថៃ]] សម្លេង តួអក្សរ កិរិយាអាការដែលឆ្លុះបញ្ចាំងសេចក្តីបាន ដូចជា ភាសានិយាយ ភាសាសរសេរ ភាសាកាយវិការ ភាសាដៃ" ម្យ៉ាងទៀត [[ភាសា]] មានសេចក្តីថា វិធីការធ្វើឲ្យយល់រវាងមនុស្ស និង មនុស្ស វិធីការធ្វើឲ្យយល់មានច្រើនយ៉ាងស្រេចតែលើវិធីការណាដែលអាចធ្វើឲ្យយល់បាន​។ [[ភាសា]] "គឺជាសម្លេងនិយាយដែលមានរបៀប និង មានអត្ថន័យ ដែលមនុស្សប្រើជាឧបករណ៍ក្នុងការឆ្លុះបញ្ចាំងគំនិត លំនឹកគិត តម្រូវការ និង ប្រើក្នុងការធ្វើសកម្មភាពរួមគ្នា" ដូច្នេះ [[ភាសា]] មានអត្ថន័យទាំងចង្អៀត និង ទូលាយ '''អត្ថន័យចង្អៀត''' សំដៅដល់ សម្លេង ឬ ពាក្យសំដីដែលពោលចេញមកហើយឆ្លុះបញ្ចាំងសេចក្តីបាន '''អត្ថន័យទូលាយ''' សំដៅដល់ សម្លេងនិយាយ ឬ កិរិយាអាការ ​រួមទាំងវិធីការផ្សេងៗដែលធ្វើឲ្យយល់គ្នាបាន ។ ==សារៈសំខាន់របស់ភាសា== ភាសាខ្មែរជាភាសាប្រចាំជាតិ ភាសាខ្មែរជាមរតកដ៏មានតម្លៃដែលបុព្វបុរសខ្មែរបន្សល់ទុកមកឲ្យយើង ជាអត្តសញ្ញាណសម្តែងដល់ភាពជាខ្មែរ ខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវតែយល់ឲ្យបានច្បាស់នូវសារៈសំខាន់​របស់ភាសា សារៈសំខាន់របស់ភាសាចែកបានដូចតទៅនេះ #ភាសាជាមរតកដ៏មានតម្លៃផ្នែកវប្បធម៌ដែលបុព្វបុរសខ្មែរបានបង្កើតឡើងតាំងពីបូរាណកាល ជនជាតិខ្មែរបានប្រើប្រាស់ភាសាខ្មែរជាឧបករណ៍ក្នុងការកត់ត្រា ផ្សព្វផ្សាយរឿងរ៉ាវ និង ហេតុការណ៍ ផ្សេងៗរបស់សង្គម និង ការទ្រទ្រង់វប្បធម៌ឲ្យដល់អនុជនជំនាន់ក្រោយបានយល់ដឹង និង ​ជួយគ្នាបន្តវេនជារៀងរហូតមក ។ #ភាសាឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញភាពជាអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ យើងមានភាសាខ្មែរជាភាសាប្រចាំជាតិ ធ្វើឲ្យខ្មែរនិងខ្មែរមានសមានចិត្តយោគយល់ស្រុះស្រួលគ្នា និង ឯកភាពគ្នាជាធ្លុងមួយ ជាហេតុនាំ​មកនូវសាមគ្គីភាពរវាងខ្មែរនិងខ្មែរ ប្រទេសជាតិមានសុខសន្តិភាព និង ស្ថេរភាព ។ #ភាសាជាឧបករណ៍ទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សនិងមនុស្ស ធម្មជាតិរបស់មនុស្សតោងតែមានភាសាជាឧបករណ៍ទាក់ទងឆ្លើយឆ្លងគ្នាដើម្បីផ្សព្វផ្សាយគោលគំនិត និង បទពិសោធន៍ ទទួលពត៌មាន និង ទិន្នន័យរវាងគ្នាទៅវិញទៅមក មនុស្សត្រូវតែប្រើភាសាស្ទើរតែគ្រប់ពេលវេលាដែលនៅពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងអ្នកដទៃ ។ #ភាសាជាឧបករណ៍ស្វែងរកចំណេះដឹង និង សេចក្តីភ្លើតភ្លើន ឧទាហរណ៍ដូចជា ក្នុងការសិក្សារៀនសូធ្យ ត្រូវអាស្រ័យការស្តាប់ ការនិយាយ ការអាន និង ការសរសេរ ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយ និង ទទួលយក ក្រៅពីនេះ ថែមទាំងប្រើក្នុងការស្វែងរកសេចក្តីភ្លើតភ្លើនបានទៀតផង ដូចជា ការស្តាប់វិទ្យុផ្សាយសម្លេង ការទស្សនាទូរទស្សន៍ ការអានសារពត៌មាន ឬ ទស្សនាវដ្តីកំសាន្តជាដើម #ភាសាជាឧបករណ៍ក្នុងការប្រកបអាជីព អាជីពគ្រប់ប្រភេទត្រូវអាស្រ័យភាសាជាឧបករណ៍ក្នុងការប្រកបអាជីពទាំងអស់ ដូចជា គ្រូបង្រៀន មេធាវី ភ្នាក់ងារលក់ទំនិញ អ្នកការទូត ពិធីករ អ្នកប្រកាសពត៌មាន អ្នកបកប្រែភាសា អ្នកបញ្ចូលសម្លេង​ ជាដើម #ភាសាជាឧបករណ៍សម្រាប់ធ្វើសកម្មភាពរួមគ្នារបស់មនុស្សក្នុងសង្គមដើម្បីគោលបំណងផ្សេងៗ និង ដើម្បីប្រយោជន៍របស់សង្គមនោះ ដូចជាការដាក់ផែនការរួមគ្នា ការផ្លាស់ប្តូរគំនិតយោបល់គ្នា ការជួបជុំគ្នាក្នុងឱកាសផ្សេងៗជាដើម ៕ =='''ចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋានក្នុងការប្រើភាសា'''== ភាសាខ្មែរជាភាសាមានលក្ខណៈចំពោះខ្លួន(អត្តសញ្ញាណ)ដែលផ្សេងពីភាសាដទៃ ក្នុងការប្រើភាសាខ្មែរដើម្បីប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា អ្នកប្រើប្រាស់ភាសាត្រូវតែមានចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋានក្នុងការប្រើ ភាសាខ្មែរដូចតទៅនេះ''' ==ធម្មជាតិរបស់ភាសា== ធម្មជាតិរបស់ភាសាមានសារៈសំខាន់ចំពោះការសិក្សាភាសា ពីព្រោះនឹងធ្វើឲ្យអ្នកសិក្សាយល់ដឹងដំណើរដើមទងរបស់ភាសាបាន និង អាចយកទៅប្រើឲ្យកើតប្រយោជន៍បានទៀតផង ព្រមទាំង​ធើ្វឲ្យមានសេចក្តីប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងការប្រើភាសា​ ធម្មជាតិរបស់ភាសាមានដូចតទៅនេះ #ភាសាប្រកបដោយសម្លេងនិងអត្ថន័យ​ សម្លេងដែលមិនមានអត្ថន័យមិនចាត់ទុកថាជាភាសាទេ ពីព្រោះអត្ថន័យជាសេចក្តីសំខាន់ក្នុងការកំណត់ភាសា ។ #ភាសាជាឧបករណ៍ទំនាក់ទំនងរបស់មនុស្ស ព្រោះថាភាសាជាធ្នាក់ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយលំនឹកគិត ចំណេះដឹង តម្រូវការរបស់មនុស្សម្នាក់ទៅកាន់មនុស្សម្នាក់ទៀត ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យយល់គ្នាបាន #ភាសាមានគ្រោងសំណង់ប្រយោគ(sentence structure) ក្នុងភាសាមួយតោងតែងមានគ្រោងសំណង់ប្រយោគជាអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន ម្លោះហើយបានជាមានសេចក្តីចាំបាច់ដែលអ្នកប្រើប្រាស់​ភាសាត្រូវតែសិក្សាគ្រោងសំណង់ប្រយោគឲ្យបានយល់ច្បាស់ជាមុនសិន ដើម្បីយកទៅប្រើប្រាស់ក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាបានយ៉ាងមានប្រសិទ្ធិភាព ។ #ភាសាជាព្រឹត្តកម្មផ្នែកសង្គម(social behavior) ភាសាកើតចេញពីការសិក្សាឈ្វេងយល់ ផ្សព្វផ្សាយពីមនុស្សម្នាក់ទៅកាន់មនុស្សម្នាក់ទៀតក្នុងសង្គមតែមួយ ។ #ភាសាមានសម្ពន្ធភាពយ៉ាងជិតដិតជាមួយនឹងវប្បធម៌ក្នុងសង្គម ត្បិតថាភាសាត្រូវបានកំណត់ឡើងដោយមនុស្សក្នុងសង្គម ក្នុងសង្គមខ្មែរ មានភាពផ្សេងគ្នារបស់អ្នកប្រើប្រាស់ភាសា ធ្វើឲ្យភាសា ខ្មែរ មាន[[កម្រិតភាសា]]ចូលមកពាក់ព័ន្ធ ។ #ភាសាតែងតែមានការប្រែប្រួលជាធម្មតា ព្រោះភាសាតោងតែមានវិវ័ឌ្ឍនាការទៅមុខព្រមៗនឹងសង្គមមនុស្ស ព្រោះហេតុនោះបានជាមានការបង្កើតមេពាក្យ ខ្ចីមេពាក្យពីភាសាដទៃ ជួនកាល ភាសាក៏អាចមានការឈប់ប្រើពាក្យពេចន៍ខ្លះ ដែលនេះចាត់ទុកថាជារឿងធម្មតានៃការប្រែប្រួលផ្នែកភាសា ។ ==ប្រភេទរបស់ភាសា== ភាសាចែកជា ២ ប្រភេទ គឺ វចនភាសា និង អវចនភាសា '''វចនភាសា'''សំដៅដល់ភាសាពាក្យសំដី '''អវចនភាសា'''សំដៅដល់ភាសាមិនមែនជាពាក្យសំដី ។ #'''វចនភាសា''' (verbal language) ឬ ភាសាពាក្យសំដី សំដៅដល់​ សម្លេងនិយាយដែលមនុស្សយល់ព្រមគ្នាដើម្បីនឹងធ្វើមុខងារហៅអ្វីផ្សេងៗដែលមនុស្សអាចទទួលដឹងបានដោយប្រសាទទាំង​៥ គឺ​ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ពាក្យពេចន៍ព្រមទាំងភាសាសរសេររបស់ជនជាតិផ្សេងៗផង ។ d6vutf901ja80i1uiius2lkx9i4h0rj 0 1923 3747 3745 2008-12-25T02:52:07Z Mahaphirum 219 /* អក្ខរវិធី */ wikitext text/x-wiki សទ្ទសាស្ត្រខ្មែរ មានន័យថា វេយ្យាករណ៍ខ្មែរហ្នឹងឯង[[ Khmer Grammar]] វេយ្យាករណ៍ គឺ របៀបបែបផែនរបស់ភាសា សទ្ទសាស្ត្រខ្មែរចែកជា ៤ ប្រភេទ ​គឺ #[[អក្ខរវិធី]](Orthography) #[[វចីវិភាគ]](parts of speech,words class,speech classification) #[[វាក្យសម្ពន្ធ]](syntax) #[[ឆន្ទសាស្ត្រ]](prosody) ==អក្ខរវិធី== #[[ស្រៈ]] #[[ព្យញ្ជនៈ]] #[[វណ្ណយុត្តិ]] #[[មាត្រាអក្សរសង្កត់]] ==វចីវិភាគ== ==វាក្យសម្ពន្ធ== ==ឆន្ទសាស្ត្រ== 8x6csuzvmiyna2zd6f3bgs9kub5p5ex 0 1924 3755 3750 2008-12-26T06:05:13Z Mahaphirum 219 /* ស្រៈ */ wikitext text/x-wiki ==ស្រៈ== ស្រៈទាំងអស់មាន ២៥​ តួ ចែកជាគូ មាន ១២​ គូ គឺ #[[អ]] #[[អា]] #[[អិ]] #[[អី]] #[[អឹ]] #[[អឺ]] #[[អុ]] #[[អូ]] #[[អួ]] #[[អើ]] #[[អឿ]] #[[អៀ]] #[[អេ]] #[[អែ]] #[[អៃ]] #[[អោ]] #[[អៅ]] #[[អុំ]] #[[អំ]] #[[អាំ]] #[[អះ]] #[[អិះ]] #[[អុះ]] #[[អេះ]] #[[អោះ]] #ស្រៈសុទ្ធ/ស្រៈនិស្ស័យ #សំយុត្តស្រៈ/ស្រៈផ្សំ #ស្រៈពេញតួ huemjrr2pbg88ms9iy8rlw2yaia1b2y 0 1925 8217 3749 2018-08-06T09:23:30Z Kao bun song 1312 /* អ */ wikitext text/x-wiki ==ត្រៃលក្ខណ៍== នៅក្នុងផ្ទៃនៃព្រះពុទ្ធសាសនា លក្ខណៈ៣នៃធម៌ ដែលប្រជុំកើតឡើង (existence) គឺត្រៃលក្ខណៈ ឬត្រៃលក្ខណ៍ (បាលីៈ តិលក្ខណ, សំស្រ្កឹតៈ ត្រីលក្សណ), អ្វីៗទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រាប់ដោយឈ្មោះគឺ អនិច្ចំ Anicca សេចក្តីមិនទៀង, ទុក្ខំ Dukkha សេចក្តីឈឺចាប់ ឬការមិនពេញចិត្ត, អនត្តា Anattā មិនមែនខ្លួន ។ តាមទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនា ការយល់ច្បាស់សព្វគ្រប់ អំពីលក្ខណៈ៣នេះ អាចធ្វើទីបញ្ចប់នៃសេចក្តីទុក្ខបាន (Dukkha nirodha) ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា អ្វីៗទាំងអស់ដែលតាក់តែងឡើង ដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) ជារបស់មិនទៀងនិងជាទុក្ខ ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា អនត្តាបង្ហាញលក្ខណៈថា ធម៌ទាំងអស់មានន័យថាគ្មានអញ ឬរបស់អញ ក្នុងអ្វីៗដែលមាន បច្ច័យតាក់តែង ហើយនិងអ្វីៗដែលគ្មានបច្ច័យតាក់តែង (ដូចជាព្រះនិព្វាន) ។ ព្រះសិទ្ធត្ថដែលជាអ្នកបង្កើត និងជាអ្នកតំណាង នៃព្រះពុទ្ធសាសនា បានសម្រេចព្រះនិព្វាន និងសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ បន្ទាប់ពីបានធ្វើសមាធិយ៉ាងបរិបូណ៌ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះអង្គក៏បានជាព្រះពុទ្ធ សក្យមុនី ។ ដោយសារបញ្ញិន្រ្ទិយ (ឥន្រ្ទិយគឺបញ្ញា) ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដឹងដោយផ្ទាល់ថា អ្វីៗនិមួយៗក្នុងរូបលោកនេះ (ហើយនិងអ្វីៗក្នុងបាតុភូតវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា) សំគាល់បានដោយលក្ខណៈ៣នេះឯង ។ អនិច្ចំ (សំស្ក្រឹតៈ អនិត្យា) មិនទៀង ឬមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ពាក្យនេះតម្រង់ទៅលើការពិតដែលថា ធម៌ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) មានដំណើរប្រែប្រួលជានិច្ច ។ តាមពិតគ្មានធម៌ឯណា ដែលសាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេ អាការៈខាងក្រៅរបស់វាប៉ុណ្ណោះ ដែលសាបសូន្យ ព្រោះវាផ្លាស់ប្តូរពីធម្មជាតិមួយ ទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង ទៀត ។ ឧបមាដូចជាស្លឹកឈើ ដែលធ្លាក់ចុះលើដី ហើយរលាយ បាត់ទៅ ។ នៅពេលដែលរូបរាង និងវត្តមានរបស់ស្លឹកឈើ បានសាបសូន្យទៅ គ្រឿងដែលបង្កើតស្លឹកឈើ បានក្លាយទៅជាលំអងល្អិតៗ ដែលអាចបន្តឲ្យដើមឈើថ្មី កើតឡើង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា បង្រៀនផ្លូវកណ្តាល ដោយជៀសវាង នូវទស្សនៈហួសហេតុ គឺសស្សតទិដ្ឋិនិយម eternalism និងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម nihilism ។ ទុក្ខំ (សំស្ក្រឹតៈ duḥkha) សេចក្តីមិនពេញចិត្ត (ប្រែថាសេចក្តីឈឺចាប់ដែរ ពិតមែនតែហាក់ដូចជាខុសន័យ) ។ គ្មានអ្វីដែលគេរកឃើញ នៅក្នុងរូបលោក សូម្បីអរូបលោកក៏ដោយ ដែលអាចនាំមក នូវសេចក្តីពេញចិត្ត ជ្រៅហើយស្ថិតស្ថេរ ។ អនត្តា (សំស្ក្រឹតៈ អនត្ម័ន) មិនមែនខ្លួន ប្រើក្នុងសូត្រជានាមផង ជាគុណនាមផង សម្រាប់ចង្អុលបង្ហាញថា បាតុភូតទាំងឡាយមិនមែនជា ឬមិនមានខ្លួនដែលស្ថិតស្ថេរ, ដើម្បីរៀបរាប់អ្វីណាមួយ និងអ្វីទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិ ដែលកើតដោយ ការ ផ្គុំធាតុ ដែលមានខ្លឹមសារដូចគ្នា ដែលជាបាតុភូតនិងជាលោកិយ តាំងអំពីចក្រវាឡ ដល់អតិសុខុមលោក (ធំបំផុតដល់តូចបំផុត) ដែលទាក់ទងនឹងរូបកាយ ឬលោកធាតុ ខាងក្រៅ ថែមទាំងមនោទុច្ចរិត ណាមួយនិងទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ជាញឹកញយ គេតែងរំលឹកអំពីធម្មត្រាទី៤គឺៈ និព្វានគឺជាសន្តិភាព ។ និព្វានគឺជាត្រើយម្ខាងអំពីសង្សារវដ្ត ។ ដោយដាក់ត្រាទាំង៣ (ឬ៤) ទៅក្នុងការពិសោធន៍ ពីពេលមួយទៅពេលមួយ តាមរយៈការយល់ដឹងដោយសមាធិ យើងត្រូវគេនិយាយថា បានបំពេញនូវបញ្ញា- ទី៣ក្នុងនៃធម្មសិក្សាជាន់ខ្ពស់៣- ច្រកចេញអំពីសង្សាវដ្ត ។ ដូច្នេះផ្លូវចេញចាកសង្សារវដ្ត ជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងមាំ នៃលោកទិដ្ឋិ (World views) ។ អនិច្ចំ បាតុភូតទាំងអស់ ដែលជារបស់លាយគ្នា (វត្ថុនិងការពិសោធន៍) ជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិននៅនឹង ហើយមិនស្ថិតស្ថេរ ។ អ្វីៗដែលយើងអាចពិសោធន៍ឃើញ ដោយវិញ្ញាណរបស់យើង កើតឡើងដោយ ចំណែករួមគ្នា ហើយវត្តមានរបស់វាអាស្រ័យ លើបច្ច័យខាងក្រៅ ។ អ្វីៗមានការផ្លាស់ប្តូរជានិច្ច ហើយបច្ច័យរបស់វា និងអ្វីៗខ្លួនវាក៏ផ្លាស់ប្តូរ ជានិច្ចដែរ ។ អ្វីៗកើតឡើងជាមាន ហើយសាបសូន្យទៅជាគ្មាន ជាដរាប គ្មានអ្វីនៅគង់វង់ឡើយ ។ ចំណុចសំខាន់ក្នុងទីនេះគឺ បាតុភូតកើតនិងរលត់ ទៅតាមបច្ច័យ (ដ៏ស្មុគស្មាញ) ។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សេចក្តីព្រមព្រៀងមួយបានដាក់ថាៈ គេពិតជាត្រូវចម្រើនសមាធិលើអនិច្ចំ និងធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ នៃទ្រង់ទ្រាយនិងបាតុភូតទាំងឡាយ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រយ័ត្នកុំឲ្យបន្លាយវា ទៅក្នុងវិស័យនៃព្រះនិព្វាន ដែលអនិច្ចំមិនទោរទន់ទៅរកទេ ។ ក្នុងទស្សនៈបែបនេះ ធម្មជាតិពិតទីបំផុត បានរួចផុតអំពីភាពសៅហ្មង នៃគំនិតពីរយ៉ាង ហើយដោយហេតុនេះ គេមិនត្រូវប្រកាន់យកមួយណាទេ (ថាទៀងឬមិនទៀង) ។ លោក Dzongsar Jamyang Khyentse Rinpoche បានប្រកាសថា ក្នុងត្រា៤នៃមហាយាន ព្រះនិព្វានត្រូវឃើញជាទស្សនៈ ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ (Extremes) ។ លោកប្រកាសថែមទៀតថា ក្នុងទស្សនវិជ្ជាឬសាសនាជាច្រើន គោលដៅទីបំផុតគឺ អ្វីដែលគេអាចកាន់យក ហើយរក្សាទុកបាន ។ គឺគោលដៅទីបំផុតតែប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្វីដែលមានពិត ។ ប៉ុន្តែព្រះនិព្វានមិនមែនជាអ្វី ដែលគេបង្កើតទេ ដូច្នេះវាមិនមែនជាអ្វី ដែលគេអាចកាន់យកនោះឡើយ ។ គេពោលអំពីវាថាជា ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ ។ យើងគិតតាមរបៀបណាមួយថា យើងអាចទៅកន្លែងណាមួយ ដែលយើងនឹងអាចបាន កៅអីពូកប្រសើរជាង ប្រដាប់ងូតទឹកប្រសើរជាង លូទឹកប្រសើរជាង ស្ថាននិព្វានដែល អ្នកមិនចាំបាច់មាន ប្រដាប់ចុចបញ្ជាពីចម្ងាយ ដែលអ្វីៗមាននៅទីនោះភ្លាម តាមតែចិត្តរបស់អ្នកគិត ។ ប៉ុន្តែដូចខ្ញុំបាននិយាយរួចមកហើយ ថាមិនមែនយើងបន្ថែមអ្វីមួយថ្មី ដែលគ្មាននៅទីនោះពីមុនទេ ។ ព្រះនិព្វានអាចសម្រេចបាន កាលណាអ្នកយកចេញ អ្វីៗទាំងអស់ដែលក្លែងក្លាយ និងធ្វើឲ្យងងឹត ។ ទុក្ខំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា អរិយសច្ច៤បង្រៀនអំពីទុក្ខ ជាមាគ៌ាដំបូងឆ្ពោះទៅរកទិសដៅ នៃព្រះនិព្វាន ។ ក្នុងសំស្ក្រឹតគំរូ ពាក្យ ទុក្ខ ប្រៀបបានទៅនឹងប្រដាប់បង្វិល របស់ស្មូនឆ្នាំង ដែលតែងបញ្ចេញសម្លេង សង្កៀត នៅពេលដែលវាវិល ព្រោះវាវិលមិនស្រួល ។ ពាក្យផ្ទុយនឹងទុក្ខៈ គឺសុខៈ ដែលចិត្តទទួលដឹង កាលណាប្រដាប់ស្មូនឆ្នាំង វិលស្រួល ហើយគ្មានបញ្ចេញសម្លេងសោះ ។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត ពីប្រទេសចិន គឺរទេះដែលកង់ម្ខាងបាក់បន្តិច ដូច្នេះអ្នកជិះរទេះ តែងរលាក់ខ្លួន កាលណាកង់រទេះវិលដល់ កន្លែងបាក់ម្តងៗ ។ ថ្វីដ្បិតគេប្រែពាក្យទុក្ខៈថា សេចក្តីឈឺចាប់ តាមន័យទស្សនវិជ្ជា ពាក្យនេះប្រៀបបានទៅនឹងការកង្វល់ ការរំខាន ឬការរុកគួន ជាសភាពនៃសេចក្តីជ្រួលច្របល់ ។ យ៉ាងនេះ សេចក្តីឈឺចាប់ជាពាក្យ មិនគ្រប់គ្រាន់ មានបង្កប់ន័យជាការធ្លាក់ទឹកចិត្ត ដែលអាចឲ្យ យល់ថា ទស្សនៈរបស់ពុទ្ធសាសនិក ជាទុទិដ្ឋិនិយម ។ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែនជាទុទិដ្ឋិនិយម ក៏មិនមែនជាសុទិដ្ឋិនិយមដែរ តែជាប្រាកដនិយម ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ចំពោះសេចក្តីទុក្ខថាៈ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! នេះគឺជាទុក្ខអរិយសច្ចៈ -ជាតិជាទុក្ខ, ជរាជាទុក្ខ, ព្យាធិជាទុក្ខ, មរណៈជាទុក្ខ ។ ការជួបនឹងអ្វីៗដែល មិនជាទីប្រាថ្នា ក៏ជាទុក្ខ ការប្រាស់ព្រាត់ពីអ្វី ដែលជាទីស្រឡាញ់ ក៏ជាទុក្ខ ការមិនបាននូវអ្វី ដែលចង់បាន ក៏ជាទុក្ខ ។ បើពោលឲ្យខ្លី ឧបាទានក្ខន្ធ៥ គឺជាទុក្ខ ។ (សំយុត្តនិកាយ៥៦.១១) ។ ទុក្ខអាចសំដៅយកការពិសោធន៍ មិនជាទីសប្បាយផ្សេងៗ ក្នុងកំរិតខ្ពស់ទាប ។ វាអាច មានតាំងពីការ មិនស្រណុកកាយនិងចិត្ត ដល់សេចក្តីឈឺចាប់ថែមទៀត ។ ព្រះពុទ្ធបានធ្វើពុទ្ធដំណើរស្វែងរកផ្លូវ ដើម្បីបញ្ចប់កុំឲ្យមាន ជរាមរណៈនិងទុក្ខ តទៅទៀត ។ ទុក្ខជាចំណុចសំខាន់ ក្នុងអរិយសច្ច៤ ដែលជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងធម្មជាតិនៃទុក្ខក្នុងជីវិតរស់នៅ អ្វីដែលជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ និងបច្ចេកទេសធ្វើឲ្យទុក្ខរលត់ ។ ផ្លូវឲ្យទៅដល់ការរំលត់ទុក្ខ គឺអរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ (មគ្គ៨ដ៏ប្រសើរ) ។ គម្ពីរដូចជាចុលមលុនក្យោវាទសូត្រ និងអនុរធសូត្រ បានបង្ហាញថា ព្រះពុទ្ធបានបញ្ជាក់ជាញឹកញយថា ព្រះអង្គបង្រៀនតែអំពី សេចក្តីពិតនៃទុក្ខ និងអំពីផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ ក្នុងគំនិតយកព្រះនិព្វាន ជាទិសដៅ ។ ថ្វីដ្បិតតែអរិយសច្ចៈទី១ដែលថា ជីវិតគឺទុក្ខ ហាក់ដូចជាធម្មតា មនុស្សជាច្រើនមិនងាយនឹងដឹងបានឡើយ ។ អានាបានស្សតិសូត្រ និងសតិប្បដ្ឋានសូត្រ បានបញ្ជាក់ថា បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវតែ ធ្វើសមាធិ ឲ្យចិត្តបានបរិសុទ្ធ ចាកនីវរណធម៌៥ ទៅកាន់បញ្ញា ហើយអាចឃើញអ្វីៗ ទៅតាមសភាពពិតរបស់វាសិន មុននឹងពិចារណាលើអរិយសច្ច៤ ដែលចាប់ផ្តើមពីធម្មជាតិ នៃទុក្ខក្នុងការរស់នៅ ។ ចំពោះអ្នកដែលមិនបានឃើញ ការ គ្មានទុក្ខតើមានសភាពដូចម្តេច អ្នកនោះពិបាកនឹងយល់ថា ការរស់នៅគឺជាទុក្ខ ។ រឿង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូជាតិក្រិច ឈ្មោះប្លាតូ Plato អាចជាជំ នួយដ៏ល្អ ក្នុងរឿងយល់ដឹងអំពីទុក្ខនេះ ។ រឿងនេះបានសរសេរ ជាការប្រឌិតអំពីការ សន្ទនារវាងគ្រូរបស់លោកប្លាតូ សូក្រាតេស Socrates និងបងប្រុសរបស់ប្លាតូ គ្លូខន Glaucon នៅខាងដើមនៃសៀវភៅ ទី៧ ។ ក្នុងការសន្ទនានោះ សូក្រាតេស Socrates រាប់រៀបថា មនុស្សមួយក្រុម ដែលគេដាក់ច្រវាក់ជាប់ ទៅនឹងជញ្ជាំងនៃគុហា រស់នៅកន្លែងនេះអស់មួយជីវិត ដោយបែរមុខទៅរកជញ្ជាំង ។ អ្នកទាំងនោះពិនិត្យមើល ស្រមោលលើជញ្ជាំង ដែលចាំងមកអំពីអ្វីៗ ដែលដើរកាត់ពីមុខភ្លើង ខាងក្រោយខ្នងរបស់ពួកគេ ហើយនិយាយអះអាង អំពីរូបរាងស្រមោលទាំងនោះ ។ តាមលោកសូក្រាតេស ក្នុង “ Mindfulness, Bliss, and Beyond “ មហាថេរ អជហ្នព្រហ្មវង្សោ អ្នកបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលសមាធិ Jhana Grove Meditation Retreat (Australia) បានប្រកាសថា បើមិនបានរៀបចំចិត្ត តាមរយៈឈាន ជាមុនទេ នោះមិនងាយនឹងអាចចម្រើន បញ្ញាឲ្យបានជ្រៅ ទៅក្នុងទុក្ខទេ ។ ព្រះអង្គបានធ្វើសេចក្តីឧបមាប្រហែលគ្នានឹង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូប្លាតូដែរ ។ សេចក្តីឧបមាមួយទៀត គ្រាន់បញ្ជាក់អំពីចំណុចនេះ ថាមនុស្សម្នាក់ដែលកើតឡើង ធំ ដឹងក្តីនៅក្នុងកន្លែងឃុំឃាំង មិនដែលចេញទៅក្រៅឡើយ ។ អ្វីៗដែលគាត់ដឹង គឺការរស់នៅក្នុងទីឃុំឃាំង គាត់គ្មានគំនិតអំពីសេរីភាព ខាងក្រៅកន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ទេ ។ ហើយគាត់មិនយល់ថា កន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ ជាទុក្ខឡើយ ។ បើនរណាម្នាក់ឲ្យយោបល់ថា កន្លែងរស់នៅរបស់គាត់ជាទុក្ខ គាត់មិនយល់ព្រមទេ ព្រោះការពិ សោធន៍របស់គាត់ មានព្រំដែនតែត្រឹម កន្លែងឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែថ្ងៃណាមួយ គាត់អាចរកឃើញរូងក្រោមដី ដែលមានពីមុនមកហើយ ដែលជាច្រកភៀសខ្លួន នាំគាត់ចេញក្រៅជញ្ជាំងគុក ទៅកាន់លោកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដោយការភ្ញាក់ផ្អើល ដែលជាកន្លែងនៃសេរីភាពពិតប្រាកដ ។ គឺនៅពេលណាដែលគាត់បាន ចេញអំពីទីឃុំឃាំង តាមរូងនោះ ទើបគាត់យល់ច្បាស់ថា តើការជាប់ក្នុងទីឃុំឃាំង តាមការពិតជាទុក្ខច្រើនយ៉ាងណា ហើយទីបញ្ចប់នៃទុក្ខ គឺការរួចខ្លួនពីគុក ជាសេចក្តីសុខយ៉ាងណា ។ ក្នុងសេចក្តីឧបមានេះ ទីឃុំឃាំងគឺជាតួកាយ ឯជញ្ជាំងខ្ពស់ៗគឺអាយតនៈទាំង៥ ហើយនាយឆ្មាំដែល បញ្ជាអ្នកទោស ឥតឈប់ឈរនោះ គឺជាចំណង់តណ្ហារបស់គេ ជាអ្នកធ្វើ ។ រូងក្រោមដីដែលគេជីកពីមុន ដែលជាផ្លូវរំដោះខ្លួន ឈ្មោះថាឈាន Jhāna ។ កាលណាតែគេពិសោធន៍ ឃើញឈានប៉ុណ្ណោះ ទើបគេដឹងថា អាយតនៈទាំង៥នេះ ទោះបីក្នុងភាពប្រសើរ យ៉ាងណាក៏ដោយ គឺជាជញ្ជាំងគុក៥ ទោះបីផ្នែកខ្លះស្រួលបន្តិចក៏ដោយ ក៏វានៅតែជាទីឃុំឃាំង ដែលអ្នកទោសគ្រប់រូប រង់ចាំថ្ងៃស្លាប់ ។ លុះត្រាតែគេបានចូលជ្រៅក្នុងឈាន ទើបគេដឹងថា តណ្ហានេះជាអ្នកធ្វើទារុណកម្ម ក្លែងបន្លំជាសេរីភាព ហើយរារាំងមិនឲ្យគេសម្រាក ដោយសុខសន្តិភាពបាន ។ មានតែនៅខាងក្រៅពីទីឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ដែលគេអាចកត់ត្រានូវហេតុការណ៍ ដែលបង្កើតបញ្ញា ឲ្យឃើញសេចក្តីពិតអំពីទុក្ខ ។ ដោយសង្ខេប បើគ្មានការពិសោធន៍ក្នុងឈាន ការចេះដឹងរបស់គេមិនទូលំទូលាយ ឲ្យគេយល់ដោយពេញលេញ អំពីទុក្ខបានទេ ដូចអរិយសច្ចៈទី១តម្រូវ ហើយបន្តដំណើរ ឆ្ពោះទៅកាន់ការត្រាស់ដឹង ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ក្នុងសម្បយុត្តនិកាយលេខ៣៥ថា អ្វីដែលជនសាមញ្ញហៅថាសុខ បុគ្គលអ្នកត្រាស់ដឹងហៅថាទុក្ខ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់វែកញែកអំពីទុក្ខ ៣ប្រការគឺៈ ទុក្ខទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះទុក្ខៈ ការឈឺចាប់ ព្យាធិ ជរា មរណៈ មរណៈទុក្ខ វិបរិនាមទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះការប្រែប្រួលៈ អ្វីដែលផ្ទុយនឹងបំណង សេចក្តីសុខដែលបាត់បង់ទៅ ។ សង្ខារទុក្ខ សេចក្តីទុក្ខយ៉ាងសុខុម ដែលជាការប្រតិកម្មទៅលើ គុណភាពនៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រួមទាំងខន្ធ កត្តាបង្កើតចិត្តរបស់មនុស្ស ។ ទុក្ខរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងត្រៃលក្ខណៈ គឺភាពមិនទៀង (អនិច្ចំ) ភាពឈឺចាប់ (ទុក្ខំ) ភាពមិនមែនខ្លួន (អនត្តា) ។ ទុក្ខបង្ហាញការពិសោធន៍ថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង (អនិច្ចំ) ដូច្នេះវាពន្យល់អំពីសភាពការណ៍ ដែលធ្វើឲ្យចិត្ត ទៅជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិនទៀង ។ ព្រោះហេតុនោះ វាក៏ជាច្រកចូលទៅក្នុងអនត្តា មិនមែនខ្លួន ។ ហេតុតែវាមានកម្លាំង តែងប្រែប្រួលជានិច្ច មិនអាចគ្រប់គ្រងវាបាន ហើយមិនមែនជាសេចក្តីពេញចិត្តនៅទីបំផុត ជីវិតដែលខ្វះ ការត្រួតពិនិត្យ គឺជាទុក្ខដោយពិត ។ សំនួរចំពោះការស្វែងរករបស់ព្រះពុទ្ធ ថាតើខ្ញុំដាក់ភាពទាក់ទង ដែលស្ថិតស្ថេរទៅក្នុងអ្វី? ព្រះអង្គមិនបានប្រកែកថា មានសេចក្តីពេញចិត្ត ក្នុងការពិសោធន៍ទេ ការចម្រើនវិបស្សនា សន្មត់ថា យោគីឃើញតាមកាលវេលា នូវសុខៈយ៉ាងច្បាស់ ។ សេចក្តីឈឺចាប់ ត្រូវឃើញជាសេចក្តីឈឺចាប់ សេចក្តីរីករាយត្រូវឃើញ ជាសេចក្តីរីករាយ ។ ការមិនយល់ស្របនោះគឺ សុខៈដែលអាស្រ័យនឹងបច្ច័យ ថាជារបស់គង់វង់ ហើយតាំងនៅបានយូរ ។ ក្នុងគម្ពីរជំនាន់ដើម ខន្ធៈពន្យល់ថាទុក្ខៈជាអ្វី ។ បើតាម Noa Ronkin អ្វីដែលបង្ហាញក្នុងគម្ពីរនោះ…អត្ថរបស់ខន្ធៈទូលំទូលាយជាង ត្រឹមតែពាក្យថាអាយតនៈ ដែលបង្កើតរូបកាយរបស់មនុស្ស ។ Sue Hamilton បានផ្តល់ការសិក្សា ក្បោះក្បាយអំពីខន្ធៈ ។ យោបល់របស់លោកស្រីគឺ ការភពប្រសប់រវាងខន្ធ៥រួម ជាមួយនឹងទុក្ខៈ បញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ការពិសោធន៍គឺជាសភាពរួមគ្នា នៃការដឹងត្រង់ៗ ជាមួយនឹងទិស របស់ចិត្ត ដែលដាក់ពណ៌ឲ្យវា ក្នុងន័យនៃការមិនពេញចិត្ត ។ ដូច្នេះការពិសោធន៍ ទទួលការដឹងផង និងអារម្មណ៍ផងទាំង២ផ្នែក ហើយមិនអាចបំបែកចេញ អំពីសញ្ញាខន្ធ (ការចាំ) បានឡើយ ។ ទៅតាមការប្រែប្រួលនៃសញ្ញា ការពិសោធន៍របស់គេ ក៏ផ្លាស់ប្តូរដែរ ។ យើងម្នាក់ៗផ្ទាល់ខ្លួនមានសកម្មភាព នៃវិញ្ញាណ សញ្ញា និងចេតនា តាមបែបនិងកំរឹតផ្សេងៗគ្នា ហើយប្រតិកម្ម និងការបកស្រាយ អំពីការពិសោធន៍របស់យើង គឺជាការពិសោធន៍ របស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ ក្នុងការព្រមព្រៀងចំពោះ ខ្សែគំនិតនេះ Gethin ពិនិត្យឃើញថា ចំពោះទស្សនៈនៃការពិសោធន៍នេះ ខន្ធៈបង្ហាញរូបរាងជា ទិដ្ឋភាព៥នៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ ទិដ្ឋភាព៥នៃការពិសោធន៍របស់គេ ។ ដូច្នេះហើយ ខន្ធៈនិមួយៗជាតំណាង នៃប្រភេទមួយរបស់បាតុភូត ដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលកើតហើយរលត់ បន្តគ្នា ក្នុងការឆ្លើយតប ទៅនឹងដំណើរនៃចិត្ត ដែលមានមូលដ្ឋានលើ អាយតនៈ៦ ។ ខន្ធៈទាំងនោះក៏ក្លាយទៅជា ឧបាទានក្ខន្ធ៥ ដែលបញ្ចូលសេចក្តីលោភលន់ និងអ្វីដែលគេជាប់ជំពាក់ចិត្ត ។ អនត្តា នៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌាន គំនិតទៅលើពាក្យ អត្ត self (អញឬខ្ញុំ) ហៅថា អាត្ម័ន Ātman (ក្នុងសាសនាហ៊ិនឌូ Hinduism) គឺជាខ្លួនពិតប្រាកដ ដែលយោងទៅលើសារៈ មួយ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្រៃ្តយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ ដឹងដោយគុណភាពរបស់ជីវិត ។ គំនិតនេះ និងគំនិតនៃព្រាហ្មណ៍ Brahman, ឧត្តមគតិនៃទស្សនវិជ្ជាវេទន្ត របស់សាសនាហ៊ិនឌូ ដែលគេជឿថា ជាអាត្ម័នចុងក្រោយ របស់សត្វលោក ជារបស់សំខាន់ សម្រាប់ ខ្សែចរន្តនៃបរមត្ថវិជ្ជា តក្កវិជ្ជា (ភាពសមហេតុផល logic) និងវិទ្យាសាស្រ្ត របស់ឥណ្ឌាន ។ ចំពោះរបស់ជាក់ស្តែង គឺត្រូវតែមានមូលដ្ឋាន និងភាពរឹងមាំនៃសេចក្តី ពិត ស្រដៀងគ្នានឹងទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូប្លាតូ Platonic Forms ។ ព្រះពុទ្ធបដិសេធទ្រឹ ស្តី អាត្ម័នទាំងអស់ ព្រះអង្គបញ្ជាក់ខ្លាំងទៅ លើភាពអនិច្ចំ ភាពមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ព្រះអង្គបង្រៀនថា គំនិតថាមានអត្តផ្ទាល់ខ្លួន ជាគំនិតមិនត្រឹមត្រូវ ស្ថិតនៅក្នុងវិស័យអវិជ្ជា ។ ក្នុងមហាធម្មទេសនា អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ព្រះអង្គរិះគន់ថា គំនិតដែលថា មានព្រលឹង រួមមួយ soul ឬអត្តភាព ក្នុងអ្វីៗទាំងអស់ ជាការឆ្គាំឆ្គង ។ តាមពិតតាមសេចក្តីប្រកាស របស់ព្រះពុទ្ធក្នុងខន្ធសម្បយុត្ត៤៧ ការសញ្ជឹងគិតទាំងអស់ ចំពោះអត្តគឺជាការចាំបាច់ ទោះបីអ្នកធ្វើគំនិតដឹងខ្លួន ឬមិនដឹងក៏ដោយ, ការសញ្ជឹងគិតអំពីអាយតនៈ៥ ឬអាយត នៈណាមួយ ។ ក្នុងចំណោមសូត្រសំខាន់ៗ នៃមហាយាន ដូចជាមហាបរិនិព្វានសូត្រ តថាគតគព្ភសូត្រ ស្រីមលសូត្រជាដើម ព្រះពុទ្ធបានបំភ្លឺ ការបង្រៀនរបស់ព្រះអង្គ ដោយមានព្រះបន្ទូលថា ក្នុងពេលដែលខន្ធ (ដែលបង្កើតនាមនិងរូបធម្មតា) មិនមែនជាអត្ត ក្នុងពពួកសត្វមានវិញ្ញាណទាំងអស់ ពិតជាមានសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ មិនប្រែប្រួល ប្រកបដោយបរមសុខ ដែលជាពុទ្ធធាតុ មិនមានកើត មិនមានស្លាប់ ឬអត្តពិតប្រកដ នៃព្រះពុទ្ធផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។ តថាគតគព្ភ ពុទ្ធធាតុ មិនជាតំណាងអត្តត្រឹមត្រូវទេ ប៉ុន្តែជាស័ព្ទភាសានៃពាក្យសុញ្ញតៈ (ភាពសូន្យទទេ) ហើយជាតំណាង ការសម្រេចជា ពុទ្ធភូមិ Buddhahood តាមរយៈព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ការប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះ ការបង្រៀនតថាគតគព្ភ ស្ថិតនៅលើការជឿ លើការជួយសង្រ្គោះ មិនមែនលើទ្រឹស្តីទេ ។ អត្តឬអាត្ម័នដែលឥតមន្ទិលនេះ មិនអាចពន្យល់ តាបបែបណាមួយ ថាជាខ្លួនលោកិយ ជាខ្លួនមិនស្ថិតស្ថេរ ជាខ្លួនដែលទទួលការឈឺចាប់ទេ វាជាការផ្ទុយស្រឡះ ។ ម្យ៉ាងទៀតសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ឬភាពជាព្រះពុទ្ធនេះ បានត្រូវគេពន្យល់ ជាញឹកញយថា អាចឲ្យសម្រេចពុទ្ធភូមិបាន ជាជាងបាតុភូតដែលមានស្រាប់ ដែលគេអាចទាញយកក្នុងភាព ជាអញឬអត្ត ។ អនត្តាបានលើកយកមកដោះស្រាយ ក្នុងមិលិន្ទបញ្ហា រៀបរៀងឡើងក្នុងកាលសម័យ អាណាចក្រឥណ្ឌូ-ក្រិច ពីសតវត្ស៍ទី២និងទី១ មុនគ្រឹស្តសករាជ ។ ក្នុងសៀវភៅនេះ មហានាគសេនថេរៈ បានបង្ហាញគំនិតនៃការគ្មានអត្ត ដោយប្រៀបធៀបមនុស្សទាំងឡាយ ទៅនឹងរទេះ ហើយប្រកួតជាមួយ នឹងស្តេចមិលិន្ទៈ នៃអាណាចក្រក្រិច ដើម្បីរកសារៈរបស់រទេះ ។ នាគសេនត្ថេរ ប្រកាសថា រទេះមួយកើតឡើង ដោយគ្រឿងជាច្រើនផ្គុំចូលគ្នា គ្មានគ្រឿងណានិមួយ ដែលជាសារៈនៃរទេះឡើយ កាលណាវានៅដាច់តែឯង ដោយគ្មានគ្រឿងឯទៀត ។ ដូចគ្នាដូច្នេះដែរ គ្មានចំណែកណានិមួយ នៃមនុស្សម្នាក់ ជាអង្គភាពពេញលេញ អចិន្រ្តៃយ៍ទេ ។ យើងម្នាក់ៗអាចចែកជា៥ភាគ គឺរូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និងវិញ្ញាណ ។ វិញ្ញាណ ការដឹង ជាផ្នែកជិតជាងគេ ទៅនឹងគំនិតអត្ត ក៏ប៉ុន្តែវាតែងតែផ្លាស់ប្តូរ ពីគំនិតមួយទៅគំនិតថ្មីមួយទៀត តាមទស្សនៈនេះ ។ តាមគំនិតខ្លះរបស់លោកខាងកើត និងលោកខាងលេច ទ្រឹស្តីនៃអត្ត អាចបញ្ជាក់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនាជាបែបមួយ នៃឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ឬអ្វីដែលស្រដៀងគ្នា ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ដូចព្រះគ្រូនាគាជ៌ុនៈ Nāgārjuna បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់, ព្រះពុទ្ធ សាសនាមិនត្រឹមតែបដិសេធ អំពីទស្សនៈនៃការកើតឡើង និងន័យរបស់វា ប៉ុន្តែអំពី ភាពខុសគ្នារវាងការកើតនិងការមិនកើត ឬរវាងការមាននិងការគ្មាន ។ បាតុភូតមិនមែនដាច់ ផុតពីហេតុនិងបច្ច័យទេ ហើយមិនអាចស្ថិតនៅ តែឯកឯងបាន ដូចយើងឃើញនោះទេ ។ ការខ្វះអត្តដែលនៅអចិន្ត្រៃយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ រឹងមាំ ក្នុងសត្វ មានជីវិតនិងវត្ថុទាំងឡាយ មិនមែនមានន័យថា វាមិនលូតលាស់ មិនពុកផុយនោះទេ ក្នុងសភាពធម្មតា ។ ប៉ុន្តែលើវិភាគការវែងឆ្ងាយ គេពុំអាចបែងចែកវត្ថុ និងហេតុ-បច្ច័យរបស់វាដាច់ពីគ្នាបាន ឬថាសំគាល់អ្វីដែលជាអ្នកធ្វើកម្ម និងអ្វីដែលទទួលកម្ម ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានការដូចគ្នាច្រើនជាមួយនឹង ពិសោធន៍និយម Empiricism ហេតុការណ៍និយម Pragmatism អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism ជាជាងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ។ នៅក្នុងនិកាយ ព្រះពុទ្ធនិងសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ តែងសួរនិងឆ្លើយថា “ តើអ្វីដែលមិនស្ថិតស្ថេរ ជារបស់ប្រែប្រួល ជារបស់ប្រកបដោយទុក្ខ ត្រូវសំគាល់យ៉ាងនេះថា នេះជាអញ នេះជារបស់អញ នេះជាខ្លួនអញ ឬទេ? សំនួរដែលព្រះពុទ្ធលើកមកសួរ ចំពោះអ្នកជុំវិញព្រះអង្គនេះ គឺថាតើបាតុភូតលាយគ្នា ត្រូវសំគាល់ថាជាអត្តឬទេ? អ្នកស្តាប់ជុំវិញព្រះអង្គយល់ព្រមថា មិនគួរសំគាល់យ៉ាងនេះទេ ។ ហើយក្នុងការបោះបង់ចោល នូវការជាប់ជំពាក់ ទៅលើបាតុភូតលាយគ្នា បុគ្គលនោះលះបង់ នូវការត្រេកត្រអាល កាមនិងតណ្ហា ចំពោះបាតុភូតរួមគ្នានោះ ហើយក៏គេរួចផុតពីចំណង នៃសេចក្តីមិនទៀង របស់បាតុភូតទាំងនោះ។ កាលណាបានរួចស្រឡះ អំពីការជាប់ជំពាក់ និងតណ្ហាឬចំណង់ក្នុងបញ្ចក្ខន្ធ ពេលនោះបុគ្គលនោះ ឆ្លងផុតហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ទាំងស្រុង ។ ដោយវិធីនេះ បញ្ញាចាក់ធ្លុះទៅលើ អនត្តា ធ្វើឲ្យការរលត់ទុក្ខកើតឡើង ហើយមិនមែន ជាការពិភាក្សាវែកញែក តាមផ្លូវគំនិត ថាតើអត្តមានឬមិនមាននោះឡើយ ។ គឺដោយសារការចាប់យកបាន (មិនមែនគ្រាន់តែយល់ តាមផ្លូវគំនិត ប៉ុន្តែច្បាស់តាម ការពិសោធន៍) នូវត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣ នៃជីវិតដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ គេធ្វើឲ្យបញ្ញារីកចម្រើនឡើង ដែលជាគ្រឿងបន្សាបអវិជ្ជា ដែលនៅក្នុងឫសនៃទុក្ខទាំងពួង ។ សេចក្តីពន្យល់ បាតុភូតនិយម Phenomenalism គឺជាទស្សនៈមួយ ដែលឃើញថា អ្វីៗមិនមាននៅក្នុង ខ្លួនរបស់វាទេ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែជាបាតុភូត ដែលគេដឹងបានដោយសារ សញ្ញាខន្ធឬ វិញ្ញាណប៉ុណ្ណោះដូចជា ពណ៌ក្រហម ភាពរឹង ភាពទន់ រសផ្អែម ។ល។ ដែលមាននៅក្នុងកាលនិងអាកាស ។ ជាពិសេស បាតុភូតនិយម បន្ថយការនិយាយអំពីរបស់មានរូបក្នុងលោកខាងក្រៅ ដើម្បីនិយាយអំពី សំណុំនៃ វិញ្ញាណ្ណារម្មណ៍ Bundles of sense-data។ លោកទស្សនៈ Worldviews ពិពណ៌នាអំពីការដឹងដោយវិញ្ញាណ អំពីលោក ការដឹងដែលមិនផ្លាស់ប្តូរ ហើយផ្តល់គំរោងការណ៍ សម្រាប់ជួយបង្កើត រក្សាទុក និងអនុវត្តចំណេះវិជ្ជា ។ ពិសោធន៍និយម Empiricism បាលីៈ កុវេជ្ជកម្ម ក្នុងទស្សនវិទ្យា ជាចំណេះវិជ្ជាដែល ប្រឆាំងនឹងវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត ដូចជាសនិទាននិយម (និយមការមានហេតុផល Rationalism) ឧត្តមគតិនិយម (Idealism) ប្រវត្តិនិយម Historicism) ។ ពិសោធន៍និយមបញ្ជាក់ថា ចំណេះវិជ្ជាកើតមកតែម្យ៉ាង ឬភាគច្រើន ពីការពិសោធន៍ដោយវិញ្ញាណ មិនមែនដូចសនិទាននិយម ដែលអះអាងថា ចំណេះ វិជ្ជាក៏កើតអំពីគំនិតសុទ្ធសាធដែរ ។ ពិសោធន៍និយមនិងសនិទាននិយម ទាំងពីរនេះជាទ្រឹស្តីឯកត្តនិយម (ទ្រឹស្តីដែលនិយម ខ្លួនមនុស្សម្នាក់ៗជាធំ Individualism) ចំណែកឯប្រវត្តិនិយម ទទួលស្គាល់ថាមានមុខ ងារនៃពិសោធន៍និយមខ្លះដែរ ប៉ុន្តែខុសគ្នាត្រង់ថា តាមប្រវត្តិនិយម អ្វីៗដែលបានមកពីវិញ្ញាណ មិនអាចយល់ ច្បាស់បាន ដោយមិនយកស្ថានភាព ប្រវត្តិសាស្រ្តនិងវប្បធម៌ មកពិនិត្យមើលផង ។ ហេតុការណ៍និយម Pragmatism បាលីៈ អនុភវមូលកវាទ ជាប្រពៃណីទស្សនៈវិជ្ជា របស់អាមេរិកាំង ដែលស្ថិត នៅលើការភ្ជាប់ ការអនុវត្តន៍ទៅនឹងទ្រឹស្តី ។ វាពន្យល់ អំពីដំណើរការ ដែលទ្រឹស្តីត្រូវគេ យកបានមកពីការប្រតិបត្តិ ហើយទ្រឹស្តីនោះត្រូវ ដាក់ចូល ក្នុងការអនុវត្តន៍ ដើម្បីបង្កើតការអនុវត្តន៍ថ្មីហៅថា ការអនុវត្តនវៃឆ្លាត ។ តក្កវិជ្ជា Logic មកពីពាក្យក្រិចថា logikē ជារបៀបត្រឹមត្រូវនៃការសិក្សា អំពីគោល ការណ៍នៃការសន្និដ្ឋាន ហើយនិងការរកហេតុផល ។ តក្កវិជ្ជាប្រើក្នុងសកម្មភាពផ្នែកបញ្ញា ប៉ុន្តែជាសំខាន់ សម្រាប់ការសិក្សា ក្នុងបែបទស្សនវិទ្យា គណិតសាស្ត្រ និឃណ្តសាស្ត្រ (ការសិក្សាអំពីអត្ថន័យ) ហើយនិងវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ ។ តក្កវិជ្ជាពិនិត្យរកមើលបែបនៃសេចក្តីសំអាង បែបណាដែលយកជាការបាន ហើយនិងបែបណា ជាការបំភាន់ ។ រូបលោក Physical world or material world អ្វីៗដែលមាន នៅខាងក្រៅអំពីខ្លួនរបស់ យើង ចាប់តាំងពី អតិសុខុមរូបដែលតូចបំផុត រហូតដល់ចក្រវាឡដែលធំបំផុត ។ អ្វីៗដែលមិនមែនជានាមធម៌ ឬចិត្ត (Mind) ។ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ពាក្យថាអរូបលោកមានន័យថាលោកដែលគ្មានអ្វីៗសោះ ក្រៅអំពីចិត្ត (Mind) សុទ្ធសាធ ។ បរមត្ថវិជ្ជា ឬអជ្ឈត្តវិជ្ជា Metaphysics ជាមែកធាងមួយនៃទស្សនវិទ្យា ដែលទាក់ទង និងពន្យល់បំភ្លឺ អំពីធម្មជាតិសំខាន់ ដែលគេយល់ឃើញ អំពីលោកនិងសត្វលោក អ្វីៗដែល មាននៅក្នុងលោក រួមទាំង វត្ថុធាតុ គុណភាព កាល អាកាស ហេតុបច្ច័យ ។ ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism បង្កើតឡើងដោយបណ្ឌិតសភាអាមេរិ កាំង ។ គេយល់ថាវាជា គោលការណ៍ទាក់ទងទៅនឹង រចនាសម្ព័ន្ធនិយម (សកម្មភាពនៃបញ្ញវន្តអឺរុប-សតវត្ស៍ទី២០) ដែលប្រកាន់ថា វប្បធម៌នៃមនុស្សជាតិ អាចយល់បានតាមរចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាភាសាជាដើម ។ អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism or Nonfoundationalism បានដល់ទស្សនវិទ្យា ដែលទាត់ចោលមូលការណ៍និយម ។ មូលការណ៍និយមគឺជាទ្រឹស្តី ដែលមានមូលដ្ឋានលើជំនឿ ដោយយកភស្តុតាងមកសំអាង ដើម្បីបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវ ។ bv68g43comxo9f4wha6butw3n55chma 0 1927 3789 3788 2009-01-03T08:43:39Z Mahaphirum 219 /* ក្មេងចណ្ឌាល */ wikitext text/x-wiki ==រឿងលីលាវតី ស្នេហាអមតៈរវាងបព្វជិត និង ស្ត្រី== អ្នកស្គាល់កតិកានៃការលេងកីឡានៅពេលទស្សនាការប្រកួតកីឡា តែងតែទទួលបានភាព ស្រណុកស្រណានច្រើនជាងអ្នកមិនស្គាល់កតិកានៃការលេងកីឡា យ៉ាងណាមិញ អ្នកស្គាល់កតិកា​របស់លោក រស់នៅលើពិភពគឺផែនដីនេះ តែងតែបានប្រៀបជាងអ្នកមិនស្គាល់កតិការបស់លោកយ៉ាងនោះដែរ ។ ពុទ្ធធម៌ជាពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះជិនស្រី បង្រៀនឲ្យមនុស្សយល់ដឹងកតិការបស់ លោក ស្គាល់ការពិតរបស់លោក អ្នកយល់ដឹងពុទ្ធធម៌ជាអ្នកយល់ដឹងលោក គេនឹងលេងកីឡាជាមួយនឹង​លោកនេះដោយទឹកចិត្តអ្នកកីឡា គឺថា ញញឹមជានិច្ចនៅពេលចាញ់ ឬ នៅពេលឈ្នះ ទាំងនៅពេលសោយសុខ និង នៅពេលរងទុក្ខ ។ មនុស្សយើងចូលចិត្តអ្វីៗងាយៗ មើលអ្វីងាយៗ អាន-ស្តាប់-យល់អ្វីងាយៗ ប៉ុន្តែពុទ្ធធម៌ជា ពាក្យប្រៀនប្រដៅល្អិតជ្រាលជ្រៅ ពិបាកស្តាប់ ពិបាកអាន ពិបាកយល់ណាស់ ហេតុដូច្នេះបានជា មនុស្ស​មិនសូវចាប់អារម្មណ៍ វិធីផ្សព្វផ្សាយពុទ្ធធម៌ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះសោត ក៏សំដៅយកការថែរក្សាប្រពៃណីដោយភាគច្រើនជាជាងឲ្យមនុស្សយល់ដឹងពុទ្ធធម៌ ទើបបានផលមិនជាទីគាប់ចិត្ត ។ រឿងលីលាវតីនេះរៀបរៀងឡើងដើម្បីបម្រើអ្នកស្រឡាញ់ធម៌ និង អក្សរសិល្ប៍ សូមប្រិយមិត្រតាមដានអានដូចតទៅ ខ្ញុំនឹងយកមកចុះផ្សាយនៅលើវេបសាយខ្មែរវីគីភីឌានេះ ប៉ុន្តែខ្ញុំនឹងចុះផ្សាយ បន្តិចម្តងៗតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន... == ក្មេងចណ្ឌាល == ​​ [[សាយណ្ហកាល]]កំពុងឈានចូលមក [[ព្រះទិនករ]]កំពុងចរចុះទាបហៀបនឹងលិចដងព្រៃ[[ឰដ៏]]ត្រើយ[[បច្ឆិមទិស]]នៃ[[មហានទី]]អចិរវតី ផ្នត់ពពកដ៏មីរដេរដាសលើដែន[[នភាល័យ]]ប៉ែក បច្ឆិមទិស​បានត្រូវពន្លឺ[[ព្រះពាន់រង្សី]]ចែងចាំងឡើងពណ៌ក្រហមច្រាលរន្ទាល ឆ្លាស់ខ្មៅនិងលឿងគួរពិចពិលរមិលមើលពន់ពេក ។ [[ហ្វូងវិហង្គសត្វ]]ហើរលះបង់ចោល[[គោចរដ្ឋាន]]ជាហ្វូងជា ហ្វាយវិលត្រឡប់ទៅកាន់សម្បុក ចំណែកពួក[[គោបាល]]ឯណោះវិញកំពុងកៀងគោអំពែទាំងឡាយត្រឡប់ទៅ[[ភូមិលំនៅឋាន]]របស់ខ្លួន បោះបង់ចោល[[ក្សេត្រភូមិ]]និង សំយាបព្រៃឲ្យស្ថិតនៅ​នាកណ្តាលក្តីស្ងាត់ច្រងំនៃ​សាយណ្ហកាល ។ foasheliohip92kzkw1oqkywbssscy6 4 1953 3835 3834 2009-03-23T14:55:05Z Hemayako 248 wikitext text/x-wiki ពាណិជ្ជកម្មគឺជាការទិញលក់នូវផលិតផលឬសេវាកម្មសំដៅទៅលើប្រាក់ចំណេញ o3ogn3e1ilqo39pa1fpw4sn09wc6g7e 10 1968 6855 6853 2015-10-21T22:06:23Z Gangleri 1641 improuved to [[:{{{1}}}|{{{2|{{{1}}}}}}]] using [[m:Soft redirect]]|soft redirect - added BiDi safety - LANG="en" dir="ltr" wikitext text/x-wiki [[Image:Redirectltr.png|#REDIRECT ]]<span class="redirectText" id="softredirect">[[:{{{1}}}|{{{2|{{{1}}}}}}]]</span><br /><span style="font-size:85%; padding-left:52px;" LANG="en" dir="ltr" >This page is a [[m:Soft redirect|soft redirect]].</span> 1ck76o1bo02hg51p6ohu2xow0xkifnl 0 1974 9656 9089 2021-10-19T13:42:49Z Leangchhe 2525 /* មាត្រា ៦ : */ wikitext text/x-wiki == ជំពូកទី១ អំពីអធិបតេយ្យ == === មាត្រា ១ : === ប្រទេសកម្ពុជា ជា[[ព្រះរាជាណាចក្រ]]ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រតិបត្តិតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ សន្តិភាព អព្យាក្រឹត្យ អចិន្ត្រៃយ៍ មិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ។ === មាត្រា ២ :=== បូរណភាពទឹកដីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនអាចរំលោភបានដាច់ខាតក្នុងព្រំដែនរបស់ខ្លួនដែលមានកំណត់ក្នុងផែនទី ខ្នាត១ /១០០.០០០ ធ្វើនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៣៣ -១៩៥៣ ហើយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៦៣ -១៩៦៩ ។ === មាត្រា ៣ : === ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋដែលមិនអាចបំបែកបាន ។ === មាត្រា ៤ : === បាវចនានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា គឺ ៖ ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ ។ === មាត្រា ៥ : === ភាសា និង អក្សរ ដែលប្រើជាផ្លូវការ គឺភាសា និង អក្សរខ្មែរ ។ === មាត្រា ៦ : === ភ្នំពេញជារាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ទង់ជាតិ ភ្លេងជាតិ និងសញ្ញាជាតិ មានកំណត់នៅក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ ១,​ ២ និង ៣ ។ == ជំពូកទី ២ អំពីព្រះមហាក្សត្រ == === មាត្រា ៧ : === ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា ទ្រង់គ្រងរាជសម្បត្តិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំណាចឡើយ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋមួយជីវិត ។ អង្គព្រះមហាក្សត្រ មិនអាចនរណារំលោភបំពានបានឡើយ ។ === មាត្រា ៨ : === ព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គទ្រង់ជានិមិត្តរូបនៃឯកភាពជាតិ និងនិរន្តរភាពជាតិ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាអ្នកធានាឯករាជ្យជាតិអធិបតេយ្យ និង បូរណភាពទឹកដី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទ្រង់ជាអ្នកធានាការគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងការគោរពសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ។ === មាត្រា ៩ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មានតួនាទីខ្ពង់ខ្ពស់ជាអាជ្ញាកណ្តាល ដើម្បីធានាការប្រព្រឹត្តទៅនៃអំណាចសាធារណអោយមានភាពទៀងទាត់។ === មាត្រា ១០ : === របបរាជានិយមកម្ពុជា ជារបបជ្រើសតាំង ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឥតមានព្រះរាជអំណាចចាត់តាំងព្រះរជ្ជទាយាទសំរាប់គ្រងរាជសម្បត្តិឡើយ ។ === មាត្រា ១១ (ថ្មី) : === ក្នុងករណីដែលព្រះមហាក្សត្រពុំអាចបំពេញព្រះរាជភារ ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋបានដូចធម្មតា ដោយព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួនជាទំងន់ មានការបញ្ជាក់ដោយក្រុមគ្រូពេទ្យជំនាញ ជ្រើសរើសដោយប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា និងនាយករដ្ឋមន្ត្រីនោះប្រធានព្រឹទ្ធសភាបំពេញភារកិច្ចប្រមុខរដ្ឋជំនួសព្រះអង្គក្នុងឋានជាព្រះរាជានុសិទ្ធិ ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភា ពុំមានលទ្ធភាពបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋជំនួសព្រះមហាក្សត្រក្នុងឋានជាព្រះរាជានុសិទ្ធិ ពេលព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួនជាទំងន់ ដូចមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌខាងលើ ប្រធានរដ្ឋសភាជាអ្នកបំពេញភារកិច្ចនេះ ។ តំនែងជាប្រមុខរដ្ឋជំនួសព្រះមហាក្សត្រក្នុងឋានជា ព្រះរាជានុសិទ្ធិនេះអាចនឹងដូរឥស្សរជនផ្សេងទៀត ក្នុងករណីដូចដែលបានចែងក្នុង វាក្យខ័ណ្ឌខាងលើតាមឋានានុក្រមដូចតទៅ ៖ ក - អនុប្រធានទី ១ ព្រឹទ្ធសភា ខ - អនុប្រធានទី ១ រដ្ឋសភា គ - អនុប្រធានទី ២ ព្រឹទ្ធសភា ឃ - អនុប្រធានទី ២ រដ្ឋសភា === មាត្រា ១២ (ថ្មី) : === នៅពេលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ចូលទីវង្គត ប្រធានព្រឹទ្ធសភាទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីក្នុងឋានជាព្រះរាជានុសិទ្ធិនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភា ពុំមានលទ្ធភាពបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីជំនួសព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងពេលព្រះអង្គចូលទីវង្គត ការទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីក្នុងឋានជាព្រះរាជានុសិទ្ធិត្រូវអនុវត្តតាមវាក្យខ័ណ្ឌទី ២ និង ទី ៣ នៃមាត្រា ១១ ថ្មី ។ === មាត្រា ១៣ (ថ្មី) : === ក្នុងរយពេល ៧ថ្ងៃយ៉ាងយូរ ព្រះមហាក្សត្រថ្មីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ត្រូវបានជ្រើសរើសដោយក្រុមប្រឹក្សារាជសម្បត្តិ។ សមាសភាពនៃក្រុមប្រឹក្សារាជសម្បត្តិមាន ៖ - ប្រធានព្រឹទ្ធសភា - ប្រធានរដ្ឋសភា - នាយករដ្ឋមន្ត្រី - សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជគណមហានិកាយ និងគណធម្មយុត្តិកនិកាយ - អនុប្រធានទី ១ និងអនុប្រធានទី ២ ព្រឹទ្ធសភា - អនុប្រធានទី ១ និងអនុប្រធានទី ២ រដ្ឋសភា ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃក្រុមប្រឹក្សារាជសម្បត្តិ នឹងមានកំនត់ក្នុងច្បាប់មួយ ។ === មាត្រា ១៤ : === ត្រូវបានជ្រើសរើសជាព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាសមាជិក នៃព្រះរាជវង្សានុវង្សខ្មែរដែលមានព្រះជន្មាយុយ៉ាងតិច ៣០ ព្រះវស្សា ហើយដែលជាព្រះរាជបច្ឆាញាតិនៃព្រះមហាក្សត្រអង្គឌួង រឺ ព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម រឺក៍ព្រះមហាក្សត្រ ស៊ីសុវត្ថិ ។មុនចូលគ្រងរាជសម្បត្តិ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ថ្លែងសច្ចាប្រណិធានដូចមានចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធទី ៤ ។ === មាត្រា ១៥ : === ព្រះជាយានៃព្រះមហាក្សត្រ មានព្រះរាជឋានជាព្រះមហេសី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ === មាត្រា ១៦ : === ព្រះមហេសីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពុំមានព្រះរាជសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ ទទួលតួនាទីជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ រឺជាអ្នកដឹកនាំរាជរដ្ឋាភិបាល រឺទទួលតួនាទីរដ្ឋបាល រឺនយោបាយឡើយ ។ ព្រះមហេសី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទុកព្រះរាជកាយពល បំពេញព្រះរាជភារបំរើប្រយោជន៍សង្គម មនុស្សធម៌ សាសនា និងជួយព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងព្រះរាជកាតព្វកិច្ចផ្នែកពិធីការនិងការទូត។ === មាត្រា ១៧ : === ប្រការដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់គ្រងរាជសម្បត្តិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំនាចឡើយ ហើយដែលមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌទីមួយនៃមាត្រា ៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះមិនអាចសុំកែប្រែបានជាដាច់ខាត ។ === មាត្រា ១៨ (ថ្មី) : === ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ទាក់ទងជាមួយព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឋសភាដោយព្រះរាជសារ ។ ព្រះរាជសារនេះព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឋសភា មិនអាចយកទៅជជែកពិភាក្សាឡើយ ។ === មាត្រា ១៩ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងទ្រង់តែងតាំងគណរដ្ឋមន្ត្រី តាមបែបបទដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ១០០។ === មាត្រា ២០ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ទទួលសវនាការជាផ្លូវការពីរដងក្នុងមួយខែអោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងគណរដ្ឋមន្ត្រីចូលគាល់រាយការណ៍ទូលថ្វាយទ្រង់ជ្រាបអំពីសភាពការណ៍នៃប្រទេសជាតិ ។ === មាត្រា ២១ : === តាមសេចក្តីស្នើរបស់គណរដ្ឋមន្ត្រី ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំង ផ្លាស់ប្តូរ រឺបញ្ចប់ភារកិច្ចមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ស៊ីវិល និងយោធា ឯកអគ្គរាជទូត និងប្រេសិតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាព ។ តាមសេចក្តីស្នើរបស់អុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំងផ្លាស់ប្តូរ រឺដកហូតចៅក្រមផ្នែកយុត្តាធិការ ។ === មាត្រា ២២ (ថ្មី) : === នៅពេលប្រជាជាតិប្រឈមមុខនឹងគ្រោះថ្នាក់ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រកាសប្រទានដំណឹងជាសាសាធារណ ដាក់ប្រទេសជាតិស្ថិតនៅក្នុងភាពអាសន្ន ក្រោយពីបានមតិឯកភាពពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានរដ្ឋសភា និង ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ។ === មាត្រា ២៣ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាមេបញ្ជាការកំពូលនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ។ អគ្គមេបញ្ជាការកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ត្រូវបានតែងតាំងឡើងដើម្បីបញ្ជាកងយោធពលខេមរភូមិន្ទនេះ ។ === មាត្រា ២៤ (ថ្មី) : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់គង់ជាព្រះអធិបតី នៃអុត្តមក្រុមប្រឹក្សាការពារជាតិ ដែលនឹងត្រូវបង្កើតឡើងដោយច្បាប់មួយ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រកាសសង្គ្រាម ក្រោយការអនុម័តរបស់រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា ។ === មាត្រា ២៥ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ទទួលសារតាំងអែកអគ្គរដ្ឋទូត រឺ ប្រេសិតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាពនៃប្រទេសក្រៅ មកប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ === មាត្រា ២៦ (ថ្មី) : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើសន្ធិសញ្ញា និងអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ហើយទ្រង់ប្រទានសច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញនិងអនុសញ្ញាទាំងនេះ ក្រោយបានទទួលការអនុម័តយល់ព្រមពីរដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធិសភា ។ === មាត្រា ២៧ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មានព្រះរាជសិទ្ធិ បន្ធូរបន្ថយទោស និង លើកលែងទោស ។ === មាត្រា ២៨ (ថ្មី) : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសអោយប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តនិង ព្រឹទ្ធសភាបានពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់រួចហើយ និង ទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យ តាមសេចក្តីស្នើសុំពីគណរដ្ឋមន្ត្រី ។ ក្នុងពេលដែលព្រះមហាក្សត្រប្រឈួន ហើយត្រូវព្យាបាលព្រះរោគ នៅបរទេស ក្នុងពេលនោះ ព្រះមហាក្សត្រមានសិទ្ធិផ្ទេរអំនាចឡាយព្រះហស្តលេខានៅលើព្រះរាជក្រម រឺ ព្រះរាជក្រឹត្យខាងលើនេះ ទៅប្រមុខរដ្ឋស្តីទីចុះហត្ថលេខាជំនួសដោយព្រះរាជសារប្រគល់សិទ្ធិ ។ === មាត្រា ២៩ : === ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បង្កើត និងប្រទានគ្រឿងអិស្សរិយយសជាតិតាមសេចក្តីស្នើសុំពីគណរដ្ឋមន្ត្រី ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់សំរេចប្រទានឋានន្តរសក្តិ ឋានយោធា និង ស៊ីវិលតាមច្បាប់កំនត់ ។ === មាត្រា ៣០ : === ក្នុងរយពេលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់អវត្តមាន ប្រធានព្រឹទ្ធសភាទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទី។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភា ពុំមានលទ្ធភាពបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីជំនួសព្រះមហាក្សត្រ ពេលព្រះអង្គទ្រង់អវត្តមានការទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទី ត្រូវអនុវត្តតាមវាក្យខ័ណ្ឌទី ២ និងទី ៣ នៃមាត្រា ១១ ថ្មី ។ == ជំពូកទី៣ អំពីសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ == === មាត្រា ៣១ : === ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ មានសិទ្ធិសេរីភាព និងករណីយកិច្ចដូចគ្នាទាំងអស់ដោយឥតប្រកាន់ពូជសាសន៍ពណ៌សម្បុរ ភេទ ភាសា ជំនឿ សាសនា និន្នាការនយោបាយ ដើមកំណេីតជាតិ ឋានៈសង្គម ធនធាន រឺ ស្ថានភាពឯទៀតឡើយ ។ ការប្រើ សិទ្ធិសេរីភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ មិនត្រូវអោយប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពអ្នកដទៃឡើយ ។ ការប្រើសិទ្ធិសេរីភាពនេះ ត្រូវប្រព្រឹត្តតាមល័ក្ខខ័ណ្ឌកំណត់ក្នុងច្បាប់ ។ === មាត្រា ៣២ : === ជនគ្រប់រូប មានសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត មានសេរីភាព និង មានសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន ។ ទោសប្រហារជីវិតមិនត្រូវអោយមានឡើយ ។ === មាត្រា ៣៣ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ មិនអាចត្រូវបានដកសញ្ជាតិ និរទេស រឺចាប់បញ្ជូនខ្លួនទៅអោយប្រទេសក្រៅណាមួយឡើយ លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលកំពុងរស់នៅឯបរទេសត្រូវបានរដ្ឋគាំពារ ។ ការទទួលសញ្ជាតិខ្មែរត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ === មាត្រា ២៤ (ថ្មី) : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត និងអាចឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោត ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទដែលមានអាយុយ៉ាងតិច ១៨ ឆ្នាំ មានសិទ្ធិបោះឆ្នោត ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ ដែលមានអាយុយ៉ាងតិច ២៥ ឆ្នាំ អាចឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងជាតំនាងរាស្ត្រ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ ដែលមានអាយុយ៉ាងតិច ៤០ ឆ្នាំ អាចឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា បទប្បញ្ញត្តិបន្ថយសិទ្ធិបោះឆ្នោត និង សិទ្ធិឈរឈ្មោះអោយគេបោះឆ្នោត ត្រូវចែងក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោត ។ === មាត្រា ៣៥ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌របស់ប្រទេសជាតិ ។ សេចក្តីស្នើទាំងឡាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានទទួលការពិនិត្យ និងដោះស្រាយយ៉ាងហ្មត់ចត់ពីអង្គការរដ្ឋ ។ === មាត្រា ៣៦ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិជ្រើសរើសមុខរបរ សមស្របតាមសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន តាមសេចក្តីត្រូវការរបស់សង្គម ។ ប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរទាំងពីរភេទមានសទ្ធិទទលួលប្រាក់បំនាច់ស្មើគ្នាចំពោះការងារដូចគ្នា។ ការងារមេផ្ទះមានតំលៃស្មើគ្នានឹងកំរៃដែលបានមកពីការងារធ្វើនៅក្រៅផ្ទះ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិទទួលការធានារ៉ាប់រងសង្គម និងអត្ថប្រយោជន៍ខាងសង្គមកិច្ច ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិបង្កើតសហជីព និងចូលជាសមាជិកសហជីពនេះ ។ ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសហជីព នឹងមានកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ === មាត្រា ៣៧ : === សិទ្ធិធ្វើកូដកម្ម និងធ្វើបាតុកម្មដោយសន្តិវិធី ត្រូវយកមកអនុវត្តនៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃច្បាប់ ។ === មាត្រា ៣៨ : === ច្បាប់រ៉ាប់រងមិនអោយមានការរំលោភបំពានលើរូបរាងកាយបុគ្គលណាមួយឡើយ ។ ច្បាប់ការពារជីវិតកិត្ដិយស និង សេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ការចោទប្រកាន់ការចាប់ខ្លួន ការឃាត់ខ្លួន រឺ ការឃុំខ្លួនជនណាមួយ នឹង អាចធ្វើទៅកើត លុះត្រាទេអនុវត្ដត្រឹមត្រូវតាមបញ្ញត្ដិច្បាប់។ ការបង្ខតិ បង្ខំ ធ្វើបាបរូបរាងកាយ រឺ ព្រឹត្ដិកម្មណាមួយដែលមន្ថែមទំងន់ទណ្ឌកម្ម អនុវត្ដចំពោះជនជាប់ឃុំឃាំ រឺ ជាប់ពន្ធនាគារ ត្រូវ ហាមឃាត់មិនអោយធ្វើឡើយ។ អ្នកដៃដល់រួមប្រព្រឹត្ដ និង អ្នកសមគំនិតត្រូវទទួលទោសតាមច្បាប់ ។ ការទទួលសារភាពដែលកើតឡើងពីការបង្ខិតបង្ខំតាមផ្លូវកាយក្តី តាមផ្លូវចិត្តក្តី មិនត្រូវទុកជាភស្តុតាងនៃពិរុទ្ធភាពទេ ។ វិមតិសង្ស័យត្រូវបានជាប្រយោជន៍ដល់ជនជាប់ចោទ ។ ជនជាប់ចោទណាក៏ដោយ ត្រូវទុកជាមនុស្សអិតទោស ដរាបណាតុលាការមិនទាន់កាត់ទោសជាស្ថាពរ ។ ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិការពារខ្លួនតាមផ្លូវតុលាការ ។ === មាត្រា ៣៩ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសិទ្ធិប្តឹងបរិហារ ប្តឹងតវ៉ា រឺ ប្តឹងទារសំនង់ជួសជុលការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីអំពើខុសច្បាប់របស់អង្គការរដ្ឋរបស់អង្គការសង្គម និងរបស់បុគ្គលិកនៃអង្គការទាំងនោះ ។ ការដោះស្រាយបន្ដឹងតវ៉ា និងសំនង់ជួសជុលការខូចខាតជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ ។ === មាត្រា ៤០ : === សេរីភាពក្នុងការដើរឆ្ងាយជិត និងតាំងទីលំនៅក្នុងស្ថានភាពស្របច្បាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវបានគោរព ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរអាចចេញទៅតាំងទីលំនៅ នៅប្រទេសក្រៅ រឺវិលត្រលប់មកវិញបាន ។ ការរក្សាសទ្ធិមិនអោយរំលោភលើលំនៅឋាន និង អាថិកំបាំងនៃការឆ្លើយឆ្លងតាមលិខិត តាមទូរសា ទូរលេខ ទូរពុម្ព ទូរគមន៍ និងតាមទូរស័ព្ទត្រូវបានធានា។ ការឆែកឆេរលេំនៅឋាន សំភារវត្ថុ និង លេរូបបុគ្គលត្រូវធ្វើអោយស្របនឹងបញ្ញត្ដិច្បាប់។ === មាត្រា ៤១ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសេរីភាពខាងបញ្ចោញមតិរបស់ខ្លួន សេរីភាពខាងសារពត៌មាន សេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយ សេរីភាពខាងការប្រជុំ ។ ជនណាក៏ដោយមិន មិនអាចឆ្លៀតប្រើសិទ្ធិនេះ ដោយរំលោភនាំអោយប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់អ្នកដទៃ ដល់ទំនៀមទំលាប់ល្អរបស់សង្គម ដល់សន្ដាប់ធ្នាប់សាសាធារណ និងដល់សន្តិសុខជាតិបានឡើយ ។ របបសារពត៌មាន ត្រូវរៀបចំឡើងដោយច្បាប់។ ===មាត្រា ៤២ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសិទ្ធិបង្កើតសមាគម និងគណបក្សនយោបាយ ។ សិទ្ធិនេះត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែទាំងឡាយ អាចចូលរួម ក្នុងអង្គការមហាជនជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ការពារសមិទ្ធិផលជាតិ និងសន្ដាប់ធ្នាប់សង្គម។ ===មាត្រា ៤៣ : === ប្រជាពលរដ្នខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិពេញទីខាងជំនឿ។ សេរីភាពខាងជំនឿ និងការប្រតិបត្តិខាងផ្លូវសាសនាត្រូវបានរដ្ឋធានាក្នុងលក្ខខ័ណ្ឌដែលមិនប៉ះពាល់ដល់ជំនឿ រឺសាសនាដទៃទៀតដល់សន្ដាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសាសាធារណ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនារបស់រដ្ឋ ។ ===មាត្រា ៤៤ : === ជនណាក៏ដោយ ទោះជាបុគ្គលក្តី ជាសមូហភាពក្តី មានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ។ មានតែរូបវន្តបុគ្គល រឺនីតិបុគ្គលដែលមានសញ្ជាតិជាខ្មែរទេ ទើបមានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិលើដីធ្លី ។ កម្មសិទ្ធិឯកជនស្របច្បាប់ ឋិតនៅក្រោមការគាំពារនៃច្បាប់។ ការដកហូតកម្មសិទ្ធិអំពីជនណាមួយបាននោះ លុះត្រាតែប្រយោជន៍សាធារណ តំរូវអោយធ្វើក្នុងករណីដែលច្បាប់បានបញ្ញត្តិទុកហើយត្រូវផ្តល់សំនងជាមុនដោយសមរម្យ និងយុត្តិធម៌ ។ ===មាត្រា ៤៥ : === ការរើសអើងគ្រប់ប្រភេទប្រឆាំងនិងស្ត្រីភេទត្រូវបំបាត់ចោល ។ ការធ្វើអាជីវកម្មលើការងារស្ត្រីត្រូវហាមឃាត់ ។ បុរស និងស្ត្រីមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងគ្រប់វិស័យទាំងអស់ ជាពិសេសក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ ។ អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវធ្វើតាមល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ និងតាមគោលការណ៍ស្ម័គ្រចិត្តប្តីមួយប្រពន្ធមួយ ។ ===មាត្រា ៤៦ : === អំពើលក់ដូរមនុស្ស អំពើធ្វើអាជីវកម្មផ្នែកពេស្យាកម្ម និងអំពើអាសអាភាសដែលប៉ះពាល់ដល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់នារី ត្រូវហាមឃាត់ ។ ត្រូវហាមឃាត់មិនអោយមានការបញ្ឈប់នារីពីការងារ ដោយមូលហេតុមានគភ៌ ។ នារីមានសិទ្ធិឈប់សំរាកនៅពេលសំរាលកូនដោយទទួលប្រាក់បៀវត្ស និងដោយមានការធានារក្សាសិទ្ធិអតីតភាពក្នុងការងារ និងអត្ថប្រយោជន៍សង្គមផ្សេងៗទៀត។ រដ្ឋ និងសង្គមយកចិត្តទុកដាក់បង្កលក្ខណៈអោយនារី ជាពិសេសនារីនៅជនបទដែលគ្មានទីពឹង បានទទួលការអុបត្ថម្ភដើម្បីមានមុខរបរមានលទ្ធភាពព្យាបាលជំងឺ អោយកូនទៅរៀន និងមានជីវភាពរស់នៅសមរម្យ ។ ===មាត្រា ៤៧ : === មាតាបិតាមានកាតព្វកិច្ចចិញ្ចឹមថែរក្សា និងអប់រំកូនអោយទៅជាពលរដ្ឋល្អ ។ កូនមានករណីយកិច្ចចិញ្ចឹម និងបីបាច់ថែរក្សាមាតាបិតា ដែលចាស់ជរាតាមទំនៀមទំលាប់ខ្មែរ ។ ===មាត្រា ៤៨ : === រដ្ឋធានារក្សាការពារសិទ្ធិរបស់កុមារ ដែលមានចែងក្នុងអនុសញ្ញាស្តីពីកុមារ ជាពិសេសសិទ្ធិមានជីវិតរស់នៅ សិទ្ធិទទួលការអប់រំរៀនសូត្រ សិទ្ធិត្រូវបានទទួលការគាំពារក្នុងស្ថានការណ៍មានសង្គ្រាម និងការការពារប្រឆាំងនឹងអាជីវកម្មសេដ្ឋកិច្ច រឺកាមគុណលើកុមារ ។ រដ្ឋគាំពារប្រឆាំងនឹងការងារទាំងឡាយដែលអាចធ្វើអោយខូចដល់ការអប់រំ និងការរៀនសូត្ររបស់កុមារ រឺដែលនាំអោយអន្តរាយដល់សុខភាព រឺសុខុមាលភាពរបស់កុមារ ។ ===មាត្រា ៤៩ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញា និងគោរពច្បាប់ ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូបមានកាតព្វកិច្ចរួមចំនែកកសាងប្រទេសជាតិ និងការពារមាតុភូមិ ។ កាតព្វកិច្ចការពារមាតុភូមិត្រូវអនុវត្តតាមបញ្ញត្តិច្បាប់ ។ ===មាត្រា ៥០ : === ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទត្រូវគោរពគោលការណ៍អធិបតេយ្យជាតិ និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ។ ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរភេទត្រូវគោរពទ្រព្យសម្បត្តិសាសាធារណ និងកម្មសិទ្ធិស្របច្បាប់របស់អែកជន ។ == ជំពូកទី៤ អំពីរបបនយោបាយ == ===មាត្រា ៥១ : ថ្មី=== ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស ។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន ។ អំណាចទាំងអស់ជារបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ។ ប្រជាពលរដ្ឋប្រើអំណាចរបស់ខ្លួន តាមរយៈរដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា រាជរដ្ឋាភិបាល និងសាលាជំរះក្តី ។ អំណាចបែងចែកដាច់ពីគ្នារវាងអំណាចនីតិបញ្ញត្តិ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងអំណាចតុលាការ ។ ===មាត្រា ៥២ : === រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ប្តេជ្ញារក្សាការពារឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាពទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តនយោបាយបង្រួបបង្រួមជាតិ ដើម្បីការពារឯកភាពជាតិ រក្សាការពារទំនៀមទំលាប់ និងប្រពៃណីល្អរបស់ជាតិ ។ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាត្រូវការពារនីត្យានុកូលភាព ធានាសន្ដាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសាធារណៈ ។ រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ជាអាទិភាព ចំពោះជីវភាពរស់នៅ និងសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ។ ===មាត្រា ៥៣ : === ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ប្រកាន់ខ្ជាប់ជានិច្ច នូវនយោបាយអព្យាក្រឹតអចិន្ត្រៃយ៍ និងមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជារួមរស់សន្តិសហវិជ្ជមានជាមួយប្រទេសជិតខាង និង ប្រទេសដទៃទៀតទាំងអស់នៅលើសកលលោក ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាមិនឈ្លានពានប្រទេសណាដាច់ខាត មិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៃប្រទេសដទៃដោយផ្ទាល់ រឺ ដោយប្រយោលទោះបីក្រោមរូបភាពណាក៏ដោយ ដោះស្រាយរាល់បញ្ហាដោយសន្តិវិធី និងគោរពផលប្រយោជន៍ផងគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនចងសម្ព័ន្ធយោធា រឺចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងយោធាណាមួយដែលមិនស្របនឹងអព្យាក្រឹតភាពរបស់ខ្លួនឡើយ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនអនុញ្ញាតអោយមានមូលដ្ឋានយោធាបរទេសនៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួន ហើយក៏មិនអនុញ្ញាតអោយមានមូលដ្ឋានយោធារបស់ខ្លួននៅបរទេសដែរ លើកលែងតែក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃសំនូមពររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជារក្សាសិទ្ធិទទួលយកជំនួយបរទេស ជាសំភារយោធា អាវុធ គ្រាប់រំសេវ ការហ្វឹកហ្វឺនកងកំលាំងប្រដាប់អាវុធ និងជំនួយផ្សេងៗទៀត ដើម្បីការពារខ្លួន និងធានាសន្ដាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសាធារណនៅផ្ទៃក្នុងប្រទេស ។ ===មាត្រា ៥៤ : === ការផលិត ការប្រើប្រាស់ ការរក្សាទុកអាវុធបរមាណូ អាវុធគីមី រឺ អាវុធវេត្រាណូត្រូវហាមឃាត់ដាច់ខាត ។ ===មាត្រា ៥៥ : === សន្ធិសញ្ញា និងកិច្ចព្រមព្រៀងទាំងឡាយណាដែលមិនស្របនឹងឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណភាពទឹកដី អព្យាក្រឹតភាព និងឯកភាពជាតិរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាត្រូវលុបចោល ។ == ជំពូកទី៥ អំពីសេដ្ឋកិច == ===មាត្រា ៥៦ : === ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ។ ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅ នៃប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចនេះនឹងមានកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ ===មាត្រា ៥៧ : === ការយកពន្ធដារនឹងអាចធ្វើទៅបាន លុះត្រាតែមានច្បាប់អនុញ្ញាត ។ ថវិកាជាតិត្រូវបានកំនត់អោយអនុវត្តតាមច្បាប់ ។ របបគ្រប់គ្រងរូបិយវត្ថុ និងប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ ===មាត្រា ៥៨ : === ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋមានជាអាទិ៍ ដីធ្លី ក្រោមដី ភ្នំ សមុទ្ទ បាតសមុទ្ទ ក្រោមបាតសមុទ្ទ ឆ្នេរសមុទ្ទ អាកាស កោះ ទន្លេ ព្រែក ស្ទឹង បឹង ព្រៃឈើ ធនធានធម្មជាតិ មជ្ឈមណ្ឌលសេដ្ឋកិច្ចវប្បធម៌ មូលដ្ឋានការពារប្រទេស សំណង់ផ្សេងៗទៀតដែលបានកំនត់ថាជារបស់រដ្ឋ ។ ការគ្រប់គ្រង ការប្រើប្រាស់ និងការចាត់ចែងលើទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋនឹងត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់ ។ ===មាត្រា ៥៩ : === រដ្ឋត្រូវរក្សាការពារបរិដ្ឋាន និងតុល្យភាពនៃភោគទ្រព្យធម្មជាតិ ហើយត្រូវចាត់ចែងអោយមានផែនការច្បាស់លាស់ក្នុងការគ្រប់គ្រងមានជាអាទិ៍ ដីធ្លី ទឹក អាកាស ខ្យល់ ភោគោត្តសាស្ត្រ ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី រ៉ែ ឋាមពល ប្រេងកាត និងអុស្ម័ន ថ្ម និងខ្សាច់ ត្បូងថ្ម ព្រៃឈើ និងអនុផលព្រៃឈើ ពពួកសត្វព្រៃ មច្ឆាជាតិ ធនធានជលផល ។ ===មាត្រា ៦០ : === ពលរដ្ឋមានសិទ្ធិលក់ដូរផលិតផលរបស់ខ្លួនដោយសេរី ។ ការតំរូវអោយលក់ផលិតផលជូនរដ្ឋ រឺការយកភោគផល រឺទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនទៅប្រើប្រាស់ ទោះបីមួយរយពេលក៏ដោយត្រូវហាមឃាត់ លើកលែងតែក្នុងករណីពិសេសដែលមានច្បាប់អនុញ្ញាត ។ ===មាត្រា ៦១ : === រដ្ឋជំរុញការអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសវិស័យកសិកម្ម សិប្បកម្ម ឧស្សាហកម្ម ចាប់ពីតំបន់ដាច់ស្រយាលដោយយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើ នយោបាយទឹក ភ្លើង ផ្លូវ និងមធ្យោបាយដឹកជញ្ជូន បច្ចេកទេសទំនើប និងប្រព័ន្ធ ឥណទាន ។ ===មាត្រា៦២ :=== រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ជួយដោះស្រាយមធ្យោបាយផលិត ការពារថ្លៃផលិតផលជូនកសិករ សិប្បករ និងជួយរកទីផ្សារលក់ផលិតផល ===មាត្រា ៦៣ : === រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់គ្រប់គ្រងទីផ្សារ ជួយអោយជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋមានកម្រិតសមរម្យ ។ ===មាត្រា ៦៤ : === រដ្ឋហាមឃាត់ និងផ្តន្ទារទោសជាទំងន់ដល់ជនណាដែលនាំចូល ផលិត លក់ដូរគ្រឿងញៀន ទំនិញក្លែងក្លាយ ហួសរយៈពេលប្រើដែលប៉ះពាល់ដល់សុខភាព អាយុជីវិតរបស់អ្នកប្រើ ។ == ជំពូកទី៦ អំពីអប់រំវប្បធម៌ និងសង្គមកិច្ច == ===មាត្រា ៦៥ : === រដ្ឋត្រូវការពារ និងលើកស្ទួយសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការទទួលការអប់រំប្រកបដោយគុណភាពនៅគ្រប់កម្រិត និងត្រូវចាត់វិធានការគ្រប់បែបយ៉ាងជាជំហានៗ ដើម្បីអោយការអប់រំនេះបានទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប ។ រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ដល់វិស័យអប់រំកាយ និងកីឡា ដែលជាសុខុមាលភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូប ។ ===មាត្រា ៦៦ : === រដ្ឋកសាងប្រព័ន្ធអប់រំមួយពេញលេញ និង ឯកភាព នៅទូទាំងប្រទេសដែលធានាអោយបាននូវគោលការណ៍សេរីភាពខាងសិក្សាធិការនិងគោលការណ៍សមភាពក្នុងការអប់រំ ដើម្បីអោយប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានភ័ព្វសំណាងគ្រប់គ្រាន់ ស្មើគ្នាក្នុងការកសាងជីវិត។ ===មាត្រា ៦៧ : === រដ្ឋអនុវត្តកម្មវិធីសិក្សា និងគោលការណ៍គរុកោសល្យទំនើប រាប់បញ្ចូលទាំងបច្ចេកវិទ្យា និងភាសាបរទេស ។ រដ្ឋគ្រប់គ្រងគ្រឹះស្ថានសិក្សា និងថ្នាក់សិក្សាសាសាធារណៈ និងឯកជននៅគ្រប់ភូមិសិក្សា ។ ===មាត្រា ៦៨ : === រដ្ឋផ្តល់កិច្ចការអប់រំផ្នែកបឋម និងមធ្យមសិក្សានៅសាលារៀនសាសាធារណៈសំរាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបដោយឥតបង់ថ្លៃ ។ ប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវបានទទួលការអប់រំយ៉ាងតិចប្រាំបួនឆ្នាំ ។ រដ្ឋជួយផ្សព្វផ្សាយនិងលើកតម្កើងសាលាបាលី និងពុទ្ធិកសិក្សា ។ ===មាត្រា ៦៩ : === រដ្ឋមានកាតព្វកិច្ចថែរក្សា និងពង្រីកវប្បធម៌ជាតិ ។ រដ្ឋមានកាតព្វកិច្ចការពារ និងពង្រីកភាសាខ្មែរអោយសមស្របនឹងសេចក្តីត្រូវការ ។ រដ្ឋមានកាតព្វកិច្ចថែរក្សា និងការពារប្រាសាទបុរាណវត្ថុ សិល្បៈបុរាណ និងកែលំអរមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រឡើងវិញ ។ ===មាត្រា ៧០ : === បទល្មើសទាំងឡាយដែលប៉ះពាល់ រឺទាក់ទងនឹងបេតិកភ័ណ្ឌ វប្បធម៌ និងបេតិកភ័ណ្ឌសិល្បត្រូវផ្តន្ទាទោសជាទំងន់ ។ ===មាត្រា ៧១ : === បរិវេណបេតិកភ័ណ្ឌជាតិ ក៍ដូចជាបេតិកភ័ណ្ឌដែលបានបញ្ចូលជាបេតិកភ័ណ្ឌពិភពលោក ត្រូវទុកជាតំបន់អព្យាក្រឹត ដែលមិនអោយមានសកម្មភាពយោធា ។ ===មាត្រា ៧២ : === សុខភាពរបស់ប្រជារាស្ត្រត្រូវបានធានា ។ រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ដល់ការការពារជំងឺ និងព្យាបាលជំងឺ ។ ប្រជារាស្ត្រក្រីក្រត្រូវបានទទួលការពិនិត្យរោគដោយឥតបង់ថ្លៃនៅតាមមន្ទីរពេទ្យ គិលានដ្ឋាន និងមន្ទីរសម្ភពសាសាធារណៈ ។ រដ្ឋរៀបចំអោយមានគិលានដ្ឋាន និងមន្ទីរសម្ភពដល់ជនបទ ។ ===មាត្រា ៧៣ : === រដ្ឋយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះកុមារ និងមាតា ។ រដ្ឋរៀបចំអោយមានទារកដ្ឋាន និងជួយឧបត្ថម្ភនារី ដែលមានកូនច្រើនក្នុងបន្ទុកហើយឥតទីពឹង ។ ===មាត្រា ៧៤ : === រដ្ឋជួយឧបត្ថម្ភជនពិការ និងដល់គ្រួសារយុទ្ធជន ដែលបានបូជាជីវិតដើម្បីប្រទេសជាតិ ។ ===មាត្រា ៧៥ : === រដ្ឋចាត់ចែងអោយមានរបបសន្តិសុខសង្គម ដល់កម្មករ និងនិយោជិក ។ == ជំពូកទី៧ អំពីរដ្ឋសភា == ===មាត្រា ៧៦ : === រដ្ឋសភាមានសមាជិកជាតំនាងរាស្ត្រយ៉ាងតិច ១២០ រូប ។ តំណាងរាស្ត្រត្រូវជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតជាសកល ដោយសេរី ដោយស្មើភាព ដោយចំពោះ និងតាមវិធីជ្រើសរើសឆ្នោតជាសម្ងាត់។ តំណាងងរាស្ត្រអាចឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតសារជាថ្មីបាន ។ អ្នកដែលមានសិទ្ធិឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនតំនាងរាស្ត្រ គឺប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត មានអាយុយ៉ាងតិច២៥ ឆ្នាំ មានសញ្ជាតិជាខ្មែរតាំងពីកំណើត។ អង្គការរៀបចំការបោះឆ្នោត បែបបទ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃការបោះឆ្នោតត្រូវកំណត់ក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោត ។ ===មាត្រា ៧៧ : === តំណាងរាស្ត្រក្នុងរដ្ឋសភា ជាតំណាងប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូលពុំមែនគ្រាន់តែជាតំណាងប្រជាពលរដ្ឋក្នុងមណ្ឌលរបស់ខ្លួននោះទេ ។ អាណត្ដិអាជ្ញាបញ្ជាទាំងឡាយត្រូវទុកជាមោឃ។ ===មាត្រា ៧៨ : === នីតិកាលរបស់រដ្ឋសភាមានកំណត់ ៥ ឆ្នាំ ហើយត្រូវផុតកំណត់នៅពេលដែលរដ្ឋសភាថ្មីចូលកាន់តំណែង ។ រដ្ឋសភាមិនអាចត្រូវបានរំលាយមុនផុតអាណត្ដិបានឡើយ លើកលែងតែក្នុងករណីដែលរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវបានទម្លាក់ពីរដងក្នុងរយៈ ១២ ខែ ។ ក្នុងករណីនេះ ព្រះមហាក្សត្រត្រូវរំលាយរដ្ឋសភា ក្រោយពីព្រះអង្គទ្រង់បានទទួលការស្នើរពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងបន្ទាប់ពីទ្រង់បានការយល់ព្រមពីប្រធានរដ្ឋសភា ។ ការបោះឆ្នោតដើម្បីជ្រើសរើសរដ្ឋសភាថ្មី នឹងប្រព្រឹត្តទៅក្នុងរយៈពេល ៦០ ថ្ងៃយ៉ាងយូរចាប់តាំងពីថ្ងៃរំលាយរដ្ឋសភាមក ។ ក្នុងរយៈកាលនេះ រាជរដ្ឋាភិបាលមានតែភារកិច្ចដឹកនាំការងារប្រចាំថ្ងៃតែប៉ុណ្ណោះ ។ ក្នុងពេលមានសង្គ្រាម រឺក្នុងកាលៈទេសៈពិសេសដទៃទៀត ដែលមិនអាចធ្វើការបោះឆ្នោតកើត រដ្ឋសភាអាចប្រកាសបន្តនីតិកាលរបស់ខ្លួនមួយដងបានមួយឆ្នាំ តាមសំណើររបស់ព្រះមហាក្សត្រ ។ ការប្រកាសបន្តនីតិកាល របស់រដ្ឋសភាត្រូវសម្រចដោយមតិយល់ព្រមពីរភាគបីយ៉ាងតិច នៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ៧៩ : === អាណត្ដិនៃសមាជិករដ្ឋសភាមានវិសមតិភាពជាមួយការបំពេញមុខងារសាសាធារណៈជាសកម្ម និងជាមួយមុខងារជាសមាជិកនៃស្ថាប័នដទៃទៀត ដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ លើកលែងតែទៅបំពេញមុខងារក្នុងគណៈរដ្ឋមន្ត្រី នៃរាជរដ្ឋាភិបាល ។ ក្នុងករណីនេះសមាជិករដ្ឋសភារូបនោះ មានឋានៈជាសមាជិករដ្ឋសភាធម្មតា ប៉ុន្តែមិនត្រូវមានមុខតំណែងអ្វីទាំងអស់ក្នុងគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍ និងក្នុងគណៈកម្មការផ្សេងៗនៃរដ្ឋសភា ។ ===មាត្រា ៨០ : === តំណាងរាស្ត្រមានអភ័យឯកសិទ្ធិសភា ។ តំណាងរាស្ត្ររូបណាក៏ដោយ មិនអាចត្រូវបានចោទប្រកាន់ ចាប់ខ្លួនឃាត់ខ្លួន រឺ ឃុំខ្លួនដោយហេតុពីបានសំដែងយោបល់ រឺ បញ្ចោញមតិ ក្នុងការបំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនសោះឡើយ ។ ការចោទប្រកាន់ ការចាប់ខ្លួន ការឃាត់ខ្លួន រឺការឃុំខ្លួន សមាជិកណាមួយនៃរដ្ឋសភា នឹងអាចធ្វើទៅកើត លុះត្រាតែមានការ យល់ព្រមពីរដ្ឋសភា រឺពីគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភាក្នុងចន្លោះសម័យប្រជុំនៃរដ្ឋសភា លើកលែងតែក្នុងករណីបទល្មើសព្រហ្មទ័ណ្ឌជាក់ស្តែង។ ក្នុងករណីខាងក្រោយនេះ ក្រសួងមានសមត្ថកិច្ច ត្រូវធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ជូនរដ្ឋសភា រឺជូនគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភា ជាបន្ទាន់ដើម្បីសម្រេច ។ សេចក្តីសម្រេចរបស់គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភា ត្រូវដាក់ជូនសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាខាងមុខ ដើម្បីអនុម័តតាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបី នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ក្នុងករណីទាំងអស់ខាងលើនេះ ការឃុំខ្លួន ការចោទប្រកាន់តំណាងងរាស្ត្រណាមួយត្រូវផ្អាក ប្រសិនបើរដ្ឋសភាបានបញ្ចោញមតិអឱ្យផ្អាកតាមមតិភាគច្រើន បីភាគបួននៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ៨១ : === រដ្ឋសភាមានថវិកាស្វយ័ត សម្រាប់ដំណើរការ ។ តំណាងរាស្ត្រត្រូវទទួលប្រាក់បំណាច់ ។ ===មាត្រា ៨២ : === រដ្ឋសភាបើកសម័យប្រជុំដំបូង ហុកសិបថ្ងៃយ៉ាងយូរ ក្រោយពេលបោះឆ្នោត តាមការកោះប្រជុំរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ។ មុនចាប់ផ្តើមការងាររបស់ខ្លួន រដ្ឋសភាត្រូវអនុម័តបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងសម្រេចអំពីសុពលភាពនៃអាណត្ដិរបស់សមាជិកនីមួយៗ និងត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសរើសដាច់ដោយឡែកពីគ្នា នូវប្រធាន អនុប្រធានរដ្ឋសភា និងសមាជិកទាំងអស់នៃ គណៈកម្មការនានារបស់រដ្ឋសភាដោយមតិភាគច្រើន ពីរភាគបី នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ តំណាងរាស្ត្រទាំងអស់ត្រូវធ្វើសច្ចាប្រណិធាន មុនចូលកាន់តំណែងដូចមានខ្លឹមសារចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ ៥ ។ ===មាត្រា ៨៣ : === រដ្ឋសភាប្រជុំជាសាមញ្ញពីរដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ សម័យប្រជុំនីមួយៗ មានថិរៈវេលាយ៉ាងតិចបីខែ។ បើមានសំណូមពរពីព្រះមហាក្សត្រ រឺ សេចក្តីស្នើរសុំពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី រឺពី សមាជិករដ្ឋសភាចំនួនមួយភាគបីយ៉ាងតិច គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍រដ្ឋសភាកោះប្រជុំរដ្ឋសភាជាវិសាមញ្ញ។ ក្នុងករណីនេះ របៀបវរៈជាក់លាក់នៃសម័យប្រជុំជាវិសាមញ្ញ ត្រូវផ្សាយដល់ប្រជារាស្ត្រជាមួយនឹងថ្ងៃកំណត់ប្រជុំ។ ===មាត្រា ៨៤ : === នៅចន្លោះសម័យប្រជុំរបស់រដ្ឋសភា គណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍ របស់រដ្ឋសភាទទួលភារកិច្ចចាត់ចែងការងារ ។ គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភារួមមាន ៖ ប្រធានរដ្ឋសភា អនុប្រធានរដ្ឋសភា និង ប្រធានគណៈកម្មការទាំងអស់របស់រដ្ឋសភា។ ===មាត្រា ៨៥ : === សម័យប្រជុំរដ្ឋសភាត្រូវធ្វើនៅរាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងសាលប្រជុំរបស់រដ្ឋសភា លើកលែងតែមានការសម្រេចផ្សេង ចុះក្នុងលិខិតកោះប្រជុំដោយកាលៈទេសៈតម្រូវ ។ ក្រៅពីករណីខាងលើ និងក្រៅពីកន្លែង និងពីកាលបរិច្ឆេទដែលកំណត់ក្នុងសេចក្តីអញ្ជើញ ការប្រជុំណាក៏ដោយរបស់រដ្ឋសភា ត្រូវទុកជាខុសច្បាប់ហើយជាអាសាសូន្យពេញលក្ខណៈ ។ ===មាត្រា ៨៦ : === ក្នុងកាលទេសដែលប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងភាពអាសន្ន រដ្ឋសភាប្រជុំរាល់ថ្ងៃជាប់ជាប្រចាំ ។ រដ្ឋសភាមានសិទ្ធិសម្រេចបញ្ចប់កាលៈទេសៈពិសេសខាងលើនេះ កាលបើសភាពការណ៍អនុញ្ញាត ។ បើរដ្ឋសភាមិនអាចប្រជុំបានទេ ដោយមូលហេតុចាំបាច់ ជាអាទិ៍នៅពេលដែលកំលាំងបរទេសចូលមកកាន់កាប់ទឹកដី ការប្រកាសភាពអាសន្នត្រូវបន្តទៅមុខជាស្វ័យប្រវត្តិ ។ នៅពេលដែលប្រទេសជាតិឋិតក្នុងភាពអាសន្ន រដ្ឋសភាមិនត្រូវរំលាយបានឡើយ ។ ===មាត្រា ៨៧ : === ប្រធានរដ្ឋសភាដឹកនាំអង្គប្រជុំរបស់រដ្ឋសភា ទទួលអាញ្ញត្តិច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចចិត្តទាំងឡាយដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តរ៉ាប់រងការអនុវត្តន៍ បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋសភា និងចាត់ចែងការទាក់ទងអន្តរជាតិទាំងឡាយរបស់រដ្ឋសភា ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានរដ្ឋសភាមានធុរៈ មិនអាចបំពេញមុខងារបានដោយហេតុមកពីមានជំងឺ រឺបំពេញមុខងារជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទី រឺជា ព្រះរាជានុសិទ្ធិ រឺបំពេញបេសកកម្មនៅបរទេស អនុប្រធានរដ្ឋសភាមួយរូប ត្រូវទទួលភារកិច្ចចាត់ចែងការងារជំនួស ។ ក្នុងករណីដែលប្រធាន រឺអនុប្រធានរដ្ឋសភាលាលែងពីមុខតំណែង រឺទទួលអនិច្ចកម្ម រដ្ឋសភាត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងប្រធាន រឺអនុប្រធានថ្មី ។ ===មាត្រា ៨៨ : === ការប្រជុំរដ្ឋសភាត្រូវធ្វើជាសាធារណៈ ។ រដ្ឋសភាអាចប្រជុំជាសម្ងាត់បាន តាមការស្នើរសុំពីប្រធាន រឺពីសមាជិកចំនួនមួយភាគដប់យ៉ាងតិច ពីព្រះមហាក្សត្រ រឺពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី។ ការប្រជុំរដ្ឋសភានឹងយកជាការបាន លុះត្រាតែមានកូរ៉ុមប្រាំពីរភាគដប់នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ៨៩ : === តាមការសុំពីសមាជិកចំនួនមួយភាគដប់យ៉ាងតិច រដ្ឋសភាអាចអញ្ជើញឥស្សរជនដ៏ឧត្តមណាមួយ មកបំភ្លឺរដ្ឋសភាអំពីបញ្ហាដែលមានសារៈសំខាន់ពិសេស ។ ===មាត្រា ៩០ : ថ្មី === រដ្ឋសភាជាអង្គការដែលមានអំណាចនីតិបញ្ញត្តិិ ហើយបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួនដូចបានកំនត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ជាធរមាន ។ រដ្ឋសភាអនុម័តថវិកាជាតិ ផែនការរដ្ឋ ការឱ្យរដ្ឋខ្ចីប្រាក់ពីគេ ការឱ្យរដ្ឋឱ្យប្រាក់គេខ្ចី ការសន្យានានាផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ និងការបង្កើតកែប្រែ រឺលុបចោលពន្ធដារ ។ រដ្ឋសភាឱ្យសេចក្តីយល់ព្រមចំពោះគណនីរដ្ឋបាល ។ រដ្ឋសភាអនុម័តច្បាប់ស្តីពីការលើកលែងទោសជាទូទៅ ។ រដ្ឋសភាអនុម័តយល់ព្រម រឺលុបចោលសន្ធិសញ្ញា រឺអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ។ រដ្ឋសភាអនុម័តច្បាប់ស្តីពីការប្រកាសសង្គ្រាម ។ ការអនុម័តខាងលើនេះ ប្រព្រឹត្តទៅដោយមតិភាគច្រើនដាច់ខាតនៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ រដ្ឋសភាបោះឆ្នោតទុកចិត្តដល់រាជរដ្ឋាភិបាល តាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបី នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ៩១ : ថ្មី === សមាជិកព្រឹទ្ធសភា សមាជិករដ្ឋសភា និងនាយករដ្ឋមន្ត្រីមានសិទ្ធិផ្តួចផ្តើមគំនិតធ្វើច្បាប់ ។ តំណាងរាស្ត្រមានសិទ្ធិស្នើរធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ ប៉ុន្តែសំណើរនេះមិនអាចទទួលយកបានទេ បើវិសោធនកម្មនោះសំដៅបន្ថយប្រាក់ចំនូលសាសាធារណៈ រឺបន្ថែមបន្ទុកលើប្រជាពលរដ្ឋ ។ ===មាត្រា ៩២ : === ការអនុម័តទាំងឡាយរបស់រដ្ឋសភា ដែលផ្ទុយនឹងគោលការណ៍រក្សាការពារឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ បូរណៈភាពទឹកដី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយដែលនាំអោយប៉ះពាល់ដល់ឯកភាពនយោបាយ រឺ ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរបស់ប្រទេសជាតិ នឹងត្រូវចាត់ទុកជាអាសាសូន្យ ។ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញជាអង្គការតែមួយគត់ ដែលមានសមត្ថកិច្ចសម្រេចពី មោឃភាពនេះ ។ ===មាត្រា ៩៣ : ថ្មី === ច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័ត និងព្រឹទ្ធសភាបានពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់រួចហើយ ហើយត្រូវបានព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បានឡាយព្រះហស្តលេខាប្រកាសឱ្យប្រើត្រូវចូលជាធរមាន នៅរាជធានីភ្នំពេញក្នុងរយៈពេល ដប់ថ្ងៃគត់ ក្រោយពីថ្ងៃប្រកាសឱ្យប្រើ និងនៅទូទាំងប្រទេសក្នុងរយៈពេលម្ភៃថ្ងៃគត់ ក្រោយពីថ្ងៃប្រកាសឱ្យប្រើ ។ ប៉ុន្តែបើច្បាប់បានចែងថា ជាការប្រញាប់ ច្បាប់នេះត្រូវចូលជាធរមានភ្លាមនៅទូទាំងប្រទេស ក្រោយថ្ងៃប្រកាសឱ្យប្រើ ។ ច្បាប់ដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បានឡាយព្រះហស្តលេខាប្រកាសឱ្យប្រើ ត្រូវចុះក្នុងរាជកិច្ច និងផ្សព្វផ្សាយនៅទូទាំងប្រទេសឱ្យទាន់តាមពេលកំណត់ខាងលើ ។ ===មាត្រា ៩៤ : === រដ្ឋសភាបង្កើតគណៈកម្មការផ្សេងៗ ដែលចាំបាច់ ។ ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅ នៃរដ្ឋសភានឹងមានកំនត់ក្នុងបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងនៃរដ្ឋសភា ។ ===មាត្រា ៩៥ : === ក្នុងករណីមានសមាជិករដ្ឋសភាទទួលអនិច្ចកម្ម លាលែង រឺ ប្រាសចាកសមាជិកភាព ដែលកើតមានឡើង ៦ ខែយ៉ាងតិចមុនចប់នីតិកាល ត្រូវចាត់ការជ្រើសតាំងជំនួសសមាជិកនោះ តាមល័ក្ខខ័ណ្ឌកំនត់ក្នុងបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរដ្ឋសភា និង ក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោត ។ ===មាត្រា ៩៦ : === តំណាងរាស្ត្រមានសិទ្ធិដាក់សំណួរដល់រាជរដ្ឋាភិបាល ។ សំណួរនេះត្រូវសរសេរជាលាយល័ក្ខអក្សរប្រគល់ជូនតាមរយៈប្រធានរដ្ឋសភា ។ ចម្លើយអាចធ្វើឡើងដោយរដ្ឋមន្ត្រីមួយរូប រឺច្រើនរូប អាស្រ័យដោយបញ្ហាដែលបានចោទឡើង ពាក់ព័ន្ធនឹងការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋមន្ត្រីមួយរូប រឺច្រើនរូប ។ បើបញ្ហាពាក់ព័ន្ធដល់នយោបាយទូទៅរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល នាយករដ្ឋមន្ត្រីត្រូវឆ្លើយផ្ទាល់ខ្លួន ។ ចំលើយរបស់រដ្ឋមន្ត្រី រឺរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាចធ្វើដោយផ្ទាល់មាត់ ឫសរសេរជាលាយល័ក្ខអក្សរ ។ ចំលើយខាងលើនេះ ត្រូវធ្វើឡើងក្នុងរយៈពេលប្រាំពីរថ្ងៃ បន្ទាប់ពីបានទទួលសំណួរ ។ ចំពោះចម្លើយផ្ទាល់មាត់ ប្រធានរដ្ឋសភាអាចសម្រេចបើកឱ្យមាន រឺមិនឱ្យមានការជជែកដេញដោល ។ បើគ្មានការបើកឱ្យជជែកដេញដោលទេ នោះចម្លើយរបស់រដ្ឋមន្ត្រី រឺរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីនឹងបញ្ចប់សណួរតែម្តង ។ បើមានការបើកឱ្យជជែកដេញដោល ម្ចាស់សំណួរ វាគ្មិនឯទៀត និងរដ្ឋមន្ត្រីពាក់ព័ន្ធរឺនាយករដ្ឋមន្ត្រី អាចជជែកប្តូរយោបល់ក្នុងរយៈពេលដែលមិនអាចលើសពីមួយពេលប្រជុំឡើយ ។ រដ្ឋសភាកំណត់ទុកពេលមួយថ្ងៃ ក្នុងមួយសប្តាហ៍ សំរាប់ការឆ្លើយសំណួរ ។ ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ សម័យប្រជុំសំរាប់ឆ្លើយសំណួរខាងលើនេះ មិនអាចបើកលទ្ធភាពេះមានការបោះឆ្នោតប្រភេទណាមួយបានឡើយ ។ ===មាត្រា ៩៧ : === គណៈកម្មការទាំងឡាយរបស់រដ្ឋសភា អាចអញ្ជើញរដ្ឋមន្ត្រីមកបំភ្លឺ អំពីបញ្ហាអ្វីមួយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវិស័យទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួន។ ===មាត្រា ៩៨ : === រដ្ឋសភាអាចទម្លាក់សមាជិកគណៈរដ្ឋមន្ត្រី រឺទម្លាក់រាជរដ្ឋាភិបាលពីតំណែងដោយអនុម័តញត្តិបន្ទោសតាមសំលេងឆ្នោតពីរភាគបីនៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ញត្តិបន្ទោសរាជរដ្ឋាភិបាល ត្រូវបានលើកឡើងជូនរដ្ឋសភា ដោយតំណាងរាស្ត្រចំនួនសាមសិបនាក់ ទើបរដ្ឋសភាអាចលើកមកពិភាក្សាបាន ។ == ជំពូកទី៨ថ្មី អំពីព្រឹទ្ធសភា == ===មាត្រា ៩៩ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាជាអង្គការដែលមានអំនាចនីតិបញ្ញត្តិ ហើយបំពេញភារកិច្ចរបស់ខ្លួនដូចបានកំនត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ជាធរមាន ។ ព្រឹទ្ធសភាមានចំនួនសមាជិកយ៉ាងច្រើនស្មើនឹងពាក់កន្ដាលនៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាត្រូវចាត់តាំងខ្លះនិងត្រូវជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតអសកលខ្លះ ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាអាចត្រូវបានចាត់តាំង និងជ្រើសតាំងសាជាថ្មីបាន ។ អ្នកដែលមានសិទ្ធិឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនព្រឹទ្ធសភា គឺជា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងពីរភេទ ដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតមានអាយុយ៉ាងតិច ៤០ ឆ្នាំ មានសញ្ជាតិខ្មែរតាំងពីកំនើត ។ ===មាត្រា ១០០ : ថ្មី === សមាជិកព្រឹទ្ធសភាចំនួន ២ រូប ត្រូវបានចាត់តាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាចំនួន ២ រូប ត្រូវបានរដ្ឋសភាជ្រើសតាំងតាមមតិភាគច្រើនដោយប្រៀប ។ រីអែសមាជិកព្រឹទ្ធសភាអែទៀត ត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតអសកល ។ ===មាត្រា ១០១ : ថ្មី === ការរៀបចំបែបបទ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃការចាត់តាំង និងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ព្រមទាំងការកំនត់ អំពីអ្នកបោះឆ្នោត អង្គបោះឆ្នោត និងមណ្ឌលបោះឆ្នោតត្រូវចែងក្នុងច្បាប់មួយ ។ ===មាត្រា ១០២ : ថ្មី === នីតិកាលរបស់ព្រឹទ្ធសភាមានកំនត់ ៦ ឆ្នាំ ហើយត្រូវផុតកំនត់នៅពេលដែលព្រឹទ្ធសភាថ្មីចូលកាន់តំនែង ។ ក្នុងពេលមានសង្គ្រាម រឺក្នុងកាលទេសពិសេសដទៃទៀត ដែលមិនអាចធ្វើការបោះឆ្នោតកើត ព្រឹទ្ធសភាអាចប្រកាសបន្តនីតិកាលរបស់ខ្លួនមួយដងបានមួយឆ្នាំតាមសំនើរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ។ ការប្រកាសបន្តនីតិកាលរបស់ព្រឹទ្ធសភា ត្រូវសំរេចដោយមតិយល់ព្រមពីរភាគបីយ៉ាងតិច នៃចំនួនសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល ។ ក្នុងកាលទេសដូចបានរៀបរាប់ខាងលើ ព្រឹទ្ធសភាប្រជុំរាល់ថ្ងៃជាប់ជាប្រចាំ ។ ព្រឹទ្ធសភាមានសិទ្ធិសំរេចបញ្ចប់កាលទេសពិសេសខាងលើនេះកាលបើសភាពការណ៍អនុញ្ញាត ។ បើព្រឹទ្ធសភាមិនអាចប្រជុំបានទេ ដោយមូលហេតុចាំបាច់ ជាអាទិ៍នៅពេលដែលកំលាំងបរទេសចូលមកកាន់កាប់ទឹកដី ការប្រកាសភាពអាសន្នត្រូវបន្តទៅមុខជាស្វ័យប្រវត្តិ ។ ===មាត្រា ១០៣ : ថ្មី === អានត្ដិនៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាវិសមតិភាពជាមួយការបំពេញមុខងារសាសាធារណជាសកម្ម ជាមួយមុខងារជាតំនាងរាស្ត្រនិង ជាមួយមុខងារជាសមាជិកស្ថាប័នដទៃទៀត ដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ ===មាត្រា ១០៤ : ថ្មី === សមាជិកព្រឹទ្ធសភា មានអភ័យឯកសិទ្ធិសភា ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភារូបណាក៏ដោយមិនអាចត្រូវបានចោទប្រកាន់ ចាប់ខ្លួន ឃាត់ខ្លួន រឺឃុំខ្លួន ដោយហេតុពីបានសំដែងយោបល់ រឺ បញ្ចោញមតិក្នុងការបំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនសោះឡើយ ។ ការចោទប្រកាន់ ការចាប់ខ្លួនូ ការឃាត់ខ្លួន រឺការឃុំខ្លួន សមាជិកណាមួយនៃព្រឹទ្ធសភានឹងអាចធ្វើទៅកើត លុះត្រាតែមានការយល់ព្រមពីព្រឹទ្ធសភា រឺពីគណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់ព្រឹទ្ធសភាក្នុងចន្លោះ សម័យប្រជុំនៃព្រឹទ្ធសភា រៀរលែងតែក្នុងករណីបទល្មើសព្រហ្មទ័ណ្ឌជាក់ស្តែង ។ ក្នុងករណីចុងក្រោយនេះ ក្រសួងមានសមត្ថកិច្ច ត្រូវធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ជូនព្រឹទ្ធសភា រឺជូនគណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់ព្រឹទ្ធសភាជាបន្ទាន់ដើម្បីសំរេច ។ សេចក្តីសំរេចរបស់គណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់ ព្រឹទ្ធសភា ត្រូវដាក់ជូនសម័យប្រជុំព្រឹទ្ធសភាខាងមុខ ដើម្បីអនុម័តតាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបី នៃសមាជិក ព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល ។ ក្នុងករណីទាំងអស់ខាងលើនេះ ការឃុំខ្លួន ការចោទប្រកាន់សមាជិកព្រឹទ្ធសភាណាមួយត្រូវផ្អាក ប្រសិនបើព្រឹទ្ធសភាបានបញ្ចោញ មតិអោយផ្អាកតាមមតិភាគច្រើន បីភាគបួននៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ១០៥ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាមានថវិកាស្វយ័តសំរាប់ដំនើរការ ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាត្រូវទទួលប្រាក់បំនាច់ ។ ===មាត្រា ១០៦ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាបើកសម័យប្រជុំដំបូងហុកសិបថ្ងៃយ៉ាងយូរ ក្រោយពេលបោះឆ្នោតតាមការកោះប្រជុំរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ។មុនចាប់ផ្តើមការងាររបស់ខ្លួន ព្រឹទ្ធសភាត្រូវប្រកាសសុពលភាពនៃអានត្ដិរបស់សមាជិកនីមួយៗ និង ត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើស រើសដាច់ដោយឡែកពីគ្នានូវប្រធាន អនុប្រធានព្រឹទ្ធសភា និងសមាជិកទាំងអស់នៃគណកម្មការនានារបស់ព្រឹទ្ធសភា ដោយមតិភាគច្រើន ពីរភាគបីនៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងអស់ត្រូវធ្វើសច្ចាប្រណិធានមុនចូលកាន់តំនែងដូចមានខ្លឹមសារចែងក្នុងអុបសម្ព័ន្ធទី៧នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ ===មាត្រា ១០៧ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាប្រជុំជាសាមញ្ញពីរដងក្នុងមួយឆ្នាំ ។ សម័យប្រជុំនីមួយៗមានថេរៈវេលាយ៉ាងតិចបីខែ ។ បើមានសំនូមពរពីព្រះមហាក្សត្រ រឺសេចក្តីស្នើសុំពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី រឺពីសមាជិកព្រឹទ្ធសភាចំនួនមួយភាគបីយ៉ាងតិច ព្រឹទ្ធសភាកោះប្រជុំជាវិសាមញ្ញ ។ ===មាត្រា ១០៨ : ថ្មី === នៅចន្លោះសម័យប្រជុំរបស់ព្រឹទ្ធសភា គណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់ព្រឹទ្ធសភាទទួលភារកិច្ចចាត់ចែងការងារ ។គណកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់ព្រឹទ្ធសភារួមមាន ៖ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា អនុប្រធានព្រឹទ្ធសភា និង ប្រធានគណកម្មការទាំងអស់របស់ព្រឹទ្ធសភា ។ ===មាត្រា ១០៩ : ថ្មី === សម័យប្រជុំព្រឹទ្ធសភាត្រូវធ្វើនៅរាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងសាលប្រជុំរបស់ព្រឹទ្ធសភា លើកលែងតែមានការសំរេចផ្សេងចុះក្នុងលិខិតកោះប្រជុំដោយកាលទេសតំរូវ ។ ក្រៅពីករណីខាងលើ និង ក្រៅពីកន្លែង និងកាលបរិច្ឆេទដែលកំនត់ក្នុងសេចក្តីអញ្ជើញ ការប្រជុំណាក៏ដោយរបស់ព្រឹទ្ធសភាត្រូវទុកជាខុសច្បាប់ ហើយអសារសូន្យពេញលក្ខណ។ ===មាត្រា ១១០ : ថ្មី === ប្រធានព្រឹទ្ធសភាដឹកនាំអង្គប្រជុំរបស់ព្រឹទ្ធសភា ទទួលអាញត្តិច្បាប់ និងសេចក្តីសំរេចចិត្តទាំងឡាយដែលព្រឹទ្ធសភាបានអនុម័តរ៉ាប់រងការអនុវត្តបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរបស់ព្រឹទ្ធសភា និងចាត់ចែងការទាក់ទងអន្តរជាតិទាំងឡាយរបស់ព្រឹទ្ធសភា ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភាមានធុរៈ មិនអាចបំពេញមុខងារបានដោយហេតុមកពីមានជំងឺ រឺបំពេញមុខងារជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទីរឺជាព្រះរាជានុសិទ្ធិ រឺបំពេញបេសកកម្មនៅបរទេស អនុប្រធានព្រឹទ្ធសភាមួយរូប ត្រូវទទួលភារកិច្ចចាត់ចែងការងារជំនួស ។ ក្នុងករណីដែលប្រធាន រឺ អនុប្រធានព្រឹទ្ធសភាលាលែងពីមុខតំនែង រឺទទួលអនិច្ចកម្ម ព្រឹទ្ធសភាត្រូវបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងប្រធាន រឺអនុប្រធានថ្មី ។ ===មាត្រា ១១១ : ថ្មី === ការប្រជុំព្រឹទ្ធសភាត្រូវធ្វើជាសាសាធារណ ។ ព្រឹទ្ធសភាអាចប្រជុំជាសំងាត់បានតាមការសុំពីប្រធាន រឺពីសមាជិកចំនួនមួយភាគដប់យ៉ាងតិច ពីព្រះមហាក្សត្រ ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីរឺពីប្រធានរដ្ឋសភា ។ ការប្រជុំព្រឹទ្ធសភានឹងយកជាការបាន លុះត្រាតែមានកូរ៉ុមប្រាំពីរភាគដប់ នៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល ។ ចំនួនសំលេងដែលតំរូវសំរាប់រដ្ឋសភាអនុម័តយល់ព្រម ហើយដែលបានកំនត់ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវយកមកប្រើសំរាប់ព្រឹទ្ធសភាផងដែរ។ ===មាត្រា ១១២ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាមានភារកិច្ចសម្របសម្រួលការងាររវាងរដ្ឋសភា និង រដ្ឋាភិបាល ។ ===មាត្រា ១១៣ : ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាពិនិត្យហើយអោយយោបល់ក្នុងរយពេលមួយខែយ៉ាងយូរ លើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ រឺសេចក្តីស្នើច្បាប់ ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តយល់ព្រមលើកដំបូងរួចហើយព្រមទាំងលើបញ្ហាទាំងពួងដែលរដ្ឋសភាបានដាក់អោយពិនិត្យ ។ បើជាការប្រញាប់រយពេលនោះ ត្រូវបន្ថយមកនៅត្រឹមតែប្រាំថ្ងៃ ។ បើព្រឹទ្ធសភាបានអោយយោបល់យល់ព្រម រឺពុំបានអោយយោបល់សោះ ក្នុងរយពេលដែលមានកំនត់ទុកហើយនោះទេ ច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តយល់ព្រមហើយនោះ នឹងត្រូវបានយកទៅប្រកាសអោយប្រើ ។ បើព្រឹទ្ធសភាសុំអោយកែសំរួលសេចក្តីព្រាងច្បាប់ រឺសេចក្តីស្នើច្បាប់នោះ រដ្ឋសភាត្រូវយកមកពិចារណាភ្លាមជាលើកទីពីរ ។ រដ្ឋសភាត្រូវពិនិត្យ និងសំរេចតែត្រង់បទប្បញ្ញត្តិ រឺចំនុចណាដែលព្រឹទ្ធសភាសុំអោយកែសំរួល ដោយបដិសេធចោលទាំងមូល រឺទុកជាបានការខ្លះ។ ការបង្វិលទៅបង្វិលមករវាងព្រឹទ្ធសភា និង រដ្ឋសភា ត្រូវធ្វើតែក្នុងរយពេលមួយខែ ។ រយពេលនេះត្រូវបន្ថយមកត្រឹមដប់ថ្ងៃបើត្រូវពិនិត្យសំរេចពីថវិកាជាតិ និង ហិរញ្ញវត្ថុ ហើយមកត្រឹមតែពីរថ្ងៃ បើជាការប្រញាប់ ។ បើរដ្ឋសភាទុកអោយហួសរយពេលកំនត់ រឺពន្យាពេលដែលកំនត់ទុកសំរាប់ពិនិត្យនោះ រយពេលជាគោលការណ៍សំរាប់រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា ត្រូវបន្ថែមអោយស្មើគ្នាដែរ ។ បើព្រឹទ្ធសភាបដិសេធសេចក្តីព្រាងច្បាប់ រឺសេចក្តីស្នើច្បាប់នោះជាអសារបង់រដ្ឋសភាមិនអាចនឹងយកមកពិចារណាជាលើកទីពីរបានមុនរយពេលមួយខែទេ ។ រយពេលនេះត្រូវបន្ថយមកត្រឹមដប់ប្រាំថ្ងៃ បើពិនិត្យពីថវិកាជាតិ និងហិរញ្ញវត្ថុ ហើយមកត្រឹមតែបួនថ្ងៃបើជាការប្រញាប់ ។ ក្នុងការពិនិត្យសេចក្តីព្រាងច្បាប់ រឺសេចក្តីស្នើច្បាប់ជាលើកទី ២ នេះ រដ្ឋសភាត្រូវអនុម័តដោយវិធីបោះឆ្នោតចំហ និងយកតាមមតិភាគច្រើនដាច់ខាត ។ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ រឺសេចក្តីស្នើច្បាប់ណាដែលបានសំរេចដូចខាងលើនេះ ហើយនោះ នឹងត្រូវបានយកទៅប្រកាសអោយប្រើ ។ ===មាត្រា ១១៤ ថ្មី === ព្រឹទ្ធសភាបង្កើតគណកម្មការផ្សេងៗដែលចាំបាច់។ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃព្រឹទ្ធសភានឹងមានកំនត់ក្នុងបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរបស់ព្រឹទ្ធសភា។ បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងនេះ ត្រូវអនុម័តយល់ព្រមដោយសំលេងភាគច្រើនពីរភាគបីនៃចំនួនសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងមូល។ ===មាត្រា ១១៥ ថ្មី === ក្នុងករណីមានសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទទួលអនិច្ចកម្ម លាលែងរឺប្រាសចាកសមាជិកភាពដែលកើតមានឡើងប្រាំមួយខែយ៉ាងតិចមុនចប់នីតិកាល ត្រូវចាត់តាំង រឺជ្រើសតាំងជំនួសសមាជិកនោះ តាមល័ក្ខខ័ណ្ឌកំនត់ក្នុងបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងនៃព្រឹទ្ធសភា និងក្នុងច្បាប់ស្តីពីការចាត់តាំង និងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា។ == ជំពូកទី៩ ថ្មី អំពីសមាជរដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភា == ===មាត្រា ១១៦ ថ្មី === ក្នុងករណីចាំបាច់ រដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភាអាចប្រជុំរួមគ្នាជាសមាជ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាសំខាន់ៗរបស់ប្រទេសជាតិ។ ===មាត្រា ១១៧ ថ្មី === បញ្ហាសំខាន់ៗរបស់ប្រទេសជាតិដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ១១៦ ថ្មី ខាងលើព្រមទាំងការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តិទៅនៃសមាជនឹង ត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់មួយ ។ == ជំពូកទី១០ ថ្មី. អំពីរាជរដ្ឋាភិបាល == ===មាត្រា ១១៨ ថ្មី ( មាត្រា ៩៩ ចាស់ )=== គណរដ្ឋមន្ត្រីជារាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ គណរដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវបានដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីមួយរូប អមដោយអុបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ព្រមទាំងមានទេសរដ្ឋមន្ត្រី រដ្ឋមន្ត្រី និង រដ្ឋលេខាធិការជាសមាជិក ។ ===មាត្រា ១១៩ ថ្មី ( មាត្រា ១០០ ចាស់ )=== តាមសេចក្តីស្នើពីប្រធាន ដោយមានមតិអែកភាពពីអនុប្រធានទាំងពីរនៃរដ្ឋសភា ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ចាត់តាំងវរជនមួយរូប ក្នុងចំនោមតំនាងរាស្ត្រនៃគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត អោយបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាល ។ វរជនដែលត្រូវបានចាត់តាំងនេះ នាំសហការីដែលជាតំនាងរាស្ត្រ រឺជាសមាជិកគណបក្សតំនាងនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដែលផ្គូរផ្គងអោយកាន់តំនែងផ្សេងៗក្នុងុរាជរដ្ឋាភិបាល ទៅសុំសេចក្តីទុកចិត្តពីរដ្ឋសភា។ កាលបើរដ្ឋសភាបានបោះឆ្នោតទុកចិត្តហើយនោះ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ចេញព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំងគណរដ្ឋមន្ត្រីទាំងមូល ។ មុនចូលកាន់តំនែង គណរដ្ឋមន្ត្រីត្រូវធ្វើសច្ចាប្រណិធានដូចមានខ្លឹមសារចែងក្នុងអុបសម្ព័ន្ធ ៦ ។ ===មាត្រា ១២០ ថ្មី (មាត្រា ១០១ ចាស់ )=== មុខងារនៃសមាជិករាជរដ្ឋាភិបាល មានវិសមិតភាព និងសកម្មភាពខាងវិជ្ជាជីវៈផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម រឺអុស្សាហកម្ម ហើយនិងការកាន់តំនែងណាមួយក្នុងមុខងារសាសាធារណ ។ ===មាត្រា ១២១ ថ្មី (មាត្រា ១០២ ចាស់ )=== សមាជិកទាំងឡាយនៃរាជរដ្ឋាភិបាលទទួលខុសត្រូវរួមគ្នា ចំពោះរដ្ឋសភាអំពីនយោបាយទូទៅរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ។ សមាជិកមួយរូបៗនៃរាជរដ្ឋាភិបាលទទួលខុសត្រូវរៀងខ្លួន ចំពោះនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងចំពោះរដ្ឋសភាអំពីការដែលខ្លួនបានប្រ ព្រឹត្ត ។ ===មាត្រា ១២២ ថ្មី ( មាត្រា ១០៣ ចាស់ )=== សមាជិកទាំងឡាយនៃរាជរដ្ឋាភិបាល មិនអាចយកសំអាងនៃសេចក្តីបង្គាប់ដោយលាយល័ក្ខអក្សរ រឺដោយវាចារអំពីនរណាមួយដើម្បីដោះ សាអោយរួចខ្លួនពីការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនបានឡើយ ។ ===មាត្រា ១២៣ ថ្មី ( មាត្រា ១០៤ ចាស់ )=== គណរដ្ឋមន្ត្រីត្រូវប្រជុំរាល់សប្តាហ៍ ជាប្រជុំធំ រឺជាប្រជុំពិនិត្យស្រាវជ្រាវ ។ អង្គប្រជុំធំត្រូវដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រី ។ នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាចប្រគល់ភារកិច្ចជូនអុបនាយករដ្ឋមន្ត្រីដឹកនាំអង្គប្រជុំពិនិត្យស្រាវជ្រាវបាន ។ កំនត់ហេតុនៃអង្គប្រជុំទាំងអស់របស់គណរដ្ឋមន្ត្រី ត្រូវផ្ញើថ្វាយព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជ្រាប ។ ===មាត្រា ១២៤ ថ្មី ( មាត្រា ១០៥ ចាស់ )=== នាយករដ្ឋមន្ត្រី អាចរំលែកអំនាចរបស់ខ្លួនអោយទៅអុបនាយករដ្ឋមន្ត្រី រឺសមាជិកណាមួយនៃរាជរដ្ឋាភិបាលបាន ។ ===មាត្រា ១២៥ ថ្មី ( មាត្រា ១០៦ ចាស់ )=== បើតំនែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅទំនេរជាស្ថាពរនោះ ត្រូវតែងតាំងគណរដ្ឋមន្ត្រីមួយជាថ្មី ក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ។ បើការទំនេរនេះ ជាការទំនេរមួយកាលមួយគ្រាទេ ត្រូវចាត់តាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រីស្តីទីជាបណ្តោះអាសន្ន ។ ===មាត្រា ១២៦ ថ្មី ( មាត្រា ១០៧ ចាស់ )=== សមាជិកមួយរូបៗ នៃរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវទទួលទណ្ឌកម្មពីបទអុក្រិដ្ឋ រឺបទមជ្ឈឹមដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តក្នុងការបំពេញការងាររបស់ខ្លួន ។ ក្នុងករណីនេះ និង ក្នុងករណីធ្វើខុសជាទំងន់ ក្នុងការបំពេញការងាររបស់ខ្លួន រដ្ឋសភាអាចសំរេចប្តឹងទៅតុលាការមានសមត្ថកិច្ច ។ រដ្ឋសភាសំរេចក្នុងរឿងនេះ ដោយវិធីបោះឆ្នោតជាសំងាត់ តាមមតិភាគច្រើនដាច់ខាតនៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រ ១២៧ ថ្មី ( មាត្រា ១០៨ ចាស់ )=== ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃគណរដ្ឋមន្ត្រីនឹងត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់មួយ ។ == ជំពូកទី១១ ថ្មី អំពី អំណាចតុលាការ == ===មាត្រា ១២៨ ថ្មី (មាត្រា ១០៩ ចាស់)=== អំណាចតុលាការជាអំនាចឯករាជ្យ។ អំណាចតុលាការធានារក្សាអនាគតិ និងការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ អំណាចតុលាការគ្របដណ្តប់ទៅលើរឿងក្តីទាំងអស់ រួមទាំងរឿងក្តីរដ្ឋបាលផង។ អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់អោយតុលាការកំពូល និងសាលាជំរះក្តីគ្រប់ផ្នែក និងគ្រប់ជាន់ថ្នាក់។ ===មាត្រា ១២៩ ថ្មី (មាត្រា ១១០ ចាស់)=== ការជំរះក្តីផ្តល់យុត្តិធម៌ ត្រូវធ្វើក្នុងនាមប្រជារាស្ត្រខ្មែរ តាមនីតិវិធី និងច្បាប់ជាធរមាន។ មានតែចៅក្រមទេដែលមានសិទ្ធិជំរះក្តី។ ចៅក្រមត្រូវបំពេញភារកិច្ចនេះដោយគោរពច្បាប់យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់និងអោយអស់ពីដួងចិត្តនិងសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួន។ ===[[មា]]ត្រា ១៣០ ថ្មី (មាត្រា ១១១ ចាស់ )=== គ្មានអង្គការណាមួយនៃអំនាចនីតិបញ្ញត្តិ រឺ នីតិប្រតិបត្តិអាចទទួលអំនាចតុលាការអ្វីបានឡើយ។ ===មាត្រា ១៣១ ថ្មី (មាត្រា ១១២ ចាស់)=== មានតែអង្គការអយ្យការទេ ដែលមានសិទ្ធិធ្វើបន្ដឹងអាជ្ញា។ ===មាត្រា ១៣២ ថ្មី (មាត្រា ១១៣ ចាស់)=== ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាអ្នកធានាឯករាជ្យនៃអំនាចតុលាការ។ ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមជួយព្រះមហាក្សត្រក្នុងកិច្ចការនេះ។ ===មាត្រា ១៣៣ ថ្មី (មាត្រា ១១៤ ចាស់)=== ចៅក្រមមិនអាចត្រូវគេដកពីមុខងារបានទេ។ ប៉ុន្តែអុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមសំរេចដាក់វិន័យលើចៅក្រមដែលបានប្រព្រឹត្តខុស។ ===មាត្រា ១៣៤ ថ្មី (មាត្រា ១១៥ ចាស់)=== អុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនឹងត្រូវបង្កើតដោយច្បាប់រៀបចំអង្គការមួយដែលនឹងកំនត់សមាសភាពនិងមុខងារ។ អុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ស្ថិតក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាព នៃព្រះមហាក្សត្រ។ ព្រះមហាក្សត្រ ព្រះអង្គទ្រង់អាចចាត់តាំង ព្រះរាជតំនាងម្នាក់របស់ព្រះអង្គអោយធ្វើជាអធិបតីនៃអុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនេះ។ អុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម លើកសេចក្តីស្នើថ្វាយព្រះមហាក្សត្រអំពីការតែងតាំងចៅក្រមនិងព្រះរាជអាជ្ញាអមសាលាជំរះក្តីទាំងអស់។ អុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ក្នុងមុខការដាក់វិន័យចំពោះចៅក្រមនិងព្រះរាជអាជ្ញា ត្រូវប្រជុំក្រោមអធិបតីភាពនៃប្រធានតុលាការកំពូល រឺអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាអមតុលាការកំពូល អាស្រ័យដោយករណីទាក់ទងនឹងចៅក្រម រឺព្រះរាជអាជ្ញា។ ===មាត្រា ១៣៥ ថ្មី (មាត្រា ១១៦ ចាស់)=== លក្ខន្តិកៈនៃចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា និងការរៀបចំអង្គការតុលាការ នឹងត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់ដោយឡែកពីគ្នា ។ == ជំពូកទី១២ ថ្មី អំពីក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ == ===មាត្រា ១៣៦ ថ្មី === ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសមត្ថកិច្ចធានាការពារការគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ បកស្រាយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តនិង ព្រឹទ្ធសភាបានពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់ហើយ ។ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសិទ្ធិពិនិត្យ និងសំរេចអំពីករណីវិវាទកម្មទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ និងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ។ ===មាត្រា ១៣៧ ថ្មី ( មាត្រា ១១៨ ចាស់ )=== ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសមាជិកប្រាំបួនរូប ដែលទទួលអានត្ដិប្រាំបួនឆ្នាំ ។ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចំនួនមួយភាគបី ត្រូវផ្លាស់ថ្មីក្នុងរយពេលបីឆ្នាំម្តង បីឆ្នាំម្តង ។ សមាជិកបីរូបត្រូវតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ បីរូបត្រូវជ្រើសតាំងដោយរដ្ឋសភា ហើយ បីរូបទៀតត្រូវតែងតាំងដោយអុត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ។ ប្រធានត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ។ ប្រធានមានសំលេងអុត្តមានុភាពក្នុងករណីបែកសំលេងជាពីរស្មើគ្នា ។ ===មាត្រា ១៣៨ ថ្មី ( មាត្រា ១១៩ ចាស់ )=== សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ត្រូវជ្រើសរើសក្នុងចំនោមអិស្សរជនដែលមានសញ្ញប័ត្រចាប់ពីអុត្តមសិក្សាទៅខាងច្បាប់ ខាងរដ្ឋបាល ខាងការទូត រឺខាងសេដ្ឋកិច្ច ហើយមានពិសោធន៍ច្រើនក្នុងការងារ ។ ===មាត្រា ១៣៩ ថ្មី === មុខងារសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានវិសមិតភាព នឹងមុខងារសមាជិកព្រឹទ្ធសភា សមាជិករដ្ឋសភា សមាជិករាជរដ្ឋសភាសមាជិករាជរដ្ឋាភិបាល ចៅក្រមក្នុងតំនែង ការកាន់តំនែងណាមួយ ក្នុងមុខងារសាសាធារណ ប្រធាន រឺអនុប្រធានគណបក្សនយោបាយប្រធាន រឺ អនុប្រធានសហជីព ។ ===មាត្រា ១៤០ ថ្មី === ព្រះមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានរដ្ឋសភា តំនាងរាស្ត្រចំនួនមួយភាគដប់ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា រឺសមាជិកព្រឹទ្ធសភាចំនួនមួយភាគបួន អាចបញ្ជូនច្បាប់ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តទៅអោយ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យ មុននឹងច្បាប់នោះត្រូវប្រកាសអោយប្រើ ។ បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរដ្ឋសភា បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងព្រឹទ្ធសភា និងច្បាប់រៀបចំអង្គការទាំងឡាយ ត្រូវតែបញ្ជូនទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យ មុននឹងប្រកាសអោយប្រើ ។ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញត្រូវសំរេច ក្នុងរយពេលសាមសិប (៣០ ) ថ្ងៃយ៉ាងយូរថា តើច្បាប់ បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរដ្ឋសភា និងបទញ្ជាផ្ទៃក្នុងព្រឹទ្ធសភាខាងលើស្រប រឺមិនស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ ===មាត្រា ១៤១ ថ្មី === ក្រោយពីច្បាប់ណាមួយត្រូវបានប្រកាសអោយប្រើ ព្រះមហាក្សត្រ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី សមាជិកព្រឹទ្ធ សភាចំនួនមួយភាគបួនតំនាងរាស្ត្រចំនួនមួយភាគដប់ រឺតុលាការអាចសុំអោយក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញពិនិត្យអំពីធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់នោះ ។ ប្រជារាស្ត្រមានសិទ្ធិប្តឹងឹអំពីធម្មនុញ្ញភាព នៃច្បាប់បានតាមរយតំនាងរាស្ត្ររឺ ប្រធានរដ្ឋសភា រឺសមាជិកព្រឹទ្ធសភា រឺប្រធានព្រឹទ្ធសភា ដូចមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌខាងលើ ។ ===មាត្រា ១៤២ ថ្មី ( មាត្រា ១២៣ ចាស់ )=== បទប្បញ្ញត្តិក្នុងមាត្រាណាដែលក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញប្រកាសថា មិនស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនអាចយកទៅប្រកាសអោយប្រើ រឺយកទៅ អនុវត្តបានឡើយ ។ សេចក្តីសំរេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ជាសេចក្តីសំរេចបិទផ្លូវតវ៉ា ។ ===មាត្រា ១៤៣ ថ្មី ( មាត្រា ១២៤ ចាស់ )=== ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ពិគ្រោះមតិក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចំពោះសេចក្តីស្នើទាំងឡាយ ដែលសុំធ្វើវិសោធនកម្មលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ ===មាត្រា ១៤៤ ថ្មី ( មាត្រា ១២៥ ចាស់ )=== ច្បាប់រៀបចំអង្គការមួយនឹងកំនត់ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ។ == ជំពូកទី១៣ ថ្មី អំពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល == មាត្រា ១៤៥ ថ្មី ( មាត្រា ១២៦ ចាស់ ) ទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចែកជាខេត្ត និងក្រុង ។ ខេត្តចែកជាស្រុក ស្រុកចែកជាឃុំ ។ ក្រុងចែកជា ខ័ណ្ឌ ខ័ណ្ឌ ចែកជាសង្កាត់ ។ មាត្រា ១៤៦ ថ្មី (មាត្រា ១២៧ ចាស់ ) ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ខ័ណ្ឌ ឃុំ និងសង្កាត់ ត្រូវគ្រប់គ្រងតាមល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលមានចែងក្នុងច្បាប់រៀបចំអង្គការមួយ ។ == ជំពូកទី ១៤ ថ្មី អំពី សមាជជាតិ == ===មាត្រា ១៤៧ ថ្មី ( មាត្រា ១២៨ ចាស់ )=== សមាជជាតិបើកអោយប្រជារាស្ត្រជ្រាបដោយផ្ទាល់ អំពីកិច្ចការផ្សេងៗដែលជាប្រយោជន៍ជាតិ និងលើកបញ្ហានិងសំនូមពរជូនរដ្ឋអំនាចដោះស្រាយ ។ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិទៅចូលរួមក្នុងសមាជជាតិ ។ ===មាត្រា ១៤៨ ថ្មី ( មាត្រា ១២៩ ចាស់ )=== សមាជជាតិប្រជុំមួយដងក្នុងមួយឆ្នាំ នៅដើមខែធ្នូ តាមការកោះអញ្ជើញរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ។ សមាជជាតិប្រព្រឹត្តទៅក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាព នៃព្រះមហាក្សត្រ ។ ===មាត្រា ១៤៩ ថ្មី === សមាជជាតិអនុម័តសំនូមពរជូនព្រឹទ្ធសភា ជូនរដ្ឋសភា និងជូនរដ្ឋអំនាចពិចារណា ។ ការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសមាជជាតិនឹងត្រូវកំនត់ក្នុងច្បាប់មួយ ។ == ជំពូកទី ១៥ ថ្មី អំពី អានុភាព ការសើរើ និង វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ == ===មាត្រា ១៥០ ថ្មី ( មាត្រា ១៣១ ចាស់ )=== រដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះជាច្បាប់កំពូលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ច្បាប់ និងសេចក្តីសម្រេចទាំងឡាយនៃស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋត្រូវស្របនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាដាច់ខាត ។ ===មាត្រា ១៥១ ថ្មី ( មាត្រា ១៣២ ចាស់ )=== ការផ្តើមគំនិតសើរើ រឺការផ្តើមគំនិតធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ជាសិទ្ធិរបស់ព្រះមហាក្សត្រ របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរបស់ប្រធានរដ្ឋសភា តាមសេចក្តីស្នើរបស់តំនាងរាស្ត្រមួយភាគបួននៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ការសើរើ រឺវិសោធនកម្មរដ្ឋមនុញ្ញត្រូវធ្វើឡើងដោយច្បាប់ធម្មនុញ្ញមួយ ដែលអនុម័តដោយរដ្ឋសភាតាមមតិភាគច្រើនពីរភាគបីនៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល ។ ===មាត្រា ១៥២ ថ្មី ( មាត្រា ១៣៣ ចាស់ )=== ការសើរើ រឺវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ត្រូវហាមឃាត់មិនអោយធ្វើ នៅពេលប្រទេសជាតិឋិតក្នុងភាពអាសន្ន ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ===មាត្រា ១៥៣ ថ្មី ( មាត្រា ១៣៤ ចាស់ )=== ការសើរើ រឺវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញមិនអាចធ្វើបានឡើយ កាលបើប៉ះពាល់ដល់ប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស និង របបរាជានិយមអាស្រ័យដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ == ជំពូកទី ១៦ ថ្មី អំពី អន្តរប្បញ្ញត្តិ == ===មាត្រា ១៥៤ ថ្មី === រដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះ ក្រោយពីបានទទួលការអនុម័ត ត្រូវបានប្រកាសអោយចូលជាធរមានភ្លាមដោយព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរា ជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ===មាត្រា ១៥៥ ថ្មី ( មាត្រា ១៣៦ ចាស់ )=== ក្រោយពេលរដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះចូលជាធរមាន សភាធម្មនុញ្ញត្រូវក្លាយទៅជារដ្ឋសភា ។ បទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរបស់រដ្ឋសភាត្រូវចូលជាធរមាន ក្រោយទទួលបានការអនុម័តពីរដ្ឋសភា ។ ក្នុងករណីដែលរដ្ឋសភាមិនទាន់ចាប់ដំនើរការបាន ប្រធាន អនុប្រធានទីមួយ និងអនុប្រធានទីពីរ នៃសភាធម្មនុញ្ញ និងចូលរួមបំពេញភារកិច្ចក្នុងក្រុមប្រឹក្សារាជសម្បត្តិ បើសភាពការណ៍ក្នុងប្រទេសទាមទារ ។ ===មាត្រា ១៥៦ ថ្មី === ក្រោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះចូលជាធរមាន ព្រះមហាក្សត្រជ្រើសតាំងតាមល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ១៣ ថ្មី និង ១៤ ។ ===មាត្រា ១៥៧ ថ្មី === នីតិកាលទី១ នៃព្រឹទ្ធសភាមានកំនត់ ៥ ឆ្នាំ ហើយត្រូវផុតកំនត់នៅពេលព្រឹទ្ធសភាថ្មីចូលកាន់តំនែង ។ សំរាប់នីតិកាលទី១ នៃ ព្រឹទ្ធសភា ៖ * សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមានចំនួនសរុប ហុកសិបមួយរូប ។ * ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ពីររូប ព្រមទាំងប្រធាន អនុប្រធានទី ១ អនុប្រធានទី ២ នៃព្រឹទ្ធសភា ។ * សមាជិកដទៃទៀតនៃព្រឹទ្ធសភា ត្រូវបានតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រតាមសំនើរបស់ប្រធានព្រឹទ្ធសភា និងប្រធានរដ្ឋសភា ក្នុងចំនោមសមាជិកនៃគណបក្សដែលមានអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា ។ * កិច្ចប្រជុំសមាជរដ្ឋសភា និង ព្រឹទ្ធសភា ត្រូវដឹកនាំដោយសហប្រធាន ។ ===មាត្រា ១៥៨ ថ្មី ( មាត្រា ១៣៩ ចាស់ )=== ច្បាប់ និងលិខិតបទដ្ឋានទាំងអស់នៅកម្ពុជា ដែលធានាការពារបាននូវទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ សិទ្ធិសេរីភាព និងទ្រព្យសម្បត្តិត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់របស់បុគ្គល និងដែលសមស្របនឹងប្រយោជន៍ជាតិ ត្រូវមានអានុភាពអនុវត្តបន្តទៅមុខទៀតរហូតដល់មានអត្ថបទថ្មីមកកែប្រែរឺ លុបចោល លើកលែងតែបទប្បញ្ញត្តិណា ដែលផ្ទុយនឹងស្មារតីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញោនះ ។ [[Category:ច្បាប់កម្ពុជា]] h5r4axrcjote5hhxida6kiutm7s6ryt 0 1976 9587 8095 2021-05-10T09:11:21Z 36.37.184.140 /* ជំពួកទី៦ អំពីរបៀបលទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិ */ wikitext text/x-wiki sokhea ==បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ == មាត្រា១. <br>ច្បាប់នេះមានគោលដៅកំណត់អំពីរបបកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុទាំងឡាយនៅក្នុង[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ក្នុងគោលបំណងធានាការពារសិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិ និង សិទ្ធិផ្សេងៗទៀត លើអចលនវត្ថុស្របតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។<BR> មាត្រា២. <br>ចាត់ទុកជាអចលនវត្ថុតាមន័យនៃច្បាប់នេះមានអចលនវត្ថុពីកំណើត អចលនវត្ថុពីភ័ព្វវាសនា និង អចលនវត្ថុតាមការកំណត់របស់ច្បាប់ ។ ចលនវត្ថុពីកំណើតមានដីធម្មជាតិដូចជាដីព្រៃឈើដីដាំដុះ ដីទុកទំនេរ ឬ មិនអាចដាំដុះ ដីលិចទឹកដោយទឹកនៅនឹង ឬ ទឹកហូរ និង សំណង់ ឬ ការរៀបចំទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅជាប់មួយកន្លែងកើតឡើងដោយអំពើរបស់មនុស្ស ហើយមិនអាចរំកិល ឬ ផ្លាស់ប្ដូរកន្លែងបាន ។ អចលនវត្ថុតាមកំណត់របស់ច្បាប់មាន សិទ្ធិភណ្ឌិកទាំងឡាយលើអចលនវត្ថុ និង ចលនវត្ថុទាំងឡាយដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់ជាអចលនវត្ថុ ។<BR> មាត្រា៣. <br>ជនគ្រប់រូបត្រូវគោរពទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ និង កម្មសិទ្ធិឯកជនស្របច្បាប់លើអចលនវត្ថុ ។ ការគ្រប់គ្រងផ្នែករដ្ឋបាលសុរិយោដីលើអចលនវត្ថុដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ និង ការចេញប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ លើអចលនវត្ថុទូទៅ នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាសមត្ថកិច្ចរបស់ក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និង សំណង់ ។ បទបញ្ជា និង នីតិវិធីនៃការគ្រប់គ្រងអចលនវត្ថុដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ និង ត្រូវកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> ==មាតិកា​ទី ១ អំពី​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន និង កម្មសិទ្ធិ​សាធារណៈ==ជួញដូរខុសច្បាប់ ==ជំពូកទី ១ អំពីគោលការណ៍នៃកម្មសិទ្ធិ== <br> មាត្រា ៤. <br>សិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិដែលចែងក្នុងមាត្រា៤៤ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ ១៩៩៣ អនុវត្តទៅលើអចលនវត្ថុទាំងអស់នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា តាមលក្ខខណ្ឌដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៥. <br>គ្មានបុគ្គលណាមួយត្រូវបានគេដកហូត កម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនបានទេ ប្រសិនបើការដកហូតនេះមិនមែនដើម្បីប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ ការដកហូតត្រូវធ្វើទៅតាមទម្រង់ និង នីតិវិធីបញ្ញត្តិដោយច្បាប់ និង បទបញ្ជាបន្ទាប់ពីបាន ផ្ដល់សំណងជាមុនដោយសមរម្យ និង យុត្តិធម៌ ។<BR> មាត្រា ៦.<br><br> មានតែភាគ:ត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ប៉ុណ្ណោះដែលអាចនាំអោយបានកម្មសិទ្ធិ ។ រដ្ឋក៏អាចផ្ដល់កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុ ដែលជារបស់រដ្ឋក្នុងព្រំដែនជាក់លាក់ដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់នេះដល់រូបវន្តបុគ្គល ឬ នីតិបុគ្គល ដែលមានសញ្ជាតិជាខ្មែរ ។ រាល់ការផ្ទេរ ឬ ផ្លាស់ប្ដូរសិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិត្រូវធ្វើឡើងតាមវិធាននៃនីតិរួមនៃការលក់ ការបន្តមរតកការដូរ ឬ ប្រទានកម្ម ឬ តាមសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ ។<BR> មាត្រា ៧.<br><br> របបកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុមុនឆ្នាំ១៩៧៩ មិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ ។<BR> មាត្រា ៨.<br><br> មានតែរូបវន្តបុគ្គល ឬ នីតិបុគ្គលដែលមានសញ្ជាតិជាខ្មែរទេទើបមានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ លើដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ អ្នកមានឧបនិស្ស័យ ជាកម្មសិទ្ធិករលើដីនៅកម្ពុជា គឺពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ សមូហភាព ដែនដីសាធារណៈ គ្រឹះស្ថានសាធារណៈសហគមន៍ ឬ សមាគមកម្ពុជា សហគ្រាសសាធារណ និង ក្រុមហ៊ុនស៊ីវីល ឬ ពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជា និង គ្រប់អង្គការដែលបានទទួលស្គាល់ ដោយច្បាប់ថាជានីតិបុគ្គល ។ ជនបរទេសដែលបានក្លែងបន្លំប័ណ្ណសញ្ជាតិដើម្បីអោយក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករលើដីនៅកម្ពុជា នឹងត្រូវផ្ដន្ទាទោសដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២៥១នៃច្បាប់នេះ ។ ទ្រព្យដែលបានមកក្នុងលក្ខខណ្ឌនេះត្រូវរឹបអូស យកទុកជាសម្បត្តិរដ្ឋ ដោយរដ្ឋមិនចេញសំណងអោយឡើយ ។<BR> មាត្រា ៩.<br><br> ក្រុមហ៊ុនដែលបានចុះលើបញ្ជីនៅកម្ពុជា ហើយដែលមានភាគហ៊ុនចាប់ពី៥១ % ឡើងទៅកាន់កាប់ដោយរូបវន្តបុគ្គល មានសញ្ជាតិខ្មែរ ឬ នីតិបុគ្គលនៃច្បាប់កម្ពុជាអាចជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាដីបាន ។ មានតែចំនួនភាគរយនៃប្រាក់ហ៊ុនដែលមានចែងក្នុងលក្ខន្តិកៈ ក្រុមហ៊ុនប៉ុណ្ណោះទេដែលទទួលយកជាការបាន ។ រាល់ការព្រមព្រៀងដែលចុះហត្ថលេខាជាលក្ខណៈឯកជនរវាងអ្នកចូលហ៊ុនទាំងឡាយដែលមានន័យផ្ទុយពីនេះត្រូវទុកជាមោឃៈ និង គ្មានអានុភាព ។ <br>ប្រសិនបើចំនួនភាគរយដែលបានចែងក្នុងលក្ខន្តិកៈ បានប្រែប្រួលបណ្ដាលអោយក្រុមហ៊ុនលែងមាន សញ្ញាតិជាខ្មែរ ក្រុមហ៊ុនមានកាតព្វកិច្ចធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរលក្ខន្តិកៈអោយបានសមស្របតាមស្ថានភាពជាក់ស្ដែងហើយត្រូវផ្ដល់ពត៌មានទៅស្ថាប័នមានកាតព្វកិច្ចអំពីការប្រែប្រួលនេះដោយ អនុវត្តអោយបានត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ជាធរមាន ។<BR> មាត្រា ១០.<br><br> កម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលតែម្នាក់ទោះជារូបវន្តបុគ្គលក្ដី ឬ នីតិបុគ្គលក្ដី គឺជាកម្មសិទ្ធិឯកត្តជន ។កម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលមួយ ក្រុមដែលមានបុព្វសិទ្ធិរៀងៗខ្លួនតាមរយៈច្បាប់ដែលមានប្បញ្ញត្តិអំពីកម្មសិទ្ធិនេះគឺជាកម្មសិទ្ធិសមូហភាព ។ កម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលច្រើននាក់ដែលអនុវត្តសិទ្ធិរបស់ខ្លួនដោយ សាមគ្គីគ្នាទៅលើទ្រព្យទាំងមូល គឺកម្មសិទ្ធិអវិភាគ ។ កម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលច្រើននាក់ដែលអនុវត្តសិទ្ធិ ឯកជនផ្ដាច់មុខលើភាគខ្លះនៃទ្រព្យហើយភាគដទៃទៀតហៅថាភាគរួមត្រូវដាក់នៅក្រោមបទបញ្ញា នីត្យានុកូល ឬ តាមការព្រមព្រៀងគឺសហ-កម្មសិទ្ធិ ។ ប្រភេទនៃកម្មសិទ្ធិនីមួយៗ ត្រូវបានកំណត់ដោយបទប្បញ្ញត្តិដោយឡែករបស់កម្មសិទ្ធិទាំងនោះ ។<BR> មាត្រា ១១.<br><br> របបគតិយុត្តនៃកម្មសិទ្ធិអចលនវត្ថុប្រែប្រួលទៅតាម តម្រូវការរបស់សង្គមខ្មែរដូចជា ដីកសិកម្ម ព្រៃឈើ ផ្លូវទឹក ត្រពាំង បឹងបួ ឬ ធារទឹក ត្រើយសមុទ្រ ឬ ច្រាំងទន្លេ អចលនវត្ថុក្នុងទីក្រុង និង ដីសំរាប់សាងសង់តំបន់អភិវឌ្ឍន៍ឧស្សាហកម្ម ។ ច្បាប់ពិសេសត្រូវបំពេញបទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយនៃអត្ថបទច្បាប់នេះ ឬ តាំងបដិបញ្ញត្តិដើម្បីរក្សានូវ ការចាំបាច់ខាងសង្គម កិច្ចការរៀបចំដែនដី និង នគររូបនីយកម្ម ។ បទបញ្ជាទាំងឡាយនឹងបញ្ជាក់លំអិតនូវរបបផ្សេងៗ នៃកម្មសិទ្ធិដោយគោរពតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ។<BR> == ជំពួកទី២ អំពីកម្មសិទ្ធិសាធារណ == <br> មាត្រា ១២. <br>រដ្ឋជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឡាយក្នុង ដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលបានចែងក្នុងមាត្រា៥៨នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ និង ច្បាប់និទាយាទភាពទាំងអស់ ឬ ទ្រព្យដែលម្ចាស់ប្រគល់អោយរដ្ឋដោយស្ម័គ្រចិត្ត ឬ ទ្រព្យដែលមិនមែនជាកម្មវត្ថុនៃការយកធ្វើជារបស់ឯកជនតាមច្បាប់ ឬ មិនមែនជាទ្រព្យដែលកំពុងកាន់កាប់ជារបស់ឯកជនស្របតាមច្បាប់បទបញ្ញត្តិនៃជំពូកទី៤ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ១៣.<br><br> ក្រៅពីរដ្ឋសមូហភាពដែនដីសាធារណ:គ្រឹះស្ថានសាធារណ: និង នីតិបុគ្គលនៃនីតិសាធារណ:ដែលបានទទួល ស្គាល់ដោយច្បាប់ ថាជានីតិបុគ្គលអាចជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុក្នុងលក្ខខណ្ឌ ដែលបានកំណត់ក្នុងជំពូកនេះ ។<BR> មាត្រា ១៤.<br><br> ទ្រព្យមួយចំនួនរបស់រដ្ឋ ឬ របស់សមូហភាពដែនដីសធារណៈ ដែលត្រូវបានដាក់នៅក្រោមរបបគតិយុត្ត ពិសេសគឺជាទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈ ។ ទ្រព្យមួយចំនួនទៀតត្រូវគ្រប់គ្រងដូចកម្មសិទ្ធិ ឯកជន និង អាចជាកម្មវត្ថុនៃកិច្ចការជំនួញ គឺជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈ ។<BR> មាត្រា ១៥.<br><br> រាប់ចូលក្នុងសម្បត្តិសាធារណ:របស់រដ្ឋ និង របស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈ៖ * ទ្រព្យទាំងឡាយដែលបង្ហាញនូវការកើតឡើងពីធម្មជាតិដូចជា ព្រៃឈើ ផ្លូវទឹកដែល នាវា ឬ ក្បូនចេញចូលបាន បណ្ដែតបាន បឹងធម្មជាតិ ច្រាំងទន្លេ ដែលនាវា ឬ ក្បូនចេញចូលបាន បណ្ដែតបាន និង ត្រើយសមុទ្រ ។* ទ្រព្យទាំងឡាយដែលជាកម្មវត្ថុនៃការរៀបចំពិសេសសម្រាប់ប្រយោជន៍ទូទៅដូចជាតីរឋាន កំពង់ផែ ផ្លូវដែក ស្ថានីយរថភ្លើង និង ព្រលានយន្តហោះ ។* ទ្រព្យទាំងឡាយដែលត្រូវបានដាក់អោយប្រើប្រាស់ជាសាធារណ:តាមស្ថានភាពកំណើត ឬ ក្រោយពីបានរៀបចំដូចជា ផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវលំ ផ្លូវរទេះ ផ្លូវដើរ សួនច្បារ និង ឧទ្យានសាធារណ: និង ដីចំណី ។* ទ្រព្យទាំងឡាយដែលត្រូវបានដាក់អោយដំណើរការសំរាប់សេវាសាធារណៈ ដូចជាសាលារៀន ឬ អគារសិក្សាសាធារណអគាររដ្ឋបាល មន្ទីរពេទ្យសាធារណៈទាំងឡាយ * ទ្រព្យទាំងឡាយដែលបង្កើតជាដែនបំរុងធម្មជាតិការពារដោយច្បាប់* បេតិកភណ្ឌបុរាណវិទ្យា វប្បធម៌ និង ប្រវត្តិសាស្រ្ត * អចលនវត្ថុជាព្រះរាជទ្រព្យដែលមិនមែនជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ។ អចលនវត្ថុជាព្រះរាជទ្រព្យត្រូវបាន ចាត់ចែងដោយព្រះមហាក្សត្រកំពុងគ្រងរាជ្យ ។<BR> មាត្រា ១៦.<br><br> ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណ:របស់រដ្ឋមិនអាចលក់ដូរបានឡើយហើយ កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យទាំងនោះមិនអាចកំណត់អាជ្ញាយុកាលបានទេ ។ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធាណ:របស់រដ្ឋ មិនអាចឋិតនៅក្រោមការកាន់កាប់ដោយលទ្ធកម្មពិសេសនៃជំពូកទី៤ នៃច្បាប់នេះបានទេ ។ ប៉ុន្តែទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណរបស់រដ្ឋអាចជាកម្មវត្ថុនៃការអនុញ្ញាតអោយកាន់កាប់ ឬ ប្រើប្រាស់ជាបណ្ដោះអាសន្នមិនទៀងហើយអាចដកហូតវិញបានបើមិនបានបំពេញកាតព្វកិច្ចបង់ពន្ធផ្សេងៗ លើកលែងតែបានអនុញ្ញាតតាមជំពូកទី៣ នៃច្បាប់នេះ ។ ការអនុញ្ញាតទាំងនេះមិនអាចប្រែក្លាយទៅជាកម្មសិទ្ធិ ឬ ជាសិទ្ធិនៃភណ្ឌិកជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកកាន់កាប់ទ្រព្យទាំងនោះបានឡើយ ។ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ នៅពេលបាត់បង់ផលប្រយោជន៍សាធារណៈអាចត្រូវចាត់បញ្ចូលជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋតាមរយៈច្បាប់អនុបយោគ ។<BR> មាត្រា ១៧.<br><br> ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ និង នីតិបុគ្គលសាធារណៈ អាចជាកម្មវត្ថុនៃការលក់ ការដូរ ការបែងចែក ឬ ការផ្ទេរសិទ្ធិតាមការកំណត់ដោយច្បាប់ ។ ទ្រព្យទាំងនោះអាចផ្ដល់អោយតាមរយៈភតិសន្យា និង ជាកម្មវត្ថុនៃកិច្ចសន្យាដែលបានធ្វើឡើងត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ ។ លក្ខខណ្ឌទាំងឡាយ និង នីតិវិធីនៃការលក់ និង គ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ និង របស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈ នឹងកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។ គ្មានការលក់ណាមួយអាចត្រូវបានសម្រេចដោយគ្មានអនុក្រឹត្យនេះឡើយ ។ ដីជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋអាចជាកម្មវត្ថុនៃសម្បទាន ក្នុងលក្ខខណ្ឌដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី៥នៃច្បាប់នេះ ។ គ្មានការចាប់យកដីតាមទំនើងចិត្តណាមួយ អាចកើតឡើងទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ ឬ របស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈបានឡើយ ចាប់ពីច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ទោះបីស្របនឹងជំពូកទី៤ នៃច្បាប់នេះក៏ដោយ ។ ប៉ុន្តែដីទំនេរនៃទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ អាចត្រូវបានបែងចែកទៅអោយបុគ្គលដែលត្រូវការដីក្នុងគោលដៅសង្គមកិច្ចតាមលក្ខខណ្ឌដែលបានកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> មាត្រា ១៨.<br><br> ត្រូវទុកជាមោឃ: និង គ្មានអនុភាព ហើយមិនអាចត្រូវបានធ្វើនិយ័តកម្ម ទោះតាមរូបភាពណាក៏ដោយនូវ៖ * រាល់ការចូលកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណ:របស់រដ្ឋ និង របស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈ និង រាល់ការបំប្លែងការកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋទៅជាសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិ ទោះបីការកាន់កាប់ និង ការបំប្លែង នេះកើតមាននៅពេលណាក៏ដោយ ដែលមិនស្របតាម លិខិតបទដ្ឋាន គតិយុត្ត និង វិធីដែលបានកំណត់ កន្លងមក* រាល់ការបំប្លែងទៅជាសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិនៃដីសម្បទាន ទោះជាការបំប្លែងនោះកើតឡើងមុនពេលច្បាប់នេះចូលជាធរមានក៏ដោយ លើកលែងតែសម្បទានដែលឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គម * រាល់សម្បទានមិនស្រប និង បញ្ញត្តិទាំងទាំងឡាយនៃជំពូកទី៥ * រាល់ការចូលកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋទោះ ជាតាមរូបភាពណាក៏ដោយដែលបានកើតឡើងក្រោយច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ។<BR> មាត្រា ១៩.<br><br> បុគ្គលទាំងឡាយដែលមានប័ណ្ណ ឬ មានថ្សានភាពជាក់ស្ដែងឋិត នៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃមាត្រា១៨ នៃច្បាប់នេះមិនអាចទាមទារសំណងទូទាត់ ឬ សោហ៊ុយសំរាប់ការថែទាំ ឬ ការរៀបចំដែលបានធ្វើនៅលើអចលនវត្ថុដែលបានកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់បានឡើយ ។ លទ្ធកម្មណាមួយដោយខុសច្បាប់ និង ដោយចេតនា ឬ ដោយបោកប្រាស់លើទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ របស់នីតិបុគ្គលសាធារណ:ត្រូវផ្ដន្ទាទោសដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២៥៩ នៃច្បាប់នេះ ។ចំពោះការកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណ: ដែលបណ្ដាលអោយខូចខាត ឬ ធ្វើអោយយឺតយ៉ាវដល់ការងារដែលជាប្រយោជន៍ទូទៅពិសេស ចំពោះការកាន់កាប់ដីចំណីផ្លូវកំរិតទោសនឹងត្រូវកំណត់ជាទ្វេ ។ ក្នុងគ្រប់ករណីបើជនល្មើសមិនបញ្ឈប់ការកាន់កាប់របស់ខ្លួនក្នុងរយៈពេលដែលបានកំណត់ដោយ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចទេ អាជ្ញាធរអាចដំណើរការបណ្ដេញជនល្មើសចេញ ។<BR> == ជំពួកទឺ៣ អំពីកម្មសិទ្ធិរបស់សមូហភាព == <br><br> ====ផ្នែកទី១ អំពីអចលនវត្ថុរបស់វត្ត==== <br><br> មាត្រា ២០. <br>អចលនវត្ថុជាដី និង ជាសំណង់ដែលមាននៅក្នុង និង ក្រៅបរិវេណវត្តអារាមនៃព្រះពុទ្ធសាសនាជាបេតិកភ័ណ្ឌប្រើប្រាស់ក្រោមការថែទាំរបស់គណៈកម្មការវត្ត ។<BR> មាត្រា ២១.<br><br> អចលនវត្ថុរបស់វត្តមិនអាចលក់ដូរ ឬ ធ្វើអំណោយហើយគ្មានកំណត់អាជ្ញាយុកាលឡើយ ។ អចលនវត្ថុរបស់ វត្តអាចជួល ឬ ប្រវាស់បាន តែផលទុនដែលបានមកពីការជួល ឬ ប្រវាស់នេះ ត្រូវទុកសំរាប់តែកិច្ចការក្នុងសាសនាប៉ុណ្ណោះ ។កិច្ចការពារទ្រព្យទាំងនេះត្រូវធានាដោយតំណាងគណៈកម្មការវត្ត ។ នីតិវិធីនៃការជ្រើសរើសគណៈកម្មការ និង តំណាងដើម្បីការពារផលប្រយោជន៏វត្តត្រូវកំណត់ដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងធម្មការ និង សាសនា ។<BR> មាត្រា ២២.<br><br> ទីកន្លែងសក្ការៈបូជា និង ទ្រព្យសម្បត្តិនៃជំនឿសាសនាដ៏ទៃទៀតមិនស្ថិតក្រោមរបបដែលមានបញ្ញត្តិ ក្នុងមាត្រា២០ និង មាត្រា២១ នៃច្បាប់នេះឡើយ ។ ទ្រព្យទាំងនោះត្រូវគ្រង់គ្រងដោយសមាគមនៃសាសនិកដែលបង្កើតឡើងទៅតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ។<BR> ====ផ្នែកទី២ អំពីអចលនវត្ថុរបស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច==== <br><br> មាត្រា ២៣.<br><br> សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច គឺជាក្រុមមនុស្សដែលរស់ នៅលើដែនដីព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាដែលសមាជិកទាំងអស់ បង្ហាញនូវការឯកភាពនៃជាតិពន្ធុសង្គមវប្បធម៌ និង សេដ្ឋកិច្ចប្រតិបត្តិរបៀបរស់នៅតាមប្រពៃណី និង ដាំដុះលើដីដែលខ្លួនកាន់កាប់ទៅតាម ក្បួនខ្នាតទំនៀម ទំលាប់នៃការប្រើប្រាស់ជាសមូហភាព ។ ក្នុងពេលរង់ចាំការកំណត់ខាងផ្លូវច្បាប់នូវលក្ខន្តិក:របស់សហគមន៍ ក្រុមដែលមានជាក់ស្ដែងមកទល់បច្ចុប្បន្ន នេះនឹងបន្តគ្រប់គ្រងសហគមន៍ និង អចលនវត្ថុរបស់ខ្លួនតាមប្រពៃណីហើយត្រូវអនុវត្តតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ២៤.<br><br> ចាត់ទុកជាសមាជិក នៃសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចដែលអាចទទួលគុណប្រយោជន៍ពីការធានាសិទ្ធិ និង ការការពារដែលរៀបចំឡើងដោយច្បាប់នេះរាល់បុគ្គលដែលឆ្លើយតបទៅ នឹងលក្ខណ:វិនិច្ឆ័យនៃជាតិពន្ធុ អំពីវប្បធម៌ និង សង្គមរបស់សហមន៍ដែលទទួលស្គាល់ដោយមតិភាគច្រើននៃសមាជិកដ៏ទៃទៀត និង ដោយព្រមទទួលនូវសាមគ្គីភាព និង ភាពចំណុះដែលនាំអោយមានការចូលក្នុងសហគមន៍ ។<BR> មាត្រា ២៥.<br><br> ដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច គឺជាដីទាំងអស់ដែលសហគមន៍បានរៀបចំនិវេសនដ្ឋាន និង ប្រកបរបរ កសិកម្ម ប្រពៃណី ។ ដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចមិនមែនមានតែដីដែលបានដាំដុះជាក់ស្ដែងនោះទេ ប៉ុន្តែមានដីបំរុងចាំបាច់ ក្នុងការដូរវេនដំណាំ ថែមទៀតដែលតម្រូវទៅតាមរបៀបទាញយកផលដែលធ្លាប់ធ្វើកន្លងមក ហើយត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយអាជ្ញាធររដ្ឋបាល ។ ការវាស់វែង និង ការកំណត់ព្រំប្រទល់នៃអចលនវត្ថុរបស់សហគមន៍ទាំងនោះ ត្រូវកំណត់ទៅតាមស្ថានភាពជាក់ស្ដែងដូច ដែលបាន អះអាងដោយសហគមន៍ដោយមានការព្រមព្រៀងពីអ្នកជិតខាង និង ដែលបានកំណត់តាមនីតិវិធីក្នុង មាតិកាទី៦ នៃច្បាប់នេះ និង អនុក្រឹត្យពាក់ព័ន្ធ ។<BR> មាត្រា ២៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិនៃអចលនវត្ថុដែល បានចែងក្នុងមាត្រា២៥ ត្រូវបានផ្ដល់ដោយរដ្ឋជូនសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចជាកម្មសិទ្ធិ សមូហភាព ។ កម្មសិទ្ធិសមូហភាពរួមមានរាល់សិទ្ធិ និង ការការពារកម្មសិទ្ធិដូចកម្មសិទ្ធិឯកជនដែរ ។ ប៉ុន្តែសហគមន៍នោះគ្មានសិទ្ធិចាត់ចែងនូវចំណែកណាមួយនៃកម្មសិទ្ធិសមូហភាពដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋអោយទៅបុគ្គល ឬ ក្រុមណាមួយបានឡើយ ។ ការអនុវត្តនូវសិទ្ធិជាកម្មសិទ្ធិទាក់ទងនឹងអចលនវត្ថុរបស់សហគមន៍ និង លក្ខខណ្ឌជាក់លាក់នៃការប្រើប្រាស់ដីត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការទទួលខុសត្រូវរបស់អាជ្ញាធរប្រពៃណី និង ត្រូវដាក់អោយនៅក្រោមច្បាប់នៃការអនុវត្តទូទៅទាក់ទង់នឹងអចលនវត្ថុដូចជាច្បាប់ការពារបរិស្ថានជាដើម ។ បញ្ញត្តិនៃមាត្រានេះមិនមែនជាឧបសគ្គដល់សកម្មភាពការងារ របស់រដ្ឋដែលជាតម្រូវការនៃផលប្រយោជន៍ជាតិ តម្រូវការជាបន្ទាន់របស់ជាតិឡើយ ។<BR> មាត្រា ២៧.<br><br> ដើម្បីសម្រួលការវិវត្តន៍វប្បធម៌ សេដ្ឋកិច្ច និង សង្គមនៃសមាជិកសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច និង ដើម្បីអនុញ្ញាត អោយពួកគេបានចេញដោយសេរីពីសហគមន៍ ឬ រួចផុតពីការបង្ខិតបង្ខំសិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិឯកត្តជនអាចនឹងត្រូវផ្ទេរជាពិសេសអោយពួកគេបានលើចំណែកសមស្របមួយនៃដីដែលប្រើដោយសហគមន៍ ប៉ុន្តែចំណែកនៃដីដែលជាកម្មវត្ថុ នៃការយកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិឯកជននោះមិនអាចជាដីដែលចូលក្នុងនិយមន័យទូទៅនៃទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋទេ ។<BR> មាត្រា ២៨.<br><br> គ្មានអាជ្ញាធរណាមួយក្រៅពីសហគមន៍ អាចទទួលបានសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុរបស់ជនជាតិដើមភាគតិចបានឡើយ ។<BR> ==មាតិកាទី ២ អំពីលទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិ== == ជំពូកទី ៤ អំពីការបង្កើតឡើងវិញនូវកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុតាមលទ្ធកម្មពិសេសនៃភោគ: == <br><br> មាត្រា ២៩. <br>ក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃការបង្កើតឡើងវិញនូវកម្មសិទ្ធិ លើអចលនវត្ថុនៅកម្ពុជាក្រោយសម័យមាន វិបត្តិពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ ដោយមិនចំណុះទៅនឹងវិធានទូទៅនៃអាជ្ញាយុកាល ស្ដីពីកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុភោគនៃអចលនវត្ថុដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ចាប់ ពីឆ្នាំ ១៩៨៩ អាចបង្កើតជាពិសេសនូវសិទ្ធិភណ្ឌិកលើ អចលនវត្ថុ និង នាំទៅដល់លទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិដោយកាន់កាប់ទ្រព្យក្នុងលក្ខខណ្ឌ ដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់នេះ ។ ការចូលកាន់កាប់ភោគៈត្រូវបញ្ចប់នៅពេលដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ។<BR> មាត្រា ៣០.<br><br> បុគ្គលទាំងឡាយដែលបានអាស្រ័យផលនៃភោគ:ដោយសន្តិវិធី និង មិនមានការជំទាស់ចាប់ពី៥(ប្រាំ)ឆ្នាំយ៉ាងតិចគិតមកដល់កាលបរិច្ឆេទនៃ ការប្រកាសអោយប្រើច្បាប់នេះលើអចលនវត្ថុដែលមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ក្នុងការកាន់កាប់ជាឯកជនមានសិទ្ធិស្នើសុំប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិស្ថាពរ ។ ក្នុងករណីមានការជំទាស់ដល់ការផ្ដល់ប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិស្ថាពរនេះ អ្នកតវ៉ាត្រូវយកភ័ស្តុតាងមកបញ្ជាក់ថាខ្លួនឯងផ្ទាល់បានបំពេញ លក្ខខណ្ឌនៃភោគៈដោយសន្តិវិធី និង មិនមានការជំទាស់ចាប់ពី៥ (ប្រាំ) ឆ្នាំនៅលើអចលនវត្ថុដែលមានទំនាស់ ឬ យកភ័ស្តុតាងដែល ថាខ្លួនបានទិញអចលនវត្ថុនោះពីភោគៈដើម ឬ ពីសិទ្ធិវន្តស្របច្បាប់ ឬ អ្នកទទួលផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ ឬ ពីសន្តតិជនរបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ៣១.<br><br> បុគ្គលដែលបានអាស្រ័យផលនៃភោគ:កន្លងមក គិតមកដល់កាលបរិច្ឆេទ ដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមានប្រសិនបើបានបំពេញគ្រប់គ្រាន់ នូវលក្ខខណ្ឌទាំងឡាយ ក្នុងការក្លាយទៅជាកម្មសិទ្ធិករអាច ត្រូវបានអនុញ្ញាតដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអោយបន្ថែមរយៈពេលកាន់កាប់ភោគៈរបស់ខ្លួនរហូតគ្រប់រយ:ពេលស្របច្បាប់៥(ប្រាំ)ឆ្នាំ និង បានប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិស្ថាពរ ។ ការអនុញ្ញាតអោយបន្តរយៈពេលមិនអាចត្រូវបានបដិសេធ ដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចឡើយប្រសិនបើភោគ:បានមក ដោយសន្តិវិធី និង មិនមានជំទាស់ ។ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចដែលបដិសេធដោយរំលោភនូវការអនុញ្ញាតអោយបន្តរយៈពេលត្រូវទទួលខុសត្រូវផ្ទាល់ខ្លួនចំពោះមុខច្បាប់ ។ ការទទួលស្គាល់ដោយភាពលោភដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចនូវភោគៈដែលមិនបំពេញ លក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់ត្រូវចាត់ទុកជាមោឃៈ និង គ្មានអនុភាព ។អាជ្ញាធរដែលបានទទួលស្គាល់ដោយរំលោភនេះត្រូវទទួលខុសត្រូវដោយផ្ទាល់ខ្លួនចំពោះមុខច្បាប់ ។<BR> មាត្រា ៣២.<br><br> អចលនវត្ថុទាំងឡាយដែលមិនអាចក្លាយទៅជាកម្មសិទ្ធិនៃអ្នកកាន់ កាប់ស្របតាមច្បាប់នេះក្នុងករណីភោគី បំពេញមិនបាននូវលក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់ដោយហេតុមកពីលក្ខណសម្បត្តិរបស់ខ្លួនជាភោគីកេងបន្លំ ឬ ដោយឥរិយាបថរបស់ខ្លួនជាភោគីដែលលួចលាក់នឹងច្បាប់ ឬ ដែលមិនចេញមុខ ឬ ជាភោគីដោយប្រើហឹង្សា ។ អចលនវត្ថុនោះត្រូវទុកជាសម្បត្តិរដ្ឋហើយមិនអាចអោយជនណាចូលកាន់កាប់ជាភោគីថ្មី សំរាប់លទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិក្នុងលក្ខខណ្ឌជំពូកនេះបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៣៣.<br><br> ក្នុងករណីមានការដកហូតអចលនវត្ថុ របស់នីតិបុគ្គលសាធារណ ឬរបស់បុគ្គលអែកជនដោយគ្មានប័ណ្ណប្រសិនបើគ្មានបណ្ដឹងតាមទារ ពីភោគីស្របច្បាប់នៃអចលនវត្ថុដែលបានដកហូត ។ បណ្ដឹងទាមទារនេះមានរយពេល៣ (បី)ឆ្នាំបាច់ពីថ្ងៃដែលរដ្ឋប្រកាសដកហូត ។<BR> មាត្រា ៣៤.<br><br> អ្នកកាន់កាប់ថ្មីលើអចលនវត្ថុ របស់នីតិបុគ្គលសាធារណឬរបស់បុគ្គលអែកជនដោយគ្មានប័ណ្ណក្រោយច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ត្រូវចាត់ទុកជាអ្នកកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់ ហើយត្រូវទទួលទោសដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២៥៩ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៣៥.<br><br> មានតែអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចក្នុងនាមរដ្ឋ និង នីតិបុគ្គលសាធារណប៉ុណ្ណោះដែល អាចអោយអ្នកកាន់កាប់អចលនវត្ថុគ្មានប័ណ្ណ ឬមិនគ្រប់គ្រាន់ចាកចេញពីទីតាំងអចលនវត្ថុនោះ ។ សាមញ្ញជនឬអាជ្ញាធរដែលមិនតាំងនាមរដ្ឋឬ នីតិបុគ្គលសាធារណគ្មានសមត្ថកិច្ចដេញអ្នកកាន់កាប់ដោយសន្តិភាពមានប័ណ្ណត្រឹម ត្រូវដោយប្រើកម្លាំងបានឡើយ ។ ការដេញអាចធ្វើបានតែតាមការបង្គាប់របស់តុលាការ យោងតាមបណ្ដឹងរបស់បុគ្គល ដែលបានប្ដឹង ទាមទារទ្រព្យ ។តុលាការត្រូវពិនិត្យបញ្ជាក់រូបភាព ប្រភពកាលបរិច្ឆេទ និង លក្ខខណ្ឌទាំងឡាយនៃប័ណ្ណដែលបានបង្ហាញ ។ តុលាការមិនអាចប្រកែកក្នុងការបង្គាប់អោយចាកចេញដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់បុគ្គលដែលបង្ហាញប័ណ្ណត្រឹមត្រូវ និង ពេញលេញរបស់សុរិយោដីបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៣៦.<br><br> បើវិធានការបណ្ដេញចេញ បង្គាប់ដោយតុលាការអាចបណ្ដាលអោយមានភាពវឹកវរ ឬមានផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរដល់សង្គម អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអាចសុំព្យួរការអនុវត្តន៍ជាបណ្ដោះអាសន្នបាន ។<BR> មាត្រា ៣៧.<br><br> លទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុភោគអាចស្រេចបាន ចំពោះតែគុណប្រយោជន៍ដល់បុគ្គលដែលបានកាន់កាប់អចលនវត្ថុស្របតាមលក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់នេះ ។ លទ្ធកម្មនេះមិនអាចជាគុណប្រយោជន៍ដល់ភោគីកេងបន្លំឡើយ ។<BR> មាត្រា ៣៨.<br><br> ដើម្បីក្លាយទៅជាកម្មសិទ្ធិអចលនវត្ថុបាន លុះត្រាភោគនោះត្រូវបានកាន់កាប់ដោយពិតប្រាដកគ្មានហិង្សា ដឹងលឺជាសាធារណគ្មានអាក់ខាន និង ដោយសុចរិត ។ ភោគីត្រូវកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយពិតប្រាកដគឺថា ភោគីទោះកាន់កាប់ដោយខ្លួនអែងក្ដី អោយអ្នកដទៃធ្វើអោយក្ដី ត្រូវកាន់កាប់អោយឃើញ ថាការនោះប្រាកដជាធ្វើដើម្បីខ្លួនក្នុងគោលដៅខ្លួនជាភោគីយ៉ាងផ្ដាច់មុខ កុំអោយឃើញថាការដែលធ្វើនោះគឺធ្វើដោយសារសិទ្ធិណាមួយផ្សេងទៅវិញ ។ ប្រសិនបើភោគីពិតប្រាកដមិនចេញមុខ នៅពីក្រោយភោគីមិនពិតប្រាកដភោគីនោះមិនអាចទាមទារប័ណ្ណភោគដើម្បីធ្វើលទ្ធកម្មទៅជាកម្មសិទ្ធិបានឡើយ ។ ភោគនោះត្រូវចាត់ទុកជាមោឃ ។ ភោគីត្រូវកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយគ្មានហិង្សាគឺថា ភោគដែលបានមកដោយហិង្សាមិនទុកជាភោគត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ឡើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែបើកាលណាគេប្រើហិង្សាក្នុងពេលមានតតិយជនអិតសិទ្ធិសោះមកដណ្ដើមនោះ ហិង្សាគ្មានអិទ្ធិពលអ្វីទៅលើភោគដែលគេបានដោយសន្តិភាពតាំងពីដើមមកទេ ។ ភោគីត្រូវកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយដឹងលឺ ជាសាធារណ គឺថាភោគីត្រូវកាន់កាប់ដោយអិតលាក់បិទបាំងអ្នកទាំងពួងដែលចង់តវ៉ា អំពីសិទ្ធិរបស់ខ្លួនលើវត្ថុនោះនឹងបានដឹងលឺឃើញមិនខាន ។ ភោគីត្រូវកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយគ្មានអាក់ខាន គឺថាភោគីត្រូវធ្វើនូវកិច្ចការផងទាំងពួងតាមធម្មតាជាប្រក្រតី ក្នុងរយពេលចាំបាច់នៃការទាមទារលទ្ធកម្ម កម្មសិទ្ធិ ។ ការអាក់ខានក្នុងរយ:ពេលខ្លីឬបោះបង់ទុកអោយនៅទំនេរដើម្បីអោយមានជីជាតិឡើងវិញមិនមែនជា អុបសគ្គដល់លទ្ធកម្ម កម្មសិទ្ធិនោះទេ ។ ភោគីត្រូវកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយសុចរិតគឺថា ភោគីមិនដឹងពីសិទ្ធិជាយថាហេតុរបស់តតិយជនលើវត្ថុដែលកំពុងកាន់កាប់នោះសោះ ។<BR> មាត្រា ៣៩.<br><br> ក្នុងការរង់ចាំដើម្បីអោយបានទៅជាកម្មសិទ្ធិពេញលេញ ភោគដែលស្របតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះបង្កើតបានជាសិទ្ធិភណ្ឌិកលើអចលនវត្ថុ ។ ភោគៈនេះអាចជាកម្មវត្ថុនៃការផ្លាស់ប្ដូរផ្ទេរសិទ្ធិ ឬជាកម្មវត្ថុនៃកិច្ចការជំនួញ ។ <br>មាត្រា ៤០.<br><br> ក្នុងការរង់ចាំការរៀបចំឡើងវិញនូវប្លង់សុរិយោដី និង សៀវភៅគោលបញ្ជីដី អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចត្រូវបន្តចេញប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អចលនវត្ថុចំពោះភោគដែលមានកន្លងមក មុនច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ។ ប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិនេះអាចនឹងបង្កើតបានប័ណ្ណស្ថាពរនៃកម្មសិទ្ធិដែលមានលក្ខណមិនអាចតវ៉ាបានលុះត្រាតែគ្មានការជំទាស់នៅពេលបង្កើតសៀវភៅគោលបញ្ជីដី ។ ក្នុងករណីមានការជំទាស់ទាមទារការកំណត់ថានរណា ជាភោគីស្របច្បាប់នៃអចលនវត្ថុនោះត្រូវផ្អែកលើការស៊ើបអង្កេតបន្ថែម នូវរាល់ភស្តុតាងដែលពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ។ ប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អលចនវត្ថុ គឺជាភស្តុតាងមួយប៉ុន្តែមិនអាចកំណត់តែអែកអែងបានទេ ។<BR> មាត្រា ៤១.<br><br> ត្រូវហាមឃាត់ការចេញប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិកាន់អចលនវត្ថុ ដែលមិនអាចយកធ្វើជារបស់អែកជនបានឬដែលមិនបានកាន់កាប់តាម ខណ្ឌស្របច្បាប់ ។<BR> មាត្រា ៤២.<br><br> បុគ្គលទាំងឡាយដែលមិនបានចុះបញ្ជីភោគ:ស្របច្បា់របស់ខ្លួន ដោយហេតុមិនបានដឹងឬដោយធ្វេសប្រហែសអ្នកនោះនៅតែមានសិទ្ធិ ត្រូវបានការពារតាមអំណាចនៃមាត្រា២៩ មាត្រា៣០ និង មាត្រា៣១ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៤៣.<br><br> ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណ:របស់រដ្ឋមិនអាចជាលទ្ធកម្មកម្មសិទ្ធិបានឡើយ ទោះក្នុងករណីណាក៏ដោយ ។ស្ថានភាពនៃអ្នកកាន់កាប់ទ្រប្យសម្បត្តិសាធារណ:របស់រដ្ឋនៅតែមិនទៀងទាត់ និង ខុសច្បាប់ដដែល ប្រសិនជាស្ថានភាពនោះមិនកើតចេញពីការអនុញ្ញាតតាមបែបផែនដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់ទេនោះ ។ បុគ្គលកាន់កាប់ខុសច្បាប់គ្មានសិទ្ធិទាមទារសំណងសំរាប់ចំណាយលើការងារ និង ការកែលំអដែលខ្លួនបានធ្វើនៅលើអចលនវត្ថុនោះឡើយ ។<BR> មាត្រា ៤៤.<br><br> ប័ណ្ណឬអែកសារសំគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អចលនវត្ថុ ជាទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណរបស់រដ្ឋ ឬរបស់នីតិបុគ្គលសាធារណដែលចេញដោយអាជ្ញាធរ មានសមត្ថកិច្ចអោយដល់បុគ្គលអែកជន ត្រូវទុកជាមោឃ និង គ្មានតម្លៃគតិយុត្ត ។ ភ្នាក់ងារដែលចេញប័ណ្ណ អែកសារសំគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់នេះត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ទាំងខាងស៊ីវិល និង ព្រហ្មទណ្ឌ ។ អាជ្ញាធរដែលព្រងើយកន្តើយចំពោះការរំលោភខុសច្បាប់តាមរបៀបនេះ ដែលខ្លួនបានដឹងចាត់ទុកជាអ្នករួមគំនិតហើយត្រូវទទួលទោសដូចគ្នានឹងចារីដែរ ។<BR> មាត្រា ៤៥.<br><br> ក្នុងករណីដែលអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចមិនព្រមចេញប័ណ្ណសគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អចលនវត្ថុដល់អ្នកកាន់កាប់ អចលនវត្ថុនោះ អាចធ្វើពាក្យប្ដឹងទៅក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និង សំណង់ ។<BR> មាត្រា ៤៦.<br><br> ការចេញប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច អោយបុគ្គលក្រៅពីភោគីពិតប្រាកដដែលបានកាន់កាប់អចលនវត្ថុ គឺជាបទល្មើសដែលត្រូវទទួលទោសតាមបញ្ញត្តិនៃមាត្រា២៦១ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៤៧.<br><br> វិវាទរវាងភោគីចំពោះអចលនវត្ថុមួយ នឹងត្រូវដាក់អោយធ្វើការស៊ើបអង្កេត និង ដោះស្រាយតាមនីតិវិធីដែលបានកំណត់ ។ លទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេត ត្រូវដាក់ជូនគណកម្មការសុរិយោដីដែលបង្កើតឡើង នៅក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និង សំណង់ ។ គណកម្មការនេះត្រូវធ្វើសេចក្ដីសំរេចលើបដិវាទកម្មនោះ ។ ក្នុងករណីមិនសុខចិត្តគូរវិវាទអាចប្ដឹងទៅតុលាការបាន ។ ការរៀបចំ និង ការប្រព្រឹត្តទៅនៃគណកម្មការនេះត្រូវកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> == ជំពូកទី ៥ អំពីសម្បទានដី == <br>មាត្រា ៤៨.<br><br> សម្បទានដីជាសិទ្ធិស្របច្បាប់ដែលបានចែងក្នុងអែកសារគតិយុត្ត ចេញដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចតាម អំណាចឆន្ទានុសិទ្ធិ អោយរូបវន្តបុគ្គល ឬក្រុមមនុស្សដើម្បីកាន់កាប់ដី និង ប្រើប្រាស់សិទ្ធិលើដីនោះតាមការកំណត់នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៤៩.<br><br> សម្បទានដីត្រូវឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គម ឬទៅនឹងប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច ។ សម្បទានដីឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គម អនុញ្ញាតអោយអ្នកទទួលប្រយោជន៍ រៀបចំដើម្បីសង់លំនៅឋានឬ និង ដាំដំណាំនៅលើដីដែលជាកម្ម សិទ្ធិរបស់រដ្ឋដើម្បីធានាការចិញ្ចឹមជីវិត ។ សម្បទានដីត្រូវឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ច អនុញ្ញាតអោយអ្នកទទួលប្រយោជន៍កាប់ឆ្ការ ទាញយកផលធ្វើអាជីវកម្មក អុសស្សាហកម្មលើដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។<BR> មាត្រា ៥០.<br><br> សម្បទានអាចមានរូបភាពផ្សេងទៀតដូចជាការអនុញ្ញាតអោយប្រើប្រាស់ រៀបចំ ឬធ្វើអាជីកម្មដីដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋទោះជាភ្ជាប់ ឬមិនភ្ជាប់ទៅនឹងការបំពេញសេវាសាធារណ ក៏ដោយមានជាអាទិ៍សម្បទានរ៉ែ សម្បទានព្រលានយន្តហោះ សម្បទានរៀបចំតំបន់អុស្សាហកម្ម សម្បទាននេសាទ ។ សម្បទានទាំងនេះមិនឋិត នៅក្រោមបទបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះទេ ។<BR> មាត្រា ៥១.<br><br> សម្បទានដីអាចប្រគល់អោយដោយ អិតគិតថ្លៃទេលើកលែងតែសម្បទាន ឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គមដែលប្រគល់អោយគ្រួសារក្រីក្រសំរាប់តាំងទីលំនៅ ឬ និង ដាំដំណាំចិញ្ចឹមជីវិត ។<BR> មាត្រា ៥២.<br><br> សម្បទានដីអាចបង្កើតបានតែសិទ្ធិក្នុងរយពេល មួយជាកំណត់តាមកិច្ចសន្យាដែលបានបង្កើតសម្បទាននោះស្របតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ ។ សម្បទានដីមិនអាចឈានដល់ការបង្កើតនូវសិទ្ធិ ជាកម្មសិទ្ធិលើដីដែលបានផ្ដល់ជាសម្បទានជាប្រយោជន៍ដល់សាមីជននោះទេ លើកលែងតែចំពោះសម្បទានដែលឆ្លើយតបទៅ នឹងប្រយោជន៍សង្គម ។<BR> មាត្រា ៥៣.<br><br> សម្បទានដីមិនអាចកើតចេញពីស្ថានភាពកាន់កាប់ដីជាក់ស្ដែងបានទេ ។ សម្បទានដីត្រូវសំអាងលើលិខិតគតិយុត្តជាក់លាក់ ដែលបានចេញមុនការកាន់កាប់ដីដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចគឺរដ្ឋ ឬសមូហភាពដែនដីសាធារណ ឬគ្រឹះស្ថានសាធារណដែលជាកម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលត្រូវបានផ្ដល់ជាសម្បទាន ។ សម្បទានត្រូវតែចុះបញ្ជីនៅក្រសួងរៀបចំដែនដីនគរូបនីយកម្ម និង សំណង់ ។<BR> មាត្រា ៥៤.<br><br> សម្បទានដីត្រូវមានលក្ខខណ្ឌ ។ សម្បទានត្រូវតែអនុលោមទៅតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះដែលជាសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ ។លិខិតសម្បទានអាចមានខដោយឡែកផ្សេងទៀតដែលមានតម្លៃជាកិច្ចសន្យា ។<BR> មាត្រា ៥៥.<br><br> សម្បទានដីត្រូវដកហូត វិញដោយសេចក្ដីសំរេចខាងរដ្ឋបាល ក្នុងករណីលក្ខខណ្ឌច្បាប់មិនត្រូវបានគោរព ។ ករណីនេះសម្បទានិក មានសិទ្ធិប្ដឹងទៅតុលាការតាមនីតិវិធីដែលច្បាប់បានកំណត់ ។ សម្បទានដីអាចត្រូវបានទុកជាមោឃដោយតុលាការ កាលបើសម្បទានិកមិនគោរពខដោយឡែកដែលមានចែងក្នុងកិច្ចសន្យា ។<BR> មាត្រា ៥៦.<br><br> សិទ្ធិរបស់សម្បទានិកលើដីដែលបានផ្ដល់ជាសម្បទានក្នុងអំលុងពេលនៃសម្បទាន គឺ ជាសិទ្ធិដែលទទួលស្គាល់ដូចជាកម្មសិទ្ធិករ លើកលែងតែការផ្ទេរសិទ្ធិ ។ សម្បទានការមានសិទ្ធិជាពិសេសក្នុងការ ការពារស្ថានភាពរបស់ខ្លួនដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ។ សម្បទានិកអាចទាញយកនូវផលិតផល ពីដីរបស់ខ្លួនធ្វើការរៀបចំដាំដុះស្របតាមគោលបំណងនៃសម្បទាន ។ សម្បទានិកមិន អាចកែប្រែគោលបំណងនៃសម្បទានអោយខ្លួនចំពោះការទន្ទ្រាន ឬការប៉ះពាល់ដល់រចនាសម្ព័ន្ធធម្មជាតិ និង ធ្វើអាជីវកម្មដែលមានលក្ខណ ជាការបំផ្លាញនៅចុងបញ្ចប់នៃសម្បទានបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៥៧.<br><br> ការផ្ទេរដីសម្បទានមិនអាច ធ្វើឡើងតាមរយការផ្ទេរសិទ្ធិបានឡើយ ។ ការផ្ទេរសម្បទានអាចកើតឡើងតែតាមរយការបង្កើតកិច្ចសន្យាថ្មីនៃសម្បទាន ដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ជាគុណប្រយោជន៍ដល់អ្នកទទួលសិទ្ធិសម្បទានថ្មី ។ ក្នុងករណីដែលសម្បទានិកទទួលមរណភាព ទាយាទទាំងឡាយរបស់ខ្មោចប្រសិនជាមានបំណងអាច នឹងបន្តប្រើប្រាស់សិទ្ធិទាំងនោះ ក្នុងរយពេលសម្បទានដែលនៅសល់ ។<BR> មាត្រា ៥៨.<br><br> សម្បទានដីអាចធ្វើឡើងបានតែនៅលើដី ដែលជាចំណែកនៃទ្រព្យសម្បត្តិអែកជនរបស់រដ្ឋ ។ សម្បទានដីមិនអាចប៉ះពាល់ផ្លូវ គមនាគមន៍ ដីចំណី ផ្លូវ និង ដីចាំបាច់សំរាប់ថែទាំក៏ដូចជាផ្លូវទឹក ត្រពាំង បឹង និង ដែនទឹកបំរុង ដែលមានប្រយោជន៍ដល់ការរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋឡើយ ។<BR> មាត្រា ៥៩.<br><br> សម្បទានដីអាចមានទំហំច្រើនបំផុតត្រឹមតែ ១០.០០០ (មួយម៉ឺនហិកតា) ហិកតា ។ សម្បទានដីដែលសំរេចហើយហើយមាន បំណងលើសទំហំកំណត់ខាងលើ ជាកម្មវត្ថុនៃការកាត់បន្ថយ ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើការកាត់បន្ថយនេះមានអិទ្ធិពលធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍ អាជីវកម្មដែលកំពុងមានដំណើរការ សម្បទានិកអាចនឹងទទួលបានការលើកលែងជាពិសេស ។ នីតិវិធីនៃការកាត់បន្ថយ និង ការលើកលែងជាពិសេសត្រូវកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។ ត្រូវបានហាមឃាត់ការចេញលិខិតសម្បទានដីច្រើនកន្លែងអោយបុគ្គលតែម្នាក់ឬអោយនីតិបុគ្គល ច្រើនតែគ្រប់គ្រងដោយរូបវន្តបុគ្គល នីតិបុគ្គលដដែលៗ ដែលមានទំហំសរុបធំជាងទំហំដែលបានកំណត់នៅវាក្យខ័ណ្ឌខាងលើ ។<BR> មាត្រា ៦០.<br><br> នីតិវិធីនៃការផ្ដល់សម្បទានដីសំរាប់ការសង់លំនៅឋាន និង សម្បទានដីកសិកម្មសំរាប់ការិញ្ចឹមជីវិត ឬអាជីវកម្មអុស្សាហកម្ម ត្រូវកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> មាត្រា ៦១.<br><br> រយ:ពេលនៃសម្បទានដីត្រូវកំណត់៩៩ (កៅសិបប្រាំបួន) ឆ្នាំ យ៉ាងច្រើន ។<BR> មាត្រា ៦២.<br><br> រាល់សម្បទានដីសំរាប់ដំណាំអុស្សាហកម្ម ត្រូវចាប់ផ្ដើមធ្វើអាជីវកម្មក្នុងរយ:ពេល ១២ (ដប់ពីរ)ខែបន្ទាប់ពីការផ្ដល់សម្បទាន បើមិនដូច្នោះទេនឹងត្រូវទុកជាមោឃ ។ ការខកខានធ្វើអាជីវកម្មរយពេលលើសពី១២ (ដប់ពីរ) ខែឡើងទៅ គិតពីថ្ងៃដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ត្រូវទុកជាមោឃប្រសិន បើការខកខានមិនបានធ្វើអាជីវកម្មនោះ ពុំមានមូលហេតុត្រឹមត្រូវ ។ រាល់ការមិនបានបំពេញកិច្ចតាមសៀវភៅបន្ទុក ដោយសម្បទានិកនាំអោយមានការដកហូតសម្បទាន ។ ក្នុងករណីនៃការដកហូតសម្បទានទោះជាមានមូលហេតុអ្វីក៏ដោយ សម្បទានិកគ្មានសិទ្ធិទារសំណងនៃការខូចខាតណាមួយឡើយ ។<BR> == ជំពួកទី៦ អំពីរបៀបលទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិ== <br><br> មាត្រា៦៣.<br><br> ការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិអចលនវត្ថុរវាងបុគ្គលឯកជន តាមរយការលក់ការដូរការធ្វើអំណោយ ឬតាមរយសន្តតិកម្មត្រូវអនុវត្តតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ។<BR> ====ផ្នែកទី១ អំពីលទ្ធកម្មដោយការលក់អចលនវត្ថុ==== <br>មាត្រា ៦៤.<br><br> ការលក់អចលនវត្ថុគឺជាកិច្ចសន្យាដែលអនុញ្ញាត អោយផ្ទេរសិទ្ធិនៃអចលនវត្ថុពីអ្នកលក់ទៅអោយអ្នកទិញ ដោយអ្នកទិញត្រូវបង់ប្រាក់ថ្លៃអចលនវត្ថុនោះទៅអោយអ្នកលក់ ។<BR> មាត្រា ៦៥.<br><br> ការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិមិនអាចជំទាស់ពីតតិយជនបាន លុះត្រាតែកិច្ចសន្យាលក់អចលនវត្ថុត្រូវបានធ្វើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរតាមទម្រង់លិខិតថាភូតធ្វើដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចហើយត្រូវបានចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដី ។ កិច្ចសន្យាលក់តែអែកអែងមិនអាចចាត់ទុក្ខ ជាការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិទ្រព្យនោះពេញលក្ខណច្បាប់បានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៦៦.<br><br> បុគ្គលដែលមានសញ្ជាតិខ្មែរ និង មានសមត្ថភាពចុះកិច្ចសន្យាអាចលក់ ឬទិញទ្រព្យជាអចលនវត្ថុបាន ។ <br>បុគ្គលដែលមិនអាចលក់បានគឺ ៖ * បុគ្គលដែលមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យដែលត្រូវលក់ * កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យអវិភាគដោយគ្មានការយល់ព្រមពីកម្មសិទ្ធិអវិភាគផ្សេងទៀត * បុគ្គលដែលមានអចលនវត្ថុជាកម្មវត្ថុនៃការរឹបអូស ។បុគ្គលដែលមិនអាចទិញបានគឺ * អាណាព្យាបាលមិនអាចទ្រព្យរបស់បាលិតខ្លួន * ហិតូបត្ថម្ភក:មិនអាចទិញទ្រព្យដែលខ្លួនគ្រប់គ្រង * ចៅក្រម ឬភ្នាក់ងាររដ្ឋបាលមិនអាចទិញទ្រព្យដែលយុត្តាធិការរបស់ខ្លួន ឬដែលខ្លួនមានបេសកម្មលក់ * បុគ្គលដែលមានទ្រព្យត្រូវរឹបអូសមិនអាចទិញទ្រព្យនោះវិញបានទេ ។ <br>មាត្រា ៦៧. ==== <br>ការលក់រវាងសហព័ន្ធត្រូវទុកជាមោឃ ។<BR> មាត្រា ៦៨.<br><br> អ្នកលក់ត្រូវធានាជាមួយអ្នកទិញ ក្នុងកិច្ចសន្យាចំពោះអចលនវត្ថុដែលលក់នូវ រាល់វិការអាថ៌កំបាំងសំខាន់ៗបើពុំនោះទេនាំអោយ មានកតិការភេទនៃការលក់ ។<BR> មាត្រា ៦៩.<br><br> ការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិចាត់ទុកជាបានសម្រេចចាប់ពីពេលដែល បានចុះបញ្ជីកិច្ចសន្យានោះនៅអង្គភាពសុរិយោដី ។ថ្លៃលក់ត្រូវតែចុះក្នុងកិច្ចសន្យាលក់ បើមិនដូចច្នោះទេកិច្ចសន្យាលក់នោះត្រូវចាត់ទុកជាមោឃ ។ កិច្ចសន្យាលក់អចលនវត្ថុនឹងអាចចុះបញ្ជីបាន លុះត្រាតែភាគីទាំងអស់បានបង្ហាញភស្តុតាង ថារាល់ពន្ធដារលើទ្រព្យនោះត្រូវ បានបង់រួច ។<BR> ====ផ្នែកទី២ អំពីលទ្ធកម្មដោយការដូរអចលនវត្ថុ==== <br>មាត្រា ៧០.<br><br> ការដូរអចលនវត្ថុ គឺជាកិច្ចសន្យាដែលភាគីទាំងសងខាង ព្រមព្រៀងអោយអចលនវត្ថុវគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ការដូរអចលនវត្ថុអនុញ្ញាតិ អោយផ្ទេរកម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុបាន ។ ការដូរនេះត្រូវមានលក្ខខណ្ឌដូចគ្នានឹងការលក់ដែរ ។<BR> ====ផ្នែកទី៣ អំពីលទ្ធកម្មដោយសន្តតិកម្ម==== <br>មាត្រា ៧១.<br><br> អាចផ្ទេរតាមរយ:សន្តតិកម្មឥតបណ្ដាំ សន្តតិកម្មមានបណ្ដាំឬអច្ចយទាននូវ * ទ្រព្យជាអចលនវត្ថុដែលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិត្រូវបានរៀបចំជាស្ថាពរ ស្របតាមបញ្ញត្តិទាំងឡាយនៃច្បាប់នេះ * ភោគ:ទាំងឡាយស្របតាមច្បាប់ដោយយោងទៅលើប័ណ្ណឬអែកសារគតិយុត្ត ឬភស្តុតាងផ្សេងៗទៀ * រាល់អវយវភេទនៃកម្មសិទ្ធិ និង រាល់សិទ្ធិភណ្ឌិកអចលនវត្ថុ ។ <br>មាត្រា ៧២.<br><br> ក្នុងករណីសន្តតិកម្ម ការគិតតាមរយពេលចាំបាច់នៃការកាន់កាប់អចលនវត្ថុសំរាប់លទ្ធកម្មកម្មសិទ្ធិពេញលេញដូចដែលបានបញ្ញត្តិក្នុងមាត្រា៣០ និង មាត្រា៣១ នៃច្បាប់នេះត្រូវរាប់ចាប់ពីពេលដែលខ្មោចបានចូលកាន់ កាប់ទ្រព្យនោះ ។<BR> មាត្រា ៧៣.<br><br> ទ្រព្យជាអចលនវត្ថុដែលគ្រាន់តែកាន់កាប់ដោយជាក់ស្ដែង ហើយមិនទាន់បានចុះបញ្ជី ឬបញ្ជាក់ដោយលិខិតរដ្ឋបាលប៉ុន្តែត្រូវបានកាន់កាប់ស្របតាមលក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់ ក៏អាចជាកម្មវត្ថុនៃការផ្ទេរតាមសន្តតិកម្មបានដែរ ។<BR> មាត្រា ៧៤.<br><br> ក្នុងករណីទ្រព្យកាន់កាប់គ្មានប័ណ្ណត្រូវបាន ផ្ទេរតាមរយ:សន្តតិកម្មទាយាទដែលជាអ្នកកាន់កាប់ថ្មីអាចបន្តចាត់ចែងទ្រព្យនោះ និង ទទួលបាននូវកិច្ចការពារដោយហេតុថាស្ថានភាពរបស់ខ្លួនឆ្លើយតបទៅ នឹងលក្ខខណ្ឌនៃច្បាប់ ។ ក្នុងករណីនេះ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ឬជនណាក៏ដោយមិនអាចយកលេសពីស្ថានភាពនៃការកាន់កាប់ជាក់ស្ដែងរបស់ខ្មោចឬយក លេសពីការខ្វះនូវការជំរះមរតកត្រឹមត្រូវ ដើម្បីធ្វើអោយប៉ះពាល់សិទ្ធិនៃទាយាទ និង ជាពិសេសដើម្បីបដិសេធការទទួលស្គាល់ ឬមិនបញ្ជាក់ការកាន់កាប់របស់គេបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៧៥.<br><br> កាលបើអចលនវត្ថុជាមរតកប្រើប្រាស់សំរាប់ជាលំនៅ ឋាននៃគ្រួសាររបស់ខ្មោច ឬដីប្រើប្រាស់សំរាប់ការផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពដោយផ្ទាល់ទាយាទមិនអាចស្នើសុំបែងចែក ឬសម្រេចលក់ទ្រព្យនោះទេ លើកលែងមានការយល់ព្រមដោយច្បាស់ពីសហទាយាទទាំងអស់ ។ ក្នុងករណីមានការជំទាស់អំពីការបែងចែកមរតក សហទាយាទមានសិទ្ធិប្ដឹងទៅតុលាការដើម្បីសុំអោយដោះស្រាយទំនាស់នេះ ។ ការលក់ចំណែកសិទ្ធិរបស់សហទាយាទណាម្នាក់ត្រូវទុកជាមោឃប្រសិនបើគ្មានការយល់ព្រមច្បាស់លាស់ពីសហទាយាទទាំងអស់ ។ ម្យ៉ាងទៀតចំពោះសហទាយាទដែលបានលក់ចំណែក សិទ្ធិរបស់ខ្លួននេះត្រូវបានបាត់បង់សិទ្ធិនៃសន្តតិកម្មលើទ្រព្យដែលបានលក់ ។ សហទាយាទណាម្នាក់ដែលបានបំពានការហាមលក់មរតកន ត្រូវទទួលខុសត្រូវតែម្នាក់អែង លើអំពើរបស់ខ្លួនចំពោះអ្នកទិញ ។<BR> មាត្រា ៧៦.<br><br> ទាយាទទាំងឡាយដែល មិនអាចបន្តនិរន្តរភាព នៃការកាន់កាប់ទ្រព្យជាមរតកបានដោយជាក់ស្ដែង ឬដោយគតិយុត្តឬមិនចង់ទទួលបន្ទុកដោយខ្លួនអែងអាចធ្វើការផ្ទេរដោយប្រគល់សិទ្ធិអោយតតិយជនបាន ។<BR> មាត្រា ៧៧.<br><br> បើអ្នកទទួលសម្បទានដីឆ្លើយតបទៅនឹង ប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចមិនមែនជាក្រុមហ៊ុន ហើយមានប័ណ្ណអចលនវត្ថុកាន់កាប់ដោយរូបវន្តបុគ្គលម្នាក់ដែលទទួលមរណភាព សម្បទាននោះមិនអាចជាកម្មវត្ថុនៃការបែងចែកដោយគ្មានការយល់ព្រមពីអាជ្ញាធររដ្ឋបាលដែលបានផ្ដល់សម្បទានបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៧៨.<br><br> ទ្រព្យទាំងឡាយដែលកម្មសិទ្ធិករស្លាប់ដោយគ្មានបន្សល់ទុកនូវទាយាទ ឬអច្ចយលាភីត្រូវត្រលប់កមជារបស់រដ្ឋហើយត្រូវបញ្ចូលក្នុងទ្រព្យសម្បត្តិអែកជនរបស់រដ្ឋ ។<BR> មាត្រា ៧៩.<br><br> ការចាត់ចែងមរតកត្រូវស្ថិតនៅក្រោមវីធាន ទាំងឡាយនៃទំលាប់ប្រពៃនីក្នុងរឿងនេះក្នុងពេលរង់ចាំ ប្រកាសអោយប្រើក្រមរដ្ឋប្បវេណីថ្មី ។<BR> ====ផ្នែកទី៤ អំពីលទ្ធកម្មដោយប្រទានកម្ម==== <br>មាត្រា ៨០.<br><br> ប្រទានកម្មគឺជាកិច្ចសន្យាដែលជនម្នាក់ហៅថាអ្នកអោយឬ ទាយកផ្ទេរនូវកម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យរបស់ខ្លួនអោយទៅជនម្នាក់ទៀតហៅថាអ្នកទទួលឬបដិគ្គាហកដែលព្រមទទួលយកទ្រព្យនោះ ។<BR> មាត្រា ៨១.<br><br> ប្រទានកម្មអចលនវត្ថុមិនអាចត្រូវបានជំទាស់ពីតតិយជនបាន លុះត្រាតែប្រទានកម្មនោះត្រូវបានធ្វើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ តាមទម្រង់លិខិតថា ភូតហើយត្រូវបានចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដី ។<BR> មាត្រា ៨២.<br><br> អចលនវត្ថុអាចជាកម្មវត្ថុនៃប្រទានកម្ម រវាងអ្នកនៅរស់ឬប្រទានកម្មដោយហេតុមរណ ឬអច្ចយទាន ។ ប្រសិនបើជាប្រទានកម្ម ទៅវិញទៅមកប្រតិបត្តិការនេះបង្កើតបានជាការប្ដូរ ។<BR> មាត្រា ៨៣.<br><br> រដ្ឋអាចធ្វើអំណោយបានជាងចលនវត្ថុ ចំពោះតែរូបវន្តបុគ្គលដោយហេតុផលសង្គមកិច្ច ដើម្បីអោយស្នាក់នៅ ឬដាំដំណាំចិញ្ចឹមជីវិត ។ តម្លៃអចលនវត្ថុដែលផ្ដល់អោយត្រូវបានកំណត់សមស្របទៅ នឹងគោលដៅណាមួយដែលចង់បាន និង មិនអនុញ្ញាតអោយកេងយកកំរ៉ៃ ឬធ្វើមានបានមិនស្របទៅ នឹងកំរិតជីវភាពសង្គមនៃអ្នកទទួល ។ ប្រទានកម្មដែលរដ្ឋបានធ្វើពីមុនមកហើយមិនអាចសើរើបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៨៤.<br><br> ប្រទានកម្មជាទ្រព្យជាអចលនវត្ថុមិនអាចដកហូតមកវិញបានឡើយ នៅពេលដែលមានការព្រមទទួលហើយនោះ ។ប្រទានកម្ម នេះអាចធ្វើការផ្ទេរសិទ្ធិកម្មសិទ្ធិបានភ្លាម ។ ប៉ុន្តែទាយកអាចរក្សាទុកសំរាប់ខ្លួននូវសិទ្ធិផលអុបភោគនៃទ្រព្យសិទ្ធិនៃប្រើប្រាស់ និង អាស្រ័យ នៅនៃអចលនវត្ថុដែលត្រូវចែងក្នុងកិច្ចសន្យា និង ត្រូវចុះបញ្ជីនៅក្នុងអង្គភាពសុរិយោដី ។<BR> ==មាតិកាទី៣ អំពីរបបកម្មសិទ្ធិឯកជន== == ជំពូកទី៧ អំពីសិទ្ធិ និង កាតព្វកិច្ចនៃកម្មសិទ្ធិករ == <br><br> ====ផ្នែកទី១ អំពីការអាស្រ័យផលនៃកម្មសិទ្ធិ==== <br>មាត្រា៨៥.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ អាស្រ័យផល និង ចាត់ចែងទ្រព្យរបស់ខ្លួនផ្ដាច់មុខ និង ទូលំទូលាយកុំអោយតែ យកទ្រព្យនោះទៅប្រើប្រាស់ក្នុងបទណាមួយដែលច្បាប់បានហាមឃាត់ ។<BR> មាត្រា៨៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យមិនអាចប្រើប្រាស់ទ្រព្យនោះក្នុងគោលដៅ ព្យាបាលឬរំខានដល់តតិយជន និង ជាពិសេស ដល់អ្នកជិតខាងរបស់ខ្លួនបានឡើយ ។ ការប្រើប្រាស់ទ្រព្យជាជាធម្មតាដែលមានចរិតធម្មានុរូបមិនអាចចាត់ទុកជាការរំខានដែលបណ្ដាលអោយរាំងស្ទះដល់ការប្រើ ប្រាស់ ទ្រព្យនោះបានឡើយ ។<BR> មាត្រា៨៧.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីអាចធ្វើនៅលើដី រាល់ការដាំដុះ ការរៀបចំ និង ការសាងសង់តាមបំណង របស់ខ្លួនលើកលែងតែមានច្បាប់ហាមឃាត់ ។ ការរៀបចំឬការសាងសង់ទាំងនោះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនទាំងអស់ស្របតាមបញ្ត្តិនៃផ្នែកទី៣នៃជំពូកនេះ ។<BR> មាត្រា ៨៨.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុអាចរៀបចំឬកែប្រែបាន ដោយសេរីនូវប្រភេទ និង រចនាសម្ព័ន្ធដើមនៃទ្រព្យរបស់ខ្លួនស្របតាមការប្រើប្រាស់ដែលខ្លួនចង់ធ្វើតាមការកំណត់នៃច្បាប់ ។<BR> មាត្រា ៨៩.<br><br> ចាត់ទុកជាការកែប្រែប្រភេទ ឬរចនាសម្ព័ន្ធដើមនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុក្នុងន័យនៃច្បាប់នេះមានជាអាទិ៍ ការគាស់រានដីការកាប់ព្រៃឈើ ការដាំដំណាំ លើដីនោះការចាក់បំពេញដី ការឈូសពង្រាបភ្នំ ការជីករុករកការជីកយកដីចេញការជីកអណ្ដូងរ៉ែ ឬកន្លែងយកថ្ម ការរៀបចំ ឬការធ្វើអោយស្ងួតដែនវារីជាតិ ការរៀបចំដីកសិកម្មទៅជាទីប្រជុំជន ការបង្កើតតំបន់អុស្សាហកម្ម និង ការបង្កើតទីតាំងរោងចក្រ ។<BR> មាត្រា ៩០.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃផ្ទៃដីគឺជាកម្មសិទ្ធិករនៃផ្នែកក្រោមដី និង រាល់អ្វីៗដែលអាចទាញយកផលបានកុំអោយតែផ្ទុយ នឹងបញ្ញត្តិនៃមាត្រា៨៨ និង មាត្រា៨៩ នៃច្បាប់នេះ ។ ព្រំប្រទល់នៃផ្នែកខាងក្រោមដីត្រូវបានកំណត់តាមបន្ទាត់ឈរនៃផ្ទៃរាបខាងលើ ។ ប៉ុន្តែកម្មសិទ្ធិករមិនអាចទាមទារជាកម្មសិទ្ធិនូវបដិមាករ ចំលាក់ក្រឡោតឬបុរាណវត្ថុគ្រប់ប្រភេទដែលបានរកឃើញ ។ ស្នាដៃទាំង នេះជាចំណែកនៃបេតិកភណ្ឌជាតិ ហើយត្រូវតែប្រគល់អោយក្រសួងវប្បធម៌ និង វិចិត្រសិល្ប <br>មាត្រា ៩១.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃផ្ទៃដីក៏ជាកម្មសិទ្ធិករនៃលំហអាកាស និង វត្ថុធាតុអចិន្ត្រៃយ៍ដែលស្ថិតចំពីលើដីជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនលើកលែងតែបណ្ដាញខ្សែអគ្គិសនី និង ទូរគមនាគមន៍ដែលត្រូវអនុវត្តតាមច្បាប់ដោយឡែក ។ ជាពិសេសកម្មសិទ្ធិករអាចកាប់មែកឈើ អ្នកជិតខាងដែលលយចូលមកលើកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ឬបេះយកផលផ្លែឈើនោះបាន ។ ប៉ុន្តែកម្មសិទ្ធិករមិនអាចហាមឃាត់ការហោះហើរដោយអាកាសយានគ្រប់ប្រភេទបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ៩២.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុអាចបង្កើតបានជាប្រាតិភោគនៃកិច្ចសន្យាស្របតាមបញ្ញត្តិដែលបានកំណត់ក្នុងមាតិកាទី៥ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ៩៣.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យអាចចាត់ចែងផលិតផល និង ការកើនឡើងតាមធម្មជាតិឬតាមសប្បនិម្មិត ដែលផ្សំគ្នាឬដែលជាប់ជាមួយនឹងទ្រព្យនោះតាមវិធានដែលបានកំណត់ក្នុងផ្នែកទី២ និង ទី៣ នៃជំពូកនេះ ។ផ្នែកទី២ អំពីអុបាគមន៍ផលិតផល និង ផលទុននៃកម្មសិទ្ធិ<br><br> មាត្រា ៩៤.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុមានសិទ្ធិទទួលផលគ្រប់បែបយ៉ាងពីទ្រព្យនោះមានផលធម្មជាតិ និង ផលស៊ីវិលតាមសិទ្ធិអុបាគមន៍ ។ ផលធម្មជាតិគឺផលដែលកើតចេញពីដីដោយអែកអែង ឬដោយអំពើរបស់មនុស្ស ។ ផលស៊ីវិលគឺផលទុនធនលាភ និង ការប្រាក់ ។ មាត្រា ៩៥.<br><br> ផលដែលកើតចេញពីដំណាំលើទ្រព្យជាដីជារបស់កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យនោះ លុះត្រាតែកម្មសិទ្ធិករនោះបាន សងតំលៃនៃការភ្ជួររាស់ពលកម្ម និង ពូជដែលបានធ្វើជាយថាហេតុដោយតតិយជន ។<BR> ====ផ្នែកទី៣ អំពីការកើននៃកម្មសិទ្ធិ==== ====អនុផ្នែកទី១ អំពីការកើនដោយអំពើរបស់មុនស្ស==== <br>មាត្រា ៩៦.<br><br> សំណង់ ដំណាំ និង ការទាំងឡាយដែលបានធ្វើនៅលើដីឬនៅក្រោមដី ត្រូវបានចាត់ទុកថាបានធ្វើដោយកម្ម សិទ្ធិករដោយសាហ៊ុយផ្ទាល់ខ្លួនហើយជារបស់កម្មសិទ្ធិករនោះលើកលែងតែមានភស្តុតាងផ្ទុយពីនោះ ។<BR> មាត្រា ៩៧.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលបានធ្វើការសាងសង់ ដាំដុះឬ រៀបចំដោយប្រើសម្ភារដែលមានមិនមែនជារបស់ខ្លួនត្រូវចេញថ្លៃសម្ភារទាំង នោះអោយម្ចាស់គេវិញ ។ កម្មសិទ្ធិករនោះអាចត្រូវផ្ដន្ទាទោសអោយសងជម្ងឺចិត្តផងដែរ ប្រសិនជាមានប៉ុន្តែម្ចាស់សម្ភារគ្មានសិទ្ធិដក យកសម្ភារនោះចេញឡើយ ។<BR> មាត្រា ៩៨.<br><br> កាលបើដំណាំ សំណង់ និង ការរៀបចំទាំងឡាយត្រូវបានធ្វើឡើងដោយបំពានពីតតិយជន និង ដោយសម្ភាររបស់ខ្លួនកម្មសិទ្ធិករនៃដីមានសិទ្ធិរក្សាទុករបស់ទាំងនោះ ឬបង្ខំអោយតតិយជននោះដកយកចេញបាន ។ ប្រសិនជាកម្មសិទ្ធិករនៃដីសុំអោយដកយកចេញនូវដំណាំ និង សំណង់ដែលបានធ្វើដោយបំពានសោហ៊ុយនៃការដកចេញជាបន្ទុករបស់តតិយជនហើយគ្មានសំណងណាមួយសំរាប់អ្នកនោះទេ ។ តតិយជននោះក៏អាចត្រូវផ្ដន្ទាទោសអោយសងជម្ងឺចិត្តផងដែរប្រសិនបើមានព្យសនកម្មជាយថាហេតុដល់កម្មសិទ្ធិករនៃដី ។ ប្រសិនបើកម្មសិទ្ធិករ មិនអាចសុំដកយកចេញនូវការទាំងនោះកម្មសិទ្ធិករនោះត្រូវសងថ្លៃសម្ភារ និង ថ្លៃការងារដោយមិនអាចសុំគិត ដល់តម្លៃលើសតិច ឬច្រើនដែលដីអាចនឹងកើនតម្លៃនោះទេ ។ចំពោះដំណាំ សំណង់ឬការទាំងឡាយណាដែលបានធ្វើដោយតតិយជនដោយសុចរិតដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៣៨នៃច្បាប់នេះ កម្មសិទ្ធិករមិនអាចសុំដកយកចេញនូវការដំណាំឬការរៀបចំទាំងនោះបានឡើយ ។ កម្មសិទ្ធិ ករមានជំរើសពីរឬ មួយសងថ្លៃសម្ភារ និង ថ្លៃពលកម្ម ឬមួយសងជាទឹកប្រាក់ស្មើនឹងតម្លៃលើសដែលដីបានតម្លៃក៏បាន ។<BR> ====អនុផ្នែកទី២ អំពីការកើនដោយធម្មជាតិ==== <br>មាត្រា ៩៩.<br><br> ដីដុះដែលកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់ បន្តិចម្ដងៗលើដីជាប់មាត់ទន្លេ ឬស្ទឹង ព្រែកហៅថាល្បាប់ ។ ល្បាប់ត្រូវបានជាប្រយោជន៍ដល់សិទ្ធិករដែលមាន ដីជាប់មាត់ទឹកដែលនាវាឬក្បូនចេញចូលបានបណ្ដែតបាន ឬមិនបាន ។ ក្នុងករណីនាវាឬក្បូនចេញចូលបានបណ្ដែតបាន កម្មសិទ្ធិករត្រូវទុកផ្លូវសំរាប់ទាញពួរនាវាចស្របទៅតាមបទបញ្ជាទាំងឡាយ ។<BR> មាត្រា ១០០.<br><br> ចំពោះដីដែលកើនឡើងដោយសារចន្តទឹកហូរនាំល្បាប់បន្តិចម្ដងៗ មើលមិនដឹងពីច្រាំងម្ខាងទៅគរនៅច្រាំងម្ខាងទៀតជាប់ជាមួយ នឹងដីអ្នកផ្សេង កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលជាប់នឹងដីដុះនោះ ទទួលបានគុណប្រយោជន៍នៃល្បាប់នេះដោយមិនអាចអោយអ្នកមានដីនៅច្រាំងម្ខាងដែលបាត់ដីមកតវ៉ាយកដីដែលបាត់នោះបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១០១.<br><br> ប្រសិនជាទន្លេឬស្ទឹង ព្រែកដែលនាវាចេញចូលបាន ឬមិនបាននាំយកចេញដោយកម្លាំងទឹកជំនន់ភ្លាមៗ នូវចំណែកដីដ៏ធំ និង អាចស្គាល់បានពីច្រាំងម្ខាងទៅភ្ជាប់នឹងដីខាងក្រោមខ្សែទឹក ឬនឹងច្រាំងម្ខាងទៀត កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលបាក់ចេញអាចតវ៉ាយកជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនវិញបាន តែត្រូវដាក់ពាក្យប្ដឹងទារក្នុងរយពេលយ៉ាងយូរ១ (មួយ)ឆ្នាំគិតពីថ្ងៃកើតឡើងនូវព្រឹត្តិការណ៍នោះ បើហួសរយពេលនេះបណ្ដឹងទាមទារមិនត្រូវបានទទួលយកមកដោះស្រាយឡើយ លើកលែងតែកម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលមានដីបាក់ទៅភ្ជាប់នោះ មិនទាន់បានកាន់កាប់នៅឡើយ ។<BR> មាត្រា ១០២.<br><br> កោះធំ កោះតូច និង ដីដុះទាំងឡាយដែលនឹងកើតថ្មី ក្នុងស្ទឹង ព្រែក ដែលនាវាឬក្បូនចេញចូលបានបណ្ដែតបាន ជារបស់រដ្ឋ ។<BR> មាត្រា ១០៣.<br><br> កោះធំ កោះតូច និង ដីដុះទាំងឡាយដែល នឹងកើតថ្មីក្នុងស្ទឹង ព្រែកដែលនាវា ឬក្បូនចេញចូលមិនបាន បណ្ដែតមិនបានត្រូវបានមកកម្មសិទ្ធិករនៃដីជាប់ច្រាំងដែលមានកោះ ឬដីដុះនោះ ។ ប្រសិនបើការដុះនោះមិន បានដុះជ្រុលទៅច្រាំងម្ខាងទេនោះត្រូវបានទៅកម្មសិទ្ធិករ ដែលមានដីជាប់ច្រាំងទាំងសងខាងគិតពីបន្ទាត់ពុះពាក់កណ្ដាលស្ទឹង ។<BR> មាត្រា ១០៤.<br><br> ប្រសិនបើស្ទឹង ព្រែក ឬទន្លេបង្កើតជាផ្លូវទឹកថ្មីមួយកាត់យកដីកម្មសិទ្ធិ អ្នកនៅជាប់មាត់ទឹកណាម្នាក់ហើយបង្កើតបានជាកោះមួយកម្ម សិទ្ធិករនោះរក្សាបានសិទ្ធិជាកម្មសិទ្ធិនៃដីរបស់ខ្លួនដែលដាច់នោះដដែល ទោះបីជាកោះនោះដុះក្នុងទន្លេ ឬស្ទឹង ព្រែក ដែលនាវាឬក្បូនចេញចូលបានបណ្ដែតបានក៏ដោយ ។<BR> មាត្រា ១០៥.<br><br> ប្រសិនជាទន្លេឬស្ទឹង ព្រែកណាមួយដែលនាវា ឬក្បូនចេញចូលបាន បណ្ដែតបាន បង្កើតជាផ្លូវទឹកមួយថ្មី ដោយបោះបង់ផ្លូវទឹកចាស់ កម្មសិទ្ធិករ ដែលមានដីជាប់ច្រាំងនោះ អាចធ្វើលទ្ធកម្មសិទ្ធិក្នុងផ្ទៃទន្លេ ឬស្ទឹង ព្រែកចាស់ដែលគោកនោះបាន ហើយម្នាក់ៗ ត្រូវបានតាមសិទ្ធិរបស់ខ្លួនរហូតដល់ខ្សែបន្ទាត់ ដែលពុះពាក់កណ្ដាលទន្លេ ឬស្ទឹងព្រែកនោះ ។ថ្លៃដីនៃផ្លូវទឹកចាស់នោះ ត្រូវបានកំណត់ដោយអ្នកជំនាញ ដែលតែងតាំងដោយតុលាការ ខេត្តក្រុងទីនោះតាមពាក្យស្នើរសុំពីអាជ្ញាធរ ខេត្តក្រុង ឬពីភាគីដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងនេះ ។បើកម្មសិទ្ធិករនៅមាត់ទឹកនោះ មិនចង់បានដីនោះ តាមថ្លៃដែលអ្នកជំនាញកំណត់ទេ អាជ្ញាធរត្រូវលក់ឡាយឡុងផ្លូវទឹកចាស់នោះអោយសាធារណជន ។ ថ្លៃដែលបានមកពីការលក់ដីនេះ ត្រូវយកទៅចែកអោយកម្មសិទ្ធិករដែលមានដីដាច់ទៅនោះ តាមសមាមាត្រនៃដីដែលខូចខាតរៀងខ្លួន ។<BR> ====ផ្នែកទី៤ អំពីការជួលអចលនវត្ថុ==== <br>មាត្រា ១០៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុ អាចជួលទ្រព្យរបស់ខ្លួនអោយអ្នកដទៃបាន ។ ការជួលជាកិច្ចសន្យា ដែលកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យនោះ អោយជនណាម្នាក់ប្រើប្រាស់ក្នុងរយពេលមួយដោយយកជាប្រាក់ឈ្នួលមកវិញ ម្យ៉ាងទៀតទាត់តាមសមាមាត្រនៃរយពេលប្រើប្រាស់ ។ កិច្ចសន្យានៃការជួលអចលនវត្ថុហៅថាភតិសន្យា ។ កិច្ចសន្យាជួលអចលនវត្ថុមានពីរយ៉ាងគឺ ការជួលរយពេលមិនកំណត់ និង ការជួលរយពេលកំណត់ ។ ការជួលរយពេលកំណត់ មានការជួលរយពេលខ្លី អាចបន្តជាថ្មីបាន និង ការជួលរយពេលវែង ១៥ (ដប់ប្រាំ) ឆ្នាំ ឬលើស ។<BR> មាត្រា ១០៧.<br><br> កិច្ចសន្យាជួលរយពេលមិនកំណត់ ឬរយពេលខ្លីហើយអាចបន្តជួលជាថ្មី បានបង្កើតបានជាទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ខ្លួនរវាងភតិសន្យាបតី និង អ្នកជួល ។ ការជួលបន្តអោយតតិយជនអាចធ្វើទៅបានលុះត្រាតែមានការព្រមព្រៀងដោយជាក់លាក់ឬការអនុញ្ញាតពីកម្មសិទ្ធិករ ។<BR> មាត្រា ១០៨.<br><br> កិច្ចសន្យាជួលរយ:ពេលវែងបង្កើតបានជាសិទ្ធិភណ្ឌិកលើអចលនវត្ថុ ។ សិទ្ធិនេះអាចត្រូវបានប្រគល់អោយដោយមានថ្លៃ ឬផ្ទេរបន្ត តាមរយ:ពេលសន្តតិកម្ម ។ ទ្រព្យដែលបានជួលរយពេលវែងអាចជាកម្មវត្ថុនៃការរៀបចំ និង ការបំប្លែង កុំអោយតែការងារនោះមានអានុភាពបំផ្លាញឬបំប្លែងជាសារវន្តនូវសភាពដើមនៃវត្ថុនោះ លើកលែងករណីមានចែងដោយឡែកក្នុងភតិសន្យា ។ នៅពេលផុតកំណត់នៃការជួល ភតិសន្យាបតីឬទាយាទទាំងឡាយ របស់ជននេះទទួលបានមកវិញនូវកម្មសិទ្ធិពេញលេញនៃសំណង់ ដោយគ្មានការសងសោហ៊ុយក្នុងការរៀបចំឬការកែលំអរទាំងឡាយដែលបានធ្វើដោយអ្នកជួល ។ ភតិសន្យាបតីឬទាយាទមិនអាចបង្ខំ អ្នកជួលអោយប្រគល់អចលនវត្ថុតាមស្ថានភាពដើមបានឡើយ បើសិន ជាអ្នកជួលគោរពបទប្បញ្ញត្តិនៃវាក្យខណ្ឌ២ នៃមាត្រានេះ ។<BR> មាត្រា ១០៩.<br><br> ភតិសន្យាត្រូវធ្វើឡើងតាមឆន្ទនៃបណ្ដាភាគី និង បញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ឬបទបញ្ជាទូទៅជាធរមាន ។ ភតិសន្យាត្រូវតែធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ។ ភតិសន្យាធ្វើឡើងដោយផ្តាល់មាត់ត្រូវ ទុកជាបណ្ដោះអាសន្នហើយអាចត្រូវបានបញ្ឈប់នៅគ្រប់ពេលដោយជូនដំណឹងជាមុន ក្នុងរយពេលស្មើនឹងរយពេលបង់ប្រាក់ឈ្នួល ។<BR> មាត្រា ១១០.<br><br> មុនការចូលអាស្រ័យផលលើអចលនវត្ថុ អ្នកជួលត្រូវតែដឹងអំពីស្ថានភាព នៃអចលនវត្ថុ និង សម្ភារនៅនឹងកន្លែងដែលបានរៀបចំតាមការព្រមព្រៀងជាមួយនឹងភតិសន្យាបតី ។ ការមិនបានពិនិត្យស្ថានភាពអចលនវត្ថុ និង សម្ភារនៅនិងកន្លែងនៅពេលចូលអាស្រ័យ ផលត្រូវចាត់ទុកថាត្រឹមត្រូវតាមលក្ខខណ្ឌដូចមានចែងក្នុងភតិសន្យា ។ ទ្រព្យដែលជួលមិនត្រូវមានវិការអាថ៌កំបាំងដែលធ្វើអោយការប្រើប្រាស់មិនអាចប្រព្រឹត្តទៅបានតាមធម្មតាឡើយ <br>មាត្រា ១១១.<br><br> អ្នកជួលត្រូវធានាការថែទាំទ្រព្យជាធម្មតា និង ត្រូវសងមកវិញក្នុងស្ថានភាពមួយស្របតាមស្ថានភាពនៃអចលនវត្ថុ និង សម្ភារ:នៅ នឹង កន្លែង នៅពេលផុតកំណត់នៃកិច្ចសន្យាជួលដោយគិត ទាំងតម្លៃនៃការខូតខាតដែលកើតពីការប្រើប្រាស់មិនធម្មតា លើកលែងករណីមានចែងដោយឡែកក្នុងភតិសន្យា ។<BR> មាត្រា ១១២.<br><br> ភតិសន្យាបតីមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាព ឬ ឥរិយាបទអ្វីដែលធ្វើអោយបង្អាក់ ឬរំខានដល់ការអាស្រ័យផលរបស់អ្នកជួលផ្ទុយពីភតិសន្យាឡើយ ។<BR> មាត្រា ១១៣.<br><br> ដីបែបបទនៃកិច្ចសន្យាជួលអចលនវត្ថុដើម្បីប្រើប្រាស់សំរាប់ស្នាក់នៅ សំរាប់ពាណិជ្ជកម្ម សំរាប់អុស្សាហកម្ម និង សំរាប់កសិកម្មត្រូវកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> ====ផ្នែកទី៥ អំពីវិធានដី==== <br><br> មាត្រា ១១៤.<br><br> សិទ្ធិ និង កាតព្វកិច្ចនៃកម្មសិទ្ធិករត្រូវបាន កំរិតដោយវិធានដីទាំងឡាយសំដៅធានា ការពារផលប្រយោជន៍ទូទៅដែលកំណត់ដោយច្បាប់ ។<BR> មាត្រា ១១៥.<br><br> បែបទសំណង់ និង លក្ខខណ្ឌទាំងឡាយនៃការរៀបចំដែនដី និង នគរូបនីយកម្មចំពោះកម្មសិទ្ធិករនឹងកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> មាត្រា ១១៦.<br><br> ការប្រើប្រាស់កម្មសិទ្ធិដែលមិន ស្របតាមវិធានដី តែជាប់កិច្ចសន្យាមុនការប្រកាសអោយប្រើច្បាប់នេះមិនអាចប៉ះពាល់បានឡើយ ។ ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់នោះមិនអាចពង្រីកថែមនៅក្រោយពេលប្រកាសអោយប្រើវិធានដីដែលបានកំរិតឬហាមឃាត់បានឡើយ ។ ក្នុងករណីបន្ទាន់ឬតំរូវការចាំបាច់នៃផលប្រយោជន៍សាធារណ ច្បាប់អាចបញ្ញត្តិថែមទៀតនូវការអនុវត្តបន្ទាន់នៃវិធានដីកំរិតពីការប្រើប្រាស់កម្មសិទ្ធិ ដែលមានលក្ខណជាសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ ។<BR> == ជំពូកទី៨ អំពីអវយវភេទនៃកម្មសិទ្ធិ == <br>មាត្រា ១១៧.<br> កម្មសិទ្ធិមានអវយវភេវ កាលណាការអាស្រ័យផលបានទៅបុគ្គលក្រៅពីកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព ។ សិទ្ធិដែលនៅសល់សំរាប់កម្ម សិទ្ធិករឈ្មោះថាអសារកម្មសិទ្ធិ ។<br><br> មាត្រា ១១៨.<br> រូបភាពនៃអវយវភេទនៃកម្មសិទ្ធិមាន ផលុបភោគ សិទ្ធិប្រើប្រាស់ និង អាស្រ័យនៅ និង សេវភាព ។<br> ====ផ្នែកទី១ អំពីផលុបភោគ==== មាត្រា ១១៩.<br> ផលុបភោគគឺការអាស្រ័យផលនៃអចលនវត្ថុដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃ សំរាប់រយពេលមួយកំណត់មិនអោយលើសពីមួយអាយុ ជីវិតនៃអ្នកបានសិទ្ធិអាស្រ័យផលនោះឡើយ ។<br><br> មាត្រា ១២០.<br> ផលុបភោគបង្កើតឡើងដោយច្បាប់ ឬដោយការព្រមព្រៀង ។ ផលុបភោគអាចបង្កើតឡើងដោយអិតកំណត់កាលក៏បានឬរហូត ដល់បំពេញបានសម្រេចនូវលក្ខខណ្ឌដែលបានកំណត់ក៏បាន ។ ប្រសិនបើលក្ខខណ្ឌនៃរយពេលមិនបានបញ្ជាក់ ផលុបភោគត្រូវបានចាត់ទុកថាបង្កើតឡើងសំរាប់រយពេល មួយអាយុជីវិតនៃអ្នកទទួលសិទ្ធិផលុបភោគ ។កិច្ចសន្យាផលុបភោគនឹងយកជាការបាន លុះត្រាតែបានធ្វើលិខិតតាមរូបមន្តយថាភូត ។ កិច្ចសន្យានេះមិនអាចជំទាស់ពីតតិយជនបានលុះត្រាតែបានចុះបញ្ជីសុរិយោដីរួចហើយ ។<BR> មាត្រា ១២១.<br><br> ផលុភោគីមានសិទ្ធិអាស្រ័យផលគ្រប់ប្រភេទ ជាផលធម្មជាតិជាផលស៊ីវិលដែលកើតចេញពីអចលនវត្ថុ ដែលខ្លួនមានសិទ្ធិ ។<BR> មាត្រា ១២២.<br><br> ផលធម្មជាតិដែលជាប់នឹងដី នៅពេលចាប់ផ្ដើមផលុបភោគត្រូវបានទៅផលុបភោគី ។ ផលធម្មជាតិដែលមានស្ថានភាពដូចគ្នា នៅពេលចប់ផលុបភោគត្រូវបានទៅអសារកម្មសិទ្ធិករដោយគ្មានការទូទាត់ទៅវិញទៅមក សំរាប់ការងារភ្ជួររាស់ឬច្រូតកាត់ឬពូជធារអ្វីឡើយ ។ ប៉ុន្តែបើមានអ្នកជួល ឬអ្នកប្រវាស់រួចហើយនៅពេលចាប់ផ្ដើមឬនៅពេលបញ្ចប់ផលុបភោគអ្នកជួលឬ អ្នក ប្រវាស់ នេះមិន ត្រូវបាត់បង់ ចំណែកដែលត្រូវបានមកខ្លួននោះទេ ។<BR> មាត្រា ១២៣.<br><br> ផលស៊ីវិលបានទៅផលុបភោគីតាមសមាមាត្រទៅនឹងរយពេលនៃផលុបភោគ ។<BR> មាត្រា ១២៤.<br><br> ផលុបភោគីអាចអាស្រ័យផលដោយខ្លួនអែងផ្ទាល់នូវផលុបភោគ ឬជួល ឬប្រវាស់ ឬក៏ផ្ទេរសិទ្ធិរបស់ខ្លួនដោយយកថ្លៃ ឬដោយអិតយកថ្លៃអោយទៅអ្នកដទៃបាន ។ ក្នុងករណីជួល ឬប្រវាស់កិច្ចសន្យាមិនត្រូវកំណត់អោយហួសពី៣(បី)ឆ្នាំឡើយ ។ ប្រសិនបើចង់ជួល ឬប្រវាស់បន្តកិច្ចសន្យា ថ្មីត្រូវបញ្ចប់មុន១(មួយ)ឆ្នាំ នៃថ្ងៃចប់កិច្ចសន្យាផលុបភោគ ។<BR> មាត្រា ១២៥.<br><br> ផលុបភោគីអាស្រ័យផលពីការកើនជាយថាហេតុ ដោយល្បាប់ទៅលើដីដែលខ្លួនមានសិទ្ធិផលុបភោគ ។<BR> មាត្រា ១២៦.<br><br> ផលុបភោគីប្រើប្រាស់នូវសេវភាពនានា និង សិទ្ធិទាំងឡាយដែលកម្មសិទ្ធិករអាចអាស្រ័យផលបាន លើកលែងសិទ្ធិចាត់ចែង ។<BR> មាត្រា ១២៧.<br><br> ផលុបភោគីប្រើប្រាស់សិទ្ធិតាមរបៀបដូចគ្នានឹងកម្មសិទ្ធិករ លើផលិតផលនៃកន្លែងយកថ្មដែលមាន ស្រាប់នៅលើដីដែលដាក់ ជាផលុបភោគ ។<BR> មាត្រា ១២៨.<br><br> ផលុបភោគីត្រូវបានទទួលថ្លៃឈ្នួលដែលត្រូវបង់អោយកម្មសិទ្ធិករនៃដីពីសម្បទានិកអណ្ដូងរ៉ែ ក្នុងបរិវេណដីក្រោមសិទ្ធិផលុបភោគរបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ១២៩.<br><br> អសារកម្មសិទ្ធិករមិនអាចធ្វើអ្វីអោយរំខានដល់សិទ្ធិរបស់ផលុបភោគី ទោះតាមរូបភាពណាក៏ដោយ ។ ចំណែកអែផលុបភោគីវិញ នៅពេលអស់សិទ្ធិអាស្រ័យផល មិនអាចទាមទារសំណងនៃការកែលំអដែលខ្លួនអះអាងថា បានធ្វើនៅលើអចលនវត្ថុជាប់ផលុបភោគបានឡើយ ទោះជាអចលនវត្ថុនោះបានកើនតម្លៃដោយសារ ការរៀបចំរបស់ខ្លួនក៏ដោយ ។ ផលុបភោគីឬទាយាទរបស់ជននេះអាចដកយកចេញបាននូវកញ្ចក់ ផ្ទាំងគំនូរ និង គ្រឿងតុបតែងផ្សេងៗដែលខ្លួនបានដាក់តាំងនៅក្នុងអគារ ប៉ុន្តែត្រូវរៀបចំកន្លែងនោះអោយមានស្ថានភាពដូចដើមឡើងវិញ ។<BR> មាត្រា១៣០.<br><br> ផលុបភោគីត្រូវទទួលបន្ទុកតែលើការជួសជុលថែទាំប៉ុណ្ណោះ ។ ការជួសជុលធំៗជាបន្ទុករបស់អសារកម្មសិទ្ធិករលើកលែងតែ ការខូចខាតណាដែលបណ្ដាលមកពីការខ្វះស្មារតី ថែទាំរបស់ផលុបភោគីចាប់បីទទួលបានផលុបភោគមក ។ ក្នុងករណីនេះផលុបភោគីត្រូវធ្វើដោយខ្លួនអែង ។ ការជួសជុលធំៗគឺ ការជួសជុលជញ្ជាំងទ្រក្លោងទ្វារការរៀបឡើងវិញនូវធ្នឹម ដំបូលទាំងស្រុង ការរៀបចំឡើងវិញនូវទំនប់ទឹកជញ្ជាំង ទប់ដីឬទឹក និង របងទាំងមូល ។ ការជួសជុសក្រៅពីនេះជាការជួសជុលថែទាំ ។<BR> មាត្រា ១៣១.<br><br> ទាំងអសារកម្មសិទ្ធិករទាំផលុបភោគី គ្មានកាតព្វកិច្ចសង់ឡើងវិញ នូវអ្វីដែលបានទ្រុឌទ្រោម ឬអ្វីដែលបានបំផ្លាញដោយករណីប្រធានសក្តិឡើយ ។ ប៉ុន្តែបីអចលនវត្ថុដែលបានដាក់ធានារ៉ាប់រងត្រូវិនាសបណ្តាលមកពីមហន្តរាយជាយថាហេតុ អសារកម្មសិទ្ធិករឬផលុបភោគី អាច សុំយកថ្លៃធានារ៉ាប់រងទៅជួសជុល ឬសាងសង់ឡើងវិញបាន ។<BR> មាត្រា ១៣២.<br><br> ផលុបភោគីត្រូវទទួលក្នុងពេលដែលខ្លួនអាស្រ័យផលនូវបន្ទុកប្រចាំឆ្នាំនៃអចលនវត្ថុដូចជា ពន្ធ និង អាករសោហ៊ុយធានារ៉ាប់រងដែលត្រូវបង់ ។ ផលុបភោគីត្រូវបន្តអនុវត្តកិច្ចសន្យាធានារ៉ាប់រងធ្វើសាជាថ្មីអោយទាន់ពេលវេលា និង ចុះកិច្ចសន្យាធានារ៉ាប់រងដែលមានប្រយោជន៍ ដល់អចលនវត្ថុជាផលុបភោគរបស់ខ្លួន ទោះជាកិច្ចសន្យាធានារ៉ាប់រងនោះ កំពុងដំណើរការនៅពេលដែលផលុបភោគបានចាប់ផ្ដើមហើយក្ដី ឬជាកិច្ចសន្យាធានារ៉ាប់ដែលតំរូវអោយធ្វើនាពេលក្រោយអសារកម្មសិទ្ធិករក្ដី ។<BR> មាត្រា ១៣៣.<br><br> ក្នុងពេលដំណើរការផលុបភោគ បើមានតតិយជនណាមកបៀតបៀនសិទ្ធិនៃអសារកម្មសិទ្ធិករផលុបភោគីត្រូវ ជូនដំណឹងទៅអសារសិទ្ធិករ បើមិនដូច្នោះទេផលុបភោគីនោះត្រូវទទួលខុសត្រូវលើ ការខូចខាតដែលបណ្ដាលមករឿងនោះចំពោះអសារកម្មសិទ្ធិករ ដូចករណីដែលខ្លួនបានធ្វើអោយខូចខាតដោយផ្ទាល់ ។<BR> មាត្រា ១៣៤.<br><br> ផលុបភោគផុតរលត់• ដោយមរណភាពនៃផលុបភោគី • ដោយការផុតកំណត់រយពេលឬការសម្រេចបាននូវលក្ខខណ្ឌដែលបានកំណត់ ។ • ដោយកិច្ចព្រមលះបង់សិទ្ធិរបស់ផលុបភោគី • ដោយអចលនវត្ថុដែលជាប់ផលុបភោគ ត្រូវអន្តរាយទាំងស្រុង • ដោយសេចក្ដីសំរេចរបស់តុលាការស្របតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រា ១៣៥នៃច្បាប់នេះ ។ មាត្រា ១៣៥.<br><br> ការបាត់បង់សិទ្ធិរបស់ផលុបភោគី អាចនឹងត្រូវបានប្រកាសដោយតុលាការតាមបណ្ដឹងរបស់អសារកម្មសិទ្ធិករដោយហេតុថា ផលុបភោគីបានរំលោភលើការអាស្រ័យផលពិសេសប្រសិនបើផលុបភោគីនោះធ្វើអោយមានវិការភាពលើអចលនវត្ថុ ឬទុកអោយអចលនវត្ថុខូចខាតដោយមិនថែទាំ ។ ក្នុងករណីនេះ ម្ចាស់បំណុលនៃផលុបភោគីមានសិទ្ធិប្ដឹង ទៅតុលាការដើម្បីសុំបន្តសិទ្ធិរបស់ផលុបភោគីដោយធានាការជួសជុល នូវរាល់ វិការភាពដែលមាន និង ការធានាសំរាប់អនាគត ។ ដោយយោលទៅតាមកាលទេស និង ហេតុផលផ្សេង ៗតុលាការអាចប្រកាសការរលត់ដាច់ខាតនៃផលុបភោគ ឬគ្រាន់តែបង្គាប់អោយប្រគល់អចលនវត្ថុអោយអសារកម្មសិទ្ធិករដោយបង់ប្រាក់ប្រចាំឆ្នាំអោយផលុបភោគីឬសិទ្ធិវន្តរបស់ជននេះនូវទឹកប្រាក់មួយចំនួនជាកំណត់ រហូតដល់បញ្ចប់ផលុបភោគ ។<BR> មាត្រា ១៣៦.<br><br> ការលក់អលចនវត្ថុដែលកំពុងជាប់ផលុបភោគដោយអសារកម្មសិទ្ធិករ មិនធ្វើអោយមានការផ្លាស់ប្ដូរណាមួយចំពោះផលុបភោគីដែល កំពុងបន្តប្រើប្រាស់សិទ្ធិរបស់ខ្លួននោះទេ លើកលែងតែមានការលះបង់ដោយជាក់លាក់ពីផលុបភោគី ។<BR> មាត្រា ១៣៧.<br><br> ប្រសិនបើផលុបភោគមានតែលើអគារ ហើយអគារនោះត្រូវអន្តរាយជាយថាហេតុសិទ្ធិរបស់ផលុបភោគីត្រូវរលត់ហើយផលុបភោគីមិនអាចទាមទារសិទ្ធិផលុបភោគ លើដីឬលើសម្ភារ:សំណង់នោះទេ ។ ប៉ុន្តែបើផលុបភោគមានលើដី និង លើអគារហើយបើអគារនោះ ត្រូវអន្តរាយផលុបភោគនៅមានលើដីដដែល ។ ====ផ្នែកទី២ អំពីសិទ្ធិប្រើប្រាស់ និង អាស្រ័យនៅ==== មាត្រា ១៣៨.<br><br> សិទ្ធិប្រើប្រាស់គឺជាសិទ្ធិទទួលយកពីដីនូវបរិមាណផលចាំបាច់សំរាប់សេចក្ដីត្រូវការរបស់អត្ថគាហក និង គ្រួសាររបស់ខ្លួន ។ ទោះបីថ្ងៃក្រោយមក អត្ថគាហកនោះមានប្ដី ប្រពន្ធក្ដីឬមានកូនក្ដី ក៏សិទ្ធិទាំងពីរនេះនៅតែមានដល់អត្ថគាហកដដែល ។<BR> មាត្រា ១៣៩.<br><br> សិទ្ធិប្រើប្រាស់ និង អាស្រ័យនៅកើតឡើង និង បាត់បង់ទៅវិញ តាមបែបនៃផលុបភោគដែរ ។ សិទ្ធិនៃអ្នកប្រើប្រាស់ និង អ្នកអាស្រ័យនៅកំណត់ដោយខចែង ក្នុងកិច្ចសន្យាតាមរូបមន្តលិខិត យថាភូត ឬដោយបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ដែលចែងអំពីសិទ្ធិនេះ ។<BR> មាត្រា ១៤០.<br><br> អត្ថគាហកនៃសិទ្ធិប្រើប្រាស់ ឬសិទ្ធិអាស្រ័យនៅ មិនអាចផ្ទេរ ឬជួលសិទ្ធិរបស់ខ្លួនទៅអ្នកផ្សេងទៀតបានឡើយ ។<BR> សិទ្ធិប្រើប្រាស់ និង អាស្រ័យនៅ ជាសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គល ។ សិទ្ធិនេះបញ្ចប់នៅពេលមរណភាពនៃអត្ថគាហកឬដោយអនុវត្តតាមលក្ខខណ្ឌនៃកិច្ចសន្យា ។<BR> មាត្រា ១៤១.<br><br> ប្រសិនបើអត្ថគាហកនៃសិទ្ធិប្រើប្រាស់ប្រមូល យកផលទាំងអស់នៃដី ឬប្រសិនបើអត្ថគាហក នៃសិទ្ធិអាស្រ័យនៅកាន់កាប់គេហដ្ឋានទាំងមូល អ្នកនោះត្រូវទទួលបន្ទុកចំណាយសោហ៊ុយក្នុងការដាំដុះ ឬការជួសជុលថែ ទាំ និង បង់ពន្ធអាករ និង សោហ៊ុយ ធានារ៉ាប់រងដូចផលុបភោគីដែរ ។ ប្រសិនបើអត្ថគាហក យកតែចំណែកណាមួយនៃផល ឬកាន់កាប់តែមួយចំណែកនៃគេហដ្ឋានអ្នកនោះត្រូវ ចូលរួមចំណាយទៅ តាមសមាមាត្រដែលខ្លួនអាស្រ័យផលនោះ ។<BR> ====ផ្នែកទី ៣ : អំពីសេវភាព==== <br>មាត្រា ១៤២.<br><br> សេវភាពដី គឺជាបន្ទុកដែលផ្ទុកទៅលើដីមួយហៅដីបំរើ ឬដីក្រោមសំរាប់ការប្រើប្រាស់ និង ប្រយោជន៍នៃដីមួយទៀតហៅដីប្រើ ឬដីលើដែលជារបស់កម្មសិទ្ធិករផ្សេងទៀត ។<BR> មាត្រា ១៤៣.<br><br> សេវភាពកើតពីធម្មជាតិ កើតពីច្បាប់ ឬកើតពីការព្រមព្រៀង អាស្រ័យដោយស្ថានភាពនៃទីកន្លែងដោយកំណត់របស់ច្បាប់ឬដោយការព្រមព្រៀងរវាងកម្មសិទ្ធិករ ។<BR> =====អនុផ្នែកទី ១ : អំពីសេវភាពកើតពីធម្មជាតិ===== <br>មាត្រា ១៤៤.<br><br> ដីក្រោមត្រូវទទួលទឹកដែលហូរតាមធម្មជាតិពីដីលើ ។ កម្មសិទ្ធិករនៃដីក្រោមមិនអាចលើកទំនប់ភ្លឺរបាំង ឬការដទៃផ្សេងទៀតទប់ការហូរនេះបានឡើយ ។ កម្មសិទ្ធិករនៃដីលើមិនអាចធ្វើអ្វីដែលធ្វើអោយកាន់តែធ្ងន់ដល់សេវភាពនៃដីក្រោមបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៤៥.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីលើមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ និង ចាត់ចែងទឹកភ្លៀងដែលធ្លាក់មកលើដីរបស់ខ្លួនព្រមទាំងទឹក ដែលមានប្រភពផុសឡើងនៅទីនោះ លើកលែងតែក្នុងករណីដែលមានចែងក្នុងវាក្យខណ្ឌចុងក្រោយនៃមាត្រា១៤៤ ។<BR> មាត្រា ១៤៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលស្ថិតនៅជាប់ផ្លូវទឹកហូរត្រូវទុកអោយទឹកហូរទៅលើដីជិតខាង ហើយកម្មសិទ្ធិករនៃដីជិតខាងក៏ត្រូវមានកាតព្វកិច្ច ដូចគ្នាចំពោះដីនៅឆ្ងាយទៅតាមតម្រូវការនៃកសិកម្ម ។<BR> =====អនុផ្នែកទី២ អំពីសេវភាពកើតពីច្បាប់===== <br>មាត្រា ១៤៧.<br><br> សេវភាពកើតពីច្បាប់មានគោលដៅប្រើប្រាស់ជាប្រយោជន៍សាធារណ ឬជាប្រយោជន៍អែកជន ។ សេវភាពកើតពីច្បាប់ប្រើប្រាស់ជាប្រយោជន៍សាធារណត្រូវកំណត់ដោយច្បាប់ ឬដោយបទបញ្ជាពិសេសដែលបង្ខំទៅលើកម្មសិទ្ធិករ ។ សេវភាពកើតពីច្បាប់ប្រើប្រាស់ជាប្រយោជន៍ អែកជនកំណត់ព្រំដែនដែលកម្មសិទ្ធិករ អាចធ្វើសកម្មភាពមួយចំនួនក្នុងដីរបស់ខ្លួន លើកលែងតែធ្វើអោយប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិករដីជិតខាង ។<BR> មាត្រា ១៤៨.<br><br> ការកំណត់ព្រំដី និង កម្មសិទ្ធិដែលស្ថិតនៅតាមបណ្ដោយផ្លូវសាធារណ ត្រូវកំណត់ដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចយោងតាមសេចក្ដី ត្រូវការជាក់ស្ដែងនៃផលប្រយោជន៍រួមពិសេសតាមសេចក្ដីត្រូវការនៃការធ្វើចរាចរ ។មុននឹងធ្វើរបង ឬកសាងអគារប្រភេទណាក៏ដោយដែលស្ថិតនៅជាប់នឹង ផ្លូវសាធារណកម្មសិទ្ធិករ ចាំបាច់ត្រូវតែត្រួតពិនិត្យមើលនូវភាពសមស្របនៃអគានោះជាមួយនឹង ប្លង់តម្រង់ជួរប្រសិនបើមាន ។ រាល់លិខិតអនុញ្ញាតសាងសង់ត្រូវតែយកចិត្តទុកដាក់ដល់ខ្សែតម្រង់ជួរដែលមានរួចហើយ ។ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអាចសំរេចធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរទំហំផ្លូវបាន តាមតម្រូវការចាំបាច់សំរាប់ផលប្រយោជន៍សាធារណ ។ នៅពេលដែលអាជ្ញាធរធ្វើការសំរេចពង្រីកទំហំផ្លូវសំណង់ទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅលើបន្ទាត់តម្រង់ជួរ ត្រូវបន្ថយទៅក្រោយ ។ បើជារបងតាមធម្មតា ឬជាសំណង់ស្រាលអាជ្ញាធរតំរូវអោយធ្វើការរំកិលចេញ ។ ប្រសិនបើជាអចលនវត្ថុដែលមិនអាចជាកម្មវត្ថុនៃការផ្លាស់ប្ដូរកែសំរួលរុះរើបាន អចលនវត្ថុនោះត្រូវឋិតក្នុងសភាពដដែលសិន រហូតដល់ពេលអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចសំរេចអំពីការពង្រីកដែលបានគ្រោងទុក ។ ការដកហូតកម្មសិទ្ធិមួយចំណែក ឬទាំងស្រុងអាចប្រព្រឹត្តទៅបានដោយអនុវត្តត្រឹមត្រូវតាមនីតិវិធីនៃច្បាប់ ។ ចំពោះដីដែលបានកាន់កាប់ស្របច្បាប់ព្រមទាំងរបង និង សំណង់ទាំងឡាយដែលបានធ្វើឡើងត្រឹមត្រូវតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់ ម្ចាស់កម្មសិទ្ធិមានសិទ្ធិទាមទារអោយសងការខូចខាតរបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ១៤៩.<br><br> កម្មសិទ្ធិករដែលចង់ធ្វើនៅលើដីរបស់ខ្លួន នូវកិច្ចការដែលមានលក្ខណរំខានដល់ដីជិតខាងដូចជាខួងអណ្ដូង ការជីកស្ទង់ដី ការជីករុករក ការគរទុកវត្ថុ ប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ដែលនាំអោយរំខាន ឬប៉ះពាល់ដល់សុខភាពត្រូវអនុលោមតាមបញ្ញត្តិនៃបទបញ្ជាពិសេស ស្ដីពីការកំណត់ចម្ងាយដែលត្រូវប្រតិបត្តិ ឬស្ដីពីការដែលធ្វើសំរាប់ទប់ជ្រែង ។<BR> មាត្រា ១៥០.<br><br> កម្មសិទ្ធិករមិនអាចនឹងធ្វើប្រហោងទ្វារ ឬបង្អួចកើយ ឬយ៉ត្រង់ចំគ្នាទៅវិញទៅមក ចម្ងាយតិចជាងពីរម៉ែត្រពីដីអ្នកជិតខាងបានទេ ។<BR> មាត្រា ១៥១.<br><br> កម្មសិទ្ធិករមិនអាចដាំដើមឈើធំ តូច មានកំពស់លើសពី ២ (ពីរ) ម៉ែត្រនៅប្របព្រំដីជាប់គ្នាដែលមានចម្ងាយតិចជាងពីរម៉ែត្រពីព្រំដីបានទេ បើមិនដូច្នេះទេនឹងត្រូវបង្ខំអោយយកចេញកាលបើមានបណ្ដឹងពីកម្មសិទ្ធិករ ដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងនេះ ។<BR> មាត្រា ១៥២.<br><br> កម្មសិទ្ធិករដែលដីរបស់ខ្លួនត្រូវបានបិទជិត និង គ្មានច្រកចេញចូលទៅផ្លូវសាធារណ ឬមានច្រកមិនគ្រប់គ្រាន់សំរាប់អាជីវកម្ម កសិកម្មអុស្សាហកម្មនៃកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន មានសិទ្ធិស្នើសុំបើកផ្លូវឆ្លងតាមដីអ្នកជិតខាងខ្លួនដោយត្រូវចេញសំណងតាមសមាមាត្រចំពោះការខូចខាតដែលបណ្ដាលមកពីកិច្ចការនោះ ។<BR> មាត្រា ១៥៣.<br><br> ជាគោលការណ៍ផ្លូវដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ១៥២ ត្រូវយកកន្លែងណាដែលមានចម្ងាយ ជិតជាងគេពីដីបិទជិតទៅផ្លូវសាធារណ ប៉ុន្តែត្រូវកំណត់កន្លែងណាដែលមានការខូចខាតតិចបំផុតសំរាប់កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលត្រូវទទួលរង ។<BR> មាត្រា ១៥៤.<br><br> ប្រសិនបើដីបិទជិតកើតឡើងពីការបែងចែកដីតាមរយការលក់ការដូរ ការចែក ឬពីកិច្ចសន្យាផ្សេងទៀតការបើកផ្លូវឆ្លងកាត់អាចសុំតែនៅលើដីដែលនៅសល់ពីការបែងចែក ។ ប៉ុន្តែបើដីដែលនៅសល់ពុំអាចបង្កើតបានជាផ្លូវគ្រប់គ្រាន់បញ្ញត្តិនៃមាត្រា ១៥២ និង មាត្រា ១៥៣ នៅតែអនុវត្តបានដដែល ។<BR> មាត្រា ១៥៥.<br><br> កម្មសិទ្ធិករដែលចង់ប្រើទឹកដែលខ្លួនមានសិទ្ធិ ដើម្បីប្រើប្រាស់ និង ស្រោចស្រពដីរបស់ខ្លួនអាច ទទួលបានផ្លូវទឹកនាំទឹកឆ្លងកាត់ដី ដែលស្ថិតនៅចន្លោះកណ្ដាលបានតែត្រូវចំណាយសោហ៊ុយសងការខូចខាតអោយម្ចាស់ដីនោះ ។<BR> មាត្រា ១៥៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករអាចបញ្ចេញទឹកស្រោចស្រពរួចហើយចេញពីដីខ្លួនឆ្លងកាត់ដីក្រោមបាន តែត្រូវចំណាយសោហ៊ុយសងការខូចខាត ។<BR> មាត្រា ១៥៧.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីលិចទឹកទាំងស្រុង ឬមួយចំណែក អាចបង្ហូរទឹកមិនល្អចេញបាន តែត្រូវធ្វើអោយបានត្រឹមត្រូវតាមវិធីអនាម័យ ។<BR> មាត្រា ១៥៨.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីជាប់មាត់ទឹកដែលចង់ប្រើប្រាស់ទឹកដីដើម្បីស្រោចស្រពដីរបស់ខ្លួន អាចមានសិទ្ធិធ្វើសិល្បការចាំបាច់ទល់ទៅលើដីដែលស្ថិតនៅមាត់ទឹកម្ខាងទៀតដើម្បីរៀបចំយកទឹកតែត្រូវទទួលបន្តុកចេញសោហ៊ុយនៃការខូចខាត ។<BR> មាត្រា ១៥៩.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីដែលព្រមអោយធ្វើការអ្វីលើដីខ្លួននោះ អាចនឹងសុំប្រើទំនប់របាំងទឹកនោះបានដោយត្រូវចេញសោហ៊ុយធ្វើ នឹងសោហ៊ុយថែទាំពាក់កណ្ដាល ។ កម្មសិទ្ធិករនេះមិនត្រូវទារសោហ៊ុយថ្លៃដីឡើយបើបានទទួលហើយត្រូវតែបង្វិលសងគេវិញ ។ =====អនុផ្នែកទី៣ អំពីសេវភាពកើតពីការព្រមព្រៀង===== មាត្រា ១៦០.<br><br> ត្រូវបានអនុញ្ញាតអោយកម្មសិទ្ធិករ បង្កើតនៅលើដីរបស់ខ្លួន នូវរាល់សេវភាពជាគុណប្រយោជន៍ដល់កម្មសិទ្ធិករនៃដីផ្សេងទៀតអោយ តែសេវភាពនោះមិនផ្ទុយពីសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ ។ ការប្រើប្រាស់ និង វិសាលភាពនៃសេវភាពនេះត្រូវកំណត់ដោយកិច្ចព្រមព្រៀង ដែលបានបង្កើតសេវភាពនោះ ។<BR> មាត្រា ១៦១.<br><br> សេវភាពកើតពីការព្រមព្រៀងអាចបង្កើតឡើងបានតែតាមលិខិតយថាភូតប៉ុណ្ណោះ ។ សេវភាពនេះមិនអាចតតិយជនជំទាស់បានទេក្រោយពីការចុះលេខាចារិកក្នុងបញ្ជីសុរិយោដី ។ ទំនាក់ទំនងសេវភាពរវាងដីបំរើ និង ដីប្រើនឹងត្រូវចប់នៅពេលដែលដីណាមួយក្នុងចំណោមដីទាំងពីរ ត្រូវបានផ្ទេរអោយតតិយជនណាម្នាក់បើការ រក្សាទុកសេវភាពនោះមិនបានចែងច្បាស់ក្នុងលិខិតផ្ទេរកម្មសិទ្ធិទេ ។<BR> មាត្រា ១៦២.<br><br> កម្មសិទ្ធិករដែលបានបង្កើត សេវភាពលើដីរបស់ខ្លួនត្រូវ បានចាត់ទុកថាយល់ព្រមរាល់អ្វី ដែលចាំបាច់សំរាប់សេវភាពនោះ ។ សេវភាពនៃការយកទឹកបង្កើតឡើងនៅកន្លែងប្រភពទឹកអនុញ្ញាតអោយអ្នកយកទឹកមានសិទ្ធិឆ្លងកាត់ដីដែលមានប្រភពទឹកនោះបាន ។<BR> មាត្រា ១៦៣.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីប្រើមានសិទ្ថិធ្វើរាល់ការចាំបាច់ផ្សេងៗ លើដីបំរើដើម្បីប្រើ និង រក្សាទុកសេវភាពបាន ។<BR> មាត្រា ១៦៤.<br><br> ការចាំបាច់សំរាប់ប្រើ និង រក្សាទុកសេវភាព គឺជាសោហ៊ុយនៃកម្មសិទ្ធិករដីប្រើ លើកលែងតែមានការព្រមព្រៀងគ្នាផ្សេងពីនេះ ។<BR> មាត្រា ១៦៥.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃដីបំរើមិនអាចធ្វើអ្វី ដែលមានបំណងបន្ថយការប្រើប្រាស់សេវភាពឬ ធ្វើអោយសេវភាពមិនអាចប្រើបានឡើយ ។ កម្មសិទ្ថិការនៃដីមិនអាចប្ដូរស្ថានភាពនៃការប្រើប្រាស់សេវភាពបានកំណត់ពីដំបូងមកបានទេ ។ប៉ុន្តែបើទុកសេវភាពក្នុងស្ថាន ភាពដើមនាំ អោយកម្មសិទ្ធិករនៃដីបំរើចំណាយលើការជួសជុលថែទាំច្រើន កម្មសិទ្ធិករនៃដីបំរើអាចសុំដាក់សេវភាពជំនួសនៅទីផ្សេងទៀតបានដែលស្រួលប្រើដូចគ្នាហើយកម្មសិទ្ធិករ នៃដីប្រើមិនអាចបដិសេធបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៦៦.<br><br> ចំណែកអែកម្មសិទ្ធិករនៃដីប្រើ អាចប្រើប្រាស់សេវភាពតែក្នុងព្រំដែនដែលបានកំណត់ក្នុង កិច្ចសន្យាដោយមិនអាចធ្វើនៅលើដី បំរើឬដីរបស់ខ្លួនអោយមានការប្រែប្រួលណាមួយដែលអាចមានអិទ្ធិពលធ្ងន់ធ្ងរដល់ស្ថានភាពនៃដីបំរើបានឡើយ ។<br> =====អនុផ្នែកទី៤ អំពីការផុតរលត់នៃសេវភាព===== មាត្រា ១៦៧.<br><br> សេវភាពផុតរលត់ដោយ • ការបញ្ចប់កិច្ចព្រមព្រៀងដេលបង្កើតសេវភាពនោះ <br> * ដីប្រើដីបំរើធ្លាក់ក្នុងដៃកម្មសិទ្ធិករតែម្នាក់ឬ * មហន្តរាយទាំងស្រុងនៃដីដែលជាទីតាំងសេវភាពនោះ ។<BR> ==មាតិកាទី៤ អំពីទម្រង់នៃកម្មសិទ្ធិ== == ជំពូកទី៩ អំពីកម្មសិទ្ធិអវិភាគ == <br>មាត្រា ១៦៨.<br><br> កម្មសិទ្ធិអវិភាគគឺជាកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យតែមួយដែលជារបស់បុគ្គច្រើននាក់ ។ បុគ្គលទាំងនោះជាកម្មសិទ្ធិករអវិភាគ ។កម្មសិទ្ធិករអវិភាគម្នាក់ៗមានចំណែករបស់ខ្លួនក្នុងទ្រព្យនោះ ប៉ុន្តែទ្រព្យនោះមិនអាចពុះចែកគ្នាបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៦៩.<br><br> ភាគបែងនៃកម្មសិទ្ធិអវិភាគចាត់ទុកថាស្មើគ្នា ។ ក្នុងករណីក្នុងការបែងចែកទ្រព្យមិនស្មើគ្នា កម្មសិទ្ធិករម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិ និង បន្ទុកសមាមាត្រទៅនឹងចំណែករបស់ខ្លួន ។ កម្មសិទ្ធិករម្នាក់ៗអាចលក់ចំណែក ឬចុះកិច្ចសន្យាផ្សេងៗ លើចំណែករបស់ខ្លួនបានហើយ ម្ចាស់បំណុលរបស់គេម្នាក់ៗ អាចរឹបអូសចំណែកនៃទ្រព្យរបស់អ្នកនោះបាន ។<BR> មាត្រា ១៧០.<br><br> កម្មសិទ្ធិករអវិភាគគ្រប់គ្រង រួមលើកម្មសិទ្ធិអវិភាគ លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀងផ្ទុយពីនេះ ។ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគម្នាក់ៗ មាននាទីគ្រប់គ្រងជាធម្មតាដូចជាការជួសជុលថែទាំ និង ការដាំដុះ បើកម្មសិទ្ធិករអវិភាគច្រើនមិនបានចាត់អោយធ្វើអ្វីផ្សេងទៀតទេ ។ កិច្ចការសំខាន់ៗ ដូចជាការប្ដូរដំណាំ និង ការជួសជុលធំៗ អាចសម្រេចបានលុះត្រាតែភាគច្រើននៃកម្មសិទ្ធិករអវិភាគដែលមាន ចំណែករួមគ្នាលើសពីពាក់កណ្ដាលនៃទ្រព្យនោះបានយល់ព្រម ។<BR> មាត្រា ១៧១.<br><br> កម្មសិទ្ធិអវិភាគម្នាក់ៗ ត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ថែទាំ និង ការពារប្រយោជន៍រួម ។ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគអាស្រ័យផលប្រើប្រាស់ក្នុងព្រំដែន មិនប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិករអវិភាគឯទៀត ។ ការព្រមព្រៀងគ្នាពីកម្មសិទ្ធិករអវិភាគទាំងអស់ជាការចាំបាច់ សំរាប់ការផ្ទេរសិទ្ធិ ការបង្កើតសិទ្ធិភណ្ឌិក ឬការផ្លាស់ប្ដូរគោលដៅនៃទ្រព្យ លើកលែងតែមានវិធានផ្សេងពីនេះ ។<BR> មាត្រា ១៧២.<br><br> ចំណាយលើការគ្រប់គ្រង ការបង់ពន្ធ និង បន្ទុកផ្សេងទៀតលើទ្រព្យអវិភាគត្រូវទទួលរ៉ាប់រង ដោយកម្មសិទ្ធិករអវិភាគទាំងអស់ តាមសមាមាត្រនៃចំណែករៀងៗខ្លួនលើកលែងតែមានបញ្ញត្តិផ្ទុយពីនេះ ។<BR> មាត្រា ១៧៣.<br><br> គ្មានជនណាមួយអាចត្រូវបាន បង្ខំអោយនៅក្នុងអវិភាគកម្មបានទេ ។ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគម្នាក់ៗ អាចទាមទារអោយបែងចែកទ្រព្យអវិភាគនោះបាន ។ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគទាំងឡាយអាចរក្សាទុក ជាបណ្ដោះអាសន្ននូវស្ថានភាពនៃអវិភាគកម្មប៉ុន្តែស្ថានភាពបែបនេះមិនអាចចាប់បង្ខំអោយ លើសពីរយពេល ៥(ប្រាំ) ឆ្នាំបានឡើយ លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀងថ្មី ។<BR> មាត្រា ១៧៤.<br><br> អវិភាគកម្មត្រូវចប់ដោយការបែងចែកទ្រព្យតាមរូបដើម ឬដោយការលក់ទ្រព្យ ហើយចែកថ្លៃគ្នា ឬដោយកម្មសិទ្ធិករវិភាគមិនយល់ព្រមតាមអំពីរបៀបនៃការចែក អ្នកទាំងនោះត្រូវប្ដឹងទៅតុលាការដែលនឹងរៀបចំចែកទ្រព្យឬបើទ្រព្យនោះកាលបើចែកទៅនាំអោយថយថ្លៃ ច្រើនតុលាការ អាចបង្គាប់អោយលក់ទ្រព្យទាំងមូលទៅអោយតតិយជន ឬទៅអោយកម្មសិទ្ធិករអវិភាគណាម្នាក់ក៏បាន ។<BR> ===មាតិកាទី ៤ អំពីទម្រង់នៃកម្មសិទ្ធិ=== == ជំពូកទី ១០ អំពីសហកម្មសិទ្ធិ == <br>មាត្រា ១៧៥.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិ គឺជាកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យជាអលចតវត្ថុរបស់បុគ្គល ច្រើននាក់បែងចែកតាមឡូត៍ដែលម្នាក់ៗ បានមួយចំណែកជាអែកជន ហើយមួយចំណែកទៀតជាផ្នែកនៃទ្រព្យរួម ។<BR> មាត្រា ១៧៦.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករទាំងឡាយអាចរៀបចំបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុង ដែលកំណត់របៀបគ្រប់គ្រង និង វិធាននៃការថែទាំព្រមទាំងកាតព្វកិច្ចរបស់សហកម្មសិទ្ធិករ ជាពិសេសចំពោះផ្នែករួមដោយគោរពតាមបទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយនៃច្បាប់នេះ ។ក្នុងករណីដែលគ្មានបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងនេះទេ សហកម្មសិទ្ធិនៅក្រោមបទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយ ដែលបានកំណត់ពីមាត្រា១៧៧ ដល់ មាត្រា១៨៥ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា ១៧៧.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករទាំងឡាយមានសិទ្ធិពេញលេញលើចំណែកអែកជនរបស់ខ្លួន ដោយមិនបំពានទៅលើចំណែករួម និង មិនរំខាន ឬរាំងស្ទុះដល់ការប្រើប្រាស់ចំណែករួមដោយសហកម្មសិទ្ធិករដទៃទៀត ។ សហកម្មសិទ្ធិករមិនអាចបង្កើតសេវភាពអែកជនរបស់ខ្លួននោះបានទេ ។<BR> មាត្រា ១៧៨.<br><br> រាល់ចំណែកនៃអគារឬដីសំរាប់ការប្រើប្រាស់ផ្ដាច់មុខ នៃសហកម្មសិទ្ធិករណាមួយបង្កើតបានជាចំណែកអែកជន ។វិញ្ញាបនប័ត្រ សំគាល់ម្ចាស់អចលនវត្ថុត្រូវកំណត់អំពីប្រភេទ និង ទំហំនៃចំណែកនោះ ។<BR> មាត្រា ១៧៩.<br><br> រាល់ចំណែកនៃអគារ ឬដីសំរាប់ការប្រើប្រាស់ ឬជាប្រយោជន៍នៃសហកម្មសិទ្ធិករទាំងឡាយ ឬសហកម្មសិទ្ធិករខ្លះក្នុងចំណោមនោះបង្កើតបានជាចំណែករួម ។ ទ្រព្យរួមមានជាអាទិ * ដី ទីធ្លា អុទ្យាន និង សួនច្បារ ផ្លូវ ច្រកចេញចូល* ជញ្ជាំង សសរទ្រទ្រង់សំខាន់ៗនៃអគារអុបករណ៍រួមរាប់ បញ្ចូលចំណែកនៃបណ្ដាញទឹកភ្លើងបណ្ដាញអុស្ម័នដែលអាចឆ្លងកាត់ចំណែកអែកជន* ទូរួម បំពង់ និង ក្បាលបំពង់ផ្សែង* ទីកន្លែងនៃសេវារួម ។<BR> សិទ្ធិបន្ទាប់បន្សំខាងក្រោមនេះក៏ត្រូវទុកជាកម្មសិទ្ធិរួមដែរ* សិទ្ធិជីករុករកវត្ថុធាតុដែលមានក្នុងដី* សិទ្ធិស្ថាបនាអគារថ្មីក្នុងទីធ្លា អុទ្យានឬសួនច្បារទាំងនោះ* សិទ្ធិនៃអឌ្ឍសិទ្ធិភាពដែលជាប់ទៅនឹងចំណែករួមទាំងឡាយ* សិទ្ធិលើកបន្តអោយខ្ពស់នូវ អគារសំរាប់ប្រើប្រាស់រួមឬដែលមាន កន្លែងច្រើនបង្កើតបានជាចំណែកអែកជនផ្សេងគ្នា ។ គ្មានករណីណាមួយដែលកម្មសិទ្ធិករ នៃអគារសហកម្មសិទ្ធិជាន់លើបំផុតអាចលើកបន្តសម្រាប់តែខ្លួនអែងផ្ទាល់ ឬលក់សិទ្ធិនៃការលើកបន្តនេះឡើយ ។ បទប្បញ្ញត្តិមានលក្ខណជាសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ ។<BR> មាត្រា ១៨០.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករដែលធ្វើអោយប៉ះពាល់ដល់ចំណែករួមនៃអគារ ឬដីដោយបានកែប្រែដើម្បី ការប្រើប្រាស់ជាអែកជនឬសំរាប់លក់ នឹងត្រូវបង្ខំអោយរៀបចំដូចសភាពដើមវិញ ។ សហកម្មសិទ្ធិករនោះត្រូវទទួលទណ្ឌកម្មដូចមានចែងក្នុងមាត្រា១៥៧ នៃច្បាប់នេះ ។ ជនក្រៅពីសហកម្មសិទ្ធិករដែលដណ្ដើមយកចំណែករួមសំរាប់ជាទី លំនៅអែកជនរបស់ខ្លួននឹង ត្រូវបង្ខំអោយសងកន្លែងដែលកាន់កាប់ខុសច្បាប់ ហើយត្រូវធ្វើអោយមានសភាពដូចដើមវិញ ។ ក្នុងករណីណាក៏ដោយ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចមិនអាចចេញប័ណ្ណសំគាល់សិទ្ធិអោយបុគ្គលនោះបានឡើយ ពុំនោះទេនឹងត្រូវចាត់ទុកជាអ្នកសមគំនិត និង ត្រូវទទួលខុសត្រូវរួមជាមួយដែរ ។ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចបង្ខំអោយអ្នក កាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់រុះរើចេញ ។ បញ្ញត្តិទាំងនេះក៏មានគោលដៅដាក់ទោសអ្នកមិនស្គាល់កម្មសិទ្ធិ និង លក្ខខណ្ឌនៃសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណដោយផ្ទាល់ និង ជាសារវន្ត័ហើយត្រូវអនុវត្ត ចំពោះការប៉ះពាល់ដែលមានកន្លងមកមុនការប្រកាសអោយប្រើប្រាស់ច្បាប់នេះ ។<BR> មាត្រា១៨១.<br><br> ចំណែករួមគឺជាកម្មសិទ្ធិអវិភាគរបស់សហកម្មសិទ្ធិ ។ សហកម្មសិទ្ធិករត្រូវធានាការថែទាំចំណែករួម ។ បន្ទុកនៃការថែទាំនេះត្រូវចែកគ្នាតាមសមាមាត្រទៅនឹងតម្លៃនៃឡូត៍នីមួយៗ ។<BR> មាត្រា ១៨២.<br><br> ជញ្ជាំងដែលខ័ណ្ឌចំណែកអែកជនត្រូវចាត់ទុកជាជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិដូចមានចែងក្នុងជំពូកទី ១១ នៃច្បាប់នេះ ។ មាត្រា ១៨៣.<br><br> ចំណែករួមនឹងសិទ្ធិបន្ទាប់បន្សំទាំងឡាយមិនអាចជាកម្មវត្ថុនៃការបែងចែកឬ បង្ខំអោយលក់ដាច់ដោយឡែកពីចំណែកអែកជនបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៨៤.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករអាចបង្កើតអង្គការគ្រប់គ្រង ដែលអាចជាក្រុមប្រឹក្សាភិបាលឬ និង គណ:កម្មការគ្រប់ឡើងដើម្បីទទួលបន្ទុកកិច្ចការសហកម្មសិទ្ធិ ។ អង្គការគ្រប់គ្រងនេះត្រូវជ្រើសរើសដោយមហាសន្និបាតដែលមានការចូលរួមពីសហកម្មសិទ្ធិករទាំងអស់ដោយគិតតាមសមាមាត្រនៃសារៈសំខាន់នៃឡូត៍រៀងៗខ្លួន ។ អង្គការគ្រប់គ្រងធ្វើ ការសំរេចចិត្តទាក់ទងទៅនឹងការថែទាំសហកម្មសិទ្ធិតាមមតិភាគច្រើន ។ សហកម្មសិទ្ធិករត្រូវគោរពសេចក្ដីសំរេចដែលបានដាក់ចេញដោយមហាសន្និបាត ជាពិសេសទាក់ទងទៅ នឹងការថែទាំ និង ការធ្វើអោយស្រប ទៅនឹងលក្ខខណ្ឌនៃសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណនៃចំណែករួម ។ ខ្លួនពីចំណែកនៃបន្ទុក ដែលធ្លាក់មកលើខ្លួន អាចនឹងត្រូវបានប្ដឹងទៅតុលាការដើម្បីបង្ខំអោយបង់បន្ទុកដែលត្រូវបង់ ។ ក្នុងករណីគ្មានការបង្កើតអង្គការគ្រប់គ្រង ការគ្រប់គ្រងសហកម្មសិទ្ធិត្រូវរ៉ាប់រងផ្ទាល់ដោយសហកម្មសិទ្ធិករ ទាំងអស់ដែលធ្វើការសម្រេចជាអែកច្ឆន្ទ ។ បើសិនគ្មានការ យល់ព្រមណាមួយអាចកើតឡើងរវាងសហកម្មសិទ្ធិករ ទេដែលជាហេតុនាំអោយការថែ ទាំមិនបានល្អឬថយតម្លៃនៃសហកម្មសិទ្ធិសហកម្មសិទ្ធិករទាំងអស់ក្រោយពីមានការ ព្រមព្រៀងគ្នាអាចប្ដឹង ទៅតុលាការអោយចាត់អ្នកគ្រប់គ្រងសហកម្មសិទ្ធិម្នាក់ ។ ប្រាក់ឈ្នួលសំរាប់អ្នកគ្រប់គ្រងជាបន្ទុកនៃសហកម្មសិទ្ធិករទាំងអស់ ។<BR> មាត្រា ១៨៥.<br><br> អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអាចដាកវិធានការអោយសហកម្មសិទ្ធិកររ៉ាប់រងការថែទាំអោយល្អលើចំណែករួម ។ សោហ៊ុយនៃការថែទាំជាបន្ទុក នៃសហកម្មសិទ្ធិករ ដោយគិតតាមសមាមាត្រទៅ និង តំលៃនៃចំណែករៀងៗខ្លួន ។ សហកម្មសិទ្ធិករដែលមិនព្រមចូលរួមទទួលបន្ទុកនេះ ឬមិនគោរពតាមលក្ខខណ្ឌនៃសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ ត្រូវទទួលទណ្ឌកម្មដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២៥៨ នៃច្បាប់នេះ ។<BR> ===មាតិកាទី ៤ អំពីទម្រង់នៃកម្មសិទ្ធិ=== == ជំពូកទី ១១ អំពីអឌ្ឍសិទ្ធិភាព == <br>មាត្រា ១៨៦.<br><br> អឌ្ឍសិទ្ធិភាពគឺជា ទំរង់មួយនៃកម្មសិទ្ធិរួម អនុវត្តទៅលើជញ្ជាំង និង កំពែងដែលនៅត្រង់ព្រំខ័ណ្ឌ ចែកកម្មសិទ្ធិពីរជាប់គ្នា ។ កំពែងក្នុងន័យនៃច្បាប់នេះគឺសំដៅទៅលើស្នាមភ្លោះរបង និង ភ្លឺ ។<BR> ====ផ្នែកទី១ អំពីជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិ==== <br><br> មាត្រា ១៨៧.<br><br> ការជួសជុល និង ការសាងសង់ជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិឡើងវិញ ជាបន្ទុកនៃអ្នកដែលមានសិទ្ធលើទ្រព្យនោះតាមសមាមាត្រទៅ និង សិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិករម្នាក់ៗ ។ រាល់កម្មសិទ្ធិករដែលពាក់ព័ន្ធអាចអោយរួចពីការចេញថ្លៃជួសជុល ឬ សាងសង់ជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិឡើងវិញដោយលះបង់សិទ្ធិនៃអឌ្ឍសិទ្ធិ របស់ខ្លួនលើកលែងតែជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិទល់ទ្រអគារដែលជារបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ ។<BR> មាត្រា ១៨៨.<br><br> កម្មសិទ្ធិករណាម្នាក់នៃជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិមិនអាចចោះចូលជ្រៅទៅក្នុងជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិ ឬធ្វើការអ្វីដែលអាចបណ្ដាលអោយខូចខាតដល់ជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិដោយគ្មានការព្រមព្រៀងពីកម្មសិទ្ធិករម្ខាងទៀតឡើយ ។ ក្នុងករណីគ្មានការព្រមព្រៀងគ្នា តំរូវអោយមានអាជ្ញាកណ្ដាល ជាអ្នកជំនាញដែល និង កំណត់មធ្យោបាយចាំបាច់សំរាប់ការថ្មីដែលមិនរំខានដល់សិទ្ធិរបស់កម្មសិទ្ធិករណាម្នាក់ ។<BR> មាត្រា ១៨៩.<br><br> កម្មសិទ្ធិករម្នាក់ៗអាចសង់ជាប់ និង ជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិ និង ដាក់ធ្នឹម និង រនូតចូលក្នុងជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិដោយអោយសល់ប្រាំសង្ទីម៉ែត្រ តែការងារនេះមិនត្រូវធ្វើអោយខូចដល់សិទ្ធិរបស់អ្នកម្ខាងដែរកម្មសិទ្ធិករ នោះអាចសិទ្ធិទាមទារអោយបន្ថយធ្នឹម និង រនូតនោះមកត្រឹមពាក់កណ្ដាលនៃកំរាស់ជញ្ជាំងវិញ ។<BR> មាត្រា ១៩០. ==== <br>កម្មសិទ្ធិករនៃអចលនវត្ថុដែល នៅជាប់ជញ្ជាំងណាមួយរបស់កម្មសិទ្ធិករដទៃ មានសិទ្ធិធ្វើ ជញ្ជាំងនោះអោយទៅជាជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិទាំងស្រុង ឬមួយចំណែកដោយសងទៅកម្មសិទ្ធិករនៃជញ្ជាំងនោះនូវតម្លៃពាក់កណ្ដាលនៃចំណែកដែលខូច ចង់ធ្វើអោយទៅជាអឌ្ឍសិទ្ធិបូក និង ពាក់កណ្ដាលតំលៃដីដែលសង់ជញ្ជាំងពីលើនោះ ។<BR> មាត្រា ១៩១.<br><br> កម្មសិទ្ធិករម្នាក់ៗអាចសង់បន្តជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិអោយច្បាស់ជាងមុនបាន ប៉ុន្តែត្រូវចេញសោហ៊ុយក្នុងការសង់ការជួសជុលថែទាំជញ្ជាំងដែលខ្ពស់ហួសកំណត់ដើមនោះតែម្នាក់អែង ។ ក្រៅពីនេះកម្មសិទ្ធិករនោះត្រូវចេញសោហ៊ុយសំរាប់បន្ទុកដែលកើតមកពីការលើកកំពស់ហួសទៅលើនោះអោយសមតាមតម្លៃផង ។<BR> មាត្រា ១៩២.<br><br> ប្រសិនបើជញ្ជាំងអឌ្ឍសិទ្ធិមិនអាចទ្រទ្រង់កំពស់ដែលលើកទៅលើនោះបាន អ្នកដែលចង់លើកអោយខ្ពស់នោះអាចរុះរើធ្វើជាថ្មីទាំងអស់ឡើងវិញដោយសោហ៊ុយផ្ទាល់ខ្លួន ។ អែកំរាស់ជញ្ជាំងដែលត្រូវធ្វើលើសពីកំរាស់ដើមត្រូវសង់ដាក់ខាងលើដីរបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ១៩៣.<br><br> កម្មសិទ្ធិករម្ខាងទៀតដែលមិន បានជួយក្នុងការសង់អោយឡើងខ្ពស់ បើត្រូវការយកសំណង់នោះទុកជារបស់អឌ្ឍសិទ្ធិនៃខ្លួនដែរត្រូវចេញថ្លៃសំណង់ដែលលើកអោយខ្ពស់ពាក់កណ្ដាលបូកនឹងពាក់កណ្ដាលនៃថ្លៃដីដែលសង់ជញ្ជាំងលើសពីកំរាស់ដើមនោះ ។<BR> ====ផ្នែកទី២ អំពីស្នាមភ្លោះរបង ភ្លឺអឌ្ឍសិទ្ធិ==== <br><br> មាត្រា ១៩៤.<br><br> កំពែងអឌ្ឍសិទ្ធិដែលបានបង្កើតឡើងដោយស្នាមភ្លោះ ក្ដីដោយរបងក្ដីដោយភ្លឺក្ដីត្រូវតែថែទាំដោយសោហ៊ុយរួម ។តែបើកម្មសិទ្ធិករណាម្នាក់ចង់ដកខ្លួនចេញពីកាតព្វកិច្ចនេះ កម្មសិទ្ធិករនះអាចធ្វើបានដោយគ្រាន់ទែលះបង់អឌ្ឍសិទ្ធិភាពរបស់ខ្លួនចោលប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែបើស្នាមភ្លោះឬភ្លឺនោះជាកន្លែងសម្រាប់បង្ហូរទឹកជាធម្មតា សហកម្មសិទ្ធិករមិនអាចលះបង់អឌ្ឍសិទ្ធិរបស់ខ្លួនបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៩៥.<br><br> កម្មសិទ្ធិករដែលមានដីជាប់នឹងស្នាមភ្លោះ របងឬភ្លឺណាមួយដែលមិនមែនជារបស់អឌ្ឍសិទ្ធិទេមិនអាចតំរូវអោយម្ចាស់ស្នាមភ្លោះ ម្ចាស់របងម្ចាស់ភ្លឺនោះដាក់ស្នាមភ្លោះ របងឬភ្លឺនោះជារបស់អឌ្ឍសិទ្ធិអោយខ្លួនបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ១៩៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករនៃរបងអឌ្ឍសិទ្ធិអាចជួសជុល កែលំអ ឬរុះរើរបងនោះរហូតដល់ព្រំប្រទល់កម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួនបាន តែត្រូវធ្វើរបងត្រឹមដីរបស់ខ្លួនឡើងវិញ ។ សិទ្ធិនេះអាចប្រើបានក្នុងករណីបើស្នាមភ្លោះ ឬភ្លឺអឌ្ឍសិទ្ធិនោះគ្រាន់តែប្រើប្រាស់ជារបងប៉ុណ្ណោះ ។<BR> មាត្រា ១៩៧.<br><br> ទ្រព្យជាអចលនវត្ថុអាចបង្កើតជាប្រាតិភោគ សំរាប់ដាក់ធានាការសងបំណុលដោយកម្មសិទ្ធិករ នៃទ្រព្យនោះតាមរយហ៊ីប៉ូតែក ឬការបញ្ចាំឬការដាក់ធានា ។<BR> ==មាតិកាទី ៥ អំពីប្រាតិភោគអចលនវត្ថុ== == ជំពូកទី១២ អំពីហ៊ីប៉ូតែក == មាត្រា ១៩៨.<br><br> ហ៊ីប៉ូតែកគឺជាប្រាតិភោគដែលបើកអោយម្ចាស់បំណុលប្ដឹងសុំអោយលក់អចលនវត្ថុនោះ នៅពេលដល់កំណត់សងទោះជាអចលនវត្ថុនោះនៅលើដៃជនណាក៏ដោយ ដើម្បីយកប្រាក់មកសងខ្លួន និង ម្ចាស់បំណុលដទៃទៀតដែលជាអ្នកមានបុព្វសិទ្ធិ និង បុរិមាដោយមិនដកអចលនវត្ថុនោះពីកម្មសិទ្ធិករទេ ។<BR> មាត្រា ១៩៩.<br><br> មានតែអចលនវត្ថុដែលបានចុះបញ្ជីសុរិយោដីទេ ទើបអាចជាកម្មវត្ថុនៃហ៊ីប៉ូតែកបាន ។<BR> មាត្រា ២០០.<br><br> ម្ចាស់បំណុលមិនអាចក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យដែលបានដាក់ហ៊ីប៉ូតែកជំនួសការសងបំណុលបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ២០១.<br><br> កិច្ចសន្យាហ៊ីប៉ូតែកត្រូវរៀបចំតាមរូបមន្តយថាភូត ចំពោះមុខអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ឬអ្នកច្បាប់ណាម្នាក់ដែលមាននីតិសម្បទាក្នុងរឿងនេះ ។ កិច្ចសន្យាត្រូវតែចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដី ។ អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចក្នុងការតាក់តែងកិច្ចសន្យាហ៊ីប៉ូតែក និង ទម្រង់នៃការចុះបញ្ជីនឹងកំណត់ដោយអនុក្រឹត្យ ។<BR> មាត្រា ២០២.<br><br> កិច្ចសន្យាហ៊ីប៉ូតែកត្រូវសរសេរបញ្ជាក់អោយច្បាស់ពីស្ថានភាព និង ប្រភេទនៃទ្រព្យសេវភាព ឬបន្ទុកដែលកំណត់ដោយបទបញ្ជាទាំងឡាយ និង តម្លៃនៃទ្រព្យនោះ ។<BR> មាត្រា ២០៣.<br><br> ហ៊ីប៉ូតែកច្រើនបន្តបន្ទាប់គ្នាអាចត្រូវបានបង្កើតនៅលើទ្រព្យតែមួយ ។ ម្ចាស់បំណុលម្នាក់ៗ ប្រើសិទ្ធិតាមលំដាប់អាទភាពនៃការចុះលេខាចារិកហ៊ីប៉ូតែករបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ២០៤.<br><br> ប្រសិនបើកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យដាក់ហ៊ីប៉ូតែក មិនសងបំណុលនៅពេលដល់កំណត់ត្រូសសងម្ចាស់បំណុលម្នាក់អាចប្ដឹងសុំអោយលក់ទ្រព្យនោះ បានដោយមិនគិតពីលំដាប់នៃហ៊ីប៉ូតែករបស់គេឡើយ ។ ម្ចាស់់បំណុលហ៊ីប៉ូតែកនានានឹងត្រូវទទួលសំណងនៅពេលនោះដែរ តាមលំដាប់នៃហ៊ីប៉ូតែកនីមួយៗ ។<BR> មាត្រា ២០៥.<br><br> ទ្រព្យដែលកំពុងបញ្ចាំមិនអាចដាក់ហ៊ីប៉ូតែកបានឡើយ ។<BR> == ជំពូកទី ១៣ អំពីការបញ្ចាំអចលនវត្ថុ == <br>មាត្រា ២០៦.<br><br> ការបញ្ចាំអចលនវត្ថុ គឺជាកិច្ចសន្យាដែលតាមកិច្ចសន្យានោះ កូនបំណុលប្រគល់អោយម្ចាស់បំណុលរបស់ខ្លួននូវទ្រព្យដើម្បីធានាការសងបំណុល ។ ម្ចាស់បំណុល មានសិទ្ធិសុំអោយលក់ទ្រព្យនោះដើម្បីសងបំណុលតាមបុព្វសិទ្ធិ និង បុរិមាដែលខ្លួនមានជាងម្ចាស់បំណុលដទៃទៀត ។ ការប្រើប្រាស់ទ្រព្យដាក់បញ្ជាំងដោយម្ចាស់បំណុល ជំនួសការសងបំណុលនេះជាការប្រាក់តែមួយមុខ ឬជាប្រាក់ដើម និង ការប្រាក់ផងក៏បាន បើសិនមានចែងក្នុងកិច្ចសន្យាបញ្ចាំ ។<BR> មាត្រា ២០៧.<br><br> កិច្ចសន្យាបញ្ចាំអចលនវត្ថុត្រូវធ្វើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ តាមរូបមន្តលិខិតយថាភូតដោយអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចហើយត្រូវចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដី ។<BR> មាត្រា ២០៨.<br><br> ការបញ្ចាំអចលនវត្ថុចាត់ទុកជាបានការ ហើយតតិយជនមិនអាចជំទាស់បាន លុះត្រាតែកិច្ចសន្យាបញ្ចាំនោះបានធ្វើតាមបញ្ញត្តិដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២០៧ នៃច្បាប់នេះ ។ ការមិនបានចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដីនូវកិច្ចសន្យាបញ្ចាំបណ្ដាលអោយថ្លោះសិទ្ធិប្រាតិភោគភណ្ឌិកហើយ ម្ចាស់បំនុលមានសិទ្ធិ ត្រឹមប្ដឹងទារសំណងតាមច្បាប់ជាធរមានប៉ុណ្ណោះ ។<BR> មាត្រា ២០៩.<br><br> ទ្រព្យជាប់កិច្ចសន្យាបញ្ចាំអចលនវត្ថុ នឹងត្រូវសងមកនូវបំណុលវិញជាចាំបាច់ចាប់ពីពេលដែលកូនបំណុលបានសងបំណុលទាំងស្រុងរួចហើយ ។ ចំពោះកិច្ចសន្យាដែលមិនបានបញ្ជាក់ពីកាល បរិច្ឆេទផុតកំណត់សងក្នុងរយៈពេល១០(ដប់) ឆ្នាំគិតពីថ្ងៃដែលបានចុះកិច្ចសន្យាបញ្ចាំមក បើម្ចាស់បំណុលមិនបានដាក់ពាក្យប្ដឹង ទៅតុលាការដើម្បីទាមទារអោយសងបំណុលទេ ម្ចាស់បំណុលនោះត្រូវបាត់បង់ការធានានៃការដាក់បញ្ចាំ ។ ការបាត់បង់ការធានានៃការដាក់បញ្ចាំនេះ តម្រូវអោយម្ចាស់បំណុលប្រគល់អចលនវត្ថុ និង ប័ណ្ណអោយកូនបំណុលវិញតែកូនបំណុល ពុំបានរួចពីការសងបំណុលឡើយ ហើយម្ចាស់បំណុលមានសិទ្ធត្រឹមប្ដឹងទារសំណងតាមច្បាប់ជាធរមានប៉ុណ្ណោះ ។ ការលើកលែងបញ្ចាំ ឬការលុបបន្ទុកបញ្ចាំត្រូវធ្វើលេខាចារិកក្នុងបញ្ជីសុរិយោដី តាមការស្នើសុំរបស់កូនបំណុល ឬដោយអែកអែង ។<BR> មាត្រា ២១០.<br><br> ក្នុងករណីណាក៏ដោយ ម្ចាស់បំណុលមិន អាចក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាក់កិច្ចសន្យាបញ្ចាំបានឡើយ ។ ខសន្យាណាដែលផ្ទុយ និង បទបញ្ញត្តិនេះត្រូវទុកជាមោឃ ។<BR> មាត្រា ២១១.<br><br> កិច្ចសន្យាបញ្ចាំអចលនវត្ថុ អនុញ្ញាតអោយម្ចាស់បំណុលមានសិទ្ធិត្រឹមតែប្ដឹង ទៅតុលាការអោយដាក់លក់អចលនវត្ថុដោយបង្ខំប៉ុណ្ណោះដើម្បីសងខ្លួនជាអាទិភាព ដោយបុរិមា និង បុព្វសិទ្ធិមុនម្ចាស់បំណុលដទៃទៀត ។ បើសិនជាក្នុងរយៈពេលនៃកិច្ចសន្យាបញ្ចាំម្ចាស់បំណុលដែលទទួលបញ្ចាំទិញអចលនវត្ថុដែលដាក់បញ្ចាំ កិច្ចសន្យាទិញនេះត្រូវចុះបញ្ជីនៅអង្គភាពសុរិយោដី ពុំនោះទេនឹងត្រូវចាត់ទុកជាមោឃ ។<BR> មាត្រា ២១២.<br><br> ម្ចាស់បំណុលដែលបានកាន់កាប់ទ្រព្យដាក់បញ្ចាំ អាចមានសិទ្ធិអាស្រ័យផលពីទ្រព្យនោះដូចជាផលុបភោគី ដែរលុះត្រាតែមានចែងក្នុងកិច្ចសន្យាដាក់បញ្ចាំ ។ ម្ចាស់បំណុលមានកាតព្វកិច្ចថែទាំរក្សាទុកទ្រព្យនោះអោយ ដូចជាទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ បើទ្រព្យនោះខូចខាតដោយអំពើឬកំហុសណាមួយរបស់ខ្លួន ខ្លួនត្រូវសងតម្លៃខូចខាតនោះដោយកាត់ប្រាក់ក្នុងបំណុលបាន ។<BR> មាត្រា ២១៣.<br><br> នៅពេលផុតរយៈពេលនៃកិច្ចសន្យាបញ្ចាំដោយកូនបំណុល បានសងប្រាក់អស់វិញក្ដី ឬដោយផុតរយៈពេលប្ដឹងដូចមានចែងក្នុងមាត្រា២០៩ ក្ដី ម្ចាស់បំណុលត្រូវសងមកកូនបំណុល វិញនូវទ្រព្យតម្លៃនៃទ្រព្យ ប្រសិនបើទ្រព្យនេះត្រូវបានវិនាសដោយអំពើ ឬកំហុសណាមួយរបស់ម្ចាស់បំណុល ។<BR> មាត្រា ២១៤.<br><br> នៅថ្ងៃចប់កិច្ចសន្យាបញ្ចាំហើយកូនបំណុល មកសុំលោះទ្រព្យវិញតែម្ចាស់បំណុលមិនព្រមអោយលោះម្ចាស់បំណុលត្រូវជំពាក់កូនបំណុលវិញនូវផល ឬផលទុនដែលបានមកពីទ្រព្យដាក់បញ្ចាំដោយគិតចាប់តាំងពីថ្ងៃដែលកូនបំណុលសុំលោះមក ។<BR> មាត្រា ២១៥.<br><br> បើទ្រព្យជាដី ហើយកិច្ចសន្យាបញ្ចាំ មិនបានចែងអោយច្បាស់លាស់ ពីថ្ងៃដែលកូនបំណុលសងទេ ម្ចាស់បំណុលនៅតែមានសិទ្ធិយកផលឬផលទុនដែលជាផលកើតមកពីការយកចិត្តទុកដាក់របស់ខ្លួន និង ពីទុនរបស់ខ្លួនក្នុងរដូវដែលកូនបំណងសុំលោះ ។ ប៉ុន្តែបើទ្រព្យជាផ្ទះ ហើយកិច្ចសន្យាបញ្ចាំមិនបានចែង អោយច្បាស់សាល់ពីថ្ងៃកំណត់សងទេម្ចាស់បំណុលត្រូវប្រគល់ទ្រព្យ ដាក់បញ្ចាំនោះអោយកូនបំណុលគិតបីថ្ងៃដែលកូនបំណុលបានសងបំណុលរួច ។<BR> មាត្រា ២១៦.<br><br> ការប្រាក់ត្រូវបានបញ្ចប់ចាប់ពីថ្ងៃដែលកូនបំណុលបានសងបំណុលរួចមុនការបញ្ចប់កិច្ចសន្យា ។ ការស្នើសងបំណុលត្រូវបង្ហាញពីចំនួន និង ត្រូវកត់ត្រាក្នុងលិខិតដែលចុះហត្ថលេខាដោយមេឃុំ ឬចៅសង្កាត់ជាមួយនឹងហត្ថលេខាកូនបំណុល និង សាក្សីពីរនាក់ ។<BR> មាត្រា ២១៧.<br><br> ការបង់ពន្ធដារនៅតែជាបន្ទុកនៃកូនបំណុល លើកលែងតែមានការព្រមព្រៀងគ្នាផ្សេងទៀតពីនេះរវាងម្ចាស់បំណុល និង កូនបំណុល ។<BR> មាត្រា ២១៨.<br><br> បើកូនបំណុលបានសងបំណុលគ្រប់ចំនួនហើយ ម្ចាស់បំណុលមិនអាចរក្សាទុកទ្រព្យដែលបានដាក់បញ្ចាំ ដោយយកលេសថា កូនបំណុលនៅជំពាក់បំណុលមួយផ្សេងទៀតបានទេ ទោះជាបំណុលក្រោយនេះ ដល់កំណត់ទារហើយក៏ដោយ លើកលែងតែមានកិច្ចសន្យាបញ្ចាំថ្មីមួយទៀតលើទ្រព្យដដែលនេះ ហើយបានរៀបចំតាមទម្រង់នៃច្បាប់ទៀតផង ។ កូនបំណុលអាចប្រើសិទ្ធិខាងលើនេះ លើទាយាទ ឬលើសិទ្ធិវន្តនៃម្ចាស់បំណុលបាន ។ ==ជំពូកទី ១៤ អំពីការដាក់ធានា== មាត្រា ២១៩.<br><br> ការដាក់ធានាគឺជាកិច្ចសន្យាមួយដែលបានសម្រេចឡើង ដើម្បីធានាការសងបំណុលដែលក្នុងនោះកូនបំណុលប្រគល់ទៅអោយម្ចាស់បំណុលរបស់ខ្លួន មិនមែនជាទ្រព្យទេ តែជាប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យនោះដែលបានចុះនិទ្ទេសក្នុងបញ្ជីសុរិយោដី ។ មាត្រា ២២០.<br><br> កិច្ចសន្យាដាក់ធានាត្រូវធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរតាមរូបមន្ត យថាភូត និង ត្រូវចុះលេខាចារិកក្នុងបញ្ជី សុរិយោដី ។ មាត្រា ២២១.<br><br> ក្នុងករណីណាក៏ដោយម្ចាស់បំណុល មិនអាចក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាប់កិច្ចសន្យាដាក់ធានាបានឡើយ ។ កិច្ចសន្យាណា ដែលផ្ទុយនឹងបទប្បញ្ញត្តិនេះត្រូវទុកជាមោឃៈ ។ កិច្ចសន្យាដាក់ធានាអនុញ្ញាតអោយម្ចាស់បំណុលមានសិទ្ធិត្រឹមតែប្ដឹងទៅតុលាការ អោយដាក់លក់អចលនវត្ថុដោយបង្ខំប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី សងខ្លួនជាអាទិភាពដោយបុរិមា និង បុព្វសិទ្ធិមុនម្ចាស់បំណុលដទៃទៀត ។<BR> មាត្រា ២២២.<br><br> បើកូនបំណុលបានសងបំណុល និង ការប្រាក់រួចហើយតាមពេលកំណត់ឬមុនពេលកំណត់ ម្ចាស់បំណុលត្រូវបង្វិលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ មកកូនបំណុលវិញដោយធ្វើលេខាចារិក លើកលែងបន្ទុកក្នុងបញ្ជីសុរិយោដី ។<BR> មាត្រា ២២៣.<br><br> កូនបំណុលត្រូវរក្សាទុកគ្រប់គ្រង និង ប្រើប្រាស់ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែមិនអាចធ្វើអ្វីដែលនាំអោយបន្ថយតម្លៃទ្រព្យនោះបានជាដាច់ខាត ។<BR> មាត្រា ២២៤.<br><br> សិទ្ធិវន្តនៃកូនបំណុល និង សិទ្ធិវន្តនៃម្ចាស់បំណុលមានកាតព្វកិច្ច និង សិទ្ធិដូចគ្នានឹងកូនបំណុលឬម្ចាស់បំណុលរបស់ខ្លួនដែរ ។<BR> មាត្រា ២២៥.<br><br> ទាយាទឬប្រតិសិទ្ធិនៃកូន បំណុលព្រមទាំង សមាជិកទាំងឡាយនៃគ្រួសារដែលអាចប្រកាសថាជាសហកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យដាក់ ធានា មានកាតព្វកិច្ច និង សិទ្ធិដូចគ្នានឹងកូនបំណុលដែរ ។<BR> ==មាតិកាទី ៧ អំពីទោសប្បញ្ញត្តិ== == ជំពូកទី ១៩ អំពីការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិ == <br>មាត្រា ២៤៧.<br><br> រាល់ការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិ និង សិទ្ធិស្របច្បាប់ផ្សងេៗ ទៀតលើអចលនវត្ថុជាបទព្រហ្មទណ្ឌអនុលោមតាម បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ ហើយការខូចខាតទាំងឡាយដែលបណ្ដាលមកពី អំពើនេះត្រូវដោះស្រាយដោយចំណងរដ្ឋបវេណី ។<BR> មាត្រា ២៤៨.<br><br> ត្រូវចាត់ទុកជាការប៉ពាល់កម្មសិទ្ធ និង សិទ្ធិច្បាប់ផ្សេងៗទៀតលើអចលនវត្ថុជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌក្នុង ន័យច្បាប់នេះមាន៖ * រាល់អំពើប្រព្រឹត្តដោយជាក់ស្ដែង រំលោភកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយចេតនា ដោយមិនទទួលស្គាល់ប័ណ្ណចេញដោយរដ្ឋបាលសុរិយោដី * រាល់អំពើប្រព្រឹត្តដោយជាក់ស្ដែង រារាំងអ្នកកាន់កាប់ដោយ សន្តិភាពឬ ភោគីនៃទ្រព្យមួយនៅក្នុងតំបន់មិនទាន់មានប្លង់សុរិ យោដី ដែលរបបកម្មសិទ្ធិ មិនទាន់បានពង្រឹងជាស្ថាពរតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ* រាល់ការចូលកាន់កាប់មិនត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ឬ មិនប្រក្រតីលើអចលនវត្ថុដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋឬទ្រព្យសម្បត្តិអែកជនរបស់រដ្ឋដែលមិនស្របតាមមាត្រា១៧ មាត្រា១៨ និង មាត្រា១៩នៃច្បាប់នេះ * រាល់ការបំប្លែងពីសម្បទានមកជាកម្មសិទ្ធិ លើកលែងតែសម្បទានឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គម ។ មាត្រា ២៤៩.<br><br> ការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិក្នុងន័យនៃមាត្រាខាងលើអាចជាទង្វើរបស់អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចឬជាទង្វើរបស់សាមញ្ញជនដែលធ្វើដោយម្នាក់អែងឬដោយផ្សំគំនិតជាមួយភ្នាក់ងាររបស់អាជ្ញាធរ ។<BR> មាត្រា ២៥០.<br><br> មន្រ្តី ឬអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចដែល បានធ្វើអោយប៉ះពាល់សិទ្ធិស្រប ច្បាប់លើអចលន វត្ថុត្រូវទទួលទោសរដ្ឋបាលបន្ថែមលើទោសព្រហ្មទណ្ឌ និង សំណងរដ្ឋបវេណី ។<BR> ====ផ្នែកទី១ អំពីការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិសាធារណ: ឬអែកជនដោយសាមញ្ញជន==== <br> =====អនុផ្នែកទី១ អំពីការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិអែកជន===== <br>មាត្រា ២៥១.<br><br> ជនណាដែលបានក្លែង ប័ណ្ណក្នុងគោលបំណងយកទៅប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការទោះជាក្នុងរូបភាពអ្វីក៏ដោយត្រូវផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ (មួយ) ឆ្នាំ ដល់៥ (ប្រាំ) ឆ្នាំ ។<BR> មាត្រា ២៥២.<br><br> ជនណាដែលបានបំភាន់មន្ត្រីសុរិយោដីក្នុងការបំពេញបេសកកម្ម ឬបំភាន់អាជ្ញាធរក្នុងការចុះបញ្ជីដីត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី៥០០.០០០ (ប្រាំសែន)រៀល ដល់ ៣.០០០.០០០ (បីលាន)រៀល ឬ និង ដាក់ពន្ធនាគារពី ១ (មួយ) ខែដល់៦ (ប្រាំមួយ)ខែ ។<BR> មាត្រា ២៥៣.<br><br> ជនណាដែលប្រើអំពើហិង្សាទៅលើអ្នក កាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយសុចរិត ទោះជាមិនទាន់បានធ្វើប័ណ្ណឬកំពុងមានទំនាស់ក៏ដោយត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យចាប្រាក់ពី ១.៥០០.០០០ (មួយលានប្រាំសែន)រៀល ដល់២៥.០០០.០០០ (ម្ភៃប្រាំលាន)រៀល ឬ និង ដាក់ពន្ធនាគារពី៦ (ប្រាំមួយ)ខែ ដល់២ (ពីរ) ឆ្នាំ ដោយពុំទាន់ គិតបញ្ចូលនូវទោសប្រព្រឹត្តអំពីហិង្សាផ្ទាល់ដែរ ។<BR> មាត្រា ២៥៤.<br><br> គ្មានករណីណា មួយដែលអនុញ្ញាតអោយប្រើប្រាស់កំលាំងអែកជន ដើម្បីធានាចំពោះការគោរពប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ឬចំពោះការប្រតិបត្តិសេចក្ដិសំរេចរបស់តុលាការក្នុងការបណ្ដេញចេញ ឬក្នុងការបង្គាប់អោយចាកចេញបានឡើយ ។ជនណាដែលប្រើកម្លាំងអែកជនក្នុងហេតុផលនេះ ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៣.០០០.០០០ (បីលាន) រៀលដល់ ២៥.០០០.០០០ (ម្ភៃប្រាំលាន) រៀល ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦ (ប្រាំមួយ) ខែ ដល់ ២ (ពីរ) ឆ្នាំ ។<BR> មាត្រា ២៥៥.<br><br> ជនណាដែលបានលួចលក់ ឬលួចបញ្ចាំងអចលនវត្ថុ ដែលមិនមែនជារបស់ខ្លួន ត្រូវផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦(ប្រាំមួយ) ខែ ដល់ ៣ (បី) ឆ្នាំ ដោយមិនគិតដល់ព្យសនកម្មដែលបណ្ដាលមកពីអំពើរបស់ខ្លួន ។<BR> មាត្រា ២៥៦.<br><br> កម្មសិទ្ធិករណាដែលបានធ្វើការដាំដុះលើដីរបស់ខ្លួន ឬប្រគល់ដី ឬជួលដីអោយតតិយជនដាំដុះដោយចេតនា នូវមុខដំណាំដែលច្បាប់ឬបទបញ្ជាហាមឃាត់ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១៥.០០០.០០០ (ដប់ប្រាំលាន)រៀល ដល់៤៥.០០០.០០០ (សែសិបប្រាំលាន) រៀល ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារតាមច្បាប់ជាធរមាន ។<BR> មាត្រា ២៥៧.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករអវិភាគដែលធ្វើអោយប៉ះពាល់ដល់ចំណែករួមដូចមានក្នុងមាត្រា១៨០ នៃច្បាប់នេះត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.៥០០.០០០ (មួយលានប្រាំសែន) រៀលដល់ ៩.០០០.០០០ (ប្រាំបួនលាន)រៀល ។ ក្នុងករណីមិនរាងចាលត្រូវផ្ដន់ទាទោស ពិន័យជាប្រាក់ទ្វេដង ។<BR> មាត្រា ២៥៨.<br><br> សហកម្មសិទ្ធិករដែលមិនព្រមចូលរួមទទួលបន្ទុកថែទាំចំណែកនៃសហកម្មសិទ្ធិខ្លួន ឬមិនគោរពតាមលក្ខខណ្ឌនៃសណ្ដាប់ធ្នាប់ សាធារណដូចមានចែងក្នុងមាត្រា១៨៥ នៃច្បាប់នេះ ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥០០.០០០(ប្រាំសែន) រៀល ដល់ ៣.០០០ .០០០(បីលាន) រៀល ។<BR> =====អនុផ្នែកទី២ អំពីការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណ:===== <br> មាត្រា ២៥៩.<br><br> ការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០ (ប្រាំលាន)រៀលដល់៥០.០ ០០.០០០(ហាសិបលាន) រៀល ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ (មួយ) ឆ្នាំ ដល់៥(ប្រាំ) ឆ្នាំ ។ ចារីត្រូវមានកាតព្វកិច្ចចាកចេញពីទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈនោះជាបន្ទាន់ ។ ចារីគ្មានសិទ្ធិទារកំរៃអំពីពលកម្ម ឬការរៀបចំដែលបានធ្វើលើទ្រព្យនោះឡើយ ។ក្នុងករណីដែលអ្នកកំពុងកាន់កាប់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណមុនច្បាប់នេះចូលជាធរមានហើយមាន អែកសារសំអាង និង បញ្ជាក់ជាក់ លាក់ថា ខ្លួនបានទិញពីជនណាម្នាក់អាចរាយការណ៍ ជូនអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ដើម្បីអនុវត្ត តាមវិធានច្បាប់ចំពោះបុគ្គលដែលបានលក់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈនេះដោយខុសច្បាប់ និង ដើម្បីជាប្រយោជន៍របស់ខ្លួនដែលបានរងគ្រោះដោយសារទង្វើនេះ ។ ទោះជា យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ជនរងគ្រោះនេះពុំមានសិទ្ធិកាន់ កាប់បន្តលើទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈបានឡើយ ។<BR> មាត្រា ២៦០.<br><br> ជនណាក៏បានលើកចេញ ឬរំកិលចេញ ឬបំផ្លាញចោលនូវបង្គោលស៊ីម៉ង់ត៏ដៅចំណុចឋានលេខា និង ទីតាំង ផ្លាកសញ្ញាសុរិយោដី ត្រូវទទួលការព្រមានពីអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ។ ក្នុងករណីមិនរាងចាលត្រូវផ្ដន់ទាទោស ពិន័យជាប្រាក់ពី ៥០០.០០០ ( ប្រាំសែន ) រៀល ដល់ ៣.០០០.០០០ (បីលាន)ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ (មួយ) ខែដល់៦ (ប្រាំមួយ) ខែ ដោយមិនគិតដល់ ព្យសនកម្មដែលបណ្ដាលមកពី អំពើរបស់ខ្លួន ។<BR> ====ផ្នែកទី ២ : អំពីការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិសាធារណ:ឬអែកជនដោយអាជ្ញាធររដ្ឋបាល==== <br><br> មាត្រា ២៦១.<br><br> មន្រ្តីឬអាជ្ញាធរដែលបានប្រើអំណាចដោយរំលោភ ទោះមានបញ្ជាក្ដីឬគ្មានបញ្ជាក្ដី ដើម្បីដកហូតអចលនវត្ថុ ពីអ្នកកាន់កាប់ដោយសន្តិភាពត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០.០០០.០០០ (ដប់លាន)រៀល ដល់ ២៥.០០០.០០០ (ម្ភៃប្រាំលាន ) រៀល និង ត្រូវទទួលទោសរដ្ឋបាលថែមទៀត ។ ចាត់ទុកជាការរំលោភ មានការក្លែងបន្លំ ការកសាងប័ណ្ណដោយបំពាន ការកៀបសង្កត់ ឬវិធានការសម្ភារ:ដើម្បីបណ្ដេញចេញ ធ្វើឡើងចំពោះអ្នកកាន់កាប់អចលនវត្ថុ ។បើការដកហូតអចលនវត្ថុបានប្រព្រឹត្តទៅដោយ អំពើហិង្សាចារីត្រូវផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ៦ (ប្រាំមួយ) ខែដល់ ២ (ពីរ) ឆ្នាំ ថែមទៀត ។ អ្នកបញ្ជាដោយរំលោភត្រូវផ្ដន្តាទោសដូចគ្នានឹងអ្នកប្រព្រឹត្តផ្ទាល់ដែរ ។<BR> មាត្រា ២៦២.<br><br> អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ឬកងកម្លាំងមប្រដាប់អាវុធគ្រប់ប្រភេទ ដែលបានរំលោភយកទ្រព្យជាអចលនវត្ថុក្នុងមណ្ឌលដែលខ្លួនមានភារកិច្ចការពារសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណ និង សន្តិសុខមកធ្វើជារបស់ខ្លួន ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៣.០០០.០០០ (បីលាន) រៀល ដល់ ៣០.០០០.០០០ (សាមសិបលាន) រៀល ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដល់ពន្ធនាគារពី ២ (ពីរ) ឆ្នាំ ដល់ ៥ (ប្រាំ) ឆ្នាំ និង ត្រូវ ទទួលទោសរដ្ឋបាលថែមទៀត ។<BR> មាត្រា ២៦៣.<br><br> អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចដែលប្រងើយកន្តើយ ឬបណ្ដោយអោយសាមញ្ញជនប្រព្រឹត្តដោយរំលោភសិទ្ធិរបស់កម្មសិទ្ធិកររបស់ភោគី ឬរបស់អ្នកកាន់កាប់ដោយសន្តិភាពត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី១.០០០.០០០ (មួយលាន) រៀលដល់ ១០.០០០.០០០(ដប់លាន) រៀល និង ត្រូវទទួលទោសរដ្ឋបាលថែមទៀត ។<BR> មាត្រា ២៦៤.<br><br> ការរំលោភធ្វើឡើងដោយមន្រ្តីសុរិយោដីត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០០ (មួយលាន) រៀលដល់៥.០០០.០០០(ប្រាំលាន) រៀល និង ត្រូវទទួលរដ្ឋបាលថែមទៀត ។ រាប់ចូលជាការរំលោភ ការផ្ដន់ទាទិន្នន័យជាផ្លូវការខុស ការចេញប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិខុស ការបិទបាំងហ៊ីប៉ូតែក ឬ បន្ទុកផ្សេងៗ ការបោះគោលព្រំដីខុសដោយចេតនា និង រាល់ការធ្វេសប្រហែសក្នុងការធ្វើលេខាចារិកលើអែកសារ សុរិយោដី ។<BR> មាត្រា ២៦៥.<br><br> រាល់ការប៉ះពាល់ធ្វើឡើង ដោយប្រឆាំងនឹងសិទ្ធិលើដីរបស់រដ្ឋសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិចដោយអាជ្ញាធរ ដែលទទួលខុសត្រូវ គ្រប់គ្រងតំបន់ដែលអចលនវត្ថុនោះតាំងនៅ ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់បី ១.៥០០.០០០ (មួយលានប្រាំសែន) រៀលដល់ ៩.០០០ .០០០ (ប្រាំបួនលាន)រៀល ឬ និង ផ្ដន់ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី២ (ពីរ) ឆ្នាំ ដល់ ៥(ប្រាំ) ឆ្នាំ និង ត្រូវទទួលទោសរដ្ឋ បាលថែមទៀត ។<BR> មាត្រា ២៦៦.<br><br> ការប៉ះពាល់អចលនវត្ថុរបស់វត្ត ដោយបុគ្គលដែលទទួលបន្ទុកគ្រប់គ្រងត្រូវបង្ខំអោយសងទ្រព្យនោះវិញ និង ត្រូវផ្ដន់ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.៥០០.០០០ (មួយលានប្រាំសែន) រៀល ដល់ ៩.០០០.០០០ (ប្រាំបួនលាន) រៀល ។<BR> ==មាតិកាទី ៨ អវសានប្បញ្ញត្តិ== មាត្រា ២៦៧.<br><br> បទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយណាដែលផ្ទុយនឹងច្បាប់នេះ ត្រូវទុកជានិរាករណ៍ ។<BR> មាត្រា ២៦៨.<br><br> ច្បាប់នេះត្រូវបានប្រកាសថាជាការប្រញាប់ ។រាជធានីភ្នំពេញ. ថ្ងៃទី ៣០ ខែ សីហា ឆ្នាំ ២០០១<br>ព្រះហស្តលេខានរោត្តមសីហនុបាន បង្គំទូលថ្វាយសូមឡាយព្រះហស្តលេខាព្រះមហាក្សត្រ<br>នាយករដ្ឋមន្រ្តី <br>ហត្ថលេខា<br>ហ៊ុន សែន<br>បានជំរាបជូនសម្ដេចនាយករដ្ឋមន្រ្តី<br>រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរូបនីយកម្ម និង សំណង់<br>ហត្ថលេខា<br>អ៊ឹម ឈុនលីម<br>លេខ : ១៩៧ ច.ល<br>ដើម្បីចម្លងចែក<br>រាជធានីភ្នំពេញ. ថ្ងៃទី ៣០ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ២០០១<br>អគ្គលេខាធិការរាជរដ្ឋាភិបាល<br>ណាឌី តាន់<br> [[Category: ច្បាប់កម្ពុជា]] 6g34cfx73ddtvyiusgovv8gga2cnasq 0 1977 8050 8049 2017-08-30T06:30:27Z 36.37.204.22 /* មាត្រា ១ ៖ */ wikitext text/x-wiki '''ច្បាប់ស្ដីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោក == ព្រះរាជក្រម == យើង ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី សមានភូមិជាតិសាសនា រក្ខតខត្ដិយា ខេមរារដ្ឋរាស្រ្ដ ពុទ្ធិន្រ្ទាធរាមហាក្សត្រ ខេមរាជនា សមូហោភាស កម្ពុជឯករាជ្យរដ្ឋបូរណសន្ដិ សុភមង្គលា សិរីវិបុលា ខេមរាស្រីពិរាស្រ្ដ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី * បានទ្រង់យល់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃ[[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] * បានទ្រង់យល់ ព្រះរាជក្រិត្យលេខ សន/រ កត/០៧០៤/១២៤ ចុះថ្ងៃទី ១៥ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០៤ ស្ដីពីការដតែងតាំងរាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា * បានទ្រង់យល់ ព្រះរាជក្រមលេខ ០២/នស/៩៤ ចុះថ្ងៃទី ២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៤ ដែលប្រកាសអោយប្រើច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំ និង ការប្រព្រឹត្ដទៅនៃគណរដ្ឋមន្រ្ដី * បានទ្រង់យល់ ព្រះរាជក្រមលេខ នស/រកម/០១៩៦/០៣ ចុះថ្ងៃទី ២៤ ខែ មករា ឆ្នាំ១៩៩៦ ដែលប្រកាសអោយប្រើច្បាប់ស្ដីពីការបង្កើតក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន * បានទ្រង់យល់ សេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថ្វាយរបស់សម្ដេចនាយករដ្ឋមន្រ្ដីនៃរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និង រដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន ប្រកាសអោយប្រើច្បាប់ស្ដីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តកាលពីថ្ងៃទី ២០ ដែធ្នូឆ្នាំ២០០៦ នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី៥ និតិកាលទី៣ និង ដែលព្រឹទ្ធសភាបានយល់ស្របតាមទំរង់ និង គតិនៃច្បាប់ទាំងស្រុង ដោយគ្មានការកែប្រែអ្វីឡើយ កាលពីថ្ងៃទី១៦ខែមករា ឆ្នាំ២០០៧ នាសម័យប្រជុំពេញអង្គព្រឹទ្ធសភាលើកទី២ និតិកាលទី២ ហើយដែលមានសេចក្ដីទាំងស្រុងដូចទៅនេះ ៖   == ជំពូកទី ១ បទបញ្ញាត្ដិទូទៅ == === មាត្រា ១ ៖ === ច្បាប់ស្តីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោកនេះ មានវិសាលភាពគ្របដណ្តប់រាល់ ការធ្វើចរាចរណ៍លើផ្លូវថ្នល់នៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា === មាត្រា ២ ៖ === ច្បាប់នេះ មានគោលបំនង ៖ * រក្សាសន្ដាប់ធ្នាប់ សុវត្ថិភាពក្នុងការធ្វើចរាចរណ៍នៅលើផ្លូវថ្នល់ ដែលបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា * ការពារអាយុជីវិតមនុស្ស សត្វ និងការពារបរិស្ថាន * ទប់ស្កាត់ការប៉ះពាល់សុខភាពមនុស្ស និងការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ និងឯកជន * ទប់ស្កាត់ការប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់ផ្លូវថ្នល់។ === មាត្រា ៣ ៖ === អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវថ្នល់ ត្រូវគោរពអោយបានត្រឹមត្រូវតាមបទបញ្ញាត្ដិដែលមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ ។ === មាត្រា ៤ ៖ === ការបើកបរយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ត្រូវប្រកាន់ស្តាំជានិច្ច ។ គ្រប់យានជំនិះដែលមានចលនានៅលើផ្លូវថ្នល់ ត្រូវតែមានអ្នកបើកបរ ។ === មាត្រា ៥ ៖ === ដើម្បីអនុវត្តច្បាប់ចរាចរណ៍នេះ ពាក្យខាងក្រោមត្រូវកំណត់ និយមន័យ ដូចតទៅ ៖ * ពាក្យថា ផ្លូវថ្នល់ ហៅកាត់ថា ផ្លូវ ជាទំហំទាំងមូលនៃទ្រូងផ្លូវ រួមជាមួយជាយផ្លូវ ឬ ចិញ្ចើមផ្លូវ * ពាក្យថា ទ្រូងផ្លូវ ជាផ្នែកមួយនៃផ្លូវ ទុកសំរាប់យានជំនិះគ្រប់ប្រភេទធ្វើចរាចរណ៍ * ពាក្យថា ជាយផ្លូវ ជាផ្នែកសងខាងនៃទ្រូងផ្លូវដែលនៅក្រៅ ទីប្រជុំជនហើយអាចចតយានជំនិះនៅទីនោះបាន ក្នុងករណីចាំបាច់ * ពាក្យថា ចិញ្ចើមផ្លូវ ជាជាយផ្លូវនៅក្នុងទីប្រជុំជនដែលរៀបចំទុកសំរាប់ថ្មើរជើងធ្វើដំនើរ ប៉ុន្តែមិនអាចចតយានជំនិះនៅទីនោះបានទេ * ពាក្យថា គន្លងផ្លូវ ជាចំនែកមួយនៃទ្រូងផ្លូវខ័ណ្ឌដោយគំនូសដាច់ៗ ឬ គំនូសបង្ហូតតាមបណ្តោយទ្រូងផ្លូវដែលមានទទឹងគ្រប់គ្រាន់អាចអោយយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទធ្វើចរាចរណ៍បានមួយជួរ * ពាក្យថា ទីប្រជុំជន ជាទីកន្លែងដែលមានអគារ ឬ គេហដ្ឋានសង់ជិតៗគ្នាហើយផ្លូវចេញ ឬ ចូលនៅទីនោះមានដាក់ផ្លាកសញ្ញាឈ្មោះទីប្រជុំជនសំគាល់ការចូល ឬ ឈ្មោះទីប្រជុំជន ដែលមានគំនូសបន្ទាត់ទ្រូងពណ៌ក្រហម សំគាល់ការចេញពីទីប្រជុំជនតាមដងផ្លូវនិងមានមនុស្សធ្វើចរាចរណ៍ឆ្លងកាត់ទៅមកច្រើន * ពាក្យថា ផ្លូវប្រសព្វ ជាទីកន្លែងប្រសព្វនៃផ្លូវពីរ ឬ ច្រើនដែលមានផ្ទៃរាបតែមួយ និងមិនកំណត់មុំនៃអ័ក្សរបស់ទ្រូងផ្លូវឡើយ។ ផ្លូវប្រសព្វអាចមានរាងជា +, X, T, Y ឬ រង្វង់មូលជាដើម * ពាក្យថា ផ្លូវរង្វង់មូល ជាទីកន្លែងប្រសព្វនៃផ្លូវពីរ ឬ ច្រើនហើយដែលនៅចំកន្ដាលមានខឿន រូបសំនាក ឬ វិមានផ្សេងៗនិងមានទ្រូងផ្លូវអែកទិស ព័ទ្ធជុំវិញដោយមានសញ្ញាព្រួញប្រាប់ទិសចរាចរណ៍ * ពាក្យថា ផ្លូវសាធារណៈ ជាផ្លូវសំរាប់បើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ទូទៅជាសាធារណៈ * ពាក្យថា ផ្លូវអែកជន ជាផ្លូវកសាងដោយអែកជន ដែលចែកចេញជាពីរប្រភេទដូចខាងក្រោម ៖ ** ក-ផ្លូវឯកជនបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈ ជាផ្លូវបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ទូទៅ ដែលបានសាងសង់ឬ ជួសជុលដោយឯកជនតាមកិច្ចសន្យាជាមួយរដ្ឋ។ ** ខ-ផ្លូវឯកជនមិនបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈ ជាច្រកផ្លូវសំរាប់បំរុងទុកបំរើការងារក្នុងទីបរិវេណណាមួយ ដូចជាច្រកគេហដ្ឋាន រោងចក្រសហគ្រាស អគារ ឬ ទីលានបរិវេណផ្សេងៗ។ * ពាក្យថា ផ្លូវលំ ជាផ្លូវដីដែលតភ្ជាប់ពីផ្លូវជាតិ ឬ ផ្លូវខេត្ត ឆ្ពោះទៅភូមិ ឬ ឃុំនៅជនបទ * ពាក្យថា ឈប់ ជាការនៅស្ងៀមនៃយានជំនិះលើទ្រូងផ្លូវមួយរយៈ ពេលចាំបាច់ដែលមានអ្នកបើកបរស្ថិតនៅជាប់នឹងចង្កូតឬ ក្បែរយានជំនិះខ្លួន ដើម្បីអោយអ្នកដំនើរ ឬ យានជំនិះដទៃទៀតឆ្លងកាត់ ឬ ដើម្បីអែបខាងដាក់ទំនិញ ឬ អ្នកដំនើរឡើងចុះ * ពាក្យថា ចត ជាការទុកអោយយានជំនិះនៅស្ងៀមក្នុងរយៈពេលយូរ ឬ ឆាប់ដែលអ្នកបើកបរអាចដើរចោលយានជំនិះរបស់ខ្លួនបាន * ពាក្យថា អ្នកបើកបរ ជាអ្នកបញ្ជាយានជំនិះគិតទាំងអ្នកជិះសត្វ អ្នកដឹកសត្វ និងអ្នកបរសត្វនៅលើផ្លូវ * ពាក្យថា យានជំនិះ ជាយានសំរាប់ដឹកមនុស្ស ឬ ទំនិញនៅលើផ្លូវ ឬ សំរាប់សន្ដោង ឬ ត្រូវគេសន្ដោង * ពាក្យថា យានយន្ត ជាយានដែលធ្វើចរាចរណ៍ ដោយម៉ាស៊ីននៅលើផ្លូវ ដូចជាទោចក្រយានយន្ត ត្រីចក្រយានយន្តរថយន្តត្រាក់ទ័រ និងយានយន្តុប្បករណ៍ * ពាក្យថា យានយន្តុប្បករ ជាយានយន្តពិសេសដែលមានអុបករណ៍ គ្រឿងចក្របំពាក់បន្ថែមដោយគ្មានផ្ទុកមនុស្ស ឬ គ្មានផ្ទុកទំនិញ នៅក្រៅកាប៊ីន ដូចជារថយន្ដលាយស៊ីម៉ងត៍ រថយន្តសំរាប់បំរើការងារសាងសង់ ផ្លូវ ស្ពានជាដើម * ពាក្យថា អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវ ជាអ្នកបើកបរយាន និងអ្នកថ្មើរជើង ដែលធ្វើដំនើរនៅលើផ្លូវ * ពាក្យថា ទំងន់ ទទេរបស់យានយន្ដ ជាទំងន់របស់យានដែលគ្មានមនុស្ស ឬ គ្មានទំនិញប៉ុន្តែមានប្រេងអិន្ធនៈសំរាប់ផ្តល់អោយយានមានអុបករណ៍ជួសជុល និងកង់បំរុង * ពាក្យថា ទំងន់ផ្ទុកអតិបរមារបស់យាន ជាផលបូកទំងន់ផ្ទុកមនុស្ស និងទំងន់ផ្ទុកទំនិញ ដែលកំណត់ដោយរោងចក្រផលិតយាន * ពាក្យថា ទំងន់សរុបអតិបរមារបស់យាន ជាផលបូកសរុបទំងន់ទទេរបស់យានជាមួយ នឹង ទំងន់ផ្ទុកអតិបរមារបស់យាន។ បើសិនជាយានមានសន្ដោង ទំងន់សរុបអតិបរមារបស់យាន ជាផលបូកនៃទំងន់សរុបអតិបរមារបស់យាននីមួយៗ * ពាក្យថា ទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់យាន ជាផលបូកទំងន់ទទេរបស់យានជាមួយនឹងទំងន់ផ្ទុកមនុស្ស និងទំងន់ផ្ទុកទំនិញ។ បើសិនជាយានមានសន្ដោងទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់យាន ជាផលបូកនៃទំងន់សរុបអតិបរមារបស់យាននីមួយៗ * ពាក្យថា ទំងន់សរុបជាក់ស្តែងរបស់យាន ជាផលបូកទំងន់ទទេរបស់យានជាមួយនឹងទំងន់ផ្ទុកមនុស្ស និង ទំងន់ផ្ទុកទំនិញជាក់ស្តែង * ពាក្យថា រ៉ឺម៉ក ជាយានសំរាប់ថ្ពក់ជាមួយរថយន្ត * ពាក្យថា សឺមីរ៉ឺម៉ក ជាយានសំរាប់ថ្ពក់ជាប់នឹងក្បាលរថយន្តសណ្តោង។   == ជំពូកទី ២ សញ្ញាចរាចរណ៍ == === មាត្រា ៦ ៖ === សញ្ញាចរាចរណ៍រួមមានផ្លាកសញ្ញាចរាចរនៅតាមផ្លូវភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ គំនូសសញ្ញាចរាចរណ៍នៅលើផ្លូវ សញ្ញាបញ្ជារបស់ភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ និង សញ្ញាផ្សេងៗទៀត ។ ផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍ ភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ និងគំនូសសញ្ញាចរាចរណ៍ នៅលើផ្លូវត្រូវរៀបចំជាប្រព័ន្ធទាក់ទងស៊ីចង្វាក់គ្នា ជាហូរហែនៅតាមកន្លែងមានសារៈប្រយោជន៍ ដែលធ្វើអោយអ្នកប្រើ ប្រាស់ផ្លូវងាយស្រួលមើលឃើញ ។ សញ្ញាគ្រោះថ្នាក់នៅតាមដងផ្លូវដែលមានលក្ខណៈ មិនអចិន្រ្ដៃយ៍ត្រូវដាក់ក្នុងចំងាយ សមស្របល្មមគ្រប់គ្រាន់តាមប្រភេទផ្លូវ ចំនាត់ថ្នាក់ផ្លូវ និងស្ថានភាពផ្លូវដែលអាចធ្វើអោយអ្នកបើកបរមាន ស្មារតីប្រុងប្រយ័ត្នជាមុនបាន ។ ហាមបិទក្រដាស ឬ របស់ផ្សេងៗទៀត ឬ គូសវាសនៅលើផ្លាកសញ្ញា ឬ ប្រើប្រាស់ទំរផ្លាកសញ្ញា ឬ នៅលើសំភារៈអ្វី ផ្សេងៗទៀតដែលប្រើប្រាស់សំរាប់សញ្ញាចរាចរណ៍ ដែលជាហេតុធ្វើអោយអ្នកបើកបរ មិនអាចមើលឃើញសញ្ញា ចរាចរណ៍ច្បាស់បានល្អ ឬ យល់ខ្លឹមសារសញ្ញាចរាចរណ៍មិនបានត្រឹមត្រូវ ឬ ធ្វើអោយអ្នកបើកបរចាំងភ្នែក ។ រូបភាព និងខ្លឹមសារស្តីពីសញ្ញាចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ត្រូវកំនត់នៅក្នុងប្រកាសរបស់ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ === មាត្រា ៧ ៖ === សញ្ញាបញ្ជារបស់ភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ មានអត្ថន័យដូចខាងក្រោម ៖ * ដៃស្តាំលើកឡើងលើ បាតដៃលាទៅមុខ បែរទៅរកយានជំនិះ ដែលធ្វើចលនាមករកភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ ជាសញ្ញាអោយ ប្រុងប្រៀបឈប់ លើកលែងតែអ្នកបើកបរណាដែលមិនអាចឈប់ដោយសុវត្ថិភាពគ្រប់គ្រាន់ អាចបន្តដំនើរទៅទៀតបាន * ដៃទាំងពីរ ឬ ដៃមួយសន្ធឹងតាមបណ្តោយស្មា មានន័យថាបញ្ឈប់ចរាចរណ៍នៃយាន ដែលមានចលនា មកពីមុខភ្នាក់ងារឬ មកពីក្រោយខ្នងភ្នាក់ងារ * ក្នុងកាយវិការដដែលនេះ យានជំនិះទាំងឡាយដែលមកពីខាងឆ្វេង ឬ ពីខាងស្តាំភ្នាក់ងារ ត្រូវអនុញ្ញាតអោយឆ្លងកាត់ * ភ្នាក់ងារចរាចរណ៍កាន់ចង្កៀងភ្លើងក្រហម ឬ ដំបងភ្លើងក្រហម ចង្អុលដាក់យានជំនិះណាមួយមានន័យថា បញ្ឈប់ចរាចរណ៍យានដែលត្រូវចង្អុលចំនោះ * ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ អាចប្រើកញ្ចែជំនួយក្នុងការធ្វើសញ្ញាចរាចរណ៍ខាងលើ ។ === មាត្រា ៨ ៖ === លំដាប់សិទ្ធិអាទិភាពត្រូវបានកំនត់ដូចតទៅ ៖ ១-ផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍ មានសិទ្ធិអាទិភាពលើបទបញ្ញាត្ដិចរាចរណ៍ ។ ២-ភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ មានសិទ្ធិអាទិភាពលើផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍ ។ ៣-សញ្ញាបញ្ជារបស់ភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ មានសិទ្ធិអាទិភាពលើភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ គំនូសសញ្ញាចរាចរណ៍នៅលើទ្រូង ផ្លូវ ផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍នៅតាមដងផ្លូវ និងបទបញ្ញាត្ដិចរាចរណ៍ទាំងឡាយ ។   == ជំពូកទី ៣ អ្នកបើកបរយានជំនិះ == === មាត្រា ៩ ៖ === គ្រប់អ្នកបើកបរយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវអនុវត្តនូវវិធានការដូចខាងក្រោម ៖ * ១-អ្នកបើកបរយានយន្តដែលមានទំហំស៊ីលាំងចាប់ពី៤៩សង់ទីម៉ែត្រគូបឡើងទៅ ត្រូវមានបណ្ណបើកបរតាមប្រភេទយានយន្ត ។ * ២-នៅពេលបើកបរយានជំនិះ អ្នកបើកបរត្រូវមានស្មារតីប្រុងប្រយ័ត្នជាប់ជានិច្ច ហើយស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដែលអាចធ្វើសកម្មភាពបើកបរបានយ៉ាងស្រួល និងឆាប់រហ័ស ជាពិសេសលទ្ធភាពនៃការធ្វើចលនាមិនត្រូវអោយមានការរំខានឡើយ។ ហាមផ្ទុកអ្នកដំនើរ ទំនិញ ឬ វត្ថុផ្សេងៗ ដែលនាំអោយបាំងភ្នែកអ្នកបើកបរ។ * ៣-អ្នកបើកបរ និង អ្នកដំនើរដែលជិះនៅកៅអីខាងមុខនៃរថយន្ត ត្រូវពាក់ខ្សែក្រវាត់សុវត្ថិភាពជាដាច់ខាត ។ * ៤-អ្នកបើកបរទោចក្រយានយន្ត ត្រីចក្រយានយន្ត និង ទោចក្រយានយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ត្រូវពាក់មួកការពារសុវត្ថិភាព * ៥-ហាមផ្ទុកមនុស្ស ឬ ទំនិញពីមុខអ្នកបើកបរ ។ * ៦-ហាមក្មេងអាយុក្រោម ១០ឆ្នាំអង្គុយនៅកៅអីខាងងមុខនៃរថយន្ត ដោយគ្មានមនុស្សចាស់អង្គុយជាមួយ ឬ និងគ្មានពាក់ខ្សែក្រវាត់សុវត្ថិភាព ។ * ៧-ទារកអាយុតិចជាង ១០ខែ ត្រូវដាក់ក្នុងកៅអីសំរាប់ទារកដេក និង មានខ្សែក្រវ៉ាត់សុវត្ថិភាពចងផ្អែកកៅអីនេះអោយ ជាប់ទៅនឹងកៅអីក្រោយនៃរថយន្ត។ * ៨-កុមារមានអាយុចាប់ពី ១០ខែ ទៅ៤ឆ្នាំ ត្រូវអង្គុយក្នុងកៅអីសំរាប់កុមារដែលមានខ្សែក្រវ៉ាត់សុវត្ថិភាពចងផ្អែកកៅអីនេះអោយជាប់ទៅនឹងកៅអីក្រោយនៃរថយន្ត។ * ៩-ហាមធ្វើអោយរំខានដល់អ្នករស់នៅជាប់តាមដងផ្លូវ និង អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវ ។ * ១០-ហាមពិសាជាតិស្រវឹងដែលមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី ០,២៥ មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៥ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ ។ * ១១-ហាមបើកបរយានដែលមានកង់ច្រវ៉ាក់ដែកផ្ទាល់លើទ្រូងផ្លូវ ។ យានជំនិះប្រភេទនេះ ត្រូវដឹកតាមយានដែលមានប្រភេទកង់កៅស៊ូ ។ * ១២-ហាមប្រើទូរស័ព្ទនៅពេលកំពុងបើកបរយានយន្ត។ ទូរស័ព្ទអាចប្រើ ប្រាស់បាន បើមានអុបករណ៍ភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងឬ ត្រូវឈប់យានយន្តដើម្បីប្រើទូរស័ព្ទ ។ === មាត្រា ១០ ៖ === នៅលើទ្រូងផ្លូវដែលមានទិសចរាចរណ៍ពីរ ហើយដែលគ្មានគំនូសសញ្ញាបែងចែកទិសចរាចរណ៍ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើប្រាស់ពាក់កន្ដាលទ្រូងផ្លូវផ្នែកខាងស្តាំ ដោយបើកបរកៀកទៅខាងស្តាំ ។ នៅលើទ្រូងផ្លូវអែកទិស ដែលគ្មានគំនូសសញ្ញាបែងចែកគន្លងផ្លូវ អ្នកបើកបរត្រូវបើកបរកៀកទៅខាងស្តាំលើកលែងតែត្រូវការបត់ឆ្វេង ។ អ្នកបើកបរអាចប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវខាងឆ្វេងបាននៅពេលជែង ឬ ឈប់ ។ ដោយឡែក នៅក្នុងទីប្រជុំជនការប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ === មាត្រា ១១ ៖ === នៅលើគន្លងផ្លូវតំរូវសំរាប់យានជំនិះប្រភេទណាមួយ អ្នកបើកបរយានជំនិះប្រភេទដទៃ មិនត្រូវបើកបរចូលក្នុងគន្លងនេះទេ លើកលែងតែត្រូវចាកចេញ ឬ ចូលទៅក្នុងគន្លងផ្លូវរបស់ខ្លួន ។ នៅលើទ្រូងផ្លូវដែលមានទិសចរាចរណ៍ពីរ ហើយមានគំនូសបែងចែកទ្រូងផ្លូវ អ្នកបើកបរត្រូវប្រកាន់យកចំនែកផ្លូវខាងស្តាំ ។ នៅលើទ្រូងផ្លូវអែកទិសដែលមានគន្លងផ្លូវពីរ ឬ ច្រើន អ្នកបើកបរត្រូវប្រកាន់យកគន្លងផ្លូវខាងស្តាំបំផុត ។ ក្នុងករណីមាន ចរាចរណ៍ចង្អៀតខ្លាំង អ្នកបើកបរអាចបើកបរបាន លើគ្រប់គន្លងផ្លូវ ។ នៅលើទ្រូងផ្លូវដែលមានទិសចរាចរណ៍ពីរផ្ទុយគ្នា ហើយនៅលើចំនែកផ្លូវនៃទិសនីមួយៗ ដែលមានគន្លងផ្លូវពីរ ឬ ច្រើនអ្នកបើកបរត្រូវប្រកាន់យកគន្លងផ្លូវខាងស្តាំបំផុត។ ក្នុងករណីមានចរាចរណ៍ចង្អៀតខ្លាំង អ្នកបើកបរអាចបើកបរ បានលើគ្រប់គន្លងផ្លូវតាមទិសចរាចរណ៍ ។ ក្នុងករណីមានចរាចរណ៍ចង្អៀតខ្លាំង ដូចមានចែងនៅវាក្យខ័ណ្ឌ៣ និងវាក្យខ័ណ្ឌ៤ ខាងលើ យានជំនិះនៅក្នុងគន្លងណាមួយលឿន ជាងយានជំនិះនៅក្នុងគន្លងណាមួយទៀតមិនចាត់ទុកជាការជែងឡើយ។ ចំពោះអ្នកបើកបរយានដែលមានទំងន់សរុបលើសពី ៣,៥តោន ត្រូវប្រកាន់យកគន្លងផ្លូវខាងស្តាំជានិច្ច លើកលែងមានការបត់ឆ្វេង ឬនៅពេលជែងអាចប្រើប្រាស់គន្លងផ្លូវផ្សេងទៀតបាន ។ ដោយឡែកនៅក្នុងទីប្រជុំជន ការប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវត្រូវកំនត់ដោយប្រកា សក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ === មាត្រា ១២ ៖ === នៅពេលភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍បញ្ចោញពន្លឺពណ៌លឿងជាសញ្ញាអោយប្រុងប្រយ័ត្នត្រៀមឈប់ ឬ ចេញដំនើរទៅមុខ ពណ៌បៃតងជាសញ្ញាអនុញ្ញាតអោយយានជំនិះចេញដំនើរ ពណ៌ក្រហម ជាសញ្ញាឃាត់អោយឈប់ ។ នៅពេលភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍បញ្ចោញពន្លឺក្រហម ជាសញ្ញាឃាត់អោយឈប់ អ្នកបើកបរត្រូវឈប់នៅមុខខ្សែបន្ទាត់គំនូស ជាប់ពណ៌សកាត់ទទឹងទ្រូងផ្លូវ ឬមុខគំនូសសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ ។ បើគ្មានអុបសគ្គនៅខាងមុខ យានជំនិះខាងស្តាំបំផុតអាចបត់ស្តាំបាននៅត្រង់ចំនុចភ្លើងក្រហមណា ដែលមានសញ្ញាអនុញ្ញាតបត់ស្តាំ ។ === មាត្រា ១៣ ៖ === អ្នកបើកបរត្រូវវាងតាមស្តាំដៃ នៅគ្រប់រង្វង់មូល ឬ ខឿន បែងចែកទ្រូងផ្លូវដែលជាអុបសគ្គនៃចលនា ត្រង់ទៅមុខរបស់យានជំនិះ លើកលែងតែមានកំនត់ផ្ទុយ ។ === មាត្រា ១៤ ៖ === អ្នកបើកបរមិនត្រូវបើកបរទន្ទឹមគ្នានៅលើទ្រូងផ្លូវ ឬ គន្លងផ្លូវតែមួយបានទេ។ អ្នកបើកបរមិនត្រូវបើកបរកាត់ក្បួនយោធាឬ ក្បួននគរបាល ឬ ក្បួនដង្ហែជាជួរផ្សេងៗ ។ === មាត្រា ១៥ ៖ === បែបបទនៃការសន្ដោងត្រូវអនុវត្តតាមបញ្ញត្តិដូចខាងក្រោម ៖ * ចំពោះការថ្ពក់សន្ដោងយានជំនិះ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើខ្សែកាប ឬ ដងដែក ឬ អុបករណ៍សំរាប់ថ្ពក់ដែលធានាជាប់មាំល្អ និងងាយស្រួលក្នុងការបត់បែន * ហាមអ្នកបើកបរប្រើខ្សែសន្ដោងចំពោះយានដែលមានទំងន់សរុបលើសពី៥តោនឡើងទៅ * ហាមអ្នកបើកបរ សន្ដោងយានលើសពីមួយគ្រឿង ឬ សន្ដោងយាន ដែលមានសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក * ហាមសន្ដោងទោចក្រយាន ឬ ទោចក្រយានយន្ត * ហាមអ្នកបើកបរសន្ដោងរថយន្តគ្រប់ប្រភេទដែលមានអ្នកដំនើរនៅក្នុងនោះ ក្រៅពីអ្នកកាន់ចង្កូត * រថយន្តដែលមានសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កត្រូវមានសញ្ញាត្រីកោណសមបាតដែលមានកញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌លឿងពីរដាក់នៅកាងរថយន្តខាងមុខអមសងខាងផ្លាកលេខ ។ បច្ចេកទេសនៃការថ្ពក់សន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក និងការដោះរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កចេញពីរថយន្ត ឬ ក្បាលរថយន្ត ត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ === មាត្រា ១៦ ៖ === នៅកន្លែងរថយន្តក្រុងឈប់នៅក្នុងទីប្រជុំជន អ្នកបើកបរយានជំនិះប្រភេទផ្សេងពីរថយន្តក្រុង ត្រូវបន្ថយល្បឿនហើយបើចាំបាច់ត្រូវឈប់ ដើម្បីទុកអោយរថយន្តក្រុងចេញចូល ឬ ឈប់បានដោយងាយស្រួល ។ === មាត្រា ១៧ ៖ === ល្បឿនបើកបរយានជំនិះត្រូវកំនត់តាមល័ក្ខខ័ណ្ឌ ដូចមានចែងខាងក្រោមនេះ ៖ ១-ល្បឿនបើកបរសំរាប់យានជំនិះទូទៅ ៖ ក-នៅក្នុងទីប្រជុំជន ៖ * អ្នកបើកបរត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៣០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ចំពោះទោចក្រយានយន្ត និងត្រីចក្រយានយន្ត ។ * អ្នកបើកបរត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ចំពោះរថយន្តគ្រប់ប្រភេទ ។ ខ-នៅក្រៅទីប្រជុំជន ៖ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៩០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោងចំពោះយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ លើកលែងតែយានដឹកជញ្ជូនទំនិញ ដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ៣,៥តោន ត្រូវកំនត់ល្បឿនអតិបរមាត្រឹម ៧០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង និងយានដែលមានសន្ដោងរ៉ឺម៉កត្រូវកំនត់ល្បឿនអតិបរមាត្រឹម ៦០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ។ ២-ល្បឿនបើកបរសំរាប់យានជំនិះដឹកវត្ថុធាតុមានគ្រោះថ្នាក់ៈ ក-នៅក្នុងទីប្រជុំជន ៖ * អ្នកបើកបរទោចក្រយានយន្ត និងត្រីចក្រយានយន្តត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៣០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ។ * អ្នកបើកបររថយន្ត ត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ។ ខ-នៅក្រៅទីប្រជុំជន ៖ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៧០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ចំពោះយានយន្តដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី៣,៥តោន និងលើសពី៣,៥តោន ចំពោះរថយន្តប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធហ្វ្រាំងទប់នឹងភាពគាំងកង់ ។ ល្បឿនអតិបរមាត្រូវកំនត់ត្រឹម ៦០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ចំពោះយានដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើស៣,៥តោន ដែលគ្មានប្រព័ន្ធហ្វ្រាំងទប់នឹងភាពគាំងកង់ ។ ៣-ល្បឿនសំរាប់យានយន្តបើកបរលើផ្លូវយន្តបថ ៖ ក-នៅក្នុងតំបន់ប្រជុំជន ៖ អ្នកបើកបរយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ៦០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ។ ខ-នៅក្រៅតំបន់ប្រជុំជន ៖ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើល្បឿនអតិបរមា ១០០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ចំពោះយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ លើកលែងតែយានដឹកជញ្ជូនទំនិញ ដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ៣,៥តោន ត្រូវកំនត់ល្បឿនអតិបរមាត្រឹម ៨០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង និងយានដែលមានសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ត្រូវកំនត់ល្បឿនអតិបរមាត្រឹម ៧០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ។ ៤-ល្បឿនបើកបរសំរាប់យានជំនិះ មានសិទ្ធិអាទិភាព ៖ បទបញ្ញាត្ដិដែលមានចែងក្នុងចំនុចទី១ ចំនុចទី២ និង ចំនុចទី៣នៃមាត្រានេះ មិនអនុវត្តចំពោះអ្នកបើកបរយានយន្តក្បួននគរបាល ក្បួនយោធា កងអាវុធហត្ថ យានយន្តពន្លត់អគ្គិភ័យយានយន្តសង្គ្រោះរបស់មន្ទីរពេទ្យ និងយានយន្តខ្លះទៀតដែលបន្លឺសូរស័ព្ទ ភ្លើងសញ្ញា ពិសេសនៅពេលកំពុងបំពេញភារកិច្ចឡើយ ។ អ្នកកបើកបរមិនត្រូវប្រើល្បឿនយឺតខុសប្រក្រតីដោយគ្មានមលូហេតុត្រឹមត្រូវ ដែលធ្វើអោយរំខានដល់យានជំនិះដទៃទៀតទេ។ អ្នកបើកបរ ដែលប្រើល្បឿនយឺត ត្រូវបើកបរអែបទៅខាងស្តាំ ដើម្បីទុកអោយអ្នកបើកបរ ដែលប្រើល្បឿនលឿនជែង ពីខាងឆ្វេងដៃបានដោយងាយស្រួល ។ អ្នកបើកបរណាដែលត្រូវបង្ខំចិត្តបន្ថយល្បឿនអោយយឺតខុសប្រក្រតី ត្រូវអោយដំនឹងដល់អ្នកបើកបរផ្សេងទៀតដោយប្រើភ្លើងសញ្ញាអាសន្ន ហើយត្រូវបើកបរអែបទៅខាងស្តាំបំផុតនៃទ្រូងផ្លូវ ។ === មាត្រា ១៨ ៖ === ក្នុងគ្រប់ករណីអ្នកបើកបរត្រូវម្ចាស់ការលើល្បឿនបើកបររបស់ខ្លួនជានិច្ច ហើយ​ត្រូវ​បើកបរ​ក្នុង​ល្បឿន​សមស្រប​ទៅ​តាម​សណ្ឋាន​ភូមិសាស្ត្រ សភាពផ្លូវ ស្ថានភាពអាកាសធាតុ សភាពចរាចរណ៍ស្ថានភាពយាន និងការផ្ទុករបស់យាន ដើម្បី​អាច​បញ្ឈប់​យាន​បាន​ទាន់​ពេលវេលា និងដោយគ្មានគ្រោះថ្នាក់ ។ អ្នកបើកបរត្រូវបន្ថយល្បឿន ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម ៖ # នៅពេលជៀសគ្នា នៅលើផ្លូវចង្អៀត ។<br> # នៅពេលជៀស ឬ ជែងរថយន្តដឹកជញ្ជូនអ្នកដំណើរ ឬ រថយន្តដឹកជញ្ជូនកុមារដែលកំពុងឈប់ដាក់អ្នកដំនើរ ឬ កុមារឡើងចុះ ។<br> # ពេលទៅជិតដល់ស្ពាន ឬ ជិតដល់ផ្លូវរថភ្លើងឆ្លងកាត់ ។<br> # នៅពេលអាកាសធាតុមិនល្អ ដែលមិនអាចមើលឃើញបានឆ្ងាយ និងច្បាស់ ។<br> # នៅពេលប្តូរទិសចរាចរណ៍ ។<br> # នៅត្រង់ផ្លូវបត់ ផ្លូវកោង ផ្លូវរអិល ផ្លូវប្រសព្វ ឬ រង្វង់មូល ។<br> # នៅពេលជិតដល់ទួលខ្ពស់ ឬ ពេលចុះចំនោត។<br> # នៅពេលជៀស ឬ ជែងក្បួនយានកំពុងឈប់ ឬ នៅពេលជៀស ឬ ជែងក្បួនដង្ហែផ្សេងៗ ។<br> # នៅពេលមានវត្ថុច្រងេងច្រងាង ឬ មានផ្ទះសង់ច្រើនកៀកជាប់ទ្រូងផ្លូវ ។<br> # ក្នុងគ្រប់ករណី ដែលមានផ្លាកសញ្ញាអោយបន្ថយល្បឿន ឬ សញ្ញាគ្រោះថ្នាក់ ។<br> # កាលណាមានយានជំនិះរបស់នគរបាល យោធា ឬ អាវុធហត្ថ យានពន្លត់អគ្គិភ័យ យានសង្គ្រោះរបស់មន្ទីរពេទ្យនិងយានយន្ត ដែល​មាន​បន្លឺសូរស័ព្ទ ឬ ភ្លើងសញ្ញាអ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវទាំងអស់ត្រូវបន្ថយល្បឿន ហើយបើកអែបមកខាងស្តាំ បើ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ឈប់​នៅ​កៀន​បំផុត​ដែលអាចធ្វើទៅបាន ដើម្បីសំរួលផ្លូវអោយយានទាំងនេះ ធ្វើដំនើរទៅមុខដោយសុវត្ថិភាព។<br> # នៅកន្លែងមានសាលារៀនដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្បែរផ្លូវមិនលើសពី៥០ម៉ែត្រ។<br> === មាត្រា ១៩ ៖ === យានជំនិះមួយដែលធ្វើចរាចរណ៍ នៅពីក្រោយយានជំនិះមួយផ្សេងទៀត ត្រូវរក្សាទុកចន្លោះសុវត្ថិភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីជៀសវាងការប៉ះទង្គិច នៅពេលដែលយានជំនិះខាងមុខបន្ថយល្បឿន ឬ ឈប់ដោយចៃដន្យ ។ ត្រូវរក្សាអោយកាន់តែវែងចន្លោះសុវត្ថិភាពនេះ នៅពេលដែលល្បឿនយានកាន់តែលឿន។ នៅក្រៅទីប្រជុំជន យានជំនិះ ទាំងឡាយដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ៣,៥តោន ឬ មានបណ្តោយយានវែងលើសពី ៧ម៉ែត្របើកបរបន្តគ្នាក្នុងល្បឿនដូចគ្នា ចំងាយចន្លោះពីយានមួយទៅយានមួយ ត្រូវឃ្លាតគ្នាយ៉ាងតិច ៥០ម៉ែត្រ ។ === មាត្រា ២០ ៖ === ក្នុងការជែង អ្នកបើកបរត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-អ្នកបើកបរយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវជែងគ្នានៅខាងឆ្វេង ។ ប៉ុន្តែអ្នកបើកបរអាចជែងខាងស្តាំបាន បើសិនជាអ្នកបើកបរយានដែលត្រូវគេជែងនោះ បាននឹងកំពុងធ្វើសញ្ញាប្តូរទិសខាងឆ្វេង ហើយឈប់ ឬ ត្រៀមដើម្បីបត់ឆ្វេង ។ ២-មុននឹងជែង អ្នកបើកបរត្រូវដឹងច្បាស់ថា ការជែងនេះ អិតបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់អ្វីឡើយ ដោយត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ក-ឃើញច្បាស់ថា នៅខាងមុខគ្មានអុបសគ្គ ហើយអាចបរចូលទៅក្នុងចរន្តចរាចរណ៍ ប្រក្រតីវិញបាននៅពេលជែងរួច ដោយមិនរំខានដល់ការធ្វើចរាចរណ៍របស់អ្នកដទៃឡើយ ។ ខ-គ្មានអក្ន បេកី បរយានជំនិះណាមួយដែលនៅពីក្រោយខ្លួនចាប់ផ្តើមសុំជែងខ្លួន ។ គ-គ្មានអោយសញ្ញាសុំជែងយានផ្សេងទៀត ពីអ្នកបើកបរយានជំនិះខាងមុខខ្លួន ។ ឃ-ត្រូវដឹងច្បាស់ថា ល្បឿនសមាមាត្រ រវាងយានទាំងពីរអាចអោយជែងក្នុងរយៈពេលខ្លីបំផុតបាន ។ ង-ត្រូវធ្វើសញ្ញាសុំជែង ដោយប្រើសញ្ញាប្តូរទិសខាងឆ្វេងហើយក្នុងករណីចាំបាច់ ត្រូវប្រើបន្ថែមភ្លើងកូតហ្វាឆ្លាស់គ្នានៅពេលយប់ ឬ ស៊ីផ្លេនៅពេលថ្ងៃ លើកលែងតែក្នុងទីប្រជុំជន ដែលការប្រើប្រាស់ស៊ីផ្លេសុំជែងត្រូវហាមឃាត់ ច-ត្រូវដឹងច្បាស់ថា អ្នកបើកបរយានជំនិះខាងក្រោយ និង ខាងមុខបានដឹងអំពីការសុំជែងរបស់ខ្លួនហើយ ។ ៣-អ្នកបើកបរយានខាងមុខនៅពេលដឹងថាយានខាងក្រោយសុំជែងត្រូវពិនិត្យចំនែកផ្លូវខាងមុខខ្លួន បើគ្មានអុបសគ្គអ្វីទេត្រូវអោយសញ្ញាប្តូរទិសខាងស្តាំ ឬ លើកដៃឆ្វេងឡើងលើបត់ទៅស្តាំ និងបន្ថយល្បឿនអែបទៅខាងស្តាំ ជាសញ្ញាអោយអ្នកបើកបរយានខាងក្រោយដែលសុំជែងដឹងថា អាចជែងបាន ។ ក្នុងករណីអ្នកបើកបរខាងមុខពិនិត្យឃើញថា នៅចំនែកផ្លូវខាងមុខខ្លួន មិនទំនេរ ឬ មានអុបសគ្គ ត្រូវធ្វើសញ្ញាប្តូរទិសខាងឆ្វេង ឬ លាតដៃឆ្វេងសន្ធឹងត្រង់ទៅខាងក្រៅជាសញ្ញាអោយដឹងថា ការជែងពុំទាន់អាចធ្វើទៅបានទេ ។ ៤-នៅពេលជែង ត្រូវបង្កើនល្បឿន និងទុកចន្លោះឃ្លាតពីគ្នាយ៉ាងតិច ១ម៉ែត្រ ។ ៥-នៅលើទ្រូងផ្លូវគ្មានគំនូសបង្ហូត អ្នកបើកបរយានអាចជែង ដោយប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវមួយចំហៀងទៀតបាន លុះត្រាតែទង្វើនេះមិនធ្វើអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ឬ រំខានដល់យានដែលបើកបរផ្ទុយនឹងទិសរបស់ខ្លួន ។ ៦-នៅពេលជែងផុត អ្នកបើកបរត្រូវធ្វើសញ្ញាប្តូរទិសខាងស្តាំវិញ ដើម្បីអោយដំនឹងថាខ្លួនត្រូវចូលក្នុងចរន្តចរាចរណ៍របស់ខ្លួនវិញ។ ៧-ក្នុងករណីទ្រូងផ្លូវ មានគន្លងផ្លូវច្រើនតាមទិសចរាចរណ៍តែមួយសំរាប់ទិសដៅផ្សេងគ្នា យានស្ថិតនៅគន្លងណាមួយបើកបរលឿនជាងយាននៅគន្លងណាមួយទៀត មិនចាត់ទុកជាការជែងឡើយ ។ ហាមជែងគ្នា នៅក្នុងករណីខាងក្រោម ៖ * ជែងគ្នាជាបីជួរ (ជែងលើរថយន្តដែលកំពុងជែងគ្នា) * នៅកន្លែងមានសញ្ញាហាមជែង * នៅត្រង់ផ្លូវកោង ឬ ផ្លូវឡើងទួល លើកលែងតែការជែងនេះអាចទុកអោយផ្នែកទ្រូងផ្លូវខាងឆ្វេង គំនូសបង្ហូតកន្ដាលនៅទំនេរបាន * នៅជិត ឬ ត្រង់ផ្លូវបត់ ផ្លូវខ្វែង ផ្លូវរអិល * នៅត្រង់កំពូលផ្លូវចោត ផ្លូវតូចចង្អៀត ឬ ផ្លូវដាក់សញ្ញាបន្ថយល្បឿន * នៅលើស្ពាន ឬ ពេលចុះចំនោត * នៅកន្លែងការដ្ឋាន * នៅជិត ឬ ត្រង់កំណាត់ផ្លូវ ដែលទុកសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ * នៅផ្លូវក្រោមស្ពាន ឬ ផ្លូវក្នុងរូង * នៅពេលមើលឃើញមិនច្បាស់ ដូចជាពេលភ្លៀងខ្លាំង ឬ ចុះអ័ព្ទខ្លាំង ឬ ដីហុយខ្លាំង * នៅជិត ឬ ត្រង់ផ្លូវថ្នល់កាត់ផ្លូវរថភ្លើងដែលគ្មានរបាំង * នៅលើផ្លូវដែលមានទឹកលិច ។ === មាត្រា ២១ ៖ === ក្នុងការជៀស ៖<br> ១-អ្នកបើកបរយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវជៀសគ្នាដោយប្រកាន់ស្តាំដៃរៀងៗខ្លួន ។<br> ២-នៅមុនពេលជៀសគ្នា អ្នកបើកបរទាំងសងខាង ត្រូវជឿជាក់ថា ការជៀសគ្នានេះមិនបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់អ្វីឡើយ ។<br> ៣-ដើម្បីជៀសគ្នា អ្នកបើកបរត្រូវអែបខាងស្តាំដៃរៀងៗខ្លួន ដោយទុកផ្លូវទំនេរនៅឆ្វេងដៃរបស់ខ្លួនអោយបានធំបំផុតដែលអាចធ្វើទៅបាន ។<br> ៤-ពេលជៀសគ្នានៅលើផ្លូវចង្អៀត ឬ នៅលើផ្លូវដែលអាចមានគ្រោះថ្នាក់ អ្នកបើកបរត្រូវបន្ថយល្បឿនរៀងៗខ្លួន ។ ក្នុងករណីចាំបាច់យានជំនិះទាំងពីរត្រូវឈប់ ហើយបើជាយានជំនិះប្រភេទដូចគ្នា យានជំនិះណាចង់ទៅមុន ត្រូវធ្វើសញ្ញាសុំផ្លូវដោយលើកដៃ ឬ ដោយស៊ីផ្លេនៅពេលថ្ងៃ ឬ ប្រើភ្លើងហ្វាកូតជាសញ្ញានៅពេលយប់ហើយរង់ចាំយានជំនិះ ដែលមកពីមុខបញ្ចោញសញ្ញាយល់ព្រមអោយទៅមុនទើបធ្វើដំនើរទៅបាន ។ ប៉ុន្តែបើសិនជាយានប្រភេទខុសគ្នាអ្នកបើកបរយានធុនធំត្រូវទុកផ្លូវអោយយានដែលមានទំហំតូចជាង យានរបស់ខ្លួនធ្វើដំនើរទៅមុន ។<br> ៥-ពេលជៀសគ្នានៅលើផ្លូវតូចដែលបរបានយានជំនិះតែមួយ ហើយមានកន្លែងមួយដែលអាចជៀសគ្នាបានយានជំនិះណាដែលមកដល់កន្លែងនេះមុន ត្រូវឈប់រង់ចាំនៅកន្លែងនេះដើម្បីទុកអោយយានជំនិះមួយទៀតជៀសបានស្រួល <br>៦-ក្នុងករណីទ្រូងផ្លូវចង្អៀត មិនអាចជៀសគ្នាបាន ហើយចាំបាច់មានយានណាមួយត្រូវថយក្រោយ ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ <br>ក-ចំពោះយានជំនិះប្រភេទដូចគ្នា យានជំនិះណាចង់ទៅមុន ត្រូវធ្វើសញ្ញាសុំផ្លូវហើយត្រូវមានការយល់ព្រមថយក្រោយពីយានមួយទៀត ។ <br>ខ-ចេំ ពាះយានគ្មា នសណ្តោ ង នងិ យានមានសណ្តោ ង យានគ្មានសន្ដោងត្រូវថយក្រោយ ។ <br>គ-ចំពោះយានធុនស្រាល និងធុនធ្ងន់ យានធុនស្រាលត្រូវថយក្រោយ ។ <br>ឃ-ចំពោះរថយន្តដឹកទំនិញ និងរថយន្តដឹកអ្នកដំនើរ រថយន្តដឹកទំនិញត្រូវថយក្រោយ ។ <br>៧-ពេលជៀសគ្នានៅលើផ្លូវចោតហើយចង្អៀត យានជំនិះចុះចំនោតត្រូវឈប់ ដើម្បីទុកអោយយានជំនិះឡើងចំនោតទៅមុន ។ <br>៨-ក្នុងការជៀសគ្នា យានជំនិះណាមើលឃើញ នៅលើចំនែកផ្លូវរបស់ខ្លួនមានអុបសគ្គ ដូចជាផ្លូវខូច ឬ មានយានជំនិះឈប់ស្ងៀមយានជំនិះនោះត្រូវឈប់ដើម្បីទុកអោយយានជំនិះ មួយទៀតទៅមុន ។ <br>៩-នៅលើស្ពានចង្អៀត ដែលបើកបរបានតែរថយន្តមួយគ្រឿង រថយន្តធុនធំត្រូវទុកសិទ្ធិអោយរថយន្តធុនស្រាលទៅមុន ។ <br>១០-មនុ ពេលជៀសគ្នា នៅពេលយបេ់ ក្រៅទ្រី បជជុំ ន ហេយី គ្មានចង្កៀងអគ្គិសនី យានជំនិះទាំងពីរ ត្រូវបិទភ្លើងហ្វាហើយបើកភ្លើងកូតវិញ ។ === មាត្រា ២២ ៖ === ការកំនត់សិទ្ធិអាទិភាពនៅផ្លូវប្រសព្វដូចខាងក្រោមនេះ ៖ # គ្រប់អ្នកបើកបរនៅពេលទៅជិតដល់ផ្លូវប្រសព្វ ត្រូវបន្ថយល្បឿន និងពិនិត្យមើលចលនាចរាចរណ៍នៅលើទ្រូងផ្លូវ ដែល​ខ្លួន​ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់​នោះហើយត្រូវធ្វើដំនើរឆ្លងកាត់ដោយប្រុងប្រយ័ត្នបំផុតបើផ្លូវខាងមុខមិនស្រឡះល្អ។ ក្នុងករណីចាំបាច់ត្រូវធ្វើសញ្ញាអោយដំនឹង ដល់​អ្នក​បើកបរ ដែលមកពីផ្លូវផ្សេងទៀត ដោយប្រើសញ្ញាសូរស័ព្ទពេលថ្ងៃ និងប្រើភ្លើងសញ្ញាកូតហ្វាឆ្លាស់គ្នានៅពេលយប់។ នៅ​លើ​ផ្លូវ​បាត់​សិទ្ធិ អ្នកបើកបរត្រូវបើកបរក្នុងល្បឿនមួយដែលអាចបញ្ឈប់យានខ្លួនបាន ដើម្បីផ្តល់​សិទ្ធិ​ដល់​យាន​ដែល​នៅ​លើ​ផ្លូវ​មាន​សិទ្ធិ​ទៅ​មុន ។ # ទោះជានៅត្រង់ផ្លូវប្រសព្វ មានភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ពណ៌បៃតង ដែលអនុញ្ញាតអោយធ្វើចរាចរណ៍ទៅមុខ បាន​ក៏​ដោយ​ ក៏​អ្នក​បើកបរ​មិនត្រូវបើកចូលទៅក្នុងផ្លូវប្រសព្វឡើយ បើសិនជាអំពើនេះអាចតំរូវ អោយ​ខ្លួន​បញ្ឈប់​យាន​ជំនិះ​នៅ​ក្នុង​ផ្លូវ​ប្រសព្វ​ដោយសារ​តែ​មាន​ចរាចរណ៍ចង្អៀតខ្លាំង។ ក្នុងករណីបែបនេះ អ្នកបើកបរត្រូវឈប់នៅមុខផ្លូវប្រសព្វ ដើម្បីកុំអោយស្ទះ​ចរាចរណ៍​យាន​ដែល​មក​ពី​ទិស​ផ្សេង​ទៀត ។ # នៅផ្លូវប្រសព្វដែលគ្មានសញ្ញាសិទ្ធិអាទិភាព អ្នកបើកបរ ត្រូវទុកសិទ្ធិអោយអ្នកបើកបរយាន ដែលមកពីស្តាំរបស់ខ្លួនទៅមុន ។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ករណី​ផ្លូវប្រសព្វបែកជាបី ដែលគ្មានសញ្ញាសិទ្ធិអាទិភាព អ្នកបើកបរយាននៅផ្លូវដែលចប់ ត្រូវ​ទុក​សិទ្ធិ​អោយ​អ្នក​បើកបរ​យាន​នៅ​លើ​ផ្លូវ​បន្តទៅមុន ។ # អ្នកបើកបរដែលទៅដល់រង្វង់មូល ទោះជាខ្លួនស្ថិតនៅលើ ផ្លូវប្រភេទណាក៏ដោយត្រូវផ្តល់សិទ្ធិអាទិភាព អោយ​អ្នក​បើកបរ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទ្រូងផ្លូវអែកទិសក្រវាត់រង្វង់មូលដែលមានសញ្ញាបង្ហាញទិសទៅមុន ។ # នៅពេលទៅដល់ផ្លូវប្រសព្វដែលមានដាក់សញ្ញាសំគាល់សិទ្ធិអាទិភាព អ្នក​បើកបរ​ត្រូវ​ទុក​ផ្លូវ​អោយ​យាន​ជំនិះ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​លើ​ផ្លូវ​មាន​សិទ្ធិអាទិភាពធ្វើដំនើរទៅមុន ហើយអាចឆ្លងកាត់ផ្លូវប្រសព្វនោះបាន តែនៅពេលណាដែលខ្លួនជឿជាក់ថា ពុំ​មាន​គ្រោះថ្នាក់​អ្វី​ឡើយ​ ។ # នៅពេលទៅដល់ផ្លូវប្រសព្វ ដែលមានដាក់សញ្ញា “ឈប់” អ្នកបើកបរត្រូវឈប់ស្ងៀម នៅមុខគំនូសកាត់ទទឹងទ្រូងផ្លូវ ដើម្បី​ទុក​អោយ​យានជំនិះ និង ថើ្មរជើងដែលនៅលើផ្លូវមានសិទ្ធិធ្វើដំនើរទៅមុន ហើយអាចឆ្លងកាត់ផ្លូវប្រសព្វនេះ តែ​នៅ​ពេល​ណា​ដែល​ខ្លួន​ជឿជាក់​ថាពុំមានគ្រោះថ្នាក់អ្វីឡើយ។ # ដោយឡែកអ្នកបើកបរត្រូវតែទុកអោយយានជំនិះ បំរើការរបស់នគរបាល យោធា អាវុធហត្ថ យានពន្លត់អគ្គិភ័យឬ យាន​សង្គ្រោះ​របស់​មន្ទីរពេទ្យដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ចដោយអោយសញ្ញាសូរស័ព្ទ និងសញ្ញាភ្លើងពិសេសអោយដឹងពីការមកដល់របស់ខ្លួនទៅមុន ។ # យានជំនិះដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ចដូចខាងក្រោម មានសិទ្ធិអាទិភាពតាមលំដាប់ដូចតទៅ ៖ ## យានពន្លត់អគ្គិភ័យ ## យានសង្គ្រោះរបស់មន្ទីរពេទ្យ ## យាននគរបាល យោធា អាវុធហត្ថ ឬ ក្បួនយានដែលមាននគរបាលចរាចរណ៍នាំមុខ។ # មុននឹងបើកបរចេញពីផ្លូវអែកជន ដែលមិនបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈ ដូចជា ពីច្រកគេហដ្ឋាន រោងចក្រ អគារ ឬ ទីលាន​ផ្សេងៗ​ អ្នកបើកបរត្រូវមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់បំផុត និងត្រូវទុកសិទ្ធិអាទិភាពអោយយាន ជំនិះ ឬ អ្នកថ្មើរ ជើង​ដែល​កំពុង​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​លើ​ផ្លូវបើកអោយធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈទៅមុន។ # អ្នកបើកបរចេញមកពីផ្លូវលំ ឬ ផ្លូវដី ត្រូវទុកសិទ្ធិអោយអ្នកបើកបរលើផ្លូវផ្សេងទៀត ដែលមិនមែនជាផ្លូវលំ ឬ ផ្លូវដីទៅមុន។ # នៅត្រង់ផ្លូវប្រសព្វ បើទ្រូងផ្លូវមួយ មានចែកជាច្រើនគន្លងផ្លូវ ហើយមានគន្លងផ្លូវមួយ ឬ ច្រើន​ត្រូវ​បំរុង​សំរាប់​យាន​ជំនិះ​ប្រភេទ​ខ្លះ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍ បទបញ្ញាត្ដិស្តីពីអាទិភាពចរាចរណ៍ដែលមានចែងក្នុងមាត្រានេះ ត្រូវ​អនុវត្ត​ចំពោះ​អ្នក​បើកបរ​ដែល​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​នៅ​លើ​គន្លង​ផ្លូវ​ប្រភេទនេះ លើកលែងតែយានជំនិះដែលមានចែងក្នុងចំនុចទី៧ និងចំនុចទី៨។ === មាត្រា ២៣ ៖ === ក្នុងការឆ្លងកាត់ផ្លូវរថភ្លើង ៖ # អ្នកបើកបរត្រូវមានការប្រុងប្រយ័ត្នខ្ពស់ និងត្រូវបន្ថយល្បឿននៅពេលជិតដល់ផ្លូវរថភ្លើង ។ # អ្នកបើកបរ មិនត្រូវបរយានជំនិះរបស់ខ្លួនកាត់ផ្លូវរថភ្លើងឡើយ បើដឹងថាយានជំនិះរបស់ខ្លួនមានបញ្ហាបច្ចេកទេស ឬ ស្ថានភាព​ចរាចរណ៍​មិនអនុគ្រោះ អាចជ្រុលទៅនាំអោយស្ទះនៅកន្លែងនោះ ។ # នៅកន្លែងផ្លូវថ្នល់កាត់ផ្លូវរថភ្លើង មានដាក់របារ ឬ របាំងអ្នកបើកបរមិនត្រូវបរចូលទៅទីនោះ នៅពេលដែលរបាំងនោះបិទឬ កំពុងបិទ ឬ កំពុងបើកឡើយ ។ # នៅកន្លែងផ្លូវថ្នល់កាត់ផ្លូវរថភ្លើងពុំមានរបារ ឬ របាំង ឬ ផ្លាក សញ្ញា ឬ ភ្លើងសញ្ញាអ្វីទាំងអស់ អ្នក​បើកបរ​អាច​បើកបរ​កាត់​ទី​នោះ​បាន​លុះត្រា​ជឿជាក់ថាពុំមានរថភ្លើងណាមួយមកដល់ឡើយ ។ # នៅកន្លែងមានឆ្មាំ នៅត្រង់ផ្លូវរថភ្លើងឆ្លងកាត់ អ្នកបេកី បរត្រូវស្តាប់បញ្ជាឆ្មាំហើយ មិនត្រូវបង្កអោយមានអុបសគ្គដល់ការបិទបើករបារ ឬ របាំងឡើយ ។ # កាលណាមានរថភ្លើងមកជិតដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវ គ្រប់រូបត្រូវឈប់ជាបន្ទាន់ ដើម្បីទុកផ្លូវអោយរថភ្លើងធ្វើចរាចរណ៍ទៅមុន។ គង្វាល​សត្វ​ទាំងអស់ ត្រូវរកវិធីទប់ស្កាត់ហ្វូងសត្វពាហនៈ កុំអោយឆ្លងកាត់ផ្លូវរថភ្លើងជាដាច់ខាត ។ # កាលណារថភ្លើងបន្លឺសញ្ញាជិតមកដល់អ្នកបើកបរគ្រប់រូបត្រូវឈប់យ៉ាងតិច ២ម៉ែត្រ ពីរបាំង ហើយ​បើ​គ្មាន​របាំង​មិន​ត្រូវ​ឈប់​តិច​ជាង ៥ម៉ែត្រ ពីផ្លូវរថភ្លើងឡើយ ។ # ក្នុងករណី ដែលយានជំនិះគាំងដំនើរ ឬ ហ្វូងសត្វធ្វើដំនើរចូលមកជ្រុលទៅលើផ្លូវរថភ្លើង អ្នកបើកបរ ឬ គង្វាល​សត្វ​ត្រូវ​រិះរក​មធ្យោបាយ​យ៉ាងណាកុំអោយមានកើតជាអុបសគ្គ ដល់រថភ្លើង ឬ ត្រូវ​អោយ​ដំនឹង​ដល់​ភ្នាក់ងារ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ផ្លូវ​រថភ្លើង​ដែល​នៅ​ជិត​បំផុត​នូវគ្រោះថ្នាក់ ដែលនឹងអាចកើតឡើងបាននោះ បើសិនជាខ្លួនមិន អាចបញ្ចៀសអុបសគ្គលើផ្លូវរថភ្លើងដោយខ្លួនអែងបាន ។ === មាត្រា ២៤ ៖ === ក្នុងការឈប់ និងការចត នៅលើផ្លូវថ្នល់ ៖ ១-គ្រប់យានជំនិះ ដែលឈប់ ឬ ចត មិនត្រូវបង្កអោយរំខានដល់យានជំនិះផ្សេងៗទៀត ដែលកំពុងធ្វើចរាចរណ៍ ។ ២-នៅក្នុងទីប្រជុំជន គ្រប់យានជំនិះ ត្រូវឈប់ ឬ ចតនៅតាមទិសដែលខ្លួនកំពុងធ្វើចរាចរណ៍ ដោយអនុវត្តតាមបទបញ្ញាត្ដិដូចខាងក្រោម ៖ * ចំពោះទ្រូងផ្លូវដែលមានទិសចរាចរណ៍ពីរត្រូវចត ឬ ឈប់ខាងស្តាំតាមទិសចរាចរណ៍របស់ខ្លួន * ចំពោះទ្រូងផ្លូវអែកទិស ត្រូវចតឬ ឈប់ខាងស្តាំ ឬ ខាងឆ្វេងតាមទិសចរាចរណ៍លើកលែងតែមានផ្លាកសញ្ញាផ្ទុយ ។ ៣-នៅក្រៅទីប្រជុំជន យានជំនិះត្រូវចត ឬ ឈប់ សត្វពាហនៈ ត្រូវឈប់ក្រៅទ្រូងផ្លូវបើអាចធ្វើទៅបាន។ បើគ្មានទីណាផ្សេង ទៀតដែលអាចចតបានក្រៅពីទ្រូងផ្លូវទេនោះត្រូវអនុវត្តតាមបទបញ្ញាត្ដិ ដែលមានចែងក្នុងចំនុចទី២ នៃមាត្រានេះ ។ ៤-នៅពេលយប់ ឬ នៅកន្លែងហាមឈប់ ឬ ចត គ្រប់រថយន្ត និង រ៉ឺម៉កដែលខូចគាំង ឬ ត្រូវបង្ខំអោយឈប់ ឬ ចតនៅលើទ្រូងផ្លូវ ត្រូវដាក់សញ្ញាជាដំនឹងក្នុងចំងាយគ្រប់គ្រាន់ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត ។ ៥-នៅក្នុងទីប្រជុំជន គ្រប់យានជំនិះ ត្រូវឈប់ ឬ ចតដាក់ទំនិញ ឬ មនុស្សឡើងចុះនៅចំងាយមិនលើស ២៥សង់ទីម៉ែត្រពីគែមចិញ្ចើមផ្លូវ និង យ៉ាងតិច ៥ម៉ែត្រពីផ្លូវប្រសព្វ ឬ ផ្លូវបត់ ឬ ផ្លូវកោង និងចន្លោះយ៉ាងតិច១០ម៉ែត្រ ពីផ្លូវប្រសព្វ ឬ ផ្លូវបត់ ឬ ផ្លូវកោងនៃមហាវិថី ។ នៅក្រៅទីប្រជុំជន យានទាំងអស់ត្រូវឈប់ ឬ ចតយ៉ាងតិចបំផុត ១០ម៉ែត្រពីផ្លូវប្រសព្វ ឬ ផ្លូវបត់ ឬ ផ្លូវកោង ។ ៦-ក្នុងការចត មុនពេលដើរឆ្ងាយពីយានជំនិះរបស់ខ្លួន អ្នកបើកបរត្រូវចាប់ហ្វ្រាំងដៃ ឬ មានវិធានការផ្សេងៗ ដើម្បីការពារគ្រោះថ្នាក់ជាយថាហេតុ នៅពេលដែលខ្លួនអវត្តមាន ។ ៧-ការចត ឬ ឈប់យានជំនិះ ត្រូវហាមឃាត់ ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម ៖ * នៅលើទ្រូងផ្លូវ ចិញ្ចើមផ្លូវ ដែលទុកបំរុងអោយថ្មើរជើង និង ក្នុងចន្លោះយ៉ាងតិច ៥ម៉ែត្រពីមុខគំនូសឆ្នូតកាត់ទទងឹទ្រូងផ្លូវសំរាប់អ្នកថ្មើរជើង ឬ នៅលើគំនូសនេះ * លើកន្លែងបំរុងទុកសំរាប់ការឈប់ ឬ ចត នៃយានប្រភេទខ្លះ * នៅចន្លោះគែមទ្រូងផ្លូវ និង ខ្សែបន្ទាត់បង្ហូត បើសិនជានៅចន្លោះខ្សែគំនូសបង្ហូត និង យានចតនេះតិចជាង ៣ម៉ែត្រដែលមិនអាចអោយយានមួយផ្សេងទៀតបរបានដោយអិតឆ្លងកាត់ ឬ ជាន់លើខ្សែគំនូសបង្ហូត * នៅជិតបង្គោលភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ ឬ ផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍ ដែលធ្វើអោយបាំងភ្នែកអ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវ មិនអាចមើលឃើញសញ្ញាចារាចរណ៍ទាំងនេះបានទេ * នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយាននេះ ធ្វើអោយរាំងស្ទះដល់ច្រកចូលចត ឬ ការឈប់នៃយានដទៃទៀត * នៅលើស្ពាន លើផ្លូវក្រោមស្ពាន លើផ្លូវក្នុងរូង លើផ្លូវចោតខ្លាំង លើផ្លូវប្រសព្វលើផ្លូវកាត់រថភ្លើង លើផ្លូវក្នុងរង្វង់មូលឬ ផ្លូវកោងខ្លាំង ដែលមិនអាចមើលយានផ្សេងទៀតពីចំងាយបាន * នៅចន្លោះតិចជាង ២០ម៉ែត្រពីមុខផ្លូវរថភ្លើងឆ្លងកាត់ * នៅចន្លោះតិចជាង ១០ម៉ែត្រពីមុខ និងពីក្រោយទីតាំងបូមទឹករបស់យានពន្លត់អគ្គិភ័យ និងនៅមុខស្ថានីយ៍របស់យានពន្លត់អគ្គិភ័យ * លើច្រកចេញចូល នៃអគារសាធារណៈ * នៅមុខច្រកចេញ ចូលផ្ទះអែកជន លើកលែងតែយានរបស់ម្ចាស់ផ្ទះ * ជាពីរជួរទន្ទឹមគ្នា * នៅលើគែមទ្រូងផ្លូវម្ខាង បើនៅគែមម្ខាងទៀត ដែលឈមមុខគ្នាជាកន្លែងទុកសំរាប់អោយយានជំនិះចត លើកលែងតែក្នុងករណី ដែលអាចចតបានទាំងសងខាង * នៅកន្លែងដែលមានសញ្ញាហាមឈប់ ឬ ហាមចត * នៅលើទ្រូងផ្លូវថ្នល់លើសពី ៧២ម៉ោង * នៅចន្លោះតិចជាង ១០ម៉ែត្រពីមុខ និងពីក្រោយផ្លាកសញ្ញាកន្លែងរបស់រថយន្តក្រុងឈប់ * នៅចន្លោះតិចជាង ១ម៉ែត្រពីមុខ ឬ ពីក្រោយរថយន្តដែលឈប់ ឬ ចតបន្តកន្ទុយគ្នា * នៅជិតផ្លូវប្រសព្វ ឬ ផ្លូវបត់ ។ === មាត្រា ២៥ ៖ === ការបើកទ្វារយានជំនិះដើម្បីចុះ ឬ ឡើង ធ្វើបានតែពេលណាដែលមិនបង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ដល់អ្នកដទៃដែលកំពុងប្រើប្រាស់ផ្លូវនោះឡើយ និងត្រូវមានការប្រុងប្រយ័ត្នជាប់ជានិច្ច ជាពិសេសចំពោះការបើកទ្វារចុះ ឬ ឡើងនៅទ្វារខាងឆ្វេងយាន ។ === មាត្រា ២៦ ៖ === មុននឹងផ្លាស់ប្តូរទិសដៅនៃយានរបស់ខ្លួន ដូចជាក្នុងការបត់ឆ្វេង ឬ បត់ស្តាំពេលប្តូរគន្លងផ្លូវ ពេលអែបខាងដើម្បីឈប់ ឬ ចត អ្នកបើកបរត្រូវបន្ថយល្បឿន និងត្រូវជឿជាក់ជាមុនថា មិនបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ហើយត្រូវអោយសញ្ញាយ៉ាងច្បាស់ និង គ្រប់គ្រាន់ជាដំនឹងដល់អ្នកដទៃ ដែលកំពុងប្រើប្រាស់ផ្លូវនោះដែរ។ មុនពេលចេញដំនើរពីចំណត អ្នកបើកបរត្រូវអោយសញ្ញាយ៉ាងច្បាស់ និងគ្រប់គ្រាន់ជាដំនឹងដល់អ្នកដទៃដែលកំពុងប្រើប្រាស់ផ្លូវនោះ ដោយត្រូវជឿជាក់ថាការចេញដំនើររបស់យានយន្តគ្មានបណ្តាលអោយមាន គ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកដទៃឡើយ។ លើកលែងតែមានបញ្ជារបស់នគរបាលចរាចរណ៍ឬ គំនូសសញ្ញាចរាចរណ៍នៅលើទ្រូងផ្លូវក្នុងការបត់ឆ្វេង បត់ស្តាំ បត់ត្រលប់ក្រោយ ឬ ថយក្រោយ អ្នកបើកបរត្រូវគោរពតាមការណែនាំដូចខាងក្រោម ៖ ១-ការបត់ឆ្វេង ៖ * មុននឹងធ្វើការបត់ឆ្វេង ត្រូវក្រឡេកមើលក្រោយតាមកញ្ចក់មើលក្រោយ ពិសេសតាមកញ្ចក់ខាងឆ្វេង ដើម្បីអោយដឹងទីតាំង និងចលនាចរាចរណ៍នៅពីខាងក្រោយ * ត្រូវធ្វើសញ្ញាប្តូរទិសទៅខាងឆ្វេងអោយបានចំងាយគ្រប់គ្រាន់ពីកន្លែងដែលត្រូវបត់ និងបន្ថយល្បឿន ហើយបើគ្មានអុបសគ្គអ្វីទេត្រូវបើកអែបគំនូសបង្ហូតកន្ដាលទ្រូងផ្លូវ * នៅពេលរៀបនឹងបត់ឆ្វេង ត្រូវមើលឆ្វេង ស្តាំ និងមើលឆ្វេងម្តងទៀតពិសេសមើលចរាចរណ៍យានមកពីទិសផ្ទុយ ។ បើផ្លូវទំនេរត្រូវបត់ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន ពិសេសចំពោះថ្មើរជើងដែលកំពុងឆ្លងកាត់ ។ បើផ្លូវមិនទំនេរត្រូវរង់ចាំដោយទុកអោយអ្នកបើកបរយានដែលមកពីទិសផ្ទុយ និងមកពីទិសខាងស្តាំទៅមុន ។ * ការបត់ឆ្វេងត្រូវធ្វើតាមបែបសៀរស្តាំ គឺបត់ពីក្រោយចរាចរណ៍យានមកពីទិសផ្ទុយ លើកលែងតែមានការណែនាំពីនគរបាលចរាចរណ៍ ។ ២-ការបត់ស្តាំ ៖ * មុននឹងធ្វើការបត់ស្តាំ ត្រូវក្រឡេកមើលតាមកញ្ចក់មើលក្រោយ ពិសេសតាមកញ្ចក់ខាងស្តាំ ដើម្បីអោយដឹងទីតាំងនិងចលនាចរាចរណ៍យាននៅពីខាងក្រោយ * បើគ្មានអុបសគ្គអ្វីត្រូវធ្វើសញ្ញាប្ដូរទិសអោយបានចំងាយគ្រប់គ្រាន់ពីទីកន្លែងដែលត្រូវបត់ និងបន្ថយល្បឿន ហើយបើកអែបមកស្តាំ * នៅពេលរៀបនឹងបត់ស្តាំ ត្រូវមើលឆ្វេង ស្តាំ ហើយត្រូវមើលក្រោយតាមកញ្ចក់ខាងស្តាំម្តងទៀត ជាពិសេសត្រូវជឿជាក់ថាគ្មានអុបសគ្គនៅខាងស្តាំផ្នែកខាងក្រោយឡើយ។ បើទំនេរត្រូវបើកអោយកៀកស្តាំបំផុតដែលអាចធ្វើទៅបាននិងត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះថ្មើរជើងដែលកំពុងឆ្លងកាត់ ។ ៣-ការបត់ត្រលប់ក្រោយ និងថយក្រោយ ៖ * អ្នកបើកបរដែលមានបនងបត់ត្រលប់ក្រោយ ឬ ថយក្រោយត្រូវជឿជាក់ថាទង្វើនេះមិនធ្វើអោយរំខានខ្លាំង ឬ បណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀតឡើយ * ចំពោះការបើកបរថយក្រោយ អ្នកបើកបរត្រូវប្រុងប្រយ័ត្ន និងក្រឡេកមើលចលនាចរាចរណ៍ខាងក្រោយយានគ្រប់វិនាទីពិសេសមុននឹងថយក្រោយ ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នមើលអោយបានសព្វជ្រុងជ្រោយ ចំពោះក្មេងតូច ឬ សត្វតូចៗនៅខាងក្រោយ * ហាមបត់ត្រលប់ក្រោយ នៅក្នុងករណីដូចខាងក្រោម ៖ * នៅជិតផ្លូវប្រសព្វ ឬ ជិតផ្លូវកាត់រថភ្លើង * នៅត្រង់ផ្លូវកោងដែលអ្នកបើកបរមិនអាចមើលឃើញយានផ្សេងៗទៀតបានក្នុងចំងាយ ១៥០ម៉ែត្រ * នៅជិតដល់កំពូលខ្ពស់ និងចុះពីកំពូលខ្ពស់ * នៅកន្លែងដែលមានសញ្ញាហាមបត់ត្រលប់ក្រោយ * នៅលើទ្រូងផ្លូវអែកទិស ។ === មាត្រា ២៧ ៖ === នៅពេលមានថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ អ្នកបើកបរត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-គ្រប់ករណីទាំងអស់អ្នកបើកបរត្រូវតែឈប់នៅពេល អ្នកថ្មើរជើងកំពុងឆ្លងកាត់ ឬ រៀប នឹង ឆ្លងកាត់ នៅកន្លែងដែលមានគំនូសសញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ ។ ២-នៅត្រង់កន្លែងផ្លូវប្រសព្វ ឬ នៅជិតកៀកផ្លូវប្រសព្វ អ្នកបើកបរត្រូវហាមឃាត់ ក្នុងការធ្វើអោយអាក់ខាន ឬ រាំងស្ទះដល់ថ្មើរជេងីដែលកំពុងឆ្លងងកាត់ទ្រូងផ្លូវទោះជាគ្មានគំនូសសញ្ញា សំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ក៏ដោយ ។ ៣-ក្នុងករណីមានគំនូសសញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់នៅត្រង់ផ្លូវប្រសព្វ ដែលមានភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ ឬ មានភ្នាក់ងារបញ្ជាចរាចរណ៍នៅទីនោះ ទោះជាមានភ្លើងពណ៌បៃតង ឬ មានបញ្ជាភ្នាក់ងារអោយទៅមុខក៏ដោយ អ្នកបើកបរមិនត្រូវធ្វើអោយរំខាន ឬ ធ្វើអោយស្ទះដល់ថ្មើរជើងដែលកំពុងឆ្លងកាត់នៅលើគំនូសសញ្ញាថ្មើរ ជើងឆ្លងកាត់ឡើយ ។ ចំពោះអ្នកបើកបរដែលបត់ចូលទ្រូងផ្លូវផ្សេងទៀត ហើយនៅទ្រូងផ្លូវនោះមានថ្មើរជើងកំពុងឆ្លងកាត់ អ្នកបើកបរត្រូវបន្ថយល្បឿនបើចាំបាច់ត្រូវឈប់ ដើម្បីផ្តល់សិទ្ធិអោយថ្មើរជើងឆ្លងកាត់រួចរាល់សិន ។ ៤-ក្នុងករណីមានគំនូសសញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់នៅត្រង់ផ្លូវប្រសព្វ ដែលគ្មានភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ ឬ គ្មានភ្នាក់ងារបញ្ជាចរាចរណ៍នៅទីនោះ អ្នកបើកបរត្រូវបន្ថយល្បឿន ឬ បើ ចាំបាច់ត្រូវឈប់ ដើម្បីផ្ដល់អោយអ្នកថ្មើរជើងដែលកំពុងឆ្លងកាត់ ឬ នឹង ឆ្លងកាត់ទៅមុន។ == ជំពូកទី ៤ ការប្រើភ្លើង និង សូរស័ព្ទយានជំនិះ == === មាត្រា ២៨ ៖ === នៅពេលយប់ ឬ ពេលថ្ងៃ កាលណាមើលមិនឃើញច្បាស់គ្រប់គ្រាន់ ដូចជានៅពេលភ្លៀងខ្លាំង ចុះអ័ព្ទ ឬ ឆ្លងកាត់ផ្លូវក្នុងរូងអ្នកបើកបរយាននៅលើទ្រូងផ្លូវ ត្រូវប្រើប្រាស់ភ្លើងសញ្ញា តាមល័ក្ខខ័ណ្ឌដូចខាងក្រោម ៖ ១-ក្នុងករណីកំពុងបើកបរយានយន្ត ៖ ក-ភ្លើងហ្វា ៖ នៅពេលយប់ នៅលើទ្រូវផ្លូវដែលគ្មានអគ្គិសនីបំភ្លឺ ជាទូទៅត្រូវប្រើភ្លើងហ្វា ដើម្បីមើលទៅមុខអោយបានឆ្ងាយ តែត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នកុំអោយរំខានដល់ចរាចរណ៍ដែលមកពីទិសផ្ទុយ។ ហាមបើកភ្លើងហ្វានៅក្នុងទីក្រុង ឬ ទីប្រជុំជនដែលមានភ្លើងអគ្គិសនីបំភ្លឺគ្រប់គ្រាន់ លើកលែងតែករណីធ្វើសញ្ញាសុំជែង ឬ សុំបើកផ្លូវដោយប្រើឆ្លាស់គ្នាជាមួយភ្លើងកូត។ ខ-ភ្លើងកូត ៖ ត្រូវប្រើភ្លើងកូត ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម ៖ * នៅពេលយប់ នៅក្នុងទីប្រជុំជន និង ក្រៅទីប្រជុំជនដែលមានភ្លើងអគ្គិសនីបំភ្លឺតាមផ្លូវ * នៅពេលយប់ នៅក្រៅទប្រជុំជនដែលគ្មានចង្កៀងអគ្គិសនីបំភ្លឺតាមផ្លូវ ក្នុងករណីរៀប នឹង ជៀសយានមួយផ្សេងទៀត និងនៅពេលបើកបរពីក្រោយជិតយានជំនិះមួយទៀត * នៅពេលថ្ងៃ កាលណាមើលមិនសូវច្បាស់ ដោយអាកាសធាតុមិនល្អ ដូចជានៅពេលភ្លៀងខ្លាំង ឬ ចុះអ័ព្ទ * ភ្លើងកូតអាចប្រើប្រាស់ឆ្លាស់គ្នានឹងភ្លើងហ្វាធ្វើអោយមានពន្លឺភ្លឹបភ្លែតៗ ជាសញ្ញាជំនួសស៊ីផ្លេនៅពេលថ្ងៃ ។ គ-ភ្លើងទីតាំង ៖ នៅពេលយប់ ក្នុងទីប្រជុំជន យានជំនិះទាំងឡាយដែលកំពុងបើកបរយ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រូវមានភ្លើងទីតាំងដែរ ដោយមិនបាច់ប្រើភ្លើងកូត បើសិនជាទ្រូងផ្លូវមានពន្លឺភ្លើងអគ្គិសនីគ្រប់គ្រាន់។ ភ្លើងទីតាំងនេះប្រើប្រាស់សំរាប់ប្រាប់វត្តមានយាន និងទំហំយានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដែលមើលពីមុខ។ ឃ-ភ្លើងផ្សេងៗ ៖ នៅពេលយប់ ឬ នៅពេលថ្ងៃដែលមានអាកាសធាតុមិនល្អមិនអាចមើលទៅមុខឃើញច្បាស់ អ្នកបើកបរត្រូវប្រើ ៖ * ភ្លើងក្រហម ៖ សំរាប់ប្រាប់វត្តមាននៃយានជំនិះ និងទំហំទទឹងយានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដែលមើលពីក្រោយ * ភ្លើងបំភ្លឺផ្លាកលេខ ៖ សំរាប់អោយគេមើលលេខសំគាល់យានជំនិះឃើញច្បាស់ពីខាងក្រោយ * ភ្លើងទទឹងយាន ៖ បង្ហាញទំហំទទឹងយាន ឬ បន្ទុកច្រងេងច្រងាងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត * ភ្លើងសញ្ញាប្តូរទិស ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត នៅពេលប្តូរទិសទៅឆ្វេង ឬ ទៅស្តាំ * ភ្លើងសញ្ញាថយក្រោយ ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវនៅខាងក្រោយ យាននៅពេលធ្វើចលនាថយក្រោយ * ភ្លើងស្តុប ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវខាងក្រោយយាន នៅពេលជាន់ ឬ ចាប់ហ្វ្រាំង ដើម្បីបន្ថយល្បឿនឬ បញ្ឈប់យាន * ភ្លើងសញ្ញាអាសន្ន ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត នូវគ្រោះថ្នាក់ដែលអាចកើតមានឡើង ដូចជានៅពេលអ្នកបើកបរត្រូវបង្ខំចិត្តបើកបរក្នុងល្បឿនយឺត ដោយមូលហេតុអូសសន្ដោងរថយន្តខូច ឬ ផ្ទុកវត្ថុច្រងេងច្រងាង និងនៅពេលឈប់ ឬ ចតលើទ្រូងផ្លូវក្រៅទីប្រជុំជន ដោយមូលហេតុយានខូច ឬ ជាប់ទាក់ទងនឹងគ្រោះថ្នាក់ ឬធ្លាក់ទំនិញមិនអាចលើកវិញបានភ្លាមៗ។ * ភ្លើងចុះអ័ព្ទ ៖ សំរាប់ប្រើនៅពេលចុះអ័ព្ទ ឬ ភ្លៀងខ្លាំង។ ភ្លើងចុះអ័ព្ទអាចប្រើដើម្បីជំនួសភ្លើងកូត ឬ អាចប្រើបន្ថែមលើភ្លើងកូតបាន ។ ២-ក្នុងករណីកំពុងបើកបរយានដែលមិនមែនយានយន្ត អ្នកបើកបរយានប្រភេទដូចខាងក្រោម ត្រូវអនុវត្តដូចតទៅនេះ ៖ * រទេះអូសទាញដោយមនុស្ស ត្រូវមានភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌ស ឬ លឿងដាក់នៅខាងមុខ និងភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌ក្រហមមួយដាក់នៅខាងក្រោយ។ ភ្លើងទាំងពីរនេះដាក់នៅជ្រុងឈមនឹងទ្រូងផ្លូវ * រទេះអូសទាញដោយសត្វ ត្រូវមានភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌ស ឬ លឿងពីរដាក់នៅខាងមុខជ្រុងសងខាង និងត្រូវមានភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌ក្រហមពីរដាក់នៅខាងក្រោយ ជ្រុងសងខាង * ទោចក្រយាន និងត្រីចក្រយាន ត្រូវមានភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌សយ៉ាងតិចមួយនៅខាងមុខ និងត្រូវមានភ្លើង ឬ កញ្ចក់ចាំងពន្លឺពណ៌ក្រហមយ៉ាងតិចមួយ ឬ ភ្លើងក្រហមមួយនៅខាងក្រោយ * រ៉ឺម៉កសន្ដោងដោយម៉ូតូ ឬ ដោយកង់ ត្រូវមានកញ្ចក់ចាំងពន្លឺ ឬ ភ្លើងពណ៌ក្រហម ពីរដាក់នៅខាងក្រោយជ្រុងសងខាង * យានប្រភេទទាំងនេះត្រូវឈប់ ឬ ចតតំរៀបគ្នានៅជិតគែមបំផុតនៃទ្រូងផ្លូវ។ ៣-ក្នុងករណីឈប់ ឬ ចតយានយន្តនៅលើទ្រូងផ្លូវដែលគ្មានភ្លើងអគ្គិសនីសាធារណៈបំភ្លឺ ត្រូវប្រើ ៖ * ភ្លើងទីតាំង ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដែលមកពីខាងមុខដឹងពីវត្តមានយាន និងទំហំទទឹងយាន * ភ្លើងក្រហម ៖ សំរាប់ប្រាប់ដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដែលមកពីខាងក្រោយដឹងពីវត្តមានយាន និងទំហំទទឹងយាន * ភ្លើងបំភ្លឺផ្លាកលេខ ៖ សំរាប់អោយគេមើលលេខសំគាល់យានជំនិះ ឃើញច្បាស់ពីខាងក្រោយ ។ នៅទីប្រជុំជន ការប្រើប្រាស់ភ្លើងសញ្ញាដែលបានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌនេះ មិនចាំបាច់ប្រើប្រាស់ទេ បើមានភ្លើងអគ្គិសនីបំភ្លឺតាមទ្រូងផ្លូវហើយមានពន្លឺគ្រប់គ្រាន់អាចអោយអ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវ មើលយានបានច្បាស់ពីចំងាយដ៏សមល្មម។ ៤-ក្នុងករណី ចតរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កដែលផ្តាច់ចេញពីរថយន្តត្រូវចតអែបចិញ្ចើមផ្លូវ ឬ ជាយផ្លូវ ហើយត្រូវប្រើភ្លើងស ឬ លឿងមួយនៅខាងមុខ និង ភ្លើងក្រហមមួយនៅខាងក្រោយ។ ភ្លើងនីមួយៗ ត្រូវដាក់នៅជ្រុងនៃយាន «ជ្រុងរ៉ឺម៉ក» ដែលឈមមុខទៅ នឹង ទ្រូងផ្លូវ ដែលរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កតំរៀបគ្នាតាមបណ្តោយនោះ ។ នៅក្នុងទីប្រជុំជន ការប្រើប្រាស់ភ្លើងនេះមិនចាំបាច់ទេ ប្រសិនបើមានភ្លើងអគ្គិសនីបំភ្លឺតាមទ្រូងផ្លូវដែលមានពន្លឺគ្រប់គ្រាន់អាចអោយ អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវមើលឃើញយានជំនិះដែលចតនៅលើទ្រូងផ្លូវពីចំងាយសមល្មមបាន ។ ៥-ក្នុងករណីយានជំនិះត្រូវបង្ខំអោយឈប់ ឬ ចតនៅលើទ្រូងផ្លូវដែលអាចបង្កជាអុបសគ្គ ឬ គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដូចជានៅជិតផ្លូវប្រសព្វ ផ្លូវបត់ ផ្លូវកោង ផ្លូវចុះទួល និងផ្លូវកាត់ផ្លូវរថភ្លើងដោយមូលហេតុយានខូចគាំង ឬ ជាប់ទាក់ទិន នឹងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ហើយមិនអាចរំកិលយានចេញពីទ្រូងផ្លូវបាននោះ អ្នកបើកបរត្រូវប្រាប់ដំនឹងអំពីអុបសគ្គដល់អ្នកបើកបរផ្សេងទៀត ដោយប្រើភ្លើង សញ្ញាអាសន្ន ឬ ដាក់សញ្ញាត្រីកោណយ៉ាងតិចចំងាយ ៣០ម៉ែត្រពីខាងក្រោយយាន ។ ចំពោះយានដែលមានទំនិញធ្លាក់លើទ្រូងផ្លូវហើយមិនអាចលើកទំនិញបានភ្លាមៗនោះ ត្រូវធ្វើសញ្ញាប្រាប់ដំ នឹង ដល់អ្នកបើកបរផ្សេងទៀត ដោយប្រើសញ្ញាត្រីកោណ និង ភ្លើងសញ្ញាអាសន្នព្រមគ្នា ឬ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ប្រើសញ្ញាត្រីកោណ មួយនៅចំងាយយ៉ាងតិច ៣០ម៉ែត្រ ពីទំនិញនោះ ។ ៦- ក្នុងករណីយាន បំរើការនគរបាល យោធា អាវុធហត្ថពន្លត់អគ្គីភ័យ យានសង្គ្រោះរបស់មន្ទីរពេទ្យដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ចអ្នកបើកបរមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ភ្លើងសញ្ញាពិសេសបានគ្រប់ពេលវេលា ។ === មាត្រា ២៩ ៖ === ការប្រើប្រាស់សូរស័ព្ទយានជំនិះ ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-ការប្រើប្រាស់សញ្ញាសូរស័ព្ទ «ស៊ីផ្លេ» ត្រូវអនុញ្ញាតអោយប្រើប្រាស់តែនៅពេលថ្ងៃ ដើម្បីអោយដំនឹងដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដទៃទៀត ដើម្បីជៀសវាងនូវគ្រោះថ្នាក់ដែលអាចកើតមានឡើងជាយថាហេតុ ។ ២-នៅក្រៅទីប្រជុំជន សញ្ញាសូរស័ព្ទនេះ ត្រូវប្រើផងដែរសំរាប់អោយដំនឹងនៅពេលសុំជែង ។ ៣-សញ្ញាសូរស័ព្ទ ត្រូវប្រើក្នុងរយៈពេលខ្លី គឺមិនយូរជាងការចាំបាច់ឡើយ ។ ៤-ចាប់ពីពេលថ្ងៃលិចរហូតដល់ថ្ងៃរះ ការអោយដំនឹងដោយសញ្ញាសូរស័ព្ទត្រូវជំនួសដោយសញ្ញាភ្លើងកូតហ្វាឆ្លាស់គ្នា ។ ៥-នៅពេលយប់ ក្នុងទីប្រជុំជន សញ្ញាភ្លើងកូត ហ្វាឆ្លាស់គ្នាអាចប្រើផងដែរនៅពេលសុំជែង។ ៦-ចំពោះអ្នកបើកបរយានបំរើការនគរបាល យោធា អាវុធហត្ថពន្លត់អគ្គីភ័យ យានសង្គ្រោះរបស់មន្ទីរពេទ្យដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ច មានសិទ្ធិប្រើប្រាស់សញ្ញាសូរស័ព្ទពិសេសបានគ្រប់ពេលវេលា ។ ៧-ហាមប្រើស៊ីផ្លេខ្យល់នៅក្នុងទីក្រុង ទីប្រជុំជន ឬ នៅជិតមន្ទីរពេទ្យ ។ === មាត្រា ៣០ ៖ === ការប្រើភ្លើងសញ្ញា និងសូរស័ព្ទពិសេស ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-ភ្លើងសញ្ញាពិសេស ជាភ្លើងបន្ថែមមានជះពន្លឺផ្លេកបន្ទោរភ្លឹបភ្លែតៗ វិលជុំវិញនិងមានច្រើនពណ៌ ដែលមានអត្ថន័យដូចខាងក្រោម ៖ ក-ភ្លើងសញ្ញាពិសេសពណ៌ខៀវ ឬ ក្រហមត្រូវប្រើសំរាប់តែយានដែលមានសិទ្ធិអាទិភាព ដូចជាយានបំរើការនគរបាលយោធា អាវុធហត្ថ ពន្លត់អគ្គីភ័យ និងសង្គ្រោះបន្ទាន់ របស់មន្ទីរពេទ្យនៅពេលកំពុងបំពេញភារកិច្ច ដើម្បីអោយដំនឹងពីវត្តមានយានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត ។ ខ-ភ្លើងសញ្ញាពិសេសពណ៌លឿងទុំ ត្រូវប្រើសំរាប់តែយានបំរើការងារសាធារណៈ ដូចជាយានលាងសម្អាតផ្លូវ យានថែទាំជួសជុលផ្លូវ និងយានដឹកជញ្ជូនពិសេសដែលបំពាក់ភ្លើងសញ្ញាពិសេសនេះ ហើយត្រូវបើកបរក្នុងល្បឿនយឺត ។ ២-សញ្ញាសូរស័ព្ទពិសេស ជាសញ្ញាសូរស័ព្ទបន្ថែមដែលប្រើប្រាស់សំរាប់យានមានសិទ្ធិអាទិភាព ដូចជាយានបំរើ ការងារនគរបាល យោធា អាវុធហត្ថ ឬ ពន្លត់អគ្គីភ័យដែលមានបន្ថែមសំលេងស៊ីរ៉ែនរោទិ៍ ។ ចំនែកអែយានសង្គ្រោះបន្ទាន់សំរាប់មន្ទីរពេទ្យមានបន្ថែមសំលេងរោទិ៍ ពីរដងឡើងចុះៗ ។ ៣-នៅពេលយានមានសិទ្ធិអាទិភាព ប្រើភ្លើងសញ្ញា និងសញ្ញាសូរស័ព្ទពិសេស អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត ត្រូវបន្ថយល្បឿនអែបខាងស្តាំ ឬ ឈប់ដើម្បីទុកអោយយានទាំងនេះជែង ជៀស ឬ ឆ្លងកាត់ដោយងាយស្រួល ។ ដោយឡែកនៅពេលកំពុងបំពេញភារកិច្ច អ្នកបើកបរយានមានសិទ្ធិអាទិភាពខាងលើនេះ អាចបើកបរ ៖ * បញ្ច្រាសទិសនៅលើផ្លូវអែកទិស * នៅពេលភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ បញ្ចោញពន្លឺពណ៌ក្រហម * ក្នុងល្បឿនមិនកំនត់ * ដោយមានសិទ្ធិអាទិភាពលើផ្លូវប្រសព្វ * កាត់ ឬ ជាន់ខ្សែគំនូសបង្ហូតជាប់ ។ ទោះបីក្នុងករណីណាក៏ដោយ អ្នកបើកបរយានប្រភេទនេះត្រូវបើកបរដោយប្រុងប្រយ័ត្នជានិច្ច ដើម្បីជៀសវាងគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត និងត្រូវគោរពសញ្ញាបញ្ជាដោយភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ជាដាច់ខាត ។ === មាត្រា ៣១ ៖ === ការបំពាក់សញ្ញាសូរស័ព្ទ ភ្លើងបំភ្លឺ ឬ ភ្លើងលំអរផ្សេងៗទៀតក្រៅពីការកំនត់លក្ខណបច្ចេកទេសរបស់យានជំនិះត្រូវហាមឃាត់ ។ == ជំពូកទី ៥ ថ្មើរជើង និងអ្នកជិះ ឬ អ្នកដឹកសត្វ == ===មាត្រា ៣២ ៖ === ថ្មើរជើង និង អ្នកអូស ឬ អ្នករុញរទេះដៃ ត្រូវគោរពភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ ផ្លាកសញ្ញាចរាចរណ៍ ឬ សញ្ញាបញ្ជារបស់ភ្នាក់ងារចរាចរណ៍ ។ ថ្មើរជើង ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ # ហាមប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវ បើនៅសងខាងទ្រូងផ្លូវមានចញ្ចើមផ្លូវ ឬ ជាយផ្លូវ ដែលជាកនែ្លង​បំរុងទុកអោយថ្មើរជើងទៅមក ។ # អនុញ្ញាតអោយប្រើប្រាស់ទ្រូងផ្លូវ បើចិញ្ចើមផ្លូវ ឬ ជាយផ្លូវ គ្មានលទ្ធភាពអោយថ្មើរជើងប្រើប្រាស់បាន ហើយ​ត្រូវ​ដើរ​អោយ​កៀក​ជិត​ចិញ្ចើម​​ផ្លូវតាមទិសចរាចរណ៍ ។ # គ្រប់ថ្មើរជើងដែលមានបំណងឆ្លងកាត់ទ្រូងផ្លូវ មិនត្រូវឈានចូលទ្រូងផ្លូវដោយគ្មានការប្រុងប្រយ័ត្នឡើយ ។ ថ្មើរ​ជើង​ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់​តាម​គំនូស​សញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើង បើសិនជាមានគំនូសសញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើងនៅជិតនោះ ។ #នៅកន្លែងដែលមានគំនូសសញ្ញាសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ ៖ ## ថ្មើរជើងត្រូវគោរពធ្វើតាមបញ្ជាភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ ឬ តាមសញ្ញាភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍, ## នៅកន្លែងដែលគ្មានភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ ឬ គ្មានភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍បញ្ជាទេ ថ្មើរជើងមុននឹងឆ្លង​កាត់​ទ្រូង​ផ្លូវ ​ត្រូវ​ប្រាកដ​ថា​ការ​ឆ្លងកាត់នេះពុំបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់អ្វីឡើយ ដោយប្រមាណគិតដល់ភាពមើលច្បាស់នូវចំងាយ និង ​ល្បឿន​របស់​យាន​ដែល​កំពុងរត់លើទ្រូងផ្លូវ ។ # នៅកន្លែង ដែលគ្មានគំនូសសញ្ញា សំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លង​កាត់ ៖ ## ថ្មើរជើងមុននឹងឆ្លងកាត់ទ្រូងផ្លូវ ត្រូវជឿជាក់ថាទង្វើនេះអាចធ្វើទៅបានដោយគ្មានការរំខានចរាចរណ៍យាន ឬ ធ្វើ​អោយ​មាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​អ្វីឡើយ, ## នៅពេលឆ្លងកាត្រ់ទ្រូង​ផ្លូវ​ហាមថេរ្មី ជេងី ឆង្ល កាតក់ នែង្ល ប្រសព្វនៃទ្រូងផ្លូវ ។ ថ្មើរជើងត្រូវឆ្លងកាត់តាមបន្ទាត់កែងនៃអ័ក្សទ្រូងផ្លូវ និង​ហាមបង្អែបង្អង់ ឬ ឈប់នៅលើទ្រូងផ្លូវបើសិនគ្មានការចាំបាច់។ # ហាមកេ្មងអាយុតិចជាង៦ឆ្នាំ ដើររហេតរហូតលើផ្លូវថ្នាល់។ # ចំពោះជនងងឹតភ្នែកទាំងពីរ ដែលធ្វើដំនើរលើផ្លូវថ្នល់និងឆ្លងកាត់ផ្លូវថ្នល់ត្រូវមានអ្នកនាំផ្លូវ។ ===មាត្រា ៣៣ ៖ === ក្បួនដង្ហែផ្សេងៗដែលបានការអនុញ្ញាតពីអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ៖ * ត្រូវហែនៅអែបទ្រូងផ្លូវខាងស្តាំតាមទិសចរាចរណ៍ ហើយត្រូវទុកទ្រូងផ្លូវផ្នែកខាងឆ្វេងអោយនៅទំនេរទាំងស្រុង។ * អាចដើរហែជាក្បួនមានជាពីរ បី ឬ បួនជួរបានដោយប្រមាណដល់ទទឹងទ្រូងផ្លូវហើយត្រូវគោរពបទបញ្ជាចរាចរណ៍ ។ * ក្បួនដង្ហែត្រូវកាន់ភ្លើងពណ៌សនៅខាងមុខ និងត្រូវកាន់ភ្លើងពណ៌ក្រហមនៅខាងក្រោយនៅពេលយប់ ឬ ពេលថ្ងៃ កាលណាមើលមិនឃើញច្បាស់គ្រប់គ្រាន់ ។ ===មាត្រា ៣៤ ៖ === អ្នកជិះ ឬ ដឹកសត្វ ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-អ្នកជិះ ដឹក ឬ បរសត្វនៅលើទ្រូងផ្លូវ មិនត្រូវបង្កអោយមានអុបសគ្គ ឬ គ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត ដោយ ត្រូវដាក់ចំនួនមនុស្សដឹកអោយសមស្របនឹងចំនួនសត្វដែលអាចបញ្ជាសត្វអោយទៅ ឬ ឈប់បានគ្រប់គ្រាន់ និងទាន់ពេលវេលា ២-នៅពេលយប់ ឬ ពេលថ្ងៃ កាលណាមើលមិនឃើញច្បាស់ អ្នកដឹកសត្វពាហនៈ ត្រូវប្រើភ្លើងពណ៌សនៅខាងមុខ និងពណ៌ក្រហមនៅខាងក្រោយ ។ ៣-ហាមលែងសត្វ អោយដើររហេតរហូតលើផ្លូវថ្នល់ ។ ៤-សត្វដែលឈប់នៅលើទ្រូងផ្លូវ មិនត្រូវបង្កអោយរំខានដល់យានជំនិះផ្សេងៗទៀតដែលកំពុងធ្វើចរាចរណ៍ ។ ៥-នៅក្នុងទីប្រជុំជន អ្នកជិះ ដឹក ឬ បរសត្វនៅលើទ្រូងផ្លូវត្រូវឈប់នៅតាមទិសដែលខ្លួនកំពុងធ្វើចរាចរណ៍ ដោយអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ * ចំពោះទ្រូងផ្លូវដែលមានទិសចរាចរណ៍ពីរ ត្រូវឈប់ខាងស្តាំតាមទិសចរាចរណ៍របស់ខ្លួន * ចំពោះទ្រូងផ្លូវអែកទិស ត្រូវឈប់ខាងស្តាំ ឬ ខាងឆ្វេងតាមទិសចរាចរណ៍លើកលែងតែមានផ្លាកសញ្ញាផ្ទុយ។ == ជំពូកទី ៦ ករណីមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ == === មាត្រា ៣៥ ៖ === គ្រប់ករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ជាសមត្ថកិច្ចរបស់នគរបាលចរាចរណ៍ ។ នៅរាល់ករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍នគរបាលចរាចរណ៍ត្រូវខិតខំអោយអស់សមត្ថភាពដើម្បី ៖ ១-រក្សាសន្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ នៅកន្លែងកើតហេតុ ។ ២-ចាត់វិធានការសង្គ្រោះជនរងគ្រោះជាបន្ទាន់។ ៣-ចាត់វិធានការជំនាញ ប្រមូលភស្តុតាង និងព័ត៌មានដើម្បីធ្វើកំនត់ហេតុស្តីពីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ។ ៤-រក្សាសន្តិសុខអោយដល់គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ។ ៥-កត់ត្រាអត្តសញ្ញាណ និងអាសយដ្ឋានរបស់គ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ។ ៦-ដោះស្រាយជម្លោះដែលបណ្តាលមកពីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍នោះ ស្របតាមបញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ ។ === មាត្រា ៣៦ ៖ === ក្នុងករណីមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ អ្នកបើកបរ ឬ អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវគ្រប់រូបដែលពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រោះថ្នាក់ ឬ អ្នកដែលឃើញហេតុការណ៍នេះ ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-បញ្ឈប់យានរបស់ខ្លួនជាបន្ទាន់ ដោយមិនធ្វើអោយរំខានឬ បង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកដ៏ទៃទៀត ។ ២-ជូនដំនឹងជាបន្ទាន់ទៅអាជ្ញាធរដែនដី ឬ នគរបាលចរាចរណ៍ ។ ៣-ហាមប្រើហឹង្សា ឬ បង្កជម្លោះរវាងភាគីពាក់ព័ន្ធ ។ ៤-ហាមចាកចេញពីកន្លែងកើតហេតុមុនការព្រមព្រៀងគ្នា ឬ គ្មានការអនុញ្ញតពីនគរបាលចរាចរណ៍ ។ === មាត្រា ៣៧ ៖ === បើគ្រោះថ្នាក់កើតឡើងបណ្តាលអោយខូចខាតតែសំភារៈ ភាគីទាំងពីរអាចសំរួលគ្នាបាន ដោយមិនចាំបាច់សុំអន្តរាគមន៍ពីមន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ឡើយ ។ === មាត្រា ៣៨ ៖ === ក្នុងករណីមានមនុស្សរងរបួស ឬ បាត់បង់ជីវិត អ្នកបើកបរ ឬ អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវគ្រប់រូបដែលពាក់ព័ន្ធ នឹងគ្រោះថ្នាក់ ឬ អ្នកដែលឃើញហេតុការណ៍នេះ ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ ១-ត្រូវផ្តល់ព័ត៌មានជាបន្ទាន់ដល់អាជ្ញាធរដែនដី ឬ នគរបាលចរាចរណ៍ដែលនៅជិតកន្លែងកើតហេតុបំផុត។ ២-ត្រូវចាត់ចែងជូនព័ត៌មាន ឬ បញ្ជូនជនរងគ្រោះជាបន្ទាន់ទៅមន្ទីរពេទ្យដែលនៅជិតកន្លែងកើតហេតុបំផុត ។ ហាមអ្នកមានយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទបដិសេធដោយអិតសមហេតុនូវសំណើរជួយសង្គ្រោះនេះ ។ ៣-ត្រូវសហការជួយធានាអោយមានសន្តិសុខដល់គ្រប់ភាគី ពាក់ព័ន្ធ និងដល់កិច្ចដំនើរការចរាចរណ៍ទូទៅនៅជុំវិញកន្លែងកើតហេតុ ។ ៤-ត្រូវជៀសវាងធ្វើអោយមានការប្រែប្រួលដល់ទីកន្លែងកើតហេតុ ឬ អោយបាត់ដាន ឬ ស្នាមដែលជាកត្តាមានប្រយោជន៍ដល់ការស្វែងរកអ្នកទទួលខុសត្រូវក្នុងរឿងគ្រោះថ្នាក់ ។ ៥-ត្រូវរង់ចាំនៅនឹងកន្លែងកើតហេតុ រហូតដល់ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍បានមកដល់ ។ ហាមអ្នកបង្កគ្រោះថ្នាក់ចាកចោលកន្លែងកើតហេតុមុនបានការអនុញ្ញាតពីភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ ។ === មាត្រា ៣៩ ៖ === ចំពោះគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ដែលភាគីម្ខាងជាភ្នាក់ងារទូត ឬ បេសកកម្មទូត ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ត្រូវធ្វើកំនត់ហេតុ និង របាយការណ៍ស្តីពីគ្រោះថ្នាក់នេះ ផ្ញើទៅក្រសួងការបរទេស និង សហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ដើម្បីចាត់ចែងអោយអ្នកតំនាងមកចូលរួមសហការជាមួយ ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ ដើម្បីពិនិត្យនិងលើកវិធានការសមស្រប ។ == ជំពូកទី ៧ ការគ្រប់គ្រងយាន និង ការដឹកជញ្ជូន == ===មាត្រា ៤០ ៖ === បណ្ណបើកបរជាតិ និងអន្តរជាតិសំរាប់យានយន្តគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវចេញដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ ក្រសួងមហាផ្ទៃ ឬ ក្រសួងការពារជាតិ ត្រូវចេញបណ្ណបើកបរសំរាប់អ្នកបើកបរយានយន្តពិសេសបំរើជំនាញដូចជារថក្រោះ រថពាសដែក រថយន្តបំពាក់យុទ្ធោបករណ៍ យានយន្តប្រដេញ ម៉ូតូកង់បី ម៉ូតូហែរអម ដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ។ បណ្ណបើកបរយានយន្តផ្លូវគោកនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាន ០៥ប្រភេទដូចខាងក្រោម ៖ <br> ប្រភេទ ក ៖ សំរាប់ទោចក្រយានយន្ត និងត្រីចក្រយានយន្តមាន ៖ * ក ១-សំរាប់ទោចក្រយានយន្តដែលមានទំហំ ស៊ីលាំងចាប់ពី៤៩ ដល់ ១២៥សង់ទីម៉ែត្រគូប។ * ក ២-សំរាប់ទោចក្រយានយន្តដែលមានទំហំស៊ីលាំងលើសពី ១២៥សង់ទីម៉ែត្រគូប។ * ទោចក្រយានយន្តមានសន្ដោង និងត្រីចក្រយានយន្ត។ ប្រភេទ ខ ៖ សំរាប់រថយន្តដឹកអ្នកដំនើរមិនលើសពី ០៩នាក់ដោយគិតទាំងអ្នកបើកបរ ។ * រថយន្តដឹកទំនិញដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី ៣,៥តោន ។ * រថយន្តក្នុងប្រភេទ ខនេះ អាចសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី ០,៧៥តោន។ ប្រភេទ គ ៖ សំរាប់រថយន្តដឹកទំនិញដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ៣,៥តោន និងអាចមានសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី ០,៧៥តោន ។ <br> ប្រភេទ ឃៈ សំរាប់រថយន្តដឹកអ្នកដំនើរ ៖ * ឃ១ ៖ សំរាប់រថយន្តដឹកអ្នកដំនើរចាប់ពី ១០នាក់ ដល់២០នាក់ដោយគិតទាំងអ្នកបើកបរ និងអាចមានសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី ០,៧៥តោន ។ * ឃ២ ៖ សំរាប់រថយន្តដឹកអ្នកដំនើរលើសពី២០នាក់ដោយគិតទាំងអ្នកបើកបរ និងអាចមានសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាមិនលើសពី ០,៧៥តោន ។ ប្រភេទ ង ៖ សំរាប់រថយន្តប្រភេទ ខ គ និង ឃ មានសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ០,៧៥តោនត្រូវចែកជាបីប្រភេទ គឺប្រភេទ ង(ខ) ប្រភេទ ង(គ) និង ប្រភេទ ង(ឃ) ។ <br> ===មាត្រា ៤១ ៖ === ល័ក្ខខ័ណ្ឌផ្សេងៗទាក់ទងនឹងបណ្ណបើកបរ ត្រូវកំនត់ដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-អ្នកកាន់បណ្ណបើកបរប្រភេទណា ត្រូវបើកបរយានយន្តប្រភេទនោះ ។ ចំពោះជនពិការមានសិទ្ធិបើកបរយានយន្តពិសេស និង មានបណ្ណបើកបរដែលមានលក្ខណៈពិសេសសំរាប់តែជនពិការ ។ <br> ២- អ្នកកាន់បណ្ណបើកបរ ត្រូវសុំបន្តសុពលភាពអោយបានមុនពេលកំនត់ ដែលបណ្ណបើកបរអស់សុពលភាព ។ ការមិនបានមកបន្តសុពលភាព ត្រូវទទួលការពិន័យតាមច្បាប់កំនត់ ។ <br> ៣-អាយុអ្នកបើកបរត្រូវកំនត់តាមប្រភេទបណ្ណបើកបរដូចខាងក្រោម ៖ * អាយុ១៦ឆ្នាំយ៉ាងតិច ចំពោះប្រភេទ ក១ * អាយុ១៨ឆ្នាំយ៉ាងតិច ចំពោះប្រភេទ ក២ និង ខ * អាយុ២២ឆ្នាំយ៉ាងតិច ចំពោះប្រភេទ គ និង ឃ១ * អាយុ២៤ឆ្នាំយ៉ាងតិច ចំពោះប្រភេទ ឃ២ និង ង ៤-អ្នកមានបណ្ណប្រភេទ ក២ អាចបើកបរយានយន្តប្រភេទក១ បាន ។ <br> ៥-អ្នកមានបណ្ណប្រភេទ ខ អាចបើកបរយានយន្តប្រភេទ ក១ យានយន្ដកសិកម្ម ឬ យានយន្ដុប្បករណ៍ ដែលមានល្បឿនអតិបរមាមិនលើសពី ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង តែមិនអាចបើកបរយានយន្តប្រភេទ ក២ ឬ គ ឬ ឃ១ ឬ ឃ២ ឬ ងបានទេ ។ <br> ៦-ចំពោះអ្នកបើកបរយានយន្តុប្បករណ៍ ដែលមានល្បឿនអតិបរមាលើសពី ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង ត្រូវមានបណ្ណប្រភេទ គ ។ <br> ៧-ដើម្បីមានសិទ្ធិប្រលងយកបណ្ណបើកបរប្រភេទ គ ត្រូវមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ខ ឬ ឃ១ សិន។ <br> ៨-អ្នកបើកបរយានយន្តប្រភេទ គ ឬ ឃ១ ឬ ឃ២ អាចបើកបរយានយន្តប្រភេទ ខ បាន។ <br> ៩-អ្នកមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ គ មិនអាចបើកបរយានយន្តប្រភេទ ឃ២ បានទេ ប៉ុន្តែអ្នកមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ឃ២ អាចបើកបរយានយន្តប្រភេទ ខ ឬ គ ឬ ឃ១បាន ។ <br> ១០-ដើម្បីមានសិទ្ធិប្រលងយកបណ្ណបើកបរប្រភេទ ឃ១ ត្រូវមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ខ សិន។ <br> ១១-ដើម្បីមានសិទ្ធិប្រលងយកបណ្ណបើកបរប្រភេទ ឃ២ ត្រូវមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ខ ឬ គ ឬ ឃ១សិន។ <br> ១២-ដើម្បីមានសិទ្ធិប្រលងយកបណ្ណបើកបរប្រភេទ ង ត្រូវមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ខ ឬ គ ឬ ឃ១ ឬ ឃ២សិន។ <br> ១៣-អ្នកមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ ង អាចមានសិទ្ធិ បើកបររថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ដែលមានទំងន់សរុបអតិបរមាលើសពី ០,៧៥តោនបានទៅតាមប្រភេទបណ្ណបើកបរដូចជា ង(ខ) ឬ ង(គ) ឬ ង(ឃ១) ឬ ង(ឃ២) ។ <br> ===មាត្រា ៤២ ៖=== រយៈពេលសុពលភាពនៃបណ្ណបើកបរមានដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-បណ្ណបើកបរប្រភេទ ក និង ខ មានសុពលភាពរហូតដល់អ្នកកាន់បណ្ណបើកបរមានអាយុដល់ ៦៥ឆ្នាំ ប៉ុន្តែត្រូវពនិត្យសុខភាពនិង ពន្យារបណ្ណបើកបរក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំម្ដង។ <br> ២-បណ្ណបើកបរប្រភេទ គ ឃ និង ង មានសុពលភាពរយៈពេល៣ឆ្នាំ ។ អ្នកបើកបរត្រូវពន្យារសុពលភាពនៃបណ្ណបើកបររបស់ខ្លួនក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំម្តង បន្ទាប់ពីការពិនិត្យសុខភាពដែលអនុញ្ញាតអោយបើកបរបាន។ <br> ៣-ចាប់ពីអាយុ ៦៥ឆ្នាំឡើងទៅអ្នកបើកបរដែលប្រើប្រាស់បណ្ណបើកបរគ្រប់ប្រភេទត្រូវត្រួតពិនិត្យសុខភាព ២ឆ្នាំម្តងៗ រីអែសុពលភាពនៃបណ្ណបើកបរត្រូវពន្យារពេល ២ឆ្នាំម្តង។ <br> ===មាត្រា ៤៣ ៖ === គ្រប់បណ្ណបើកបរត្រូវមានបណ្ណពិន្ទុដែលមានពិន្ទុសរុបចំនួន ១២ពិន្ទុ ហើយចំនួនពិន្ទុនេះនឹងត្រូវកាត់បន្ថយនៅពេលប្រព្រឹត្តបទល្មើសចរាចរណ៍ ដែលមានដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក-ត្រូវកាត់បន្ថយ ១ពិន្ទុ ៖ * មិនពាក់ខ្សែក្រវាត់ ឬ មួកសុវត្ថិភាព * ប្រើភ្លើងហ្វានៅពេលជួបយានមកពីទិសផ្ទុយ * បើកបរជាន់តាមខ្សែគំនូសបង្ហូតកន្ដាលទ្រូងផ្លូវ * បើកបរលើសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ១ ទៅ ១៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង * បើកបរនៅពេលយប់ដោយគ្មានភ្លើងគ្រប់គ្រាន់ តាមប្រភេទយានយន្ត * ការផ្ទុកមនុស្សជិះលើសកំនត់ ។ ខ-ត្រូវកាត់បន្ថយ ២ពិន្ទុ ៖ * បើកបរលើសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ២០ ទៅ ២៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង * បើកបរបង្កើនល្បឿន នៅពេលគេកំពុងជែងខ្លួន * ការបត់ឆ្វេង ស្តាំមិនបានត្រឹមត្រូវ * ការបត់ត្រលប់ក្រោយ នៅកន្លែងហាមឃាត់ * ការមិនគោរពល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃបណ្ណបើកបរ * ការបត់ឆ្វេង ស្តាំ ឬ ឈប់មិនបានអោយសញ្ញាជាដំនឹង * ការជែង ឬ ជៀសមិនបានត្រឹមត្រូវ * បើកបរដោយគ្មានទុកចន្លោះសុវត្ថិភាពត្រឹមត្រូវ * បើកបរដោយធ្វេសប្រហែស ធ្វើអោយរំខានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវដទៃទៀត * មិនបានអោយសញ្ញាជាដំនឹងត្រឹមត្រូវនៅពេលចេញដំនើរ * យានមានលក្ខណបច្ចេកទេសមិនត្រឹមត្រូវ * ផ្ទុកទំនិញមិនបានត្រឹមត្រូវ * ចតយាននៅលើគំនូសសំរាប់ថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ * ឈប់ ឬ ចតនៅលើកន្លែងគំនូសតម្រឹមទ្រូងផ្លូវ * ដាក់ក្មេងអាយុក្រោម ១០ឆ្នាំអោយអង្គុយនៅកៅអីផ្នែកខាងមុខនៃរថយន្តដោយគ្មានមនុស្សចាស់អង្គុយជាមួយ * មិនបានដាក់ ក្មេងក្រោមអាយុ ៥អង្គុយក្នុងកៅអីពិសេស សំរាប់ក្មេងអង្គុយ ឬ ដេក។ គ-ត្រូវកាត់បន្ថយ ៣ពិន្ទុ ៖ * ការឈប់ ឬ ចតនៅកន្លែងដែលគ្រោះថ្នាក់ * ការជែងដែលប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ * បើកបរជែងគ្នានៅកន្លែងហាមឃាត់ * ការប្តូរទិសគ្មានអោយសញ្ញាជាដំនឹង * បើកបរឆ្លងកាត់គំនូសបង្ហូតជាប់កន្ដាលទ្រូងផ្លូវ * បើកបរលើសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ៣០ ទៅ ៣៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង * បើកបរក្នុងពេលមានអត្រាជាតិស្រវឹងចាប់ពី ០,២៥ ទៅ ០,៣៩មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី០,៥ទៅ០,៧៩ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាម * ប្រណាំងគ្នាតាមផ្លូវដោយគ្មានច្បាប់អនុញ្ញាត * កំហុសនៃការឈប់ ឬ មិនផ្តល់សិទ្ធិអាទិភាពនៅកន្លែងថ្មើរជើងឆ្លងកាត់ * មិនគោរពភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ពណ៌ក្រហម * មិនគោរពផ្លាកសញ្ញាឈប់ ឬ សញ្ញាសិទ្ធិអាទិភាព * មិនគោរពសញ្ញាបញ្ជាចរាចរណ៍របស់នគរបាលចរាចរណ៍។ ឃ-ត្រូវកាត់បន្ថយ ៤ពិន្ទុ ៖ * បើកបរលើសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ៤០ ទៅ ៤៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង * បើកបរមិនគោរពសិទ្ធិអាទិភាពនៅត្រង់ផ្លូវប្រសព្វ * ការបើកបរទន្ទឹមគ្នា * ការធ្វើអោយស្ទះចរន្តចរាចរណ៍ * មិនបានផ្តល់សិទ្ធិអាទិភាពអោយយានយន្តមានសិទ្ធិអាទិភាព * ទំនិញធ្លាក់ពីលើយាន * បើកបរបញ្ច្រាសទិសចរាចរណ៍ * បើកបរដែលប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់។ ង-ត្រូវកាត់បន្ថយ ៦ពិន្ទុ ៖ * បើកបរលើសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ៥០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោងឡើងទៅ * បើកបរក្នុងពេលមានអត្រាជាតិស្រវឹងចាប់ពី ០,៤០ មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ ឬ មានអិទ្ធិពលគ្រឿងញៀន * រត់គេចខ្លួនពេលមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ * ការប្រើប្រាស់ផ្លាកលេខ និងបណ្ណសំគាល់យានយន្តក្លែងក្លាយ * បើកបរខុសច្បាប់ចរាចរណ៍ ហើយបង្កអោយមានអ្នករបួសដោយអចេតនា * បើកបរខុសច្បាប់ចរាចរណ៍ ហើយបង្កអោយមានអ្នកស្លាប់ដោយអចេតនា ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរត្រូវព្យួរទុក ដូចមានចែងក្នុងចំនុច២.ខ នៃមាត្រា៦៥ នៃច្បាប់នេះ * កំហុសនៃការប្រើប្រាស់បណ្ណបើកបរជាដដែលៗ * បដិសេធមិនអោយធ្វើតេស្តជាតិអាកុល ឬ គ្រឿងញៀន * រត់គេចពីមន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ * ផ្ទុកមនុស្សលើទំនិញដែលប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់។ ===មាត្រា ៤៤ ៖ === ករណីដែលពាក់ព័ន្ធនឹងបណ្ណពិន្ទុ ៖ <br> * ក្នុងករណីអស់ពិន្ទុ បណ្ណបើកបរត្រូវទុកជាមោឃៈ * ក្នុងករណីប្រព្រឹត្តបទល្មើសម្តង ការកាត់ពិន្ទុមិនត្រូវអោយលើសពី ៨ពិន្ទុឡើយ * ក្នុងករណីពិន្ទុត្រូវបានកាត់បន្ថយមួយចំនួនហើយ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីរយៈពេល ៣ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការដកពិន្ទុចុងក្រោយ អ្នកបើកបរមិនបានធ្វើអោយមានកំហុសអ្វីមួយថែមទៀតដើម្បីអោយកាត់បន្ថយពិន្ទុនោះ អ្នកបើកបរនឹងត្រូវទទួលបណ្ណពិន្ទុថ្មីដែលមានចំនួន១២ ពិន្ទុដោយស្វ័យប្រវត្តិ * ក្នុងករណីពិន្ទុបានកាត់បន្ថយមួយចំនួនហើយ ប៉ុន្តែអ្នកបើកបរចង់បង្កើនពិន្ទុឡើងវិញ ត្រូវធ្វើការរៀនបំប៉នរយៈពេល២ថ្ងៃ ដែលរៀបចំឡើងដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ * ក្នុងការរៀននេះពិន្ទុអាចកើនឡើង៤ពិន្ទុ ប៉ុន្តែមិនអនុញ្ញាតអោយចំនួនពិន្ទុសរុបលើសពី ១១ពិន្ទុឡើយ ។ អ្នកបើកបរអាចរៀនបង្កើនពិន្ទុក្នុងចន្លោះពេលយ៉ាងតិច ២ឆ្នាំ ។ * ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរត្រូវទុកជាមោឃៈដោយការកាត់បន្ថយពិន្ទុអស់ អ្នកបើកបរត្រូវរៀន និង ប្រលងយកបណ្ណបើកបរជា ថ្មីឡើងវិញ ក្នុងរយៈពេល៦ខែដោយឆ្លងកាត់ការត្រួតពិនិត្យសុខភាព * ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរត្រូវទុកជាមោឃៈដោយអ្នកបើកបរបង្កអោយមានអ្នករងរបួសធ្ងន់ធ្ងរ ឬ ស្លាប់ដោយអចេតនា អ្នកបើកបរអាចរៀន និងប្រលងយកបណ្ណបើកបរជាថ្មីឡើងវិញយ៉ាងតិច៥ឆ្នាំ ក្រោយពីការបង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ដោយឆ្លងកាត់ការត្រួតពិនិត្យសុខភាព ។ ទំរង់បែបបទ នៃការចេញបណ្ណពិន្ទុសំរាប់បណ្ណបើកបរត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ ===មាត្រា ៤៥ ៖ === លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀង ឬ សន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិទទួលស្គាល់បណ្ណបើកបរទៅវិញទៅមកជាទ្វេរភាគី ឬពហុភាគីជាមួយព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជនបរទេសដែលជាជនអន្តោប្រវេសន៍ស្របច្បាប់ ដែលមានបនងបើកបរលើផ្លូវថ្នល់ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ត្រូវមានបណ្ណបើកបររបស់កម្ពុជាតាមមធ្យោបាយពីរយ៉ាង ៖ <br> ១-ត្រូវប្រលងយកបណ្ណបើកបរដូចប្រជាពលរដ្ឋខែ្មរដែរ ។ <br> ២-ត្រូវយកបណ្ណបើកបររបស់ប្រទេសខ្លួន មកប្តូរយកបណ្ណបេកីបរខែ្មរដោយដាក់ ពាក្យសុំនៅក្រសួងសធារណការ និងដឹកជញ្ជួន និង ត្រូវបំពេញល័ក្ខខ័ណ្ឌ ដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក-ត្រូវមានលិខិតឆ្លងដែន និងទិដ្ឋាការមានសុពលភាព ។<br> ខ-បណ្ណបើកបរត្រូវមានសុពលភាព។<br> គ-មានអាសយដ្ឋានច្បាស់លាស់ដោយមានសេចក្តីបញ្ជាក់របស់អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ។<br> ឃ-មានលិខិតបញ្ជាក់កាយសម្បទា និងបានរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងតិច ៦ខែ។<br> ង-ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរមិនសរសេរជាអក្សរអង់គ្លេស ឬ បារាំងត្រូវតែបកប្រែជាភាសាអង់គ្លេស ឬ បារាំងដោយមានការបញ្ជាក់ទទួលស្គាល់ពីស្ថានទូត ឬ កុងស៊ុលរបស់ខ្លួន ឬ ស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ច ។ សុពលភាពបណ្ណបើកបររបស់ជនបរទេស ដែលត្រូវបានប្តូរមកបណ្ណបើកបររបស់កម្ពុជា មានរយៈពេល ១ឆ្នាំ ។ ចំពោះសុពលភាព បណ្ណបើកបររបស់ជនបរទេស ដែលបានប្រលងជាប់មានរយៈពេលដូចចគ្នា នឹង ជនជាតិខ្មែរដែរ។ ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរ របស់ជនបរទេសអស់សុពលភាព សាមីខ្លួនត្រូវធ្វើការប្រលងទាំងទ្រឹស្តី ទាំងការអនុវត្តន៍ ដៃចង្កូតឡើងវិញ ។ ជនបរទេសដែលមានបណ្ណបើកបរប្រភេទ គ ឃ និង ង មិនអាចប្តូរយកបណ្ណបើកបររបស់កម្ពុជាប្រភេទ គ ឃ ឬ ង បានឡើយ ប៉ុន្តែអាចប្តូរយក បណ្ណបើកបរប្រភេទ ក ឬ ខបាន។ <br> ===មាត្រា ៤៦ ៖ === គ្រប់សាលាបង្រៀនបើកបរ ត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតធ្វើអាជីវកម្ម បង្រៀនបើកបរ និង ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង និងត្រួតពិនិត្យរបស់ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ គ្រប់គ្រូបង្ហាត់នៅសាលាបង្រៀនបើកបរ ត្រូវមានវិញ្ញាបនប័ត្របញ្ជាក់សមត្ថភាព ដែលចេញអោយដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ត្រូវចេញប្រកាសអំពីនីតិវិធីនៃការចេញបណ្ណបើកបរ ការធ្វើអាជីវកម្មសាលាបង្រៀនបើកបរ ល័ក្ខខ័ណ្ឌប្រលងយកវិញ្ញាបនប័ត្របញ្ជាក់សមត្ថភាពរបស់គ្រូបង្ហាត់ និងកម្មវិធីសិក្សានៅសាលាបង្រៀនបើកបរយានយន្ត ។ ក្នុងករណីចាំបាច់ ក្រសួងមហាផ្ទៃមានសិទ្ធិត្រួតពិនិត្យគ្រប់សាលារៀនបើកបរអែកជនទាំងអស់។ ===មាត្រា ៤៧ ៖ === គ្រប់យានយន្ត និងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កមានទំងន់សរុបលើសពី៧៥០គក្រ មុននឹងដាក់អោយធ្វើចរាចរណ៍លើផ្លូវថ្នល់ ត្រូវចុះបញ្ជីការសុំបណ្ណសំគាល់យានយន្ត និងមានពាក់ផ្លាកលេខ នៅក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន។ យានយន្តដែលពុំទាន់ចុះបញ្ជីការសុំបណ្ណសំគាល់ និង គ្មានពាក់ផ្លាកលេខ ត្រូវផ្ទុកលើយានដែលមានផ្លាកលេខ នៅពេលធ្វើចរាចរណ៍ ។ គ្រប់ រថយន្ត ទោចក្រយានយន្ត ត្រីចក្រយានយន្ត និងគ្រឿងចក្រដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋសំរាប់បំរើការសន្តិសុខជាតិ សន្ដាប់ធ្នាប់សង្គម និង ការពារជាតិនៅសមរភូមិគ្រប់គ្រង ដោយក្រសួងមហាផ្ទៃ ឬ ក្រសួងការពារជាតិត្រូវចុះបញ្ជីការ ផ្តល់បណ្ណសំគាល់យានយន្តដោយក្រសួងមហាផ្ទៃ ឬ ក្រសួងការពារជាតិ។ ក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន ត្រូវផ្តល់បញ្ជីស្ថិតិយានយន្តគ្រប់ប្រភេទដែលបានចុះបញ្ជីការសុំបណ្ណសំគាល់យានយន្ត មកក្រសួងមហាផ្ទៃមួយសប្តាហ៍ម្តង។ ក្រសួងមហាផ្ទៃ និងក្រសួងការពារជាតិ ក៏ត្រូវផ្តល់ព័ត៌មានអំពីចំនួនរថយន្ត ទោចក្រយានយន្ត ត្រីចក្រយានយន្ត ឬ គ្រឿងចក្រជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនជូនទៅក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន មួយសប្តាហ៍ម្តង។ ការចុះបញ្ជីយានជំនិះ និងការចេញផ្លាកលេខសំគាល់យានជំនិះ ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ===មាត្រា ៤៨ ៖ === គ្រប់យានយន្ត រ៉ឺម៉ក សឺមីរ៉ឺម៉ក ទោចក្រយានយន្ត ឬ ត្រីចក្រយានយន្តដែលធ្វើចរាចរណ៍លើផ្លូវថ្នល់ ត្រូវមានវិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានជំនិះ ចេញដោយក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន ឬ ក្រុមហ៊ុនដែលមានការអនុញ្ញាតពីក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន។ សុពលភាពនៃវិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្ត ត្រូវកំនត់ដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-រថយន្តធុនទេសចរណ៍ថ្មីដែលមិនទាន់ប្រើប្រាស់ ត្រូវមក ទទួលយកវិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្តលើកទី១ដែលមានសុពលភាព ៤ឆ្នាំ។ បន្ទាប់មកត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់ ២ឆ្នាំម្តង។ <br> ២-រថយន្តធុនទេសចរណ៍ចាស់ ដែលបានប្រើប្រាស់រួចហើយត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់ ២ឆ្នាំម្តង។ <br> ៣-រថយន្ដថ្មីធ្វើអាជីវកម្មដឹកអ្នកដំនើរ ដឹកទំនិញ និងរថយន្ដុប្បករណ៍ ថ្មីដែលមិនទាន់ប្រើប្រាស់ ត្រូវមកទទួលយកវិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្តលើកទី១ ដែលមានសុពលភាព ២ឆ្នាំ។ បន្ទាប់មកត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេស រៀងរាល់១ឆ្នាំម្តង ។ <br> ៤-រថយន្ដ ចាស់ធ្វើ អាជីវកម្មដឹកអ្នកដំនើរ ដឹកទំនិញ និងរថយន្ដុប្បករណ៍ចាស់ ដែលបានប្រើប្រាស់រួចហើយ ត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់ ១ឆ្នាំម្តង។ <br> ៥-រ៉ឺម៉កថ្មី និង សឺបីរ៉ឺម៉កថ្មីដែលមិនទាន់ប្រើប្រាស់ត្រូវមកទទួល យកវិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្តដែលមានសុពលភាព២ឆ្នាំ។ បន្ទាប់មកត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់១ឆ្នាំម្តង ។ <br> ៦-រ៉ឺម៉កចាស់ និងសឺមីរ៉ឺម៉កចាស់ដែលបានប្រើប្រាស់រួចហើយ ត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់១ឆ្នាំម្តង ។ <br> ៧-គ្រប់យានយន្ត រ៉ឺម៉ក និងសឺមីរ៉ឺម៉ក ដែលទើបបានកែឆ្នៃក្នុងប្រទេសរួច មុននឹងធ្វើការចុះបញ្ជីផ្តល់ផ្លាកលេខ និងបណ្ណសំគាល់យានយន្ត ត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសជាមុនសិន បន្ទាប់មកត្រូវធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់១ឆ្នាំម្តង។ <br> ៨-ទោចក្រយានយន្ត និងត្រីចក្រយានយន្តថ្មីដែលមិនទាន់ប្រើប្រាស់ត្រូវមកទទួលយកវិញ្ញាបនប័ត្រត្រូតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្តដែលមានសុពលភាព៤ឆ្នាំ។ បន្ទាប់មកត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់២ឆ្នាំម្តង។ <br> ៩-ទោចក្រយានយន្ត និងត្រីចក្រយានយន្តចាស់ដែលបានប្រើប្រាស់រួចហើយ ត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្តជារៀងរាល់២ឆ្នាំម្តង ។ <br> ១០-រ៉ឺម៉កទោចក្រយានយន្ត ត្រូវមកធ្វើការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសរៀងរាល់២ឆ្នាំម្តង។ ការកំនត់លក្ខណបច្ចេកទេសយានជំនិះ និងការត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន។ <br> ===មាត្រា ៤៩ ៖ === គ្រប់យានដ្ឋានជួសជុលយានយន្ត និងយានដ្ឋានកែច្នៃតំលើងយានយន្ដ ត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្មដែលអោយដោយក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន និង ក្នុងករណីចាំបាច់ត្រូវមានការត្រួតពិនិត្យពីក្រសួងមហាផ្ទៃ។ <br> ទំរង់បែបបទនៃការចេញលិខិតអនុញ្ញាតធ្វើអាជីវកម្មយានដ្ឋានជួសជុល និងយានដ្ឋានកែច្នៃយានយន្ត ព្រមទាំងបទដ្ឋានបច្ចេកទេសកែច្នៃយានយន្ត ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ===មាត្រា ៥០ ៖ === ការគ្រប់គ្រងការដឹកជញ្ជូន ត្រូវកំនត់ដូចខាងក្រោមៈ <br> ១-គ្រប់ក្រុមហ៊ុនធ្វើអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូនក្នុងប្រទេសឆ្លងដែន និង ភ្នាក់ងារផ្តល់សេវាដឹកជញ្ជូន អែកត្តបែប ឬ ពហុបែប ត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្មដែលចេញដោយក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន។ <br> ២-បែបបទនៃការគ្រប់គ្រងអាជីវករដឹកជញ្ជូន និងអ្នកផ្តល់សេវាដឹកជញ្ជូន ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ <br> ៣-ការគ្រប់គ្រងការដឹកជញ្ជូនទំនិញ និង អ្នកដំនើរត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ <br> ៤-ការដឹកជញ្ជូនទំនិញមានគ្រោះថ្នាក់ និង ទំនិញងាយខូចគុណភាពត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ <br> ៥-កិច្ចសន្យាដឹកជញ្ជូនទំនិញ ឬ អ្នកដំនើរតាមផ្លូវគោក ត្រូវមានចែងក្នុងច្បាប់មួយដោយឡែក។ <br> ៦-ការដឹកជញ្ជូនអន្តរជាតិតាមផ្លូវគោក ត្រូវអនុវត្តតាមកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ នៅពេលព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានចូលជាភាគី។ <br> ===មាត្រា ៥១ ៖ === គ្រប់រថយន្ដ រ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក ដែលធ្វើអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូនទំនិញ និង អ្នកដំនើរត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្ម ដែលធ្វើដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ លិខិតអនុញ្ញាតអោយយានយន្ដធ្វើអាជីវកម្មមានសសុពលភាពមួយឆ្នាំ។ ម្ចាស់យានយន្តត្រូវមកបន្តសុពលភាពមួយឆ្នាំម្តងៗ បើយឺតយ៉ាវនឹងត្រូវពិន័យ។ ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ត្រូវចេញប្រកាសណែនាំលម្អិតអំពីការផ្តល់លិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូន។ ===មាត្រា ៥២ ៖ === នៅពេលកំពុងធ្វើសកម្មភាពអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូន មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូននីមួយៗត្រូវមានលិខិតស្នាម ដែលចេញអោយដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន និងក្រសួងពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗទៀតដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក- បណ្ណសំគាល់យានយន្ត និងផ្លាកលេខ។ <br> ខ- បណ្ណបើកបរត្រឹមត្រូវតាមប្រភេទយានយន្ត។ <br> គ- វិញ្ញាបនប័ត្រត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយានយន្ត។ <br> ឃ- លិខិតអនុញ្ញាតអោយយានយន្តធ្វើអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូន។ <br> ង- លិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្មដឹកជញ្ជូន។ <br> ច- លិខិតធានារ៉ាប់រងចេញដោយក្រុមហ៊ុនធានារ៉ាប់រង។ <br> ឆ- លិខិតអនុញ្ញាតផ្សេងៗចេញដោយស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ចផ្សេងៗទៀត។ <br> ===មាត្រា ៥៣ ៖ === ការរៀបចំផ្ទុកទំនិញ និងមនុស្ស ត្រូវអនុវត្តដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-ការផ្ទុកទំនិញលើយានជំនិះ ត្រូវរៀបចំអោយត្រឹមត្រូវដើម្បីការពារ ៖ * ការបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់មនុស្ស ឬ ធ្វើអោយខូចទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ ឬ អែកជន ដោយការអូស ឬ ធ្លាក់តាមផ្លូវ * ការបាំងភ្នែកអ្នកបើកបរ ឬ ការធ្វើអោយអន់ថយ នូវលំនឹងយាន និងការបើកបរយាន * ការបង្កអោយមានសំលេង ឬ ការបង្កើនធូលី ឬ ការធ្វើអោយរំខានផ្សេងៗទៀតដែលអាចជៀសវាងបាន * ការធ្វើអោយបាំងភ្លើងស្តុប ភ្លើងសញ្ញាប្តូរទិស កញ្ចក់ចាំងពន្លឺ និងផ្លាកលេខយានយន្ត។ ២-គ្រប់អុបករណ៍ការពារបន្ថែមដូចជាខ្សែនីឡុង ខ្សែកាបច្រវ៉ាក់ និង កំរាលសំពត់តង់ ដែលប្រើប្រាស់សំរាប់សុវត្ថិភាព ឬការពារទំនិញត្រូវគ្រប និង ចងអោយបានជាប់ល្អ។ <br> ៣-គ្រប់ករណីនៃការផ្ទុកឈើហ៊ុបឬ វត្ថុផ្សេងៗទៀត ដែលមានបណ្តោយវែង បន្ទុកនោះមិនត្រូវអោយលូតហួសពីគែមខាងមុខយាន និង មិមត្រូវអោយហួសពីគែមខាងក្រោយនៃយានចំនួន ៣ម៉ែត្រ ឬ ធ្លាក់អូសដីឡើយ។ <br> ៤-បើសិនជាបន្ទុកត្រូវលូតហួស ១ម៉ែត្រពីគែមខាងក្រោយយាន ពេលថ្ងៃត្រូវចងក្រនាត់ពណ៌ក្រហម ពេលយប់ត្រូវដាក់កញ្ចក់ចាំង ពន្លឺពណ៌ក្រហមនៅចុងបន្ទុក។ ចំពោះទទឹងបន្ទុកមិនត្រូវអោយលើសហួសពីគែមទទឹងយាន ហើយកំពស់មិនត្រូវអោយហួសលើសពីដំបូលយានដែលរោងចក្រផលិតយានកំនត់ឡើយ លើកលែងតែរថយន្តផ្ទុកមនុស្ស ចំនួនអតិបរមាត្រឹម២០នាក់ ហើយដែលអាចផ្ទុកទំនិញកំពស់អតិបរមាត្រឹម ០,៥០ម៉ែត្រពីលើដំបូល និងត្រូវមានជើងទំរ ឬ រនាំងចាប់ភ្ជាប់ដំបូលយ៉ាង រឹងមាំ។ <br> ៥-ក្នុងករណីផ្ទុកទំនិញគ្រោះថ្នាក់ត្រូវរៀបចំទុកដាក់ ឬ វេចខ្ចប់អោយមានសុវត្ថិភាពល្អ ហើយត្រូវសរសេរឈ្មោះប្រភេទនិងបិទផ្លាកសញ្ញាសំគាល់វត្ថុគ្រោះថ្នាក់នោះ ។ <br> ៦-បច្ចេកទេសផ្ទុក វេចខ្ចប់ទំនិញ ត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ <br> ៧-ការដឹកជញ្ជូនមនុស្សត្រូវមានកៅអីអង្គុយ ឬ មានបង្កាន់ដៃ ឬ ប្រដាប់តោងឈររឹងមាំ ហើយត្រូវអោយមានផាសុខភាពល្អ ។ ការផ្ទុកមនុស្សត្រូវហាមឃាត់ ដូចខាងក្រោម ៖ * ហាមផ្ទុកមនុស្សលើសពីចំនួនកន្លែងអង្គុយ ដែលកំនត់ដោយរោងចក្រផលិតយាន ឬ កំនត់ដោយក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន * ហាមផ្ទុកមនុស្សនៅលើដំបូលកាប៊ីន ឬ ដំបូលរថយន្ត * ហាមតោងពីមុខ ពីក្រោយ ឬ ពីចំហៀងរថយន្ត * ហាមផ្ទុកមនុស្សនៅលើរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក * ហាមផ្ទុកវត្ថុដែលមានក្លិនអាក្រក់ ឬ មានជាតិពុលក្នុងរថយន្តដឹកមនុស្ស។ ===មាត្រា ៥៤ ៖ === ការផ្ទុកទំនិញលើរថយន្ត រ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កមិនត្រូវអោយលើសទំងន់អតិបរមាសង្កត់លើភ្លៅ និង ទំងន់សរុបអតិបរមារបស់យានដែលកំនត់ដោយរោងចក្រផលិតយានឡើយ និង មិនត្រូវលើសទំងន់អនុញ្ញាតដូចខាងក្រោម ៖ ១-ការកំរិតទំងន់អតិបរមាសង្កត់លើភ្លៅរថយន្ត រ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កត្រូវកំនត់ត្រឹម ៖ * ៦តោន សំរាប់ភ្លៅទោល ដែលមានកង់២ ស្ថិតនៅផ្នែកចង្កូតរថយន្ត * ១១តោន សំរាប់ភ្លៅភ្លោះ ដែលមានកង់៤ ស្ថិតនៅផ្នែកចង្កូតរថយន្ត * ១០តោន សំរាប់ភ្លៅទោល ដែលមានកង់៤ * ១៩តោន សំរាប់ភ្លៅភ្លោះ ដែលមានកង់៨ * ២៤តោន សំរាប់ភ្លៅ៣ជិតគ្នាដែលមានកង់១២។ ២-ការកំរិតទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់រថយន្តត្រូវកំនត់ត្រឹម ៖ * ១៦តោន សំរាប់រថយន្តដែលមានភ្លៅ២ គឺភ្លៅទោលផ្នែកខាងមុខរថយន្ត ដែលមានកង់២ និងភ្លៅទោលខាងក្រោយរថយន្តដែលមានកង់៤ * ២៥តោន សំរាប់រថយន្តដែលមានភ្លៅ៣ គឺភ្លៅទោលផ្នែកខាងមុខរថយន្ត ដែលមានកង់២ និងភ្លៅភ្លោះផ្នែកខាងក្រោយរថយន្តដែលមានកង់៨ * ៣០តោន សំរាប់រថយន្តដែលមានភ្លៅ៤ គឺភ្លៅភ្លោះផ្នែកខាងមុខរថយន្ត ដែលមានកង់៤ និងភ្លៅភ្លោះផ្នែកខាងក្រោយរថយន្តដែលមានកង់៨។ ៣-ការកំរិតទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមារបស់រថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉កត្រូវកំនត់ត្រឹម ៖ * ៣៥តោន សំរាប់រថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានភ្លៅ៤ គឺភ្លៅទោលផ្នែកខាងមុខរថយន្ត ដែលមានកង់២ ភ្លៅទោលផ្នែកខាងក្រោយរថយន្តដែលមានកង់៤ ភ្លៅទោលផ្នែកខាងមុខរ៉ឺម៉កដែលមានកង់៤ និងភ្លៅទោលផ្នែកខាងក្រោយរ៉ឺម៉ក ដែលមានកង់៤ -៤០តោន សំរាប់រថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉កដែលមានភ្លៅចាប់ពី ៥ឡើងទៅ។ ៤-ការកំរិតទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមា របស់រថយន្តសន្ដោងសឺមីរ៉ឺម៉កត្រូវកំនត់ត្រឹម ៖ * ៣៥តោន សំរាប់រថយន្តសន្ដោងសឺមីរ៉ឺម៉កដែលមានភ្លៅ៤ គឺភ្លៅទោលផ្នែកខាងមុខរថយន្តដែលមានកង់២ភ្លៅទោលផ្នែកខាងក្រោយរថយន្តដែលមានកង់៤ និង ភ្លៅភ្លោះផ្នែកខាងក្រោយសឺមីរ៉ឺម៉កដែលមានកង់៨ - ៤០តោនសំរាប់រថយន្តសន្ដោងសឺមីរ៉ឺម៉ក ដែលមានភ្លៅចាប់ពី៥ឡើងទៅ។ ចំពោះទំងន់រថយន្ត និងរថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉កដែល គ្មានចែងនៅក្នុងងចំនុចខាងលើនេះ ត្រូវសុំលិខិតិអនុញ្ញាតពិសេសពីក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន។ នៅពេលឆ្លងកាត់ស្ពាន គ្រប់អ្នកបើកបររថយន្ត រថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក ត្រូវគោរពតាមទំងន់សរុបអនុញ្ញាតអតិបរមាដែលកំនត់ក្នុងផ្លាកសញ្ញាដាក់តាំងនៅពីមុខស្ពាន។ ចំពោះទំហំរថយន្ត និងរថយន្តសន្ដោងរ៉ឺម៉ក ឬ សឺមីរ៉ឺម៉ក ដែលគ្មានបន្ទុក ត្រូវកំនត់ដូចខាងក្រោម * ប្រវែងទទឹងអតិបរមាមិនត្រូវអោយលើសពី ២,៥០ម៉ែត្រលើកលែងតែយានយន្តុបករណ៍ មិនត្រូវអោយលើសពី៣ម៉ែត្រ * ប្រវែងកំពស់អតិបរមាមិនត្រូវអោយលើសពី ៤,២០ម៉ែត្រ * ប្រវែងបណ្តោយអតិបរមានៃរថយន្តនីមួយៗមិនត្រូវអោយលើសពី ១២,២០ម៉ែត្រ * ប្រវែងបណ្តោយអតិបរមានៃរថយន្តដែលមានសន្ដោងសឺមីរ៉ឺម៉កនីមួយៗ មិនត្រូវអោយលើសពី ១៦ម៉ែត្រ * ប្រវែងបណ្តោយអតិបរមានៃរថយន្តដែលមានសន្ដោងរ៉ឺម៉កនីមួយៗ មិនត្រូវអោយលើសពី ១៨ម៉ែត្រ។បទដ្ឋានបច្ចេកទេសស្តីពីទំហំនិងទំងន់យានជំនិះផ្សេងទៀតត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ ===មាត្រា ៥៥ ៖ === ការបង់ប្រាក់សំរាប់ថ្លៃសេវាចេញបណ្ណបើកបរ បណ្ណសំគាល់ផ្លាកលេខ ត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេស និងលិខិតអនុញ្ញាតអោយយានយន្តធ្វើអាជីវកម្ម ប្រាក់ពិន័យ ក្នុងការយឺតយាវផ្សេងៗ និងសេវាផ្សេងៗ ត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសរួមរបស់ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ និង ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ == ជំពូកទី ៨ គណៈកម្មាធិការជាតិសុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោក == ===មាត្រា ៥៦ ៖ === ត្រូវបង្កើតគណៈកម្មាធិការជាតិ សុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ដែលមានភារកិច្ចសម្របសំរួល ប្រមូលកំលាំង និងបង្កើនកិច្ចសហការ រវាងក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ក្រសួងពាក់ព័ន្ធផ្សេងៗ សមាគមអ្នកដឹកជញ្ជូន អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការអែកជនផ្សេងទៀត ដើម្បីចាត់វិធានការកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ក្នុង ទិសដៅការពារអាយុជីវិតប្រជាជន ការការពារការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ អែកជន និងធានាអោយបានរឹងមាំនូវសន្តិសុខ សន្ដាប់ធ្នាប់ និង សុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោកនៅតាមផ្លូវថ្នល់។ សមាសភាព តួនាទីភារកិច្ច និងការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្ត ទៅនៃគណៈកម្មាធិការជាតិសុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ===មាត្រា ៥៧ ៖=== គណៈកម្មាធិការជាតិសុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ត្រូវមាន ថវិកាដោយឡែកដែលជាអុបសម្ព័ន្ធរបស់ក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន និងថវិការបស់ដៃគូសុវត្ថិភាពផ្លូវគោកសំរាប់ប្រើប្រាស់ លើវិធានការកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ == ជំពូកទី ៩ សមត្ថកិច្ចរបស់មន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោក == ===មាត្រា ៥៨ ៖=== មន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ចរាចរណ៍មានពីរក្រុមគឺ អង្គភាពនគរបាលចរាចរណ៍ និងក្រុមត្រួតពិនិត្យចំរុះ ៖ ១-អង្គភាពនគរបាល ដែលទទួលបន្ទុករៀបចំសន្ដាប់ធ្នាប់សុវត្ថិភាពចរាចរណ៍មានភារកិច្ចៈ * ចាត់ចែងចរាចរណ៍អោយមានសន្ដាប់ធ្នាប់ល្អ * តាមដាន ល្បាត និងពិនិត្យអំពើល្មើសនឹងបទបញ្ញាត្ដិចរាចរណ៍ * ធ្វើរបាយការណ៍ស្តីពីសភាពការណ៍សន្ដាប់ធ្នាប់ចរាចរណ៍បទល្មើសចរាចរណ៍ និង គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដែលកើតមានឡើង * ធ្វើការពិន័យជាប្រាក់ចំពោះបទលហុដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យអន្តរការណ៍ * សំរុះសំរួលក្នុងករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដូចមាន ចែងក្នុងមាត្រា៦៤ * ត្រួតពិនិត្យ និងកត់ត្រាដំនើរហេតុនៅពេលមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ក្នុងករណីចាំបាច់ធ្វើការដកហូតជាបណ្តោះអាសន្ននូវបណ្ណបើកបរ និងឃាត់យានជំនិះតាមមាត្រា៦១ មាត្រា៦៥ និងមាត្រា៦៦ * ធ្វើកំនត់ហេតុដោយមានភ្ជាប់ជាមួយនូវសំនុំរឿងបញ្ជូនទៅតុលាការ ក្នុងករណីកំនត់ដោយច្បាប់នេះ។ ២-ក្រុមត្រួតពិនិត្យចំរុះដែលមានមន្ត្រីក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន និង ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ មានភារកិច្ចត្រួតពិនិត្យបទល្មើសចរាចរណ៍ក្នុងករណីចាំបាច់។ តួនាទីភារកិច្ចរបស់ក្រុមត្រួតពិនិត្យចំរុះ ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ===មាត្រា ៥៩ ៖ === ជនប្រព្រិត្ដបទល្មើសមានសទិ្ធប្ដឹងតវ៉ាទៅតុលាការក្នុងករណី ដែលខ្លួនកើតទុក្ខមិនសុខចិត្ត ចំពោះសេចក្តីសំរេចមិនត្រឹមត្រូវអំពីការពិន័យលើបទល្មើសនោះ។ ===មាត្រា ៦០ ៖ === ក្នុងការឃាត់យានជំនិះដើម្បីត្រួតពិនិត្យ នគរបាលចរាចរណ៍ត្រូវ អនុវត្តដោយជៀសវាងការធ្វើអោយស្ទះចរាចរណ៍ ឬ បង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ ===មាត្រា ៦១ ៖ === មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍មានសិទ្ធិដកបណ្ណបើកបរព្យួរទុក ក្នុងរយៈពេលមិនលើសពី ១ខែយ៉ាងយូរ គិតទាំងការដកពិន្ទុដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣នៃច្បាប់នេះ ចំពោះបទល្មើសណាមួយ ដូចខាងក្រោមៈ <br> ១-បើកបរខុសទិសចរាចរណ៍ ឬ បើកបរតាមទិសចរាចរណ៍ ដែលមានដាក់សញ្ញាហាមឃាត់។ <br> ២-បើកបរដោយល្បឿនលើស ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោងពីល្បឿនដែលបានកំនត់ក្នុងច្បាប់នេះ។ <br> ៣- មិនគោរពសិទ្ធិអាទិភាព។ <br> ៤-មិនគោរពផ្លាកសញ្ញាឈប់ ឬ ភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ពណ៌ក្រហម ឬ ពណ៌ក្រហមភ្លឹបភ្លែតៗ។ <br> ៥-បើកបរយានដែលមានកង់ច្រវ៉ាក់ដែកផ្ទាល់នៅលើផ្លូវថ្នល់ក្រាលកៅស៊ូ។ មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ មិនត្រូវដកហូតបណ្ណសំគាល់យានយន្ត ឬ បណ្ណបើកបរ នៅក្នុងករណីដែលពុំមានចែងក្នុងច្បាប់នេះឡើយ។ <br> ===មាត្រា ៦២ ៖ === ក្នុងករណីមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍អាស្រ័យទៅតាមករណីនីមួយៗនោះ ការឃាត់យានជំនិះ ការឃាត់ខ្លួនអ្នកបើកបរដើម្បីសាកសួរព័ត៌មាននិងធ្វើកំនត់ហេតុកត់ត្រា ជាសមត្ថកិច្ចរបស់មន្ត្រីនគរបាល ចរាចរណ៍នៅកន្លែងកើតហេតុ។ ក្នុងករណីអ្នកបើកបរស្ថិតនៅក្រោមអិទ្ធិពលជាតិស្រវឹង ឬ គ្រឿងញៀន មន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ផ្នែកចរាចរណ៍ត្រូវប្រគល់ភារកិច្ច នេះជូនមន្ទីរពេទ្យពិនិត្យនិងចេញលិខិតបញ្ជាក់អត្រាជាតិស្រវឹង ឬ គ្រឿងញៀន ដើម្បីភ្ជាប់ជាមួយកំនត់ហេតុគ្រោះថ្នាក់ទៅតុលាការ។ ===មាត្រា ៦៣ ៖ === បទល្មើសចរាចរណ៍ដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសជាប់ពន្ធនាគារ និង ផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ ជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ ។ ក្នុងករណីនេះមន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍នៅខេត្តក្រុង ត្រូវបញ្ជូនតាមឋានានុក្រមទៅសាលាជម្រះក្តី នៃកន្លែងកើតហេតុនូវកំនត់ហេតុរៀបរាប់ពីហេតុការណ៍ ដោយត្រូវភ្ជាប់ជាមួយនូវចំលើយរបស់អ្នកបើកបរ និង អ្នករងគ្រោះ ឬចំលើយរបស់សាក្សី ដែលធ្វោឡើងដោយមន្ដ្រីនគរបាលចរាចរណ៍។ សំនុំរឿងដែលប្រមូលបានមកនេះ គប្បីមានព័ត៌មានច្បាស់លាស់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបញ្ជូនទៅតុលាការ ។ ===មាត្រា ៦៤ ៖ === បទល្មើសចរាចរណ៍ ដែលមានលក្ខណៈ ជាបទលហុដែលត្រូវផ្តន្ទាទោស ពិន័យអន្តរការណ៍ជាសមត្ថកិច្ចរបស់មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍។ មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍មានសិទ្ធិសំរុះសំរួលក្នុងករណីមានគ្រោះ ថ្នាក់ដែលបណ្តាលអោយសងតែសំនងខូចខាត។ បើសិនជាការសំរុះសំរួលមិនបានសំរេច មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ ត្រូវបញ្ជូនសំនុំរឿងនេះទៅតុលាការ។ ===មាត្រា ៦៥ ៖ === មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ត្រូវរៀបចំសំនុំបែបបទប្តឹងទៅ តុលាការចំពោះគ្រប់អ្នកបើកបរដែល ប្រព្រឹត្តបទល្មើសចរាចរណ៍ដើម្បីទុកបណ្ណបើកបរជាមោឃៈ ឬ ត្រូវព្យួរទុកបណ្ណបើកបរមួយរយៈពេល ដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-ការព្យួរទុកបណ្ណបើកបរក្នុងរយៈពេលមិនលើសពី១ឆ្នាំដោយគិតទាំងការដកពិន្ទុ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣ នៃច្បាប់នេះ ៖ * ក-បើកបរនៅពេលស្រវឹងដែលមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី០,៤០មីលីក្រាមក្នុង មួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ ឬ ស្ថិតក្រោមអិទ្ធិពលគ្រឿងញៀន ឬ ប្រកែកមិនព្រមអោយគេធ្វើការពិនិត្យ អត្រាជាតិអាកុល ឬ គ្រឿងញៀន។ * ខ-រត់គេចខ្លួននៅពេលបង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ * គ-មិនព្រមគោរពតាមបញ្ជាឃាត់យានជំនិះឬ ប្រកែកមិនព្រមអោយត្រួតពិនិត្យយានជំនិះ។ * ឃ-ប្រើប្រាស់ផ្លាកលេខ បណ្ណសំគាល់យានជំនិះ ឬ លិខិតក្លែងក្លាយដើម្បីធ្វើចរាចរណ៍។ ២-ប្រកាសបណ្ណបើកបរជាមោឃៈ ឬ ព្យួរទុកក្នុងរយៈពេលមិនលើស២ឆ្នាំដោយគិតទាំងការដកពិន្ទុ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣នៃច្បាប់នេះ ៖ * ក-បើកបរមិនគោរពច្បាប់ចរាចរណ៍ ហើយបង្កអោយមនុស្សមានរបួសធ្ងន់ធ្ងរដោយអចេតនា។ * ខ-បើកបរមិនគោរពច្បាប់ចរាចរណ៍ ហើយបង្កអោយមនុស្សស្លាប់ដោយអចេតនា ។ ក្នុងករណីអ្នកបើកបរប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដែលមានចែងក្នុងចំនុច១ និង២ ខាងលើនេះ ប្រធានអង្គភាពនគរបាលចរាចរណ៍ខេត្ត-ក្រុងមានសិទ្ធិសំរេចព្យួរបណ្ណបើកបរដែលមានរយៈពេលរហូត ដល់១ឆ្នាំដើម្បីរង់ចាំតុលាការវិនិច្ឆ័យ។ នៅពេលតុលាការសំរេចរឿងក្តីជាស្ថាពររួចហើយ សេចក្តីសំរេចខាងលើត្រូវជំនួសដោយសេចក្តីសំរេចរបស់សាលក្រម ឬ សាលដីកា ។ ===មាត្រា ៦៦ ៖ === មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ ត្រូវឃាត់យានជំនិះមិនអោយធ្វើចរាចរណ៍ ឬ ឃាំងទុកយានយន្តរហូតពេលបង់ប្រាក់ពិន័យ ដើម្បីធ្វើការពិន័យទៅតាមករណី ដែលអ្នកបើកបរបានប្រព្រតឹ្តល្មើស និងបទបញ្ញាត្ដិចរាចរណ៍ដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-យានជំនិះដែលអ្នកបើកបរកំពុងស្ថិតនៅក្នុងភាពស្រវឹងដោយមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី ០,២៥មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៥ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ ឬ ស្ថិតនៅក្រោមអិទ្ធិពលនៃគ្រឿងញៀន។ <br> ២-យានជំនិះដែលអ្នកបើកបរប្រកែកមិនព្រមអោយគេត្រួតពិនិត្យអត្រាជាតិអាកុល ឬ គ្រឿងញៀន។ <br> ៣-យានជំនិះដែលផ្ទុកទំនិញ ឬ មនុស្សហួសកំរិតកំនត់ ។ <br> ៤-យានជំនិះដែលអ្នកបើកបរគ្មានបណ្ណបើកបរ ឬ មានបណ្ណបើកបរមិនត្រឹមត្រូវតាមប្រភេទយានជំនិះ។ <br> ៥-យានជំនិះដែលមានលក្ខណបច្ចេកទេសមិនគ្រប់គ្រាន់អាចបង្កអោយមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ <br> ៦-យានជំនិះដែលបញ្ចោញផ្សែងខ្លាំង ឬ សំលេងខ្លាំងលើសពីស្តង់ដារកំនត់ធ្វើអោយរំខានដល់អ្នកប្រើប្រាស់ផ្លូវផ្សេងទៀត ឬអ្នកដែលរស់នៅជាប់ដងផ្លូវថ្នល់។ <br> ៧-យានជំនិះដែលធ្វើចរាចរណ៍ ដោយគ្មានផ្លាកលេខ និង បណ្ណសំគាល់យានយន្ត ឬ លិខិតអនុញ្ញាតផ្សេងៗ ដើម្បីធ្វើចរាចរណ៍។ <br> ៨-យានជំនិះដែលផ្ទុកទំនិញ ឬ អ្នកដំនើរនាំអោយបាំង ឬ ទើសទែងដល់អ្នកបើកបរ។ <br> ៩-យានជំនិះដែលចតធ្វើអោយរំខាន ឬ នាំអោយមានគ្រោះថ្នាក់ដល់យានដទៃ។ <br> ១០-យានជំនិះដែលចតចោលនៅលើទ្រូងផ្លូវក្នុងទីប្រជុំជនលើសពី ៧២ម៉ោង។ <br> ១១-ក្នុងករណីយានយន្តមិនបានចូលត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសតាមពេលកំនត់ ឬ មិនបានជួសជុលយាន តាមពេលកំនត់របស់ក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន។ <br> ===មាត្រា ៦៧ ៖ === មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ ត្រូវឃាត់យានជំនិះដែលបង្កគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ទុកនិងរៀបចំសំនុំរឿងបញ្ជូនទៅតុលាការដើម្បីធ្វើកាវិនច្ឆ័យ ចំពោះអ្នកបើកបរដែលបានបានប្រព្រត្ដបទល្មើសចរាចរណ៍ដូចខាងក្រោមៈ <br> ១-យានជំនិះដែលពាក់ព័ន្ធនឹងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ <br> ២-យានជំនិះដែលមានផ្លាកលេខ ឬ បណ្ណសំគាល់យានយន្ត ឬ លិខិតអនុញ្ញាតក្លែងក្លាយ។ <br> ៣-យានជំនិះដែលផ្ទុកទំនិញ ឬ មនុស្សហួសកំរិតកំនត់ទំងន់ ហើយធ្វើអោយខូចហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធផ្លូវ ស្ពានជាក់ស្តែង។ <br> ===មាត្រា ៦៨ ៖ === សមត្ថកិច្ចរៀបចំបែបបទពិនិត្យអង្កេតកត់ត្រាបទល្មើស មានដូចខាងក្រោម ៖ <br> ១-បែបបទនៃការពិនិត្យអង្កេតកត់ត្រាតាមបទល្មើសការប្រើប្រាស់សៀវភៅមានគល់បញ្ជី និង ការធ្វើកំនត់ហេតុគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ និង បញ្ជូនលិខិត ឬ សំនុំអែកសារទៅសមត្ថកិច្ចបន្ទាប់ត្រូវកំនត់ ដោយប្រកាសរួមរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងយុត្តិធម៌ និងក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ <br> ២-បែបបទនៃការបង់ប្រាក់ពិន័យ ការគ្រប់គ្រងបង្កាន់ដៃបង់ប្រាក់ពិន័យ និងការគ្រប់គ្រងប្រាក់ចំណូលបានមកពីការពិន័យត្រូវកំនត់ដោយប្រកាសរួមរបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និង ហិរញ្ញវត្ថុ និងក្រសួងសាធារណការ និងដឹកជញ្ជូន ។ <br> == ជំពូកទី ១០ ទោសបញ្ញាត្ដិ == ===មាត្រា ៦៩ ៖ === អ្នកបើកបរអាចត្រូវទទួលខុសត្រូវទាំងផ្នែកព្រហ្មទណ្ឌទាំងផ្នែករដ្ឋប្បវេណីចំពោះ បទល្មើសដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តក្នុងការបើកបរយានជំនិះ។ ការរំលោភលើរាងកាយ កិត្តិយស សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងសមត្ថកិច្ច របស់ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍ ដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ច ត្រូវទទួលទោសតាមច្បាប់។ ===មាត្រា ៧០ ៖=== កម្មសិទ្ធិករ ឬ អ្នកគ្រប់គ្រងយានជំនិះគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវទទួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណីក្នុងករណីមានគ្រោះថ្នាក់បណ្តាលអោយមានការខូចខាតដែលបង្កឡើងដោយយានជំនិះដែលខ្លួន មានជាកម្មសិទ្ធិ ឬ គ្រប់គ្រង។ ===មាត្រា ៧១ ៖=== គ្រប់បទល្មើសចរាចរណ៍ត្រូវបញ្ជូនទៅតុលាការ លើកលែងតែបទល្មើសមានលក្ខណៈជាបទលហុ ដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យអន្ដរការណ៍ ឬករណីដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៦៤ អំពើបទល្មើសដែលត្រូវទទួលព្រមាន។ ===មាត្រា ៧២ ៖=== មន្ត្រី ឬ ភ្នាក់ងារនគរបាលទទួលបន្ទុកសន្ដាប់ធ្នាប់ចរាចរណ៍ណា ដែលប្រើសិទ្ធិអំណាចដោយរំលោភក្នុងការដកហូតយកបណ្ណបើកបរ ផ្លាកលេខ បណ្ណសំគាល់យាន ឬ ឃាត់ទុកយានរបស់អ្នកបើកបរត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅ (មួយ១)ខែ ឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀលទៅម្ភៃម៉ឺន(២០០.០០០)រៀល។ ក្នុងករណីដែលមានការខូចខាត ឬ បាត់បង់ផ្នែកណាមួយនៃយាន បណ្តាលមកពីការឃាត់ទុក អង្គភាពសាម៉ីត្រូវទទួលខុសត្រូវក្នុងការសងការខូចខាតនោះ។ ប្រសិនបើកំរិតនៃការបំពានករណីយកិច្ចរបស់មន្ត្រី ឬ ភ្នាក់ងារទទួលបន្ទុកសន្ដាប់ ធ្នាប់ចរាចរណ៍ក្នុងការបញ្ចៀសនូវលទ្ធផលមានភាពធ្ងន់ធ្ងរ នោះអង្គភាពអាចទាមទារសំនងពីមន្ត្រី ឬ ភ្នាក់ងារនោះបាន ។ <br> ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី មួយ(១)ឆ្នាំ ទៅ បី(៣)ឆ្នាំ ឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ ពី ពីរលាន (២.០០០.០០០)រៀល ទៅប្រាំមួយលាន(៦.០០០.០០០)រៀល ចំពោះមន្ត្រី ឬ ភ្នាក់ងារទទួលបន្ទុកសន្ដាប់ធ្នាប់ចរាចរណ៍ណាដែល ៖ <br> * បង្ខំទារប្រាក់ពិន័យមិនត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់កំនត់ * ទទួលប្រាក់ដោយការប្រើប្រាស់ក្បាលសៀវភៅសំរាប់ពិន័យដែលមានគល់បញ្ជីមិនត្រឹមត្រូវ ឬ ដោយមិនចេញបង្កាន់ដៃប្រាក់ពិន័យអោយអ្នកបើកបរដែលត្រូវពិន័យ។ * ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី មួយ(១)ឆ្នាំ ទៅបី(៣)ឆ្នាំឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរលាន(២.០០០.០០០)រៀល ទៅប្រាំមួយលាន(៦.០០០.០០០)រៀល ចំពោះមន្ត្រីរាជការ ឬ បុគ្គលិកដែលធ្វើការងារផ្ទាល់ ឬ មានសមត្ថកិច្ច ឬ មានភារកិច្ច ដែលធ្វើការងារក្នុងការគ្រប់គ្រងសាលាបើកបរ ឬ ការងារចេញបណ្ណបើកបរ ឬ ការងារចុះបញ្ជីការចេញបណ្ណសំគាល់យានយន្ត ហើយដែលបានប្រព្រឹត្តផ្ទុយនឹងមាត្រា៤០ ឬ មាត្រា៤៨ នៃច្បាប់នេះ។ ===មាត្រា ៧៣ ៖=== ក្នុងករណីបណ្ណបើកបរត្រូវព្យួរទុក ឬ ទុកជាមោឃៈ ហើយសាម៉ី ខ្លួនមិនព្រមប្រគល់បណ្ណបើកបរតាមពេលកំនត់ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី មួយ(១)ថ្ងៃ ទៅប្រាំ(៥)ថ្ងៃ ឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ពីប្រាំពាន់(៥.០០០)រៀល ទៅពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀល។ ===មាត្រា ៧៤ ៖=== ជនណាបេកី បរយានដោយគ្មា នបណ្ណបើកបរ ឬ ក្នុងរយៈពេលដែលបណ្ណបើកបរត្រូវបានដកហូតព្យួរទុក ឬទុកជាមោឃៈ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពីប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅមួយ(១) ខែ ឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀល ទៅម្ភៃម៉ឺន (២០០.០០០)រៀល ។ ===មាត្រា ៧៥ ៖ === ជនណារារាំងដល់ការឃាត់យានជំនិះ ឬ មិនព្រមបញ្ឈប់យាន ជំនិះតាមការបញ្ជារបស់នគរបាលមានសមត្ថកិច្ច ឬប្រកែកមិនព្រមអោយធ្វើការត្រួតពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់យាន ឬ ប្រកែកមិនព្រមដាក់ខ្លួនអោយធ្វើតេស្តពិនិត្យជាតិអាកុល ឬ គ្រឿងញៀន ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពីប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅមួយ(១)ខែ ឬ /និងពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់ (២៥.០០០)រៀល ទៅម្ភៃម៉ឺន (២០០.០០០)រៀល។ ===មាត្រា ៧៦ ៖=== ជនណាបើកបរយានជំនិះនៅពេលដែលខ្លួនស្ថិតនៅក្នុងភាពស្រវឹងដោយមានជាតិអាកុលចាប់ពី ០,៤០មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨ ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅប្រាំមួយ(៦)ខែ ឬ /និង ពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀល ទៅមួយលាន (១.០០០.០០០)រៀល។ ===មាត្រា ៧៧ ៖=== ជនណាបានប្រើប្រាស់បណ្ណបើកបរ បណ្ណសំគាល់យាន ផ្លាកលេខសំគាល់យាន ឬ លិខិតអនុញ្ញាតផ្សេងៗដោយដឹងថាជាវត្ថុក្លែងក្លាយ និងជនក្លែងបណ្ណបើកបរ បណ្ណសំគាល់យាន ឬ លិខិតអនុញ្ញាត ផ្សេងៗដើម្បីចរាចរយានត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ពីរ(២)ឆ្នាំទៅ ប្រាំ(៥)ឆ្នាំ ឬ /និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីបួនលាន (៤.០០០.០០០)រៀល ទៅដប់លាន(១០. ០០០.០០០)រៀល។ ===មាត្រា ៧៨ ៖=== ជនណាបានប្រើប្រាស់មធ្យោបាយណាមួយ ដើម្បីជាអុបសគ្គ ដល់ចរាចរណ៍សាធារណត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ពីមួយ(១)ខែទៅមួយ(១)ឆ្នាំ ឬ /និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ម្ភៃម៉ឺន(២០០.០០០) រៀល ទៅពីរលាន(២.០០០.០០០)រៀល។ ===មាត្រា ៧៩ ៖=== ជនណាប្រើប្រាស់យានជំនិះដោយគ្មានបណ្ណសំគាល់យាន និង គ្មានផ្លាកលេខសំគាល់យាន ត្រូវផ្ដន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពីប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅមួយ(១)ខែ ឬ /និងផ្តន្ទាទោស ពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀល ទៅម្ភៃម៉ឺន (២០០.០០០)រៀល ។ ===មាត្រា ៨០ ៖=== ជនណាបើកបរបង្កអោយមានរបួសដល់អ្នកដទៃដោយអចេតនា ហើយបណ្តាលអោយមាន អសមត្ថភាពធ្វើការងារស្មើ ឬ លើសពី ប្រាំបី (៨)ថ្ងៃ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពីប្រាំមួយ(៦)ថ្ងៃ ទៅមួយ(១)ឆ្នាំ ឬ /និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីពីរម៉ឺនប្រាំពាន់ (២៥.០០០)រៀល ទៅ ពីរលាន(២.០០០.០០០)រៀល ។ <br> ត្រូវផ្តន្ទាទោសដល់កំរិតអតិបរមាក្នុងករណីដែលការប្រព្រឹត្តបទល្មើសស្ថិតក្នុងស្ថានភាពណាមួយក្នុងចំណោមស្ថានភាពដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក-បើកបរដោយគ្មានបណ្ណបើកបរ ឬ មានបណ្ណបើកបរ តែមិនត្រឹមត្រូវតាមការកំនត់។ <br> ខ-ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រវឹង ដោយមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី ០,៤០មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨០ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ។ <br> គ-បណ្តាលអោយមានរបួសមនុស្សច្រើននាក់។ <br> ឃ-រត់គេចខ្លួនពីកន្លែងកើតហេតុក្នុងគោលបនងគេចវេសពីការទទួលខុសត្រូវ។ <br> ===មាត្រា ៨១ ៖=== ជនណាបើកបរបង្កអោយមានរបួសដល់អ្នកដទៃ បណ្តាលអោយពិការ អចិន្ត្រៃយ៍ដោយអចេតនា ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី មួយ(១)ឆ្នាំទៅបី(៣)ឆ្នាំ ឬ /និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរលាន (២.០០០.០០០)រៀល ទៅប្រាំមួយលាន(៦.០០០.០០០)រៀល។ <br> ត្រូវផ្តន្ទាទោសដល់កំរិតអតិបរមា ក្នុងករណីដែលការប្រព្រឹត្តបទលេស្មី ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពណាមួយ ក្នុងចំនោមស្ថានភាពដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក-បើកបរដោយគ្មានបណ្ណ បើបរ ឬមានបណ្ណបើកបរតែមិនត្រឹមត្រូវតាមការកំនត់។ <br> ខ-ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រវឹង ដោយមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី០,៤០មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨០ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ។ <br> គ-បណ្តាលអោយមានរបួសមនុស្សច្រើននាក់ ។ <br> ឃ-រត់គេចខ្លួនពីកន្លែងកើតហេតុក្នុងគោលបនងគេចវេសពីការទទួលខុសត្រូវ។ <br> ===មាត្រា ៨២ ៖=== ជនណាបើកបរដោយបង្កអោយស្លាប់ដល់អ្នកដទៃដោយអចេតនា ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ពីមួយ(១)ឆ្នាំទៅបី(៣)ឆ្នាំ ឬ /និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ពីរលាន(២.០០០.០០០)រៀល ទៅប្រាំមួយលាន(៦.០០០.០០០)រៀល។ <br> ត្រូវផ្តន្ទាទោសដល់កំរិតអតិបរមា ក្នុងករណីដែលការប្រព្រឹត្ត បទល្មើសស្ថិតក្នុងស្ថានភាពណាមួយ ក្នុងចំនោមស្ថានភាពដូចខាងក្រោម ៖ <br> ក-បើកបរដោយគ្មានបណ្ណ បើបរ ឬមានបណ្ណបើកបរតែមិនត្រឹមត្រូវតាមការកំនត់។ <br> ខ-ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រវឹង ដោយមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី០,៤០មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី ០,៨០ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាមឡើងទៅ។ <br> គ-បណ្តាលអោយមានស្លាប់មនុស្សច្រើននាក់។ <br> ឃ-រត់គេចខ្លួនពីកន្លែងកើតហេតុក្នុងគោលបនងគេចវេសពីការទទួលខុសត្រូវ។ <br> ===មាត្រា ៨៣ ៖=== ជនណាបើកបរបង្កអោយអ្នកដទៃមានរបួស ពិការ ឬ ស្លាប់ដោយចេតនា ត្រូវផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌជាធរមាន។ ===មាត្រា ៨៤ ៖=== ការផ្ទុកទំងន់អតិបរមានៃភ្លៅ និងទំងន់សរុបអតិបរមាយានយន្តដឹកជញ្ជូនដែលល្មើស កំរិតកំនត់ត្រូវទទួលទណ្ឌកម្មដូចខាងក្រោម ៖ ១-មិនលើស ៥% ត្រូវធ្វើការព្រមានជាលាយលក្ខ័ណ៍អក្សរដោយមិនពិន័យ ។ <br> ២-លើសពី៥% ទៅ១០% ត្រូវៈ <br> ក-ពិន័យជាប្រាក់ចំនួន ដប់ម៉ឺន(១០០.០០០)រៀលក្នុងមួយតោន។ <br> ខ-រើទំនិញចេញ និងឃាត់យានជំនិះចំនួនដប់(១០)ថ្ងៃ។ <br> គ-ដកបណ្ណបើកបរ ព្យួរទុកចំនួនដប់(១០)ថ្ងៃ។ <br> ៣-លើសពី១០% ទៅ២០% ត្រូវៈ <br> ក-ពិន័យជាប្រាក់ចំនួន ម្ភៃម៉ឺន(២០០.០០០)រៀលក្នុងមួយតោន។ <br> ខ-រើទំនិញចេញ និងឃាត់យានជំនិះចំនួនមួយ(១)ខែ។ <br> គ-ដកបណ្ណបើកបរព្យួរទុកចំនួន ប្រាំមួយ(៦)ខែ។ <br> ៤-លើសពី២០% ត្រូវៈ <br> ក-ពិន័យជាប្រាក់ចំនួន សាមសិបម៉ឺន(៣០០.០០០)រៀលក្នុងមួយតោន។ <br> ខ-រើទំនិញចេញ និងឃាត់យានជំនិះចំនួនមួយ(១)ឆ្នាំ។ <br> គ-ដកបណ្ណបើកបរព្យួរទុកចំនួនពីរ(២)ឆ្នាំ។ <br> ក្នុងករណីអំពើល្មើសលើការផ្ទុកទំងន់សរុប ថែមទាំងអំពើល្មើសលើការផ្ទុកទំងន់អតិបរមានៃភ្លៅនោះ ត្រូវធ្វើការផាកពិន័យទាំងពីរករណី។ ក្នុងករណីមិនរាងចាល ការពិន័យត្រូវទ្វេគុណ និង បញ្ឈប់អាជីវកម្មដឹកជញ្ជូនរបស់ក្រុមហ៊ុនចំនួនមួយ(១)ឆ្នាំ។ ម្ចាស់រថយន្ដត្រូវទទួលខុសត្រូវលើការលើកដាក់ទំនិញ និង បង់ថ្លៃឈ្នួលកន្លែងទុកដាក់ ថែទាំទំនិញ និង យានជំនិះរបស់ខ្លួន។ <br> ទណ្ឌកម្មខាងលើ មិនមែនជាអុបសគ្គ ដល់ការដាក់ទណ្ឌកម្មអោយសងការខូចខាត ដែលត្រូវសំរេចដោយតុលាការឡើយនៅក្នុងករណីដែលមានការខូចខាតហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាក់ស្តែង បណ្តាលមកពីការផ្ទុកលើសទំងន់កំរិតកំនត់។ ===មាត្រា ៨៥ ៖=== ជនជាអាណាព្យាបាលបណ្តោយអោយក្មេងមានអាយុតិចជាង៦ឆ្នាំ ដើររហេតរហូតលើផ្លូវថ្នល់ បណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ត្រូវទទួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី។ ===មាត្រា ៨៦ ៖=== ជនលែងសត្វដែលខ្លួនចិញ្ចឹម អោយដើររហេតរហូតលើផ្លូវថ្នល់បណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ត្រូវទទួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី។ ===មាត្រា ៨៧ ៖=== មន្ត្រីរាជការដែលមិនបានអនុវត្តតាមមាត្រា ៤៧នៃច្បាប់នេះ ត្រូវទទួលទណ្ឌកម្ម តាមច្បាប់រដ្ឋបាល។ ===មាត្រា ៨៨ ៖=== បទលហុមាន ៤ថ្នាក់ គិតតាមចំនួនទឹកប្រាក់ពិន័យអន្តរការណ៍ដោយគិតទាំង ការដកពិន្ទុ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣នៃច្បាប់នេះ តាមកំរិតដូចខាងក្រោមៈ ១-បទលហុថ្នាក់លេខ ១ <br> ក-បើកបរដោយប្រើសញ្ញាសូរស័ព្ទ មិនត្រឹមត្រូវតាមបទបញ្ញាត្ដិ។ <br> ខ-បើកបរដោយមិនពាក់ខ្សែក្រវាត់ការពារ ឬ មួកការពារសុវត្ថិភាព ។ <br> គ-បើកបរដាក់ក្មេងអាយុតិចជាង១០ឆ្នាំជិះនៅកៅអីខាងមុខរថយន្តេ ដាយគ្មានមនុស្សចាស់ការពារពារ ឬដោយគ្មានពាក់ខ្សែក្រវាត់សុវត្ថិភាព។ <br> ឃ-អំពើល្មើសនឹងចំនុចទី៧ និងចំនុចទី៨ នៃមាត្រា៩។ <br> ង-ឈប់ ឬ ចតដោយរំលោភ ឬ រំខាន។ <br> ច-បើកបរដោយកុងទ័រល្បឿន មិនដំនើរការ។ <br> ឆ-បើកបរហួសល្បឿនកំនត់ ចាប់ពី១ទៅ ១៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង។ <br> ជ-ប្រើប្រាស់ទូរស័ព្ទគ្មានអុបករណ៍ភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងនៅពេលកំពុងបើកបរ។ <br> ឈ-អំពើល្មើសនឹងមាត្រា១៥។ <br> បទលេស្មី ខាងលើនេះ ត្រូវផន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់តាមប្រភេទយានយន្ដ ដូចខាងក្រោម ៖ * ទោចក្រ ឬ ត្រីចក្រយានយន្តចំនួនប្រាក់ បីពាន់(៣.០០០)រៀល * យានយន្តធុនស្រាលចំនួនប្រាក់ ប្រាំពាន់(៥.០០០)រៀល * យានយន្តធុនធ្ងន់ចំនួនប្រាក់ មួយម៉ឺន១០.០០០)រៀល ។ ២-បទលហុថ្នាក់លេខ ២ ៖ <br> ក-ការផ្ទុកទំនិញ ដែលមានប្រវែងទទឹង បណ្តោយ ឬ កំពស់ខុសបទបញ្ញាត្ដិច្បាប់នេះ។ <br> ខ-ការផ្ទុកទំនិញមិនត្រឹមត្រូវ តាមលក្ខណៈបច្ចេកទេស។ <br> គ-អេំពើ ល្មើសទាក់ទងការរៀបចំដាក់ភ្លើង និង ភ្លើងសញ្ញានៃយានជំនិះ មិនត្រឹមត្រូវតាមលក្ខណៈបច្ចេកទេស។ <br> ឃ-អំពើល្មើសទាក់ទងនឹងម៉ាស៊ីនដែលបញ្ចោញសំលេងខ្លាំង ឬ ផ្សែងច្រើន ។ <br> ង-អេំពើ ល្មើសទាក់ទងការរៀបចំតាក់់តែបរិធានបើកបរ។ <br> ច-បើកបរហួសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី២០ ទៅ ២៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង។ <br> បទល្មើសខាងលើនេះត្រូវផ្ដន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់តាមប្រភេទយានយន្ត ដូចខាងក្រោម ៖ <br> * ទោចក្រយានយន្ត ឬ ត្រីចក្រយានយន្តចំនួនប្រាក់ បួនពាន់(៤.០០០)រៀល * យានយន្តធុនស្រាលចំនួនប្រាក់ ប្រាំបីពាន់(៨.០០០)រៀល * យានយន្តធុនធ្ងន់ចំនួនប្រាក់ មួយម៉ឺនប្រាំពាន់(១៥.០០០)រៀល។ ៣-បទលហុថ្នាក់លេខ ៣ <br> ក-បើកបរខុសទិសដែលតំរូវអោយធ្វើចរាចរណ៍ ឬ បើកបរជាន់គំនូសបង្ហូតកន្ដាលទ្រូងផ្លូវ។ <br> ខ-បើកបរហួសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី៣០ ទៅ៣៩គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោង។ <br> គ-អំពើល្មើសទាក់ទងនឹងការជៀស និងការជែង។ <br> ឃ-អំពើល្មើសទាក់ទងនឹងអាទិភាពនៅផ្លូវប្រសព្វ។ <br> ង-អំពើល្មើសទាក់ទងនឹងការប្រើប្រាស់ភ្លើង និងភ្លើងសញ្ញានៃយានជំនិះ។ <br> ច-បើកបរមិនគោរពភ្លើងសញ្ញាចរាចរណ៍ពណ៌ក្រហម ឬ ក្រហមភ្លឹបភ្លែតៗ។ <br> ឆ-បើកបរមិនគោរពផ្លាកសញ្ញាហាមឃាត់។ <br> ជ-មិនរាងចាលដោយប្រព្រឹត្តដដែលនូវអំពើល្មើសស្តីពីការឈប់ ឬ ចត។ <br> ឈ-ប្រើប្រាស់សម្បកកង់មិនត្រឹមត្រូវ តាមបទបញ្ញាត្ដិច្បាប់។ <br> ញ-បើកបរដោយពុំមានលិខិតត្រួតពិនិត្យលក្ខណបច្ចេកទេសយាន ។ <br> ដ-បើកបរដោយពុំមានលិខិតអនុញ្ញាតធ្វើអាជីវកម្ម។ <br> ឋ-មិនគោរពសញ្ញាបញ្ជាចរាចរណ៍ របស់ភ្នាក់ងារនគរបាលចរាចរណ៍។ <br> បទល្មើសខាងលើនេះត្រូវផ្ដន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់តាមប្រភេទយានយន្ត ដូចខាងក្រោមៈ <br> * ទោចក្រយានយន្ត ឬ ត្រីចក្រយានយន្តចំនួនប្រាក់ ប្រាំពាន់(៥.០០០)រៀល * យានយន្តធុនស្រាលចំនួនប្រាក់ មួយម៉ឺន(១០.០០០)រៀល * យានយន្តធុនធ្ងន់ចំនួនប្រាក់ ពីរម៉ឺន(២០.០០០)រៀល។ ៤-បទលហុថ្នាក់លេខ៤ <br> ក-បើកបរដោយប្រើប្រាស់បណ្ណបើកបរ មិនត្រឹមត្រូវតាមប្រភេទយានជំនិះ។ <br> ខ-បើកបរយានដែលមានកង់ច្រវ៉ាក់ដែកផ្ទាល់នៅលើទ្រូងផ្លូវថ្នល់ក្រាលកៅស៊ូ។ <br> គ-បើកបរហួសល្បឿនកំនត់ចាប់ពី ៤០គីឡូម៉ែត្រក្នុងមួយម៉ោងឡើងទៅ។ <br> ឃ-ប្រើប្រាស់ផ្លាកលេខសំគាល់យានដែលរចនាខុសពីលក្ខណៈដើម ឬ រលុបលេខ ឬ បាក់ផ្លាកបាត់លេខ។ <br> ង-បើកបរដោយប្រើបណ្ណបើកបរហួសសុពលភាព។ <br> ច-បើកបរមិនគោរពតាមលក្ខខណ្ឌសុខភាពដែលតំរូវអោយពាក់វ៉ែនតា។ <br> ឆ-បើកបរដោយមានអត្រាជាតិអាកុលចាប់ពី០,២៥ ទៅ០,៣៩មីលីក្រាមក្នុងមួយលីត្រខ្យល់ ឬ ចាប់ពី០,៥ ទៅ០,៧៩ក្រាមក្នុងមួយលីត្រឈាម។ <br> ជ-ការបត់ឆ្វេង ឬ ស្តាំ មិនត្រឹមត្រូវតាមបទបញ្ញាត្ដិនៃច្បាប់នេះ។ <br> ឈ-អោយមនុស្សជិះលើយាន ឬ រ៉ឺម៉កដែលកំពុងសន្ដោង ក្រៅពីអ្នកបើកបរ។ <br> ញ-ផ្ទុកមនុស្សលើសចំនួនកំនត់។ <br> ដ-រៀបចំចាត់ចែង ឬ ប្រណាំងយានដោយគ្មានការអនុញ្ញាតលើផ្លូវសំរាប់ធ្វើចរាចរណ៍ជាសាធារណៈ។ <br> បទល្មើសខាងលើនេះត្រូវផ្ដន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់តាមប្រភេទយានយន្ត ដូចខាងក្រោម ៖ <br> * ទោចក្រយានយន្ត ឬ ត្រីចក្រយានយន្តចំនួនប្រាក់ប្រាំមួយពាន់(៦.០០០)រៀល * យានយន្តធុនស្រាលចំនួនប្រាក់ មួយម៉ឺនពីរពាន់(១២.០០០)រៀល * យានយន្តធុនធ្ងន់ចំនួនប្រាក់ ពីរម៉ឺនប្រាំពាន់(២៥.០០០)រៀល។ ក្នុងករណីដែលជនល្មើសមិនបង់ប្រាក់ពិន័យក្នុងរយៈពេល៣០ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃដែលបានទទួលបណ្ណពិន័យចំនួនទឹកប្រាក់ពិន័យនេះនឹងត្រូវតំលើងជាពីរដងបើលើសពី ៦០ថ្ងៃ ចំនួននៃប្រាក់ពិន័យនឹងត្រូវតំលើងជាបីដង។ បើផុតរយៈពេល ៩០ថ្ងៃ មន្ត្រីនគរបាលចរាចរណ៍ត្រូវរៀបចំសំនុំអែកសារបញ្ជូនទៅតុលាការ។ ===មាត្រា ៨៩ ៖=== រាល់បទល្មើស នឹង បទបញ្ញត្ដិចរាចរណ៍ ដែលពុំមានចែងក្នុងមាត្រា៨៨ខាងលើនឹងត្រូវធ្វើការព្រមាន។ ===មាត្រា ៩០ ៖=== ចំពោះទោសដែលជាពិន័យអន្តរការណ៍ អាចអនុញ្ញាតអោយអ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសជៀសផុតពីបណ្តឹងអាជ្ញាបាន។ == ជំពូកទី ១១ អន្តរបញ្ញត្តិ == === មាត្រា ៩១ ៖ === យានយន្តជាកម្មសិទ្ធិរបស់អែកជនដែលបានពាក់ផ្លាកលេខរដ្ឋនគរបាល និង ខេមរភូមិន្ទ ត្រូវធ្វើបែបបទសុំប្តូរពីផ្លាកលេខរដ្ឋ នគរបាល និង ខេមរភូមិន្ទមកផ្លាកលេខអែកជនអោយបានចប់សព្វគ្រប់ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំ គិតចាប់ពីថ្ងៃដែលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន ។ === មាត្រា ៩២ ៖ === ជំពូកទី ១០ ស្តីពីទោសបញ្ញាត្ដិត្រូវចាប់អនុវត្តប្រាំមួយ (៦)ខែ ក្រោយពេលច្បាប់នេះចូលជាធរមានលើកលែងតែបទបញ្ញាត្ដិមានចែងក្នុងមាត្រា៧៧ មាត្រា៧៩ និងមាត្រា៨៤នៃច្បាប់នេះ។ === មាត្រា ៩៣ ៖ === បទបញ្ញាត្ដិដែលមានចែងក្នុងចំនុចទី៧ និងទី៨ នៃមាត្រា៩ ជំពូកទី៣ នៃច្បាប់នេះ ត្រូវចាប់អនុវត្តប្រាំ(៥)ឆ្នាំក្រោយពេលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន។ === មាត្រា ៩៤ ៖ === បទបញ្ញាត្ដិដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៤៣ និងមាត្រា៤៤ ជំពូកទី៧នៃច្បាប់នេះ ត្រូវចាប់អនុវត្តប្រាំ(៥)ឆ្នាំ ក្រោយពេលច្បាប់នេះចូលជាធរមាន។   == ជំពូកទី ១២ អសានបញ្ញត្តិ == មាត្រា ៩៥ ៖ ក្រិតលេខ ៦៨ក្រ ចុះថ្ងៃទី ៣១ ខែសីហា ១៩៩១ ដែលប្រកាសអោយប្រើ ស្ដីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោក និង បទបញ្ញាត្ដិទាំងឡាយណាដែលផ្ទុយពីច្បាប់នេះ ត្រូវទុកជានិរាករណ៍។ ធ្វើនៅបរមរាជវាំងរាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃទី ៨ កម្ភៈ ឆ្នាំ ២០០៧ ព្រះហស្ដលេខា និង ព្រះរាជលញ្លករ ពរល.០៧០២.០៦១ នរោត្ដម សីហមុនី បានយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សូមឡាយព្រះហត្ដលេខាព្រមហាក្សត្រ នាយករដ្ឋមន្រ្ដី ហត្ថលេខា ហ៊ុន សែន បានជំរាបជូនសដេចនាយករដ្ឋមន្រ្ដី រដ្ឋមន្រ្ដីក្រសួងសាធារណការ និង ដឹកជញ្ជូន ហត្ថលេខា ស៊ុន ចាន់ថុល សេចក្តីព្រាងច្បាប់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោកត្រួតពិនិត្យដោយ ៖ ១. ឯកឧត្តម ស៊ុន ចាន់ថុល រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន ២. ឯកឧត្តម ត្រាំ អ៊ីវតឹក រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន ៣. ឯកឧត្តម ជុំ អៀក រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងសាធារណការនិងដឹកជញ្ជូន ៤. ឯកឧត្តម ហ៉ី សោភា រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងយុត្តិធម៌ សមាសភាពនៃក្រុមការងារ តាក់តែងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ១. ឯកឧត្តម អ៊ឹង ជុនហួរ អគ្គនាយក នៃអគ្គនាយកដ្ឋានដឹកជញ្ជូន ២. លោក កែវ សាវិន ប្រធាននាយកដ្ឋានដឹកជញ្ជូនផ្លូវគោក ៣. លោក ព្រាប ច័ន្ទវិបុល មន្ត្រីស្រាវជ្រាវច្បាប់ និងបច្ចេកទេស * អនុម័តដោយអង្គប្រជុំគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ថ្ងៃទី២៣ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៥ * រដ្ឋសភាអនុម័ត ថ្ងៃទី២០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៦ * ព្រឹទ្ធសភា យល់ព្រមស្របតាមទំរង់ និងគតិច្បាប់នេះ ថ្ងៃទី១៦ខែមករា ឆ្នាំ២០០៧ * ព្រះរាជក្រម ប្រកាសអោយប្រើ ថ្ងៃទី០៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៧ សហការបោះពុម្ពផ្សាយដោយ * គណកម្មាធិការជាតិសុវត្ដិភាពចរាចរណ៍ផ្លូវគោក * អង្គការជនពិការអន្ដរជាតិបែលហ្សិក ក្រោមជំនួយអុបត្ថម្ភពី * សហគមអឺរ៉ុប * ប្រជាជនជប៉ុន * សហប្រតិបត្ដិការអភិវឌ្ឍន៍បែលហ្សិក ឆ្នាំ២០០៧ ហាមលក់ ==ឯកសារ​យោង== # ព្រឹទ្ធសភា​នៃ​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា <http://www.senate.gov.kh/home/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=9&limit=20&limitstart=20&order=date&dir=ASC&Itemid=58&lang=en> # សមាគម​ស្រាវជ្រាវ​និង​ផ្សព្វផ្សាយ​ច្បាប់​ខ្មែរ <http://www.khmerlaws.org/index.php/2011-01-16-08-50-01/2011-10-17-00-41-50.html?start=60> # សាលាបង្រៀនបើកបរ​ដៃធំ​ ២ <http://daithomii.com.kh/index/lesson.php?lesson>   [[Category:ច្បាប់កម្ពុជា]] pw7yw2co7x6zztp8y5br1atz2kr3pqq 0 1979 3932 3924 2009-09-07T16:18:06Z Bopha 131 wikitext text/x-wiki == ជំពូកទី១ អំពីអធិបតេយ្យ == === មាត្រា ១ : === ប្រទេសកម្ពុជា ជាព្រះរាជាណាចក្រដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រតិបត្តិតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋអែករាជ្យ អធិបតេយ្យ សន្តិភាព អព្យាក្រឹត្យ អចិន្ត្រៃយ៍ មិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ។ === មាត្រា ២ :=== បូរណភាពទឹកដីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនអាចរំលោភបានដាច់ខាតក្នុងព្រំដែនរបស់ខ្លួនដែលមានកំនត់ក្នុងផែនទី ខ្នាត១ /១០០.០០០ ធ្វើនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៣៣ -១៩៥៣ ហើយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៦៣ -១៩៦៩ ។ === មាត្រា ៣ : === [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ជារដ្ឋដែលមិនអាចបំបែកបាន ។ === មាត្រា ៤ : === បាវចនានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា គឺ :ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ ។ === មាត្រា ៥ : === ភាសា និង អក្សរ ដែលប្រើជាផ្លូវការ គឺភាសា និង អក្សរខ្មែរ ។ === មាត្រា ៦ : === ភ្នំពេញជារាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ទង់ជាតិ ភ្លេងជាតិ និងសញ្ញាជាតិ មានកំនត់នៅក្នុងអុបសម្ព័ន្ធ ១.២ និង ៣ ។ 4y3b9jhx6pzcwwj1o0dzoqk3a6umk2j 0 1980 9533 5282 2021-01-07T15:41:46Z 36.37.201.78 /* មាត្រា ១ : */ wikitext text/x-wiki == ជំពូកទី១ អំពីអធិបតេយ្យ == === មាត្រា ១ : === ប្រទេសកម្ពុជា ជាព្រះរាជាណាចក្រដែលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រតិបត្តិតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស ។ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជារដ្ឋឯករាជ្យ អធិបតេយ្យ សន្តិភាព អព្យាក្រឹត្យ អចិន្ត្រៃយ៍ មិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធ ។ === មាត្រា ២ :=== បូរណភាពទឹកដីរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនអាចរំលោភបានដាច់ខាតក្នុងព្រំដែនរបស់ខ្លួនដែលមានកំនត់ក្នុងផែនទី ខ្នាត១ /១០០.០០០ ធ្វើនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៣៣ -១៩៥៣ ហើយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៦៣ -១៩៦៩ ។ === មាត្រា ៣ : === [[ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ជារដ្ឋដែលមិនអាចបំបែកបាន ។ === មាត្រា ៤ : === បាវចនានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា គឺ :ជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ ។ === មាត្រា ៥ : === ភាសា និង អក្សរ ដែលប្រើជាផ្លូវការ គឺភាសា និង អក្សរខ្មែរ ។ === មាត្រា ៦ : === ភ្នំពេញជារាជធានីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ទង់ជាតិ ភ្លេងជាតិ និងសញ្ញាជាតិ មានកំនត់នៅក្នុងឧបសម្ព័ន្ធ ១.២ និង ៣ ។ 71wjcc9dfv9844u8urcaum1o10fh5lk 4 2047 4013 2010-06-24T07:37:16Z 119.82.252.73 ព្រៀង wikitext text/x-wiki វិស្វកម្ម​ Software sfixlnw68yvs5z7fmvdj5ozrwkjkila 4 2073 4046 2010-08-18T05:23:44Z Shiha~kmwikibooks 451 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ Shiha.ogg wikitext text/x-wiki Shiha.ogg d8dahaymsj05d3h34qo3qezigst9x1r 8 2094 4982 4705 2013-02-07T01:32:59Z Pgehres (WMF) 659 Updating sidebar link to use subst:CONTENTLANGUAGE wikitext text/x-wiki //donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_km.wikibooks.org&uselang=km j6uz8cbun2tk0f0kxhgz2ox7fo0sl47 0 2098 4079 2011-01-04T14:20:12Z 111.118.145.179 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [http://www.mathtoday.wordpress.com គណិតវិទ្យាថ្ងៃនេះ] គេមាន u_n=2n<... wikitext text/x-wiki [http://www.mathtoday.wordpress.com គណិតវិទ្យាថ្ងៃនេះ] គេមាន u_n=2n²-3n+2 ក/​សិក្សាភាពកើន​ឬចុះនៃ u_n ខ/គណនាផលបូក​ S_n=u₁+u₂+.....+u_n == ស្វិតចំនួនពិត == 0ultv4fptk7wizkm28zke171fwvqrh3 12 2099 4080 2011-01-04T14:53:46Z 111.118.145.179 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ '''== ចំនួនកុំផ្លិច =='''<br /> '''1-និយមន័យ''' ​​​​ចំនួនកុ... wikitext text/x-wiki '''== ចំនួនកុំផ្លិច =='''<br /> '''1-និយមន័យ''' ​​​​ចំនួនកុំផ្លិចជាចំនួនដែលមានរាង​ Z = a+i.b ដែល a និង​b ជាចំនួនពិត និង i²=-1<br /> a ហៅថាផ្នែកពិត គេកំណត់សរសេរ Re(Z)=a និង​ ជាផ្នែកនិម្មិតដែលគេកំណត់សរសេរ Im(z)=b ។<br /> បើ a=0 នោះ z ក្លាយជាចំនួននិម្មិតសុទ្ឋគឺ z=i.b<br /> បើ b=0 នោះ z ក្លាយជាចំនួនពិតគឺ z=a<br /> '''2-ប្រមាណវិធីលើចំនួនកុំផ្លិច'''<br /> ក/ប្រមាណវិធីបូក<br /> ឧបមាថា z₁=a+i.b និង z₂=c+i.d<br /> គេបាន​ z₁+z₂=(a+c)+i.(b+d) ខ/ប្រមាណវិធីដក<br /> ឧបមាថា z₁=a+i.b និង z₂=c+i.d<br /> គេបាន​ z₁-z₂=(a-c)+i.(b-d)<br /> គ/ប្រមាណវិធីគុណ<br /> ឧបមាថា z₁=a+i.b និង z₂=c+i.d<br /> គេបាន​ z₁.z₂=(ac-bd)+i.(ad+bc)<br /> ឃ/ប្រមាណវិធីចែក<br /> ឧបមាថា z₁=a+i.b និង z₂=c+i.d<br /> គេបាន​ z₁/z₂=[(ac+bd)+i.(bc-ad)]/(c²+d²)<br /> '''3-ចំនួនកុំផ្លិចក្នុងទម្រង់ត្រីកោណមាត្រ''''''''<br /> z=r(cosθ+i.sinθ) ដែល r²=a²+b²<br /> cosθ=a/r និង sinθ=b/r ហៅថាទម្រង់ត្រីកោណមាត្រ ។ r ហៅថាម៉ូឌុកនៃ z ហើយ θ ហោះថាអាគុយម៉ងនៃ z ។ ​​ nemtf54do33ks2w7c67qd1871dolrd5 0 2100 9749 4082 2022-04-22T03:18:35Z Khmerprofessional 2577 wikitext text/x-wiki == វិស័យសង្គមកិច្ច == -រៀបចំគោលនយោបាយ និងដឹកនាំគ្រប់គ្រងរាល់សេវាសង្គមកិច្ចរបស់រដ្ឋ ដើម្បីជួយដល់ប្រភេទជនងាយរងគ្រោះ និងជនក្រីក្រ ជាអាទិ ជនចាស់ជរាគ្មានទីពឹង ជនពិការ ជនរស់នៅតាមចិញ្ចើម​ថ្នល់ កុមារកំព្រា កុមារតាមចិញ្ចើមថ្នល់ ស្រីរកស៊ីផ្លូវភេទ ជនដែលផ្ទុកមេរោគហ៊ីវ/អេដស៍ និងមានមេរោគឆ្លងកាចសាហាវ ជនក្រីក្រជួបការលំបាក ជាងគេក្នុងសង្គម។ -រៀបចំអនុវត្តគោលនយោបាយ ស្តីពីគ្រួសារ ជនចាស់ជរា។ -រៀបចំលិខិតបទដ្ឋាន និងគ្រប់គ្រងការងារ សុំកូនទៅចិញ្ចឹមក្នុង និងក្រៅប្រទេស។ -រៀបចំសេវាសង្គមកិច្ច ដើម្បីថែរក្សាការពារ និងអប់រំកុមារកំព្រា កុមាររងគ្រោះដោយអំពើជួញដូរ ដោយអេដស៍ កុមារពិការ និងចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សាទារក ដែលត្រូវគេបោះបង់ចោល។ -រៀបចំគោលការណ៍គាំពារជនពិការ អនុវត្តការងារស្តារលទ្ធភាពពលកម្ម បង្កលក្ខណៈខាងជីវភាពរស់នៅដល់ជនពិការគ្រប់ប្រភេទ។ -សហការជាមួយសា្ថប័នពាក់ព័ន្ធចាត់វិធានការផ្លូវច្បាប់ ក្នុងការទប់ស្កាត់អំពីពេស្យាចារ ការជួញដូរមនុស្ស ការរំលោភផ្លូវភេទលើកុមារ ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងជំងឺអេដស៍។ -សហការជាមួយស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធ ជួយដល់ជនរងគ្រោះដោយភយន្តរាយផ្សេងៗ ដូចជាគ្រោះថ្នាក់ធម្មជាតិ និងគ្រោះថ្នាក់ផ្សេងៗទៀត។ -សហការជាមួយស្ថាប័ន និងអង្គការពាក់ព័ន្ធ ក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិកុមារ។ -គ្រប់គ្រងរបបសោធននិវត្តន៍ និងសោធនបាត់បង់សម្បទាវិជ្ជាជីវៈ សម្រាប់មន្ត្រីរាជការតាមការកំណត់របស់ច្បាប់ស្តីពី សហលក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការស៊ីវិល នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ -គ្រប់គ្រងរបបធានារ៉ាប់រងសង្គម សម្រាប់មន្ត្រីរាជការស៊ីវិល ដែលកំពុងបំពេញភារកិច្ច និងដល់កូនអ្នកនៅក្នុងបន្ទុក ។ -ដឹកនាំគ្រប់គ្រង និងសហការដៃគូរ ជាមួយអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល អង្គការជាតិ អង្គការអន្តរជាតិ លើវិស័យសង្គមកិច្ច ជាអាទិ ការផ្តល់ព័ត៌មាន ការប្រាប់បង្ហាញ ការណែនាំ និងការផ្តល់សេវាសង្គមកិច្ចនានា។ -បំផុសការចូលរួមសកម្មភាពសាមគ្គីធម៌សង្គម លើកទឹកចិត្ត និងធ្វើជាដៃគូជាមួយអង្គការមនុស្សធម៌ សហគមន៍មូលដ្ឋាន ក្នុងការបង្កើតមូលនិធិ ទ្រទ្រង់ដល់សេវាសង្គមកិច្ចនានា ដើម្បីជួយដល់ជនងាយរងគ្រោះគ្រប់ប្រភេទ។ tf946i0dhw5z3kyfaq7mq3exler9ei4 6 2107 4089 2011-02-12T01:28:12Z Nisetpdajsankha 525 នេះជាឯកសារប្រវតិ្តសាស្រ្តរៀបរៀងចងក្រងដោយ ស៊ូ ចំរើន wikitext text/x-wiki នេះជាឯកសារប្រវតិ្តសាស្រ្តរៀបរៀងចងក្រងដោយ ស៊ូ ចំរើន rmpui0huwkav0xginuyd8cf00jif2w9 0 2108 7381 7380 2017-04-16T13:28:27Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:អាចារ្យស្វា.pdf|thumb|right|300px]] {{កំណែស.ឯ.ខ.}} រឿង[[w:អាចារ្យស្វា|អាចារ្យស្វា]]រៀបរាប់ពីប្រវត្តិតស៊ូរបស់អ្នកក្លាហានខ្មែរ មួយរូបប្រហែលជានាមថាសួរ តែដោយសរសេរជាបារាំងអានចេញថាស្វាៗ វិញ ដើមរឿងកើតឡើងកាលជំនាន់របស់ព្រះបាទ[[w:នរោត្តម|នរោត្តម]] ដែលក្នុងគ្រានោះបារាំងបានបង្ខំអោយព្រះអង្គទទួលយកអាណានិគមរបស់វា នៅទីបំផុតអាចារ្យស្វាក៏បានស្លាប់ ឯករាជ្យនៅតែមិនបាន តែបារាំងបានដោះដូរជាមួយខ្មែរមកវិញគ្រាន់តែអោយស្ដេចខ្មែរមានអំណាចត្រឹមតែក្នុងព្រះបរមរាជវាំងរបស់ទ្រង់តែប៉ុណ្ណោះ។ ==មាតិកា== *០.[[អាចារ្យស្វា/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]] *១.[[អាចារ្យស្វា/បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ|បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ]] *២.[[អាចារ្យស្វា/អាចារ្យក្លែងឈ្មោះ|អាចារ្យក្លែងឈ្មោះ]] *៣.[[អាចារ្យស្វា/អាចារ្យស្វានៅមាត់ជ្រូក|អាចារ្យស្វានៅមាត់ជ្រូក]] *៤.[[អាចារ្យស្វា/វាំងស្នោរ|វាំងស្នោរ]] *៥.[[អាចារ្យស្វា/ឧកញ៉ាចក្រីកែប|ឧកញ៉ាចក្រីកែប]] *៦.[[អាចារ្យស្វា/ឧកញ៉ាក្រឡាហោមប៉ាង|ឧកញ៉ាក្រឡាហោមប៉ាង]] *៧.[[អាចារ្យស្វា/ចលាចលនៅវាំងស្នោរ|ចលាចលនៅវាំងស្នោរ]] *៨.[[អាចារ្យស្វា/ប្រកាសចាប់ខ្លួន|ប្រកាសចាប់ខ្លួន]] *៩.[[អាចារ្យស្វា/អាចារ្យស្វាអស់ជីវិត|អាចារ្យស្វាអស់ជីវិត]] *១០.[[អាចារ្យស្វា/គូព្រេងមិនព្រាត់|គូព្រេងមិនព្រាត់]] *១១.[[អាចារ្យស្វា/សទ្ទានុក្រម|សទ្ទានុក្រម]] <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:០.[[អាចារ្យស្វា/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាចារ្យស្វា]] fqa32rwm7oct6ux4g45ifd0d6bqd9y8 10 2113 4107 4104 2011-02-27T01:56:59Z វ័ណថារិទ្ធ 259 wikitext text/x-wiki {{{1|សូមស្វាគមន៍, {{<includeonly>safesubst:</includeonly>PAGENAME}}!}}} {| style="background:white; border:1px solid #abd5f5;; padding:0px; border-spacing:0px; color: #000000;" ! style="background:#d0e5f5; color: #000000;" | [[Wikibooks:Welcome|ចាប់ផ្ដើម]]ជាមួយ Wikibooks |- | style="padding:5px;" | * Wikibooks is a collection of open-source textbooks. ស្វែងយល់បន្ថែមថា[[WB:WIW|នេះមានន័យដូចម្ដេច]]? * ដើម្បីចុះហត្ថលេខាឈ្មោះរបស់អ្នក (នៅក្នុងទំព័រពិភាក្សានានា) សូមប្រើសញ្ញានេះ &#126;&#126;&#126;&#126; ។ * Learn how to [[Using Wikibooks|use Wikibooks]] and learn more about the community. * [[WB:CCO|Explore]], [[Wikibooks:Be bold|be bold]], and have fun! |} ចូលរួមទាំងអស់គ្នា ដោយធ្វើការណែនាំអំពីខ្លួនអ្នកនៅក្នុង[[Wikibooks:Reading room/General|បន្ទប់អានជាទូទៅ]] ឬក៏អំពីគម្រោងរបស់អ្នកនៅក្នុង[[Wikibooks:Reading room/Projects|បន្ទប់អានសម្រាប់គម្រោង]]។ បើអ្នកមានចម្ងល់ ឬសំនួរអ្វី អ្នកអាចចោទសួរបាននៅ[[Wikibooks:Reading room/Assistance|បន្ទប់អានសម្រាប់រកជំនួយ]] ឬទាក់ទងមកខ្ញុំដោយផ្ទាល់។ សូមអរគុណ ៕<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 76tbdx14l1rjk1ns4oy5mu3gkgorovt 10 2114 4106 2011-02-24T09:18:34Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ទំព័រគំរូ:ស្វាគមន៍]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ទំព័រគំរូ:ស្វាគមន៍]] dmvatj4dbfvnb1uaf02wl8a0o75adj1 4 2136 4159 4158 2011-05-28T14:00:12Z Yazone 593 បានជំរះទំព័រ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 4 2137 4160 2011-06-04T07:55:46Z 124.248.168.71 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ Microsoft History Microsoft គឺ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​សាជីវកម្ម​ពហុជ... wikitext text/x-wiki Microsoft History Microsoft គឺ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​សាជីវកម្ម​ពហុជាតិ​សាសន៍​​របស់​អាមេរិក​ ដែល​មាន​ទីស្នាក់ការ​នៅ​ទីក្រុង Redmond រដ្ឋ​វ៉ាស៊ីនតោន​។ ក្រុមហ៊ុន​នេះ​ មាន​ទិសដៅ​ផលិត​ អភិវឌ្ឍ និង​លក់​អាជ្ញាប័ណ្ណ​កម្មវិធី សម្រាប់​ប្រើប្រាស់​ជាមួយ​កុំព្យូទ័រ​ ទូរស័ព្ទ​ដៃ និង​មាន​​ផលិត​ផល​ព្រម​ទាំង​​សេវាកម្ម​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ដែល​ទាក់​ទង​ទៅ​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា​។ បច្ចុប្បន្ន​ក្រុមហ៊ុន Microsoft ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់​គ្រង​របស់ Steve Ballmer ដែល​ជា​នាយក​ប្រតិបត្តិ​ និង​លោក Bill Gates ជា​ប្រធាន​​ និង​ជា​ស្ថាបនិក​ដំបូង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​។ ការ​កែ​ប្រែ​និមិត្ត​សញ្ញា​ក្រុមហ៊ុន និង​ពាក្យ​ស្លោក ចាប់​តាំង​ពី​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​រហូត​មក​ដល់​ពេល​នេះ Microsoft បាន​កែ​ប្រែ​និមិត្ត​សញ្ញា និង​ពាក្យ​ស្លោក​ចំនួន​ 5 ​​​រួចមក​ហើយ​៖ មាន​ឈ្មោះ​ថា​ Blibbet ប្រើ​ចាប់​ពី​ឆ្នំា​ 1975-1982។ មាន​ឈ្មោះ​ថា​ Blibbet ប្រើ​ចាប់​ពី​ឆ្នំា​ 1982-1987។ គេហៅ​ថា​ Pac-Man របស់​Microsoft ប្រើ​ពី​ឆ្នាំ​ 1987-2002 ជា​មួយ​នឹង​ពាក្យ​ស្លោក​ “Where do you want to go today?”។ ពាក្យ​ស្លោក​នេះ​ប្រើ​ពី​ឆ្នាំ​1994-2002។ និមិត្តសញ្ញាថ្មី​ជា​មួយ​នឹង​ពាក្យ​ស្លោក​ “Your potential. Our passion” ដាក់​ឲ្យ​ប្រើប្រាស់​នៅ​ឆ្នាំ​2010-2011។ និមិត្តសញ្ញា​ចុង​ក្រោយ​ មាន​ពាក្យ​ស្លោក “Be What’s Next?” ចាប់​ពី​2011​-បច្ចុប្បន្ន ប្រវត្តិ​របស់​ក្រុមហ៊ុន Paul Allen និង Bill Gates គឺ​ជា​មិត្តភ័ក្ដិ​នឹង​គ្នា​តាំង​ពី​ក្មេង​មក​ម្ល៉េះ​ ហើយ​គាត់​ទាំង​ពីរ​គឺ​សុទ្ធ​តែ​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​ជំនាញ​សរសេរ​កម្មវិធី។ នៅ​ខែ​មករា​ ឆ្នាំ1975 លោក Bill Gates និង Allen បាន​អាន​ទស្សនាវដ្ដី​អេឡិចត្រូនិក​ប្រជាប្រិយ​​ដែល​បាន​ចុះ​ផ្សាយ​ពី​ Altair 8800ជា​ប្រភេទ​មីក្រូកុំព្យូទ័រ​របស់​ក្រុមហ៊ុន Micro Instrumentation and Telemetry System’s (MITS) ត្រូវ​ការ​​កម្មវិធី BASIC Interpreterសម្រាប់​support។ ពេល​នោះ​ពួក​គាត់​ទាំង​ពីរ​មាន​ជំនឿ​ជាក់​​ថា​អាច​សរសេរ​កម្មវិធី BASIC Interpreter សម្រាប់​ក្រុមហ៊ុន​នេះ​បាន​ ពី​ព្រោះ​គាត់​ជា​អ្នក​សរសេរ​កម្មវិធី​បក​ប្រែ​ពី​ភាសា​កុំព្យូទ័រ​ឲ្យ​អ្នក​ប្រើប្រាស់​អាច​អាន​បាន​​​ស្រាប់​។ ក្រោយ​មក Allen បាន​ទំនាក់​ទំនង​​សុំ​សរសេរ​កម្មវិធី​កុំព្យូទ័រ​​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន MITS ព្រម​ទាំង​ទទួល​បាន​ការ​​យល់​ព្រម​​យ៉ាង​កក់​ក្ដៅ​សម្រាប់​វត្តមាន​របស់ ​Programmer ទាំង​ពីរ​​នាក់​នេះ​។ Gates និងPaul មិន​មាន​​កុំព្យូទ័រ Altairទេ​ហើយ​គាត់​ក៏​មិន​បាន​សរសេរ​កូដ​សម្រាប់​កុំព្យូទ័រ​នេះ​ដែរគឺ​រាល់​ការ​សរសេរ​ និង​សាក​ល្បង​កម្មវិធី​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​លើ Demo (Simulator) ទាំង​អស់​ ។ វា​ជា​រឿង​ដ៏​អស្ចារ្យ​បំផុត​គឺ​ត្រឹម​តែ​ប្រាំ​បី​សប្ដាហ៍​ប៉ុណ្ណោះ​ ពួក​គាត់​ទាំង​ពីរ​អាច​រៀប​ចំ​ប្រព័ន្ធ​សរសេរ​កម្មវិធី​​បាន​រួច​រាល់​សម្រាប់ Altair ដែលបន្ទាប់​ពី​នោះ MITS ក៏​បាន​ដាក់​លក់​មីក្រូ​កុំព្យូទ័រ​របស់​ខ្លួន​ដំណើរ​ការ​ដោយ​កម្មវិធី​ភាសា BASIC របស់ Gates និង Allen។ Altair 8800 (MITS’ Microcomputer) Gates បាន​ឈប់​រៀន​នៅ​សាកលវិទ្យាល័យ ហើយ​ត្រលប់​មក​ទីក្រុង Albuquerque រដ្ឋ​មិកស៊ិក​ថ្មី​ ដែល​ជា​ទីតាំង​របស់​ក្រុមហ៊ុន MITS។​គាត់​និង Paul Allen បាន​សហការ​គ្នា​​​​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន ហើយ​សម្រេច​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា​ Microsoft ជា​ផ្លូវ​ការ​ និង​ចាប់​ដំណើរ​ការ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៤ ខែ​មេសា​ ឆ្នាំ1975ដោយ​មាន​វត្តមាន​របស់​​លោក Bill Gates ​ធ្វើ​​ជា​នាយក​ប្រតិបត្តិ​​ផ្ទាល់​។ ពិត​ជា​មិន​គួរ​ឲ្យ​ជឿ​មែន​ រយៈ​ពេល​ត្រឹម​តែ​​ប៉ុន្មាន​ខែ​​ប៉ុណ្ណោះ​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏​ក្មេង​ខ្ចី​​មួយ​នេះ​រក​ចំណូល​បាន​​១​លាន​ដុល្លារ​។ ឆ្នាំ1977​ Microsoft បាន​​ចាប់​ដៃ​សហការ​​ជា​មួយ​ទស្សនាវដ្ដី ASCII របស់​ជប៉ុន​ ដែល​ក្រោយ​មក​បង្កើត​បាន​ជា​ការិយាល័យ​អន្តរជាតិ​ដំបូង​មាន​ឈ្មោះ​ថា ASCII Microsoft។ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ1979​ Microsoft បាន​សម្រេច​ចិត្ត​ផ្លាស់​​ប្ដូរ​ការិយាល័យ​ថ្មី​​របស់​ខ្លួន​មក​ទីក្រុង Bellevue រដ្ឋ​វ៉ាស៊ីនតោន​។ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ1980 Microsoft ចាប់​ផ្ដើម​រៀប​ចំ​​ប្រព័ន្ធ​ប្រតិបត្តិ​ការ (OS) ដែល​មាន Version ​របស់​ខ្លួន​​គឺ Xenix។ DOS (Disk Operating System) ក៏​ចាប់​ផ្ដើម​លេច​រូបរាង​ដែរ​ ហើយ​វា​​​​​​រក​ចំណូល​ឲ្យ Microsoft ​​បាន​យ៉ាង​ច្រើន​​ផង​ដែរ។ បន្ទាប់​មក​ទៀត Microsoft បាន​លក់ CP/M OS ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន IBM សម្រាប់​ប្រើ​នៅ​ក្នុង PC (IBM PC) ដែល​ក្រុមហ៊ុន IBM ដាក់​លក់​​នៅ​ឆ្នាំ1981។ Paul Allen បាន​លាឈប់​ ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​​​​នៅ​ខែ​កុម្ភៈ​ ​ឆ្នាំ 1983 ដោយ​សារ​តែ​គាត់​មាន​ជំងឺ​មហា​រីក​ដែល​បណ្ដាល​មក​ពី​កោសិកា​ឈាម​សរ ​ឬ​គេ​ហៅ​ម្យ៉ាង​ទៀត​ថា​ឡាំផូស៊ីត​។ យុគសម័យ​Windows និង Office ចាប់​ពី​ឆ្នាំ1984 មក Microsoft បាន ​បញ្ចេញ OS Windows (OS/2) ជា​ច្រើន។ ជាក់​ស្ដែង​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា​ ​ឆ្នាំ1984​ Microsoft បាន​បង្ហាញ Windows ដែល​ជា​ក្រាហ្វិក Extension សម្រាប់ MS-DOS។ នៅ​ខែ​កក្កដា​​ ឆ្នាំ 1993​ OS/2 មួយ​ទៀត​គឺ Microsoft Windows NT (32-bit) ដែល​មាន​ភ្ជាប់​មក​ជា​មួយ​នឹង Modular Kernelនិង Interface សម្រាប់​សរសេរ​កម្មវិធី (API) Win32។ បន្ថែម​លើ​នេះ​នៅ​​ឆ្នាំ 1990 ​Microsoft បាន​សម្រេច​ជា​ស្ថាពរ​នូវ​កម្មវិធីសម្រាប់​ប្រើ​នៅ​ក្នុង​ការិយាល័យ​ Microsoft Office ដែល​កាល​នោះ​មាន​តែ Ms.Word & Excel ប៉ុណ្ណោះ​។ ដោយ​ទទួល​បាន​ការ​គាំទ្រ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ ពី​សំណាក់​Ms.Office របស់​ខ្លួន​មក​ ទើប​Microsoft ចាប់​ផ្ដើម​មាន​ឈ្មោះ​បើ​សំឡេង​ជា​បន្តបន្ទាប់​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ​។ Internet និង​យុគសម័យ 32-bit ចាប់​ពី​ឆ្នាំ 1995 មក Bill Gates ចាប់​ផ្ដើម​បង្វែរ​​ទិសដៅ​ថ្មី​នៃ​ការ​ផលិត​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ខ្លួន​ពោល​គឺ​ចាប់​ផ្ដើម​ផ្ដោត​ទៅ​លើ​ការ​តភ្ជាប់​បណ្ដាញ​​ជា​មួយ World Wide Web។ ខែ​សីហា Microsoft បាន​បញ្ចេញ Windows 95 មួយ​ទៀត​ដោយ​​បាន​កែ​ប្រែInterfaceថ្មី ​និង​មាន Compatibility 32-bit។ បន្ថែម​ពី​លើ​នេះ Windows ស៊េរី​ខ្ពស់​សម្រាប់​ឆ្នាំ 95 នេះ​មាន​ភ្ជាប់​រួច​ជាស្រេច​ជា​មួយ​នឹង​សេវាកម្ម​របស់ MSN (សេវាកម្ម​តាម​ Online), Internet Explorer និង Web Browser មួយចំនួន​​ទៀត​។ Bill Gates បាន​ប្រគល់​ដំណែង​​នាយក​ប្រតិបត្តិ​ឲ្យ Steve Ballmer នៅ​ខែ​មករា​ ឆ្នាំ 2000ដែល​ជា​អតីត​មិត្ត​រួម​ថ្នាក់​របស់​គាត់​កាល​ពី​​នៅ​រៀន​សាកលវិទ្យាល័យ​ Harvard។ រហូត​មក​ដល់​ខែ​តុលា​ ឆ្នាំ 2001​ Microsoft បាន​បញ្ចេញ Windows XP។ ​​​ឆ្នាំ 2007 បង្ហាញ Windows Vista និង Office 2007 ហើយ​មក​ដល់​​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ 2009​ Microsoft ដាក់​ចេញ Windows 7 ជា​ផ្លូវ​ការ​។ Microsoft មាន​គម្រោង​នឹង​បញ្ចេញ​ Windows 8មួយ​ទៀត​នៅ​ឆ្នាំ​2012​​ខាង​មុខ ។ ការ​បែង​ចែក​ផលិត​ផល គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ 2010 Microsoft បាន​បែង​ចែក​ផលិតផល​ជា​ប្រាំ​​ផ្នែក​ធំ​ៗ​គឺ Windows & Windows Live Division: Windows Operating System មាន​ដូច​ជា Windows 3.1, Windows 95, Windows 98, Windows 2000, Windows Me, Windows XP, Windows Sever 2003, Windows Vista និង Windows 7។ Server and Tools: Windows Server System មាន​ដូច​ជា Windows Server 2008, Microsoft SQL Server, Microsoft Exchange Server, Small Business Server, Systems Management Serverនិង Microsoft Biz Talk Server។ Online Services Division មាន​ដូច​ជា Online Service MSN, Windows Live (Live Search, Windows Live Mail និង​ Windows Live Messenger)។ Microsoft Business Division: Microsoft Office មាន​ដូច​ជា Word, Excel, Access, Outlook, PowerPoint, Microsoft FrontPageនិង Publisher។ Entertainment &Devices Division: Windows CE OS, Windows Phone 7 សម្រាប់ Smartphone, Windows Mobile OS និង​មាន​ផលិត​ជា​ច្រើន​ទៀត​។ ចំណូល​និង​បុគ្គលិក មក​ដល់​​ឆ្នាំ 2010 ​ Microsoft មាន​ទ្រព្យ​សកម្ម​សរុប 86.113ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក​ ចំណូល​​ប្រតិបត្តិការ 24.098 ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ និង​ប្រាក់​ចំណេញ​សរុប 18.760 ពាន់​លាន​ដុល្លារ​។ ចំណែក​បុគ្គលិក​វិញ​មាន​ជាង 89,000 នាក់​នៅ​ជុំវិញ​ពិភពលោក​៕ តារាង​អំពីការ​វិវឌ្ឍន៍​នៃ​ផលិតផល​របស់​ក្រុមហ៊ុនគិត​ត្រឹម​ Windows Vista - MS-DOS 1.0 Was released August, 1981 - MS-DOS 1.25 Was released August, 1982. - MS-DOS 2.0 Was released March, 1983. - Microsoft introduces MS-DOS 3.0 for the IBM PC AT and MS-DOS 3.1 for networks. - MS-DOS 3.2 Was released April, 1986. - MS-DOS 3.3 Was released April, 1987. - MS-DOS 4.0 Was released July, 1988. - MS-DOS 4.01 Was released November, 1988. - MS-DOS 5.0 Was released June, 1991. - MS-DOS 6.0 Was released August, 1993. - MS-DOS 6.2 Was released November, 1993 - MS-DOS 6.21 Was released March, 1994 - MS-DOS 6.22 Was released April, 1994 - MS-DOS 1.0 was released August, 1981. · 1982 MS-DOS 1.25 was released August, 1982. · 1983 MS-DOS 2.0 was released March, 1983. · 1984 Microsoft introduces MS-DOS 3.0 for the IBM PC AT and MS-DOS 3.1 for networks. · 1986 MS-DOS 3.2 was released April, 1986. · 1987 MS-DOS 3.3 was released April, 1987. · 1988 MS-DOS 4.0 was released July, 1988. · 1988 MS-DOS 4.01 was released November, 1988. · 1991 MS-DOS 5.0 was released June, 1991. · 1993 MS-DOS 6.0 was released August, 1993. · 1993 MS-DOS 6.2 was released November, 1993 · 1994 MS-DOS 6.21 was released March, 1994 · 1994 MS-DOS 6.22 was released April, 1994 Microsoft Windows was announced November 10, 1983 and sells for $100.00. · 1985 Microsoft Windows 1.0 is introduced in November, 1985 and is initially sold for $100.00. · 1987 Microsoft Windows 2.0 was released December 9, 1987 and is initially sold for $100.00. · 1987 Microsoft Windows/386 or Windows 386 is introduced December 9, 1987 and is initially sold for $100.00. · 1988 Microsoft Windows/286 or Windows 286 is introduced June, 1988 and is initially sold for $100.00. · 1990 Microsoft Windows 3.0 was released May, 22 1990. Microsoft Windows 3.0 full version was priced at $149.95 and the upgrade version was priced at $79.95. · 1991 Following its decision not to develop operating systems cooperatively with IBM, Microsoft changes the name of OS/2 to Windows NT. · 1991 Microsoft Windows 3.0 or Windows 3.0a with multimedia was released October, 1991. · 1992 Microsoft Windows 3.1 was released April, 1992 and sells more than 1 Million copies within the first two months of its release. · 1992 Microsoft Windows for Workgroups 3.1 was released October, 1992. · 1993 Microsoft Windows NT 3.1 was released July 27, 1993. · 1993 The number of licensed users of Microsoft Windows now totals more than 25 Million. · 1994 Microsoft Windows for Workgroups 3.11 was released February, 1994. · 1994 Microsoft Windows NT 3.5 was released September 21, 1994. · 1995 Microsoft Windows NT 3.51 was released May 30, 1995. · 1995 Microsoft Windows 95 was released August 24, 1995 and sells more than 1 Million copies within 4 days. · 1996 Microsoft Windows NT 4.0 was released July 29, 1996. · 1996 Microsoft Windows CE 1.0 was released November, 1996. · 1997 Microsoft Windows CE 2.0 was released November, 1997. · 1998 Microsoft Windows 98 was released June, 1998. · 1998 Microsoft Windows CE 2.1 was released July, 1998. · 1998 In October of 1998 Microsoft announced that future releases of Windows NT would no longer have the initials of NT and that the next edition would be Windows 2000. · 1999 Microsoft Windows 98 SE (Second Edition) was released May 5, 1999. · 1999 Microsoft Windows CE 3.0 was released 1999. · 2000 Microsoft Windows 2000 was released February 17, 2000. · 2000 Microsoft Windows ME (Millennium) released June 19, 2000. · 2001 Microsoft Windows XP is released October 25, 2001. · 2001 Microsoft Windows XP 64-Bit Edition (Version 2002) for Itanium systems is released March 28, 2003. · 2003 Microsoft Windows Server 2003 is released March 28, 2003. · 2003 Microsoft Windows XP 64-Bit Edition (Version 2003) for Itanium 2 systems is released on March 28, 2003. · 2003 Microsoft Windows XP Media Center Edition 2003 is released on December 18, 2003. · 2004 Microsoft Windows XP Media Center Edition 2005 is released on October 12, 2004. · 2005 Microsoft Windows XP Professional x64 Edition is released on April 24, 2005. · 2005 Microsoft announces it’s next operating system, codenamed "Longhorn" will be named Windows Vista on July 23, 2005. · 2006 Microsoft releases Microsoft Windows Vista to corporations on November 30, 2006. · 2007 Microsoft releases Microsoft Windows Vista and Office 2007 to the general public January 30, 2007. 73j8wj8k6c7k0dectzryera3c8tc6pj 4 2143 4633 4171 2012-05-30T05:48:06Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[Wikibooks:នាយកដ្ឋានវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ]] ពី [[Wikibooks:ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត... wikitext text/x-wiki == អត្ថបទកូនចំណងជើង == byfn1lorv3vohv1bwj72dcywyvgg8j8 0 2157 9578 9087 2021-04-03T08:25:43Z WOSlinker 818 MediaWiki-2020-icon.svg wikitext text/x-wiki <div style="width:100%; margin-top:10px; text-align:center; clear:both;font-size:.9em;overflow:hidden;"> <div style="float:left; width:100%;">វិគីសៀវភៅត្រូវបានដំណើរការតាមរយៈ[[w:មូលនិធិវិគីមធ្យោ|មូលនិធិវិគីមធ្យោ]] ដែលមូលនិធិនេះក៏ដំណើរការ:</div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikiversity-logo.svg|x48px|link=v:|Wikiversity]]<br /> [[v:|វិគីវិទ្យាល័យ]]<br /> រៀនជាសហគមន៍ </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikipedia-logo-v2.svg|x48px|link=w:|Wikipedia]]<br /> [[w:|វិគីភីឌា]]<br /> ប្រជុំចំណេះ រឺ វិជ្ជាសមោធាន </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wiktionary small.svg|x48px|link=wikt:|Wiktionary]]<br /> [[wikt:|វិគីនានុក្រម]]<br /> វចនានុក្រម និង វេវចនានុក្រម </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikiquote-logo.svg|x48px|link=q:|Wikiquote]]<br /> [[q:|វិគីពាក្យពេចន៍]]<br /> សម្រង់ពាក្យសំដី </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikisource-logo.svg|x48px|link=s:|Wikisource]]<br /> [[s:|វិគីប្រភពឯកសារ]]<br /> ឯកសារ </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikispecies-logo.svg|x48px|link=wikispecies:|Wikispecies]]<br /> [[wikispecies:|វិគីប្រភេទ]]<br /> លំនាំប្រភេទ </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikinews-logo.svg|x48px|link=n:|Wikinews]]<br /> [[n:|វិគីព័ត៌មាន]]<br /> របាយការណ៍ព័ត៌មាន </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg|x48px|link=voy:|Wikivoyage]]<br /> [[wikivoyage:|វិគីដើរកំសាន្ត]]<br /> មគ្គុទេសន៍ធ្វើដំណើរ </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikidata-logo.svg|x48px|link=wikidata:|Wikidata]]<br /> [[wikidata:|វិគីទិន្នន័យ]]<br /> មូលទិន្នន័យចំណេះដឹង </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Commons-logo.svg|x48px|link=commons:|វិគីមធ្យោសកល]]<br /> [[commons:|សកល]]<br /> ជង្រុកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikimedia Community Logo.svg|x48px|link=m:|Meta Wikimedia]]<br /> [[m:|មេតា]]<br /> កិច្ចសម្របសម្រួល </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:MediaWiki-2020-icon.svg|x48px|link=mw:|MediaWiki]]<br /> [[mw:|មធ្យោវិគី]]<br /> គ្រឿងទន់មធ្យោវិគី </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;" class="plainlinks"> [[File:Buggie.svg|x48px|link=//bugzilla.wikimedia.org|BugZilla]]<br /> [//bugzilla.wikimedia.org ឩកាហ៊្សីល្លា]<br /> អ្នកតាមដានឩការបស់មធ្យោវិគី </div> <div style="float:left; height:100px; padding:1em; margin:0em; overflow:hidden;"> [[File:Wikimedia Cloud Services logo.svg|x48px|link=labsconsole:|Wikimedia Labs]]<br /> [[labsconsole:|មន្ទីរពិសោធន៍វិគីមធ្យោ]]<br /> ការអភិវឌ្ឍមធ្យោវិគី </div> </div> <includeonly> [[af:]] [[ang:]] [[ar:]] [[az:]] [[be:]] [[bg:]] [[bn:]] [[bs:]] [[ca:]] [[cs:]] [[cv:]] [[cy:]] [[da:]] [[de:]] [[el:]] [[en:]] [[eo:]] [[es:]] [[et:]] [[eu:]] [[fa:]] [[fi:]] [[fr:]] [[fy:]] [[gl:]] [[he:]] [[hi:]] [[hr:]] [[hu:]] [[hy:]] [[ia:]] [[id:]] [[ie:]] [[is:]] [[it:]] [[ja:]] [[ka:]] [[kk:]] [[ko:]] [[ku:]] [[ky:]] [[la:]] [[li:]] [[lt:]] [[mg:]] [[mk:]] [[ml:]] [[mr:]] [[ms:]] [[ne:]] [[nl:]] [[no:]] [[oc:]] [[pa:]] [[pl:]] [[pt:]] [[ro:]] [[ru:]] [[sa:]] [[si:]] [[sk:]] [[sl:]] [[sq:]] [[sr:]] [[sv:]] [[ta:]] [[te:]] [[tg:]] [[th:]] [[tl:]] [[tr:]] [[tt:]] [[uk:]] [[ur:]] [[vi:]] [[zh:]]</includeonly><noinclude> [[fr:Modèle:Projets Wikimedia]] </noinclude> cuozfchvif5batx5tqamz5h3b5zt0x6 0 2158 9086 9009 2020-03-22T17:15:07Z Tulsi Bhagat 1808 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/Gunofficial1998|Gunofficial1998]] ([[User talk:Gunofficial1998|talk]]): Linked on project's main page (TwinkleGlobal) wikitext text/x-wiki <noinclude>This randomly chooses a [[Wikibooks:Featured books|featured book]] to display on the [[Main Page]]. [[Template:Goodbook|Create]] a new featured book, add it to the [[Template:Goodbook/List|list]] in alphabetical order, and then update the total on this page (<tt>X</tt> in {{tlx|Rand|X|Seed}}). [[Category:Main page|Featured]] ---- </noinclude> <p style="font-size: 1.2em">[[វិគីសៀវភៅ:សៀវភៅលេចធ្លោ|សៀវភៅលេចធ្លោផ្សេងទៀត »]]</p> {{Goodbook/List|n={{#expr:{{Rand|58|1}} + 1}}}} gp1db54giocgkmlrbob02j1e6h0xghs 0 2159 6190 5880 2014-04-30T09:15:33Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <noinclude>This randomly chooses a featured recipe to display on the [[Main Page]]. [[Template:Featured recipe|Create]] a new featured recipe, add it to the [[Template:Featured recipe/List|list]] in alphabetical order, and then update the total on this page (<tt>X</tt> in {{tlx|Rand|X|Seed}}). [[Category:Main page|Recipe]] ---- </noinclude> <p style="font-size: 1.2em">[[:Category:រូបមន្តធ្វើម្ហូបលេចធ្លោ|រូបមន្តធ្វើម្ហូបលេចធ្លោផ្សេងទៀត »]]</p> {{Featured recipe/List|n={{#expr:{{Rand|34|2}} + 1}}}} gjrurgy2gxtrodh7n3v00gwyyr1ussr 0 2160 9088 9008 2020-03-22T17:16:57Z Tulsi Bhagat 1808 Reverted 1 edit by [[Special:Contributions/Gunofficial1998|Gunofficial1998]] ([[User talk:Gunofficial1998|talk]]): Linked on project's main page (TwinkleGlobal) wikitext text/x-wiki <noinclude>This randomly chooses a featured Wikijunior book to display on the [[Main Page]]. [[Template:Featured Wikijunior book|Create]] a new featured Wikijunior book, add it to the [[Template:Featured Wikijunior book/List|list]] in alphabetical order, and then update the total on this page (<tt>X</tt> in {{tlx|Rand|X|Seed}}). [[Category:Main page|Wikijunior]] ---- </noinclude><p style="font-size:1.2em;">[[វិគីក្មេងៗ|សៀវភៅកុមារលេចធ្លោផ្សេងទៀត »]]</p> {{Featured Wikijunior book/List|n={{#expr:{{Rand|9|3}} + 1}}}} tmdx2sa4uv85igwpzaiipapt5kejlqi 10 2161 5847 4869 2014-02-14T00:56:03Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <noinclude>[[Category:Main page|Featured/List]]</noinclude><includeonly>{{Goodbook/{{select parameter|n={{{n}}}</includeonly> |Acoustics |Ada Programming |Adventist Youth Honors Answer Book |Algorithms |Anatomy and Physiology of Animals |Applications of ICT in Libraries |Arimaa |Basic Computing Using Windows |Basic Physics of Nuclear Medicine |Blended Learning in K-12 |Blender 3D: Noob to Pro |C Programming |C Sharp Programming |Chess |Cognitive Psychology and Cognitive Neuroscience |Communication Theory |Consciousness Studies |Control Systems |Elements of Political Communication |Engineering Acoustics |European History |First Aid |Formal Logic |Fundamentals of Transportation |Guitar |Haskell |High School Mathematics Extensions |How To Assemble A Desktop PC |Human Physiology |Introduction to Paleoanthropology |Introduction to Sociology |Knowing Knoppix |LaTeX |Latin |Learning Theories |Lucid Dreaming |Managing Groups and Teams |Miskito |Muggles' Guide to Harry Potter |New Zealand History |Non-Programmer's Tutorial for Python 2.6 |Physics Study Guide |Proteomics |Radiation Oncology |Social and Cultural Foundations of American Education |Spanish |Special Relativity |Stuttering |This Quantum World |UK Constitution and Government |UNDP-APDIP Books |US History |Using Wikibooks |Write Yourself a Scheme in 48 Hours |X86 Disassembly |XForms |XML - Managing Data Exchange |Zine Making <includeonly>}}}}</includeonly> l1qt5gzsylhqdatxk49pf54vrbspkep 10 2162 5860 5859 2014-02-14T05:57:02Z 175.100.58.93 wikitext text/x-wiki <includeonly> {{image|{{{cover|Nuvola apps bookcase.svg}}}|{{px|{{{size|}}}|{{#ifeq:{{{edit|}}}|1|x150px|x210px}}}}|center|4=link={{{title}}}}} <div style="margin-top:10px;">{{{desc}}}</div> <div class="noprint" style="float:right; font-size:80%;">[[:{{file title|{{{cover}}}}}|Image credit]]</div> {{#ifeq:{{{edit|}}}|||&nbsp;&nbsp;<small class="noprint plainlinks">[{{fullurl:Template:Goodbook/{{{title}}}|action=edit}} edit blurb]</small><br /><br />}}</includeonly>{{#ifeq:"{{FULLBOOKNAME}}"|"Template:Goodbook"|[[Category:Wikibooks featured-book templates/Goodbook|{{CHAPTERNAME}} ]]}}<noinclude>__NOTOC__ This template is used to show a blurb of a book, with associated cover image. The arguments are: . ;title=<TITLE>:Where <TITLE> is the title of the book ;cover=<COVERIMAGE>:Where <COVERIMAGE> is the name of the book's cover image, if any. ;desc=<DESCRIPTION>:Where <DESCRIPTION> is a short paragraph about the book, to be displayed alongside the cover image. ;size=<SIZE>:Where <SIZE> is the width/height of the book's cover image; defaults to 210px tall; specify for SVGs which don't scale with only the height specified (use a width that creates a thumbnail 210px tall) == New Goodbook == Create a new featured book by entering its name in the field below, then add it to the [[Template:Goodbook/List|list]] in alphabetical order, and then update the total at [[Main Page/Featured]]. <inputbox> type = create buttonlabel= Create a new featured book default = Template:សៀវភៅល្អ/ preload = Template:Goodbook/Blank editintro = Template:Goodbook/Editintro break = no width = 40 </inputbox> [[Category:Featured-book templates| ]] === Putting it in the list of all featured books === Add the title of the book to the [[Template:Goodbook/List|list]] in alphabetical order. === Putting it on the front page === Increment the total number of featured books at [[Main Page/Featured]] by one. </noinclude> 57eecxdtx62kg7a9rog8h4tl2n5bts8 10 2163 4195 2011-07-16T14:57:45Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{padleft:{{{{{{n}}}<includeonly>|</includeonly>}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki {{padleft:{{{{{{n}}}<includeonly>|</includeonly>}}}}}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> dfpl75zswennu7xy4v7xu4z7813h3gn 10 2164 4196 2011-07-16T14:58:13Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This simple template p... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This simple template provides an alternative to using a [[mw:Help:Extension:ParserFunctions##switch|switch statement]]. Instead, it may be replaced by a call to this template. This allows the syntax to be simplified slightly by using unnamed parameters. === Usage === Instead of using the following: <pre>{{#switch:{{{n}}} |1=entry1 |2=entry2 |3=entry3 ... }}</pre> the following may be used: <pre>{{Select parameter|n={{{n}}} |entry1 |entry2 |entry3 ... }}</pre> The only named parameter {{{n}}} which is passed to this template should be a [[w:natural number|natural number]]. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Utility templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> q7i2bobdlsmjc21u5rlnfna4xgrhrfv 10 2165 4197 2011-07-16T14:58:50Z វ័ណថារិទ្ធ 259 WIP - translating into Khmer language wikitext text/x-wiki <!-- Automatically add {{pp-template}} to protected templates. -->{{template other | {{#ifeq: {{PROTECTIONLEVEL:move}} | sysop | {{pp-template}} | {{#if: {{PROTECTIONLEVEL:edit}} | {{pp-template}} | <!--Not protected, or only semi-move-protected--> }} }} }}<!-- Start of green doc box. -->{{documentation/core2 | heading = {{{heading|¬}}} <!--Empty but defined means no header--> | heading-style = {{{heading-style|}}} | content = {{{content|}}} | link box = {{{link box|}}} <!--So "link box=off" works--> <!--Some namespaces must have the /doc in talk space--> | docspace = {{#switch: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:0}} | {{ns:File}} | {{ns:MediaWiki}} | {{ns:Category}} = {{TALKSPACE}} | #default = {{SUBJECTSPACE}} }} <!--For debug purposes--> | not-docspace = {{#switch: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:0}} | {{ns:File}} | {{ns:MediaWiki}} | {{ns:Category}} = {{SUBJECTSPACE}} | #default = {{TALKSPACE}} }} | 1 = {{{1|}}} <!--Other docname, if fed--> <!--The namespace is added in /core2--> | template page = {{#switch: {{SUBPAGENAME}} | sandbox | testcases = {{BASEPAGENAME}} | #default = {{PAGENAME}} }} }}<!--End of green doc box--><noinclude> <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> ohfsg2tcs94u3bmf2vpu5hh1njsn6uo 10 2166 4198 2011-07-16T15:00:08Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{#titleparts:{{PAGENAME}}||-1}}}} | {{{override|doc}}} | <!-- doc page --> </includeonly>{{ ... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifeq: {{lc:{{#titleparts:{{PAGENAME}}||-1}}}} | {{{override|doc}}} | <!-- doc page --> </includeonly>{{ #ifeq: {{{doc-notice|show}}} | show | {{ombox | type = notice | image = [[File:Edit-copy green.svg|40px|link=|alt=]] | text = '''This is a [[w:Wikipedia:Template documentation|documentation]] [[w:Wikipedia:Subpages|subpage]] for {{{1|[[:{{SUBJECTSPACE}}:{{#if:{{#titleparts:{{PAGENAME}}|-1}}|{{#titleparts:{{PAGENAME}}|-1}}|{{PAGENAME}}}}]]}}}''' <small>(see that page for the {{ #if: {{{text1|}}} | {{{text1}}} | {{ #ifeq: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:User}} | {{lc:{{SUBJECTSPACE}}}} template | {{ #if: {{SUBJECTSPACE}} | {{lc:{{SUBJECTSPACE}}}} | article }}}}}} itself)</small>.<br />It contains usage information, categories, and other content that are not part of the original {{ #if: {{{text2|}}} | {{{text2}}} | {{ #if: {{{text1|}}} | {{{text1}}} | {{ #ifeq: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:User}} | {{lc:{{SUBJECTSPACE}}}} template page | {{ #if: {{SUBJECTSPACE}} |{{lc:{{SUBJECTSPACE}}}} page|article}}}}}}}}. }} }}{{DEFAULTSORT:{{{defaultsort|{{PAGENAME}}}}}}}{{ #if: {{{inhibit|}}} | <!-- skip --> | [[Category:{{ #if: {{SUBJECTSPACE}} | {{SUBJECTSPACE}} | Article }} documentation<noinclude>| </noinclude>]] }}<includeonly> | <!-- if not on a /doc subpage, do nothing --> }}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> b2x02dh0fgfvoi8buag0bck1rilztnb 10 2167 4199 2011-07-16T15:00:36Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#ifeq:{{{small|}}}|yes | {{ombox/core | small = yes | type = {{{type|}}} | image = {{#if:{{{smallimage|}}}| {{{sm... wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{{small|}}}|yes | {{ombox/core | small = yes | type = {{{type|}}} | image = {{#if:{{{smallimage|}}}| {{{smallimage}}} | {{{image|}}} }} | imageright = {{#if:{{{smallimageright|}}} | {{{smallimageright}}} | {{{imageright|}}} }} | style = {{{style|}}} | textstyle = {{{textstyle|}}} | text = {{#if:{{{smalltext|}}}| {{{smalltext}}} | {{{text}}} }} }} | {{ombox/core | type = {{{type|}}} | image = {{{image|}}} | imageright = {{{imageright|}}} | style = {{{style|}}} | textstyle = {{{textstyle|}}} | text = {{{text}}} }} }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> 0vny1zhwz82la4y098t255kpeag7iys 10 2168 4200 2011-07-16T15:00:59Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <table class="plainlinks ombox {{#ifeq:{{{small}}}|yes|mbox-small}} {{#switch:{{{type|}}} | speedy = ombox-speedy | d... wikitext text/x-wiki <table class="plainlinks ombox {{#ifeq:{{{small}}}|yes|mbox-small}} {{#switch:{{{type|}}} | speedy = ombox-speedy | delete = ombox-delete | content = ombox-content | style = ombox-style | move = ombox-move | protection = ombox-protection | notice <!-- notice = default --> | #default = ombox-notice }}" style="{{{style|}}}"> <tr> {{#ifeq:{{{image|}}}|none | <!-- No image. Cell with some width or padding necessary for text cell to have 100% width. --><td class="mbox-empty-cell"></td> | <td class="mbox-image"> {{#if:{{{image|}}} | {{{image}}} | [[File:{{#switch:{{{type|}}} | speedy = Ambox warning pn.svg | delete = Ambox warning pn.svg | content = Ambox Content.svg | style = Edit-clear.svg | move = Merge-split-transwiki default.svg | protection = Padlock-silver-medium.svg | notice <!-- notice = default --> | #default = Information icon4.svg }} | {{#ifeq:{{{small|}}}|yes | 30x30px | 40x40px }}|link=|alt=]] }}</td> }} <td class="mbox-text" style="{{{textstyle|}}}"> {{{text}}} </td> {{#if:{{{imageright|}}} | {{#ifeq:{{{imageright|}}}|none | <!-- No image. --> | <td class="mbox-imageright"> {{{imageright}}} </td> }} }} </tr> </table><!-- Detect and report usage with faulty "type" parameter: -->{{#switch:{{{type|}}} | <!-- No type fed, is also valid input --> | speedy | delete | content | style | move | protection | notice = <!-- Do nothing, valid "type" --> | #default = <div style="text-align: center;">This message box is using an invalid "type={{{type|}}}" parameter and needs fixing.</div> }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> 8u95ns9sow79kjkzhwg61l1fyn1mpby 10 2169 4201 2011-07-16T15:01:25Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch: <!--If no or empty "demospace" parameter then detect namespace--> {{#if:{{{demospace|}}} | {{lc: {{{demos... wikitext text/x-wiki {{#switch: <!--If no or empty "demospace" parameter then detect namespace--> {{#if:{{{demospace|}}} | {{lc: {{{demospace}}} }} <!--Use lower case "demospace"--> | {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:Template}} | template | other }} }} | template = {{{1|}}} | other | #default = {{{2|}}} }}<!--End switch--><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> cvkjlklng1pkwovf929h62cec6yrb8f 10 2170 4202 2011-07-16T15:01:48Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation/core | heading = {{{heading|¬}}} <!--Empty but defined means no header--> | heading-style = {{{heading-... wikitext text/x-wiki {{documentation/core | heading = {{{heading|¬}}} <!--Empty but defined means no header--> | heading-style = {{{heading-style|}}} | content = {{{content|}}} | docpage = {{#if: {{{1|}}} | {{{1|}}} | {{{docspace|{{NAMESPACE}}}}}:{{{template page|{{PAGENAME}}}}}/doc }} | doc exist = {{#ifexist: {{#if: {{{1|}}} | {{{1|}}} <!--Other docname fed--> | {{{docspace|{{NAMESPACE}}}}}:{{{template page|{{PAGENAME}}}}}/doc }} | yes }} | docname fed = {{#if: {{{1|}}} | yes }} | sandbox = {{{docspace|{{NAMESPACE}}}}}:{{{template page|{{PAGENAME}}}}}/sandbox | testcases = {{{docspace|{{NAMESPACE}}}}}:{{{template page|{{PAGENAME}}}}}/testcases | template page = {{NAMESPACE}}:{{{template page|{{PAGENAME}}}}} | link box = {{{link box|}}} <!--So "link box=off" works--> | not-docspace = {{{not-docspace|}}} }}<noinclude> {{pp-template}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </noinclude> j1ofqbjf09s5yle5sn49xbjkaclnb2m 10 2171 4203 2011-07-16T15:02:17Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <!-- Start of green doc box --><div id="template-documentation" class="template-documentation"><!-- Add the heading at t... wikitext text/x-wiki <!-- Start of green doc box --><div id="template-documentation" class="template-documentation"><!-- Add the heading at the top of the doc box: -->{{#ifeq: {{{heading|¬}}} | <!--Defined but empty--> | <!--"heading=", do nothing--> | <div style="padding-bottom: 3px; border-bottom:thin solid #aaddff; margin-bottom:1ex;">{{#if: {{{content|}}} | | <!--Add the [edit][purge] or [create] links--> <span class="editsection plainlinks" id="doc_editlinks">{{#if: {{{doc exist|yes}}} | [[{{fullurl:{{{docpage|{{FULLPAGENAME}}/doc}}}|action=edit}} edit]] [[{{fullurl:{{{docpage|{{FULLPAGENAME}}/doc}}}|action=history}} history]] [{{purge|purge}}] | [[{{fullurl:{{{docpage|{{FULLPAGENAME}}/doc}}}|action=edit&preload=Template:Documentation/preload}} create]] }}</span> }} <span style="{{#if: {{{heading-style|}}} | {{{heading-style|}}} | {{#ifeq: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:Template}} | font-weight: bold; font-size: 125% | font-size: 150% }} }}">{{#switch: {{{heading|¬}}} | ¬ = <!--"heading" not defined in this or previous level--> {{#switch: {{SUBJECTSPACE}} | {{ns:Template}} = [[File:Office-book.svg|30px|link=|alt=]] Template documentation | {{ns:File}} = Summary | #default = Documentation }} | #default = <!--"heading" has data or is empty but defined--> {{{heading|}}} }}</span></div> }}<!-- Load the /doc content: Note: The line breaks between this comment and the if-case and between the if-case and the following div are necessary so "=== Headings ===" at the start and end of docs are interpreted. --> {{#if: {{{content|}}} | {{{content|}}} | {{#if: {{{doc exist|yes}}} | {{ {{{docpage|{{FULLPAGENAME}}/doc}}} }} }} }} <div style="clear: both;"></div><!--So right or left floating items don't stick out of the doc box.--> </div><!--End of green doc box--> tpuwqm1so9p07p8zd659pankb09o4xo 10 2172 4204 2011-07-16T15:02:38Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|docum... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|documentation/core}} sub-template. Do not use this template directly, use {{tl|documentation}} instead. {{tl|documentation}} calls {{tl|documentation/core2}} which in turn calls this template. This template holds most of the code for {{tl|documentation}}, while {{tl|documentation}} and {{tl|documentation/core2}} do parameter preprocessing. Thus simplifying the code. === Technical details === This sub-template currently expects these parameters: <pre> {{documentation/core | heading = {{{heading|¬}}} <!--Note that the "¬" is necessary so we can detect the difference between empty and undefined--> | heading-style = {{{heading-style|}}} | content = {{{content|}}} <!--Text instead of a /doc page--> | link box = {{{link box|}}} <!--So "link box=off" works--> | docpage = <!--Full pagename of the doc page--> | doc exist = <!--"yes" if the doc page exists, empty string if not--> | docname fed = <!--"yes" if a docname was manually fed--> | sandbox = <!--Full pagename of the /sandbox--> | testcases = <!--Full pagename of the /testcases--> | template page = <!--Full pagename where the {{documentation}} template is placed, but without ending /sandbox or /testcases. Note: Unfortunately might not be the "correct" namespace if the template is in subject space and the {{documentation}} template is in talk space or the other way around.--> }} </pre> For more documentation see {{tl|documentation}}. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Template documentation|{{PAGENAME}}]] </includeonly> qy38r199smhhsjkx3cd3dlnh3unvacw 10 2173 5809 4205 2014-02-13T18:34:45Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <includeonly><nowiki>{{</nowiki>{{#if:{{{subst|}}}|[[Help:Templates#Substitution|subst]]:}}{{#ifeq:{{NAMESPACE:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}||<!-- this is intended to be either a page in the main namespace or in the template namespace -->{{#ifeq:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|:{{PAGENAME:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}<!-- this is intended to be in the main namespace -->|<nowiki>:</nowiki>[[:{{{LANG|}}}{{{SISTER|}}}{{{1|{{PAGENAME}}}}}|{{PAGENAME:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}]]<!-- this is intended to be in the template namespace -->|[[:{{{LANG|}}}{{{SISTER|}}}Template:{{{1|{{PAGENAME}}}}}|{{{1|{{PAGENAME}}}}}]]}}<!-- namespace was included -->|[[:{{{LANG|}}}{{{SISTER|}}}{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}]] }}<nowiki>}}</nowiki></includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> qgurg8jce14lf2bkksyoyy7xbypox9n 10 2174 4208 4206 2011-07-16T15:07:27Z វ័ណថារិទ្ធ 259 wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} __NOTOC__ This template automatically displays a documentation box like you are seeing now, whose content is transcluded from another page. It is intended for pages which are [[Wikipedia:Transclusion|transcluded]] in other pages, i.e. templates, whether in the template namespace or not. ==ការប្រើប្រាស់== ===Normal /doc=== &lt;noinclude&gt;&#123;&#123;{{{template-name|Documentation}}}&#125;&#125;&lt;/noinclude&gt; ===Any /doc page=== &lt;noinclude&gt;&#123;&#123;{{{template-name|Documentation}}}|Template:any page/doc&#125;&#125;&lt;/noinclude&gt; ===In-line content=== &lt;noinclude&gt;&#123;&#123;{{{template-name|Documentation}}}|content=This is documentation.&#125;&#125;&lt;/noinclude&gt; ===In-line content with [view][edit] links=== &lt;noinclude&gt;&#123;&#123;{{{template-name|Documentation}}} |1=Template:any page/doc |content=&#123;&#123;Template:any page/doc|parameters&#125;&#125; &#125;&#125;&lt;/noinclude&gt; ===Best practice=== This code should be added at the bottom of the template code, with no extra space before "<code>&lt;noinclude&gt;</code>" (which would cause extra space on pages where the template is used). The parameter can be used as shown above to transclude an arbitrary documentation page. Add categories and interwiki links to the documentation page inside <tt>&lt;includeonly&gt; &lt;/includeonly&gt;</tt> tags. If the documentation page contains includeonly or noinclude tags as part of the documentation, replace the "<" with "&amp;lt;". ===Customizing display=== Overrides exist to customize the output in special cases: * <nowiki>{{</nowiki>documentation|'''heading'''=}}: change the text of the "documentation" heading. If this is set to blank, the entire heading line (including the first [edit] link) will also disappear. ==Functions== If the documentation page doesn't exist, the "edit" link includes a [[mw:Manual:Creating pages with preloaded text|preload]] parameter so that clicking it will pre-fill the edit form with the basic documentation page format. ==Rationale== *Use of this template allows templates to be [[Wikipedia:Protection policy|protected]] where necessary, while allowing anyone to edit the documentation, categories, and interwiki links. *Text on the template page itself adds to the amount of text which must be processed when displaying the template, which is limited for performance reasons: there is a [[w:Wikipedia:Template limits|pre-expand include size maximum]] of 2,048,000 bytes. Placing the documentation in a subpage reduces the wikitext for documentation on the template page itself to a template call and noinclude tags. MediaWiki developers have <span class="plainlinks">[http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Village_pump_(technical)&diff=prev&oldid=69888944 recommended]</span> this system for this reason. ==មើលផងដែរ== {{Documentation/doc/see also }} <includeonly> [[Category:Template documentation| ]] [[eo:Ŝablono:Dok]] [[es:Plantilla:Documentación]] [[fr:Modèle:Documentation modèle]] [[hu:Sablon:Sablondokumentáció]] [[ja:Template:Documentation]] [[pt:Predefinição:Documentação]] [[ru:Шаблон:Doc]] </includeonly> 3g66ji0eyabnfzqs8cfeywrdulzhpj0 10 2175 4207 2011-07-16T15:04:43Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <!-- This subpage is transcluded into several /doc subpages to identify the near relataves, far relatives and ancestors of... wikitext text/x-wiki <!-- This subpage is transcluded into several /doc subpages to identify the near relataves, far relatives and ancestors of the templates transcluding this subpage. Listing additional unrelated templates should be done at the bottom with section headers clearly stating the relationship between such additions and the templates transcluding this subpage. Thank you, [[User:ConradPino]] 00:50, 19 November 2007 (UTC). --> === &#123;&#123; Documentation &#125;&#125; family === *[[Template:Documentation]] **[[Template:Documentation/doc]] **[[Template:Documentation/doc/see also]] *[[Template:Documentation subpage]] <noinclude>[[Category:Template documentation|{{PAGENAME}}]]</noinclude> hs51xs7exm7g1uu5bwffg1l8jlp8e0k 10 2176 4209 2011-07-16T15:08:52Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <span class="noprint plainlinks purgelink">[{{fullurl:{{{page|{{FULLPAGENAME}}}}}|action=purge}} <span title="Purge this p... wikitext text/x-wiki <span class="noprint plainlinks purgelink">[{{fullurl:{{{page|{{FULLPAGENAME}}}}}|action=purge}} <span title="Purge this page">{{{1|Purge}}}</span>]</span><noinclude> {{documentation}} </noinclude> 830osaj62tvmlh6zq374ixtzbukxcih 10 2177 4210 2011-07-16T15:09:12Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation subpage}} {{tl|purge}} produces a link that will clear the cache and rebuild page from the wikitext. ===... wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} {{tl|purge}} produces a link that will clear the cache and rebuild page from the wikitext. === Purpose === For efficiency in service, [[MediaWiki]] [[w:cache|cache]]s pages. Depending on the exact sequence of actions editors follow, one may view an out-of-date version of a given page. This happens most often on heavily-edited pages and on pages which contain a [[Help:Templates|template]]. {{tl|purge}} adds to any page a link that, when clicked, not only reloads the page, but clears the server cache, forcing the page to be completely rendered "from scratch". This is not a one-time solution; generally, editing a page is itself sufficient to purge cache. Rather, it is a measure taken in anticipation of the frequent need to purge. === Examples === {| class="wikitable" |- ! Code ! Yields ! Result |- | <tt><nowiki>{{purge}}</nowiki></tt> | {{purge}} | Creates a purge link for the page it is used on. |- | <tt><nowiki>{{purge|Purge this page's server cache.}}</nowiki></tt> | {{purge|Purge this page's server cache.}} | Creates a purge link for the page it is used on, but with the text "Purge this page's server cache." |- | <tt><nowiki>{{purge|page=Main Page}}</nowiki></tt> | {{purge|page=Main Page}} | Creates a purge link for [[Main Page]]. |- | <tt><nowiki>{{purge|Purge this page's server cache.|page=Main Page}}</nowiki></tt> | {{purge|Purge this page's server cache.|page=Main Page}} | Creates a purge link for [[Main Page]], but with the text "Purge this page's server cache." |} <includeonly> <!-- ADD CATEGORIES BELOW THIS LINE --> [[Category:Internal link templates|{{PAGENAME}}]] <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </includeonly> fign57xyi4npt4zxepk6cmstyffo4yx 10 2178 4211 2011-07-16T15:09:38Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#ifeq:{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |move=<!-- -->{{#ifeq: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |se... wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |move=<!-- -->{{#ifeq: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:move}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |sysop|yes|no }} |create=<!-- -->{{#if: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:create}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |yes|no }} |#default<!--includes all other types-->=<!-- -->{{#if: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:edit}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |{{#ifeq:{{#switch:{{lc:{{{disallowlevel|}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |#default=<!--fallback value: null-->}} |{{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:edit}} |#default=<!--fallback value: null-->}} |no|yes }} |no}} }}|yes|{{#ifeq:{{lc:{{{small|}}}}}|yes| <div class="metadata topicon" id="protected-icon">[[File:{{{image|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=Padlock-dash.svg |semi=Padlock-silver-slash.svg |move=Padlock-olive-arrow.svg |indef=Padlock-red-inf.svg |office=Padlock-black.svg |create=Padlock-skyblue-plus.svg |#default=Transparent.gif }}}}}|22px|link={{{icon-link|Wikibooks:Protection policy#{{lc:{{{type}}}}}}}}|{{{icon-text|This {{pagetype|subjectspace=yes}} is {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |semi=semi- |move=move- |indef=permanently<nowiki> </nowiki> |create=creation- |office=<!--null, but should this have a special tag?--> |full |#default=<!--null--> }}protected{{#ifeq:{{lc:{{{type}}}}}|indef||{{#if:{{{expiry|}}}|<nowiki> </nowiki>until {{#time:F j, Y|{{{expiry}}}}}}}}}{{#if:{{{icon-reason|}}}|<nowiki> </nowiki>{{{icon-reason}}}}}.}}}]]</div> |<!-- else, not small --> {{mbox | demospace = {{{demospace|}}} | type = protection | image = [[File:{{{image|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=Padlock-dash.svg |semi=Padlock-silver-slash.svg |move=Padlock-olive-arrow.svg |indef=Padlock-red-inf.svg |office=Padlock-black.svg |create=Padlock-skyblue-plus.svg |#default=Transparent.gif }}}}}|40px|{{{icon-text|This page is {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |semi=semi- |move=move- |indef=permanently<nowiki> </nowiki> |create=creation- |office=<!--null, but should this have a special tag?--> |full |#default=<!--null--> }}protected.}}}|link=]] | text = '''{{{reason-text|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=This page is currently protected from editing |semi=Editing of this {{pagetype|subjectspace=yes}} by new or unregistered users is currently disabled |move=This {{pagetype|subjectspace=yes}} is currently protected from page moves |indef=This page is protected from editing ''indefinitely'' |office=This {{pagetype|subjectspace=yes}} is currently protected from editing |create=Re-creation of this {{pagetype|subjectspace=yes}} has been disabled }}{{#ifeq:{{lc:{{{type}}}}}|indef||{{#if:{{{expiry|}}}|&#32;until {{#time:F j, Y|{{{expiry}}}}}}}}}{{{reason<includeonly>|</includeonly>}}}.}}}'''<br /> {{{explanation-text|{{#ifeq:{{lc:{{{dispute}}}}}|yes|This protection is '''not''' an endorsement of the {{#ifeq:{{{type}}}|move|[{{fullurl:Special:Log|type=move&page={{FULLPAGENAMEE}}}} current title]|[{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|action=history}} current version]}}.}} See the [{{fullurl:Special:Log|type=protect&page={{FULLPAGENAMEE}}}} protection log] for more details. {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full|indef=Please discuss any changes on the [[{{TALKPAGENAME}}|talk page]]; you may use the {{tlx|editprotected}} template to ask an [[Wikibooks:Administrators|administrator]] to make the edit if it is supported by consensus. {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:8}}<!--MediaWiki-->||You may also [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] that this page be unprotected.}} |semi=If you cannot edit this {{pagetype|subjectspace=yes}} and you wish to make a change, you can {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{TALKSPACE}}||[[Template:Editsemiprotected|request an edit]], [[{{TALKPAGENAME}}|discuss changes on the talk page]],}} [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request unprotection]], [[Special:Userlogin|log in]], or <span class="plainlinks">[http://en.wikibooks.org/w/index.php?title=Special:Userlogin&type=signup <span style="color:#002bb8;" title="Sign in / create account">create an account</span>]. |move=The page may still be edited but cannot be moved until unprotected. Please discuss any suggested moves on the [[{{TALKPAGENAME}}|talk page]]. You can also [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] that the page be unprotected. |office=If you are able to edit this page, please discuss all changes and additions on the [[{{TALKPAGENAME}}|talk page]] first. |create=Please see the {{#if:{{{rfd|}}}|'''[[{{{rfd}}}|deletion discussion]]''' or the}} [{{fullurl:Special:Log|type=delete&page={{FULLPAGENAMEE}}}} deletion log] for details of why this page was deleted. If you would like to create a page at this title, you must first [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] for it to be unprotected, or contact the administrator who deleted the page for the deleted material to be restored. If unsuccessful, you can make a [[WB:RFU|request for undeletion]]. }}}}} }} }}|}}<!--End if small--><includeonly>{{#ifeq:{{lc:{{{categories|no}}}}}|no||{{{categories|}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> pd4uvgb1x5dvxzrwrb3k131zecmooos 10 2179 5810 4212 2014-02-13T18:36:23Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |move=<!-- -->{{#ifeq: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:move}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |sysop|yes|no }} |create=<!-- -->{{#if: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:create}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |yes|no }} |#default<!--includes all other types-->=<!-- -->{{#if: {{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:edit}} |#default=<!--fallback value: null -->}} |{{#ifeq:{{#switch:{{lc:{{{disallowlevel|}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |#default=<!--fallback value: null-->}} |{{#switch:{{lc:{{{demolevel|undefined}}}}} |semi |autoconfirmed=autoconfirmed |administrator |full |sysop=sysop |undefined={{PROTECTIONLEVEL:edit}} |#default=<!--fallback value: null-->}} |no|yes }} |no}} }}|yes|{{#ifeq:{{lc:{{{small|}}}}}|yes| <div class="metadata topicon" id="protected-icon">[[File:{{{image|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=Padlock.svg |semi=Padlock-silver.svg |move=Padlock-olive.svg |indef=Padlock-red.svg |office=Padlock-black.svg |create=Padlock-skyblue.svg |#default=Transparent.gif }}}}}|22px|link={{{icon-link|Wikibooks:Protection policy#{{lc:{{{type}}}}}}}}|{{{icon-text|This {{pagetype|subjectspace=yes}} is {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |semi=semi- |move=move- |indef=permanently<nowiki> </nowiki> |create=creation- |office=<!--null, but should this have a special tag?--> |full |#default=<!--null--> }}protected{{#ifeq:{{lc:{{{type}}}}}|indef||{{#if:{{{expiry|}}}|<nowiki> </nowiki>until {{#time:F j, Y|{{{expiry}}}}}}}}}{{#if:{{{icon-reason|}}}|<nowiki> </nowiki>{{{icon-reason}}}}}.}}}]]</div> |<!-- else, not small --> {{mbox | demospace = {{{demospace|}}} | type = protection | image = [[File:{{{image|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=Padlock.svg |semi=Padlock-silver.svg |move=Padlock-olive.svg |indef=Padlock-red.svg |office=Padlock-black.svg |create=Padlock-skyblue.svg |#default=Transparent.gif }}}}}|40px|{{{icon-text|This page is {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |semi=semi- |move=move- |indef=permanently<nowiki> </nowiki> |create=creation- |office=<!--null, but should this have a special tag?--> |full |#default=<!--null--> }}protected.}}}|link=]] | text = '''{{{reason-text|{{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full=This page is currently protected from editing |semi=Editing of this {{pagetype|subjectspace=yes}} by new or unregistered users is currently disabled |move=This {{pagetype|subjectspace=yes}} is currently protected from page moves |indef=This page is protected from editing ''indefinitely'' |office=This {{pagetype|subjectspace=yes}} is currently protected from editing |create=Re-creation of this {{pagetype|subjectspace=yes}} has been disabled }}{{#ifeq:{{lc:{{{type}}}}}|indef||{{#if:{{{expiry|}}}|&#32;until {{#time:F j, Y|{{{expiry}}}}}}}}}{{{reason<includeonly>|</includeonly>}}}.}}}'''<br /> {{{explanation-text|{{#ifeq:{{lc:{{{dispute}}}}}|yes|This protection is '''not''' an endorsement of the {{#ifeq:{{{type}}}|move|[{{fullurl:Special:Log|type=move&page={{FULLPAGENAMEE}}}} current title]|[{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|action=history}} current version]}}.}} See the [{{fullurl:Special:Log|type=protect&page={{FULLPAGENAMEE}}}} protection log] for more details. {{#switch:{{lc:{{{type}}}}} |full|indef=Please discuss any changes on the [[{{TALKPAGENAME}}|discussion page]]; you may use the {{tlx|editprotected}} template to ask an [[Wikibooks:Administrators|administrator]] to make the edit if it is supported by consensus. {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:8}}<!--MediaWiki-->||You may also [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] that this page be unprotected.}} |semi=If you cannot edit this {{pagetype|subjectspace=yes}} and you wish to make a change, you can {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{TALKSPACE}}||[[Template:Editsemiprotected|request an edit]], [[{{TALKPAGENAME}}|discuss changes on the discussion page]],}} [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request unprotection]], [[Special:Userlogin|log in]], or <span class="plainlinks">[http://en.wikibooks.org/w/index.php?title=Special:Userlogin&type=signup <span style="color:#002bb8;" title="Sign in / create account">create an account</span>]. |move=The page may still be edited but cannot be moved until unprotected. Please discuss any suggested moves on the [[{{TALKPAGENAME}}|discussion page]]. You can also [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] that the page be unprotected. |office=If you are able to edit this page, please discuss all changes and additions on the [[{{TALKPAGENAME}}|discussion page]] first. |create=Please see the {{#if:{{{rfd|}}}|'''[[{{{rfd}}}|deletion discussion]]''' or the}} [{{fullurl:Special:Log|type=delete&page={{FULLPAGENAMEE}}}} deletion log] for details of why this page was deleted. If you would like to create a page at this title, you must first [[Wikibooks:Reading room/Administrative Assistance|request]] for it to be unprotected, or contact the administrator who deleted the page for the deleted material to be restored. If unsuccessful, you can make a [[WB:RFU|request for undeletion]]. }}}}} }} }}|}}<!--End if small--><includeonly>{{#ifeq:{{lc:{{{categories|no}}}}}|no||{{{categories|}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> io8uv2gepc0uxu8h9ujzh0gshqkywno 10 2180 4213 2011-07-16T15:10:26Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{pp-meta |type={{#switch:{{{demolevel|{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop|move|... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{pp-meta |type={{#switch:{{{demolevel|{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop|move|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}}}} |semi |autoconfirmed=semi |administrator |full |sysop=indef |move=move |#default=indef<!--fallback value-->}} |small={{{small|yes}}} |demospace={{{demospace|}}} |demolevel={{#ifeq:{{PAGENAME}}/{{NAMESPACE}}|{{SUBPAGENAME}}/{{ns:Template}}|{{{demolevel|undefined}}}|{{#ifeq:{{lc:{{SUBPAGENAME}}}}|sandbox|sysop|{{{demolevel|undefined}}}}}}} |expiry=<!--not applicable--> |dispute=no |icon-text=This {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:6}}|file, included in a high-risk template or message,|high-risk template}} is indefinitely {{#switch:{{{demolevel|{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop|move|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}}}} |semi |autoconfirmed=semi-protected from editing |move=move-protected |administrator |full |sysop |#default=<!--fallback value-->protected from editing}} to prevent vandalism. |reason-text=This {{#switch:{{NAMESPACE}} |{{ns:image}}=file, used in one or more high-risk templates{{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed= |administrator |full |sysop=<nowiki> </nowiki>and/or [[Special:Allmessages|system messages]], |#default=<!--fallback value-->}} |#default=high-risk template }} has been {{#switch:{{{demolevel|{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop|move|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}}}} |semi |autoconfirmed=semi- |move=move- |administrator |full |sysop<!--uses default--> |#default=<!--fallback value-->}}protected{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop||<nowiki> </nowiki>from editing}} to prevent vandalism. {{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed= |administrator |full |sysop<!--uses default--> |#default={{#switch:{{NAMESPACE}}|{{ns:image}}=<br /><small>'''Do not move this file''' to [[commons:|Wikimedia Commons]].</small>}}}} |categories={{{categories|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:10}}|{{#switch:{{{demolevel|{{#ifeq:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}-{{PROTECTIONLEVEL:move}}|-sysop|move|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}}}} |semi |autoconfirmed= |move= |administrator |full |sysop<!--uses default--> |#default=<!--fallback value-->}}}}{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{ns:6}}|[[Category:{{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed=Semi-protected |administrator |full |sysop<!--uses default--> |#default=Protected<!--fallback value-->}} files|{{PAGENAME}}]]}}}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> 7c6p8e8pwj7u4i7fcc15qu4k9ynsf4c 10 2181 4214 2011-07-16T15:10:47Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE. --> This is the {{tl|pp-t... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE. --> This is the {{tl|pp-template}} protection notice. It is used on protected templates and on protected file (image) pages. This template does not show on pages that are not protected, instead it reports an error. Please note that only [[Wikibooks:Administrators|administrators]] can protect pages, this template only informs about the protection status of the page. This template should usually not be manually placed on template pages, since it is automatically loaded by the {{tl|Documentation}} template of protected template pages. Protected templates (both semi and full) should preferably have a documentation subpage (/doc) so that any editor can update the documentation, categories and interwiki links of the template. This template automatically detects the edit protection level (semi or full) of a page, and if it is on a template or file page, and modifies its appearance and how it categorizes the page. * Use {{tlx|pp-template}} for the normal appearance (a small icon at the top). * Use {{tlx|pp-template|small&#61;no}} for the large message box. On file pages we recommend using the large box. When {{tl|pp-template}} is added to a protected template, it should be placed inside &lt;noinclude>&lt;/noinclude> tags (otherwise, every page which uses the template will load the protection notice, which will result in an error message). On file (image) pages the &lt;noinclude>&lt;/noinclude> tags are not necessary. === See also === {{Protection templates}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Protection templates|Template]] </includeonly> tizv6kaz7l1obf353ha28jv4t4je01g 10 2182 5808 4871 2014-02-13T18:34:25Z Nisetpdajsankha 525 ជំនួសខ្លឹមសារនៃទំព័រដោយ '<includeonly>{{#invoke:template|example}}{{#ifeq:{{{LANG|+}}}|{{{LANG|-}}}|[[Category:Pages needing tl updated]]}}{{#ifeq:{...' wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#invoke:template|example}}{{#ifeq:{{{LANG|+}}}|{{{LANG|-}}}|[[Category:Pages needing tl updated]]}}{{#ifeq:{{{SISTER|+}}}|{{{SISTER|-}}}|[[Category:Pages needing tl updated]]}}{{#ifeq:{{{subst|+}}}|{{{subst|-}}}|[[Category:Pages needing tl updated]]}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> obysol57ajmp7pcyfqvypnslw85s1pm 10 2183 5846 4216 2014-02-14T00:54:54Z Nisetpdajsankha 525 ជំនួសខ្លឹមសារនៃទំព័រដោយ '<includeonly>{{PAGESINCATEGORY:Books by subject/all books|pages}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude>' wikitext text/x-wiki <includeonly>{{PAGESINCATEGORY:Books by subject/all books|pages}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> j38rnmdx7ls45rsioz499lukug8nvec 10 2184 4218 4217 2011-07-16T15:14:04Z វ័ណថារិទ្ធ 259 បានជំរះទំព័រ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 4 2187 5099 4756 2013-03-08T13:49:45Z នរម 573 wikitext text/x-wiki ជំពូកសៀវភៅ​មនុស្ស​និងសិល្បៈ គឺ​ជា​ក្រុម​សៀវភៅទាំង​ឡាយ​ដែល​ទាក់​ទង​ទៅ​នឹង​មនុស្ស មាន​ដូចជា​ សកម្មភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ ការ​កំសាន្ត សិទ្ធ​ក្នុង​ការ​រស់​នៅ ច្បាប់​ទំលាប់ ប្រពៃណី​ជាដើម។ {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% style="border:2px solid #B8C7D9; padding:0px;" |- | colspan="2" style="background:#CEDFF2; text-align:center; padding:2px; border-bottom:1px #B8C7D9 solid;" | <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; font-weight:bold;">មនុស្សនិងសិល្បៈ</h2> |- {| class="wikitable" |- |align= "top" style="background:#F5FAFF;" |*[[មនុស្សនិងបរិដ្ឋាន]] || align="top" style=" background:#F5FAFF;" |​* |- | align="top" style=" background:#F5FAFF;" |*[[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ប្រវត្តិសាស្រ្ត|ប្រវត្តិសាស្ត្រ]] || align="top" style=" background:#F5FAFF;" |*[[របាំ]] |- | align= "top" style="background:#F5FAFF;" |*[[ភាសានិងអក្សរសិល្ប៍]] || align="top" style=" background:#F5FAFF;" |​*[[គំនូរ]] |- | align= "top" style="background:#F5FAFF;" |*[[Wikibooks:ធ្នើសៀវភៅ ច្បាប់|ច្បាប់]] ||align="top" style=" background:#F5FAFF;" |​*[[ចំរៀង]] |- | align= "top" style="background:#F5FAFF;" |*[[សាសនា]] || align="top" style=" background:#F5FAFF;" |​*[[ល្បែងបញ្ញានិងអត្តពលកម្ម]] |} __NOEDITSECTION__ <br /> |} qr4qtv4mwqm44q6z075gr8j07oz65ft 10 2214 8187 4309 2018-07-20T11:14:54Z CommonsDelinker 25 Replacing Wikisource-logo-35px.png with [[File:Wikisource-logo.png]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: Scaled-down duplicate (deleted in 2008)). wikitext text/x-wiki វិគីភីឌាត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ[[:en:Wikimedia Foundation|មូលនិធិវិគីមេឌា]] ជាអង្គការមិនរក​ប្រាក់កម្រៃ ដែលអង្គការនេះមាន[[Wikimedia:Our_projects|គម្រោង]]ផ្សេងៗជាច្រើន ដូចខាងក្រោម៖ {|width="100%" align="center" cellpadding="4" style="text-align:left; background-color: transparent;" | align="center" | <imagemap>Image:Commons-logo.svg|35px|វិគីមេឌា Commons default [[commons:|វិគីមេឌា Commons]] desc none</imagemap> |width="33%" | '''<span class="plainlinks">[http://commons.wikimedia.org/wiki/ទំព័រដើម វិគីមេឌា Commons]</span>'''<br />កន្លែងផ្ទុករូបភាព ជីវចលនិងវីដេអូសេរី | align="center" | <imagemap>Image:Wikinews-logo-51px.png|51px|វិគីព័ត៌មាន default [[:en:n:|Wikinews]] desc none</imagemap> |width="33%" | '''<span class="plainlinks">[http://en.wikinews.org/ វិគីព័ត៌មាន]</span>'''<br />ព័ត៌មានឥតគិតថ្លៃ | align="center" | <imagemap>Image:WiktionaryPl nodesc.svg|40px default [[wikt:|Wiktionary]] desc none</imagemap> |width="33%" | '''<span class="plainlinks">[http://km.wiktionary.org/ ​វិគីនានុក្រម]</span>'''<br />វចនានុក្រម​ និងកម្រង​វេវចនសព្ទសេរី-ឥតគិតថ្លៃ |- | align="center" | <imagemap>Image:Wikiquote-logo-51px.png|51px default [[:en:q:|Wikiquote]] desc none</imagemap> | '''<span class="plainlinks">[http://en.wikiquote.org/ វិគីពាក្យពេចន៍]</span>'''<br />ប្រជុំ​ពាក្យពេចន៍​របស់មនុស្ស​ល្បីៗ | align="center" | <imagemap>Image:Wikipedia-logo.png|35px|វិគីភីឌា default [[w:|វិគីភីឌា]] desc none</imagemap> |width="33%" | '''<span class="plainlinks">[http://km.wikipedia.org/ វិគីភីឌា]</span>'''<br />សព្វវចនាធិប្បាយសេរីវិគីភីឌា | align="center" | <imagemap>Image:Wikisource-logo.png|35px default [[:en:s:|Wikisource]] desc none</imagemap> | '''<span class="plainlinks">[http://wikisource.org/wiki/Main_Page:ភាសាខ្មែរ វិគីបណ្ណាល័យ]</span>'''<br />បណ្ណាល័យឯកសារឥតគិតថ្លៃ |- | align="center" | <imagemap>Image:Wikispecies-logo-35px.png|35px default [[:en:wikispecies:|Wikispecies]] desc none</imagemap> | '''<span class="plainlinks">[http://species.wikimedia.org/ វិគីប្រភេទ]</span>'''<br />ថតឯកសារពីជីវសាស្ត្រ | align="center" | <imagemap>Image:Wikiversity-logo-41px.png|41px default [[:en:v:|Wikiversity]] desc none</imagemap> | '''<span class="plainlinks">[http://en.wikiversity.org/ វិគីសាកលវិទ្យាល័យ]</span>'''<br />សកម្មភាពនិងឯកសារអប់រំឥតគិតថ្លៃ | align="center" | <imagemap>Image:Wikimedia-logo-35px.png|35px default [[m:|Meta-Wiki]] desc none</imagemap> | '''<span class="plainlinks">[http://meta.wikimedia.org/wiki/ទំព័រដើម មេតាវិគី]</span>'''<br />សម្របសម្រួលក្នុង​គម្រោងវិគីមេឌា |} ko2upan9haxgeyc40edbhgmpw61gdev 10 2229 4295 2011-11-22T21:52:54Z Wikitanvir 422 'Creating widely used bot template as it does not exist on this wiki. Feel free to translate this template in your local language or redirect it to the relative template if that already exists in a different name' wikitext text/x-wiki {| align="center" class="plainlinks" style="padding: 8px; border: 2px solid #000; width: 80%; text-align: justify;" |- valign="center" | [[File:Crystal Clear action run.svg|90px|left|link=]] || '''This user account is a [[m:en:Wikipedia:Bots|bot]], operated by [[User:{{{1}}}|{{{1}}}]] ([[User talk:{{{1}}}|talk]]).'''<br />It is not a [[m:en:Wikipedia:Sock puppetry|sock-puppet]], but rather an automated or semi-automated account for making repetitive edits that would be extremely tedious to do manually.<br />''Administrators: if this bot is malfunctioning or causing harm, please [{{fullurl:Special:Blockip|wpBlockAddress={{PAGENAMEE}}&wpBlockExpiry=indefinite&wpAnonOnly=0&wpEnableAutoblock=0&wpCreateAccount=0&wpBlockReason=Bot%20malfunctioning:%20}} block it].'' |}<noinclude> == Documentation == * Replace "Example" with your bot's username. {| class="wikitable" width="100%" |- ! width="150px" | Code ! Result |- | <code><nowiki>{{Bot|Example}}</nowiki></code> | {{Bot|Example}} |}</noinclude> if4ebu16c46qmqztdy0yaokehbekb5m 4 2239 4308 2011-12-22T01:46:20Z 175.100.12.233 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ == អត្ថបទកូនចំណងជើង == wikitext text/x-wiki == អត្ថបទកូនចំណងជើង == byfn1lorv3vohv1bwj72dcywyvgg8j8 0 2241 7449 7386 2017-04-17T09:33:02Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''អារម្ភកថា''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា|មាតិកា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ|បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ]]</div> | notes = }} {{rule|4em}} ខ្ញុំបានឯកសារជាច្រើន ដែលនិយាយទាក់ទងនឹងអាចារ្យស្វា។ ទោះជាឯកសារនោះ ជាភាសាជាតិក្ដី ជាភាសាបរទេសក្ដី ច្រើនតែឃើញថាអាចារ្យស្វាជាមនុស្សក្បត់ជាតិ។ ហេតុបានជាឯកសារទាំងនោះចាត់ទុកអាចារ្យស្វាជាមនុស្សក្បត់ជាតិ? សំនួរនេះ ខ្ញុំអាចឆ្លើយថា ព្រោះពេលនោះខ្មែរនៅក្រោមអាណាព្យាបាលបរទេស តែនរណាម្នាក់មិនពេញចិត្តនឹងការត្រួតត្រាពួកបរទេស អ្នកនោះត្រូវអ្នកអាណាព្យាបាលចោទថាជាអ្នកក្បត់ជាតិ ម៉្លោះហើយ ការសរសេរត្រូវតែថា ^{<big>«</big>}ក្បត់ជាតិ^{<big>»</big>} តាមតែគ្នា។ ខ្ញុំបានជួបឯកសារមួយទៀត ដែលកំបាំងនឹងភ្នែកបរទេស ដែលអ្នកសរសេរបានទុកនៅជាមួយខ្ញុំ ហើយអ្នកសរសេរនោះត្រូវជាញាតិរបស់អ្នកបាញ់អាចារ្យស្វាស្លាប់ទៀតផង។ អ្នកបាញ់អាចារ្យស្វាស្លាប់ជាអ្នកឱ្យឯកសារខ្ញុំនេះសរសេរ គាត់ជាអ្នកហៅឱ្យសរសេរតាម។ ឯកសារនេះមិនឃើញមានថាអាចារ្យស្វាក្បត់ ខ្ញុំតែងបានជួបចាស់ៗ និយាយតាម ស្រុក ភូមិ ថាអាចារ្យស្វាជាមនុស្សស្នេហាជាតិ។ ហើយមកដល់សម័យសាធារណរដ្ឋនេះ គណៈកម្មការក្រុងបានសម្រេចយកឈ្មោះអាចារ្យស្វា ដាក់ឈ្មោះផ្លូវនៅរដ្ឋធានីភ្នំពេញនេះទៀតផង។ នេះសរឱ្យឃើញថា អាចារ្យស្វាគាត់ជាមនុស្សបដិវត្តន៍មួយ សម័យប្រទេសនៅជាអាណាព្យាបាល សម័យសាធារណរដ្ឋនេះ ជាសម័យដែលគួរស្រាវជ្រាវ វីរបុរសដែលគេចោទថា មនុស្សក្បត់ឱ្យឃើញមានពន្លឺយុត្តិធម៌ដូចជា អាចារ្យស្វា ពោធិ៍កំបោរជាដើម ឱ្យយុវជនបានដឹងផង។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា រឿងអាចារ្យស្វាដែលនៅក្នុងដៃលោកអ្នកអាននេះ ទោះបីមិនបានគ្រប់គ្រាន់ ក៏ជាពន្លឺបន្តិចដែរ ហើយខ្ញុំសូមផ្ញើរទុកឯកសារដែលខ្វះសូមឱ្យលោកអ្នកអាចជួយរកបន្ថែមទៀតផង។ ម្យ៉ាងទៀតបន្ទាប់ពីអាចារ្យស្វានេះទៅខ្ញុំបានសរសេររួចស្រេចនូវប្រវត្តិ ឬ ជីវភាពអ្នកស្នេហាជាតិដ៏ក្លាហានក្នុងសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងបរទេសដូចជា ពញាហុក តេជោក្រហមក តេជោយ៉ត ម៉ឺនមាស ពិស្ណុលោកឈូក នរាប្រាក់ នៅខេត្តព្រៃវែង ហើយបន្ទាប់ពីនេះខ្ញុំកំពុងរកប្រវត្តិលោក តេជោប៉ាង តេជោចាប តេជោជូ តទៅទៀត។ រឿងអាចារ្យស្វានេះខ្ញុំបានសរសេរចប់នៅចុងឆ្នាំ ១៩៦៨ ហើយបានបោះពុម្ពផ្សាយនៅក្នុងសារពត៌មានយុវជនម្ដងរួចទៅហើយ។ <div align="right">រៀបរៀងចងក្រងដោយ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ស៊ូ ចំរើន</span></div> ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា|មាតិកា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ|បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាចារ្យស្វា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] a84bxovisi5rjxuinstj5yvra3kbyas 0 2242 7450 7448 2017-04-17T09:39:01Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''បាវឧកញ៉ាវិជ្ជោសុខ''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/អាចារ្យស្វាក្លែងឈ្មោះ|អាចារ្យស្វាក្លែងឈ្មោះ]]</div> | notes = }} {{rule|9em}} គេហដ្ឋានមួយខ្នងប្រក់ក្បឿងដែលមានដើមស្វាយមានមែកសាខា ហើយនិងរុក្ខជាតិផលព្រឹក្សដទៃទៀតជាច្រើនដុះជិត​ស្ទើរតែរកមើលផ្ទះមិនឃើញ ។ ក្រៅពីរុក្ខជាតិដែលមាននៅក្នុងភូមិ គេឃើញមានរោងសេះ ក្រោលគោច្រើនទៀតនៅក្បែរកៀនរបង ។ រោងសេះមួយនៅឈៀងខាងជើងក្បែររបងប្រក់ស្បូវ គេមិនឃើញមានសេះទេព្រោះអាជនេយ្យជាម្ចាស់រោងនេះ ត្រូវជូនចៅហ្វាយទៅធ្វើការ ផ្ទុយទៅវិញ គេឃើញមាន់ ៣-៤ កំពុងតែចឹកកកាយលាមកសេះ ។ បក្សីទាំងនេះកំពុងចឹករកអាហារចំណី ស្រាប់តែផ្អើលគិលឡើង ដោយស្មានថាសត្រូវរបស់ខ្លួនមកឱ្យរំខានក្នុងការស្វែងរកចំណី ។ លោកស្រីម្ចាស់ផ្ទះឮសូរមាន់ផ្អើលដូច្នេះ ក៏អើតតាមបង្អួចដែលមានជន្ទល់មួយ ទល់ទ្របង្អួចឲ្យហើបឡើងរកមើលហេតុ ឬសត្រូវដែលចូលមកក្នុងរបង តែមិនឃើញមានសោះ ឃើញតែសេះដែលជូនចៅហ្វាយប្រុសទៅកាន់មន្ទីរធ្វើការត្រលប់មកខុសកាល ហើយឃើញបាវរបស់គាត់កំពុងតែចងសេះក្នុងរោង ។ លោកស្រីឃើញបាវមកខុសកាលតែម្នាក់ឯងដូច្នេះ ក៏ស្រែកសួរទាំងភ័យថា : *'''លោកស្រី:''' ជីស្វា! ឯណាអត់ឃើញលោកប្រុស ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទលោកស្រី! ខ្ញុំបាទរត់មកមុន ដើម្បីជម្រាបលោកស្រីឲ្យបានជ្រាបថា លោកប្រុសមិនបានអញ្ជើញមកផ្ទះទេក្នុងថ្ងៃនេះ *'''លោកស្រី:''' លោកនៅឯណា ? *'''អាចារ្យស្វា:''' លោកនៅឯរោងជំនុំឯណោះ នាយស្វានិយាយផងឡើងផង ហើយដើរទៅជិតលោកស្រីសុខ អង្គុយបត់ជើងលើក្ដាររលោងស្រិលនៅក្បែរចៅហ្វាយស្រី *'''លោកស្រី:''' ជីស្វា ម៉េចបានជាលោកក្រមកម៉្លេះថ្ងៃនេះ ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទ! ខ្ញុំបាទមិនបានដឹងរឿងអ្វីទេ តែលោកប្រុសឲ្យខ្ញុំបាទមកជំរាបលោកស្រីមុន កុំឲ្យលោកស្រីភ័យដោយមិនឃើញលោកប្រុសអញ្ជើញមកតាមពេលធម្មតា *'''លោកស្រី:''' អើចុះជីស្វាឯងមិនឮលោកនិយាយពីអ្វីខ្លះទេ ព្រោះនៅវាំងមាន... *'''អាចារ្យស្វា:''' អូលោកស្រី! ខ្ញុំបាទឮដែរ តែមិនមែនលោកប្រុសនិយាយទេ *'''លោកស្រី:''' ឲ្យតែឮ តើគេនិយាយថាម៉េចខ្លះ ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទ ខ្ញុំឮគេនិយាយខ្លះដែរថា ឧកញ៉ាស្រីធម្មាធិរាជប៉ុក ^(១) ដែលនៅឈររក្សាបន្ទាយភ្នំពេញ​ បាននាំពលសេនាជាច្រើនទៅដេញកម្ចាត់ពួកកំហែងកែវ ។ ទ័ពទាំងពីរច្បាំងតទល់គ្នាអស់ពេលជាយូរ តែទីបំផុតទ័ពខាងកំហែងកែវបានបាក់បបខ្លបខ្លាចទៅវិញទៅ ហើយនាំគ្នារត់ខ្ចាត់ខ្ចាយចែកបក្សពួកអស់ ។ *'''លោកស្រី:''' អ៊ីចុះទ័ពឧកញ៉ាស្រីធម្មាធិរាជប៉ុកចាប់វាមិនបានខ្លះទេឬ ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទ ទ័ពលោកឧកញ៉ាចាប់វាមិនបានទេ ព្រោះវាដឹងមុន ពួកវានាំគ្នារត់គេចផុតពីទ័ពឧកញ៉ាស្រីធម្មាធិរាជទៅ តែគេចរួចពីទ័ពនេះ ទៅចូលស៊ងទ័ពឧកញ៉ាធម្មាតេជោប៉ាង *'''លោកស្រី:''' មែនថា! ទេវតាមិនដែលចម្រើនឲ្យសោះ ។ អ៊ីចុះ ជីស្វាឯងមានឮគេនិយាយដូចម្ដេចទៀតទេ ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ទ័ពកំហែងកែវ ដែលគេចពីទ័ពឧកញ៉ាស្រីធម្មាធិរាជ ហើយមកជួបនឹងទ័ពឧកញ៉ាធម្មាតេជោប៉ាង ហើយត្រូវទ័ពឧកញ៉ាធម្មាតេជោ បាញ់សម្លាប់អស់ជាច្រើន ឯខ្លួនកំហែងកែវ ក៏ស្លាប់ដែរ ។ *'''លោកស្រី:''' អុញហ្ន៎! មែនថា តែក្បត់ជាតិមុខតែអាយុខ្លី *'''អាចារ្យស្វា:''' លោកស្រីអស្ចារ្យណាស់ គេថា រូបកំហែងយោធាកែវនោះត្រូវគេកាត់យកតែក្បាលយកមកឧត្តុង្គ ហើយគេថា ថ្ងៃល្ងាចបន្តិចបែបមកដល់ឧត្តុង្គហើយ ។ គេច្រកក្បាលកំហែងយោធាកែវក្នុងជាល ហើយមុខតែយកមកកាត់មុខផ្ទះយើងហ្នឹង សូមលោកស្រីរង់ចាំមើលចុះមុខតែឃើញមិនខាន *'''លោកស្រី:''' ណែជីស្វា នរណាខ្លះដែលចូលដៃជាមួយកំហែងយោធានោះ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ខ្ញុំបាទមិនបានដឹងទេ ឮតែទាហាននិយាយរអ៊ុះៗ ស្ដាប់ច្បាស់ខ្លះ មិនច្បាស់ខ្លះ តែដឹងជាងគេតែកំហែងយោធាកែវ ហ្នឹងជាងគេ ហើយខ្ញុំបាទដូចជាឮថាលោកហោរាឡាយ ក៏ជាអ្នកចូលដៃរួមដែរ។ លោកស្រីមានស្គាល់លោកនោះឬទេ? *'''លោកស្រី:''' ឮតែឈ្មោះ *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទលោកហោរាឡាយ ហ្នឹងហើយ មុខតែជាអ្នកទូលក្បាលកំហែងយោធាកែវ។ សូមលោកស្រីចាំពិនិត្យឲ្យឃើញច្បាស់ទាំងហោរាឡាយផងទៅ។ លោកស្រីមិនយូរប៉ុន្មានទេ មុខតែមកដល់មុខផ្ទះយើងមិនខានឡើយ គេយកទៅថ្វាយព្រះអង្គទត ហើយយកទៅដើរស្រែកអាក្រោសឯផ្សារឯណោះទៀត។ *'''លោកស្រី:''' ជីស្វាឯងមានឮឈ្មោះមហារិទ្ធិរង្គសូរ ឬទេ? *'''អាចារ្យស្វា:'''​ ប្រប៎ាទ ដូចជាឮឈ្មោះថា សូរៗ ដែរ តែមិនដឹងជាងារសក្ដិគេដូចម្ដេច ហើយមួយទៀតឈ្មោះនេះពិបាកនឹងចាំផង ចាំតែត្រឹមសូរៗ តែមានឈ្មោះសូរមួយទៀតត្រូវគេចាប់បានដែរ។ *'''លោកស្រី:''' ចុះឥឡូវឈ្មោះ សូរ នោះឮថាគេយកទៅណា? *'''អាចារ្យស្វា:'''​ ប្របាទឮគេនិយាយថា សូរ អីនោះ គេចាប់បានច្រកដាក់ទ្រុង ដើម្បីយកមកថ្វាយព្រះរាជាទាំងរស់ តែមិនទាន់បានយកមកផង ស្រាប់តែឮថា វាហែកទ្រុងរត់ទៅណាបាត់ តាមរកមិនទាន់ឃើញ។ *'''លោកស្រី:''' ស្លាប់ហើយ ឲ្យតែវារត់រួចមុខតែវាប្រព្រឹត្តហួសដើមទៅទៀត ព្រោះអីវានេះខ្លាំងពូកែស្រាប់ផង *'''អាចារ្យស្វា:''' លោកស្រី! ខ្ញុំបាទឮគេនិយាយថែមទៀតថាឈ្មោះ '''សូរ''' នេះ រត់ចេញពីទ្រុងរួចទៅ បានទៅជួបនឹងគូកនដែលសុទ្ធតែជាពួកប្រឆាំងដូចគ្នា។ លុះប្រមូលគ្នាបានហើយឆ្លៀតនូវឱកាសយប់បន្ទាប់មក ទៅសម្លាប់'''ឧកញ៉ាដំរុងធិបតីសួស''' ស្លាប់ទៅទៀត *'''លោកស្រី:''' មែនថា អានេះតែសម្លាប់វាមិនបានហើយ មុខតែវាបែរមកក្រោយវិញហើយ ដូចជាខ្លាដែលត្រូវមួយព្រនង់អ៊ីចឹងដែរ។ អ៊ីចុះឥឡូវមានឮថាគេចាត់ឲ្យទ័ពទៅតាមចាប់វាទៀតឬទេ? *'''អាចារ្យស្វា:''' ប្របាទការនេះ ខ្ញុំបាទមិនបានដឹងឮថាដូចម្ដេចតទៅទៀតដែរ ព្រោះគេឃើញខ្ញុំបាទ គេចេះតែឈប់និយាយដែលឮបន្តិចៗនេះ ព្រោះគេមិនធ្លាប់ស្គាល់ខ្ញុំបាទ។ ជីស្វានិយាយបានតែប៉ុណ្ណេះ ក៏ចុះទៅវិញ ព្រោះត្រូវយកសេះទៅជូនចៅហ្វាយប្រុសនៅឯរោងប្រជុំឯណោះ។ ជីស្វាចុះទៅបានពាក់កណ្ដាលជណ្ដើរ ស្រាប់តែនឹកឃើញរឿង មួយទៀត ក៏បែរមកជំរាបលោកស្រីថា : *'''អាចារ្យស្វា:''' លោកស្រី ខ្ញុំបាទជំរាបលោកស្រីមិនទាន់អស់។ ខ្ញុំបាទឮថា ឈ្មោះ '''សូរ''' សម្លាប់ឧកញ៉ាដំរុងធិបតី សួស ហើយប្រមូលបក្សពួកទៅចូលជាមួយបារាំងនៅឯរោងដំរីឯណោះ(^២) *'''លោកស្រី:''' ឃើញទេ អានេះវាក្បត់ វាគិតទៅចូលជាមួយបរទេសព្រោះវាអស់សង្ឃឹមនឹងចូលមកទ័ពជាតិវិញ។ អានេះគោលបំណងវាប៉ងគិតតែរំលំរាជបល្លង្កទេម្យ៉ាង។ តែជីស្វា​ឯងកុំភ្លេចណា តែនរណាក្បត់នឹងជាតិឯង មុខតែទេវតាបំផ្លាញជីវិត ឬក៏ធ្វើឲ្យអ្នកក្បត់វិនាសជីវិតមិនខាន។ *'''អាចារ្យស្វា:''' មែនលោកស្រី ពួកនោះនាំគ្នាទៅសុំចុះចូលបម្រើបារាំង តែដល់បារាំងដឹងថា ពួកនោះសុទ្ធតែជាពួកក្បត់នឹងស្ដេចព្រះនរោត្តម ទើបនាំគ្នាចាប់ឈ្មោះ សូរ ឧកញ៉ារាជតេជៈ ហាយ ស្នង ភឹម នឹងពួកគូកនដទៃទៀត យកទៅដាក់ចោលឯកោះត្រឡាច(^៣) ឯណោះព្រងើយ ==ឯកសារយោង== *^(១)- ឯកសារយោងផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនិពន្ធ។ *២ _ ពង្សាវតារសរសេរដៃ ភាគ​ ៧ ទំព័រ៨៨០។ *៣_​ ពង្សាវតារសរសេរដៃ ភាគ៧ ទំព័រ៨៨០។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[អាចារ្យស្វា/អាចារ្យស្វាក្លែងឈ្មោះ|អាចារ្យស្វាក្លែងឈ្មោះ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:អាចារ្យស្វា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ]] fg56fpm8tuzxtnhnc5tk48mz3pefr7x 0 2245 9606 9586 2021-08-26T12:12:08Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki <noinclude>0 {| border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="padding:0px; margin:0px; width:100%" | |- | colspan="3" | {{Robox|theme=15|title=Books by subject|icon=Wikibooks-logo.svg|iconwidth=70px}} These are the top-level subjects for classifying books by type. Second-level subjects are shown below under each major subject. Some of them also have subdivisions below that. Feel free to explore! {{Robox/Close}} |- <!-- ------------------------------------------ --> | style="width:33%; vertical-align:top;" | {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:គណិតូបករណ៍វិទ្យា|គណិតូបករណ៍វិទ្យា]]|icon=Gnome-computer.svg}} <div style="height:210px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Computing|namespace=មុខវិជ្ជា}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:គណិតវិទ្យា|គណិតវិទ្យា]]|icon=Arithmetic symbols.svg}} [[ពីជគណិត]] <div style="height:250px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Mathematics|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:វិស្វការ|វិស្វការ]]|icon=Icon tools and star.svg}} <div style="height:230px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Engineering|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} <!-- ------------------------------------------ --> | style="width:33%; vertical-align:top;" | {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:មនុស្សសាស្ត្រ|មនុស្សសាស្ត្រ]]|icon=System-users.svg}} [https://km.wikibooks.org/wiki/សិក្សាអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា *សិក្សាពីព្រះពុទ្ធសាសនា] <div style="height:210px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Humanities|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម|វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]]|icon=Social sciences.svg}} <div style="height:250px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Social sciences|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[Subject:Standard curricula|Standard curricula]]|icon=Nuvola apps edu miscellaneous (no words).svg}} <div style="height:230px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Standard curricula|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} <!-- ------------------------------------------ --> | style="width:33%; vertical-align:top;" | {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រ|វិទ្យាសាស្ត្រ]]|icon=Nuvola apps kalzium.svg}} <div style="height:210px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Science|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:ភាសា|ភាសា]]|icon=Nuvola apps edu languages.svg}} <div style="height:250px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Languages|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} {{Robox|theme=3|title=[[មុខវិជ្ជា:ចម្រុះ|ចម្រុះ]]|icon=P star.svg}} <div style="height:230px; overflow:auto;">{{បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម|Miscellaneous|namespace=Subject}}</div> {{Robox/Close}} |} <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE --> [[Category:Subject]] [[ja:Wikibooks:蔵書一覧]] </noinclude><includeonly>//</includeonly> isosjs7vnbwounvgoljx8fmtw76t30j 0 2246 4340 2012-01-09T17:54:21Z Nisetpdajsankha 525 បានប្ដូរទីតាំង [[Subject:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា]] ទៅ [[មុខវិជ្ជា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[មុខវិជ្ជា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា]] 2w2t5mbxlt5dil044ilpm37l7ltwt20 10 2247 4341 2012-01-09T17:55:05Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{| cellspacing="2" cellpadding="0" style="margin:0em 0em 0em 0em; width:{{{width|100%}}}; {{#ifeq:{{{heigh... wikitext text/x-wiki <includeonly>{| cellspacing="2" cellpadding="0" style="margin:0em 0em 0em 0em; width:{{{width|100%}}}; {{#ifeq:{{{height|100%}}}|none||height:{{{height|100%}}}}};" | style="width:100%; {{#ifeq:{{{height|100%}}}|none||height:100%;}} vertical-align:top; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme|1}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme|1}}}}};" | {{#ifeq:{{{icon|default}}}|default||[[File:{{{icon|Wikibooks-logo.svg}}}|{{{iconwidth|32px}}}|right|link=]]}} <div style="border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme|1}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme|1}}}}}; padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; font-size:120%; font-weight:bold;">{{{title|Title}}}</div><div style="padding:0.25em 0.5em 0.2em 0.5em;"></includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 4jg89wqoim1plhr4w3urej6u64sajsq 10 2248 4342 2012-01-09T17:55:30Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is a special k... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is a special kind of box with a hanging icon in the right hand top corner. The size of the icon can be increased indefinitely without the height of the title bar being affected. If an empty title is specified, the title bar shrinks to a small band. {| cellspacing="2" cellpadding="0" style="margin:0em 0em 0em 0em; width:{{{width|100%}}}; {{#ifeq:{{{height|100%}}}|none||height:{{{height|100%}}}}};" | style="width:100%; {{#ifeq:{{{height|100%}}}|none||height:100%;}} vertical-align:top; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme|1}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme|1}}}}};" | {{#ifeq:{{{icon|default}}}|default||[[File:{{{icon|Wikibooks-logo.svg}}}|{{{iconwidth|32px}}}|right|link=]]}} <div style="border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme|1}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme|1}}}}}; padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; font-size:120%; font-weight:bold;">{{{title|Title}}}</div><div style="padding:0.25em 0.5em 0.2em 0.5em;"> ''Parameters:'' * ''theme'': Numerical value that determines theme (see below); defaults is 1. * ''title'': Box title. * ''width'': Box width; default is 100%. * ''height'': Box height; default is 100%. * ''icon'': Image name for icon. * ''iconwidth'': Pixel width of icon; default is 32. Include "px". ''Don't forget to use the <nowiki>{{Robox/Close}}</nowiki> template after your content!'' {{Robox/Close}} ===Examples=== ====Theme 1: Tan (default)==== This code: <pre>{{robox|title=Test title}} Test content using a default box {{Robox/Close}}</pre> produces this box: {{robox|title=Test title}} Test content using a default box {{Robox/Close}} ====Theme 2: Mid green==== This code: <pre>{{Robox|theme=2|title=Test title}} Test content using a default box with Theme=2 {{Robox/Close}}</pre> produces this box: {{Robox|theme=2|title=Test title}} Test content using a default box with Theme=2 {{Robox/Close}} === Themes === {| style="width:100%;" |{{Robox|theme=1|title=Theme 1}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=2|title=Theme 2}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=3|title=Theme 3}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=4|title=Theme 4}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=5|title=Theme 5}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |- |{{Robox|theme=6|title=Theme 6}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=7|title=Theme 7}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=8|title=Theme 8}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=9|title=Theme 9}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=10|title=Theme 10}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |- |{{Robox|theme=11|title=Theme 11}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=12|title=Theme 12}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=13|title=Theme 13}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=14|title=Theme 14}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |{{Robox|theme=15|title=Theme 15}} ''Content goes here.'' {{Robox/Close}} |}__NOTOC__ <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Box templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> iesrh0ue3ahucm5bdj5w9py8lqve7j8 10 2249 4343 2012-01-09T17:56:18Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=<nowiki>#E39C79</nowiki> |2=ForestGreen |3=SteelBlue |4=IndianRed |5=MediumPur... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=<nowiki>#E39C79</nowiki> |2=ForestGreen |3=SteelBlue |4=IndianRed |5=MediumPurple |6=Gold |7=RoyalBlue |8=<nowiki>#E78A69</nowiki> |9=<nowiki>#71be3f</nowiki> |10=<nowiki>#4290bc</nowiki> |11=<nowiki>#C289C3</nowiki> |12=<nowiki>#C56B74</nowiki> |13=<nowiki>#8488DC</nowiki> |14=<nowiki>#aaaaaa</nowiki> |15=<nowiki>#2a62a1</nowiki> }}</includeonly><noinclude><!-- WARNING: DON'T INTRODUCE ANY NEWLINES INTO THIS TEMPLATE BY ACCIDENT!!!! -->This template specifies the colors for the border of a {{tl|Robox}}. [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </noinclude> b1mvvav1gzkz6v8uirh75zn85efaama 10 2250 4344 2012-01-09T17:57:08Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly></div> |}</includeonly><noinclude>Used to close out {{tl|Robox}}.[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}... wikitext text/x-wiki <includeonly></div> |}</includeonly><noinclude>Used to close out {{tl|Robox}}.[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 971dt6bfliojt74w0ycpt2276sym04a 10 2251 4345 2012-01-09T17:58:30Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=<nowiki>#ffFcF1</nowiki> |2=MintCream |3=AliceBlue |4=MistyRose |5=LavenderBlu... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=<nowiki>#ffFcF1</nowiki> |2=MintCream |3=AliceBlue |4=MistyRose |5=LavenderBlush |6=Ivory |7=Azure |8=Seashell |9=<nowiki>#f6fff1</nowiki> |10=<nowiki>#f4faff</nowiki> |11=<nowiki>#FFF8FF</nowiki> |12=<nowiki>#FFF6F8</nowiki> |13=<nowiki>#F5F5FF</nowiki> |14=<nowiki>#ffffff</nowiki> |15=<nowiki>#f4eed7</nowiki> }}</includeonly><noinclude><!-- WARNING: DON'T INTRODUCE ANY NEWLINES INTO THIS TEMPLATE BY ACCIDENT!!!! -->This template specifies the background color of the body of a {{tl|Robox}}. [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 9qsal8tck8t2boy9ab2xhwb5y2w5d6j 10 2252 4347 2012-01-09T18:01:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|namespace={{{namespace|main}}}|}... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|namespace={{{namespace|main}}}|}} suppresserrors={{{errors|true}}} shownamespace={{{full|false}}} ordermethod={{{method|categorysortkey}}} order={{{order|ascending}}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> jay93xk2sl0z562i4rtoajgel0s54c0 10 2253 4349 4348 2012-01-09T18:05:41Z Nisetpdajsankha 525 /* See also */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Creates a list of pages that are in CATEGORY. === Usage === <nowiki>{{CategoryList|CATEGORY}}</nowiki> === See also === *{{tl|អន្តរៈផ្នែកចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} *{{tl|ទីប្រសព្វចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:DPL templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> fxrxf4x7sdknkdsoun7jnovfxqx2t61 10 2254 4350 2012-01-09T18:06:00Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat}}}}}} notcategory={{{2|{{{not}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|na... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat}}}}}} notcategory={{{2|{{{not}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|namespace={{{namespace|main}}}|}} suppresserrors={{{errors|true}}} shownamespace={{{full|false}}} ordermethod={{{method|categorysortkey}}} order={{{order|ascending}}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> cbfra1olbsu3ra8t0thulo74ur7pzit 10 2255 4352 4351 2012-01-09T18:06:56Z Nisetpdajsankha 525 /* See also */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template creates a listing of pages that are in category CAT_1, but are not in CAT_2. === Usage === <nowiki>{{CategoryIntersection|CAT_1|CAT_2}}</nowiki> === See also === * {{tl|ទីប្រសព្វចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} * {{tl|បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:DPL templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> cvpyegahpobih6g6h31qgrrs9riwsql 10 2256 4353 2012-01-09T18:07:12Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat1}}}}}} category={{{2|{{{cat2}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|nam... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| category={{{1|{{{cat1}}}}}} category={{{2|{{{cat2}}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|namespace={{{namespace|main}}}|}} {{#if:{{{stablepages|}}}|stablepages={{{stablepages}}}}} suppresserrors={{{errors|true}}} shownamespace={{{full|false}}} ordermethod={{{method|categorysortkey}}} order={{{order|ascending}}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 8ogfomfh9qmpb45blic9upy5kb14nof 10 2257 4355 4354 2012-01-09T18:08:15Z Nisetpdajsankha 525 /* See also */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Creates a list of pages that are in both CAT_1 and CAT_2 categories. === Usage === <nowiki>{{CategoryJunction|CAT_1|CAT_2}}</nowiki> === See also === *{{tl|អន្តរៈផ្នែកចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} *{{tl|បញ្ជីចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:DPL templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> 35z30p2097wmnf7buomjha28g72q78c 10 2259 4375 4374 2012-01-09T18:38:34Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{NAMESPACE}} |មុខវិជ្ជា |ទំព័រគំរូ= {{ទំព័រមុខវិជ្ជា/ស្នូល |parent={{{parent}}} |parent2={{{parent2|}}} |description={{{description}}} |allbooks page={{#ifexist:Category:{{PAGENAME}}/all books|{{PAGENAME}}/all books|}} |namespace={{{namespace|main}}} |show all featured={{#ifeq:{{{show all featured|}}}|no||{{{show all featured|split}}}}} |show all staged={{#ifeq:{{{show all staged|}}}|no||{{{show all staged|split}}}}} |theme={{{theme|15}}} |theme2={{{theme2|3}}} |icon={{{icon|Wikibooks-logo.svg}}} |iconwidth={{{iconwidth|45px}}} }} |#default=/{{{parent}}}/{{{parent2|}}} }}<noinclude> {{documentation}}</noinclude> 3c2bg8t24onylig1tk5u6uu9ot7idb9 10 2260 4361 2012-01-09T18:18:16Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> ===Usage=== This tem... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> ===Usage=== This template is used on subject pages to list books within that subject's respective category. For top-level subjects, use {{nowrap|{{tl|root subject}}}} instead. ===Parameters=== *<tt>parent</tt>: specifies a parent subject, of which this subject is a member *<tt>parent2</tt>: optional, specifies a second parent subject for the subject page *<tt>description</tt>: specifies the description of the subject area the page will cover *<tt>namespace</tt>: optional, specifies which namespace should be searched through for books; defaults to the main namespace *<tt>show all staged</tt>: optional, specifies whether to list books at each completion level that are in descendant subjects as well as those in this subject; specifying <tt>no</tt> lists only those in this subject; specifying <tt>split</tt> lists first books in this subject, then books in descendants; any other non-blank value lists books in this subject and descendants as a single undifferentiated list; default is <tt>no</tt> *<tt>show all featured</tt>: optional, specifies whether to list featured books in descendant subjects as well as in this subject; specifying <tt>no</tt> lists only those in this subject; specifying <tt>split</tt> lists first books in this subject, then books in descendants; any other non-blank value lists books in this subject and descendants as a single undifferentiated list; default is <tt>no</tt> *<tt>theme</tt>: optional, specifies the {{tl|Robox}} theme for the description box; defaults to 15 *<tt>theme2</tt>: optional, specifies the {{tl|Robox}} theme for the book box; defaults to 3 *<tt>icon</tt>: optional, specifies the logo displayed in the description box without the <tt>File:</tt> included; defaults to the Wikibooks logo *<tt>iconwidth</tt>: optional, specifies the width of the logo displayed in the description box with <tt>px</tt> included; defaults to 45px ===Copy-paste=== {| class="wikitable" !Commonly-used || Full |- style="vertical-align:top;" |<pre> {{subject page |parent= |description= }} </pre> |<pre> {{subject page |parent= |parent2= |namespace= |show all staged= |show all featured= |theme= |theme2= |icon= |iconwidth= |description= }} </pre> |} ===Internals=== This template itself contains only interface logic: default values for parameters, and code to allow certain parameters to be extracted for use with {{nowrap|[[Template:Allbooks category|allbooks categories]]}}. Internal code to implement the page layout is in template {{nowrap|{{tl|Subject page/core}}}}. Parameter extraction is accomplished by transcluding the subject page from outside the <tt>Subject:</tt> and <tt>Template:</tt> namespaces. When this template detects that the transcluding page is not in either of those namespaces, it doesn't call the page layout sub-template {{nowrap|{{tl|Subject page/core}}}}; instead, it returns a string of the form {{nowrap|<tt>/''parent''/''parent2''</tt>}}, where <tt>''parent''</tt> and <tt>''parent2''</tt> are the parameter values specified to this template. Before attempting to extract parameters from the transcluded result, the caller verifies correct format of the result by passing it to template {{tl|parsable}} &mdash; and if the format doesn't verify, the caller reports the problem to {{nowrap|[[:Category:Attention needed (allbooks)]]}}. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Subject namespace templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> ko5s1tsf1afd31a6kva2m8oslsxmx3f 10 2261 4362 2012-01-09T18:19:59Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <span style="white-space:nowrap;">{{{1}}}</span><noinclude>{{documentation}}<!--interwikis/categories go inside doc--><... wikitext text/x-wiki <span style="white-space:nowrap;">{{{1}}}</span><noinclude>{{documentation}}<!--interwikis/categories go inside doc--></noinclude> t6i8ohuc1gfxpm2leno2txcihaxknea 10 2262 4363 2012-01-09T18:20:11Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation subpage}} __NOTOC__ This is the {{tl|nowrap}} template. This template prevents word wraps (line breaks... wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} __NOTOC__ This is the {{tl|nowrap}} template. This template prevents word wraps (line breaks) in text and links that contain spaces. === Usage === <pre> Lots of text {{nowrap|10 kg (22 lb)}} more text. </pre> It may render like this: :Lots of text 10 kg (22 lb) :more text. Or like this: :Lots of text :10 kg (22 lb) more text. But it will ''not'' render like this: :Lots of text 10 kg (22 :lb) more text. === Handling interpreted characters === [[Help:Template|Templates]] have problems to handle parameter data that contains equal signs "<code>=</code>" or vertical bars "<code>|</code>". In such cases consider using {{tl|nowrap begin}} + {{tl|nowrap end}} instead. But there are also workarounds: For text that includes an equal sign "=", precede the text with <code>1=</code>. For example: :<code><nowiki>{{nowrap|</nowiki>1=2 + 2 = 4}}</code> Which renders this: :{{nowrap|1=2 + 2 = 4}} For text that includes a vertical bar "|", escape the bar(s) with <code><nowiki>&amp;#124;</nowiki></code> or <code><nowiki>{{!}}</nowiki></code>. For instance like this: :<code><nowiki>{{nowrap|</nowiki>&amp;#124;2&amp;#124; < 3}}</code> Or like this: :<code><nowiki>{{nowrap|{{!}}2{{!}} < 3}}</nowiki></code> Which renders this: :{{nowrap|&#124;2&#124; < 3}} === Technical details === The actual code that does the job is this HTML+CSS code: :<code><nowiki><span style="white-space:nowrap;">This text will not wrap</span></nowiki></code> Spaces at the beginning or end of your text will fall outside the no-wrap tag in the rendered text due to MediaWiki rendering mechanisms. === See also === * {{tl|nowraplinks}} - Prevents wraps inside links and only allows wraps between the links and in normal text. Very useful for link lists and easy to use. <includeonly> <!-- ADD CATEGORIES BELOW THIS LINE --> [[Category:Text formatting templates|{{PAGENAME}}]] <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </includeonly> 3f7pgwkgyiz1gnbt3eyw7hek6pozlxg 10 2263 4365 2012-01-09T18:23:47Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly><span style="white-space:nowrap"></includeonly><noinclude> {{Documentation}} <!-- Add categories and int... wikitext text/x-wiki <includeonly><span style="white-space:nowrap"></includeonly><noinclude> {{Documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> mqp4k62bpdg4zdczvvcpvcdzw8ex9lj 10 2264 4366 2012-01-09T18:24:04Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|no... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|nowrap begin}} template. This template prevents word wraps (line breaks) in text and links with spaces in. It is designed to handle the really tricky wrapping cases where you need full control. For instance in very complex long link lists. It works similarly to {{tl|nowrap}} and {{tl|nowraplinks}}. This template takes no parameters, instead it works in pair with {{tl|nowrap end}}. === Helper templates === This template has a number of helper templates which allows you to tell the web browser exactly where line breaks may occur: '''Note!''' These helper templates may only be used in sections surrounded by {{tl|nowrap begin}} and {{tl|nowrap end}} or they may cause weird behaviour of your page. * {{tl|wrap}} - Marks where a wrap may occur. * {{tl|·wrap}} or {{tl|·w}} - Looks like this: " '''·''' ". For dotted lists. Renders a bold middot surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the middot. * {{tl|•wrap}} or {{tl|•w}} - Looks like this: " • ". For dotted lists that use small font and thus need a bigger dot. Renders a bullet surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the bullet. * {{tl|–wrap}} or {{tl|–w}} - Looks like this: " &ndash; ". For dashed lists. Renders a ndash surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the ndash. * {{tl|—wrap}} or {{tl|—w}} - Looks like this: " &mdash; ". Renders a mdash surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the mdash. * {{tl|!wrap}} or {{tl|!w}} - Looks like this: " &#124; ". For pipe separated lists. Renders a pipe surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the pipe. The pipe used is not a real pipe but the code <code>&amp;#124;</code> so should work within wiki tables etc. * {{tl|\wrap}} or {{tl|\w}} - Looks like this: " / ". For slash separated lists. Renders a slash surrounded by spaces and then marks that a wrap may occur ''after'' the slash. The "\" in the name leans the other way than the rendered slash "/" for wiki-technical reasons. === Usage === <pre><nowiki> {{nowrap begin}} '''Salt''' and{{wrap}} '''Pepper''' and{{wrap}} '''Curry''' and{{wrap}} '''Saffron'''.{{wrap}} '''Salt''' and{{wrap}} '''Pepper''' and{{wrap}} '''Curry''' and{{wrap}} '''Saffron'''. {{nowrap end}} </nowiki></pre> It will render something like this: :'''Salt''' and '''Pepper''' and '''Curry''' and :'''Saffron'''. '''Salt''' and '''Pepper''' and :'''Curry''' and '''Saffron'''. But it will ''not'' render like this: :'''Salt''' and '''Pepper''' and '''Curry''' :and '''Saffron'''. '''Salt''' and '''Pepper''' :and '''Curry''' and '''Saffron'''. To make your code readable and easy to edit, you can put each wrappable "line" on its own line. And let's use some dots too. Like this: <pre><nowiki> {{nowrap begin}} '''Salt''' and '''Pepper'''{{·wrap}} '''Pepper''' and '''Curry'''{{·wrap}} '''Curry''' and '''Saffron'''{{·wrap}} '''Saffron''' and '''Salt''' {{nowrap end}} </nowiki></pre> It will render something like this: :'''Salt''' and '''Pepper''' '''·''' '''Pepper''' and '''Curry''' '''·''' :'''Curry''' and '''Saffron''' '''·''' '''Saffron''' and '''Salt''' But it will ''not'' render like this: :'''Salt''' and '''Pepper''' '''·''' '''Pepper''' :and '''Curry''' '''·''' '''Curry''' and '''Saffron''' :'''·''' '''Saffron''' and '''Salt''' === Examples === Here are the above examples in actual running code in a table. Try dragging the width of your web browser window so it becomes smaller and smaller and watch how the line wrapping behaves: {| class="wikitable" |- | {{nowrap begin}} '''Salt''' and{{wrap}} '''Pepper''' and{{wrap}} '''Curry''' and{{wrap}} '''Saffron'''.{{wrap}} '''Salt''' and{{wrap}} '''Pepper''' and{{wrap}} '''Curry''' and{{wrap}} '''Saffron'''. {{nowrap end}} | {{nowrap begin}} '''Salt''' and '''Pepper'''{{·wrap}} '''Pepper''' and '''Curry'''{{·wrap}} '''Curry''' and '''Saffron'''{{·wrap}} '''Saffron''' and '''Salt''' {{nowrap end}} |} An example demonstrating all the helper templates: {| class="wikitable" |- | {{nowrap begin}} '''Salt'''{{wrap}} '''Pepper'''{{wrap}} '''Curry'''{{·wrap}} '''Saffron'''{{·wrap}} '''Salt'''{{•wrap}} '''Pepper'''{{•wrap}} '''Curry'''{{–wrap}} '''Saffron'''{{–wrap}} '''Salt'''{{!wrap}} '''Pepper'''{{!wrap}} '''Curry'''{{\wrap}} '''Saffron'''{{\wrap}} '''Salt''' {{nowrap end}} | {{nowrap begin}} '''Salt'''{{wrap}} '''Pepper'''{{wrap}} '''Curry'''{{·wrap}} '''Saffron'''{{·wrap}} '''Salt'''{{•wrap}} '''Pepper'''{{•wrap}} '''Curry'''{{–wrap}} '''Saffron'''{{–wrap}} '''Salt'''{{!wrap}} '''Pepper'''{{!wrap}} '''Curry'''{{\wrap}} '''Saffron'''{{\wrap}} '''Salt''' {{nowrap end}} |} === Technical details === The actual code that does the job is this HTML+CSS code: :<code><nowiki><span style="white-space:nowrap;"> Text and links </span> <span style="white-space:nowrap;"> More text and links </span></nowiki></code> It means that wraps may only happen in the unprotected space between the <code><nowiki></span></nowiki></code> and the <code><nowiki><span ...></nowiki></code>. That's what {{tl|nowrap begin}} and its helper templates are packaging in an easy to use way. {{tl|·wrap}} and the other helper templates should not have any spaces or newlines before them or they will render two spaces before the dot. They tolerate anything from no to several spaces and even a newline after them and they will still only render one space after the dot. If a wrap occurs then the wrap will come after the dot, even if there are spaces before the helper template. The {{tl|·wrap}} causes problems if inside sections of bolded and/or italicized text. Do end the bold text before the {{tl|·wrap}} and continue the bold text after it to avoid the problems. {{tl|•wrap}} and the other helper templates only have this problem if the section is bolded and italicised at the same time. === See also === * {{tl|nowrap end}} - The other end of this template. * {{tl|nowrap}} - A template with similar purpose. * {{tl|nowraplinks}} - Prevents wraps inside links and only allows wraps between the links and in normal text. Very useful for link lists and usually easier to use than this template. * {{tl|·}} and {{tl|•}} - If you need dots/bullets when not using <code><nowiki>{{nowrap begin}}+{{nowrap end}}</nowiki></code>. <includeonly> <!-- ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> [[Category:Text formatting templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> qmjt7wyha7278uf20ilaeabpnn89zye 10 2265 4367 2012-01-09T18:24:50Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly><span class="nowraplinks">{{#if:{{{1|}}}|{{{1}}}</span>|}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!--... wikitext text/x-wiki <includeonly><span class="nowraplinks">{{#if:{{{1|}}}|{{{1}}}</span>|}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> iwdn4ti85jyweawo25l3qknt7hnt9ka 10 2266 4368 2012-01-09T18:25:06Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> __NOTOC__ This is th... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> __NOTOC__ This is the {{tl|nowraplinks}} template. This template prevents word wraps (line breaks) inside links (links with spaces in) and only allows word wraps between the links and in normal text. This is useful for instance for long link lists. It works similarly to {{tl|nowrap}}. This template takes no parameters by default, instead it works in pair with {{tl|nowraplinks end}}. It can also optionally be used with a parameter. ==== Usage ==== <pre><nowiki> {{nowraplinks}} [[This link will not wrap]] - [[This link also won't wrap]] - [[And so on]] - But this sentence might word wrap. {{nowraplinks end}} </nowiki></pre> <pre><nowiki> {{nowraplinks | [[This link will not wrap]] - [[This link also won't wrap]] - [[And so on]] - But this sentence might word wrap. }} </nowiki></pre> Both examples will render something like this: :[[Template:Nowraplinks end|This link will not wrap]] - <br> :[[Template:Nowraplinks end|This link also won't wrap]] - <br> :[[Template:Nowraplinks end|And so on]] - But this sentence <br> :might word wrap. But they will ''not'' render like this: :[[Template:Nowraplinks end|This link will not wrap]] - [[Template:Nowraplinks end|This link]]<br> :[[Template:Nowraplinks end|shouldn't have wrapped]] - [[Template:Nowraplinks end|And so on]] -<br> :But this sentence might word wrap. === Advanced usage === Most of the functionality in this template is implemented as a CSS class in [[MediaWiki:Common.css|common.css]]. That class can be used together with pretty much any HTML tag or any box to prevent links to word wrap. For instance like this: :<code><nowiki><div class="nowraplinks"> Lots of text and links </div></nowiki></code> Or like this: :<code><nowiki><span class="nowraplinks"> Lots of text and links </span></nowiki></code> If the nowraplinks class is applied in the header of a table it will prevent line wrapping of links in ''all'' cells in the table. Note that in a table header there usually is a need to apply several classes. Then the class names should be separated by spaces in the class tag, not by commas or semicolons. Like this: <pre><nowiki> {| class="wikitable nowraplinks" | [[This link will not wrap]]{{·}} [[This link also won't wrap]]{{·}} [[And so on]]{{·}} But this sentence might word wrap. | [[This link will not wrap]]{{·}} [[This link also won't wrap]]{{·}} [[And so on]]{{·}} But this sentence might word wrap. |} </nowiki></pre> It will render this: {| class="wikitable nowraplinks" |- | [[Template:Nowraplinks end|This link will not wrap]]{{·}} [[Template:Nowraplinks end|This link also won't wrap]]{{·}} [[Template:Nowraplinks end|And so on]]{{·}} But this sentence might word wrap. | [[Template:Nowraplinks end|This link will not wrap]]{{·}} [[Template:Nowraplinks end|This link also won't wrap]]{{·}} [[Template:Nowraplinks end|And so on]]{{·}} But this sentence might word wrap. |} To really see the nowrap effect on the links above you can drag the width of your web browser window so it becomes smaller and smaller. === Technical details === The actual code that does the job is this [[CSS]] code in [[MediaWiki:Common.css|Common.css]]. <source lang="css"> .nowraplinks a, .nowraplinks .selflink { white-space: nowrap; } </source> It simply means that any white-space inside links (HTML A tags) and bold "links" to the page itself are not allowed to wrap. It is then invoked like this: :<code><nowiki><span class="nowraplinks"> Lots of text and links </span></nowiki></code> That span code is what the {{tl|nowraplinks}} and {{tl|nowraplinks end}} tags are packaging in an easy to use way. The [[Template:Navbox|standard navboxes]] use the .nowraplinks class, thus automatically handling most wrapping problems in those navboxes. === See also === * {{tl|nowraplinks end}} - The other end of this template. * {{tl|nowrap}} - A template with similar purpose. * {{tl|·}} and {{tl|•}} - If you need dots/bullets for your link lists. <includeonly> <!-- ADD CATEGORIES BELOW THIS LINE --> [[Category:Text formatting templates|{{PAGENAME}}]] <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </includeonly> e14x5ycabyltfp03h7v2ee0sdgw37m4 10 2267 4378 4371 2012-01-09T18:47:43Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <includeonly><span style="font-size:90%;">&lt; [[មុខវិជ្ជា:{{{parent}}}|{{{parent}}}]]{{#if: {{{parent2}}}|<br />&lt; [[Subject:{{{parent2}}}|{{{parent2}}}]]|}}</span> {{{!}} cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 4px 0; width:100%;" {{!}} style="width:100%; vertical-align:top; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme}}}}};" {{!}} {{រូបភាព|{{{icon}}}|2={{{iconwidth}}}{{!}}right{{!}}link={{!}}alt=}} <div style="border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme}}}}}; padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; font-size:120%; font-weight:bold; text-transform: capitalize;">{{PAGENAME}}</div><div style="padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em;"> {{{description}}}</div> {{!}}} {{{!}} id="booklinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; margin:0em; vertical-align:top; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme2}}}}};" {{!}}- style="vertical-align:top; height:1%;" {{!}} rowspan="4" style="border-right:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em; width:50%;" {{!}} ;<span style="font-size:90%;">Completed books</span> {{Subject page/booklist|cat=Completed books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} ;<span style="font-size:90%;">Books nearing completion</span> {{Subject page/booklist|cat=Books nearing completion|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} ;<span style="font-size:90%;">Half-finished books</span> {{Subject page/booklist|cat=Half-finished books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} ;<span style="font-size:90%;">Partly developed books</span> {{Subject page/booklist|cat=Partly developed books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} ;<span style="font-size:90%;">Freshly started books</span> {{Subject page/booklist|cat=Freshly started books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} ;<span style="font-size:90%;">Unknown completion</span> {{Subject page/booklist|not=Books by completion status/all books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all staged}}}}} {{!}} style="width:50%; height:1%; padding:0.2em 0.9em 0em 0.5em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; font-size:110%; font-weight:bold;" {{!}} Subsections {{!}} style="height:1%; padding:0.2em 0.2em 0em 0.2em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; text-align:right;" {{!}} [[File:Chart_organisation.svg|24px|link=]] {{!}}- style="vertical-align:top;" {{!}} colspan="2" style="height:1%; padding:0em 0.5em 0.2em 0.5em; vertical-align:top;" {{!}} {{DPL|cat1={{PAGENAME}}|namespace=Subject}} {{!}}- style="vertical-align:top;" {{!}} style="height:1%; padding:0.2em 0.9em 0em 0.5em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; border-top:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}};background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; font-size:110%; font-weight:bold;" {{!}} Featured Books {{!}} style="height:1%; padding:0.2em 0.2em 0em 0.2em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; border-top:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; text-align:right;" {{!}} [[File:Nuvola filesystems services.svg|25px|link=]] {{!}}- style="vertical-align:top;" {{!}} colspan="2" style="vertical-align:top; padding:0em 0.5em 0.2em 0.5em;" {{!}} {{Subject page/booklist|cat=Featured books|namespace={{{namespace}}}|show all={{{show all featured}}}}} {{!}}} {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Subject|[[Category:{{{parent}}}]]{{#if:{{{parent2}}}|[[Category:{{{parent2}}}]]}}[[Category:Subject|{{PAGENAME}}]]{{pp-protected|small=yes}}{{#if:{{{allbooks page}}}|{{#if:{{parsable|{{Category:{{{allbooks page}}}}}}}| |This subject page's associated allbooks category isn't formatted correctly. {{Allbooks category/button|1=Category:{{{allbooks page}}}|2=action=edit&editintro=Template:Subjects/editintro_format&summary=noinclude|3=edit allbooks category}}[[Category:Attention needed (allbooks)]]}} |This subject page does not yet have an associated allbooks category. {{Allbooks category/button|1=Category:{{PAGENAME}}/all books|2=action=edit&editintro=Template:Allbooks_category/editintro_allbooks&preload=Template:Allbooks_category/preload_allbooks&summary=create|3=create allbooks category}}[[Category:Attention needed (allbooks)]]}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}}</noinclude> 2fzmiraochtt9xmb83gj551t2g0oul8 10 2268 4373 4372 2012-01-09T18:36:12Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template contains internal functionality for template {{nowrap|{{tl|ទំព័រមុខវិជ្ជា}}}}. Interface logic, such as default values and support for {{nowrap|[[Template:Allbooks category|allbooks categories]]}}, is located at {{nowrap|{{tl|ទំព័រមុខវិជ្ជា}}}}. === Usage === All the parameters of {{tl|ទំព័រមុខវិជ្ជា}} are expected to be provided, even if blank; at this writing, the ones that could be blank are <code>parent2</code>, {{nowrap|<code>show all featured</code>}}, and {{nowrap|<code>show all staged</code>}}. There is also one additional parameter generated within the interface at {{nowrap|{{tl|ទំព័រមុខវិជ្ជា}}}}. * {{((}}{allbooks page}{{))}} &mdash; the name of the associated [[Template:allbooks category|allbooks category]] if it exists, otherwise blank. Also, the following two parameters work differently here than at {{nowrap|{{tl|ទំព័រមុខវិជ្ជា}}}}. * {{((}}{show all featured}{{))}} &mdash; blank means don't use the allbooks category; there is no specially distinguished value <tt>no</tt>. * {{((}}{show all staged}{{))}} &mdash; blank means don't use the allbooks category; there is no specially distinguished value <tt>no</tt>. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </includeonly> 8rq77j3s80lqcafd9qxkw5pg2n7gz8c 10 2269 4376 2012-01-09T18:43:05Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ |<noinclude> {{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki |<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 5k2t0wngs61fowhp0dnnliv2w0bw0hn 10 2270 4377 2012-01-09T18:43:26Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation subpage}} <!-- EDIT TEMPLATE DOCUMENTATION BELOW THIS LINE --> {{high-risk|9,000+}} ===Usage=== This i... wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} <!-- EDIT TEMPLATE DOCUMENTATION BELOW THIS LINE --> {{high-risk|9,000+}} ===Usage=== This is an auxiliary template allowing to encode "<code>|</code>" within template parameters. It is necessary if the character is used in wiki table syntax. In other cases it is better to use "<code>&amp;#124;</code>". This template cannot be used for putting the character as text in a wiki table; in that case, again, "<code>&amp;#124;</code>" can be used. Note that no special template is needed for "<code>!</code>" (exclamation mark). This is a '''high risk template''', and it cannot be substituted. ===See also=== *[[Template:!!]] *[[Template:!-]] *[[Template:-!]] <includeonly> <!-- ADD CATEGORIES BELOW THIS LINE --> [[Category:Template namespace templates|{{PAGENAME}}]] <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </includeonly> 8o52vd98269f9a9ioflqthylemd0t6h 10 2271 4889 4379 2012-12-22T17:45:29Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{#if: {{{1|}}} | {{{prefix|}}}{{#ifeq: {{str left|{{{1|}}}}} | [ | {{{1}}} <!-- Full image syntax --> | [[{{ចំណងជើងសំណុំ|{{{1|}}} }}{{#ifeq: {{{alt|a}}} | {{{alt|b}}} | {{!}}alt={{{alt}}} }}{{#ifeq: {{{link|a}}} | {{{link|b}}} | {{!}}link={{{link}}} }}{{#ifeq: {{{upright|a}}} | {{{upright|b}}} | {{!}}upright={{{upright}}} }}{{#ifeq: {{{2|a}}} | {{{2|b}}} | {{!}}{{{2}}} }}{{#ifeq: {{{3|a}}} | {{{3|b}}} | {{!}}{{{3}}} }}{{#ifeq: {{{4|a}}} | {{{4|b}}} | {{!}}{{{4}}} }}{{#ifeq: {{{5|a}}} | {{{5|b}}} | {{!}}{{{5}}} }}{{#ifeq: {{{6|a}}} | {{{6|b}}} | {{!}}{{{6}}} }}]] }}{{{postfix|}}} | <!-- Empty first parameter --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> cyx8ohl87etmnvhit1mk8xcdowm1s67 10 2272 4885 4381 2012-12-22T17:36:10Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template can be used as a wrapper to simplify the inclusion of an image in a template, where users may use several different forms of syntax. It is primarily of use in templates and should '''not''' be used in pages directly. === Usage === * <nowiki>{{Image | Example.svg | 20px}}</nowiki> → {{រូបភាព | Example.svg | 20px}} * <nowiki>{{Image | File:Example.svg | 20px}}</nowiki> → {{រូបភាព | File:Example.svg | 20px}} * <nowiki>{{Image | :File:Example.svg | 20px}}</nowiki> → {{រូបភាព | :File:Example.svg | 20px}} * <nowiki>{{Image | [[File:Example.svg|30px]] | 20px}}</nowiki> → {{រូបភាព | [[File:Example.svg|30px]] | 20px}} Note that additional parameters are (deliberately) ignored if full image syntax is passed in the first parameter. You can pass up to five parameters directly otherwise: * <nowiki>{{Image | Example.svg | 20px | thumb | none | Foo}}</nowiki> → {{Image | Example.svg | 20px | thumb | none | Foo}} You can also pass arbitrary parameters accepted by the image syntax if you separate them with {{tl|!}}. You may need to number them explicitly if they contain an equals sign "=": * <nowiki>{{Image | Example.svg | 2= 20px{{!}}link=Main Page}}</nowiki> → {{Image | Example.svg | 2= 20px{{!}}link=Main Page}} === See also === * {{tl|file title}} * {{tl|linked}} * {{tl|px}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Metatemplates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> sdl310yvo87o1rn5sxrw8etf4vzqm4u 0 2273 9133 6235 2020-06-16T17:38:34Z Samuele2002 2329 fix [[Special:LintErrors]] wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]]</span> ច្បាប់នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាគឺជាសៀវភៅដែលស្រង់អំពីច្បាប់នានាដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័តហើយទាំងចាស់ទាំងថ្មី ។ ក្នុងនោះមានក្រមច្បាប់នានា ដែលបានចែកចេញជាជំពូក ជាមាត្រាតូចៗបន្ថែមទៀត ។ =[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ]] (ថ្ងៃទី១៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៩ )= ==ជំពូក== '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|បទបញ្ញត្តិទូទៅ]]''' '''២. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍]]''' *ផ្នែកទី ១ អំពីលក្ខ័ខ័ណ្ឌដែលត្រូវមានដើ *ផ្នែកទី ២ អំពីបណ្ដឹងទាស់មិនអោយរៀប *ផ្នែកទី ៣ អំពីមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពា *ផ្នែកទី ៤ សិទ្ធិ និង ករណីកិច្ចរបស់សហព័ទ្ធ '''៣. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|អំពីការលែងលះគ្នា]]''' *ផ្នែកទី១ អំពីមូលហេតុនៃការលែងលះគ្នា *ផ្នែកទី ២ អំពីនីតិវិធីនៃការលែងលះគ្នា *ផ្នែកទី ៣ អំពីអានុភាពនៃការលែងលះ '''៤. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស]]''' *ផ្នែកទី ១ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ *ផ្នែកទី ២ រំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍ '''៥. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|អំពីគ្រួសារ]]''' *ផ្នែកទី១ អំពីកូនមានខាន់ស្លា *ផ្នែកទី២ អំពីកូនឥតខាន់ស្លា *ផ្នែកទី ៣ អំពីការស្វែងរកបិតុភាព រឺមាតុភាពនៃកូនឥតខាន់ស្លា *ផ្នែកទី៤ អំពីស្មុំកូន *ផ្នែកទី៥ អំពីទំនាក់ទំនងរវាងឪពុក-ម្ដាយ និងកូន *ផ្នែកទី៦ អំពីការដកហូតអំណាចមេបា =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព​|ច្បាប់ស្ដីពីឯក​ពន្ធភាព​]]= ==ជំពូក== '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ]]''' ​'''២. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី]]​''' ​'''៣. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ទោស​ប្បញ្ញត្តិ]]''' '''៤. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ]]''' =[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភា​ពាណិជ្ជកម្ម|ច្បាប់ស្ដីពីសភា​ពាណិជ្ជកម្ម]] (ថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៥)= ==ជំពូក== '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ហិរញ្ញប្បទាន]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|អវសានប្បញ្ញត្តិ]]''' =[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន​|ច្បាប់ស្ដីពីរបបសារព័ត៌មាន]] (ថៃ្ងទី១៨ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៥​ )= ==ជំពូក== '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ការប្រកួតប្រជែង]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ការតម្កល់ទុក]]''' '''៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៥|អវសានប្បញ្ញតិ្ត]]''' =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន|ច្បាប់ស្ដីពីការ​ត្រួតពិនិត្យ​គ្រឿងញៀន]] (ថ្ងៃទី៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៦)= ==ជំពូក== '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១|ការចាត់ថ្នាក់ថ្នាំញៀន រឺសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ និងសារធាតុសំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២|ការហាមឃាត់ការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការផលិត ការប្រើប្រាស់ ការចែកចាយ និងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀន]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៣|ការស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ និងខាងការសិក្សា]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៤|អធិការកិច្ច និងការពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស]]''' '''៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៥|ទោសប្បញ្ញត្តិ]]''' '''៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៦|ការបង្ការ និងរាវរកការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញ!]]''' *ផ្នែកទី១ ការកំរិតចំនួននៃការទូទាត់ជាសាច់ប្រាក់ *ផ្នែកទី២ កាតព្វកិច្ចប្រតិវេទន៍នៃការផ្ទេរជាអន្តរជាតិនៃរបស់មានតំលៃ *ផ្នែកទី៣ បទបញ្ជាអំពីមុខរបរជាអ្នកប្តូរប្រាក់ផ្ទាល់ដៃ *ផ្នែកទី៤ កាតព្វកិច្ចតំរូវទៅលើគ្រឹះស្ថានល្បែង *ផ្នែកទី៥ កាតព្វកិច្ចប្រុងប្រយ័ត្នរបស់អង្គការហិរញ្ញវត្ថុ '''៧. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៧|ការរាវរក និងការរាយការណ៍ប្រាប់]]''' *ផ្នែកទី១ បុគ្គល និងអង្គការដែលត្រូវរាយការណ៍ *ផ្នែកទី២ នីតិវិធីនៃការរាយការណ៍ *ផ្នែកទី៣ ការចាត់តាំងលើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយគណកម្មការប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ '''៨.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៨|បទប្បញ្ញត្តិព្រហ្មទណ្ឌ]]''' '''៩.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៩|បទប្បញ្ញត្តិខាងវិន័យ]]''' '''១០.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១០|ការចោទប្រកាន់និងមូលទោស]]''' *ផ្នែកទី១ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ (តារាង I និង II ) *ផ្នែកទី២ ការចែកអោយដើម្បីប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន *ផ្នែកទី៣ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ *ផ្នែកទី៤ សារធាតុសំរាប់ផ្សំថ្នាំញៀន (តារាង VI) បរិក្ខា និងសំភាៈ *ផ្នែកទី៥ ការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ *ផ្នែកទី៦ ការទិញ ការរក្សាទុក រឺការប្រើប្រាស់ដោយដឹងហេតុផល នៃធនធាន និងទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលបានមកពីបទល្មើស '''១១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១១|បទប្បញ្ញត្តិរួមចំពោះបទល្មើសផ្សេងៗ]]''' *ផ្នែកទី១ ការញុះញង់អោយប្រព្រឹត្តបទល្មើស និងប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ *ផ្នែកទី២ ការប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទល្មើស ការរួមគ្នារឺការព្រមព្រៀងគ្នា *ផ្នែកទី៣ អ្នកសមគំនិត *ផ្នែកទី៤ កិច្ចប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុ *ផ្នែកទី៥ បទប្បញ្ញត្តិដោយឡែក '''១២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១២|មូលហេតុទំងន់ទោស]]''' '''១៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៣|ការលោះលាទោស ការសម្រាលទោសចំពោះជនស្តាយក្រោយ]]''' *ផ្នែកទី១ ការលោះលាទោស *ផ្នែកទី២ ការសម្រាលទោស '''១៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៤|ទោស និងវិធានការបន្ទាប់បន្សំ រឺបំពេញបន្ថែម]]''' *ផ្នែកទី១ ការរឹបអូស វិធានការរក្សាទុកជាបន្ដោះអាសន្នសំរាប់ធានាការរឹបអូស *ផ្នែកទី២ ការរឹបអូសខានមិនបាន *ផ្នែកទី៣ ការរឹបអូសអិតកំហិត *ផ្នែកទី៤ ការអនុវត្ត ការរឹបអូស *ផ្នែកទី៥ ការបដិសេធអំពើទាំងឡាយដែលប៉ុនប៉ងបង្កើតអុបសគ្គដល់ការរឹបអូស *ផ្នែកទី៦ ការបង្ក្រាបអុបសគ្គនៃការរឹបអូស '''១៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៥|ទោសអិតកំហិត]]''' '''១៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៦|វិធានការបំពេញបន្ថែម]]''' '''១៧.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៧|បទប្បញ្ញត្តិពិសេសនៃនីតិវិធី]]''' *ផ្នែកទី១ សមត្ថកិច្ច *ផ្នែកទី២ អាជ្ញាយុកាល *ផ្នែកទី៣ ការឃាត់ទុក '''១៨.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៨|បទប្បញ្ញត្តិសំរាប់សំរួលការស៊ើបអង្កេត]]''' *ផ្នែកទី១ ការឃាត់ខ្លួន *ផ្នែកទី២ ការឆែកឆេរ *ផ្នែកទី៣ ការត្រួតពិនិត្យក្នុងសេវាប្រៃសណីយ៍ *ផ្នែកទី៤ ការឆែករុករក *ផ្នែកទី៥ ការតាមដានដោយផ្អែកលើបច្ចេកទេសស្វែងរកតាមវេជ្ជសាស្ត្រ *ផ្នែកទី៦ ការប្រគល់ដោយមានការឃ្លាំមើលរូបិយប័ណ្ណ អុបករណ៍ដែលមានបច្ច័យដល់រូបិយវត្ថុ *ផ្នែកទី៧ ការឃ្លាំមើល *ផ្នែកទី៨ ការហាមឃាត់មិនអោយសម្អាងលើអាថ៌កំបាំងធនាគារដើម្បីប្រកែកមិនផ្តល់ភស្តុតាង រឺចម្លើយជាសាក្សី '''១៩.​[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៩|ការបិទទ្វារជាបន្ដោះអាសន្ន]]''' '''២០.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២០|ការអោយចូលរួមក្នុងនីតិវិធីនៃរឿង]]''' '''២១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២១|បទប្បញ្ញត្តិស្តីអំពីការអនុវត្តទោស]]''' *ផ្នែកទី១ ការហាមឃាត់មិនអោយរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា *ផ្នែកទី២ ការដាក់ពន្ធនាគារបង្ខំដល់រូបកាយ *ផ្នែកទី៣ ការត្រួតទោស '''២២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២២|បទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការរក្សាទុក រឺការបំផ្លាញចោលនូវរុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលបានឃាត់ទុក]]''' *ផ្នែកទី១ ការធ្វើ និងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃការរក្សាទុកត្រាអាច់ល័ក្ខ *ផ្នែកទី២ ការដកយកជាសំនាក *ផ្នែកទី៣ កោសលវិច័យ *ផ្នែកទី៤ ការប្រគល់ និងការបំផ្លាញចោលនូវសារធាតុទាំងឡាយដែលបានឃាត់ទុក '''២៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៣|ការផ្តល់ទៅអនីតិជននូវជាតិគីមីពុលសំរាប់ហិតស្រូប]]''' '''២៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៤|វិធានការប្រឆាំងនិងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំពាន]]''' *ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ *ផ្នែកទី២ វិធានការព្យាបាល *ផ្នែកទី៣ វិធានការបង្ក្រាប '''២៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៥|កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ]]''' *ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិរួមស្តីពីបត្យាប័ន និងការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ *ផ្នែកទី២ បត្យាប័ន *ផ្នែកទី៣ ការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ '''២៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៦|ការសម្របសំរួលការប្រយុទ្ធប្រឆាំង]]''' *ផ្នែកទី១ ការសម្របសំរួល ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំភាន *ផ្នែកទី២ ការសម្របសំរួលនៃការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ '''២៧.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៧|អវសានប្បញ្ញត្តិ]]''' =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលឃុំ សង្កាត់|ច្បាប់ស្ដីពីការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ឃុំ ​សង្កាត់]] (ថ្ងៃទី២៨ ខែកុម្ភ ឆ្នាំ២០០១ )= ==ជំពូក== =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការ​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​ក្រុមប្រឹក្សា​ឃុំ សង្កាត់|ការ​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​ក្រុមប្រឹក្សា​ឃុំ សង្កាត់]] (ថ្ងៃទី០៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០០១ )= ==ជំពូក== =[[ច្បាប់កម្ពុជា/​ភូមិបាល|​ភូមិបាល]] (ថ្ងៃទី៣០ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០១)= ==ជំពូក== =[[ច្បាប់កម្ពុជា/រដ្ឋធម្មនុញ្ញ|រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] (ថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៤)= ==ជំពូក== *១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/រដ្ឋធម្មនុញ្ញ/១|អំពីអធិបតេយ្យ]] =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ចរាចរណ៍ផ្លូវគោក​|ចរាចរណ៍ផ្លូវគោក ]] (ថ្ងៃទី០៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៧​ )= *១ =[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការ​បង្ក្រាប​អំពើ​ជួញដូរ​មនុស្ស​ និង​អំពើ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ផ្លូវ​ភេទ​|ការ​បង្ក្រាប​អំពើ​ជួញដូរ​មនុស្ស​ និង​អំពើ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ផ្លូវ​ភេទ​]] (ថ្ងៃ​ទី​១៨​ ខែ​មករា​ ឆ្នាំ​២០០៨)= ==ជំពូក== =[[ច្បាប់កម្ពុជា/បទានុក្រម|បទានុក្រម]]= =ឯកសារយោង= *មជ្ឈមណ្ឌល​វប្បធម៌​នៅ​ស្វីស *ប្រភពពត៌មានព្រឹទ្ធសភា​នៃ​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា *ក្រសួង​ព័ត៌មាន <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់]] [[Category:ច្បាប់កម្ពុជា]] newlabojw33zw9j2x8df2gnvhbnbi03 0 2274 5065 4385 2013-03-03T11:13:33Z タチコマ robot 840 Robot: Fixing double redirect to [[ច្បាប់កម្ពុជា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់កម្ពុជា]] 0058kfs9d5z00aerczoogsnnh0ly1uk 0 2275 4391 2012-01-10T01:31:23Z Nisetpdajsankha 525 បានប្ដូរទីតាំង [[ច្បាប់នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា]] ទៅ [[ច្បាប់កម្ពុជា]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់កម្ពុជា]] 0058kfs9d5z00aerczoogsnnh0ly1uk 0 2276 4471 4463 2012-01-12T05:35:28Z Nisetpdajsankha 525 /* ជំពូក */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|ជំពូក១ បទបញ្ញត្តិទូទៅ]]</span> ច្បាប់​អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​រដ្ឋសភានៃរដ្ឋកម្ពុជា នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៩ នាសម័យប្រជុំសាមញ្ញលើក ទី១៧ នីតិកាលទី១ ដែល​ន័យ​ខ្លឹមសារ​ដូច​តទៅ៖ =ជំពូក= '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|បទបញ្ញត្តិទូទៅ]]''' '''២. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍]]''' *ផ្នែកទី ១ អំពីលក្ខ័ខ័ណ្ឌដែលត្រូវមានដើ *ផ្នែកទី ២ អំពីបណ្ដឹងទាស់មិនអោយរៀប *ផ្នែកទី ៣ អំពីមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពា *ផ្នែកទី ៤ សិទ្ធិ និង ករណីកិច្ចរបស់សហព័ទ្ធ '''៣. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|អំពីការលែងលះគ្នា]]''' *ផ្នែកទី១ អំពីមូលហេតុនៃការលែងលះគ្នា *ផ្នែកទី ២ អំពីនីតិវិធីនៃការលែងលះគ្នា *ផ្នែកទី ៣ អំពីអានុភាពនៃការលែងលះ '''៤. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស]]''' *ផ្នែកទី ១ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ *ផ្នែកទី ២ រំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍ '''៥. [[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|អំពីគ្រួសារ]]''' *ផ្នែកទី១ អំពីកូនមានខាន់ស្លា *ផ្នែកទី២ អំពីកូនឥតខាន់ស្លា *ផ្នែកទី ៣ អំពីការស្វែងរកបិតុភាព រឺមាតុភាពនៃកូនឥតខាន់ស្លា *ផ្នែកទី៤ អំពីស្មុំកូន *ផ្នែកទី៥ អំពីទំនាក់ទំនងរវាងឪពុក-ម្ដាយ និងកូន *ផ្នែកទី៦ អំពីការដកហូតអំណាចមេបា =ឯកសារយោង= *មជ្ឈមណ្ឌល​វប្បធម៌​នៅ​ស្វីស [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់កម្ពុជា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|ជំពូក១ បទបញ្ញត្តិទូទៅ]]</span> 718bt61b40ei10ks1ap5z2qsaiid3hy 0 2277 4755 4461 2012-10-12T08:28:26Z នរម 573 /* ជំពូកទី១ បទបញ្ញតិទូទៅ */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|ជំពូក២ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍]]</span> =ជំពូកទី១ បទបញ្ញតិទូទៅ= *'''មាត្រា ១:''' ច្បាប់ស្ដីពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ ដោយផ្អែកលើមាត្រា៧ និងមាត្រា៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃរដ្ឋកម្ពុជា មានគោល ដៅដាក់បទបញ្ជា និងការពារការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ នឹង ជីវភាពគ្រួសារ ធានាសមភាពរវាងសហព័ទ្ធក្នុង អាពាហ៍ ពិពាហ៍និងក្នុងគ្រួសារ ពង្រឹងការទទួលខុសត្រូវរបស់អូវពុកម្ដាយ ក្នុងការចិញ្ចឹមថែរក្សាកូន និង ជុំរុញការបណ្ដុះប ណ្ដាលសីលធម៌ និង ការអប់រំកូនដើម្បីអោយទៅជាពលរដ្ឋល្អ មានមនសិការស្នេហាជាតិស្រលាញ់ការងារ មាន សម្បជញ្ញៈទទួលខុសត្រូវចំពោះសង្គម ។ *'''មាត្រា ២:''' ហាមឃាត់ដាច់ខាត នូវអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលគូស្រករនៅក្មេងពេក អាពាហ៍ពិពាហ៍ ដែលបង្ខិតបង្ខំ អំពើដែលមាន ឧបស័គ្គដល់សេរីភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ|ច្បាប់ពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|ជំពូក២ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] cg58xtvt7e0bos8gf7ze2t4a1b7xgdr 0 2278 4685 4684 2012-08-27T11:06:27Z 36.37.227.100 /* ផ្នែកទី ១ អំពីលក្ខ័ខ័ណ្ឌដែលត្រូវមានដើម្បីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|ជំពូក១ បញ្ញត្តិទូទៅ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|ជំពូក៣ អំពីការលែងលះ]]</span> =ជំពូកទី ២ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍= ==ផ្នែកទី ១ អំពីលក្ខ័ខ័ណ្ឌដែលត្រូវមានដើម្បីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍== * '''មាត្រា ៣''' អាពាហ៍ពិពាហ៍គឺជាកិច្ចសន្យា ដ៏អោលារិកមួយធ្វើឡើងដោយបុរសម្នាក់និងស្ត្រីម្នាក់ ដែលប្ដេជ្ញាថាខ្លួននឹងរួមសមគ្គ សង្វាសជាមួយគ្នាតាមបទបញ្ញត្តិច្បាប់ ហើយដែលមិនអាចរំលាយទៅវិញបានតាមទំនើងចិត្តរបស់ខ្លួន។ អាពាហ៍ពិ ពាហ៍ និងមានអានុភាពពេញលក្ខណៈច្បាប់បានលុះត្រាតែអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ ធ្វើឡើងស្របតាមក្បួនខ្នាតដែល មានចែងក្នុងច្បាប់នេះ ។ * '''មាត្រា ៤''' បុរសនិងនារីដែលមានអាយុពេញលក្ខណច្បាប់ មានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការសំរេចអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ភាគីម្ខាងមិន អាចបង្ខំឆន្ទ:របស់ភាគីម្ខាងទៀតបានឡើយ។ គ្មាននណាមួយ អាចបង្ខំបុគ្គលម្នាក់អោយរៀប រឺរារាំងមិនអោយរៀ បអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះរៀបតាមក្បួនខ្នាតដែលមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ។ * '''មាត្រា ៥''' អាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន បុរសចាប់ពីអាយុ ២០ឆ្នាំឡើង នារីចាប់ពីអាយុ១៨ឆ្នាំឡើង។ ក្នុងករណីពិសេសបុរស ដែលមានអាយុមិនទាន់ដល់ ២០ឆ្នាំនិងនារីដែលមានអាយុមិនទាន់ដល់១៨ឆ្នាំ អាចរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍ស្របច្បាប់ បានប្រសិនបើនារីមានផ្ទៃពោះ ហើយមានការអនុញ្ញាតពីអូវពុកម្ដាយ រឺអ្នកអាណាព្យាបាល។ * '''មាត្រា ៦''' មិនអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បានៈ *បុគ្គលមានភេទដូចគ្នា *បុគ្គលគ្មានពលានុភាពនៃលិង្គ *បុគ្គលមានជម្ងឺឃ្លង់ របេង មហារីក កាមរោគ ដែលមិនទាន់ព្យាបាលបានជាដាច់ *ជនវិកលចរិត ជនមិនដឹងខុសត្រូវ បុគ្គលមានចំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍ពីមុនមិនទាន់រលាយ។ * '''មាត្រា ៧''' អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវហាមឃាត់ រវាងបុគ្គលដែលជាប់ចំនងនោះមានខាន់ស្លាក្ដី អិតខាន់ស្លាក្ដី រឺ សាច់ចិញ្ចឹមក្ដី ។ * '''មាត្រា ៨''' អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវហាមឃាត់រវាងសាខាញាតិ ទោះសាខាញាតិនោះមានខាន់ស្លាក្ដី អិតខាន់ស្លាក្ដី សាច់ចិញ្ចឹមក្ដីរួម ម្ដាយក្ដី រួមអូវពុកក្ដី រួមអូវពុកម្ដាយក្ដី ជាញាតិលោហិតក្ដីរឺជាញាតិពន្ធក្ដីរហូតដល់ថ្នាក់ទី៣រាប់ទាំងថ្នាក់ទី៣នេះផង។ ក្នុងករណីពិសេស ប្រសិនបើសហព័ទ្ធណាមួយស្លាប់សហព័ទ្ធដែលនៅរស់ អាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយសាខា ញាតិប្រពន្ធថ្នាក់ទី២ រឺថ្នាក់ទី៣បាន ។ * '''មាត្រា ៩''' ក្រោយពីអាពាហ៍ពិពាហ៍រលាយ ដោយមូលហេតុប្ដីស្លាប់ មោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺលែងលះគ្នា នារីអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ថ្មីមួយទៀតបាន ប៉ុន្តែត្រូវស្ថិតនៅក្នុងវិធវភាព “ភាពមេម៉ាយ” ចំនួន​៣០០​ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃដែលប្ដីស្លាប់ រឺពីរថ្ងៃប្រកាសសាលក្រមដែលសំរេចពីមោឃភាព នៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺពីថ្ងៃប្រកាសសាលក្រមស្ថាពរនៃការលែងលះ។​ក្នុង​ករណី​ដែល​តុលា​ការ​ប្រជាជន​ បាន​ចេញ​ដី​កា​សំរេច​អោយប្ដីប្រពន្ធនៅបែកគ្នានោះ សាលក្រមនៃការលែងលះត្រូវគិតវិធវភាព តាំងពីថ្ងៃដែលចេញពីដីការនេះ។ ប៉ុន្តែបើនារីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍មុនផុតរយៈពេល ៣០០ថ្ងៃ ប្ដី​ដែល​រៀប​អាពាហ៍​ពិពាហ៍​ថ្មីនេះ ត្រូវចាត់ទុកជា អូវពុករបស់កូន ដែលកើតក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ថ្មីនេះលើកលែងតែមានការជំទាស់ពីប្ដីមុន ដោយមានភស្តុតាងច្បាស់លាស់។ * '''មាត្រា ១០''' ក្នុងករណីដែលសហព័ទ្ធណាមួយបាត់ខ្លួនកន្លងហួសពីមួយឆ្នាំ គិតពីថ្ងៃដែលបាត់ខ្លួននោះមកដោយគ្មានដំណឹងអ្វីសោះហើយក៏គ្មាននរណាដឹងថា ជននោះស្លាប់រឺរស់ សហព័ទ្ធ​ម្នាក់​ទៀត​អាច​នឹង​រៀប​អាពាហ៍​ពិពាហ៍ទៀតបាន បើផុតរយៈ ១៥ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃប្រកាសសាលក្រមដែ់បញ្ជាក់ថា ជាននោះបានបាត់ខ្លួនពិតមែន។ ជនណាក៏ដោយ មិនអាចប្ដឹងសុំបដិសេធអាពាហ៍ពិពាហ៍ថ្មីនេះបានឡើយ ទោះ​បី​សហព័ទ្ធដែលបាត់ខ្លួននោះ ត្រលប់មកវិញក៏ដោយ។ * '''មាត្រា ១១''' មុនពេលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ អនាគតប្ដីប្រពន្ធត្រូវប្ដឹងដល់គណៈកម្មាធិការប្រជាជនឃុំ រឺសង្កាត់ខាងលំនៅរបស់ នារីដោយមានអូវពុក រឺម្ដាយ រឺអ្នកអាណាព្យាបាលចូលរួមផងក៏បាន។ * '''មាត្រា ១២''' ប្រធានរឺ សមាជិកនៃគណៈកម្មាធិការប្រជាជនឃុំ រឺសង្កាត់ក្នុងឋានៈជាមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋានត្រូវ ប្រកាសផ្សាយជា សាធារណៈនូវអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ ដោយបិទប័ណ្ណប្រកាសនៅលំនៅរបស់នារី និងនៅទីស្នាក់ការឃុំ រឺសង្កាត់របស់ ខ្លួន។ ប័ណ្ណប្រកាសពីរទៀតត្រូវផ្ញើទៅជូនមន្ត្រីនុកូលដ្ឋានឃុំ រឺសង្កាត់ខាងបុរស ដើម្បីយកទៅបិទលំនៅរបស់បុរស និងទីស្នាក់ការឃុំ រឺសង្កាត់របស់ខ្លួន ។ ប័ណ្ណប្រកាសត្រូវចុះ ៖ 1. ត្រកូល ឈ្មោះ អាយុ មុខរបរ និងលំនៅនៃអនាគតប្ដីប្រពន្ធ 2. ត្រកូល ឈ្មោះ អាយុ មុខរបរ និងលំនៅនៃអនាគតប្ដីប្រពន្ធ “បើឪពុករឺម្ដាយស្លាប់ត្រូវដាក់ថាស្លាប់ផង”។ 3. រយ:ពេលប្ដឹងជំទាស់ * '''មាត្រា ១៣''' ប័ណ្ណប្រកាសត្រូវបិទផ្សាយក្នុងរយៈពេល ១០ថ្ងៃ ដើម្បីអោយជនដែលមានប្រយោជន៍ ក្នុងរឿងនេះដឹងលឺ ហើយ អាចប្ដឹងជំទាស់នឹងអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះបាន ប្រសិនបើមានការមិនយល់ព្រមស្របនិងអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ។ ផុតរ យៈពេល១០ថ្ងៃនេះពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍អាចធ្វើទៅបានបើគ្មានការប្ដឹងជំទាស់។ * '''មាត្រា ១៤''' អាពាហ៍ពិពាហ៍នឹងអាចចាត់ទុកជាត្រឹមត្រូវតាមតាមលក្ខណៈច្បាប់បាន លុះត្រាតែបុរស និងនារី ដែលស្ម័គ្រចិត្តយ កគ្នាជាប្ដីប្រពន្ធចុះកិច្ចសន្យាអាពាហ៍ពិពាហ៍ខាងលំនៅរបស់នារី។ កិច្ចសន្យាត្រូវចុះក្នុងបញ្ជីអាពាហ៍ពិពាហ៍ ហើយ ត្រូវចុះហត្ថលេខាដោយមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋាន ប្ដីប្រពន្ធ និងសាក្សីគ្រប់អាយុការពីរនាក់ ។ ==ផ្នែកទី ២ អំពីបណ្ដឹងទាស់មិនអោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍== * '''មាត្រា ១៥''' ក្នុងរយៈពេល១០ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃដែលបិទផ្សាយជាសាធារណ ញាតិក្ដីជនដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងនេះក្ដី អាចនឹងប្ដឹង ជំទាស់មិនអោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន។ * '''មាត្រា ១៦ ''' បណ្ដឹងទាស់នេះនឹងយកជាការបាន លុះណាតែអ្នកប្ដឹងជំទាស់ ចុះហត្ថលេខាលើពាក្យរបស់ខ្លួនដោយផ្តាល់ដៃខ្លួនអែ ង។ បណ្ដឹងនេះត្រូវចង្អុលលើមូលហេតុនៃការប្ដឹងទាស់។ មូលហេតុដែលអាយកមកប្ដឹងជំទាស់បាននោះ គឺសមត្ថ ភាពរបស់បុរស រឺនារីរឺមានប្រការណាមួយដែលច្បាប់ហាមឃាត់ក្នុងមាត្រា៥ វាក្យខ័ណ្ឌទី១ មាត្រា៦ មាត្រា៧និង មាត្រា ៨ នៃច្បាប់នេះ ។ * '''មាត្រា ១៧''' បណ្ដឹងទាស់នោះត្រូវអ្នកប្ដឹងជំទាស់ រឺតំណាង របស់ខ្លួនយកទៅជូនគណ:កម្មធិការប្រជាជនឃុំ រឺសង្កាត់ខាងលំនៅ អនាគតប្រពន្ធ។ គណកម្មាធិការនេះត្រូវសំរេចក្នុងរយពេលបីថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃទទួលបណ្ដឹងទាស់។ បើអ្នកប្ដឹងជំទាស់ រឺ អនាគតប្ដីប្រពន្ធ មិនសុខចិត្តនឹងសេចក្ដីសំរេចនេះ គណកម្មាធិការប្រជាជនឃុំ រឺសង្កាត់ត្រូវ បញ្ជួនសំនុំរឿងទៅតុ លាការប្រជាជន ក្នុងរយៈពេលប្រាំថ្ងៃយ៉ាងយូរ គិតពីថ្ងៃទទួលបណ្ដឹងទាស់ដើម្បីសំរេច។ * '''មាត្រា ១៨''' តុលាការប្រជាជន ត្រូវសំរេចសេចក្ដីពីបណ្ដឹងទាស់ក្នុងរយពេល ៧ថ្ងៃយ៉ាងយូរ គិតពីថ្ងៃបានទទួលសំនុំរឿង។សាល ក្រមរបស់តុលាការប្រជាជន មិនអាចប្ដឹងតវ៉ាបានឡើយទោះបីសាលក្រមនោះវាជាសាលក្រមកំបាំងមុខក៏ដោយ។ * '''មាត្រា ១៩''' បើតុលាការប្រជាជនបដិសេធបន្ដឹងទាស់ចោលអនាគតប្ដីប្រពន្ធ អាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន។ បើតុលាការប្រជា ជនចាត់ទុកបណ្ដឹងទាស់នោះជាត្រឹមត្រូវមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋាន ត្រូវបញ្ឈប់មិនអោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។ * '''មាត្រា ២០''' នៅពេលដែលដឹងថា បុរស រឺនារីជាអសមត្ថជន រឺមានប្រការណាមួយដែលច្បាប់ហាមឃាត់ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ១៦ មន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋានមានសិទ្ធិជំទាស់មិនអោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដោយ​ធ្វើ​របាយ​ការណ៍ ពីបណ្ដឹងទាស់នេះជូនទៅតុលាការប្រជាជនក្នុងរយពេល២ថ្ងៃយ៉ាងយូរដើម្បីសំរេច។ តុលាការប្រជាជន ត្រូវសំរេចសេចក្ដីតាមបទបញ្ញត្តិដែលមានចែងក្នុងមាត្រា១៨ និង ១០ខាងលើ។ ==ផ្នែកទី ៣ អំពីមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍== * '''មាត្រា ២១''' អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវទុកជាមោឃ ប្រសិនបើអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ ចុះបញ្ជីនៅពេលដែលសហព័ទ្ធណាម្នាក់ឆ្កួត រឺមិនដឹ ងខុសត្រូវ។ តែបើសហព័ទ្ធនោះបានជាស្រួលឡើងវិញ ហើយហេតុដែលនាំអោយទុកជាមោឃនោះ ត្រូវរលាយ ទៅវិញដែរ ។ * '''មាត្រា ២២''' អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងបុរសអាយុតិចជាង២០ឆ្នាំ រឺនារីអាយុតិចជាង១៨ ឆ្នាំ ត្រូវទុកជាមោឃ។ អាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលទុករវាងបុរសជាមោឃនោះ និងលែងមោឃទៅវិញ កាលបើប្ដី រឺ​ប្រពន្ធ​នោះ​ចំរើន​វ័យ​ដល់​អាយុតាមបញ្ញត្តិច្បាប់ រឺក្នុងករណីដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៥ វាក្យខ័ណ្ឌទី២។ * '''មាត្រា ២៣''' អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវទុកជាមោឃ កាលបើសហាព័ទ្ធណាម្នាក់ប្ដឹងថា ខ្លួនត្រូវគេចាប់បង្ខំអោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ការប្ដឹងសុំមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ ត្រូវផុតអាជ្ញាយុកាល ប្រសិនបើការប្ដឹងនោះ មិនធ្វើក្នុងរយ៦ខែគិតពីថ្ងៃ ដែលគេលែងបង្ខំនោះមក ។ * '''មាត្រា ២៤ ''' អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវទុកជាមោឃ បើចំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍មុន របស់សហព័ទ្ធណាម្នាក់មិនទាន់រលាយ។ ការប្ដឹងសុំ មោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ក្រោយ មិនអាចធ្វើបានឡើយ បើក្រោយពីថ្ងៃចុះអាពាហ៍ពិពាហ៍ក្រោយនេះមកអា ពាហ៍ពិពាហ៍មុនត្រូវបានរំលាយ។ * '''មាត្រា ២៥''' អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងញាតិលោហិត រឺញាតិព័ន្ធក្នុងថ្នាក់ដែលច្បាប់ហាមឃាត់ត្រូវទុកជាមោឃ លើកលែងតែករណី ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៨ វាក្យខ័ណ្ឌទី២។ ការប្ដឹងសុំមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ខាងលើនេះ មិនអាចផុតអាជ្ញា កាលឡើយ ។ * '''មាត្រា ២៦''' មានតែសហព័ទ្ធរដ្ឋអាជ្ញា និងជនដែលមានប្រយោជន៍ស្របច្បាប់ក្នុងការប្ដឹងសុំមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ទេ ទើ បអាចដាក់ពាក្យប្ដឹងសុំមោឃភាពនៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ទៅតុលាការប្រជាជនបាន។ បើជនដែលបានដាក់ពាក្យប្ដឹងនោះ ស្លាប់សិទ្ធិវ័ន្តអាចប្ដឹងជំនួសបាន។ * '''មាត្រា ២៧''' កូនកើតអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលតុលាការបានប្រកាសជាមោឃៈត្រូវទុកជាកូនមានខាន់ស្លា ទោះបីហេតុដែលនាំអោ យមានមោឃភាពនោះ យ៉ាងណាក៏ដោយ។ សិទ្ធិនិង កាតព្វកិច្ចរបស់អូវពុកម្ដាយនិងកូនត្រូវមានដូចគ្នាក្នុងករណី នៃអូវពុកម្ដាយលែងលះគ្នា។ ការចែកទ្រព្យសម្បត្តិរវាងប្ដីប្រពន្ធ នៃអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលតុលាការប្រកាសជាមោ ឃត្រូវធ្វើដូចក្នុងករណីលែងលះគ្នាដែរ ។ * '''មាត្រា ២៨''' តុលាការប្រជាជន ត្រូវចាត់ចែងអោយចំលងសេចក្ដីវិនិច្ឆ័យនៃសាលក្រមស្ថាពរដែលប្រកាសមោឃភាព អាពា ហ៍ពិពាហ៍ចុះនៅរឹមទំព័រ នៃសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដែលត្រូវទុកជាមោឃ។ ==ផ្នែកទី ៤ សិទ្ធិ និង ករណីកិច្ចរបស់សហព័ទ្ធ== * '''មាត្រា ២៩''' ក្នុងគ្រួសារ ប្ដីប្រពន្ធត្រូវមានភាពស្មើគ្នា លើគ្រប់ទស្សន។ * '''មាត្រា ៣០''' ប្ដីប្រពន្ធ មានករណីយកិច្ចស្រលាញ់គ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីឈានទៅកាន់វឌ្ឍនភាព ព្រមទាំង កសាងគ្រួសារមួ យមានសាមគ្គីភាព និងប្រកបដោយសុភមង្គល ។ * '''មាត្រា ៣១''' ប្រពន្ធ និងប្ដី មានសិទ្ធិជ្រើសរើសដោយសេរីនូវវិជ្ជាជីវរបស់ខ្លួន មានសិទ្ធិចូលរួមប្រាស្រ័យដោយសេរី ក្នុងសកម្មភា ពនយោបាយវប្បធម៌ និងសង្គម។ * '''មាត្រា ៣២''' ប្រពន្ធ និងប្ដី មានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងការប្រើប្រាស់ការអាស្រ័យផល ការចាត់ចែងទ្រព្យសម្បត្តិរួម។ សហព័ទ្ធម្នាក់ៗ មា នសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការប្រើប្រាស់អាស្រ័យផល និងចាត់ចែងទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទាល់របស់ខ្លួន។ * '''មាត្រា ៣៣''' ទ្រព្យសម្បត្តិរួម គឺជាអ្វីៗទាំងអស់ដែលសហព័ទ្ធទាំងពីររកបានជាមួយគ្នា រឺសហព័ទ្ធណាម្នាក់រកបានក្នុងរយពេលមាន ចំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍។ * '''មាត្រា ៣៤''' ត្រូចចាត់ទុកជាទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទាល់របស់សហព័ទ្ធ ៖ 1. ទ្រព្យសម្បត្តិដែលសហព័ទ្ធមានមុនរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។ 2. ២-ទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលសហព័ទ្ធបានទទួលជាអំណោយជាមរតក រឺជាអច្ច័យទានក្នុងរយពេលមានចំនងអាពាហ៍ ពិពាហ៍។ * '''មាត្រា ៣៥''' ត្រូវធ្លាក់លើបន្ទុកទ្រព្យសម្បត្តិរួម ៖ 1. ការផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារ និងចំណាយដើម្បីអប់រំ និងបណ្ដុះបណ្ដាលកូន។ 2. បំណុលនិងកាតព្វកិច្ចទាំងឡាយដែលសហព័ទ្ធទាំងពីរបានព្រមព្រៀងគ្នាសំរេចក្នុងពេលមានចំនង អាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺដែលសហព័ទ្ធណាម្នាក់សំរេចក្នុងរយពេលមានចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដោយ​មាន​ការយល់ព្រមពីសហព័ទ្ធម្នាក់ទៀត។ 3. ការថែទាំ និង ការគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិរួម ។ * '''មាត្រា ៣៦''' សហ័ទ្ធម្នាក់ៗ អាចប្រើប្រាស់សំភារៈដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិរួម តាមការតំរូវនៃសំភារនោះ។ សហព័ទ្ធទាំងពីរនាក់ត្រូវ គ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិរួមជាមួយគ្នា។ សហព័ន្ធម្នាក់អាចទាមទារអោយសហព័ន្ធម្នាក់ទៀត យល់ព្រមលើវិធានការ ចាំបាច់ ដើម្បីថែទាំទ្រព្យសម្បត្តិរួម រឺរក្សាទុកតំលៃរបស់ទ្រព្យសម្បត្តិនោះ។ * '''មាត្រា ៣៧''' ទ្រព្យសម្បត្តិរួមអាចលក់ដូរ រឺធ្វើអំណោយបាន លុះត្រាតែមានការព្រមព្រៀងពីសហព័ទ្ធទាំងពីរ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/១|ជំពូក១ បញ្ញត្តិទូទៅ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|ជំពូក៣ អំពីការលែងលះ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] 5kmpi1a66i4csidc994p8bmud5xf5qm 0 2279 9017 4465 2020-03-17T08:46:14Z 163.53.197.173 /* ផ្នែកទី ២ អំពីនីតិវិធីនៃការលែងលះគ្នា */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|ជំពូក២ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|ជំពូក៤ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស]]</span> =ជំពូកទី៣ អំពីការលែងលះគ្នា= ==ផ្នែកទី១ អំពីមូលហេតុនៃការលែងលះគ្នា== * '''មាត្រា ៣៨''' ការលែងលះគ្នា គឺការផ្ដាច់ចំនងអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ប្ដីប្រពន្ធដែលបានរៀបការពេញច្បាប់ក្នុងពេលរស់នៅទាំងពីរនាក់។ * '''មាត្រា ៣៩''' ប្ដីរឺ ប្រពន្ធ អាចប្ដឹងសុំលែងលះគ្នាបាន កាលបើមានមូលហេតុគ្រប់គ្រាន់បញ្ជាក់ថា ខ្លួនពុំអាចរួមរស់ជាមួយគ្នាតទៅទៀតបាន។ មូលហេតុជាអាទិ៍ មានដូចខាងក្រោមនេះ # ការចុះចោលលំនៅសង្វាស ដោយអិតមូលហេតុត្រឹមត្រូវហើយអិតមានផ្គត់ផ្គង់ស្បៀងអាហារ និងទំនុកបំរុងកូនសោះ។ # វាយដំឃោរឃៅ ធ្វើទុកបុកម្នេញប្រមាថមើលងាយធ្ងន់ធ្ងរចំពោះសហព័ទ្ធ រឺចំពោះបុព្វញាតិរបស់សហព័ទ្ធនេះ។ # មានចរិយាផ្ទុយពីសីលធម៌ រឺប្រព្រឹត្តអនាចារ # អពលានុភាពនៃលិង្គ # បែកគ្នាអស់រយជាង ១ឆ្នាំ។ * '''មាត្រា ៤០ ''' ប្ដីប្រពន្ធអាចលែងលះគ្នាដោយស្ម័គ្រចិត្តបាន។ ==ផ្នែកទី ២ អំពីនីតិវិធីនៃការលែងលះគ្នា== * '''មាត្រា ៤១''' ការសំរេចអំពីការលែងលះគ្នា ជាសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង ខាងលំនៅរបស់ចុងចំលើយ។ * '''មាត្រា ៤២''' បណ្ដឹងសុំលែងលះគ្នា ត្រូវធ្វើជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរ ចុះមូលហេតុដែលនាំអោយលែងលះគ្នា។ បណ្ដឹងនោះត្រូវ ដើមចោទ យកទៅជូនតុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុងផ្ទាល់ក៏បាន រឺជូនគណ:ប្រជាជនឃុំរឺសង្កាត់ ខាងលំនៅរបស់ចុង ចំលើយដោយយខ្លួនអែងផ្ទាល់ក៏បាន។ ក្នុងករណីខាងក្រោយនេះ គណ:កម្មាធិការប្រជាជនឃុំរឺសង្កាត់ ត្រូវធ្វើកា រផ្សះផ្សាក្នុងរយ ១៥ថ្ងៃ ក្រោយពីបានទទួលពាក្យបណ្ដឹង។ បើផ្សះផ្សាពុំបានសំរេច ត្រូវបញ្ជូនសំនុំរឿងជាបន្ទាន់ទៅ តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង។ * '''មាត្រា ៤៣''' តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង ត្រូវអញ្ជើញអ្នកប្ដឹងអោយចូលមក ហើយសំរួលយ៉ាងណាតាមដែលខ្លួនយល់ឃើញ ដើម្បីបញ្ចូលចិត្តអ្នកនោះអោយឈប់ប្ដឹង លើកលែងតែតុលាការប្រជាជនខេត្ត-ក្រុងយល់ឃើញថាពាក្យសុំលែង លះគ្នានេះមានអាងហេតុធ្ងន់ធ្ងរណាស់។ * '''មាត្រា ៤៤''' ក្រោយពីបានទទួលបណ្ដឹងសុំលែងលះ បើយល់ឃើញថាការចាំបាច់ តុលាការប្រជាជនខេត្ត ក្រុងអាចចាត់វិធានកា របណ្ដោះអាសន្នបាន ដូចជាការបំបែកលំនៅប្ដីប្រពន្ធ ការអោយថែរក្សាកូនថែរក្សាទ្រព្យសម្បត្តិ ការផ្ដល់អាហារ កិច្ច។ ក្នុងករណីនេះ មេធាវីនៃគូភាគីអាចចូលរួមស្ដាប់បាន។ * '''មាត្រា ៤៥''' ប្រសិនបើដើមចោទនៅតែទទូចសុំលែង តុលាការប្រជាជនខេត្ត-ក្រុង ត្រូវអញ្ជើញប្ដីប្រពន្ធអោយ ចូលមកកាន់ តុលាការជាប្រញាប់ដើម្បីធ្វើការផ្សះផ្សា។ ក្នុងករណីនេះមេធាវីមិនត្រូវចូលរួមស្ដាប់ទេ។ * '''មាត្រា ៤៦''' ប្រសិនបើផ្សះផ្សារចំពោះមុខដើមចោទនិងចុងចំលើយ ហើយនៅតែពុំបានសំរេចតុលាការប្រជាជន ខេត្ត ក្រុងអា ចធ្វើការផ្សះផ្សាជាលើកទី ២ បាន។ * '''មាត្រា ៤៧''' ប្រសិនបើនៅពេលផ្សះផ្សាលើកទី១ ដើមចោទរឺចុងចម្លើយ ដែលទទួលបានដីកាអញ្ជើញដោយត្រឹមត្រូវ ហើយមិនមកបង្ហាញខ្លួនតាមការអញ្ជើញនោះ តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុងត្រូវអញ្ជើញភាគីទាំងពីរនោះជាលើកទី២ ដើម្បីធ្វើការផ្សះផ្សា។ * '''មាត្រា ៤៨''' ប្រសិនបើដើមចោទ ដែលបានទទួលដីការអញ្ជើញដោយត្រឹមត្រូវ ហើយមិនបានមកកាន់តុលាការប្រជាជនខេត្ត ក្រុងទាំងលើកទី១ ទាំងលើកទី២ ដោយគ្មានមូលហេតុច្បាស់នោះ ត្រូវចាត់ទុកថាសុខចិត្តឈប់ប្ដឹង។ * '''មាត្រា ៤៩''' ប្រសិនបើចុងចម្លើយបានទទួលដីការអញ្ជើញដោយត្រឹមត្រូវ ហើយនៅតែមិនព្រមចូលខ្លួនមកកាន់ តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង ទាំងលើកទី១ ទាំងលើកទី២ ដោយគ្មានមូលហេតុនោះត្រូវចាត់ទុកថា មិនព្រមសះជានឹងគ្នា ។ * '''មាត្រា ៥០''' ប្រសិនបើមានអ្នកដែលមិនបានមកតាមដីកាអញ្ជើញលើទី១ មិនមែនជាអ្នកមិនបានមកលើកទី២ទេ តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង ត្រូវអញ្ជើញភាគីនោះមកផ្សះផ្សាជាលើកទី៣។ * '''មាត្រា ៥១''' ការផ្សះផ្សាម្ដងៗត្រូវអោយឃ្លាតពីគ្នា១ខែយ៉ាងឆាប់ និង២ខែយ៉ាងយូរ។ * '''មាត្រា ៥២''' ការផ្សះផ្សាម្ដងៗ ទោះបីបានលទ្ធផលយ៉ាងណាក្ដី ត្រូវចុះក្នុងកំណត់ហេតុបញ្ជាក់អំពីការផ្សះផ្សា បានសំរេច មិនបានសំរេច រឺភាគីមិនបានចូល ហើយចៅក្រមទទួលបន្ទុកការផ្សះផ្សាត្រូវចុះហត្ថលេខាលើកំណត់ហេតុនោះជាមួយភា គីវត្តមាន និងលេខាធិការក្រលាបញ្ជី។ * '''មាត្រា ៥៣''' បើការផ្សះផ្សាមិនបានសំរេច តុលាការប្រជាជនខេត្ត ក្រុង ត្រូវអញ្ជើញប្ដី ប្រពន្ធអោយចូលមកកាន់តុលាការប្រជាជនដើម្បីជំនុំជំរះ។ * '''មាត្រា ៥៤''' ប្រសិនបើដើមចោទ ត្រូវបានតុលាការប្រជាជនអញ្ជើញដោយត្រឹមត្រូវ ហើយមិនបានមកបង្ហាញ ខ្លួនចំពោះតុលា ការប្រជាជននិងមិនបានជូនសេចក្ដីដោះសារ រឺមិនបានសុំអោយបង្អង់សេចក្ដីទៅថ្ងៃក្រោយទេនោះត្រូវចាត់ទុកថា សុខចិត្តឈប់ប្ដឹងវិញហើយ។ ក្នុងករណីនេះត្រូវចេញសាលក្រមចំណាយរឿងក្ដីនោះចោល។ * '''មាត្រា ៥៥''' ប្រសិនបើចុងចំលើយ មិនបានចូលកាន់តុលាការប្រជាជន ក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌដូចខាងលើនេះដែរហើយ បើយល់ឃើញ ថា ហេតុដែលដើមចោទប្ដឹងនោះមានភ័ស្តុតាងពិតប្រាកដ ហើយតុលាការប្រជាជនអាចសំរេចសេចក្ដីអោយលែងលះគ្នាបាន។ បើបណ្ដឹងនោះមិនទាន់មានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ទេ តុលាការប្រជាជនត្រូវធ្វើការអង្កេតស៊ើបសួរអំពីរឿងនោះ។ * '''មាត្រា ៥៦''' បើចុងចំលើយប្រកែកថា សេចក្ដីដែលប្ដឹងពីខ្លួននោះមិនពិតទេ តុលាការប្រជាជនត្រូវបញ្ជាអោយធ្វើការអង្កេតស៊ើបសួរ។ * '''មាត្រា ៥៧''' ក្នុងរឿងដែលលែងលះគ្នា បើមានការត្រូវអង្កេតស៊ើបសួរ។ តុលាការប្រជាជនត្រូវធ្វើការអង្កេតស៊ើបសួរជាបន្ទាន់ត្រូវបង្គាប់អោយគូភាគីជូនភ័ស្តុតាងចាំបាច់នានា អញ្ជើញសាក្សីដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងនេះ និងចាត់វិធានការទៅបើយល់ថាគួរចាត់។ * '''មាត្រា ៥៨''' ក្នុងករណីសុំលែងលះដោយព្រមព្រៀងគ្នា បើក្រោយពីការអង្កេតស៊ើបសួរឃើញថា ការសុំលែងលះគ្នានោះធ្វើ ដោយគ្មានការបង្ខិតបង្ខំ និងដោយស្ម័គ្រចិត្តពិតប្រាកដ តុលាការប្រជាជនត្រូវសំរេចអោយលែងលះគ្នា។ * '''មាត្រា ៥៩''' ក្នុងករណីសុំលែងលះដោយឯកតោភាគី បើក្រោយពីការអង្កេតស៊ើបសួរឃើញថា ស្ថានភាពរវាងប្ដី ប្រពន្ធមាន ភាពធ្ងន់ធ្ងរ ការរួមរស់ជាមួយគ្នាមិនអាចពន្យាយូរបាន គោលបំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍លែងបានសំរេចតុលាការប្រជាជនត្រូវសំរេចអោយលែងលះគ្នា ។ * '''មាត្រា ៦០''' តុលាការប្រជាជនអាចស៊ើបសួរ និងធ្វើការជំនុំជំរះដោយសំងាត់បាន។ * '''មាត្រា ៦១''' ការវិនិច្ឆ័យដល់អង្គសេចក្ដី ត្រូវតែធ្វើក្នុងរយ១៥ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃអង្កេតសេចក្ដីស៊ើបសួររួចមក ។ * '''មាត្រា ៦២''' តាមគោលការណ៍សាលក្រមលែងលះគ្នា ត្រូវសំរេចនៅចំពោះមុខគូក្ដី។ ប្រសិនបើសាលក្រមនោះ ជាសាលក្រមកំបាំងមុខ គូក្ដីអាចប្ដឹងទាស់បានក្នុងរយ១៥ថ្ងៃ។ រយពេលនេះគិតពីថ្ងៃដែលបានអោយដំណឹងពីសាលក្រមកំបាំងមុខដល់គូក្ដីផ្ទាល់រឺដល់លំនៅរបស់គូក្ដី។ * '''មាត្រា ៦៣''' បណ្ដឹងទាស់នឹងសាលក្រមកំបាំងមុខ ក្រមដោយសាម៉ីខ្លួន ជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ រឺដោយផ្ទាល់នៅតុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុង។ បណ្ដឹងទាស់នាំអោយផ្អាកការអនុវត្តសាលក្រម ។ * '''មាត្រា ៦៤''' ប្រសិនបើផុតរយពេលប្ដឹងទាស់ បានប្ដឹងក្នុងរយ:ពេលកំណត់ ប៉ុន្តែមិនបានចូលខ្លួនមកក្នុងពេល ជំនុំជំរះ ដោយគ្មាន មូលហេតុ នោះសាលក្រមកំបាំងមុខត្រូវតំកល់ទុកជាបានការនឹងទៅជាសាលក្រមស្ថាពរ។ * '''មាត្រា ៦៥''' ប្រសិនបើអ្នកប្ដឹងទាស់ បានប្ដឹងក្នុងរយពេលកំណត់ ប៉ុន្តែមិនបានចូលខ្លួនមកក្នុងពេលជំនុំជំរះ ដោយគ្មានមូលហេតុ នោះសាលក្រមកំបាំងមុខ ត្រូវតំកល់ទុកជាបានការ និងទៅជាសាលក្រមស្ថាពរ។ * '''មាត្រា ៦៦''' ប្រសិនបើបណ្ដឹងទាស់ត្រឹមត្រូវតាមទំរង់ច្បាប់ តុលាការប្រជាជនខេត្តក្រុងត្រូវពិនិត្យនិងជំនុំជំរះ សាជាថ្មីលើអង្គសេចក្ដី។ តុលាការប្រជាជនអាចតំកល់ កែប្រែ រឺបដិសេធសាលក្រមកំបាំងមុខ ដែលបានសំរេចសេចក្ដីលើកមុនបាន កុំអោយតែបំពានលើច្បាប់ រឺគោលការណ៍នៃច្បាប់។ * '''មាត្រា ៦៧''' កាលបើសាលក្រមលែងលះជាសាលក្រមស្ថាពរ តុលាការប្រជាជនខេត្ត-ក្រុង ត្រូវចាត់ចែងអោយ ចំលងសេចក្ដីវិនិច្ឆ័យនៃសាលក្រមស្ថាពរនោះ ចុះនៅរឹមទំព័រនៃសំបុត្រអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលត្រូវរលាយ ។ * '''មាត្រា ៦៨''' ប្រសិនបើប្រពន្ធមានផ្ទៃពោះ ប្ដីអាចនឹងសុំលែងលះបាន លុះត្រាតែប្រពន្ធនោះសំរាលកូនរួចបាន ១ឆ្នាំសិន។ ការបន្ថយសិទ្ធិខាងលើ មិនត្រូវអនុវត្តលើនារីទេ។ នារីអាចសុំលែងលះបាននៅពេលមានផ្ទៃពោះ។ ផ្នែកទី ៣ អំពីអានុភាពនៃការលែងលះ * '''មាត្រា ៦៩''' ការលែងលះគ្នារំសាយអានុភាពអាពាហ៍ពិពាហ៍ ចាប់ពីថ្ងៃដែលការលែងលះគ្នានោះទៅជាស្ថាពរ។ * '''មាត្រា ៧០''' ក្នុងករណីនៃការលែងលះគ្នា ទ្រព្យសម្បត្តិត្រូវបែងចែកទៅតាមការព្រមព្រៀងនៃភាគីទាំងសងខាង។ បើគ្មានការ ព្រមព្រៀងសហព័ទ្ធម្នាក់ៗ ត្រូវយកតែទ្រព្យសម្បត្តិដែលខ្លួន បានទទួលជាមត៌កភក្ដី ជាអំណោយក្ដីជាអច្ច័យទានក្ដី ក្នុងរយៈមានចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ប៉ុណ្ណោះ ។ ក្រៅពីនេះ សហព័ទ្ធម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិត្រូវបានទ្រព្យសម្បត្តិរួមពាក់កណ្ដាលម្នាក់។ ប៉ុន្តែក្នុងករណីពិសេសនិងតាមសំណើររបស់សហព័ទ្ធណាមួយ តុលាការប្រជាជនអាចសំរេចសេចក្ដីចែកទ្រព្យសម្បត្តិរួមផ្សេងពីគោលការណ៍ខាង លើបានដោយគិតទៅដល់ផលប្រយោជន៍របស់កូននិងផលិតកម្ម។ ការងារនៃគេហកិច្ច ត្រូវចាត់ទុកជាមានតំលៃស្មើនឹងការងារផលិតកម្ម។ * '''មាត្រា ៧១''' ប្រសិនបើទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទាល់របស់សហព័ទ្ធម្នាក់ត្រូវសហព័ទ្ធម្នាក់ទៀតបំផ្លាញ សហព័ទ្ធនេះត្រូវតែសងតំលៃទ្រព្យនោះវិញ។ * '''មាត្រា ៧២''' សាលក្រមដែលកាត់អោយប្ដីប្រពន្ធលែងលះគ្នានោះត្រូវសំរេចអំពីអំណាចមេបា ដែលត្រូវប្រគល់អោយ ទៅឪពុករឺទៅម្ដាយ ហើយនឹងត្រូវសំរេចអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងរវាងឪពុកម្ដាយនិងកូននោះផង។ * '''មាត្រា ៧៣''' ដើម្បីផលប្រយោជន៍របស់កូន ការអោយភាគីណាមួយរក្សាកូន ត្រូវសំរេចតាមការយល់ព្រមនៃប្ដី ប្រពន្ធដែលលែងលះគ្នានោះ។ តាមគោលការណ៍កូនដែលនៅបៅដោះត្រូវបានទៅម្ដាយរក្សា។ ក្នុងករណីដែលគូភាគីទាំងសង ខាងមិនឯកភាពគ្នាលើការរក្សាកូន តុលាការជាអ្នកសំរេច។ * '''មាត្រា ៧៤''' ឪពុកម្ដាយដែលលែងលះគ្នា ត្រូវជួយផ្គត់ផ្គង់ជួយបីបាច់់រក្សា ជួយផ្ដល់សោហ៊ុយអប់រំនិងរៀនសូត្រ ដល់កូនតាមលទ្ធភាពរបស់ខ្លួន។ កំរិតអាហារកិច្ចដែលត្រូវអោយទៅកូន ត្រូវសំរេចតាមការព្រមព្រៀងនៃសហព័ទ្ធដែលលែងលះ គ្នា។ ក្នុងករណីដែលគូភាគីទាំងសងខាង មិនឯកភាពគ្នា តុលាការប្រជាជនត្រូវសំរេច ដោយផ្អែកទៅតាមលទ្ធភាពរបស់សហព័ទ្ធម្នាក់ៗ។ អាហារកិច្ចត្រូវផ្ដល់អោយកូនរហូតដល់កូនមាននីតិភាព។ * '''មាត្រា ៧៥''' ភាគីដែលមិនបានរក្សាកូន មានសិទ្ធិទៅសួរសុខទុក្ខកូន។ ភាគីដែលទទួលសិទ្ធិរក្សាកូនត្រូវបង្ក លក្ខណងាយស្រួល គ្រប់បែបយ៉ាងដល់ភាគីម្ខាងទៀត។ ភាគីដែលមិនបានរក្សាកូន មានសិទ្ធិប្ដឹងទៅតុលាការប្រជាជនគ្រប់ពេលវេលា អោយដកសិទ្ធិរក្សាកូនពីភាគីម្ខាងនោះ បានបើមានការប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់កូន។ * '''មាត្រា ៧៦''' ក្នុងករណីលែងលះគ្នា ភាគីដែលគ្មានកំហុស ហើយខ្វះខាតអាចស្នើសុំអាហារកិច្ចពីភាគីម្ខាងទៀតបាន។ ភាគីខាង ក្រោយនេះត្រូវតែជួយឧបត្ថម្ភទៅតាមលទ្ធភាពរបស់ខ្លួន។ កំរិតអាហារកិច្ចត្រូវសំរេចតាមការយល់ព្រមរបស់គូ ភាគីទាំងសងខាង។ ក្នុងករណីដែលគូភាគីទាំងសងខាង មិនឯកភាពគ្នា តុលាការប្រជាជនត្រូវសំរេចសេចក្ដី។ បើជនដែលទទួលអាហារកិច្ចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ថ្មីទៀត ជននោះឈប់មានសិទ្ធទទួលអាហារកិច្ចទៀតហើយ។ * '''មាត្រា ៧៧''' តុលាការប្រជាជនខេត្ត-ក្រុង អាចកែប្រែដោយបង្កើនរឺបន្ថយកំរិតអាហារកិច្ចបាន បើមានសំណូមពររបស់ភាគីម្ខាង។ ការបង្កើន រឺបន្ថយកំរិតអាហារកិច្ចនោះត្រូវធ្វើឡើងតាមលទ្ធភាពនៃភាគីដែលផ្ដល់អាហារកិច្ច និងតាមសេចក្ដីត្រូវការនៃភាគីដែលទទួលអាហារកិច្ច។ អាហារកិច្ចអាចផ្ដល់អោយជាទឹកប្រាក់ រឺជារបស់។ * '''មាត្រា ៧៨''' ការមិនព្រមបង់អាហារកិច្ចដូចបានចែងខាងលើនេះ ចាត់ទុកជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌដែលនឹងត្រូវផ្ដន់ទាទោសតាម ច្បាប់ជាធរមាន បើកាលណាមានភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ថាជនដែលត្រូវផ្ដល់អាហារកិច្ចនោះមិនស្មោះត្រង់។ តារាងនៃថ្នាក់ញាតិភាព ចំពោះខ្សែផ្ទាល់ ក៏ដូចជាសាខាញាតិសុទ្ធតែមានញាតិលោហិតនិងញាតិពន្ធ។ ញាតិលោហិតញាតិដែលមានឈាម ជាមួយគ្នា។ ញាតិពន្ធសាច់ថ្លៃ (បងថ្លៃ ប្អូនថ្លៃ ឪពុក-ម្ដាយក្មេក និងកូនប្រសារ ជីតា ជីដូនក្មេក និងចៅប្រសា)។ សាខាញាតិ ញាតិដែលកើតពីឪពុកម្ដាយជាមួយគ្នា គឺរួមឪពុកម្ដាយ រឺរួមតែឪពុកគឺឪពុកជាមួយគ្នា ម្ដាយទីទៃ រឺក៏រួមតែម្ដាយ គឺម្ដាយជាមួយគ្នឪពុកទីទៃ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/២|ជំពូក២ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|ជំពូក៤ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] nfr7j2056ghjunqqi67dtaxss08u0v3 0 2280 4466 4440 2012-01-12T05:29:17Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|ជំពូក៣ អំពីការលែងលះគ្នា ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|ជំពូក៥ អំពីគ្រួសារ]]</span> =ជំពូកទី ៤ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស= ==ផ្នែកទី ១ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍== * '''មាត្រា ៧៩''' អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងពលរដ្ឋកម្ពុជា និងពលរដ្ឋកម្ពុជានិងជនបរទេស ដែលរស់នៅអែបរទេស ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅចំ ពោះមុខមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋាននៃស្ថានទូត រឺស្ថានកុងស៊ុលនៃរដ្ឋកម្ពុជាប្រចាំនៅប្រទេស ដែលគូភាគីមានទីលំនៅ។ ក្នុងករណីដែលអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងពលរដ្ឋកម្ពុជា និងពលរដ្ឋកម្ពុជានិងអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងពលរដ្ឋកម្ពុជានិងជនបរទេ សបានប្រព្រឹត្តទៅ ត្រឹមត្រូវតាមទំរង់នៃអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ ត្រូវបានទទួលស្គាល់យកជាការបាននៅរដ្ឋកម្ពុជាប្រសិ នបើអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ មិនផ្ទុយនិងបទញ្ញត្តិច្បាប់នៃរដ្ឋកម្ពុជា។ លិខិតបញ្ជាក់អាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺសេចក្ដីចំលងលិខិ តអាពាហ៍ពិពាហ៍នេះត្រូវយកមកចុះ ក្នុងបញ្ជីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៃស្ថានទូត រឺស្ថានកុងស៊ុលនៃរដ្ឋកម្ពុជា រឺគូស្វាមីភរិយា មកតាំងទីលំនៅនៅរដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវយកមកចុះក្នុងបញ្ជីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឃុំ រឺសង្កាត់ដែលមកតាំងទីលំនៅនោះ។ * '''មាត្រា ៨០''' អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងពលរដ្ឋកម្ពុជា និងជនបរទេសដែលរស់នៅរដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅតាមច្បាប់ នៃរដ្ឋកម្ពុជា ។ ==ផ្នែកទី ២ រំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍== * '''មាត្រា ៨១''' ការរំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍ ដែលធ្វើនៅឯបរទេសរវាងប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជានិងពលរដ្ឋកម្ពុជា រឺរវាងពលរដ្ឋកម្ពុជានិងជនបរទេសដែលរស់នៅឯបរទេស​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​យក​ជា​ ការ​បាន​នៅ​រដ្ឋ​កម្ពុជា​។​​ * ការរំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងជនបរទេស និងជនបរទេស រឺការរំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងជនបរទេស និងជនបរទេសនៅរដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវធ្វើតាមច្បាប់នៃរដ្ឋកម្ពុជា ។ * តុលាការប្រជាជននៃរដ្ឋកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចសំរេចលើបណ្ដឹងសុំរំលាយអាពាហ៍ពិពាហ៍ របស់សហព័ទ្ធណាមួយដែលចូលមកតាំងទីលំនៅ នៅរដ្ឋកម្ពុជា។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៣|ជំពូក៣ អំពីការលែងលះគ្នា ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|ជំពូក៥ អំពីគ្រួសារ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] fa2nkw96xc11zmwdn3hy2y8g26f3pn6 0 2281 4470 4467 2012-01-12T05:34:24Z Nisetpdajsankha 525 /* ផ្នែកទី៦ អំពីការដកហូតអំណាចមេបា */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|ជំពូក៤ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព|ច្បាប់ស្ដីពីឯក​ពន្ធភាព]]</span> =ជំពូកទី៥ អំពីគ្រួសារ= ==ផ្នែកទី១ អំពីកូនមានខាន់ស្លា== * '''មាត្រា ៨២''' កូននិងទុកជាកូនមានខាន់ស្លា លុះត្រាតែកូននោះកើតមកពីអូវពុកម្ដាយដែលបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយគ្នា និង លុះត្រាតែម្ដាយនៃកូននោះ មានគភ៌ក្នុងរយពេលដែលអូវពុកម្ដាយនៅជាប់ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍និងគ្នា បានន័យ ថាកូនដែលកើត១៨០ថ្ងៃយ៉ាងតិចក្រោយថ្ងៃរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺក្នុងរយ:ពេល៣០០ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃដាច់ចំណងអាពា ហ៍ពិពាហ៍ ។ * '''មាត្រា ៨៣''' កូនដែលកើតក្នុងរយ:ពេលតិចជាង ១៨០ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងចាត់ថា ទុកជាកូនរបស់ប្ដីនៃម្ដាយបា ន កាលបើមានភស្តុតាងច្បាស់ ប្ដីនេះបានដឹងថាប្រពន្ធរបស់ខ្លួនមានផ្ទៃពោះតាំងពីមុនថ្ងៃរៀបអាពាហ៍ ពិពាហ៍មក ម្លេះ រឺក៏ព្រមទទួលស្គាល់ថាខ្លួនជាអូវពុករបស់កូននោះ។ បើមិនដូច្នេះទេប្ដីរបស់ម្ដាយនៃកូននោះអាច បដិសេធថា ខ្លួនមិនមែនជាអូវពុករបស់កូននោះបាន ដោយមិនចាំបាច់បង្ហាញភស្តុតាងថា ខ្លួនមិនមែនជាអូវពុក។ * '''មាត្រា ៨៤''' កូនដែលកើតក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃពេលដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៨២ ជាភស្តុតាងយ៉ាងមាំ តំរូវអោយសន្មតថា ប្ដីនៃម្ដា យអាចមិនទទួលស្គាល់ថា កូននោះជាកូនរបស់ខ្លួនបាន លុះណាតែប្ដីនោះប្ដឹងបដិសេធបិតុភាព។ * '''មាត្រា ៨៥''' ការប្ដឹងប្រកែកមិនទទួលស្គាល់បិតុភាព ត្រូវប្ដីប្ដឹងពីម្ដាយនិងកូនចំពោះមុខតុលាការប្រជាជនខាង លំនៅនៃម្ដាយ ក្នុងរយពេល២ខែ គិតពីថ្ងៃដែលខ្លួនបានដឹងពីកំណើតនៃកូននោះ។ * '''មាត្រា ៨៦''' ប្ដីត្រូវជូនភស្តុតាងថា កាលប្រពន្ធខ្លួនមានគភ៌ក្នុងរយពេលដែល ច្បាប់បានកំនត់នោះ ខ្លួនមានវិបត្តិខាងរូបកាយមិន អាចរួមដំណេកជាម្ដាយនៃកូននោះបានទេ។ វិបត្តិខាងរូបកាយដែលពុំអាចអោយរួមដំណេកបាននេះ អាចកើតពី ហេតុពីរយ៉ាង ៖ # ប្ដីប្រពន្ធរស់នៅដាច់ឆ្ងាយពីគ្នា # ប្ដីគ្មានពលានុភាពបណ្ដាលមកពីកាយវិកលកម្មដែលមិនអាចអោយបន្តពូជបាន។ * '''មាត្រា ៨៧''' ទាយាទខាងប្ដី អាចនឹងប្ដឹងបដិសេធកូននោះជួសបានក្នុងរយពេលដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៨៥ ប្រសិនបើប្ដីនោះ មិនអាចប្ដឹងបានដោយប្ដីនោះស្លាប់បាត់ខ្លួន រឺក៏ឆ្កួតលីលា។ ទាយាទខាងប្ដីអាចនឹងបន្តការប្ដឹងបដិសេធកូននោះបាន ប្រសិនបើក្នុងរយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៨៥ ប្ដីនោះបានប្ដឹងបដិសេធរួចហើយ ហើយស្លាប់បាត់ខ្លួន រឺក៏ឆ្កួតលីលា * '''មាត្រា ៨៨''' សាលក្រមដែលសំរេចទទួលបណ្ដឹងបដិសេធនោះទុកជាត្រឹមត្រូវ ត្រូវបង្គាប់អោយលុបឈ្មោះប្ដីនោះចេញពីបញ្ជី សំបុត្រកំណើតរបស់ខ្លួន ហើយអោយដកត្រកូលអូវពុកចេញពីកូនដោយយកត្រកូលម្ដាយដាក់ជំនួសវិញ។ * '''មាត្រា ៨៩''' ត្រូវបញ្ជូនសេចក្ដីសំរេច នៃសាលក្រមទៅអោយមន្ត្រីអាត្រានុកូលដ្ឋាន ដែលបានធ្វើសំបុត្រកំណើតរបស់កូន នោះដើម្បីអោយចំលងដាក់ក្នុងបញ្ជីសំបុត្រកំណើតកូនហើយចុះ និទ្ទេសនៅលើរឹមទំព័រសំបុត្រកំណើតដែលត្រូវ កែនោះ។ ==ផ្នែកទី២ អំពីកូនឥតខាន់ស្លា== * '''មាត្រា ៩០''' ដែលហៅថាកូនអិតខាន់ស្លា គឺកូនដែលកើតពីអូវពុកម្ដាយគ្មានចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។ * '''មាត្រា ៩១''' នៅពេលធ្វើសំបុត្រកំណើត បើអូវពុកម្ដាយដែលគ្មានចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ បានឆ្លើយទទួលស្គាល់ ដោយជាក់លា ក់នៅចំពោះមុខមន្ត្រីអត្រានុកូលដ្ឋានថា កូនដែលកើតមកនោះជាកូនរបស់ខ្លួន នោះត្រូវចាត់ទុកអូវពុក ម្ដាយនេះ ថាអូវពុកម្ដាយរបស់ក្មេងនោះ។ * '''មាត្រា ៩២''' បើមានតែអូវពុក រឺមានតែម្ដាយឆ្លើយទទួលស្គាល់តែម្នាក់អែងទេ កូននោះត្រូវចាត់ទុកជាកូនរបស់ អ្នកដែលបាន ឆ្លើយទទួលស្គាល់តែម្នាក់អែងប៉ុណ្ណោះ។ * '''មាត្រា ៩៣''' ក្រោយពេលដែលអូវពុក រឺម្ដាយបានប្ដឹងចុះសំបុត្រកំណើតកូន អូវពុក រឺម្ដាយណា ដែលមិនបាន ទទួលស្គាល់អូវពុក រឺម្ដាយនោះអាចប្ដឹងសុំទទួលស្គាល់កូនជាក្រោយបាន។ * '''មាត្រា ៩៤''' កូនអិតខាន់ស្លាដែលអូវពុកម្ដាយបានទទួលស្គាល់នឹងទៅជាកូនមានខាន់ស្លាបានបើក្រោយពីកំណើត របស់កូននោះ អូវពុកម្ដាយរបស់កូននោះ បានចុះអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយគ្នា។ ការទទួលស្គាល់កូន អាចផ្ញើនៅពេលមុនចុះអាពាហ៍ ពិពាហ៍ធ្វើដំណាលគ្នា នឹងពេលចុះអាពាហ៍ពិពាហ៍ រឺក្រោយពេលចុះអាពាហ៍ពិពាហ៍ក៏បាន។ ==ផ្នែកទី ៣ អំពីការស្វែងរកបិតុភាព រឺមាតុភាពនៃកូនឥតខាន់ស្លា== * '''មាត្រា ៩៥''' បើគ្មានលិខិតអ្វីទទួលស្គាល់ដោយស្ម័គ្រចិត្តនូវកូអិតខាន់ស្លាទេ នោះតុលាការប្រជាជនអាចតំរូវអោយ អូវពុក រឺម្ដា យអោយខ្លួនបាន។ * '''មាត្រា ៩៦''' កូនអិតខាន់ស្លាដែលអូវពុករឺម្ដាយមិនបានទទួលស្គាល់ មានសិទ្ធប្ដឹងទៅតុលាការប្រជាជនរកអូវពុក រឺម្ដាយអោយ ខ្លួនបាន ។ * '''មាត្រា ៩៧''' បណ្ដឹងសុំអោយតុលាការប្រជាជន តំរូវអោយអូវពុក រឺម្ដាយទទួលស្គាល់នោះមាននីតិភាព។ នីតិភាពត្រូវកំណត់ចា ប់ពីអាយុ១៨ឆ្នាំឡើងទៅ។ ក្នុងពេលកូនអិតខាន់ស្លា នៅក្នុងអនីតិភាពនៅឡើយអ្នកអាណាព្យាបាលរបស់កូននោះ មានសិទ្ធិប្ដឹងជួសសុំអោយតុលាការប្រជាជនរកមាតុភាពអោយកូននោះ។ * '''មាត្រា ៩៨''' តុលាការប្រជាជន អាចតំរូវអោយនារីជាម្ដាយទទួលស្គាល់កូនអិតខាន់ស្លាបាន បើមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា * នារីនោះបង្កើតកូនពិតប្រាកដមែន * អត្តសញ្ញាណរបស់កូនដែលនារីនោះបានបង្កើត និងអត្តសញ្ញាណរបស់កូនដែលប្ដឹងទាមទាររកមាតុភាពមិនខុសប្លែកពីគ្នា ។ ភស្តុតាងអាចបង្ហាញគ្រប់មធ្យោបាយ ។ * '''មាត្រា ៩៩''' តុលាការប្រជាជន អាចតំរូវអោយបុរសជាអូវពុកទទួលស្គាលកូនអិតខាន់ស្លាបាន៖ # បើបុរសនោះនាំពង្រត់ រឺចាប់សេពសន្ទវ:នារីជាម្ដាយដោយរំលោភ ហើយបើសម័យនាំពង្រត់ រឺចាប់រំលោភ សពសន្ទវនោះ ត្រូវគ្នានឹងសម័យដែលនារីនោះមានគភ៌។ # បើបុរសនោះ បានខ្លួននារីដោយអុបាយកលបោកបញ្ឆោត ដោយការរំលោភអំណាចរឺដោយសន្យាថានឹងរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនារីនោះ។ # បើមានភស្តុតាងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរពីបុរសនោះបង្ហាញអោយឃើញច្បាស់ថា បុរសនោះពិតជាឪពុករបស់កូននោះ ។ # បើបុរសនិងនារីជាឪពុកនិងម្ដាយរបស់កូននោះបានរួមរស់និងគ្នាជាអនីតិសង្វាសជាក់ស្ដែងក្នុងសម័យនីត្យានុកូលភាពដែលនារីនោះមានគភ៌ ។ # បើបុរសនោះបានផ្គត់ផ្គង់ រឺបានចូលរួមក្នុងការបីបាច់រក្សា និងការបីបាច់រក្សា និងការអប់រំកូននោះក្នុងឋានៈខ្លួនជាឪពុក។ * '''មាត្រា ១០០''' ពាក្យដែលប្ដឹងរកបិតុភាពមិនអាចនឹងទទួលបាន ១- បើមានភស្តុតាងថា នារីជាម្ដាយមានទំនាក់ទំនងកាមគុណនឹងប្រុសដទៃទៀត ក្នុងសម័យ និត្យានុកូលភាពដែលនារីនោះមានគភ៌ ។ ២- បើក្នុងសម័យនីត្យានុកូល ដែលនារីមានភគ៌ បុរសដែត្រូវប្រកាន់ថា ជាអូវពុករបស់កូននោះគ្មានលទ្ធភាពរួមដំណេកជាមួយនារីជាម្ដាយនោះ ដោយរស់នៅឆ្ងាយពីគ្នា រឺដោយមកពីមានគ្រោះថ្នាក់ ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៨៦ ។ * '''មាត្រា ១០១''' ក្នុងពេលដែលកូនអិតខាន់ស្លានៅក្នុងអនីតិភាពនៅឡើយ ម្ដាយរឺអាណាព្យាបាលនៃកូននោះ អាចសុំប្ដឹងរកបិតុភាព បាន។ ភស្តុតាងអាចបង្ហាញបានតាមគ្រប់មធ្យោបាយ។ * '''មាត្រា ១០២''' សាលក្រមដែលកាត់សេចក្ដីអោយទទួលស្គាល់កូនអិតខាន់ស្លា មានអនុភាពដូចគ្នានឹងលិខិតដែល ទទួលស្គាល់កូន ដោយស្ម័គ្រចិត្តដែរ ។ * '''មាត្រា ១០៣''' កូនអិតខាន់ស្លា ត្រូវយកត្រកូលរបស់អូវពុក រឺម្ដាយដែលទទួលស្គាល់ខ្លួន។ ប្រសិនបើអូវពុកនិង ម្ដាយទាំងពីរនាក់ ទទួលស្គាល់កូននោះត្រូវយកត្រកូលខាងអូវពុក។ ប្រសិនបើតុលាការប្រជាជន តំរូវអោយអូវពុកនិងម្ដាយទទួល ស្គាល់កូននោះ ត្រូវយកត្រកូលអ្នកដែលតុលាការតំរូវអោយទទួលស្គាល់។ ប្រសិនបើតុលាការប្រជាជប តំរូវអោ យអូវពុកនិងម្ដាយទាំងពីរនាក់ទទួលស្គាល់ កូននោះត្រូវយកត្រកូលរបស់អូវពុក។ * '''មាត្រា ១០៤''' កូនអិតខាន់ស្លាដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ មានករណីយកិច្ច និងមានសិទ្ធិដូចកូនមានខាន់ស្លាដែរ។ * '''មាត្រា ១០៥''' តុលាការប្រជាជន ត្រូវបង្គាប់អោយអូវពុកម្ដាយផ្ដល់អាហារកិច្ចអោយកូនជាដរាប តាមសមាមាត្រនៃធនធានរប ស់អូវពុកម្ដាយនោះ។ អាហារកិច្ចនេះត្រូវផ្ដល់អោយកូនតាមកំណត់នៃ សាលក្រមរហូតដល់កូនមាននីតិភាព។ អូវ ពុក រឺម្ដាយអាចត្រូវអោយរួចពីកាតព្វកិច្ចនេះបាន បើខ្លួនព្រមទទួលយកកូននោះទៅចិញ្ចឹមបីបាច់រក្សា។ * '''មាត្រា ១០៦''' សាលក្រមដែលកាត់សេចក្ដីអោយទទួលស្គាល់កូនអិតខាន់ស្លា អាចនឹងបង្ខំអោយអូវពុកសងសោហ៊ុយសំរាលកូន និងប្រាក់ចំណាយចិញ្ចឹមបីបាច់រក្សាកូន តាំងពីថ្ងៃដែលកូននោះកើតមក ទៅម្ដាយនៃកូននោះបាន។ * '''មាត្រា ១០៧ ''' កំណត់ដៃមួយច្បាប់នៃសាក្រមស្ថាពរ ដែលកាត់សេចក្ដីអោយទទួលស្គាល់កូនអិតខាន់ស្លាត្រូវផ្ញើ ទៅមន្ត្រីអត្រានុ កូលដ្ឋាននៃទីកន្លែងដែលកូននោះកើត ដើម្បីចុះនិទ្ទេសអំពីបុត្តភាពនេះ នៅលើរឹមទំព័រនៃសំបុត្រកំណើត។ ==ផ្នែកទី៤ អំពីស្មុំកូន== * '''មាត្រា ១០៨''' ស្មុំកូនគឺជាកិច្ចសន្យា ដែលចងបុគ្គពីរនាក់គឺម្នាក់ហៅថា អូវពុកចិញ្ចឹម រឺម្ដាយចិញ្ចឹម ហើយម្នាក់ទៀតហៅថាកូនចិ ញ្ចឹម អោយមានចំណងនឹងគ្នា ដូចជាបុត្តភាពមានខាន់ស្លា។ * '''មាត្រា ១០៩''' អូវពុករឺម្ដាយចិញ្ចឹមត្រូវមានអាយុលើសពី២៥ឆ្នាំ ហើយត្រូវមានអាយុច្រើនអាចជាពលរដ្ឋកម្ពុជា រឺជាជនបរទេស។ * '''មាត្រា ១១០''' គេអាចសុំកូនបានត្រឹមពីរនាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ប្រសិនបើកូនដែលសុំនោះមានមួយណាស្លាប់គេអាច សុំកូនមួយនាក់ទៀ តបាន។ កូនចិញ្ចឹមត្រូវមានអាយុតិចជាង៨ឆ្នាំ។ * '''មាត្រា ១១១''' សហព័ទ្ធណាមួយអាចនិងសុំកូនយកមកចិញ្ចឹមបាន លុះត្រាតែមានការយល់ព្រមពីសហព័ទ្ធរបស់ខ្លួ។ ក្នុងករណីនេះ កូនចិញ្ចឹមត្រូវទុកជាកូនចិញ្ចឹមរបស់សហព័ទ្ធទាំងពីរនាក់។ * '''មាត្រា ១១២''' ដើម្បីអោយការសុំកូនសំរេចទៅបាន ត្រូវមានការព្រមព្រៀងពីអូវពុកម្ដាយ រឺអ្នកអាណាព្យាបាលនៃ កូនដែលសុំ នោះ។ បើជាទារកដែលគេបោះបង់ចោល ត្រូវមានការយល់ព្រមពីរដ្ឋអំណាចឃុំ រឺសង្កាត់។ * '''មាត្រា ១១៣''' កិច្ចសន្យាសុំកូន ត្រូវធ្វើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរហើយបញ្ជាក់ដោយគណៈកម្មាធិការប្រជាជន ឃុំសង្កាត់ខាងលំនៅ នៃអ្នកសុំរឺខាងលំនៅនៃកូនចិញ្ចឹម។ សេចក្ដីនៃកិច្ចសន្យាសុំកូននោះ ត្រូវចុះក្នុងបញ្ជីអត្រានុកូលដ្ឋាន។ តុលាការប្រ ជាជន អាចបដិសេធកិច្ចសន្យាសុំកូននោះ ត្រូវចុះក្នុងបញ្ជីអត្រានុកូលដ្ឋាន។ តុលាការប្រជាជនអាច បដិសេធកិច្ច សន្យាខាងលើនេះបាន តាមពាក្យបណ្ដឹងសុំរបស់កូនចិញ្ចឹមរបស់ជនទាំងឡាយរឺរបស់អង្គការផ្សេងៗ ដែលធ្វើឡើង ដើម្បីផលប្រយោជន៍របស់កូនចិញ្ចឹមនោះ។ * '''មាត្រា ១១៤''' កូនចិញ្ចឹមត្រូវយកត្រកូលនៃអ្នកសុំ ហើយមានសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចដូចគ្នានិងកូនបង្កើត ។ ==ផ្នែកទី៥ អំពីទំនាក់ទំនងរវាងឪពុក-ម្ដាយ និងកូន== * '''មាត្រា ១១៥''' អូវពុកម្ដាយមានករណីយកិច្ច ត្រូវស្រលាញ់កូននិងយកចិត្តទុកដាក់អប់រំកូន គឺបណ្ដុះគំនិតកូនអោយស្រលាញ់ការ រៀនសូត្រ ស្នេហាមាតុភូមិមានស្មារតីសាមគ្គីអន្តរជាតិស្រលាញ់ពលកម្មគោរពទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ គោរពសិទ្ធនិងទ្រ ព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃ។ កូនមានករណីយកិច្ចត្រូវស្រលាញ់ និងគោរពអូវពុក-ម្ដាយថែទាំរក្សា អូវពុក-ម្ដាយ និង ផ្គត់ផ្គង់សេចក្ដីត្រូវការរបស់អូវពុកម្ដាយ។ * '''មាត្រា ១១៦''' អូវពុក-ម្ដាយមិនត្រូវធ្វើបាបកូនរបស់ខ្លួនកូនប្រសា កូនចិញ្ចឹម កូនរបស់ប្ដី មានសិទ្ធិ រឺរបស់ប្រពន្ធមុនឡើយ។ * '''មាត្រា ១១៧''' កូនប្រុស កូនស្រី មានសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចដ្ឋានដូចគ្នាក្នុងគ្រួសារ។ * '''មាត្រា ១១៨''' កូនមាននីតិភាព ដែលរស់នៅជាមួយអូវពុក-ម្ដាយមានសេរីភាពក្នុងការជ្រើសរើសមុខរបររបស់ខ្លួនមានសេរីភាព ក្នុងការចូលរួមរួមសកម្មភាពនយោបាយ និងសកម្មភាពសង្គម មានសេរីភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងទ្រព្យសម្បត្តិ ផ្ទាល់ របស់ខ្លួន ម្យ៉ាងវិញទៀតក៏ត្រូវមានករណីយកិច្ច ត្រូវមើលខុសត្រូវដោះស្រាយជីវភាពរួមរបស់គ្រួសារ ។ ==ផ្នែកទី៦ អំពីការដកហូតអំណាចមេបា== * '''មាត្រា ១១៩''' អាចនឹងត្រូចដកហូតអំណាចមេបា ហើយប្រគល់ទៅអោយអង្គការណាមួយរឺញាតិលោហិតណាមួយចំពោះអូវពុក ម្ដាយដែលមានកំហុសដូចខាងក្រោម ៖ * ឪពុក-ម្ដាយ មានការខ្វះខាតក្នុងការអប់រំ * ឪពុក-ម្ដាយ ប្រើអំណាចដោយរំលោភទៅលើកូនដោយប្រើអុបាយកលផ្សេងៗដើម្បីបង្ខំកូនអោយប្រព្រឹត្តបទល្មើស រឺអំពើណាមួយប៉ះពាល់ដល់សង្គម។ * ឪពុកម្ដាយ វាយធ្វើបាបកូនអិតត្រាប្រណី * ឪពុក-ម្ដាយ ប្រព្រឹត្តផ្ទុយពីសីលធម៌បណ្ដាលអោយមានអិទ្ធិពលអាក្រក់ដល់កូន ។ * '''មាត្រា ១២០''' តុលាការប្រជាជន អាចនឹងសំរេចដកហូតអំណាចមេបាពីអូវពុកម្ដាយ ដែលមានកំហុសបានលុះ ត្រាតែមានពាក្យ ប្ដឹងសុំរបស់អង្គការរដ្ឋ អង្គការមហាជន រដ្ឋអាជ្ញាអមតុលាការប្រជាជន រឺញាតិលោហិតណាមួយនៃអូវពុកនោះ។ * '''មាត្រា ១២១''' ការដកហូតអំណាចមេបាបណ្ដាលអោយអូវពុកម្ដាយលែងមានសិទ្ធិដែលខ្លួនធ្លាប់មានពីមុនមកចំពោះកូនរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែនៅមានកាតព្វកិច្ចចិញ្ចឹមកូនតទៅទៀត រហូតដល់កូននោះចូលនិតិភាព។ ក្នុងករណីនេះតុលាការ ប្រជាជន ត្រូវកំណត់កំរិតអាហារកិច្ចដែលអូវពុក-ម្ដាយ ដែលត្រូវបានដកហូតអំណាចមេបា នូវអំណាចមេបានេះឡើង វិញ ប្រសិនបើ អូវពុក-ម្ដាយនោះ បានកែប្រែគំនិតមារយាទរបស់ខ្លួនបានល្អឡើងវិញ គួរទទួលបន្ទុកអប់រំកូនបានលើក លែងតែចំពោះកូនចិញ្ចឹម ។ ច្បាប់នេះ រដ្ឋសភានៃរដ្ឋកម្ពុជាបានអនុម័ត នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៩ នាសម័យប្រជុំសាមញ្ញលើក ទី១៧ នីតិកាលទី១។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៤|ជំពូក៤ អំពីអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅឯបរទេស និង អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយបរទេស ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព|ច្បាប់ស្ដីពីឯក​ពន្ធភាព]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ]] nxntatj40zv9vop7a559q6q7ndfej32 0 2282 4446 2012-01-11T17:16:27Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ =ជំពូក= '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯក​ពន្ធភាព/១|បទប្ប... wikitext text/x-wiki =ជំពូក= '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯក​ពន្ធភាព/១|បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ]]''' ​'''២. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯក​ពន្ធភាព/២|និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី]]​''' ​'''៣. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯក​ពន្ធភាព/៣|ទោស​ប្បញ្ញត្តិ]]''' '''៤. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯក​ពន្ធភាព/៤|អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ]]''' =ឯកសារយោង= *ប្រភពពត៌មានព្រឹទ្ធសភា​នៃ​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ggpnts3z6v83dbptg5cwmp7jake70hj 0 2283 4447 2012-01-11T17:16:56Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូក​ទី​ ១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ មាត្រា ​១. ច្... wikitext text/x-wiki ជំពូក​ទី​ ១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ មាត្រា ​១. ច្បាប់​នេះ​មាន​គោល​បំណង​ការពារ​សេចក្ដី​ថ្លៃថ្នូរ​ និង​ពង្រឹង​សុខដុមរមនា​ សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ​ និង​ការ​គោរព​សិទ្ធិ​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​រវាង​ប្ដី​និង​ប្រពន្ធ​ ស្រប​តាម​មាត្រា​ ៤៥​ នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា​ ដោយ​បំពេញ​បន្ថែម​លើ​បទដ្ឋាន​គតិយុត្តិ​ជា​ធរមាន។ មាត្រា​ ២. ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំង​ពីរ​ភេទ​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ ត្រូវ​គោរព​គោលការណ៍​ឯក​ពន្ធភាព​ដោយ​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ ប្ដី​មួយ​ប្រពន្ធ​មួយ​ ដោយ​មាន​ចុះ​បញ្ជី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ចំពោះ​មុខ​មន្ត្រី​អត្រានុកូលដ្ឋាន​ ស្រប​តាម​លក្ខខណ្ឌ​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​ស្ដី​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ និង​គ្រួសារ។ 2vrz0v1nk14sde9sqqk76nhbckldzib 0 2284 4525 4474 2012-01-16T17:45:50Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ ជំពូក៥ អំពីគ្រួសារ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|ច្បាប់ឯកពន្ធភាព ជំពូក​ទី​ ១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ]]</span> =ជំពូក= '''១. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ]]''' ​'''២. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី]]​''' ​'''៣. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ទោស​ប្បញ្ញត្តិ]]''' '''៤. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ]]''' =ឯកសារយោង= *ប្រភពពត៌មានព្រឹទ្ធសភា​នៃ​ព្រះ​រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/អាពាហ៍ពិពាហ៍ និង​គ្រួសារ/៥|ច្បាប់អាពាហ៍ពិពាហ៍ និងគ្រួសារ ជំពូក៥ អំពីគ្រួសារ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|ច្បាប់ឯកពន្ធភាព ជំពូក​ទី​ ១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់ឯកពន្ធភាព]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់កម្ពុជា]] ba4gqs4f8hm365l6ofa21a1pjv7osqe 0 2285 4478 4477 2012-01-13T02:11:03Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព|ច្បាប់ស្ដីពីឯកពន្ធភាព ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|ជំពូក​ទី​២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី]]</span> =ជំពូក​ទី​ ១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ= *'''មាត្រា ​១.''' ច្បាប់​នេះ​មាន​គោល​បំណង​ការពារ​សេចក្ដី​ថ្លៃថ្នូរ​ និង​ពង្រឹង​សុខដុមរមនា​ សុភមង្គល​ក្នុង​គ្រួសារ​ និង​ការ​គោរព​សិទ្ធិ​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​រវាង​ប្ដី​និង​ប្រពន្ធ​ ស្រប​តាម​មាត្រា​ ៤៥​ នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា​ ដោយ​បំពេញ​បន្ថែម​លើ​បទដ្ឋាន​គតិយុត្តិ​ជា​ធរមាន។ *'''មាត្រា​ ២.''' ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំង​ពីរ​ភេទ​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ ត្រូវ​គោរព​គោលការណ៍​ឯក​ពន្ធភាព​ដោយ​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ ប្ដី​មួយ​ប្រពន្ធ​មួយ​ ដោយ​មាន​ចុះ​បញ្ជី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ចំពោះ​មុខ​មន្ត្រី​អត្រានុកូលដ្ឋាន​ ស្រប​តាម​លក្ខខណ្ឌ​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​ស្ដី​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ និង​គ្រួសារ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព|ច្បាប់ស្ដីពីឯកពន្ធភាព ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|ជំពូក​ទី​២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់ឯកពន្ធភាព]] bcml3ctmwtqkxx4nnft6z2nyj198mte 0 2286 4480 4479 2012-01-13T02:40:34Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|ជំពូក១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ជំពូក​ទី​៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ]]</span> =ជំពូក​ទី​ ២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី​= *'''មាត្រា​ ៣.''' ឯក​ពន្ធភាព​ជា​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ ដែល​បុរស​មាន​ប្រពន្ធ​តែ​មួយ​ ឯ​ស្ត្រី​​មាន​ប្ដី​តែ​មួយ។​ ដែល​ហៅ​ថា​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ គឺ​ជា​កិច្ចសន្យា​ដ៏​ឧឡារឹក​មួយ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​បុរស​ម្នាក់​ និង​ស្ត្រី​ម្នាក់​ ដែល​ប្ដេជ្ញា​ថា​រួម​សមគ្គ​សង្វាស​ជាមួយ​គ្នា​តាម​បញ្ញត្តិ​ច្បាប់​ ហើយ​ដែល​មិន​អាច​រំលាយ​ទៅ​វិញ​បាន​តាម​ទំនើង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន។ ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ត្រូវ​រលាយ​ក្នុង​ករណី​ណា​មួយ​ដូច​ខាង​ក្រោម៖ * សហព័ទ្ធ​ណា​មួយ​ស្លាប់។ * មាន​សេចក្ដី​សម្រេច​រំលាយ​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ជា​ស្ថាពរ​របស់​តុលាការ។ * សហព័ទ្ធ​ណា​ម្នាក់​បាត់​ខ្លួន​ហួស​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ដោយ​គ្មាន​ដំណឹង​អ្វី​សោះ​ មិន​ដឹង​ថា​ស្លាប់​ ឬ​រស់។ *'''មាត្រា​ ៤.''' ទ្វេ​ពន្ធភាព​ជា​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ដែល​បុរស​មាន​ប្រពន្ធ​ពីរ​ ឯ​ស្ត្រី​មាន​ប្ដី​ពីរ។ ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​បទ​ទ្វេពន្ធភាព​ បុរស​ ឬ​ស្ត្រី​ណា​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​​មិន​ទាន់​រលាយ​នៅ​ឡើយ​ ហើយ​ទៅ​ចុះ​បញ្ជី​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ថ្មី​មួយ​ទៀត។​ អ្នក​សម​គំនិត​ត្រូវ​មាន​ទោស​ដូចគ្នា។ *'''មាត្រា ​៥.''' ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​ស្មន់​ បុរស​ និង​ស្ត្រី​ណា​ដែល​ជាប់​ចំណង​ជា​ញាតិ​លោហិត​ ឬ​ញាតិ​ពន្ធ​នឹង​គ្នា​ ហើយ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​គ្នា។ *'''មាត្រា​ ៦.''' ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​​បទ​ស្មន់​៖ * បុរស​ និង​ស្ត្រី​ដែល​ជាប់​ចំណង​ជា​ញាតិ​លោ​ហិត​ ឬ​ញាតិ​ពន្ធ​ក្នុង​ខ្សែ​ផ្ទាល់​គ្រប់​ថ្នាក់​ ទោះ​ចំណង​នោះ​មាន​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ឥត​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ឬ​ជា​សាច់​ចិញ្ចឹម​ក្ដី​ បាន​រួម​សេវនកិច្ច​ជា​មួយ​គ្នា។ * បុរស​ និង​ស្ត្រី​ដែល​ជាប់​ចំណង​សាខា​ញាតិ​នឹង​គ្នា​ ទោះ​សាខា​ញាតិ​នោះ​មាន​​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ឥត​ខាន់​ស្លា​ក្ដី​ ចិញ្ចឹម​ក្ដី​ រួម​ម្ដាយ​ក្ដី​​ រួម​ឪពុក​ក្ដី​ រួម​ម្ដាយ​​ឪពុក​ក្ដី​ ជា​ញាតិ​លោហិត​ក្ដី​ ឬ​ ជា​ញាតិ​ពន្ធ​ក្ដី​ រហូត​ដល់​ថ្នាក់​ទី​ ៣​ រាប់​ទាំង​ថ្នាក់​នេះ​​ ផង​បាន​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​គ្នា។ មិន​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ពី​បទ​ស្មន់​ទេ​ ប្រសិន​បើ​សហព័ទ្ធ​ណា​ម្នាក់​ស្លាប់​ ហើយ​សហព័ទ្ធ​ដែល​នៅ​រស់​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​សាខា​ញាតិ​ពន្ធ​ថ្នាក់​ទី​ ២​ ឬ​ថ្នាក់​ទី​ ៣។ *'''មាត្រា​ ៧''' ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​ផិត​​ គឺ​ការ​រួម​សេវនកិច្ច​រវាងបុរស​​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់ ​រលាយ​ជាមួយ​ស្ត្រី​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ប្រពន្ធ​របស់​ខ្លួន​ ឬ​ ការ​រួម​សេវនកិច្ច​រវាង​ស្ត្រី​ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​មិន​ទាន់​រលាយ​ ជាមួយ​បុរស​ដទៃ​ក្រៅ​ពី​ប្ដី​របស់​ខ្លួន។ ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ថា​មាន​ពិរុទ្ធ​ក្នុង​បទ​ផិត៖ * បុរស​ណា​ ដែល​មាន​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់​រលាយ​ ហើយ​ទៅ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​ស្ត្រី​ផ្សេង​ទៀត។ * ស្ត្រី​ណា​ ដែល​មាន​​ចំណង​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ពី​មុន​មិន​ទាន់​​​រលាយ​ ហើយ​ទៅ​រួម​សេវនកិច្ច​ជាមួយ​បុរស​ដទៃ​ទៀត។ *'''មាត្រា​ ៨​.''' ក្នុង​ករណី​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុង​មាត្រា​ ៧​ ខាង​លើ​ ព្រះ​រាជ​អាជ្ញា​អាច​សម្រេច​មិន​ធ្វើ​បណ្ដឹង​អាជ្ញា​បាន​​ ប្រសិន​បើ​មាន​បណ្ដឹង​របស់​សហព័ន្ធ​ណា​មួយ​ស្នើ​សុំ​កុំ​ឲ្យ​ចោទ​ប្រកាន់។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/១|ជំពូក១ បទប្បញ្ញត្តិ​ទូទៅ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ជំពូក​ទី​៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់ឯកពន្ធភាព]] llooz94ftve0ijnc1a4sk4vk741rj49 0 2287 4481 4452 2012-01-13T03:13:30Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|ជំពូក២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|ជំពូក​ទី៤ អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ]]</span> =ជំពូក​ទី ​៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ= *'''មាត្រា​ ៩.​''' ជន​ណា​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​មាត្រា​ ៤​ នៃ​ច្បាប់​នេះ​ ត្រូវ​ផ្ដន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​ពី ​៦​ (ប្រាំ​មួយ)​ ខែ​ ដល់​ ១​ (មួយ)​ឆ្នាំ​ និង​ផ្ដន្ទាទោស​ពិន័យ​ជា​ប្រាក់​ពី​​ ២០០.០០០​ (ពីរ​រយ​ពាន់) ​រៀល​ ដល់​ ១.០០០.០០០ (មួយ​លាន) រៀល​ ឬ​ ផ្ដន្ទាទោស​ណា​មួយ​នៃ​ទោស​ទាំង​ពីរ។ *'''មាត្រា​ ១០.''' ជន​ណា​ប្រព្រឹត្ត​ល្មើស​នឹង​មាត្រា​​ ៦​ និង​មាត្រា​ ៧​ នៃ​ច្បាប់​នេះ​ ត្រូវ​ផ្ដន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​ពី​ ១​ (មួយ)​ ខែ​ ដល់​ ១​ (មួយ)​​ ឆ្នាំ​​ និង​ផ្ដន្ទាទោស​ពិន័យ​ជា​ប្រាក់​ពី​ ២០០.០០០​ (ពីរ​រយ​ពាន់)​ រៀល​​ ដល់​ ១.០០០.០០០ ​(មួយ​លាន)​ រៀល​ ឬ ​ផ្ដន្ទាទោស​ណា​មួយ​នៃ​ទោស​ទាំង​ពីរ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/២|ជំពូក២ និយមន័យ​ ពិរុទ្ធភាព​ និង​នីតិវិធី ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|ជំពូក​ទី៤ អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់ឯកពន្ធភាព]] kj7kcipl3wi3m58ftaiu1j4b3uqilbu 0 2288 4482 4453 2012-01-13T03:23:33Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ជំពូក៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភា​ពាណិជ្ជកម្ម|ច្បាប់​​ស្តី​ពី​​សភា​​ពាណិជ្ជកម្ម]]</span> =ជំពូក​ទី​៤ អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ= *'''មាត្រា​ ១១.​''' ច្បាប់​នេះ​ ពុំ​មាន​អានុភាព​ប្រតិសកម្ម​ឡើយ។ *'''មាត្រា​ ១២.'''​ បទប្បញ្ញត្តិ​ទាំងឡាយ​ណា​ដែល​ផ្ទុយ​នឹង​ច្បាប់​នេះ​ ត្រូវ​ទុក​ជា​និរាករណ៍។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៣|ជំពូក៣ ទោស​ប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភា​ពាណិជ្ជកម្ម|ច្បាប់​​ស្តី​ពី​​សភា​​ពាណិជ្ជកម្ម]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់ឯកពន្ធភាព]] 6lebyvrba4mcook5go3c7aqx3d8owlk 0 2289 4455 2012-01-11T17:26:33Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូក​ទី​ ១ អំពី​អធិបតេយ្យ មាត្រា​ ១​.- ប្រ... wikitext text/x-wiki ជំពូក​ទី​ ១ អំពី​អធិបតេយ្យ មាត្រា​ ១​.- ប្រទេស​កម្ពុជា​​ ជា​ព្រះរាជាណាចក្រ​ ដែល​ព្រះមហាក្សត្រ​ទ្រង់​ប្រតិបត្តិ​តាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ និង​តាម​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី​ពហុបក្ស។ ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ អធិបតេយ្យ​ សន្តិភាព​ អព្យាក្រឹត​ អចិន្ត្រៃយ៍​ មិន​ចូល​បក្ស​សម្ព័ន្ធ។ មាត្រា​ ២​.- បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​​​ មិន​អាច​រំលោភ​បាន​ដាច់​ខាត​ក្នុង​ព្រំដែន​របស់​ខ្លួន​ដែល​មាន​កំណត់​​ ក្នុង​ផែនទី​ខ្នាត​ ១/១០០.០០០​ធ្វើ​នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៣៣​-១៩៥៣ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ជា​អន្តរជាតិ​នៅ​ចន្លោះ​ ឆ្នាំ ១៩៦៣-១៩៦៩។ មាត្រា​ ៣​.- ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ ជា​រដ្ឋ​ដែល​មិន​អាច​បំបែក​បាន។ មាត្រា​ ៤​.- បាវចនា​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​គឺ​: ជាតិ​ សាសនា​ ព្រះមហាក្សត្រ។ មាត្រា​ ៥​.- ភាសា​ និង​អក្សរ​ ដែល​ប្រើ​ជា​ផ្លូវ​ការ​គឺ​ ភាសា​ និង​អក្សរ​ខ្មែរ។ មាត្រា​ ៦​.- ភ្នំពេញ​ ជា​រាជធានី​ នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា។ ទង់ជាតិ​ ភ្លេង​ជាតិ​ និង​ សញ្ញា​ជាតិ​ មាន​កំណត់​នៅ​ក្នុង​ឧបសម្ព័ន្ធ​ ១, ២​ និង​ ៣។ 5wdytpdgj2mu5kdx48ivmn2gw85vdy3 0 2290 4456 2012-01-11T17:27:49Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ គឺ​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​ព... wikitext text/x-wiki រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ គឺ​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា។ រាល់​ច្បាប់​ និង​ឯកសារ​គតិយុត្ត​ទាំងឡាយ​របស់​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ត្រូវ​អនុលោម​ទៅ​​ តាម​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ បើ​ពុំ​នោះ​សោត​ ច្បាប់​ និង​ឯកសារ​គតិយុត្ត​ទាំង​នោះ​នឹង​អធមនុញ្ញភាព។ ដោយ​យល់​ពី​សារៈសំខាន់​​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ អគ្គលេខាធិការដ្ឋានព្រឹទ្ធសភា​​ ដែល​ជា​សេនាធិការ​លើ​ការងារ​រដ្ឋបាល​​ គតិយុត្ត​ បច្ចេកទេស​របស់​ព្រឹទ្ធសភា​ រួម​ជា​មួយ​ទី​ប្រឹក្សា​​ច្បាប់​ជាន់​ខ្ពស់​អម​ព្រឹទ្ធសភា​ បាន​ផ្ដួចផ្ដើម​គំនិត​ចងក្រង​ និង​ធ្វើ​ការ​បកប្រែ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ និង​បារាំង​ប្រកប​ដោយ​ការ​​សម្រិតសម្រាំង​យ៉ាង​​ហ្មត់ចត់​ ដោយ​បាន​រួម​បញ្ចូល​វិសោធនកម្ម​ទាំងអស់។ គួរ​កត់​សម្គាល់​​ផង​ដែរ​ថា​ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ ដែល​អនុម័ត​ដោយ​សភា​ធម្មនុញ្ញ​ នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២១​ ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​១៩៩៣​ ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​ប្រើប្រាស់​ជា​ផ្លូវ​ការ​ដោយ​ព្រះរាជក្រម​ ចុះ​ថ្ងៃ​ទី​២៤​ ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​១៩៩៣។ គិត​មក​ដល់​ត្រឹម​​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​២០០៨​ មាន​វិសោធនកម្ម​ ០៦​ លើក​ (ខែ​ កក្កដា​ ឆ្នាំ ​១៩៩៤, ខែ​ មីនា​ ឆ្នាំ​ ១៩៩៩,​ ខែ ​កក្កដា​ ឆ្នាំ​ ២០០១, ខែ​ មិថុនា​ ឆ្នាំ ២០០៥, ខែ​ មីនា​ ឆ្នាំ​ ២០០៦​ និង​ខែ​ កុម្ភៈ​ ឆ្នាំ​ ២០០៨) ត្រូវ​​បាន​ធ្វើ​និង​ប្រកាស​ឲ្យ​ប្រើប្រាស់។ ដោយ​ឡែក​ ច្បាប់​ធម្មនុញ្ញ​បន្ថែម​សំដៅ​ធានា​នូវ​ដំណើរការ​ជា​ប្រក្រតី​នៃ​ ស្ថាប័នជាតិ​ ត្រូវ​បាន​​​ប្រកាស​ឲ្យ​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ព្រះរាជក្រម​លេខ​ នស/ រកម/០៧០៤/០០១​ ចុះ​ថ្ងៃ​ទី​២៤​ ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​២០០៤​ ហើយ​បាន​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​ចំនួន​មួយ​មាត្រា​ គឺ​មាត្រា ​៦។ spcckybe4u7ima48j6h8i1xuezparil 0 2292 4469 2012-01-12T05:33:41Z Nisetpdajsankha 525 បានប្ដូរទីតាំង [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព​]] ទៅ [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព]]: ខុស wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព]] 19oruoanpg7ivxwx03hop24u3hd7jpv 0 2293 4524 4492 2012-01-16T17:43:41Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|ច្បាប់ឯកពន្ធភាព ជំពូក៤ អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ជំពូក១ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម]]</span> ច្បាប់​​ស្តី​ពី​​សភា​​ពាណិជ្ជកម្ម ត្រូវ​បាន​អនុម័តដោយរដ្ឋសភានៅថ្ងៃទី១៦ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៩៥ មានសេចក្តីទាំងស្រុងដូចតទៅ៖ =ជំពូក= '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ហិរញ្ញប្បទាន]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|អវសានប្បញ្ញត្តិ]] ''' =ឯកសារយោង= * មជ្ឈមណ្ឌល​វប្បធម៌​ខ្មែរ​នៅ​ស្វីស <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ឯកពន្ធភាព/៤|ច្បាប់ឯកពន្ធភាព ជំពូក៤ អវសាន​ប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ជំពូក១ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់កម្ពុជា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម]] jvy0z73io0oakv5xe5p92qygs4hzwnu 0 2294 4491 2012-01-13T04:59:27Z Nisetpdajsankha 525 បានប្ដូរទីតាំង [[ច្បាប់កម្ពុជា/សភា​ពាណិជ្ជកម្ម]] ទៅ [[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម]] kdd1ouf3vcmtaf7ajodadmhi3x8zngy 0 2295 4501 4500 2012-01-13T08:49:43Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម|ច្បាប់ស្ដីពីសភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ជំពូក២ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម]]</span> =ជំពូកទី ១ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម= * '''មាត្រា ១''' សភាពាណិជ្ជកម្ម គឺជាគ្រឹះស្ថានសាសាធារណនៅក្រោមអាណាព្យាបាលនៃក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម ដែល ធ្វើសកម្មភាពដើម្បីជាផល ប្រយោជន៍ខាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម ក្នុងមណ្ឌលរបស់ខ្លួន ។ នៅតាម​ខេត្តក្រុង នីមួយៗមាន​សភា​ពាណិជ្ជកម្មមួយ។ ប៉ុន្តែ​មណ្ឌល​នៃ​សភាពាណិជ្ជកម្មមួយអាច លាតសន្ធឹងទៅខេត្ត ក្រុងច្រើនបានកាលណាស្ថានការណ៍សេដ្ឋកិច្ចតំរូវអោយធ្វើដូច្នេះ ។ * '''មាត្រា ២''' សភាពាណិជ្ជកម្មនៅតាមខេត្ត ក្រុងនីមួយៗ ត្រូវបង្កើតឡើងដោយអនុក្រឹត្យតាមសំនើរបស់ ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ ព្រំដែនមណ្ឌល​នៃ​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​នីមួយៗ​ត្រូវ​កំនត់​ឡើង​ដោយ អនុក្រឹត្យដែល បង្កើតសភានោះ។ * '''មាត្រា ៣''' សភាពាណិជ្ជកម្មនីមួយៗ ត្រូវគ្រប់គ្រងដោយការិយាល័យមួយ ដឹកនាំដោយប្រធានមួយរូប និងអនុប្រធានមួយរូប រឺច្រើនរូប ។ ចំនួនសមាជិកនៃការិយាល័យ ទំរង់បែបបទនៃការជ្រើសតាំងប្រធាន ព្រមទាំងការប្រព្រឹត្តទៅនៃ ការិយាល័យនេះត្រូវកំនត់ដោយបទ បញ្ជាផ្ទៃក្នុង របស់សភាពាណិជ្ជកម្មដែលមានទំរង់ដូចគ្នាតែមួយ សំរាប់សភាពាណិជ្ជកម្មទូទៅនិងមាន ការយល់ព្រមពីគណរដ្ឋមន្ត្រី តាមសំ នើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ * '''មាត្រា ៤''' សភាពាណិជ្ជកម្មមានសមាជិកសញ្ជាតិជាខ្មែរ ត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោត។ អាណត្ដិ ចំនួនសមាជិក របៀបរបប និងការរៀបចំការបោះឆ្នោត ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ * '''មាត្រា ៥''' នៅអមសមាជិកជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតសភាពាណិជ្ជកម្មមានសមាជិកទីប្រឹក្សា មួយចំនួន ទៀត ដែលចូលរួមក្នុងការ ពិភាក្សា តែមានភារកិច្ចត្រឹមតែជាអ្នកផ្តល់មតិប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួនទីប្រឹក្សា មិនអាចលើសពីចំនួនសមាជិកជ្រើសតាំងដោយការបោះឆ្នោតឡើ យ។ ទីប្រឹក្សាទាំងនេះត្រូវបានតែងតាំងនៅពេលផ្លាស់សភាជាតិជាថ្មីម្តងៗ។ ទីប្រឹក្សាត្រូវជ្រើសរើសក្នុងចំនោម ៖ #តំនាងអង្គការ រឺតំនាងសមាគម ម្ចាស់សហគ្រាសពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ #តំនាងក្របខ័ណ្ឌដឹកនាំនៃសហគ្រាសពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ #តំនាងបុគ្គលិកនៃសហគ្រាសពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មកំនត់តាមប្រកាស បន្ទាប់ពីបានទទួលសេចក្តីស្នើពីសភា​ពាណិជ្ជកម្មនូវ ៖ * ចំនួនទីប្រឹក្សា * ចំនួនសមាជិកប្រភេទនីមួយៗ ដូចមានចែងខាងលើនេះ * បញ្ជីនៃអង្គការ រឺនៃសមាគមដែលមានសិទ្ធិចាត់តាំងតំនាងជាទីប្រឹក្សា។ * '''មាត្រា ៦''' អភិបាលខេត្ត ក្រុង រឺតំនាង និងតំនាងរាស្ត្រក្រសួងពាណិជ្ជកម្មមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងសម័យប្រជុំ សភាពាណិជ្ជកម្ម តែមានភារកិច្ចត្រឹមតែជាអ្នកផ្តល់មតិប៉ុណ្ណោះ។ * '''មាត្រា ៧''' សមាជិកជ្រើសតាំងនិងទីប្រឹក្សានៃសភាពាណិជ្ជកម្ម បំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនដោយមិនយកប្រាក់ខែ រឺប្រាក់បំណាច់អ្វីឡើយ។ * '''មាត្រា ៨''' សភាពាណិជ្ជកម្មទាំងឡាយអាចសហការគ្នាតាមរយៈប្រធានរបស់ខ្លួន ក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃភារកិច្ចស្តីពី បញ្ហាទាំងឡាយ ដែលពាក់ ព័ន្ធទៅនឹងមណ្ឌលរៀងៗខ្លួន។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម|ច្បាប់ស្ដីពីសភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ជំពូក២ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម]] qjk6y816bwviffd1upyoeaychlqrcb1 0 2296 4494 2012-01-13T05:06:22Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី ២ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម * មា... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី ២ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម * មាត្រា ៩ សភាពាណិជ្ជកម្មមានភារកិច្ចដូចតទៅ ៖ 1. ធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រភពសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេសដើម្បីស្រង់យកពត៌មាន ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍សហគ្រាសជាតិ។ 2. បង្កើនប្រសិទ្ធភាពសហគ្រាសទាំងឡាយ ដើម្បីជាផលប្រយោជន៍ខាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម សេវាកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ចទូទៅ ដូចជា​ការ​រៀប​ចំ​ផ្សព្វផ្សាយ នូវ ស្ថិតិពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច ការសិក្សាស្រាវជ្រាវពិចារណាលើបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និង ពាណិជ្ជកម្ម ការលើកតំកើងផ្នែកទេសចរណ៍។ 3. ផ្តល់ជូនរាជរដ្ឋាភិបាលនិងអាជ្ញាធរខេត្ត ក្រុង នូវយោបល់និងពត៌មានទាំងឡាយស្តីពី បញ្ហា ពាណិជ្ជកម្ម អុស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ 4. ដើរតួជាអ្នកតំនាងសហគមន៍ពាណិជ្ជកម្ម អុស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្មសំរាប់ សំរបសំរួលកិច្ចការជាមួយរដ្ឋអំនាច។ 5. ធានារ៉ាប់រងនូវការគ្រប់គ្រងសេវា ធានា និងអនុវត្តការងារចាំបាច់ដែលជាផលប្រយោជន៍ក្នុង សមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន។ 6. ដើរតួជាអាជ្ញាកណ្តាលក្នុងការដោះស្រាយវិវាទពាណិជ្ជកម្ម។ * មាត្រា ១០ សភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវផ្តល់យោបល់ ៖ 1. អំពីគំរោងបទបញ្ជាទាំងឡាយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្ម។ 2. អំពីតម្លៃ និងអាករលើសេវាទាំងឡាយ ដែលរដ្ឋធ្វើសម្បទានអោយសហគ្រាសណាមួយ។ 3. អំពីផលប្រយោជន៍ នៃគំរោងសំនង់សាធារណការ ដែលត្រូវអនុវត្តក្នុងមណ្ឌលនីមួយៗព្រម ទាំងពន្ធអាករដែលត្រូវប្រមូលយកពីអ្នកប្រើប្រាស់ ដើម្បីកសាងសំនង់នោះ។ 4. អំពីគំរោងនៃវិសោធនកម្មច្បាប់ វិស័យគយ ពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច។ 5. អំពីការកំនត់អត្រាពន្ធគយ។ ម៉្យាងទៀត តាមគំនិតផ្តួចផ្តើមផ្ទាល់របស់ខ្លួន សភាពាណិជ្ជកម្មអាចធ្វើសនូមពរទាំងឡាយដែលទាក់ទងនឹងសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម​ ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ * មាត្រា ១១ តាមសនូមពរម្ចាស់អំនោយឯកជន រឺរដ្ឋ ព្រមទាំងមានការយល់ព្រមពីគណរដ្ឋមន្ត្រី តាម សំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មសភាពាណិជ្ជកម្មអាចបង្កើត រឺគ្រប់គ្រងគ្រឹះស្ថានពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហ កម្ម កសិកម្ម និងសេវាកម្ម ទោះជារបស់រដ្ឋក្តី របស់ឯកជនក្តី ដូចជាឃ្លាំងផ្ទុកទំនិញ សាលលក់ឥវ៉ាន់ សណ្ឋាគារ ពិព័រណ៍អចិន្ត្រៃយ៍ សារមន្ទីរពាណិជ្ជកម្ម សាលាបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ ពាណិជ្ជកម្ម និងឧស្សាហកម្ម ទីផ្សារសាសាធារណមហាសាលសំរាប់ទេសចរណ៍។ * មាត្រា ១២ សភាពាណិជ្ជកម្មអាចទិញ រឺសង់អគារសំរាប់ប្រើប្រាស់ជារបស់ខ្លួនផ្ទាល់ រឺសំរាប់ជួល ធ្វើអាជីវកម្ម បើគ្មានការជំទាស់ពីគណរដ្ឋមន្ត្រី តាមសំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ * មាត្រា ១៣ ដោយមានសេចក្តីសំរេចរបស់គណរដ្ឋមន្ត្រី តាមសំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម សភាពាណិជ្ជកម្ម អាចចូលរួមក្នុងការដេញថ្លៃជាសាសាធារណ ដើម្បីទទួលភារៈជាសម្បទានិកនៃសំនង់ សាធារណការទាំងឡាយ រឺទទួលបន្ទុកធ្វើសេវាសាសាធារណ។ * មាត្រា ១៤ រៀងរាល់ឆ្នាំ សភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវបញ្ជូនរបាយការណ៍ទូទៅមួយ ស្តីពីសកម្មភាពរបស់ខ្លួនទៅក្រសួង ពាណិជ្ជកម្ម ដែលមានការតព្វកិច្ចផ្សព្វផ្សាយជា សាសាធារណនូវរបាយការណ៍នោះ។ bah6yr9xjigwfbntlh2zvpl9kq3nel1 0 2297 4503 4495 2012-01-13T09:16:30Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ជំពូក២​ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|ជំពូក៤ អវសានប្បញ្ញត្តិ]]</span> =ជំពូកទី ៣ ហិរញ្ញប្បទាន= * '''មាត្រា ១៥''' ចំនាយសំរាប់ការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម ត្រូវផ្គត់ផ្គង់ដោយភាគទានប្រចាំឆ្នាំរបស់សមាជិក បូករួមជាមួយនឹងចនូល ព្រមទាំងវិភាគទានមកពីប្រភពផ្សេងៗទៀត។ * '''មាត្រា ១៦''' បើគ្មានការជំទាស់ពីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម សភាពាណិជ្ជកម្មអាចខ្ចីប្រាក់ ដើម្បីរ៉ាប់រងចំនាយនានា គ្រប់វិស័យដែលពាក់ព័ន្ធនឹង ភារកិច្ចបន្ថែមរបស់ខ្លួន ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ១១ និង ១២ លើកលែងតែ ចំនាយសំរាប់ការប្រព្រឹត្តទៅ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ១៥ នៃច្បាប់នេះ។ * '''មាត្រា ១៧''' សំណងបំនុលទាំងដើមទាំងការដែលសភាពាណិជ្ជកម្មបានខ្ចី ត្រូវធានារ៉ាប់រងដោយប្រាក់ចនូល នៃអាជីវកម្ម។ * '''មាត្រា ១៨''' បើគ្មានការជំទាស់ពីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម សភាពាណិជ្ជកម្មមួយចំនួនអាចនឹងខ្ចីឥណទានរួម ដើម្បី យកមកបង្កើត ផ្គត់ផ្គង់គ្រឹះស្ថានសេវា រឺសំនង់ដែលជាប្រយោជន៍រួមរបស់សភាពាណិជ្ជកម្មទាំងនោះ។ សំនង់បំនុលនេះត្រូវរ៉ាប់រងដោយប្រាក់ចនូលរួមនៃអាជីវកម្ម។ * '''មាត្រា ១៩''' ការខ្ចីប្រាក់ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា ១៦ ១៧ និង ១៨ ខាងលើនេះអាចធ្វើតាមរយធនាគារដែល ណាផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ប្រសើរជាងគេ។ * '''មាត្រា ២០''' ក្រៅពីថវិកាសាមញ្ញ សភាពាណិជ្ជកម្មរៀបចំនូវថវិកាពិសេសសំរាប់គ្រឹះស្ថានពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម និងសិប្បកម្ម ដែលខ្លួនគ្រប់គ្រង។ ក្នុងរយៈពេល ៦ខែដំបូងនៃឆ្នាំនីមួយៗ សភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវផ្ញើជូនក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម ដើម្បីសុំការ យល់ព្រមលើរបា យការណ៍ស្តីពីចនូលនិងចំនាយនៃឆ្នាំមុន ហើយនិងគំរោងថវិកាចនូលចំនាយនៃឆ្នាំ បន្ទាប់ដោយមានអែកសារគណនេយ្យភ្ជាប់ជាមួយផង។ ម៉្យាងទៀតសភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវផ្ញើតារាងរំលោះប្រាក់ខ្ចីជូនទៅក្រសួងពាណិជ្ជកម្មជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ សភាពាណិជ្ជកម្មអាចបំរុងទុកទឹកប្រាក់ ទាំងអស់ រឺមួយភាគនៃចនូលលើស ដែលបានពិភាក្សាគ្រប់ គ្រងសេវាធម្មតាសំរាប់បង្កើតមូលនិធិពិសេសមួយ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ចំនាយជា បន្ទាន់ដែលមិនបានគ្រោងទុក។ ទោះក្នុងករណីណាក្តី ចំនួនមូលនិធិបំរុងនេះមិនអាចខ្ពស់ជាង ២០ភាគរយនៃធនធានប្រចាំឆ្នាំរបស់ថវិកា នោះបានឡើយ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/២|ជំពូក២​ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|ជំពូក៤ អវសានប្បញ្ញត្តិ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម]] 8lr6um448qyo069h5zg4i1yx0q2zmpi 0 2298 4504 4496 2012-01-13T15:21:58Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ជំពូក៣​ ហិរញ្ញប្បទាន ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន|ច្បាប់ស្ដីពីរបបសារព័ត៌មាន]]</span> =ជំពូកទី ៤ អវសានប្បព្លាត្តិ= * '''មាត្រា ២១''' បទបញ្ញត្តិទាំងឡាយណា ដែលផ្ទុយនឹងច្បាប់នេះ ត្រូវទុកជានិរាករណ៍។ * '''មាត្រា ២២''' ច្បាប់នេះត្រូវប្រកាសទុកជាការប្រញាប់។ ធ្វើនៅរាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃទី២២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៩៥ ព្រះហស្ថលេខាដោយនរោត្ដម សីហនុ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ជំពូក៣​ ហិរញ្ញប្បទាន ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន|ច្បាប់ស្ដីពីរបបសារព័ត៌មាន]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម]] ak6jt4jtv4i2w5un3cgj0fos662blqv 0 2299 4502 4497 2012-01-13T09:09:44Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ជំពូក១​ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ជំពូក៣ ហិរញ្ញប្បទាន]]</span> =ជំពូកទី ២ ភារកិច្ចរបស់សភាពាណិជ្ជកម្ម= * '''មាត្រា ៩''' សភាពាណិជ្ជកម្មមានភារកិច្ចដូចតទៅ ៖ #ធ្វើទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងប្រភពសេដ្ឋកិច្ចក្នុងប្រទេស និងក្រៅប្រទេសដើម្បីស្រង់យកពត៌មាន ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍សហគ្រាសជាតិ។ #បង្កើនប្រសិទ្ធភាពសហគ្រាសទាំងឡាយ ដើម្បីជាផលប្រយោជន៍ខាងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម សេវាកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ចទូទៅ ដូចជា​ការ​រៀប​ចំ​ផ្សព្វផ្សាយ នូវ ស្ថិតិពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច ការសិក្សាស្រាវជ្រាវពិចារណាលើបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច និង ពាណិជ្ជកម្ម ការលើកតំកើងផ្នែកទេសចរណ៍។ #ផ្តល់ជូនរាជរដ្ឋាភិបាលនិងអាជ្ញាធរខេត្ត ក្រុង នូវយោបល់និងពត៌មានទាំងឡាយស្តីពី បញ្ហា ពាណិជ្ជកម្ម អុស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ #ដើរតួជាអ្នកតំនាងសហគមន៍ពាណិជ្ជកម្ម អុស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្មសំរាប់ សំរបសំរួលកិច្ចការជាមួយរដ្ឋអំនាច។ #ធានារ៉ាប់រងនូវការគ្រប់គ្រងសេវា ធានា និងអនុវត្តការងារចាំបាច់ដែលជាផលប្រយោជន៍ក្នុង សមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន។ #ដើរតួជាអាជ្ញាកណ្តាលក្នុងការដោះស្រាយវិវាទពាណិជ្ជកម្ម។ * '''មាត្រា ១០''' សភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវផ្តល់យោបល់ ៖ #អំពីគំរោងបទបញ្ជាទាំងឡាយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងពាណិជ្ជកម្ម។ #អំពីតម្លៃ និងអាករលើសេវាទាំងឡាយ ដែលរដ្ឋធ្វើសម្បទានអោយសហគ្រាសណាមួយ។ #អំពីផលប្រយោជន៍ នៃគំរោងសំនង់សាធារណការ ដែលត្រូវអនុវត្តក្នុងមណ្ឌលនីមួយៗព្រម ទាំងពន្ធអាករដែលត្រូវប្រមូលយកពីអ្នកប្រើប្រាស់ ដើម្បីកសាងសំនង់នោះ។ #អំពីគំរោងនៃវិសោធនកម្មច្បាប់ វិស័យគយ ពាណិជ្ជកម្ម និងសេដ្ឋកិច្ច។ #អំពីការកំនត់អត្រាពន្ធគយ។ ម៉្យាងទៀត តាមគំនិតផ្តួចផ្តើមផ្ទាល់របស់ខ្លួន សភាពាណិជ្ជកម្មអាចធ្វើសនូមពរទាំងឡាយដែលទាក់ទងនឹងសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្ម​ ឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម សិប្បកម្ម និងសេវាកម្ម។ * '''មាត្រា ១១''' តាមសនូមពរម្ចាស់អំនោយឯកជន រឺរដ្ឋ ព្រមទាំងមានការយល់ព្រមពីគណរដ្ឋមន្ត្រី តាម សំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្មសភាពាណិជ្ជកម្មអាចបង្កើត រឺគ្រប់គ្រងគ្រឹះស្ថានពាណិជ្ជកម្ម ឧស្សាហ កម្ម កសិកម្ម និងសេវាកម្ម ទោះជារបស់រដ្ឋក្តី របស់ឯកជនក្តី ដូចជាឃ្លាំងផ្ទុកទំនិញ សាលលក់ឥវ៉ាន់ សណ្ឋាគារ ពិព័រណ៍អចិន្ត្រៃយ៍ សារមន្ទីរពាណិជ្ជកម្ម សាលាបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ ពាណិជ្ជកម្ម និងឧស្សាហកម្ម ទីផ្សារសាសាធារណមហាសាលសំរាប់ទេសចរណ៍។ * '''មាត្រា ១២''' សភាពាណិជ្ជកម្មអាចទិញ រឺសង់អគារសំរាប់ប្រើប្រាស់ជារបស់ខ្លួនផ្ទាល់ រឺសំរាប់ជួល ធ្វើអាជីវកម្ម បើគ្មានការជំទាស់ពីគណរដ្ឋមន្ត្រី តាមសំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ * '''មាត្រា ១៣''' ដោយមានសេចក្តីសំរេចរបស់គណរដ្ឋមន្ត្រី តាមសំនើរបស់ក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម សភាពាណិជ្ជកម្ម អាចចូលរួមក្នុងការដេញថ្លៃជាសាសាធារណ ដើម្បីទទួលភារៈជាសម្បទានិកនៃសំនង់ សាធារណការទាំងឡាយ រឺទទួលបន្ទុកធ្វើសេវាសាសាធារណ។ * '''មាត្រា ១៤''' រៀងរាល់ឆ្នាំ សភាពាណិជ្ជកម្មត្រូវបញ្ជូនរបាយការណ៍ទូទៅមួយ ស្តីពីសកម្មភាពរបស់ខ្លួនទៅក្រសួង ពាណិជ្ជកម្ម ដែលមានការតព្វកិច្ចផ្សព្វផ្សាយជា សាសាធារណនូវរបាយការណ៍នោះ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/១|ជំពូក១​ ការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃសភាពាណិជ្ជកម្ម ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៣|ជំពូក៣ ហិរញ្ញប្បទាន]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម]] oglc8zh1u6ji0wmuc3gm0j0fociypny 0 2300 4523 4522 2012-01-16T17:42:20Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម ជំពូក៤​ អវសានប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|ជំពូក១ សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]</span> ច្បាប់ស្តីពីរបបសារព័ត៌មាន ត្រូវបានអនុម័តដោយរដ្ឋសភា នៅថៃ្ងទី ១៨ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៥​ ដែលសេចក្តីទាំង ស្រុងដូចតទៅ៖ =ជំពូក= '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ការប្រកួតប្រជែង]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ការតម្កល់ទុក]]''' '''៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៥|អវសានប្បញ្ញតិ្ត]]''' =ឯកសារយោង= *ក្រសួង​ព័ត៌មាន <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/សភាពាណិជ្ជកម្ម/៤|ច្បាប់សភាពាណិជ្ជកម្ម ជំពូក៤​ អវសានប្បញ្ញត្តិ ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|ជំពូក១ សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់កម្ពុជា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:របបសារព័ត៌មាន]] rsw8frrotb7azbny3mn4r2wzpy52drk 0 2301 4528 4527 2012-01-17T05:39:42Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន|ច្បាប់ស្ដីពីរបបសារព័ត៌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ជំពូក២ ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]</span> =ជំពូកទី ១ សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន= *'''មាត្រា ១''' ច្បាប់នេះកំណត់របបសារព័ត៌‌មាន និងធានារ៉ាប់រងសេរីភាពសារព័ត៌‌មាន និងសេរីភាពខាងការបោះពុម្ពផ្សាយឲ្យ បានសមស្របតាមមាត្រា ៣១ និងមាត្រា ៤១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ *'''មាត្រា ២''' សារព័ត៌‌មាន មានសិទិ្ធរក្សាការសម្ងាត់ស្តីពីប្រភពព័ត៌‌មានរបស់ខ្លួន។ *'''មាត្រា ៣''' ដើមី្បរក្សាឯករាជ្យនៃសារព័ត៌‌មាន ការត្រួតពិនិត្យមុនពេលបោះពុម្ពផ្សាយ ត្រូវហាមឃាត់។ *'''មាត្រា ៤''' ការបោះពុម្ពផ្សាយនូវព័ត៌‌មានផ្លូវការដូចជា សេចក្តីថែ្លងការណ៍ ការប្រជុំ កំណត់ហេតុប្រជុំ ឬរបាយការណ៍ណាមួយ។ល។ មិន​អាច​ត្រូវ​ឲ្យ​ផ្តន្ទា​ទោស​បាន​ឡើយ​ប្រសិន​ បើការផ្សាយនោះមានលក្ខណៈសមស្របតាមសភាពពេញលេញ ឬសេចក្តីសងេ្ខបត្រឹមត្រូវតាមរឿងពិត។ ព័ត៌‌មានផ្លូវការដែលជាកម្មវត្ថុនៃមាត្រានេះ សំដៅចំពោះ : #សេចក្តីថែ្លងការណ៍ ការប្រជុំ កំណត់ហេតុប្រជុំ ឬរបាយការណ៍របស់រដ្ឋសភា រាប់ទាំងគណៈកម្មាធិការ ឬគណៈកម្មការនានារបស់រដ្ឋសភាផង លើក​លែង​តែ​ក្នុង​ករណីរដ្ឋសភាធ្វើការប្រជុំសម្ងាត់ ដូចមានចែងក្នុង មាត្រា៨៨ នៃ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ #សេចក្តីថែ្លងការណ៍ ការប្រជុំ កំណត់ហេតុប្រជុំ ឬរបាយការណ៍នៃផែ្នកនីតិប្រតិបតិ្ត រួមទាំងសេចក្តីថែ្លង ការណ៍របស់រដ្ឋមន្រ្តី និងមន្រ្តីនានាផង។ #គ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃដំណើរការរបស់តុលាការ រាប់ទាំងនីតិវិធីទាំងឡាយផង លើកលែងតែក្នុងករណីដូចខាង ក្រោមនេះ : * តុលាការហាមមិនអោយបើកចំហដល់សាធារណជន * បញ្ញតិ្តដោយមាត្រា ១៦ នៃច្បាប់នេះដែលទាក់ទងទៅនឹងអាថ៌‌កំបាំងរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗនៅក្នុងដំណើរ ជំនុំជំរះកី្ត * សំណុំរឿងដែលនៅក្នុងការអងេ្កតស៊ើបសួររបស់តុលាការនៅឡើយ ។ *'''មាត្រា ៥''' #-គោលការណ៍ទូទៅ សារព័ត៌‌មាន មានសិទិ្ធទទួលព័ត៌‌មានដែលស្ថិតក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល លើកលែងតែព័ត៌‌មានណា ដែលបណ្តាលអោយ : * អន្តរាយដល់សនិ្តសុខជាតិ * អន្តរាយដល់ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសដទៃ * មានការបំពានលើសិទិ្ធរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ដោយរាប់ទាំងសំណុំរឿងរបស់មន្រី្តរាជការ សំណុំរឿងពេទ្យ សំណុំរឿង និងឯកសារផ្លូវការសម្ងាត់ៗ ដទៃ​ទៀត​ជា​ដើម * មានការលាតត្រដាងឯកសារសម្ងាត់ផែ្នកពាណិជ្ជកម្ម ផែ្នកហិរញ្ញវត្ថុដែលបានមកបុគ្គល ឬអង្គភាពត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ណាមួយ និង​ការ​លាត​ត្រដាង​នូវ​ព័ត៌‌​មាន​ដែលពាក់ព័​ន្ធទៅនឹងបទបញ្ជា ឬការត្រួតពិនិត្យ របស់ស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ * ប៉ះពាល់ដល់សិទិ្ធជនណាម្នាក់ក្នុងការនាំអោយមានជំនុំជំរះកី្តដោយអយុតិ្តធម៌‌ * មានគ្រោះថ្នាក់ដល់មន្រ្តីដែលត្រូវអនុវត្តច្បាប់ ឬត្រូវបំពេញបេសកម្មរបស់ខ្លួន 2.-ការស្នើសុំព័ត៌‌មាន ការស្នើសុំព័ត៌‌មានត្រូវធ្វើឡើងជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរ ហើយត្រូវបញ្ជាក់អោយបានច្បាស់លាស់អំពីព័ត៌‌មានដែល ស្នើសុំទៅស្ថាប័ននានា។ មន្រ្តី​មាន​សមត្ថកិច្ច​ដែល​គ្រប់គ្រងស្ថាប័ននោះ ត្រូវឆ្លើយតបទៅនឹងពាក្យសុំក្នុងរយៈពេលសាមសិបថៃ្ង (៣០ថៃ្ង) យ៉ាងយូរ ប្រសិន​បើ​ការ​ស្នើ​សុំ​នោះ​ត្រូវ​បាន​បដិសេធ​ទាំងស្រុង ឬខ្លះៗនោះ ហេតុផលនៃការបដិសេធត្រូវបញ្ជាក់អោយ បានច្បាស់លាស់ជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន|ច្បាប់ស្ដីពីរបបសារព័ត៌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ជំពូក២ ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់របបសារព័ត៌មាន]] eve2kgv1ukkzy2kt3s9e5v7dq7cm3p4 0 2302 4529 4512 2012-01-18T01:47:14Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|ជំពូកទី ១ សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ជំពូក៣ ការប្រកួតប្រជែង]]</span> =ជំពូកទី ២ ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន= *'''មាត្រា ៦''' អ្នកសារព័ត៌‌មាន មានសិទិ្ធបង្កើតសមាគម អ្នកសារព័ត៌‌មាន។ សមាគមអ្នកសារព័ត៌‌មាននោះត្រូវមានលក្ខណៈឯករាជ្យ។ សមាគមអ្នកសារព័ត៌‌មាននីមួយៗ ត្រូវ​អនុម័ត​លក្ខនិ្តកៈរបស់ខ្លួនដែលមិនផ្ទុយនឹងច្បាប់ជាធរមាន ដោយមានការយល់ព្រមពីសមាជិកតាមការបោះឆ្នោត។ អ្នកដឹកនាំសមាគមអ្នក​សារ​ព័ត៌‌មាន​ដែល​ជា​សមាជិកក្រុមអភិបាល ត្រូវមានការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតាមលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យ។ *'''មាត្រា ៧''' សមាគមអ្នកសារព័ត៌‌មាននីមួយៗ ត្រូវតាក់តែងក្រមសីលធម៌‌ដើមី្បអនុវត្តក្នុងសមាគមរបស់ខ្លួន ដែលអ្នកសារព័តមាន មាន​កាតព្វកិច្ច​គោរព​គោល​ការណ៍​ចាំ​បាច់​ជាអាទិ៏ដូចតទៅ : #គោរពសច្ចធម៌‌ និងគោរពសិទិ្ធយល់ដឹងនូវសច្ចធម៌‌របស់សាធារណជន។ #ត្រូវផ្សាយនូវដំណឹងទាំងឡាយដោយសុចរិត ព្រមទាំងធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ឬរិះគន់ឲ្យត្រឹមត្រូវ និងសមស្រប តាមគតិយុត្តិធម៌‌។ #ត្រូវរាយការណ៍តែតាមហេតុការណ៍ដែលខ្លួនដឹងពីប្រភពដើមតែប៉ុណ្ណោះ អ្នកសារព័ត៌‌មានមិនត្រូវបំបាត់ចោលនូវព័ត៌‌មានសំខាន់ៗ ឬ​កែ​បន្លំ​ឯកសារ​ផេ្សងៗ​ឡើយ​។ #ប្រើវិធីសុចរិតត្រឹមត្រូវដើមី្បសែ្វងរកដំណឹង រូបថត និងឯកសារផេ្សងៗ។ #ត្រូវធ្វើការកែតម្រូវនូវព័ត៌‌មានណាដែលចេញផ្សាយរួចហើយៗមានលក្ខណៈមិនជាក់លាក់ និងនាំឲ្យមាន ការយល់ច្រឡំ។ #ត្រូវចៀងវាងការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌‌មាន ដែលញុះញង់ឲ្យមានការប្រកាន់ ពូជសាសន៍ ពណ៌‌សម្បុរ ភេទ ភាសា ជំនឿ សាសនា មតិ ឬនិន្នាការនយោបាយ ដើម​កំណើត​ជាតិ ​ឋានៈសង្គម ធនធាន ឬស្ថានភាពដទៃទៀត។ #ត្រូវគោរពសិទិ្ធ និងសេរីភាពរស់នៅក្នុងជីវភាពឯកជនរបស់បុគ្គល។ #ត្រូវគោរពអោយបានហ្មត់ចត់ តាមក្បួនវេយ្យាករណ៍ក្នុងការសរសេរអត្ថបទ។ #ហាមបោះពុម្ពផ្សាយអត្ថបទ ឬរូបភាពអាសអាភាស និងរូបភាពនៃអំពើហិង្សា។ #ហាមរំលោភលើសិទិ្ធ ដើមី្បមានការជំនុំជំរះក្តីដោយយុត្តិធម៌‌របស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ #ត្រូវចាត់ទុកចំណុចដូចខាងក្រោមនេះ ជាការរំលោភដ៏ធ្ងន់ធ្ងរខាងផែ្នកវិជ្ជាជីវៈរបស់អ្នកសារព័ត៌‌មាន : *ការលួចចម្លងគំនិត ឬស្នាដៃរបស់អ្នកដទៃមកដាក់ថាជារបស់ខ្លួន *បន្លំអោយគេយល់ខុសដូចជា ការសរសេរបញ្ឆិតបញ្ឆៀងដើមី្បអោយអ្នកអានមានការសង័្សយដោយ អយុត្តិធម៌‌លើបុគ្គលណាម្នាក់ ក្រុម បក្សណាមួយ * ការមួលបង្កាច់ បរិហាកេរ្តិ៏ និងការជេរប្រមាថ * ការទទួលសំណូកក្នុងបែបណាមួយ ប$ការជំរិតយកប្រាក់ ដើមី្បជាថ្នូរនឹងការបោះពុម្ពផ្សាយ ឬមិនបោះ ពុម្ពផ្សាយនូវព័ត៌‌មានណាមួយ។ *'''មាត្រា ៨''' មុនពេលចាប់ផ្តើមចែកចាយសារព័ត៌‌មាន និយោជក ឬនិពន្ធនាយកត្រូវធ្វើពាក្យមួយច្បាប់ (០១ច្បាប់) ជូនមក​ក្រសួង​ព័ត៌‌មាន​ដើមី្ប​បញ្ជាក់​អំពី​អត្ត​សញ្ញាណ​របស់​ខ្លួន ក្រសួងនេះត្រូវចេញបង្កាន់ដៃអោយទៅសារព័ត៌‌មាន ពេលបាន ទទួលសំណុំបែបបទទាំងមូល។ ក្នុងករណីដែលនាយកការផ្សាយជាសមាជិករដ្ឋសភា ឬស្ថាប័នដែលមានអភ័យឯកសិទិ្ធ សារព័ត៌‌មាននោះត្រូវចាត់ តាំង​ឲ្យ​មាន​សហនាយក​ការ​ផ្សាយ​ម្នាក់​ទៀត​ និយោជក ឬនិពន្ធនាយកដែលមិនគោរពបែបបទនេះជាមុន ត្រូវផ្តន្ទាទោស ពិន័យជាប្រាក់ ពីប្រាំសែនរៀល(​៥០០.០០០រៀល)​​ទៅ​មួយ​លាន​ប្រាំ​សែន​រៀល (១ ៥០០.០០០រៀល) ក្នុងករណីមិនរាងចាលត្រូវពិន័យជាប្រាក់ទេ្វ ឡើង។ *'''មាត្រា ៩''' សំណុំបែបបទដែលនិយោជក ឬនិពន្ធនាយក ត្រូវបំពេញមានជាអាទិ៏ : * អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណនៃសារព័ត៌‌មាន * ឈ្មោះ និងអាស័យដ្ឋានរបស់នាយក ឬនិពន្ធនាយក * ឈ្មោះនិងអាស័យដ្ឋានរបស់រោងពុម្ព * លិខិតថ្កោលទោស រាល់ការផ្លាស់ប្តូរព័ត៌‌មានខាងលើនេះ ត្រូវជូនដំណឹងទៅក្រសួងព័ត៌‌មានប្រាំថៃ្ង (៥ថៃ្ង) មុន លើកលែងតែករណីប្រធានសកិ្ត ។ *'''មាត្រា ១០''' ជនណាម្នាក់ដែលយល់ថាអត្ថបទណាមួយ ទោះជាសរសេរបញ្ឆិតបញ្ឆៀងក៏ដោយ រូបគំនូរ ឬរូបថតណាមួយនៃសារព័ត៌‌មាន ណា​មួយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ខុស​ពី​ការពិត ធ្វើឲ្យខូចខាតដល់កិត្តិយស និងសេចក្តីថៃ្លថ្នូររបស់ខ្លួន មានសិទិ្ធទាមទារ អោយសារព័ត៌‌មាននោះធ្វើការកែតម្រូវ ឬមានសិទិ្ធឆ្លើយតប និងធើ្វបណ្តឹង ពីបទបរិហាកេរិ៏្ត ពីបទមួលបង្កាច់ ឬពីបទជេរ ប្រមាថ ចំពោះការប៉ះពាល់កិតិ្តយស និងសេចក្តីថៃ្លថ្នូរ​​រ​បស់​ ខ្លួន។ ចម្លើយកែតម្រូវ ឬឆ្លើយតប ត្រូវ​ចុះ​ផ្សាយ​ក្នុង​រយៈពេល ប្រាំពីរថៃ្ង (៧ថៃ្ង) យ៉ាងយូរ ឬនៅលេខបន្ទាប់ ក្រោយពីបានទទួលការទាមទារឲ្យកែតម្រូវ ឬឆ្លើយតប។ ចំពោះ​ករណី​ដែល​ពាក់​ព័ន្ធ​ដល់​បុគ្គល​សាធារណៈ គ្រប់ការពោលអះអាង ឬការទំលាក់កំហុសដែលអ្នកសារព័ត៌‌មាន យកមកចុះផ្សាយដោយផ្ទាល់ ឬ​ក៏​យក​មក​ចុះផ្សាយបន្តខុសពីការពិត ក្នុងបំណងបំផ្លាញបុគ្គលសារណៈនោះ គឺជាការមួល បង្កាច់ដែលច្បាប់ហាមឃាត់។ បើតុលាការរកឃើញថា ការ​ផ្សាយ​ណា​មាន​លក្ខណៈ​ខុសពីការពិត តាមបណ្តឹងរបស់ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី តុលាការ អាចបង្គាប់អោយសារព័ត៌‌មាននោះ : * ចុះផ្សាយនូវការកែតម្រូវ ឬ * សងជម្ងឺចិត្ត ឬ * ចុះផ្សាយនូវការកែតម្រូវផង និងបង់ប្រាក់សងជម្ងឺចិត្តផង។ អត្ថបទកែតម្រូវដែលអ្នកសារព័ត៌‌មាន មានកាតព្វកិច្ចផ្សាយ ត្រូវចុះផ្សានៅទំព័រដូចគ្នា និងមានទំហំអក្សរប៉ុនគ្នា និង អត្ថបទដែលបានចាត់ទុកថា ជា​អត្ថបទ​ធ្វើ​អោយ​ខូចខាតកិតិ្តយស និងសេចក្តីថៃ្លថ្នូររបស់គេ លើសពីនេះ តុលាការអាចផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី មួយលានរៀល (១.០០០.០០០រៀល) ទៅ​ប្រាំ​លាន​រៀល (៥.០០០.០០០រៀល) ទៀតក៏បាន។ ម៉្យាងទៀតក្នុងករណីដែលមានការវិនិច្ឆ័យអំពីអំពើណាមួយដែលមានចែងក្នុងកថាខ័ណ្ឌខាងលើ តុលាការអាចបញ្ជា​ឲ្យ​បិទ​ផ្សាយ​សេចក្តី​សំរេច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ ទីកនែ្លងទាំងឡាយ ដែលតុលាការនឹងបញ្ជាក់ ដោយឲ្យជនជាប់ចោទទទួលបន្ទុក ចេញសោហ៊ុយ ហើយតុលាការអាចចុះផ្សាយ សាលក្រម​នេះ​ក្នុង​សារ​ព័ត៌‌មាន មួយ ឬច្រើន និងឲ្យជនជាប់ចោទទទួលបន្ទុក ចេញសោហ៊ុយទាំងអស់ ដោយកម្រិតត្រឹមមួយលានរៀល (១.០០០.០០០រៀល) យ៉ាងច្រើនបំផុត *'''មាត្រា ១១''' សារព័ត៌‌មានមិនត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយនូវអ្វីដែលនាំអោយប៉ះពាល់ដល់សណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈដោយញុះញង់ដោយ ផ្ទាល់ឲ្យមនុស្សម្នាក់ ឬច្រើននាក់ ប្រព្រឹត្ត​អំពើហិង្សា ការប្រព្រឹត្តបទល្មើសដែលមានចែងខាងលើនេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីមួយលានរៀល (១.០០០.០០០ រៀល)ទៅប្រាំលានរៀល (៥.០០០.០០០រៀល) បុគ្គលរងគ្រោះដោយអំពើខាងលើ មានសិទិ្ធតាំងខ្លួនជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីទៅតុលាការ គ្រប់ករណីទាំងអស់ តុលាការ​ត្រូវ​ពិនិត្យទៅលើទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាល់រវាងអត្ថបទញុះញង់ នឹងអំពើនោះ អត្ថបទដែលមានចំណាស់លើសពីបីខែ (៣ខែ) មិន​អាច​យក​មក​សំអាង​ក្នុង​ការ​ចោទ​ប្រកាន់​បានឡើយ។ *'''មាត្រា ១២''' សារព័ត៌‌មានមិនត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយ ឬផ្សាយបន្តនូវព័ត៌‌មានដែលបណ្តាលអោយប៉ះពាល់ដល់សនិ្តសុខជាតិ និងសេ្ថរភាពនយោបាយ។ និយោជក និពន្ធនាយក ឬអ្នកនិពន្ធអត្ថបទអាចត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីប្រាំលានរៀល (៥.០០០.០០០រៀល) ទៅដប់ប្រាំលានរៀល (១៥ ០០០.០០០រៀល) ដោយ​មិន​ទាន់​គិត​ដល់ការផ្តន្ទាទោសតាមច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ។ ក្រសួងព័ត៌‌មាន និងក្រសួងមហាផៃ្ទមានសិទិ្ធប្រមូលយកអត្ថបទល្មើស និងសារព័ត៌‌មានលេខចេញផ្សាយអត្ថបទ ល្មើស ដែល​ចេញ​ផ្សាយ​ដោយ​សារ​ព័ត៌‌​មាន​នោះ។ ក្រសួងព័ត៌‌មានសិទិ្ធផ្អាកការផ្សាយក្នុងរយៈពេលមិនហួសពីសាមសិប ថៃ្ង (៣០ថៃ្ង) ហើយបញ្ជូន​សំណុំ​រឿង​ទៅ​តុលាការ។ *'''មាត្រា ១៣''' សារព័ត៌‌មានមិនត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយ ឬផ្សាយបន្តការមិនពិតដែលជាការជេរប្រមាថ ការមើលងាយដល់ស្ថាប័នជាតិ ការ​ផ្សាយ​បែប​នេះ​អាច​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ពិន័យ​ជាប្រាក់ពី ពីរលានរៀល (២.០០០.០០០រៀល) ទៅដប់លានរៀល (១០.០០០.០០០រៀល)។ *'''មាត្រា ១៤''' សារព័ត៌‌មានមិនត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយនូវអ្វីដែលប៉ះពាល់ដល់ប្រពៃណីល្អរបស់សង្គមជាតិជាអាទិ៏ : * ពាក្យអសុរោះមិនគួរគបី្បដូចជា អាមឹង ជាដើម * ពាក្យដែលពិពណ៌‌នាចំៗ អំពីសកម្មភាពរួមរក្ស * រូបគំនូរ ឬរូបថត ដែលបង្អាញនូវ កេរិ៏្តភេទ ឬរូបអាក្រាត លើកលែងទិសដៅសំរាប់អប់រំចេញ * រូបភាពដែលប្រមាថមើលងាយបៀ្របធៀបការរំលោភទៅលើមាត្រានេះ អាចត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីមួយលានរៀល (១.០០០.០០០រៀល) ទៅ​ប្រាំ​លាន​រៀល(៥.០០០.០០០រៀល)។ *'''មាត្រា ១៥''' លើកលែងតែមានការអនុញ្ញាតពីតុលាការ សារព័ត៌‌មានពុំអាចផ្សាយដំណឹង រូបថត ឬគំនូរ ដែលអាចឲ្យអ្នកអាន ស្គាល់ឈ្មោះ និងភិនភាគនៃ : * ភាគីក្នុងរឿងរដ្ឋប្បវេណី ដែលទាក់ទងទៅនឹងបិតុភាព អាពាហ៍ពិពាហ៍ រឿងលែងលះប្តីប្រពន្ធ ឬរឿង អាណាព្យាបាលលើកុមារ * យុវជនអាយុតិចជាងដប់ប្រាំបីឆ្នាំ (១៨ឆ្នាំ) ក្នុងរឿងវិវាទរដ្ឋប្បវេណី ឬព្រហ្មទណ្ឌ * ស្រី្តដែលទទួលរងគ្រោះដោយអំពើរំលោភលើរាងកាយ ឬអំពើចាប់បង្ខំសេពសន្ធវៈ។ ក្នុងករណីដែលសាមីជន ឬអ្នកអាណាព្យាបាលយល់ព្រមជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរ សារព័ត៌‌មានអាចផ្សព្វផ្សាយរឿង នេះបាន លើកលែងតែការផ្សាយនេះ នាំ​ឲ្យ​ប៉ះ​ពាល់ដល់ការស៊ើបអងេ្កតរបស់តុលាការ។ បុគ្គលណាដែលត្រូវសារព័ត៌‌មានបំពានសិទិ្ធខាងលើនេះ មានសិទិ្ធប្តឹងទៅតុលាការដើមី្បទាមទារជម្ងឺចិត្ត ការប្រប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងបទប្បញ្ញតិ្តខាងលើនេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពីមួយលានរៀល (១.០០០.០០០រៀល) ទៅប្រាំលានរៀល (៥.០០០.០០០រៀល)។ *'''មាត្រា ១៦''' ដំណឹងផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម អាចចាត់ទុកថាមានលក្ខណៈភូតកុហក បើការផ្សាយនោះមានន័យបំផ្លើសហួសហេតុអំពី គុណភាព ឬគុណសម្បតិ្តផលិតផល ឬសេវាណាមួយ បណ្តាឲ្យអ្នកប្រើប្រាស់មានការភ័ន្តច្រឡំអំពីគុណភាព ឬគុណសម្បតិ្តនោះ។ ការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មរបៀបនេះត្រូវហាមឃាត់ ប៉ុនែ្ត​សារ​ព័ត៌‌មាន​​ដែលចុះផ្សាយដំណឹងភូតកុហកនេះ មិនមែនជា អ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ទេ លើកលែងតែសារព័ត៌‌មាននេះនៅតែបន្តផ្សាយដំណឹងនេះ ក្រោយពីបានទទួលការ ហាមប្រាមជាលាយល័ក្ខណ៍អក្សរពី តុលាការ ឬពីក្រសួងមានសមត្ថកិច្ចរួចហើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកម្ចាស់ឃោសនាពាណិជ្ជកម្មជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ និងចំពោះតុលាការ បើមានការ ប្តឹងផ្តល់អំពីបុគ្គល ឬ​សមាគម​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ណាមួយ ដែលបានទទួលការខូចខាតប្រយោជន៍បណ្តាលមកពីការផ្សាយ ពាណិជ្ជកម្មភូតកុហកនេះ។ ការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មភូតកុហក អាច​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ពិន័យ​ជាប្រាក់ពីមួយលានរៀល (១.០០០.០០០រៀល) ទៅប្រាំលានរៀល(៥.០០០.០០០រៀល)។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/១|ជំពូកទី ១ សិទិ្ធ និងសេរីភាពខាងសារព័ត៌‌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ជំពូក៣ ការប្រកួតប្រជែង]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់របបសារព័ត៌មាន]] 8dmmi3dv5mqiu4fvullz5ye06br12rb 0 2303 4530 4513 2012-01-19T01:46:26Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ជំពូកទី ២ ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ជំពូក៤ ការតម្កល់ទុក]]</span> =ជំពូកទី ៣ ការប្រកួតប្រជែង= *'''មាត្រា ១៧''' បុគ្គលណាក៏ដោយ ទោះជារូបវន្តបុគ្គលកី្ត ឬនីតិបុគ្គលកី្ត មិនអាចធ្វើជាម្ចាស់ ឬជាអ្នកកាន់កាប់សារព័ត៌‌មានជាភាសា ខែ្មរលើសពីពីរ (២) ឡើយ​នៅ​ក្នុង​ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ *'''មាត្រា ១៨''' ចំនួនសរុបទាំងអស់នៃសារព័ត៌‌មានជាភាសាខែ្មរ ដែលកាន់កាប់ដោយជនបរទេស មិនត្រូវអោយលើសពីមៃ្ភភាគរយ (២០%) នៃ​ចំនួន​សារ​ព័ត៌‌មាន​ជា​ភាសា​ខែ្មរ​ទាំងអស់​ ដែលបានចេញផ្សាយនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឡើយ។ សារព័ត៌‌មានដែលកាន់កាប់ដោយជនបរទេស ដែលបានអនុញ្ញាតអោយចេញផ្សាយរួចហើយ មិនអាចត្រូវបិទដោយ មូលហេតុ​ថយ​ចុះ​ចំនួន​សរុប​ទាំងអស់​នៃ​សារ​ព័ត៌‌មានជាភាសាខែ្មរនោះទេ។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/២|ជំពូកទី ២ ការទទួលខុសត្រូវនៃអ្នកសារព័ត៌‌មាន]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ជំពូក៤ ការតម្កល់ទុក]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់របបសារព័ត៌មាន]] 4j8xv1eo0zrd12ywo7s8op7u4z22m9i 0 2304 4531 4514 2012-01-19T02:20:42Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ជំពូកទី ៣ ការប្រកួតប្រជែង]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៥|ជំពូក៥ អវសានប្បញ្ញតិ្ត]]</span> =ជំពូកទី ៤ ការតម្កល់ទុក= *'''មាត្រា ១៩''' និពន្ធនាយក ឬនាយកការផ្សាយ ត្រូវតម្កល់ទុកសារព័ត៌‌មានរាល់លេខរបស់ខ្លួនចំនួនពីរច្បាប់ (០២ច្បាប់) នៅបណ្ណាជាតិ និងប្រាំមួយច្បាប់ (០៦ច្បាប់) ទៀត​នៅ​ក្រសួងព័ត៌‌មាន។ ការតម្កល់ទុកនេះត្រូវធ្វើឡើងក្នុងរយៈពេលដប់ប្រាំថៃ្ង (១៥ថៃ្ង) ចំពោះការបោះពុម្ពនៅភ្នំពេញ និងសែសិបប្រាំថៃ្ង (៤៥ថៃ្ង) នៅ​កនែ្លង​ដទៃ​ទៀត ដោយគិតពីកាលបរិចេ្ឆទនៃ ការចេញផ្សាយ។ ការប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងបទប្បញ្ញតិ្តខាងលើនេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាអន្តរការណ៍ ដោយក្រសួងព័ត៌‌មានជាប្រាក់ពី បីម៊ឺនរៀល (៣០.០០០រៀល)​ទៅ​បី​សែន​រៀល (៣០០.០០០រៀល)។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៣|ជំពូកទី ៣ ការប្រកួតប្រជែង]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៥|ជំពូក៥ អវសានប្បញ្ញតិ្ត]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់របបសារព័ត៌មាន]] 51mp9pff1kbplypoa0rj5t1t6xjbfvo 0 2305 4532 4515 2012-01-19T02:41:19Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ជំពូកទី ៤ ការតម្កល់ទុក]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន|ច្បាប់ស្ដីពីការ​ត្រួតពិនិត្យ​គ្រឿងញៀន]]</span> =ជំពូកទី ៥ អវសានប្បញ្ញតិ្ត= *'''មាត្រា ២០''' អំពើប្រព្រឹត្តរបស់និយោជក និពន្ធនាយក ឬអ្នកនិពន្ធអត្ថបទ ដែលរំលោភច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ត្រូវទទួលទោសតាម ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ ប៉ុនែ្ត​ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ក៏គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវចាប់ចង ឬជាប់ពន្ធនាគារដោយសារការបព្ចោញមតិឡើយ។ *'''មាត្រា ២១''' បទប្បញ្ញតិ្តទាំងឡាយដែលមានពីមុនមកហើយទាក់ទងនឹងសារព័ត៌‌មាន ត្រូវចាត់ទុកជានិរាករណ៍។ <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន/៤|ជំពូកទី ៤ ការតម្កល់ទុក]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Light; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន|ច្បាប់ស្ដីពីការ​ត្រួតពិនិត្យ​គ្រឿងញៀន]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ច្បាប់របបសារព័ត៌មាន]] i54oeagx5h12jfcap2x0ouws2ynhj2x 0 2307 4521 2012-01-16T17:21:58Z Nisetpdajsankha 525 បានប្ដូរទីតាំង [[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន​]] ទៅ [[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់កម្ពុជា/របបសារព័ត៌មាន]] kwng2lxzs5qoju0w8h7fyba3opjuacz 0 2308 4537 2012-01-19T03:55:39Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ច្បាប់​​ស្ដីពី​ការ​ត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន ... wikitext text/x-wiki ច្បាប់​​ស្ដីពី​ការ​ត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន ត្រូវ​បានរដ្ឋសភាបានអនុម័តកាលពីថ្ងៃទី៩ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៩៦ នាសម័យ ប្រជុំលើកទី៧ នីតិកាលទី១ ដែល​មាន​សេចក្តី​ទាំង​ស្រុង​ដូច​តទៅ​ ៖ =ជំពូក= '''១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១|ការចាត់ថ្នាក់ថ្នាំញៀន រឺសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ និងសារធាតុសំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន]]''' '''២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២|ការហាមឃាត់ការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការផលិត ការប្រើប្រាស់ ការចែកចាយ និងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀន]]''' '''៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៣|ការស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ និងខាងការសិក្សា]]''' '''៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៤|អធិការកិច្ច និងការពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស]]''' '''៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៥|ទោសប្បញ្ញត្តិ]]''' '''៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៦|ការបង្ការ និងរាវរកការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញ!]]''' *ផ្នែកទី១ ការកំរិតចំនួននៃការទូទាត់ជាសាច់ប្រាក់ *ផ្នែកទី២ កាតព្វកិច្ចប្រតិវេទន៍នៃការផ្ទេរជាអន្តរជាតិនៃរបស់មានតំលៃ *ផ្នែកទី៣ បទបញ្ជាអំពីមុខរបរជាអ្នកប្តូរប្រាក់ផ្ទាល់ដៃ *ផ្នែកទី៤ កាតព្វកិច្ចតំរូវទៅលើគ្រឹះស្ថានល្បែង *ផ្នែកទី៥ កាតព្វកិច្ចប្រុងប្រយ័ត្នរបស់អង្គការហិរញ្ញវត្ថុ '''៧. [[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៧|ការរាវរក និងការរាយការណ៍ប្រាប់]]''' *ផ្នែកទី១ បុគ្គល និងអង្គការដែលត្រូវរាយការណ៍ *ផ្នែកទី២ នីតិវិធីនៃការរាយការណ៍ *ផ្នែកទី៣ ការចាត់តាំងលើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយគណកម្មការប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ '''៨.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៨|បទប្បញ្ញត្តិព្រហ្មទណ្ឌ]]''' '''៩.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/៩|បទប្បញ្ញត្តិខាងវិន័យ]]''' '''១០.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១០|ការចោទប្រកាន់និងមូលទោស]]''' *ផ្នែកទី១ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ (តារាង I និង II ) *ផ្នែកទី២ ការចែកអោយដើម្បីប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន *ផ្នែកទី៣ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ *ផ្នែកទី៤ សារធាតុសំរាប់ផ្សំថ្នាំញៀន (តារាង VI) បរិក្ខា និងសំភាៈ *ផ្នែកទី៥ ការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ *ផ្នែកទី៦ ការទិញ ការរក្សាទុក រឺការប្រើប្រាស់ដោយដឹងហេតុផល នៃធនធាន និងទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលបានមកពីបទល្មើស '''១១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១១|បទប្បញ្ញត្តិរួមចំពោះបទល្មើសផ្សេងៗ]]''' *ផ្នែកទី១ ការញុះញង់អោយប្រព្រឹត្តបទល្មើស និងប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ *ផ្នែកទី២ ការប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទល្មើស ការរួមគ្នារឺការព្រមព្រៀងគ្នា *ផ្នែកទី៣ អ្នកសមគំនិត *ផ្នែកទី៤ កិច្ចប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុ *ផ្នែកទី៥ បទប្បញ្ញត្តិដោយឡែក '''១២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១២|មូលហេតុទំងន់ទោស]]''' '''១៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៣|ការលោះលាទោស ការសម្រាលទោសចំពោះជនស្តាយក្រោយ]]''' *ផ្នែកទី១ ការលោះលាទោស *ផ្នែកទី២ ការសម្រាលទោស '''១៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៤|ទោស និងវិធានការបន្ទាប់បន្សំ រឺបំពេញបន្ថែម]]''' *ផ្នែកទី១ ការរឹបអូស វិធានការរក្សាទុកជាបន្ដោះអាសន្នសំរាប់ធានាការរឹបអូស *ផ្នែកទី២ ការរឹបអូសខានមិនបាន *ផ្នែកទី៣ ការរឹបអូសអិតកំហិត *ផ្នែកទី៤ ការអនុវត្ត ការរឹបអូស *ផ្នែកទី៥ ការបដិសេធអំពើទាំងឡាយដែលប៉ុនប៉ងបង្កើតអុបសគ្គដល់ការរឹបអូស *ផ្នែកទី៦ ការបង្ក្រាបអុបសគ្គនៃការរឹបអូស '''១៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៥|ទោសអិតកំហិត]]''' '''១៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៦|វិធានការបំពេញបន្ថែម]]''' '''១៧.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៧|បទប្បញ្ញត្តិពិសេសនៃនីតិវិធី]]''' *ផ្នែកទី១ សមត្ថកិច្ច *ផ្នែកទី២ អាជ្ញាយុកាល *ផ្នែកទី៣ ការឃាត់ទុក '''១៨.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៨|បទប្បញ្ញត្តិសំរាប់សំរួលការស៊ើបអង្កេត]]''' *ផ្នែកទី១ ការឃាត់ខ្លួន *ផ្នែកទី២ ការឆែកឆេរ *ផ្នែកទី៣ ការត្រួតពិនិត្យក្នុងសេវាប្រៃសណីយ៍ *ផ្នែកទី៤ ការឆែករុករក *ផ្នែកទី៥ ការតាមដានដោយផ្អែកលើបច្ចេកទេសស្វែងរកតាមវេជ្ជសាស្ត្រ *ផ្នែកទី៦ ការប្រគល់ដោយមានការឃ្លាំមើលរូបិយប័ណ្ណ អុបករណ៍ដែលមានបច្ច័យដល់រូបិយវត្ថុ *ផ្នែកទី៧ ការឃ្លាំមើល *ផ្នែកទី៨ ការហាមឃាត់មិនអោយសម្អាងលើអាថ៌កំបាំងធនាគារដើម្បីប្រកែកមិនផ្តល់ភស្តុតាង រឺចម្លើយជាសាក្សី '''១៩.​[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/១៩|ការបិទទ្វារជាបន្ដោះអាសន្ន]]''' '''២០.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២០|ការអោយចូលរួមក្នុងនីតិវិធីនៃរឿង]]''' '''២១.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២១|បទប្បញ្ញត្តិស្តីអំពីការអនុវត្តទោស]]''' *ផ្នែកទី១ ការហាមឃាត់មិនអោយរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា *ផ្នែកទី២ ការដាក់ពន្ធនាគារបង្ខំដល់រូបកាយ *ផ្នែកទី៣ ការត្រួតទោស '''២២.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២២|បទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការរក្សាទុក រឺការបំផ្លាញចោលនូវរុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលបានឃាត់ទុក]]''' *ផ្នែកទី១ ការធ្វើ និងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃការរក្សាទុកត្រាអាច់ល័ក្ខ *ផ្នែកទី២ ការដកយកជាសំនាក *ផ្នែកទី៣ កោសលវិច័យ *ផ្នែកទី៤ ការប្រគល់ និងការបំផ្លាញចោលនូវសារធាតុទាំងឡាយដែលបានឃាត់ទុក '''២៣.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៣|ការផ្តល់ទៅអនីតិជននូវជាតិគីមីពុលសំរាប់ហិតស្រូប]]''' '''២៤.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៤|វិធានការប្រឆាំងនិងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំពាន]]''' *ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ *ផ្នែកទី២ វិធានការព្យាបាល *ផ្នែកទី៣ វិធានការបង្ក្រាប '''២៥.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៥|កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ]]''' *ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិរួមស្តីពីបត្យាប័ន និងការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ *ផ្នែកទី២ បត្យាប័ន *ផ្នែកទី៣ ការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ '''២៦.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៦|ការសម្របសំរួលការប្រយុទ្ធប្រឆាំង]]''' *ផ្នែកទី១ ការសម្របសំរួល ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំភាន *ផ្នែកទី២ ការសម្របសំរួលនៃការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ '''២៧.[[ច្បាប់កម្ពុជា/ការត្រួតពិនិត្យគ្រឿងញៀន/២៧|អវសានប្បញ្ញត្តិ]]''' =ឯកសារយោង= *មជ្ឈមណ្ឌល​វប្បធម៌​ខ្មែរ​នៅ​ស្វីស pawlkbisft8rrg4dabfdavgv1wbfymp 0 2309 4538 2012-01-19T03:58:09Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១ ការចាត់ថ្នាក់ថ្នាំញៀន រឺសារធាតុម... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១ ការចាត់ថ្នាក់ថ្នាំញៀន រឺសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ និងសារធាតុសំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន * មាត្រា ១ ត្រូវចាត់ទុកជាគ្រឿងញៀន ថ្នាំញៀនទាំងឡាយ សារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃ ប្រសាទ និងគ្រឿងផ្សំទាំងឡាយដែលកំនត់ក្នុងតារាងខាងក្រោមនេះ : តារាង I : រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែល​បណ្តាល​អោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយដែលគ្មានផល ប្រយោជន៍អ្វី ខាងវេជ្ជសាស្ត្រ។ តារាង II : រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ប៉ុន្តែមានផលប្រយោជន៍ ខាងវេជ្ជសាស្ត្រ។ តារាង III : រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលបណ្តាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ប៉ុន្តែមានផលប្រយោជន៍ខាង វេជ្ជសាស្ត្រ។ តារាង VI : សារធាតុ និងជាតិគីមីទាំងឡាយដែលប្រើប្រាស់សំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន និងសំរាប់ផលិតសារធាតុ ដែលមានឥទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ ហើយដែលចាត់ថ្នាក់ ក្នុងអនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិឆ្នាំ១៩៨៨ ស្តីពីការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំនួញខុសច្បាប់នៃគ្រឿង ញៀន និងសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ រឺក្នុងការអនុវត្តអនុសញ្ញានេះប្រឆាំងនឹង ការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។ តារាងទាំង ៤ នេះបានចែងជាលំអិតនៅក្នុងឧសម្ព័ន្ធ។ តារាងទាំងអស់នេះនឹងបានកែប្រែដោយប្រកាសរបស់ក្រសួងសុខាភិបាល ក្រោយ ពី បាន សួរ យោបល់ អាជ្ញាធរជាតិប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន ជាអាទិ៍ពេលណាមានការចុះឈ្មោះគ្រឿងញៀនជាថ្មី ការលុបចេញ រឺការផ្ទេរពីតារាងមួយទៅតារាងមួយ។ prl1kop11vdoarmtt8so47tumk84kwi 0 2310 4539 2012-01-19T03:58:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២ ការហាមឃាត់ការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២ ការហាមឃាត់ការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការផលិត ការប្រើប្រាស់ ការចែកចាយ និងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀន * មាត្រា ២ លើកលែងតែក្នុងករណីនៃមាត្រា១៤ ការដាំអាភៀន ដើមកូកា ដើមកញ្ឆុង និងដើមកញ្ឆា ត្រូវហាមឃាត់ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ * មាត្រា ៣លើកលែងតែក្នុងករណីនៃមាត្រា១៤ ត្រូវហាមឃាត់ការផលិត ការចែកចាយ និងការធ្វើ ជំនួញលក់ដុំ រឺលក់រាយ ការដឹកជញ្ជូន ការរក្សាទុក ការផ្តល់អោយ ការចែកអោយដោយគិតថ្លៃ រឺអិតគិតថ្លៃ ការទិញ ការប្រើប្រាស់ ការនាំចេញ នាំចូល រឺការឆ្លងកាត់ និងការសំ ចតលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នូវរុក្ខជាតិ សារធាតុនិងគ្រឿងផ្សំដែលមានចែងក្នុងតារាង I។ * មាត្រា ៤ ការផលិត ការធ្វើជំនួញ និង ការចែកចាយដុំក្តី រាយក្តី ការធ្វើជំនួញអន្តរជាតិ ការប្រើប្រាស់រុក្ខជាតិ សារធាតុ និងការរៀបចំផ្សំ ធ្វើ ដែលបានចែងក្នុងតារាង II និង III ត្រូវបានហាមឃាត់ ចំពោះជនណាក៏ដោយ ដែលគ្មានអាជ្ញាប័ណ្ណពិសេសពីរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបា ល និងចំពោះគ្រឹះស្ថាន រឺទីស្ថានណាមួយ ដែលអិតមានអាជ្ញាប័ណ្ណពិសេស ចេញអោយក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌដូចគ្នា។ បែបបទសំរាប់អនុវត្តទាំងឡា យនៃមាត្រានេះ ហើយជាអាទិ៍បន្ដាបែបបទទាក់ទងទៅនឹងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃ ពាក្យសុំ និង សេចក្តីអនុញ្ញាត ទាក់ទងទៅនឹងមាតិកា និងការកំរិត ផ្អាកមិនអោយប្រើ និងការលុបចោលនៃ អាជ្ញាប័ណ្ណទាំងពីរ ត្រូវបានកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ * មាត្រា ៥ ត្រូវហាមឃាត់ដូចគ្នានឹងខាងលើនេះដែរ ចំពោះរុក្ខជាតិ សារធាតុ និងគ្រឿងផ្សំ ដែលមានចែងក្នុងតារាង II និង III ជាពិសេស ការឆ្លងកាត់ និងការសំចតលើទឹកដីនៃព្រះរាជា ណាចក្រកម្ពុជា ទោះបីរុក្ខជាតិ សារធាតុ រឺគ្រឿងផ្សំនោះដាក់ចុះ រឺមិនដាក់ចុះពីមធ្យោបាយ ដឹកជញ្ជូនក៏ដោយ លើកលែងតែការទិញ ការដឹកជញ្ជូន និងការរក្សាទុកសំរាប់ផលិតអោសថព្យាបាល មនុស្ស រឺសត្វដែលត្រូវស្ថិតនៅក្រោ មការអនុញ្ញាត និងការត្រួតពិនិត្យនៃក្រសួងសុខាភិបាល។ * មាត្រា ៦ វិធានការត្រួតពិនិត្យ និងតាមដានដែលមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ ក៏ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅនៅកំពង់ផែ រួចពន្ធ និងនៅតំបន់រួចពន្ធដែរ។ * មាត្រា ៧ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាលកំនត់១ឆ្នាំម្តង នូវបរិមាណជាអតិបរមានៃរុក្ខជាតិ សារធាតុ និង គ្រឿងផ្សំផ្សេងៗ ដែលសហគ្រាស រដ្ឋ និងសហគ្រាសអែកជនត្រូវការ ដើម្បីផលិតអោសថព្យាបាលមនុស្ស រឺ សត្វតាមសេចក្តីត្រូវការជាក់ស្តែង។ * មាត្រា ៨ ក្រសួងសុខាភិបាលនាំចូលរុក្ខជាតិ សារធាតុ និងគ្រឿងផ្សំផ្សេងៗ ដែលត្រូវការប្រចាំឆ្នាំ សំរាប់សហគ្រាសរដ្ឋ រឺសហគ្រាស អែកជនខាងលើនេះយកទៅផលិតអោសថ។ សហគ្រាសអែកជនដែលផលិតអោសថព្យាបាលមនុស្ស រឺសត្វ ដែលត្រូវការទិញរុក្ខជាតិ សា រធាតុ រឺគ្រឿងផ្សំ ដែលមានចែងក្នុងតារាង II និង III ត្រូវសុំទិញពីក្រសួងសុខាភិបាល។ * មាត្រា ៩ ការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មអំពីរុក្ខជាតិ សារធាតុ និងគ្រឿងផ្សំ រឺអោសថដែលមានចែង ក្នុងតារាង II និង III ត្រូវហាមឃាត់។ ការផ្តល់គំរូ រឺរូបមន្តអោសថទៅអោយអែកជន ការផ្តល់គំរូ រុក្ខជាតិ សារធាតុ រឺគំរូគ្រឿងផ្សំ ដែលមានចែងក្នុងតារាង II និង III ត្រូវហាម ឃាត់។ * មាត្រា ១០ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល អាចចេញប្រកាសណែនាំបន្ថែម ចំពោះការផ្សព្វផ្សាយ ពាណិជ្ជកម្ម ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៩។ វិធានទាក់ទងនឹងការចេញអាជ្ញាប័ណ្ណ និងល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលសហគ្រាស រឺអែកជនណាម្នាក់ អាចធ្វើសកម្មភាព ចែងក្នុងច្បាប់នេះ ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ * មាត្រា ១១ ការធ្វើការលក់ ទិញ រឺការចែកចាយដុំ និងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិនៃសារធាតុ ដែលមានចែងនៅក្នុងតារាង VI ត្រូវអនុវត្ត តាមបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រា៥ ដល់៨ នៃច្បាប់នេះ។ * មាត្រា ១២ អ្នកផលិត អ្នកលក់ដុំ និងអ្នកលក់រាយ ដែលអនុញ្ញាតដោយប្រកាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង សុខាភិបាល ត្រូវតែចុះក្នុងសៀវភៅ បញ្ជីដែលមានបង់លេខទំព័រ និងចុះហត្ថលេខាសង្ខេបរបស់អាជ្ញាធរ មានសមត្ថកិច្ច នូវរាល់ការទិញ រឺលក់សារធាតុ ដែលមានចែងក្នុងតា រាង II, III,VI។ ការចុះបញ្ជីនេះ ត្រូវធ្វើនៅពេលប្រតិបត្តិការ ដោយអិតទុកចន្លោះ អិតកោសលុប និងអិតសរសេរត្រួត។ ការចុះបញ្ជីនេះ ត្រូវសរសេរបញ្ជាក់ថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំនៃប្រតិបត្តិការ ឈ្មោះ និងចំនួននៃផលិតផល ដែលទទួលបាន រឺលក់ចេញ នាម អាស័យដ្ឋាន និងមុខរបររបស់ អ្នកទទួលទិញ រឺអ្នកលក់។ សៀវភៅបញ្ជីត្រូវរក្សាទុកក្នុងរយពេលដប់ឆ្នាំ គិតចាប់ពីថ្ងៃចុះបញ្ជីចុងក្រោយ ដើម្បីបង្ហាញ ទៅអាជ្ញាធរមានស មត្ថកិច្ចតាមសេចក្តីបង្គាប់។ * មាត្រា ១៣ កាលបើមានសញ្ញាធួនល្មមអោយសង្ស័យថា សារធាតុណាមួយក្នុងតារាង VI ជាសារធាតុ សំរាប់យកទៅផលិតថ្នាំញៀនដោ យខុសច្បាប់ណាមួយ រឺសារធាតុដែលមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃ ប្រសាទ សារធាតុនោះត្រូវឃាត់ទុកភ្លាម រង់ចាំលទ្ធផលនៃការស៊ើប អង្កេតរបស់តុលាការ។ i5tpvaolxnbhra1cz9n31nnq533gbt7 0 2311 4540 2012-01-19T03:59:12Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៣ ការស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ ខាង... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៣ ការស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ និងខាងការសិក្សា * មាត្រា ១៤ ដើម្បីគោលដៅនៃការស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ ខាងការសិក្សា រឺខាង នគរបាលវិទ្យាសាស្ត្រ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង សុខាភិបាលអាចអនុញ្ញាតអោយបុគ្គលនៃអង្គការរដ្ឋណាមួយផលិត ធ្វើ ទិញ ប្រើប្រាស់ រក្សាទុករុក្ខជាតិ សារធាតុ និងគ្រឿងផ្សំ ដែលមាន ចែងក្នុងតារាង I, II និង III ក្នុង បរិមាណមិនលើសពីចំនួនត្រូវការចាំបាច់ដាច់ខាត។ អ្នកទទួលការអនុញ្ញាត ត្រូវចុះក្នុងសៀវភៅនូវបរិមា ណនៃរុក្ខជាតិ សារធាតុ គ្រឿងផ្សំ ដែលខ្លួនទិញធ្វើ ប្រើប្រាស់ និងកំទេចចោល។ បញ្ជីនេះសាមីខ្លួនត្រូវរក្សាទុក១០ឆ្នាំយ៉ាងតិច។ ម៉្យាងទៀត ត្រូវចុះបញ្ជីថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំនៃប្រតិបត្តិការ និងឈ្មោះអ្នកផ្តល់។ រៀងរាល់ឆ្នាំ អ្នកទទួលការ អនុញ្ញាត ត្រូវរាយការណ៍ជូនរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបា ល អំពីបរិមាណប្រើប្រាស់ រឺកំទេចចោល និងបរិមាណ ដែលមាននៅក្នុងសន្និធិ។ t3mdc8a3be4ugtzt6jk221mqxdfodb5 0 2312 4541 2012-01-19T03:59:28Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៤​​ អធិការកិច្ច និងការពិនិត្យកត់ត្... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៤​​ អធិការកិច្ច និងការពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស * មាត្រា ១៥ គ្រប់បុគ្គល សហគ្រាសអែកជន សហគ្រាសរដ្ឋ គ្រឹះស្ថានវេជ្ជសាស្ត្រ គ្រឹះស្ថានអោសថសាស្ត្រ និងគ្រឹះស្ថានវិទ្យាសាស្ត្រ ដែល ធ្វើសកម្មភាព រឺប្រតិបត្តិការណាមួយអំពីរុក្ខជាតិ សារធាតុ គ្រឿងផ្សំ រឺអោសថ ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ ត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតពិ និត្យ និងការឃ្លាំមើល របស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល ដែលត្រូវចាត់អធិការអោសថសាស្ត្រ អោយធ្វើអធិការកិច្ចសាមញ្ញយ៉ាងតិច មួយ ឆ្នាំម្តង និងធ្វើអធិការកិច្ចវិសាមញ្ញគ្រប់ពេលវេលា លើគ្រឹះស្ថាន ទីស្ថានសន្និធិ និងលើការកត់ត្រា ចុះបញ្ជី។ អធិការក្រសួងសុខាភិបាល អា ចសុំកំលាំងជំនួយចាំបាច់ដើម្បីធ្វើអធិការកិច្ច។ ត្រូវស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យិ និងការឃ្លាំមើលខាងលើនេះដែរ បន្ទប់ដែលតំកល់ប្រអប់ ដាក់ ថ្នាំសំរាប់សង្គ្រោះ មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនសាធារណ ដែលអោយធ្វើការដឹកជញ្ជូនអន្តរជាតិ។ បែបបទសំរាប់អនុវត្តមាត្រានេះ ត្រូវកំន ត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ djna72oyivj5nvo6ig55d7vi6pbyxzm 0 2313 4542 2012-01-19T03:59:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៥ ទោសប្បញ្ញត្តិ * មាត្រា ១៦ ដោយពុំ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៥ ទោសប្បញ្ញត្តិ * មាត្រា ១៦ ដោយពុំទាន់គិតដល់ការចោទប្រកាន់អំពីការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការផលិត ការធ្វើ រឺការជួញ គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ ប្រសិនបើ មាន ត្រូវពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) ជនណាប្រព្រឹត្ត​ ក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃស កម្មភាពត្រឹមត្រូវណាមួយ ដែលធ្វើឡើងក្នុងប្រយោជន៍វេជ្ជសាស្ត្រ រឺអោសថសាស្ត្រ បានល្មើសនឹងបទប្បញ្ញត្តិច្បាប់ និងបទបញ្ជា ចំពោះ : 1. ការហាមឃាត់មិនអោយដាំរុក្ខជាតិញៀន ផលិត រឺធ្វើជំនួញដុំ រឺរាយ ដឹកជញ្ជូន រក្សាទុក អោយលក់ ចែកចាយ ប្រើប្រាស់ក្នុងរោងចក្រ នាំចូល នាំចេញ ដឹក​ជញ្ជូន​ដោយ​មាន​ការសំចត នូវសារធាតុ រឺរុក្ខជាតិទាំងឡាយ ដែលបានចែងក្នុងតារាង I។ 2. អាជ្ញាប័ណ្ណអនុវត្តសកម្មភាពណាមួយដែលចែងខាងលើនេះ រឺល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលបានតំរូវដោយ អាជ្ញាប័ណ្ណនេះ។ 3. ការនាំចូល រឺនាំចេញ ការដឹកជញ្ជូនដោយមានការសុំចតលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នៃសារធាតុដែលចែងក្នុងតារាង II និង III។ 4. ការកំរិតជាអតិបរមាដែលកំរិតដោយក្រសួងសុខាភិបាល ពីការផលិតសារធាតុ និងការរៀបចំ ផ្សំធ្វើ ដែលមានសារធាតុចែងក្នុងតារាង II និង III។ 5. ការផ្សាយពាណិជ្ជកម្មអំពីផលិតផល ដែលមានសារធាតុចែងក្នុងតារាង II និង III។ 6. ការចែកចាយ ការចេញវេជ្ជបញ្ជា ការជាវថ្នាំផ្សំ រឺសារធាតុដែលចែងក្នុងតារាង II និង III។ 7. ការចុះបញ្ជី និងប្រតិបត្តិការ និងស្ថិតិ ដែលតំរូវអោយធ្វើ។ 8. ការផលិត ការធ្វើជំនួញ រឺការប្រើប្រាស់សារធាតុដែលចែងក្នុងតារាង I, II និង III សំរាប់ សកម្មភាពស្រាវជ្រាវខាងវេជ្ជសាស្ត្រ វិទ្យាសាស្ត្រ រឺការសិក្សា។ ក្នុងករណីមិនរាងចាលត្រូវទ្វេរទោស។ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦ថ្ងៃ ដល់១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) ដល់ ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) រឺទោសណាមួយ ក្នុងទោសទាំងពីរនេះ ជនណាប្រឆាំងនឹងការបំពេញមុខងាររបស់អធិការអោសថសាស្ត្រ ទោះបីតាមមធ្យោបាយណាក៏ដោយ។ * មាត្រា ១៧ ប្រសិនបើមានហេតុការណ៍ណាមួយបង្ហាញអោយឃើញថា ចារីនៃបទល្មើសទាំងឡាយ ដែលបានចែងក្នុងមាត្រា១៦ បានប្រ ព្រឹត្តសំរាប់និយោជករបស់ខ្លួន និយោជកនេះ ត្រូវទទួលខុសត្រូវ រួមគ្នាក្នុងការបង់ប្រាក់ពិន័យ ដែលសំរេចដោយតុលាការ។ 65mq2tymum56q8jb5c4w4bf1ikyjl4k 0 2314 4543 2012-01-19T04:00:14Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៦ ការបង្ការ និងរាវរកការសំអាតប្រាក់... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៦ ការបង្ការ និងរាវរកការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ ផ្នែកទី១ ការកំរិតចំនួននៃការទូទាត់ជាសាច់ប្រាក់ * មាត្រា ១៨ ការទូទាត់ជាសាច់ប្រាក់ មានទឹកប្រាក់លើសពីចំនួនដែលបានកំនត់ដោយស្ថាប័នមាន សមត្ថកិច្ច ត្រូវហាមឃាត់។ ផ្នែកទី២ កាតព្វកិច្ចប្រតិវេទន៍នៃការផ្ទេរជាអន្តរជាតិនៃរបស់មានតំលៃ * មាត្រា ១៩ រាល់ការផ្ទេរទៅបរទេស រឺមកពីបរទេសនូវមូលនិធី មូលប័ត្រ រឺរបស់មានតំលៃផ្សេងៗ ដែលមានទឹកប្រាក់លើសពីចំនួនដែល បានកំនត់ដោយស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ច ត្រូវធ្វើប្រតិវេទន៍ទៅ ធនាគារជាតិនៃកម្ពុជា។ ក្នុងប្រតិវេទន៍ ត្រូវប្រាប់ប្រភេទ និងចំនួនទឹកប្រាក់នៃ ការផ្ទេរនាម និងអាស័យដ្ឋានរបស់អ្នកផ្ទេរ និងអ្នកទទួល។ ផ្នែកទី៣ បទបញ្ជាអំពីមុខរបរជាអ្នកប្តូរប្រាក់ផ្ទាល់ដៃ * មាត្រា ២០ រូបវ័ន្តបុគ្គល រឺនីតិបុគ្គលដែលបានទទួលការអនុញ្ញាតអោយប្រកបមុខរបរជាអ្នកប្តូរប្រាក់ ផ្ទាល់ដៃត្រូវ : 1. សួរបញ្ជាក់អំពីអត្តសញ្ញាណអតិថិជនរបស់ខ្លួន ដោយអោយគេបង្ហាញអែកសារជាភស្តុតាង ដែលមានបិទរូបថត ហើយនៅមានសុពលភាពនៅឡើយ មុន​នឹង​ប្តូរ​ប្រាក់​ដែល​មាន​ទឹកប្រាក់លើសពីចំនួន កំនត់ដោយស្ថាប័នមានសមត្ថកិច្ច។ 2. កត់ត្រាប្រតិបត្តិការទាំងនោះ តាមលំដាប់កាលបរិច្ឆេទ ដោយបញ្ជាក់ពីគោត្តនាម នាមខ្លួន និងអាស័យដ្ឋានរបស់អតិថិជនក្នុងសៀវភៅបញ្ជីបង់លេខ និង​ចុះ​ហត្ថលេខា​សង្ខេប​ដោយធនាគារជាតិ នៃកម្ពុជា ហើយរក្សាទុកបញ្ជីទាំងនេះរយពេល៥ឆ្នាំយ៉ាងតិច ក្រោយពីកិច្ចប្រតិបត្តិការចុងក្រោយ ដែលបានកត់ត្រា។​ ធនាគារជាតិនៃកម្ពុជាអាច​ចាត់​ មន្ត្រីរបស់ខ្លួនអោយពិនិត្យមើលសៀវភៅបញ្ជីទាំងអស់នេះដល់ ទីកន្លែង។ 3. គោរពរាល់បទបញ្ជារបស់ធនាគារជាតិនៃកម្ពុជា ក្នុងសមត្ថកិច្ចគ្រប់គ្រងការប្តូរប្រាក់។ ]ផ្នែកទី៤ កាតព្វកិច្ចតំរូវទៅលើគ្រឹះស្ថានល្បែង * មាត្រា ២១ កាលបើអ្នកលេងល្បែងទិញ រឺយកមកជាមួយ រឺដូរកាស រឺប្លាក សំរាប់ស៊ីសងដែលមាន តំលៃលើសពីទឹកប្រាក់កំនត់ដោយប្រ កាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ គ្រឹះស្ថានល្បែង ទាំងឡាយដែលមានការអនុញ្ញាតពីរាជរដ្ឋាភិបាលត្រូវ : 1. សួរបញ្ជាក់ពីអត្តសញ្ញាណរបស់អ្នកលេងល្បែង ដោយអោយគេបង្ហាញអែកសារជាភស្តុតាង ដែលមានបិទរូបថត ហើយនៅមានសុពលភាពនៅឡើយ។ 2. ចុះបញ្ជីតាមលំដាប់កាលបរិច្ឆេទ នូវប្រតិបត្តិការទាំងនោះតាមទឹកប្រាក់ជាក់ស្តែង បញ្ជាក់ ពីគោត្តនាម នាមខ្លួន និងអាស័យដ្ឋានរបស់អ្នក លេង​ល្បែង​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​បញ្ជី​បង់លេខ និងចុះ ហត្ថលេខាសង្ខេប ដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ហើយរក្សាសៀវភៅបញ្ជីនោះទុកយ៉ាងតិច៥ឆ្នាំ ក្រោយកិច្ចប្រតិបត្តិ ការ​ចុង​ក្រោយ​ដែល​បានកត់ត្រា​។ ​ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និង ហិរញ្ញវត្ថុ អាចចាត់មន្ត្រីរបស់ខ្លួន អោយទៅពិនិត្យមើលសៀវភៅបញ្ជី ទាំងអស់នេះដល់កន្លែង។ ផ្នែកទី៥ កាតព្វកិច្ចប្រុងប្រយ័ត្នរបស់អង្គការហិរញ្ញវត្ថុ * មាត្រា ២២ គ្រឹះស្ថានអិនទាន និងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុទាំងឡាយ ត្រូវសួរបញ្ជាក់ពីអត្តសញ្ញាណ របស់អតិថិជន មុននឹងធ្វើទំនាក់ទំនងកិច្ចការ រកស៊ីជាមួយ។ ត្រូវឃ្លាំមើលជាពិសេស បើមាន ប្រតិបត្តិការមិនប្រក្រតី រឺស្មុគស្មាញ ត្រូវរក្សាទុកអែកសារទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងអត្ត សញ្ញាណ នៃអតិថិជនរបស់ខ្លួន និងកិច្ចប្រតិបត្តិការដែលអ្នកទាំងនោះបានធ្វើ។ ត្រូវអោយបុគ្គលិករបស់ខ្លួន ផ្សារភ្ជាប់ ស្មារតីទៅនឹងការប្រ យុទ្ធប្រឆាំង និងការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។ ល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃការអនុវត្តមាត្រានេះត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ 3iqnk0sjhdas5t0tm2ukpw2fne9sczj 0 2315 4544 2012-01-19T04:00:33Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៧ ការរាវរក និងការរាយការណ៍ប្រាប់ កា... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៧ ការរាវរក និងការរាយការណ៍ប្រាប់ ការសង្ស័យថា មានការសំអាតប្រាក់ ផ្នែកទី១ បុគ្គល និងអង្គការដែលត្រូវរាយការណ៍ * មាត្រា ២៣ គ្រឹះស្ថានអិនទាន ស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុទាំងឡាយ និងបុគ្គលដទៃទៀតដែលក្នុងការប្រព្រឹត្ត វិជ្ជាជីវរបស់ខ្លួន បានធ្វើ ត្រួតពិនិត្យ រឺ ណែនាំអោយធ្វើកិច្ចប្រតិបត្តិការ ដែលបន្ដាលអោយមានចលនាទុន ត្រូវរាយការណ៍អំពីទឹកប្រាក់ ដែលខ្លួនសង្ស័យថាបានមកពីបទល្មើស ទាំងឡាយ ដែលមានចែងក្នុង មាត្រា៣១ ដល់ ៣៣, ៣៧ ដល់៤០ និង៤២ ដល់៤៤ ព្រមទាំងប្រកាសប្រាប់កិច្ចប្រតិបត្តិការ ទាក់ទងនឹងទឹក ប្រាក់នោះ។ មេធាវីត្រូវរាយការណ៍តែអំពីកិច្ចប្រតិបត្តិការទាំងឡាយណា ដែលខ្លួនបាន ដឹងក្រៅពីការងារការពាររបស់ខ្លួន។ គ្រឹះស្ថានអិន ទាន ស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ មានកាតព្វកិច្ចរាយការណ៍អំពីកិច្ចប្រតិបត្តិការទាំងឡាយ ដែលមានចែងខាងលើ ទោះបីពុំអាចផ្អាកការអនុវត្តកិច្ចប្រ តិបត្តិការទាំងនោះក៏ដោយ រឺទោះបីទឹកប្រាក់ ដែលមានចែងខាងលើ លេចឡើងក្រោយកិច្ចប្រតិបត្តិការបានសំរេចក៏ដោយ។ អង្គការ និង បុគ្គលទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងកថាខ័ណ្ឌទីមួយ ក៏ត្រូវរាយការណ៍អំពីពត៌មានទាំងអស់ ដែលបង្កើនការសង្ស័យ រឺធ្វើអោយបាត់ការ សង្ស័យខាងដើម។ ផ្នែកទី២ នីតិវិធីនៃការរាយការណ៍ * មាត្រា ២៤ គ្រឹះស្ថានអិនទាន ស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ និងបុគ្គលដទៃទៀតដែលចែងក្នុងមាត្រាខាងលើ ត្រូវធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ជាបន្ទាន់ទៅ ព្រះរាជអាជ្ញា។ ព្រះរាជអាជ្ញា ត្រូវប្រាប់ទៅគណកម្មការ ដែលបង្កើតឡើងក្នុងមាត្រា២៥ អោយផ្តល់ពត៌មានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសំរេចអំពីការ ចោទប្រកាន់។ * មាត្រា ២៥ ត្រូវបង្កើតគណកម្មការមួយប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ ដែលបានមកពីជំនួញ គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ ក្រោមអំនាចរបស់នា យករដ្ឋមន្ត្រី។សមាសភាព និងភារកិច្ចរបស់គណកម្មការត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ផ្នែកទី៣ ការចាត់តាំងលើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយគណកម្មការប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ * មាត្រា ២៦ គណកម្មការប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ ត្រូវឆ្លើយថាបានទទួលសេចក្តីរាយការណ៍ក្នុងរយពេល កំនត់សំរាប់អនុវត្តប្រតិបត្តិ ការខាងធនាគារ រឺខាងហិរញ្ញវត្ថុ។ លិខិតឆ្លើយតបខាងលើនេះ អាចមានសេចក្តីជំទាស់ តំរូវអោយផ្អាកកិច្ចប្រតិបត្តិការក្នុងរយពេលមិន លើសពី២៤ម៉ោង។ ប្រសិនបើ ការឆ្លើយតបអិតមានលើកឡើងនូវការប្តឹងជំទាស់អ្វីទេ រឺក៏ថានៅពេលចប់រយពេលប្តឹងទាស់ ហើយអិតមា នសេចក្តីសំរេចណាមួយបញ្ជាអោយមានវិធានការទប់ស្កាត់ ដែលមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌបន្ទាប់មកដល់អ្នករាយការណ៍ទេ អ្នករាយការណ៍ នេះ អាចអោយអនុវត្តកិច្ចប្រតិបត្តិការបាន។ កាលបើពុំអាចកំនត់ប្រភពទឹកប្រាក់ក្នុងថិរវេលា២៤ម៉ោងបានទេ នោះប្រធានតុលាការ សមត្ថ កិច្ចតាមពាក្យស្នើសុំរបស់អយ្យការ ដែលទទួលបន្ដឹងពីគណកម្មការប្រឆាំងនឹងការសំអាតប្រាក់ អាចបញ្ជាអោយ ខ្ចប់មូលនិធិ គណនី និង មូលប័ត្រ លើកលែងតែចៅក្រមស៊ើបអង្កេត បានបញ្ជាអោយខ្ចប់រួចហើយ។ សេចក្តីសំរេចរបស់តុលាការតាម ពាក្យសុំរបស់អយ្យការ ត្រូវបានអនុវត្តភ្លាម។ * មាត្រា ២៧ ពុំអាចមានការចោទប្រកាន់អំពីការរំលោភលើការសំងាត់នៃវិជ្ជាជីវទៅលើបុគ្គល រឺអ្នក ដឹកនាំ រឺ អ្នកទទួលបន្ទុកត្រួតពិនិត្យរប ស់អង្គការដែលមានចែងនៅមាត្រា២៣ ហើយដែលបានធ្វើ សេចក្តីរាយការណ៍ដោយសុទ្ធចិត្តដែលមានចែងក្នុងមាត្រានោះឡើយ។ ពុំអាច ប្តឹងអោយទទួលខុសត្រូវខាងបទរដ្ឋប្បវេណីណាមួយបានឡើយ ហើយក៏ពុំអាចដាក់ទ័ណ្ឌកម្ម ខាងវិជ្ជាជីវណាមួយទៅលើបុគ្គល រឺអង្គការ ទាំងឡាយ ដែលបានធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ដោយសុទ្ធចិត្ត បានឡើយ ទោះបីការសង្កេត រឺសេចក្តីសំរេចរបស់តុលាការបង្ហាញថា សេចក្តី រាយការណ៍នោះ អិតមានមូលដ្ឋានក៏ដោយ។ * មាត្រា ២៨ គ្រឹះស្ថានអិនទាន រឺស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ ត្រូវរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវគ្រប់បែបយ៉ាង ហើយក៏ពុំអាចត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទ អាជ្ញាណាមួយទៅលើអ្នកដឹកនាំ រឺអ្នកទទួលបន្ទុកត្រួតពិនិត្យ របស់គ្រឹះស្ថានទាំងនោះបានឡើយ កាលបើកិច្ចប្រតិបត្តិការ ត្រូវបានធ្វើដូច ដែលមានចែងក្នុងវាក្យ ខ័ណ្ឌទី១នៃមាត្រា២៦ លើកលែងតែគ្រឹះស្ថាន រឺស្ថាប័ននោះមានការឃុបឃិតជាមួយម្ចាស់ប្រាក់ រឺម្ចាស់នៃកិច្ចប្រតិ បត្តិការ។ stl061nn2fk19qtkojxrumow0mg80n3 0 2316 4545 2012-01-19T04:00:59Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៨ បទប្បញ្ញត្តិព្រហ្មទណ្ឌ * មាត្រា ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៨ បទប្បញ្ញត្តិព្រហ្មទណ្ឌ * មាត្រា ២៩ ដោយពុំទាន់គិតដល់ទោសទាំងឡាយដែលមានចែងទុកសំរាប់ជំនួញគ្រឿងញៀនខុស ច្បាប់ និងសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ ន្ធសរសៃប្រសាទ និងសំរាប់ការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញ គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ : 1. ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦ថ្ងៃដល់១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយ សែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛ (មួយលានរៀល) រឺទោសណាមួយ នៃទោសទាំងពីរនេះ : * ជនណា អ្នកដឹកនាំ រឺអ្នកទទួលបន្ទុកត្រួតពិនិត្យរបស់អង្គការ ដែលមានចែង ក្នុងមាត្រា២៣ ដែលបានប្រាប់ម្ចាស់ប្រាក់ រឺម្ចាស់ប្រតិបត្តិការដែលមានចែងក្នុងមាត្រា២៣ អំពី សេចក្តីរាយការណ៍ដែលខ្លួនថា ខ្លួនមានកាតព្វកិច្ចត្រូវធ្វើ រឺអំពីផលវិបាកដែលម្ចាស់ប្រាក់ រឺម្ចាស់ ប្រតិបត្តិការនោះត្រូវរងទទួល រឺក៏ថាដោយចេតនា ខ្លួនមិនធ្វើសេចក្តីរាយ​ការណ៍ ដូចមានចែង ក្នុងមាត្រានេះឡើយ។ * ជនណាដែលបានប្រើអត្តសញ្ញាណក្លែង ដើម្បីធ្វើអោយសំរេច រឺប៉ុនប៉ងធ្វើអោយបានសំរេច នូវកិច្ចប្រតិបត្តិការដែលមានចែងក្នុងមាត្រា១៨ និង២១ នៃច្បាប់នេះ។ 2. ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី១ខែ ដល់១ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) ដល់ ៥.០០០.០០០៛ (ប្រាំលានរៀល)​ជន​ណា​ដែល​បំផ្លាញ រឺលួចសៀវភៅបញ្ជី រឺអែកសារដែលមាត្រា២០ និង២១ នៃច្បាប់នេះបានតំរូវអោយរក្សាទុក។ 3. ត្រូវផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛០០ (មួយ លានរៀល) : * ជនណាដែលបានធ្វើ រឺព្រមទទួលធ្វើការទូទាត់ជាប្រាក់ ដែលមានចំនួនលើសពីចំនួន អនុញ្ញាត។ * ជនណាដែលបានប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងកាតព្វកិច្ចត្រូវរាយការណ៍អំពីការផ្ទេរជាអន្តរជាតិ នូវ មូលនិធិមូលប័ត្រ រឺរបស់មាន​តំលៃទាំងឡាយដែលច្បាប់តំរូវអោយរាយការណ៍។ * អ្នកដឹកនាំ រឺអ្នកទទួលបន្ទុកប្តូរប្រាក់ផ្ទាល់ដៃ អ្នកទទួលបន្ទុកគ្រឹះស្ថានល្បែងគ្រឹះ ស្ថានអិនទាន និងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុដែលប្រព្រឹត្តល្មើស នឹងបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រា១៩ ដល់២២ នៃច្បាប់នេះ។ ជនណាដែលបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសដូចមានចែងក្នុងមាត្រានេះ អាចត្រូវបានហាមឃាត់ជាស្ថាពរ រឺក្នុង រយពេលពី៦ខែ ទៅ៥ឆ្នាំមិនអោយ ប្រកបវិជ្ជាជីវដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តល្មើសច្បាប់។ 2f8i9y46ypfwsvue32x0v0r1wtou13q 0 2317 4546 2012-01-19T04:01:17Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី៩ បទប្បញ្ញត្តិខាងវិន័យ * មាត្រា ៣០ ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី៩ បទប្បញ្ញត្តិខាងវិន័យ * មាត្រា ៣០ កាលបើគ្រឹះស្ថានអិនទាន និងស្ថាប័នហិរញ្ញវត្ថុ រឺជនដែលមានចែងក្នុងមាត្រា២៣ សហគ្រាសប្តូរប្រាក់ផ្ទាល់ដៃ រឺគ្រឹះស្ថានល្បែ ងមិនបានបំពេញកាតព្វកិច្ចណាមួយ ដែលបានតំរូវមកលើ ខ្លួន ដោយបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ រឺដោយអនុក្រឹត្យទាំងឡាយសំរាប់អនុវត្តច្បា ប់នេះបន្ដាលពី កំហុសធ្ងន់ធ្ងរ ខ្វះការប្រុងប្រយ័ត្ន រឺខ្វះការរៀបចំនីតិវិធីផ្ទៃក្នុងអាជ្ញាធរខាងវិន័យ អាចចាត់វិធានការ ដោយបញ្ញត្តិ ក្នុងល័ក្ខខ័ ណ្ឌដែលមានចែងក្នុងបទបញ្ជាខាងវិជ្ជាជីវ រឺខាងរដ្ឋបាល។ h2snhymniextq0mrlgbvsgaf067erto 0 2318 4547 2012-01-19T04:01:42Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១០ ការចោទប្រកាន់និងមូលទោស ផ្នែកទី... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១០ ការចោទប្រកាន់និងមូលទោស ផ្នែកទី១ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ (តារាង I និង II ) * មាត្រា ៣១ ជនណាប្រព្រឹត្តដោយចេតនាល្មើសនឹងបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ និងបទបញ្ជាដែលពាក់ព័ន្ធ នឹងការដាំរុក្ខជាតិញៀនសំរាប់ធ្វើពា ណិជ្ជកម្ម ការផលិត ការធ្វើ ការចំរាញ់ រឺការប្លែងភាព នៃគ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគា រពី១០ឆ្នាំ ដល់២០ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០.០០០.០០០៛០០(ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០.០០០.០០០៛០០ (ហាសិបលានរៀល។ * មាត្រា ៣២ ជនណាប្រព្រឹត្តដោយចេតនាល្មើសនឹងបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ និងបទបញ្ជាទាក់ទងនឹងការ នាំចេញការនាំចូល ការដឹកជញ្ជូន អន្តរជាតិ នូវគ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពន្ធនាគារពី១០ឆ្នាំ ដល់២០ឆ្នាំនិងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ ពី ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០.០០០.០០០៛០០ (ហាសិបលានរៀល)។ * មាត្រា ៣៣ ជនណាប្រព្រឹត្តដោយចេតនាល្មើសនឹងបទប្បញ្ញត្តិនៃច្បាប់នេះ និងបទបញ្ជាទាក់ទងនឹងការ ស្នើផ្តល់អោយការដាក់លក់ ការ ចែកចាយ ការធ្វើរបរជើងសារ ការលក់ ការប្រគល់អោយ ទោះក្នុងឋានជាអ្វីក៏ដោយ ការផ្ញើការបញ្ជូន ការដឹកជញ្ជូន ការទិញ ការរក្សាទុក រឺការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី១០ឆ្នាំ ដល់២០ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោស ពិន័យ ជាប្រាក់ពី ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០.០០០.០០០៛០០ (ហាសិប លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ។ * មាត្រា ៣៤ ជនណាដែលរៀបចំដឹកនាំក្រុមអុក្រិដ្ឋជន រឺផ្តល់ប្រាក់អោយក្រុមអុក្រិដ្ឋជននោះ ដើម្បីអោយ ប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយ រឺច្រើ នដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៣ និង៣៩ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥០.០០០.០០០៛ ០០ (ហាសិបលាន រៀល) ដល់ ១០០.០០០.០០០៛០០ (មួយរយលានរៀល)។ * មាត្រា ៣៥ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំដល់ ៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០ ០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) រឺទោសណាមួយ ក្នុងទោសទាំងពីរនេះ ៖ 1. ជនណាដែលសំរួលដោយចេតនាអោយអ្នកដទៃប្រើប្រាស់ដោយខុសច្បាប់នូវគ្រឿងញៀនដែលបន្ដាល អោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ ទោះយកថ្លៃក្តី មិនយកថ្លៃក្តី។​ជន​នោះ​មាន​ជាអាទិ៍គឺ ៖ អ្នកម្ចាស់ផ្ទះ បណ្ណាធិការ នាយក អាជីវករទោះក្នុងឋានជាអ្វីក៏ដោយ នៃសណ្ឋាគារ ផ្ទះឈ្នួលមានចលនវត្ថុសំរាប់ប្រើប្រាស់ កន្លែងទទួលអោយស្នាក់នៅ និងបរិភោគ តៀមលក់ភេសជ្ជ : ភោជនីយដ្ឋាន ក្លឹប សមាគមកំសាន្ត កន្លែងរាំច្រៀង កន្លែងទស្សនីយភាព រឺកន្លែងអ្វីមួយបើកសំរាប់សាធារណជន រឺប្រើប្រាស់​ដោយ​សារធារណ​ជន៘ ដែលអត់អោនអោយប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងគ្រឹះស្ថានទាំងនោះ រឺសាខារបស់គ្រឹះស្ថានទាំងនោះ រឺ នៅក្នុងកន្លែងនោះ។ 2. ជនណាដោយដឹងជាមុនហើយ ប៉ុន្តែនៅតែចេញវេជ្ជបញ្ជាបំពេញចិត្តអោយប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ។ 3. ជនណាដែលដឹងថាវេជ្ជបញ្ជាមានលក្ខណមិនត្រឹមត្រូវ រឺធ្វើឡើងដោយបំពេញចិត្តអោយអ្នកប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែនៅតែផ្តល់អោយអ្នកយកមកទិញនូវគ្រឿងញៀន​ដែល​បន្ដាល​អោយ​មានគ្រោះថ្នាក់ ធ្ងន់ធ្ងរ។ 4. ជនណាយកវេជ្ជបញ្ជាមិនត្រឹមត្រូវ រឺសំរាប់បំពេញចិត្តអោយអ្នកប្រើប្រាស់យកទៅអោយគេផ្តល់ រឺប៉ុនប៉ង ធ្វើអោយគេផ្តល់គ្រឿងញៀន ដែល​បន្ដាល​អោយ​មាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​ធ្ងន់ធ្ងរ​។ 5. ជនណាលួចដាក់គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរក្នុងអាហារ រឺក្នុងភេសជ្ជ ដោយ មិនអោយអ្នកបរិភោគដឹង។ ផ្នែកទី២ ការចែកអោយដើម្បីប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន * មាត្រា ៣៦ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ខែ ដល់១ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០ ០៛០០ (មួយលានរៀល) ដល់ ៥.០០ ០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ ជនណាចែក រឺផ្តល់គ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នា ក់ធ្ងន់ធ្ងរ ទៅអោយជនណាម្នាក់ ដើម្បីប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួន។ ផ្នែកទី៣ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ * មាត្រា ៣៧ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ៥ឆ្នាំដល់ ១៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០. ០០០.០០០៛០០ (ហាសិបលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ ជនណាប្រព្រឹត្តដោយចេតនាល្មើសនឹងបទប្បញ្ញត្តិច្បាប់ និងបទបញ្ជា ដែលទាក់ទិននឹងការដាំរុក្ខជាតិញៀន ការផលិត ការធ្វើការចំរាញ់ ការរៀបចំផ្សំធ្វើ ការប្លែងភាព ការនាំចូល នាំចេញ ការផ្តល់ អោយ ការដាក់លក់ ការចែកចាយ ការធ្វើរបរជើងសារ ការលក់ ការប្រគល់អោយ ទោះក្នុងឋានជាអ្វីក៏ដោយ ការផ្ញើទៅអោយ ការបញ្ជូន ការដឹកជញ្ជូន ការទិញ ការរក្សាទុក រឺការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ដូចមានចែងក្នុងតារាង III។ ផ្នែកទី៤ សារធាតុសំរាប់ផ្សំថ្នាំញៀន (តារាង VI) បរិក្ខា និងសំភារ * មាត្រា ៣៨ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ៥ឆ្នាំ ដល់១០ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០.០០០. ០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០. ០០០.០០០៛០០ (ហាសិបលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ ជនណាបានដោយចេតនា ផលិត នាំចូល នាំចេញ ដឹកជញ្ជូ ន ផ្តល់អោយលក់ ចែកចាយ ប្រគល់អោយទោះក្នុងឋាន ជាអ្វីក៏ដោយ ផ្ញើទៅអោយ បញ្ជូនទិញ រឺរក្សាទុកសារធាតុ សំរាប់ផ្សំថ្នាំញៀន បរិ ក្ខារ និងសម្ភារ រឺមួយក្នុងគោលដៅយកទៅដាំ ផលិត រឺធ្វើដោយខុសច្បាប់ នូវគ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ រឺគ្រឿង ញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ រឺមួយ ដោយដឹងច្បាស់ថា សារធាតុនោះ បរិក្ខានោះ និងសម្ភារ នោះ ត្រូវប្រើប្រាស់សំរាប់ទិស ដៅនេះអែង។ ផ្នែកទី៥ ការសំអាតប្រាក់បានមកពីជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ * មាត្រា ៣៩ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១០ឆ្នាំដល់ ២០ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) ដល់ ៥០.០០០.០០០៛០០ (ហាសិបលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ : 1. ជនណាបានផ្ទេរធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិដោយចេតនា ដែលបានមកពីបទល្មើស ដែលចែង ក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៨ នៃច្បាប់នេះក្នុងគោលបំណងលាក់បាំង រឺ​ក្លែង​ឫស​គល់​ខុស​ច្បាប់នៃធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនោះ រឺដើម្បីជួយជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសអោយរួចខ្លួនពីទោសទាំងឡាយ ដែលកើតមាន ឡើងពីអំពើរបស់ខ្លួន។ 2. ជនណាជួយលាក់បាំង រឺក្លែងប្រភេទឫសគល់ ទីកន្លែង ការចាត់ចែងចលនា រឺកម្មសិទ្ធិ ពិតប្រាកដនៃធនធានទ្រព្យសម្បត្តិ រឺសិទ្ធិទាំងឡាយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងធនធាន និង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ដែលបានមកពីបទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុងចំនុច១។ ផ្នែកទី៦ ការទិញ ការរក្សាទុក រឺការប្រើប្រាស់ដោយដឹងហេតុផល នៃធនធាន និងទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលបានមកពីបទល្មើស * មាត្រា ៤០ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំ ដល់៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០ ០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយ ក្នុងទោសទាំងពីរ ជនណាបានទិញ រក្សាទុក រឺបានប្រើប្រាស់តាមបែបណាក៏ដោយ នូវ ទ្រព្យ សម្បត្តិ និងធនធាន ដែលខ្លួនដឹងថាបានមកពីការប្រព្រឹត្តល្មើសណាមួយនៃមាត្រា៣១ ដល់៣៩ នៃច្បាប់នេះ ដោយផ្ទាល់ក្តី រឺដោយ ប្រយោលក្តី។ dim0kcs3djyjeznhqsrwi5md631byq4 0 2319 4548 2012-01-19T04:02:20Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១១ បទប្បញ្ញត្តិរួមចំពោះបទល្មើសផ្ស... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១១ បទប្បញ្ញត្តិរួមចំពោះបទល្មើសផ្សេងៗ ផ្នែកទី១ ការញុះញង់អោយប្រព្រឹត្តបទល្មើស និងប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ * មាត្រា ៤១ ត្រូវផ្តន្ទាទោសសំរាប់បទល្មើសនេះ ជនណាដែលបានញុះញង់តាមមធ្យោបាយណាក៏ដោយ ទោះដោយផ្ទាល់ រឺដោយប្រយោល អោយប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០ នៃច្បាប់នេះ ទោះបីការញុះញង់នោះមិនបានសំរេចក៏ដោយ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំដល់ ៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០០.០០០៛០០ (ដល់លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរ ជនណាបានញុះញង់ដោយមធ្យោបាយណាមួយក៏ដោយ ទោះដោយផ្ទាល់ រឺដោយ ប្រយោល អោយប្រើប្រាស់ខុសច្បាប់ នូវគ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ រឺសារធាតុមានអិទ្ធិពលដូចគ្រឿងញៀននេះ ។ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ១ខែដល់ ១ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) ដល់ ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ក្នុងករណី ញុះញង់អោយប្រើប្រាស់ខុសច្បាប់នូវគ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ រឺសារធាតុដែលមាន អិទ្ធិ ពលដូចគ្នា។ ផ្នែកទី២ ការប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទល្មើស ការរួមគ្នារឺការព្រមព្រៀងគ្នា * មាត្រា ៤២ ការប៉ុនប៉ងប្រព្រឹត្តបទល្មើសទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០ នៃ ច្បាប់នេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដូចការប្រ ព្រឹត្តបទល្មើសបានសំរេចដែរ។ ការរួមគ្នា រឺការព្រមព្រៀងគ្នាដើម្បីប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយខាងលើនេះ ក៏ត្រូវផ្តន្ទាទោស ដូចការប្រ ព្រឹត្តបទល្មើសបានសំរេចដែរ។ ផ្នែកទី៣ អ្នកសមគំនិត * មាត្រា ៤៣ អ្នកសមគំនិតដោយដឹងហេតុផលដែលផ្តល់មធ្យោបាយជួយទំនុកបំរុង ផ្តល់ជំនួយ រឺជួយ ណែនាំអោយប្រព្រឹត្តបទល្មើសណា មួយ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដូចចារីនៃបទល្មើស។ ផ្នែកទី៤ កិច្ចប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុ * មាត្រា ៤៤ កិច្ចប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុទាំងឡាយដែលធ្វើឡើងដោយចេតនា ពាក់ព័ន្ធនឹងបទល្មើសដែល មានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៣៨នៃច្បាប់នេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដូចគ្នានឹងការប្រព្រឹត្តបទល្មើស នោះ។ ផ្នែកទី៥ បទប្បញ្ញត្តិដោយឡែក * មាត្រា ៤៥ ទោសទាំងឡាយណាដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០នៃច្បាប់នេះត្រូវអនុវត្ត ទោះបីអំពើដែលជាធាតុផ្សំនៃបទ ល្មើស បានប្រព្រឹត្តនៅប្រទេសផ្សេងៗពីគ្នាក៏ដោយ។ * មាត្រា ៤៦ នីតិបុគ្គលទាំងឡាយ ត្រូវទទួលខុសត្រូវខាងបទព្រហ្មទណ្ឌ អំពីអំពើល្មើស ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់នេះ តុលាការអាចផ្តន្ទាទោ សណាមួយ រឺច្រើនមុខដូចតទៅ : 1. ពិន័យដែលមានទឹកប្រាក់អតិបរមាស្មើនឹង៥ដងនៃអតិបរមានៃទោសដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ នេះ។ 2. រំលាយចោលនីតិបុគ្គល កាលណានីតិបុគ្គលនោះ បានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងបង្វែរ កម្មវត្ថុរបស់នីតិបុគ្គលនោះ ដើម្បី​ប្រព្រឹត្ត​បទ​ល្មើស​ដែល​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគារ​លើសពី៥ឆ្នាំ។ 3. ហាមឃាត់ជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលា ៥ឆ្នាំយ៉ាងយូរ មិនអោយប្រកបវិជ្ជាជីវ រឺធ្វើសកម្មភាព សង្គមណាមួយ ទោះបីដោយផ្ទាល់ រឺដោយប្រយោល។ 4. ដាក់អោយស្ថិតនៅក្រោមការឃ្លាំមើលរបស់តុលាការក្នុងថិរវេលា ៥ឆ្នាំយ៉ាងយូរ។ 5. បិទទ្វារជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលា៥ឆ្នាំយ៉ាងយូរ គ្រឹះស្ថានទាំងឡាយ រឺគ្រឹះស្ថាន របស់សហគ្រាស ដែលប្រើប្រាស់សំរាប់ប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ 6. មិនអោយចូលរួមដេញថ្លៃជាសាធារណ ជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលា ៥ឆ្នាំយ៉ាងយូរ។ 7. ហាមឃាត់ជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលាមិនលើសពី៥ឆ្នាំ មិនអោយអំពាវនាវអោយសាធារណជន យកប្រាក់មកបើកគណនេយ្យសន្សំ។ 8. ហាមឃាត់សំរាប់ថិរវេលា៥ឆ្នាំយ៉ាងយូរ មិនអោយចេញមូលប្បទានប័ត្រផ្សេងក្រៅពី មូលប្បទានប័ត្រសំរាប់បេឡា រឺមូលប្បទានប័ត្របញ្ជាក់​រឺ​មិន​អោយ​ប្រើ​ប្រាស់​ប័ណ្ណ​សង​ប្រាក់​។ 9. រឹបអូសតាមបញ្ញត្តិដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៥០ ដល់មាត្រា៥៩។ 10. បិទផ្សាយសេចក្តីសំរេចរបស់តុលាការ រឺផ្សាយសេចក្តីសំរេចនេះតាមសារពត៌មាន រឺទូរទស្សន៍។ ទោសទី១ ខាងលើនេះមិនយកទៅអនុវត្តលើស្ថាប័នតំណាងបុគ្គលិកទេ។ ទោសទី១ និងទី៣ខាងលើ មិនយកទៅអនុវត្តលើនីតិបុគ្គលសាធារណ ដែលការទទួល ខុសត្រូវអាចមានពាក់ព័ន្ធទេ។ az0t6d0br3kzs63i0iqsxjhfxskksqm 0 2320 4549 2012-01-19T04:02:47Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១២ មូលហេតុទំងន់ទោស * មាត្រា ៤៧ ទោស... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១២ មូលហេតុទំងន់ទោស * មាត្រា ៤៧ ទោសអតិបរមាដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០ នៃច្បាប់នេះត្រូវបង្កើនទ្វេរ ឡើង : 1. កាលបើចារីនៃបទល្មើសជាសមាជិករបស់ក្រុមចាត់តាំងជាខ្សែរយណាមួយ។ 2. កាលបើចារីនៃបទល្មើសបានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពខុសច្បាប់ផ្សេងទៀត ដែលបទល្មើស ដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តក្នុងគ្រឿងញៀន សំរួលអោយប្រព្រឹត្តបាន។ 3. កាលបើចារីនៃបទល្មើសបានប្រើវិហឹង្សារឺអាវុធ។ 4. កាលបើចារីនៃបទល្មើស ជាអ្នកបំពេញមុខងារសាធារណ ហើយបើបទល្មើសនោះ បានប្រព្រឹត្តក្នុងពេលបំពេញមុខងារទាំងនោះ។ 5. កាលបើបទល្មើស ត្រូវបានប្រព្រឹត្តដោយអ្នកប្រកបវិជ្ជាជីវខាងសុខាភិបាល រឺអ្នកដែល ទទួលបន្ទុកប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើ រឺការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។ 6. កាលបើមានគ្រឿងញៀនផ្តល់អោយ រឺស្នើអោយប្រើ រឺក៏មានការសំរួលអោយប្រើគ្រឿងញៀន ដល់អនីតិជន អ្នកវិកលចរិត​រឺ​អ្នក​ដែល​កំពុង​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​បន្សាប​ជាតិ​ពុល​។ 7. កាលបើមានអនីតិជន រឺអ្នកវិកលចរិតបានចូលរួមប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ 8. កាលបើគ្រឿងញៀនដែលបានផ្តល់នោះ បន្ដាលអោយជនណាម្នាក់ រឺច្រើននាក់ស្លាប់ រឺទទួលផល វិបាកធ្ងន់ធ្ងរខាងសុខភាព។ 9. កាលបើបទល្មើសត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងក្នុងគ្រឹះស្ថានពន្ធនាគារ គ្រឹះស្ថានយោធា គ្រឹះស្ថានសិក្សិអាប់រំ មន្ទីរពេទ្យ រឺមន្ទីរព្យាបាលរោគ មជ្ឈមណ្ឌលសង្គមកិច្ច នៅ​កន្លែង​ផ្សេង​ទៀត ដែលមានសិស្ស និងនិស្សិតធ្វើសកម្មភាពអប់រំ កីឡា រឺសង្គមកិច្ច រឺមួយក៏បទល្មើស ត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើង នៅជិតខាងជាប់នឹងគ្រឹះស្ថាន និងទីកន្លែងទាំងនោះ។ 10. កាលបើចារីនៃបទល្មើស បន្ថែមក្នុងគ្រឿងញៀន នូវសារធាតុផ្សេងទៀត ដែលបន្ដាលអោយ មានគ្រោះថ្នាក់រឹតតែធ្ងន់ធ្ងរទៀត។ 11. កាលបើចារីនៃបទល្មើសស្ថិតក្នុងភាពមិនរាងចាល ការកាត់ទោសទាំងឡាយនៅអែបរទេស ត្រូវបានយកមកគិតបញ្ចូលជាភាពមិនរាងចាល។ 4ntqe8sdnahmnw89kzxeyovwhl7b0o4 0 2321 4550 2012-01-19T04:03:09Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៣ ការលោះលាទោស ការសម្រាលទោសចំពោះជន... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៣ ការលោះលាទោស ការសម្រាលទោសចំពោះជនស្តាយក្រោយ ផ្នែកទី១ ការលោះលាទោស * មាត្រា ៤៨ ជនណាដែលមានពិរុទ្ធដោយការចូលរួមក្នុងក្រុមមួយ រឺក្នុងការព្រមព្រៀងគ្នាមួយ ដើម្បី ប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយដែលមាន ចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៤០នៃច្បាប់នេះ អាចត្រូវបានលោះលាពី ទោស ប្រសិនបើពិរុទ្ធជននោះ បានរាយការណ៍មុនពេលបទល្មើសកើត ឡើង អំពីក្រុម រឺពីការព្រមព្រៀង គ្នានេះ ជូនអាជ្ញាធររដ្ឋបាល រឺតុលាការ អោយមានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបញ្ចៀសបាននូវការសំរេច បទល្មើស រឺស្គាល់ជនដទៃទៀតដែលពាក់ពន្ធ័ និងបញ្ចៀសបាននូវការសំរេចបទល្មើស និងសង្កេត រឺអង្កេតសកម្មភាពល្មើសច្បាប់របស់ក្រុ មនេះ។ ផ្នែកទី២ ការសម្រាលទោស * មាត្រា ៤៩ ក្រៅពីករណីដែលមានចែងក្នុងមាត្រាខាងលើនេះ ត្រូវបានសម្រាលទោសពាក់កន្ដាល នៃអតិបរមានៃទោសដែលមានចែងក្នុង មាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០នៃច្បាប់នេះ ដល់ចារី រឺអ្នកសមគំនិតដែលបានរាយការណ៍អោយស្គាល់ពិរុទ្ធជនដទៃទៀត មុនពេលដែលខ្លួនត្រូវ បានចោទប្រកាន់ រឺដែលបាន ជួយសំរួលអោយចាប់ពិរុទ្ធជនបាន ក្រោយពេលដែលខ្លួនត្រូវបានចោទប្រកាន់។ ម៉្យាងទៀត ជននេះត្រូវបាន អោយរួចខ្លួននូវការពិន័យ ព្រមទាំងពីអនុទោស និងពីទោសបន្ថែម អិតកំហិតទាំងឡាយ។ ifn61ki1wxg9wx3m03beyo1uvi6ikjz 0 2322 4551 2012-01-19T04:03:35Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៤ ទោស និងវិធានការបន្ទាប់បន្សំ រឺប... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៤ ទោស និងវិធានការបន្ទាប់បន្សំ រឺបំពេញបន្ថែម ផ្នែកទី១ ការរឹបអូស វិធានការរក្សាទុកជាបន្ដោះអាសន្នសំរាប់ធានាការរឹបអូស * មាត្រា ៥០ ក្នុងករណីមានការចោទប្រកាន់ វិធានការរក្សាទុកទ្រព្យសម្បត្តិ និងវត្ថុទាំងឡាយដែលជា របស់ជនជាប់ចោទ រឺបានមកពីបទ ល្មើស រឺត្រូវសង្ស័យថាបានប្រើប្រាស់ រឺបំរុងទុកប្រើប្រាស់ក្នុងការ ប្រព្រឹត្តបទល្មើស ត្រូវចាត់ឡើងតាមល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលកំនត់ក្នុងច្បាប់។ ផ្នែកទី២ ការរឹបអូសខានមិនបាន * មាត្រា ៥១ តុលាការដែលសំរេចសេចក្តីផ្តន្ទាទោស រឺដោះលែង រឺលើកលែងចោទប្រកាន់អំពីបទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៣១ ដល់ ៣៨ និងមាត្រា៩៨ បញ្ជាអោយរឹបអូសគ្រឿងញៀនដែលចាប់បាន ហើយមិនទាន់កំទេចចោល រឺមិនទាន់បញ្ជូនទៅគ្រឹះស្ថានណា មួយ រឺទៅបុគ្គលណាម្នាក់ ដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតអោយរក្សាទុក។ កាលបើមិនបានធ្វើបន្ដឹងអាជ្ញាទេ ការរឹបអូសដែលមានចែងនៅវាក្យខ័ ណ្ឌខាងលើ ត្រូវសំរេច ដោយប្រធានតុលាការតាមសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់អយ្យការ។ * មាត្រា ៥២ ក្នុងករណីផ្តន្ទាទោសលើបទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៩ និង មាត្រា៩៨ តុលាការដែលបានកាត់សេច ក្តី ត្រូវបញ្ជាអោយរឹបអូសអុបករណ៍ សម្ភារ សារធាតុសំរាប់ផលិត គ្រឿងញៀន និងវត្ថុផ្សេងៗទៀតដែលប្រើប្រាស់ រឺទុកបំរុងប្រើប្រាស់ សំរាប់ប្រព្រឹត្តបទល្មើស។ ក្នុងករណីផ្តន្ទាទោសលើបទល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣៩ តុលាការដែលបានកាត់សេចក្តី ត្រូវបញ្ជាអោយ រឹបអូសធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិជាកម្មវត្ថុនៃបទល្មើស ព្រមទាំងប្រតិលាភទាំងឡាយ និងអត្ថប្រយោជន៍ផ្សេងទៀត ដែលកើតចេញពីធនធា ន និងទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនោះ។ * មាត្រា ៥៣ ក្នុងករណីផ្តន្ទាទោសលើបទល្មើសណាមួយដែលបានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៣៩នៃ ច្បាប់នេះ តុលាការដែលបានកាត់ សេចក្តី ត្រូវបញ្ជាអោយរឹបអូសធនធាន និងទ្រព្យសម្បត្តិគ្រប់ប្រភេទដែល បានមកពីបទល្មើស ហើយដែលចូលជាមរតករបស់ជនជាប់ ទោសក្នុងរយពេល ៥ឆ្នាំ មុនពេលផ្តន្ទាទោស លើកលែងតែជននោះបានបង្ហាញភស្តុតាងជាក់ស្តែងថា ធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនោះ មិន មែន បានមកដោយផ្ទាល់ រឺដោយប្រយោលពីបទល្មើសទេ។ ត្រូវចាត់ទុកជាបានមកពីបទល្មើស ទ្រព្យសម្បត្តិជាចលនវត្ថុ រឺអចលនវត្ថុដែ លបានមកពី ការបំប្លែង រឺការ វិនិយោគផលដែលបានមកពីបទល្មើស។ ការរឹបអូសធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិ បើកសិទ្ធិពេញច្បាប់ អោយរឹប អូសប្រតិលាភ រឺអត្ថប្រយោជន៍ ដទៃទៀត ដែលកើតមកពីធនធាន រឺទ្រព្យសម្បត្តិនោះ។ កាលបើផលដែលបានមកពីបទល្មើសត្រូវបានលា យឡំនៅក្នុងទ្រព្យសម្បត្តិបានមកដោយស្រប ច្បាប់ ការរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិនោះ អាចធ្វើទៅបានតែក្នុងកំរិតតំលៃនៃផលដែលមានលាយ ឡំក្នុង ទ្រព្យសម្បត្តិ សបច្បាប់នោះ ហើយដែលតុលាការបានប៉ាន់ប្រមាណ។ សេចក្តីសំរេចអោយរឹបអូស ត្រូវចង្អុលបញ្ជាក់ទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលត្រូវរឹបអូសអោយច្បាស់ ដើម្បីងាយ ស្រួលស្គាល់ និងស្រួលរកឃើញ។ * មាត្រា ៥៤ ក្នុងករណីមានការផ្តន្ទាទោសដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៣៤ តុលាការត្រូវបញ្ជាអោយរឹបអូស ទ្រព្យសម្បត្តិចលនវត្ថុ រឺអចលន វត្ថុរបស់អង្គការអុក្រិដ្ឋណាមួយដែលខ្លួនត្រួតពិនិត្យផ្ទាល់ និងបានប្រើ ប្រាស់។ ត្រូវចាត់ទុកជាអង្គការអុក្រិដ្ឋក្រុមជនទុច្ចរិត ដែលបានបង្កើ តឡើងក្នុងគោលបំណង និងមាន កម្មវត្ថុប្រព្រឹត្តម្តងហើយម្តងទៀតដោយផ្ទាល់ រឺក្រោយរូបភាពនៃសកម្មភាពស្របច្បាប់ នូវបទល្មើស ដែលចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៤០នៃច្បាប់នេះ រឺសកម្មភាពអុក្រិដ្ឋផ្សេងទៀត។ ផ្នែកទី៣ ការរឹបអូសអិតកំហិត * មាត្រា ៥៥ ក្នុងករណីមានការផ្តន្ទាទោសលើបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងចំនុច១នៃមាត្រា ៣៥តុលាការអាចចេញបញ្ជាអោយ រឹបអូសអុបភោគភ័ណ្ឌ សម្ភារ និងចលនវត្ថុដែលមានក្នុងទីកន្លែងកើតបទល្មើស។ ផ្នែកទី៤ ការអនុវត្ត ការរឹបអូស * មាត្រា ៥៦ ការលក់ទ្រព្យរឹបអូស ត្រូវធ្វើដោយក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ តាមទំរង់បែបបទសំរាប់លក់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់រដ្ឋ។ ទ្រព្យ ទាំងឡាយដែលបានមករដ្ឋតាមការរឹបអូស នៅជាបន្ទុកស្មើនឹងតំលៃនៃទ្រព្យនោះសំរាប់ សងបំនុលស្របច្បាប់ ដែលមានមុនពេលតុលា ការរឹបអូស រឺមុនពេលប្រគល់ទ្រព្យនោះអោយអ្នក ថែរក្សាទុក រឺមុនពេលចាត់វិធានការផ្សេងទៀតសំរាប់ថែរក្សាទុក។ វិធានការត្រឹមត្រូវ សំរាប់រាប់រងការអនុវត្តបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រានេះ ត្រូវកំនត់ដោយអនុ ក្រឹត្យ។ * មាត្រា ៥៧ មូលនិធិទាំងឡាយដែលបានមកពីការរឹបអូស និងប្រាក់ដែលបានមកពីការលក់ រឺប្រាក់ដែលនៅសល់ក្រោយពីបានសងម្ចាស់ បំនុលរួចអស់ហើយ ត្រូវដាក់ចូលទៅក្នុងបេឡាមូលនិធិ ជាតិសំរាប់ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន ដែលស្ថិតនៅក្រោមអំនាចរបស់អា ជ្ញាធរជាតិប្រយុទ្ធប្រឆាំគ្រឿងញៀន។ អាជ្ញាធរជាតិនេះ ចាត់ចែងប្រាក់នៅសល់ក្នុងបេឡាផ្តល់អោយអង្គការរដ្ឋ រឺអោយទៅសមាគមអែក ជន ដែលមានការធានាខាងមុខជំនាញប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់ រឺការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ និងសារធាតុមានអិទ្ធិពលលើ ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ។ ល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃការរៀបចំនិងការប្រព្រឹត្តទៅនៃមូលនិធិខាងលើនេះត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ ផ្នែកទី៥ ការបដិសេធអំពើទាំងឡាយដែលប៉ុនប៉ងបង្កើតអុបសគ្គដល់ការរឹបអូស * មាត្រា ៥៨ ត្រូវទុកជាមោឃ : គ្រប់សារលិខិតដែលធ្វើឡើងដោយបង់កម្រៃក្តី រឺគ្មានបង់កម្រៃក្តី ជាមរតសាសន៍ រឺជាសារលិខិតធ្វើឡើង រវាងមនុស្សនៅមានជីវិត ទោះបីដោយផ្ទាល់ រឺតាមរយ តតិយជន រឺតាមអ្នកបញ្ជូនមកដោយប្រយោល ហើយដែលមានទិសដៅបង្វេះទ្រ ព្យទាំងឡាយ អោយផុតពីវិធានការរឹបអូស។ លើកលែងតែមានភស្តុតាងផ្ទុយ រាល់ទ់ង្វើ ចាត់ចែង រឺគ្រប់គ្រង ត្រូវចាត់ទុកជាបានធ្វើឡើង ក្នុងទិសដៅបង្វេះទ្រព្យសម្បត្តិ បើទង្វើនោះត្រូវបានបំពេញតាំងពីពេល ចាប់ខ្លួន រឺចោទប្រកាន់ពីបទល្មើសទាំងឡាយ ដែលមានចែងក្នុងមា ត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០ លើម្ចាស់ទ្រព្យដែលមានការពាក់ព័ន្ធ រឺលើបុគ្គលដែលម្ចាស់ទ្រព្យបច្ចុប្បន្នបានទទួលទ្រព្យនោះមក។ តុលាការរដ្ឋប្ប វេណី មានសមត្ថកិច្ចកាត់សេចក្តីលុបចោលសារលិខិត។ ប្រសិនបើតុលាការ សំរេចលុបចោលកិច្ចសន្យាលក់ តំលៃប្រាក់លក់ត្រូវប្រគល់ ទៅអោយអ្នកទិញវិញ ប្រសិនបើមានភស្តុតាង ថាអ្នកទិញបានបង់ថ្លៃនោះរួចហើយ។ ផ្នែកទី៦ ការបង្ក្រាបអុបសគ្គនៃការរឹបអូស * មាត្រា ៥៩ ជនណាដែលដឹងហេតុការណ៍ហើយ ហើយបានជួយសំរួល រឺប៉ុនប៉ងជួយសំរួលការលួច ដកយកបរិក្ខារ សម្ភារ សារធាតុសំ រាប់ផលិតគ្រឿងញៀន រឺវត្ថុអ្វីផ្សេងទៀត ធនធាន និងទ្រព្យសម្បត្តិដែលត្រូវបញ្ជាអោយរឹបអូសតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រា៥១ ដល់៥៤ ត្រូវ ផ្តន្ទាទោសដាក់ ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំ ទៅ ៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយនៃទោសទាំងពីរនេះ ដោយពុំទាន់គិតដល់ ទោសចែងអំពីបទល្មើសសមគំនិតក្នុងបទល្មើស ដែល គ្រោងទុកក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០ នៃច្បាប់នេះ បើសិនជាមាន។ f5wbqhi3q37pkkpewj6mgs74nn4n22s 0 2323 4552 2012-01-19T04:03:51Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៥ ទោសអិតកំហិត * មាត្រា ៦០ 1. ក្នុង... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៥ ទោសអិតកំហិត * មាត្រា ៦០ 1. ក្នុងករណីទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០, ១១ និង១២ ព្រមទាំងមាត្រា៩៣, ៩៧ និង៩៨ តុលាការអាចសំរេចបន្ថែមទៀត : * ហាមឃាត់មិនអោយចូលមក រឺរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលាពី ១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ ចំពោះជនបរទេស។ * ហាមឃាត់ការស្នាក់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា សំរាប់ថិរវេលា ពី១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ។ * ដកសិទ្ធពលរដ្ឋសំរាប់ថិរវេលាពី១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ ប៉ុន្តែថិរវេលានេះ មិនត្រូវលើសពីថិរវេលា ផ្តន្ទាទោសឡើយ។ * មិនអោយចាកចេញពីដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងដកហូតលិខិតឆ្លងដែន សំរាប់ ថិរវេលាពី១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ។ * ហាមឃាត់ការបើកបរយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ និងដកហូតលិខិតបើកបរ សំរាប់ ថិរវេលាពី១ខែ ទៅ៣ឆ្នាំ។ * ហាមឃាត់ជាស្ថាពរ រឺសំរាប់ថិរវេលាពី១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ មិនអោយប្រកបអាជីពដែលមានសាមីខ្លួន បានប្រព្រឹត្តល្មើសក្នុងពេលប្រកបអាជីពនោះ។ 2. ក្នុងករណីទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់មាត្រា៤០នៃច្បាប់នេះ តុលាការអាច សំរេចអោយ : * បិទទ្វារសំរាប់ថិរវេលាពី១ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ កន្លែងដែលបទល្មើសត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើង ដោយអាជីវករ រឺដោយការសមគំនិតរបស់អាជីវករ ជាអាទិ៍ចំពោះសណ្ឋាគារ​ផ្ទះ​ឈ្នួល​មាន​ចលនវត្ថុ ប្រើប្រាស់ស្រាប់កន្លែងទទួលអោយនៅ និងបរិភោគ តៀមលក់ភេសជ្ជ ភោជនីយដ្ឋាន សមាគមកំសាន្ត កន្លែងរាំច្រៀង និងកន្លែងទស្សនីយភាព រឺ​សាខា​របស់ទីតាំងនោះ រឺកន្លែងអ្វីមួយ បើកសំរាប់ សាធារណជន រឺប្រើប្រាស់ដោយសាធារណជន។ * ដកហូតលិខិតអនុញ្ញាតអោយធ្វើអាជីវកម្មពី១ឆ្នាំ ដល់៥ឆ្នាំ * មាត្រា ៦១ ជនដែលប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងការហាមឃាត់ទាំងឡាយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៦០ រឺប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងការបិទគ្រឹះស្ថានដែលមា នចែងក្នុងចំនុចទី២ នៃមាត្រា៦០នេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោស ដាក់ពន្ធនាគារពី ១ឆ្នាំ ដល់៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំ លានរៀល) ដល់ ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយនៃទោសទាំងពីរនេះ ដោយពុំទាន់គិតដល់បទប្បញ្ញត្តិ ដែលផ្តន្ទា ទោសធ្ងន់ជាងនេះប្រសិនបើត្រូវធ្វើ។ j0ukj2d0qqjmbm38bl1vbtksexs3nav 0 2324 4553 2012-01-19T04:04:03Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៦ វិធានការបំពេញបន្ថែម * មាត្រា ៦២ ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៦ វិធានការបំពេញបន្ថែម * មាត្រា ៦២ កាលបើជនញៀនគ្រឿងញៀន ត្រូវផ្តន្ទាទោសដោយបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុង មាត្រា ៣១ ដល់មាត្រា ៤០នៃច្បាប់ នេះ តុលាការអាចចាត់បន្ថែមលើទោសនូវវិធានការព្យាបាល ដែលមានចែងក្នុងផ្នែកទី ២នៃជំពូកទី ២៤។ 2a19smnszrowv1smuf4wjxibbfjwhs5 0 2325 4554 2012-01-19T04:04:25Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៧ បទប្បញ្ញត្តិពិសេសនៃនីតិវិធី ផ្... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៧ បទប្បញ្ញត្តិពិសេសនៃនីតិវិធី ផ្នែកទី១ សមត្ថកិច្ច * មាត្រា ៦៣ តុលាការនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មានសមត្ថកិច្ចសំរេចសេចក្តីលើបទល្មើសទាំង ឡាយ : * កាលបើបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តទៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា រឺកាលបើអំពើណាមួយ ដែលជាធាតុផ្សំនៃបទល្មើស​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​លើ​ទឹក​ដី​នៃ​ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ * កាលបើបទល្មើសបានប្រព្រឹត្តឡើងដោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ រឺដោយបុគ្គលណាដែលរស់នៅ ជាប្រក្រតីលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ * កាលបើចារីស្ថិតនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយចារីនោះពុំទាន់បានបញ្ជូនខ្លួនទៅអោយប្រទេសដើមនៅឡើយ។ * កាលបើជនល្មើសបានប្រព្រឹត្តនៅលើអាកាសយាន ដែលបានចុះបញ្ជីនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា រឺនៅលើនាវាដែលបង្ហូតទង់ជាតិ នៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ * លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀង និងកិច្ចសម្រុះសំរួលរវាងរដ្ឋ កាលបើបទល្មើសបាន ប្រព្រឹត្តនៅក្នុងនាវា ដែលរដ្ឋជាម្ចាស់ទង់ជាតិ បានអនុញ្ញាតអោយ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បញ្ជាអោយឈប់ដើម្បីឆែកពិនិត្យមើល និងចាត់វិធានការសមស្របចំពោះនាវា ចំពោះមនុស្ស ដែលនៅក្នុងនាវា និងចំពោះ​នាវា​ភ័ណ្ឌ​ក្នុង​ករណី​ដែល​រកឃើញមានភស្តុតាងថា មានការចូលរួមក្នុងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់។ ផ្នែកទី២ អាជ្ញាយុកាល * មាត្រា ៦៤ បទល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៤ និងមាត្រា៣៩ ត្រូវផុតអាជ្ញាយុកាល ១០ឆ្នាំ។ ទោសដែលផ្តន្ទាចំពោះបទល្មើស ណាមួយខាងលើនេះ ត្រូវផុតអាជ្ញាយុកាល ២០ឆ្នាំ គិតពីថ្ងៃ ចេញសាលក្រម រឺសាលដីការជាស្ថាពរ។ អាជ្ញាយុកាលនៃបទល្មើសអែទៀត ត្រូវអនុវត្តតាមនីតិសាមញ្ញ។ ផ្នែកទី៣ ការឃាត់ទុក * មាត្រា ៦៥ ក្នុងករណីមានបទល្មើសដូចមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និងទី១១ គ្រឿងញៀន និងសារធាតុ សំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន ត្រូវឃាត់ ទុកជាបន្ទាន់។ ត្រូវឃាត់ទុកជាបន្ទាន់ដែរនូវថបនភ័ណ្ឌ សម្ភារ បរិក្ខា និងទ្រព្យជាចលនវត្ថុផ្សេងទៀត ដែលសង្ស័យថាត្រូវបានប្រើប្រាស់ រឺសំរាប់ប្រើប្រាស់ ដើម្បីប្រព្រឹត្តបទល្មើសទាំងអស់នេះ ប្រាក់ និងតំលៃចលនវត្ថុដែលសង្ស័យថាបានមកពីបទល្មើសដោយ ផ្ទាល់ រឺដោ យប្រយោល ព្រមទាំងអែកសារទាំងអស់ ដែលមានលក្ខណសំរួលដល់ការបង្ហាញ ភស្តុតាងនៃបទល្មើស និងពិរុទ្ធភាពនៃចារី ដោយមិន អាចលើកមកសំអាងថា ជាអែកសារសំងាត់ ក្នុងវិជ្ជាជីវបានឡើយ។ toa7ay1pdu2rvwyhxzpf0nffct5unjq 0 2326 4555 2012-01-19T04:04:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៨ បទប្បញ្ញត្តិសំរាប់សំរួលការស៊ើប... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៨ បទប្បញ្ញត្តិសំរាប់សំរួលការស៊ើបអង្កេត ផ្នែកទី១ ការឃាត់ខ្លួន * មាត្រា ៦៦ ក្នុងករណីទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៤ និងមាត្រា៣៩នៃច្បាប់ នេះរយពេលនៃការឃាត់ខ្លួនពី៤៨ម៉ោងយ៉ា ងយូរ។ ចាប់តាំងពីដំបូងនៃការឃាត់ខ្លួន បើជនត្រូវឃាត់ខ្លួន បានសុំព្រះរាជអាជ្ញា រឺចៅក្រមស៊ើបសួរ បើរឿង នោះបានទៅដល់ខ្លួនហើយ ព្រះរាជអាជ្ញា រឺចៅក្រមស៊ើបសួរ ត្រូវចាត់គ្រូពេទ្យ អោយពិនិត្យជនឃាត់ខ្លួន២៤ម៉ោងម្តងៗ។ គ្រូពេទ្យត្រូវចេញលិខិតបញ្ជាក់ដោយបង្ហាញ ហេតុផលក្រោយពី បានពិនិត្យម្តងៗ លិខិតនេះត្រូវបញ្ចូលទៅក្នុងសំណុំរឿង។ ការពិនិត្យផ្សេងទៀតត្រូវតែធ្វើ បើសិនជាជនឃាត់ខ្លួនមាន សំនូមពរ។ លិខិតបញ្ជាក់សុខភាព បញ្ជាក់ជាពិសេសថា តើជនឃាត់ខ្លួននោះជាអ្នកញៀនគ្រឿងញៀនរឺទេ? ហើយថាតើសុខភាពរបស់ជន នោះ អាចអោយជននោះនៅក្នុងទីឃុំឃាំងបានរឺទេ? ការចំនាយថ្លៃពេទ្យត្រូវជាបន្ទុករបស់ជនឃាត់ខ្លួន។ បើជនឃាត់ខ្លួននោះជាជនក្រីក្រ ការចំនាយថ្លៃពេទ្យ ត្រូវជាបន្ទុករបស់រដ្ឋ។ ផ្នែកទី២ ការឆែកឆេរ * មាត្រា ៦៧ ការទៅពិនិត្យមើល ការឆែកឆេរ និងការឃាត់ទុកក្នុងទីកន្លែងដែលគេផលិត បំប្លែង រឺតំកល់ទុកដោយខុសច្បាប់ នូវគ្រឿង ញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ គ្រឿងញៀន ដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ រឺសារធាតុសំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន បរិ ក្ខារ និងសម្ភារសំរាប់ដាំរុក្ខជាតិញៀន សំរាប់ផលិតដោយខុសច្បាប់នូវគ្រឿងញៀនទាំងនោះ និងនៅក្នុងទីកន្លែង ដែលគេប្រើរួមគ្នាច្រើននូវ គ្រឿងញៀនដែលបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរ អាចប្រព្រឹត្តទៅបានគ្រប់ ពេលវេលាទាំងថ្ងៃទាំងយប់។ ការទៅពិនិត្យមើល ការឆែក ឆេរ និងការឃាត់ទុក អាចធ្វើបានក្នុងពេលយប់ តែក្នុង ករណីស្រាវជ្រាវ និងពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៣៥ និងមាត្រា៣៨ នៃច្បាប់នេះប៉ុណ្ណោះ។ គ្រប់កំនត់ហេតុដែលធ្វើសំរាប់កម្មវត្ថុផ្សេងពីករណីនេះ ត្រូវទុកជាមោឃ : ។ ការទៅពិនិត្យមើល ការឆែកឆេរខាងលើនេះ ត្រូវមានលិខិតអនុញ្ញាតជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ពីព្រះរាជអាជ្ញា រឺពីចៅក្រមស៊ើបសួរ កាលបើរឿងនោះបានទៅ ដល់ចៅក្រមស៊ើបសួរហើយ។ ផ្នែកទី៣ ការត្រួតពិនិត្យក្នុងសេវាប្រៃសណីយ៍ * មាត្រា ៦៨ បុគ្គលដែលមាននីតិសម្បទាពិនិត្យកត់ត្រា រឺបង្ក្រាបបទល្មើសទាំងឡាយ ដែលមាន ចែងក្នុងមាត្រា៣១ ដល់៤៦ នៃច្បាប់នេះត្រូ វបានអនុញ្ញាតអោយតាមដានគ្រប់ពេលម៉ោង ទាំងថ្ងៃទាំងយប់នូវសេវាប្រៃសណីយ៍ ដើម្បីរុករកការផ្ញើបញ្ជូនខុសច្បាប់នូវគ្រឿងញៀន និងសារធាតុ សំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន។ កាលបើមានសញ្ញាធួនល្មមនាំអោយសន្មត់បានថាមានការផ្ញើបញ្ជូនបែបនេះ ព្រះរាជអាជ្ញា រឺចៅក្រ មស៊ើបសួរ ប្រសិនបើរឿងនេះបានទៅដល់ខ្លួនហើយ អាចតំរូវអោយមន្ទីរប្រៃសណីយ៍ស្រាយបើក កញ្ចប់ដែលផ្ញើបញ្ជូននោះបាន។ ផ្នែកទី៤ ការឆែករុករក * មាត្រា ៦៩ បុគ្គលដែលមាននីតិសម្បទាពិនិត្យកត់ត្រា រឺបង្ក្រាបបទល្មើស ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៣១ ដល់៤៦នៃច្បាប់នេះ ត្រូវបានអនុ ញ្ញាតអោយឆែកឆេរនៅព្រំដែនលើខ្លួនបុគ្គល យានជំនិះ រឺអិវ៉ាន់ បង្វិច ហឹប កាលបើមានសញ្ញានាំអោយសង្ស័យថា មានការប្រព្រឹត្តបទ ល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ៣២ ៣៣ ៣៤ និង៩៨។ ការឆែកខ្លួនបុគ្គល ត្រូវធ្វើឡើងដោយបុគ្គលដែលមានភេទដូចគ្នា តាមបទបញ្ជា ជាធរមាន។ ផ្នែកទី៥ ការតាមដានដោយផ្អែកលើបច្ចេកទេសស្វែងរកតាមវេជ្ជសាស្ត្រ * មាត្រា ៧០ កាលបើមានសញ្ញាធួនល្មមអោយសន្មត់ថា ជនណាម្នាក់ដែលឆ្លងព្រំដែនមាននាំមកនូវគ្រឿង ញៀនលាក់ក្នុងសរីរាង្គកាយ អ្នក រាជការដែលមាននីតិសម្បទាពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស អាចដាក់ជននោះ អោយគ្រូពេទ្យ រឺអ្នកបច្ចេកទេសខាងវេជ្ជសាស្ត្រពិនិត្យតាមដាន ជា អាទិ៍ដោយប្រើបច្ចេកទេសស្វែងរកតាម វេជ្ជសាស្ត្រេ ក្រាយពីបានទទួលការយល់ព្រមដោយលាយលក្ខណ៍អក្សរពីសាមីខ្លួន។ ក្នុងករណី សាមី ខ្លួនមិនយល់ព្រម អ្នករាជការនោះ ត្រូវប្តឹងសុំការអនុញ្ញាតពីព្រះរាជអាជ្ញា។ បន្ដឹងនោះ អាចបញ្ជូន តាមគ្រប់មធ្យោបាយ។ ព្រះរាជអា ជ្ញាដែលទទួលបន្ដឹង អាចអនុញ្ញាតអោយធ្វើការពិនិត្យតាមវេជ្ជសាស្ត្រ។ ព្រះរាជអាជ្ញាចាត់តាំងគ្រូពេទ្យ រឺអ្នកបច្ចេកទេសខាងវេជ្ជសាស្ត្រ អោយធ្វើការពិនិត្យជាបន្ទាន់។ លទ្ធផល នៃការពិនិត្យដែលគ្រូពេទ្យផ្តល់អោយ ការមានយោបល់ជនដែលមានការពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចដំណើរការ នៃការ ពិនិត្យ ត្រូវចុះកំនត់ហេតុដែលត្រូវផ្ញើជូនទៅព្រះរាជអាជ្ញា។ ជនណាប្រកែកមិនព្រមអោយត្រួតពិនិត្យតាមអាជ្ញាបញ្ជារបស់ព្រះរាជ អាជ្ញា ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ ពន្ធនាគារពី១ខែ ដល់១ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) ដល់ ៥.០០០. ០០ ០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ។ ផ្នែកទី៦ ការប្រគល់ដោយមានការឃ្លាំមើលរូបិយប័ណ្ណ អុបករណ៍ដែលមានបច្ច័យដល់រូបិយវត្ថុ * មាត្រា ៧១ ការឆ្លងកាត់ទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានូវរុក្ខជាតិ រឺសារធាតុ រូបិយប័ណ្ណ អុបករណ៍ ដែលមានបច្ច័យដល់រូបិយវត្ថុដែល មានចែងក្នុងច្បាប់នេះ ដែលផ្ញើបញ្ជូនដោយខុសច្បាប់ រឺសង្ស័យថាខុសច្បាប់ ហើយដែលអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចដឹងឮ ហើយតាមដាន ដើ ម្បីពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើសទាំងឡាយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ៣១, ៣២, ៣៣, ៣៧ និង៣៨ អាចអនុញ្ញាតអោយឆ្លងកាត់បាន ដើម្បីតាម ដានរកអត្តសញ្ញាណជនទាំងឡាយ ដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងបទល្មើសនោះ ដើម្បីធ្វើការចោទ ប្រកាន់។ ការអនុញ្ញាតអោយធ្វើក្នុងគោលដៅ ដូចខាងលើនេះដែរ ការញុះញង់អ្នករាជការមានសមត្ថកិច្ច ដើម្បីពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើស អោយលក់ដោយខុសច្បាប់ នូវរុក្ខជាតិ និងសារ ធាតុទាំងឡាយ ទោះបី ដោយផ្ទាល់ រឺតាមរយជនណាម្នាក់ ដែលប្រព្រឹត្តតាមការណែនាំរបស់អ្នករាជការនោះ។ ការញុះញង់អោយទិញដោ យខុសច្បាប់នូវរុក្ខជាតិ និងសារធាតុ ដែលប្រព្រឹត្តដោយអ្នករាជការ មានសមត្ថកិច្ច ដើម្បីពិនិត្យកត់ត្រាបទល្មើសទាំងឡាយដែលមានចែង ក្នុងច្បាប់នេះ ត្រូវហាមឃាត់ បើពុំនោះទេ នឹងត្រូវចោទប្រកាន់ពីបទល្មើសញុះញង់ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៤១ និងទុកការអង្កេត ជាមោ ឃ ទោះបីអ្នករាជការនោះ ប្រព្រឹត្តដោយផ្ទាល់ រឺតាមរយជនណាម្នាក់ក៏ដោយ។ * មាត្រា ៧២ ការសំរេចអោយប្រើវិធីប្រគល់ដោយមានការឃ្លាំមើល រឺប្រើវិធីអោយលក់ដោយខុសច្បាប់ ត្រូវធ្វើដោយអាជ្ញាធរ ដែលចា ត់តាំងដោយប្រកាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ រឺដោយមន្ត្រីប្រតិភូ ដែលរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ចាត់តាំងសំរេចករណីនីមួយៗ ហើយ បើសិនជាត្រូវធ្វើ គឺផ្អែកលើមូលដ្ឋាន នៃកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយប្រទេសអែទៀត ដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងនេះ។ សេចក្តីសំរេចអោយ ប្រើវិធី ប្រគល់ដោយមានការឃ្លាំមើល ត្រូវជូនដំនឹងភ្លាមទៅតុលាការមានសមត្ថកិច្ចនៃកន្លែងដែលសន្មត់ថា ជាកន្លែងបញ្ជូនចេញ រឺកន្លែ ងបញ្ជូនចូលមកលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជានេះម៉្យាង ម៉្យាងទៀត ត្រូវជូនដំនឹងភ្លាមផងដែរទៅតុលាការមានសមត្ថកិច្ចនៃកន្លែង ដែលសន្មត់ថាជាកន្លែងដែលប្រគល់ រឺកន្លែងបញ្ចោញ។ សេចក្តីសំរេចអនុញ្ញាតប្រើវិធីញុះញង់អោយលក់ដោយខុសច្បាប់ ត្រូវជូនដំនឹងភ្លា មទៅតុលាការ មានសមត្ថកិច្ចនៃកន្លែងដែលសន្មត់ថាជាកន្លែងលក់។ * មាត្រា ៧៣ អាជ្ញាធរចាត់តាំងដោយប្រកាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ រឺប្រតិភូរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង យុត្តិធម៌ដឹកនាំនិងត្រួតពិនិត្យកិច្ច ប្រតិបត្តិការលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយបញ្ជាអោយធ្វើអន្តរាគមន៍ដែលមន្ត្រីនោះយល់ឃើញថាជាការសមស្រប។ បើមាន ការព្រមព្រៀងពីប្រទេសអែទៀតដែលមាន ផលប្រយោជន៍ពាក់ព័ន្ធ រឺដោយអនុលោមជាយថាហេតុទៅលើកិច្ចព្រមព្រៀងខាងហិរញ្ញវត្ថុអា ជ្ញាធរ រឺ ប្រតិភូនោះ អាចសំរេចអោយចាំស្កាត់ចាប់វត្ថុបញ្ជូនខុសច្បាប់ ដែលអាចអនុញ្ញាតអោយបញ្ជូនបន្តដូចដើម រឺអោយបញ្ជូនបន្តក្រោ យពីឃាត់ទុករូបិយប័ណ្ណ អុបករណ៍ដែលមានបច្ច័យដល់រូបិយវត្ថុ រុក្ខជាតិ រឺសារធាតុ ហើយដាក់ផលិតផលផ្សេងជំនួសវិញ។ ផ្នែកទី៧ ការឃ្លាំមើល * មាត្រា ៧៤ ព្រះរាជអាជ្ញា រឺចៅក្រមស៊ើបសួរ ប្រសិនបើរឿងនេះបានទៅដល់ខ្លួនហើយ អាច : 1. ដាក់ក្រោមការឃ្លាំមើលនូវគណនីធនាគារ និងគណនីអែទៀត ដែលចាត់ទុកដូចជា គណនីធនាគារ 2. ដាក់ខ្សែទូរស័ព្ទក្រោមការលបស្តាប់ 3. ចូលទៅពិនិត្យប្រព័ន្ធកុំព្យូទ័រ 4. សុំអោយផ្តល់លិខិតយថាភូត រឺលិខិតអែកជន និងអែកសារធនាគារហិរញ្ញវត្ថុ និងពាណិជ្ជកម្ម ទាំងអស់។ កាលបើមានសញ្ញា ធួនល្មមសអោយឃើញថា គណនី ខ្សែរទូរស័ព្ទ រឺប្រព័ន្ធកុំព្យូទ័រទាំងនោះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់ រឺអាចយកទៅប្រើប្រាស់ ដោយបន្ដាជនដែល សង្ស័យថាប្រព្រឹត្ត រឺបានប្រព្រឹត្ត បទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និងទី១១ រឺកាលបើលិខិត រឺអែកសារទាំងនោះពាក់ព័ន្ធ រឺ អាចនឹងពាក់ព័ន្ធទៅនឹងបទល្មើសណាមួយខាងលើនេះ។ វិធានការខាងលើនេះ មិនអាចចាត់ទុកជាការរំលោភលើការសំងាត់ខាងវិជ្ជាជីវបាន ឡើយ។ ការដាក់ខ្សែទូរស័ព្ទក្រោមការលបស្តាប់ អាចធអនុញ្ញាតបានតែក្នុងថិរវេលាក្រោម២ខែ។ ការ បន្តវិធានការនេះ ត្រូវបានអនុញ្ញាត តែដោយចៅក្រមស៊ើបអង្កេតដែលកាន់រឿងនេះ។ * មាត្រា ៧៥ ដោយមិនទានគិតដល់ទោសទាំងឡាយដែលផ្តន្ទាចំពោះបទល្មើស ដែលមានចែងក្នុងជំពូក ទី១០ និង១១ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ ពន្ធនាគារពី១ឆ្នាំ ដល់៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល) រឺ ផ្តន្ទាទោសណាមួយ ក្នុងទោសទាំងពីរនេះ : 1. ជនណាដែលដែលបានដឹងដោយសារការប្រកបវិជ្ជាជីវរបស់ខ្លួន អំពីការចាត់វិធានការណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៧៤ ខាងលើហើយបានប្រាប់ដោយចេតនា បន្ដា​ជន​ដែលមានការពាក់ព័ន្ធ។ 2. ជនណាដែលផ្តល់ទៅតុលាការ ទៅអ្នករាជការមានសមត្ថកិច្ចនូវលិខិត រឺអែកសារដែលមាន ចែងក្នុងចំនុច៤ នៃមាត្រា៧៤ខាងលើនេះ ដែល​ខ្លួន​បាន​ដឹង​ថាជា​ឯកសារ​ដែល​មាន​គេដកចេញខ្លះ រឺជាអែកសារភ័ន្តច្រលំ ប៉ុន្តែមិនបានជំរាបអាជ្ញាធរទាំងនោះអោយបានដឹង។ ផ្នែកទី៨ ការហាមឃាត់មិនអោយសម្អាងលើអាថ៌កំបាំងធនាគារដើម្បីប្រកែកមិនផ្តល់ភស្តុតាង រឺចម្លើយជាសាក្សី * មាត្រា ៧៦ អាថ៌កំបាំងខាងធនាគារពុំអាចត្រូវបានលើកយកមកជាសម្អាង ដើម្បីប្រកែកមិនព្រមផ្តល់ ភស្តុតាង រឺចម្លើយជាសាក្សីលើហេ តុការណ៍ទាំងឡាយ ដែលអាចជាបទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុង ជំពូកទី១០ និង១១។ 1danjrt42es1l7iqs72jvl6lduiy0eu 0 2327 4556 2012-01-19T04:05:05Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី១៩​ ការបិទទ្វារជាបន្ដោះអាសន្ន * ម... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី១៩​ ការបិទទ្វារជាបន្ដោះអាសន្ន * មាត្រា ៧៧ ក្នុងករណីមានការចោទប្រកាន់ពីបទល្មើសណាមួយដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ ៣២, ៣៣, ៣៤, ៣៥ (ចំនុច១ និងចំនុច៥) មាត្រា៣៧និង៣៨ តុលាការ រឺចៅក្រមស៊ើបសួរ អាចបញ្ជាអោយបិទទ្វារជាបន្ដោះអាសន្នសំរាប់ថិរវេលា៦ខែ យ៉ាងយូរចំពោះសណ្ឋាគារ ផ្ទះឈ្នួលមានចលនវត្ថុប្រើប្រាស់ស្រាប់ កន្លែងទទួលភ្ញៀវអោយនៅនិងបរិភោគ តៀមភេសជ្ជ ភោជនីយដ្ឋាន ក្លឹប សមាគមកំសាន្ត កន្លែង រាំច្រៀង កន្លែងទស្សនីយភាព រឺសាខា កន្លែងនោះ រឺកន្លែងណាមួយ ដែលបើកអោយសាធារណជន រឺប្រើប្រាស់ដោយសាធារណជន ហើយ ដែលនៅទីនោះ មានកើតបទល្មើស ប្រព្រឹត្តដោយអាជីវករដោយសារការសមគំនិតរបស់អាជីវករ។ ការបិទទ្វារនេះអាចបន្តអោយធ្វើតាម រូបភាពដដែលសំរាប់ថិរវេលា ៦ខែយ៉ាងយូរ។ សេចក្តីសំរេចទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងកថាខ័ណ្ឌខាងលើនេះ ត្រូវយកទៅអនុវត្តភ្លាម ទោះបីមាន បន្ដឹងអុទ្ធរណ៍ក៏ដោយ។ 4z7pjwuv8n0l4kkulkh370uowvronfa 0 2328 4557 2012-01-19T04:05:22Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២០ ការអោយចូលរួមក្នុងនីតិវិធីនៃរឿង ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២០ ការអោយចូលរួមក្នុងនីតិវិធីនៃរឿង * មាត្រា ៧៨ ជនជាប់ចោទទាំងឡាយពីបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និងទី១១ ហើយស្ថិតនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាច ក្រកម្ពុជា ត្រូវបង្ខំតាមគ្រប់មធ្យោបាយស្របច្បាប់អោយចូលរួម ក្នុងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌដែលពាក់ព័ន្ធដល់ខ្លួន។ bsotjvr88ypxjozellqo54x55x919fl 0 2329 4558 2012-01-19T04:05:46Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២១ បទប្បញ្ញត្តិស្តីអំពីការអនុវត្ត... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២១ បទប្បញ្ញត្តិស្តីអំពីការអនុវត្តទោស ផ្នែកទី១ ការហាមឃាត់មិនអោយរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា * មាត្រា ៧៩ ការហាមឃាត់មិនអោយរស់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលសំរេចលើជនបរ ទេសណាមួយដោយអនុវត្តតាម ចំនុច (ក) កថាខ័ណ្ឌ១នៃមាត្រា៦០ នាំទៅដល់ការបណ្តោញទណ្ឌិតចេញ ពីប្រទេស ក្រោយពីបានរងទោសពន្ធនាគាររួចហើយ។ ក្នុងករណី ហាមឃាត់ជាស្ថាពរមិនអោយរស់នៅលើទឹកដីព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា វិធានការនេះមិនអាចលុប ចោលនៅថ្ងៃក្រោយបានឡើយ។ ផ្នែកទី២ ការដាក់ពន្ធនាគារបង្ខំដល់រូបកាយ * មាត្រា ៨០ ថិរវេលានៃការដាក់ពន្ធនាគារបង្ខំដល់រូបកាយ មានកំនត់២ឆ្នាំ កាលបើប្រាក់ពិន័យ និង ធនទណ្ឌ សំរេចលើបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ដល់៤០ រឺសំរេចលើបទល្មើសគយ ដែលមានការពាក់ព័ន្ធ មានចំនួនលើសពី ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លាន រៀល)។ ផ្នែកទី៣ ការត្រួតទោស * មាត្រា ៨១ កាលបើនៅក្នុងនីតិវិធីតែមួយ ជនជាប់ចោទត្រូវបានសំរេចថាមានពិរុទ្ធពីបទល្មើសច្រើន បទ ក្នុងនោះមានបទល្មើសណាមួយ ចូលក្នុងចំនោមបទល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣១ដល់មាត្រា ៤០ ជននោះត្រូវទទួលរងគ្រប់ទោសទាំងអស់ដែលបានសំរេច ហើយ ទោសពន្ធនាគារត្រូវអនុវត្តត្រួតគ្នា ក្នុងកំរិតមិនអោយលើសពីអតិបរមានៃទោសដែលខ្ពស់បំផុត។ កាលបើនៅក្នុងនីតិវិធីដាច់ពីគ្នា ជនជាប់ ចោទត្រូវបានផ្តន្ទាទោសពីបទល្មើសច្រើនបទ ក្នុងនោះមានបទ ល្មើសណាមួយចូលក្នុងចំនោមបទល្មើសដែលរៀបរាប់ខាងលើ ហើយបើ ហេតុការណ៍ដែលបានបន្ដាល អោយផ្តន្ទាទោសណាមួយ បានប្រព្រឹត្តឡើងមុនការផ្តន្ទាទោសមួយទៀតចូលជាស្ថាពរ ជននោះត្រូវទទួល គ្រ ប់ទោសទាំងអស់ដែលបានសំរេច ហើយទោសដាក់ពន្ធនាគារត្រូវអនុវត្តត្រួតគ្នា ក្នុងកំរិតមិនអោយ លើសពីអតិបរមានៃទោសដែលខ្ពស់បំ ផុត។ hyq0fcyfhiie1pq1elp9sejj0cebuht 0 2330 4559 2012-01-19T04:06:03Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២២ បទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការរក្សាទុក រ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២២ បទប្បញ្ញត្តិស្តីពីការរក្សាទុក រឺការបំផ្លាញចោលនូវរុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលបានឃាត់ទុក ផ្នែកទី១ ការធ្វើ និងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃការរក្សាទុកត្រាអាច់ល័ក្ខ * មាត្រា ៨២ ក្នុងគ្រប់ករណីទាំងអស់ដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និង១១ និងក្នុងមាត្រា៩៨ និង៩៩ ថ្នាំញៀន សារធាតុដែលមានអិទ្ធិពល លើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ និងសារធាតុសំរាប់ផលិតគ្រឿងញៀន ត្រូវឃាត់ទុក ហើយដាក់ក្នុងកញ្ចប់ ប្រអប់ រឺហឹបបិទត្រាអាច់ល័ក្ខតាំង ពីពេលរកឃើញ។ កញ្ចប់ ប្រអប់ រឺហឹបបិទត្រាអាច់ល័ក្ខ ត្រូវធ្វើយ៉ាងណាអោយការពារបាន កុំអោយមានការលួចដកហូត រុក្ខជាតិ រឺសារ ធាតុក្នុងនោះ។ កញ្ចប់បិទត្រាអាច់ល័ក្ខនីមួយៗត្រូវដាក់លេខរៀង និងមានសរសេរពីលើសំបកកញ្ចប់ រឺសរសេរលើ ស្លាកបិទត្រាអាច់ ល័ក្ខ រាយសេចក្តីអំពីប្រភេទ និងទំងន់រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលនៅក្នុងនោះ ព្រមទាំងចំនួនកញ្ចប់ដែលមានរុក្ខជាតិ រឺសារធាតុដែលមានក្នុ ងនោះ។ កំនត់ហេតុមួយត្រូវធ្វើភ្លាម បញ្ជាក់ថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំ ទីកន្លែងកាលទេសនៃការរកឃើញ បញ្ជាក់ពីរុក្ខជាតិ និងសារធាតុ ដែលឃាត់ទុក បញ្ជាក់ទំងន់ និងវិធីថ្លឹងដែលបានប្រើ និងបញ្ជាក់ពីតេស្ត និងលទ្ធផលនៃតេស្តនោះប្រសិនបើបានធ្វើ។ កំនត់ហេតុនោះ បញ្ជាក់ផងដែរនូវចំ នួនកញ្ចប់បិទត្រាអាច់ល័ក្ខ និងរាយសេចក្តីដូចមានចែងខាងលើ ឡើងវិញ។ កំនត់ហេតុបញ្ជាក់ទីកន្លែងដែលយកកញ្ចប់ប្រអប់ រឺហឹបបិទ ត្រាអាច់ល័ក្ខទៅតំកល់ទុក ព្រមទាំង កំនត់សំគាល់ផ្សេងទៀតដែលមានប្រយោជន៍។ កំនត់ហេតុ និងកំនត់សរសេរលើកញ្ចប់ ប្រអប់ រឺ ហឹបនីមួយៗ ត្រូវចុះហត្ថលេខាដោយអ្នក ដែលបានចូលរួមរៀបចំធ្វើកញ្ចប់ទាំងអស់នោះ។ កញ្ចប់ប្រអប់ រឺហឹបបិទត្រាអាច់ល័ក្ត្ខ ត្រូវរក្សា ទុកក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌសមស្រប ដើម្បីការពារកុំអោយមាន ការលួច រឺគៃបន្លំបាន។ ការយកកញ្ចប់ ប្រអប់ រឺហឹបបិទត្រាអាច់ល័ក្ខទៅណាមក ណាក្រោយ មកទៀត ត្រូវធ្វើកំនត់ហេតុមួយកត់ត្រាបញ្ជាក់ ពីទីកន្លែងដែលយកទៅដាក់ និងកម្មវត្ថុនៃចលនា នោះ។ កំនត់ហេតុនេះកត់ ត្រាថា រឺមួយត្រាអាច់ល័ក្ខ និងកញ្ចប់ទាំងអស់នៅល្អគង់វង្ស ហើយថាចំនួន មានត្រឹមត្រូវតាមចំនួនក្នុងកំនត់ហេតុឃាត់ទុក រឺថាមានការបា ត់បង់ រឺមានការខូតខាតត្រាអាច់ល័ក្ខ និងមានការប្រែភាពដើម។ ផ្នែកទី២ ការដកយកជាសំនាក * មាត្រា ៨៣ អាជ្ញាធរតុលាការមានសមត្ថកិច្ចដកយកជាបន្ទាន់នូវសំនាកយ៉ាងតិចបីកញ្ចប់ រឺតាមចំនួន ដែលត្រូវការជាចាំបាច់នៅចំពោះមុខ ជនពាក់ព័ន្ធក្នុងបទល្មើស រឺបើគ្មានអ្នកពាក់ព័ន្ធ នៅចំពោះមុខសាក្សី ពីរនាក់ ដើម្បីធ្វើជាភស្តុតាង និងការកត់សំគាល់ភិនភាគនៃរុក្ខជាតិ រឺ សារធាតុដែលឃាត់ទុក។ សំនាក និមួយៗ ត្រូវដាក់ក្នុងកញ្ចប់បិទត្រាអាច់ល័ក្ខ។ លើកញ្ចប់ លើស្លាកភ្ជាប់ និងត្រាអាច់ល័ក្ខ ត្រូវមានកត់ចំនាំ ប្រភេទ និងទំងន់នៃវត្ថុនៅខាងក្នុង។ បន្ទាប់ពីការដកយកសំនាកហើយ ត្រូវបិទត្រាអាច់ល័ក្ខឡើងវិញលើកញ្ចប់ដើម ហើយត្រូវធ្វើកំនត់ ហេតុមួយបញ្ជាក់ចំនួនសំនាក ដែលបានដកយកប្រភេទ និងទំងន់នៃរុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលមានក្នុងកញ្ចប់នីមួយៗ ព្រមទាំងការ ផ្លាស់ ប្តូរទៅលើត្រាអាច់ល័ក្ខដើម។ កំនត់ហេតុ និងការសរសេរបញ្ជាក់ទាំងអស់លើសំនាកនីមួយៗ និងលើត្រាអាច់ល័ក្ខដែលបិទឡើងវិញ ត្រូវ ចុះហត្ថលេខាដោយជនទាំងអស់ដែលបានចូលរួមក្នុងកិច្ច ប្រតិបត្តិការដកសំនាក។ ផ្នែកទី៣ កោសលវិច័យ * មាត្រា ៨៤ កោសលវិច័យដោយអ្នកជំនាញដែលទទួលស្គាល់ដោយក្រសួងយុត្តិធម៌ ដើម្បីអោយបានដឹង អំពីប្រភេទធាតុផ្សំនិងកំរិតធាតុ សកម្មរបស់រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលឃាត់ទុក ត្រូវធ្វើដោយឆាប់បំផុត បន្ទាប់ពីការឃាត់ទុក ដើម្បីចៀសវាងការខូចខាតថយចុះនូវសារ ធាតុរូបវត្ថុ និងជាតិគីមីនៃវត្ថុនោះ។ អ្នកជំនាញត្រូវបញ្ជាក់ក្នុងរបាយការណ៍របស់ខ្លួននូវចំនួនសំនាក ដែលគេបានប្រគល់អោយ អំពីប្រភេទ និង ទំងន់នៃរុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលមាននៅក្នុងសំនាកនីមួយៗ ចំនួនសំនាកដែលបានប្រើប្រាស់ធ្វើ កោសលវិច័យ ហើយប្រសិនបើមាន ត្រូវបញ្ជាក់ចំនួនសំនាកដែលប្រមូលមកវិញសល់ពីការធ្វើកោសល វិច័យ និងការប្រែប្រួលទៅលើសំនាកទាំងនោះ។ ផ្នែកទី៥ ការប្រគល់ និងការបំផ្លាញចោលនូវសារធាតុទាំងឡាយដែលបានឃាត់ទុក * មាត្រា ៨៥ លើកលែងតែក្នុងករណីដែលការរក្សាទុករុក្ខជាតិ និងសារធាតុឃាត់ទុកជាការចាំបាច់ដាច់ ខាតសំរាប់ដំណើរការនីតិវិធី អាជ្ញា ធរខាងតុលាការ ក្រោយពីបានឃាត់ទុក រឺក្រោយពីដកយកសំនាក ត្រូវបញ្ជា និងចាត់ការអោយអនុវត្តជាបន្ទាន់នូវ : * ការប្រគល់អោសថដែលអាចប្រើប្រាស់បានអោយទៅក្រសួងសុខាភិបាល។ * ការប្រគល់រុក្ខជាតិ និងសារធាតុដែលអាចប្រើប្រាស់ក្នុងអុស្សាហកម្មអោសថ រឺប្រើផ្សេងទៀតអោយទៅ ក្រសួងសុខាភិបាល * ការបំផ្លាញចោលទាំងស្រុងនូវរុក្ខជាតិ និងសារធាតុផ្សេងទៀត ដែលត្រូវធ្វើភ្លាមៗ និងតាម មធ្យោបាយសមស្របបំផុត នៅចំ ពោះមុនគណកម្មការ ដែលត្រូវបង្កើតឡើងដោយប្រកាសរបស់ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌។ ក្នុងករណីដែលការរក្សាទុករុក្ខជាតិ និងសារធា តុជាការចាំបាច់សំរាប់ដំណើរការ នីតិវិធីការប្រគល់ រឺការបំផ្លាញចោល ត្រូវធ្វើយ៉ាងឆាប់បំផុតក្រោយពេលដែលសេចក្តីសំរេចរឹបអូស ត្រូវចូលជាស្ថាពរ។ការប្រគល់ និងការបំផ្លាញចោល ត្រូវពិនិត្យកត់ត្រាក្នុងកំនត់ហេតុមួយ ដែលមានបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ អំពីអាច់ល័ក្ខដែ លត្រូវបានប្រគល់ រឺបំផ្លាញចោល។ ស្លាកនៃត្រាអាច់ល័ក្ខ រឺចំណារនៅលើកញ្ចប់ ត្រូវដាក់ជាអុបសម្ព័ន្ធភ្ជាប់ជាមួយកំនត់ហេតុដែលត្រូវចុះ ហត្ថលេខាដោយបុគ្គលទាំងអស់ដែ់លបានចូលរួមក្នុងការប្រគល់ រឺការបំផ្លាញចោលនោះ។ a758h859uf21adhavba2f8dmzfa6ldr 0 2331 4560 2012-01-19T04:06:22Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២៣ ការផ្តល់ទៅអនីតិជននូវជាតិគីមីពុ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២៣ ការផ្តល់ទៅអនីតិជននូវជាតិគីមីពុលសំរាប់ហិតស្រូប * មាត្រា ៨៦ ជនដែលដឹងច្បាស់ហេតុផលហើយនៅតែផ្តល់អោយអនីតិជនហិតស្រូបនូវជាតិគីមីពុលណាមួយ ដែលមានចុះក្នុងបញ្ជីកំនត់ ដោយប្រកាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសុខាភិបាល ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ពី១ឆ្នាំ ដល់៥ឆ្នាំ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ៥.០០០.០០ ០៛០០ (ប្រាំលានរៀល) ដល់ ១០.០០០.០០០៛០០ (ដប់លានរៀល)។ 7hr5saaon061x488ntelptdqf2i6on4 0 2332 4561 2012-01-19T04:06:54Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២៤ វិធានការប្រឆាំងនិងការប្រើប្រាស... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២៤ វិធានការប្រឆាំងនិងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំពាន ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ * មាត្រា ៨៧ ការប្រើគ្រឿងញៀនដោយបំពាន និងការប្រើប្រាស់ខុសច្បាប់នូវគ្រឿងញៀន មានន័យថា ការប្រើគ្រឿងញៀនហាមឃាត់ និង ការប្រើប្រាស់ក្រៅបញ្ជារបស់គ្រូពេទ្យ នូវគ្រឿងញៀនអែទៀតៗដែរ ដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតពិនិត្យនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រ កម្ពុជា។ អ្នកញៀនជាតិពុលគឺជនដែលចនុះគ្រឿងញៀន ទាំងរូបកាយ ទាំងស្មារតី បានន័យថាមិនអាចអត់បាននូវ គ្រឿងញៀនដែលស្ថិត ក្រោមការត្រួតពិនិត្យនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ការព្យាបាលបន្សាបជាតិពុល គឺការព្យាបាលបំបាត់ការចនុះរូបកាយទៅនឹង គ្រឿងញៀន។ * មាត្រា ៨៨ ការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនហាមឃាត់ និងការប្រើប្រាស់ក្រៅពីវេជ្ជបញ្ជានូវគ្រឿងញៀន អែទៀតៗដែលស្ថិតនៅក្រោមការ ត្រួតពិនិត្យ ត្រូវហាមឃាត់នៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ផ្នែកទី២ វិធានការព្យាបាល * មាត្រា ៨៩ អ្នកញៀនជាតិពុលដែលចូលទៅសុំព្យាបាលដោយខ្លួនអែងនៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យ រឺអង្គការអែក ទេសណាមួយ រឺគិលានដ្ឋានណាមួយ ត្រូវបានទទួលរក្សាការសំងាត់ពីអង្គការទាំងនោះ បើសាមីខ្លួន សុំយ៉ាងនេះ។ ចំនាយលើការព្យាបាលក្នុងមន្ទីរពេទ្យ រឺអង្គការអែកទេស រឺគិ លានដ្ឋានរបស់រដ្ឋ ត្រូវជាបន្ទុកទាំងស្រុងរបស់រដ្ឋ។ ជនដែលទទួលការព្យាបាលក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលចែងនៅវាក្យខ័ណ្ឌទី១ អាចសុំអោយមន្ទីរ ពេទ្យ រឺអង្គការដែល ព្យាបាលចេញលិខិតបញ្ជាក់ឈ្មោះខ្លួន ថ្ងៃ ខែ ឆ្នាំ រយពេល និងកម្មវត្ថុនៃការព្យាបាល។ * មាត្រា ៩០ ការចោទប្រកាន់មិនត្រូវធ្វើលើជនណាដែលបានប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៩៨ កថាខ័ណ្ឌទី២ ហើយបានចូលខ្លួន ដោយខ្លួនអែងទៅទទួលការព្យាបាលមុនការចោទប្រកាន់។ * មាត្រា ៩១ ព្រះរាជអាជ្ញាអាចកោះហៅជនដែលបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសដូចមានចែងក្នុងមាត្រា៩៨ កថាខ័ណ្ឌទី២ អោយចូលទៅបង្ហាញខ្លួនចំ ពោះមុខតុលាការក្នុងរយពេលមិនតិចជាង១ខែ ហើយក៏មិនលើស ពី៦ខែ ហើយអាចបង្គាប់អោយចូលខ្លួនក្នុងរយពេល ៨ថ្ងៃ ទៅក្នុងគ្រឹះ ស្ថានព្យាបាលណាមួយ ដែលបាន ចែងក្នុងមាត្រា៨៩ ដើម្បីទទួលការព្យាបាលសមស្របតាមសុខភាពរបស់ខ្លួន។ ព្រះរាជអាជ្ញា ត្រូវជូន ដំនឹង អំពីសេចក្តីសំរេចរបស់ខ្លួនទៅគ្រឹះស្ថានព្យាបាលនោះ។ បើជននោះមិនចូលខ្លួនទៅគ្រឹះស្ថានព្យាបាលទេ រឺក៍គេចវេសពីការព្យាបាលដែលគ្រឹះ ស្ថាននោះកំនត់អោយ ធ្វើ តុលាការត្រូវយកបទប្បបញ្ញត្តិនៃមាត្រា៩៤ ទៅអនុវត្តលើជននោះ។ បើជននោះបានទទួលការព្យាបាលតាមបង្គា ប់រហូតដល់ទីបញ្ចប់ រឺបើជននោះបានបន្តការព្យាបាលដោយ ទៀងទាត់ តុលាការអាចប្រកាសថាមិនដាក់ទោស។ * មាត្រា ៩២ ជនដែលត្រូវជាប់ចោទពីបទល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៩៨ បើពិនិត្យទៅឃើញថាជន នោះញៀនជាតិពុល តុលាការអាច សំរេចបង្ខំអោយជននោះ ទៅទទួលវិធានការព្យាបាលសមស្របនឹងសុខ ភាពរបស់ខ្លួនក្នុងរយពេលអនុវត្តនីតិវិធី។ បើជននោះទទួលការព្យា បាលរហូតដល់ទីបញ្ចប់ តុលាការអាចសំរេចត្រឹមតែធ្វើកាព្រមានប៉ុណ្ណោះ។ * មាត្រា ៩៣ អ្នកញៀនជាតិពុលដែលត្រូវបានផ្តន្ទាទោសពីបទល្មើសដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៩៨ កថាខ័ណ្ឌទី២ អាចសុំដោយស្ម័គ្រចិត្តចូល ទៅព្យាបាលតាមសភាពនៃសុខភាពរបស់ខ្លួនបាន ក្រោយពីការ កាត់ទោស។ ក្នុងករណីនេះ ការអនុវត្តនទោសត្រូវផ្អាកសិន។ សាមីជនដែល បានទទួលការព្យាបាល រហូតដល់ចប់ ត្រូវចាត់ទុកថាបានទទួលរងទោសរួចហើយ។ ទោសនោះត្រូវយកមកអនុវត្តវិញភ្លាម កាលបើទណ្ឌិត មិនព្រមទទួលការព្យាបាល រឺមិនព្រមទទួលការ ព្យាបាលរហូតដល់ចប់។ * មាត្រា ៩៤ ជនណាគេចវេសពីវិធានការព្យាបាលដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៩១ និងមាត្រា៩៥ ដល់មាត្រា៩៧ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ពី៦ថ្ងៃ ដល់១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛០០ (មួយលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយ ក្នុងទោសទាំងពីរនេះ។ * មាត្រា ៩៥ តុលាការផ្នែករដ្ឋប្បវេណីដែលបានទទួលបន្ដឹងពីសហព័ន្ធ រឺពីឪពុកម្តាយ រឺសាច់ញាតិរបស់ សាមីជន រឺពីអយ្យការប្តឹងទៅតុលា ការរដ្ឋប្បវេណីថា សាមីជនដែលជាអ្នកញៀនជាតិពុល ជាមនុស្ស ដែលគេស្គាល់ថាមានគ្រោះថ្នាក់ដល់អ្នកដទៃនោះ តុលាការរដ្ឋប្បវេណី អាចបង្ខំសាមីជននោះអោយស្ថិតិ នៅព្យាបាលក្នុងមន្ទីរពេទ្យ រឺអង្គការអែកទេសណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៨៩។ * មាត្រា ៩៦ កាលបើអ្នកញៀនជាតិពុលប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដែលមិនធួនល្មមនឹងផ្តន្តាទោសដាក់ពន្ធនាគារ ហើយបើជននោះមិនដែលត្រូវបាន ផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាការដោយព្យួរទោស រឺមិនព្យួរទោសក្នុងរយ ពេល៣ឆ្នាំកន្លងទៅទេ នោះតុលាការអាចសំរេចមិនដាក់ទោស ប៉ុន្តែត្រូវ បង្ខំជននោះអោយទៅទទួលការ ព្យាបាល។ * មាត្រា ៩៧ អ្នកញៀនជាតិពុលដែលតុលាការផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារលើសពី ៦ខែ ដោយព្យួរទោសពី បទល្មើសផ្សេងទៀត នោះតុលាការ អាចបង្ខំអោយជននោះទទួលវិធានការព្យាបាល។ ផ្នែកទី៣ វិធានការបង្ក្រាប * មាត្រា ៩៨ ទោះបីមានបទប្បញ្ញត្តិនៃមាត្រា៣១ ដល់៣៧ក៏ដោយ ជនណាប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់ដោយរក្សា ទុក ទិញ រឺដាំដុះដោយចេតនាសំរាប់ ប្រើប្រាស់ផ្ទាល់ខ្លួននូវរុក្ខជាតិ រឺសារធាតុដែលចាត់ទុកជាថ្នាំញៀន រឺសារធាតុដែលមានអិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ ត្រូវផ្តន្ទាទោស ដាក់ពន្ធនាគារពី ៦ថ្ងៃ ដល់១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយក្នុងទោសទាំង ពីរនេះ ។ ជនណាប្រើប្រាស់ដោយខុសច្បាប់នូវរុក្ខជាតិ រឺសារធាតុដែលចាត់ទុកជាថ្នាំញៀន រឺសារធាតុដែលមាន អិទ្ធិពលលើប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦ថ្ងៃ ដល់១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យ ជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛០០ (មួ យលានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោស ណាមួយក្នុងទោសទាំងពីរនេះ។ ទោសខាងលើនេះត្រូវទ្វេរជាពីរ ប្រសិនបើអ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាអ្នកមានមុ ខរបរខាងគ្រប់គ្រង និងព្យាបាលសុខភាព។ ក៏ប៉ុន្តែប្រសិនបើក្នុងកាលទេសនៃមូលហេតុ ដែលបទល្មើសណាមួយចែងខាងលើបានប្រព្រឹត្ត ដោយមាន បរិមាណបន្តិចបន្តួច និងប្រព្រឹត្តក្នុងក្របខ័ណ្ឌទទួលទានតាមទម្លាប់ ព្រះរាជអាជ្ញាអាចអោយជនប្រព្រឹត្តនោះ រួចខ្លួនពីបទចោទ។ ប្រសិនបើរឿងនេះទៅដល់តុលាការ ប្រធានតុលាការ អាចសំរេចអោយចារីនៃហេតុ ការណ៍នេះ មិនបាច់ទទួលទោស រឺគ្រាន់តែព្រមានជន នោះតែប៉ុណ្ណោះ។ ត្រូវចាត់ទុកថាជាការទទួលទាន តាមទម្លាប់ ការទទួលទានដែលមិនបន្ដាលអោយញៀន ហើយអ្នកទទួលទានជាអ្នកស្រុ កទទួលទានតាមដូន តាធ្លាប់ប្រព្រឹត្តពីយូរណាស់មកហើយ។ * មាត្រា ៩៩ ជនណាដែលបើកបរយានយន្តតាមផ្លួវគោក ផ្លួវទឹករឺផ្លួវអាកាសនៅពេលដែលខ្លួនស្ថិត ក្រោមអិទ្ធិពលនៃថ្នាំមានសារជាតិញៀន ដែលខ្លួនបានប្រើដោយខុសច្បាប់ និងបន្ដាលអោយមានគ្រោះថ្នាក់ ទោះបីគ្មានសញ្ញាបង្ហាញអោយឃើញពីក្រៅថាខ្លួនញៀនក៏ដោយ ក៏ត្រូវ ផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី៦ថ្ងៃ ដល់ ១ខែ និងផ្តន្ទាទោសពិន័យជាប្រាក់ពី ១០០.០០០៛០០ (មួយសែនរៀល) ដល់ ១.០០០.០០០៛០០ (មួយ លានរៀល) រឺផ្តន្ទាទោសណាមួយនៃទោសទាំងពីរនេះ។ ជនណាប្រកែកមិនព្រមដាក់ខ្លួនអោយគេធ្វើតេស្តពិនិត្យគ្រឿងញៀន ត្រូវផ្តន្ទាទោ សដូចមានចែងនៅវាក្យ ខ័ណ្ឌខាងលើ។ ក្នុងករណីបង្កអោយមានរបួសស្នាម រឺគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ធ្ងរដល់អាយុជីវិតអ្នកដទៃ ត្រូវផ្តន្ទាទោសជាបី ដងនៃ អតិបរមាទោសកំនត់។ 6slnjtox5kczhdytltlvl26bbwz3orr 0 2333 4562 2012-01-19T04:07:13Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២៥ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២៥ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ ផ្នែកទី១ បទប្បញ្ញត្តិរួមស្តីពីបត្យាប័ន និងការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ * មាត្រា ១០០ ក្នុងករណីគ្មានសន្ធិសញ្ញាបត្យាប័ន និងការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ ចំពោះ បទល្មើសដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និង១១ ត្រូវអនុវត្តតាមបទបញ្ញត្តិទាំងឡាយនៃជំពូកទី២៥ ដែលអនុវត្តបានផងដែរទៅលើចំនុចដែលមិនបានបញ្ញត្តិដោយសន្ធិសញ្ញា។ * មាត្រា ១០១ រាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មិនចាត់ទុកបទល្មើសទាំងឡាយ ដែលមាន ចែងក្នុងមាត្រាខាងលើនេះ ជាបទល្មើ សខាងសារពើពន្ធ រឺនយោបាយ រឺក៏ជាបទល្មើសដែលមាន មូលហេតុនយោបាយ ដើម្បីប្រកែកមិនព្រមធ្វើបត្យាប័នចារីនៃបទល្មើសទាំង នោះ រឺមិនព្រមជួយគ្នា ទៅវិញទៅមកក្នុងការស៊ើបអង្កេតការចោទប្រកាន់ពីបទអាជ្ញា និងនីតិវិធីនៃតុលាការចំពោះបទល្មើស ខាងលើនេះ ឡើយ។ ផ្នែកទី២ បត្យាប័ន * មាត្រា ១០២ ល័ក្ខខ័ណ្ឌនីតិវិធី និងលទ្ធផលនៃបត្យាប័នចំពោះបទល្មើស ដែលមានចែងជាពិសេសក្នុង ជំពូកទី១០ និងទី១១ ត្រូវបានកំនត់ ដោយបទប្បញ្ញត្តិនៃជំពូកទី២៥នៃច្បាប់នេះ។ * មាត្រា ១០៣ បត្យាប័ននឹងត្រូវបានបដិសេធដោយរាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា កាលបើ អាជ្ញាធរខាងតុលាការកម្ពុជាយល់ថា បទល្មើសមិនធ្ងន់សមល្មមនឹងធ្វើបត្យាប័ន រឺកាលបើអាជ្ញាធរតុលា ការកម្ពុជាយល់ថា វិធានការនេះ អាចសំរួលអោយធ្វើការចោទប្រកាន់ រឺដាក់ទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌ ទៅលើជនណាម្នាក់ ដោយសារតែមូលហេតុពូជសាសន៍ សាសនា សញ្ជាតិ រឺមតិនយោបាយរបស់គេ។ * មាត្រា ១០៤ លើកលែងតែមានកិច្ចព្រមព្រៀងរឺការសម្រុះសំរួលជាមួយនឹងរដ្ឋដែលជាអ្នកប្តឹងសុំ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដាក់រឿងជូនទៅ អាជ្ញាធរខាងតុលាការមានសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន ដើម្បីចាត់ការជុំនំ ជំរះបន្ដឹងព្រហ្មទណ្ឌ កាលបើរាជរដ្ឋាភិបាលបដិសេធបត្យាប័នដោយមូល ហេតុ : * បទល្មើសត្រូវបានប្រព្រឹត្តនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រម្ពុជា រឺនៅលើនាវាបង្ហូតទង់ជាតិខ្មែរ រឺនៅលើនាវាបហ្ហូតទង់ជាតិខ្មែរ រឺ នៅ​លើ​អាកាស​យាន​មាន​លេខ​សំគាល់​ស្រប​ទៅនឹងច្បាប់កម្ពុជាជាធរ មាន នៅពេលដែលបទល្មើសត្រូវបានប្រព្រឹត្ត។ * បទល្មើសត្រូវបានប្រព្រឹត្តដោយពលរដ្ឋខ្មែរ * រឺអ្នកដែលសន្មត់ថាបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសស្ថិតនៅលើទឹកដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ * មាត្រា ១០៥ កាលបើរាជរដ្ឋាភិបាលប្រកែកមិនព្រមធ្វើបត្យាប័នដែលគេសុំដើម្បីអនុវត្តន៍ទោស ដែលត្រូវបានផ្តន្ទាទោស ចំពោះបទល្មើ សណាមួយ ដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និងទី១១ ដោយសំអាងថា ទណ្ឌិតជាពលរដ្ឋខ្មែរ ហើយបើរដ្ឋជាអ្នកសុំនោះ សុំអោយរាជរដ្ឋាភិបា លកម្ពុជា ចាត់អោយ អនុវត្តទោស រឺសំណល់ទោសដោយខ្លួនអែង នោះរាជរដ្ឋាភិបាលបញ្ជូនពាក្យសុំទៅក្រសួងយុត្តិធម៌ ដើម្បី ពិនិត្យពីនិ យតភាពនៃបន្ដឹង និងពីភាពត្រឹមត្រូវតាមបញ្ញត្តិច្បាប់នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា រួចសំរេច ទៅតាមច្បាប់។ កាលបើទោសដែលបានផ្តន្ទា តាមប្រភេទ រឺតាមថិរវេលា ជាទោសមានភាព ធ្ងន់ជាងទោសដែលចែងក្នុងច្បាប់កម្ពុជាចំពោះរឿងដូចគ្នា នោះតុលាការនៃលំនៅដ្ឋាន រឺ នៅទីឃុំឃាំង ទណ្ឌិត តាមបន្ដឹងដែលធ្វើឡើងដោយទណ្ឌិតខ្លួនអែង រឺដោយអយ្យការ ត្រូវយកទោសដែលស្រប នឹងច្បាប់កម្ពុជាមកដាក់ ជំនួស រឺបន្ថយទោសដែលកាត់នៅអែបរទេសមកត្រឹមទោសអតិបរមា ដែលមាន ចែងក្នុងច្បាប់កម្ពុជា។ * មាត្រា ១០៦ បើកាលទេសទាមទារហើយក្នុងករណីប្រញាប់ ព្រះរាជអាជ្ញាអាចបញ្ជាអោយចាប់ខ្លួនជន បរទេសជាបន្ដោះអាសន្ន បន្ទាប់ពី បានទទួលដំនឹងដែលបានផ្ញើផ្ទាល់មកខ្លួន តាមគ្រប់មធ្យោបាយបញ្ចូនសារ ដែលមានទុកស្នាមជាលាយលក្ខណ៍អក្សរថា នៅរដ្ឋជាអ្នកសុំមាន សេចក្តីសំរេចពីតុលាការ បញ្ជាអោយចាប់ខ្លួន រឺដាក់ទោសសាមីខ្លួននោះ ពីការប្រព្រឹត្តបទល្មើសណាមួយ ដែលមានចែង ក្នុងជំពូកទី១០ និង ទី១១។ ព្រះរាជអាជ្ញាជូនដំនឹងអំពីការចាប់ខ្លួននេះទៅរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌។ ជនដែលត្រូវចាប់ខ្លួនជាបន្ដោះអាសន្នក្នុងក្របខ័ណ្ឌខាងលើ នេះ អាចត្រូវបានដោះលែងអោយរួចខ្លួនវិញ បើក្នុងរយពេល២០ថ្ងៃ ចាប់ពីថ្ងៃចាប់ខ្លួនមក រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអិតបានទទួលពាក្យសុំបត្យា ប័ន ជាផ្លូវការទេ។ * មាត្រា ១០៧ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអាចយល់ព្រមអោយធ្វើបត្យាប័ន ដោយគ្រាន់តែបានឃើញពាក្យសុំ ចាប់ខ្លួនបន្ដោះអាសន្ន បើជនដែល គេទាមទារអោយចាប់ខ្លួននោះ យល់ព្រមជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ នៅចំពោះមុខព្រះរាជអាជ្ញា អោយគេបញ្ជូនខ្លួនត្រលប់ទៅប្រទេសដើម វិញភ្លាម។ ផ្នែកទី៣ ការជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខាងតុលាការ * មាត្រា ១០៨ ក្នុងករណីនៃបទល្មើសដែលមានចែងក្នុងជំពូកទី១០ និងទី១១ អាជ្ញាធរខាងតុលាការនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អាចប្រគល់ អំនាចអោយទៅអាជ្ញាធរខាងតុលាការមានសមត្ថកិច្ចនៃរដ្ឋបរទេស ណាមួយ និងអាចទទួលអំនាចពីអាជ្ញាធរតុលាការនៃរដ្ឋបរទេសណា មួយដែរ ដើម្បី : 1. ប្រមូលយកសក្ខីភាព រឺយកចម្លើយដែលឆ្លើយតាមផ្លូវតុលាការ។ 2. អោយដំនឹងពីលិខិតផ្សេងៗរបស់តុលាការ។ 3. ធ្វើការឆែកឆេរ និងឃាត់ទុក។ 4. ធ្វើការពិនិត្យវត្ថុ និងទីកន្លែង។ 5. ផ្តល់ពត៌មាន និងវត្ថុតាង។ 6. ចេញច្បាប់ដើម រឺសេចក្តីចម្លងដោយមានបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ដើមនៃអែកសារ និងសំណុំរឿង រាប់ទាំងសេចក្តីស្រង់បញ្ជីប្រាក់ពីធនាគារ អែកសារគណនេយ្យ សំណុំរឿងរបស់ក្រុមហ៊ុន និងអែកសារពាណិជ្ជកម្ម ព្រមទាំងលិខិតយថាភូត រឺ លិខិតអែកជន។ 7. បង្ហាញ រឺផ្តល់សាក្សី អ្នកជំនាញ រឺជនដទៃទៀត រាប់ទាំងជនជាប់ឃុំខ្លួនផង ដែលយល់ព្រម ជួយក្នុងការស៊ើបអង្កេត រឺយល់ព្រមចូលរួមក្នុងនីតិវិធី។ 8. ផ្ទេរនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ក្នុងករណីដែលការផ្ទេរនេះត្រូវធ្វើជាចាំបាច់ ក្នុងផលប្រយោជន៍គ្រប់គ្រងការងារ តុលាការអោយបានល្អ។ 9. រកអត្តសញ្ញណ រឺរាវរកធនធាន ទ្រព្យសម្បត្តិ បរិក្ខារ សម្ភា : និងសារធាតុទាំងឡាយ ដើម្បីប្រមូលធាតុផ្សំនៃភស្តុតាង។ 10. ដាក់ក្រោមវិធានការរក្សាទុកជាបន្ដោះអាសន្ននូវផលិតផល និងទ្រព្យសម្បត្តិដែលបានមកពីបទ ល្មើស ព្រមទាំងបរិក្ខារសម្ភារ និងសារធាតុដែលប្រើប្រាស់ រឺ​ទុក​សំរាប់​ប្រើប្រាស់ ដើម្បីប្រព្រឹត្តបទ ល្មើស។ 11. ចាត់អោយអនុវត្តសេចក្តីសំរេចដែលបញ្ជាអោយធ្វើការរឹបអូសផលិតផលទ្រព្យសម្បត្តិ បរិក្ខារ សម្ភារ និងសារធាតុទាំងឡាយ។ 12. បញ្ជាអោយធ្វើការរឹបអូសវត្ថុទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងចំនុចខាងលើ។ 13. អោយដំនឹងអំពីការចោទប្រកាន់ក្នុងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។ 14. សួរចម្លើយជនជាប់ចោទក្នុងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ។ ល័ក្ខខ័ណ្ឌទាំងឡាយនៃការសុំជំនួយខាងតុលាការទៅបន្ដារដ្ឋបរទេស ល័ក្ខខ័ណ្ឌដែលត្រូវចាត់ការលើ ពាក្យ​សុំ​ជំនួយ​ខាង​តុលា​ការពីបន្ដារដ្ឋបរទេស ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ j4j6x6hq8j29nylaq3f6txjd5ppm21r 0 2334 4934 4933 2012-12-30T06:09:29Z 202.93.153.5 wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២៦ ការសម្របសំរួលការប្រយុទ្ធប្រឆាំង នឹងការប្រើប្រាស់ និង ការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ ផ្នែកទី១ ការសម្របសំរួល ការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់គ្រឿងញៀនដោយបំភាន * មាត្រា ១០៩ អាជ្ញាធរជាតិប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន អនុវត្តនយោបាយរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលក្នុងការ ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់ដោ យបំពាននូវគ្រឿងញៀន។ អគ្គលេខាធិការដ្ឋាននៃអាជ្ញាធរជាតិ រៀបចំការប្រជុំពិភាក្សារបស់អាជ្ញាធរជាតិ និងដាក់ចុះអោយអនុវត្ត សេច ក្តីសំរេចទាំងឡាយរបស់អាជ្ញាធរជាតិ។ សមាសភាព និងមុខនាទីរបស់អាជ្ញាធរជាតិប្រយុទ្ធប្រឆាំងគ្រឿងញៀន ត្រូវកំនត់ដោយព្រះរាជ ក្រឹត្យ។ ផ្នែកទី២ ការសម្របសំរួលនៃការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការធ្វើជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ * មាត្រា 101 នាយកមន្ទីរប្រឆាំងគ្រឿងញៀននៃក្រសួងមហាផ្ទៃ ប្រមូលផ្តុំពត៌មានទាំងអស់ដែលអាច សំរួលការស្រាវជ្រាវរក និងការប ង្ការជំនួញគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់ ហើយសំរួលប្រតិបត្តិការទាំងអស់ នៅក្នុងផ្ទៃប្រទេស ក៏ដូចជាក្នុងផ្ទៃអន្តរជាតិ ដើម្បីបង្ក្រាបជំនួញគ្រឿង ញៀនខុសច្បាប់។ សមាសភាព និងមុខនាទីរបស់នាយកមន្ទីរខាងលើនេះ ត្រូវកំនត់ដោយអនុក្រឹត្យ។ lrjcrsazi7egurr1df64b77z7xvbust 0 2335 4564 2012-01-19T04:07:51Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជំពូកទី២៧ អវសានប្បញ្ញត្តិ * មាត្រា ១១១ បទ... wikitext text/x-wiki ជំពូកទី២៧ អវសានប្បញ្ញត្តិ * មាត្រា ១១១ បទប្បញ្ញត្តិទាំងឡាយណាដែលផ្ទុយនឹងច្បាប់នេះ ត្រូវទុកជានិរាករណ៍។ ធ្វើនៅរាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃទី ២៤ ខែ មករា ឆ្នាំ ១៩៩៧ ព្រះហស្ថលេខា នរោត្ដម សីហនុ។ 718xboz8ggt4xlb3yhup29tm9xbop0x 10 2367 4604 2012-03-20T08:26:24Z Pheaktra 791 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ == អត្ថបទកូនចំណងជើង == រចនាសម្ព័ន្ឋ អ.វ.ត.ក wikitext text/x-wiki == អត្ថបទកូនចំណងជើង == រចនាសម្ព័ន្ឋ អ.វ.ត.ក 8hed6zt5o9yxcy2br20w3y1b4ek5qb3 4 2391 4634 2012-05-30T05:48:06Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[Wikibooks:នាយកដ្ឋានវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ]] ពី [[Wikibooks:ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[Wikibooks:ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ]] 2uz1gcwxelsxrapud8sfub8lj0wf5s0 4 2392 4636 2012-05-30T05:48:53Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[Wikibooks:នាយកដ្ឋានមនុស្សជាតិនិងសិល្បះ]] ពី [[Wikibooks:ផ្នែកមនុស្សជាតិនិងសិ... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[Wikibooks:ផ្នែកមនុស្សជាតិនិងសិល្បះ]] 06vdr3h0r3wk9yr2xlcl8egmehim691 4 2400 4646 2012-06-11T08:35:34Z Nokomny 844 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ LINUX System Call Quick Reference Jialong He Jialong_he@bigfoot.com http://www.bigfoot.com/~jialong_he Introduct... wikitext text/x-wiki LINUX System Call Quick Reference Jialong He Jialong_he@bigfoot.com http://www.bigfoot.com/~jialong_he Introduction System call is the services provided by Linux kernel. In C programming, it often uses functions defined in libc which provides a wrapper for many system calls. Manual page section 2 provides more information about system calls. To get an overview, use “man 2 intro” in a command shell. It is also possible to invoke syscall() function directly. Each system call has a function number defined in <syscall.h> or <unistd.h>. Internally, system call is invokded by software interrupt 0x80 to transfer control to the kernel. System call table is defined in Linux kernel source file “arch/i386/kernel/entry.S ”. System Call Example #include <syscall.h> #include <unistd.h> #include <stdio.h> #include <sys/types.h> int main(void) { long ID1, ID2; /*-----------------------------*/ /* direct system call */ /* SYS_getpid (func no. is 20) */ /*-----------------------------*/ ID1 = syscall(SYS_getpid); printf ("syscall(SYS_getpid)=%ld\n", ID1); /*-----------------------------*/ /* "libc" wrapped system call */ /* SYS_getpid (Func No. is 20) */ /*-----------------------------*/ ID2 = getpid(); printf ("getpid()=%ld\n", ID2); return(0); } System Call Quick Reference No Func Name Description Source 1 exit terminate the current process kernel/exit.c 2 fork create a child process arch/i386/kernel/process.c 3 read read from a file descriptor fs/read_write.c 4 write write to a file descriptor fs/read_write.c 5 open open a file or device fs/open.c 6 close close a file descriptor fs/open.c 7 waitpid wait for process termination kernel/exit.c 8 creat create a file or device ("man 2 open" for information) fs/open.c 9 link make a new name for a file fs/namei.c 10 unlink delete a name and possibly the file it refers to fs/namei.c 11 execve execute program arch/i386/kernel/process.c 12 chdir change working directory fs/open.c 13 time get time in seconds kernel/time.c 14 mknod create a special or ordinary file fs/namei.c 15 chmod change permissions of a file fs/open.c 16 lchown change ownership of a file fs/open.c 18 stat get file status fs/stat.c 19 lseek reposition read/write file offset fs/read_write.c 20 getpid get process identification kernel/sched.c 21 mount mount filesystems fs/super.c 22 umount unmount filesystems fs/super.c 23 setuid set real user ID kernel/sys.c 24 getuid get real user ID kernel/sched.c 25 stime set system time and date kernel/time.c 26 ptrace allows a parent process to control the execution of a child process arch/i386/kernel/ptrace.c 27 alarm set an alarm clock for delivery of a signal kernel/sched.c 28 fstat get file status fs/stat.c 29 pause suspend process until signal arch/i386/kernel/sys_i386.c 30 utime set file access and modification times fs/open.c 33 access check user's permissions for a file fs/open.c 34 nice change process priority kernel/sched.c 36 sync update the super block fs/buffer.c 37 kill send signal to a process kernel/signal.c 38 rename change the name or location of a file fs/namei.c 39 mkdir create a directory fs/namei.c 40 rmdir remove a directory fs/namei.c 41 dup duplicate an open file descriptor fs/fcntl.c 42 pipe create an interprocess channel arch/i386/kernel/sys_i386.c 43 times get process times kernel/sys.c 45 brk change the amount of space allocated for the calling process's data segment mm/mmap.c 46 setgid set real group ID kernel/sys.c 47 getgid get real group ID kernel/sched.c 48 sys_signal ANSI C signal handling kernel/signal.c 49 geteuid get effective user ID kernel/sched.c 50 getegid get effective group ID kernel/sched.c 51 acct enable or disable process accounting kernel/acct.c 52 umount2 unmount a file system fs/super.c 54 ioctl control device fs/ioctl.c 55 fcntl file control fs/fcntl.c 56 mpx (unimplemented) 57 setpgid set process group ID kernel/sys.c 58 ulimit (unimplemented) 59 olduname obsolete uname system call arch/i386/kernel/sys_i386.c 60 umask set file creation mask kernel/sys.c 61 chroot change root directory fs/open.c 62 ustat get file system statistics fs/super.c 63 dup2 duplicate a file descriptor fs/fcntl.c 64 getppid get parent process ID kernel/sched.c 65 getpgrp get the process group ID kernel/sys.c 66 setsid creates a session and sets the process group ID kernel/sys.c 67 sigaction POSIX signal handling functions arch/i386/kernel/signal.c 68 sgetmask ANSI C signal handling kernel/signal.c 69 ssetmask ANSI C signal handling kernel/signal.c 70 setreuid set real and effective user IDs kernel/sys.c 71 setregid set real and effective group IDs kernel/sys.c 72 sigsuspend install a signal mask and suspend caller until signal arch/i386/kernel/signal.c 73 sigpending examine signals that are blocked and pending kernel/signal.c 74 sethostname set hostname kernel/sys.c 75 setrlimit set maximum system resource con sumption kernel/sys.c 76 getrlimit get maximum system resource con sumption kernel/sys.c 77 getrusage get maximum system resource con sumption kernel/sys.c 78 gettimeofday get the date and time kernel/time.c 79 settimeofday set the date and time kernel/time.c 80 getgroups get list of supplementary group IDs kernel/sys.c 81 setgroups set list of supplementary group IDs kernel/sys.c 82 old_select sync. I/O multiplexing arch/i386/kernel/sys_i386.c 83 symlink make a symbolic link to a file fs/namei.c 84 lstat get file status fs/stat.c 85 readlink read the contents of a symbolic link fs/stat.c 86 uselib select shared library fs/exec.c 87 swapon start swapping to file/device mm/swapfile.c 88 reboot reboot or enable/disable Ctrl -Alt -Del kernel/sys.c 89 old_readdir read directory entry fs/readdir.c 90 old_mmap map pages of memory arch/i386/kernel/sys_i386.c 91 munmap unmap pages of memory mm/mmap.c 92 truncate set a file to a specified length fs/open.c 93 ftruncate set a file to a specified length fs/open.c 94 fchmod change access permission mode of file fs/open.c 95 fchown change owner and group of a file fs/open.c 96 getpriority get program scheduling priority kernel/sys.c 97 setpriority set program scheduling priority kernel/sys.c 98 profil execut ion time profile 99 statfs get file system statistics fs/open.c 100 fstatfs get file system statistics fs/open.c 101 ioperm set port input/output permissions arch/i386/kernel/ioport.c 102 socketcall socket system calls net/so cket.c 103 syslog read and/or clear kernel message ring buffer kernel/printk.c 104 setitimer set value of interval timer kernel/itimer.c 105 getitimer get value of interval timer kernel/itimer.c 106 sys_newstat get file status fs/stat.c 107 sys_newlstat get file status fs/stat.c 108 sys_newfstat get file status fs/stat.c 109 old uname get name and information about current kernel arch/i386/kernel/sys_i386.c 110 iopl change I/O privilege level arch/i386/kernel/ioport.c 111 vhangup virtually hangup the current tty fs/open.c 112 idle make process 0 idle arch/i386/kernel/process.c 113 vm86old enter virtual 8086 mode arch/i386/kernel/vm86.c 114 wait4 wait for process termination, BSD style kernel/exit.c 115 swapoff stop swapping to file/device mm/swapfile.c 116 sysinfo returns information on overall system statistics kernel/info.c 117 ipc System V IPC system calls arch/i386/kernel/sys_i386.c 118 fsync synchronize a file's complete in-core s tate with that on disk fs/buffer.c 119 sigreturn return from signal handler and cleanup stack frame arch/i386/kernel/signal.c 120 clone create a child process arch/i386/kernel/process.c 121 setdomainname set domain name kernel/sys.c 122 uname get name and information about current kernel kernel/sys.c 123 modify_ldt get or set ldt arch/i386/kernel/ldt.c 124 adjtimex tune kernel clock kernel/time.c 125 mprotect set protection of memory mapping mm/mprotect.c 126 sigprocmask POSIX signal handling functions kernel/signal.c 127 create_module create a loadable module entry kernel/module.c 128 init_module initialize a loadable module entry kernel/module.c 129 delete_module delete a loadable module entry kernel/module.c 130 get_kernel_syms retrieve exported kernel and module symbols kernel/module.c 131 quotactl manipulate disk quotas fs/dquot.c 132 getpgid get process group ID kernel/sys.c 133 fchdir change working directory fs/open.c 134 bdflush start, flush, or tune buffer-dirty-flush daemon fs/buffer.c 135 sysfs get file system type information fs/super.c 136 personality set the process execution domain kernel/exec_domain.c 137 afs_syscall (unimplemented) 138 setfsuid set user identity used for file system checks kernel/sys.c 139 setfsgid set group identity used for file system checks kernel/sys.c 140 sys_llseek move extended read/write file pointer fs/read_write.c 141 getdents read directory entries fs/readdir.c 142 select sync. I/O multiplexing fs/select.c 143 flock apply or remove an advisory lock on an open file fs/locks.c 144 msync synchronize a file with a memory map mm/filemap.c 145 readv read data into multiple buffers fs/read_write.c 146 writev write data into multiple buffers fs/read_write.c 147 sys_getsid get process group ID of session leader kernel/sys.c 148 fdatasync synchronize a file's in-core data with that on disk fs/buffer.c 149 sysctl read/write system parameters kernel/sysctl.c 150 mlock lock pages in memory mm/mlock.c 151 munlock unlock pages in memory mm/mlock.c 152 mlockall disable paging for calling process mm/mlock.c 153 munlockall reenable paging for calling process mm/mlock.c 154 sched_setparam set scheduling parameters kernel/sched.c 155 sched_getparam get scheduling parameters kernel/sched.c 156 sched_setscheduler set scheduling algorithm parameters kernel/sched.c 157 sched_getscheduler get scheduling algorithm parameters kernel/sched.c 158 sched_yield yield the processor kernel/sched.c 159 sched_get_priority_ max get max static priority range kernel/sched.c 160 sched_get_priority_ min get min static priority range kernel/sched.c 161 sched_rr_get_inter val get the SCHED_RR interval for the named process kernel/sched.c 162 nanosleep pause execution for a specified time (nano seconds) kernel/sched.c 163 mremap re-map a virtual memory address mm/mremap.c 164 setresuid set real, effective and saved user or group ID kernel/sys.c 165 getresuid get real, effective and saved user or group ID kernel/sys.c 166 vm86 enter virtual 8086 mode arch/i386/kernel/vm86.c 167 query_module query the kernel for various bits pertain ing to modules kernel/module.c 168 poll wait for some event on a file descriptor fs/select.c 169 nfsservctl syscall interface to kernel nfs daemon fs/filesystems.c 170 setresgid set real, effective and saved user or group ID kernel/sys.c 171 getresgid get real, effective and saved user or group ID kernel/sys.c 172 prctl operations on a process kernel/sys.c 173 rt_sigreturn arch/i386/kernel/signal.c 174 rt_sigaction kernel/signal.c 175 rt_sigprocmask kernel/signal.c 176 rt_sigpending kernel/signal.c 177 rt_sigtimedwait kernel/signal.c 178 rt_sigqueueinfo kernel/signal.c 179 rt_sigsuspend arch/i386/kernel/signal.c 180 pread read from a file descriptor at a given offset fs/read_write.c 181 sys_pwrite write to a file descriptor at a given offset fs/read_write.c 182 chown change ownership of a file fs/open.c 183 getcwd Get current working directory fs/dcache.c 184 capget get process capabilities kernel/capability.c 185 capset set process capabilities kernel/capability.c 186 sigaltstack set/get signal stack context arch/i386/kernel/signal.c 187 sendfile transfer data between file descriptors mm/filemap.c 188 getpmsg (unimplemented) 189 putpmsg (unimplemented) 190 vfork create a child process and block parent arch/i386/kernel/process.c todo9ldoo9juw5l8v5q9491neorynxl 4 2403 9132 4650 2020-06-16T17:34:55Z Samuele2002 2329 fix [[Special:LintErrors]] wikitext text/x-wiki '''សំលម្ជូរខ្ទិះសាច់គោ''' វិធីធ្វើសំលនេះស្រដៀង​គ្នា​នឹងវិធីធ្វើសំលការីដែរ។ គ្រឿងផ្សំ៖ -សាច់គោ (សាច់​កំភួន សាច់​ស្លម្ជូរគ្រឿង មិនបាច់​យក​សាច់​ ផុយទេ) -ម្នាស់ សណ្តែកកួរ -គល់ស្លឹកគ្រៃហាន់ ស្លឹកក្រូចសើច រមៀតរំដេងខ្ទឹមស ខ្ទឹមក្រហម -ម្ជូរសណ្តាន់ ឫ អំពិលទុំ -សណ្តែកដីលីង -ម្ទេសឆ្អើរ -គ្រឿងការី -ខ្ទិះដូង -ប្រហុក ឫ​ កាពិ -ស្ករស អំបិល ទឹកត្រី របៀបធ្វើ៖ -ហាន់​សាច់គោជា​បន្ទះតូចៗ -កាត់ម្នាស់ជា​ដុំតូចៗ -កាត់សណ្តែកកួរ​ខ្លីៗ -ម្ទេសឆ្អើរ យកសរសៃ យកគ្រាប់ចេញ រួចត្រាំទឹកអោយរីក។ ចិញ្ច្រាំលាយស្ករ(ដើម្បីកុំអោយហឹរពេក) អោយម៉ត់។ -បុកឫកិន គល់ស្លឹកគ្រៃហាន់ ជាមួយស្លឹកក្រូចសើច រមៀតរំដេងខ្ទឹមស ខ្ទឹមក្រហម​ សណ្តែកដីលីង រួចដាក់បុក​ច្របល់ជាមួយម្ទេសឆ្អើរ​ចិញ្ច្រាំ និងគ្រឿងការី។ -ចិញ្ច្រាំប្រហុក (បើប្រើកាពិឫប្រហុកសាច់មិនបាច់ចិញ្ច្រាំទេ) -ចាក់ខ្ទិះដូងន្តិចចូលក្នុងឆ្នាំងរួចដាក់គល់ស្លឹកគ្រៃបុកនិងប្រហុកចិញ្ច្រាំចូល លឺងច្របល់ចូលគ្នា រួច​​​ដាក់សាច់គោច្របល់ចូល​គ្នាមួយច្របក់។ ដាក់ម្ជូរសណ្តាន់ ឫ អំពិលទុំ រួចដាក់ទឹកត្រីអំបិល ស្ករ បិតគំរប់ឆ្នាំងទុកអោយពុះបន្តិច។ ថែមខ្ទិះដូងរួ​ចរំងាស់មួយស្របក់ ទើបដាក់ម្នាស់និង​​សណ្តែកកួរ​ចូល។ ទុកអោយពុះម្តងទៀត ភ្លក់ប្រៃផ្អែមរួចជា​​ការ​ស្រេច។ ចំណាំ៖ ->បើមិនកូរគ្រឿងមុននឹងដាក់សាច់មាន់ចូលទេ សំលការីយើងមិនឡើងពណ៌ក្រហមស្អាតទេ។ ->បើយក​សាច់​ផុយ ពេល​ដាក់​ម្នាស់​ចូល​ច្បាស់​ជា​រលួយសាច់លែងឆ្ងាញ់អស់ហើយ។ អត្ថបទបញ្ចូលដោយ : Khhorn Techhit ថ្ងៃទី : 02 Jun, 2012 cpl44ujkh311rqq4sak4fzjzumoumu9 4 2404 9655 5406 2021-09-25T02:57:47Z Trezoo 2503 Inappropriate place wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 4 2440 4708 2012-10-03T03:47:46Z 27.109.115.72 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ការប្រព្រឹត្តខុសគឺជារឿងធម្មតាតែការកែលំអ... wikitext text/x-wiki ការប្រព្រឹត្តខុសគឺជារឿងធម្មតាតែការកែលំអរកំហុសគឺជាសេចក្តីអង់អាចក្លាហាន។ប្រធានាធិបតីទី១​​​​របស់អាមេរិច​ ចច​វាសិេតាន 03t6d7jalp84si25649muwx0kclri1f 6 2441 4826 4760 2012-11-29T20:32:27Z នរម 573 បានជំរះទំព័រ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2442 4710 2012-10-08T20:14:36Z នរម 573 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% style="border:2px solid #B... wikitext text/x-wiki {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% style="border:2px solid #B8C7D9; padding:0px;" |- | colspan="1" style="background:#CEDFF2; text-align:center; padding:2px; border-bottom:1px #B8C7D9 solid;" | <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; font-weight:bold;"><span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: green;">ធ្នើសៀវភៅផ្នែកសាសនា</span></h2> |- {| class="wikitable" |- | align="top" style=" background:#F5FAFF;" |[[ពុទ្ធសាសនា]] | [[សាសនាហិណ្ឌូ]] | [[សាសនាគ្រិស្ត]] | [[សាសនាឥស្លាម]] | [[សាសនាជេន]] | [[សាសនាតៅ]] | [[សាសនាយូដាយ]] | [[សាសនាសិន្តូ]] | [[សាសនាសិក្ខី]] | [[ជំនឿបាហៃ]] | [[អយ្យវាសី]] | [[សូរូស្ទើ]] |- | align= "top" style="background:#F5FAFF;" | [[សាសនាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា]] | [[សាសនាក្នុងប្រទេសចិន]] | [[សាសនាក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា]] | [[សាសនានៅប្រទេសអ៊ឺរ៉ុប]] |} __NOEDITSECTION__ <br /> |} 0paqtddd73nq8wum12izc7lcmrce491 0 2443 4751 4718 2012-10-12T08:21:31Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% style="border:2px solid #55779f; padding:0px;" |- | colspan="2" style="background:#55779f; text-align:center; padding:2px; border-bottom:1px #B8C7D9 solid;" | <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; font-weight:bold;"><span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: white;">ធ្នើសៀវភៅពុទ្ធសាសនា</span></h2> |- | valign="top" style="padding:8px 8px 0px 8px; background:#F5FAFF;" <!--H210 S4 V100--> | [[ឯកសារ:Dharma Wheel.svg|right|thumb]] * [[ពុទ្ធប្បវត្តិ]] * [[ព្រះត្រ័យបិដក]] * [[ទសជាតក]] * [[ប្រជុំរឿងក្នុងជាតក]] * [[ប្រជុំភាណវារៈ]] * [[ភាសាបាលី]] * [[អប់រំចិត្ត]] * [[សៀវភៅផ្សេងៗ]] __NOEDITSECTION__ <br /> |} {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាសនា]] 85ijqeer1zpswff4nz7s4bnat49abhp 0 2446 4903 4766 2012-12-28T16:56:11Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% ; padding:0px;" |- |valign="top" ;|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">មាតិកា</span> * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]] * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ស្រែស្រូវសាលី|រឿង ស្រែស្រូវសាលី]] * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ]] * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ]] <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> | [[ឯកសារ:ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ(ថ្មី).pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបភាពដើម្បីមើល និងទាញយកឯកសាជាpdf]] |} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] iav88i15av5q819bokgnk9r03up1wak 0 2447 4904 4770 2012-12-28T16:57:52Z នរម 573 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ស្រែស្រូវសាលី|រឿង ស្រែស្រូវសាលី]]</span> [[ឯកសារ:ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ(ថ្មី).pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបដើម្បីទាញយកឯកសាជាpdf]] អត្ថបទ ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ ដែលស្ថិតនៅក្នុងហត្ថាទាំងទ្វេរបស់ លោកអ្នកនេះ គឺជាកម្រងរឿងព្រេងផ្សេងៗ ដែល​មាន​ពិត​ក្នុង​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពី​និន្នាការ​ផ្សេងៗ​ក្នុង​សង្គម​សម័យ​នោះ ហើយ​ដែល​នៅ​តែ​ត្រឹម​ត្រូវ​នឹង​ព្រឹត្តិការណ៍​នានា នា​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ផង​ដែរ។<br /> អត្ថបទទាំងនេះ ខ្ញុំសូមចែកជាភាគតូចៗ មានពី ៣០ ទៅ ៥០ ទំព័រ មិនឲ្យច្រើនពេកនោះឡើយ។ ក្នុងភាគនីមួយៗ មានពី៣ ទៅ ៥ រឿង តាមដែលរឿងនោះវែងឬខ្លី ដូចជាភាគទី ១ នេះ ខ្ញុំ​លើក​យក​រឿង​ចំនួន​៣ ដែល​និយាយ​បរិយាយ​អំពី​ការ​ចិញ្ចឹម​ម្តាយ​ឪពុក ហើយ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ''កតញ្ញូ ជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ'' រី​ឯ​ភាគ​ផ្សេងៗ​ទៀត នឹង​មាន​ចំណុច​ផ្សេងៗ​ពី​នេះ។<br /> ខ្ញុំសង្ឃឹមថា អត្ថបទទាំងនេះ នឹងជួយលោកអ្នកឲ្យបានយល់ពី ផលនៃការបីបាច់រក្សាអ្នកមានគុណទាំងពីរ ដែលលោកជាព្រះរស់ នៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួន។ ទាំង​ជួយ​សម្រាល​ភាព​តាន​តឹង​ពី​ការងារ នៅ​ពេល​បាន​អាន​អត្ថបទ​ទាំង​នេះ ១៥នាទី​មុន​ពេល​ចូល​ទៅ​សម្រាក​សម្រាន្ត។<br /> ខ្ញុំ​រីករាយ​បំផុតក្នុងការជួយកែតម្រូវរបស់លោកអ្នកវិញ្ញូជនទាំងពួង។ ខ្ញុំសូមឧទ្ទិសអត្ថបទរឿងទាំងនេះជូនបុព្វការីជនទាំងឡាយ។ ម្យ៉ាងសូម អ្នក​អាន​ទាំង​ឡាយ​បាន​ចំណែក​នៃ​បញ្ញា​នេះ​គ្រប់ៗ​គ្នា​កុំ​បី​ខាន​ឡើយ។<br /> រៀបរៀងចងក្រងដោយៈ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ភិក្ខុ ធម្មសិរី សែមចន្ទធីរ៍</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] sr5jqcdut3ttm3d4ztgahrwcearjlc6 0 2448 4905 4769 2012-12-28T17:00:24Z នរម 573 /* ស្រែស្រូវសាលី */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ឯកសារ:ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ(ថ្មី).pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបដើម្បីទាញយកឯកសាជាpdf]] == ស្រែស្រូវសាលី == === រឿងបរិយាយ === សត្ថាៈ ព្រះបរមសាស្តា កាលទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្តជេតពន ទ្រង់ប្រារព្ធនឹងភិក្ខុមួយអង្គដែលចិញ្ចឹមម្តាយ ទើបទ្រង់សម្តែង​នូវ​រឿង​នេះ​ឡើង​ដោយ​មាន​ពាក្យ​ខាង​ដើម​ថា ស្រូវ​សាលី​ក្នុង​ស្រែ​បរិបូណ៌​ដែរ ដូច្នេះ​ជា​ដើម។ រឿង​ភិក្ខុ​ដែល​ចិញ្ចឹម​ម្តាយ​នេះ មាន​សម្តែង​នៅ​ក្នុង​រឿង [[សុវណ្ណសាម|ព្រះសុវណ្ណសាម]]។ លំ​ដាប់​នោះ ព្រះ​បរម​គ្រូ​បាន​ត្រាស់​ហៅ​ភិក្ខុ​នោះ​មក​សួរ​ថា៖ : ម្នាលភិក្ខុ! ឮថា អ្នកឯងចិញ្ចឹមគ្រហស្ថពិតមែនឬ? ភិក្ខុអង្គនោះ ក៏ទូលពុទ្ធដីកាថា៖ :បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន ការណ៍នុ៎ះ ពិតមែន ព្រះអង្គ! :តើអ្នកនោះ ត្រូវជាអ្វីនឹងអ្នកដែរ? :បពិត្រព្រះអង្គចម្រើន ពួកគាត់ត្រូវជាមាតាបិតារបស់ខ្ញុំព្រះអង្គ! :ឱ! ល្អហើយភិក្ខុ! (អ្នកធ្វើនេះត្រឹមត្រូវហើយ) ពួកអ្នកប្រាជ្ញាទាំងឡាយ ពីបុរាណ សូម្បីកើតក្នុងកំណើតសត្វសេកជាសត្វតិរច្ឆាន ក៏​ធ្លាប់​បាន​ត្រាច់​គោចរ​ស្វែង​រក​អាហារ​ចំណី​ពាំ​នឹង​ចំពុះ​មក​ចិញ្ចឹម​មាតា​បិតា​ដែល​ចាស់​ជរា​ ដេក​នៅ​ក្នុង​សំបុក​ដែរ ទើប​ទ្រង់​លើក​រឿង​អតីត​និទាន​មក​សម្តែង ប្រាប់​ដូច្នេះ​ថា៖<br /> កាល​ពី​ព្រេង​នាយ មាន​ព្រះ​រាជា​មួយ​ព្រះ​អង្គព្រះនាម មគធរាជ សោយរាជ្យក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ ។ ស្ថិតនៅភាគឦសាន្តនៃក្រុងនេះ មាន ព្រាហ្មណគ្រាមមួយឈ្មោះសាលិន្ទិយៈ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​អាណា​ខេត្រ របស់​ដែន​មគធៈ​នោះ។ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ភូមិ​សាលិន្ទិយៈ​ទាំង​នោះ មាន​ព្រាហ្មណ៍​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោសិយគោត្រ មាន​ដី​ស្រែ ៤០០ហិចតា សម្រាប់​ដាំ​ស្រូវ​សាលី។ នៅ​ពេល​ដែល​សន្ទូង​លាស់​ល្អ គាត់​ក៏​ឲ្យ​គេ​ធ្វើ​របង​ព័ទ្ធ​យ៉ាង​មាំ ហើយ​ចែក​ឲ្យ​អ្នក​បម្រើ​របស់​គាត់​ចំនួន ២០០​ហិចតា ដោយ​ឲ្យ​ម្នាក់​មើល​ថែ​រក្សា ២០​ហិចតា, ម្នាក់ ២៥​ហិចតា ជា​ដើម និង ២០០​ហិចតា​ទៀត គាត់​ជួល​ឲ្យ​កូន​ឈ្នួល​ម្នាក់​មើល​ថែ​ដើម្បី​កាត់​បំណុល។ បុរស​អ្នក​ស៊ី​ឈ្នួល​នោះ ក៏​ធ្វើ​ខ្ទម​នៅ​ចាំ​ទាំង​យប់​ទាំង​ថ្ងៃ។<br /> នៅ​នា​ជ្រលង​ភ្នំ​មួយ ភាគ​ឦសាន្ត​នៃ​ស្រែ​នោះ មាន​ព្រៃ​រកា​យ៉ាង​ធំ មាន​សត្វ​សេក​ជា​ច្រើន​អាស្រ័យ​នៅ។ សម័យ​នោះ​ឯង ព្រះ​ពោធិសត្វ បាន​កើត​ជា​កូន​ស្តេច​សេក​ក្នុង​ហ្វូង​នោះ។ នៅ​ពេល​មាន​វ័យ​ចម្រើន​ឡើង មាន​រូប​ឆោម​លោម​ពណ៌​ស្អាត​ក្រៃ​លែង មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង និង​មាន​ខ្លួន​ប៉ុន​ដុំ​រទេះ។ បន្ទាប់​មក បិតា​ដែល​មាន​វ័យ​ចាស់​ហើយ ក៏​ប្រគល់​ឲ្យ​ព្រះ​ពោធិសត្វ​គ្រប់​គ្រង​ហ្វូង​សេក​នោះ​ថា "ឥឡូវនេះ ខ្លួន​អញ​ចាស់​ហើយ មិន​អាច​ទៅ​ណា​ឆ្ងាយ​បាន​ទេ ចូរ​បា! គ្រប់​គ្រង​រក្សា​នូវ​ហ្វូង​សេក​ទាំង​នេះ​ផង​ចុះ!” ។<br /> ចាប់​តាំងពីព្រឹកស្អែកនោះទៅ ព្រះពោធិសត្វមិនឲ្យមាតាបិតាហើរ ទៅរកចំណីទៀតទេ ព្រះអង្គនាំសេកជាបរិវារទៅកាន់ព្រៃហេមពាន្ត បរិភោគស្រូវសាលីដែលដុះឯង ដរាបដល់ឆ្អែត ហើយ​ពាំ​ស្រូវ​សាលី​នឹង​ចំពុះ​ត្រឡប់​មក​ជូន​មាតា​បិតា​បរិភោគ​ផង។<br /> ថ្ងៃមួយ ពួកសេកក៏សួរស្តេចសេកពោធិសត្វថា ពីមុនមានគេប្រាប់ថា ក្នុងដែនមគធៈមានស្រូវសាលីដុះនៅខែនេះឯង តើឥឡូវ ដុះហើយ ឬនៅហ៎្ន? ស្តេចសេកតបថា បើ​ដូច្នោះ​មាន​តែ​ទៅ​មើល​ទើប​បាន​ដឹង ហើយ​ក៏​បញ្ជូន​សេក​ពីរ​ក្បាល​ទៅ។ សេក​ទាំង​ពីរ​បាន​ហើរ​ទៅ​ចុះ​ក្នុង​ដែន​មគធៈ ចឹក​ស៊ី​ស្រូវ​សាលី ត្រង់​ស្រែ​របស់​បុរស​ស៊ី​ឈ្នួល​រក្សា​នោះ ហើយ​ពាំ​ស្រូវ​មួយ​កួរ មក​កាន់​ព្រៃ​រកា​វិញ ដាក់​ជិត​ជើង​ស្តេច​សេក ទូល​ថា ក្នុង​ស្រែ​ឯ​ណោះ មាន​ស្រូវ​យ៉ាង​នេះ​មែន។ <br /> ព្រឹកឡើង ស្តេចសេកពោធិសត្វហែហមដោយសេកជាបរិវារ ហើរទៅចុះក្នុងស្រែនៃអ្នកស៊ីឈ្នួលនោះ។ បុរសនោះ កាលបើឃើញ ហ្វូងសេក ចុះស៊ីស្រូវសាលីយ៉ាងនេះ ក៏​រត់​ទៅ​ដេញ​បង្អើល​ពី​នោះ​ផង ពី​នេះ​ផង តែ​ក៏​នៅ​តែ​មិន​ឈ្នះ។ ពួក​សេក​ទាំង​ឡាយ​ជា​បរិវារ​ស៊ី​ស្រូវ​ឆ្អែត​ហើយ​ក៏​ហើរ​ទៅ​ទាំង​ក្អាក​ក្អាយ ប្លែក​តែ​ស្តេច​សេក​មាន​បរិវារ​ជា​ច្រើន​ហែ​ហម ប្រមូល​ពាំ​យក​កួរ​ស្រូវ​ជា​ច្រើន​ទៅ​ឲ្យ​មាតា​បិតា។<br /> ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក សេកអម្បាលនោះក៏ចុះស៊ីស្រូវតែក្នុងស្រែ នោះរហូត ឃើញដូច្នោះ បុរសនោះក៏គិតថា បើសិនជាសត្វសេកទាំងនេះ ស៊ីតែយ៉ាងនេះពីរបីថ្ងៃទៀត វា​នឹង​គ្មាន​សល់​អ្វី​ទេ ព្រាហ្មណ៍​នឹង​តម្លើង​ថ្លៃ​បំណុល​ស្រូវ​អញ​ជា​មិន​ខាន ចឹង! មាន​តែ​អញ​ទៅ​ប្រាប់​គាត់​ទើប​បាន! ហើយ​ក៏​ប្រមូល​លី​កណ្តាប់​ស្រូវ និង​បណ្ណា​ការ​ខ្លះ​សំដៅ​ទៅ​សាលិន្ទិយ​គ្រាម ដើម្បី​ជួប​ព្រាហ្មណ៍។ លុះ​អ្នក​កម្លោះ​ទៅ​ដល់​ហើយ ក៏​គោរព​សំពះ​សួរ​ព្រាហ្មណ៍ ជូន​នូវ​អំណោយ ហើយ​ឈរ​មួយ​កន្លែង។ នៅ​ពេល​ដែល​ព្រាហ្មណ៍​សួរ​ថា : ម៉េចទៅ! អ្នកកម្លោះ! ស្រូវក្នុងស្រែ បានផលល្អទេ? <br /> ក៏ឆ្លើយតបថា : បាទ!ទានប្រោស! ល្អដែរ! រួចក៏ពោល ពីរគាថាទៀតថា៖ : បពិត្រកោសិយៈ ស្រូវសាលីក្នុងស្រែបរិបូណ៌ដែរ តែពួកសេកតែងស៊ី បពិត្រព្រាហ្មណ៍! ខ្ញុំសូមជំរាបលោក ខ្ញុំមិនអាចហាមឃាត់សេកទាំង អស់នោះបានឡើយ! បណ្តាសេកទាំងនោះ មាន​សេក​មួយ​ដែល​ល្អ​ដោយ​ចំណែក​ទាំង​ពួង​ជាង​សេក​ទាំង​នោះ (សេក​នោះ​មាន​រូប​ល្អ មាន​ចំពុះ​ក្រហម មាន​ភ្នែក​ដូច​ផ្លែ​ទំ​ពាំង​បាយ​ជូរ មាន​ជើង​ក្រហម មាន​ក លំអ​ដោយ​ស្នាម​ក្រហម​បី​ជុំ មាន​ប្រមាណ​ស្មើ​ដោយ​មយូរា​ដ៏​អស្ចារ្យ) ស៊ី​នូវ​ស្រូវ​សាលី​តាម​សេចក្តី​ប្រាថ្នា​រួច​ហើយ ក៏​ពាំ​ស្រូវ​ដោយ​ចំពុះ​ហើរ​ទៅ​ទៀត។<br /> ព្រាហ្មណ៍បន្ទាប់ពីបានស្តាប់ពាក្យអ្នករក្សាស្រែនោះហើយ មានចិត្ត ស្រឡាញ់ស្តេចសេកពន់ពេក ក៏សួរអ្នករក្សាស្រែថា : នែ! អ្នកកម្លោះ! តើឯង!ចេះដាក់អន្ទាក់ទេ? បុរសនោះឆ្លើយថា : បាទ! ចេះ! <br /> ពេលនោះ គាត់ក៏បង្គាប់ ថា ជនទាំងឡាយ ចូរដាក់អន្ទាក់ធ្វើដោយកន្ទុយសត្វ បក្សីនោះនឹងជាប់ ចូរអ្នកចាប់វាទាំងរស់ នាំមកក្នុងសំណាក់នៃអញ។<br /> នាយរក្សាស្រែត្រឡប់ទៅវិញ ទាំងមានចិត្តត្រេកអរពន់ពេកណាស់ ដោយព្រាហ្មណ៍មិនបានតម្លើងថ្លៃបំណុលស្រូវ ។ គាត់បានវេញកន្ទុយ សេះធ្វើជាអន្ទាក់ រួច​ទៅ​សង្កេត​ចាំ​មើល​កន្លែង​ដែល​ស្តេច​សេក​ចុះ​ជា​ប្រក្រតី ក៏​ដឹង​ថា ថ្ងៃ​នេះ ស្តេច​សេក​ចុះ​ត្រង់​នេះ។ ស្អែកឡើង គាត់ ក្រោកពីព្រលឹមយកអន្ទាក់ទៅដាក់ រួចធ្វើទ្រុងប៉ុនក្អមទឹក អង្គុយក្នុងខ្ទម ចាំ​មើល​ហ្វូង​សេក​ហើរ​ចុះ​មក។ សេ្តច​សេក​មិន​មែន​ជា​សត្វ​លោភ​លន់​ទេ បាន​នាំ​ហ្វូង​សេក​មក ក៏​ចុះ​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​ខ្លួន​បរិភោគ​ពី​ម្សិល​ម៉ិញ​ដដែល ហេតុនោះហើយ បានជាជើងជាប់អន្ទាក់ពេលនោះ។ ស្តេច​សេក​ដឹង​ខ្លួន​ថា ជើង​រឹត​ជាប់​ដោយ​អន្ទាក់​ហើយ ក៏​គិត​ថា បើ​អាត្មា​អញ​ស្រែក​ឥឡូវ​ថា អញ​ជាប់​អន្ទាក់​ហើយ ពួក​ញាតិ​របស់​អញ​នឹង​ភ័យ​ខ្លាច ហើរ​ចេញ​ទៅ​ទាំង​ស៊ី​ចំ​ណី​មិន​ទាន់​ឆ្អែត ដូច្នេះ អញ​ត្រូវ​តែ​អត់​ទ្រាំ រហូត​ដល់​ពួក​គេ​ស៊ី​ឆ្អែត​សិន។ (នៅ​ពេល) ដែល​ស្តេច​សេក​ដឹង​ថា​សេក​ទាំង​អស់​ស៊ី​ឆ្អែត​ហើយ និង​ដោយភ័យខ្លាចថាខ្លួននឹងស្លាប់ផងនុ៎ះ ក៏ស្រែកយ៉ាងខ្លាំងបីដង ពួក​ហ្វូង​សេក​ក៏​ហើរ​ទៅ​អស់ នៅ​តែ​ស្តេច​សេក​ម្នាក់​ឯង ថ្លែង​វិ​យោគ​ថា បក្សី​ជា​ញាតិ​របស់​អញ​ទាំង​នុ៎ះ សូម្បី​ម្នាក់ ក៏​គ្មាន​ត្រឡប់​ងាក​មើល​អញ​ឡើយ តើ​អាត្មា​អញ​បាន​ធ្វើ​បាប​កម្ម​អ្វី​ទៅ ? រួចក៏ពោលគាថានេះថា៖ : បក្សីទាំងនុ៎ះ ស៊ីផង ផឹកផង ហើយហើរចេញទៅ<br /> : អាត្មាអញម្នាក់ឯង ជាប់អន្ទាក់ហើយ អាត្មាអញ<br /> : ធ្វើហើយ នូវអំពើលាមកដូចម្តេច ?<br /> នាយរក្សាស្រែ បានឮសម្រែកស្តេចសេក និងសន្ធឹកទទះស្លាបនៃ សេកដទៃទៀតដែលហើរទៅឰដ៏អាកាស ឆ្ងល់ថា អ្វីហ្នឹ? រួចក៏ចុះពីខ្ទម ដើរតម្រង់ទៅទីដាក់អន្ទាក់ ឃើញ​សេ្តច​សេក​ជាប់​អន្ទាក់​ដែល​ខ្លួន​បាន ដាក់ហើយយ៉ាងនេះ ក៏មានចិត្តរីករាយ ដោះស្តេចសេកចេញពីអន្ទាក់ ចងជើងទាំងពីរយ៉ាងមាំ នាំយកទៅជូនព្រាហ្មណ៍នៅសាលិន្ទិយគ្រាម។ ព្រាហ្មណ៍​ដែល​មាន​ចិត្ត​ស្រឡាញ់​មហា​សត្វ​ជា​ខ្លាំង ទទួល​ចាប់​យ៉ាង​មាំ​ដោយ​ដៃ​ទាំង​ពីរ​មកដាក់ឲ្យឈរលើស្មា ហើយពោលពីរគាថាទៅ កាន់ស្តេចសេកដោយរីករាយថា៖<br /> :{| |- | ឧទរំ នូន អញ្ញេសំ |style="padding-left:30px;"| សុវ អច្ចោទរំ តាវ |- | ភុត្វា សាលឹ យថាកាមំ |style="padding-left:30px;"| តុណ្ឌេនាទាយ គច្ឆតិ |} ម្នាលសេក ពោះសេកទាំងឡាយដទៃ (ជាពោះតូចល្មម) ដោយពិត(ចំណែកខាងពោះ) របស់អ្នក ជាពោះធំជ្រុលពេក បានជាអ្នកស៊ីស្រូវ សាលី តាម​សេចក្តី​ប្រាថ្នា​រួច​ហើយ​ក៏​ពាំ​យក​ស្រូវ​ដោយ​ចំពុះ​ហើរ​ទៅ។ :{| |- | កោដ្ឋំ នុ តត្ថ បូរេសិ |style="padding-left:30px;"| សុវ វេរំ នុ តេ មយា |- | បុដ្ឋោ មេ សម្ម អក្ខាហិ |style="padding-left:30px;"| កុហឹ សាលឹ និធេយ្យសិ |} ម្នាលសេក អ្នកបំពេញជង្រុកក្នុងព្រៃរកានោះឬ ឬក៏អ្នកចងពៀរនឹងយើង? ម្នាលសំឡាញ់ យើងសួរហើយ អ្នកចូរប្រាប់ អ្នកកប់ស្រូវសាលីទុកក្នុងទីណា? បន្ទាប់ពីបានស្តាប់សំណួរហើយ ស្តេច​សេក​ក៏​ពោល​គាថា ៧បទ ជាភាសាមនុស្សដ៏ពីរោះយ៉ាងនេះថា៖ :{| |- |ន មេ វេរំ តយា សទ្ធឹ |style="padding-left:30px;"|កោដ្ឋំ មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ |- |ឥណំ មុញ្ចាមិណំ ទម្មិ |style="padding-left:30px;"| សម្បត្តោ កោដសិម្ពលឹ |- |និធឹបិ តត្ថ និទហាមិ |style="padding-left:30px;"|ឯវំ ជានាហិ កោសិយ ។ |} ខ្ញុំមិនចងពៀរនឹងអ្នកទេ ជង្រុករបស់ខ្ញុំក៏មិនមានដែរ ខ្ញុំដោះបំណុល ផង ឲ្យបុលផង ខ្ញុំហើរទៅដល់ចុងរកា ក៏កប់កំណប់ទុកក្នុងព្រៃរកា នោះ បពិត្រកោសិយៈ អ្នកចូរជ្រាបយ៉ាងនេះចុះ។<br /> គ្រានោះ (ដោយមិនយល់) ព្រាហ្មណ៍ក៏សួរទៅទៀតថា៖ :{| |- | កីទិសំ តេ ឥណទានំ |style="padding-left:30px;"| ឥណមោក្ខោ ច កីទិសោ |- | និធិនិធានមក្ខាហិ |style="padding-left:30px;"| អថ បាសា បមោក្ខសិ ។ |} ការឲ្យបុលរបស់អ្នកដូចម្តេច ការដោះបំណុលដូចម្តេច ចូរអ្នកប្រាប់ នូវការកប់កំណប់ កាលបើដូច្នោះ អ្នកនឹងរួចចាកអន្ទាក់ ។ <br /> កាលបើ ព្រាហ្មណ៍សួរយ៉ាងនេះហើយ ស្តេចសេកក៏ដោះស្រាយ បញ្ហានោះចំនួន៤គាថាដូច្នេះ៖ :{| |- | អជាតបក្ខា តរុណា |style="padding-left:30px;"| បុត្តកា មយ្ហំ កោសិយ |- | តេ មំ ភតា ភរិស្សន្តិ |style="padding-left:30px;"| តស្មា តេសំ ឥណំ ទទេ ។ |} បពិត្រកោសិយៈ ខ្ញុំមានកូនតូចៗ មិនទាន់ដុះស្លាបនៅឡើយ កូនតូច ទាំងឡាយនោះ ដែលខ្ញុំចិញ្ចឹមហើយនឹងចិញ្ចឹមខ្ញុំវិញ ហេតុនោះ ខ្ញុំត្រូវឲ្យបុល ដល់កូនតូចៗ ទាំងនោះ ។ :{| |- | មាតា បិតា ច មេ វុឌ្ឍា |style="padding-left:30px;"| ជិណ្ណកា កតយោព្វនា |- | តេសំ តុណ្ឌេន ហាតូន |style="padding-left:30px;"| មុញ្ចេ បុព្វកតំ ឥណំ ។ |} ម្យ៉ាងទៀត ខ្ញុំមានមាតាបិតាចាស់គ្រាំគ្រា មានវ័យកន្លងហើយ ខ្ញុំពាំ (នូវស្រូវសាលី) ដោយចំពុះ យកទៅជូនមាតាបិតាទាំងនោះ ខ្ញុំត្រូវដោះ បំណុលដែលគាត់ធ្វើហើយមុន ។ :{| |- | អញ្ញេបិ តត្ថ សកុណា |style="padding-left:30px;"| ខីណបក្ខា សុទុព្វលា |- | តេសំ បុញ្ញត្ថិកោ ទម្មិ |style="padding-left:30px;"| តំ និធឹ អាហុ បណ្ឌិតា ។ |} ក្នុងព្រៃរកានោះមានបក្សីទាំងឡាយដទៃទៀត ដែលជ្រុះស្លាបអស់ ហើយ ថមថយកម្លាំង ខ្ញុំត្រូវការដោយបុណ្យ ក៏ឲ្យដល់បក្សីទាំងនោះ បណ្ឌិតទាំងឡាយពោលថា បុញ្ញ​កម្ម​នោះ​ជា​កំណប់។<br /> ការឲ្យបុលរបស់ខ្ញុំយ៉ាងនេះ ការដោះបំណុលរបស់ខ្ញុំយ៉ាងនេះ ខ្ញុំ ប្រាប់នូវការកប់កំណប់ បពិត្រកោសិយៈ អ្នកចូរជ្រាបយ៉ាងនេះ ។<br /> ព្រាហ្មណ៍បានស្តាប់នូវធម្មកថារបស់ព្រះមហាសត្វហើយ ក៏មានចិត្ត ជ្រះថ្លាពោលសរសើរពីរគាថាដូច្នេះថា៖ :{| |- | ភទ្ទកោ វតាយំ បក្ខី |style="padding-left:30px;"| ទិជោ បរមធម្មិកោ |- | ឯកច្ចេសុ មនុស្សេសុ |style="padding-left:30px;"| អយំ ធម្មោ ន វិជ្ជតិ |} បក្សីមានកំណើតពីរដងនេះប្រសើរណាស់តើ ជាសត្វប្រកបដោយ ធម៌ដ៏ក្រៃលែង មនុស្សពួកខ្លះមិនមានធម៌នេះទេ ។ ចាប់ពីថ្ងៃនេះទៅ ចូរអ្នកកុំភ័យ យើងឲ្យស្រូវទាំង ៤០០​ហិចតា​ដល់​អ្នក អ្នក​ចូរ​បរិភោគ​នូវ​ស្រូវ​សាលី ជា​មួយ​នឹង​ពួក​ញាតិ​ទាំង​អស់​តាម​សេចក្តី​ប្រាថ្នា​ចុះ ម្នាល​សេក សូម​ឲ្យ​យើង​ឃើញ​អ្នក​ទៀត ដ្បិត​ការ​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​អ្នក (នេះ) ជា​ទី​ស្រឡាញ់​របស់​យើង។ ព្រាហ្មណ៍​កាល​ពោល​អង្វរ​យ៉ាង​នេះ សម្លឹង​មើល​មហា​សត្វ​ដោយ​ចិត្ត​ដ៏​ទន់​ភ្លន់​ប្រៀប​បាន​នឹង​មើល​កូន​របស់​ខ្លួន បាន​ស្រាយ​ចំណង​ជើង​លាប​ប្រេង​ថ្នាំ​រាប់​រយ​ដង រួច​ឲ្យ​ស្តេច​សេក​ទំ​លើ​តុ​ដ៏​ប្រសើរ លាយ​លាជ​និង​ទឹក​ឃ្មុំ​ដាក់​ក្នុង​ថាស​មាស​ឲ្យ​បរិភោគ និង​ឲ្យ​ផឹក​ទឹក​ស្ករ​គ្រួស។ នៅ​គ្រា​នោះ ស្តេច​សេក​ក៏​ពោល​ថា "មា្នល​ព្រាហ្មណ៍ ចូរ​អ្នក​កុំ​ប្រមាទ" ហើយ​កាល​ឲ្យ​ឱវាទ​ដល់​ព្រាហ្មណ៍ ក៏​ពោល​គា​ថា​នេះ​ថា៖<br /> បពិត្រកោសិយៈ ខ្ញុំបានបរិភោគផង ផឹកផង ក្នុងលំនៅអ្នករួចហើយ ខ្ញុំមិនអាចនឹងនៅក្នុងសំណាក់នៃអ្នកអស់រាត្រីមួយទេ អ្នកចូរឲ្យទាន (ចំពោះ​សមណៈ​ព្រាហ្មណ៍) ដែល​មាន​អាជ្ញា​ដាក់​ចុះ​ហើយ​ផង ចូរ​ចិញ្ចឹម​មាតា​បិតា​ដែល​ចាស់​គ្រាំ​គ្រា​ផង ។ ព្រាហ្មណ៍​បាន​ស្តាប់​ហើយ​មាន​ចិត្ត​ត្រេក​អរ​ក៏​បន្លឺ​ឧទាន​វាចា​យ៉ាង​នេះ​ថា៖<br /> លក្ខី (សិរី បុណ្យ និងប្រាជ្ញា) បានកើតឡើងហើយដល់យើងក្នុងថ្ងៃនេះដ្បិតយើងបានជួបនឹងស្តេចសេកដ៏ប្រសើរជាងពួកបក្សីទាំងឡាយ យើង​នឹង​ធ្វើ​បុណ្យ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ព្រោះ​បាន​ស្តាប់​នូវ​សុភា​សិត​របស់​សេក។<br /> ព្រះមហាសត្វ (ជាសត្វដឹងប្រមាណ) ទទួលយកស្រែស្រូវតែ ៣ហិចតាកន្លះប៉ុណ្ណោះ អំពីស្រូវទាំងអស់ ៤០០ហិចតា ដែលព្រាហ្មណ៍ បានបោះបង្គោលព្រំប្រគល់ឲ្យ ទាំងបូជា សុំ​ខមា​ទោស​ព្រះអង្គ​ដោយ​គ្រឿង​ក្រអូប និង​ផ្កា​កម្រង​ជា​ដើម ហើយ​បាន​ជូន​ដំណើរ​ស្តេច​សេក​ដោយ​ពាក្យ​ថា នែ! អ្នក​ជា​ធំ! អ្នក​ចូរ​ទៅ​ចុះ ចូរ​បាន​ជួប​មាតា​បិតា​របស់​អ្នក​ដែល​កំពុង​យំ​រង់​ចាំ​អ្នក។ ស្តេច​សេក​មាន​ចិត្ត​រីក​រាយ ពាំ​យក​កួរ​ស្រូវ​សាលី​មក​ដាក់​ខាង​មុខ​មាតា​បិតា ដោយ​ពោល​ពាក្យ​ថា អ្នក​ម្តាយ លោក​ឪពុក! ក្រោក​ឡើង! ពួក​គាត់​មាន​មុខ​ទទឹក ដោយ​ទឹក​ភ្នែក​យំ​ខ្សឹក​ខ្សួល​ក្រោក​ឡើង ទាំង​ហ្វូង​សេក​ក៏​បាន​ជួប​ជុំ​គ្នា​ពេល​នោះ សួរ​នាំ​ថា តើ​ព្រះអង្គ​រួច​ពី​អន្ទាក់​បាន​យ៉ាង​ម៉េច​ទៅ​ព្រះអង្គ? ស្តេច​សេក​បាន​រ៉ាយ​រាប់​ប្រាប់​ដោយ​សព្វ​គ្រប់។<br /> ថ្លែងពីកោសិយព្រាហ្មណ៍ក្រោយពីបានស្តាប់ឱវាទស្តេចសេកហើយ ក៏បានតាំងឡើងនូវមហាទានដល់ពួកសមណៈព្រាហ្មណ៍ដ៏ប្រកបដោយធម៌ផងដែរ ។ ព្រះ​បរម​គ្រូ​កាល​ទ្រង់​ប្រកាស​សេចក្តី​នុ៎ះ ទើប​សម្តែង​នូវ​ឱសាន​គាថា៖ <br /> សាលិន្ទិយព្រាហ្មណ៍ជាកោសិយគោត្រនោះ មានចិត្តរីករាយ មានចិត្តខ្ពស់ឯក មានចិត្តជ្រះថ្លា បានចាត់ចែងនូវបាយ និងទឹក ហើយញ៉ាំង សមណៈ​និង​ព្រាហ្មណ៍​ទាំង​ឡាយ​ឲ្យ​ឆ្អែត​ស្កប់​ស្កល់​​ដោយ​​បាយ និងទឹក។<br /> ព្រះសាស្តាលើកធម្មទេសនានេះមក ដោយចង់បញ្ជាក់ថា ភិក្ខុដែល បានចិញ្ចឹមមាតាបិតាអង្គនេះ ជាពូជពង្សនៃអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយ រួចទ្រង់ ប្រជុំជាតកប្រកាសសច្ចធម៌ ភិក្ខុអង្គនោះ ក៏​បាន​លុះ​ក្នុង​សោតា​បត្តិផល ហ្វូង​សេក​ក្នុង​កាល​នោះ បាន​មក​ជា​បរិស័ទ​ឥឡូវ​នេះ មេបា​សេ្តច​សេក បាន​មក​ជា​ពុទ្ធ​មាតា​បិតា នាយ​រក្សា​ស្រែ​បាន​ជា​ឆន្នៈ កោសិយព្រាហ្មណ៍ ជា​ព្រះ​អានន្ទ ឯ​ស្តេច​សេក​ពោធិសត្វ​គឺ​អង្គ​តថាគត​គ្រា​នេះ​ឯង​ហោង៕<br /> រឿងស្រែស្រូវសាលី ចប់ ៕ === កាព្យ === {| !Colspan="3"|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">អវសានកាព្យា</span> |- |ដោយភាពកតញ្ញូ ចំពោះមាតា |style="padding-left:50px;"|សេកព្រះរាជា បានរួចអន្ទាក់ |- |នាយរក្សាស្រែប្រឹងដាក់ចាប់ទាក់ |style="padding-left:50px;"|ព្រាហ្មណ៍កោសិយៈសន្តោសប្រណី។ |- |ហៃ! អស់សាធុជនទាំងឡាយអើយ |style="padding-left:50px;"|ចូរកុំកន្តើយ ទាំងប្រុសទាំងស្រី |- |ចូររៀនដឹងគុណ ចិញ្ចឹមឪពុកម្តាយ |style="padding-left:50px;"|កុំបីដោះដៃ ឲ្យគាត់សោកា ។ |- |បើកូនចៅបាន គោរពប្រតិបត្តិ |style="padding-left:50px;"|បម្រើពួកគាត់ ដូចរឿងនេះណា |- |អ្នកនឹងបានរួច ចាកក្តីហាយនា |style="padding-left:50px;"|សោយសុខសួគ៌ា រមនាទៅហោង។ |- |} ថ្ងៃពុធ ទី ២៨ កញ្ញា ព.ស.២៥៥៥ (គ.ស. ២០១១)<br /> === ពន្យល់ពាក្យ === {| |- | កតញ្ញូ || ការដឹងគុណដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយ |- | កាលពីព្រេងនាយ || ពេលវេលាដ៏យូរណាស់ហើយ || Es war einmal... |- | កួរស្រូវ || ចង្កោមផ្លែ, សំណុំផ្លែស្រូវ || Menge Reis |- | ទ្រង់គង់ || ស្នាក់នៅ || wohnen |- | គ្រហស្ថ || អ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះ || Haushaltsvorstand |- | ត្រាច់គោចរ || ហើរស្វែងរកអាហារ || suchen essen |- |ថ្លែងវិយោគ || ពោលរៀបរាប់ពីការបែកព្រាត់ប្រាសចាកអ្នកជាទីស្រឡាញ់ || Leiden sagen |- |ទូលពុទ្ធដីកា|| ជំរាប ឬថ្លែងប្រាប់ដល់ព្រះពុទ្ធ || sagen |- |ធម្មកថា || ការពោលដោយធម៌ || Wahrheitsrat |- |ព្រះបរមសាស្តា || ព្រះជាគ្រូដ៏ប្រសើរនៃទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយ ||Grosser Lehrer |- |បាបកម្ម || អំពើអាក្រក់ || Sünde |- |ប្រារព្ធ || ដំណាលរឿង||Geschichte versprechen |- |បំណុល || ទ្រព្យដែលជំពាក់គេ, ខ្ចីគេ ||Schuld |- |ពុទ្ធបរិស័ទ || ពួកជនដែលស្ម័គ្រស្មោះនឹងព្រះពុទ្ធ||Jünger des Buddha |- |មាតាបិតា || ម្តាយ ឪពុក, ម៉ែ ពុក ||Eltern |- |ភិក្ខុ || អ្នកបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា || Mönch |- |រមនា || សុខក្សេមក្សាន្ត, សប្បាយរីករាយ |- |រាជគ្រឹះ || ទីក្រុងមួយរបស់ឥណ្ឌា ||Raigir |- |ព្រះរាជា || ស្តេច ||König |- |សច្ចធម៌ || សេចក្តីពិត, ធម្មជាតិ ||Wahrheit |- |សត្វតិរច្ឆាន ||សត្វមានរាងកាយចម្រើនដោយទទឹង|| Tier |- |សន្តោសប្រណី ||ប្រោសប្រាណ, អាណិតអាសូរ |- |សោកា || ទុក្ខក្រៀមក្រំ |- |សួគ៌ា || កន្លែងមានសេចក្តីសុខសប្បាយ |- |សោយរាជ្យ || គ្រប់គ្រងប្រទេសជាស្តេច|| Herrschaft das Reich |- |ស្រូវសាលី || ស្រូវខ្សាយ || Reis |- |ហាយនា || ហិនហោច, វិនាស, អន្តរាយ |- |ហ្វូង || ក្រុម, ពួក|| Group |- |អាណាខេត្រ || ដែនគ្រប់គ្រងរបស់ស្តេច|| Land |- |អំពើលាមក || អំពើអាក្រក់, គួរឲ្យខ្ពើម ||Sünde |- |ភាគឦសាន្ត || ទិសខាងជើងឆៀងខាងកើត||Nordosten |- |ឱវាទ || ពាក្យទូន្មានប្រៀនប្រដៅ ||Ermahnung |- |ឱសានគាថា || គាថា ឬឃ្លាចុងក្រោយ, អវសាន |- |} <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 9kchiti2dca0wcigd8oq65z2sn20x3z 0 2449 4907 4906 2012-12-28T17:06:01Z នរម 573 /* រឿងបរិយាយ */ wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ស្រែស្រូវសាលី|រឿង ស្រែស្រូវសាលី]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ឯកសារ:ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ(ថ្មី).pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបដើម្បីទាញយកឯកសាជាpdf]] == ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ == === រឿងបរិយាយ === កិរៈ បានឮមកថានៅក្រុងសាវត្ថីមានត្រកូលសេដ្ឋីមួយមានទ្រព្យ ១៨កោដិ មានកូនប្រុសតែមួយជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្តនៃម្តាយឪពុក។ នៅរសៀលថ្ងៃមួយ មាណព​នោះ​បាន​ឡើង​ទៅ​លើ​ប្រាសាទ​ដ៏​ប្រសើរ​ បើក​បង្អួច​សំឡឹង​ទៅកាន់ដងវិថី ក៏​ឃើញ​មហា​ជន​មាន​ដៃ​កាន់​គ្រឿង​ក្រអូប និង​ផ្កា​កម្រង​ជា​ដើម ដើរ​តម្រង់​ទៅ​វត្ត​ជេត​ពន ដើម្បី​ស្តាប់​ព្រះ​ធម៌ លុះ​ឃើញ​យ៉ាង​នេះ ហើយ​ក៏​គិត​ថា អាត្មា​អញ​នឹង​ទៅ​ស្តាប់​ធម៌​នឹង​គេ​ដែរ រួច​ក៏​ចុះ​ទៅ​ថ្វាយ​បង្គំ​គោរព​លា​ម្តាយ​ឪពុក ឲ្យ​គេ​ជួយ​កាន់​គ្រឿង​ក្រអូប និង​ផ្កា​ជា​ដើម​ទៅ​វិហារ ប្រគេន​សំពត់ ភេសជ្ជៈ ទឹក​​ផ្លែ​​ឈើ​ជា​ដើម​ដល់​ព្រះ​សង្ឃ និង​បូជា​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ដោយ​គ្រឿង​ក្រអូប​និង​ផ្កា​កម្រង​ជា​ដើម ហើយ​ក៏​អង្គុយ​ស្តាប់​ធម៌​ត្រង់​កន្លែង​សម​គួរ​មួយ លុះ​បាន​ស្តាប់​ធម៌ បាន​​ឃើញ​​នូវ​ទោស​ក្នុង​កាម​ទាំង​ឡាយ​និង​សំឡឹងឃើញអានិសង្សនៃផ្នួសតាមពិត។ នៅ​ពេល​ដែល​បរិស័ទ​ក្រោក​ចេញអស់ ក៏​បាន​ទូល​សុំ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​បួស។ ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​ត្រាស់​ថា ធម្មតា! តថាគត មិន​ដែល​បំបួស​កុល​បុត្រ ដែលម្តាយឪពុកមិនទាន់បានអនុញ្ញាតឡើយ ឮដូច្នេះ មាណពកម្លោះ ក៏ថ្វាយបង្គំលាព្រះដ៏មានព្រះភាគទៅគេហដ្ឋានសិន រួច​ក៏ថ្វាយបង្គំសុំមាតាបិតា​ទៅ​បួស​ដោយ​សេចក្តី​គោរព​យ៉ាងនេះថា ម៉ែ!ពុក! កូនសុំទៅបួសក្នុងសំណាក់ព្រះមានព្រះភាគហើយ! ម្តាយ ឪពុកគ្រាន់តែឮពាក្យកូនពោលដូច្នោះ ហាក់ដូចជាប្រេះបេះដូងជា ៧ចំណែក ញ័រចំប្រប់ ព្រោះ​តែ​ស្រឡាញ់​កូន​ដែល​មាន​តែមួយ។ ហើយពោលតបទៅកូនវិញថា កូនសំឡាញ់ កូនគឺជាកូនជាទីស្រឡាញ់តែម្នាក់គត់ ជាទីសង្ឃឹមនៃត្រកូល ជាភ្នែក ជាថ្លើមប្រម៉ាត់ បា! ប្រៀប​បាន​នឹង​ខ្លួន​ប្រាណ សាច់ឈាម តើ​ឲ្យ​ម្តាយ​ឪពុក​រស់​នៅ ដោយគ្មានកូនម្តេចបាន ជីវិតម៉ែឪពឹងលើកូនទាំងស្រុងហើយ! កូនសំឡាញ់! ម្យ៉ាង ម៉ែឪចាស់គ្រាំគ្រាហើយ មាន​វ័យ​ចម្រើន​ទ្រុឌ​ទ្រោម​ហើយ មិន​ដឹង​ថា​ស្លាប់​ថ្ងៃ​នេះ​ថ្ងៃ​ស្អែកឬខានស្អែកនោះទេ ព្រោះហេតុនោះ ចូរបាកុំទៅចោល ពួកយើងឡើយ! ហៃបា! ធម្មតាការបួសលំបាកណាស់ ត្រូវការត្រជាក់បែរជាបានក្តៅ ត្រូវ​ការ​ក្តៅ​ទៅ​ជា​បានត្រជាក់វិញ ហេតុនេះ ចូរបាកុំទៅ បួសអី!<br /> កូនកំលោះបន្ទាប់ពីស្តាប់ពាក្យរៀបរាប់នុ៎ះ ក៏កើតទុក្ខទោមនស្ស ឈ្ងោកមុខចុះ អង្គុយសញ្ជឹងគិតអត់អាហារអស់៧ថ្ងៃ។ គ្រានោះ ម្តាយឪពុកគិតគ្នាថា បើយើងមិនឲ្យកូនទៅបួសទេ វា​ប្រាកដ​ជា​ស្លាប់​មិនខាន ហើយយើងនឹងលែងបានឃើញវាទៀតដែរ បើឲ្យវាទៅបួសទៅគ្រាន់ សល់ជីវិតនៅបានឃើញមុខតទៅទៀត ។ លុះគិតដូច្នោះហើយ ក៏​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កូន​បួស​ដោយ​ពាក្យថា កូនពៅសំឡាញ់ម្តាយ! កូនបួសចុះ! ម៉ែពុកព្រមឲ្យកូនបួសហើយ។ អ្នកកម្លោះគ្រាន់បានឮថាព្រមឲ្យបួសហើយ ក៏មានចិត្តសប្បាយងូត ទឹកជម្រះរាងកាយ ថ្វាយ​បង្គំ​លា​មាតា​បិតា ដើរទៅកាន់វិហារ ទូលសុំ ព្រះដ៏មានព្រះភាគបួស ។ ព្រះសាស្តាក៏ត្រាស់បង្គាប់ភិក្ខុមួយអង្គឲ្យបំបួសកុមារនេះ ហើយភិក្ខុនោះ ក៏បានបំបួសកុមារនោះទៅ ។ <br /> ចាប់តាំងពីបានបួសមក សាមណេរនោះមានលាភសក្ការច្រើន តមកក៏សុំអាចារ្យ និងឧបជ្ឈាយ៍បានឧបសម្បទា (បួសជាភិក្ខុ)។ នៅរៀនបម្រើអស់ ៥វស្សា ក៏គិតថាខ្លួននៅទីនេះ ច្របូក​ច្របល់​ណាស់ មិនអាចនឹងនៅយ៉ាងនេះរហូតទេ។ ដោយប្រាថ្នានឹងបំពេញវិបស្សនាធុរៈ បានសុំកម្មដ្ឋានពីសំណាក់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ថ្វាយបង្គំលា ចេញចាកវត្តជេតពន ទៅ​រស់​អា​ស្រ័យ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ឯ​ស្រុក​ដាច់​ស្រយាល​មួយ។ ភិក្ខុនោះទោះជាខិតខំព្យាយាមដុសខាត់ ចម្រើនវិបស្សនារហូតអស់ ១២ឆ្នាំ ក៏ដោយ ក៏នៅមិនបានសម្រេចគុណវិសេសអ្វីសោះ។ រី​ឯ​មាតា​បិតា​របស់​លោក ដោយពេលវេលាចេះតែកន្លងទៅៗ ក៏ធា្លក់ខ្លួនទ័លក្រលំបាកដោយសារ តែអ្នកជួលដីស្រែ អ្នកធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយ លួចប្រវ័ញ្ចន៍យកទ្រព្យទៅ ព្រោះគេគិតថា ក្នុងត្រកូលនេះ គ្មាន​កូន គ្មានបងប្អូន គ្មានអ្នកទារបំណុលអីទេ ហើយអ្នកបំរើក្នុងផ្ទះទៀតសោត ក៏លួចយកប្រាក់មាសជាដើមរត់ចោលអស់។<br /> ទីបំផុត អ្នកទាំងពីរក៏ធ្លាក់ខ្លួនទ័លក្រ មិនមានសូម្បីតែផ្តិលសម្រាប់ ដួសទឹកក្នុងដៃ ក៏លក់ផ្ទះទៀត រស់នៅឥតមានផ្ទះសម្បែង ដល់នូវភាព គួរឲ្យអាណិតពន់ពេក ស្លៀក​សម្លៀក​បំពាក់​ចាស់ៗ ដៃកាន់អំបែងដើរ សុំទានគេ។ ក៏កាលនោះ មានភិក្ខុមួយអង្គធ្វើដំណើរពីវត្តជេតពន ទៅតាមលំដាប់ បានដល់កន្លែងដែលភិក្ខុកម្លោះនោះគង់នៅ ភិក្ខុកម្លោះនោះ ក៏​បាន​ធ្វើ​កិច្ច​វត្ត​ចំពោះ​លោក​ជា​អ្នក​មកដល់ថ្មី ឲ្យគង់ក្នុងទីស្រួល សមរម្យហើយក៏សួរថា៖<br /> លោកម្ចាស់! និមន្តមកពីខាងណាដែរទាន? អាគន្តុកភិក្ខុតបថា អ្នកមានអាយុ! ខ្ញុំករុណាមកពីវត្តជេតពន! បានស្តាប់ដូច្នោះ ក៏សួរសុខទុក្ខ (ភាពមិនមានរោគ) ពីព្រះសាស្តា និង​មហា​សាវ័ក​ទាំង​ឡាយ​ជាដើម រួចក៏សួរពីដំណឹងញោមស្រីប្រុស (មាតាបិតា) របស់លោកថា បពិត្រលោកម្ចាស់! ចុះត្រកូលសេដ្ឋីមួយនៅម្តុំនោះនាក្រុងសាវត្ថីដែរ មានសុខទុក្ខយ៉ាងណាដែរ? អាគន្តុក​ភិក្ខុ​តប​ថា ហ៊ឺ! អាវុសោ! ចូរលោកកុំ សួរដំណឹងពីត្រកូលនោះអី! ហេតុអីទៅលោកម្ចាស់? ភិក្ខុកម្លោះសួរបញ្ជាក់។ លោកតបថា ម្នាលអាវុសោ ឮថា ត្រកូលហ្នឹងមានកូនតែមួយ ហើយ​កូន​នុ៎ះ​ក៏​បាន​បួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាទៅហើយ ចាប់ពីពេលដែលកូននោះបួសមក ត្រកូលនោះក៏រលំរលាយអស់ទៅ ឥឡូវជន ទាំងពីរជាម្តាយឪពុករងទុក្ខគួរឲ្យអាណិតក្រៃពេក ដេក​ដើរ​សុំ​គេ​រស់។ លោកកូនគ្រាន់តែបានឮភិក្ខុអង្គនោះប្រាប់ភ្លាមហាក់មិនអាចនឹងទប់ខ្លួនឯងបាន ទើបស្រែកយំទាំងទឹកភ្នែករហាម។ អាវុសោ! ម៉េចបានលោក យំចឹង? អាគន្តុកភិក្ខុ សួរ។ ក៏​ឆ្លើយ​ទាំង​អណ្តឺត​អណ្តកថា លោកម្ចាស់! ពួកគាត់ជាញោមស្រីញោមប្រុសរបស់ខ្ញុំព្រះករុណាៗត្រូវជាកូនគាត់។ អាគន្តុកភិក្ខុដាស់តឿនថា នែ អាវុសោ! ញោមស្រីប្រុសរបស់លោកធ្លាក់ខ្លួន (យ៉ាង​នេះ) ក៏ព្រោះតែលោក! ទៅ! ទៅមើលថែពួកគាត់វិញ!<br /> ភិក្ខុកម្លោះសញ្ជឹងគិតម្នាក់ឯងថា ហ៊ឺ! អាត្មាអញហ្អើយ! ហៅពេញជាបុគ្គលអភ័ព្វណាស់! ខំប្រឹងព្យាយាមដុសខាត់សម្អាតចិត្តអស់១២ឆ្នាំ នៅតែមិនបានសម្រេចមគ្គផលអ្វីសោះ! តើ​អញ​បួស​ធ្វើ​អ្វី​ទៀត! សឹក ទៅជាគ្រហស្ថចិញ្ចឹមបម្រើម្តាយឪពុក ឲ្យទាន (រក្សាសីល) វិញ ក្រែងលោបានផ្លូវទៅឋានសួគ៌ខ្លះ! គិតរួច ក៏ប្រគល់ខ្ទមក្នុងព្រៃទៅព្រះថេរៈអង្គនោះ ព្រឹក​ឡើង​ព្រលឹម​ស្រាង​ៗ ក៏និមន្តចេញចាកព្រៃតាមលំដាប់ ទៅដល់របងវិហារវត្តជេតពនមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីក្រុងសាវត្ថី ត្រង់នុ៎ះមានផ្លូវពីរ ១ទៅវត្តជេតពន ឯ១ទៀតទៅកាន់ក្រុងសាវត្ថី។ លោក​ឈរ​គិត​មួយ​សន្ទុះ "តើអាត្មាអញទៅជួបញោមទាំងពីរមុន ឬក៏ទៅ គាល់ព្រះទសពលមុន!„ រួចក៏សម្រេចចិត្តថា "ញោមស្រីប្រុស អញគប្បីនៅ មើលថែគាត់បានយូរទៀត តែចាប់ពីពេលនេះទៅ អាត្មា​អញ​នឹង​មិន សូវបានឃើញព្រះសម្ពុទ្ធញឹកញាប់ទេ! បើអញ្ចឹង! ថ្ងៃនេះ អញនឹងទៅ ជួបព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធស្តាប់ធម៌សិន ព្រឹកស្អែកសឹមទៅជួបអ្នកមានគុណទាំងពីរ" ក៏​បែរ​ចេញ​ពី​ផ្លូវ​ទៅ​សាវត្ថី ហើយ​ថ្ងៃរសៀលបន្តិចក៏បានទៅដល់វត្តជេតពន។ នៅថ្ងៃនោះដែរ ព្រះសាស្តាកាលទ្រង់ប្រមើលមើលសត្វលោកនាបច្ចូសសម័យ ក៏ឃើញថា ឧបនិស្ស័យនៃកុលបុត្រនោះ ដល់​ព្រម​ល្មម​គ្រប់គ្រាន់ហើយ។ នៅគ្រាដែលភិក្ខុអង្គនោះមកដល់ ព្រះអង្គក៏សម្តែងមាតុបោសកសូត្រ៤ ពោលសរសើរគុណមាតាបិតា។ ភិក្ខុអង្គនោះឈរស្តាប់ធម្មកថាព្រះសាស្តា នៅ​ខាង​ចុង​ភិក្ខុ​បរិស័ទ គិតថា "អាត្មាអញគិតថា សឹកទៅអាចបានបម្រើម្តាយឪពុក! តែព្រះបរមគ្រូត្រាស់ថា អ្នកបួសហ្នឹងឯង ក៏អាចទំនុកបម្រុងធ្វើនូវ ឧបការៈចំពោះម្តាយឪពុកបានដែរតើ! អស្ចារ្យ! បើអញអត់មកជួបព្រះសាស្តាទេ ប្រហែលជាអញសឹកបាត់ទៅហើយ តែឥឡូវ! អស់អីហើយ! អញមិន ចាំបាច់សឹកទេ នៅ​ជា​អ្នកបួស​ដដែល​ក៏​អាច​ចិញ្ចឹម​ញោម​ទាំង​ពីរ​នាក់​បាន​ដែរ"។<br /> ភិក្ខុកម្លោះនោះ ធ្លាប់នៅក្នុងព្រៃចំនួន ១២ឆ្នាំ តែឥរិយាបថហាក់ដូចជាភិក្ខុចាលចាញ់ ឥតមានភាពខ្មាស់អៀន ទៅកាន់រោងសលាកភត្ត យកសលាកបាយផង សលាកបបរផង និមន្ត​ចូល​ទៅ​កាន់​ក្រុងសាវត្ថីតាំងពីព្រឹកព្រហាម។ (នៅតាមផ្លូវ) លោកគិតថា អញគួរទៅយកបបរមុន ឬទៅជួបញោមស្រីប្រុសមុនហ្ន៎! ក៏នឹកឃើញថា ម្តាយឪពុកក្រម្លឹងៗ ទៅ​ជួបគាត់​ដៃ​ទទេ​ម្តេច​នឹង​កើត! រួចក៏ទទួលបបរនិមន្តទៅកាន់ទ្វារផ្ទះចាស់របស់លោក។ ញោមស្រីប្រុសរបស់លោកស្នាក់នៅតាមរបងផ្ទះអ្នកដទៃ ក៏កំពុងដើរសុំបបរគេពិសាដែរ។ លោកកូននិមន្តទៅជិត ឃើញ​ញោម​ទាំង​ពីរ​អង្គុយកៀកគ្នាយ៉ាងនេះ កើតទុក្ខក្តុកក្តួលស្រក់ទឹកភ្នែកដោយមិនបានព្រាងទុក ក៏និមន្តទៅឈរជិតអ្នកទាំងពីរ។ ពួកគាត់សូម្បីបានឃើញលោកហើយ តែ​មិនបាន​ជា​ស្គាល់​ថា ជាលោកកូនរបស់គាត់ទេ។ ពេលនោះ ញោមស្រីសំគាល់ថា លោកនិមន្តមក ឈរទ្រង់បាត្រ ក៏ពោលថា "ព្រះគុណម្ចាស់! ពួកខ្ញុំព្រះករុណាគ្មានអ្វី ដាក់បាត្រទេ សូម​និមន្ត​ទៅ​មុខ​ទៀត​ចុះ! លោកកូនឮពាក្យម្តាយដូច្នោះ ចុកណែនដើមទ្រូងស្រក់ទឹកភ្នែកម៉ាត់ៗ ទប់ខ្លួនឈរនៅទីនោះឯង ។ <br /> នៅពេលដែលញោមស្រីពោលពីរបីដងហើយ លោកនៅតែឈរកន្លែងដដែលយ៉ាងនេះ ញោមប្រុសភ្លាមនុ៎ះ ក៏និយាយនឹងញោមស្រីថា នែ! នាង! មកមើលមើល៍! ហ្នឹង! កូនយើងមែន ឬ​មិន​មែន​ហ្នឹង! ញោមស្រីក្រោកដើរទៅមើលជិត ស្គាល់ច្បាស់ថាជាកូន ក៏ទម្លាក់ខ្លួន យំរៀបរាប់ទៀបជើងលោកទាំងពីរនាក់មើលទៅគួរឲ្យអាសូរក្រៃពេក។<br /> សូម្បីលោកកូនកាលឃើញញោមស្រីប្រុសយំយែកដូច្នោះ ក៏មិន អាចនឹងទប់ខ្លួនមិនឲ្យស្រក់ទឹកភ្នែកបានឡើយ តែលោកខំទប់សេចក្តីសោក ត្រឡប់​ជា​លួង​លោម​ញោម​ទាំង​ពីរ​ឲ្យ​ធូរ​ស្បើយ ដោយធានាអះអាងថា "ម៉ែ! ពុក! ឈប់គិតទៅ! (ចាប់ពីថ្ងៃនេះទៅ) កូននឹងចិញ្ចឹម លោកទាំងពីរណា៎! រួចក៏ឲ្យគាត់ពិសាបបរដែលខ្លួននាំមក។ (ក៏បាន) ឲ្យ​ពួក​គាត់អង្គុយ​ត្រង់​កន្លែង​សមរម្យ ខ្លួនឯងទៅយកបាយម្ហូបមកជូនពួកគាត់ពិសាទៀត រួចទើបបាននិមន្តទៅរកបិណ្ឌបាត្រសម្រាប់ខ្លួនឯង (បានហើយ) ក៏ទៅជួបញោមទាំងពីរជូនគាត់ពិសាម្តងទៀត ទុក​ណា​ជា​គាត់​មិន​ត្រូវ​ការ​ក៏​ដោយ ហើយទើបលោកឆាន់តាមក្រោយ (នូវអាហារដែលសេសសល់) ។ ភិក្ខុកម្លោះរូបនេះ ទំនុកបម្រុងមាតាបិតាតាម ទំនងនេះចាប់ពីពេលនោះរហូតមក ទោះ​ជា​ខ្លួន​បាន​ភត្ត​ផ្សេងៗ មានភត្ត ដែលព្រះភត្តុទេ្ទសកៈចាត់តាមវេនដែលគេនិមន្តជាដើម ក៏លោកយក ទៅជូនញោមអស់ៗ ហើយខ្លួនលោកផ្ទាល់និមន្តដើររកបិណ្ឌបាត បានក៏ឆាន់ បើ​មិន​បាន​ក៏​អត់​ឆាន់​ទៅ សម្រាប់ថ្ងៃដែលបានមានតិចទេ រីឯថ្ងៃដែលអត់គឺច្រើន។ សូម្បីសំពត់សាដក និងរបស់របរតិចតួចយ៉ាងណាក៏ដោយ ឲ្យតែបានមក ក៏ជូនទៅញោមទាំងអស់ រី​ឯ​លោក​រើស​យក​តែ​កំ​ណាត់​សំពត់ចាស់ៗ ដែលគេប្រើហើយមកដេរប៉ះជ្រលក់ប្រើខ្លួនឯង ដូច្នោះហើយ ស្បង់ចីពរ (រូបរាង) ក៏ទៅជាសៅហ្មងមិនគួរឲ្យមើល។<br /> ភិក្ខុកម្លោះនោះ ដោយសារតែទំនុកបម្រុងមាតាបិតាយ៉ាងនេះ តមក លោកទៅជាកើតរោគលឿង ស្លេកស្លាំង ស្គាំងស្គមចេញសរសៃរវាម គ្រានោះ ពួកភិក្ខុជាមិត្រស្និទស្នាល និង​មិត្រ​ធ្លាប់​ជួប​គ្នា​ម្តងម្កាលបានសួរលោក ថា "អាវុសោ! ពីមុនលោកមានពណ៌សម្បុរកាយស្អាតបាត ល្អជាតើ! ចុះម្តេចឥឡូវ! ទៅជាកើតរោគលឿង ស្លេកស្លាំង ស្គាំងស្គម ចេញសរសៃរវាមចឹង? លោក​មាន​ជំងឺ​ឬ?“ លោកក៏ឆ្លើយប្រាប់រឿងរ៉ាវនុ៎ះថា "អាវុសោ! ខ្ញុំព្រះករុណា គ្មានជំងឺអ្វីទេ ប៉ុន្តែមានបលិពោធតិចតួច"។ លំដាប់នោះ ភិក្ខុទាំងនោះក៏ស្តីបន្ទោសភិក្ខុកម្លោះនោះថា "ម្នាល​លោក​ដ៏​មាន​អាយុ! ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ បានហាមមិនឲ្យភិក្ខុញ៉ាំង សទ្ធាពុទ្ធបរិស័ទឲ្យធ្លាក់ចុះទេ ចុះម្តេចក៏លោកយករបស់ដែលបានមក ដោយសទ្ធាឲ្យទៅពួកគ្រហស្ថយ៉ាងនេះ ធ្វើ​អញ្ចឹង! មិន​ត្រូវ​ទេ!“ ភិក្ខុ​កម្លោះ​ឮ​ដូច្នោះ ក៏​ខ្មាស់​អៀន​ឱន​មុខ​ជ្រប់។ ភិក្ខុ​ទាំងនោះ ដោយហេតុ សូម្បីប៉ុណ្ណឹង ក៏មិនពេញចិត្ត នាំរឿងទៅទូលពិតព្រះដ៏មានព្រះភាគ ជាសាស្តា ថា "បពិត្រ​ព្រះអង្គ​ដ៏​ចម្រើន! មាន​ភិក្ខុ​មួយ​អង្គ​នោះ​ចិញ្ចឹម​គ្រហស្ថ ធ្វើ​សទ្ធា​ទាយក​ឲ្យ​ធា្លក់​ចុះ​ព្រះ​អង្គ! ទើបព្រះសាស្តាឲ្យគេហៅ ភិក្ខុនោះមកត្រាស់សួរ ថា "ម្នាលភិក្ខុ! ឮថា អ្នក​យក​របស់​ដែល​ទាយក ឲ្យ​ដោយ​សទា្ធ​ទៅ​ចិញ្ចឹម​គ្រហស្ថ​ពិត​មែន​ឬ? “បពិត្រ​ព្រះ​អង្គ​ដ៏​ចម្រើន រឿង​នុ៎ះ​ពិត​យ៉ាង​ហ្នឹង​មែន ព្រះ​អង្គ!” ភិក្ខុ​កម្លោះ​តប​ពុទ្ធ​ដីកា ។ ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ដោយ​ទ្រង់​មាន​ព្រះ​បំណង​ចង់​ពណ៌នា​សរសើរ​នូវ កិរិយា​នុ៎ះ​ផង ចង់​ប្រកាស​បុព្វ​ចរិយា​របស់​ព្រះ​អង្គ​ផង ទើប​ត្រាស់​សួរ​តទៅ​ទៀត​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ! តើ​គ្រហស្ថ​ដែល​អ្នក​ចិញ្ចឹម​នោះ ត្រូវ​ជា​អ្វី​នឹង​អ្នក​ដែរ?” ភិក្ខុ​នោះ ឆ្លើយ​ថា "បពិត្រ​ព្រះ​អង្គ​ដ៏​ចម្រើន! ពួក​គាត់ ត្រូវ​ជា​ញោម​ស្រី​ប្រុស​របស់​ខ្ញុំ​ព្រះ​អង្គ"។ ដើម្បី​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ភិក្ខុ​កម្លោះ​នុ៎ះ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ឲ្យ​ពរ​សាធុការ ៣ដង​ថា "សាធុ! សាធុ! ប្រពៃ​ហើយៗ ភិក្ខុ" អ្នក​ដើរ​ត្រូវ​តាម​ផ្លូវ​របស់​តថាគត​ហើយ! សូម្បី​តថាគត​ក៏​ប្រព្រឹត្ត​បុព្វ​ចរិយា ចិញ្ចឹម​មាតា​បិតា​ដូច​អ្នក​យ៉ាង​នេះ​ដែរ។ ភិក្ខុ​កម្លោះ​នោះ ក៏​បាន​ធូរ​ទ្រូងសប្បាយរីករាយទៅហោង។<br /> រឿងភិក្ខុចិញ្ចឹមមាតា ចប់ ៕ === កាព្យ === :{| !Colspan="3"|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">អវសានកាព្យា</span> |- |រីព្រះជិនស្រី អង្គថ្លៃប្រសើរ |style="padding-left:50px;"|ទ្រង់មានដំណើរ ដ៏ល្អម៉ដ្ឋហ្មង |- |ធ្វើទានមានសីល ឥតរមិលគុណផង |style="padding-left:50px;"|ដើរតាមគន្លង នៃព្រះអតីតពុទ្ធ ។ |- |ភិក្ខុកម្លោះ ពិតស្មោះសាសនា |style="padding-left:50px;"|ចិញ្ចឹមមាតា ជីវីបរិសុទ្ធ |- |ដើរតាមទំនៀម នៃព្រះចមម្កុដ |style="padding-left:50px;"|ល្អល្អះខ្ពស់ផុត អស់គុណទាំងឡាយ ។ |- |ហៃ! សាធុជន បុរសស្ត្រី |style="padding-left:50px;"|នៅស្ងៀមធ្វើអី្វ ចូរខំខ្វល់ខ្វាយ |- |យកចិត្តទុកដាក់ រក្សាឪពុកម្តាយ |style="padding-left:50px;"|ដូចរឿងបរិយាយ មកនេះឯងហោង។ |- |មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានគុណ |style="padding-left:50px;"|អស់ពួកទុជ៌ន មាក់ងាយត្មះសង |- |តែពួកអ្នកប្រាជ្ញ អង់អាចច្បាស់ច្បង |style="padding-left:50px;"|ប្រតិបត្តិឥតហ្មង ឆ្លងដល់ពោធិ ។ |} === ពន្យល់ពាក្យ === {| |- |ខ្ញុំព្រះករុណា ||អានថា “ខ្ញុំកូណា”ពាក្យនិយាយជាមួយព្រះសង្ឃ ||Ich |- |ជេតពន ||វត្តធំជាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ព្រះពុទ្ធ ទ្រង់គង់នៅចំនួន១៩ឆ្នាំ ||Tempel |- |ឈរទ្រង់បាត្រ ||ព្រះសង្ឃឈរចាំញាតិញោមដាក់បាត្រលោក||Mönch geht, Essen zu suchen |- |ញោមស្រីប្រុស ||ពាក្យហៅ ម្តាយឪពុក របស់ព្រះសង្ឃ ||Eltern des Mönchs |- |ដាស់តឿន ||តឿនឲ្យភ្ញាក់រឭក, ឲ្យនឹកឃើញ ||Ein Typ geben |- |និមន្ត ||ពាក្យប្រើជាមួយព្រះសង្ឃ ស្មើនឹងពាក្យថា ”ដើរ” ||gehen |- |បច្ចូសសម័យ ||ពេលព្រឹកព្រហាម, ជិតភ្លឺ ||Früh-Morgen |- |បលិពោធ ||សេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ, ជាប់ជំពាក់ការងារ ||Hindernis |- |បុព្វចរិយា ||ការប្រព្រឺត្តក្នុងកាលមុន, ចរិយា៣ របស់ព្រះពុទ្ធ ||was hat gemacht bevor |- |ពិសា ||ហូប, ញ៉ាំ, ឆ្ងាញ់ពិសា ||essen |- |ពុទ្ធដីកា ||ពាក្យរបស់ព្រះពុទ្ធ ||die Rede des Buddhas |- |មាតុបោសកសូត្រ||សំយុត្តនិកាយ បិដក ៣០ ទំព័រ ១៤០ |- |សលាក ||ឆ្នោត ||die Karte |- |សាវត្ថី ||ទីក្រុងបុរាណរបស់ឥណ្ឌា ព្រះពុទ្ធគង់នៅក្នុងក្រុងនេះ ២០ឆ្នាំ ||Sravasthi |- |សឹក ||ឈប់នៅជាលោកតទៅទៀត|| das Mönch-schwand verlassen |- |សៅហ្មង ||អាប់អន់, មានមន្ទិល, ប្រឡាក់ ||schmutzig |- |អាគន្តុកភិក្ខុ ||លោកដែលទើបនឹងនិមន្តមកដល់ថ្មី ||der Mönch, der neue kommt |- |អាបត្តិបារាជិក ||ទោសដ៏ធំក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងចំណោមទោសទាំង ៧កង ||Vergehen |- |អាវុសោ ||ពាក្យដែលព្រះសង្ឃហៅគ្នាទៅវិញទៅមក ||das Wort, das der Mönch benutzt |- |អាសូរ ||អាណិតទន់ចិត្ត, អាណិតជាប់ចិត្ត, អាណិតខ្លោចចិត្ត|| Mitgefühl |- |ឥរិយាបថ ||អាកប្បកិរិយា, ផ្លូវឬគន្លងនៃឥរិយា ដំណើរ, ដេក, ឈរ, អង្គុយ||Verhalten |- |ឧបការៈ ||ការទំនុកបម្រុង, ការផ្គត់ផ្គង់, ការផ្ចុងផ្តើម || Dankbarkeit |- |} <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ស្រែស្រូវសាលី|រឿង ស្រែស្រូវសាលី]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 54ml41nmztohkz2jzqtyf9s7wc67nhp 0 2450 4767 4749 2012-10-16T04:33:37Z នរម 573 wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ឯកសារ:ប្រជុំរឿងផ្សេងៗ(ថ្មី).pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបដើម្បីទាញយកឯកសាជាpdf]] == ដំរីចិញ្ចឹមម្តាយ == === រឿងបរិយាយ === សត្ថាៈ កាលព្រះសាស្តាគង់នៅនាវត្តជេតពន ទ្រង់បានសម្តែងរឿងនេះឡើង ព្រោះប្រារព្ធភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយមួយអង្គ។ រឿងហ្នឹងមានដំណើរដូចគ្នានឹងរឿងព្រះសុវណ្ណសាមនុ៎ះឯង។ ព្រះ​សាស្តា​បាន​ត្រាស់​ហៅ​ពួក​ភិក្ខុ​មក​ទូន្មាន​ថា "ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ អ្នក​ទាំង​ឡាយ​កុំ​នាំ​គ្នា​ពោល​ទោស​តិះ​ដៀល​ភិក្ខុ​អង្គ​នោះ​ឡើយ បោរាណក​បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ សូម្បី​កើត​ក្នុង​កំណើត​សត្វ​តិរច្ឆាន ស៊ូ​អត់​អាហារ​អស់​៧​ថ្ងៃ យំ​សម្រក់​ទឹក​ភ្នែក​ព្រោះ​តែ​ព្រាត់​ម្តាយ ទោះ​បី​បាន​ចំណី​អាហារ​ប្រៀប​ដោយ​ក្រយ៉ា​ស្ងោយ​របស់​ស្តេច​ក៏​ដោយ ក៏​មិន​បរិភោគ​ឡើយ ដរាប​ណា​មិន​បាន​ជួប​ម្តាយ។ ពួក​ភិក្ខុ​បាន​អារាធនា ទើប​ទ្រង់​សម្តែង​អតីត​និទាន​នេះ​ឡើង ដូច​ត​ទៅ​នេះ៖<br /> អតីតេ ពារាណសិយំៈ កាលពីព្រេងនាយ ព្រះបាទព្រហ្មទត្ត បានឡើងគ្រងរាជ្យនៅនាទីក្រុងពារាណសី រី​ឯ​ព្រះ​បរម​ពោធិសត្វ បាន​កើត​ក្នុង​កំណើត​ជា​សត្វ​ដំរី​នា​ហិមវន្ត​ប្រទេស ជា​ដំរី​មាន​សម្បុរ​ស​សុទ្ធ មាន​រូប​ល្អ​គួរ​ពិត​ពិល​រមិល​មើល​ជា​ទីពេញ​ចិត្ត មាន​លក្ខណៈ​បរិបូណ៌ និង​មាន​ដំរី ៨ម៉ឺន ជា​បរិវារ។ ដំរី​នោះ នៅ​ចិញ្ចឹម​រក្សា​ម្តាយ (មេ​ដំរី) ដែល​ចាស់​ជរា ថែម​ទាំង​ខ្វាក់​ភ្នែក​ទៀត​ផង។ ស្តេច​ដំរី បាន​ប្រគល់​ទឹក​ឃ្មុំ​ស្ករ ផ្លែ​ឈើ​ទុំ​ខ្ចី​ផ្សេង​ៗ ដល់​ពួក​ដំរី​ជា​កូន​ចៅ​ដើម្បី​យក​ទៅ​ជូន​ម្តាយ​ពិសា។ តែ​ពួក​ដំរី​ទាំង​នោះ មិន​បាន​ជូន​ទៅ​ម្តាយ​សេ្តច​ដំរី​ពិសា​ទេ បែរ​ជា​យក បរិភោគ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង។ (ក្រោយ​មក) ស្តេច​ដំរី​កាល​ឃ្លាំ​មើល​ក៏​បាន​ដឹង​រឿង​នោះ គិត​ថា អាត្មា​អញ​នឹង​ចេញ​ចោល​ហ្វូង ហើយ​ចិញ្ចឹម​ម្តាយ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង​វិញ! រួច​ហើយ​នៅ​វេលា​រាត្រី​កាល ដែល​ពួក​ហ្វូង​ដំរី​ពុំ​បាន​ដឹង ក៏​លួច​នាំ​ម្តាយ​រត់​ទៅ​កាន់​ជើង​ភ្នំ​ចណ្ឌោរណៈ ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​គុហា​ភ្នំ ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​មាត់​ស្រះ​ឈូក​មួយ ហើយ​តាំង​ចិញ្ចឹម​ម្តាយ​ត​ទៅ។ <br /> នា​គ្រា​មួយ​នោះ មាន​អ្នក​ថ្មើរ​ព្រៃ​ម្នាក់​នៅក្រុងពារាណសី វង្វេងផ្លូវ រកកំណត់ទិសមិនបាន ក៏ស្រែកយំរៀបរាប់យ៉ាងទ្រហឹងរំពងព្រៃ។ ដំរី​ពោធិសត្វ បាន​ឮ​សម្រែក​បុរស​នោះ ក៏​គិត​ថា "បុរស​នេះ គ្មាន​ទី​ពឹង​ទេ ឱ! ហាក់​ដូច​ជា​មិន​សម​គួរ​ទាល់​តែ​សោះ បើ​បណ្តោយ​ឲ្យ​បុរស​នោះ​ស្លាប់​ក្នុង​ទី​ស្ថាន​ដែល​យើង​រស់​នៅ​យ៉ាង​នេះ “រួច​ក៏​ដើរ​សំដៅ​ទៅ​បុរស​នោះ។ គ្រាន់​តែ​បាន​ឃើញ​ដំរី (មក​ពី​ចម្ងាយ) បុរស​នោះ​ភ័យ​រត់​យ៉ាង​លឿន តែ​ស្តេច​ដំរី​ក៏​ស្រែក​ឃាត់​សួរ​ថា "នែ! បុរស​កំសត់​កុំ​រត់​អី ខ្ញុំ​មិន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ភ័យ​ខ្លាច​ទេ! ចុះ​ហេតុ​អ្វី បាន​ជា​អ្នក​ដើរ​ទ្រ​ហោ​យំ​ពេញ​ព្រៃ​អញ្ចឹង?“ នាយ​ថ្មើរ​ព្រៃ​ប្រាប់​ថា "ហៃ! លោក​ជា​ធំ ខ្ញុំ​វង្វេង​ផ្លូវ​អស់​៧​ថ្ងៃ​នឹង​ថ្ងៃ​នេះ​ហើយ"។ ស្តេច​ដំរី​ក៏​ពោល​ថា "បុរស​ដ៏​ចម្រើន! ចូរ​អ្នក​កុំ​ភ័យ​អី ខ្ញុំ​នឹង​នាំ​អ្នក​ទៅ​ដល់​ផ្លូវ​មនុស្ស​ណា៎ "រួច​ក៏​ឲ្យ​បុរស​នោះ​ជិះ​លើ​ខ្នង នាំ​ចេញ​ពី​ព្រៃ​ទៅ។ បុរស​នោះ ជា​មនុស្ស​អាក្រក់​ជួជាតិ បាន​កំណត់​ដើម​ឈើ និង​ភ្នំ​ជា​សញ្ញា​ចេញ​ទៅ​ពារាណសី​ដោយ​គិត​ថា "អញ​នឹង​ទៅ​ព្រះ​នគរ ប្រាប់​ដល់​ព្រះ​រាជា"។<br /> កាលនោះ ដំរីមង្គលរបស់ព្រះរាជាក៏ស្លាប់ទៅ ទ្រង់បានឲ្យពួករាជ បុរសទូងស្គរប្រកាសថា "បើនរណាបានប្រទះឃើញមានដំរីល្អបរិបូណ៌ ដោយរូបអាចធ្វើជារាជទីនាំងបាន ចូរ​ឲ្យ​ដំណឹង​ភ្លាម"។ នាយ​ថ្មើរ​ព្រៃ​នោះ​ក៏​បាន​ចូល​ទៅ​គាល់​ព្រះ​រាជា​ទូល​ព្រះ​រាជ​ឱង្ការ​ថា "បពិត្រ​ព្រះ​សម្មតិ​ទេព! ទូល​ព្រះ​បង្គំ​បាន​ឃើញ​ស្តេច​ដំរី​ស​ស្អាត មាន​សីលាចារ គួរ​ជា​ព្រះ​ទីនាំង​របស់​ព្រះ​អង្គ​បាន​កា្រប​ទូល! សូម​ព្រះ​អង្គ ទ្រង់​ត្រាស់​បញ្ជា​ឲ្យ​នាយ​ហ្ម​ដំរី​ទៅ​ជា​មួយ​ទូល​ព្រះ​បង្គំ​ៗ នឹង​បង្ហាញ​ផ្លូវ​កា្រប​ទូល“។<br /> ព្រះរាជាតបថា សាធុ (ប្រពៃហើយ) រួចបានបញ្ជូនហ្មដំរី និងបរិវារ ជាច្រើនទៅជាមួយដោយបញ្ជាថា "អ្នកទាំងឡាយ ចូរឲ្យបុរសនេះនាំ ផ្លូវ​ទៅ​ព្រៃ​ចាប់​ស្តេច​ដំរី​ដ៏​ប្រសើរ​ដែល​គាត់​បាន​ប្រាប់​យើង​មក“។ នាយ​ថ្មើរ​ព្រៃ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ជា​មួយ​បរិវារ បាន​ឃើញ​ព្រះ​ពោធិសត្វ​កំពុង​ចូល​ទៅ​រក​ចំណី​ក្នុង​ស្រះ​ឈូក។ ដំរី​ពោធិសត្វ​កាល​ឃើញ​ហ្ម​ដំរី ក៏​គិត​ថា ភ័យ​នេះ​កើត​ឡើង មិន​មែន​ដទៃ​ណា​ក្រៅ​តែ​ពី​នាយ​ថ្មើរ​ព្រៃ​នោះ​ទេ! អាត្មា​អញ​ជា​សត្វ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង អាច​កំចាត់​ហ្វូង​ដំរី​ទាំង​ពាន់​ឲ្យ​វិនាស​បាន! បើ​អញ​ខឹង​ហើយ ក៏​អាច​នឹង​ព្រេច​កំទេច​នូវ​ពល​សេនា ព្រម​ទាំង​អ្នក​ដែន​ទាំង​អស់​បាន! តែ​បើ​អាត្មា​អញ ខឹង​ហើយ អញ​នឹង​ដាច់​សីល (ព្រោះ​តែ​សម្លាប់​មនុស្ស) ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ថ្ងៃ​នេះ អញ​នឹង​មិន​ខឹង​ជា​ដាច់​ខាត ទោះ​ជា​គេ​ចាក់​ដោយ​លំពែង​ក៏​ដោយ​ចុះ!“ កាល​ស្តេច​ដំរី​អធិដ្ឋាន​ហើយ ក៏​ឈរ​នៅ​ស្ងៀម​មិន​សូម្បី​ងាក​ក្បាល​បន្តិច​សោះ​ឡើយ ហ្ម​ដំរី​ចុះ​ទៅ​ក្នុង​ស្រះ​ឈូក​មើល​ឃើញ​លក្ខណ​សម្បត្តិ​របស់​ស្តេច​ដំរី ស្រ​ដី​ថា "នែ! កូន​ប្រុស ឯង​ចូរ​មក" រួច​ក៏​ចាប់​ប្រមោយ​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​ខ្សែ​ប្រាក់ នាំ​បណ្តើរ​ទៅ​អស់​៧​ថ្ងៃ ទើប​បាន​ដល់​ក្រុង​ពារាណសី។ <br /> ថ្លែង​អំពីមេដំរីជាម្តាយព្រះពោធិសត្វឯណេះវិញ កាលមិនឃើញកូន ត្រឡប់មក ក៏សង្ស័យប្រាកដថា ‌"កូនអញ ច្បាស់ជាត្រូវពួកស្តេច ឬ អាមាត្យជាដើមចាប់យកទៅហើយ តើ​ដង​ព្រៃ​នេះ​នឹង​រីក​ស្រស់​ម្តេច​បាន បើ​ខ្ញុំ​ព្រាត់​កូន​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​ហើយ​នេះ?“ ក៏​យំ​រៀប​រាប់​ភ្ជាប់​ដោយ​គាថា​ពីរ​បាទ​ថា៖ :ដើមពោនស្វាផង ដើមខ្លែងគង់ផង ដើមទទឹម និងស្មៅធំឈ្មោះករវរៈ៥ផង ក្រអៅឈូកនិងស្រងែផង ដុះទ្រុបទ្រុលហើយ ទាំងដើមកណ្ណិការ ជិតជើងភ្នំក៏ចេញផ្កាដែរ ព្រោះ​តែ​ដំរី​នោះ​មិន​នៅ។ :ក្នុងស្រុក ឬក្នុងក្រុងណាមួយ ព្រះរាជា ឬព្រះរាជកុមារណាមួយ មានគ្រឿងអាភរណៈជាវិការៈនៃមាស រមែងចិញ្ចឹមស្តេចដំរីដោយដុំនៃភោជន ដ្បិតដំរីដែលព្រះរាជា ឬព្រះរាជកុមារ (គង់​ហើយ) មិន​តក់​ស្លុត (ក្នុង​សង្គ្រាម) អាច​នឹង​ទម្លុះ​ទម្លាយ​នូវ​ក្រោះ (នៃ​ពួក​បច្ចាមិត្រ​បាន)។<br /> គ្រាន់​តែ​បានពាក់កណ្តាលផ្លូវ ហ្មដំរីក៏បានផ្ញើសារទៅថ្វាយព្រះរាជាៗ បានទ្រង់ព្រះសណ្តាប់ហើយ ក៏ឲ្យគេរៀបចំតាក់តែងស្អិតស្អាងព្រះនគរ យ៉ាងស្អាត។ ហ្ម​ដំរី​បាន​នាំ​ព្រះ​ពោធិសត្វ​ទៅ​កាន់​រោង​ដំរី ដែល​ប្រដាប់​តាក់​តែង​ដោយ​គ្រឿង​អលង្ការ​អប់​នឹង​គ្រឿង​ក្រអូប​ផ្សេងៗ រៀប​ចំ​ចង​វាំង​នន​យ៉ាង​ល្អ​ប្រណិត ទើប​ទៅ​ក្រាប​ទូល​ដល់​ព្រះ​រាជា។ ព្រះ​រាជា​បាន ត្រាស់​បង្គាប់់​ឲ្យ​គេ​យក​ភោជនដ៏​ប្រកប​ដោយ​រស​ជាតិ​ផ្សេងៗ ទៅ​ឲ្យ​ព្រះ​ពោធិសត្វ។ ស្តេច​ដំរី​មិន​ទទួល​យក​ដុំ​បាយ​ឡើយ ដោយ​តាំង​ចិត្ត​ថា អាត្មា​អញ​នឹង​មិន​បរិភោគ​ទេ ព្រោះ​គ្មាន​ម្តាយ (នៅ​ទី​នេះ)។ គ្រា​នោះ ព្រះ​រាជា​ក៏​អង្វរ​ស្តេច​ដំរី​ថា៖ :ម្នាលដំរី អ្នកចូរទទួលពំនូតភោជនចុះ ម្នាលដំរី អ្នកកុំស្គមឡើយ ម្នាលដំរី រាជកិច្ចទាំងឡាយមានច្រើន អ្នកនឹងធ្វើនូវរាជកិច្ចទាំងនោះ។ <br /> ព្រះ​ពោធិសត្វឮហើយ ក៏តបវិញថា៖ :មេដំរីនោះជាសត្វកំព្រា (យំព្រោះព្រាត់កូន) ខ្វាក់ភ្នែក មិនមានគេដឹក នាំទង្គិចជើងនឹងដង្គត់ឈើ ហើយបែរមុខទៅរកភ្នំចណ្ឌោរណៈដួលនៅ។<br /> ភ្លាមនោះ ព្រះរាជាក៏ត្រាស់សួរទៅទៀតថា៖ :ម្នាលដំរីដ៏ប្រសើរ មេដំរីខ្វាក់ភ្នែកមិនមានគេដឹកនាំ ទង្គិចជើងនឹង ដង្គត់ឈើ បែរមុខទៅរកភ្នំចណ្ឌោរណៈ ដួលនៅនោះ តើត្រូវជាអ្វីនឹងអ្នកឯង?<br /> ព្រះពោធិសត្វតបថា៖ :បពិត្រមហារាជ មេដំរីខ្វាក់ភ្នែក មិនមានគេដឹកនាំ ទង្គិចជើងនឹងដង្គត់ឈើ បែរមុខទៅរកភ្នំចណ្ឌោរណៈ ដួលនៅនោះ ត្រូវជាមាតារបស់ទូលបង្គំជាខ្ញុំ។ បពិត្រមហារាជ ខ្ញុំ​ចិញ្ចឹម​នូវ​មេ​ដំរី​ខ្វាក់​មួយ បើ​អត់​ពី​ខ្ញុំ​ទៅ ម្តាយ​ខ្ញុំ​នឹង​ស្លាប់​មិន​ខាន តែ​អត់​ពី​ម្តាយ​ហើយ តើ​ប្រយោជន៍​អ្វី​ទៅ ដោយ​គ្រឿង​ឥស្សរិយៈ​ទាំង​នេះ ម្តាយ​ខ្ញុំ​អត់​អាហារ ៧​ថ្ងៃ​ហើយ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ សូម​ទ្រង់​ដោះ​លែង​ទូល​ព្រះ​បង្គំ​ជា​ខ្ញុំ ឲ្យ​បាន​ជួប​ម្តាយ​ផង។<br /> ព្រះរាជាបានទ្រង់ព្រះសណ្តាប់យ៉ាងនោះហើយ កាលទ្រង់បង្គាប់ឲ្យ គេដោះលែងទើបត្រាស់ថា៖ :អ្នកទាំងឡាយចូរលែងនូវដំរីដ៏ប្រសើរនុ៎ះ ជាសត្វចិញ្ចឹមនូវមាតា ចូរ ឲ្យដំរីបានជួបនឹងមាតា ព្រមទាំងញាតិទាំងពួងចុះ។<br /> បានឮថា ដំរីនោះ គ្រាន់តែបានរួចចាកចំណងភ្លាម ក៏សម្រាកបន្តិច បានសម្តែងទសពិធរាជធម៌ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ប្រទានឱវាទថា „បពិត្រ មហារាជ ព្រះអង្គ ចូរជាបុគ្គលកុំប្រមាទ“ រួច​ហើយ​ក៏​ចេញ​ចាក​ព្រះ​នគរ ទាំង​ដែល​មហាជន​កំពុង​បូជា​ដោយ​គ្រឿង​ក្រ​អូប​ផ្សេងៗ សំដៅ​ទៅ​ដល់​ស្រះ​ឈូក​ក្នុង​ថ្ងៃ​នោះ​ឯង។ គិត​ថា នឹង​ឲ្យ​អ្នក​មេ​បាន​បរិភោគ​ដោយ​ផ្ទាល់​ដៃ​ខ្លួន ក៏​ដក​យក​ក្រអៅ​ឈូក​និង​មើម​ឈូក​ជា​ច្រើន ព្រម​ទាំង​ដង​ទឹក​ដោយ​ប្រមោយ ចេញ​អំពី​ទី​សម្រាក​សម្ងំ​ដើរ​សំដៅ​ទៅ​រក​ម្តាយ ដែល​កំពុង​ក្រាប​ដេក​នា​មាត់​ទ្វារ​ល្អាង ស្រោច​ស្រប​ទឹក​ទៅ​លើ​កាយ ម្តាយ​ដែល​អត់​អាហារ​៧​ថ្ងៃ​ហើយ ឲ្យ​មាន​កម្លាំង​ឡើង។ ព្រោះ​ដូច្នោះ បាន​ជា​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​ត្រាស់​នូវ​អភិសម្ពុទ្ធ​គាថា ដើម្បី​បញ្ជាក់​សេចក្តី​នោះ​ថា៖ :ដំរីគ្រាន់តែរួចចាកចំណង ដែលព្រះរាជាកាសីបានបញ្ជូនទៅ សម្រាកខ្លួនតែមួយរំពេច ក៏ដើរសំដៅទៅរកភ្នំ ដំរីនោះចេញទៅអំពីភ្នំនោះ ដើរទៅកាន់ព្រៃជាទីពួនសម្ងំដ៏ត្រជាក់ ដែល​ដំរី​ធ្លាប់​សេព (នៅ) ហើយ​ដង ទឹក​ដោយ​ប្រមោយ​យក​មក​ស្រោច​ស្រព​មាតា។<br /> មេដំរីនៃពោធិសត្វសម្គាល់ថា ភ្លៀងធ្លាក់ ក៏ស្តីបន្ទោសថា៖ :ភ្លៀងអ្វីហ្នឹងផ្តេសផ្តាស បង្អុរចុះពុំជួកាលសោះ កូនបង្កើតរបស់អញ ដែលជាអ្នកបម្រើអញទៅបាត់ហើយតើ!<br /> ដើម្បីលួងលោមម្តាយព្រះពោធិសត្វក៏ពោលពេលនោះថា៖ :បពិត្រអ្នកមេ សូមអ្នកក្រោកឡើង សម្រាន្តអ្វី ខ្ញុំជាកូនបង្កើតរបស់លោក ដែលព្រះរាជាកាសីទ្រង់ប្រកបដោយប្រាជ្ញាមានយសបានលែង មកវិញហើយ ឥឡូវនេះ កូន​បាន​នាំ​ភោជន​មក​ហើយ សូម​អ្នក​មេ​ក្រោក​ឡើង ពិសា​នូវ​ភោជន​នេះ​ចុះ។<br /> មេដំរីមានចិត្តត្រេកអរពន់ពេក កាលថ្វាយព្រះពរដល់ព្រះរាជា ក៏បានពោលគាថាចុងក្រោយថា៖ :ព្រះរាជាណា បានលែងកូនរបស់ខ្ញុំ ជាអ្នកកោតក្រែងចំពោះបុគ្គលចាស់សព្វៗកាល សូមព្រះរាជានោះ ញ៉ាំងដែនរបស់ពួកអ្នកកាសីឲ្យចម្រើន គង់ព្រះជន្មនៅអស់កាលយូរអង្វែងចុះ។<br /> ក្នុងកាលនោះព្រះរាជាជ្រះថ្លាក្នុងគុណរបស់ព្រះពោធិសត្វ បានសាង ភូមិមួយនៅក្បែរស្រះឈូក ទំនុកបម្រុងព្រះពោធិសត្វនិងមេជានិច្ច ។ ចំណេរកាលខាងក្រោយមក កាល​មេ​ដំរី​ស្លាប់​ហើយ ស្តេច​ដំរី​ក៏​បាន​ធ្វើ​ការ​រក្សា​ទុក​យ៉ាង​ស្រួល​បួល​ហើយ​ដែរ ទើប​ទៅ​កាន់​អាស្រម​បទ​មួយ ឈ្មោះ​ករណ្ឌកៈ ធ្វើ​វត្ត​ប្រតិបត្តិ​ចំពោះ​ពួក​ឥសី ៥០០អង្គ ដែល​គង់​នៅ​ទី​នោះ ជា​ស្ថាន​ចុះ​អំពី​ព្រៃ​ហេមពាន្ត​មក។ <br /> រីឯព្រះរាជា បានយកថ្មឆ្លាក់រូបដំរីព្រះពោធិសត្វ ធ្វើសក្ការបូជា មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកជនដែលរស់នៅទួទាំងប្រទេសឥណ្ឌា៦ បានប្រជុំគ្នាធ្វើ បុណ្យមួយ ឈ្មោះថា ហត្ថិមហោ ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ។ <br /> ព្រះសាស្តាទ្រង់បាននាំរឿងនេះមក ហើយទ្រង់ប្រកាសសច្ចធម៌ សជាតក៍។ កាលចប់សច្ចធម៌ មាតុបោសកភិក្ខុ ក៏បានលុះសោតាបត្តិផល ព្រះរាជាក្នុងកាលនោះ បានមកជាព្រះអានន្ទ, នាយ​ថ្មើរ​ព្រៃ​ជួជាតិ បាន​មក​ជា​ទេវទត្ត, ហ្ម​ដំរី ជា​ព្រះ​សារីបុត្រ, មេ​ដំរី​ជា​ព្រះ​នាង​មហា​មាយា រីឯ​ស្តេច​ដំរី​ដែល​ចិញ្ចឹម​ម្តាយ គឺ​ព្រះ​តថាគត​នេះ​ឯង​ហោង។<br /> រឿងដំរីចិញ្ចឹមម្តាយចប់ ៕ === អវសានកាព្យា === {| |- | ដំរីពោធិសត្វ ផុតពីមុខងារ |style="padding-left:50px;"| ដែលព្រះរាជា ទ្រង់ប៉ងចំពោះ |- |ក៏ព្រោះតែគុណ គឺការសន្តោស |style="padding-left:50px;"|ចិញ្ចឹមម្តាយស្មោះ អស់ភ័យអន្តរាយ។ |- |មិនត្រឹមប៉ុណ្ណោះ ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ |style="padding-left:50px;"|អ្នកស្រុកជំនឿ ជឿជាក់ភក្តី |- |គោរពបូជា មង្គលដំរី |style="padding-left:50px;"|រហូតសព្វថ្ងៃ មិនសាបសូន្យឡើយ ។ |- |នេះហើយគឺគុណបុណ្យបម្រើម្តាយ |style="padding-left:50px;"|ទោះជារូបកាយ រលាយទៅហើយ |- |តែពពួកជន នៅជំនាន់់ក្រោយ |style="padding-left:50px;"|ពិតមិនកន្តើយ បូជាសរសើរ។ |- |រំឭកនឹកដល់ អង្គព្រះកុញ្ជរ |style="padding-left:50px;"| ប្រសើរបវរ ល្អសព្វអន្លើ |- |បូជាគោរព សូមភប់ចំទើរ |style="padding-left:50px;"|ទៅលើអំពើ ដើរដូចព្រះអង្គ។ |- |} === ពន្យល់ពាក្យ === {| |- |កុញ្ជរ ||សត្វដំរី |- |ក្រាបទូល || កន្ទុយពាក្យសម្រាប់ប្រើជាមួយស្តេច |- |ក្រយ៉ាស្ងោយ ||អាហារបរិភោគរបស់ព្រះរាជា |- |គាល់ព្រះរាជា ||ចូលទៅជួបនឹងស្តេច |- |គុហាភ្នំ ||រូងភ្នំ ឬល្អាងភ្នំ |- |គ្រឿងឥស្សរិយៈ || គ្រឿងស័ក្កយស និងអំណាចផ្សេងៗ |- |ជួជាតិ || ដែលមានជាតិទន់ទាប, ថោកថយ |- |ដង្គត់ឈើ||គល់ឈើសល់ពីគេកាប់កាត់ |- |ថ្មើរព្រៃ ||អ្នកដើរព្រៃ ឬព្រានព្រៃ |- |ទង្គិចជើង|| ដើរជាន់ ឬប៉ះជំពប់ |- |ទូលព្រះរាជឱង្ការ|| ប្រាប់ដំណឹងដល់ស្តេច |- |នគរ ||ទីក្រុង |- |បរិវារ ||អ្នកហែហម, គ្នីគ្នា គូកន, កូនចៅ |- |បោរាណកបណ្ឌិត ||អ្នកប្រាជ្ញពីមុនៗ មក |- |ពលសេនា ||កងទ័ព, ពួកទាហាន |- |ពំនូតភោជន ||ដុំបាយ |- |ព្រះសម្មតិទេព ||បុគ្គលដែលសន្មតស្មើនឹងទេវតា, ស្តេច |- |រាជកិច្ច ||ការងាររបស់ស្តេច |- |រាជទីនាំង ||យានជំនិះរបស់ស្តេច |- |វេលារាត្រីកាល ||ពេលយប់ស្ងាត់, យប់អាធ្រាត |- |សម្បុរ || ពណ៌ |- |សារ || សំបុត្រ |- |សីលាចារ || មានឫកពារល្អ |- |ហត្ថមហោ || បុណ្យដំរី |- |ហ្មដំរី || អ្នកចាប់ ឬបង្ហាត់ដំរី |- |ហិមវន្តប្រទេស || តំបន់ព្រៃហេមពាន្ត, ព្រៃទឹកសន្សើម |- |អតីតនិទាន || រឿងដែលមានរួចហើយ |- |អធិដ្ឋាន || ការតាំងចិត្ត, អត់ធ្មត់ |- |អ្នកដែន || អ្នកស្រុក, អ្នកនគរទាំងមូល |- |អារាធនា || អញ្ជើញ, ស្នើសុំ |- |} <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១/រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ|រឿង ភិក្ខុចិញ្ចឹមម្តាយ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] lqv45yp0mnvj7whxsr0qpyj7qip9b7s 0 2451 4752 4750 2012-10-12T08:22:46Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% style="border:2px solid #55779f; padding:0px;" |- | colspan="2" style="background:#55779f; text-align:center; padding:2px; border-bottom:1px #B8C7D9 solid;" | <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; font-weight:bold;"><span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: white;">ធ្នើសៀវភៅសាសនាគ្រិស្ត</span></h2> |- | valign="top" style="padding:8px 8px 0px 8px; background:#F5FAFF;" <!--H210 S4 V100--> | [[ឯកសារ:Bloch-SermonOnTheMount.jpg|right|thumb]] * [[ប្រវត្តិព្រះយេស៊ូ]] * [[ព្រះគុម្ពីរព្រះសហគមន៏កាតូលិក]] * [[សៀវភៅផ្សេងៗ]] __NOEDITSECTION__ <br /> |} {{គ្រប់ធ្នើសៀវភៅ}} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សាសនា]] 5eppnazs9m1ewt6jyjmw2bxuvl9euwr 6 2452 4763 4762 2012-10-12T16:26:24Z នរម 573 wikitext text/x-wiki [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 0g18gdjcm217jde9824w7fqoxze0eaz 0 2453 7970 7157 2017-07-13T09:48:03Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker; remove unnecessary table code wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">មាតិកា</span> * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/អត្ថាធិប្បាយ|អត្ថាធិប្បាយ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ|កណ្ឌទី២​ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ -​ អរូបវវត្ថានវគ្គ]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា|កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា]] <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 80ot9s17ap9hltz6nkm644ysffayy5y 6 2454 4771 4765 2012-10-16T04:56:11Z នរម 573 wikitext text/x-wiki [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] ezunsbdyf565zp6zx38sz9kvufurk7c 0 2455 7969 7158 2017-07-13T09:46:48Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/អត្ថាធិប្បាយ|អត្ថាធិប្បាយ]]</span> == ប្រភពកកើតនៃមិលិន្ទប្បញ្ហា == ===សេចក្តីប្រាថ្នារបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ្រាធិរាជ កាលនៅជាសាមណេរ ក្នុងអតីតកាល === '''លើកទី ១''' ៖“ ដោយកម្មដែលជាបុណ្យគឺការចោលសំរាមនេះអំណឹះកាលតទៅ( កន្លងផុតទៅ ) រហូតដល់យើងសម្រេចនិព្វានសូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានយសសក្តិខ្ពង់ខ្ពស់មានតេជះខ្លាំងដូចព្រះអាទិត្យពេលថ្ងៃត្រង់នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយើងកើតផងចុះ”។<br /> '''លើកទី២''' ៖“ ក្នុងរវាងពេលរហូតតទៅទម្រាំយើងបានសម្រេចព្រះនិព្វាននេះសូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានបដិភាណកើតមានភ្លាមមានបដិភាណមិនចេះចប់ដូចទឹករលកនៅគ្រប់ទីកន្លែង ដែលយើងកើតផងចុះ ” ។ === សេចក្តីប្រាថ្នារបស់ព្រះនាគសេនត្ថេរ ក្នុងអតីតកាល === “ក្នុងរវាងពេលរហូតដល់យើងសម្រេចព្រះនិព្វាននេះសូមឱ្យយើងជាមនុស្ស​មានបដិភាណ​មិនចេះចប់​ដូចទឹករលក​ក្នុង​ទន្លេគង្គា​នេះផងចុះ សូមឱ្យយើង​ជាអ្នក​ដែលអាច​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​បដិភាណ​ដែល​សាមណេរ​នេះ​ចោទ​សួរ​គ្រប់​យ៉ាង​ផង​ចុះ ” ។ === សេចក្តីព្យាករណ៍របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ === “បុគ្គលទាំង២នេះនឹងឧប្បត្តិឡើងដូចព្រះមោគ្គល្លីបុត្តត្ថេរឧប្បត្តិឡើងដូចនោះដែរ​នៅពេលកន្លងទៅ​អស់៥០០ឆ្នាំ ចាប់ពីពេល​បរិនិព្វាន​របស់តថាគត បុគ្គលទាំង២​នេះ នឹងឧប្បត្តិ​ឡើង​ បុគ្គលទាំង២នេះ នឹង​បែងចែក​ធម៌​និងវិន័យ ដែល​តថាគត​សម្តែង​ទុកយ៉ាង​សុខុម​ឱ្យអស់​ភាព​ស្មុគស្មាញ ឱ្យអស់​ចំណុច​មន្ទិល​ដោយអំណាច​នៃសំណួរ​ឧបមា​និង​យុត្តិ​ក្នុង​បញ្ហា “ ។ === ក្រុមការងារធម្មទានមិលិន្ទប្បញ្ហាភាគ១ === បោះពុម្ពលើកទី២ - ព.ស. ២៥៥៨ {| |- | '''រៀបរៀងជាខេមរភាសា''' || ៖- ឧបាសិកា វណ្ណារី - ទេពប្រណម្យ(Amara Tevy ) |- | '''វាយអត្ថបទ និងរចនាទំព័រ''' || ៖- ឧបាសិកា វណ្ណារី - ទេពប្រណម្យ ( អមរាទេវី ) |- | '''កែអក្ខរាវិរុទ្ធ''' || ៖-ភិក្ខុ ធម្មសិរី សែម - ចន្ទធីរ៍ ( អនុបណ្ឌិត ) |- ||| - ភិក្ខុ សច្ចធនោ ជាង - វណ្ណារ៉ា ( សាស្ត្រាចារ្យ) |- ||| - ព្រឹទ្ធាចារ្យ ដាំ - កុយ ( សមាជិកសមាគមអភិរក្ស-និងអភិវឌ្ឍន៍អក្សរសាស្រ្តខ្មែរ ) |- | '''សម្របសម្រួលធម្មទាន''' ||៖ |- |ភិក្ខុ ធម្មប្បញ្ញោ ស៊ឹម -សំអូន ||ប្រធានពុទ្ធិកសមាគមសមណនិស្សិតកម្ពុជា-ស្រីលង្កា |- |ព្រះមហា យសបាលោ សុខ - សុវណ្ណ|| អនុគណក្រុងពោធិសាត់ |- |ភិក្ខុ ធម្មសិរី សែម - ចន្ទធីរ៍ ||ប្រធានផ្នែកអប់រំនិងផ្សព្វផ្សាយ |- |||នៃពុទ្ធិកសមាគមសមណនិស្សិតកម្ពុជា-ស្រីលង្កា |- |||គង់នៅវត្តធិតាពុទ្ធិការាម រដ្ឋអារីហ្សូណាU.S.A |- |ភិក្ខុ តបរតោ ដៀង- ស៊ីថុល ||ប្រធានផ្នែកទំនាក់ទំនង នៃពុទ្ធិកសមាគមសមណ |- |||និស្សិតកម្ពុជា-ស្រីលង្កា សាខាខេត្តពោធិសាត់ |- |||និងជាលេខាធិការគណពោធិសាត់ |- |ភិក្ខុ សន្តិបាលោ សំ - សារ៉ូន || អនុប្រធានផ្នែកអប់រំ |- |||នៃពុទ្ធិកសមាគមសមណនិស្សិតកម្ពុជា-ស្រីលង្កា |- |ភិក្ខុ សច្ចធនោ ជាង - វណ្ណារ៉ា || ព្រះគ្រូសូធ្យស្តាំ វត្តគោកខ្សាច់ ខណ្ឌពោធិសែនជ័យ |- |||និងជាសាស្ត្រាចារ្យពុទ្ធិកវិទ្យាល័យជម្ពូវ័នសែនជ័យ |- |||ខណ្ឌពោធិសែនជ័យភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ បញ្ញាវរោ សន - សែន || វត្តជម្ពូវ័ន ខណ្ឌពោធិសែនជ័យ ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ ចិត្តបាលោ ឈួន - សីហា ||វត្តវេឡុវនារាម(ព្រៃឫស្សី)ខណ្ឌពោធិសែនជ័យ ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ ចន្ទមង្គលោ ឈន - ស៊ាងហោ|| វត្តលង្កា ខណ្ឌចំការមន ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ ចន្ទសេនា សិម - សុឈុំ ||វត្តមង្គលវ័ន ខណ្ឌ ៧ មករា ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ វឌ្ឍនោ វង្ស - វុឌ្ឍី ||វត្តសំពៅមាស ខណ្ឌ ៧ មករា ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ សមថមុនី រឿន - គឹមស្រេង ||វត្តឧត្តរាវតី ខណ្ឌឫស្សីកែវ ភ្នំពេញ |- |ភិក្ខុ វិរិយធម្មោ សំ - ទីហួរ ||វត្តឥន្ទញ្ញាណ ក្រុងព្រះសីហនុ |- |ភិក្ខុ ធម្មត្ថេរោ មួង - ចន្ថា ||វត្តកៀនស្វាយក្រៅ ខេត្តកណ្តាល |- |ភិក្ខុ បញ្ញាបជ្ជោតា វ៉ាន់ - សុខ ||វត្តខេមវ័ន ខេត្តកំពង់ចាម |- |សាមណេរ សុមន សុខ - ធាវី ||វត្តមហាមន្ត្រី ភ្នំពេញ |- |សាមណេរ ឡុង - សុផាត ||វត្តឧត្តមមុនីរតនារាម អូរតាថុក ខេត្តកំពង់ចាម |- |ព្រឹទ្ធាចារ្យ ដាំ - កុយ || សមាជិកសមាគមអភិរក្សនិងអភិវឌ្ឍន៍អក្សរសាស្រ្តខ្មែរ |- |ឧបាសិកា វណ្ណារី - ទេពប្រណម្យ ||ក្រុមសាកច្ឆាធម៌ផ្សារដេប៉ូ ភ្នំពេញ និង |- |||ទំព័រចំណេះដឹងព្រះពុទ្ធសាសនាBuddhism Knowledge |- |ឧបាសក ជា - សុថាវី || អ្នកសិក្សាធម៌នៅវត្តសំពៅមាស និងវត្តឧណ្ណាលោម |- |ឧបាសក ម៉ម - សេង ||អ្នកសិក្សាធម៌នៅវត្តសំពៅមាស និងវត្តឧណ្ណាលោម |- |ឧបាសិកា វ៉ែន - សុភាវតី ||ស្រុកមង្គលបូរី ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ |- |} {| |- | '''ទីប្រឹក្សា'''៖ || - ព្រះគ្រូ អដ្ឋសិរិវិទេស មហា ថាណាត់ ( ព្រះធម្មទូតថៃ ប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិក ) |- |||- ភិក្ខុ ព្រះមហាសុចិន្តា ធម្មសារោ ( បាលី ប្រយោគ ៩ ប្រទេសថៃ ) |- |||- ភិក្ខុ ព្រះមហាសុវិទ្ទ - រតិន្ទយោ ( បាលី ប្រយោគ ៨ ប្រទេសថៃ ) |- |||- ភិក្ខុ វជិរជាតោ នូ - សុជាតិ ភិក្ខុ ជោតិនន្ទ ( ផ្តល់ច្បាប់ដើម ) |- | '''ការផ្សាយ''' ៖ || ទំព័រចំណេះដឹងព្រះពុទ្ធសាសនាFb Page :Buddhism Knowledge |- | '''ទូរស័ព្ទទំនាក់ទំនង''' ៖ ||015-673 806 |- |'''បណ្ណាល័យជាតិ ៖'''||ISBN - 978-99963-843-0-1 |- |'''រក្សាសិទ្ធិគ្រប់យ៉ាង''' |} ==អនុមោទនាកថា== <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; "> មិលិន្ទប្បញ្ហា ជាបករណ៍ពិសេសមួយ ដែលអធិប្បាយសត្ថុសាសន៍ តាមរយៈបុច្ឆាវិសជ្ជនារបស់មហាគូសន្ទនាពីររូប គឺ ព្រះចៅមិលិន្ទ្រាធិរាជ Menandro ជាព្រះរាជាក្នុងអាណាចក្រក្រិកបុរាណ ដ៏ល្បីព្រះនាម ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ១ មុនគ្រិស្ទ បានសាកសួរបញ្ហានឹង ព្រះមហានាគសេនត្ថេរ ជាព្រះអរហន្តបដិសម្ភិទា ដ៏ជាកំពូលវាទៈនាសម័យនោះ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្រោយពីបានអានមួយចប់ ខ្ញុំបានកត់ត្រាទុកនូវពាក្យពេចន៍ និងអក្ខរាវិរុទ្ធមួយចំនួន ផ្ញើជូនទៅឧបាសិកា វណ្ណារី អ្នកប្រែគម្ពីរនេះ ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ការបោះពុម្ពលើកក្រោយទៀត ព្រោះគម្ពីរនេះជាគម្ពីរពិសេស និងមានប្រយោជន៍ច្រើនសម្រាប់អ្នកប្រាថ្នាសិក្សា ស្វែងយល់អំពីព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ដោយបានឃើញកំណែរបស់ខ្ញុំ ឧបាសិកា វណ្ណារី ក៏រីករាយ ហើយបានសំណូមពរខ្ញុំ ឱ្យជួយពិនិត្យជាថ្មីម្តងទៀត សម្រាប់ការបោះពុម្ពលើកទីពីរនេះ។ ខ្ញុំក៏ឆ្លៀតពេលពិនិត្យម្តងទៀត រហូតដល់ចប់ ។ ការពិនិត្យនេះ មានផលលំបាកខ្លះៗ ក្នុងការស្វែងរកប្រភពពីព្រះត្រៃបិដកខ្មែរ តែការនេះ ជាការពេញចិត្តរបស់ខ្ញុំ រួមចំណែកផ្នែកបញ្ញាដ៏ថ្លាស្អាត ក្នុងបទនៃការប្រែគម្ពីរដ៏មានតម្លៃនេះ ។ <br /> </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ខ្ញុំសូមកោតសរសើរដោយស្មោះចំពោះវីរិយភាពដ៏ខ្លាំងក្លានេះ និងសូមប្រសិទ្ធិពរជូនឧបាសិកាឱ្យថ្លាគំនិតគិតសម្រេចរាល់គ្រប់កិច្ចការទាំងពួង ក្នុងការកសាងគម្ពីរបន្តទៀត និង បានជាបច្ច័យនៃការត្រាស់ដឹងទៅថ្ងៃមុខ ។ <br /> </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ម្យ៉ាងទៀត ខ្ញុំសូមលើកទឹកចិត្តឱ្យពុទ្ធបរិស័ទទាំងអស់ ទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថអានសៀវភៅនេះឱ្យបានចប់សព្វគ្រប់ និងបន្តអាន មិនខកខានទាំងជួយឧបត្ថម្ភចំពោះការបោះពុម្ពភាគបន្ត ៗ ទៀតកុំបីខានឡើយ ។ <br /> </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមបានប្រសព្វនឹងបញ្ញាដ៏ប្រពៃគ្រប់ៗគ្នា !<br /> </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; ">ចិរំ តិដ្ឋតុ ជិនសាសនំ </span> <span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមសាសនាព្រះជិនស្រីតាំងនៅជាអង្វែងទៅហោង!<br /> </span> </p> វត្តធិតាពុទ្ធិការាមរដ្ឋអារីហ្សូណាសហរដ្ឋអាមេរិក<br /> ថ្ងៃអង្គារ ៨កើត ខែមាឃ ព.ស ២៥៥៨ គ.ស ២០១៥<br /> ភិក្ខុ ធម្មសិរី '''សែម -ចន្ទធីរ៍'''<br /> អនុបណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនា ==ទស្សនកថា== <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">កាលខ្ញុំព្រះករុណា អាត្មាភាព បានអានសៀវភៅមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ព្រះគ្រូ វិមលប្បញ្ញា អ៊ុម - ស៊ូរ អាចារ្យនៅព្រះរាជបណ្ណាល័យកម្ពុជា ឃើញថាមានការជក់ចិត្តដិតអារម្មណ៍ ប៉ុន្ដែក៏មានបញ្ហាមួយចំនួនមិនយល់ដែរ ព្រោះជាភាសាបណ្ឌិតសន្ទនាគ្នាខៃជ្រៅទៅក្នុងន័យអភិធម្ម(គ្មានអដ្ឋកថាពន្យល់) ហើយនៅខាងចុងបញ្ចប់លោកបានសរសេរទុកថា បានប្រែតែ២ ស្ថាន(កណ្ឌទី១ កណ្ឌទី២)ប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះ៤ស្ថានទៀត (កណ្ឌទី៣ កណ្ឌទី៤ កណ្ឌទី៥ កណ្ឌទី៦ ) មិនបានប្រែនៅឡើយ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ប៉ុន្តែសៀវភៅដែលលោកអ្នកកំពុងកាន់នៅនឹងដៃនេះ ជាការរៀបរៀងបកប្រែមិលិន្ទ-ប្បញ្ហារបស់ភូមាដោយឧបាសិកា វណ្ណារី - ទេពប្រណម្យ ពិតជាអាចដោះស្រាយបញ្ហាទាំងអស់នោះបាន ព្រោះមានទាំងអដ្ឋកថា និងបានបកប្រែគ្រប់កណ្ឌ ( ៦ កណ្ឌ ) ដែលជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់សម្រាប់អ្នកសិក្សា ប្រៀបដូចជាជនដែលដើរផ្លូវឆ្ងាយ ហើយស្រេកទឹកបានជួបនូវទឹកជ្រោះដ៏ត្រជាក់ដូច្នោះដែរ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សៀវភៅមិលិន្ទប្បញ្ហានេះ ជាគម្ពីរមួយដ៏ពិសិដ្ឋ អាចធ្វើឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវប្រយោជន៍ដ៏ច្រើន ដែលមានលម្អ៤យ៉ាង គឺ៖ ១. ជាសំណួរចម្លើយ ដ៏ល្អឥតខ្ចោះ ២. ប្រើពាក្យលែបខាយល្អស្រស់ ៣. ជាការសន្ទនាធម៌គ្នាដ៏សែនមានន័យ មានរបៀបបំផុតរបស់អ្នកសន្ទនាធម៌ ៤. ជាការដោះស្រាយបញ្ហាប្រកបដោយហេតុផលស៊ីជម្រៅបំផុត នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បើនរជនណាបានអានហើយ នរជននោះនឹងជាប់ចិត្តដិតអាម្មណ៍ នឹកស្ងើចសរសើរដល់អ្នករៀបរៀងចងក្រងដំបូង ដែលបន្សល់នូវគម្ពីរដ៏មានតម្លៃនេះ ទុកដល់អ្នកជំនាន់ក្រោយ មិនខាន ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''សៀវភៅជាថ្មសំលៀងនូវបញ្ញាដ៏មានប្រសិទ្ធភាព!!''' </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមជនានុជនទទួលបាននូវបញ្ញា ដែលកើតឡើងពីការអាន ជម្រះចំណុចគួរឲ្យសង្ស័យនានា ក្នុងព្រះសាសនារបស់ព្រះសម្ពុទ្ធកុំបីខាន ។</span> </p> វត្តគោកខ្សាច់ ថ្ងៃអង្គារ ១៥កើត ខែមាឃ ឆ្នាំមមីឆស័ក ព.ស. ២៥៥៨ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី០៣ ខែ កុម្ភៈ គ.ស. ២០១៥<br /> ភិក្ខុ សច្ចធនោ '''ជាង - វណ្ណារ៉ា'''<br /> ព្រះគ្រូសូធ្យស្តាំ វត្តគោកខ្សាច់ និងជាសាស្រ្តាចារ្យពុទ្ធិកវិទ្យាល័យជម្ពូវ័នសែនជ័យ == អារម្ភកថា == <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">មិលិន្ទប្បញ្ហាទាំង ២ ភាគ រៀបរៀងដោយ ព្រះគ្រូវិមលប្បញ្ញាអ៊ុម-ស៊ូរ អាចារ្យនៅព្រះរាជបណ្ណាល័យកម្ពុជាដែលបោះពុម្ពលើកទី ១ នៅឆ្នាំ១៩២៧ និងបោះពុម្ពលើកទី ៤ នៅឆ្នាំ ១៩៦៣ នាងខ្ញុំយល់ឃើញថា មានចំណុចខ្វះខាត ៣ យ៉ាង គឺ ៖</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១. ពុំមានអដ្ឋកថាអធិប្បាយ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២. មានខ្លឹមសារស្រដៀងនឹងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ (ខុសពីរបស់ភូមា)។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៣. មិនទាន់ចប់សព្វគ្រប់នៅឡើយ ដោយមានខ្លឹមសារត្រឹមតែ២កណ្ឌប៉ុណ្ណោះគឺបុព្វយោគកណ្ឌនិងមិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ( ៧ វគ្គ ) ចំណែក ៤ កណ្ឌ ទៀតគឺលក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ អនុមាណ- ប្បញ្ហាកណ្ឌ និង ឧបមកថាកណ្ឌ ពុំមានទេ ( របស់ភូមា មានទាំងអស់ដល់ទៅ ៦កណ្ឌ ) ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ហេតុនេះ បន្ទាប់ពីបានអានមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា តាមរយៈស្នាដៃបកប្រែរបស់លោកគ្រូ ឆៃវឌ្ឍន៍ កបិលកាញ្ចន៍ (ជនជាតិថៃ) ដែលជាអ្នកជំនាញនូវព្រះត្រៃបិដក ជាអ្នកមានការយល់ដឹងច្រើនទាំងផ្នែកបរិយត្តិនិងប្រតិបត្តិ ទើបនាងខ្ញុំក្នុងនាមជាកុលធីតាខ្មែរមួយរូប ដែលជ្រះថ្លាពេញចិត្តនឹងការស្រាវជ្រាវព្រះធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធឃើញភាពចាំបាច់ក្នុងការបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាតាមរយៈស្នាដៃរបស់លោកគ្រូឆៃវឌ្ឍន៍ ដោយរៀបរៀងជាខេមរភាសា ដើម្បីឲ្យប្រិយមិត្តអ្នកអានខ្មែរបានទទួលអត្ថ-រស និង អត្ថន័យនៃមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់បរទេសម្តង (របស់ភូមាគឺ ដូចគ្នាទៅនឹងរបស់ស្រីលង្កានិងរបស់អឺរ៉ុប ) ព្រោះមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា មានដល់ទៅ ៦ កណ្ឌ និងមាន អដ្ឋកថា ជាសេចក្តីអធិប្បាយភ្ជាប់ទៅនឹងបញ្ហានីមួយៗ ដើម្បីងាយស្រួល ក្នុងការយល់ខ្លឹមសារសេចក្តី ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ដែលពុំមានក្នុង មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ខ្មែរនិងថៃ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ទើបនាងខ្ញុំបានតាំងចិត្តថា នឹងបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហា ឲ្យបានចប់សព្វគ្រប់ ទាំង ៦ កណ្ឌ ដើម្បីទុកជាមរតកវប្បធម៌អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា សម្រាប់កូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយ ទៅតាមកម្លាំងបញ្ញារបស់ខ្លួន មុននឹងជីវិតនេះស្លាប់ទៅ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ដោយសារមានកម្រាស់ក្រាស់ពេក សៀវភៅមិលិន្ទប្បញ្ហាត្រូវបានបែងរំលែកជា ៣ ភាគ សម្រាប់ ៦ កណ្ឌនោះ ដើម្បីងាយស្រួលចាប់កាន់អាន ដោយមួយភាគមានខ្លឹមសារចំនួន ២ កណ្ឌគឺ ៖</span> </p> :: {| |- |'''ភាគ ១៖''' || កណ្ឌទី ១ - បុព្វយោគកណ្ឌ ( ប្រវត្តិរបស់បុគ្គលទាំង ២ ) |- ||| កណ្ឌទី ២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ( ៧ វគ្គ ) |- | '''ភាគ ២៖''' || កណ្ឌទី ៣ -លក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ ( ៦ បញ្ហា ) |- |||កណ្ឌទី ៤ -មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ ( ៥ វគ្គ ) |- | '''ភាគ ៣៖''' || កណ្ឌទី ៥ -អនុមាណប្បញ្ហាកណ្ឌ ( ៤ វគ្គ ) |- |||កណ្ឌទី ៦ -ឧបមកថាកណ្ឌ( ៧ វគ្គ ) |- |} <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ដូច្នេះសូមអ្នកសិក្សាធម៌រង់ចាំអានជាបន្តទៀតកុំបីខាន ដើម្បីបណ្តុះ នូវពន្លឺនៃបញ្ញារបស់ខ្លួនទាក់ទងនឹងបញ្ហាចម្ងល់ផ្សេង ៗ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលកំពូលអ្នកប្រាជ្ញទាំងពីរបានបុច្ឆាវិសជ្ជនាសួរឆ្លើយគ្នា ដើម្បីស្រាយបំភ្លឺនូវចម្ងល់ទាំងនោះទុកជាមាគ៌ាដោះស្រាយបញ្ហា សម្រាប់ពុទ្ធសាសនិកជនជំនាន់ក្រោយបានជម្រះនូវមន្ទិលទាំងឡាយ ពាក់ព័ន្ធនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាសាងនូវភាពភ្លឺថ្លានៃព្រះសាសនាដ៏ឧត្តមដើម្បីជាហេតុជា បច្ច័យធ្វើទីពឹងសម្រាប់ខ្លួនក្នុងព្រះសាសនានេះ តទៅថ្ងៃអនាគតកុំបីខាន។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ទន្ទឹមនឹងនោះ នាងខ្ញុំសូមថ្លែងអំណរគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅចំពោះព្រះភិក្ខុ ធម្មសិរីសែម - ចន្ទធីរ៍ អនុបណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនា ពីស្រីលង្កា គង់នៅវត្តធិតាពុទ្ធិការាម រដ្ឋអារីហ្សូណា សហរដ្ឋអាមេរិក, ព្រះភិក្ខុ សច្ចធនោជាង - វណ្ណារ៉ាព្រះគ្រូសូធ្យស្តាំវត្តគោកខ្សាច់ និងជាសាស្រ្តាចារ្យពុទ្ធិកវិទ្យាល័យជម្ពូវ័នសែនជ័យ ខណ្ឌពោធិសែនជ័យ រាជធានីភ្នំពេញ និង ព្រឹទ្ធាចារ្យ ដាំ-កុយ សមាជិកគណៈកម្មការសមាគមអភិរក្សនិងអភិវឌ្ឍន៍អក្សរសាស្ត្រខ្មែរដែលបានជួយកែសម្រួលអក្ខរាវិរុទ្ធសម្រាប់ការបោះពុម្ពលើកទី ២ នេះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី សៀវភៅមិលិន្ទប្បញ្ហាភាគ ១ នេះប្រាកដជានៅមានចំណុចខ្វះខាតខ្លះ ៗ ដោយអចេតនា ជាក់ជាមិនខានដែលនាងខ្ញុំសូមលំឱនកាយសូមការអធ្យាស្រ័យពីចម្ងាយ និងរីករាយទទួលយកការរិះគន់ផ្សេងៗ ពីសម្នាក់មិត្តអ្នកអានទូទៅ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នាងខ្ញុំសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថា សៀវភៅមិលិន្ទប្បញ្ហានេះនឹងនាំមកនូវប្រយោជន៍ជាមហិមាចំពោះអ្នកសិក្សាធម៌ដើម្បីបានស្វែងយល់អំពីព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យបានច្រើនថែមទៀត និងជាមរតកសម្រាប់កូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយឲ្យងាយស្រួលសិក្សាស្រាវជ្រាវផងដែរ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមអានិសង្សនៃការបកប្រែរៀបរៀងសៀវភៅនេះ ជួយឱ្យប្រិយមិត្តអ្នកអាន និង អ្នកសិក្សាធម៌ ជួបប្រទះតែនឹងសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើនក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាតរៀងទៅ រហូតបានជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានដោយបញ្ញារបស់ខ្លួន គ្រប់ ៗ រូប កុំបីខាន ៕</span> </p> រាជធានីភ្នំពេញថ្ងៃ ១២កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំមមី ព.ស. ២៥៥៨ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១ ខែ មករា ឆ្នាំ ២០១៥<br /> [[File:AmaraPic.png|thumb|Amara Tevi|thumb|left|200px|អមរា ទេវី]]<br /> ឧបាសិកា វណ្ណារី ទេពប្រណម្យ<br /> vannary.t@gmail.com<br /> អតីតដូនជីសិក្សាព្រះអភិធម្មត្ថសង្គហៈ ៩ បរិច្ឆេទ <br /> វិសុទ្ធិមគ្គ ធម្មសង្គណី មហា-បដ្ឋាន ព្រះសូត្រ <br /> និងមិលិន្ទប្បញ្ហានៅព្រះរាជាណាចក្រថៃ ។ <br /> <br /> <br /> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/អត្ថាធិប្បាយ|អត្ថាធិប្បាយ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] ldhnqm9wj4234bbsn4oi43gr549hgki 0 2457 7968 7159 2017-07-13T09:46:42Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Black;">អត្ថាធិប្បាយ</span> ==ភាពខុសគ្នានៃមិលិន្ទប្បញ្ហាថៃ និង ភូមា == <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នៅពេលព្រះចៅអាឡេចសង់ដ្រេមហារាជ យាងលើកទ័ពមកវាយឈ្នះនគរបញ្ចាបរបស់ឥណ្ឌារួចមក ក៏មានស្តេចក្រិកគ្រប់គ្រងនគរនេះជាបន្តបន្ទាប់ជាច្រើនអង្គ រហូតដល់រាជសម័យរបស់ស្តេចក្រិកមួយអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជាភាសាមគធៈថា “មិលិន្ទ” ។ ព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះទ័យធ្វើការឈ្វេងយល់ ពីវិជ្ជាទាំងឡាយ ជាពិសេសទស្សនវិជ្ជាក្នុងលទ្ធិសាសនាផ្សេងៗទ្រង់រីករាយនឹងយាងទៅជួបសន្ទនា ជាមួយអ្នកមានចំណេះដឹង ក្នុងលទ្ធិសាសនាទាំងនោះ ។ ក្រោយមក ទ្រង់បានជួបសន្ទនាឆ្លើយឆ្លងគ្នា ជាមួយព្រះ ថេរៈដ៏ល្បីឈ្មោះបំផុត ក្នុងពុទ្ធសាសនា មួយអង្គ គឺ '''ព្រះនាគសេនត្ថេរ''' ។ </span></p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុងបញ្ហាដ៏ស៊ីជម្រៅ ពាក្យពេចន៍សន្ទនាឆ្លើយឆ្លងគ្នារវាងលោកទាំងពីរបានក្លាយជាទីចាប់អារម្មណ៍ពេញចិត្តក្រៃលែងរបស់បណ្ឌិតទាំងឡាយជាច្រើន។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នាពេលក្រោយមក ប្រមាណជាពុទ្ធសករាជ ៥០០ ព្រះតិបិដកចុឡា-ភយត្ថេរដែលជំនាញនូវព្រះត្រៃបិដក បានដល់ធម៌នៃបដិវេធ មានបញ្ញាមោះមុតជ្រាលជ្រៅ មានសម្តីដែលគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយត្រូវរិះគិត បានឃើញនូវគុណតម្លៃក្នុងពាក្យសន្ទនាឆ្លើយឆ្លងគ្នារវាងលោកទាំងពីរ ថាជាហេតុជួយទ្រទ្រង់ព្រះសទ្ធម្ម របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ ឱ្យគង់វង្សបាន ទើបព្យាយាមប្រមែប្រមូល ពាក្យសម្តីសន្ទនាទាំងអស់នោះ ចងក្រងរៀបរៀងឡើងជាគម្ពីរមួយរបស់សាសនា ដាក់ឈ្មោះថា “មិលិន្ទប្បញ្ហា ”។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">កុលបុត្រដែលចង់បានទីពឹងក្នុងព្រះសាសនាទាំងឡាយក៏បានជួយគ្នាថែរក្សាដោយការរៀនការទន្ទេញចាំជាដើមជាបន្តបន្ទាប់ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">មិលិន្ទប្បញ្ហាជាគម្ពីរមួយ ដែលគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ យល់ឃើញថាសំខាន់ជាខ្លាំង។ ព្រះអដ្ឋកថាចារ្យទាំងឡាយ ដែលធ្វើការតែងគម្ពីរផ្សេងៗ រមែងតែលើកសម្តីក្នុងគម្ពីរនេះ មកជាសម្អាងក្នុងការងារនិពន្ធរបស់ខ្លួនជានិច្ច ក្នុងពេលមានការវិភាគប្រធានបទណា ដែលមានភាពស៊ីជម្រៅនោះ ។ ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវពីទស្សនវិជ្ជានិងសាសនារបស់ប្រទេសលោកខាងកើត នៅបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច យល់ឃើញស្របគ្នាថា មិលិន្ទប្បញ្ហាជាគម្ពីរមួយ ដែលជួយផ្តល់នូវការយល់ដឹងនៃទស្សនវិជ្ជាក្នុងពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទបានយ៉ាងច្បាស់ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ន គម្ពីរមិលិន្ទប្បញ្ហានេះ ចំពោះគម្ពីរដែលជាភាសា មគធៈ ទោះជាភាសាតែមួយក្តី ក៏មានបែកចេញជាច្រើនច្បាប់ គឺ របស់ថៃប្រើអក្សរថៃកត់ត្រា របស់ភូមាប្រើអក្សរភូមា របស់ស្រីលង្កាប្រើអក្សរស្រី-លង្កា របស់អឺរ៉ុបប្រើអក្សររ៉ូម៉ាំង ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សម្រាប់មិលិន្ទរបស់ថៃ ដែលប្រើសិក្សាក្នុងប្រទេសថៃនោះ មានអ្នកបកប្រែ ធ្វើការបកប្រែមកជាភាសាថៃជាច្រើនលើក ជាច្រើនសំនួន មានទាំងប្រភេទបកប្រែពេញឃ្លា និងប្រភេទដកស្រង់យកតែខ្លឹមសារមករៀបរៀងក៏មាន ។ ចំណែកមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់បរទេស ដែលគេកំពុងប្រើនោះ នៅមិនទាន់មានអ្នកណាបកប្រែមកជាភាសាថៃនៅឡើយ ។ ខ្ញុំបាទនៅពេលបានអានទាំងរបស់ថៃ និង របស់បរទេស ជាពិសេសរបស់ភូមា យកមកប្រៀប-ធៀបគ្នា រួមទាំងពាក្យអធិប្បាយដែលហៅថា អដ្ឋកថានោះ ក្នុងនាមជាអ្នកអត្ថាធិប្បាយគម្ពីរនេះ នៅសមាគមមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវព្រះពុទ្ធសាសនាវត្តស្រះកេត ទើបខ្ញុំបាទសម្រេចចិត្តមិនធ្វើការបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ហើយធ្វើការបកប្រែតែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាជំនួសវិញ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុងការរៀបចំជាសៀវភៅលើកនេះ ដោយមានហេតុផល ៥ ប្រការ ដូចតទៅនេះ ៖</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''១-មិលិន្ទប្បញ្ហាភាសាមគធៈរបស់ថៃ មានអ្នកបកប្រែជាភាសាថៃជាច្រើនលើក ជាច្រើនសំនួនរួចមកហើយ''' បើខ្ញុំបាទនៅតែប្រើរបស់ថៃជាច្បាប់ដើម ក្នុងការបកប្រែទៀតនោះ ទោះជាសំនួនបកប្រែមានការខុសប្លែកគ្នាខ្លះៗ ក្តី ប្រហែលជាមិនបានជួយឱ្យអ្នកអានបានទទួលនូវអត្ថរស ឬ ចំណេះដឹងអ្វីបន្ថែមទៀតឡើយ ហេតុនេះ ទើបខ្ញុំបាទមិនគិតបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃទៀតទេ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''២-មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់បរទេសនៅមិនទាន់មានអ្នកណាបកប្រែចេញមកនៅឡើយ គួរតែក្រឡេកមើលទៅរបស់គេខ្លះ ។''' ទោះជាយ៉ាងណាក៏ជាគម្ពីរខាងសាសនា ដែលយើងទាំងអស់គ្នា មានការគោរពដូចគ្នា ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''៣-បើប្រៀបធៀបជាមួយព្រះត្រៃបិដក ព្រះត្រៃបិដករបស់ថៃក្តី របស់ភូមាក្តី មានការខុសគ្នាតិចតួចណាស់''' ស្តីអំពីប្រយោគខ្លះ ពាក្យខ្លះ ឬក៏ការប្រើប្រាស់ តួអក្សរ ក៏អត្ថន័យមិនខុសប្លែកគ្នាដែរ ។ ប៉ុន្តែចំពោះមិលិន្ទប្បញ្ហាវិញមិនមែនដូចនេះ គឺមានការខុសប្លែកគ្នាជាច្រើនវគ្គគួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើលថា ម្ខាង ៗ បានទទួលគម្ពីរនេះមកពីណា ? នាំគ្នាថែរក្សាយ៉ាងដូចម្តេច ? ខ្លឹម-សារខ្លះ ប្រៀបដូចជានិយាយផ្សេងគ្នា ។ </span> </p> == សរុបភាពខុសគ្នា មានដូចតទៅ ៖ == <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ខ្លឹមសារខ្លះមាននៅក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ តែបែរជាមិនមាននៅក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា ដូចជា ខ្លឹមសារទាក់ទងទៅនឹងពុទ្ធទំនាយ ដំណើរកកើតនៃព្រះចៅមិលិន្ទ និង ព្រះនាគសេន ជាដើម ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ទាក់ទងនឹងឈ្មោះរបស់បុគ្គល ក៏មានចំណែកខុសគ្នាដែរ ដូចជាឈ្មោះរបស់អាមាត្យម្នាក់ មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃឈ្មោះ អន្តកាយអាមាត្យ ចំណែកមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាជា អនន្តកាយអាមាត្យ ជាដើម។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ទាក់ទងនឹងឈ្មោះចំណងជើងបញ្ហា មានច្រើនបញ្ហាណាស់ដែលមានខ្លឹមសារ បញ្ជាក់ឱ្យដឹងថាជាបញ្ហាតែមួយ ទាំងរបស់ថៃ ទាំងរបស់ភូមា ប៉ុន្តែបែរជាមានឈ្មោះបញ្ហាមិនដូចគ្នា ដូចជា របស់ថៃមានបញ្ហាមួយ ឈ្មោះថា សីលប្រតិស្ឋានលក្ខណប្បញ្ហា ។ ចំណែករបស់ភូមា បែរជាមានចំណងជើងបញ្ហាថា សីលលក្ខណប្បញ្ហា ទៅវិញ ជាដើម ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ទាក់ទងនឹងចំនួនឧបមាក្នុងបញ្ហានីមួយ ៗ បញ្ហាខ្លះ មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ មានខ្លឹមសារដែលជាការឧបមាច្រើនជាង មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- សូម្បីតែទាក់ទងនឹងការកំណត់ខ្លឹមសារក្នុងបញ្ហាខ្លះ ក៏មានការខុសប្លែកគ្នាដែរ ដូចជា បញ្ហាមានការសួរអំពីលក្ខណៈរបស់សទ្ធា ដែលព្រះនាគសេនបានឆ្លើយវិសជ្ជនាថា មានលក្ខណៈ ២ យ៉ាងនោះ ក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាបានញែកលក្ខណៈម៉្យាង ៗ ជាបញ្ហាផ្សេងគ្នា ។ ចំណែកក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ បានប្រមូលខ្លឹមសារ ដែលទាក់ទងនឹងលក្ខណៈទាំង ២ ជាបញ្ហាតែមួយ ជាហេតុឱ្យមានចំនួនបញ្ហា មិនស្មើគ្នា ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- បញ្ហាជាច្រើនដែលមានពាក្យក្នុងសំណួរ ឬចម្លើយ មានលក្ខណៈខុសគ្នា ដូចជារបស់ថៃ មានឃ្លាសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលណាមានញាណកើតឡើងហើយ បុគ្គលនោះឈ្មោះថា មានញាណកើតឡើងហើយមែនទេ ? ”។ ចំណែករបស់ភូមា មានឃ្លាថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលណាមានញាណកើតឡើងហើយ បុគ្គលនោះឈ្មោះថា មានបញ្ញាកើតឡើងហើយមែនទេ ? ”របស់ភូមាគួរតែត្រឹមត្រូវជាង ព្រោះថា ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់មានបំណងចង់ជ្រាបថា ញាណ និង បញ្ញា ជាធម្មជាតិតែមួយ ឬ ក៏ផ្សេងគ្នា ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- បញ្ហាខ្លះ ដូចជា បញ្ហាមានការសួរអំពីការបួសរបស់ព្រះពុទ្ធអង្គ ។ របស់ភូមា មានត្រឹមតែខ្លឹមសារខ្លីៗ ដែលជាការសួរ និង ឆ្លើយគ្នា ប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណែកខាងថៃវិញ នៅមានខ្លឹមសារផ្សេងៗទៀត គឺនៅពេលព្រះថេរៈឆ្លើយវិសជ្ជនាហើយ ព្រះរាជាទ្រង់មិនព្រមទទួលយកចម្លើយ ។ ក្រៅពីទ្រង់មិនទទួលយកហើយ ទ្រង់នៅបានត្រាស់និយាយចំអកឡកឡាយព្រះថេរៈ ជាមួយនឹងពួកបម្រីរាជការ ដែលនៅហែហមជុំវិញនោះទៀតផង យ៉ាងនេះ ជាដើម ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ទាក់ទងនឹងការលើកយកពាក្យក្នុងព្រះត្រៃបិដកមកអះអាងក្នុងបញ្ហានីមួយៗ មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា បានលើកយកមកត្រូវនឹងការមានពិតក្នុងព្រះត្រៃបិដកជានិច្ច ។ ចំណែកមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ រមែងតែលើកយកមកមិនត្រូវ មិនចំ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ពាក្យដែលលើកមកនោះ ក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា មានកត់ត្រាទុកនៅចុងទំព័រនីមួយ ៗ នោះថា លើកយកមកពីព្រះត្រៃបិដក សៀវភៅទីប៉ុន្មាន និកាយអី ទំព័រទីប៉ុន្មាន ជួយឱ្យ ស្រាវជ្រាវដល់ដើមទីបានលឿន ចំណែករបស់ថៃ ពុំមានបញ្ជាក់នោះទេ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ទាក់ទងនឹងសញ្ញាផ្សេង ៗ ដែលមានជាសញ្ញាកំណត់ប្រយោគ ឬ កំណត់ ខ្លឹមសារគឺ វគ្គធំ វគ្គតូច សញ្ញាពាក្យ សញ្ញាសំណួរ ជាដើម ។ មិលិន្ទ-ប្បញ្ហារបស់ភូមា មានដាក់ច្បាស់លាស់ ជួយឱ្យអ្នកបកប្រែ កំណត់ប្រយោគនីមួយៗ បានដោយងាយ បកប្រែបានស្រួល ។ មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ មិនបានយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងរឿងនេះ ជាហេតុឱ្យអ្នកបកប្រែ ពេលខ្លះមិនពិចារណា ក៏កាត់រំលែកញែកប្រយោគដោយខ្លួនឯង ដែលពេលខ្លះធ្វើឱ្យច្របូកច្របល់ ធ្វើឱ្យមិនប្រាកដថាត្រឹមត្រូវ ។ ជាពិសេស ពាក្យពេចន៍ក្នុងព្រះត្រៃបិដក ដែលលើកយកមកជាសម្អាងក្នុងបញ្ហានីមួយ ៗ នោះ ត្រូវមានការប្រយ័ត្នប្រយែងឱ្យមែនទែនថា ពាក្យពេចន៍ក្នុងព្រះត្រៃបិដក ដែលលើកយកមកសម្អាងនោះមានត្រឹមណា? ហើយពាក្យណាដែលមិនមែននៅក្នុងព្រះត្រៃបិដក? ដោយស្រាវជ្រាវឱ្យដល់ដើមទីឱ្យច្បាស់លាស់សិន មុននឹងសម្រេចចិត្តបកប្រែ ដើម្បីការពារខ្លឹមសារចូលគ្នា ដែលអាចធ្វើឱ្យការបកប្រែទៅជាខុសខ្លឹមសារបាន ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">- ការចាត់បញ្ហាចូលក្នុងវគ្គនីមួយ ៗ មិនត្រូវគ្នាក៏មាន ដូចជា គោត្តមិ-វត្ថទានប្បញ្ហា មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាចាត់ចូលក្នុងពុទ្ធវគ្គ ចំណែកមិលិន្ទ-ប្បញ្ហារបស់ថៃ ចាត់ចូលក្នុង វិសេសប្បញ្ហា ជាដើម ។ ល។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">អាស្រ័យហេតុនេះ ប្រសិនបើបានបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាក៏ជាការបើកឱកាស ឱ្យប្រិយមិត្តអ្នកអានបានទទួលអត្ថរសផ្សេងៗប្លែក ដែលពុំមាននៅក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''៤-មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ស្រីលង្កាក្តី របស់ប្រទេសខាងអឺរ៉ុបក្តី ដូចគ្នានឹងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមា''' ច្រើនជាងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ប្រៀបបីដូចជាគម្ពីរតែមួយជាមួយនឹងរបស់ភូមា ព្រោះហេតុនេះ ប្រសិនជាបានបកប្រែមិលិន្ទ-ប្បញ្ហារបស់ភូមាប៉ុណ្ណោះ ប្រៀបបីដូចជាបានបកប្រែមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ស្រីលង្កា ជាដើម ទាំងអស់នោះផងដែរ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៥-ការបកប្រែគម្ពីរមិលិន្ទប្បញ្ហា ដែលមានឋានៈស្មើនឹងថ្នាក់ព្រះបាលី ដូចព្រះត្រៃបិដកឱ្យបានត្រឹមត្រូវ មានខ្លឹមសារពេញលេញល្អនោះចាំបាច់ត្រូវមើលពាក្យអធិប្បាយក្នុងអដ្ឋកថា ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">អដ្ឋកថាដែលអធិប្បាយពាក្យនោះ មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃពុំមាននោះទេ មានតែរបស់ភូមាប៉ុណ្ណោះអាស្រ័យហេតុនេះ ចាំបាច់ត្រូវតែបកប្រែមិលិន្ទ-ប្បញ្ហារបស់ភូមា ប្រសិនបើចង់បានពាក្យអត្ថាធិប្បាយនោះ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ដោយហេតុថា មិលិន្ទប្បញ្ហាទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាច្រើនប្រការ ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនោះ ការដែលត្រូវធ្វើកំណត់ហេតុប្រៀបធៀបអំពីប្រការខុសប្លែកគ្នារវាងមិលិន្ទប្បញ្ហាទាំងពីរនេះ នៅចុងទំព័រសៀវភៅ ដើម្បីឱ្យឃើញថា ខាងភូមាថាយ៉ាងម៉េច? ខាងថៃថាយ៉ាងម៉េច ? នោះជារឿងហួសវិស័យនឹងធ្វើបាន ទោះបីរឿងនេះគួរតែធ្វើក្តី ព្រោះពេលខ្លះពាក្យក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ គួរជាទីសណ្តាប់ជាង យ៉ាងណាក្តី ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">មិលិន្ទប្បញ្ហាដែលខ្ញុំបាទបកប្រែពីច្បាប់ដើមរបស់ភូមានេះ ខ្ញុំបាទបានភ្ជាប់ពាក្យអធិប្បាយទៅក្នុងបញ្ហានីមួយ ៗ ផងដែរ ។ ចំពោះពាក្យក្នុងគម្ពីរ ខ្ញុំបាទបានបកប្រែ ដោយរក្សាវាក្យសព្ទទុក គឺ ថាទៅតាមវាក្យសព្ទដែលមានប៉ុណ្ណោះ មិនមែនគ្រាន់តែដកស្រង់យកតែខ្លឹមសារនោះទេ ។ ទាំងនេះ គឺដើម្បីអនុគ្រោះដល់អ្នកសិក្សាភាសាបាលី ដែលត្រូវការចង់នាំគម្ពីរបកប្រែជាភាសាថៃនេះ ទៅប្រៀបធៀបនឹងច្បាប់ដើមភាសាបាលី ( របស់ភូមា ) ឱ្យអាចធ្វើបានដោយស្រួល ចំណែកពាក្យអធិប្បាយទាំងប៉ុន្មាន ខ្ញុំបាទបកប្រែដោយគ្រាន់តែដកស្រង់យកខ្លឹមសារ មករៀបរៀងជាពាក្យឃ្លាប្រយោគរបស់ខ្លួនជាសំខាន់ ។ ដោយដកស្រង់ ពីអដ្ឋកថាគម្ពីរនេះខ្លះ ពីទីផ្សេងខ្លះ ដែលយល់ឃើញថា អាចជួយឲ្យប្រិយមិត្តអ្នកអាន បានយល់ខ្លឹមសារនៃបញ្ហានីមួយ ៗ នោះបានច្បាស់ជាងមុនប៉ុណ្ណោះ មិនបានដកស្រង់យកមកទាំងអស់ទេ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នៅពេលបញ្ចូលពាក្យអធិប្បាយចូលជាមួយក្នុងបញ្ហានីមួយ ៗ យ៉ាងនេះ បើចង់បោះពុម្ពជាសៀវភៅមួយក្បាលចប់ នឹងធ្វើឱ្យសៀវភៅមានកម្រាស់ក្រាស់ពេក ពិបាកក្នុងការចាប់បើកអាន ថែមទាំងត្រូវបង់ចំណាយលើការបោះពុម្ពបែបនេះខ្ពស់ទៀតផង ហេតុនេះចាំបាច់ត្រូវបែងរំលែកជាសៀវភៅ ៣ ក្បាល។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ទាក់ទងនឹងពាក្យក្នុងគម្ពីរផ្សេង ៗ មានព្រះត្រៃបិដកជាដើមដែលលើកមក សម្អាងជាអក្សរខ្មៅក្នុងទំព័រនោះ ខ្ញុំបាទបានដាក់លេខយោង ហើយបានបញ្ជាក់ពីប្រភពដែលបានដកស្រង់យកមកទុកក្នុងបន្ទាត់ចុងក្រោយ ។ បើជាពាក្យក្នុងព្រះត្រៃបិដក ក៏ជាព្រះត្រៃបិដកច្បាប់ភាសាបាលី ដែលបានធ្វើការសង្គាយនាលើកចុងក្រោយនៅក្នុងប្រទេសថៃកាលពីឆ្នាំ ១៩៨៧ ។ ប្រសិនជាពាក្យក្នុងគម្ពីរផ្សេងភាគច្រើនជាគម្ពីរភាសាបាលីរបស់មហាមកុដរាជវិទ្យាល័យ ក្រៅពីនោះគឺបានបញ្ជាក់ច្បាស់ស្រាប់ហើយ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ប្រិយមិត្តអ្នកអានទាំងឡាយជាទីមេត្រី កំហុសខុសឆ្គងអំពីការបកប្រែក្តី ពាក្យអធិប្បាយក្តី បញ្ជីរាយនាមអ្នកបរិច្ចាគថវិកាក្តី ឬក៏រឿងផ្សេង ៗ ទៀតក្តី ប្រាកដជានៅមានជាពុំខាន ។ ខ្ញុំបាទនិងខាងមូលនិធិ សូមអភ័យទោសប្រិយមិត្តអ្នកអានទាំងឡាយក្នុងឱកាសនេះផងចុះ និង រីករាយទទួលយកនូវការតវ៉ាដាស់តឿនរបស់លោកអ្នក ដើម្បីនាំយកទៅកែលម្អ ឱ្យត្រឹមត្រូវក្នុងការបោះពុម្ពលើកក្រោយទៀត ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សង្ឃឹមថា សៀវភៅនេះនឹងមានចំណែកជួយឱ្យប្រិយមិត្តអ្នកអាន មានសេចក្តីរីករាយក្នុងធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ យល់ដល់ពាក្យ ទូន្មានក្នុងព្រះសាសនាបានមួយផ្លូវទៀត បើមិនច្រើនក៏តិចដែរ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ជាទីបញ្ចប់នេះ ខ្ញុំបាទ និងខាងមូលនិធិ សូមអនុមោទនាក្នុងកុសល-ចិត្តរបស់លោកអ្នក ដែលបានចូលរួមចំណែកជួយក្នុងការបោះពុម្ពជាសៀវភៅលើកនេះឱ្យបានសម្រេច ។ សូមឱ្យបុណ្យកុសលលើកនេះ មានអានុភាពការពារលោកអ្នកទាំងអស់គ្នា រួមទាំងប្រិយមិត្តអ្នកអានផងដែរ ឱ្យរួចផុតពីគ្រោះភ័យគ្រោះចង្រៃទាំងពួង ជួបប្រទះតែនឹងសេចក្តីសុខ សិរី-សួស្តី ចម្រុងចម្រើន នៅក្រោមម្លប់នៃព្រះពុទ្ធសាសនារហូតតរៀងទៅ អស់កាលជាអង្វែងទៅហោង ។ </span> </p> [[File:ChayVattana.jpg|thumb|left|200px|ឆៃវឌ្ឍន៍ កបិលកាញ្ចន៍]]<br /> <br /> បំណងល្អ ដោយចិត្តស្មោះ <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] f7s1g7oi1lvdiw7rcuwdw454n5h70pv 0 2458 7967 7160 2017-07-13T09:46:36Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/អត្ថាធិប្បាយ|អត្ថាធិប្បាយ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">ខុទ្ទកនិកាយ</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">មិលិន្ទប្បញ្ហាបាលី</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol Pali; font-size: 70%; Color: Blace;">នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == កថាស្តីអំពីនគរប្រភពនៃបញ្ហា == <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១- នៅសាគលនគរដ៏ឧត្តម ព្រះរាជាទ្រង់ព្រះនាមថា “មិលិន្ទ” ព្រះអង្គនោះ បានស្តេចយាងទៅរកព្រះនាគសេនដូចទន្លេគង្គាហូរចុះទៅរក មហាសមុទ្រដូចនោះ។ ព្រះរាជាទ្រង់មានពាក្យពេចន៍វិចិត្រ ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយសួរបញ្ហាដ៏ជ្រាលជ្រៅ ដែលទៅតាមឋានៈ (ហេតុ) និងមិនមែនឋានៈ (មិនមែនហេតុ) ជាច្រើនបញ្ហា ជាមួយព្រះនាគសេនត្ថេរ ដែលប្រៀបដូចគប់ភ្លើងបន្ថយភាពងងឹត ។ បុច្ឆា និង វិសជ្ជនា សុទ្ធតែមានអត្ថន័យជ្រាលជ្រៅគួរឱ្យចាប់ចិត្ត ពីរោះស្តាប់ គួរឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ធ្វើឱ្យព្រឺសម្បុរ ។ ពាក្យពេចន៍របស់ព្រះនាគសេនចូលជ្រៅក្នុងព្រះអភិធម្មនិងព្រះវិន័យបរិបូរដោយព្រះសូត្រយ៉ាងប្រទាក់ក្រឡា ដ៏វិចិត្រដោយឧបមា និងន័យជាច្រើន ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមលោកអ្នកទាំងឡាយ ផ្ចង់បញ្ញាស្មារតី ធ្វើចិត្តឱ្យរីករាយ ស្តាប់បញ្ហាដ៏ល្អិតល្អន់ជ្រាលជ្រៅ ជាគ្រឿងបំផ្លាញហេតុដែលគួរឱ្យសង្ស័យក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហានេះផងចុះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២- តាមដែលបានស្តាប់តៗគ្នាមក មានរឿងតំណាលថា ៖ មាននគរមួយឈ្មោះ សាគល របស់ពួកយោនក ជាទីកន្លែងផ្លាស់ប្តូរទំនិញផ្សេង ៗ ស្រស់ត្រកាល ដោយដងទន្លេនិងភ្នំ មានទេសភាពគួរឱ្យត្រជាក់ត្រជំមនោ-រម្យយ៉ាងក្រៃលែងព្រោះសម្បូរដោយ អារាម ឧទ្យាន ជាយព្រៃ ត្រពាំងទឹក ស្រះបោក្ខរណី មានដងទន្លេ ដងភ្នំ និង ជួរព្រៃ គួរឱ្យមនោរម្យ ។ មានតែអ្វីដែលអ្នកមានចំណេះដឹងកសាងទុក គ្មានសត្រូវយាយី សត្រូវមិនចូលទៅឈ្លានពានរុករាន ។ មានប៉មសង្កេតការណ៍ ស៊ុមទ្វារដ៏វិចិត្រត្រកាលជាច្រើន មានប៉មការពារដ៏ស្អាតវិចិត្រ មានកំពែងជញ្ជាំងសស្អាត តាំងនៅជុំវិញរាជ-ធានី មានផ្លូវធំ ផ្លូវតូច ផ្លូវបំបែក ខ្វាត់ខ្វែងយ៉ាងមានរបៀប ។ នៅក្នុងទីផ្សារមានទំនិញល្អៗ ជាច្រើនមុខ ដាក់តាំងលក់យ៉ាងមានរបៀប ស្រស់ស្អាតដោយរោងទានជាច្រើនរយកន្លែង លម្អទៅដោយផ្ទះសម្បែង ស្នាក់អាស្រ័យយ៉ាងស្អាត ៗ រាប់សែនកន្លែង មើលទៅដូចកំពូលភ្នំហិមៈ ។ កុះករទៅដោយ ដំរី សេះ រទេះ អ្នកថ្មើរជើង មានក្រុមមនុស្សស្រីប្រុសធ្វើដំណើរចុះឡើង មានមនុស្សម្នានៅគ្រប់ទីកន្លែង ។ មានទាំងពួកក្សត្រ ពួកព្រាហ្មណ៍ ពួកវេស្សៈ និងពួកសូទ្រៈជាច្រើន ជាកន្លែងដែលអ្នកមានចំណេះដឹងរស់នៅ ។ បរិបូរដោយផ្សារក្រណាត់ជាច្រើនប្រភេទ មានក្រណាត់តម្បាញពីនគរកោដុម្ពរ ជាដើម ។ មានទីផ្សារលក់ផ្កា លក់គ្រឿងក្រអូបជាច្រើនមុខគួរឱ្យចាប់ចិត្ត ដាក់តាំងលក់យ៉ាងស្អាតជះក្លិនក្រអូបភាយ បរិបូរដោយរតនជាតិជាច្រើនយ៉ាងគួរឱ្យប្រាថ្នា ។ មានទីផ្សារដាក់តាំងទំនិញលក់ បែរមុខទៅទិសទាំងឡាយ ជាទីដែលអ្នកជំនួញស្លៀកពាក់ស្អាតបាតចេញចូល ។ បរិបូរសព្វមុខទៅដោយកាក់ប្រាក់ កាក់មាស និងភាជនៈ ។ មានទង់ជ្វាលាបក់រវិច មានទ្រព្យសម្បត្តិ ធញ្ញាហារ និងឧបករណ៍ដែលធ្វើឱ្យសប្បាយចិត្តគ្រប់គ្រាន់។ មានជង្រុកស្រូវ មានឃ្លាំងទំនិញពេញបរិបូរណ៍ មានចំណីគ្រប់យ៉ាងដែលជាអាហារទំពា អាហារហូប អាហារលិទ្ធ អាហារភ្លក់ និងភេសជ្ជៈ របស់ផឹកជាច្រើនមុខ ។ មានអង្ករបាយបរិបូរណ៍ ដូចឧត្តរកុរុទ្វីប (ឬ) ដូចនគរទេវតា ឈ្មោះថា អាឡកមន្ទា ។ </span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា ពួកយោនក ក្នុងទីនេះគឺពួកក្រិកដែលចូលមកតាំងទីលំនៅ នៅនគរបញ្ចាបរបស់ប្រទេសឥណ្ឌា តាំងពីស្តេចអាឡេចសង់ដ្រេមហារាជយកឈ្នះនគរនេះបានមក មិនមែនសំដៅទៅលើជនជាតិថៃម្តុំឡានណានោះទេ ដែលបណ្ឌិតស្នាក់នៅក្នុងនគរនេះហើយ គួរតែថ្លែងដល់បុព្វកម្ម (កម្មដែលធ្វើ នៅក្នុងជាតិមុន ) របស់លោកទាំងនោះ ។ មុននឹងថ្លែងដល់បុព្វកម្មក៏គួរតែថ្លែង បែងចែកជា ៦ កណ្ឌ សិន ។៦ កណ្ឌ នោះមានអ្វីខ្លះ ? គឺមាន ១-បុព្វយោគកណ្ឌ២-មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ៣-លក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ ៤-មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ ៥-អនុមាណប្បញ្ហាកណ្ឌ៦-ឧបមកថាបញ្ហាកណ្ឌ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុង ៦ កណ្ឌនោះ មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌបែងចេញជា ២ គឺ ១-លក្ខណប្បញ្ហា ២-វិមតិឆេទនប្បញ្ហា ។សូម្បីតែមេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌក៏បែងចេញជា ២ ដែរគឺ ១-មហាវគ្គ ២-យោគិកថាបញ្ហា ១។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុង ៦ កណ្ឌនេះ កម្មដែលបុគ្គលទាំង ២ គឺ ព្រះចៅមិលិន្ទ និងព្រះនាគសេនត្ថេរ បានធ្វើកាលពីជាតិមុន ហៅថា “បុព្វយោគកណ្ឌ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ដាក់សំណួរដោយអង្គឯង មិនបាន ប្រារឰពាក្យនៅក្នុងព្រះសាសនា ហៅថា “ មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ”។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ប្រារឰទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់បុគ្គលជាដើម ហៅថា “ លក្ខណប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរទាក់ទងនឹងពុទ្ធដីការបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ដែលមានអត្ថន័យជា ២ យ៉ាងផ្សេងគ្នា មិនស្របគ្នា ហៅថា “មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរទាក់ទងនឹងរឿងអនុមាណ ( មានរឿងឱ្យប៉ាន់ស្មានថា ប្រាកដជាយ៉ាងនេះ ប្រាកដជាយ៉ាងនោះ) ហៅថា “អនុមាណប្បញ្ហាកណ្ឌ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បញ្ហាដែលព្រះចៅមិលិន្ទ ត្រាស់សួរអំពីឧបមាប្រៀបធៀបអង្គគុណខ្លះ របស់ព្រះអរហន្តជាមួយនឹងកិរិយាមួយចំនួនរបស់សត្វផ្សេងៗ ហៅថា “ឧបមកថាបញ្ហាកណ្ឌ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ចំណែកមិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ ទោះជាមានដល់ ៧ វគ្គ ក៏ចាត់ទុកថា មាន ២ ផ្នែកដែរដោយទាក់ទងទៅនឹងរឿងដែលសួរដល់ គឺ មួយចំណែកជាបញ្ហាសួរអំពីលក្ខណៈនៃធម៌មួយចំនួន ហៅថា “លក្ខណប្បញ្ហា” មួយចំណែកទៀតជាបញ្ហាសួរអំពីធម៌ទាំងឡាយ ដើម្បីកាត់ការសង្ស័យដែលមានក្នុងធម៌ទាំងនោះ ហៅថា “ វិមតិឆេទនប្បញ្ហា ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">មេណ្ឌកប្បញ្ហាកណ្ឌ ទោះជាមានដល់ ៨ វគ្គ ក៏បែងចែកជា ២ ចំណែក ដូចគ្នាដែរ គឺមួយចំណែកជាបញ្ហាសួរអំពីវិសាលភាពនៃក្រុមធម៌មួយចំនួន ហៅថា “ មហាវគ្គ ”។ មួយចំណែកទៀត ជាបញ្ហាសួរទាក់ទងអំពីបដិបទាមួយចំនួនរបស់ព្រះយោគី ហៅថា “យោគិកថាបញ្ហា” ៕</span> </p> == កណ្ឌទី ១ == === ពាហិរកថា === បុព្វយោគៈ ជាដើម<br /> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៣- ពាក្យថា “បុព្វយោគៈ” គឺជាបុព្វកម្មរបស់បុគ្គលទាំងពីរ ក្នុងអតីតកាល ។ មានរឿងតំណាលថា នៅពេលព្រះសាសនារបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគកស្សបសម្មាសម្ពុទ្ធប្រតិស្ឋាននៅឡើយនោះ មានព្រះភិក្ខុសង្ឃមួយចំនួនធំ អាស្រ័យនៅតាមទីអាវាសមួយកន្លែងជិតទន្លេគង្គា ។ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុទាំងអស់នោះ ភិក្ខុដែលបរិបូរដោយចរិយវត្ត និងសីល នឹងក្រោកពីព្រលឹម កាន់អំបោសដងវែង នឹកដល់ព្រះពុទ្ធគុណ បោសសម្អាតទីធ្លា រួចប្រមូលសំរាមទុកជាគំនរម្តុំ ៗ ។ ភិក្ខុមួយអង្គពោលទៅកាន់សាមណេរថា “ ម្នាល !សាមណេរ ចូរយកសំរាមនេះទៅបោះចោល សាមណេរនោះក៏ដើរដូចមិនបានឮ ។ ទោះជាភិក្ខុនោះហៅជាលើកទី ២ ជាលើកទី ៣ សាមណេរនោះ ក៏នៅតែដើរធ្វើព្រងើយ ដូចមិនបានឮដដែល ។ ព្រោះហេតុនោះ ភិក្ខុអង្គនោះ ក៏គិតថា “សាមណេរនេះក្បាលរឹងមែន” ក៏ខឹង រួចប្រើអំបោសវាយសាមណេរ ។ ពេលសាមណេរកំពុងយំ ព្រោះត្រូវវាយនោះ ក៏កើបសំរាមយកទៅបោះចោល បានតាំងសេចក្តីប្រាថ្នាជាលើកដំបូងថា “ដោយកម្មដែលជាបុណ្យ គឺការចោលសំរាមនេះ អំណឹះកាលតទៅ (កន្លងផុតទៅ) រហូតដល់យើងសម្រេចនិព្វាន សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានយសសក្តិខ្ពង់ខ្ពស់ មានតេជះខ្លាំងដូចព្រះអាទិត្យពេលថ្ងៃត្រង់ នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយើងកើតផងចុះ” លុះចោលសំរាមហើយ ក៏ទៅកាន់ទន្លេគង្គា ដើម្បីស្រង់ទឹកក្នុងទន្លេគង្គា ដែលមានរលកប្រដេញគ្នា ជាបន្តបន្ទាប់ ក៏តាំងសេចក្តីប្រាថ្នាជាលើកទី ២ ថា “ ក្នុងរវាងពេលរហូតតទៅ ទម្រាំយើងបានសម្រេចព្រះនិព្វាននេះ សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានបដិភាណកើតមានភ្លាម មានបដិភាណមិនចេះចប់ដូចទឹករលក នៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលយើងកើតផងចុះ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ចំណែកភិក្ខុអង្គនោះ លុះដាក់អំបោសរួចហើយ ក៏ទៅកាន់ទន្លេគង្គា ដើម្បីស្រង់ទឹក បានឮសម្តីប្រាថ្នារបស់សាមណេរ ក៏គិតថា “ សាមណេរនេះ ទោះជាត្រូវយើងប្រើក្តី ក៏តាំងសេចក្តីប្រាថ្នាដូចនេះមុនយើង តើសេចក្តីប្រាថ្នានេះនឹងមិនសម្រេច ចំពោះយើងឬអី ? ទើបតាំងសេចក្តីប្រាថ្នាថា “ក្នុងរវាងពេលរហូតដល់យើងសម្រេចព្រះនិព្វាននេះ សូមឱ្យយើងជាមនុស្សមានបដិភាណមិនចេះចប់ ដូចទឹករលកក្នុងទន្លេគង្គានេះផងចុះ សូមឱ្យយើងជាអ្នកដែលអាចដោះស្រាយបញ្ហាបដិភាណដែលសាមណេរនេះ ចោទសួរគ្រប់យ៉ាងផងចុះ “ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បុគ្គលទាំង ២ នោះ កើតវិលវល់នៅក្នុងទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយអស់រយៈពេលមួយពុទ្ធន្តរ ។ បន្ទាប់មក សូម្បីតែព្រះដ៏មានព្រះភាគរបស់ពួកយើងទាំងឡាយ ក៏បានសម្តែងទុកថា “ បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងឧប្បត្តិឡើងដូចព្រះមោគ្គល្លីបុត្តត្ថេរ ឧប្បត្តិឡើងដូចនោះដែរ នៅពេលកន្លងទៅអស់ ៥០០ ឆ្នាំ ចាប់ពីពេលបរិនិព្វានរបស់តថាគត បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងឧប្បត្តិឡើង បុគ្គលទាំង ២ នេះ នឹងបែងចែកធម៌និងវិន័យ ដែលតថាគតសម្តែងទុកយ៉ាងសុខុម ឱ្យអស់ភាពស្មុគស្មាញ ឱ្យអស់ចំណុចមន្ទិល ដោយអំណាចនៃសំណួរ ឧបមា និង យុត្តិ ក្នុងបញ្ហា ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៤- បណ្តាបុគ្គលទាំង ២ នោះ សាមណេរ បានកើតជាព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះនាមថា “មិលិន្ទ” នៅសាគលនគរក្នុងជម្ពូទ្វីប ទ្រង់ជាបណ្ឌិតដ៏ឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា មានសមត្ថភាព មានធម្មតាត្រិះរិះសិន សឹមធ្វើ ។ រាល់លើក ទ្រង់ធ្វើតែអ្វីដែលគួរធ្វើ គឺ វិធីប្រកបការងារទាំងឡាយ ទាំងអតីត អនាគត និង បច្ចុប្បន្ន ។ ទ្រង់ថែមទាំងបានរៀនវិជ្ជាជាច្រើន វិជ្ជាទាំងនោះមានអ្វីខ្លះ? ដូចជា សូតិ សម្មតិ សំខ្យា យោគៈ នីតិ វិសេសិកា គណិកា គន្ធព្វា តិកិច្ឆា ចតុព្វេទៈ បុរាណៈ ឥតិហាសៈ ជោតិសា មាយា ហេតុ មន្តនា យុទ្ធៈ ឆន្ទសៈ សរុប ១៩ វិជ្ជាដោយរួមទាំងព្រះពុទ្ធវចនៈផងដែរ ។ ទ្រង់ជា វិតណ្ឌវាទី( មានវាទៈធ្វើឱ្យចិត្តអ្នកដទៃញាប់ញ័របាន ) ជាមនុស្សដែលគេគ្រប់គ្នាពិបាកចូលជិត( មិនហ៊ានប្រឈមមុខ ) ជាមនុស្សដែលគ្មានអ្នកណាអាចគ្របសង្កត់បាន អាចចាត់ទុកថាទ្រង់ជាកំពូល ក្នុងបណ្តាមេលទ្ធិទាំងឡាយក្នុងជម្ពូទ្វីប នឹងរកបុគ្គលណាប្រៀបស្មើនឹងព្រះចៅមិលិន្ទមិនបាន មិនថាដោយកម្លាំង ដោយភាពវាងវៃ ដោយភាពក្លាហាន ឬ ដោយបញ្ញា ។ ទ្រង់ជាមនុស្សដ៏ស្តុកស្តម្ភ មានទ្រព្យច្រើន មានភោគសម្បត្តិច្រើន មានពលសេនា និង ពាហនៈច្រើន រកទីបំផុតគ្មាន ។ </span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “សូតិ ” គឺ សព្ទសាស្ត្រ អក្សរសាស្ត្រ ស្តីពីភាសាផ្សេងៗ ។ <br /></span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ សម្មតិ ” គឺ ធម្មសាស្ត្រ ស្តីអំពី គោលការណ៍ វិនិច្ឆ័យក្តីរបស់ព្រះរាជា ឬរបស់ហ្លួង ។ <br /></span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ សំខ្យា ” គឺ សំខ្យាសាស្ត្រ ស្តីពីគោលការណ៍រាប់ចំនួន ។ <br /></span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ យោគៈ” គឺ យោគសាស្ត្រ ស្តីពីការប្រើវត្ថុមន្តអាគម ជាការធានាថា នឹងមិនកើតមានគ្រោះភ័យផ្សេងៗ នាពេលអនាគត ។ <br /></span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “នីតិ ” គឺ នីតិសាស្ត្រ ស្តីអំពីប្រការដែលព្រះរាជានិងប្រជា-រាស្ត្រនៅលើលោកគួរប្រព្រឹត្ត ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ វិសេសិកា ” គឺ សាស្ត្រដែលស្តីអំពីការប្រើឧបករណ៍ មានឧបករណ៍ថ្លឹង ... ធ្វើសសរ ... ជាដើម វិជ្ជាសំណង់ ។</span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ គណិកា ” គឺ គណិតសាស្ត្រ ។ </span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ គន្ធព្វា ” គឺ វិជ្ជារាំរបាំ ច្រៀង ប្រគំតន្ត្រី ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ តិកិច្ឆា ” គឺ វេជ្ជសាស្ត្រ ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ចតុព្វេទា ” គឺ វេទទាំង ៤ គឺ ឥរុវេទ សាមវេទ យជុវេទ អាធព្វវេទ ។</span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ឥតិហាសៈ ” គឺ ប្រវត្តិវិជ្ជា ។ </span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ជោតិសោ ” គឺ ព្យាករណសាស្ត្រ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ មាយា ” គឺ មាយាសាស្ត្រ ។</span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ហេតុ ” គឺ វិជ្ជាស្តីអំពី និមិត្តហេតុល្អ និមិត្តហេតុអាក្រក់ ។</span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “មន្តនា ” គឺ វិជ្ជាទស្សន៍ទាយពីអ្វីដែលចង់ដឹង ជាសាស្ត្ររបស់ពួកពិទ្យាធរ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ យុទ្ធៈ ” គឺ យុទ្ធសាស្ត្រ ឬវិជ្ជាស្តីអំពីការរៀបចំក្បួនទ័ព ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ឆន្ទសៈ ” គឺ ឆន្ទសាស្ត្រ ស្តីអំពីកិច្ច ដែលត្រូវធ្វើសម្រាប់ស្ត្រី មានការរវៃអំបោះ ជាដើម ឬ កិច្ចដែលត្រូវធ្វើសម្រាប់បុរស មានការភ្ជួរស្រែ ... ជាដើម ដែល​អាច​ធ្វើ​បាន​តាម​ឆន្ទៈ​ពេញ​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៥- ថ្ងៃមួយ ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់មានបំណងចង់ត្រួតពលសេនាព្រមទាំងពាហនៈដ៏ច្រើនលើសលប់រកទីបំផុតគ្មាន ដែលរៀបចំជាក្បួនទ័ព ប្រកបដោយពលសេនាទាំង ៤ ក្រុមទ័ព ទើបស្តេចយាងចេញពីរាជធានីទៅ លុះរួចរាល់ ពីការត្រួតពិនិត្យសេនាក្រុមទ័ពខាងក្រៅរាជធានីហើយ ព្រះរាជាដែលទ្រង់ចូលចិត្តការសន្ទនាឆ្លើយឆ្លង(មានវាទៈ)មុតស្រួច ស្ទាត់ជំនាញ មានព្រះទ័យខ្វល់ខ្វាយតែនឹងការសន្ទនាជាមួយពួកវិតណ្ឌជនអំពីរឿងរ៉ាវក្នុងលោក ទ្រង់ងើយព្រះភក្ត្រទតមើលព្រះអាទិត្យ ត្រាស់ហៅអាមាត្យទាំងឡាយមក ទ្រង់មានបន្ទូលថា “ ម្នាល ! នាយទាំងឡាយ មិនទាន់ល្ងាចទេ នៅសល់ពេលច្រើនទៀត យើងត្រឡប់ចូលរាជធានីវិញពេលនេះ ទៅធ្វើអ្វី ? សមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ ដែលជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ឬ អ្នកដែលអះអាងខ្លួនថា ជាព្រះអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ អ្នកដែលអាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីកម្ចាត់ការសង្ស័យរបស់យើង នៅមាន យើងនឹងចូលទៅសួរបញ្ហាជាមួយនឹងសមណៈ ឬព្រាហ្មណ៍នោះ យើងចង់បន្ថយការសង្ស័យរបស់យើង ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីមានបន្ទូលរួចហើយ ពួកបម្រើរាជការយោនកចំនួន ៥០០ បានក្រាបបង្គំ ទូលថ្វាយសេចក្តីនោះចំពោះព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ ! សាស្តា ទាំង ៦ គឺ លោកបូរណកស្សបៈ លោកមក្ខលិគោសាល លោកនិគ្រន្ថនាដបុត្រ លោកសញ្ជយវេលទ្ធបុត្រ លោកអជិតកេសកម្ពល លោកបកុទ្ធកច្ចាយនៈ ក៏មាន ។ គ្រូបាអាចារ្យទាំង ៦ នោះ សុទ្ធតែជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ជាមនុស្សមានចំណេះដឹង មនុស្សជាច្រើនគោរពគេថាជាមនុស្សល្អ ។ បពិត្រព្រះមហារាជ ! សូមព្រះអង្គទ្រង់ស្តេចយាងទៅសួរបញ្ហាជាមួយនឹងសាស្តាទាំង ៦ នោះ សូមព្រះអង្គទ្រង់កម្ចាត់ការសង្ស័យចុះ ក្រាបទូល “ ។</span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ សាស្តាទាំង ៦” គឺ សាស្តា ៦ នាក់ ដែលមានឈ្មោះដូចសាស្តា ៦ នាក់កាលពីសម័យពុទ្ធកាល ពោលគឺ លោកបូរណកស្សបៈ ជាអ្នកដែលមានឈ្មោះដូចលោកបូរណកស្សបៈសម័យពុទ្ធកាល។ លោក មក្ខលិគោសាល ជាអ្នកមានឈ្មោះដូចលោកមក្ខលិគោសាល សម័យពុទ្ធកាល . . . ដូចនេះ ជាដើម (អដ្ឋកថាអធិប្បាយដូចនេះ ពិតមែន ប៉ុន្តែមានពាក្យអធិប្បាយក្នុងន័យម៉្យាងទៀត ក៏គួរឱ្យត្រងត្រាប់ដែរគឺ សាស្តាម្នាក់នេះ ពីមុនទោះជាមានឈ្មោះមានត្រកូលថា យ៉ាងដូចម្តេចក្តី ប៉ុន្តែដោយសារតែជាសិស្សរបស់លោកបូរណកស្សបៈ ប្រកាសលទ្ធិរបស់លោកបូរណកស្សបៈ ទើបមានឈ្មោះថាបូរណកស្សបៈ មនុស្សទាំងឡាយហៅថាបូរណ-កស្សបៈ ។ លោកម្នាក់ទៀត ព្រោះជាសិស្សរបស់លោកមក្ខលិគោសាល ប្រកាសលទ្ធិរបស់លោកមក្ខលិគោសាល ទើបមានឈ្មោះថាជា មក្ខលិគោ-សាល មនុស្សទាំងឡាយ ហៅថា មក្ខលិគោសាល យ៉ាងនេះជាដើម)។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៦- ពេលនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទនិងពួកបម្រើរាជការយោនក ៥០០ នាក់ ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏ល្អវិចិត្រ ចូលទៅរកលោកបូរណ-កស្សបៈដល់កន្លែងស្នាក់នៅ ។ លុះយាងដល់ហើយ ក៏ទ្រង់រីករាយជាមួយលោកបូរណកស្សបៈ ត្រាស់សម្មោទនីយកថា ដែលជាទីរឭកដល់គ្នា រួចរាល់ហើយ ក៏ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ លុះព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់ប្រថាប់អង្គុយកន្លែងសមរម្យហើយ ក៏បានត្រាស់សួរសេចក្តីនោះ ចំពោះលោកបូរណកស្សបៈថា “ លោកកស្សបៈដ៏ចម្រើន អ្វីទៅដែលរក្សាលោកនេះ” ? “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គឺផែនដីដែលរក្សាលោកនេះ ” “លោកកស្សបៈដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើផែនដីរក្សាលោកនេះ ពិតជាដូចនេះមែននោះ ហេតុអ្វីបានជាសត្វដែលទៅនរកអវិចី ទើបឆ្លងកាត់ផែនដីនេះទៅបាន ” ?ពេលត្រាស់ដូចនេះហើយ លោកបូរណកស្សបៈ មិនអាចលេប មិនអាចខ្ជាក់ អង្គុយឱនមុខ ឱន-ក នៅស្ងៀមឈឹង គ្មានយោបល់ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៧- បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទើប( ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទី-នាំងទៅ ) ត្រាស់សួរសេចក្តីនេះ ទៅកាន់លោកមក្ខលិគោសាលថា “ លោកគោសាលដ៏ចម្រើន កម្មដែលជាកុសល ដែលជាអកុសល មានដែរឬទេ ?វិបាកផលនៃកម្មដែលធ្វើល្អ ធ្វើអាក្រក់ មានដែរឬទេ”? “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ កម្មដែលជាអកុសលគ្មានទេ វិបាកផលនៃកម្មដែលធ្វើល្អធ្វើអាក្រក់ក៏គ្មានដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកជាក្សត្រនៅលោកនេះ ទោះជាទៅលោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាក្សត្រដដែល ។ ពួកជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជា សូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាម ទោះជាទៅលោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមទៀតដដែល ប្រយោជន៍អ្វីដោយកុសលកម្ម អកុសលកម្មទាំងអស់នោះ ? ”ព្រះរាជា “លោកគោសាលដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើអ្នកជាក្សត្រ ជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមនៅលើលោកនេះ ទោះជាទៅកាន់លោកខាងមុខ ក៏នៅតែជាក្សត្រ ជាព្រាហ្មណ៍ ជាវេស្សៈ ជាសូទ្រៈ ជាចណ្ឌាល ជាអ្នកចាក់សំរាមទៀតដដែលនោះ អ្វីដែលសត្វធ្វើដោយជាកុសលកម្ម អកុសលកម្ម ក៏គ្មាន បើអីចឹងលោកគោសាល អ្នកដែលកំបុតដៃ នៅលើលោកនេះ ទោះជាទៅលោកខាងមុខហើយ ក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតដៃអីចឹង ។ អ្នកដែលកំបុតជើង ក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតជើងដដែល ។ អ្នកដែលកំបុតទាំងដៃទាំងជើងក៏នៅតែជាមនុស្សកំបុតទាំងដៃទាំងជើងអីចឹងដដែល ។ មនុស្សឆែបត្រចៀក ក៏នៅតែឆែបត្រចៀកដដែល ។ មនុស្សឆែបមាត់ ឆែបច្រមុះ ក៏នៅតែជាមនុស្សឆែបមាត់ ឆែបច្រមុះដដែលអីចឹង” ពេលត្រាស់ដូចនេះហើយ លោកគោសាលក៏នៅស្ងៀម ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់មានព្រះតម្រិះដូច្នេះថា ៖</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">“អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ជម្ពូទ្វីបទទេស្អាតទៅហើយ អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ជម្ពូទ្វីបមានតែអង្កាម គ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យរបស់យើងទេ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពេលនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់ហៅអាមាត្យទាំងឡាយ រួចមានបន្ទូលថា “ អស់លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ រាត្រីខែខ្នើតគួរឱ្យសុខដុមណាស់ហ្ន៎ ធ្វើម្តេចទៅ ថ្ងៃនេះ យើងគួរតែចូលទៅរកសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ ដើម្បីសួរបញ្ហា អ្នកណាទៅហ្ន៎ ! អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ។ នៅពេលមានបន្ទូលដូចនេះហើយ ពួកអាមាត្យទាំងឡាយ បានតែឈរនៅស្ងៀម សម្លឹងព្រះភក្រ្តព្រះរាជា ។ នៅសម័យនោះសាគលនគរ ក្លាយជានគរដែលទំនេរប្រាសចាកពីសមណៈ ព្រាហ្មណ៍ គហបតី ដែលជាបណ្ឌិតដល់ទៅ ១២ ឆ្នាំ ។ ព្រះរាជាទ្រង់ស្តាប់ឮថា សមណៈ ព្រាហ្មណ៍ គហបតី ដែលជាបណ្ឌិតអាស្រ័យនៅទីណា ទ្រង់នឹងយាងទៅកាន់ទីនោះ ត្រាស់សួរបញ្ហាជាមួយបណ្ឌិតទាំងនោះ ពួកបណ្ឌិតគ្រប់រូប មិនអាចធ្វើឱ្យព្រះរាជាទ្រង់រីករាយនឹងពាក្យឆ្លើយវិសជ្ជនាបញ្ហាបាន ទើបគេចចេញទៅតាមផ្លូវផ្សេង ៗ ។ ពួកដែលមិនព្រមទៅទិសផ្សេង (គឺនៅប្រចាំកន្លែងដើម) បានតែនៅស្ងៀមទាំងអស់គ្នា ។ ចំណែកព្រះភិក្ខុទាំងឡាយ ភាគច្រើននាំគ្នាទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្ត ។</span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ចំណែកព្រះភិក្ខុទាំងឡាយ ភាគច្រើននាំគ្នាទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្ត” នោះ គឺ មានតែព្រះភិក្ខុដែលមានឫទ្ធិប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះភិក្ខុដែលគ្មានឫទ្ធិមិនអាចទៅកាន់ភ្នំហិមពាន្តបានទេ ជាព្រះភិក្ខុដែលរាប់ចូលក្នុងពាក្យថា “ ពួកដែលមិនព្រមទៅទិសផ្សេង បានតែនៅស្ងៀមទាំងអស់គ្នា “ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៨- នៅសម័យនោះ មានព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ អាស្រ័យនៅរក្ខិត្ត-លវិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត ។ ពេលនោះ ព្រះអស្សគុត្តបានស្តាប់ឮពាក្យតម្រាស់របស់ព្រះចៅមិលិន្ទដោយទិព្វសោតធាតុញ្ញាណ (ញាណគឺត្រចៀកទិព្វ) រួចក៏បានកោះប្រជុំព្រះភិក្ខុសង្ឃ នៅលើកំពូលភ្នំយុគន្ធរ សួរទៅភិក្ខុទាំងឡាយថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយ តើមានភិក្ខុណាអាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យខ្លះដែរឬទេ ” ?</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នៅពេលព្រះអស្សគុត្តពោលដូចនេះហើយ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ បានតែនៅស្ងៀម ប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះអស្សគុត្តសួរជាលើកទី ២ ទោះជាសួរជាលើកទី ៣ ក៏នៅតែនៅស្ងៀម ។ ដូចនោះហើយ ទើបព្រះអស្សគុត្តពោល សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះភិក្ខុសង្ឃថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយនៅឋានតាវត្តិង្ស មានវិមានមួយឈ្មោះថា កេតុមតី នៅទិសបូព៌ានៃវេជយន្តប្រាសាទ ។ ទេវបុត្រមួយអង្គ ឈ្មោះថា មហាសេន អាស្រ័យនៅក្នុងវិមាននោះ ទេវបុត្រអង្គនោះ អាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ក៏បានអន្តរធានបាត់អង្គពីភ្នំយុគន្ធរទៅបង្ហាញអង្គនៅឋានតាវត្តិង្ស ។ ស្តេចសក្កៈកំពូលនៃទេព (សក្ក-ទេវរាជ) បានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះភិក្ខុមកអំពីចម្ងាយទាំងអស់នោះ ឃើញហើយក៏យាងចេញទៅរកព្រះអស្សគុត្ត ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទ្រង់ក្រាបសំពះព្រះអស្សគុត្ត រួចឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង។ សក្កទេវរាជពេលឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងហើយ ក៏បានត្រាស់សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះអស្សគុត្តថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ! ព្រះភិក្ខុសង្ឃមួយក្រុមធំ បាននិមន្តមកដល់ ញោមជាកូនសិស្សវត្តរបស់សង្ឃ ព្រះសង្ឃមានសេចក្តីត្រូវការដោយរឿងអ្វី ? មានអ្វីឱ្យញោមត្រូវធ្វើឬ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ?</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះអស្សគុត្តបានថ្វាយព្រះពរ ជម្រាបសេចក្តីនោះចំពោះសក្កទេវរាជថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ នៅសាគលនគរក្នុងជម្ពូទ្វីប មានព្រះរាជាព្រះនាមថា មិលិន្ទ ទ្រង់ជាអ្នកមានវាទៈ ធ្វើឱ្យចិត្តអ្នកដទៃញាប់ញ័របាន ជាមនុស្សដែលគេគ្រប់គ្នាពិបាកចូលជិត ពិបាកនឹងគ្របសង្កត់បាន ពោលបានថា ទ្រង់ជាកំពូលនៃបណ្តាមេលទ្ធិផ្សេងៗ ។ ព្រះចៅមិលិន្ទនោះ បានយាងទៅរកព្រះភិក្ខុសង្ឃ ប្រើទិដ្ឋិវាទៈ សួរបញ្ហាកំហែងដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពេលនោះ សក្កទេវរាជបានមានបន្ទូលពីសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះ អស្សគុត្តថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ! ព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ទ្រង់ជាអ្នកដែលផ្លាស់អំពីឋាននេះ ទៅឧប្បត្តិនៅឋានមនុស្ស ព្រះគុណម្ចាស់ នៅកេតុមតីវិមាន មានទេវបុត្រឈ្មោះថា មហាសេន អាស្រ័យនៅវិមាននោះ ទេវបុត្រមួយអង្គនោះ អាចសន្ទនាជាមួយព្រះចៅមិលិន្ទអង្គនោះ ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ញោមនឹងសំណូមពរទេវបុត្រមួយអង្គនោះ ដើម្បីឱ្យទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះ សក្កទេវរាជទ្រង់ឱ្យព្រះភិក្ខុសង្ឃនាំមុខ ស្តេចយាងទៅកាន់កេតុមតីវិមាន ។ ទ្រង់ចូលទៅឱបមហាសេនទេវបុត្រ ត្រាស់សួរសេចក្តីនោះថា “ ម្នាល ! លោកនិរទុក្ខ ព្រះភិក្ខុសង្ឃមកសំណូមពរលោកដើម្បីឱ្យទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក ” មហាសេនទេវបុត្រ ក្រាបទូលថា “បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន ! ប្រយោជន៍អ្វីដោយមនុស្សលោកដែលមានការងារច្រើនស្អេកស្កះទៅក្រាបទូល ? មនុស្សលោកអន់ថយ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន !ទូលបង្គំសូមឧប្បត្តិនៅក្នុងទេវលោកនេះតទៅទៀត រហូតដល់បរិនិព្វានក្រាបទូល ” ។ សក្កទេវរាជទ្រង់សំណូមពរជាលើកទី ២ សំណូមពរជាលើកទី ៣ ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី មហាសេនទេវបុត្រក៏នៅតែថ្លែងថា “ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន ! ប្រយោជន៍អ្វីដោយមនុស្សលោកដែលមានការងារច្រើនស្អេកស្កះទៅក្រាបទូល ? មនុស្សលោកអន់ថយ បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន !ទូលបង្គំសូមឧប្បត្តិនៅក្នុងទេវលោកនេះតទៅទៀតរហូតដល់បរិនិព្វានក្រាបទូល”។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអស្សគុត្តទើបថ្លែងសេចក្តីនោះ ទៅកាន់មហាសេនទេវបុត្រ ថា “ លោកនិរទុក្ខ អាត្មាភាពគ្រប់អង្គបានត្រួតពិនិត្យមើលលោកទាំងមូល ព្រមទាំងទេវតាផង មើលមិនឃើញថាមានអ្នកណាផ្សេង ដែលអាចបំផ្លាញវាទៈរបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនាបាន លើកលែងតែលោកម្នាក់គត់ ។ លោកជាសប្បុរស សូមលោកទៅកើតនៅក្នុងមនុស្សលោក ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនារបស់ព្រះទសពលផងចុះ ” ។ នៅពេលព្រះអស្សគុត្ត ថ្លែងសំណូមពរដូចនេះហើយ មហាសេនទេវបុត្រគិតថា“ទើបតែដឹងថា គឺមានតែយើងជាអ្នកអាចបំផ្លាញវាទៈព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រទ្រង់ព្រះសាសនាបាន ” ក៏រីករាយសប្បាយចិត្តជាខ្លាំង ទើបសន្យាថា “ ល្អណាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងទៅឧប្បត្តិក្នុងមនុស្សលោក” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">៩- គ្រានោះ ព្រះភិក្ខុទាំងនោះ លុះសម្រេចករណីយកិច្ចនោះក្នុងទេវលោក ហើយក៏អន្តរធានបាត់អង្គពីទេវលោកឋានតាវត្តិង្ស ទៅបង្ហាញអង្គនៅរក្ខិត្តលវិហារ ជិតភ្នំហិមពាន្ត ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលសេចក្តីនោះ ចំពោះព្រះភិក្ខុសង្ឃថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏មានអាយុទាំងឡាយ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុទាំងឡាយនេះ តើមានភិក្ខុអង្គណា មិនបានមកប្រជុំខ្លះដែរទេ ? ” ។ នៅពេលព្រះថេរៈពោលសួរដូចនេះ ភិក្ខុមួយអង្គបានប្រាប់សេចក្តីនោះ ដល់ព្រះអស្សគុត្តថា “មាន ... ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន កាលពី ៧ ថ្ងៃមុននេះ ព្រះគុណម្ចាស់ រោហណៈ បានចូលទៅភ្នំហិមពាន្តចូលនិរោធ សូមព្រះគុណម្ចាស់បញ្ជូនតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈនោះចុះ” ។ ចំណែកខាងលោករោហណៈ បានចេញពីនិរោធក្នុងខណៈនោះឯង គិតថា “ព្រះសង្ឃកំពុងរកយើង” ទើបអន្តរធានបាត់អង្គពីភ្នំហិមពាន្ត ទៅបង្ហាញអង្គនៅ រក្ខិត្តលវិហារ នៅចំពោះមុខព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះព្រះអស្សគុត្តបានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះ រោហណៈថា “ ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ពេលព្រះពុទ្ធសាសនាបម្រុងនឹងត្រូវបំផ្លាញ ហេតុអ្វីទើបព្រះគុណម្ចាស់មិនក្រឡេកមើលករណីយកិច្ចរបស់ព្រះសង្ឃ”?ព្រះរោហណៈ “ខ្ញុំព្រះករុណា មិនទាន់បានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះអស្សគុត្ត “ បើអីចឹង ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើទណ្ឌកម្ម” ព្រះរោហណៈ “តើខ្ញុំព្រះករុណាត្រូវធ្វើអ្វីឬ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ? ( មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ព្រះអស្សគុត្តពោល “ ម្នាល ! ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ព្រោះព្រះគុណម្ចាស់មិនបានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ពួកយើង សូមដាក់ទោសព្រះគុណម្ចាស់ដោយការដាក់ព្រហ្មទណ្ឌ ” ព្រះរោហណៈ “ព្រហ្មទណ្ឌនោះគឺអ្វីទៅព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន” ? ) “ម្នាល! ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ នៅក្បែរភ្នំហិមពាន្ត មានភូមិមួយរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះថា“ គជង្គលៈ ” មានព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ឈ្មោះ “សោណុត្តរៈ អាស្រ័យនៅទីនោះ កុមារឈ្មោះ “ នាគសេន ” កូនរបស់គេនឹងកើតឡើង ព្រោះហេតុនោះ ព្រះគុណម្ចាស់រោហណៈ ចូរព្រះគុណម្ចាស់ទៅកាន់ផ្ទះត្រកូលនោះ ដើម្បីបិណ្ឌបាតរយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ រួចទាក់ទាញកុមារនាគសេនឱ្យបួស នៅពេលគេបួសរួចហើយនោះ ទើបព្រះគុណម្ចាស់រួចផុតពីទណ្ឌកម្ម ”។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ចំណែកព្រះរោហណៈសុខចិត្តទទួលដោយស្រួលថា “សាធុ” ។</span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ចូលនិរោធ ” គឺ ចូល​និរោធសមាបត្តិ ជាការធ្វើចិត្តឱ្យរលត់ ទៅ មិនកើតបន្តបន្ទាប់គ្នាមួយរយៈពេល ដែលមានបំណងចូល គឺ ១ ថ្ងៃ ២ ថ្ងៃ រហូតដល់ ៧ ថ្ងៃ ។ ក្នុងពេលចូលនិរោធនេះ រាងកាយប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅ ដំណើរការទៅមុខ ប៉ុន្តែចិត្តឬនាមធម៌ទាំងអស់ គឺឈប់ដំណើរការ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនទាន់បានផ្តោតចិត្តទុកដាក់ ” លោកពោលបានន័យថា លោកចូលនិរោធនៅឡើយមិនមានចិត្តទើបមិនអាចផ្តោតចិត្ត គឺ ទទួលដឹងរឿងរ៉ាវផ្សេង ៗ បាន ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១០- ចំណែកខាងមហាសេនទេវបុត្រ បានផ្លាស់ពីទេវលោកមកចាប់បដិសន្ធិក្នុងផ្ទៃរបស់ភរិយាសោណុត្តរព្រាហ្មណ៍ ។ អ្វីដែលគួរឱ្យអស្ចារ្យ គួរឱ្យចម្លែកចិត្តបានបង្ហាញឡើងជាមួយនឹងការចាប់បដិសន្ធិ គឺ អាវុធយុទ្ធ-ភណ្ឌទាំងឡាយ បញ្ចេញពន្លឺឡើង ត្រួយសំណាបលាស់ឡើង មេឃដ៏ធំ(ភ្លៀង) ធ្លាក់ភ្លៀងយ៉ាងខ្លាំង ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ចំណែកព្រះរោហណៈ តាំងពីមហាសេនទេវបុត្រនោះចាប់បដិសន្ធិហើយ ក៏ចូលទៅកាន់ត្រកូលនោះ ដើម្បីបិណ្ឌបាតអស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ ។ សូម្បីបាយមួយវែកមួយថ្ងៃក៏មិនដែលបានយាគូមួយបោយក៏មិនដែលបាន ឬការស្វាគមន៍ក៏មិនដែលបាន ទទួលបានតែការជេរដៀលត្មះប៉ុណ្ណោះ គ្មានអ្នកមកនិយាយជាមួយ សូម្បីតែពាក្យថា “ និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ ក៏គ្មានដែរ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លុះ ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ កន្លងផុតទៅ ថ្ងៃមួយក៏បានគ្រាន់តែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ ”នៅថ្ងៃនោះ ជួនជា ព្រាហ្មណ៍ត្រឡប់ពីការងារខាងក្រៅផ្ទះ ជួបព្រះថេរៈពេលដើរជ្រួសផ្លូវគ្នា ក៏សួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់ ដ៏ចម្រើនព្រះគុណម្ចាស់បានទៅកាន់ផ្ទះរបស់ពួកយើងឬ ”?ព្រះថេរៈ“ មែនហើយព្រាហ្មណ៍ អាត្មាភាពបានទៅ ” “ ព្រះគុណម្ចាស់បានអ្វី ៗ ខ្លះឬ ” ? “ អឺ... ព្រាហ្មណ៍ អាត្មាបាន ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រាហ្មណ៍នោះមិនសប្បាយចិត្ត លុះទៅដល់ផ្ទះ ក៏សួរថា “ពួកឯងបានឲ្យអ្វីៗ ដល់អ្នកបួសនោះ “ពួកឯងបានឲ្យអ្វីៗដល់អ្នកបួសនោះឬ”? នៅថ្ងៃទី ២ ( ថ្ងៃបន្ទាប់ )ព្រាហ្មណ៍អង្គុយនៅមាត់ទ្វារផ្ទះនោះ គិតថា “ ថ្ងៃនេះយើងនឹងចោទអ្នកបួសនោះពីរឿងនិយាយមិនពិត” នៅថ្ងៃទី ២ ព្រះថេរៈក៏ទៅដល់មាត់ទ្វារផ្ទះរបស់ព្រាហ្មណ៍ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រាហ្មណ៍លុះឃើញព្រះថេរៈ ក៏ពោលដូចនេះថា “ ពីម្សិលមិញ ព្រះគុណម្ចាស់មិនបានទទួលអ្វីៗ ពីផ្ទះរបស់ខ្ញុំព្រះករុណាទេ ប៉ុន្តែប្រាប់ថាអាត្មាបាន ចំពោះព្រះគុណម្ចាស់ ការនិយាយមិនពិត វាគួរដែរឬអ្វី ” ? </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះថេរៈ ថ្លែងថា “ ម្នាល ! ព្រាហ្មណ៍ អស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ១០ ខែ [មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ថ្លែងថា “ អស់រយៈពេល ៧ ឆ្នាំ ” ប៉ុណ្ណោះ ។] ដែលអាត្មាចូលទៅផ្ទះរបស់ញោមអាត្មាមិនដែលបានសូម្បីតែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ” ពីម្សិលមិញ ទោះជាបានត្រឹមតែពាក្យថា “និមន្តប្រោសសត្វខាងមុខចុះ” ក៏អាត្មាសំដៅយកវាចាបដិសណ្ឋារកិច្ចនោះ ហើយពោលថា “ អឺ ... ព្រាហ្មណ៍ អាត្មាបាន ” ដូចនោះ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រាហ្មណ៍គិតថា សូម្បីបានត្រឹមតែវាចាបដិសណ្ឋាកិច្ចប៉ុណ្ណោះ លោកមួយអង្គនេះ ក៏ពោលសរសើរក្នុងបណ្តាជនទាំងឡាយថា “អាត្មាបាន”ប្រសិនបើលោកបានទទួលអាហារទំពា អាហារឆាន់អ្វីខ្លះផ្សេងទៀតនោះ មានហេតុអ្វីថា លោកមិនសរសើរនោះ” ដូចនេះហើយ ក៏មានសទ្ធាជ្រះថ្លាប្រាប់ឲ្យគេរំលែកបាយមួយវែក និងម្ហូបមួយមុខបន្តិចៗ ពីអាហារដែលគេត្រៀមទុក ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនប្រគេនដល់ព្រះថេរៈ រួចពោលទៅកាន់លោកថា “ព្រះគុណម្ចាស់នឹងបានភិក្សាហារនេះរហូតតទៅអស់កាលទាំងពួង ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រាហ្មណ៍នោះ ចាប់តាំងពីថ្ងៃបន្ទាប់មកពេលបានឃើញភាពស្ងប់ ស្ងៀមរបស់ព្រះថេរៈ ដែលចូលទៅ (ក្នុងផ្ទះ) ក៏រឹតតែមានសទ្ធាជ្រះថ្លាកាន់តែច្រើនឡើងទៀត ។ ទើបសំណូមពរព្រះថេរៈឱ្យខ្លួនមានឱកាសប្រគេនភត្តាហារក្នុងផ្ទះរហូតតទៅជានិច្ចកាល ព្រះថេរៈទទួលពាក្យនិមន្តដោយអាការស្ងប់ស្ងៀម ។ នៅពេលលោកទៅធ្វើភត្តកិច្ច ជារៀងរាល់ថ្ងៃ លោកបានថ្លែងព្រះពុទ្ធវចនៈ (ឱ្យព្រាហ្មណ៍ស្តាប់) មួយថ្ងៃបន្តិច ៗ ។ ចំណែកនាងព្រាហ្មណីនោះ វេលាកន្លងផុតទៅ ១០ ខែ ក៏ប្រសូតបុត្របានដាក់ឈ្មោះបុត្រនោះថា “ នាគសេន ” ចម្រើនធំធាត់ទៅតាមលំដាប់ រហូតដល់មានអាយុ ៧ ខួប ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១១- គ្រានោះ បិតារបស់កុមារនាគសេន បានពោលទៅកាន់បុត្រថា “ ម្នាល ! នាគសេនក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍នេះ ឯងត្រូវសិក្សាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាទាំងឡាយណា៎ ”“បិតា ! ឈ្មោះថាសិល្បសាស្ត្រ ដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍នោះ គឺអ្វី ? ”“នាគសេន ! ត្រៃវេទ ឈ្មោះថាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សា វិជ្ជាសិល្បៈដទៃផ្សេង ៗ ទៀត ក៏ឈ្មោះថា ជាសិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាដែរ ” “ បើអីចឹងបិតា ! កូននឹងសិក្សា” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ សោណុត្តរព្រាហ្មណ៍ បានប្រគល់ប្រាក់ ១.០០០ កហា-បណៈ ដែលជាចំណែករបស់គ្រូបាអាចារ្យ(ជាថ្លៃជួលគ្រូបាអាចារ្យ)ដល់ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូ ។ រួចឱ្យគេដាក់គ្រែនៅផ្នែកម្ខាងនៃបន្ទប់ក្នុងប្រាសាទ ពោលទៅកាន់ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូថា “ម្នាលលោកព្រាហ្មណ៍ សូមលោកបង្រៀនកុមារនេះ ឲ្យស្វាធ្យាយមន្តទាំងឡាយផងចុះ” ។ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូបានពោលទៅកាន់កុមារនាគសេនថា “ បើអីចឹង កុមារតូច ចូរឯងរៀនមន្តទាំងឡាយចុះ ” ព្រាហ្មណ៍ជាគ្រូបានស្វាធ្យាយមន្ត ដោយលើកយកមកសម្តែងតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ ។ កុមារនាគសេនក៏បានយល់ពីត្រៃវេទ ទន្ទេញចាំមាត់ ចាំទុកបានច្បាស់ កំណត់ទុកបានល្អ ធ្វើទុកក្នុងចិត្តបានល្អ ។ គ្រាន់តែមួយដងប៉ុណ្ណោះ ក៏កើតកែវភ្នែកឃើញត្រៃវេទ ជាអ្នកចេះដឹង ជំនាញខាងអធិប្បាយក្នុងគម្ពីរសណិខណ្ឌុ និង កេដុភៈ ក្នុងគម្ពីរសាក្ខ្របភេទៈ ក្នុងសាស្ត្រទាំងឡាយដែលមានឥតិហាសៈជាគម្រប់ ៥ មិនមានខ្វះចន្លោះ ក្នុងគម្ពីរលោកាយតៈ និងមហាបុរិសលក្ខណៈ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្រោយមក កុមារនាគសេនបានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់បិតាថា ៖</span> </p> <p style="text-align: left; "><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">“បិតា ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍ដែលប្រសើរជាងនេះ តើមានដែរទេ ? ឬក៏មានត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ” ?</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">“នាគសេន ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍ដែលប្រសើរជាងនេះ គ្មានទេ ! សិល្បសាស្ត្រដែលគប្បីសិក្សាមានត្រឹមប៉ុណ្ណឹង ” </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ កុមារនាគសេន ដែលវាសនា(ការអប់រំចិត្ត)ក្នុងភពមុន ៗ ដាស់តឿនជំរុញចិត្តហើយបានសាកសួរដេញដោលគ្រូបង្រៀនរួចក៏ចុះពីប្រាសាទទៅ ។ ពេលបានស្ងប់ស្ងាត់នៅកន្លែងកំបាំង ពិនិត្យមើលខាងដើម កណ្តាល ខាងចុងនៃវិជ្ជាសិល្បៈរបស់ខ្លួន មើលមិនឃើញមានសារសំខាន់សូម្បីតែបន្តិច ទោះជាខាងដើមក្តី កណ្តាលក្តី ចុងបំផុតក្តី ។ ទើបធ្វើឱ្យមិនសប្បាយចិត្ត មិនពេញចិត្ត គិតក្នុងចិត្តថា “លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ព្រះវេទទាំងអស់នេះ គ្មានបានការទេ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ! ព្រះវេទទាំងអស់នេះផ្តេសផ្តាសគ្មានប្រយោជន៍ ប្រាសចាកសារប្រយោជន៍” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១២- ក្នុងគ្រានោះដែរ ព្រះរោហណៈកំពុងគង់នៅសេនាសនវត្ត-និយៈ ដឹងនូវកង្វល់ក្នុងចិត្តរបស់កុមារនាគសេន ដោយចិត្តរបស់លោក ក៏គ្រងសំពត់កាន់បាត្រ និង ចីពរ អន្តរធានបាត់អង្គពីសេនាសនវត្តនិយៈ ទៅបង្ហាញអង្គនៅភូមិគជង្គលព្រាហ្មណ៍ ។ កុមារនាគសេន ឈរនៅនឹងស៊ុមមាត់ទ្វាររបស់ខ្លួន ក៏បានឃើញព្រះរោហណៈនិមន្តដើរមកអំពីចម្ងាយ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីឃើញហើយ ក៏ពេញចិត្ត សប្បាយចិត្ត រីករាយក្នុងចិត្ត កើតបីតិសោមនស្សថា “ លោកមួយអង្គនេះជាបព្វជិត អាចដឹងនូវអ្វីៗដែលជាសារប្រយោជន៍ខ្លះជាពុំខាន” គិតដូចនេះហើយ ក៏ចូលទៅរកព្រះរោហណៈ រហូតដល់កន្លែង ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏បានពោលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “លោកនិរទុក្ខ បុគ្គលដែលមានសិរសាត្រងោល គ្រងសំពត់កាសាវពស្ត្រដូចលោកម្ចាស់នេះ ឈ្មោះថាជាអ្នកណា”? “ម្នាល! កុមារតូច អាត្មាឈ្មោះថា ជាបព្វជិត ” ។ នាគសេន “ លោកនិរទុក្ខ ព្រោះហេតុអ្វីទើបលោកម្ចាស់ឈ្មោះថា ជាបព្វជិត”?ព្រះថេរៈ “ ព្រោះបានបណ្តេញមន្ទិលអាក្រក់ទាំងឡាយ ព្រោះហេតុនោះណា៎ កុមារតូច ទើបអាត្មាឈ្មោះថា “បុព្វជិត ” ។ នាគសេន “លោកនិរទុក្ខ ហេតុអ្វីសក់(និងពុកមាត់) របស់លោកម្ចាស់ ទើបមិនដូចអ្នកដទៃចឹង” ? ព្រះថេរៈ “ ម្នាល! កុមារតូច បព្វជិតឃើញបលិពោធ (ហេតុធ្វើឱ្យមានកង្វល់ចិត្ត) ១៦ យ៉ាង ទើបកោរសក់ និងពុកមាត់ចេញ ។ បលិពោធ ១៦ យ៉ាង គឺអ្វីខ្លះ ? អលង្ការបលិពោធ (បលិពោធគឺគ្រឿងអលង្ការលម្អ)១, មណ្ឌនបលិពោធ(បលិពោធគឺការតែងម៉ូដ)១, តេលមក្ខនបលិពោធ (បលិពោធគឺប្រេងលាបសក់)១, ធោវន- បលិពោធ (បលិពោធគឺការកក់លាងជម្រះ)១, មាលាបលិពោធ (បលិពោធគឺភួងកម្រងផ្កា)១, គន្ធបលិពោធ (បលិពោធគឺគ្រឿងក្រអូប)១, វាសនបលិ-ពោធ (បលិពោធគឺ ការអប់សក់)១, ហរីដកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ផ្លែសម៉)១, អាមលកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ផ្លែកន្ទួតព្រៃ)១,រង្គបលិពោធ(បលិ- ពោធគឺ ថ្នាំលាបពណ៌សក់)១, ពន្ធនបលិពោធ (បលិពោធគឺ ក្រណាត់ចង )១, កោច្ឆបលិពោធ(បលិពោធគឺ ក្រាសសិត)១, កប្បកបលិពោធ (បលិពោធគឺ ជាងកាត់សក់ ជាងកក់សម្អាតសក់)១, វិជដនបលិពោធ (បលិពោធគឺ ការសិត)១, ឩកាបលិពោធ (បលិពោធគឺ ចៃ)១, ពេលសក់បាត់បង់ទៅ មនុស្សទាំងឡាយក៏សោកសៅ ក្តៅក្រហាយក្នុងចិត្ត យំបូរបាច់ ទះទ្រូង ដល់ថ្នាក់វង្វេងឈ្លក់នឹងសម្រស់សក់ ១ , ម្នាលកុមារតូច ! មនុស្សទាំងឡាយខ្វល់ខ្វាយចិត្ត ក៏ព្រោះតែបលិពោធ ១៦ យ៉ាងនេះ រមែងធ្វើឱ្យវិជ្ជាសិល្បៈទាំងឡាយទាំងពួង ខូចបង់ទៅ ។ នាគសេន “មើលចុះ លោកនិរទុក្ខ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាសូម្បីតែសំពត់សម្លៀកបំពាក់របស់លោកម្ចាស់ ក៏មិនដូចនឹងអ្នកដទៃទាំងឡាយអីចឹង” ? ។ ព្រះថេរៈ “ កុមារតូច សម្លៀកបំពាក់ទាំងឡាយកាមអាស្រ័យបាន របស់ប្រើប្រាស់របស់ពួកគ្រហស្ថ កាមអាស្រ័យបានគ្រោះភ័យទាំងឡាយគ្រោះណាមួយនឹងកើតចេញពីសំពត់សម្លៀកបំពាក់ គ្រោះទាំងនោះរមែងមិនកើតមាន ចំពោះអ្នកគ្រងសំពត់កាសាវពស្ត្រទេ ព្រោះហេតុនោះ សូម្បីតែសំពត់សម្លៀកបំពាក់របស់អាត្មា ក៏មិនដូចនឹងអ្នកដទៃ” ។ នាគសេន “ លោកនិរទុក្ខ លោកម្ចាស់ចេះវិជ្ជាសិល្បៈឬ” ? ព្រះថេរៈ “អឺ… កុមារតូច អាត្មាចេះវិជ្ជាសិល្បៈ ក្នុងលោកនេះមានមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ទោះជាមន្តនោះក៏អាត្មាចេះដែរ” ។ នាគសេន “លោកនិរទុក្ខ លោកម្ចាស់អាចប្រគល់មន្តនោះឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាបានដែរឬទេ? ព្រះថេរៈ “អឺ... កុមារតូច អាត្មាអាចប្រគល់ឱ្យឯងបាន” ។ នាគសេន “បើអីចឹង សូមប្រគល់មកឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាចុះ ” ។ ព្រះថេរៈ “ពេលនេះជាពេលមិនសមគួរណាកុមារតូច អាត្មាកំពុងតែចូលទៅតាមលំដាប់ផ្ទះ ដើម្បីបិណ្ឌបាត ” ។ លំដាប់នោះ កុមារនាគសេនក៏ទទួលបាត្រពីដៃរបស់លោករោហណៈមក និមន្តលោកឱ្យចូលទៅក្នុងផ្ទះ ប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់លោក ដរាបឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយអាហារទំពា អាហារឆាន់ដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន រួចពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈ ដែលឆាន់រួចរាល់ ហើយដកដៃចេញពីបាត្រថា “លោកនិរទុក្ខ ពេលនេះសូមលោកម្ចាស់ប្រគល់មន្តដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ”ព្រះថេរៈ “អាត្មានឹងប្រគល់ឲ្យ ពេលដែលឯងជាមនុស្សគ្មានបលិពោធ មាតាបិតាអនុញ្ញាតឲ្យកាន់ភេទបព្វជិត ដូចអាត្មា ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះកុមារនាគសេនបានចូលទៅរកមាតាបិតាពោលថា “មាតា ! បិតា ! អ្នកបួសមួយអង្គនេះពោលថា “ក្នុងលោកនេះ មានមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ទោះជាមន្តនោះ ក៏អាត្មាភាពដឹង ប៉ុន្តែលោកនឹងមិនឲ្យមន្តនោះ ដល់អ្នកដែលមិនមែនជាអ្នកបួស ក្នុងសម្នាក់របស់លោកទេ ខ្ញុំនឹងបួសក្នុងសម្នាក់របស់លោកមួយអង្គនេះ ដើម្បីរៀនមន្តដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់នោះ ” ។ លំដាប់នោះ មាតាបិតារបស់គេគិតក្នុងចិត្តថា “ កូនរបស់យើង ទោះជាបួសហើយ រៀនបានមន្តហើយ ក៏អាចត្រឡប់មកវិញបាន ” ដូចនេះហើយ ទើបអនុញ្ញាតថា “ចូរកាន់ភេទបព្វជិតចុះ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៣- គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបាននាំកុមារតូចនាគសេនចូលទៅកាន់សេនាសនវត្តនិយៈ (សេនាសនៈជិតផ្លូវដើរ ? ) ចូលទៅកាន់វិជម្ភវត្ថុ-វិហារ ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏ស្នាក់នៅវិជម្ភវត្ថុវិហារបានមួយយប់ ក៏ចូលទៅរក្ខិត្តលវិហារ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ឱ្យកុមារនាគសេនបានបួសក្នុងសម្នាក់ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។ព្រះនាគសេនបានបួសហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណាបានកាន់ភេទបព្វជិតរបស់លោកម្ចាស់ហើយ ឥឡូវនេះ សូមលោកម្ចាស់ប្រគល់មន្តដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ” លំដាប់នោះព្រះរោហណៈគិតថា “ យើងគួរណែនាំព្រះនាគសេនអ្វីមុនទើបល្អ ក្នុងព្រះវិន័យ ឬព្រះសូត្រ ឬក៏ព្រះអភិធម្ម ” ? ដូចនេះហើយ លុះឃើញថាព្រះនាគសេនជាបណ្ឌិត អាចរៀនអភិធម្មបាន ដោយងាយស្រួល ទើបណែនាំក្នុងព្រះអភិធម្មជាមុន ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">អភិធម្មបិដកទាំងអស់ គឺ ធម្មសង្គណីបករណ៍ដែលលម្អទៅដោយតិកៈ និង ទុកៈ យ៉ាងនេះថា “ កុសលាធម្មា អកុសលាធម្មា អព្យាកតាធម្មា” ជាដើម ។វិភង្គប្បករណ៍ ដែលលម្អដោយវិភង្គ ១៨ មានខន្ធវិភង្គ ជាដើម ។ធាតុកថាបករណ៍ដែលបែងចែកជា ១៤ ប្រការមាន “សង្គហោ អសង្គហោ” ជាដើម ។ បុគ្គលប្បញ្ញត្តិប្បករណ៍ដែលបែងចែកជា ៦ប្រការមាន “ ខន្ធប្បញ្ញត្តិ អាយតនប្បញ្ញត្តិ” ជាដើម ។ កថាវត្ថុប្បករណ៍ ដែលប្រមូលផ្តុំបែងចែកជា ១.០០០ សូត្រ គឺ សកវាទៈ(វាទៈភាគីខ្លួន) ៥០០ សូត្រ បរវាទៈ (វាទៈភាគីផ្សេង) ៥០០ សូត្រ ។ យមកប្បករណ៍ បែងចែកជា ១០ ប្រការ គឺ “មូលយមកៈ ខន្ធយមកៈ ជាដើម ” ។ បដ្ឋានប្បករណ៍ បែងចែកជា ២៤ ប្រការ គឺ “ ហេតុប្បច្ច័យ, អារម្មណប្បច្ច័យ ជាដើម “ ដូចនេះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេនបានធ្វើឱ្យស្ទាត់ជំនាញ ដោយការស្វាធ្យាយតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ រួចពោលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមឈប់ត្រឹមហ្នឹងសិនកុំអាលពោលតទៅទៀត ខ្ញុំព្រះករុណាសូមស្វាធ្យាយត្រឹមប៉ុណ្ណេះសិន”។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៤-គ្រានោះ ព្រះនាគសេន បានចូលទៅរកព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ នៅកន្លែងដែលលោកស្នាក់នៅ ។ លុះចូលទៅហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមបកស្រាយព្រះអភិធម្មបិដកទាំងពួង ចូលក្នុងបទទាំង៣នេះ ដែលថា “ កុសលាធម្មា អកុសលធម្មា អព្យាកតាធម្មា ” នោះ ដោយពិស្តារ ”ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ពោលថា “សូមបកស្រាយទៅចុះ នាគសេន” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្តពីនោះ ព្រះនាគសេន បានបកស្រាយ ៧ បករណ៍ ដោយពិស្តារ អស់រយៈពេល ៧ ខែ (ទើបចប់) ។ ផែនដីបន្លឺលាន់រំពង ទេវតាទាំងឡាយ ផ្តល់សាធុការ ព្រហ្មទាំងឡាយក៏ទះដៃ លម្អងចន្ទន៍និងផ្កាមណ្ឌារវៈ ដែលជារបស់ទិព្វ ក៏រោយរាយបាចសាចចុះមក ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៥- នាពេលក្រោយមក ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ក៏ឱ្យព្រះនាគសេនដែលមានអាយុគ្រប់ ២០ ឆ្នាំបរិបូរណ៍ បានឧបសម្បទាជាភិក្ខុនៅរក្ខិត្តល- វិហារ ។ ក្នុងរាត្រីនោះ កន្លងផុតទៅ នាពេលព្រលឹមស្រាង ៗ ព្រះនាគ-សេនដែលបានឧបសម្បទាហើយ គ្រងសំពត់ កាន់បាត្រ និងចីពរ ចូលទៅកាន់ភូមិ ដើម្បីបិណ្ឌបាតជាមួយនឹងព្រះឧបជ្ឈាយ៍ បានកើតមានគំនិតយ៉ាងនេះថា “ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើងជាមនុស្សអត់បានការឬអ្វីហ្ន៎ ? ព្រះឧប-ជ្ឈាយ៍របស់យើងជាមនុស្សល្ងង់ឬអ្វីហ្ន៎ ? ការដែលលោកណែនាំយើងមុន ចំពោះតែព្រះអភិធម្ម លើកលែងព្រះពុទ្ធវចនៈដទៃ(គឺ ព្រះវិន័យ និង ព្រះសូត្រ) ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបានដឹងនូវគំនិតក្នុងចិត្ត របស់ព្រះនាគសេនដោយចិត្ត ទើបពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ម្នាលនាគសេន !អ្នកគិតដល់រឿងដែលមិនគួរគិត គំនិតរបស់អ្នកមិនសមរម្យទេណា៎ នាគសេន ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះនាគសេនបានមានគំនិតដូចនេះថា “ គួរឲ្យអស្ចារ្យមែនហ្ន៎ ! លោកដ៏ចម្រើនអើយ ! គួរឲ្យចម្លែកមែនហ្ន៎ ! លោកដ៏ចម្រើនអើយ ! ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើង បានដឹងគំនិតរបស់យើងក្នុងចិត្តដោយចិត្តបាន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់យើងជាបណ្ឌិតហ្ន៎ ! ធ្វើដូចម្តេចទៅទើបយើងអាចសុំឱ្យព្រះឧបជ្ឈាយ៍អត់ទោសឱ្យបានទៅហ្ន៎”?គ្រានោះ ព្រះនាគសេនបានពោលទៅកាន់ព្រះរោហណៈថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមលោកម្ចាស់អត់ទោសចុះ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងមិនគិតរឿងអីចឹងទៀតទេ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះរោហណៈបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ម្នាល នាគសេន ! ខ្ញុំមិនអត់ទោសឱ្យអ្នក ដោយហេតុត្រឹមតែអ្នកមកសុំខមាទោសនោះទេ ។ ម្នាលនាគសេន ! មាននគរមួយឈ្មោះថា សាគល ព្រះរាជាព្រះនាមថា មិលិន្ទ ទ្រង់គ្រងរាជសម្បត្តិនៅនគរនោះ ។ ព្រះរាជាព្រះអង្គនោះទ្រង់ប្រើទិដ្ឋិវាទៈ សួរបញ្ហាកំហែង ដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ។ ប្រសិនបើអ្នកទៅកាន់នគរនោះ បំបាក់ស្បាតព្រះរាជាព្រះអង្គនោះ ធ្វើឱ្យទ្រង់មានសទ្ធាជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនាបានហើយ យើងនឹងអត់ទោសឱ្យអ្នក ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេនពោលថា“ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះរាជាតែមួយអង្គសូមលើកទុកសិនចុះ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ប្រសិនបើព្រះរាជាគ្រប់ព្រះអង្គក្នុងជម្ពូទ្វីបទាំងអស់ ស្តេចយាងមកសួរបញ្ហាដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ខ្ញុំព្រះករុណានឹងថ្វាយវិសជ្ជនាបំផ្លាញបញ្ហានោះឱ្យអស់ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន សូមលោកម្ចាស់អត់ទោសឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ” ដូចនេះហើយ ។ នៅពេលព្រះរោហណៈនៅតែពោលថា “ យើងមិនអត់ទោសឲ្យទេ ” ទើបពោលថា “បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន បើអីចឹង រហូតមួយ ត្រីមាសនេះ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងនៅក្នុងសម្នាក់របស់អ្នកណា”? “ ម្នាល នាគសេន ! ព្រះអស្សគុត្តនៅឯសេនាសនវត្តនិយៈ ចូរអ្នកទៅរកព្រះអស្សគុត្ត នៅកន្លែងលោកស្នាក់អាស្រ័យទៅចុះ ។ លុះចូលទៅហើយ ចូរក្រាបសំពះព្រះបាទារបស់ព្រះអស្សគុត្តក្បាលដល់ដីរួចពោលទៅកាន់លោក តាមពាក្យរបស់ខ្ញុំ យ៉ាងនេះថា “ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបសំពះព្រះបាទា របស់ព្រះគុណម្ចាស់ដោយព្រះសិរសា សូមសួរដល់ភាពមានអាពាធតិច មានជំងឺតិច រាងកាយរហ័ស រហួនល្អមានកម្លាំង និងការរស់នៅសុខសប្បាយរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ផង ។ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណាបញ្ជូនខ្ញុំព្រះករុណាមក ឲ្យនៅក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់ រហូតមួយត្រីមាសនេះ ” ដូចនេះចុះ រួចបើលោកសួរថា“ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់អ្នកឈ្មោះអី”? ចូរតបទៅលោកថា “ឈ្មោះថា ព្រះរោហណៈ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ” នៅពេលលោកសួរថា “ ចុះខ្ញុំឈ្មោះអី”? គួរតបទៅកាន់លោកយ៉ាងនេះថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា រមែងស្គាល់ឈ្មោះរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ “ ដូចនេះចុះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេន ទទួលពាក្យរបស់ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ថា “ ឯវំ ភន្តេ ” ដូចនេះហើយ ក៏ក្រាបសំពះព្រះរោហណៈធ្វើប្រទក្សិណ កាន់បាត្រនិងចីពរ និមន្តដើរចារិកទៅតាមលំដាប់ បានទៅកាន់កន្លែងដែលសេនាសនវត្តនិយៈតាំងនៅ ចូលទៅរកព្រះអស្សគុត្ត រួចឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង។ ព្រះនាគ-សេនខណៈឈរនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងនោះ បានពោលទៅកាន់ព្រះអស្ស-គុត្តថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបសំពះព្រះបាទារបស់ព្រះគុណម្ចាស់ដោយព្រះសិរសា សូមសួរដល់ភាពមានអាពាធតិច មានជំងឺតិច រាងកាយរហ័សរហួនល្អ មានកម្លាំង និងការរស់នៅសុខសប្បាយរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ផងដែរ [បាថៈថា ឯវញ្ច វទេតិ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ បុច្ឆតិ ។ ពាក្យថា ឯវញ្ច វទេតិ គិតថា ជាពាក្យលើស ព្រោះមិនស៊ីគ្នានឹងប្រយោគ ឬ ឃ្លាណាទាំងអស់ ។ ]។ បពិត្រព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា បញ្ជូនខ្ញុំព្រះករុណាមកឲ្យនៅក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់ រហូតមួយត្រីមាសនេះ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “អ្នកឈ្មោះអី”?“ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណាឈ្មោះនាគសេន” “ឧបជ្ឈាយ៍របស់អ្នក ឈ្មោះអី “ ?“ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណាឈ្មោះ “រោហណៈ” “ចុះខ្ញុំឈ្មោះអី” ? “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះឧបជ្ឈាយ៍របស់ខ្ញុំព្រះករុណា រមែងស្គាល់ឈ្មោះរបស់លោកម្ចាស់ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះអស្សគុត្ត “ ល្អហើយ នាគសេន ចូរទុកដាក់បាត្រនិងចីពរ ចុះទៅ” “ករុណាលោកម្ចាស់” ។ ព្រះនាគសេន ទុកបាត្រនិងចីពររួចហើយ ក៏ទៅបោសម្អាតបរិវេណ ត្រៀមទឹកសម្រាប់លុបលាងមុខ និងឈើសម្អាតធ្មេញទុក ។ ចំណែកព្រះថេរៈក៏នៅតែបោសសម្អាតបរិវេណដែលព្រះនាគសេនបោសសម្អាតរួចហើយ ចាក់ទឹកនោះចោល យកទឹកថ្មីមក យកឈើសម្អាតធ្មេញនោះចេញ យកឈើសម្អាតធ្មេញផ្សេងមក ។ មិនបានសន្ទនាជាមួយព្រះថេរៈ ធ្វើដូចនេះ អស់ពេល ៧ ថ្ងៃ នៅថ្ងៃទី ៧ ទើបសួរទៀត ។ នៅពេលព្រះនាគសេន នៅតែឆ្លើយដូចនោះទៀត ទើបលោកអនុញ្ញាតឱ្យនៅចាំវស្សាបាន ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៦- នាសម័យនោះ មានឧបាសិកាម្នាក់ចាំឧបត្ថម្ភទំនុកបម្រុងព្រះអស្សគុត្តកន្លងមក រហូត ៣០ ឆ្នាំមកហើយ ។ គ្រានោះ មហាឧបាសិកានោះបានចូលទៅរកព្រះអស្សគុត្តដល់ទីស្នាក់អាស្រ័យ លុះចូលទៅដល់ ហើយ ក៏បានពោលទៅកាន់ព្រះអស្សគុត្តថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះគុណម្ចាស់នេះ មានព្រះភិក្ខុអង្គផ្សេងទៀតដែរឬទេ”? “មាន ! មហាឧបាសិកា ក្នុងសម្នាក់របស់អាត្មាមានភិក្ខុមួយអង្គឈ្មោះថាព្រះនាគ- សេន” ព្រះគុណម្ចាស់អស្សគុត្ត បើដូចនេះ សូមនិមន្តព្រះគុណម្ចាស់ ព្រមទាំងព្រះនាគសេន ទទួលភត្តាហារនៅថ្ងៃស្អែកនេះផងចុះ ” ព្រះអស្សគុត្តទទួលនិមន្ត ដោយអាការស្ងប់ស្ងៀម ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះមក ពេលរាត្រីនោះកន្លងផុតទៅ នាពេលព្រលឹមស្រាងៗ ព្រះអស្សគុត្តកាន់បាត្រនិងចីពរ ចូលទៅកាន់កន្លែងរស់នៅរបស់មហា ឧបាសិកា ព្រមជាមួយព្រះនាគសេនដែលជាបច្ឆាសមណៈ (លោកដើរតាម,លោកដើរតាមក្រោយ)។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏គង់ចុះលើអាសនៈដែលគេត្រៀមទុក ។ លំដាប់នោះ មហាឧបាសិកា បានប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់ព្រះ-អស្សគុត្ត និងព្រះនាគសេន ឆាន់ឱ្យឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយខាទនីយៈ (អាហារទំពា)និងភោជនីយហារដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន ។ បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនដែលឆាន់រួចរាល់ ដកដៃចេញពីបាត្រថា “ នាគសេន ចូរធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកាចុះ ពោលពាក្យនេះហើយ ក៏ក្រោកចេញពីអាសនៈទៅ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ មហាឧបាសិកាបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ញោមចាស់ហើយ សូមមេត្តាធ្វើការអនុមោទនាដល់ញោម ដោយធម្មកថាដ៏ជ្រាលជ្រៅផងចុះ ” ។ បន្ទាប់មក ព្រះនាគសេនបានធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកានោះ ដោយធម្មកថា ដ៏ជ្រាលជ្រៅ ជាលោកុត្តរៈ ទាក់ទងនឹងសុញ្ញតា ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ធម្មចក្ខុ (កែវភ្នែកឃើញធម៌ គឺ សោតាបត្តិមគ្គញ្ញាណ) ដែលប្រាសចាកមន្ទិល បានកើតឡើងចំពោះមហាឧបាសិកានោះ នៅលើអាសនៈនោះតែម្តងថា “ អ្វីៗមានការកើតឡើងជាធម្មតា អ្វីៗទាំងអស់នោះ មានការរលត់ទៅជាធម្មតា ” ។ សូម្បីព្រះនាគសេន លុះធ្វើការអនុមោទនាដល់មហាឧបាសិកានោះ ក៏ពិចារណានូវធម៌ ដែលខ្លួនកំពុងសម្តែង ចម្រើនវិបស្សនាបានហើយ កំពុងគង់នៅលើអាសនៈនោះតែម្តង ក៏បានទទួលព្រះសោតា- បត្តិផល ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះអស្សគុត្តគង់នៅរោងមូល ដឹងថា បុគ្គលទាំងពីរបានធម្ម-ចក្ខុហើយ ក៏បានពោលពាក្យសាធុការថា “ ល្អមែន ! ល្អមែន ! នាគសេន ដោយការប្រើព្រួញតែមួយ អ្នកអាចបំផ្លាញកិលេសក្រុមធំទាំង ២ បាន “ ទាំងទេវតាចំនួនជាច្រើនពាន់ ក៏បានពោលពាក្យសាធុការ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៧- បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះនាគសេន ក្រោកចេញពីអាសនៈ ដើរទៅរក ព្រះអស្សគុត្ត ដល់កន្លែងរបស់លោក ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាប សំពះព្រះអស្សគុត្ត រួចគង់ចុះនៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ព្រះអស្សគុត្តបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដែលគង់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ថា “ ម្នាល នាគសេន ! សូមអ្នកទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត ព្រះធម្មរក្ខិតអាស្រ័យនៅវត្ត អសោការាម ជិតក្រុងបាតលីបុត្ត ចូរអ្នករៀនព្រះពុទ្ធវចនៈ ក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះធម្មរក្ខិតនោះចុះ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេនសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ក្រុងបាតលីបុត្តនៅឆ្ងាយពីទីនេះប៉ុន្មានដែរព្រះគុណម្ចាស់” ? “ជាច្រើនរយយោជន៍ឯណោះ នាគសេន” “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ផ្លូវក៏ឆ្ងាយ នៅតាមផ្លូវភិក្ខាហារ ក៏ពិបាករក ខ្ញុំព្រះករុណានឹងអាចទៅបានយ៉ាងដូចម្តេច”? “ឯងទៅចុះ នាគ-សេន ! នៅតាមផ្លូវឯងនឹងបានបិណ្ឌបាត បាយស្រូវសាលីឆ្អិន ដែលគ្មានកាក សម្លជាច្រើន និងម្ហូបចង្ហាន់ជាច្រើន ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេនទទួលពាក្យថា “ ករុណាព្រះគុណម្ចាស់ ” រួចក៏ក្រាបសំពះលាព្រះអស្សគុត្ត ធ្វើប្រទក្សិណកាន់បាត្រនិងចីពរ ដើរចារិកសំដៅទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៨- ក្នុងគ្រានោះ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តម្នាក់ កំពុងធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្តវិញ ជាមួយនឹងរទេះគោចំនួន ៥០០ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្ត បានឃើញព្រះនាគសេនកំពុងនិមន្តដើរមកអំពីចម្ងាយ ។ លុះឃើញហើយ ក៏ដើរទៅកាន់ព្រះនាគសេន ទៅដល់ហើយក៏ក្រាបសំពះព្រះនាគសេន សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់បម្រុងនឹងទៅទីណា” ? ព្រះ នាគសេន“លោកគហបតី អាត្មាភាពបម្រុងនឹងទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្ត” “ល្អមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ពូកយើងក៏ទៅកាន់ក្រុងបាតលីបុត្តដែរ សូមព្រះគុណម្ចាស់និមន្តទៅជាមួយពួកយើងចុះ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះសេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តបានជ្រះថ្លានឹងឥរិយាបថរបស់ព្រះនាគសេន ទើបប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ដល់ព្រះនាគសេនដរាបឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយអាហារទំពា អាហារឆាន់ដ៏ប្រណីត ដោយដៃរបស់ខ្លួន ។ អង្គុយនៅអាសនៈដែលទាបជាង នៅកន្លែងសមរម្យមួយ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តដែលអង្គុយនៅកន្លែងសមរម្យហើយ បានសួរទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដែលឆាន់រួចហើយ ដកដៃចេញពីបាត្រថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះនាមអ្វី ” ? “លោកគហបតី អាត្មាភាពឈ្មោះនាគសេន ” ។ “ ព្រះគុណម្ចាស់ដឹងពីព្រះពុទ្ធ វចនៈឬទេ ”? “អាត្មាភាពដឹងពីព្រះអភិធម្ម លោកគហបតី “ ។ “ ពូកយើងបានល្អហើយ ព្រះគុណម្ចាស់ ជាលាភរបស់ពូកយើងហើយ ព្រោះថាញោមជាអ្នករៀនព្រះអភិធម្ម លោកម្ចាស់ក៏ជាអ្នករៀនព្រះអភិធម្ម ព្រះគុណម្ចាស់ សូមលោកម្ចាស់និយាយពីព្រះអភិធម្មចុះ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះនាគសេនបានសម្តែងព្រះអភិធម្ម ដល់សេដ្ឋីក្រុងបាតលី-បុត្ត ក្នុងខណៈលោកកំពុងសម្តែងនោះតែម្តង សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តក៏បានកើតធម្មចក្ខុដែលប្រាសចាកធូលីប្រាសចាកមន្ទិលថា “អ្វីៗណាមានការកើតឡើងជាធម្មតា អ្វីៗទាំងអស់នោះសុទ្ធតែមានការរលត់ទៅវិញជាធម្មតា”ដូចនេះ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តបានឱ្យរទេះគោទាំង ៥០០ ទៅខាងមុខមុន រួចខ្លួនឯងដើរទៅជាខាងក្រោយឈប់នៅផ្លូវបំបែកជាពីរ រួចពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ! នេះជាផ្លូវទៅកាន់វត្តអសោករាម ព្រះគុណម្ចាស់ ! នេះជាសំពត់កម្ពលក្រហម បណ្តោយ ១៦ ហត្ថ ទទឹង ៨ ហត្ថ សូមព្រះគុណម្ចាស់ អនុគ្រោះទទួលយកសំពត់កម្ពលក្រហមនេះផងចុះ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ! ព្រះនាគសេន បានអនុគ្រោះទទួលសំពត់កម្ពលក្រហមមួយផ្ទាំងនោះ ។ សេដ្ឋីក្រុងបាតលីបុត្តក៏ពេញចិត្ត រីករាយក្នុងចិត្ត សប្បាយចិត្ត មានបីតិសោមនស្ស ក្រាបសំពះព្រះនាគសេន ធ្វើប្រទក្សិណ រួចដើរបែកចេញទៅ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">១៩- ព្រះនាគសេន បានចូលទៅរកព្រះធម្មរក្ខិតនៅវត្តអសោការាមលុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាបសំពះព្រះធម្មរក្ខិត ទូលថេរដីកាអំពីហេតុផលដែលខ្លួនមក រួចបានរៀនព្រះពុទ្ធវចនៈ គឺ ព្រះត្រៃបិដកក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះធម្មរក្ខិត អស់ថិរវេលា ៣ ខែ រៀនចប់ដោយអក្ខរព្យញ្ជនៈ ដោយការសម្តែងតែមួយដងប៉ុណ្ណោះ និងប្រើពេល ៣ ខែទៀត ពិចារណាអត្ថន័យក្នុងចិត្ត (ចាប់អារម្មណ៍លើអត្ថន័យ) ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះធម្មរក្ខិតបានពោលទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ម្នាលនាគសេន ! អ្នកគង្វាលគោ ក៏បានត្រឹមតែថែរក្សាគោ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកដទៃ (គឺម្ចាស់របស់គោ) ទើបបានបរិភោគគោរស យ៉ាងណាមិញ នាគសេន ចំពោះអ្នក ទោះជាចងចាំព្រះពុទ្ធវចនៈគឺព្រះត្រៃបិដកបានក្តី ប៉ុន្តែមិនមានចំណែកនៃសាមញ្ញផលទេ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេន “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ប៉ុណ្ណឹងចុះ ចំពោះការរៀនព្រះត្រៃបិដកត្រឹមប៉ុណ្ណេះ” លោកប្រើពេលថ្ងៃ (ដែលនៅសល់)ថ្ងៃនោះឯង និងពេលយប់នោះ (ប្រតិបត្តិធម៌)បានសម្រេចព្រះអរហត្តផលព្រមទាំងបដិសម្ភិទា ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រមគ្នានឹងការយល់ធ្លុះសច្ចៈ ទេវតាទាំងឡាយក៏ផ្តល់សាធុការដល់ព្រះនាគសេន ផែនដីក៏បន្លឺលាន់រំពង ព្រហ្មទាំងឡាយក៏ទះដៃ លម្អងចន្ទន៍ និងផ្កាមណ្ឌារវៈ ដែលជារបស់ទិព្វ ក៏រោយរាយបាចសាចចុះមក ។ </span> </p> === ពាក្យអធិប្បាយ === <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គោរស គឺ សម្បត្តិដែលកើតចេញពីគោដែលបានពីគោ មានទឹកដោះគោស្រស់ ជាដើម ហៅថា “ គោរស ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ សាមញ្ញផល ” គឺ ផលនៃសមណភាវៈ ៤ យ៉ាង គឺ សោតា- បត្តិផល១ សកទាគាមិផល ១ អនាគាមិផល ១ អរហត្តផល ១ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពាក្យថា “ បដិសម្ភិទា ” គឺបញ្ញាដែលចេះដឹង ៤ យ៉ាង ហៅថាបដិសម្ភិទា ៤គឺ ៖</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''អត្ថប្បដិសម្ភិទា'''-បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងអត្ថ គឺ ក្នុងផលដែលកើតចេញពីហេតុ ១ ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''ធម្មប្បដិសម្ភិទា'''-បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងធម៌គឺក្នុងហេតុដែលបណ្តាល ផលឱ្យកើតឡើង ១។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''និរុត្តិប្បដិសម្ភិទា'''- បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងនិរុត្តិ គឺក្នុងភាសា ជាពិសេស គឺ ភាសាមគធ ដែលជាឫសគល់ភាសានៃសត្វទាំងឡាយ ១ ។</span> </p> <p style="text-align: left;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''បដិភាណប្បដិសម្ភិទា'''- បញ្ញាដែលចេះដឹងក្នុងបដិភាណ គឺ ភាពច្បាស់លាស់អំពីអារម្មណ៍ដែលបដិសម្ភិទា ៣ យ៉ាងខាងដើមនោះដឹង និងអំពីកិច្ចរបស់បដិសម្ភិទា ៣ យ៉ាង ខាងដើមនោះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២០- នាពេលនោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ប្រជុំគ្នានៅរក្ខិត្តល-វិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត រួចក៏បានបញ្ជូនទូតអ្នកតំណាងទៅសម្នាក់របស់ព្រះនាគសេន ប្រាប់ថា“ព្រះនាគសេន ចូរមក ពួកយើងត្រូវការជួបព្រះនាគសេន” ដូចនេះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះនាគសេនបានស្តាប់ពាក្យរបស់ទូតអ្នកតំណាងរួចមក ក៏អន្តរធានបាត់អង្គពីវត្តអសោការាម ទៅបង្ហាញអង្គនៅរក្ខិត្តលវិហារ លើភ្នំហិមពាន្ត នៅចំពោះមុខព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះអរហន្ត ១០០ កោដិ បានថ្លែងទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះនាគសេន ព្រះចៅមិលិន្ទព្រះអង្គនេះគំរាមកំហែងដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ដោយការប្រើវាទៈចោទសួរវាទៈ សួរបញ្ហា សូមមេត្តាផងចុះព្រះនាគសេន សូមព្រះគុណម្ចាស់ទៅបំបាក់ស្បាតព្រះចៅមិលិន្ទទៅណា៎ ” !</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះនាគសេន “ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ព្រះចៅមិលិន្ទតែមួយអង្គ សូមលើកទុកចុះ ប្រសិនបើព្រះរាជាទាំងឡាយ ក្នុងជម្ពូទ្វីបទាំងមូល ស្តេចយាងមកសួរបញ្ហាចំពោះខ្ញុំព្រះករុណា ខ្ញុំព្រះករុណានឹងដោះស្រាយបញ្ហានោះបំផ្លាញឱ្យអស់ ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ សូមព្រះគុណម្ចាស់ទៅកាន់សាគលនគរ កុំបីខ្លាចអ្វីឱ្យសោះ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះភិក្ខុជាថេរៈទាំងឡាយ បានធ្វើឱ្យសាគលនគររុងរឿង ដោយសំពត់កាសាវពស្ត្រ ឱ្យមានខ្យល់ឥសីបក់ផាត់ចុះឡើង ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២១- នាសម័យនោះ ព្រះអាយុបាលអាស្រ័យនៅសំខេយ្យបរិវេណ ។ គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់ទៅកាន់អាមាត្យទាំងឡាយថា “លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ !រាត្រីភ្លឺស្រឡះគួរឱ្យមនោរម្យមែនហ្ន៎ ថ្ងៃនេះយើងគួរចូលទៅសន្ទនា សួរបញ្ហាចំពោះសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ណាបានទៅហ្ន៎ ? អ្នកណាហ្ន៎អាចសន្ទនាជាមួយយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបាន ?”ដូចនេះ ។ពេលត្រាស់យ៉ាងនេះរួច ពួកបម្រើរាជការយោនក ប្រមាណ ៥០០ ក៏បានក្រាបទូលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “បពិត្រព្រះមហារាជ !មានព្រះថេរៈមួយអង្គ ព្រះនាមថា ព្រះអាយុបាល ទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក ជាពហូសូត សម្រេចអាគម (ជំនាញបរិយត្តិ )ពេលនេះលោកអាស្រ័យនៅសំខេយ្យបរិវេណ, បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅសួរបញ្ហាចំពោះព្រះគុណម្ចាស់ព្រះអាយុបាលចុះក្រាបទូល” ដូចនេះ ព្រះរាជា “បើអីចឹង! ពួកនាយ ចូរទៅទូលព្រះគុណម្ចាស់នោះចុះ ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពេលនោះនេមិត្តិអាមាត្យបានបញ្ជូនតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ ព្រះអាយុបាល ទូលថា “ព្រះគុណម្ចាស់ដ៏ចម្រើន !ព្រះចៅមិលិន្ទមានបំណងចង់ជួបព្រះអាយុបាល ” ព្រះអាយុបាលក៏បានពោលដូចនេះថា “បើអីចឹង !សូមព្រះរាជាស្តេចយាងមកចុះ ”។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះព្រះចៅមិលិន្ទ ដែលមានពួករាជការយោនកប្រមាណ ៥០០ នាក់ហែហម បានស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏វិចិត្រ ចូលទៅកាន់សំខេយ្យបរិវេណ នៅកន្លែងដែលព្រះអាយុបាលគង់នៅ ។ លុះយាងទៅដល់ហើយ ក៏បានត្រាស់សម្មោទនីយកថាចំពោះព្រះអាយុបាល។ លុះត្រាស់សម្មោទនីយកថា ដែលជាទីរឭកដល់គ្នាចប់ហើយ ក៏ប្រថាប់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាង ។ ព្រះចៅមិលិន្ទលុះប្រថាប់នៅកន្លែងសមរម្យម្ខាងរួច ក៏បានត្រាស់សេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះអាយុបាលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ! ការបួសរបស់ព្រះគុណម្ចាស់មានប្រយោជន៍អ្វី ? អ្វីជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកព្រះគុណម្ចាស់” ?</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះថេរៈថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ !ការបួសមានការប្រព្រឹត្តធម៌ ការប្រព្រឹត្តស្ងប់ជាប្រយោជន៍ សាមញ្ញផល(ផលនៃភាពជាសមណៈ ៤ យ៉ាង មានសោតាបត្តិផល ជាដើម ) ជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកអាត្មា ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះរាជា “ ព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ ប្រព្រឹត្តស្ងប់ខ្លះ សូម្បីតែគ្រហស្ថក៏មានដែរ មិនថាអីចឹងឬ” ?</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះថេរៈ “ សូមថ្វាយព្រះពរ! មែនហើយ ! អ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ ប្រព្រឹត្តស្ងប់ សូម្បីតែគ្រហស្ថក៏មានដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ! ពេលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ប្រកាសធម្មចក្រ នៅព្រៃឥសិបតនមិគទាយវ័ន ជិតក្រុងពារាណសី ពួកព្រហ្ម ១៨ កោដិ ក៏បានត្រាស់ដឹងនូវធម៌ ចំណែកការត្រាស់ដឹងនូវធម៌ របស់ពួកទេវតាទាំងឡាយ ក៏មានចំនួនច្រើនមិនអាចរាប់បាន បុគ្គលទាំង នោះសុទ្ធតែជាគ្រហស្ថ មិនមែនជាបព្វជិតទេ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">សូមថ្វាយព្រះពរ ! នៅមានទៀត នៅពេលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់សម្តែងមហាសមយសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងមហាមង្គលសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងសមចិត្តបរិយាយសូត្រនៅពេលទ្រង់សម្តែងរាហុលោវាទសូត្រ នៅពេលទ្រង់សម្តែងបរាភវសូត្រទេវតាទាំងឡាយចំនួនរាប់មិនអស់បានត្រាស់ដឹងនូវធម៌ បុគ្គលទាំងនោះសុទ្ធតែជាគ្រហស្ថ មិនមែនជាបព្វជិតទេ ”។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះរាជាត្រាស់ថា “ បើអីចឹងនោះ ! ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ! ការបួសរបស់លោកជាការគ្មានប្រយោជន៍ ពួកសមណសក្យបុត្រទាំងឡាយ តែងតែបួស និង ប្រព្រឹត្តធុតង្គ ព្រោះជាផលបានមកពីកម្ម ដែលបានធ្វើទុកកាលពីជាតិមុន ៗ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ភិក្ខុដែលប្រកាន់យកការឆាន់តែមួយពេល ភិក្ខុទាំងនោះ ក្នុងជាតិមុន ៗ ជាចោរប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបភិក្ខុទាំងនោះ ត្រូវឆាន់តែមួយពេល តែងតែមិនបានឆាន់តាមកាលគួរ ព្រោះជាផលនៃកម្មដែលបានកាត់ផ្តាច់ភោគទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃនោះ ភិក្ខុទាំងនោះឈ្មោះថា មានសីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ចំណែកភិក្ខុដែលកាន់ធុតង្គរស់នៅទីវាល ពួកភិក្ខុទាំងនោះក្នុងជាតិមុនៗ សុទ្ធតែជាចោរប្លន់ផ្ទះឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបភិក្ខុទាំងនោះ ត្រូវរស់នៅទីវាល មិនបានប្រើប្រាស់សេនាសនៈ ព្រោះជាផលនៃកម្មដែលធ្វើឱ្យផ្ទះអ្នកដទៃវិនាសនោះ ។ ភិក្ខុទាំងនោះឈ្មោះថាមាន សីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះគុណម្ចាស់អាយុបាល ចំណែកភិក្ខុដែលកាន់ធុតង្គនេសជ្ជិកៈ(យកការអង្គុយជាវត្ត គឺ មិនសឹងដេក ) ពួកភិក្ខុទាំងនោះក្នុងជាតិមុនៗសុទ្ធតែជាចោរប្លន់ អ្នកដំណើរឬអ្វី ? ក្នុងពេលនេះ ទើបត្រូវមកជានេសជ្ជិកៈ មិនអាចដេកពួនបាន ព្រោះជាផលនៃកម្ម ដែលចាប់អ្នកដំណើរមកចងឱ្យអង្គុយនោះ ។ ភិក្ខុទាំងនោះ ឈ្មោះថាមានសីលក៏មិនមែន ថាមានតបៈក៏មិនមែន ថាប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ក៏មិនមែន ” ដូចនេះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នៅពេលព្រះរាជាត្រាស់ដូចនេះ ព្រះអាយុបាលក៏នៅស្ងៀម មិនឆ្លើយតបអ្វី ។ ពេលនោះ ពួកបម្រើរាជការយោនក ៥០០ បានក្រាបទូលសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ ព្រះថេរៈក៏ជាបណ្ឌិតដែរក្រាបទូល គ្រាន់តែជាមនុស្សមិនអង់អាច ទើបមិនពោលតបអ្វី ”ដូចនេះ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ឃើញថា ព្រះអាយុបាលនៅស្ងៀម ក៏ទ្រង់ទះព្រះហស្ថហ៊ោឡើង ត្រាស់ទៅកាន់ពួកបម្រើរាជការយោនកទាំងឡាយថា “ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយអើយ ជម្ពូទ្វីបទទេស្អាតហ្ន៎ ជម្ពូទ្វីបគ្មានបានការហ្ន៎ គ្មានអ្នកណា ទោះជាសមណៈ ឬ ព្រាហ្មណ៍ អាចសន្ទនាជាមួយនឹងយើង ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យបានឡើយ ” ដូចនេះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២២-គ្រានោះ ពេលព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ក្រឡេកមើលបរិស័ទទាំង ពួង ខាងណេះ ខាងណោះ ទតព្រះនេត្រឃើញពួកបម្រើរាជការយោនកមិនខ្លាច មានអាការមិនកប់យោបល់ទ្រង់ក៏ព្រះតម្រិះប្រការនោះថា “ឃើញថា មានភិក្ខុអង្គណាមួយ ដែលជាបណ្ឌិត អាចសន្ទនានឹងយើង ប្រាកដជាមានមិនខាន មិនបាច់សង្ស័យ ពួកបម្រើរាជការទាំងនេះ ទើបមិនកប់យោបល់ ” ដូចនេះ។លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទើបត្រាស់ទៅកាន់ពួក បម្រើរាជការយោនកថា “ ម្នាលពួកនាយ មានភិក្ខុណាម្នាក់ជាបណ្ឌិតអាចសន្ទនាជាមួយនឹងយើងបាន ដើម្បីបន្ថយការសង្ស័យ ប្រាកដជាមាន” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ក្នុងសម័យនោះ ព្រះនាគសេន ហែហមទៅដោយគណៈសមណៈ ជាមេក្រុម មេគណៈ ជាគ្រូបាអាចារ្យប្រចាំគណៈ ជាអ្នកដែលមនុស្សទាំងឡាយស្គាល់ ជាអ្នកមានយសសក្តិ មនុស្សទាំងឡាយជាច្រើនគោរពរាប់អានថាល្អ ជាបណ្ឌិតដ៏ឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា ជាវិញ្ញុជនដ៏ប្រសើរ ចេះច្បាស់ បានអប់រំរួចហើយ អង់អាច ស្តាប់ច្រើន ទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក សម្រេចវេទ មានចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ សម្រេចអាគម មានបដិសម្ភិទាញាណ មានភាពវាងវៃ ទ្រង់បរិយត្តិក្នុងដំបូន្មានរបស់ព្រះសាស្តា ដែលមានអង្គ ៩ សម្រេចបារមីញាណ។ មានភាពឈ្លាសវៃក្នុងការសម្តែង និងជាក់ច្បាស់នូវធម៌ដែលជាព្រះតម្រាស់របស់ព្រះជិនវរពុទ្ធជាម្ចាស់ និង ក្នុងអត្ថន័យ ។ មានបដិភាណរួសរវើកមិនចេះចប់ មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រ តែងពាក្យពេចន៍បានល្អ ពិបាកនឹងវាយលុក ពិបាកនឹងជិះជាន់ ពិបាករកអ្នកដែលប្រសើរជាង ពិបាកការពារ ពិបាកប្រឆាំង ។ មិនរំជួលដូចសមុទ្រ មិនរង្គោះរង្គើដូចភ្នំដ៏ធំ ជាអ្នកលះសត្រូវ បានបន្ថយភាពងងឹត បង្កើតភាពភ្លឺ ថ្លែងវាចាបានច្រើន កម្ទេចគណៈនៃ មេគណៈផ្សេងបាន ជាន់ឈ្លីវាទៈលទ្ធិផ្សេងបាន ។ ជាអ្នកដែលក្រុមភិក្ខុ ភិក្ខុនី ឧបាសក ឧបាសិកា ព្រះរាជា និងរាជមហាអាមាត្យទាំងឡាយសក្ការៈគោរពបូជា ឱនលំទោន។ជាអ្នកសម្តែងនូវពាក្យដំបូន្មានរបស់ព្រះជិនស្រីដែលប្រកបដោយអង្គ ៩ ដល់វិញ្ញុជន អ្នកមានចំណេះដឹង អ្នកដែលត្រៀម លក្ខណៈផ្ទៀងត្រចៀកស្តាប់ ។ ជាអ្នកត្រួសត្រាយផ្លូវធម៌ ជាអ្នកបំភ្លឺពន្លឺគឺព្រះធម៌ បូជាយញ្ញគឺព្រះធម៌ បក់ទង់គឺព្រះធម៌ លើកទង់ជ័យគឺព្រះធម៌ ផ្លុំសង្ខគឺព្រះធម៌ វាយស្គរគឺព្រះធម៌ បន្លឺសំឡេងសីហនាទគឺព្រះធម៌ បន្លឺសំឡេងដូចសំឡេងព្រះឥន្ទ ជាអ្នកធ្វើឱ្យលោកទាំងមូលបរិបូរណ៍ដោយពពកភ្លៀងអមតៈមួយមេធំគឺព្រះធម៌ ដែលបញ្ចេញសំឡេងលាន់ពីរោះ មានផ្លេកបន្ទោរគឺញាណដ៏ប្រសើរបង្កប់នៅ ពោរពេញទៅដោយតំណក់ទឹកភ្លៀងគឺ ករុណា។ដើរចារិកទៅតាមភូមិ ជនបទ ទីក្រុងទាំងឡាយ រហូតដល់ក្រុងសាគលរាជធានី តាមលំដាប់ ។ តាមដំណឹងថា ពេលនោះ ព្រះនាគសេន អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណ ព្រមជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ៨០.០០០អង្គ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រោះហេតុនោះ ទើបបុរាណាចារ្យពោលថា ៖</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">“ព្រះនាគសេនជាពហូសូត មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រជ្រាលជ្រៅ អង់អាច ឆ្លាតដឹងសម័យ(លទ្ធិ) និងវាងវៃក្នុងបដិភាណ ។ ភិក្ខុទាំងឡាយដែលទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក ជំនាញក្នុងនិកាយ ៥ និងនិកាយ ៤ ទាំងនោះ បានលើកព្រះនាគសេនឱ្យជាប្រធាន។ ព្រះនាគសេនមានបញ្ញាជ្រាលជ្រៅ ជាអ្នកប្រាជ្ញឈ្លាសវៃនូវអ្វីដែលជាផ្លូវ និងមិនមែនផ្លូវ ជាអ្នកដែលបានសម្រេចប្រយោជន៍ខ្ពស់បំផុត ជាមនុស្សអង់អាច ។ ជាអ្នកដែលបណ្តាភិក្ខុ ដ៏មានបញ្ញាជ្រាលជ្រៅ ជាសច្ចវាទីទាំងឡាយ ហែហមជាមួយ បានចារិកទៅគ្រប់ភូមិ និងនិគម ចូលទៅរហូតដល់ក្រុងសាគលរាជធានី ។ គ្រានោះ ព្រះនាគ-សេន ស្នាក់អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណ ។ ព្រះនាគសេននោះ បានថ្លែងទៅកាន់មនុស្សទាំងឡាយ ដូចស្តេចកេសររាជសីហ៍ បន្លឺសំឡេងនៅលើភ្នំ ដូចនោះ ” ដូចនេះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">២៣- គ្រានោះទេវមន្តិយអាមាត្យបានក្រាបទូលព្រះចៅមិលិន្ទ ថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់រង់ចាំបន្តិចសិនចុះក្រាបទូលបពិត្រព្រះមហារាជ នៅមានព្រះថេរៈមួយអង្គឈ្មោះថាព្រះនាគសេន លោកជាបណ្ឌិតឈ្លាសវៃ មានបញ្ញា អប់រំបានល្អ អង់អាច ជាពហូសូត មានពាក្យពេចន៍ដ៏វិចិត្រ មានបដិភាណល្អ ដល់ច្រាំង(ដល់ទីបញ្ចប់)នៃអត្ថប្បដិ-សម្ភិទាធម្មប្បដិសម្ភិទានិរុត្តិប្បដិសម្ភិទា និង បដិភាណប្បដិសម្ភិទា ឥឡូវនេះ ព្រះថេរៈអង្គនោះស្នាក់អាស្រ័យនៅឯអសំខេយ្យបរិវេណក្រាបទូល,បពិត្រព្រះមហារាជ សូមព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅសួរបញ្ហា ជាមួយព្រះនាគ-សេនចុះក្រាបទូល ព្រះនាគសេននោះអាចសន្ទនាជាមួយព្រះអង្គ បន្ថយការសង្ស័យបានក្រាបទូល “ ដូចនេះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទបន្ទាប់ពីបានស្តាប់សំឡេង(ដែលបន្លឺ)ភ្លាមថា “ព្រះនាគសេន” ដូចនេះប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ក៏កើតមានការភ័យខ្លាចភ្លាម កើតមានការញាប់ញ័រភ្លាម ព្រះលោមជាតិ ក៏ព្រឺឡើងភ្លាមតែម្តង ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះព្រះចៅមិលិន្ទ ក៏បានត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “ នាយដ៏ចម្រើន ! ព្រះនាគសេនអាចសន្ទនាជាមួយយើងបានឬ ”? “បពិត្រព្រះមហារាជ ! ព្រះនាគសេនអាចសន្ទនាជាមួយនឹងស្តេចលោក- បាលទាំងឡាយ គឺ ព្រះឥន្ទ្រ ព្រះយមបាល ស្តេចវរុណ ស្តេចកុវេរៈ ស្តេច-បជាបតី ស្តេចសុយាមៈ ស្តេចសន្តុសិត ទោះជាស្តេចមហាព្រហ្មដែលជាជីតា (ជាបុព្វបុរស)ទៅថ្លែងអ្វីនឹងការសន្ទនាជាមួយអ្នកដែលជាមនុស្សទាំងឡាយនោះ ក្រាបទូល ” ? ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “បើអីចឹង ទេវមន្តិយអាមាត្យ ! ចូរឯងបញ្ជូនអ្នកតំណាងទៅកាន់សម្នាក់ព្រះ-គុណម្ចាស់ចុះ ” ។ ទេវមន្តិយអាមាត្យក៏បានក្រាបទូលតបថា “ក្រាបទូល”ដូចនេះហើយ ក៏បានបញ្ជូនអ្នកតំណាងទៅកាន់សម្នាក់របស់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់មានបំណងនឹងជួបព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន” ដូចនេះ ចំណែកខាងព្រះនាគសេន យល់ព្រមទទួលនិមន្តថា “ បើដូចនេះ ! សូមស្តេចយាងមកចុះ” ដូចនេះ ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ ដែលមានពួកបម្រើរាជការយោនកប្រមាណ ៥០០ ហែហម ស្តេចយាងឡើងរទេះព្រះទីនាំងដ៏ប្រសើរ ចូលទៅកាន់អសំ-ខេយ្យបរិវេណ ជាទីកន្លែងដែលព្រះនាគសេនស្នាក់នៅមួយអន្លើដោយពលសេនាមួយក្រុមធំ ។ នាពេលនោះ ព្រះនាគសេនកំពុងគង់នៅរោងជំនុំជាមួយនឹងភិក្ខុសង្ឃ ៨០.០០០អង្គ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ព្រះចៅមិលិន្ទបានទតព្រះនេត្រ ឃើញបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេនពីចម្ងាយ ។ លុះទតឃើញហើយ ក៏បានត្រាស់សេចក្តីទៅកាន់ទេវមន្តិយ-អាមាត្យថា “ បរិស័ទមួយក្រុមធំនេះ ជារបស់អ្នកណា ” ? “បពិត្រព្រះមហា-រាជ ! ជាបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេន ក្រាបទូល ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទតឃើញបរិស័ទរបស់ព្រះនាគសេនហើយ ក៏មានការភ័យខ្លាចភ្លាម កើតមានការញាប់ញ័រភ្លាម ព្រះលោមជាតិព្រឺឡើងភ្លាម តែម្តង ។ គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ភ័យខ្លាច ញាប់ញ័រ ប្រហោងពោះ តក់ស្លុត មានព្រះលោមជាតិព្រឺឡើង មានព្រះទ័យវិបរិត មានព្រះទ័យស្លុត មានព្រះទ័យជ្រួលច្រាល មានព្រះទ័យប្រែប្រួល ដូចដំរីដែលត្រូវកង្វេរសាប់ជុំវិញខ្លួន ដូចនាគដែលត្រូវគ្រុឌព័ទ្ធជុំវិញ ដូចឆ្កែចចកដែលត្រូវពស់ថ្លាន់រឹតរួត ដូចខ្លាឃ្មុំត្រូវហ្វូងក្របីព័ទ្ធជុំជិត ដូចកង្កែបដែលត្រូវពស់វារដេញតាម ដូចប្រើសដែលត្រូវខ្លាដេញតាម ដូចពស់ដែលជួបនឹងគ្រូចាប់ពស់ ដូចកណ្តុរដែលជួបនឹងឆ្មា ដូចបិសាចដែលជួបនឹងគ្រូចាប់បិសាច ដូចព្រះចន្ទនៅក្នុងមាត់រាហូ ដូចពស់ដែលជាប់ក្នុងសំណាញ់អន្ទាក់ ដូចបក្សីជាប់ក្នុងទ្រុង ដូចត្រីដែលជាប់សំណាញ់ ដូចមនុស្សវង្វេងផ្លូវដែលចូលទៅក្នុងព្រៃសត្វសាហាវ ដូចយក្សដែលមានកំហុសចំពោះស្តេចវេស្សវ័ណ ដូចទេវបុត្រដែលកំពុងអស់អាយុ ទ្រង់ព្រះតម្រិះថា “ សូមបរិស័ទនេះ កុំមើលងាយយើងបានឱ្យសោះ” ដូចនេះហើយ ទ្រង់ក៏តាំងស្មារតី (ពង្រឹងស្មារតី)ត្រាស់ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “ ម្នាល ! ទេវមន្តិយ ឯងកុំអាលប្រាប់យើងថា ព្រះគុណម្ចាស់អង្គណាជាព្រះនាគសេន យើងនឹងសូមដឹងថា ព្រះគុណម្ចាស់អង្គណា ជាព្រះនាគសេនដោយខ្លួនឯង មិនបាច់ប្រាប់ទេ” ដូចនេះ ។“ល្អហើយក្រាបទូល ព្រះអង្គនឹងទ្រង់ជ្រាបដោយព្រះអង្គឯងតែម្តងក្រាបទូល” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">នាពេលនោះ ព្រះនាគសេនគង់នៅក្នុងចំណោមភិក្ខុបរិស័ទទាំងនោះ ខាងមុខភិក្ខុ ៤០.០០០ អង្គ ដែលមានវស្សាតិចជាង ខាងក្រោយភិក្ខុ ៤០.០០០ អង្គ ដែលមានវស្សាច្រើនជាង ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ក្រឡេកមើលភិក្ខុសង្ឃទាំងពួងនោះ ទាំងខាងមុខ ទាំងខាងក្រោយ ទាំងប៉ែកកណ្តាល បានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលគង់នៅកណ្តាលក្នុងចំណោមភិក្ខុទាំងឡាយពីចម្ងាយតែម្តង លុះទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលប្រាសចាកការភ័យខ្លាច ការញាប់ញ័រ លោមជាតិមិនមានព្រឺសម្បុរ ប្រាសចាកភាពកំសាករួច ទើបដឹងដោយអាការនោះតែម្តងថា “ ក្នុងបណ្តាភិក្ខុសង្ឃទាំងអស់នោះ លោកអង្គនោះឯង ជាព្រះនាគសេន ” ។</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">ពេលទ្រង់ជ្រាបដូចនេះហើយ ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់ទៅកាន់ទេវ- មន្តិយអាមាត្យ ថា“ ម្នាល !ទេវមន្តិយ ព្រះគុណម្ចាស់អង្គនោះគឺ ព្រះនាគសេន” “ត្រឹមត្រូវហើយក្រាបទូល ព្រះគុណម្ចាស់អង្គនោះឯង គឺជាព្រះ នាគសេន ព្រះអង្គទ្រង់ស្គាល់ព្រះនាគសេនច្បាស់ហើយក្រាបទូល ” ។ព្រោះហេតុនោះ ព្រះរាជាទ្រង់ក៏រីករាយថា“ មិនបាច់នរណាមកប្រាប់ ក៏យើងអាចស្គាល់ព្រះនាគសេនបានដែរ ” ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទបានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ហើយក៏ទ្រង់មានការភ័យខ្លាចភ្លាម ព្រោះហេតុនោះលោកបុរាណាចារ្យទើបពោលថា ៖</span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">“ព្រោះបានទតព្រះនេត្រឃើញព្រះនាគសេន ដែលបរិបូរណ៍ដោយចរណៈ អ្នកដែលបានហ្វឹកហាត់រួចហើយក្នុងការសង្រួមឥន្ទ្រិយ ដែលជាគ្រឿងហ្វឹកហាត់ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ។ ព្រះរាជាទើបត្រាស់ពាក្យនេះថា យើងធ្លាប់ឃើញសមណៈ ព្រាហ្មណ៍ ដែលយើងនិយាយជាមួយ ជាច្រើននាក់មកហើយ សមណៈ ព្រាហ្មណ៍ ដែលយើងធ្លាប់សន្ទនាជាមួយ ក៏មានច្រើននាក់មកហើយ យើងមិនបានកើតមានការភ័យខ្លាចដូចនេះទេ ដូចដែលកើតមានការញាប់ញ័រភ្លាមៗ ដូចក្នុងថ្ងៃនេះឡើយ ។ ថ្ងៃនេះយើងប្រាកដជាចាញ់ជាមិនខាន មិនចាំបាច់សង្ស័យឡើយ ។ ចំណែក ព្រះនាគសេននឹងមានជ័យជម្នះ ព្រោះថាចិត្តរបស់យើងមិននៅឈប់ស្ងៀមសោះ ” ដូចនេះ ។ </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''ចប់ពាហិរកថា''' </span> </p> <p style="text-align: left; text-indent: 36pt;"><span style="font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; ">'''ចប់បុព្វយោគកណ្ឌទី ១''' </span> </p> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/អត្ថាធិប្បាយ|អត្ថាធិប្បាយ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] t4d19ov3u1adhzonjnkieteiappn84m 0 2464 7966 7161 2017-07-13T09:46:28Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌ</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 70%; Color: Blace;">វគ្គទី ១ - មហាវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - បញ្ញត្តិប្បញ្ហា == គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទបានស្តេចយាងទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដល់ទីកន្លែង ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏បានត្រាស់សម្មោទនីយកថាទៅកាន់ព្រះនាគសេន។ ត្រាស់សម្មោទនីយកថា ជា​ទី​រឭក​ដល់​គ្នា​រួច​ហើយ ក៏​ទ្រង់​ប្រថាប់​អង្គុយ​ចុះ នៅ​កន្លែង​សម​រម្យ​ម្ខាង។ ទោះ​ជា​ព្រះ​នាគសេន ក៏​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​ព្រះ​ទ័យ​របស់​ព្រះ​ចៅ​មិលិន្ទ​រីក​រាយ ដោយ​ពាក្យ​សម្មោទនីយ​កថា តប​វិញ​ដែរ។ លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់ទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ព្រះគុណម្ចាស់! អ្នកទាំងឡាយស្គាល់ព្រះគុណម្ចាស់ថាយ៉ាងដូចម្តេច? ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះនាមអ្វី?”<br /> ព្រះ​នាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ! មហាបពិត្រ! អ្នកទាំងឡាយស្គាល់អាត្មាភាពថា “ព្រះនាគសេន” មិត្តភក្តិដែលប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌ជាមួយគ្នា ហៅ អាត្មាភាពថា “នាគសេន” ចំណែក​មាតា​បិតា​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ហៅ​អាត្មាភាព​ថា “នាគសេន” ផង ថា “សូរសេន”ផង ថា “វីរសេន” ផង ថា “សីហសេន” ផង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពាក្យថា “នាគសេន” នេះ គ្រាន់​តែ​ជា​ពាក្យ​ហៅ គ្រាន់​តែ​ជា​សមញ្ញា (ឈ្មោះ​ដែល​អ្នក​ដទៃ​ស្គាល់) គ្រាន់​តែ​ជា​បញ្ញត្តិ (ឈ្មោះ​ដែល​ដាក់​ឱ្យ) គ្រាន់​តែ​ជា​វោ​ហារ (ឈ្មោះ​ហៅ) គ្រាន់​តែ​ជា​នាម​ (ឈ្មោះម៉្យាង)ប៉ុណ្ណោះ ការពិតឈ្មោះថា នាគសេននេះ មិនមានបុគ្គលនោះទេ”។ លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់យ៉ាងនេះថា “ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ! ទាំងពួកបម្រើរាជការយោនក ៥០០ នាក់ ទាំងព្រះភិក្ខុ ៨០.០០០ អង្គ សូមស្តាប់ខ្ញុំព្រះករុណា ព្រះ​នាគសេន​នេះ​បាន​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ ការ​ពិត​ក្នុង​ឈ្មោះ​នាគ​សេន​នេះ មិន​មានបុគ្គលនោះទេ ” តើគួរដែរឬទេ ដែលព្រះនាគសេនថ្លែងពាក្យនោះចេញមក?” ដូចនេះ។ បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទក៏បានត្រាស់សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ! ប្រសិនបើគ្មានបុគ្គលទេនោះ តើអ្នកណាទៅប្រគេនចីពរ បិណ្ឌបាត សេនា​សនៈ និង​គ្រឿង​បរិក្ខារ គឺ​ថ្នាំ​ជា​បច្ច័យ​សម្រាប់​អ្នក​ជំងឺ​ដល់​ពួក​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់?។ តើនរណាទទួលចីពរជាដើមនោះ? នរណារក្សាសីល? នរណាបំពេញភាវនា? នរណា​ធ្វើ​ឱ្យ​ដល់​ព្រះ​និព្វាន? នរណា​សម្លាប់​សត្វ? នរណា​លួច​យក​របស់​ដែល​គេ​មិន​បាន​ឱ្យ? នរណា​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ក្នុង​កាម? នរណា​ពោល​ពាក្យ​មិន​ពិត? នរណា​ផឹក​គ្រឿង​ស្រវឹង? នរណា​ធ្វើ​អនន្តរិយ​កម្ម៥? ព្រោះ​ហេតុ​នោះ កុសល​ក៏​គ្មាន អកុសល​ក៏​គ្មាន អ្នក​ធ្វើ​កុសល​កម្ម​ក្តី អកុសល​កម្ម​ក្តី អ្នក​ប្រើ​ឱ្យ​ធ្វើ​ក្តី ក៏​គ្មាន។ វិបាកនៃកម្មល្អ កម្មអាក្រក់ ក៏គ្មាន។ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ! អ្នក​ណា​សម្លាប់​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់ អ្នក​នោះ​មិន​ឈ្មោះ​ថា មាន​ការ​ធ្វើ​បាណាតិបាត។ ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​នាគ​សេន! សូម្បី​តែ​ខ្លួន​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ក៏​គ្មាន​គ្រូ​បា​អាចារ្យ​ដែរ គ្មាន​ឧបជ្ឈាយ៍ គ្មាន​ការ​ឧបសម្បទា។ ពាក្យ​ដែល​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ពោល​ថា “ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ មហា​បពិត្រ ! មិត្ត​ភក្តិ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ព្រហ្មចរិយ​ធម៌​ជា​មួយ​គ្នា ក៏​ហៅ​អាត្មា​ភាព ថា​នាគ​សេន ” នោះ ក្នុង​ពាក្យ​នេះ តើ​អ្វី​ទៅ​គឺ​ជា​នាគ​សេន? សរសៃ​សក់​ឬ ជា​នាគសេន? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនដូចនេះទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រោម ឬ ជានាគសេន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ក្រចកឬ... ? ធ្មេញឬ...? ស្បែកឬ ...? សាច់ឬ ...? ឆ្អឹងឬ ...? ខួរក្នុងឆ្អឹងឬ ...? តម្រងនោមឬ ...? បេះដូងឬ ...? ថ្លើមឬ ...? វៀវឬ ...? ផាលឬ ...? សួតឬ ...? ពោះវៀនធំឬ ...? ពោះវៀនតូចឬ ...? អាហារថ្មីឬ ...? អាហារចាស់ឬ ...? ប្រមាត់ឬ ...? ស្លេស្មឬ ...? ទឹកខ្ទុះឬ ...? ឈាមឬ ...? ញើសឬ ...? ខ្លាញ់ខាប់ឬ ...? ទឹកភ្នែកឬ ...? ខ្លាញ់រាវឬ ...? ទឹកមាត់ឬ ...? ទឹកសំបោរឬ ...? ទឹករំអិលឬ ...? ទឹកនោមឬ .... ។ ល។ ខួរក្បាលឬ ជានាគសេន ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រូប ឬ ជានាគសេន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “វេទនាឬជានាគសេន ?” “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” “ សញ្ញា ឬជានាគសេន ? ” “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” “ សង្ខារឬជានាគ-សេន ? ” “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” “ វិញ្ញាណឬជានាគសេន ? ” “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” “ ព្រះគុណម្ចាស់ តើផ្សេងក្រៅអំពី រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និង វិញ្ញាណ ឬ ជានាគសេន ?” “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាសួរហើយសួរទៀត ក៏នៅតែមិនជួប មិនឃើញជានាគសេនសោះ តើសំឡេងដែលបញ្ចេញមកថា “នាគសេន” ឬជានាគសេន ព្រះ គុណ ម្ចាស់?” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ក្នុងពាក្យថានាគសេននេះ តើអ្វីទៅជានាគសេន ? ព្រះគុណម្ចាស់និយាយស្តីវៀចវេរ ជាមុសាវាទ ព្រះគុណម្ចាស់ ! នាគសេនគ្មានទេ !” លំដាប់នោះ ព្រះនាគសេនបានថ្វាយព្រះពរព្រះចៅមិលិន្ទថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ជាក្សត្រសុខុមាលជាតិដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ នៅពេលព្រះអង្គស្តេចយាងព្រះដំណើរមក ដោយ​ព្រះបាទ​ក្នុង​វេលា​ថ្ងៃ​ត្រង់ ទ្រង់​ជាន់​លើ​ផ្ទៃ​ដី ដែល​ក្តៅ​ថ្ងៃ លើ​ខ្សាច់​ក្តៅ លើ​ផ្ទាំង​ក្រួស​រឹង ព្រះបាទទាំងពីរក៏ឈឺ ធ្វើឱ្យព្រះវរកាយ ក៏ពិបាក ព្រះទ័យក៏រសាប់រសល់ ព្រះ​កាយ​វិញ្ញាណ​ដែល​សហគត​ដោយ​ទុក្ខ រមែង​កើត​មាន ។ តើព្រះអង្គស្តេចយាងព្រះដំណើរមកដោយព្រះបាទឬ ? ឬក៏មកដោយយានជំនិះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនបានប្រើជើងដើរមកទេ ខ្ញុំព្រះករុណាមកដោយរទេះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ប្រសិនបើព្រះអង្គស្តេចយាងមកដោយរទេះនោះ សូមទ្រង់ប្រាប់រទេះឱ្យអាត្មាភាពបានដឹង សូមថ្វាយព្រះពរ ចន្ទោល ឬ ជារទេះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ភ្លៅឬជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “កង់ទាំងឡាយឬជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ ដំបូលឬជារទេះ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ទូករទេះឬជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់” “ នឹមឬជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ ខ្សែបង្ហៀរឬជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ ជន្លួញឬជារទេះ ? ” “មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ សូមថ្វាយ ព្រះពរ ចន្ទោល ភ្លៅ កង់ ដំបូល ទូក នឹម ខ្សែបង្ហៀរ ជន្លួញ ឬ ជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” “ផ្សេងក្រៅអំពី ចន្ទោល ភ្លៅ កង់ ដំបូល ទូក នឹម ខ្សែបង្ហៀរ ជន្លួញ ឬ ជារទេះ ? ” “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាត្មាភាពសួរហើយសួរទៀត ក៏នៅតែមិនទាន់ឃើញរទេះនៅឡើយ សំឡេងដែលបញ្ចេញមកថា “រទេះ” ឬ ដែលជារទេះនោះ មហា​បពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ក្នុងពាក្យថារទេះនេះ តើអ្វីទៅដែលជារទេះនោះ ? សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គត្រាស់ពាក្យវៀចវេរ ជាមុសាវាទ រទេះគ្មានទេ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះ​អង្គ​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ព្រះ​រាជា​ដ៏​កំពូល​ក្នុងជម្ពូទ្វីបទាំងមូល តើទ្រង់ខ្លាចអ្នកណាទៅ ? ទើបទ្រង់ត្រាស់មុសាវាទ ។ លោកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ទាំងពួកបម្រីរាជការយោនក ៥០០ នាក់ ទាំងភិក្ខុ ៨០.០០០ អង្គ សូម​ស្តាប់​អាត្មា​ភាព ព្រះចៅមិលិន្ទព្រះអង្គនេះ ត្រាស់យ៉ាងនេះថា “ ខ្ញុំព្រះករុណាមកដោយរទេះ ” នៅពេលអាត្មាភាពពោលថា “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រ​សិន​បើ​ព្រះ​អង្គ​ស្តេច​យាង​មក​ដោយ​រទេះ​នោះ សូមទ្រង់ប្រាប់រទេះឱ្យអាត្មាភាពបានដឹង ” ដូចនេះហើយ ព្រះរាជាទ្រង់មិនអាចអះអាងនូវអ្វីដែលហៅថា រទេះ នោះបាន តើគួរដែរទេ ? ដែល​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​បញ្ចេញ​ព្រះ​បន្ទូល​ដូច​នេះ ចេញ​មក​នោះ ” នៅពេលព្រះនាគសេនពោលដូចនេះហើយ ពួកបម្រីរាជការយោនក ៥០០ នាក់ ក៏បានផ្តល់សាធុការដល់ព្រះនាគសេន រួចក្រាបទូលសេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រ​ព្រះ​មហា​រាជ ឥឡូវនេះបើព្រះអង្គទ្រង់មានសមត្ថភាព សូមមានព្រះបន្ទូលទៅចុះ ក្រាបទូល ” លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់សេចក្តីនោះទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាមិនបានពោលពាក្យមុសាទេ អាស្រ័យចន្ទោលផង អាស្រ័យភ្លៅផង អា​ស្រ័យ​កង់​ផង អា​ស្រ័យ​ដំបូល​ផង អាស្រ័យទូករទេះផង ទើបមានពាក្យហៅ មានសមញ្ញា មានបញ្ញត្តិ មានវោហារ មានគ្រាន់តែឈ្មោះ ដែលហៅថា “ រទេះ ” នោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសើរមែន ដែលព្រះអង្គទ្រង់ស្គាល់រទេះ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ទោះជាអាត្មាភាពក្តី ក៏​អាស្រ័យ​សរសៃ​សក់​ផង អាស្រ័យ​រោម​ផង... ៘ អាស្រ័យ​ខួរ​ក្បាល​ផង អាស្រ័យរូបផង អាស្រ័យវេទនាផង អាស្រ័យសញ្ញាផង អាស្រ័យសង្ខារផង អាស្រ័យវិញ្ញាណផង ទើបមានពាក្យហៅ មានសមញ្ញា មាន​បញ្ញាត្តិ មាន​វោហារ មាន​គ្រាន់​តែ​ឈ្មោះ ដែល​ហៅ​ថា “ នាគសេន ” ក្នុង​ឈ្មោះ​នាគសេន​នេះ រកបុគ្គលដែលជាបរមត្ថគ្មានទេ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះវជិរាភិក្ខុនី បានពោលពាក្យនេះ នៅចំពោះមុខព្រះដ៏មានព្រះភាគថា ៖ “ យថា ហិ អង្គសម្ភារា ហោតិ សទ្ធោ “ រថោ ” ឥតិ <br /> ឯវំ ខន្តេសុ សន្តេសុ ហោតិ “ សត្តោ ” តិ សម្មតិ ” (១) ប្រែថា “ សព្ទ (វោហារ)ថា “ រថ ” រមែងមាន ព្រោះមានគ្រឿងប្រកប យ៉ាងណាមិញ នៅពេលខន្ធទាំងឡាយនៅមាន ក៏រមែងតែមានការអបលោកថា “ សត្វ ” ដូចនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គួរឱ្យអស្ចារ្យមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ! គួរឱ្យចម្លែកមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ប្រការដែលលោកម្ចាស់វិសជ្ជនាបញ្ហាបដិភាណដ៏វិចិត្របំផុតបាន, ប្រសិន​បើ​ព្រះ​ពុទ្ធ​អង្គ​ទ្រង់​គង់​ព្រះ​ធរមាន​នៅ​ឡើយ ប្រាកដជាព្រះអង្គផ្តល់សាធុការថា “ ប្រសើរមែន ប្រសើរមែន នាគសេន អ្នកដោះស្រាយបញ្ហាបដិភាណដ៏វិចិត្របំផុតបាន ” ដូចនេះ ជាពុំខាន”៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងកណ្ឌទី ២ គឺ មិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌនេះ មាន ៧ វគ្គ គឺ វគ្គទី ១ ឈ្មោះថា មហាវគ្គ មាន ១៦ បញ្ហា, វគ្គទី ២ ឈ្មោះថា អទ្ធានវគ្គ មាន ៩ បញ្ហា , វគ្គទី ៣ ដែលគ្មានឈ្មោះ មាន ១៤ បញ្ហា , វគ្គ​ទី ៤ ឈ្មោះថា និព្វានវគ្គ មាន ១០ បញ្ហា , វគ្គទី ៥ ឈ្មោះថា ពុទ្ធវគ្គ មាន ១០ បញ្ហា , វគ្គទី ៦ ឈ្មោះថា សតិវគ្គ មាន ១១ បញ្ហា និង វគ្គទី ៧ ឈ្មោះថា អរូប-ធម្មវវត្ថានវគ្គ មាន ១៦ បញ្ហា ទើបសរុបបញ្ហាទាំងឡាយ ក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហាកណ្ឌនេះ បាន ៨៦ បញ្ហា ។ បញ្ហាទី ១ ក្នុងមហាវគ្គនេះឈ្មោះថា បញ្ញត្តិប្បញ្ហា ជាបញ្ហាសួរអំពីបញ្ញត្តិគឺ ឈ្មោះថា នាគសេន របស់ព្រះថេរៈ ។ ក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃ ពេលដើមដំបូងនៃបញ្ហា មាន​ខ្លឹម​សារ​បង្ហាញ​ដូច​នេះ​ជា​មុន​ថា “...បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ បានត្រាស់សួរបញ្ហាប្រការដំបូងទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាចង់សន្ទនាជាមួយ ” ព្រះ​នាគសេន “ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ មហាបពិត្រ សូមទ្រង់ចាប់ផ្តើមសន្ទនាទៅចុះ អាត្មាភាពក៏ត្រូវការចង់ស្តាប់ដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងនិយាយហើយ សូមព្រះគុណម្ចាស់ចាំស្តាប់ ” ព្រះនាគសេន “ សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពក៏កំពុងស្តាប់ សូមមានបន្ទូលមកចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ ព្រះគុណម្ចាស់ស្តាប់បានថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន “ មហាបពិត្រ មានបន្ទូលថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាបានសួរហើយ ” ព្រះនាគសេន “សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពបានថ្វាយវិសជ្ជនាហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បានវិសជ្ជនាថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គត្រាស់សួរថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ។ នៅពេលព្រះនាគសេន ពោលយ៉ាងនេះហើយ ពួកបម្រើរាជការយោនកបានថ្វាយសំឡេងសាធុការដល់ព្រះនាគសេន ... ” ដូចនេះ ។ ខ្លឹមសារពោលមកខាងលើនេះ មិនមានបង្ហាញនៅក្នុងមិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ភូមាទេ ។ ពាក្យថា “ អ្នកទាំងឡាយស្គាល់ព្រះគុណម្ចាស់ថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះគុណម្ចាស់ព្រះនាមអ្វី ? ” ជាទិដ្ឋិសំសន្ទនាបុច្ឆា ។ ក្នុងបណ្តាបុច្ឆា ឬ សំណួរ ៥ យ៉ាង គឺ ៖ អទិដ្ឋជោតនាបុច្ឆា - សួរដើម្បីឱ្យភ្លឺជាក់ច្បាស់ នូវអ្វីដែលខ្លួនមិនទាន់ឃើញមិនទាន់ដឹង ។<br /> ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា - សួរដើម្បីប្រៀបធៀប នូវអ្វីដែលខ្លួនឃើញហើយ ដឹងហើយ ជាមួយនឹងអ្នកដទៃ ។ បានសេចក្តីថា ដើម្បីប្រៀបធៀបចំណេះដឹងក្នុងរឿងនោះរបស់ខ្លួន ទៅ​នឹង​ចំណេះ​ដឹង​របស់​អ្នក​ដទៃ ។<br /> វិមតិឆេទនាបុច្ឆា - សួរដើម្បីកាត់សេចក្តីសង្ស័យនូវអ្វី ដែលនៅមានភាពស្ទាក់ស្ទើរ សម្រេចចិត្តមិនបាន ។<br /> អនុមតិបុច្ឆា - សួរដើម្បីឱ្យអ្នកដទៃប្រកាន់គំនិតយល់ស្របតាម ដូចជា “ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយរូបទៀងឬមិនទៀង ? មិនទៀង ក្រាបទូល ” ជាដើម ។<br /> កថេតុកម្យតាបុច្ឆា - សួរដើម្បីពោល គឺ ដើម្បីឆ្លើយនឹងបញ្ហាដែលបានលើកឡើងដោយខ្លួនឯង ដូចជា “ ម្នាលភិក្ខុទាំង ឡាយ សតិប្បដ្ឋានមាន ៤ យ៉ាងនោះ, ៤ យ៉ាងនេះ គឺអ្វីខ្លះ ? ” ដូច​នេះ ជា​ដើម ។<br /> បណ្តាបុច្ឆាទាំង ៥ យ៉ាង ដូចខាងលើ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់មានព្រះបុច្ឆា ២ យ៉ាង គឺ “អនុមតិបុច្ឆា” និង “កថេតុកម្យតាបុច្ឆា” ប៉ុណ្ណោះ ព្រោះទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ទ្រង់​មិន​មាន​អ្វី​ដែល​ទ្រង់​មិន​បាន​ដឹងនោះទេ ព្រោះទ្រង់មានព្រះបញ្ញាដ៏កំពូលលើបណ្ឌិតទាំងឡាយ ទើបទ្រង់មិនមានចំណេះដឹង ដែលគួរនឹងប្រៀបធៀប ជា​មួយ​ចំណេះ​ដឹង​របស់​បណ្ឌិត​ទាំង​ឡាយ​ដទៃ​ទៀត ដើម្បី​នឹង​បាន​ដឹង​ថា របស់​នរណា​ល្អជាង ត្រឹមត្រូវជាង នោះទេ ។ ម្យ៉ាងទៀត ព្រោះទ្រង់ប្រាសចាកវិចិកិច្ឆា ការសង្ស័យ នូវអ្វីដែលបានយល់ជាក់ច្បាស់ ដោយ​ព្រះ​ញាណ​រួច​ហើយ ដោយប្រការទាំងពួង ។ សួរថា ព្រោះហេតុអ្វីពាក្យថា “ អ្នកទាំងឡាយស្គាល់ព្រះគុណម្ចាស់យ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះគុណម្ចាស់ព្រះនាមអ្វី ? ” នេះទើបពោលថាជា ទិដ្ឋសំសន្ទនាបុច្ឆា ? ឆ្លើយថា “ ព្រោះ​ព្រះចៅ​មិលិន្ទ​ទ្រង់​ជ្រាប​ជា​មុន​ថា ព្រះ​ថេរៈ​ដែល​ព្រះអង្គ​នឹង​យាង​ទៅ​សន្ទនា​ជា​មួយ​នេះ ព្រះនាមថានាគសេន នៅពេលជួបហើយក៏គ្រាន់តែសួរ ដើម្បីប្រៀបធៀប គឺដើម្បីពិនិត្យមើលថា មាន​ឈ្មោះ​ត្រូវ​គ្នា​នឹង​អ្វី​ដែល​ទ្រង់​ដឹង​ពី​មុន​នោះ ដែរឬទេ ប៉ុណ្ណោះ ” នាមឈ្មោះ មាន៤ យ៉ាងគឺ ១-សាមញ្ញនាម ២-គុណនាម ៣-កិត្តិនាម ៤-ឧប្បត្តិកនាម។ ក្នុងនាមទាំង ៤ យ៉ាងនោះ ៖ ព្រះនាមរបស់ព្រះរាជា ជា “ មហាសម្មតិ ” ចាត់ទុកជា សាមញ្ញនាម ព្រោះមហាជន តាំងពីបុរាណកាលយូរលង់ណាស់មកហើយ បានព្រមព្រៀងគ្នាហៅ ដាក់ឈ្មោះ ដូចនេះ ជាដើម ។ នាម​របស់​អ្នកដែលមានគុណសម្បត្តិឬគុណវិសេស បានមកតាមគុណសម្បត្តិ ឬគុណវិសេសនោះ ដូចជា ភិក្ខុទ្រង់សំពត់បង្សុកូល ព្រះវិនយធរ ភិក្ខុទ្រង់ព្រះត្រៃបិដក បុគ្គលមានចិត្តសទ្ធា បុគ្គល​ដែល​ជ្រះ​ថ្លា ជាដើម ហៅថា គុណនាម ។ ទោះបីជាព្រះនាមរបស់ព្រះតថាគតជាច្រើនរាប់រយ ដូចជា ព្រះភគវា ព្រះអរហន្ត ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ ជាដើម ក៏ចាត់ទុកថាជា គុណ​នាម ដែរ។ នាមដែលពួកញាតិសន្តាន ចាត់ចែងគ្រឿងសក្ការបូជា ដល់លោកដែលជាទក្ខិណេយ្យបុគ្គល ដើម្បីជាសិរីមង្គលក្នុងថ្ងៃដាក់ឈ្មោះឱ្យទារកទើបនឹងកើត រួច​នាំ​គ្នា​គិត​ដាក់​ឈ្មោះ​ឱ្យ​ជា​កិត្តិយស ឬ​ជា​ការ​លើកតម្កើងថា ឈ្មោះនេះ ឈ្មោះនោះ ហៅថា កិត្តិនាម ។ នាមពីបុរាណ វោហារជាយូរមកហើយ ប្រើហៅវត្ថុនេះ វត្ថុនោះ តាំងពី អតីតកាល ទោះជាតាំងពីកាលមុននេះទៅទៀត រហូតដល់បច្ចុប្បន្នក្តី ដូចជា ព្រះចន្ទ ព្រះអាទិត្យ សមុទ្រ ផែនដី ភ្នំ ជាដើម ហៅថា ឧប្បត្តិកនាម ព្រោះដូចជានាម កើតឡើងដោយខ្លួនឯង គ្មានអ្នកតែងតាំងដាក់ឈ្មោះ ។ ក្នុងនាមទាំង ៤ យ៉ាងនោះ នាមថា “ នាគសេន ” នេះជា “កិត្តិនាម” ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា ចំណែកមាតាបិតាបានដាក់ឈ្មោះហៅអាត្មាភាពថា នាគសេន ជាដើម ។ ពាក្យថា តាមពិត ក្នុងឈ្មោះថា “ នាគសេន ” នេះ មិនមានបុគ្គលនោះទេ បានសេចក្តីថា ការពិតពាក្យថានាគសេននេះ គ្រាន់តែជាឈ្មោះប៉ុណ្ណោះ ពុំមានបុគ្គល ដែល​ឈ្មោះ​ថា​ជា​នាគសេន​នោះ ពិតដោយបរមត្ថនោះទេ ។ ព្រោះបុគ្គល ទោះឈ្មោះអ្វីក៏ដោយ ក៏មិនមានសភាវៈជារូប មិនមានសភាវៈជាវេទនា ...ជាសញ្ញា ...ជាសង្ខារ ...ជាវិញ្ញាណ មិន​មាន​សភាវៈ​ជា​អាយតនៈ មិន​មាន​សភាវៈ​ជា​ធាតុ ដែល​ជា​អ្វី​មាន​ពិត​ដោយ​បរមត្ថ ទើបជាអ្វីដែលមិនមានពិតដោយបរមត្ថ គ្រាន់តែអាស្រ័យការប្រជុំគ្នា ដំណើរបន្តគ្នាជាប់មិនដាច់នៃខន្ធ អាយតនៈ ធាតុ ទាំង​នោះ ប៉ុណ្ណោះ ។ សម្មតិ វោហារ បញ្ញត្តិ ថាជាបុគ្គល ជាសត្វ ជាស្រី ជាប្រុស ជានាគសេន ជាដើម ទើបកើតមាន ។ ព្រោះហេតុនោះ ព្រះវជិរាភិក្ខុនី ទើបពោលថា “ យថា ហិ អង្គសម្ភារា ... ” ជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ២- វស្សគណនប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្លួនលោកម្ចាស់ប៉ុន្មានវស្សាហើយ ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាត្មាភាព ៧ វស្សា ហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ អ្វីរបស់ព្រះគុណម្ចាស់ដែលថា ៧ វស្សានោះ ខ្លួនលោកម្ចាស់ផ្ទាល់ឬ ឈ្មោះថា ៧ វស្សា ? ឬក៏ការរាប់ឈ្មោះថា ៧ វស្សា ? ” នាពេលនោះ ព្រះឆាយា (ស្រមោល) របស់ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់លម្អដោយសម្លៀកបំពាក់ និង គ្រឿងលម្អទាំងពួងពេញយសសក្តិ បានចាំងស្រមោលនៅលើផ្ទៃដី ព្រះ​ឆាយា​ក៏​ប្រាកដ​នៅ​ក្នុង​ផើង​ទឹក​ផង​ដែរ។ គ្រានោះ ព្រះនាគសេន បានថ្វាយព្រះពរសួរសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះឆាយារបស់ព្រះអង្គនេះ បានចាំងនៅលើផ្ទៃដី នៅ​លើ​ផើង​ទឹក​ផង​ដែរ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គខ្លួនឯងឈ្មោះថាជាព្រះរាជា ឬក៏ព្រះឆាយាឈ្មោះថាជា ព្រះរាជា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាឈ្មោះថា ជាព្រះរាជា ស្រមោលនេះមិនមានឈ្មោះថា ជាព្រះរាជានោះទេ ប៉ុន្តែស្រមោលនោះកើតឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ​ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ការរាប់ឈ្មោះថា ៧ វស្សា ខ្លួនអាត្មាភាពខ្លួនឯង មិនមែន ឈ្មោះថា ៧ វស្សានោះទេ តែ​ការ​រាប់​ថា៧វស្សានេះ រមែងកើតឡើង ព្រោះអាស្រ័យអាត្មាភាព ទើបមានឧបមាដូចស្រមោល សូមថ្វាយព្រះពរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គួរឱ្យអស្ចារ្យមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គួរឱ្យចម្លែកមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ប្រការដែលលោកម្ចាស់វិសជ្ជនាបញ្ហាបដិភាណដ៏វិចិត្របំផុតបាន ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === ពាក្យថា “ វស្សគណនប្បញ្ហា ” ប្រែថា បញ្ហាស្តីអំពីការរាប់វស្សា ។ ខ្លឹមសារសួរឆ្លើយក្នុងបញ្ហានេះ ងាយនឹងយល់ស្រាប់ហើយ ។ ទោះជាក្នុងបញ្ហាដំបូង ព្រះនាគសេនបានឆ្លើយឱ្យយល់ថា សត្វ បុគ្គល ប្រុស ស្រី គ្មានពិត ដោយបរមត្ថហើយក៏ដោយ ទោះ​ជា​យ៉ាង​នោះ​ក្តី ប្រការ​ដែលក្នុងបញ្ហាទី ២ ឬ សូម្បីបញ្ហាតទៅមុខទៀតគ្រប់បញ្ហា លោកទាំងពីរនៅតែមានការហៅគ្នាជាបុគ្គលកថាថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន... , សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ​មហា​បពិត្រ... ” ដូចនេះទៀត ក៏ដោយសារគោលបំណងមួយចំនួន ។ ជាការពិតថា ទោះជាសត្វ បុគ្គល គ្មានពិតដោយបរមត្ថ ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី ព្រះពុទ្ធអង្គក៏ត្រាស់ជាបុគ្គលកថា ថា “ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ... នែ៎ ! អានន្ទ... ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ បុគ្គល ៤ ជំពូក ទាំងនេះ ជាអ្នកប្រព្រឹត្តដើម្បីជាប្រយោជន៍... ” ជាដើម ។ ដោយទ្រង់មានព្រះបំណង ៨ ប្រការ ។ ៨ ប្រការ គឺ អ្វីខ្លះ ? នោះគឺ ៖ * ដើម្បីសម្តែងហិរោត្តប្បៈ ។ * ដើម្បីសម្តែងនូវសេចក្តីដែលសត្វទាំងឡាយមានកម្មជារបស់ខ្លួន ។ * ដើម្បីសម្តែងពីអំពើរបស់មនុស្សម្នាក់ ៗ ដោយឡែក ៗ ។ * ដើម្បីសម្តែងអនន្តរិយកម្ម ។ * ដើម្បីសម្តែងព្រហ្មវិហារធម៌ ។ * ដើម្បីសម្តែងបុព្វេនិវាសញ្ញាណ ។ * ដើម្បីសម្តែងទក្ខិណាវិសុទ្ធិ ។ * ដើម្បីការមិនបោះបង់ចោលនូវសម្មតិ ( ការសន្មត ) របស់មនុស្សលោក ។ បានសេចក្តីថា នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ មានហិរិការខ្មាសអៀនបាប មានឱត្តប្បៈការខ្លាចក្រែងបាប មនុស្សទាំងឡាយរមែងមិនយល់ មិនជាក់ច្បាស់ មិនជឿ ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ដើម្បី​សម្តែង​ហិរោត្តប្បៈ ឱ្យមនុស្សទាំងឡាយបានយល់ ទើបត្រាស់ជាបុគ្គលកថាថា អ្នកនោះគ្មានហិរោត្តប្បៈ ចំណែកអ្នកនោះ ជាមនុស្សបរិបូរដោយហិរោត្តប្បៈ ដូចជា “ម្នាល ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ អ្នកចូរ​ជា​មនុស្ស​បរិបូរ​ដោយ​ហិរោត្តប្បៈទៅចុះ ព្រះឧទាយីជាមនុស្សដែលគ្មានការខ្មាសអៀន មិនខ្លាចក្រែងបាប ” ជាដើម ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ មានកម្មជារបស់ខ្លួន ក៏ដូចនោះដែរ គឺ មនុស្សទាំងឡាយរមែងស្តាប់មិនយល់ មិនជាក់ច្បាស់ ។ ព្រោះហេតុនោះ ដើម្បី​សម្តែង​នូវ​សេចក្តី​ដែល​សត្វ​ទាំង​ឡាយ​មាន​កម្ម​ជា​របស់​ខ្លួន ឱ្យ​អ្នក​ទាំង​ឡាយ​បាន​យល់​ច្បាស់​រឿង​កម្ម ក្នុងន័យថា អ្នកណាធ្វើ អ្នកនោះតែងតែទទួលផលនៃអំពើរបស់ខ្លួន ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាបុគ្គលកថាថា “ សត្វទាំងឡាយមានកម្ម ជា​របស់​ខ្លួន ជា​ទាយាទ​ទទួល​យក​កម្ម ” ជាដើម ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ឱ្យសាងព្រះវេឡុវ័នវិហារជាដើម មនុស្សទាំងឡាយរមែងស្តាប់មិនយល់ មិន​ជាក់​ច្បាស់។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះអង្គត្រាស់បុគ្គលកថា ដើម្បីសម្តែងនូវអំពើរបស់មនុស្សម្នាក់ ៗ ដោយឡែក ៗ ឱ្យឃើញថា អ្នកនោះធ្វើអ្វី នោះជាអ្វីដែលអ្នកនោះធ្វើ នេះ​ជា​អ្វី​ដែល​អ្នក​នេះ​ធ្វើ។ ម្យ៉ាងទៀត ពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ផ្តាច់ជីវិតរបស់ ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ជាដើម ក៏ដូចនោះដែរ មនុស្សទាំងឡាយស្តាប់ហើយ មិនអាចយល់ មិន​អាច​ជាក់ច្បាស់​ក្នុង​រឿង​អនន្តរិយកម្ម​បាន ។ ព្រោះហេតុនោះ ដើម្បីសម្តែងអនន្តរិយកម្មឱ្យអ្នកស្តាប់បានយល់ ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាបុគ្គលកថា ពោលដល់បុគ្គលធ្វើអនន្តរិយកម្ម និង បែង​ចែក​ប្រភេទ​បុគ្គល​ដែល​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​អំពើ​បាប ឬបាន​ទទួល​ការ​ខូច​ខាត​ដោយសារតែអំពើនោះ អ្នកដែលជាហេតុឱ្យកម្មនោះបានដល់ថ្នាក់អនន្តរិយកម្មនោះ ដូចជា មាតា បិតា ជាដើម នៅ​ពេល​ពោល​ដូច​នេះ អ្នកស្តាប់រមែងយល់ពីអនន្តរិយកម្មបានច្បាស់។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ចម្រើនមេត្តា ចម្រើន ករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា ក៏ដូចនោះដែរ ។ មនុស្សទាំងឡាយស្តាប់ហើយរមែងមិនយល់ មិនជាក់ច្បាស់ ក្នុង​ការ​ចម្រើន​ព្រហ្ម​វិហារ មិនអាចចម្រើនព្រហ្មវិហារធម៌បាន ។ ព្រោះហេតុនោះ ដើម្បីសម្តែងព្រហ្មវិហារធម៌ ឱ្យមនុស្សទាំងឡាយស្តាប់យល់បានច្បាស់ ថែមទាំងអាចចម្រើនព្រហ្មវិហារ​ធម៌​បាន ទើប​ព្រះ​អង្គ​ត្រាស់ជាបុគ្គលកថាថា បុគ្គលម្នាក់នោះចម្រើនមេត្តា បុគ្គលម្នាក់នេះចម្រើនករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា ។ បុគ្គលណាមានចិត្តលំឱនទៅកាន់សត្វទាំងឡាយដោយមេត្តា រមែង​ទទួល​បាន​អានិសង្ឃ ១១ ប្រការ ។ ទោះជាអារម្មណ៍របស់ព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងនេះ ក៏ត្រាស់ជាបុគ្គលកថា ដូចជា “ សព្វេ សត្តា...- សត្វទាំងឡាយទាំងពួង... សព្វេ បុគ្គលា... - បុគ្គលទាំងឡាយទាំងពួង... យ៉ាងនេះ ” ជាដើម ។ នៅពេលត្រាស់ដូចនេះហើយ អ្នកស្តាប់ទាំងឡាយ ក៏រមែងយល់ពីព្រហ្មវិហារធម៌បានច្បាស់ ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ រឭកដល់ ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ដែលធ្លាប់រស់នៅក្នុងភពជាតិមុន ក៏ដូចនេះដែរ គឺ មនុស្សទាំងឡាយស្តាប់ហើយ រមែង​តែង​តែ​មិន​យល់​មិន​ជាក់​ច្បាស់ ក្នុងបុព្វេនិវាសញ្ញាណ។ ព្រោះហេតុនោះ ដើម្បីសម្តែងបុព្វេនិវាសញ្ញាណ ឱ្យមនុស្សទាំងឡាយស្តាប់យល់ច្បាស់ ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាបុគ្គលកថាថា “ ភិក្ខុនោះ នៅពេលចិត្តតាំងមាំបរិសុទ្ធ... ។ល។ រមែងតែលំឱនចិត្តទៅ ដើម្បីបុព្វេនិវាសានុស្សតិញ្ញាណ រឭកដល់ខន្ធដែលធ្លាប់អាស្រ័យនៅក្នុងភពមុន ៗ ដ៏ច្រើន គឺ មួយជាតិ ពីរជាតិ ... ។ ល។ ” ជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលត្រាស់ថា ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ឱ្យទាន ខន្ធ ធាតុ អាយតនៈ ទទួលយកទានទៅក៏ដូចនេះដែរ ។ អ្នកទាំងឡាយស្តាប់ហើយមិនយល់ មិនជាក់ច្បាស់ ព្រោះហេតុនោះ ដើម្បីសម្តែងទក្ខិណាវិសុទ្ធិ ភាពបរិសុទ្ធនៃទក្ខិណាទាន ពោលគឺទានដែលគេឱ្យ គេប្រគេន ព្រោះជឿថាមានជាតិក្រោយ ឱ្យមនុស្សទាំងឡាយយល់ជាក់ច្បាស់ក្នុងរឿងទាន ថែម​ទាំង​អាច​ប្រព្រឹត្ត​តាម​បាន។ ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាបុគ្គលកថាថា មានបុគ្គលអ្នកឱ្យ មានបុគ្គលអ្នកទទួល ។ ម៉្យាងវិញទៀត អ្នកឱ្យរមែងសង្ឃឹមថា បានទទួលអានិសង្ស ឬ ផលតបស្នងច្រើន។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាបុគ្គលកថា សម្តែងដល់បុគ្គលអ្នកទទួលយកទាន ដែលជាអ្នកធ្វើឱ្យទក្ខិណាទានបរិសុទ្ធទៅតាមលំដាប់ ដែលអាចសង្ឃឹមអានិសង្ស កាន់តែច្រើន ទៅ​តាម​លំដាប់​បាន ដូច​ជា​ត្រាស់​ថា ឱ្យ​ដល់​បុថុជ្ជន​អ្នក​ទ្រុស្ត​សីល បានទទួលអានិសង្សតិច ឱ្យដល់បុថុជ្ជនអ្នកមានសីល បានទទួលអានិសង្សច្រើន ឱ្យដល់បុថុជ្ជនអ្នកមានសីល បាន​ទទួលអានិសង្ស​តិច ឱ្យ​ដល់​ព្រះ​សោតាបន្ន បាន​ទទួល​អានិសង្សច្រើន ជាដើម ។ ម្យ៉ាងទៀត ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទាំងឡាយគ្រប់ព្រះអង្គ ទ្រង់មិនលះបង់សម្មតិ (ការសន្មត) ទ្រង់រក្សាសម្មតិរបស់មនុស្សលោក ។ ពោលគឺ អ្វីដែលមនុស្សលោក សន្មតហៅតៗគ្នា ដោយ​ឈ្មោះ ដោយ​បញ្ញត្តិ ដោយ​វោហារ ដោយភាសា ដោយសមញ្ញាអ្វី ក៏ត្រាស់ហៅប្រការនោះ ដោយបញ្ញត្តិ ដោយវោហារ ដោយភាសា ដោយសមញ្ញានោះដែរ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ពោល​បាន​ថា ព្រះអង្គ​ត្រាស់​ជា​បុគ្គល​កថា ដើម្បីការមិនលះបង់ចោលនូវសម្មតិរបស់មនុស្សលោក ។ បានសេចក្តីថា ទោះជាសត្វឬបុគ្គលគ្មានពិតដោយបរមត្ថ ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី ព្រះពុទ្ធ​អង្គ​គ្រប់ព្រះអង្គ ក៏បានត្រាស់ព្រះធម៌ទេសនាជាបុគ្គលកថា ព្រោះទ្រង់មានព្រះបំណង ៨ ប្រការ ដូចបានពោលខាងលើមកនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៣ - វីមំសនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់អាចសន្ទនាជាមួយខ្ញុំព្រះករុណាបានដែរឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រសិនបើព្រះអង្គនឹងត្រាស់ពាក្យជាបណ្ឌិតវាទៈ (ពាក្យដែលបណ្ឌិតទាំងឡាយប្រើសន្ទនាគ្នា ) អាត្មាភាព ក៏នឹងសន្ទនាជាមួយ ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិន​បើ​ព្រះអង្គ​ត្រាស់​ជា​ពាក្យ​រាជវាទៈ (ពាក្យដែលព្រះរាជាទាំងឡាយមានបន្ទូល ) អាត្មាភាពសូមមិនសន្ទនាជាមួយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកបណ្ឌិតសន្ទនាគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ នៅពេលមានការសន្ទនាគ្នា ពួកបណ្ឌិតទាំងឡាយរមែងតែចង(បញ្ហា)ខ្លះ ស្រាយ(ពាក្យគេ)ខ្លះ តបតខ្លះ ធ្វើ​ជា​ពាក្យ​ដែល​ពោល​ច្បាស់​ល្អ​ខ្លះ ធ្វើ​ជា​ពាក្យ​ដែល​ពោល​ច្បាស់ល្អ​ជាងខ្លះ ។ ពួកបណ្ឌិតទាំងឡាយរមែងមិនល្អក់កករគ្នាព្រោះវាទៈនោះ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ពួកបណ្ឌិតសន្ទនាគ្នាយ៉ាងនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ពួកព្រះរាជាសន្ទនាគ្នាយ៉ាងម៉េច?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ នៅពេលមានការសន្ទនាគ្នា ( ឬនិយាយស្តីគ្នា ) ព្រះរាជាទ្រង់អះអាងរឿងមួយ អ្នកណាមិនយល់ស្របតាមរឿង ដែលទ្រង់អះអាងនោះ ទ្រង់ក៏មានបន្ទូលឱ្យដាក់ទោសអ្នកនោះថា “ ចូរដាក់ទោស ម្នាក់នេះ ” សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះរាជាទាំងឡាយទ្រង់សន្ទនាគ្នាយ៉ាងនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណានឹងនិយាយស្តីតែពាក្យដែលជាបណ្ឌិតវាទៈ មិនមែនរាជវាទៈទេ សូមព្រះគុណម្ចាស់ទុកចិត្តលើការនិយាយស្តី ជាមួយខ្ញុំព្រះករុណា ដូចព្រះគុណម្ចាស់និយាយស្តីទៅកាន់ភិក្ខុ ឬសាមណេរ ឬជាមួយឧបាសក ឬញោមវត្តទៅចុះ សូមកុំខ្លាចអី ” ព្រះថេរៈ អនុមោទនាថា ៖ “ សាធុ សូមថ្វាយព្រះពរ ” ព្រះរាជា ត្រាស់ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសួរបញ្ហាហើយណា៎ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូមត្រាស់សួរមកចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាបានសួរហើយ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពក៏បានថ្វាយវិសជ្ជនាហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ព្រះគុណម្ចាស់ លោកម្ចាស់វិសជ្ជនាថាយ៉ាងម៉េច ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ ក៏មហាបពិត្រ ត្រាស់សួរថាយ៉ាងម៉េច ? ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === ពាក្យថា វីមំសនប្បញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាទាក់ទងនឹងការត្រិះរិះពិចារណា ឬ សាកសួរ ។ ក្នុងទីនេះ សំដៅដល់ការត្រិះរិះ ឬ ពិចារណាគ្នាជាមុនថា នឹង​សន្ទនា​គ្នា​ដោយ​ពាក្យ​សម្តី​យ៉ាង​ដូចម្តេច? បណ្ឌិតវាទៈ ឬរាជវាទៈ ? បណ្ឌិតវាទៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? រាជវាទៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ពាក្យថា បណ្ឌិតវាទៈ ព្រោះជាពាក្យសម្តី ដែលបណ្ឌិតទាំងឡាយនិយាយគ្នា ។<br /> ពាក្យថា រាជវាទៈ ព្រោះជាពាក្យដែលព្រះរាជាទាំងឡាយមានបន្ទូល។<br /> ក្នុងពាក្យដែលហៅថា វាទៈ ក្នុងទីនេះ សំដៅយកពាក្យដែលមនុស្សពួកផ្សេងគ្នា សន្ទនាគ្នា ដែលមានគំនិតយោបល់ក្នុងរឿងតែមួយ អាចមានគំនិតដូចគ្នា លើកឡើងមក អះអាង ឬ បដិសេធរឿងនោះ ។ ពាក្យថា ចង(បញ្ហា) គឺ ចង(បញ្ហា)មុន គឺដាក់បញ្ហាទុកឱ្យម្នាក់ទៀត ដោះស្រាយ ។ ទោះជាមិនពោលថា យើងខ្ញុំបានដាក់បញ្ហានេះហើយ ជាឱកាស ដែលលោកត្រូវពោលដោះស្រាយ ដូចនេះក៏ដោយ ។ ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី គ្រាន់តែនិយាយដល់ប៉ុណ្ណោះ ម្នាក់ទៀតស្តាប់ហើយក៏ដឹងថា ជាពាក្យដែលយើងត្រូវដោះស្រាយ ត្រូវបកស្រាយ ។<br /> ពាក្យថា ស្រាយ(សម្តីគេ) បានន័យថា ជាដំបូងគឺ លើកយកទោស គឺ បង្ហាញឱ្យគេឃើញកំហុស ឬ ប្រការខុសឆ្គងក្នុងបញ្ហា ឬ ពាក្យដែលគេនិយាយ រួចហើយស្រាយឬជម្រះ បក​ស្រាយ​ពាក្យ​ដែល​គេ​ចង​មកនោះ ។<br /> ពាក្យថា សង្កត់ គឺ សង្កត់គេ ទំនងថា គេនិយាយខុសឆ្គង ដូចជា ពាក្យមុន ពាក្យក្រោយដែលលោកនិយាយចេញមកនោះ មិនសមគ្នា ។ ពាក្យដែល​គួរពោលមុន លោក​បែរ​ជា​ពោល​ក្រោយ។ ពាក្យដែលគួរពោលក្រោយ លោកបែរជាពោលមុន ពាក្យនេះរបស់លោកមិនត្រឹមត្រូវ តែពាក្យសម្តីរបស់យើងខ្ញុំទើបត្រឹមត្រូវ ដូចនេះ ជាដើម ។<br /> ពាក្យថា តបត គឺ ចេះធ្វើការតបទៅវិញថា ពាក្យរបស់យើងខ្ញុំនេះត្រឹម ត្រូវហើយ មិនខុសទេ ។ តែទោះជាត្រឹមត្រូវមិនខុសក្តី លោកមានបំណងលើកយកជាកំហុស ទើប​លោក​ពោល​យក​សម្តី​ដែលមិនខុសនោះ ថាជា សម្តីមានកំហុស ដូចនេះ ។ ដូចនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា ទ្រង់អះអាងរឿងមួយ គឺទ្រង់អះអាងរឿងដែលមានបន្ទូលរឿងមួយ ។ ពាក្យថា មិនយល់ស្របតាម គឺក្រាបទូលឱ្យទ្រង់ជ្រាបថា ជាបន្ទូលដែលមិនត្រឹមត្រូវ ។ ពាក្យថា ចូរទុកចិត្ត គឺ ចូរធ្វើចិត្តឱ្យស្និទ្ធស្នាល ដូចពេលសន្ទនាជាមួយ អ្នកស្គាល់គ្នាទាំងឡាយមានភិក្ខុ សាមណេរ ឧបាសក ឬ ញោមវត្តជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ៤ - អនន្តកាយប្បញ្ហា == គ្រានោះ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់កើតព្រះតម្រិះ ប្រការនេះឡើងមកថា “ ព្រះភិក្ខុអង្គនេះ ជាបណ្ឌិតមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ នឹងសន្ទនាជាមួយយើងបាន ឯ​រឿងដែល​យើង​ត្រូវ​សួរ​មាន​ច្រើន រឿង​ទាំង​នោះ​យើង​មិន​ទាន់បានសួរសោះ ប៉ុន្តែព្រះអាទិត្យកំពុងអស្តង្គតទៅហើយ បើដូចនេះ យើងអាចសន្ទនាគ្នាក្នុងរាជធានីបាន ” ដូចនេះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះរាជាទើបមានបន្ទូលសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ទេវមន្តិយអាមាត្យថា “ ម្នាល ! ទេវមន្តិយ បើដូចនេះ ចូរឯងទៅទូលចំពោះព្រះគុណម្ចាស់ចុះថា “ ស្អែកនេះ ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​នឹង​មាន​ការ​សន្ទនា​ជា​មួយ​ព្រះ​រាជា​ក្នុង​រាជ​ធានី ” ដូចនេះ ចុះ ” ។ ព្រះចៅមិលិន្ទមានបន្ទូលសេចក្តីនោះរួចហើយ ក៏បានក្រោកឡើងចេញពីអាសនៈ ត្រាស់លាព្រះនាគសេនត្ថេរ ស្តេច​យាង​ឡើង​រទេះព្រះ​ទីនាំង​ចេញ​ទៅ ទ្រង់ពោលយ៉ាងនេះថា “ នាគសេន, នាគសេន ” ។ បន្ទាប់ពីនោះ ទេវមន្តិយអាមាត្យក៏បានទៅទូលសេចក្តីនោះ ចំពោះព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះចៅមិលិន្ទមានបន្ទូលយ៉ាងនេះថា ស្អែក​នេះ​នឹង​មាន​ការ​សន្ទនា​ជា​មួយ​ព្រះ​រាជា​ក្នុង​រាជ​ធានី ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះថេរៈពោលយល់ស្របថា “ ល្អហើយ ” ។ គ្រានោះ ពេលរាត្រីកន្លងផុតទៅ ទេវមន្តិយអាមាត្យ អនន្តកាយអាមាត្យ មង្កុរអាមាត្យ និង សព្វទិន្នអាមាត្យ បាននាំគ្នាទៅចូលគាល់ព្រះចៅមិលិន្ទដល់ទីប្រថាប់ ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏ក្រាប​ទូល​សួរ​សេចក្តី​នោះ ទៅកាន់ព្រះចៅមិលិន្ទថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសឱ្យព្រះគុណម្ចាស់នាគសេននិមន្តមកបានហើយឬនៅ ក្រាបទូល ? ” ព្រះរាជា “ អឺ... សូម​ឱ្យ​ព្រះ​គុណម្ចាស់​និមន្ត​មកចុះ ” “ ទ្រង់ប្រោសឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយព្រះភិក្ខុចំនួនប៉ុន្មាន ក្រាបទូល ? ” “ សូមឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ព្រមទាំងព្រះភិក្ខុ ចំនួន​តាម​ដែល​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ត្រូវការចុះ ” ។ ឃើញដូចនេះសព្វទិន្នអាមាត្យទើបក្រាបទូលថា “ បពិត្រព្រះមហារាជ សូមទ្រង់ប្រោសឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុ ចំនួនត្រឹម តែ១០អង្គ ប៉ុណ្ណោះចុះ ក្រាបទូល ” ព្រះរាជាទើបត្រាស់ជាលើកទី ២ ថា “សូមឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយព្រះភិក្ខុ ចំនួនតាមដែលព្រះគុណម្ចាស់ត្រូវការចុះ ” សព្វទិន្ន​អាមាត្យ​ក៏​នៅ​តែ​ក្រាប​ទូល​ជាលើកទី ២ ថា “បពិត្រព្រះមហារាជ សូមទ្រង់ប្រោសឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុចំនួនត្រឹមតែ ១០ អង្គប៉ុណ្ណោះចុះ ក្រាបទូល ” ។ ទោះ​ជា​ព្រះ​រាជា​មាន​បន្ទូល​ជាលើកទី ៣ ថា “ សូមឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយព្រះភិក្ខុចំនួន តាមដែលព្រះគុណម្ចាស់ត្រូវការចុះ ” ។ សព្វទិន្នអាមាត្យនៅតែក្រាបទូលជាលើកទី ៣ ថា “ បពិត្រ​ព្រះ​មហា​រាជ សូមទ្រង់ប្រោសឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយនឹងព្រះភិក្ខុចំនួន ត្រឹមតែ ១០ អង្គ ប៉ុណ្ណោះចុះ ក្រាបទូល ” ។ ព្រះរាជា ៖ “ គឺគ្រឿងសក្ការៈគ្រប់យ៉ាងនេះ យើងបានត្រៀមរួចរាល់ហើយ ទាំងយើងក៏បានពោលថា “ សូមឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ជាមួយព្រះភិក្ខុចំនួន តាម​ដែល​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ត្រូវ​ការ​ចុះ”។ ម្នាល ! នាយសព្វទិន្នអាមាត្យម្នាក់នេះ បែរជាពោលដោយប្រការផ្សេង យើងគ្មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់នឹងប្រគេនម្ហូបចង្ហាន់ ដល់ព្រះភិក្ខុទាំងឡាយ ឬយ៉ាងណា ? ” នៅ​ពេល​មាន​បន្ទូល​ដូច​នេះ​ហើយ សព្វ​ទិន្ន​អាមាត្យក៏បានតែនៅស្ងៀម ។ បន្ទាប់ពីនោះ ទេវមន្តិយអាមាត្យ អនន្តកាយអាមាត្យ និង មង្កុរអាមាត្យ បានចូលទៅរកព្រះនាគសេនដល់កន្លែង ។ លុះ​ចូល​ទៅ​ហើយ ក៏​បាន​ទូល​សេចក្តី​នោះ ទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះចៅមិលិន្ទបានមានបន្ទូលយ៉ាងនេះថា សូមឱ្យព្រះគុណម្ចាស់និមន្តមក ព្រមជាមួយព្រះភិក្ខុ ចំនួន​តាមដែល​ព្រះគុណ​ម្ចាស់​ត្រូវ​ការ​ចុះ ” ។ លំដាប់​នោះ នាពេលព្រលឹមស្រាង ៗ ព្រះនាគសេន ស្លៀកស្បង់ ប្រដាប់បាត្រនិងចីពរ ចូល​ទៅ​កាន់​សាគល​រាជធានី​ព្រម​ជា​មួយ​ព្រះ​ភិក្ខុ​សង្ឃ​ចំនួន ៨០.០០០អង្គ។ គ្រានោះ អនន្តកាយអាមាត្យ ដើរជិតព្រះនាគសេន បានសួរសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលព្រះគុណ​ម្ចាស់ពោលថា “ នាគសេន ” នេះ ក្នុង​ពាក្យ​នេះ​មាន​អ្វី ដែលជានាគសេននៅក្នុងនោះឬ ? ” ព្រះថេរៈ ពោលសួរទៅវិញថា “ក្នុងពាក្យថា “ នាគសេន ” នេះ តើអ្នក សំដៅយកអ្វី ជានាគសេន ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ តបថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ជីវៈ គឺ ខ្យល់ខាងក្នុង រមែងចូល និងចេញនោះតែម្តង ថាជានាគសេន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប្រសិនបើខ្យល់នោះចេញទៅហើយ មិនត្រឡប់ចូលមក ចូលទៅហើយមិនចេញមក មនុស្សយើងអាចនៅកើតដែរទេ ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ ៖ “ មិនបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ អ្នកផ្លុំខ្យងស័ង្ខ រមែងផ្លុំខ្យងស័ង្ខ ខ្យល់ផ្លុំរបស់អ្នកទាំងនោះ នឹងត្រឡប់ចូលទៅវិញឬ ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ ៖ “ មិនត្រឡប់ចូលទៅទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពួកអ្នកផ្លុំខ្លុយ រមែងផ្លុំខ្លុយ ខ្យល់ផ្លុំរបស់អ្នកទាំងនោះ នឹងត្រឡប់ចូលទៅទៀតឬ ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ ៖ “ មិនត្រឡប់ចូលទៅទៀតទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពួកអ្នកផ្លុំស្នែងសត្វ ក៏រមែងផ្លុំស្នែងសត្វ ខ្យល់ផ្លុំរបស់អ្នកទាំងនោះ នឹងត្រឡប់ចូលទៅទៀតឬ ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ ៖ “ មិនត្រឡប់ចូលទៅទៀតទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាអ្នកទាំងនោះមិនស្លាប់ ? ” អនន្តកាយអាមាត្យ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនមានសមត្ថភាព នឹងសន្ទនាជាមួយព្រះគុណម្ចាស់ដែលជាកំពូលវាទៈបានទេ សូមព្រះគុណម្ចាស់មេត្តាអធិប្បាយ​សេចក្តីនោះផងចុះ ” ព្រះថេរៈបានពោលអភិធម្មកថា ថា “ ហៅថា ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញនេះ មិនមែនជីវៈទេ នេះហៅថា កាយសង្ខារ ” ដូចនេះ ជាដើម លំដាប់នោះ អនន្តកាយ​អាមាត្យ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ភាព​ជា​ឧបាសក ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === ពាក្យថា អនន្តកាយប្បញ្ហា ប្រែថា បញ្ហារបស់អនន្តកាយអាមាត្យ ។ ពាក្យថា ខ្យល់ខាងក្នុង គឺ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញខាងក្នុងខ្លួនរបស់លោក ។ អ្វីដែលអ្នកសួរពោលដល់ថា ជីវៈ ដោយវោហារ គឺ សត្វ ដែលពាក្យវិសជ្ជនា​ត​ទៅ​មុខ ព្រះថេរៈ​នឹង​បដិសេធ​ថា “ឈ្មោះថាជីវៈនេះមិនមានពិត”។ ពាក្យថា សង្ខ គឺ ខ្យងស័ង្ខមួយគូដែលគេផ្លុំ ២-៣ ដង ក្នុងពេលព្រះរាជាស្តេចយាងចេញ ។ ពាក្យថា ខ្លុយ គឺ គ្រឿងតន្ត្រីម៉្យាង ដែលមានរាងមូលជាបំពង់ ។ ពាក្យថា ស្នែងសត្វ គឺ ស្នែងក្របី ស្នែងគោ ជាដើម ។ ក្នុងពាក្យថា កាយសង្ខារ នេះ ជាបឋមសង្ខារមាន ៣ យ៉ាង ដូចដែលវិសាខឧបាសកនិងព្រះធម្មទិន្នាភិក្ខុនីសួរឆ្លើយគ្នា ក្នុងចុល្លវេទល្លសូត្រ យ៉ាងនេះថា ៖ វិសាខឧបាសក ៖ “ ព្រះមេម្ចាស់ សង្ខារមានប៉ុន្មាន ? ” ព្រះធម្មទិន្នាថេរី ៖ “ លោកវិសាខ សង្ខារមាន ៣ យ៉ាងទាំងនេះ គឺ កាយសង្ខារ វចីសង្ខារ ចិត្តសង្ខារ ” វិសាខឧបាសក ៖ “ ព្រះមេម្ចាស់ កាយសង្ខារគឺអ្វី ? វចីសង្ខារគឺអ្វី ? ចិត្តសង្ខារ គឺអ្វី ? ” ព្រះធម្មទិន្នាថេរី ៖ “ លោកវិសាខ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ឈ្មោះថា កាយសង្ខារ ។ វិតក្ក (គំនិត) វិចារ(ការពិចារណា) ឈ្មោះថា វចីសង្ខារ ។ សញ្ញា (ការចងចាំ) និង វេទនា (ការសោយអារម្មណ៍) ឈ្មោះថា ចិត្តសង្ខារ ” ។ វិសាខឧបាសក ៖ “ ព្រះមេម្ចាស់ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និងខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ទើបឈ្មោះថាកាយសង្ខារ ? ព្រោះហេតុអ្វីបានជា វិតក្ក និងវិចារ ទើបឈ្មោះថា វចីសង្ខារ ? ព្រោះហេតុអ្វី សញ្ញា និងវេទនា ទើបឈ្មោះថា ចិត្តសង្ខារនោះ ? ” ព្រះធម្មទិន្នាថេរី ៖ “ លោកវិសាខ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និង ខ្យល់ដក ដង្ហើមចេញ ជារបស់មានក្នុងកាយ ។ ធម៌ទាំងនេះទាក់ទងនឹងកាយ ( ទាក់ ទងថា ជា​របស់​ដែល​កាយ​ផ្សំ​តាក់​តែង​ឡើង គឺ​សាង​ឡើង) ។ ព្រោះហេតុនោះ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល និង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ទើបឈ្មោះថាជា កាយសង្ខារ (អ្វីដែលកាយផ្សំតែងឡើង)។ លោកវិសាខ បុគ្គល​រមែង​គិត​ពិចារណា (ទាក់ទងនឹងសម្តីដែលនឹងបញ្ចេញមក និងរឿងដែលនឹងនិយាយ) ជាមុន ទើបបញ្ចេញវាចាជាក្រោយ ព្រោះ​ហេតុនោះ វិតក្ក និង វិចារ ទើបឈ្មោះថា វចីសង្ខារ (អ្វីដែលផ្សំតែង វាចា)។ សញ្ញា និងវេទនា ជារបស់មាននៅក្នុងចិត្ត ធម៌ទាំងនេះទាក់ទងនឹងចិត្ត ។ ព្រោះហេតុនោះ សញ្ញា និងវេទនា ទើបឈ្មោះថា ចិត្តសង្ខារ ( អ្វីដែលចិត្តតាក់តែង ឬតាក់តែងចិត្ត) ” ដូច​នេះ។ ព្រះនាគសេនត្ថេរ ពោលអភិធម្មកថា ស្តីអំពីភាពជាកាយសង្ខារនៃខ្យល់ដង្ហើមចូលនិងចេញ ដោយប្រការជាអ្វីទាក់ទងនឹងកាយ បានសេចក្តីថា ជារបស់ដែលកាយផ្សំតែង គឺ សាងឡើង៕ == បញ្ហាទី ៥ - បព្វជ្ជាបញ្ហា == គ្រានោះ ព្រះនាគសេនបានចូលទៅកាន់ព្រះរាជនិវេសន៍របស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ។ លុះចូលទៅដល់ហើយ ក៏គង់លើអាសនៈដែលគេបានរៀបចំត្រៀមទុក ។ លំដាប់នោះ ព្រះ​ចៅ​មិលិន្ទ​ក៏​បាន​ប្រគេន​ម្ហូប​ចង្ហាន់​ដល់​ព្រះនាគសេន ព្រម​ទាំង​បរិស័ទ ឱ្យ​ឆ្អែត ឱ្យគ្រប់គ្រាន់ ដោយអាហារទំពា អាហារឆាន់ដ៏ប្រណីត ដោយព្រហស្ថរបស់ព្រះអង្គផ្ទាល់ ។ រួចទ្រង់ឱ្យភិក្ខុមួយអង្គ ៗ បាន​គ្រង​សំពត់​មួយ​គូៗ និងឱ្យព្រះនាគសេនបានគ្រងត្រៃចីពរ ។ រួចត្រាស់សេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះនាគសេន ដែលបានគ្រងត្រៃចីពររួចហើយថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សូម​និមន្ត​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់ ព្រម​ជា​មួយ​ព្រះ​ភិក្ខុ១០ អង្គ គង់​នៅ​ទី​នេះ​ចុះ ភិក្ខុដែលនៅសល់ សូមនិមន្តត្រឡប់ទៅវិញសិនចុះ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ដូចនេះ ។ លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ លុះទ្រង់ជ្រាបថា ព្រះនាគសេនឆាន់រួចហើយ មានដៃដកចេញពីបាត្ររួចហើយ ទ្រង់យកអាសនៈដែលទាបជាងមួយកន្លែង រួចប្រថាប់អង្គុយចុះ នៅ​កន្លែង​សមរម្យ​ម្ខាង​រួច​ហើយ ក៏បានមានបន្ទូលសួរសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះនាគសេនថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន យើងនឹងមានការសន្ទនាគ្នា ក្នុងរឿងអ្វីខ្លះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពួកយើងត្រូវការប្រយោជន៍ សូមឱ្យមានការសន្ទនាគ្នា ក្នុងរឿងដែលមានប្រយោជន៍ទៅចុះ ” ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ការបួសមានប្រយោជន៍អ្វី ? ហើយប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកព្រះគុណម្ចាស់ គឺអ្វី ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ ប្រយោជន៍អ្វីឬ ? សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកអាត្មាភាព បួសដើម្បីប្រយោជន៍ប្រការនេះ គឺ ទុក្ខនេះរលត់ទៅ ទុក្ខផ្សេងមិនកើតមានទៀត, សូមថ្វាយព្រះពរ ការ​បួស​របស់​ពួក​អាត្មា​ភាព​ក៏​មាន​ប្រការ​ដែល​ពោល​មក​នេះ ជាប្រយោជន៍ អនុបាទាបរិនិព្វានជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ ខ្ពស់របស់ពួកអាត្មាភាព ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកព្រះគុណម្ចាស់គ្រប់អង្គ សុទ្ធតែបួសដើម្បីប្រយោជន៍ប្រការនេះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនដូចនេះទេ សូមថ្វាយព្រះពរ អង្គខ្លះក៏បួសដើម្បីប្រយោជន៍ប្រការនេះ អង្គខ្លះជាអ្នកដែលព្រះរាជាមានបន្ទូលឱ្យចាប់ខ្លួន ក៏មកបួស (បួសគេចព្រះរាជា) អង្គ​ខ្លះ​ជា​អ្នក​ដែល​ពួក​ចោរ​ប៉ង​ចាប់​ខ្លួន​ក៏​មក​បួស (បួសគេចចោរ) អង្គខ្លះបួសគេចបំណុល អង្គខ្លះបួសដើម្បីប្រយោជន៍ក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត, ចំណែកភិក្ខុក្រុមណាបួសត្រឹមត្រូវ ភិក្ខុ​ក្រុម​នោះ​រមែង​បួស ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ប្រការ​នេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្លួនព្រះគុណម្ចាស់បួសដើម្បីប្រការនេះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាត្មាភាពបួសតាំងពីនៅក្មេង មិនទាន់បានដឹងថាដើម្បីប្រយោជន៍អ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែអាត្មាភាពមានគំនិតយ៉ាងនេះថា “ ពួក​សមណសក្យបុត្រ​ទាំង​នេះ​ជា​បណ្ឌិត ព្រះគុណម្ចាស់ទាំងនោះនឹងទូន្មានយើង ” អាត្មាភាពលុះព្រះគុណម្ចាស់ទាំងនោះ ទូន្មានហើយ ទើបដឹង ទើបយល់ថា “ ការបួសរមែងមាន ដើម្បីប្រយោជន៍នេះ ” ដូច​នេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === ពាក្យថា បព្វជ្ជាបញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាទាក់ទងនឹងការបួស ។ ឈ្មោះថា បព្វជ្ជា (ការបួស) មានន័យថា បព្វជ្ជាដោយវិធីពោលពាក្យដល់ត្រៃសរណៈ ជាការបព្វជ្ជារបស់សាមណេរ ចំណែក​បព្វជ្ជា​ទាំង​៨ វិធី មានឯហិភិក្ខុវិធី(ចូរមកជាភិក្ខុចុះ)ជាដើម ឈ្មោះថាជាឧបសម្បទារបស់ភិក្ខុ។ ព្រះរាជាត្រាស់សួរប្រយោជន៍របស់ការបួស ដោយទ្រង់មានភាពស្ទាក់ស្ទើរក្នុងព្រះទ័យ ទ្រង់មិនអាចសម្រេចព្រះទ័យបានថា អ្វីជាប្រយោជន៍ផ្ទាល់របស់ការបួស ? ព្រោះព្រះពុទ្ធអង្គ បាន​ត្រាស់ទុក​ជា​ច្រើន​កន្លែងផ្សេងៗគ្នា មិនដូចគ្នា ។ គឺ កន្លែងមួយ ទ្រង់ទទួលស្គាល់ថា ការបួសនេះចាត់ទុកថា ជាមរតកម្យ៉ាងរបស់ព្រះអង្គ ទើបទ្រង់អនុញ្ញាតឱ្យកុលបុត្រ ដែលត្រូវ​ការ​បួស​បាន​បួស ដើម្បី​ទទួល​មរតក​នេះ។ ដូចគ្រាព្រះរាហុលកុមារត្រូវព្រះជននី ណែនាំឱ្យទៅទទួលមរតកពីព្រះដ៏មានព្រះភាគ រួចក៏ដើរតាមព្រះដ៏មានព្រះភាគ ព្រមទាំងពោលវាចាសូមមរតកថា “ ទាយជ្ជំ មេ សមណ ទេហិ, ទាយជ្ជំ មេ សមណ ទេហិ - បពិត្រសមណៈ សូមទ្រង់ប្រគល់មរតកឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ , បពិត្រសមណៈ សូមទ្រង់ប្រគល់មរតកឱ្យខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ” ដូចនេះ ។ ព្រះ​អង្គ​ស្តាប់ហើយ​ក៏​ទ្រង់​ប្រគល់​មរតកគឺការបំបួស មានបន្ទូលទៅកាន់ព្រះសារីបុត្រថា “ តេនហិ តវំ សារិបុត្ត រាហុលំ បព្វាជេថ - ម្នាលសារីបុត្រ បើដូចនេះ ចូរអ្នកឱ្យរាហុលបានបួសចុះ ” ដូច​នេះ ជា​ដើម។ ម៉្យាងវិញទៀត ត្រាស់ថាធម៌ គឺ ពោធិបក្ខិយធម៌ ៣៧ ប្រការ ជាមរតក របស់ព្រះអង្គ ។ បុគ្គលណាបួសដើម្បីប្រយោជន៍ពោធិបក្ខិយធម៌ ឈ្មោះថា ជាធម្មទាយាទ (អ្នកទទួលមរតកធម៌) ។ ទ្រង់ណែនាំឱ្យបួសដើម្បីប្រយោជន៍ពោធិបក្ខិយធម៌នេះ ដូចដែលបានត្រាស់ក្នុងធម្មទាយាទសូត្រថា ៖ “ ធម្មទាយាទា ភិក្ខវេ ភវថ, មា អាមិសទាយាទា - ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចូរប្រព្រឹត្តខ្លួនជាធម្មទាយាទចុះ កុំបីជាអាមិសទាយាទឡើយ ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ចំណែកនៅក្នុង រថវិនីតសូត្រ ព្រះ​បុណ្ណមន្តានិ​ត្ថេរ ត្រូវព្រះសារីបុត្តត្ថេរ សួរដល់គោលបំណង ក្នុងការបួសប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៌របស់លោក ក៏បានឆ្លើយថា “ អនុបាទា បរិនិព្វានត្ថំ ខោ អាវុសោ ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ - លោកដ៏មានអាយុ ខ្ញុំព្រះករុណាបានអប់រំព្រហ្មចរិយធម៌ក្នុងសម្នាក់របស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដើម្បីដល់អនុបាទាបរិនិព្វាន ” ដូចនេះ ។ ចម្លើយនេះ បង្ហាញឱ្យឃើញថា អនុបាទាបរិនិព្វានជាប្រយោជន៍នៃការបួស ។ ព្រោះមានការពោលដល់ប្រយោជន៍ នៃការបួសខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងនេះព្រះរាជា ទ្រង់មានភាពមន្ទិលសង្ស័យព្រះទ័យក្នុងរឿងនេះ ទើប​បាន​ត្រាស់​សួរ​ថា “ ការបួសមានប្រយោជន៍អ្វី ? ហើយប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកព្រះគុណម្ចាស់គឺអ្វី ? ” ដូចនេះ ។ គួរជ្រាបថា ពាក្យដែលនិយាយដល់ប្រយោជន៍នៃការបួស មាន​ប្រការ​ផ្សេង​ៗ គ្នាទាំងនេះ គ្រាន់តែជាទេសនាវោហារ ដែលសម្តែងឱ្យសមរម្យនឹងឧបនិស្ស័យនៃវេនេយ្យសត្វអ្នកត្រូវការបួស ។ ការពិតប្រយោជន៍ទាំងនោះ សុទ្ធ​តែ​រួម​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រយោជន៍​តែ​មួយ គឺ អនុបាទាបរិនិព្វាន ។ ពោលគឺ ជាដំបូង ការដែលមានឱកាសបានទទួលប្រយោជន៍ប្រការនេះដោយស្រួល មានឧបសគ្គតិច កុលបុត្រគួរតែនៅក្នុងភេទជាអ្នកបួសសិន ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ទ្រង់​ចាត់​ទុក​ការ​បួស​នេះ ថា​ជា​មរតក​ម៉្យាងរបស់ព្រះអង្គ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅពេលបួសរួចហើយ ក៏មិនគួរពេញចិត្តតែភាព​ជាអ្នកបួសប៉ុណ្ណោះ ។ នៅមានកិច្ចការដែលអ្នកបួសត្រូវធ្វើគឺ ប្រព្រឹត្តតាមធម៌ និង​វិន័យ។ សួរថា ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វី ? ឆ្លើយថា ដើម្បីភាពជាទាយាទទទួលមរតកដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ជាងការបួសនោះ គឺ ពោធិបក្ខិយធម៌ ៣៧ ប្រការ ។ ពោធិបក្ខិយធម៌ ដែល​បាន​ទទួល​នោះ​មាន​ប្រយោជន៍អ្វី? ឆ្លើយថា មានប្រយោជន៍ គឺជាហេតុធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន គឺ អនុបាទាបរិនិព្វាននេះ ដែលមានការរំលត់ទុក្ខ ជាអានិសង្ស ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ព្រះថេរៈ​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា ប្រយោជន៍​នៃ​ការ​បួស​ដល់កំពូល តែម្តងថា “ ទុក្ខនេះរលត់ទៅ ទុក្ខផ្សេងមិនកើតមាន គឺ អនុបាទាបរិនិព្វាន ជាប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ពួកអាត្មាភាព ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា ទុក្ខនេះរលត់ទៅ បានសេចក្តីថា ទុក្ខនេះ គឺឧបាទានក្ខន្ធ ដែលមានក្នុងអត្តភាពបច្ចុប្បន្ននេះ សម្រាប់ព្រះអរហន្តប្រាសចាកតណ្ហា ដោយប្រការទាំងពួង គឺ​គ្រាន់​តែ​ជា​ខន្ធ​នៅ​សល់​រលត់​ទៅ គឺចប់ផុតទៅ វេលាដល់គ្រាចុតិ ដោយប្រការដែលអស់ភាពជាបច្ច័យ ដល់បដិសន្ធិក្នុងភពថ្មី ។ ពាក្យថា ទុក្ខផ្សេងមិនកើតមាន បានសេចក្តីថា ទុក្ខផ្សេង គឺឧបាទាន-ក្ខន្ធ ដែលនឹងមានតទៅលោកខាងមុខ ក៏មិនកើតមាន ព្រោះអស់ហេតុ ។ ពាក្យថា អនុបាទាបរិនិព្វាន ជាដំបូងគួរជ្រាបថា ព្រះដ៏មានព្រះភាគបានត្រាស់ហៅព្រះនិព្វានដោយវោហារ ដោយឈ្មោះផ្សេង ៗ គ្នា ដោយ សេចក្តីផ្សេង ៗ គ្នា ដូចជា មក​ជា​គូ​នឹង​គ្នា​ថា សឧបាទិសេសនិព្វាន និង អនុបាទិសេសនិព្វាន ជាដើម ។ ក្នុងបណ្តាឈ្មោះទាំងនោះ មានអត្ថាធិប្បាយថា ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ឈ្មោះថា ឧបាទិ ព្រោះជាអ្វីដែលតណ្ហាប្រកាន់យក ដោយភាពជាផលរបស់ខ្លួន ។ ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ដែលឈ្មោះថាឧបាទិនោះឯង ជាចំណែកនៅសល់(ពីតណ្ហាលះបាន) ព្រោះហេតុនោះ ទើបឈ្មោះថា ឧបាទិសេស ។ ព្រះនិព្វានឈ្មោះថា សឧបាទិសេសនិព្វាន ព្រោះជាភាពរលត់ទៅ គឺ ការមិនអាចកើតឡើងទៀតបាននៃតណ្ហានោះ ដោយប្រការដែលនៅមានឧបាទិ គឺ ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នោះ ជាចំណែកនៅសល់ នៅឡើយ បានសេចក្តីថា ការ​រលត់​តណ្ហា​របស់​ព្រះ​អរហន្ត ដែលនៅមានជីវិត ក្នុងអត្តភាពបច្ចុប្បន្ននេះ នៅឡើយ ។ តណ្ហានោះ បើកើតឡើងរមែងកើតឡើងក្នុងឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នោះដោយអំណាចនៃវិបល្លាស ថាស្អាត ថាទៀង ថា​ជា​សុខ និង​ថា​ជាអត្តា នៅពេលរលត់អស់ទៅ ក៏រមែងតែរលត់អស់ទៅក្នុងឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នោះឯង ដោយអំណាច នៃមគ្គភាវនា បានសេចក្តីថា ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ជាទីកើត និង ជា​ទី​រលត់​ទៅ​នៃ​តណ្ហា។ ប្រការនេះពិតដូចបានត្រាស់ទុកក្នុងមហាសតិប្បដ្ឋានសូត្រថា ៖ “យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា ឧប្បជ្ជមានា ឧប្បជ្ជតិ -– សភាវៈដ៏គួរឱ្យស្រឡាញ់ សភាវៈដ៏គួរឱ្យរីករាយបំផុតក្នុងលោក ( គឺក្នុងឧបាទានខន្ធ ៥ ) ណា តណ្ហានេះ នៅ​ពេល​កើត​ឡើង រមែង​កើត​ឡើង​ក្នុង​សភាវៈ​ដ៏​គួរ​ឱ្យ​ស្រឡាញ់ សភាវៈដ៏គួរឱ្យរីករាយនេះ ” ដូចនេះ និងថា ៖ “យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ, ឯត្ថេសា តណ្ហា បហិយ្យមានា បហិយ្យតិ, ឯត្ថ និរុជ្ឈមានា និរុជ្ឈតិ - សភាវៈដ៏គួរឱ្យស្រឡាញ់ សភាវៈដ៏គួរឱ្យរីករាយក្នុងលោកណា តណ្ហា​នេះ​នៅ​ពេល​ត្រូវ​លះ​ទៅ រមែងត្រូវលះទៅ ក្នុងសភាវៈដ៏គួរឱ្យស្រឡាញ់ ដ៏គួរឱ្យរីករាយនេះ, នៅពេលរលត់ទៅ រមែងត្រូវរលត់ទៅ ក្នុងសភាវៈដ៏គួរឱ្យស្រឡាញ់ ដ៏គួរឱ្យរីករាយនេះ ” ដូចនេះ ។ នៅ​ពេល​ជា​ទី​រលត់​ទៅ​នៃ​តណ្ហា ជាទីលះឱ្យអស់ទៅ ក៏ឈ្មោះថាជា និព្វាន ។ ចំណែកពាក្យថា សឧបាទិសេសនិព្វាន បានសេចក្តីថា ព្រះនិព្វានដែលប្រព្រឹត្តទៅជាមួយឧបាទិ គឺ ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នៅសល់ ដែលនឹងអស់ទៅពេលព្រះអរហន្តដល់គ្រាចុតិ ដោយ​ប្រការ​ដែល​ឧបាទិនោះ ជា​ទី​រំលត់​តណ្ហា។ បើដូចនេះ សឧបាទិសេសនិព្វាននោះ ទើបមានទាក់ទងនឹងឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ជាឧបាទានក្ខន្ធ ៥ មានក្នុងភពនេះ ដែលនៅប្រើប្រាស់វានោះ និង​បើ​រាប់​បញ្ចូល​ក្នុង​ឧបាទានក្ខន្ធ ក៏រមែងចាត់ចូលក្នុងទុក្ខសច្ចៈ ។ ចំណែក អនុបាទិសេសនិព្វាន ប្រែថា ព្រះនិព្វានដែលគ្មានឧបាទិនៅសល់ បានសេចក្តីថា នៅ​ពេល​ព្រះ​អរហន្ត​ចុតិ​ក៏​គ្មាន​ឧបាទិ គឺ​ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នោះនៅសល់ទៀតឡើយ ពោលគឺ មិនមាននៅសល់បន្តទៅភពខាងមុខទៀត ។ ព្រោះហេតុនោះ អនុបាទិសេសនិព្វាន ទើបសំដៅយកឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ដែល​នឹង​មាន​ត​ទៅ​ក្នុង​អនាគត គឺក្នុងភពខាងមុខ ប៉ុន្តែមិនអាចកើតមានបាន ព្រោះមគ្គភាវនាបានដល់នូវសេចក្តីបរិបូរពេញលេញហើយ ដោយប្រការទាំងពួង ។ ដូចនេះ ព្រះនិព្វាននឹងបានឈ្មោះ បានបញ្ញត្តិ បានសមញ្ញា បានវោហារថា អនុបាទិសេសនិព្វាន ក៏នៅពេលមានការសម្លឹងទៅខន្ធក្នុងភពខាងមុខនោះឯង ។ បើដូចនេះ សូម្បីតែអនុបាទិសេសនិព្វាននេះ ក៏​មាន​ការ​រាប់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ នោះដែរ ។ នៅពេលរាប់ចូលក្នុងឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ក៏រមែងចាត់ចូលក្នុងទុក្ខសច្ចៈនោះដែរ ។ ឧបាទិសេសនិព្វាន និង អនុបាទិសេសនិព្វាន ដែល​មក​ជា​គូ​នឹង​គ្នា​នេះ ជា​ការ​ចែក​ព្រះ​និព្វាន​ដោយបរិយាយ គឺដោយហេតុ នោះគឺតណ្ហានិងឧបាទានក្ខន្ធនោះឯង ទើបមិនមែនជា អសង្ខតធម៌ (ធម៌ដែលមិនមានបច្ច័យផ្គុំគ្នាសាងឡើង) មិនមែនជា អមត​ធាតុ (ធាតុដែលមិនស្លាប់ មិនដល់ភាពរលត់ទៅ) មិនអាចចាត់ចូលក្នុងនិរោធសច្ចៈបានទេ ។ ចំណែកពាក្យថា អនុបាទាបរិនិព្វាន ដែលមានក្នុងបញ្ហានេះ និងក្នុងរថវិនីតសូត្រ ជាដើម មានអត្ថាធិប្បាយថា ព្រះនិព្វានដែលជាអសង្ខតធម៌ ដែលមិនរាប់បញ្ចូលក្នុងខន្ធ ៥ នេះ (ដែល​ជា​សង្ខត​ធម៌) ជាអមតធាតុ (មិនរាប់បញ្ចូលក្នុងធាតុទាំងឡាយដែលកើតឡើង រួចក៏ដល់ទីរលត់ទៅ) និងជាអារម្មណ៍នៃមគ្គនិងផល ។ ឈ្មោះថា អនុបាទា ព្រោះសេចក្តីថា រក​បច្ច័យ​ធ្វើ​ឱ្យ​កើត​ឡើង​មិន​បាន និងឈ្មោះថា បរិនិព្វាន ព្រោះសេចក្តីថា អ្នកណាបានសម្រេចដល់និព្វាន កិលេសរបស់អ្នកនោះ ក៏ដល់ទីរលត់ទៅ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានឈ្មោះរួមបញ្ចូលគ្នាថា អនុបាទាបរិនិព្វាន ។ អនុបាទាបរិនិព្វាននេះ ចាត់ចូលក្នុងនិរោធសច្ចៈ ៕ == បញ្ហាទី ៦ - បដិសន្ធិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកខ្លះស្លាប់ហើយមិនបដិសន្ធិ (មិនកើតទៀត) មានដែរឬទេ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ អ្នកខ្លះបដិសន្ធិ អ្នកខ្លះមិនបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នរណាបដិសន្ធិ ? នរណាមិនបដិសន្ធិ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកមានកិលេសបដិសន្ធិ អ្នកគ្មានកិលេសមិនបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្លួនលោកម្ចាស់នឹងបដិសន្ធិដែរឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើអាត្មាភាពជាមនុស្សមានឧបាទាន អាត្មាភាពក៏នឹងបដិសន្ធិ ប្រសិនបើអាត្មាភាពជាមនុស្សគ្មានឧបាទាន អាត្មាភាពក៏នឹងមិនបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === ពាក្យថា បដិសន្ធិប្បញ្ហា គឺ បញ្ហាដែលទាក់ទងនឹងបដិសន្ធិ ។ ពាក្យថា អ្នកមានឧបាទាន គឺ អ្នកមានបច្ច័យ (បានដល់កិលេសនោះឯង) ។ ពាក្យថា អ្នកគ្មានឧបាទាន គឺ អ្នកគ្មានបច្ច័យ ៕ == បញ្ហាទី ៧ - យោនិសោមនសិការប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលណាមិនបដិសន្ធិ បុគ្គលនោះរមែងមិនបដិសន្ធិ ព្រោះមានយោនិសោមនសិការមែនឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ បុគ្គលរមែងមិនបដិសន្ធិ ព្រោះមានយោនិសោមនសិការ ព្រោះមានបញ្ញា និង ព្រោះមានកុសលធម៌ទាំងឡាយផ្សេងទៀត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ យោនិសោមនសិការនោះ ជាបញ្ញា មិនថាអ៊ីចឹង ឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ សូមថ្វាយព្រះពរ (យោនិសោ)មនសិការផ្សេង បញ្ញាផ្សេង ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សូម្បីពួកសត្វទាំងនេះ គឺ ពពែ ចៀម គោ ក្របី អូដ្ឋ លា ក៏មាន​(យោនិសោ)មន​សិការ​ដែរ ប៉ុន្តែសត្វទាំងនោះ ពុំមានបញ្ញាទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === ពាក្យថា យោនិសោមនសិការប្បញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាទាក់ទងនឹងយោនិសោមនសិការ ។ ពាក្យថា យោនិសោមនសិការ ប្រាកដមាននៅច្រើនកន្លែង ដូចជាក្នុង បេដកោបទេសប្បករណ៍ ដែលថា “ បរតោ ច ឃោសោ សច្ចានុសន្ធិ, អជ្ឈត្តញ្ច យោនិសោមនសិការ (១)- បរតោឃោសៈ ( ពាក្យពោលប្រាប់ពីអ្នកដទៃ ) ដែលអនុលោមចំពោះសច្ចៈ និង យោនិសោមនសិការក្នុងខ្លួន ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា យោនិសោ ប្រែថា ដោយត្រូវឧបាយ គឺ ត្រូវផ្លូវ ត្រូវឱកាស ។ ពាក្យថា មនសិការ ប្រែថា ការធ្វើទុកក្នុងចិត្ត ។ ការធ្វើទុក្ខក្នុងចិត្តដោយត្រូវឧបាយ ហៅថា យោនិសោមនសិការ បានសេចក្តីថា គឺ ផ្តោតចិត្តទៅកាន់អារម្មណ៍ ចំពោះ​កន្លែង​ដែល​គួរ​ចាប់​អារម្មណ៍ ជា​អារម្មណ៍ ដែលផ្តោតចិត្តហើយ ជាហេតុឱ្យកើតចំណេះដឹងបានក្នុងពេលនោះ ដោយមិនបណ្តោយចិត្តឱ្យងាកទៅរកអារម្មណ៍ផ្សេង ៗ ជាច្រើន នៅខាងក្រៅ។ យោនិសោមនសិការ​នេះ មិនមែនជាវិបស្សនាបញ្ញា ហើយក៏មិនមែនមគ្គបញ្ញា ព្រោះហេតុនោះ ព្រះថេរៈគ្រាបដិសេធថា “ មិនមែនទេ សូមថ្វាយព្រះពរ ” ដូចនេះហើយ ទើប​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា​បន្ត​ថា “ យោនិសោមនសិការផ្សេង បញ្ញាផ្សេង សូមថ្វាយព្រះពរ សូម្បីពួកសត្វទាំងនេះ ... ប៉ុន្តែសត្វទាំងនោះ ពុំមានបញ្ញាទេ ” ដូចនេះ ។ ដើម្បីភាពជាក់ច្បាស់ នៃ​សេចក្តី​ដែល​ថា​សត្វ​តិរច្ឆាន​ក៏​មាន​យោនិសោមនសិការ​បាន តែមិនអាចមានបញ្ញា (គឺវិបស្សនាបញ្ញានិងមគ្គបញ្ញា ) បាននេះ បណ្ឌិតគួរពិចារណាពីរឿងសត្វសេកដែលភិក្ខុនីបានចិញ្ចឹម និង​បង្រៀន​ឱ្យ​មនសិការ​កម្មដ្ឋាន ថា “ អដ្ឋិ អដ្ឋិ ” - “ឆ្អឹង ឆ្អឹង” ជារៀងរាល់ថ្ងៃ ។ ថ្ងៃមួយត្រូវខ្លែងប្រើក្រញាំជើងចាប់យកទៅ ទោះជាមនសិការថាឆ្អឹងៗ កើត​ចំណេះដឹងការយល់ឃើញថា “ មាន​តែ​គំនរ​ឆ្អឹង គំនរ​ឆ្អឹង​ត្រូវ​គំនរ​ឆ្អឹង​ចាប់​យក​ទៅ ” ដូចនេះ ក៏មិនអាចបន្តចំណេះដឹងការយល់ឃើញនោះ រហូតជាបច្ច័យដល់វិបស្សនាបញ្ញានិងមគ្គបញ្ញាបាន តាម​ដែល​លោក​បាន​ពោល​ទុក​ក្នុង​អដ្ឋកថា​មហា​សតិប្បដ្ឋានសូត្រទៅចុះ ។ គួរជ្រាបថា សម្រាប់សត្វតិរច្ឆានទាំងឡាយនោះ ទោះជាលោកពោលថា គ្មានបញ្ញា មិនមែនសំដៅលើបញ្ញាគ្រប់យ៉ាងនោះទេ ។ សំដៅតែចំពោះវិបស្សនាបញ្ញា និងមគ្គបញ្ញា (រួម​ទាំង​បញ្ញា​ផ្សេង​ទៀត​ដែល​ជា​ផល ជាអានិសង្សនៃវិបស្សនាបញ្ញា ឬមគ្គបញ្ញា ) ប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រោះថា បញ្ញាដែលទាបជាងនោះ សត្វតិរច្ឆានក៏អាចធ្វើឱ្យកើតឡើងបាន ដោយ​អាស្រ័យ​យោនិសោមនសិការ ដែលអាចមានទៅបាននោះជាបច្ច័យ ។ យោនិសោមនសិការមិនមែនជាបញ្ញា ជាសភាវធម៌ផ្សេងគ្នាពីបញ្ញា គ្រាន់តែជាហេតុ គ្រាន់តែជាបច្ច័យនៃបញ្ញា ប៉ុណ្ណោះ។ ប្រការនេះ ពិតដូចដែលត្រាស់ទុកថា “ នាហំ ភិក្ខវេ អញ្ញំ ឯកធម្មំបិ សមនុបស្សាមិ, យេន អនុប្បន្នា វា សម្មាទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជតិ ឧប្បន្នា វា សម្មាទិដ្ឋិ បវឌ្ឍតិ យថយិទំ ភិក្ខវេ យោនិសោមនសិការោ (១) - ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតមិនឃើញធម៌ណាផ្សេងសូម្បីតែម៉្យាង ដែលជាហេតុឱ្យសម្មាទិដ្ឋិមិនទាន់កើត ឱ្យកើតឡើង ឬ​សម្មា​ទិដ្ឋិ​ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ​បាន​ចម្រើន​ឡើង ដូចយោនិសោមនសិការនេះណា៎ ភិក្ខុទាំងឡាយ ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា “ សម្មាទិដ្ឋិ ” ដែលបានត្រាស់ទុកក្នុងសូត្រនេះ គឺ វិបស្សនាសម្មាទិដ្ឋិ (សម្មាទិដ្ឋិ​ដែល​ជា​វិបស្សនា​បញ្ញា) និងមគ្គសម្មាទិដ្ឋិ (សម្មាទិដ្ឋិដែលជាមគ្គបញ្ញា) នោះឯង ៕ == បញ្ហាទី ៨ - មនសិការលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនសិការមានអ្វីជា លក្ខណៈ ? បញ្ញាមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ មនសិការមានការចាប់ទុកជាលក្ខណៈ បញ្ញាមានការកាត់ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មនសិការមានការចាប់ទុកជាលក្ខណៈយ៉ាងដូចម្តេច ? បញ្ញាមានការកាត់ជាលក្ខណៈយ៉ាងដូចម្តេច ? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ស្គាល់អ្នកច្រូតស្រូវដែរឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មែនហើយ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាស្គាល់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកអ្នកច្រូតស្រូវ គេច្រូតស្រូវ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ពួកគេប្រើដៃឆ្វេងចាប់ក្តាប់ដើមស្រូវ ប្រើដៃស្តាំកាន់កណ្តៀវ កាត់ដើមស្រូវដោយកណ្តៀវ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកអ្នកច្រូតស្រូវប្រើដៃឆ្វេងចាប់ក្តាប់ដើមស្រូវ ប្រើដៃស្តាំកាន់កណ្តៀវកាត់ដើមស្រូវយ៉ាងណា សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​យោគាវចរ​រមែង​ប្រើ​មនសិការ​ចាប់​ចិត្ត​ទុក រួច​ប្រើ​បញ្ញា​កាត់​កិលេសទាំងឡាយដូចនេះ សូមថ្វាយព្រះពរ មនសិការមានការចាប់ទុកជាលក្ខណៈ បញ្ញាមានការកាត់ជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចបានពោលមកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === ពាក្យថា មនសិការលក្ខណប្បញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់មនសិការ។ នៅពេលព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់ទទួលស្គាល់ថា យោនិសោមនសិការជាសភាវធម៌ផ្សេងគ្នាពីបញ្ញា ទ្រង់​ក៏​មានបំណងចង់ជ្រាបតទៅទៀតថា ធម៌ទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈដោយឡែកផ្សេងគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ទើបត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនសិការមានអ្វីជាលក្ខណៈ ” ដូច​នេះ ជាដើម ។ ក្នុងពាក្យវិសជ្ជនានោះ ពាក្យថា ឩហនលក្ខណោ ប្រែថាមានការចាប់ទុកជាលក្ខណៈ ។ អធិប្បាយថា លក្ខណៈចាប់កាន់របស់មនសិការ នឹងថា ដូច​លក្ខណៈ​ចាប់​កាន់​អារម្មណ៍​របស់​វិតក្ក គឺ​លើក​ចិត្ត​ឡើងទៅកាន់អារម្មណ៍ ក៏មិនមែន ។ ប៉ុន្តែ ព្រះយោគាវចរប្រើមនសិការ ចាប់កាន់ចិត្តទុកឱ្យនៅដឹងអារម្មណ៍ (អារម្មណ៍កម្មដ្ឋាន) ។ នៅ​ពេល​ចិត្ត​នោះ​នៅ​តាម​ដឹង​អារម្មណ៍​នៅ​ឡើយ ក៏រមែងកាត់កិលេសទាំងឡាយ បានដោយវិបស្សនាបញ្ញា និង មគ្គ-បញ្ញាតាមលំដាប់ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - សីលលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ប៉ុន្តែលោកម្ចាស់ពោលពាក្យនេះថា “និងព្រោះមានកុសលធម៌ទាំងឡាយផ្សេងទៀត” កុសលធម៌ទាំងនោះ មានអ្វីខ្លះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សីល សទ្ធា វីរិយៈ សតិ សមាធិ ធម៌ទាំងនេះហៅថា កុសលធម៌ទាំងនោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ សីលមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សីលមានភាពជាទីតាំងជា លក្ខណៈ គឺសីលជាទីតាំងនៃកុសលធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង នោះគឺ ឥន្ទ្រិយ ពលៈ ពោជ្ឈង្គៈ អង្គមគ្គ សតិប្បដ្ឋាន សម្មប្បធាន ឥទ្ធិបាទ ឈាន វិមោក្ខ សមាធិ សមាបត្តិ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះយោគាវចរ ដែលតាំងក្នុងសីលអាស្រ័យសីល តាំងស៊ប់ក្នុងសីលហើយ រមែងចម្រើនឥន្ទ្រិយទាំង ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយបាន កុសលធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង រមែងមិនចុះខ្សោយនោះទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា រុក្ខជាតិ ដើមឈើណាមួយ រមែងដុះរីកលូតលាស់បរិបូរ រុក្ខជាតិដើមឈើទាំងនោះ សុទ្ធ​តែ​អាស្រ័យ​ផែន​ដី​តាំង​នៅ​លើ​ផែនដី​ហើយ ក៏​រមែង​ដល់​នូវ​ភាព​រីក​លូត​លាស់​បរិបូរបាន យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះយោគាវចរអាស្រ័យសីល តាំងក្នុងសីលហើយ រមែងចម្រើនឥន្ទ្រិយទាំង ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយបាន យ៉ាងនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាបន្តិចទៀតផងចុះ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា អ្នកទាំងឡាយ ដែលត្រូវធ្វើការងារដោយកម្លាំង អ្នកទាំងនោះអាស្រ័យផែនដី តាំងនៅលើផែនដីហើយ រមែង​ធ្វើ​ការងារ​ទាំង​នោះ​បាន​យ៉ាង​ណា។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះយោគាវចរ អាស្រ័យសីលតាំងក្នុងសីលហើយ រមែងចម្រើនឥន្ទ្រិយទាំង ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយ​បាន យ៉ាង​នោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាឱ្យកាន់តែច្រើនបន្តិចទៀត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា ជាងសំណង់ក្រុង ត្រូវការសាងសង់ទីក្រុង ដំបូងឱ្យគេជម្រះសម្អាតទីតាំងក្រុង ជម្រះកាប់គាស់ គល់ឈើនិងបន្លាចេញ ពង្រាប​ដី​ឱ្យ​រាបស្មើ បន្ទាប់ពីនោះក៏កាត់ចំណែកបែងចែក ជាផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវបំបែកជាបួន ជាដើម សាងចេញជាក្រុងយ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះយោគាវចរអាស្រ័យសីល តាំងក្នុង សីល​ហើយ រមែងចម្រើនឥន្ទ្រិយទាំង ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយបាន យ៉ាងនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាឱ្យច្បាស់ថែមទៀត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាអ្នក សម្តែងសិល្បៈកាយ ត្រូវការសម្តែងសិល្បៈ ក៏រមែងឱ្យគេជម្រះផ្ទៃដី កម្ចាត់ដុំក្រួស ដុំឥដ្ឋ ចេញយ៉ាងណា ។ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ ព្រះ​យោគាវចរ​អាស្រ័យសីល តាំងក្នុងសីលហើយ រមែងចម្រើនឥន្ទ្រិយទាំង ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយបាន យ៉ាងនោះដែរ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​ដ៏មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់ភាសិតសេចក្តីនេះថា ៖ សីលេ បតិដ្ឋាយ នរោ សបញ្ញោ ចិត្តំ បញ្ញញ្ច ភាវយំ អាតាបិ និបកោ ភិក្ខុ សោ ឥមំ វិជ្តយេ ជតំ (១) ប្រែថា ៖ នរៈអ្នកមានបញ្ញា តាំងក្នុងសីលហើយ ចម្រើនចិត្ត និង បញ្ញា ជាអ្នកមានសេចក្តីព្យាយាម មានភាពវៃឆ្លាត ជាភិក្ខុ អ្នកនោះនឹងអាចជម្រះបណ្តាញចាក់ស្រេះ (គឺតណ្ហា) នេះ​បាន។ដូចនេះ ។ ម៉្យាងទៀត សីល គឺជាឫសគល់នៃសេចក្តីចម្រើនបំផុតរបស់កុសលធម៌ទាំងឡាយ ។ ប្រៀបដូចធរណីនេះ គឺជាទីតាំងនៃសត្វទាំងឡាយ ។ ដូចនេះ ក្នុង​ព្រះ​សាសនា​របស់​ព្រះ​ជិន​វរពុទ្ធ​ជាម្ចាស់គ្រប់ព្រះអង្គ ក៏មានសីលនេះជាប្រធាន គឺ កងសីលដែលមានព្រះបាដិមោក្ខ ដ៏ប្រសើរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់សីល ឈ្មោះថា សីលលក្ខណប្បញ្ហា ( មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃជា សីលបតិដ្ឋានលក្ខណប្បញ្ហា ) ។ សីលសំវរៈ ៤ យ៉ាង គឺ បាដិមោក្ខសំវរសីល ( សីលដែលជាសេចក្តីសង្រួមក្នុងបាដិមោក្ខ) មានដូចជា សីលក្នុងសិក្ខាបទទាំងឡាយ ១ ឥន្ទ្រិយសំវរសីល (សីល​ដែល​ជា​សេចក្តី​សង្រួម​ឥន្ទ្រិយ ៦ មានភ្នែក... ជាដើម ) ១ , អាជីវបរិសុទ្ធសីល ( សីលដែលជាភាពបរិសុទ្ធក្នុងអាជីព ) ១ , បច្ចយសន្និស្សិតសីល ( សីលអាស្រ័យបច្ច័យ គឺការពិចារណាបច្ច័យមុនប្រើប្រាស់ ) ១ ឈ្មោះថា សីល ដែលសំដៅយកក្នុងបញ្ហានេះ ។ តទៅនេះ ជាអត្ថាធិប្បាយស្តីអំពីពាក្យថា “ ឥន្ទ្រិយ ” ជាដើម ។ ធម៌ ៥ យ៉ាង មានសទ្ធា ជាដើម ឈ្មោះថា ឥន្ទ្រិយ ដោយសេចក្តីថាជាធំ ពោលគឺញ៉ាំងឱ្យធម៌ទាំងឡាយឱ្យដំណើរទៅ ស្រប​តាម​អំណាច​របស់​ខ្លួន នៅពេលខ្លួន ចាស់ក្លាក៏ឱ្យចាស់ក្លាតាម នៅពេលខ្លួនមិនទាន់ចាស់ក្លាក៏ឱ្យមិនទាន់ចាស់ក្លាតាម ។ សទ្ធា (ការជឿ ជំនឿ ភាពជ្រះថ្លា) នៅពេលកើតឡើង រមែងមានភាពជាធំក្នុង លក្ខណៈលំឱនចិត្តជឿរបស់ខ្លួន ទាក់ទងនឹងធម៌ទាំងឡាយ ដែលកើតរួមគ្នាជាមួយខ្លួនមាន ផស្សៈ វិតក្ក វិចារ មនសិការ ជាដើម រួមទាំងឥន្ទ្រិយដែលនៅសល់ ឱ្យលំឱនទៅតាមដោយស្រួល ឈោងទៅតាមដោយស្រួលទៅកាន់អារម្មណ៍ដែលខ្លួនលំឱនចិត្តជឿ បី​ដូច​ជា​រួម​លំ​ឱន​ចិត្ត​ជឿ​ទៅ​ជា​មួយ​ខ្លួន ព្រោះហេតុនោះ ទើបឈ្មោះថាជាឥន្ទ្រិយ ហៅថា សទ្ធិន្ទ្រិយ ។ ចំណែក វីរិយៈ (សេចក្តីព្យាយាម) នៅពេលកើតឡើង រមែងមានភាពជា​ធំក្នុង លក្ខណៈត្រកង គឺ ទ្រ​ទ្រង់​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ដែល​កើត​រួម​ជា​មួយ​ខ្លួន ឱ្យប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុងអារម្មណ៍នោះជាញឹកញយបន្តបន្ទាប់មិនបោះបង់ចោល។ ធម៌ទាំងឡាយ ដែលវីរិយៈចាំត្រកងទុកយ៉ាងនេះ ក៏​រមែង​ស្ទុះ​ស្ទា​ក្នុង​កិច្ច​របស់​ខ្លួន ក្នុង​អារម្មណ៍​នោះ មិនរួញរា មិនបោះបង់ចោល តាមអំណាចនៃវីរិយៈ ព្រោះហេតុនោះទើបឈ្មោះថា ជាឥន្ទ្រិយ ហៅថា វីរិយិន្ទ្រិយ ។ សតិ (ការរឭកបាន) នៅពេលកើតឡើង រមែងមានភាពជាធំក្នុង លក្ខណៈ ដែលចូលទៅតាំងក្នុងអារម្មណ៍ ។ ធម៌ទាំងឡាយដែលកើតរួមជាមួយសតិ រមែងស្របទៅតាមអំណាចរបស់សតិ គឺ រមែង​ត្រូវ​សតិ​ធ្វើ​ឱ្យ​ចូល​ទៅ​តាំង​ក្នុង​អារម្មណ៍ ដែល​សតិ​ចូល​ទៅ​តាំង​នោះ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបឈ្មោះថាជាឥន្ទ្រិយ ហៅថា សតិន្ទ្រិយ ។ សមាធិ (ការតាំងមាំជានិច្ចក្នុងអារម្មណ៍តែមួយនៃចិត្ត ) នៅពេលកើតឡើង រមែង​មាន​ភាព​ជា​ធំក្នុងលក្ខណៈមិនស្រមើស្រមៃរាយមាយ ។ ធម៌ទាំងឡាយ ដែលកើតរួមជាមួយសមាធិ រមែងស្របទៅតាមអំណាចនៃសមាធិ គឺ​រមែង​តាំង​មាំក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ​ជា​មួយ​សមាធិ ដែល​តាំង​មាំ​នៅ​ក្នុង​អារម្មណ៍​នោះ មិនស្រមើស្រមៃរាយមាយ គឺមិនងាករេទៅរកអារម្មណ៍ផ្សេង ព្រោះហេតុនោះ ទើបឈ្មោះ ថាជាឥន្ទ្រិយ ហៅថា សមាធិន្ទ្រិយ ។ បើលើកលែង បញ្ញាចេញ ការបានចាក់ធ្លុះសច្ចធម៌ តាមសភាវៈពិត មិនអាចកើតឡើងឡើយ ។ នៅពេលបញ្ញាកើតឡើង មកចាក់ធ្លុះសច្ចធម៌តាមសភាវៈពិតនោះ ធម៌ទាំងឡាយដែលកើតជាមួយគ្នា រមែង​ដំណើរ​ទៅ​ដោយ​ស្រួល ក្នុងអារម្មណ៍ដោយឡែក ដែលមានប្រយោជន៍ចំពោះបញ្ញា នឹងបានកើតឡើងមក ឃើញតាមសភាវៈពិត ប៉ុណ្ណោះ ។ ពោល គឺ ផស្សៈ ចាំទង្គិចអារម្មណ៍នោះ មិន​ទង្គិច​អារម្មណ៍​ផ្សេង ដែលមិនមានប្រយោជន៍ដល់បញ្ញា ។ វិតក្ក ក៏ចាំលើកចិត្តឡើងទៅកាន់អារម្មណ៍នោះ វិចារ ក៏ចាំតែតាមត្រកងអារម្មណ៍នោះ សទ្ធា​ក៏​លំ​ឱន​ចិត្ត​ជឿ​ចំពោះ​អារម្មណ៍​នោះ យ៉ាង​នេះ​ជា​ដើម ។ ធម៌ដែលកើតរួមជាមួយបញ្ញាទាំងនោះ នៅពេលមានដំណើរទៅយ៉ាងនេះ ក៏ឈ្មោះថា ដំណើរទៅតាមអំណាចនៃបញ្ញា ដូចអ្នកបម្រើចាំបង្កលក្ខណៈងាយស្រួល ចាំ​ស្នង​ប្រយោជន៍​ដល់​ចៅ​ហ្វាយ​នាយ​ដូចនេះ ដែរ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបញ្ញាឈ្មោះថាជា ឥន្ទ្រិយ ហៅថា បញ្ញិន្ទ្រិយ ។ ធម៌ទាំង ៥ យ៉ាងនេះ មានសទ្ធាជាដើម ឈ្មោះថា ជាឥន្ទ្រិយ តាម​អត្ថន័យ​ដូចប្រការខាងលើ ។ ធម៌ទាំង ៥ យ៉ាង មានសទ្ធាជាដើម ទាំងនោះ ពេលមានកម្លាំងឡើងមក ធម៌ទាំងឡាយដែលជាបដិបក្ខ ក៏មិនអាចធ្វើឱ្យរំជួលបាន គឺ មិនអាចធ្វើឱ្យ​វិនាស ឬ​ប្រែ​ប្រួល​បាន លោកហៅថា ពលៈ សេចក្តីថា ៖ សទ្ធា ពេលមានកម្លាំងក៏រមែងជាធម្មជាតិដែលអស្សទ្ធិយៈ ( ភាពជាអ្នកគ្មានសទ្ធា គឺ អកុសលធម៌ទាំងឡាយដែលជាបដិបក្ខចំពោះសទ្ធា ) មិនអាចធ្វើឱ្យរង្គោះរង្គើបាន ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ហៅថា សទ្ធាពលៈ ។ វីរិយៈ ពេលមានកម្លាំងក៏រមែងជាធម្មជាតិដែលកោសជ្ជៈ ( ភាពខ្ជិលច្រអូស ) មិនអាចធ្វើឱ្យរង្គោះរង្គើបាន ព្រោះហេតុនោះទើបហៅថា វីរិយពលៈ។ សតិ ពេលមានកម្លាំង រមែងជាធម្មជាតិដែលមុដ្ឋសច្ចៈ (ភាពវង្វេងភ្លេចស្មារតី គឺ អកុសលធម៌ទាំងឡាយ កើតឡើងគ្របដណ្តប់ចិត្តហើយ ក៏ធ្វើឱ្យមានភាពវង្វេង ភ្លេចភ្លាំង ) មិន​អាច​ធ្វើ​ឱ្យ​រង្គោះ​រង្គើ​បាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបហៅថា សតិពលៈ ។ សមាធិ ពេលមានកម្លាំង ក៏រមែងជាធម្មជាតិដែលការស្រមើស្រមៃរាយមាយ មិនអាចធ្វើឱ្យរង្គោះរង្គើបាន ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ហៅ​ថា សមាធិពលៈ ។ បញ្ញា ពេលមានកម្លាំង ក៏រមែងជាធម្មជាតិ ដែលអវិជ្ជា (ការមិនដឹង )មិនអាចធ្វើឱ្យរង្គោះរង្គើបាន ព្រោះហេតុនោះទើបហៅថា បញ្ញាពលៈ ។ ធម្មជាតិ ៥ យ៉ាង មាន​សទ្ធា ជាដើម ឈ្មោះថា ពលៈ តាមអត្ថន័យ ដូចប្រការខាងលើ ។ ធម៌ ៧ យ៉ាង ពោល គឺ សតិ ១, ធម្មវិចយៈ ( បញ្ញាដែលវិភាគធម៌ គឺ វិបស្សនាបញ្ញា ) ១ , វីរិយៈ ១ , បីតិ ( ភាពស្រស់បស់នៃចិត្តដែលកើតរួមជាមួយវិបស្សនាចិត្ត ) ១, បស្សទ្ធិ (ភាព​ស្ងប់​ពី​នីវរណៈ​នៃ​ចិត្ត ) ១, សមាធិ ១, ឧបេក្ខា ( ការដាក់ចិត្តជាព្រងើយ គឺ ភាពជាកណ្តាល មិនរីករាយ ឬ ខឹង-សម្បាក្នុងអារម្មណ៍ ) ១, ឈ្មោះថា ពោជ្ឈង្គៈ ។ ព្រោះជាអង្គ គឺជាអង្គប្រកប ជា​សម្ភារៈ​នៃ​ពោធិ (ការត្រាស់ដឹង ) នោះគឺ ព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ជាជំពូកធម៌ដែលព្រះយោគាវចរ ត្រូវធ្វើឱ្យពេញ ឱ្យបរិបូរ ដើម្បីការកើតឡើងនៃព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​ហៅ​ថា សតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គៈ ជាដើម ។ ចំណែក ធម៌ ៨ យ៉ាង គឺ សម្មាទិដ្ឋិ ៘ សម្មាសមាធិ ឈ្មោះថា អង្គមគ្គ ព្រោះមានអត្ថន័យថា អង្គប្រកបដែលជាផ្លូវ គឺជាឧបាយសម្រេចព្រះនិព្វាន ។ ចំណែក សតិ ដែលព្រះយោគាវចរ ធ្វើឱ្យចូលទៅតាំងនៅនឹងធម៌ ៤ យ៉ាង គឺ កាយ វេទនា ចិត្ត និង ធម៌ ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីលះវិបល្លាស (ការយល់ឃើញច្រឡំខុសពីការពិត) ៤ យ៉ាង គឺ សុភវិបល្លាស (ការយល់ច្រឡំថា ស្អាត), សុខវិបល្លាស (ការយល់ច្រឡំថា សុខ), និច្ចវិបល្លាស (ការយល់ច្រឡំថា ទៀងឋិតថេរ), អត្តវិបល្លាស (ការយល់ច្រឡំថា ជាអត្តាខ្លួន) ក្នុង​កាយ​ដែល​មិន​ស្អាត​ជា​ដើម ហៅថា សតិប្បដ្ឋាន ។ រាប់ថាមាន ៤ យ៉ាង មានកាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន ជាដើម ក៏ព្រោះហេតុចូលទៅតាំងនៅក្នុងអារម្មណ៍ ៤ យ៉ាងគឺ កាយ វេទនា ចិត្ត និង​ធម៌​នោះ​ឯង ។ វីរិយៈ ដែលប្រព្រឹត្ត ទៅក្នុងកិច្ច ៤ យ៉ាង ពោលគឺ ៖ * ព្យាយាមលះអកុសលធម៌ទាំងឡាយ ដែលកើតឡើងហើយ ។ * ព្យាយាមការពារអកុសលធម៌ទាំងឡាយ ដែលមិនទាន់កើតឡើងមិនឱ្យកើតឡើង។ * ព្យាយាមធ្វើកុសលធម៌ទាំងឡាយ ដែលមិនទាន់កើត ឱ្យកើតឡើង ។ * ព្យាយាមធ្វើកុសលធម៌ទាំងឡាយ ដែលកើតឡើងហើយ ឱ្យតាំងនៅបាន ឱ្យរឹតតែចម្រើនឡើង ៗ ។ លោកហៅថា សម្មប្បធាន ដែលហៅថា សម្មប្បធាន ៤ ក៏ព្រោះមានកិច្ច ៤ យ៉ាង តាមដែលពោលមកខាងលើនោះហើយ ។ ធម៌ ៤ យ៉ាង គឺ ឆន្ទៈ (ការពេញចិត្ត គឺការប្រាថ្នានឹងធ្វើឱ្យសម្រេច) ១, វីរិយៈ ១, ចិត្តៈ (ដែលផ្ចង់ក្នុងអារម្មណ៍នោះជាពិសេស) ១, វីមំសា (បញ្ញាត្រិះរិះ) ១ ដែលកើតឡើង ចំពោះ​ព្រះ​យោគា​វចរ​គិតថា “ ការសម្រេចជោគជ័យនឹងមានចំពោះអ្នកដែលប្រកបដោយឆន្ទៈយ៉ាងដូចម្តេច ទោះជាយើងក៏មានឆន្ទៈយ៉ាងដូចនោះដែរ ” ដូចនេះ ជាដើម រួចធ្វើឆន្ទៈ ជាដើមនោះ ឱ្យ​ចម្រើន​ឡើង ឱ្យ​ជា​ធំ ឱ្យ​ចេញ​មុខ ប្រកបការងាររបស់ខ្លួនទៅ រហូតដល់សម្រេចជោគជ័យ ឈ្មោះថា ឥទ្ធិបាទ មាន ៤ យ៉ាងមានឆន្ទិទ្ធិបាទ ជាដើម ។ ពាក្យថា ឈាន គឺ ឈាន ៤ មានបឋមជ្ឈាន ជាដើម ដែលបានឈ្មោះថា ឈាន ដោយអត្ថន័យថា ផ្ចង់អារម្មណ៍ និងដោយអត្ថន័យថា ដុតបំផ្លាញធម៌ដែលជាសត្រូវ ។ នោះគឺ លោកិយ​ឈាន ដែល​ព្រះ​យោគាវចរ​ប្រើជាបាទនៃវិបស្សនា ដែលផ្ចង់អារម្មណ៍ មានកសិណជាដើម ដុតបំផ្លាញធម៌ដែលជាសត្រូវគឺ នីវរណធម៌ ទាំងឡាយ ដោយការសង្កត់ទុក និង លោកុត្តរឈាន ដែលកើតព្រមជាមួយព្រះអរិយមគ្គ ៤ មានសោតាបត្តិមគ្គ ជាដើម ដើម្បីផ្ចង់អារម្មណ៍ គឺ ព្រះនិព្វាន និង ដុតបំផ្លាញធម៌ដែលជាសត្រូវ គឺ នីវរណធម៌ទាំងឡាយ ដោយ​ការ​កាត់​ផ្តាច់​បាន ។ ពាក្យថា វិមោក្ខ គឺវិមោក្ខ ៣ គឺអនិមិត្តវិមោក្ខ អប្បណិហិតវិមោក្ខ និង សុញ្ញតវិមោក្ខ បានសេចក្តីថា ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា “ អនិមិត្តៈ ” ព្រោះជាទីប្រាសចាកនិមិត្ត គឺ សង្ខារទាំងឡាយ។ ព្រះ​អរិយមគ្គ​ទាំងឡាយ មានសោតាបត្តិមគ្គ ជាដើម ឈ្មោះថា “ វិមោក្ខ ” ព្រោះជាហេតុចេញផុតពីកិលេសទាំងឡាយ ។ ព្រះអរិយមគ្គនោះឯង កាលបើប្រព្រឹត្តទៅ ដោយ​ធ្វើ​ព្រះ​និព្វាន​ដែល​ឈ្មោះថាអនិមិត្តៈនោះមកជាអារម្មណ៍ ជាហេតុចេញផុតពីកិលេសទាំងឡាយបាន ព្រោះហេតុនោះទើបឈ្មោះថា អនិមិត្តវិមោក្ខ ។ ព្រះនិព្វានបានឈ្មោះថា “ អប្បណិហិតៈ ” ព្រោះ​មិន​ជា​ទី​ប្រាថ្នា​នៃ​រាគៈ ។ ឈ្មោះថា “ សុញ្ញតៈ ” ព្រោះប្រាសចាកសង្ខារទាំងឡាយ ។ ព្រះអរិយមគ្គបានឈ្មោះថា អប្បណិហិតវិមោក្ខ បានឈ្មោះថា សុញ្ញតវិមោក្ខ ដោយន័យ ដូច​ខាង​លើ។ ពាក្យថា សមាធិ គឺអនិមិត្តសមាធិ អប្បណិហិតសមាធិ និងសុញ្ញត- សមាធិ ។ ក្នុងទីនេះ បំណងយកសមាធិ ដែលកើតរួមជាមួយព្រះអរិយមគ្គទាំងឡាយ បានឈ្មោះថា អនិមិត្តសមាធិ ជា​ដើម ក៏ព្រោះការតាំងមាំក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ គឺ ព្រះនិព្វានដែលឈ្មោះថា អនិមិត្តៈ ជាដើមនោះ ។ ពាក្យថា សមាបត្តិ គឺ អនិមិត្តសមាបត្តិ អប្បណិហិតសមាបត្តិ និងសុញ្ញតសមាបត្តិ ។ ព្រះអរិយផលទាំងឡាយ ឈ្មោះថា “ សមាបត្តិ ” ព្រោះសេចក្តីថា ព្រះអរិយបុគ្គលរមែងចូល គឺ​ធ្វើ​ឱ្យ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ បន្ត​រហូត​អស់​រយៈ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​ការ ។ សមាបត្តិទាំងនោះ ឈ្មោះថា អនិមិត្តសមាបត្តិ ជាដើម ក៏ព្រោះសេចក្តី ដែលមានព្រះនិព្វានឈ្មោះថា អនិមិត្តៈ ជាដើម ជាអារម្មណ៍ នោះ​ឯង។ ក្នុងគាថា ពាក្យថា នរៈ ប្រែថា សត្វ ។ ពាក្យថា អ្នកមានបញ្ញា គឺ អ្នកមានបញ្ញា ដែលកើតពីកម្ម ដែលជាបញ្ញាបានមកព្រមជាមួយបដិសន្ធិ ។ ពាក្យថា តាំងក្នុងសីល បានសេចក្តីថា ជា​អ្នក​ធ្វើ​សីល​ឱ្យ​ពេញ​ឱ្យបរិបូរក៏បានឈ្មោះថា តាំងក្នុងសីល ។ ក្នុងទីនេះ ពាក្យថា ចម្រើនចិត្តនិងបញ្ញា គឺ ចម្រើនសមាធិ និង វិបស្សនាបញ្ញា ។ សមាធិ ក្នុងទីនេះ ត្រាស់ហៅថា ចិត្ត ក៏​ព្រោះ​ជា​ភាព​តាំង​មាំ​នៃ​ចិត្ត ។ ពាក្យថា ជាអ្នកមានសេចក្តីព្យាយាម គឺជាអ្នកមានសេចក្តីព្យាយាម ដែលដល់ភាពជាតបៈ ដុតបំផ្លាញកិលេសបាន ដោយអំណាចនៃការធ្វើឱ្យមាន ជាបន្តបន្ទាប់គ្នា ។ ពាក្យថា មានភាពវៃឆ្លាត គឺជា អ្នកមានបរិហារិកបញ្ញា ដែលជាអ្នកដឹកនាំក្នុងកិច្ចផងទាំងពួង ។ ពាក្យថា ជាភិក្ខុ គឺជាអ្នកមានធម្មតាមើលឃើញគ្រោះភ័យក្នុងសង្សារវដ្ត ។ ពាក្យថា នឹងអាចជម្រះបណ្តាញចាក់ស្រេះនេះបាន គឺ នឹងអាចជម្រះភាពចាក់ស្រេះនៃបណ្តាញ គឺតណ្ហានេះបាន ។ តណ្ហា លោកហៅថា “បណ្តាញចាក់ស្រេះ” ក៏​ព្រោះ​ទាក់​រួប​រឹត​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ឱ្យជាប់នៅនឹងភពតូចភពធំ ។ ប្រៀបដូចជា បុរសឈរនៅលើផែនដី យារកាំបិតដែលសំលៀងបានល្អហើយ លើថ្មសំនៀង ជម្រះគុម្ពឫស្សីធំបានយ៉ាងណា ។ ព្រះយោគាវចរ តាំង​ក្នុង​សីល ហើយក៏បានប្រើដៃ គឺ បរិហារិកបញ្ញា ដែលកម្លាំងនៃសេចក្តីព្យាយាម ក្តាប់ទ្រ យារកាំបិត គឺ វិបស្សនាបញ្ញា ដែលសំលៀងល្អហើយលើថ្ម គឺសមាធិ ជម្រះ​គឺ​កាត់​បំផ្លាញ​ភាព​ចាក់​ស្រេះ​នៃ​បណ្តាញ គឺតណ្ហាបាន ដូចនេះ ។ ប្រៀបដូចជា ធរណីនេះជាទីតាំងនៃសត្វទាំងឡាយ យ៉ាងណា ។ សីលនេះ ក៏ជាឫសគល់ គឺ​ជា​ទីតាំង​ដើម្បី​ភាព​ចម្រើន​ឡើង​នៃ​កុសល​ធម៌ទាំងឡាយ យ៉ាងនេះដែរ ។ ក្នុងព្រះសាសនារបស់ព្រះជិនវរពុទ្ធជាម្ចាស់ ក៏មានកងសីល ដែលមានក្នុងព្រះបាដិមោក្ខ គឺមានក្នុងពាក្យទូន្មានជាហេតុឱ្យសត្វ ដែល​មាន​ធម្មតា​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​អបាយ​ និងក្នុងវដ្តទុក្ខ ឱ្យរួចផុតពីគ្រោះភ័យក្នុងអបាយ និងគ្រោះភ័យក្នុងវដ្តទុក្ខ ដែលជាសីលដ៏ប្រសើរនេះឯង ជាប្រធាន ជាអ្នកនាំមុខ ជាផ្នែកដំបូង ដូចនេះដែរ ៕ == បញ្ហាទី ១០ - សម្បសាទនលក្ខណសទ្ធាបញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សទ្ធាមានអ្វីជា លក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សទ្ធាមានភាពធ្វើឱ្យជ្រះថ្លា ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ និងមានភាពទោរទៅ ដោយស្រួល ជា លក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ សទ្ធាឈ្មោះថា មានភាពធ្វើឱ្យជ្រះថ្លា ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធាពេលកើតឡើងរមែងសង្កត់ នីវរណៈទាំងឡាយបាន ចិត្តដែលប្រាសចាកនីវរណៈ រមែងជាចិត្តដែលថ្លា ជ្រះថ្លា មិនល្អក់កករ សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធា​មាន​សេចក្តី​ធ្វើឱ្យជ្រះថ្លា ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ យ៉ាងនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា ព្រះចៅចក្រពត្តិ ស្តេចយាងដំណើរផ្លូវឆ្ងាយ ព្រមទាំងកងទ័ព ៤ ពលរេហ៍ ត្រូវយាងឆ្លងកាត់ថ្លុកទឹកទៅ ។ ថ្លុក​ទឹក​នោះ​ក៏​ល្អក់​ឡើង កករ​ឡើង ក្លាយ​ជា​ទឹក​ភក់ ព្រោះពលដំរី ពលសេះ ពលរទេះ និង ពលថ្មើរជើងទាំងឡាយ ។ ព្រះចៅចក្រពត្តិ ដែលយាងផុតទៅហើយនោះ ក៏ត្រាស់ទៅកាន់មនុស្សទាំង ឡាយថា “ ម្នាល ! នាយទាំងឡាយ ចូរយកទឹកមក យើងនឹងសោយទឹក ” ដូចនេះ ។ ព្រះរាជាទ្រង់មានកែវមណីដែលប្រើធ្វើទឹកឱ្យថ្លាបាន ។ មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​ក្រាបទូល​ទទួល​ព្រះរាជ​បញ្ជា​របស់​ព្រះចៅ​ចក្រពត្តិ​ថា “ ក្រាបទូល ” ដូចនេះហើយ ក៏ ( ដួសទឹកដាក់ភាជនៈមក ) ដាក់កែវមណីដែលប្រើធ្វើទឹកឱ្យថ្លានោះ ចូលទៅក្នុងទឹក ។ គ្រាន់​តែដាក់​កែវមណី​ចូលទៅ​ក្នុងទឹក​ប៉ុណ្ណោះ បណ្តា​សារាយ ចក ទាំងឡាយ ក៏ប្រាសចាកទៅ កករទាំងឡាយក៏ស្ងប់ចុះតែម្តង ទឹកក៏ក្លាយជាទឹកថ្លា ជ្រះថ្លា មិនល្អក់កករ ។ រួច​ក៏នាំយក​មក​ថ្វាយ​ជា​ទឹក​សោយ​ចំពោះ​ព្រះចៅ​ចក្រពត្តិ ក្រាបទូលថា “ បពិត្រព្រះអង្គ ទ្រង់ជាសម្មតិទេព សូមទ្រង់សោយចុះក្រាបទូល ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកជាបណ្ឌិតគួរឃើញចិត្តថាដូចជាទឹក គួរ​ឃើញ​ព្រះយោគាវចរ​ថា ដូច​មនុស្ស​ទាំង​នោះ គួរឃើញកិលេសទាំងឡាយថា ដូច សារាយ ចក និងកករ គួរឃើញសទ្ធា ថាជាកែវមណីដែលប្រើធ្វើទឹកឱ្យថ្លា ប្រៀបដូចថា ពេល​គ្រាន់តែដាក់​កែវ​មណី​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកប៉ុណ្ណោះ សារាយ ចក ក៏ប្រាសចាកទៅ និងកករក៏ស្ងប់ចុះទៅ ទឹកក៏ក្លាយជាទឹកថ្លា ជ្រះថ្លា មិនល្អក់កករ យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធាពេលកើតឡើង រមែងសង្កត់នីវរណៈ ទាំង ឡាយបាន, ចិត្តដែលប្រាសចាកនីវរណៈ រមែងជាចិត្តដែលថ្លា ជ្រះថ្លា មិនល្អក់កករ យ៉ាងនោះ ដែរ, សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធាឈ្មោះថា មានសេចក្តីធ្វើឱ្យជ្រះថ្លា ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === ពាក្យថា សម្បសាទនលក្ខណសទ្ធាបញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាស្តីអំពីសទ្ធាដែលមាន ភាពធ្វើឱ្យជ្រះថ្លា ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ ។ ពាក្យថា នីវរណៈទាំងឡាយ បានសេចក្តីថា ធម៌ទាំងឡាយឈ្មោះថា នីវរណៈ ព្រោះមានសេចក្តីថា រារាំងកុសលចិត្ត ។ មាន ៥ យ៉ាង គឺ កាមឆន្ទ-នីវរណៈ ព្យាបាទនីវរណៈ ថីនមិទ្ធនីវរណៈ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចនីវរណៈ វិចិកិច្ឆានីវរណៈ ។ ឆន្ទៈ គឺ ការពេញចិត្ត ដែលជាការប៉ងក្នុងកាមគុណ ៥ នោះឯងជានីវរណៈ ឈ្មោះថា កាមឆន្ទនីវរណៈ ។ សេចក្តីក្រោធ ឈ្មោះថា ព្យាបាទ ព្រោះជាហេតុ ឱ្យចិត្តដល់សេចក្តីវិនាស ព្យាបាទនោះឯងជានីវរណៈ ឈ្មោះថា ព្យាបាទនីវរណៈ ។ ថីនៈ គឺ ភាពរួញថយនៃចិត្ត និង មិទ្ធៈ គឺភាពងោក-ងុយនោះឯងជានីវរណៈ ឈ្មោះថា ថីនមិទ្ធនីវរណៈ ។ ឧទ្ធច្ចៈ គឺការស្រមើ​ស្រមៃ​រាយមាយ និង កុក្កុច្ចៈ គឺការមិនសប្បាយចិត្តនោះឯងជានីវរណៈ ឈ្មោះថា ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចនីវរណៈ ។ វិចិកិច្ឆា គឺ ភាពស្ទាក់ស្ទើរសង្ស័យនោះឯងជានីវរណៈ ឈ្មោះថា វិចិកិច្ឆានីវរណៈ ៕ == បញ្ហាទី ១១ - សម្បក្ខន្ទនលក្ខណសទ្ធាបញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ សទ្ធា ឈ្មោះថា មានភាពទោរទៅដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ដូចដែលព្រះយោគាវចរ លុះឃើញចិត្តរួចផុតរបស់អ្នកដទៃហើយ ក៏រមែងទោរទៅ ដោយស្រួល ក្នុងព្រះសោតាបត្តិផល ក្នុង​ព្រះសកទាគាមិ​ផល ក្នុង​ព្រះ​អនាគាមិផល ក្នុងព្រះអរហត្តផល, រមែងធ្វើសេចក្តីព្យាយាម ដើម្បីដល់នូវធម៌ ដែលមិនទាន់ដល់ ដើម្បីសម្រេចនូវធម៌ ដែលមិនទាន់សម្រេច ដើម្បី​ធ្វើឱ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ធម៌ ដែល​មិន​ទាន់​ជាក់​ច្បាស់, សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធា ឈ្មោះថា មានភាពទោរទៅ ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចនេះ ។ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា ភ្លៀងមួយមេធំ ធ្លាក់ពីលើភ្នំ ទឹកភ្លៀងនោះក៏ហូរចុះទៅតាមទីទំនាប ធ្វើឱ្យច្រកភ្នំ អូរ ស្ទឹង ទាំងឡាយ មានទឹកពេញ រួច​ក៏​ទៅធ្វើ​ឱ្យ​ទន្លេ​មាន​ទឹក​ពេញដែរ, ទន្លេនោះឯង (ពេញប្រៀបហើយ) ក៏ហូរកាត់ច្រាំងទាំងសងខាងទៅ, ក្រោយមក មហាជនមកដល់ ពេលមិនដឹងថា ទន្លេនោះរាក់ឬជ្រៅក៏ខ្លាច ទើប​ឈរ​(រេរា) នៅ​ប្រប​ច្រាំង​ដ៏​ល្វឹង​ល្វើយនោះ ។ លំដាប់នោះ មានបុរសម្នាក់មកដល់ ពេលឃើញភាពរឹងប៉ឹង និងកម្លាំងរបស់ខ្លួនរួច ក៏ចងជាយសំពត់ឱ្យណែន ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទៅដោយស្រួល មហាជនទាំងឡាយ លុះឃើញគេឆ្លងបាន ក៏ឆ្លងទៅដែរ យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះយោគាវចរ លុះឃើញចិត្ត ដែលរួចផុតរបស់អ្នកដទៃហើយ ក៏រមែងទោរទៅ ដោយស្រួល ក្នុងព្រះសោតាបត្តិផល ក្នុងព្រះសកទាគាមិផល ក្នុងព្រះអនាគាមិផល ក្នុងព្រះអរហត្តផល រមែងធ្វើសេចក្តីព្យាយាម ដើម្បីដល់នូវធម៌ ដែលមិនទាន់ដល់ ដើម្បីសម្រេចនូវធម៌ ដែល​មិន​ទាន់​សម្រេច ដើម្បីធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវធម៌ ដែលមិនទាន់ជាក់ច្បាស់ ដូចនោះដែរ, សូមថ្វាយព្រះពរ សទ្ធា ឈ្មោះថា មានភាពទោរទៅ ដោយស្រួល ជាលក្ខណៈ ដូចនេះ ។ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​ភាសិតសេចក្តីនេះ ទុកក្នុងសំយុត្តនិកាយថា ៖ សទ្ធាយ តរតិ ឱឃំ អប្បមាទេន អណ្ណវំ វីរិយេន ទុក្ខមច្ចេតិ បញ្ញាយ វិសុជ្ឈតិ (១) ប្រែថា ៖ បុគ្គលរមែងឆ្លងអន្លង់ទឹកបានដោយសទ្ធា រមែងឆ្លងសមុទ្របានដោយសេចក្តីមិនប្រមាទ រមែងឆ្លងផុតទុក្ខបានដោយសេចក្តីព្យាយាម រមែងបរិសុទ្ធបានដោយបញ្ញា” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១ === បញ្ហាមានការសួរ ដល់លក្ខណៈធ្វើឱ្យទោរទៅ ដោយស្រួល នៃសទ្ធាឈ្មោះថា សម្បក្ខន្ទនលក្ខណសទ្ធាបញ្ហា ។ ពាក្យថា រមែងទោរទៅ ដោយស្រួល ក្នុងព្រះសោតាបត្តិផល ជាដើម បានសេចក្តីថា លុះឃើញចិត្តដែលរួចផុតរបស់អ្នកដទៃ គឺដឹងថា បុគ្គលម្នាក់នេះជាអ្នកដែលមានចិត្តរួចផុតហើយ ក៏កើតមានសទ្ធាជ្រះថ្លាថា “ បដិបទានេះ មិនមែនអត់ប្រយោជន៍ឡើយ ” ដូចនេះ រួចក៏បញ្ជូនចិត្តទៅក្នុងព្រះសោតាបត្តិផលជាដើម គឺ កើតគំនិតក្នុងការប្រតិបត្តិធម៌ ដើម្បីឱ្យដល់ព្រះ សោតាបត្តិផល ជាដើមនោះ ។ ពាក្យថា ដើម្បីដល់នូវធម៌ ដែលមិនទាន់ដល់ គឺ ដើម្បីដល់នូវផលដែលខ្លួនមិនទាន់ដល់ ។ ពាក្យថា ដើម្បីសម្រេចនូវធម៌ ដែលមិនទាន់សម្រេច គឺ ដើម្បីសម្រេចនូវមគ្គ ដែលខ្លួនមិនទាន់បានសម្រេច ។ ពាក្យថា ដើម្បីធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវធម៌ ដែលមិនទាន់ជាក់ច្បាស់ គឺដើម្បីធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ឬ ផលនោះឯង ដែលខ្លួនមិនទាន់ធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ ៕ == បញ្ហាទី ១២ - វីរិយលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វីរិយៈមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វីរិយៈមានការទ្រទ្រង់ទុកជាលក្ខណៈ កុសលធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលវីរិយៈទ្រទ្រង់ហើយ រមែងមិនថយចុះឡើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ផ្ទះដែលបម្រុងនឹងរលំដួល បុរស (ជាម្ចាស់ផ្ទះ) ប្រើឈើមួយទប់ ផ្ទះនោះត្រូវឈើទ្រទ្រង់ទប់ដូចនេះ ក៏មិនអាចរលំដួលបានឡើយ យ៉ាង​ណា​នោះ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ វីរិយៈមានការទ្រទ្រង់ទុកជាលក្ខណៈ កុសលធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលវីរិយៈទ្រទ្រង់ហើយ រមែងមិនថយចុះ យ៉ាងនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា កងទ័ពធំ អាចវាយកងទ័ពតូចជាងបាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះរាជាទ្រង់បន្ថែម ទ្រង់ជំនួយទ័ព ទ្រង់​ប្រទាន​កម្លាំង​ពល​ឱ្យ​ដល់​កង​ទ័ព​តូច​របស់​ព្រះ​អង្គ​បន្ថែម​ជារឿយ ៗ កងទ័ពតូច ព្រមទាំងកងទ័ពបន្ថែម និងកងទ័ពជំនួយនោះ នឹងអាចវាយកងទ័ពធំ បានយ៉ាងណានោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ វីរិយៈ​មាន​ការ​ទ្រ​ទ្រង់​ទុក​ជា​លក្ខណៈ កុសលធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលវីរិយៈទ្រទ្រង់ហើយ រមែងមិនថយចុះ យ៉ាងនោះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ព្រះភាសិតទុកថា ៖ វីរិយវា ខោ ភិក្ខវេ អរិយសាវកោ អកុសលំ បជហតិ, កុសលំ ភាវេតិ សាវជ្ជំ បជហតិ អនវជ្ជំ ភាវេតិ សុទ្ធមត្តានំ បរិហរតិ (១) ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រះអរិយសាវកដែលមានសេចក្តីព្យាយាម រមែងលះអកុសលបាន រមែងចម្រើនកុសលបាន រមែងលះធម៌ដែលមានទោសបាន រមែងចម្រើនធម៌ដែលគ្មានទោសបាន រមែងចាត់ចែងខ្លួនឱ្យបរិសុទ្ធបាន ។ ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១២ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វីរិយៈ ឈ្មោះថា វីរិយលក្ខណប្បញ្ហា ។ ក្នុងឧបមាដំបូង កុសលធម៌ទាំងឡាយប្រៀបដូចផ្ទះ វីរិយៈប្រៀបដូចឈើទប់ផ្ទះ ។ ផ្ទះ​មិន​រលំ​ដួល​ព្រោះ​មាន​ឈើ​ទប់​យ៉ាងណានោះ កុសលធម៌ទាំងឡាយ មិនថយចុះ ព្រោះមានវីរិយៈចាំទ្រទ្រង់ទុក យ៉ាងនោះដែរ ។ ក្នុងឧបមាទី ២ ពាក្យថា ទ្រង់បន្ថែម គឺ ទ្រង់បញ្ជូនកងទ័ពតូចផ្សេងៗ ចូលទៅក្នុងកងទ័ពតូចនោះរឿយៗ ។ ពាក្យថា ទ្រង់ជំនួយ គឺ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យកងទ័ពតូចផ្សេងទៀត តាមទៅជួយរក្សាកងទ័ពតូចទាំងពីរនោះ ។ កុសលធម៌ទាំងឡាយ ប្រៀបដូចជាកងទ័ពតូច វីរិយៈ​ប្រៀប​ដូច​ជា​កង​ទ័ព​បន្ថែម និងកងទ័ពជំនួយ ។ កងទ័ពតូច មិនចាញ់ មិនបាក់ទ័ព ព្រោះមានកងទ័ពបន្ថែម និងកងទ័ពជំនួយ ចាំជួយទ្រទ្រង់ យ៉ាងណានោះ កុសលធម៌ទាំងឡាយមិនខូចបង់ ព្រោះ​មាន​វីរិយៈ​ចាំ​ទ្រ​ទ្រង់​ទុក យ៉ាងនោះដែរ ៕ == បញ្ហាទី ១៣ - សតិលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិមានអ្វី ជាលក្ខណៈ ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិមានភាពមិនវង្វេង (មិនច្របូកច្របល់) ជាលក្ខណៈ និងមានការចូលទៅប្រកាន់យក ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ សតិឈ្មោះថា មានភាពមិនវង្វេង ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិ ពេលកើតឡើងរមែង មិនវង្វេង(មិនច្របូកច្របល់) នូវធម៌ជាកុសល ធម៌ជាអកុសល, ធម៌មានទោស ធម៌មិនមានទោស, ធម៌អន់ ធម៌ប្រណីត, ធម៌ខ្មៅ ធម៌ស, ធម៌សមរម្យ ធម៌មិនសមរម្យ, រមែងមិនវង្វេងក្នុងធម៌ទាំងឡាយថា នេះគឺសតិប្ប-ដ្ឋាន ៤, នេះគឺសម្មប្បធាន ៤, នេះគឺឥទ្ធិបាទ ៤, នេះគឺឥន្ទ្រិយ ៥, នេះគឺ ពលៈ ៥, នេះគឺពោជ្ឈង្គៈ ៧, នេះគឺព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨, នេះគឺសមថៈ, នេះគឺវិបស្សនា, នេះគឺវិជ្ជា, នេះគឺវិមុត្តិ ដូចនេះ ។ ព្រោះលក្ខណៈដែលមិនវង្វេងនោះ ទើប​ព្រះ​យោគា​វចរ​សេព​តែ​ធម៌​គួរ​សេព មិនសេពនូវធម៌មិនគួរសេព រាប់រកធម៌ដែលគួររាប់រក មិនរាប់រកធម៌ដែលមិនគួររាប់រក ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សតិ ឈ្មោះថា មានភាពមិនវង្វេង ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា មន្ត្រីឃ្លាំងរបស់ព្រះចៅចក្រពត្តិរមែងមិនវង្វេង (មិនច្របូកច្របល់) រមែងក្រាបទូលព្រះចៅចក្រពត្តិ ឱ្យ​ទ្រង់រឭក​ដល់​ព្រះ​រាជ​ឥស្សរិយយស ក្នុង​វេលា​ល្ងាច ក្នុង​វេលា​ព្រឹក​ថា “ ក្រាបទូលព្រះអង្គទ្រង់ជាសម្មតិទេព ព្រះអង្គទ្រង់មានដំរីប៉ុននេះ មានសេះប៉ុននេះ មានរថប៉ុននេះ មានពលថ្មើរជើងប៉ុននេះ មាន​ប្រាក់​ប៉ុន​នេះ មាន​មាស​ប៉ុននេះ មានវត្ថុរបស់របររបស់ព្រះអង្គប៉ុននេះ ” ដូចនេះ រមែងមិនវង្វេងព្រះរាជទ្រព្យ យ៉ាងណានោះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សតិ ពេលកើតឡើងរមែងមិនវង្វេង (មិន​ច្របូក​ច្របល់ ) នូវ​ធម៌​ជា​កុសល ធម៌ជាអកុសល, ធម៌មានទោស ធម៌មិនមានទោស, ធម៌អន់ ធម៌ប្រណីត, ធម៌ខ្មៅ ធម៌ស, ធម៌សមរម្យ ធម៌មិនសមរម្យ, រមែងមិនវង្វេងក្នុងធម៌ទាំងឡាយថា នេះ​គឺ​សតិប្បដ្ឋាន ៤, នេះគឺសម្មប្បធាន ៤, នេះគឺឥទ្ធិបាទ ៤, នេះគឺឥន្ទ្រិយ ៥, នេះគឺពលៈ ៥, នេះគឺពោជ្ឈង្គៈ ៧, នេះគឺព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨, នេះគឺសមថៈ, នេះគឺវិបស្សនា, នេះគឺវិជ្ជា, នេះ​គឺ​វិមុត្តិ ដូចនេះ ។ ព្រោះលក្ខណៈដែលមិនវង្វេងនោះ ទើបព្រះយោគាវចរសេពតែធម៌គួរសេព មិនសេពនូវធម៌មិនគួរសេព រាប់រកធម៌ដែលគួររាប់រក មិនរាប់រកធម៌ដែលមិនគួររាប់រក ។ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ សតិ ឈ្មោះថា មានភាពមិនវង្វេងជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ សតិមានការចូលទៅប្រកាន់យក ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិ ពេលកើតឡើង រមែងទទួលដឹងយ៉ាងត្រឹមត្រូវ នូវគតិនៃធម៌ទាំងឡាយ ដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ និងមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ថា “ ធម៌​ទាំង​នេះ​ផ្តល់​ប្រយោជន៍ ធម៌ទាំងនេះមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ ធម៌ទាំងនេះមានឧបការៈ ធម៌ទាំងនេះមិនមានឧបការៈ ” ដូចនេះ ។ ព្រោះលក្ខណៈនោះ ព្រះ​យោគាវចរ​រមែង​កម្ចាត់​នូវ​ធម៌​ដែល​មិន​ផ្តល់​ប្រយោជន៍ ចូល​ទៅ​ប្រកាន់​យក​នូវ​ធម៌​ដែលផ្តល់តែប្រយោជន៍ កម្ចាត់នូវធម៌ដែលមិនមានឧបការៈ ចូលទៅប្រកាន់យកតែធម៌ដែលមានឧបការៈ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សតិ ឈ្មោះថា មាន​ការ​ចូលទៅប្រកាន់យក ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា មហាអាមាត្យកែវរបស់ព្រះចៅចក្រពត្តិ រមែងដឹងនូវបុគ្គលដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ និងមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់ព្រះរាជាថា “ បុគ្គល​ទាំង​នេះផ្តល់ប្រយោជន៍ បុគ្គលទាំងនេះ មិនផ្តល់ប្រយោជន៍ បុគ្គលទាំងនេះមានឧបការៈ បុគ្គលទាំងនេះមិនមានឧបការៈ ដូចនេះ ។ ព្រោះហេតុនោះ ក៏​រមែង​កម្ចាត់​មនុស្ស​ដែល​មិន​ផ្តល់​ប្រយោជន៍ ចូលទៅប្រកាន់យកតែមនុស្សដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ កម្ចាត់មនុស្សដែលគ្មានឧបការៈ ចូលទៅប្រកាន់យកតែមនុស្សដែលមានឧបការៈ យ៉ាងណានោះ ។ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ សតិ​ពេល​កើត​ឡើង រមែង​ទទួល​ដឹង​យ៉ាង​ត្រឹម​ត្រូវ​នូវគតិនៃធម៌ទាំងឡាយ ដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ និងមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ថា “ធម៌ទាំងនេះ ផ្តល់ប្រយោជន៍ ធម៌​ទាំង​នេះ​មិន​ផ្តល់​ប្រយោជន៍ ធម៌ទាំងនេះមានឧបការៈ ធម៌ទាំងនេះមិនមានឧបការៈ ” ដូចនេះ ។ ព្រោះលក្ខណៈចូលទៅប្រកាន់យកនោះ ព្រះយោគាវចររមែងកម្ចាត់នូវធម៌ ដែលមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ចេញ ចូល​ទៅ​ប្រកាន់យកនូវធម៌ដែលផ្តល់តែប្រយោជន៍, កម្ចាត់ធម៌ដែលមិនមានឧបការៈ ចូលទៅប្រកាន់យកតែធម៌ ដែលមានឧបការៈ ដូចនោះដែរ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សតិ ឈ្មោះថា មាន​ការ​ចូល​ទៅ​ប្រកាន់​យក ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ព្រះភាសិតទុកថា ៖ “ សតិញ្ច ខ្វាហំ ភិក្ខវេ សព្វត្ថិកំ វទាមិ (១) ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតពោលដល់សតិថាជាធម៌ចាំបាច់ក្នុងកិច្ចទាំងពួង” ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៣ === ពាក្យថា សតិមានភាពមិនវង្វេងជាលក្ខណៈ បានសេចក្តីថា សតិ ឈ្មោះថា មានភាពមិនវង្វេងជាលក្ខណៈ ព្រោះមានសភាវៈមិនវង្វេង គឺមានសភាវៈចុះទៅចាប់យកអារម្មណ៍ តាម​ដែល​បាន​ឃើញ​ហើយ តាមដែលបានប្រកាន់យកហើយ។ ពាក្យថា សតិពេលកើតឡើង រមែងមិនវង្វេងនូវធម៌ជាកុសល ធម៌ជាអកុសល ជាដើម បានសេចក្តីថា សតិ ពេលកើតឡើងរមែងមិនវង្វេងយ៉ាងនេះថា “ នេះជាកុសលគួរសេព នេះ​ជា​អកុសល​មិន​គួរ​សេព, នេះមានទោសជាអកុសលមិនគួរសេព នេះគ្មានទោសជាកុសលគួរសេព, នេះអន់អាក្រក់ជាអកុសលមិនគួរសេព នេះប្រណីតជាកុសលគួរសេព, នេះ​ខ្មៅ​ជា​អកុសលមិនគួរសេព នេះសជាកុសលគួរសេព, នេះសមរម្យជាកុសលគួរសេព នេះមិនសមរម្យជាអកុសលមិនគួរសេព ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា រមែងមិនវង្វេងនូវធម៌ទាំងឡាយថា នេះគឺសតិប្បដ្ឋាន ៤ ជាដើម បានសេចក្តីថា រមែងមិនវង្វេងនូវធម៌ទាំងឡាយ យ៉ាងនេះថា “ នេះគឺសតិប្បដ្ឋាន ៤ ជាកុសលដែលគួរសេព ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ក្នុងបណ្តាខន្ធ ៣ គឺ សីលក្ខន្ធ (កងសីល) សមាធិក្ខន្ធ(កងសមាធិ) និងបញ្ញាខន្ធ(កងបញ្ញា) សមថៈ ចាត់ចូលក្នុងខន្ធ ២ គឺ សីលក្ខន្ធ និង សមាធិក្ខន្ធ ចំណែក វិបស្សនា ចាត់​ចូល​ក្នុង​ខន្ធ​តែ​មួយ គឺ បញ្ញាខន្ធ ។ ពាក្យថា វិជ្ជា គឺ ផលញ្ញាណ ( ញាណដែលប្រកបរួមគ្នាជាមួយព្រះអរិយផល ) ។ ពាក្យថា វិមុត្តិ គឺ ព្រះនិព្វាន ដោយជានិស្សរណវិមុត្តិ ( ធម៌ដែលរួចផុត គឺ រលាស់ចេញពីសង្ខារទាំងពួង ) ។ ន័យម៉្យាងវិញទៀត ពាក្យថា វិជ្ជា គឺ សម្មាញាណ ( ញាណដែលដឹងត្រឹមត្រូវ) ដោយ​ភាព​ជា​ញាណ​ដែលលះមិច្ឆាញាណ ( មោហៈដែលដឹងនូវអ្វីមិនត្រឹមត្រូវ ) ។ ពាក្យថា វិមុត្តិ គឺ សម្មាវិមុត្តិ ( សេចក្តីរួចផុតត្រឹមត្រូវ ) ដោយភាពជាវិមុត្តិ ដែល​ជា​បដិបក្ខ​ចំពោះ​មិច្ឆាវិមុត្តិ (សេចក្តីរួចផុតដោយមិនត្រឹមត្រូវ គឺ មិនបានល្អ)។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលអំពី សម្មត្តធម៌ ( ធម៌ដែលមានសភាវៈដ៏ត្រឹមត្រូវ ) ១០ ប្រការ គឺ សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសង្កប្បៈ ៘ សម្មាសមាធិ សម្មាញាណ សម្មាវិមុត្តិ និងពោលដោយពាក្យថា “ អរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ” ដោយពាក្យថា “ វិជ្ជា ” និងដោយពាក្យថា “ វិមុត្តិ ” នេះ ។ ពាក្យថា សតិមានការចូលទៅប្រកាន់យក ជាលក្ខណៈ បានសេចក្តីថា សតិ ឈ្មោះថា មានការចូលទៅប្រកាន់យក ជាលក្ខណៈ ព្រោះមានសភាវៈដែលចូលទៅត្រិះរិះ រួច​ប្រកាន់​យក​អារម្មណ៍ តាម​ដែល​ឃើញ​រួច​ហើយ តាមដែលចិត្តប្រកាន់យក រួចហើយ ។ ពាក្យថា សតិពេលកើតឡើង រមែងទទួលដឹងគតិនៃធម៌ទាំងឡាយដែលផ្តល់ ប្រយោជន៍និងមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ បានសេចក្តីថា សតិពេលកើតឡើង រមែងទទួលដឹងគតិ គឺ ដំណើរ​នៃ​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ថា ៖ “ នេះផ្តល់ប្រយោជន៍ នេះជាកុសលគួរប្រកាន់យក, នេះមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ គឺជាអកុសលមិនគួរប្រកាន់យក គួរកម្ចាត់ចេញ, នេះមានឧបការៈគឺជាកុសល គួរប្រកាន់យក, នេះមិនមានឧបការៈ គឺជាអកុសលមិនគួរប្រកាន់យក គួរកម្ចាត់ចេញ ” ។ ពាក្យថា បុគ្គលដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ និងបុគ្គលដែលមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់ព្រះរាជា គឺ បុគ្គលដែលជាហេតុចម្រើន និងបុគ្គលដែលជាហេតុអន់ថយ ។ ទោះជាពាក្យថា អ្នកមានឧបការៈ អ្នកមិនមានឧបការៈ គឺជាសទិសន័យនៃពាក្យថា អ្នកដែលផ្តល់ប្រយោជន៍ អ្នកដែលមិនផ្តល់ប្រយោជន៍ នោះឯង ៕ == បញ្ហាទី ១៤ - សមាធិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សមាធិមានអ្វី ជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សមាធិមានភាពជាប្រមុខ ជាលក្ខណៈ កុសលធម៌ទាំងឡាយណាមួយ កុសលធម៌ទាំងនោះ សុទ្ធតែមានសមាធិ ជាប្រមុខ លំឱន​ទៅ​រក​សមាធិ ទេរទៅរកសមាធិ ឈមទៅរកសមាធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ផ្ទោងទាំងឡាយនៃផ្ទះ មានកំពូលដំបូល ឈើផ្ទោងទាំងនោះ សុទ្ធតែសំដៅទៅកាន់កំពូល លំឱនទៅកាន់កំពូល ទៅ​រួមគ្នា​នៅ​​ឯ​កំពូល។ បណ្តាឈើផ្ទោងទាំងនោះ ដំបូលផ្ទះចាត់ទុកថា ជាកំពូលខ្ពស់បំផុត យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ កុសលធម៌ទាំងឡាយណាមួយ កុសលធម៌ទាំងនោះ សុទ្ធ​តែ​មាន​សមាធិ​ជា​ប្រមុខ លំឱនទៅរកសមាធិ ទេរទៅរកសមាធិ ឈមទៅរកសមាធិ ដូចនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ព្រះរាជាមួយព្រះអង្គ ទ្រង់យាងទៅកាន់សមរភូមិ ព្រមទាំងកងទ័ពមានអង្គទាំង ៤ កងទ័ពទាំងពួងនោះ គឺ ពលដំរីក្តី ពលសេះក្តី ពល​រថ​ក្តី ពលថ្មើរជើងក្តី សុទ្ធតែមានព្រះរាជាព្រះអង្គនោះជាប្រមុខ លំឱនទៅកាន់ព្រះរាជាព្រះអង្គនោះ ទេរទៅរកព្រះរាជាព្រះអង្គនោះ ឈមទៅរកព្រះរាជាព្រះអង្គនោះ នឹង​ស្រប​ទៅ​តាម​ព្រះ​រាជា​ព្រះអង្គនោះប៉ុណ្ណោះ យ៉ាងណានោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ កុសលធម៌ទាំងឡាយណាមួយ កុសលធម៌ទាំងនោះ សុទ្ធតែមានសមាធិជាប្រមុខ លំឱនទៅរកសមាធិ ទេរទៅរកសមាធិ ឈមទៅរកសមាធិ ដូចនោះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សមាធិឈ្មោះថា មានភាពជាប្រមុខជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចខាងលើ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​ដ៏មានព្រះភាគ​ទ្រង់​បាន​ត្រាស់​ព្រះ​ភា​សិត​ថា ៖ “ សមាធិំ ភិក្ខវេ ភាវេថ សមាហិតោ ភិក្ខុ យថាភូតំ បជានាតិ (១) ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចូរចម្រើនសមាធិទៅចុះ ភិក្ខុដែលមានចិត្តតាំងមាំ រមែងដឹងច្បាស់តាមសភាវៈពិត ” ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៤ === បញ្ហាស្តីអំពីសមាធិឈ្មោះថា សមាធិប្បញ្ហា ( មិលិន្ទរបស់ថៃជាសមាធិលក្ខណប្បញ្ហា ) ។ ពាក្យថា កុសលធម៌ទាំងអស់នោះ សុទ្ធតែមានសមាធិជាប្រមុខ បានសេចក្តីថា កុសលធម៌ទាំងឡាយ មានសទ្ធា ជាដើម ទាំងនោះ សុទ្ធតែមានសមាធិជាប្រធាន គឺ ដល់ដំណើររួមគ្នា ក្នុង​អារម្មណ៍​តែមួយ ដោយអំណាចសមាធិ សំដៅទៅចូលជាមួយសមាធិ ដើម្បីធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួន ក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ ដែលសមាធិតាំងនៅនោះ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា “លំឱនទៅរកសមាធិ ” ជាដើម ។ ពាក្យថា ឈើផ្ទោង គឺ ឈើដែលតម្រង់ទៅមេដំបូល ។ ពាក្យថា សុទ្ធតែសំដៅទៅរកកំពូល បានសេចក្តីថា សុទ្ធតែទៅទល់គ្នានៅឯកំពូល ។ ពាក្យថា រួមគ្នានៅឯកំពូល គឺ ប្រជុំគ្នានៅឯកំពូល ៕ == បញ្ហាទី ១៥ - បញ្ញាលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ បញ្ញាមានអ្វី ជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាត្មាភាពបានពោលនៅគ្រាមុនហើយថា “ បញ្ញាមានការកាត់ ជាលក្ខណៈ ” ម្យ៉ាងវិញទៀត បញ្ញាមានការបំភ្លឺឱ្យភ្លឺ ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បញ្ញាឈ្មោះថា មានការបំភ្លឺឱ្យភ្លឺ ជាលក្ខណៈ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញាពេលកើតឡើង រមែងកម្ចាត់ ភាពងងឹត គឺ អវិជ្ជា រមែងធ្វើភាពភ្លឺ គឺវិជ្ជាឱ្យកើតឡើង រមែងបំភ្លឺនូវពន្លឺ គឺញាណ រមែងធ្វើអរិយសច្ចៈទាំងឡាយ ឱ្យ​ប្រាកដ​ឡើង។ ព្រោះលក្ខណៈដែលបំភ្លឺនូវពន្លឺនោះ ទើបព្រះយោគាវចរឃើញ ដោយបញ្ញាត្រឹមត្រូវថា “ មិនទៀង ” “ ជាសេចក្តីទុក្ខ ” “ ជាអនត្តា ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាថា បុរសគួរនាំយកប្រទីបចូលទៅក្នុងផ្ទះ ដែលមានតែភាពងងឹត ប្រទីបដែលនាំចូលទៅនោះ រមែងកម្ចាត់ភាពងងឹត រមែង​ធ្វើ​ភាព​ភ្លឺ​ឱ្យ​កើត​ឡើង រមែងបំភ្លឺនូវពន្លឺឱ្យភ្លឺ រមែងធ្វើរូប(រូបភាព)ទាំងឡាយឱ្យប្រាកដឡើង យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញាពេលកើតឡើង រមែងកម្ចាត់ភាពងងឹត គឺ អវិជ្ជា រមែង​ធ្វើ​ភាព​ភ្លឺ គឺ​វិជ្ជា​ឱ្យ​កើត​ឡើង រមែងបំភ្លឺនូវពន្លឺ គឺញាណ រមែងធ្វើអរិយសច្ចៈទាំងឡាយឱ្យប្រាកដឡើងយ៉ាងនោះដែរ, ព្រោះលក្ខណៈដែលបំភ្លឺនូវពន្លឺនោះ ទើបព្រះយោគាវចរ ឃើញ​ដោយ​បញ្ញា​ត្រឹម​ត្រូវ ថា “ មិនទៀង ” “ ជាសេចក្តីទុក្ខ ” “ ជាអនត្តា ” ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញាឈ្មោះថា មានការបំភ្លឺឱ្យភ្លឺ ជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើ មកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៥ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់បញ្ញា ឈ្មោះថា បញ្ញាលក្ខណ-ប្បញ្ហា ។ អវិជ្ជា ឈ្មោះថា “ ភាពងងឹត ” ក៏ព្រោះមានអាការបិទបាំងសច្ចៈ មិនឱ្យសច្ចៈទាំងឡាយ ប្រាកដ​ឡើង​តាម​សភាវៈ​ពិត។ បញ្ញាពេលកើតឡើង រមែងកម្ចាត់ភាពងងឹត គឺ អវិជ្ជា នោះបាន ក៏ព្រោះមានការបង្កើតពន្លឺភ្លឺ គឺ វិជ្ជា បំភ្លឺនូវពន្លឺ គឺ ញាណ ។ ពេលភាពងងឹត គឺ អវិជ្ជា អស់ទៅ សច្ចៈ​ទាំងឡាយ ក៏ប្រាកដឡើង ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា “ រមែងធ្វើអរិយសច្ចៈទាំងឡាយ ឱ្យប្រាកដឡើង ” ដូចនេះ ។ ក្នុងឧបមាឧបមេយ្យនោះ ប្រទីបកម្ចាត់ភាពងងឹតបាន ធ្វើ​រូប​ទាំង ឡាយឱ្យប្រាកដដល់ក្រសែភ្នែករបស់បុរសបានពិតមែនក្តី ។ ទោះជាយ៉ាងនោះក៏មានកំណត់ព្រំដែនថា អាចកម្ចាត់ភាពងងឹតបានក្នុងបរិវេណប៉ុននេះ ប៉ុននោះ មិនហួសពីនោះ មិនឆ្ងាយជាងនេះ ។ អាចបញ្ចាំងរូប(ភាព) ឱ្យប្រាកដដល់ក្រសែភ្នែកបាន ក្នុងបរិវេណប៉ុននេះ ប៉ុននោះ មិនហួសពីនោះ មិនឆ្ងាយជាងនេះ ។ ម៉្យាងវិញទៀត មិនអាចបញ្ចាំងឱ្យឃើញរូប ដែលត្រូវវត្ថុផ្សេង មានជញ្ជាំងផ្ទះ ជាដើម បិទបាំងនោះ បានទេ ។ ចំណែកបញ្ញាមានសមត្ថភាពក្នុងការកម្ចាត់ភាពងងឹតគឺ អវិជ្ជា ញ៉ាំងពន្លឺ គឺ វិជ្ជាឱ្យកើតឡើង បំភ្លឺនូវពន្លឺ គឺញាណ ដោយកំណត់ព្រំដែនមិនបាន ។ ធម៌ទាំងឡាយ ទោះជាឋិតនៅក្នុងភាពងងឹតយ៉ាងណាក្តី មានវត្ថុអ្វី ផ្សេង ៗ មកបិទបាំងក្តី បញ្ញាពេលកើតឡើង រមែងដឹងតាមការពិតថា “ មិនទៀង”ផង “ជាសេចក្តីទុក្ខ”ផង “ជា​អនត្តា” ផង បានទាំងអស់ មិនមានអ្វីជាឧបសគ្គក្នុងការដឹងនោះទេ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបត្រាស់ថា “ នត្ថិ បញ្ញាសមា អាភា (១) – ពុំមានពន្លឺណា ស្មើនឹងពន្លឺ គឺ បញ្ញា ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា អរិយសច្ចៈ ប្រែថា សច្ចៈរបស់ព្រះអរិយបុគ្គល ឬ សច្ចៈដែលសាងភាពជាព្រះអរិយបុគ្គលមាន ៤ យ៉ាង មានទុក្ខអរិយសច្ចៈ ជាដើម ។ ជាការពិតណាស់ ធម៌ ៤ យ៉ាង មាន​ទុក្ខ​ជា​ដើម ចាត់​ទុក​ជា​សច្ចៈ (របស់​ពិត) ក៏ព្រោះភាពមិនវិបរិតប្រែប្រួល ធម៌ ៤ យ៉ាង នោះឯង នរណាបានឃើញដោយបញ្ញាត្រឹមត្រូវហើយ អ្នកនោះនឹងបានសម្រេចជាព្រះអរិយបុគ្គល ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើបហៅថា អរិយសច្ចៈ ៕ == បញ្ហាទី ១៦- នានាធម្មានំ ឯកកិច្ចអភិនិប្ផាទប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ធម៌ទាំងឡាយមានផ្សេង ៗ គ្នាទាំងនេះ រមែងធ្វើឱ្យសម្រេចប្រយោជន៍តែមួយឬ ? " ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ធម៌ទាំងឡាយមាន ផ្សេង ៗ គ្នាទាំងនេះ រមែងធ្វើឱ្យសម្រេចប្រយោជន៍តែមួយ គឺ កម្ចាត់កិលេស ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ធម៌ទាំងឡាយមានផ្សេង ៗ គ្នាទាំងនេះ រមែងធ្វើឱ្យសម្រេចប្រយោជន៍តែមួយ គឺ កម្ចាត់កិលេសទាំងឡាយបានយ៉ាងដូចម្តេច ? សូម​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ធ្វើ​ការ​ឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប្រៀបដូចជា កងទ័ពទាំងឡាយមានផ្សេង ៗ គ្នា គឺ កងទ័ពដំរី កងទ័ពសេះ កងទ័ពរថ និងកងទ័ពពលថ្មើរជើង រមែងសម្រេចប្រយោជន៍តែមួយគឺ ឈ្នះ​កង​ទ័ព​ភាគី​ផ្សេង​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​បាន យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ធម៌ទាំងឡាយមានផ្សេងៗ គ្នាទាំងនេះ រមែងធ្វើឱ្យ សម្រេចប្រយោជន៍តែមួយគឺ កម្ចាត់កិលេសទាំងឡាយបាន យ៉ាង​នោះ​ដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៦ === ពាក្យថា នានាធម្មានំ ឯកកិច្ចអភិនិប្ផាទនប្បញ្ហា ប្រែថា បញ្ហាទាក់ទងពីប្រការ ដែលធម៌ទាំងឡាយមានផ្សេង ៗ គ្នា ឱ្យសម្រេចកិច្ចតែមួយ ។ ពាក្យថា ធម៌ទាំងឡាយមានផ្សេង ៗ គ្នាទាំងនេះ គឺ ធម៌ ៧ យ៉ាងទាំងនេះ គឺ យោនិសោមនសិការ សីល សទ្ធា វីរិយៈ សតិ សមាធិ បញ្ញា ។ ពាក្យថា មានផ្សេង ៗ គ្នា គឺ មិនដូចគ្នា ។ ពាក្យថា ឱ្យសម្រេចប្រយោជន៍តែមួយ គឺ ឱ្យសម្រេចកិច្ចតែមួយ ។ ប្រៀបដូចជា កងទ័ពទាំងឡាយ ទោះជាមានភាពខុសប្លែកគ្នា ជាកងទ័ព ប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា ដូចជា កងទ័ព​នេះ​ជា​កង​ទ័ព​ដំរី កងទ័ព​នោះ​ជា​កងទ័ព​សេះ ជាដើម ទោះជាយ៉ាងនោះ ក៏ធ្វើកិច្ចតែមួយ គឺ រួមគ្នាប្រយុទ្ធឱ្យឈ្នះកងទ័ពភាគីផ្សេង យ៉ាងណា ។ ធម៌ទាំងនេះ ទោះជាមានភាពខុសប្លែកគ្នា ជាធម៌ផ្សេង ៗ គ្នា ដូចជា យោនិសោមនសិការ សីល ជាដើម ។ ទោះជាយ៉ាងនោះ ក៏ធ្វើកិច្ចតែមួយ គឺ រួមគ្នាលះកិលេស យ៉ាងនោះដែរ ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 1zlcc8hkrzsbr3in244fi87jvmtq7m5 0 2465 7965 7162 2017-07-13T09:46:20Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ២ - អទ្ធានវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - ធម្មសន្តតិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកណាម្នាក់នឹងកើត គេនោះឯងជាអ្នកកើត ឬ ក៏អ្នកផ្សេងជាអ្នកកើត ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ អ្នកនោះកើតក៏មិនមែន អ្នកផ្សេងកើតក៏មិនមែន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់យល់ឃើញសេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ប្រៀបដូចជា ព្រះអង្គទ្រង់ធ្លាប់ជាទារកតូចមកហើយ រហូតមកដល់ពេលនេះ ព្រះ​អង្គ​ដែល​ធ្លាប់​ជា​ទារក​តូច​នោះ​ឯង ក្លាយ​មក​ជា​មនុស្ស​ធំ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ទារកតូចនោះក៏ជាមនុស្សម្នាក់ ខ្ញុំព្រះករុណាជាមនុស្សធំពេលនេះ ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ទៀត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ សូម្បីអ្នកដែលបុត្រហៅថា “មាតា” ក៏គ្មាន សូម្បីអ្នកដែលបុត្រហៅថា “បិតា” ក៏គ្មាន សូម្បីអ្នកដែលសិស្ស ហៅថា “គ្រូ” ក៏គ្មាន សូម្បី​អ្នក​ដែល​គេ​ហៅ​ថា “អ្នក​មាន​សិល្បៈ” ក៏គ្មាន សូម្បីអ្នកដែលគេហៅថា “អ្នកមានសីល” ក៏គ្មាន សូម្បីអ្នកដែលគេហៅថា “អ្នកមានបញ្ញា” ក៏គ្មាន ។ សូមថ្វាយព្រះពរ មាតា​របស់​អ្នក​ដែល​នៅ​ជា​កលលៈ​នៅ​ឡើយ​នោះ ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ផ្សេង មាតា​របស់​អ្នក​ដែលជាអព្វុទៈក៏ជាមនុស្សម្នាក់ មាតារបស់អ្នកដែលជាបេសិក៏ជាមនុស្សម្នាក់ មាតា​របស់​អ្នក​ដែល​ជា​ឃនៈ​ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ផ្សេង មាតា​របស់​អ្នក​ដែល​ជា​កុមារ​តូច​ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៀត មាតា​របស់​កុមារ​ធំ​ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៀត មនុស្សម្នាក់រៀនវិជ្ជាសិល្បៈ តែ​អ្នក​ដែល​រៀន​ចប់​វិជ្ជា​សិល្បៈ​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ផ្សេង​ទៀត មនុស្ស​ម្នាក់​ធ្វើ​កម្ម​អាក្រក់ ប៉ុន្តែ​មនុស្ស​ម្នាក់​ផ្សេង​ទៀត ត្រូវ​គេ​កាត់​ដៃ កាត់​ជើង ឬ​យ៉ាង​ណា? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ពេលខ្ញុំព្រះករុណាពោលទៅហើយយ៉ាងនេះ ( ថា “ ទារកតូចនោះក៏ជាមនុស្សម្នាក់ ខ្ញុំ​ព្រះករុណា​ជាមនុស្ស​ធំ​នៅ​ពេល​នេះ​ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៀត”) ខ្លួន​ព្រះគុណម្ចាស់ផ្ទាល់នឹងពោលថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពសូមពោលថា អាត្មាភាព នោះឯងធ្លាប់ជាទារកតូច អាត្មាភាពមនុស្សតែម្នាក់នោះឯង ជាមនុស្សធំនៅពេលនេះ អ្នក​ទាំងនោះ​រួមបញ្ចូល​គ្នា​ជា​មនុស្ស​តែ​មួយ​បាន ដោយ​អាស្រ័យ​កាយ​តែ​មួយ​នេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសខ្លះតាមមើលប្រទីប ប្រទីបនោះនឹងភ្លឺរហូតតទៅ អស់មួយយប់ឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ៖ “ មែនហើយព្រះគុណម្ចាស់ ប្រទីបអាចភ្លឺរហូតអស់មួយយប់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អណ្តាតភ្លើងនៅយាមដំបូងមកជាអណ្តាតភ្លើង ក្នុងយាមកណ្តាលឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ អណ្តាតភ្លើងនៅយាមកណ្តាល មកជាអណ្តាតភ្លើង ក្នុងយាមចុងក្រោយឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រទីបក្នុងយាមដំបូង ជាភ្លើងមួយដួងប្រទីបក្នុងយាមកណ្តាលជាមួយដួងទៀត ប្រទីបក្នុងយាមចុងក្រោយជា មួយដួងទៀត ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ពន្លឺប្រទីបដែលភ្លឺរហូតពេញមួយយប់បាន ដោយអាស្រ័យដួងប្រទីបតែមួយនោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ធម្មសន្តតិ (ធម៌ដែលបន្តគ្នា) រមែងបន្តគ្នាទៅ មនុស្សម្នាក់កើតឡើង មនុស្សម្នាក់ទៀតរលត់ទៅ បន្តគ្នាទៅ ហាក់​ដូចជា​មិន​មុន​មិន​ក្រោយ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ នឹង​ជា​មនុស្ស​តែ​ម្នាក់​ក៏​មិន​មែន នឹងជាមនុស្សផ្សេងគ្នាក៏មិនមែន អ្នកមានវិញ្ញាណដួងក្រោយ (១) រមែងដល់សេចក្តីរួមគ្នា ជា​មួយ​អ្នក​មាន​វិញ្ញាណ​ដួង​មុន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ទឹកដោះគោស្រស់ដែលគេច្របាច់ទុក ក្នុងកាលបន្ទាប់មកក៏ក្លាយជាទឹកដោះគោជូរ ពីទឹកដោះគោជូរក៏ក្លាយជាទឹកដោះខាប់ ពី​ទឹកដោះ​ខាប់​ក៏​ក្លាយ​ជា​ទឹក​ដោះ​ថ្លា។ មហា​បពិត្រ នរណា​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ ទឹកដោះគោស្រស់មួយណា ទឹកដោះគោជូរគឺមួយនោះ ទឹកដោះគោជូរមួយណា ទឹកដោះខាប់ក៏មួយនោះ ទឹក​ដោះ​ខាប់​មួយ​ណា ទឹកដោះ​ថ្លា​ក៏​មួយ​នោះ ” ដូចនេះ អ្នកដែលពោលយ៉ាងនោះ ហៅថា ពោលត្រឹមត្រូវឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនហៅថាពោលត្រឹមត្រូវទេ ព្រះគុណម្ចាស់ គឺ វាជាអ្វីដែលកើតឡើង ដោយអាស្រ័យទឹកដោះគោស្រស់តែមួយនោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ធម្មសន្តតិរមែងបន្តគ្នាទៅ មនុស្សម្នាក់កើតឡើង មនុស្សម្នាក់ទៀតរលត់ទៅបន្តគ្នាទៅ ហាក់​ដូច​ជា​មិន​មុន​មិន​ក្រោយ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ នឹង​ថា​ជា​មនុស្ស​តែ​ម្នាក់​ក៏​មិន​មែន នឹងជាមនុស្សផ្សេងគ្នាក៏មិនមែន អ្នកមានវិញ្ញាណដួងក្រោយ រមែងដល់សេចក្តីរួមគ្នា ជាមួយអ្នកមានវិញ្ញាណដួងមុន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === បញ្ហាអំពីធម៌ទាំងឡាយដែលដំណើរទៅបន្តគ្នា ឈ្មោះថា ធម្មសន្តតិប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ទារកតូចនោះក៏ជាមនុស្សម្នាក់ ខ្ញុំព្រះករុណាជាមនុស្សធំពេលនេះ ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ទៀត បានសេចក្តីថា ក្នុងគ្រាដែលខ្ញុំព្រះករុណានៅជាទារកតូច គ្រា​នោះ​រក​ភាព​ជា​មនុស្ស​ធំ​ដូច​ពេល​នេះ មិន​មាន​ឡើយ។ ក្នុងពេលនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាជាមនុស្សធំ ក្នុងពេលនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏រកភាពជាទារកតូច មិនមានដែរ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទារក​តូច​នៅ​គ្រា​នោះ ក៏​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​ជា​មនុស្ស​ធំ ក្នុងពេលនេះ ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ទៀត។ ពាក្យថា សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ សូម្បីអ្នកដែលបុត្រហៅថា “មាតា” ក៏នឹងគ្មាន ។ល។ សូម្បីអ្នកដែលគេហៅថា “អ្នកមានបញ្ញា” ក៏គ្មាន បានសេចក្តីថា បើជា​មនុស្ស​ផ្សេងគ្នា​ដូច​នេះ សូម្បី​​អ្នក​ដែល​បុត្រ​គួរ​ហៅ​ថា មាតា​ក៏​គ្មាន។ ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី? ព្រោះក្នុងភពតែមួយ ក្នុងគ្រាដែលនៅជាកលលៈក៏មានមាតាម្នាក់ ពេលភាពជាកលលៈអស់ទៅ ដល់​ភាព​ជា​អព្វុទៈ​ក៏​មាន​មាតា​ម្នាក់​ទៀត។ ព្រោះ​ក្នុង​គ្រា​នេះ ពេល​ជា​អព្វុទៈ​ក៏​មិន​មែន​បុត្រ​របស់​អ្នក​ដែល​គ្រាន់​តែ​ជា កលលៈ។ បើដូចនេះ សត្វដែលកើតក្នុងគភ៌គួរចាត់ទុកអ្នកណាថា ជាមាតារបស់ខ្លួនទៅ? ក៏​ក្លាយ​ជា​ថា សូម្បី​មាតា​ក៏​គ្មាន ពាក្យ​ដទៃ​ទៀត ក៏​គួរ​ជ្រាប​ក្នុង​ន័យ​ដូច​នេះ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា មាតារបស់អ្នកដែលនៅជាកលលៈនៅឡើយនោះ ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ផ្សេង ដូច​នេះ ជា​ដើម។ ក្នុងពាក្យថា មាតារបស់អ្នកដែលនៅជាកលលៈនៅឡើយ ជាពាក្យដែលពោលដល់លំដាប់នៃដំណាក់កាលកកើតនៃអត្តភាពរបស់សត្វ ដោយ​យោង​ទៅ​តាម​ភាព​រីក​លូត​លាស់​ទៅ​តាម​វ័យ ចាប់​ពី​បដិសន្ធិ​រហូត​ទាល់​តែ​កើត​អវយវៈ មាន​ដៃ​មាន​ជើង ជា​ដើម​ពេញ​លេញ​ល្អ តាម​ដែល​បាន​ត្រាស់​ទុក​ថា៖ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ<br /> អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិ និព្វត្តតី ឃនោ<br /> ឃនា បសាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិ ច<br /> យញ្ចស្ស ភុញ្ជតិ មាតា អន្នំ បានញ្ច ភោជនំ<br /> តេន សោ តត្ថ យាបេតិ មាតុកុច្ឆិគ្គតោ នរោ (១)<br /> ប្រែថា៖ ដំបូងកើតជាកលលៈ បន្តពីកលលៈជាអព្វុទៈ បន្តពីអព្វុទៈក៏កើតជាបេសិ បន្តពីបេសិក៏កើតជាឃនៈ បន្តពីឃនៈ ក៏កើតជាបញ្ចសាខា ទាំង សក់ រោម និង ក្រចក។ ម៉្យាងវិញទៀត មាតា​របស់​សត្វ​នោះបរិភោគ​អាហារ គឺ​បាយ​និង​ទឹក យ៉ាង​ណា សត្វ​ដែល​នៅ​ក្នុង​ពោះ​មាតា​នោះ រមែង​ដំណើរ​ទៅ​ក្នុង​ពោះ​មាតា ដោយ​អាហារ ដែល​មាតាបានបរិភោគនោះ ។ ក្នុង​ព្រះ​គាថា​នេះ ពាក្យ​ថា កលលៈ គឺ​រូប​ដែល​គ្រាន់តែជាទឹកថ្លាៗ មាន បរិមាណស្មើនឹងប្រេងល្ងថ្លាៗ ដែលប្រឡាក់នៅចុងរោមចៀម។ បន្ទាប់មក ក៏មានបរិមាណច្រើនឡើង និងល្អក់ជាងមុន មាន​ពណ៌​ដូច​ទឹក​លាង​សាច់ ហៅ​ថា អព្វុទៈ។ ចំណែក​បេសិ គឺ​រូប​ដែលមានកំណកឡើងជាអន្ធិល ជាដុំ ច្រើនហៅថា ដុំឈាម ។ បន្ទាប់ពី បេសិ នោះ មានវ័យវឌ្ឍនាការ លូត​លាស់​ត​ទៅ​ទៀត រហូត​ក្លាយ​ជា​ដុំ​សាច់ ហៅ​ថា ឃនៈ។ បន្ទាប់​មក បញ្ច​សាខា (សាខា៥) គឺ​ដៃ ២ ជើង ២ ក្បាល ១ ក៏​បង្ហាញ​ឡើង រស់​នៅ​ដោយ​អាហារ​ដែល​មាតា​បរិភោគ ជ្រាបក្នុងខ្លួនមាតា និង អាហារ​ដែល​ត្រូវ​បញ្ជូនទៅតាមខ្សែទងផ្ចិត រហូតទាល់តែសម្រាលចេញពីគភ៌មាតា ។ ពាក្យថា មនុស្សម្នាក់រៀនវិជ្ជាសិល្បៈ ប៉ុន្តែអ្នកដែលរៀនចប់វិជ្ជាសិល្បៈជាមនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀត ជាដើម បានសេចក្តីថា ក្នុងភពតែមួយ អ្នកដែលរៀនសិល្បៈនោះ នៅរៀនមិនទាន់ចប់ ជា​មនុស្ស​ម្នាក់។ ចំណែកថា ពេលណារៀនចប់ហើយ រាប់ចាប់តាំងពីពេលនោះទៅ ក៏មិនត្រូវរៀនទៀត ទើបជាមនុស្សម្នាក់ផ្សេងពីអ្នកដែលរៀនមិនទាន់ចប់ ដោយ​សារ​ដំណាក់​កាល​ផ្សេង​គ្នា។ ក្នុងភពតែមួយ មនុស្សម្នាក់បានធ្វើកម្មអាក្រក់ទុក អ្នកដែលត្រូវដាក់ទោសកាត់ដៃ កាត់ជើង ព្រោះការធ្វើកម្មអាក្រក់នោះជាបច្ច័យ មិនមែនមនុស្សអ្នកធ្វើកម្មអាក្រក់នោះទេ ព្រោះ​ជា​ដំណាក់​កាល​ផ្សេង​គ្នា គឺ ពេលធ្វើមិនត្រូវបានដាក់ទោស ពេលដាក់ទោសមិនបានធ្វើ ។ ពាក្យថា អ្នកទាំងនោះរួមបញ្ចូលគ្នាជាមនុស្សតែមួយបាន ដោយអាស្រ័យកាយតែមួយនេះ បានសេចក្តីថា ក្មេងនិងមនុស្សធំមានភាពជាមនុស្សតែមួយ ដោយអាស្រ័យការបន្តគ្នានៃធម៌ (ធម៌​សន្តតិ) ដែល​ជាប់​ទៅ​បន្ត​គ្នា នៅ​ក្នុង​កាយ​តែ​មួយ​នេះ។ ពាក្យថា ដោយអាស្រ័យប្រទីបដួងតែមួយនោះ គឺ ដោយអាស្រ័យចានក្បឿង ប្រឆេះ ប្រេង ដែល​រួមផ្សំ​គ្នា​ជា​ប្រទីប​ដួង​តែ​មួយ​នោះ។ ពាក្យថា មនុស្សម្នាក់កើតឡើង ម្នាក់ទៀតរលត់ទៅ គឺ ក្នុងធម៌សន្តតិដែលបន្តគ្នា ដោយវោហារហៅថា វ័យ នោះ។ មនុស្សម្នាក់ គឺ​មនុស្សធំ កើតឡើង មនុស្សម្នាក់ទៀត គឺ​ក្មេង រលត់ទៅ។ ពាក្យថា អ្នកមានវិញ្ញាណដួងមុន លោកពោលសំដៅយកមនុស្សធំ ។ ពាក្យថា អ្នកមានវិញ្ញាណដួងក្រោយ លោកពោលសំដៅយកមនុស្ស ក្មេង ៕ == បញ្ហាទី ២ - បដិសន្ទហនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមិនបដិសន្ធិ រមែងដឹងឬថា យើងនឹងមិនបដិសន្ធិ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន អ្នកដែលមិនបដិសន្ធិ រមែងដឹងថា យើងនឹងមិនបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ដឹងយ៉ាងដូចម្តេចទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ហេតុណា បច្ច័យណា ដែលមានដើម្បីបដិសន្ធិ ព្រោះរម្ងាប់ហេតុនោះ បច្ច័យនោះ ទើបលោកដឹងថា យើងនឹងមិនបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា គហបតី អ្នកស្រែ ភ្ជួរនិងសាបព្រោះរួចហើយ ក៏ធ្វើឱ្យស្រូវពេញជង្រុកបាន សម័យក្រោយមក គេមិនបានភ្ជួរ មិន​បាន​សាប​ព្រោះ គិត​តែ​ពី​បរិភោគ​ស្រូវ​ដែល​មាន​ខ្លះ ចាយ​វាយ​ស្រូវ​ខ្លះ ធ្វើឱ្យសមរម្យតាមបច្ច័យខ្លះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ គហបតីអ្នកស្រែម្នាក់នោះ អាចដឹងដែរឬទេថា ជង្រុក​ស្រូវ​របស់​យើង​នឹង​មិន​ពេញ​ទៀត​ទេ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ គេអាចដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ហេតុណា បច្ច័យណា ដែលមានដើម្បីធ្វើឱ្យជង្រុក ស្រូវពេញ ព្រោះបានរម្ងាប់ហេតុនោះបច្ច័យនោះ ទើបដឹងថាជង្រុកស្រូវ របស់ខ្លួន នឹងមិនពេញទៀតទេ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ហេតុណា បច្ច័យណា ដែលមានដើម្បីបដិសន្ធិ ព្រោះបានរម្ងាប់ហេតុនោះ បច្ច័យនោះ ទើបលោកដឹងថា យើង​នឹង​មិន​បដិសន្ធិ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហាស្តីអំពីបដិសន្ធិឈ្មោះថា បដិសន្ទហនប្បញ្ហា ( មិលិន្ទប្បញ្ហារបស់ថៃជា នប្បដិសន្ធិគហណជាននប្បញ្ហា - បញ្ហាស្តីអំពីការដឹងថា គ្មានការកាន់យកបដិសន្ធិ ) ។ ពាក្យថា ហេតុណា គឺ បច្ច័យមានអវិជ្ជាជាដើម ( អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទានកម្ម ) ណា ដែលបានឈ្មោះថា ហេតុ(នៃបដិសន្ធិ) ក៏ព្រោះជាអ្នកធ្វើឱ្យកើត ។ ពាក្យថា បច្ច័យណា គឺ បច្ច័យផ្សេង ៗ មានផស្សៈ វេទនា សញ្ញា ជាដើម ដែលកើតរួមជាមួយអវិជ្ជាជាដើមនោះ ដែលបានឈ្មោះថា បច្ច័យ (នៃបដិសន្ធិ) ព្រោះជាអ្នកឧបត្ថម្ភ ។ ពាក្យថា រមែងមានដើម្បីបដិសន្ធិ គឺ រមែងមានដើម្បីការធ្វើបដិសន្ធិឱ្យកើតឡើងក្នុងភពបន្ទាប់ បន្ទាប់ពីចុតិចិត្តក្នុងវារៈដែលភពនេះបានបញ្ចប់ ។ ពាក្យថា ព្រោះបានរម្ងាប់ហេតុនោះ បច្ច័យនោះ បានសេចក្តីថា ព្រោះបានរំលត់ គឺ បញ្ចេញអស់គ្មានសល់នូវហេតុនោះ បច្ច័យនោះដោយអរហត្តមគ្គ។ ពាក្យថា ទើបលោកដឹងថា យើងនឹងមិនបដិសន្ធិ បានសេចក្តីថា ពេលដឹងថា យើងផុតពីការកើតហើយ កិច្ចអ្វីៗដែលយើងត្រូវធ្វើដើម្បីផុតពីការកើតនេះ មិនមានទៀតឡើយ ដូចនេះ ក៏​ឈ្មោះ​ថា ដឹងថា យើងនឹងមិនបដិសន្ធិ៕ == បញ្ហាទី ៣ - ញាណបញ្ញាបញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកណាមានញាណកើតឡើងហើយ អ្នកនោះឈ្មោះថា មានបញ្ញាកើតឡើងហើយ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវ អ្នកណាមានញាណកើតឡើងហើយ អ្នកនោះឈ្មោះថា មានបញ្ញាកើតឡើងហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ញាណមួយណា បញ្ញាក៏មួយនោះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពិតមែន ញាណមួយណា បញ្ញាក៏មួយនោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប៉ុន្តែអ្នកណាមានញាណនោះ មានបញ្ញានោះកើតឡើងហើយ គេនោះនៅអាចវង្វេង(គឺមិនដឹង)បាន ឬក៏មិនអាចវង្វេងបាន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ នៅអាចវង្វេងបានក្នុងរឿងមួយចំនួន មិនអាចវង្វេងបានក្នុងរឿងមួយចំនួន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នៅអាចវង្វេងបានក្នុងរឿងអ្វីខ្លះ ព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ នៅអាចវង្វេងបានក្នុងវិជ្ជាសិល្បៈដែលមិនធ្លាប់ដឹង ក្នុងទិសដែលមិនធ្លាប់ទៅ ក្នុងឈ្មោះឬបញ្ញត្តិដែលមិនធ្លាប់ឮ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចវង្វេងបានក្នុងរឿងអ្វីខ្លះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កិច្ចដែលបញ្ញានោះ បានធ្វើរួចហើយថា មិនទៀងក្តី ថាជាទុក្ខក្តី ថាជាអនត្តាក្តី មិនអាចវង្វេងបាន ក្នុងកិច្ចដែលធ្វើរួចហើយ នោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ តើភាពវង្វេងរបស់គេទៅណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ វេលាគ្រាន់តែញាណកើតឡើងប៉ុណ្ណោះ ភាពវង្វេងក៏រមែងរលត់ទៅក្នុងទីនោះ ៗ ឯង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាថា បុរសម្នាក់ បានដាក់ប្រទីបក្នុងផ្ទះងងឹត ព្រោះហេតុនោះ ភាពងងឹតក៏រលត់ទៅ ភាពភ្លឺក៏បង្ហាញឡើងយ៉ាងណា សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ពេល​គ្រាន់​តែ​ញាណ​កើត​ឡើង​ប៉ុណ្ណោះ ភាពវង្វេងក៏រមែងរលត់ទៅក្នុងទីនោះ ដូចនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ចំណែកបញ្ញានឹងទៅណាដែរ ព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូម្បីបញ្ញា លុះធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនរួចហើយ ក៏រមែងរលត់ទៅក្នុងកិច្ច ដែលបានធ្វើរួចនោះឯង ប៉ុន្តែកិច្ចដែលបញ្ញានោះបានធ្វើរួចហើយ ថាមិនទៀងក្តី ថា​ជា​ទុក្ខ​ក្តី ថា​ជា​អនត្តា​ក្តី​ណា កិច្ចដែលបានធ្វើរួចហើយនោះ មិនរលត់ទៅទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកបានពោលថា បញ្ញា លុះធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនរួចហើយ ក៏រមែងរលត់ទៅក្នុងកិច្ច ដែលបានធ្វើរួចនោះឯង ប៉ុន្តែកិច្ចដែលបញ្ញានោះ បាន​ធ្វើរួច​ហើយ ថា​មិន​ទៀង​ក្តី ថា​ជា​ទុក្ខ​ក្តី ថា​ជា​អនត្តា​ក្តី ណា​កិច្ច​ដែលបានធ្វើរួចហើយនោះ មិនរលត់ទៅទេ ដូចនេះ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមាសម្រាប់ពាក្យនោះ ផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាបុរសម្នាក់ត្រូវការជួលឱ្យគេសរសេរអក្សរនៅពេលយប់ ទើបហៅអ្នកសរសេរមក តាំងប្រទីបទុកឱ្យគេសរសេរ ពេល​គេ​សរសេរ​អក្សរ​រួច​រាល់​ហើយ ក៏​ពន្លត់​ប្រទីប​នោះ ទោះជាប្រទីបរលត់ទៅហើយក្តី តួអក្សរ (ដែលសរសេររួចហើយ) ក៏មិនវិនាសទៅដែរនោះ យ៉ាងណា ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញា​លុះ​បាន​ធ្វើ​កិច្ច​របស់​ខ្លួន​រួច​ហើយ ក៏​រមែង​រលត់​ទៅ ក្នុង​កិច្ច​ដែល​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ​នោះ​ឯង។ ប៉ុន្តែ កិច្ចដែលបញ្ញានោះបានធ្វើរួចហើយ ថាមិនទៀងក្តី ថាជាទុក្ខក្តី ថាជាអនត្តាក្តី កិច្ច​ដែល​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ​នោះ ពុំ​មាន​រលត់​យ៉ាង​នោះ​ដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា មនុស្សម្នានៅជនបទទិសខាងកើត បានដាក់ពាងទឹកតាមផ្ទះ មួយផ្ទះ ៥ ពាង លើដំបូលទុកពន្លត់ភ្លើង ពេល​ផ្ទះ​ណា​មួយ​ត្រូវ​ភ្លើង​ឆេះ គេ​ក៏​រមែង​ចាក់​ទឹក​ទាំង​៥ពាង​នោះ​ទៅ​លើ​ផ្ទះ ភ្លើងរមែងរលត់ទៅព្រោះហេតុនោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ តើមនុស្សទាំងនោះ រមែងកើតគំនិតដូចនេះថា យើងនឹងប្រើពាងទាំង ៥ នោះ ធ្វើ​កិច្ច​ដែល​គួរ​ធ្វើ​ដោយ​ពាង​ទៀត ដូចនេះឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ គ្រប់គ្រាន់ហើយដោយពាងទាំងឡាយ ប្រយោជន៍អ្វីដោយពាងទាំងនោះទៀតទៅ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គួរឃើញឥន្ទ្រិយ ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយ ប្រដូចពាងទឹកទាំង ៥ ទៅចុះ ។ គួរឃើញព្រះយោគាវចរ ប្រដូច​មនុស្ស​ម្នា​ទាំង​នោះ គួរ​ឃើញ​កិលេស​ទាំង​ឡាយ ប្រដូច​ភ្លើង។ មនុស្សម្នាទាំងឡាយ រមែងប្រើទឹកទាំង ៥ ពាង ពន្លត់ភ្លើងយ៉ាងណា ព្រះយោគាវចរក៏រមែងប្រើឥន្ទ្រិយ ៥ រំលត់​កិលេស​ទាំងឡាយ សូម្បី​កិលេស​ទាំងឡាយ​ដែល​រលត់​ទៅហើយ ក៏រមែងមិនកើតទៀត ដូចនោះដែរ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញាឈ្មោះថា លុះធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនរួចហើយ ក៏រមែងរលត់ទៅ ប៉ុន្តែ​កិច្ច​ដែល​បញ្ញា​នោះ​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ​ថា មិន​ទៀង​ក្តី ថា​ជា​ទុក្ខ​ក្តី ថា​ជា​អនត្តា​ក្តី កិច្ច​ដែល​បាន​ធ្វើ​រួច​ហើយ​នោះ ពុំមានរលត់ទៅទេ តាមប្រការខាងលើមកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា គ្រូពេទ្យកាន់យកគ្រឿងថ្នាំដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាង ទៅរកអ្នកជំងឺ កិនគ្រឿងថ្នាំដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាងនោះឱ្យរលាយ ឱ្យ​អ្នក​ជំងឺ​ផឹក ទោស​(ជំងឺ)​ទាំងឡាយ​នឹង​បាត់​ទៅ ព្រោះ​គ្រឿង​ថ្នាំ​ទាំងនោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ គ្រូពេទ្យនោះរមែងកើតគំនិតយ៉ាងនេះថា យើងនឹងប្រើគ្រឿងថ្នាំ ដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាង​ទាំង​នោះ ធ្វើ​កិច្ច​ដែល​គួរ​ធ្វើ​ដោយ​ថ្នាំ​ទៀត ដូចនេះឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ គ្រប់គ្រាន់ហើយដោយគ្រឿងថ្នាំ ដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាងទាំងនោះ ប្រយោជន៍អ្វីដោយគ្រឿងថ្នាំដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាងទាំងនោះទៀតទៅ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គួរឃើញឥន្ទ្រិយ ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិ-យិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយ ប្រដូចគ្រឿងថ្នាំដែលជាឫសឈើ ៥ យ៉ាងនោះទៅចុះ ។ គួរ​ឃើញ​ព្រះ​យោគា​វចរ​ប្រដូច​គ្រូ​ពេទ្យ គួរ​ឃើញ​កិលេស​ទាំងឡាយ​ប្រដូចជំងឺឈឺថ្កាត់ គួរឃើញអ្នកដែលជាបុថុជ្ជនប្រដូចបុរសមានជំងឺ ។ ទោស(ជំងឺ)ទាំងឡាយរបស់អ្នកជំងឺបាត់ទៅ ព្រោះ​គ្រូពេទ្យ​ប្រើ​គ្រឿង​ថ្នាំ​ដែល​ជា​ឫស​ឈើ ៥ យ៉ាង។ ពេលទោសទាំងឡាយរលត់បាត់ទៅ អ្នកជំងឺក៏ជាសះស្បើយពីជំងឺឈឺថ្កាត់ យ៉ាងណាមិញ ព្រះយោគាវចរក៏រមែងប្រើឥន្ទ្រិយ ៥ ធ្វើ​កិលេស​ទាំងឡាយ​ឱ្យ​រលត់​ទៅ កិលេស​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ត្រូវ​រំលត់​ហើយ​នោះ រមែងមិនកើតទៀត ដូចនោះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញាឈ្មោះថា លុះបានធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនរួចហើយ ក៏​រមែង​រលត់​ទៅ​ក្នុង​កិច្ច​នោះ​ឯង ប៉ុន្តែ​កិច្ច​ដែល​បញ្ញា​នោះបានធ្វើរួចហើយ ថាមិនទៀងក្តី ថាជាទុក្ខក្តី ថាជាអនត្តាក្តី កិច្ចដែលបានធ្វើរួចហើយនោះ រមែងមិនរលត់ទៅ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ​ទេ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាអ្នកប្រយុទ្ធ ដែលស្ទាត់ជំនាញក្នុងសមរភូមិ ស្រវាយកព្រួញ ៥ ដើម រួចក៏ចុះទៅកាន់សមរភូមិ ដើម្បី​យកឈ្នះ​លើកងទ័ព​ភាគី​ម្ខាង​ទៀត។ អ្នក​ប្រយុទ្ធ​នោះ​ទៅ​ដល់​សមរ​ភូមិ​ហើយ ក៏​បាញ់​ព្រួញ ៥ ដើមនោះ ភាគីម្ខាងទៀតក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយបរាជ័យ ព្រោះព្រួញទាំងនោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នក​ប្រយុទ្ធ​ដែល​ស្ទាត់​ជំនាញ​ក្នុង​សមរភូមិ​នោះ នឹងកើតគំនិតយ៉ាងនេះថា យើងនឹងប្រើព្រួញ ៥ ដើម ទាំងនោះ ធ្វើកិច្ចដែលគួរធ្វើដោយព្រួញទៀត ដូចនេះឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ គ្រប់គ្រាន់ហើយដោយព្រួញ ទាំងនោះ ប្រយោជន៍អ្វីដោយធ្នូទាំងនោះទៀតទៅ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គួរឃើញឥន្ទ្រិយ ៥ គឺ សទ្ធិន្ទ្រិយ វីរិយិន្ទ្រិយ សតិន្ទ្រិយ សមាធិន្ទ្រិយ បញ្ញិន្ទ្រិយ ប្រដូចព្រួញ ៥ ដើម ។ គួរឃើញ ព្រះយោគាវចរ​ប្រដូច​អ្នក​ប្រយុទ្ធ​ដែល​ស្ទាត់​ជំនាញ​ក្នុង​សមរភូមិ។ គួរឃើញកិលេសទាំងឡាយ ប្រដូចកងទ័ពភាគីម្ខាងទៀត។ កងទ័ពភាគីម្ខាងទៀតបែកខ្ចាត់ខ្ចាយ បរាជ័យទៅ ព្រោះព្រួញ ៥ ដើម យ៉ាងណាមិញ កិលេស​ទាំង​ឡាយ​រមែង​បែក​ខ្ចាត់​ខ្ចាយ​ទៅ ព្រោះឥន្ទ្រិយ ៥។ កិលេសដែលបែកខ្ចាត់ខ្ចាយហើយ ក៏មិនកើតទៀត ដូចនោះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បញ្ញា ឈ្មោះថា លុះ​បាន​ធ្វើ​កិច្ច​របស់​ខ្លួន​រួច​ហើយ​ក៏​រលត់​ទៅ​ក្នុង​កិច្ច​នោះ នោះឯង ប៉ុន្តែកិច្ចដែលបញ្ញានោះបានធ្វើរួចហើយ ថាមិនទៀងក្តី ថាជាទុក្ខក្តី ថាជាអនត្តាក្តី កិច្ចដែលបានធ្វើរួចហើយនោះ រមែងមិនរលត់ទៅ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមរម្យហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាសួរដល់ញាណនិងបញ្ញា ឈ្មោះថា ញាណបញ្ញាបញ្ហា ។ ពាក្យថា អ្នកណាមានញាណកើតឡើង បានសេចក្តីថា ព្រះយោគាវចរណាមានញាណ គឺ វិបស្សនាញាណ ឬមានមគ្គញាណ ដែលមានវិបស្សនាញាណ នោះជាហេតុកើតឡើងហើយ។ ធម្មជាតិ​តែ​មួយ បញ្ញានោះឯងឈ្មោះថា ញាណ ដោយអត្ថន័យថា “ ដឹងនូវអ្វីដែលគួរដឹង ” ឈ្មោះថា បញ្ញា ដោយអត្ថន័យថា “ ដឹងដោយប្រការទាំងឡាយ ” ។ ពាក្យថា អ្នកនោះឈ្មោះថាមានបញ្ញាកើតឡើងហើយ បានសេចក្តីថា ព្រះយោគាវចរនោះ ឈ្មោះថាមានបញ្ញា គឺ វិបស្សនាបញ្ញា ឬ មានមគ្គបញ្ញា ដែលមានវិបស្សនាបញ្ញានោះ ជា​ហេតុ​កើត​ឡើង​ហើយ។ ពាក្យថា ក្នុងវិជ្ជាសិល្បៈដែលមិនធ្លាប់ដឹង បានសេចក្តីថា នៅអាចវង្វេង គឺ នៅអាចមិនដឹងក្នុងវិជ្ជាសិល្បៈទាំងឡាយ ដែលមិនធ្លាប់ដឹងពីមុន ជាការងារសិល្បៈក្នុងផ្លូវលោកក្តី ជា​ការងារ​សិល្បៈ​គឺ​ធម៌​និង​វិន័យ​ក្តី ព្រោះមិនធ្លាប់បានសន្សំចំណេះដឹងទុក អំពីការរៀននិងការសាកសួរបែបនេះថា “អ្វីទៅ...? យ៉ាងម៉េចទៅ...? យ៉ាងនេះឬទេ...? មិនមែនយ៉ាងនេះឬយ៉ាងណា...? ” ជា​ដើម ក្នុង​វិជ្ជា​សិល្បៈ​ទាំងនោះ។ ពាក្យថា ក្នុងឈ្មោះឬបញ្ញត្តិដែលមិនធ្លាប់បានឮ បានសេចក្តីថា អ្នកមានញាណឬបញ្ញានោះ នៅជាបុថុជ្ជនក្តី ជាព្រះសេក្ខៈក្តី ឬជាព្រះអរហន្តក្តី ក៏នៅអាចវង្វេង គឺ អាចនៅមិនដឹង ក្នុង​ឈ្មោះ បញ្ញត្តិ សមញ្ញា វោហារ ភាសា ពាក្យហៅគ្នា ដែលមិនធ្លាប់បានឮ គឺ មិនធ្លាប់បានស្តាប់ពីមុនបែបនេះថា ឈ្មោះថាអ្វី...? ហៅថាអ្វី...? គេនាំគ្នាហៅថាយ៉ាងដូចម្តេច...? យ៉ាង​នេះ​ឬ...? មិន​មែន​យ៉ាងនេះឬ...? ជាដើម។ ពាក្យថា កិច្ចដែលបញ្ញានោះបានធ្វើរួចហើយ បានសេចក្តីថា ការដឹងឈ្មោះថា ជាកិច្ចរបស់បញ្ញា ក៏កិច្ចនោះរមែងប្រព្រឹត្តទៅ ដោយប្រការ ២ គឺ ធ្វើលក្ខណៈឱ្យបង្ហាញតាមការពិត ១ លះ​សេចក្តី​វង្វេង​ដែល​បិទ​បាំង​លក្ខណៈ​ទាំង​នោះ ១។ ក្នុងបញ្ហានេះ ព្រះថេរៈពោលសំដៅយកវិបស្សនាបញ្ញាជាសំខាន់ ( បើជាមគ្គបញ្ញារមែងធ្វើកិច្ច ៤ យ៉ាង ក្នុងបណ្តាកិច្ចនៃអរិយសច្ចៈ ៤ មានការ​កំណត់​ដឹង​នូវ​ទុក្ខ ជាដើម)។ ពាក្យថា ភាពវង្វេងរមែងរលត់ទៅនៅទីនោះនោះឯង គឺ សេចក្តីវង្វេងរមែងរលត់ទៅ ក្នុងទីដែលខ្លួនកើត គឺ ក្នុងខ្លួនព្រះយោគាវចរនោះ នោះឯង ។ ប្រៀបដូចជា ពេល​តាំង​ប្រទីប​ក្នុង​ផ្ទះ​ងងឹត ប្រទីប​រមែង​ញ៉ាំង​ឱ្យប្រាកដឡើង អ្នកដែលមានភ្នែកល្អ ទើបសម្លឹងឃើញរូបទាំងឡាយបាន ថែមទាំងរមែងកម្ចាត់ភាពងងឹតឱ្យអស់ទៅក្នុងពេលតែមួយ មិនមុនមិនក្រោយគ្នា យ៉ាង​ណា​មិញ ពេល​គ្រាន់​តែ​ញាណ​ឬ​បញ្ញា​កើត​ឡើង​ប៉ុណ្ណោះ ញាណឬបញ្ញាដែលកើតឡើងនោះ រមែងធ្វើលក្ខណៈ មានអនិច្ចលក្ខណៈ ( លក្ខណៈដែលមិនទៀង ) ជាដើម ឱ្យ​ប្រាកដ​ឡើង។ អ្នក​មាន​បញ្ញា​ទើប​ឃើញ ទើប​ដឹង​តាម​ការ​ពិត​ថា ប្រការ​នេះ​មិន​ទៀង​ជា​ដើម ថែម​ទាំង​រមែង​កម្ចាត់​ភាព​វង្វេងឱ្យអស់ទៅក្នុងពេលតែមួយ មិនមុនមិនក្រោយគ្នា ដូចនោះដែរ។ ពាក្យថា កិច្ចដែលបញ្ញានោះ បានធ្វើរួចហើយថា មិនទៀង។ ល។ កិច្ចដែលបានធ្វើរួចហើយនោះ ពុំមានរលត់ទៅទេ បានសេចក្តីថា កិច្ច ២ យ៉ាង គឺការធ្វើលក្ខណៈ មាន​អនិច្ច​លក្ខណៈ​ជា​ដើម ឱ្យ​ប្រាកដ​ឡើង គឺឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់ថា ប្រការនេះមិនទៀង ជាដើម ក៏ដោយ ការលះភាពវង្វេងគឺភាពមិនដឹងក៏ដោយ ដែលបញ្ញាបានធ្វើរួចហើយនោះ ឈ្មោះ​ថា​ពុំ​មាន​រលត់​ទៅ​ទេ។ ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី? ព្រោះ​ហេតុ​ថា ប្រសិន​បើ​កិច្ច​ដែល​ធ្វើ​រួច​ហើយ​នោះ រលត់ទៅដូចបញ្ញានោះ លក្ខណៈដែលប្រាកដរួចហើយ ក៏នឹងវិលត្រឡប់មកមិនប្រាកដឱ្យឃើញ គឺ ត្រូវ​បិទ​បាំង​ទុក​ដូច​ដើម​ទៀត។ ភាព​វង្វេង​ក៏​នឹង​វិល​ត្រឡប់​មក​ទៀត ព្រះយោគាវចរក៏នឹងត្រឡប់មកជាមនុស្ស ដែលមិនដឹងថា ប្រការនេះទៀងឬមិនទៀង ជាដើម ដូចមុនទៀត ។ ប៉ុន្តែ ព្រោះ​ពុំ​មាន​វិបរិត​ត្រឡប់​ត្រឡិន​យ៉ាង​នេះ កិច្ចដែលបញ្ញាបានធ្វើរួចហើយនោះ ទើបឈ្មោះថា មិនរលត់ទៅ ។ ក្នុងឧបមាក្រោយ ៗ មានឧបមាស្តីអំពីពាងទឹក ៥ ពាង ជាដើម ព្រះនាគសេនលើកឡើងមក ជារឿងប្រៀបធៀប ឱ្យឃើញនូវការធ្វើកិច្ច របស់បញ្ញា ដែលដំណើរទៅ ព្រម​ជាមួយ​នឹង​ឥន្ទ្រិយ​៤​យ៉ាង​ផ្សេង​ទៀត​មាន​សទ្ធា ជាដើម ដែលជាបរិវារ ។ ខ្លឹមសារក្នុងឧបមាទាំងនោះ មានអត្ថន័យរាក់ ស្រួលយល់ស្រាប់ហើយ ៕ == បញ្ហាទី ៤ - បដិសន្ទហនបុគ្គលវេទិយនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់អង្គណានឹងមិនបដិសន្ធិ (នឹងមិនកើតក្នុងភពថ្មីតទៅទៀត) លោកម្ចាស់អង្គនោះនឹងនៅតែសោយទុក្ខវេទនាផ្សេងៗដែរឬទេ?” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ លោកនៅសោយទុក្ខវេទនាខ្លះ និងមិនសោយទុក្ខវេទនាខ្លះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សោយទុក្ខវេទនាអ្វី ? មិនសោយទុក្ខវេទនាអ្វី ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សោយទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយ មិនសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្ត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ លោកសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយ យ៉ាងដូចម្តេច មិនសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្តយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ហេតុណា បច្ច័យណា រមែងមានដើម្បីការកើតឡើងនៃទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយ ព្រោះហេតុនោះ បច្ច័យនោះ នៅមិនទាន់រម្ងាប់ទៅ ទើបលោកនៅសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយ។ ហេតុ​ណា បច្ច័យ​ណា រមែង​មាន​ដើម្បី​ការ​កើត​ឡើង នៃទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្ត ព្រោះហេតុនោះ បច្ច័យនោះរម្ងាប់ទៅ ទើបលោកមិនសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្ត ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ទ្រង់​បាន​ត្រាស់​ព្រះ​ភាសិត​នេះ​ថា “សោ ឯកំ វេទនំ វេទេតិ កាយិកំ ន ចេតសិកំ – ភិក្ខុអង្គនោះ រមែងសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយតែមួយមុខ មិនសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្ត ” ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុអ្វីទើបលោកនៅសោយទុក្ខវេទនា ម្តេចមិនបរិនិព្វានទៅ (ដើម្បីឲ្យមិនបាច់នៅសោយទុក្ខវេទនាផ្លូវកាយនោះដូចនេះ) ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ លោកដែលជាព្រះអរហន្តពុំមានសេចក្តីរីករាយឬខឹងសម្បាទេ ម៉្យាងវិញទៀត ព្រះអរហន្តទាំងឡាយជាបណ្ឌិត រមែងមិនធ្វើខន្ធ ដែល​នៅមិនទាន់​ទុំ​ជោរ ឱ្យ​ជ្រុះ​នោះ​ទេ រមែង​រង់​ចាំ​ភាព​ទុំ​ជោរ​នៅ​ឡើយ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះធម្មសេនាបតីសារីបុត្តត្ថេរ បាន​ភាសិតសេចក្តីនេះទុកថា ៖ នាភិន្នទាមិ មរណំ នាភិន្នទាមិ ជីវិតំ ។ ល។<br /> កាលញ្ច បដិកង្ខាមិ សម្បជានោ បតិស្សតោ (១)<br /> ប្រែថា ៖ យើងមិនរីករាយសេចក្តីស្លាប់ យើងមិនរីករាយសេចក្តីរស់ ប៉ុន្តែយើងបានតែរង់ចាំប៉ុណ្ណោះ ដូចដែលអ្នកស៊ីឈ្នួលរង់ចាំថ្លៃឈ្លួល ដូចនេះ ។ យើងមិនរីករាយសេចក្តីស្លាប់ យើង​មិន​រីក​រាយ​សេចក្តី​រស់ ប៉ុន្តែយើងមានស្មារតីចំពោះមុខ មានសម្បជញ្ញៈ បានតែរង់ចាំវេលា ប៉ុណ្ណោះ ។ ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === ឈ្មោះបញ្ហាទី ៤ នេះ ក្នុងអដ្ឋកថាជា នប្បដិសន្ទហនបុគ្គលវេទិយនប្បញ្ហា ប្រែថា “ បញ្ហាស្តីអំពីការសោយវេទនារបស់បុគ្គលអ្នកដែលមិនបដិសន្ធិ ” ដែលគួរតែត្រឹមត្រូវជាង ។ ពាក្យថា លោកម្ចាស់អង្គណានឹងមិនបដិសន្ធិ ? បានសេចក្តីថា លោកម្ចាស់ ដែលជាព្រះអរហន្តអង្គណានឹងមិនបដិសន្ធិ? ពាក្យថា ព្រោះនៅមិនទាន់រម្ងាប់ទៅ គឺ ព្រោះនៅមិនទាន់រលត់ទៅ បានសេចក្តីថា ពេលព្រះអរហន្តនៅមានជីវិតនៅឡើយ កាយប្រសាទក៏នៅដំណើរការ នៅមិនទាន់រលត់ទៅ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ពេល​មាន​ផោដ្ឋព្វារម្មណ៍​ដែល​មិន​ជា​ទី​ប្រាថ្នា ដូចជា ក្តៅពេក ត្រជាក់ពេក រឹងពេក ជាដើម មកទង្គិចកាយ លោកក៏រមែងកើតមានការឈឺចាប់ ពេលមានធាតុភ្លើងមក ប៉ះ​នឹង​ផ្ទៃ​ក្រពះ​ក្នុង​គ្រា​ដែល​ត្រូវ​បរិភោគ​អាហារ ប៉ុន្តែ​មិន​ទាន់​បាន​បរិភោគ លោក​ក៏​កើត​មាន​ភាព​ស្រេក​ឃ្លាន។ នៅពេលទ្រង់កាយក្នុងឥរិយាបថនោះយូរ លោកក៏កើតមានការឈឺរួយស្រពន់យ៉ាងនេះ ជា​ដើម។ ការ​ឈឺ​ចាប់​ជា​ដើម ដែល​កើត​ឡើង ឈ្មោះ​ថា ទុក្ខ​វេទនា​ផ្លូវ​កាយ។ ព្រោះហេតុគឺ កាយប្រសាទនៅមិនទាន់រម្ងាប់ ទើបលោកនៅសោយទុក្ខវេទនាទាំងនោះ។ ពាក្យថា ព្រោះរម្ងាប់ទៅ គឺ ព្រោះរលត់ទៅ សេចក្តីថាទុក្ខវេទនាផ្លូវចិត្តដែលហៅថា ទោមនស្ស មានទោសៈជាហេតុ ក្នុងឋានៈជាឫសកែវ មានធម្ម-ជាតិកើតរួមជាមួយផ្សេង ៗ ទៀត មាន​ផស្សៈ វិតក្ក វិចារ ជា​ដើម ជា​បច្ច័យ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​អ្នក​ឧបត្ថម្ភ។ ព្រោះហេតុនិងបច្ច័យទាំងនោះរម្ងាប់រលត់ទៅ គឺត្រូវលះដោយអំណាចនៃមគ្គភាវនា ទុក្ខវេទនាគឺទោមនស្សនោះ ទើបរលត់ ទៅ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​ព្រះ​អរហន្ត​មិន​មាន​ការ​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា​ផ្លូវ​ចិត្ត។ ក្នុងព្រះគាថា ពាក្យថា ប៉ុន្តែយើងបានតែរង់ចាំវេលាប៉ុណ្ណោះ បានសេចក្តីថា យើងបានតែរង់ចាំវេលាមរណៈ ដែលនឹងមកដល់ ប៉ុណ្ណោះ ។ ពាក្យថា ដូចអ្នកស៊ីឈ្នួលរង់ចាំថ្លៃឈ្លួល បានសេចក្តីថា ប្រៀបដូចជាអ្នកស៊ីឈ្នួលរង់ចាំថ្លៃឈ្នួល គឺ វេលាដែលលាភមកដល់ យ៉ាងណាមិញ យើងក៏រង់ចាំវេលាមរណៈ ដែលនឹងមកដល់ ដូចនោះ៕ == បញ្ហាទី ៥ - វេទនាបញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សុខវេទនាជាកុសល ឬជាអកុសល ឬជាអព្យាកត (មិនមែនទាំងកុសលទាំងអកុសល) ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សុខវេទនាជាកុសលក៏មាន ជាអកុសលក៏មាន ជាអព្យាកតក៏មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ វេទនាប្រសិនបើជាកុសលក៏រមែងមិនជាទុក្ខ ប្រសិនបើជាទុក្ខក៏រមែងមិនជាកុសល ពាក្យថា “កុសលក៏ជាទុក្ខ” ដូចនេះ ពិបាកស្តាប់ណាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់យល់ សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច នៅទីនេះមានបុរសម្នាក់ដាក់ដុំដែកក្តៅលើបាតដៃម្ខាង ដាក់​ដុំព្រិល​ត្រជាក់​លើ​បាត​ដៃ​ម្ខាង​ទៀត សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ បាត​ដៃ​របស់​គេ​ត្រូវ​ឆេះ​ខ្លោច​ទាំងសងខាងឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ បាតដៃរបស់គេត្រូវឆេះខ្លោចទាំងសងខាង ” ព្រះនាគសេន ៖“ សូមថ្វាយព្រះពរ បាតដៃរបស់គេក្តៅទាំងសងខាងឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែបាតដៃរបស់គេ ត្រជាក់ទាំង សងខាងឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមទ្រង់ជ្រាបផងថា បន្ទូលរបស់ព្រះអង្គត្រូវអាត្មាភាពចាប់ចំណុចខ្សោយបាន ។ ប្រសិនបើដុំដែកក្តៅប៉ុណ្ណោះ អាចដុតកម្លោចបាន ប៉ុន្តែ​បាតដៃរបស់​គេមិនបាន​ក្តៅ​ទាំង​សង​ខាង ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ព្រះ​តម្រាស់​របស់​ព្រះអង្គ (ដែលថា “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ បាតដៃរបស់គេត្រូវឆេះខ្លោចទាំងសងខាង ” ) រមែងពិបាកស្តាប់ណាស់ ។ ប្រសិន​បើដុំព្រិល​ត្រជាក់​ប៉ុណ្ណោះ អាច​ដុត​កម្លោច​បាន ប៉ុន្តែ​បាត​ដៃ​របស់​គេ​មិន​បាន​ត្រជាក់​ទាំង​សង​ខាង។ ព្រោះហេតុនោះ ព្រះតម្រាស់របស់ព្រះអង្គរមែងពិបាកស្តាប់ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បាត​ដៃ​របស់​គេ​ឆេះ​ខ្លោច​ទាំង​សង​ខាង​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? ព្រោះថា បាតដៃរបស់គេមិនបានក្តៅទាំងសងខាង និងមិនបានត្រជាក់ទាំងសងខាងបាតដៃម្ខាងក្តៅ បាតដៃម្ខាងត្រជាក់ ក៏ប៉ុន្តែ​ដៃ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​ឆេះ​ខ្លោច ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ព្រះ​តម្រាស់របស់ព្រះអង្គរមែងពិបាកស្តាប់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់នឹងឆ្លងឆ្លើយជាមួយព្រះគុណម្ចាស់ ដែលជាកំពូលវាទៈបាននោះទេ សូមព្រះគុណម្ចាស់ មេត្តាអធិប្បាយផងចុះ ” បន្ទាប់ពីនោះ ព្រះថេរៈ ក៏បានថ្វាយវិសជ្ជនា ធ្វើឱ្យព្រះចៅមិលិន្ទឱ្យទ្រង់បានយល់ ដោយសម្តីដែលប្រកបដោយអភិធម្ម យ៉ាងនេះថា ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គេហនិស្សិតសោមនស្ស ( សោមនស្ស អាស្រ័យផ្ទះ ) មាន ៦ យ៉ាងទាំងនេះ,នេក្ខម្មនិស្សិតសោមនស្ស ( សោមនស្ស អាស្រ័យនេក្ខម្មៈ) ក៏មាន ៦ យ៉ាង, គេហនិស្សិត​ទោមនស្ស(ទោមនស្សអាស្រ័យផ្ទះ) ក៏មាន ៦ យ៉ាង, នេក្ខម្មនិស្សិតទោមនស្ស (ទោមនស្សអាស្រ័យនេក្ខម្មៈ) ក៏មាន ៦ យ៉ាង, គេហនិស្សិតឧបេក្ខា (ឧបេក្ខាអាស្រ័យផ្ទះ) ក៏មាន ៦ យ៉ាង, នេក្ខម្មនិស្សិតឧបេក្ខា(ឧបេក្ខាអាស្រ័យនេក្ខម្មៈ)ក៏មាន ៦ យ៉ាង ។ វេទនាមាន ៦ ជំពូកទាំងនេះ វេទនាជាអតីតក៏មាន ៣៦ វេទនាជាអនាគតក៏មាន ៣៦ វេទនា​ជា​បច្ចុប្បន្ន​ក៏​មាន​៣៦​ដែរ។ សរុបវេទនាទាំងអស់នោះចូលគ្នាមានវេទនា ១០៨ ” ជាដើម ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាទាក់ទងនឹងវេទនា ឈ្មោះថា វេទនាបញ្ហា ។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ថា “ វេទយិតំ សុខំ វា ទុក្ខំ វា អទុក្ខម-សុខំ វា តម្បិ ទុក្ខំ (១) - វេទនា សុខក៏ដោយ ទុក្ខក៏ដោយ អទុក្ខមសុខ​ក៏​ដោយ វេទនា​ទាំង​នោះ ក៏ជាទុក្ខ ” ដូចនេះ មានសេចក្តីថា វេទនាគ្រប់យ៉ាងជាសេចក្តីទុក្ខ ។ ពិតដូចនោះ សុខវេទនា ក៏ចាត់ថាជាទុក្ខ ព្រោះជា វិបរិណាមទុក្ខ (ទុក្ខគឺ សភាព​ដែល​ប្រែប្រួល​ទៅ គឺ រលត់​ទៅ​អស់​ទៅ ព្រោះ​ជា​របស់​មិន​ទៀង)។ ទុក្ខវេទនា ក៏ចាត់ថាជាទុក្ខ ព្រោះជា ទុក្ខទុក្ខ (ទុក្ខ គឺ សភាវៈដែលសត្វទាំងឡាយពិបាកទ្រាំ)។ ឧបេក្ខាវេទនាក៏ចាត់ថាជាទុក្ខ ព្រោះ​ជា សង្ខារ​ទុក្ខ (ទុក្ខ គឺសភាពដែលសង្ខារទាំងឡាយ ត្រូវគាបសង្កត់ ដោយការកើតឡើងនិងការរលត់ទៅ)។ វេទនាទាំងឡាយផ្សេងៗ ដែលបែកចេញដោយជាតិ ដោយ​ភូមិ ជាដើម បាន​ជា​ច្រើន​ទាំង​អស់​នោះ ចាត់​ចូល​ក្នុង​វេទនា​៣ យ៉ាង​ទាំង​នេះ។ ព្រោះហេតុនោះ វេទនាទាំងឡាយទាំងពួង សុទ្ធតែជាទុក្ខវេទនា ទោះជាកុសលក៏ជាទុក្ខ ពោល គឺ សុខវេទនា​ដែល​ជា​កុសល រមែង​ជា​វិបរិណាម​ទុក្ខ យ៉ាងនេះ ជាដើម ។ ព្រះចៅមិលិន្ទទ្រង់ធ្វើទុកក្នុងព្រះទ័យយ៉ាងនេះថា “ វេទនា ប្រសិនបើជា អកុសល ពោលថា ជាទុក្ខ ក៏សមរម្យនឹងស្តាប់បាន ព្រោះជារបស់មិនជាទីប្រាថ្នា ។ ប៉ុន្តែ​វេទនា​ប្រសិន​បើ​ជា​កុសល ដែល​ជា​សភាព​បដិបក្ខ​ចំពោះ​អកុសល​គ្រប់យ៉ាង ការដែលពោលថា ជាទុក្ខ ដូចគ្នានឹងអកុសលនោះទៀតនេះ មិនគួរឱ្យស្តាប់ឡើយ ” ដូចនេះ ទើបត្រាស់ថា “ ពាក្យថា កុសល​ក៏​ជា​ទុក្ខ​ដូច​នេះ ពិបាកស្តាប់ណាស់ ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា ប្រសិនបើដុំដែកក្តៅប៉ុណ្ណោះ អាចដុតកម្លោចបាន ប៉ុន្តែបាតដៃរបស់គេមិនបានក្តៅទាំងសងខាង បានសេចក្តីថាប្រសិនបើដុំដែកក្តៅប៉ុណ្ណោះ អាច​មានសមត្ថភាព​ដុត​កម្លោច​បាន ហើយ​ដុំ​ព្រិល​មិន​អាច​មាន​សមត្ថភាព​ដុត​កម្លោច​បាន​នោះ ប៉ុន្តែបាតដៃរបស់គេមិនបានក្តៅទាំងសង ខាង ព្រោះម្ខាងទៀតមានដុំព្រិលដាក់នៅលើបាតដៃ ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី​បាន​ជា​ដៃ​ដែល​មាន​ដុំ​ព្រិល​ដាក់​ពី​លើ​នោះ ក៏ឆេះខ្លោចដូចគ្នា?។ ពាក្យថា ព្រោះហេតុនោះ ព្រះតម្រាស់របស់ព្រះអង្គរមែងពិបាកស្តាប់ បានសេចក្តីថា ព្រោះហេតុនោះ ព្រះតម្រាស់របស់ព្រះអង្គដែលថា “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ បាតដៃរបស់គេ ត្រូវ​ឆេះ​ខ្លោច​ទាំង​សង​ខាង ” ដូចនេះ រមែងពិបាកស្តាប់ ព្រោះកាលណាដៃដែលមានរបស់ក្តៅដាក់ពីលើទើបត្រូវឆេះខ្លោចបាន បើដូចនេះ ដៃដែលមានរបស់ត្រជាក់ដាក់ពីលើ ក៏​មិន​គួរ​នឹង​ឆេះ​ខ្លោច​ទៅ​ដែរ​នោះ​ទេ។ ចំណែក ពាក្យថា ប្រសិនបើដុំព្រិលប៉ុណ្ណោះ អាចដុតកម្លោចបាន ជាដើម គួរជ្រាបតាមអត្ថន័យដូចពោលខាងលើ ។ បណ្ឌិតគួរជ្រាបការប្រៀបធៀបដោយឧបមាយ៉ាងនេះថា ប្រៀបបីដូចដុំដែកក្តៅ និងដុំព្រិលត្រជាក់ ទោះជាមានចំណែកខុសគ្នា ដោយលក្ខណៈដែលក្តៅ និងត្រជាក់ ។ ទោះជា​យ៉ាង​នោះ​ក្តី ពេល​ដាក់​លើ​ដៃ​ម្ខាង​ៗ វត្ថុទាំងនោះក៏ឈ្មោះថា មានចំណែកដូចគ្នា ដោយការដុតកម្លោចឱ្យឆេះខ្លោចបានដូចគ្នា ។ យ៉ាងណាមិញ កុសលវេទនា និង អកុសលវេទនា ទោះជា​មាន​ចំណែក​ខុស​គ្នា​ដោយ​ជាតិ គឺកុសល និង​អកុសល ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី វេទនាទាំង ២ នេះ មានឈ្មោះថា មានចំណែកដូចគ្នាដែរ សុទ្ធតែជាសេចក្តីទុក្ខ រក​សុខ​ឬ​សារៈ​ប្រយោជន៍​អ្វី​ក៏​មិន​មាន ដូច​នោះដែរ។ ពាក្យថា សូមថ្វាយព្រះពរ គេហនិស្សិតសោមនស្សមាន ៦ យ៉ាង ទាំងនេះ បានសេចក្តីថា សោមនស្សដែលកើតឡើង ចំពោះបុគ្គលដែលបានឥដ្ឋារម្មណ៍ (អារម្មណ៍ដែលគួរឱ្យប្រាថ្នា) មាន ៦ យ៉ាង គឺ រូប សំឡេង ក្លិន រស ផោដ្ឋព្វៈ និងធម៌ ដែលគួរឱ្យស្រឡាញ់ គួរឱ្យពេញចិត្ត គួរឱ្យចូលចិត្ត ឬទោះជាមិនទាន់បាន ប៉ុន្តែសង្ឃឹមថានឹងបាន ឬ​ទោះជានឹក​ដល់​ឥដ្ឋារម្មណ៍​ដែល​ធ្លាប់​បាន ដែល​រលត់​ទៅ​ហើយ​ក្តី ឈ្មោះថា គេហនិស្សិតសោមនស្ស មាន ៦ យ៉ាង តាមអារម្មណ៍ទាំងនោះឯង ជាសោមនស្សអាស្រ័យកាមគុណកើតឡើងដោយពាក្យថា “ គេហៈ-ផ្ទះ ” នៅទីនេះ ជាឈ្មោះហៅ កាមគុណ ទាំងឡាយ ។ សោមនស្សកើតឡើងចំពោះបុគ្គល ដែលឃើញដោយបញ្ញាដ៏ត្រឹមត្រូវថា អារម្មណ៍ ៦ មានរូបជាដើមទាំងនោះ មិនទៀង មានការប្រែប្រួល មានការរសាយទៅ មានការរលត់ទៅជាធម្មតា រួចរីករាយសប្បាយចិត្តថា “ យើងនឹងផុតពីជរា មរណៈ ពីទុក្ខទាំងពួង ដោយបដិបទាដែលយើងបានបំពេញនេះ យើងហ្ន៎ យើងជាអ្នកមានចំណែកដឹងនូវធម៌ ឃើញនូវធម៌ ដែល​ព្រះ​អរិយ​ជា​ម្ចាស់​ទាំង​ឡាយ ដឹងហើយ ឃើញហើយនោះហ្ន៎ ” ដូចនេះ ឈ្មោះថា នេក្ខម្មនិស្សិតសោមនស្ស ។ ក្នុងទីនេះ លោកហៅកុសលគ្រឿងចេញពីកាម គឺ វិបស្សនាបញ្ញាថា “ នេក្ខម្មៈ ” ។ ទោមនស្សកើតឡើងចំពោះបុគ្គលជួបអនិដ្ឋារម្មណ៍ ( អារម្មណ៍ដែលមិនគួរឱ្យប្រាថ្នា ) មានរូបដែលមិនស្អាត មិនប្រណីត មិនគួរឲ្យស្រឡាញ់ មិន​គួរឱ្យចូលចិត្ត ជាដើម ឈ្មោះថា គេហនិស្សិតទោមនស្ស។ ទោមនស្សកើតឡើងចំពោះបុគ្គលធ្វើវិបស្សនាបញ្ញា ឱ្យកើតឡើងបានឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ត្រឹមត្រូវថា អារម្មណ៍ ៦ មានរូបជាដើមទាំងនោះ ជា​របស់​មិន​ទៀង ជាដើម ។ ប៉ុន្តែ ពេលមិនអាចធ្វើបញ្ញាឱ្យឈានទៅមុខរហូតសម្រេចមគ្គផលបាន ទោះជាអាស្រ័យពេលវេលាដ៏យូរលង់ទៅហើយក្តី ក៏រមែងមិនសប្បាយចិត្ត សោកសៅ កើតទុក្ខ ថា “ ច្បាស់ជាយើងមិនអាចទៅកាន់អរិយភូមិក្នុងអត្តភាពនេះ ជាមិនខាន យើងត្រូវស្លាប់ទៅ ទាំងនៅជាបុថុជ្ជន ” ដូចនេះ ឈ្មោះថា នេក្ខម្មនិស្សិតទោមនស្ស ។ គួរជ្រាប គេហនិស្សិត​ឧបេក្ខា និងនេក្ខម្មនិស្សិតឧបេក្ខា ក្នុងគ្រាដែលប្រារឰឥដ្ឋារម្មណ៍មធ្យម ឬ សូម្បីអនិដ្ឋារម្មណ៍មធ្យម តាមន័យដូចពោលខាងលើ ។ មានប្រការខុសគ្នា គ្រាន់តែនោះជាសោមនស្ស ឬ ទោមនស្ស ប៉ុន្តែនេះជាឧបេក្ខា ។ វេទនានេះលោកហៅថា ឧបេក្ខា ក៏ព្រោះមានភាពព្រងើយ មិនសុខ មិនទុក្ខ មិនត្រេកអរ មិនកើតទុក្ខក្នុងអារម្មណ៍ទាំងឡាយ ។ គេហនិស្សិតសោមនស្សមាន ៦ យ៉ាង តាមអារម្មណ៍ដែលមាន ៦ យ៉ាង យ៉ាងណា ទោះជាវេទនា ៥ យ៉ាងទៀត មាននេក្ខម្មនិស្សិតសោមនស្ស ជាដើម ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​សរុប​ជា​វេទនា ៣៦ យ៉ាង ជាអតីត ៣៦ ជាអនាគត ៣៦ ជាបច្ចុប្បន្ន ៣៦ ទើបសរុបជាវេទនា ១០៨ យ៉ាង ដូចនេះ ” ៕ == បញ្ហាទី ៦ - នាមរូបឯកត្តនានត្តប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន នរណាបដិសន្ធិ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គឺ នាមរូបបដិសន្ធិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នាមរូបនេះ ឬ បដិសន្ធិ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មិនមែននាមរូបនេះទេ ដែលបដិសន្ធិ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលរមែងធ្វើកម្មល្អខ្លះ អាក្រក់ខ្លះ ដោយសារនាមរូបនេះ ទើបនាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិ ព្រោះ​កម្ម​នោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប្រសិនបើនាមរូបនេះមិនបានបដិសន្ធិទេ បុគ្គលនោះនឹងជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន មិនថាអ៊ីចឹងឬ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ ប្រសិនបើនាមរូបមិនអាចបដិសន្ធិបាន គេគួរតែជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ តែដោយហេតុថា នាមរូបរមែងបដិសន្ធិ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ គេ​មិន​អាច​ជា​អ្នក​រួច​ផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបានឡើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជាបុរសម្នាក់លួចផ្លែស្វាយរបស់បុរសម្នាក់ទៅ បុរសជាម្ចាស់ស្វាយទើបចាប់ខ្លួនបុរសនោះ ហើយនាំចូលគាល់ព្រះរាជា ក្រាបទូលថា “ ក្រាប​ទូល ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ជា​សម្មតិទេព នាយម្នាក់នេះលួចផ្លែស្វាយរបស់ទូលបង្គំ ក្រាបទូល ” ។ បុរសអ្នកលួចផ្លែស្វាយនោះទើបក្រាបទូលថា “ ក្រាបទូល ព្រះអង្គទ្រង់ជាសម្មតិទេព ទូល​បង្គំ​មិន​បាន​លួច​ផ្លែ​ស្វាយ​របស់នាយម្នាក់នេះទេ ផ្លែស្វាយដែលនាយម្នាក់នេះដាំ ( រហូតដុះឡើងមកជាដើមស្វាយ នាពេលក្រោយ ) ជាផ្លែស្វាយផ្សេង រីឯផ្លែស្វាយដែលទូលបង្គំបេះមក ជា​ផ្លែ​ស្វាយ​ផ្សេង​ទៀតទេតើ ទូលបង្គំមិនគួរជាអ្នកត្រូវទទួលទោសទេ ក្រាបទូល ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសជាអ្នកលួចផ្លែស្វាយនោះ គួរជាអ្នកត្រូវទទួលទោស ឬយ៉ាងណា?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេគួរតែជាអ្នកទទួលទោស ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បុរសជាអ្នកលួចផ្លែស្វាយនោះ អាចពោលយ៉ាងនេះបាន ក៏ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ បុរសនោះនិយាយទម្លាក់ទៅផ្លែស្វាយមុនមិនបានទេ គេ​គួរតែជា​អ្នក​ត្រូវ​ទទួល​ទោស ព្រោះ​ផ្លែ​ស្វាយ​ក្រោយ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលរមែងធ្វើកម្មល្អខ្លះអាក្រក់ខ្លះដោយសារនាមរូបនេះ ទើបនាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិព្រោះកម្មនោះ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើបមិនអាចជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់លួចស្រូវសាលីរបស់បុរសម្នាក់ទៀត ៘ លួចអំពៅរបស់បុរសម្នាក់ទៀត ៘ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ ប្រៀបដូចជា នា​រដូវ​រងា​បុរសម្នាក់បង្កាត់ភ្លើង អាំងភ្លើង មិនទាន់បានពន្លត់ ខ្លួនក៏ដើរទៅ(កន្លែងផ្សេង)បាត់ ភ្លើងនោះបានឆេះស្រែរបស់បុរសម្នាក់ទៀត ។ បុរសអ្នកដែលជាម្ចាស់ស្រែ ទើប​ចាប់​ខ្លួន​បុរស​នោះ ហើយ​នាំ​ចូល​គាល់​ព្រះ​រាជា ក្រាប​ទូល​ថា “ ក្រាបទូល ព្រះអង្គទ្រង់ជាសម្មតិទេព នាយម្នាក់នេះដុតស្រែរបស់ទូលបង្គំ ក្រាបទូល ” បុរសអ្នកបង្កាត់ភ្លើងនោះ ទើបក្រាបទូលថា “ ក្រាប​ទូល ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់ជាសម្មតិទេព ទូល​បង្គំ​មិន​បាន​ដុត​ស្រែ​របស់​នាយ​ម្នាក់​នេះ​ទេ ព្រោះ​ភ្លើង​ដែល​ទូល​បង្គំ​មិន​ទាន់បានពន្លត់ជាភ្លើង មួយ រីឯភ្លើងដែលឆេះស្រែរបស់នាយម្នាក់នេះ ជា​ភ្លើង​មួយ​ទៀត ទូល​បង្គំ​មិន​គួរ​ជា​អ្នក​ត្រូវ​ទទួលទោសទេ ក្រាបទូល ” ដូចនេះ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសអ្នកបង្កាត់ភ្លើងនោះ គួរជាអ្នកត្រូវទទួលទោស ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេគួរតែជាអ្នកទទួលទោស ” ព្រះនាគសេន ៖ “ តើព្រោះហេតុអ្វី ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បុរសអ្នកដុតភ្លើងនោះអាចពោលយ៉ាងនេះបានក៏ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ បុរសនោះនិយាយទម្លាក់ទៅភ្លើងមុនមិនបានទេ បុរស​នោះត្រូវជា​អ្នកទទួល​ទោស​ដោយ​សារ​ភ្លើង​ក្រោយ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលរមែងធ្វើកម្មល្អខ្លះ កម្មអាក្រក់ខ្លះ ដោយសារនាមរូបនេះ ទើបនាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិដោយសារកម្មនោះ ព្រោះហេតុ​នោះ ទើប​មិន​អាច​ជា​អ្នក​រួច​ផុត​ពី​កម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជាបុរសម្នាក់កាន់ប្រទីបឈានឡើងលើប្រាសាទ(ផ្ទះ)រួចបរិភោគអាហារ ប្រទីបដែលឆេះនោះក៏ទៅឆាបឆេះស្បូវ ស្បូវដែលឆេះនោះ ក៏ទៅ​ឆាបឆេះ​ផ្ទះ ផ្ទះ​ដែល​ឆេះ​នោះ​ក៏​ទៅ​ឆាប​ឆេះ​ផ្ទះ​ជាច្រើន ។ ពួកអ្នកស្រុកទើបធ្វើការចាប់ខ្លួនបុរសនោះ ហើយពោលសួរយ៉ាងនេះថា “នាយអើយ ហេតុអ្វីទើបនាយដុតផ្ទះជាច្រើនដូចនេះ?” បុរស​នោះ​ទើបពោល(តបទៅអ្នកស្រុក) យ៉ាងនេះថា “ នាយអើយ ខ្ញុំមិនបានដុតផ្ទះទាំងនោះទេ ភ្លើងប្រទីបដែលខ្ញុំបានអាស្រ័យពន្លឺហូបបាយជាភ្លើងមួយ រីឯ​ភ្លើងដែលឆេះ​ផ្ទះទាំងនោះ​ជាភ្លើង​មួយ​ទៀត ” ដូច​នេះ អ្នកទាំង​នោះ​ឈ្លោះ​គ្នា​រួច ក៏នាំគ្នា​មក​កាន់​ព្រះ​រាជ​និវេសន៍​របស់​ព្រះអង្គ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់នឹងចាត់ការទទួលពាក្យបណ្តឹងរបស់អ្នកណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ របស់អ្នកស្រុក ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បុរសនោះអាចពោលយ៉ាងនេះបានក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែភ្លើង (ដែលឆេះផ្ទះជាច្រើន)នោះ កើតពីភ្លើងប្រទីបនោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាង នោះដែរ នាមរូបមុននឹងស្លាប់ (ក្នុងភពមុន) ជាចំណែកមួយ រីឯនាមរូបគ្រាបដិសន្ធិក៏ជាចំណែកមួយទៀត ។ ប៉ុន្តែ​នាម​រូប (ក្នុងគ្រាបដិសន្ធិ) នោះ ក៏កើតពីនាមរូបមុនស្លាប់នោះឯង។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបមិនអាចជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់បានស្តី ដណ្តឹងក្មេងស្រីម្នាក់ ភ្ជាប់ពាក្យរួចហើយ ក៏ទៅបាត់ ។ សម័យបន្ទាប់មក ក្មេងស្រីនោះធំពេញវ័យ បន្ទាប់​មកក៏មាន​បុរស​ម្នាក់​ទៀត មក​ស្តី​ដណ្តឹង​រួច​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍។ បុរស​ម្នាក់​មុន​បាន​ត្រឡប់​មក​វិញ រួចពោលយ៉ាងនេះថា “នែ៎ ! នាយអើយ ព្រោះហេតុអ្វីទើបនាយនាំភរិយារបស់ខ្ញុំទៅ យ៉ាងនេះ?” ដូច​នេះ។ បុរស​ម្នាក់ក្រោយនោះ ទើបពោល​យ៉ាងនេះថា “ ខ្ញុំមិន​បាន​នាំ​ភរិយា​របស់​នាយ​ទៅ​ទេ ក្មេងស្រីវ័យជំទង់ ដែលនាយស្តីដណ្តឹង និងភ្ជាប់ពាក្យទុកនោះ ជាមនុស្សម្នាក់ ក្មេង​ស្រី​ដែល​ធំ​ពេញ​វ័យ ហើយ​ដែល​ខ្ញុំ​ស្តី​ដណ្តឹង និង​ភ្ជាប់​ពាក្យ​ហើយ​នេះ ក៏ជាមនុស្សម្នាក់ទៀត ” ដូចនេះ អ្នកទាំងពីរនោះឈ្លោះគ្នា រួចក៏នាំគ្នាមកកាន់ព្រះរាជនិវេសន៍របស់ព្រះអង្គ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​នឹង​ទទួល​ពាក្យ​បណ្តឹង​របស់អ្នកណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ របស់បុរសម្នាក់មុន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វី ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បុរសទី ២ នោះ អាចពោលយ៉ាងនេះបានក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែស្ត្រីដែលពេញវ័យនោះ ក៏កើតចេញពីក្មេងស្រីនោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ នាមរូបមុននឹងស្លាប់ជាចំណែកមួយ រីឯនាមរូបក្នុងគ្រាបដិសន្ធិក៏ជាចំណែកមួយទៀតពិតមែន ប៉ុន្តែនាម​រូប​ក្នុង​គ្រា​បដិសន្ធិ​នោះ ក៏កើតពីនាមរូបមុនស្លាប់នោះឯង ព្រោះហេតុនោះ ទើបមិនអាចជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់ ទិញទឹកដោះគោឆៅមួយឆ្នាំង ពីដៃអ្នកចិញ្ចឹមគោ ឆ្នាំងទឹកដោះគោនៅក្នុងដៃអ្នកចិញ្ចឹមគោនៅឡើយ (នៅមិន​ទាន់​ទទួល​យក​ទៅ) ពោលថា “ស្អែកនេះ ខ្ញុំនឹងមកទទួលយកទៅ ” ដូចនេះហើយ ក៏ទៅបាត់ ។ ថ្ងៃបន្ទាប់មក ទឹកដោះគោឆៅមួយឆ្នាំងនោះ ក៏ក្លាយជាទឹកដោះគោជូរ ។ បុរស​ម្នាក់នោះ​ត្រឡប់​មក​វិញ រួច​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ ចូរយកឆ្នាំងទឹកដោះគោឆៅមកឱ្យយើង ” ដូចនេះ អ្នកចិញ្ចឹមគោក៏ប្រគល់ទឹកដោះគោជូរឱ្យទៅ ។ បុរសម្នាក់មុននេះពោលយ៉ាងនេះថា “ខ្ញុំ​មិនបានទិញ​ទឹកដោះគោ​ជូរ​ពី​ដៃ​របស់​នាយ​ទេ ចូរ​យក​ឆ្នាំង​ទឹក​ដោះគោឆៅមកឱ្យខ្ញុំ ” ដូចនេះ ។ នាយចិញ្ចឹមគោនោះ ទើបពោលយ៉ាងនេះថា “ ទឹកដោះគោឆៅរបស់លោក មិន​ដឹង​មក​ពី​អ្វី​ក៏​ក្លាយ​ជា​ទឹកដោះ​គោ​ជូរ​ទៅហើយ ” អ្នកទាំងពីរឈ្លោះគ្នា រួចក៏នាំគ្នាមកកាន់ព្រះរាជនិវេសន៍របស់ព្រះអង្គ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់នឹងទទួលពាក្យបណ្តឹងរបស់អ្នកណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ របស់អ្នកចិញ្ចឹមគោ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បុរសនោះអាចពោលយ៉ាងនេះបានក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែ ទឹកដោះគោជូរនោះ គឺ កើតពីទឹកដោះគោឆៅនោះឯង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ នាមរូបមុននឹងស្លាប់ជាចំណែកមួយ រីឯនាមរូបក្នុងគ្រាបដិសន្ធិក៏ជាចំណែកមួយទៀត ។ ប៉ុន្តែនាមរូប​ក្នុង​គ្រា​បដិសន្ធិ​នោះ ក៏កើតពីនាមរូបមុនស្លាប់នោះឯង។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបមិនអាចជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === បញ្ហាស្តីពីភាពតែមួយឬភាពផ្សេងគ្នា នៃនាមរូបឈ្មោះថា នាមរូប-ឯកត្តនានត្តប្បញ្ហា ។ ពេលព្រះរាជាត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន នរណាបដិសន្ធិ ? ” ព្រះថេរៈ​ថ្វាយវិសជ្ជនា​ធ្វើ​ការ​បដិសេធ​សត្វ​បុគ្គល​ដែលបដិសន្ធិថា “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ គឺ នាមរូបបដិសន្ធិ ” ក្នុងពាក្យវិសជ្ជនានោះ ព្រះថេរៈគួរតែពោលថា “ វិញ្ញាណបដិសន្ធិ ” ព្រោះ​ការ​បដិសន្ធិ​ជា​កិច្ច​របស់​វិញ្ញាណ ដែលជាវិបាក (ផល) នៃកម្មល្អ កម្មអាក្រក់ តាមព្រះបាលី ដែលថា បដិសន្ធិ វិញ្ញាណំ ឱក្កន្តិ នាមរូបំ (១) (បដិសន្ធិឈ្មោះថាជាវិញ្ញាណ ការឈានចុះឈ្មោះថា នាម​រូប)។ ប៉ុន្តែលោកបែរជាពោលថា “ នាមរូបបដិសន្ធិ ” ព្រោះបើពោលដូចនេះ ជាការចាត់វិញ្ញាណចូលក្នុងនាមនោះដែរ ព្រោះវិញ្ញាណក៏ជានាមក្ខន្ធមួយ ក្នុង បណ្តានាមក្ខន្ធ ៤ យ៉ាង និង ព្រោះក្នុងខណៈបដិសន្ធិ ដែលជាខណៈដំបូងនៃភពថ្មីនោះ វិញ្ញាណក៏ដំណើរទៅ រួមជាមួយនាមរូប ។ ទោះជាក្នុងពេលបន្ទាប់មក ក្រោយពីបដិសន្ធិហើយ ក៏ដូចនេះដែរ វិញ្ញាណ និង​នាម​រូប​រមែង​ដំណើរ​ទៅ​ជា​មួយ​គ្នា (ក្នុងទេសនាបដិច្ចសមុប្បាទ ថា “ វិញ្ញាណប្បច្ចយា នាមរូបំ - ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យទើបមាននាមរូប ” នោះ គួរជ្រាបថា លើក​លែងវិញ្ញាណ​ក្ខន្ធ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​បច្ច័យ​ចេញ នាមក្ខន្ធ ៣ ដែលនៅសល់ គឺ វេទនាខន្ធ សញ្ញាខន្ធ និងសង្ខារក្ខន្ធ ឈ្មោះថា នាមរូប ) ពោលឱ្យងាយស្តាប់គឺ ចិត្តគំនិតគិតនឹកទាំងពួងនោះឯង ហៅថា នាម។ ពាក្យ​ថា នាម ក្នុងទីនេះប្រែថា ធម្មជាតិដែលលំឱនទៅរកអារម្មណ៍ គឺដឹងអារម្មណ៍។ ធម្មជាតិនេះមិនមាននៅក្នុងមនុស្សស្លាប់ទេ ពាក្យថា នាម ក្នុង​ទីនេះ​មិនបាន​សំដៅ​ដល់​នាម​ឈ្មោះ​នោះ​ដែរ។ អត្តភាពរាងកាយ ដែលចម្រើនធំធាត់ សន្សឹមៗ ទៅតាមវ័យជាលំដាប់នោះ ហៅថា រូប ។ ការប្រកាន់យកថា ជាសត្វជាបុគ្គល ដែលក្រៅអំពីនាមរូបនេះ គឺពុំមានទេ ។ ពាក្យថា នាមរូបនេះឬបដិសន្ធិ ? បានសេចក្តីថា នាមរូបដែលកំពុងដំណើរទៅ ក្នុងភពនេះ ឬបន្ទាប់ពីស្លាប់ក៏នឹងបដិសន្ធិ (បន្តភពថ្មី កើតជាថ្មី ) ក្នុងភពខាងមុខ ? ឬថា នាមរូបនេះ សាបសូន្យ​ទៅ​ជា​មួយ​សេចក្តីស្លាប់ នាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិ ? ។ ពាក្យថា បុគ្គលរមែងធ្វើកម្មល្អខ្លះ អាក្រក់ខ្លះ ដោយសារនាមរូបនេះ ទើបនាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិ បានសេចក្តីថា អាស្រ័យធម្មសន្តតិ ( ធម៌គឺ នាមរូបដែលដំណើរទៅបន្តតគ្នា ) ទើប​កើតមាន​ការ​សន្មត​ថា​សត្វ ថាបុគ្គល ។ កាលណាមានការធ្វើល្អ ធ្វើអាក្រក់ក្នុងគ្រាដែលបន្តគ្នាទៅនោះ កម្មនោះរមែងជាបច្ច័យ បង្កើតនាមរូបផ្សេងឱ្យបដិសន្ធិ គឺ ឱ្យតាំងក្នុងភពថ្មី ។ ពាក្យថា “ ប្រសិនបើនាមរូបនេះ មិនបានបដិសន្ធិទេនោះ បុគ្គលនោះនឹងជា អ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន មិនថាអ៊ីចឹងឬ ? ” បានសេចក្តីថា បើសត្វ ឬ បុគ្គល គ្មាន​ពិតដោយ​បរមត្ថ ហៅ​នាម​រូប​ដែល​ដំណើរ​បន្ត​គ្នាទៅ​នោះ​ថា ជាសត្វ ជាបុគ្គល ព្រោះហេតុនោះ ពាក្យថា បុគ្គលធ្វើកម្មល្អខ្លះអាក្រក់ខ្លះដោយនាមរូបនេះ ទើបមានអត្ថន័យថា នាមរូប​ដែល​ដំណើរ​បន្ត​គ្នា​នោះ​ឯង ជាអ្នកធ្វើកម្មល្អខ្លះ អាក្រក់ខ្លះ ។ បើនាមរូបនេះធ្វើកម្មអាក្រក់ទុក តែនាមរូបផ្សេងបែរជាបដិសន្ធិក្នុងនរក ដោយសារកម្មអាក្រក់នោះ ក៏រមែងឈ្មោះថា បុគ្គល​នោះ​ធ្វើ​កម្ម​អាក្រក់​ទុក តែបុគ្គលផ្សេងជាអ្នកទទួលផលនៃកម្មអាក្រក់នោះ ។ បើដូចនេះ អ្នកណាធ្វើកម្មអាក្រក់ អ្នកនោះក៏ឈ្មោះថា រួចផុតពីកម្មអាក្រក់ គឺ មិន​បាច់​ទទួល​ផល​នៃ​កម្ម​អាក្រក់​ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ។ ពាក្យថា ប្រសិនបើនាមរូបមិនអាចបដិសន្ធិបាន គេក៏គួរជាអ្នករួចផុតពីកម្ម អាក្រក់ទាំងឡាយ ជាដើម បានសេចក្តីថា ប្រសិនបើបុគ្គលទោះជាបានធ្វើកម្មអាក្រក់ ដោយ​សារ​នាមរូប​នេះ​ទុក​ហើយ ក៏មិនមាននាមរូបផ្សេងបដិសន្ធិដែរ គួរពោលបានថា គេគួរជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់ ។ ប៉ុន្តែ ព្រោះបានធ្វើកម្មអាក្រក់ ដោយសារនាមរូបនេះទុករួចហើយតែម្តង ទើប​មាននាមរូប​ផ្សេង​ទៀត ដោយ​អំណាច​ការ​បដិសន្ធិ​ក្នុង​ភព​ថ្មី​ដោយ​សារកម្មអាក្រក់ដែលបានធ្វើទុករួចហើយនោះ ព្រោះហេតុនោះ ទើបមិនអាចរួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន។ ការពិត នាមរូបកើតឡើងដោយហេតុច្រើនយ៉ាង មិនមែនចំពោះតែកម្ម ប៉ុណ្ណោះទេ ។ ហេតុទាំងនោះមាន ៤ យ៉ាង គឺ អវិជ្ជា-ការមិនដឹងសច្ចធម៌ ១ តណ្ហា-ចំណង់ ១ ឧបាទាន- ការប្រកាន់មាំ ១ កម្ម- កម្មល្អកម្មអាក្រក់ដែលសត្វបានធ្វើទុក ១។ លោកពោលថា “អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទានំ កម្មន្តិ ឥមេ ចត្តារោ ធម្មា និព្វត្តកត្តា ហេតុ ” (១) ប្រែថា “ធម៌ ៤ យ៉ាង​ទាំង​នេះ គឺ អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទាន កម្ម ឈ្មោះថាហេតុនៃនាមរូប ព្រោះជាអ្នកធ្វើឱ្យកើតឡើង” ដូចនេះ។ ប៉ុន្តែព្រះថេរៈពោលដល់កម្មប៉ុណ្ណោះថា ជាហេតុនៃនាមរូប ព្រោះ​លោកមាន​បំណង​ពោល​ចំពោះ​ហេតុ​ជា​ប្រធាន ព្រោះ​ក្នុង​បណ្តា​ហេតុ​ទាំងនោះ កម្មចាត់ទុកថាជាប្រធាន និង ដើម្បីឱ្យសមស្របនឹងពាក្យតវ៉ារបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ដែលត្រាស់ដល់កម្មថា “ ប្រសិន​បើ​នាម​រូប​ផ្សេង​បដិសន្ធិ បុគ្គលក៏គួរជាអ្នករួចផុតពីកម្មអាក្រក់បាន ” ដូចនេះ ។ ក្នុងឧបមាទាំងឡាយនោះ ឧបមាដំបូង ចំណុចសំខាន់របស់ឧបមាមានគ្រាន់តែថា ស្វាយផ្លែក្រោយ ៗ ជាស្វាយដែលបុរសជាម្ចាស់ចម្ការស្វាយ មិនបានដាំដុះទុកពិតមែន ប៉ុន្តែ ព្រោះ​ហេតុ​កើត​ចេញ​ពី​ស្វាយ ដែលបុរសនេះបានដាំដុះទុក ទើបចាត់ទុកថា ជាស្វាយរបស់បុរសជាម្ចាស់ចម្ការនោះ អ្នកដទៃមិនអាចមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងបាន ។ យ៉ាងណាមិញ នាមរូបដែលបដិសន្ធិ រមែង​កើត​ចេញ​ពី​កម្ម​ដែល​បុគ្គល​បាន​ធ្វើ​ទុក ដោយនាមរូបដែលប្រព្រឹត្តទៅមុនស្លាប់ ដោយអំណាចនៃការវិវឌ្ឍន៍ទៅក្នុងភាពបន្តតគ្នាតែមួយ ។ ព្រោះហេតុនោះ រមែង​ជា​នាមរូប​របស់​បុគ្គល​តែ​មួយ​នោះឯង ពុំមែនជានាមរូបរបស់បុគ្គលផ្សេងនោះទេ ។ ពេលនាមរូបបដិសន្ធិនោះកើតឡើងក្នុងនរក ព្រោះជានាមរូបដែលកើតពីកម្មអាក្រក់ដែលបានធ្វើទុកមុនស្លាប់ ក៏​ឈ្មោះ​ថា បុគ្គលអ្នកធ្វើកម្មអាក្រក់ទុកមុនស្លាប់នោះ ជាអ្នកកើតក្នុងនរក ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបមិនអាចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន បានសេចក្តីថា ចាំបាច់ត្រូវទទួលផល នៃ​កម្ម​អាក្រក់​ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើទុក។ ចំណែកការដែលលោកធ្វើការឧបមាពោលដល់ពាក្យសម្អាង ដើម្បីឱ្យរួចផុតពីកំហុសរបស់បុគ្គលដែលលួចស្វាយនោះ គឺគ្រាន់តែដើម្បីបង្ហាញឱ្យឃើញថា ក្នុងភាពបន្តតគ្នាតែមួយ តាមទំនាក់ទំនងនៃហេតុនិងផល បុរសអ្នកដាំផ្លែស្វាយមុននោះ រមែងជាម្ចាស់របស់ស្វាយផ្លែក្រោយ ៗ ដែរ ។ បុរសអ្នកលួចស្វាយផ្លែក្រោយ ៗ ទៅ មិន​អាច​អាង​យក​ភាព​ជា​ម្ចាស់​មាន​សិទ្ធិគ្រប់គ្រងស្វាយផ្លែក្រោយ ៗ ដែលខ្លួនលួចទៅ បាននោះទេ ។ ការដែលគេត្រូវទទួលទោស មិនរួចផុតពីទោសទៅនោះ ជាការបង្ហាញឱ្យឃើញថា ស្វាយ​ផ្លែ​ក្រោយ​ៗ ជា​របស់​បុរស​អ្នក​ដាំ​ស្វាយ​ផ្លែ​មុន​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ បុរសអ្នកលួចយកទៅមិនអាចជំទាស់បានយ៉ាងនេះ ប៉ុណ្ណោះ ដូចនេះ ។ ក្នុងឧបមាដែលនៅសល់ ក៏គួរជ្រាបអត្ថន័យតាមន័យ ដូច​ពោល​ខាង​លើមកនេះ ផងចុះ ៕ == បញ្ហាទី ៧ - ថេរបដិសន្ទហនាបដិសន្ទហនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់នឹងបដិសន្ធិទៀតឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ កុំអី ប្រយោជន៍អ្វីដោយពាក្យដែលព្រះអង្គត្រាស់សួរនោះ ? អាត្មាភាពបានថ្វាយវិសជ្ជនាហើយថា “ ប្រសិន​បើ​អាត្មាភាព​នៅ​ជា​អ្នក​មាន​ឧបាទាន អាត្មាភាព​ក៏​នឹង​បដិសន្ធិ​ទៀត ប្រសិនបើអាត្មាភាពជាអ្នកគ្មានឧបាទាន អាត្មាភាពក៏នឹងមិនបដិសន្ធិទៀត ” ដូចនេះ មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់បានធ្វើការទំនុកបម្រុងព្រះរាជា ព្រះរាជាទ្រង់រីករាយហើយក៏ទ្រង់ផ្តល់ការទំនុកបម្រុងដល់គេ ។ គេជាមនុស្សរីករាយ ពេញ​ប្រៀប​បរិបូរ​ដោយ​កាម​គុណ​ទាំង ៥ ព្រោះការទំនុកបម្រុងនោះ ប្រសិនបើគេប្រាប់ដល់មហាជនថា “ ព្រះរាជាទ្រង់មិនបានធ្វើការតបស្នងអ្វីដល់គេនោះទេ ” ដូចនេះនោះ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរស​នោះ​ឈ្មោះ​ថា ជាអ្នកធ្វើត្រឹមត្រូវហើយឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ប្រយោជន៍អ្វីដោយពាក្យ ដែលព្រះអង្គត្រាស់សួរសេចក្តីនោះ អាត្មាភាព​បានពោល​ចំពោះ​រឿង​នេះ​រួច​ហើយ​ថា “ ប្រសិនបើអាត្មាភាពនៅជាអ្នកមានឧបាទាន អាត្មាភាពក៏នឹងបដិសន្ធិទៀត ប្រសិនបើអាត្មាភាពជាអ្នកគ្មានឧបាទាន អាត្មាភាពក៏នឹងមិនបដិសន្ធិទៀតទេ ” ដូចនេះ មិនមែនទេឬ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាមានការសួរដល់ការបដិសន្ធិ ឬ មិនបដិសន្ធិនៃព្រះថេរៈ ឈ្មោះថា ថេរបដិសន្ទហនាបដិសន្ទហនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា កុំអី គឺ មិនត្រឹមត្រូវទេ ។ ពាក្យថា ការទំនុកបម្រុង គឺឧបការៈ ។ ក្នុងឧបមា បុរសនោះ ពេលព្រះរាជាទ្រង់ធ្វើឧបការៈតបស្នងដល់ខ្លួន ធ្វើឱ្យខ្លួនពេញចិត្តហើយ ការ​ដែលគេបែរជា​ពោល​ទៅ​កាន់​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​ថា ព្រះ​រាជា​ទ្រង់​មិន​បាន​ធ្វើ​ការ​ឧបការៈអ្វីដល់យើង​ទេ ដូចនេះនៅពេលក្រោយនោះ ឈ្មោះថា ធ្វើមិនត្រឹមត្រូវ គឺមិនសមរម្យ ។ យ៉ាង​ណាមិញ ប្រការ​ដែល​ព្រះថេរៈ​បាន​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា​បញ្ហា​នេះ​ដល់​ព្រះ​រាជា ធ្វើឱ្យព្រះរាជាទ្រង់រីករាយទទួលស្គាល់មុននេះរួចហើយ ក្នុងពេលនេះ ព្រះរាជាទ្រង់បែរជាមកត្រាស់សួរបញ្ហានេះទៀត បីដូច​ព្រះ​ថេរៈ​មិន​បាន​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា​មុន​នោះ ក៏​ឈ្មោះ​ថា​ទ្រង់​ធ្វើ​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ គឺមិនសមគួរ ដូចនោះដែរ ៕ == បញ្ហាទី ៨ - នាមរូបបដិសន្ទហនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ក្នុងពាក្យដែលពោលថា “នាមរូប” នេះ អ្វីគឺនាម ? អ្វីគឺរូប ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ក្នុងពាក្យថា នាមរូបនោះ ធម្មជាតិដែលគ្រោតគ្រាតគឺ “រូប” ក្នុងពាក្យថា នាមរូបនោះ ចិត្ត និងចេតសិកធម៌ទាំងឡាយ ដែល​ជា​ធម្មជាតិ​ដ៏​សុខុម គឺ “នាម” ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុអ្វីនាមតែមួយមុខ បដិសន្ធិមិនបាន ឬរូបតែមួយមុខ ក៏បដិសន្ធិមិនបាន យ៉ាងដូចនោះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ធម៌ទាំងនេះពឹងពាក់អាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក រមែងកើតឡើងដំណាលគ្នាតែម្តង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា បើស៊ុតថ្មី (កើតដំបូង)របស់មេមាន់គ្មាន សូម្បីភ្នាសស៊ុត(ដែលជាទីតាំងអាស្រ័យ)ក៏គ្មាន ។ ក្នុងនោះ ស៊ុតថ្មីក្តី ភ្នាសស៊ុតក្តី ទាំង​ពីរ​យ៉ាង​នេះ ពឹង​ពាក់​អាស្រ័យ​គ្នា ទៅវិញទៅមក ទាំងពីរយ៉ាងនេះ មានការកើតឡើងដំណាលគ្នាតែម្តង ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ ក្នុងនាមនិងរូបនោះ បើនាមមិនមាន សូម្បី​រូប​ក៏​មិន​អាច​មាន​ទៅ​កើត​ដែរ ក្នុង​នាម​និង​រូប​នោះ នាមក្តី រូបក្តី ធម៌ទាំងពីរនេះ ពឹងពាក់អាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ធម៌ទាំងពីរនេះ មានការកើតឡើង ដំណាលគ្នាតែម្តង ដូច​នេះ​ដែរ នាម​និង​រូប​នេះ ដូចពោល​មក​ខាង​លើ​នេះ មាន​ដំណើរ​ទៅ​មុខ រហូតអស់កាលដ៏យូរអង្វែង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាស្តីអំពីការបដិសន្ធិរបស់នាមរូប ឈ្មោះថា នាមរូបបដិសន្ទហនប្បញ្ហា ។ ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា “ ព្រោះហេតុអ្វីនាមតែមួយមុខ បដិសន្ធិមិនបាន ” ដូចនេះ ជាដើម ទ្រង់​សំដៅយក​ការ​បដិសន្ធិ​របស់​មនុស្ស ជាសត្វនៅក្នុងបញ្ចវោការភូមិ ( ភូមិដែលមានខន្ធ ៥ គឺ មានទាំងរូបទាំងនាម ) ។ ជាការពិតថា ក្នុងចតុវោការភូមិ ( ភូមិដែលមានខន្ធ ៤ លើក​លែងរូបក្ខន្ធ​គឺអរូបភូមិ​ទាំង​ឡាយ​នោះ មានតែនាមមួយមុខប៉ុណ្ណោះដែលបដិសន្ធិ ពុំមានរូបបដិសន្ធិទេ ។ ក្នុងឯកវោការភូមិ ( ភូមិដែលមានខន្ធតែមួយ គឺ រូប-ក្ខន្ធ គឺអសញ្ញីសត្តភូមិ ) មាន​តែ​រូប​មួយ​មុខ​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​បដិសន្ធិ ពុំមាននាមបដិសន្ធិទេ ។ ក្នុងគ្រាបដិសន្ធិនៃសត្វក្នុងបញ្ចវោការភូមិទាំងឡាយ មានមនុស្សជាដើមនោះ នាមរូបរមែងពឹងពាក់អាស្រ័យគ្នា ឧប្បត្តិព្រមគ្នា ។ ទោះជានាមមានចិត្ត​ជា​ប្រធាន ប៉ុណ្ណោះ ធ្វើ​តួនាទី​បដិសន្ធិ ពុំ​មែនរូបក៏ដោយ ប៉ុន្តែនាមនោះ ក៏ត្រូវមានរូបជាទីតាំងអាស្រ័យ ហើយរូបនោះកើតឡើងក្នុងគ្រានោះបាន ក៏ព្រោះបាននាម ដែល​មាន​បដិសន្ធិ​ចិត្ត​ជា​ប្រធាន​នោះជាបច្ច័យ ជាអ្នកធ្វើឱ្យកើតឡើង ដោយ​ការ​កើត​ឡើង​ដំណាល​គ្នា ជាមួយបដិសន្ធិចិត្តនោះ ។ ព្រោះហេតុនោះទើបព្រះថេរៈពោលថា “នាមក្តី រូបក្តី ធម៌​ទាំង​ពីរ​នេះ ពឹងពាក់អាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក ធម៌ទាំង ២ នេះ មានការកើតឡើងដំណាលគ្នាតែម្តង ” ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - អទ្ធានប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកពោលថា “ អស់កាលដ៏យូរអង្វែង (ទីឃអទ្ធានំ) ” នេះ អ្វីទៅឈ្មោះថា របស់មានកាល (អទ្ធានៈ) នេះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អ្វីដែលកន្លងផុតទៅហើយ ឈ្មោះថារបស់មានកាល ដែលមិនទាន់មកដល់ក៏ឈ្មោះថា របស់មានកាល អ្វីដែល​កើតឡើង​ចំពោះ​មុខ​ក៏​ឈ្មោះ​ថា របស់មានកាល ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ របស់ដែលមានកាលសុទ្ធតែមាននៅក្នុងនោះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ របស់មានកាលខ្លះមាននៅ របស់មាន កាលខ្លះមិនមាននៅ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ អ្វីឈ្មោះថា របស់មានកាលមាននៅ ? អ្វីឈ្មោះថា របស់មានកាលមិនមាននៅ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារទាំងឡាយដែលកន្លងផុតទៅ ហើយ ប្រាសចាកទៅហើយ រលត់ទៅហើយ ប្រែប្រួលទៅហើយទាំងនោះឈ្មោះថា របស់មានកាល មិនមាននៅ។ វិបាក​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ក្តី ធម៌ដែលឱ្យវិបាកធម៌ទាំងឡាយក្តី ធម៌ដែលកំពុងឱ្យបដិសន្ធិ ក្នុងភពដទៃក្តី នោះឈ្មោះថា របស់មានកាល មាននៅ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត សត្វ​ទាំងឡាយ​ដែលបាន​ធ្វើកាលៈ​ហើយ មិន​កើត​ក្នុង​ភព​ដទៃ​នោះ ឈ្មោះ​ថា របស់​មាន​កាល មិន​មាន​នៅ គឺ សត្វទាំងឡាយ ដែលបរិនិព្វានទៅហើយនោះ ឈ្មោះថារបស់មានកាលមិនមាននៅ ព្រោះ​រលត់​អស់​ហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាមានការសួរដល់អទ្ធានៈ (កាល,របស់មានកាល) ឈ្មោះថា អទ្ធានប្បញ្ហា។ ពាក្យថា អទ្ធានៈ (របស់មានកាល) គឺជាអ្វីដែលដំណើរទៅទាក់​ទងនឹងកាល ៣ មានអតីតកាល ជាដើម។ ពាក្យថា របស់មានកាលខ្លះមាននៅ របស់មានកាលខ្លះមិនមាននៅ បាន សេចក្តីថា របស់មានកាលខ្លះដែលជាបច្ចុប្បន្នមាននៅ របស់មានកាលខ្លះដែលជាអតីត ឬ ដែលជាអនាគត មិន​មាន​នៅ។ ពាក្យថា សង្ខារ គឺធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាក់តែង ឬធ្វើឱ្យកើតឡើង ដំណើរទៅ ទាក់ទងនឹងបច្ច័យ កើតឡើងអំពីបច្ច័យនោះ រួចក៏ដល់នូវភាពរលត់ទៅជាធម្មតា ។ ពាក្យថា សង្ខារទាំងឡាយដែលកន្លងផុតទៅហើយ ។ ល។ របស់មានកាល មិនមាននៅ បានសេចក្តីថា សង្ខារទាំងឡាយដែលកន្លងផុតទៅហើយក្នុងភពមុន ឈ្មោះថា “របស់​មាន​កាល” ដោយ​មាន​កាល​ជា​អតីត និង​ឈ្មោះ​ថា “មិនមាននៅ” ព្រោះពុំមានតួសភាវៈនៅសល់ក្នុងភពនេះ សូម្បីប៉ុនចុងសរសៃសក់ ព្រោះកន្លងផុតទៅហើយ ដោយ​អំណាច​ការ​រលត់​អស់​ទៅ។ ពាក្យថា វិបាកធម៌ទាំងឡាយ គឺ ធម៌ជាវិបាក គឺធម៌ជាផលនៃកុសលកម្ម និង អកុសលកម្ម ដែលសត្វធ្វើទុកក្នុងភពមុនដែលកំពុងដំណើរទៅក្នុងភពបច្ចុប្បន្ននេះ។ ពាក្យថា ធម៌​ដែល​ឱ្យ​វិបាក​ធម៌​ទាំង​ឡាយ គឺ​ធម៌ជាកុសលនិងអកុសលដែលសត្វធ្វើទុកក្នុងភពបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលអាចធ្វើវិបាកឱ្យកើតឡើងក្នុងភពផ្សេង ។ ពាក្យថា ធម៌ដែលកំពុងឱ្យបដិសន្ធិ ក្នុងភពដទៃ គឺ វិបាកធម៌ ដែលកំពុងធ្វើមុខងារបដិសន្ធិ ក្នុងភពបច្ចុប្បន្ននេះ ១ កុសលនិងអកុសល ដែលអាចធ្វើវិបាកធម៌ឱ្យកើតឡើង ធ្វើ​មុខ​ងារ​បដិសន្ធិ​ក្នុង​ភព​ដទៃ​១ ឈ្មោះថា របស់មានកាលមាននៅ ដោយអំណាចទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល ពោលគឺ ជាផលក្នុងបច្ចុប្បន្ន ដោយសារហេតុពីអតីតខ្លះ ជាហេតុក្នុងបច្ចុប្បន្ន សាង​ផល​ក្នុង​អនាគតខ្លះ។ ពាក្យថា ធ្វើកាលៈហើយ ( ស្លាប់ហើយ ) គឺធ្វើកាលៈហើយដោយអំណាច នៃចុតិចិត្ត ( ចិត្តរំកិលចេញពីភព ) ដែលកើតឡើង ។ ពាក្យថា កើតក្នុងភពដទៃ បានសេចក្តីថា កើតឡើងក្នុងភពដទៃ ដោយ អំណាចនៃការមានបដិសន្ធិចិត្ត ( ចិត្តដួងដំបូងដែលធ្វើមុខងារបន្តភពជាតិ ) កើតឡើង ។ សត្វនោះឈ្មោះថា របស់​មាន​កាល​មាន​នៅ ព្រោះទោះជាធ្វើកាលៈហើយ ក៏នៅដំណើរទៅជាប់មិនដាច់ ដោយអំណាចបដិសន្ធិចិត្តដែលកើតឡើងនោះ ។ ពាក្យថា ធ្វើកាលៈហើយ មិនកើតឡើងក្នុងភពដទៃ បានសេចក្តីថា សត្វ គឺ លោកជាព្រះអរហន្តធ្វើកាលៈហើយ មិនកើតឡើងក្នុងភពដទៃដោយអំណាចនៃបដិសន្ធិនោះ ឈ្មោះថា របស់​មាន​កាល​មិន​មាន​នៅ ព្រោះគ្មានបដិសន្ធិទៀត នោះឯង។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា “គឺសត្វទាំងឡាយដែលបរិនិព្វានហើយនោះ ឈ្មោះថារបស់មានកាលមិនមាននៅ ព្រោះ​រលត់​អស់​ហើយ”ដូចនេះ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី១ - មហាវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 5exizr6q4yj9pjs6tn55z6axnncigpa 0 2466 7964 7163 2017-07-13T09:46:13Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ|កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ៣ - វិចារវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - អទ្ធានមូលប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈ (របស់មានកាល)ផ្នែកអតីត អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគត អ្វីជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអតីត នៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគត និង នៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ន គឺថា ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ ក៏រមែងមានសង្ខារ ។ ព្រោះ​សង្ខារជាបច្ច័យ រមែងមានវិញ្ញាណ ។ ព្រោះវិញ្ញាណជាបច្ច័យ រមែងមាននាមរូប ។ ព្រោះនាមរូបជាបច្ច័យ រមែងមានអាយតនៈ ៦ ។ ព្រោះអាយតនៈ ៦ ជាបច្ច័យ រមែងមានផស្សៈ ។ ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យ រមែងមានវេទនា ។ ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យ រមែងមានតណ្ហា ។ ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យ រមែងមានឧបាទាន ។ ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ រមែងមានភព ។ ព្រោះភពជាបច្ច័យ រមែងមានជាតិ ។ ព្រោះជាតិជាបច្ច័យ រមែងមានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ ដែលជាគំនរទុក្ខទាំងអស់ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ រមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញនោះទេ ។ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងវគ្គទី ៣ គឺវគ្គនេះ មានបញ្ហាមកហើយចំនួន ១៤ បញ្ហា ។ បញ្ហាមានការសាកសួរដល់មូលនៃអទ្ធានៈ ឈ្មោះថា អទ្ធានមូលប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា មូលនៃអទ្ធានៈ ប្រែថា មូលគឺឫសគល់នៃអទ្ធានៈ សំដៅដល់ហេតុ ដែលជាប្រធាននៃអទ្ធានៈ ដែលប្រព្រឹត្តទៅទាក់ទងនឹងកាល ៣ ។ ព្រះនាគសេនមានបំណងបង្ហាញ ឱ្យ​ព្រះរាជា​ទ្រង់​មើល​ឃើញ​ថា អវិជ្ជាឈ្មោះថា ជាមូលនៃអទ្ធានៈទាំង ៣ កាលនោះយ៉ាងដូចម្តេច ដោយព្រះបាលី ទើបពោលបដិច្ចសមុប្បាទកថា ថា “ ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ រមែងមានសង្ខារ ” ដូចនេះ ជាដើម។ បណ្ឌិតគួរជ្រាបសេចក្តីពិស្តារស្តីអំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ( បច្ច័យដែលផលអាស្រ័យកើតឡើង ) ក្នុងគម្ពីរផ្សេង ៗ មានវិសុទ្ធិមគ្គ ជាដើម ផងចុះ ។ នៅក្នុង​បដិច្ច​សមុប្បាទ​កថា​នោះ ការ​ដែលទ្រង់សម្តែងអង្គទាំងឡាយ ដោយមានអវិជ្ជាដែលជាអង្គដំបូងមុនថា “ ព្រោះអវិជ្ជាជាបច្ច័យ រមែងមានសង្ខារ ” នោះមិនមែនបង្ហាញថា អវិជ្ជាជាចុងបំផុតខាងដើម (ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម) នៃអទ្ធានៈនោះទេ ។ ប៉ុន្តែជាការបង្ហាញថា អវិជ្ជាជាហេតុដែលជាប្រធាននៃអទ្ធានៈប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រោះហេតុនោះហើយ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ ចុង​បំផុត​ខាង​ដើម​នៃ​អទ្ធានៈ រមែង​មិន​បង្ហាញ​ឱ្យឃើញ ” ដូចនេះ បានសេចក្តីថា ទោះជាអវិជ្ជានោះ ក៏ជារបស់ដែលមានបច្ច័យ គឺ មានអាសវៈដែលសត្វនៅមិនទាន់បានលះជាបច្ច័យ តាម​ព្រះ​បាលី​ដែល​ថា “អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ (១) ព្រោះអាសវៈកើតឡើង ទើបអវិជ្ជាកើតឡើង ” ព្រោះហេតុនោះ ទើបអវិជ្ជាមិនមែនឈ្មោះថា ចុងបំផុត ខាងដើមនៃអទ្ធានៈ ។ ប្រសិន​បើ​មាន​សំណួរ​ថា “ ប្រការដែលថា អវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកបច្ចុប្បន្ននេះ នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ។ សូមឆ្លើយថា “ នឹងដឹងបានតាមព្រះសូត្រ ដែលថា អវិជ្ជា បច្ចយោ សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា។ ល។ បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មឋិតិ ញាណំ (២) បញ្ញាដែលកំណត់បានថា អវិជ្ជាជាបច្ច័យ សង្ខារជាអ្វីដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ធម៌ទាំងពីរ (គឺអវិជ្ជា និង សង្ខារ) នេះ ជាធម៌ដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ដូចនេះ ឈ្មោះថាធម្មឋិតិញ្ញាណ ( បច្ចយបរិគ្គហញ្ញាណ ) ព្រោះជាការកំណត់ដឹងអវិជ្ជាបច្ចុប្បន្ន ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារបច្ចុប្បន្ន ។ ប្រសិន​បើ​មាន​សំណួរ​ទៀតថា “ ប្រការដែលថាអវិជ្ជាជាមូលនៃអទ្ធានៈផ្នែកអតីត នៃអទ្ធានៈផ្នែកអនាគតនេះ នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ។ សូមឆ្លើយថា “ នឹងដឹងបាន តាម​ព្រះសូត្រ​ដដែល​នោះ​ដែល​ថា “ អតីតំបិ អទ្ធានំ អនាគតំបិ អទ្ធានំ, អវិជ្ជាបច្ចយោ សង្ខារា បច្ចយសមុប្បន្នា ។ល។ បច្ចយបរិគ្គហេ បញ្ញា ធម្មឋិតិញាណំ (៣) បញ្ញាដែលកំណត់បច្ច័យបានថា ទោះជាអតីតកាល ទោះ​ជា​អនាគតកាល អវិជ្ជាក៏ជាបច្ច័យ សង្ខារជាអ្វីដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ធម៌ទាំង២នេះជាធម៌ដែលកើតឡើងព្រោះបច្ច័យ ដូចនេះ ឈ្មោះថា ធម្មឋិតិញ្ញាណ ព្រោះ​ជាការ​កំណត់​ដឹង​អវិជ្ជា​អតីត ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារអតីតនោះឯង និងអវិជ្ជាអនាគត ដែលជាបច្ច័យដល់សង្ខារអនាគត ” ៕ == បញ្ហាទី ២ - បុរិមកោដិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ ចុងបំផុតខាងដើម មិនបង្ហាញ ” នេះ សូមលោកម្ចាស់ធ្វើការឧបមាសម្រាប់ពាក្យនោះផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាបុរសម្នាក់កប់គ្រាប់រុក្ខជាតិតូច ៗ នៅក្នុងដី ។ ក្រោយមកក៏មានពន្លកដុះឡើង មានភាពរីកលូតលាស់ទៅតាមលំដាប់ រួចក៏ឱ្យផល ។ ភាពបន្តគ្នាទៅដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមានទីបំផុតទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ រមែងមិនបង្ហាញ ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ចេញពីមាន់ក៏មានស៊ុត ចេញពីស៊ុតក៏មានមាន់ ចេញពីមាន់ក៏មានស៊ុត ភាពបន្តគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ មាន​ទី​បំផុត​ឬ​យ៉ាង​ណា"? ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើម រមែងមិនបង្ហាញដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះថេរៈ គូររូបរង្វង់មូលទៅលើដី ថ្វាយព្រះពរសួរសេចក្តីនោះ ទៅកាន់ព្រះរាជាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ រូបរង្វង់មូលនេះមានទីបំផុត ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់រង្វង់ទាំងនេះយ៉ាងនេះថា ចក្ខុ-វិញ្ញាណ ( ការឃើញរូបភាព ) អាស្រ័យ​ប្រសាទ​ភ្នែក និងរូប (រូបភាពដែលឃើញ) កើតឡើង ផស្សៈរមែងមាន ព្រោះការប្រជុំព្រមគ្នានៃធម៌ ៣ យ៉ាង ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យរមែងមានវេទនា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យរមែងមានតណ្ហា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យរមែងមានឧបាទាន ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យ ក៏រមែងមានកម្ម ប្រសាទភ្នែករមែងកើតពីកម្មទៀត ” ដូចនេះ ភាពបន្តតគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សោតវិញ្ញាណ ( ការបានឮសូរសំឡេង ) អាស្រ័យប្រសាទ ត្រចៀកនិងសំឡេងកើតឡើង ។ល។ មនោវិញ្ញាណអាស្រ័យចិត្ត និងធម៌កើតឡើង ផស្សៈ​រមែងមាន​ព្រោះ​ការ​ប្រជុំ​ព្រម​គ្នា​នៃ​ធម៌ ៣ យ៉ាង ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យក៏រមែងមានវេទនា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យក៏រមែងមានតណ្ហា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យក៏រមែងមានឧបាទាន ព្រោះ​ឧបាទាន​ជាបច្ច័យ​ក៏រមែង​មាន​កម្ម ចិត្តរមែងកើតពីកម្មទៀត ដូចនេះ ។ ភាពបន្តតគ្នាទៅ ដោយអាការដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ មានទីបំផុតឬយ៉ាងណា ? ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “គ្មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ រមែងមិនបង្ហាញ ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហាស្តីអំពីចុងបំផុតខាងដើម ឈ្មោះថា បុរិមកោដិប្បញ្ហា ។ ក្នុងឧបមាដំបូង មានសេចក្តីសង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះថា ប្រៀបដូចជាដើមឈើក្រោយ ៗ រមែងកើតពីគ្រាប់រុក្ខជាតិនៃដើមមុនៗ ។ ទោះជាដើមមុន ៗ នោះ ក៏រមែងកើតពីគ្រាប់រុក្ខជាតិនៃដើមមុននោះទៀត ។ ភាពបន្តតគ្នាដូចនេះ រកទីបំផុតខាងដើមមិនបាន រកចំណុចចាប់ផ្តើមមិនបាន បានសេចក្តីថា មិន​អាចស្រាវ​ជ្រាវ​បាន​ថា ដើម​មួយ​ណា​ជា​ដើម​ដំបូង។ ប្រការនេះមានឧបមាយ៉ាងណា ស្តីអំពីភាពបន្តតគ្នាទៅនៃអទ្ធានៈ ក៏មានឧបមាដូចនោះ ទោះជាឧបមាដែលនៅសល់ ក៏មានន័យដូចគ្នានេះ ។ ពាក្យថា ចក្ខុវិញ្ញាណ អាស្រ័យប្រសាទភ្នែក និងរូបកើតឡើង បានសេចក្តីថា ចក្ខុវិញ្ញាណ គឺ វិញ្ញាណខាងភ្នែក មានមុខងារឃើញរូបភាព គឺការឃើញរូបភាពនោះឯង អាស្រ័យ​ប្រសាទ​ភ្នែក ព្រោះ​ប្រសាទ​ភ្នែក​ជា​ទី​តាំង​អាស្រ័យ និងជាទ្វារ និង អាស្រ័យរូប គឺរូបភាព ដែលនឹងឃើញនាគ្រានោះ រួចទើបកើតឡើងបាន ។ ពាក្យថា ផស្សៈរមែងមានព្រោះការប្រជុំព្រមគ្នានៃធម៌ ៣ យ៉ាង បានសេចក្តីថា ផស្សៈគឺការទង្គិចនឹងអារម្មណ៍ គឺរូបភាពដែលមកដល់គន្លងទ្វារចក្ខុនោះឯងរមែងមាន ព្រោះ​ការ​ប្រជុំ​ព្រម​គ្នា​នៃ​ធម៌ ៣ យ៉ាងគឺ ប្រសាទភ្នែក ១ រូបឬរូបភាពដែលនឹងឃើញនោះ ១ ចក្ខុវិញ្ញាណដែលកើតឡើងមកឃើញរូបភាពនោះ ១ ។ ពាក្យថា ព្រោះផស្សៈជាបច្ច័យក៏រមែងមានវេទនា បានសេចក្តីថា លុះមានផស្សៈកើតឡើងទង្គិចអារម្មណ៍ គឺរូបនោះហើយ ក៏រមែងមានវេទនាកើតឡើងសោយអារម្មណ៍ ដែលផស្សៈ​ទង្គិច​នោះ ខ្លះជាសុខវេទនា ខ្លះជាទុក្ខវេទនា ខ្លះជាឧបេក្ខាវេទនា ។ ពាក្យថា ព្រោះវេទនាជាបច្ច័យក៏រមែងមានតណ្ហា បានសេចក្តីថា ពេលមានវេទនាកើតឡើងសោយអារម្មណ៍គឺរូបនោះហើយ តណ្ហាចំណង់ក្នុងអារម្មណ៍នោះក៏រមែងកើតឡើង ដោយ​អាស្រ័យ​វេទនា​ជា​ផ្លូវ ពោលគឺ ពេលអារម្មណ៍គឺរូបនោះ ជាឥដ្ឋារម្មណ៍គួរឱ្យប្រាថ្នា គួរឱ្យចម្រើនភ្នែក ជាទីតាំងនៃសុខវេទនា សត្វដែលឃើញតែសេចក្តីសុខ ក៏រមែងកើតតណ្ហា ប៉ង​ប្រាថ្នា​ក្នុង​រូប​នោះ។ ពាក្យថា ព្រោះតណ្ហាជាបច្ច័យក៏រមែងមានឧបាទាន បានសេចក្តីថា តណ្ហាដែលមានកម្លាំង លោកហៅថា ឧបាទាន គឺភាពប្រកាន់មាំដំណើរទៅក្នុងអារម្មណ៍ដែលបានមកហើយ ។ សត្វ​ទាំងឡាយ​ពេល​បាន​ទទួល​អារម្មណ៍​ដ៏គួរឱ្យប្រាថ្នាមកហើយ ក៏រមែងប្រកាន់មាំថា “ នេះរបស់យើង ” ជាដើម ។ ពាក្យថា ព្រោះឧបាទានជាបច្ច័យក៏រមែងមានកម្ម បានសេចក្តីថា សត្វទាំងឡាយ ពេលកើតឧបាទានក្នុងអ្វីដែលខ្លួនប្រាថ្នាហើយ ក៏សម្លឹងមិនឃើញទោសនៃអារម្មណ៍គឺរូបនោះ រមែង​ធ្វើកម្ម​ល្អ​ខ្លះ​អាក្រក់ខ្លះ ដើម្បីឱ្យបានមកនូវអ្វីដែលត្រូវការ ។ ពាក្យថា ប្រសាទភ្នែករមែងកើតពីកម្មទៀត បានសេចក្តីថា កម្មដែលបុគ្គល ធ្វើដោយអំណាចនៃរូបតណ្ហា រមែងបង្កើតប្រសាទភ្នែកដល់គេទៀត រួចនៅពេលមានប្រសាទភ្នែកទៀត ក្នុង​ពេលដែល​មាន​រូប​មក​ដល់​គន្លង​ទ្វារ ចក្ខុវិញ្ញាណក៏អាស្រ័យប្រសាទភ្នែកនិងរូបនោះកើតឡើងទៀត តាមន័យដូចខាងលើ ។ ភាពបន្តតគ្នាទៅនៃអទ្ធានៈ តាមប្រការដូចខាងលើមកនេះ មិន​អាច​ស្រាវ​ជ្រាវ​រហូត​ដល់​ចំណុច​ចាប់ផ្តើមបាន ហៅថា គ្មានចុងបំផុត ខាងដើម ។ ទោះជាស្តីអំពីទ្វារផ្សេងដែលនៅសល់ មានខាងត្រចៀកជាដើម បណ្ឌិតក៏គួរជ្រាបតាមលំនាំ ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ ផងចុះ៕ == បញ្ហាទី ៣ - កោដិបញ្ញាយនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ចុងបំផុតខាងដើមមិនបង្ហាញ” ដូចនេះនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អទ្ធានៈដែលកន្លងផុតទៅហើយ ឈ្មោះថា ចុងបំផុតខាងដើម ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពាក្យដែលលោកម្ចាស់ពោលថា “ ចុងបំផុតខាងដើមរមែងមិនបង្ហាញ ” ដូចនេះនោះ ចុងបំផុតខាងដើមនោះ ទោះគ្រប់យ៉ាង ឬ ដែល​មិន​បង្ហាញ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញ ចុងបំផុត ខាងដើមខ្លះមិនបង្ហាញ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់ ចុងបំផុតអ្វីបង្ហាញ ? ចុងបំផុតអ្វីមិនបង្ហាញ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រការដែលត្រាស់ទុកថា មុននេះអវិជ្ជាមិនធ្លាប់មានសោះ ដោយគ្រប់ប្រការទាំងអស់ដូចនេះ ឈ្មោះថាចុងបំផុតខាងដើម រមែងមិនបង្ហាញ ។ អ្វីដែលមិន​មាន​ក៏​មក​មាន​ឡើង មានហើយ ក៏បែរជាប្រាសចាកទៅវិញ នេះចាត់ទុកថា ចុងបំផុតខាងដើម រមែងបង្ហាញ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីដែលមិនមានក៏បែរជាមកមានឡើង មានហើយក៏បែរជាប្រាសចាកទៅវិញ ។ អ្វីនោះត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ (ខណៈកើតឡើង និងខណៈរលត់​ទៅ) រួច​រមែង​ដល់​នូវ​សេចក្តីតាំងនៅមិនបាន មិនមែនដូចនេះឬ ? ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើជាអ្វីដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំងពីរ ក៏រមែងដល់នូវសេចក្តីតាំងនៅមិនបាន ចុងបំផុតដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ អាច​ចម្រើន​បាន​ឬ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មែន ចុងបំផុតនោះអាចចម្រើនបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនបានសួរថា ចុងបំផុតអាចចម្រើនបានឬទេនោះទេ សួរថា ចុងបំផុត អាចចម្រើនបានដោយ​ចុង​បំផុត​ឬ​ទេ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពិតមែន អាចចម្រើនបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះថេរៈ បានធ្វើការឧបមារឿងដើមឈើ ដល់ព្រះចៅមិលិន្ទនោះថា ខន្ធទាំងឡាយ ជារុក្ខជាតិនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់ ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាស្តីអំពីការបង្ហាញឡើងនៃចុងបំផុត ឈ្មោះថា កោដិបញ្ញាយនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ចុងបំផុតខាងដើម ទោះគ្រប់យ៉ាងឬដែលមិនបង្ហាញ ? បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈ (របស់​មាន​កាល) ដែល​ជាអតីត ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈដែលជាអនាគត ចុងបំផុតខាងដើមនៃអទ្ធានៈដែលជាបច្ចុប្បន្នទាំងអស់តែម្តងឬដែលមិនបង្ហាញ ? ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ​ព្រះថេរៈ​ទើប​ថ្វាយ​វិសជ្ជនា​ថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះមិនបង្ហាញ ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា មុននេះអវិជ្ជាមិនធ្លាប់មាន បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមនៃអវិជ្ជា ដែលគួរពិចារណាឱ្យឃើញថា មានឬមិនមានហ្ន៎ ? ដូចនេះ ចុងបំផុតខាងដើម នៃអវិជ្ជានោះ មិនបង្ហាញ ។ ព្រះថេរៈថ្វាយវិសជ្ជនា ដោយលើកយកចំពោះតែអវិជ្ជា មកជានិទស្សន៍ ។ គួរជ្រាបថា ចុងបំផុតខាងដើម ទោះជាធម៌ផ្សេង ៗ មានសង្ខារ ជាដើម សុទ្ធតែមិនបង្ហាញ បានសេចក្តីថា ពុំ​មាន​នរណា​អាចដឹងបាន។ ចុងបំផុតខាងដើមខ្លះបង្ហាញយ៉ាងដូចម្តេច ? ក្នុងការកើតឡើងតាំងនៅនិងរលត់ទៅនៃខន្ធនីមួយ ៗ ដែលដល់ខណៈទាំង ៣ ការកើតឡើងដែលអាចឃើញបាន ដោយ​ឧទយព្វយញ្ញាណ ចាត់ទុកជាចុងបំផុតខាងដើម នៃការរលត់ទៅ ឈ្មោះថា រមែងបង្ហាញ ។ ទោះជាការរលត់ទៅ ក៏ចាត់ទុកជាចុងបំផុត នៃការកើតឡើង ឈ្មោះថា រមែងបង្ហាញ។ ការ​កើត​ឡើងគឺ និព្វត្តិលក្ខណៈ (លក្ខណៈ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​កើត) លោកហៅថា ឧទយៈ-ការកើតឡើង ។ ការរលត់ទៅ គឺ វិបរិណាមលក្ខណៈ លោកហៅថា វយៈ-ការប្រាសចាកទៅ ។ សម្រាប់អទ្ធានៈ ( របស់មានកាល ) ដែលជាបច្ចុប្បន្ន ចុងបំផុតខាងដើមរមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុងយ៉ាងនេះ។ ព្រះយោគាវចរនោះ រមែងពិចារណាឃើញថា ក្នុងកាលទោះជាអតីត ដែលមានលំដាប់មុន ៗ នៃខន្ធ ដែលដល់ខណៈទាំង ៣ ចុងបំផុតខាងដើមក៏បានបង្ហាញហើយ ដោយ​ចុងបំផុត​ខាង​ចុង។ ក្នុងកាលទោះជាអនាគត ដែលមានលំដាប់ក្រោយ ៗ នៃខន្ធ ដែលដល់ខណៈ ទាំង ៣ ចុងបំផុតខាងដើម ក៏រមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុង ដូចជា ខន្ធដែលដល់ខណៈ ទាំង ៣ ក្នុងកាលបច្ចុប្បន្ននោះដែរ។ ព្រះថេរៈសំដៅយកសេចក្តីដូចពោលខាងលើមកនេះ ពោលថា “ អ្វីដែលមិនមានក៏មកមានឡើង មានហើយក៏បែរជាប្រាសចាកទៅ ” ដូចនេះ។ ក្នុងពាក្យនោះ ពាក្យ អ្វី គឺរុក្ខជាតិ គឺខន្ធ ។ ពាក្យថា មិនមាន គឺមិនធ្លាប់មានពីមុន ។ ពាក្យថា ក៏មកមានឡើង គឺ ក៏មកមានឡើងក្នុងពេលនេះ ។ ពាក្យថា មានហើយ គឺ​មាន​ក្នុង​ពេល​នេះ​ហើយ។ ពាក្យថា បែរជាប្រាសចាកទៅ គឺបែរជាប្រាសចាកទៅក្នុងពេលនេះ ។ ចុងបំផុតខាងដើម ដែលអាចឃើញបានយ៉ាងនេះ រមែងបង្ហាញដោយចុងបំផុតខាងចុង។ ពាក្យថា ចុងបំផុតដែលត្រូវកាត់ដោយខណៈទាំង ២ អាចចម្រើនបានឬ ? គឺ អាចឃើញជាក់ច្បាស់បានដោយញាណឬ ? ព្រះថេរៈពោលសំដៅយកឧទយព្វយញ្ញាណ ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​ព្រះ​រាជា​ត្រាស់​ឆ្លើយថា “ពិតមែន ចុងបំផុត នោះអាចចម្រើនបាន ” គឺអាចដឹងបាន ។ ពាក្យថា ចុងបំផុតអាចចម្រើនបាន ដោយចុងបំផុតឬ ? បានសេចក្តីថា ចុងបំផុតខាងដើមអាចចម្រើនបាន គឺដឹងបានមិនដាច់រយៈ ដោយចុងបំផុតខាងចុងឬទេ ? ៕ == បញ្ហាទី ៤ - សង្ខារជាយមានប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សង្ខារមួយក្រុមមាន (ពេលមានសង្ខារទាំងនោះ ) សង្ខារមួយក្រុមក៏រមែងកើតឡើងឬ ? ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ សង្ខារមួយក្រុមរមែងកើតឡើង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សង្ខារដែលមាន និងសង្ខារដែលកើតឡើងក្រុមនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេលមានចក្ខុ(ភ្នែក) និងពេលមានរូប ( រូបភាព ) ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ ពេលមានចក្ខុវិញ្ញាណ ក៏រមែងមានវេទនា ។ ពេលមានវេទនា ក៏រមែង​មាន​តណ្ហា។ ពេលមានតណ្ហា ក៏រមែងមានឧបាទាន ។ ពេលមានឧបាទាន ក៏រមែងមានភព ។ ពេលមានភព ក៏រមែងមានជាតិ ។ ពេលមានជាតិ ក៏រមែងមានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខ​ទោមនស្ស ឧបាយាស។ ការកើតឡើងនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយអាការយ៉ាងនេះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេលគ្មានចក្ខុ និងពេលគ្មានរូប ក៏រមែងគ្មានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ ពេល​គ្មាន​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ ក៏រមែងគ្មានចក្ខុសម្ផស្សៈ ។ ពេលគ្មានចក្ខុសម្ផស្សៈ ក៏រមែងគ្មានវេទនា ។ ពេលគ្មានវេទនា ក៏រមែងគ្មានតណ្ហា ។ ពេលគ្មានតណ្ហា ក៏រមែងគ្មានឧបាទាន ។ ពេល​គ្មាន​ឧបាទាន ក៏​រមែង​គ្មាន​ភព។ ពេលគ្មានភព ក៏រមែងគ្មានជាតិ ។ ពេលគ្មានជាតិ ក៏រមែងគ្មានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ការរលត់ទៅនៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មានដោយអាការយ៉ាងនេះ ” ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === បញ្ហាសួរដល់សង្ខារដែលកើតឡើងឈ្មោះថា សង្ខារជាយមានប្បញ្ហា។ ពាក្យថា សង្ខារមួយក្រុម គឺសង្ខារ(អ្វីដែលបច្ច័យធ្វើឱ្យកើតឡើង)ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលបានប្រកាន់យកដោយពាក្យថា សង្ខារ ក្នុងភស្តុតាងដែលមានថា “ សង្ខារទាំងឡាយ​ទាំងពួង​មិន​ទៀង សង្ខារ​ទាំង​ឡាយ​ទាំង​ពួង​ជាទុក្ខ ” ដូចនេះ គឺមិនបានសំដៅយកសង្ខារដែលមាន អវិជ្ជាជាបច្ច័យនោះទេ ព្រោះថាព្រះរាជាត្រាស់សួរថា “ ពេលសង្ខារមួយក្រុមមាន សង្ខារ​មួយ​ក្រុម​រមែង​កើត​ឡើង​ឬ? ” ដូចនេះឯង ។ ពាក្យថា កតមេ តេ បានសេចក្តីថា សង្ខារមួយក្រុមដែលមាននោះយ៉ាងដូចម្តេច ? និង សង្ខារមួយក្រុមដែលកើតឡើងនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ?។ ព្រះថេរៈ ត្រូវការឆ្លើយពាក្យត្រាស់សួរនោះ ទើប​ពោលថា “ ពេលមានចក្ខុ និង ពេលមានរូប ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ” ដូចនេះជាដើម ។ ក្នុងពាក្យវិសជ្ជនានោះ ប្រសិនបើសួរបញ្ច្រាសទៅវិញថា ពេលមានអ្វីទៅទើបមានចក្ខុ ? ឆ្លើយ​ថា ពេល​មាន​នាម​រូប ទើបមានចក្ខុ ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមាននាមរូប ? ពេលមានវិញ្ញាណ ទើបមាននាមរូប ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមានវិញ្ញាណ ? ពេលមានសង្ខារ ទើបមានវិញ្ញាណ ។ ពេលមានអ្វីទៅទើបមានសង្ខារ ? ពេលមានអវិជ្ជា ទើបមានសង្ខារ ដូចនេះ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបគួរធ្វើការប្រកបសេចក្តីឱ្យបរិបូរយ៉ាងនេះថា ពេលមានអវិជ្ជា ក៏រមែងមានសង្ខារ ពេល​មាន​សង្ខារ ក៏​រមែង​មាន​វិញ្ញាណ ពេលមានវិញ្ញាណ ក៏រមែងមាននាមរូប ពេលមាននាមរូប ក៏រមែងមានចក្ខុ ពេលមានចក្ខុនិងរូប ក៏រមែងមានចក្ខុវិញ្ញាណ ។ល។ ពេលមានជាតិ ក៏​រមែង​មាន ជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ទោះក្នុងនិរោធវារៈ ក៏គួរធ្វើការប្រកបសេចក្តីឱ្យបរិបូរ យ៉ាងនេះថា ពេលគ្មានអវិជ្ជា ក៏រមែងគ្មានសង្ខារ ។ល។ ពេល​គ្មាន​ចក្ខុ​និង​រូប ក៏​រមែង​គ្មាន​ចក្ខុវិញ្ញាណ។ ល។ ពេលគ្មានជាតិ ក៏រមែងគ្មានជរា មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខទោមនស្ស ឧបាយាស ។ ពាក្យថា ការរលត់ទៅ (នៃគំនរទុក្ខទាំងអស់)គឺការរលត់ គឺការមិនកើតឡើង ដោយប្រការយ៉ាងនេះ គឺ ពេលវិជ្ជាកើតឡើង ក៏រមែងគ្មានអវិជ្ជា ក៏រមែងគ្មានសង្ខារ ដូចនេះ ជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ៥ - ភវន្តសង្ខារជាយមានប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សង្ខារអ្វីៗដែលកើតមក ជារបស់មិនមាននៅឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វីៗដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារទាំងឡាយ កើតមក សុទ្ធ​តែជារបស់មាន​នៅ​ទាំង​អស់” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះរាជដំណាក់ដែលព្រះអង្គប្រថាប់នៅនេះ កើតមកជារបស់មិនមាននៅ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក្នុងផ្ទះនេះអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ គឺពុំមាននោះទេ អ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មាននៅទាំងអស់ ។ ព្រះគុណម្ចាស់ ដើមឈើទាំងឡាយ​មាន​ស្រាប់​ហើយ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ ដី(ដែលយកមកធ្វើជញ្ជាំង)ក៏មានស្រាប់ហើយនៅលើផ្ទៃដី អាស្រ័យសេចក្តីព្យាយាមដ៏សមគួរ ចំពោះការងារនោះ របស់បុរសនិងស្រ្តីទាំងឡាយ យ៉ាង​នេះ​ហើយ ផ្ទះ​មួយ​ខ្នង​នេះ ទើបសម្រេចបាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំងអស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជារុក្ខជាតិមួយដើមដែលគេដាំនៅលើផ្ទៃដី ពេលដល់សេចក្តីចម្រើន សេចក្តីរីកលូតលាស់ទៅតាមលំដាប់ក៏បានផ្តល់ផ្កានិងផ្លែ ដើមឈើ​ទាំង​នោះ ពុំ​មែន​កើត​មក​ជា​របស់មិន​មាននៅនោះទេ ដើមឈើទាំងនោះ កើតមានសុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែល​កើតមកជា​របស់​មិន​មាន​នៅ សង្ខារ​ទាំង​នោះ ពុំ​មាន​ទេ សង្ខារទាំងនោះ កើតមកសុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ដូចនេះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ពួកជាងធ្វើឆ្នាំងដី ចូកយកដី ពីផ្ទៃផែនដី មកធ្វើជាភាជនៈផ្សេង ៗ ភាជនៈទាំងនោះ ពុំមែនកើតមក ជារបស់មិនមាននៅទេ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាននៅទាំងអស់ ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះ ពុំមានទេ សង្ខារទាំងឡាយកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា តួពិណគ្មាន ស្បែកពិណក៏គ្មាន ពោះពិណក៏គ្មាន ដងពិណក៏គ្មាន ក-ពិណក៏គ្មាន ខ្សែពិណក៏គ្មាន ឧបករណ៍កេះខ្សែពិណក៏គ្មាន និង​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏គ្មាន តើសំឡេងពិណកើតឡើងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សំឡេងពិណមិនអាចកើតឡើងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលតួពិណមាន ស្បែកពិណក៏មាន ពោះពិណក៏មាន ដងពិណក៏មាន ក-ពិណក៏មាន ខ្សែពិណក៏មាន ឧបករណ៍កេះខ្សែពិណក៏មាន និង​សេចក្តីព្យាយាម​ដ៏សមគួរចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏មាន សំឡេងពិណអាចកើតឡើងបាន មែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបានព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមក ជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាឈើមេកួតភ្លើងគ្មាន ឈើកូនកួតភ្លើងក៏គ្មាន ខ្សែចងឈើកួតភ្លើងក៏គ្មាន ឈើកួតភ្លើងកំណាត់លើក៏គ្មាន កម្ទេចកួតក៏គ្មាន និង​សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរ ចំពោះការនោះ របស់បុរសក៏គ្មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលឈើមេកួតភ្លើងមាន ឈើកូនកួតភ្លើងក៏មាន ខ្សែចងឈើកួតភ្លើងក៏មាន ឈើកួតភ្លើងកំណាត់លើក៏មាន កម្ទេចកួតក៏មាន និង សេចក្តី​ព្យាយាម​ដ៏​សម​គួរ​ចំពោះ​ការ​នោះ របស់បុរសក៏មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជា កែវមណីក៏គ្មាន ពន្លឺថ្ងៃក៏គ្មាន គោម័យក៏គ្មាន ភ្លើងនោះអាចកើតបានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែពេលណាដែលកែវមណីមាន ពន្លឺថ្ងៃក៏មាន គោម័យក៏មាន ភ្លើងនោះអាចកើតឡើងបានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់គ្មាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមានទេ សង្ខារទាំងនោះកើតមក សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់មាន​នៅ​ទាំង​អស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាកញ្ចក់ឆ្លុះគ្មាន ពន្លឺភ្លឺក៏គ្មាន មុខអ្នកឆ្លុះក៏គ្មាន មនុស្ស ( រូបភាពមុខមនុស្ស ) អាចកើតឡើងបានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចកើតបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែពេលណាដែលកញ្ចក់ឆ្លុះក៏មាន ពន្លឺភ្លឺក៏មាន មុខអ្នកឆ្លុះក៏មាន មនុស្ស ( រូបភាពមុខមនុស្ស ) អាចកើតឡើងបានមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចកើតបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមកជារបស់គ្មាននៅ សង្ខារទាំងនោះពុំមាននោះទេ សង្ខារទាំងនោះ កើត​មក​សុទ្ធ​តែ​ជា​របស់​មាន​នៅ​ទាំងអស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាស្តីអំពីរបស់ដែលមាននៅ កើតជាសង្ខារទាំងឡាយឈ្មោះថា ភវន្តសង្ខារជាយមានប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ព្រះរាជដំណាក់ដែលព្រះអង្គប្រថាប់នៅនេះ កើតមកជារបស់គ្មាននៅឬយ៉ាងណា ? បានសេចក្តីថា មិនមាននៅឬ ? ។ ប្រសិនបើ មិនមាននៅ សូមសួរថា ព្រះអង្គ​ប្រថាប់​នៅក្នុង​កន្លែង​ណា? ព្រះរាជាពេលនឹងទ្រង់សម្តែងថា សុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ទើបត្រាស់ថា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ដើមឈើទាំងឡាយក៏មានស្រាប់ ហើយនៅក្នុងព្រៃ ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ បានសេចក្តីថា ព្រះថេរៈបដិសេធថា សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើក្នុងព្រះរាជដំណាក់របស់ព្រះអង្គនេះ ឈើ ដី អ្វី ៗ ជា​របស់​មិន​មាន​នៅ​ទេ ព្រះរាជដំណាក់អ្វី ៗ ក៏រមែងមិនមាន ។ ប៉ុន្តែ ព្រោះហេតុតែឈើនិងដី ជារបស់មានស្រាប់នៅក្នុងព្រៃ និងនៅលើផ្ទៃដី ព្រោះហេតុនោះ ព្រះរាជ​ដំណាក់​ដែលកើត​ឡើង​ពី​ឈើ​និង​ដីនេះ រមែងជារបស់មាននៅ ។ យ៉ាងណាមិញ ប្រសិន បើបច្ច័យនៃសង្ខារអ្វី ៗ កើតមកជារបស់មិនមាននៅ សង្ខារអ្វី ៗ ក៏រមែងមិនមានទាំងអស់ ប៉ុន្តែ​ព្រោះហេតុតែ​បច្ច័យ​នៃ​សង្ខារ ជា​របស់​មាន​នៅ ព្រោះហេតុនោះ សង្ខារអ្វី ៗ ដែលកើតមក សុទ្ធតែជារបស់មាននៅទាំងអស់ ដូចនេះ ។ ទោះជាឧបមាផ្សេង ៗ ទៀត ក៏គួរជ្រាបអត្ថន័យតាមន័យនេះផងចុះ ៕ == បញ្ហាទី ៦ - វេទគូបញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វេទគូមានឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ តើនរណាទៅឈ្មោះថា វេទគូ នេះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គឺ តួអព្ភន្តរជីវៈ ( ជីវៈខាងក្នុង ) ដែលសម្លឹងមើលរូបផ្លូវភ្នែក ស្តាប់សំឡេងផ្លូវត្រចៀក ហិតក្លិនផ្លូវច្រមុះ ភ្លក់រសផ្លូវអណ្តាត ត្រូវផោដ្ឋព្វៈផ្លូវកាយ ដឹង​ធម៌ផ្លូវចិត្ត។ ប្រៀបដូចជា យើងអង្គុយនៅលើប្រាសាទ ត្រូវការសម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចណា យើងក៏សម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចនោះបាន គឺថា នឹង​សម្លឹង​មើល​ទៅ​តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​កើត​ក៏​បាន នឹង​សម្លឹង​មើល​ទៅ តាមបង្អួចទិសខាងលិចក៏បាន នឹងសម្លឹងមើលទៅតាមបង្អួចទិសខាងត្បូងក៏បាន ។ យ៉ាងណាមិញ ព្រះគុណម្ចាស់ តួ​អព្ភន្តរ​ជីវៈ​នេះ​ត្រូវ​ការ​នឹង​សម្លឹង​មើល​រូប​ជា​ដើម តាមទ្វារណា ក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបជាដើម តាមទ្វារនោះបាន ដូចនេះដែរ ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ អាត្មាភាពសូមថ្វាយព្រះពរ ពោលដល់ទ្វារ ៥ សូមព្រះអង្គទ្រង់សណ្តាប់រឿងទ្វារ ៥ នោះ ។ សូមទ្រង់ធ្វើទុក ក្នុងព្រះទ័យឱ្យបានល្អ ផងចុះ ។ ប្រៀប​ដូចជា យើងអង្គុយនៅលើប្រាសាទ ត្រូវការសម្លឹងមើលរូបតាមបង្អួចមួយណា យើងក៏សម្លឹងមើលចំពោះរូបនោះតែម្តង តាមបង្អួចមួយនោះ គឺ យើងអាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​កើត​ក៏​បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាមបង្អួចទិសខាងលិចក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាមបង្អួចទិសខាងជើងក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះ តាម​បង្អួច​ទិស​ខាង​ត្បូង​ក៏បាន។ យ៉ាងណាមិញ ប្រសិនបើតួអព្ភន្តរជីវៈ អាចសម្លឹងមើលរូបផ្លូវភ្នែកបាន តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ក៏អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចសម្លឹង​មើល​រូប​នោះ​ផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចសម្លឹងមើលរូបនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ស្តាប់​សំឡេង​នោះ​ផ្លូវ​ច្រមុះ​ក៏​បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវកាយ​ក៏បាន អាចស្តាប់សំឡេងនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចហិតក្លិននោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ហិត​ក្លិន​នោះផ្លូវ​ត្រចៀក​ក៏​បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចហិតក្លិននោះផ្លូវចិត្តក៏បាន។ អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាច​ភ្លក់​រសនោះផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវកាយក៏បាន អាចភ្លក់រសនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវត្រចៀកក៏បាន អាច​ប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈ​នោះ​ផ្លូវ​ច្រមុះ​ក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈនោះផ្លូវចិត្តក៏បាន ។ អាចដឹងធម៌ទោះបីផ្លូវភ្នែកក៏បាន អាច​ដឹងធម៌ទោះបី​ផ្លូវ​ត្រចៀក​ក៏​បាន អាច​ដឹង​ធម៌​ទោះបីផ្លូវច្រមុះក៏បាន អាចដឹងធម៌ទោះបីផ្លូវអណ្តាតក៏បាន អាចដឹងធម៌ ទោះបីផ្លូវកាយក៏បាន ដូចនេះដែរឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលដំបូង ឬ ពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀប​ដូច​ជា យើងអង្គុយ​នៅលើប្រាសាទ នេះ បើកបង្អួចទាំងនេះចេញបែរមុខតម្រង់ទៅ ខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ។ យ៉ាងណាមិញ តួអព្ភន្តរ​ជីវៈនោះ ពេល​បាន​បើក​ចក្ខុទ្វារ បែរមុខតម្រង់ទៅក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ពេលបានបើកសោតទ្វារ... ពេលបានបើកឃានទ្វារ... ពេល​បាន​បើក​ជិវ្ហា​ទ្វារ... ពេល​បាន​បើក​កាយ​ទ្វារ បែរមុខសម្លឹងទៅខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងសម្លឹងមើលរូបបានច្បាស់បំផុត ។ ម៉្យាងទៀត ពេលបានបើកសោតទ្វារ បែរ​មុខ​តម្រង់​ទៅ​ខាង​ក្រៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ធំ​ទូលាយ ក៏រមែងស្តាប់សំឡេងបានច្បាស់បំផុត ។ ពេលបានបើកចក្ខុទ្វារ... ពេលបានបើកជិវ្ហាទ្វារ... ពេលបានបើកកាយទ្វារ... បែរមុខតម្រង់ទៅ​ខាង​ក្រៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ធំ​ទូលាយ​ក៏​រមែង​ស្តាប់​សំឡេងបានច្បាស់បំផុត។ ម៉្យាងទៀត ពេលបានបើកឃានទ្វារ បែរមុខតម្រង់ទៅខាងក្រៅខាងអាកាសដ៏ធំទូលាយ ក៏រមែងហិតក្លិនបានច្បាស់បំផុត ... ៘ ពេល​បាន​បើកជិវ្ហាទ្វារ ក៏រមែងបានភ្លក់រសច្បាស់បំផុត ... ៘ ពេលបានបើកកាយទ្វារ ក៏រមែងប៉ះពាល់ផោដ្ឋព្វៈបានច្បាស់បំផុត ... ៘ ដូចនេះដែរ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀប​ដូចជា បុរស​ម្នាក់​នេះ​បាន​ទទួល​ព្រះ​រាជ​ទាន​រួច ក៏ចេញទៅឈរនៅខ្លោងទ្វារខាងក្រៅ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឬទេថា បុរសម្នាក់នេះបានទទួលព្រះរាជទាន រួច​ចេញ​ទៅ​ឈរ​នៅ​ខ្លោង​ទ្វារ​ខាង​ក្រៅ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាប ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងទៀត ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់នេះ បានទទួលព្រះរាជទានរួច ចូលទៅឈរនៅពីមុខព្រះភក្ត្ររបស់ព្រះអង្គ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ជ្រាប​ឬ​ទេ​ថា បុរសម្នាក់នេះ បានទទួលព្រះរាជទានរួច ចូលទៅឈរនៅចំពោះមុខយើង ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាប ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏ យ៉ាងនោះដែរ តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ពេលបានដាក់រសនៅលើអណ្តាត អាចដឹងបាន ឬទេថាជារសជូរ ឬថាជារសល្វីង ឬថា​ជា​រស​ហឹរ ឬថាជារសចត់ ឬថាជារសផ្អែម ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពេលមិនបានយករសដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ តួអព្ភ-ន្ភរជីវៈនោះ អាចដឹងបានឬទេថាជារសជូរ ឬថាជារសប្រៃ ឬថាជារសល្វីង ឬថាជារសហឹរ ឬថាជារសចត់ ឬថា​ជា​រស​ផ្អែម?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចដឹងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរស​ម្នាក់​ឱ្យ​យក​ទឹកឃ្មុំ ១០០ ឆ្នាំងមកចាក់ឱ្យពេញស្នូក ដាក់ទឹកឃ្មុំ រួចចងមាត់បុរសម្នាក់ រួចហើយចាប់ដាក់ទៅក្នុងស្នូកដាក់ទឹកឃ្មុំ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសម្នាក់នោះនឹងអាចដឹងបានទេថា ជា​ទឹក​ឃ្មុំ​ល្អ ឬ ជាទឹកឃ្មុំ មិនល្អ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចដឹងបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រោះថាទឹកឃ្មុំមិនបានចូលទៅក្នុងមាត់របស់គេ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះបន្ទូលរបស់ព្រះអង្គពេលក្រោយ មិនសមនឹងពេលមុនដំបូង ឬពេលមុនដំបូងមិនសមនឹងពេលក្រោយ ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនមែនជាអ្នកមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ នឹងឆ្លងឆ្លើយជាមួយព្រះគុណម្ចាស់ដែលជាកំពូលវាទៈបាន សូមព្រះគុណម្ចាស់ មេត្តាអធិប្បាយសេចក្តីផងចុះ”។ ព្រះថេរៈ បានធ្វើឱ្យព្រះរាជាទ្រង់បានយល់ ដោយពាក្យពេចន៍ប្រកបដោយព្រះអភិធម្មថា “ សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ក្នុងសេចក្តីប្រការនេះ ចក្ខុវិញ្ញាណអាស្រ័យចក្ខុ ( ប្រសាទភ្នែក ) និង​រូប​កើត​ឡើង។ ផស្សៈ វេទនា សញ្ញា ចេតនា ឯកគ្គតា ជីវិតិន្ទ្រិយ មនសិការ ជាធម៌ដែលកើតរួមជាមួយចក្ខុវិញ្ញាណនោះ ។ ធម៌ទាំងនេះ រមែង​កើត​ពី​បច្ច័យ​តាម​ប្រការ​ដូចពោលខាងលើ​មក​នេះ​ដូច​នេះ វេទគូ​ពុំ​មាន​នៅ​ក្នុងធម៌ទាំងនេះទេ ។ សោតវិញ្ញាណអាស្រ័យសោតៈ(ប្រសាទត្រចៀក) និងសទ្ទៈ (សំឡេង)កើតឡើង ។ល។ មនោវិញ្ញាណអាស្រ័យមនៈ(ចិត្ត) និង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ កើត​ឡើង។ ផស្សៈ វេទនា សញ្ញា ចេតនា ឯកគ្គតា ជីវិតិន្ទ្រិយ មនសិការ ជាធម៌ដែលកើតរួមជាមួយចក្ខុវិញ្ញាណនោះ ។ ធម៌ទាំងនេះ រមែងកើតពីបច្ច័យ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើ​មក​នេះ ដូចនេះ វេទគូពុំមាននៅក្នុងធម៌ទាំងនេះទេ ” ដូចនេះ ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === អត្តា ( ខ្លួន ) ហៅថា វេទគូ ព្រោះអត្ថន័យថា មានធម្មតាដល់វេទគូ (ការដឹង) ។ ពាក្យថា តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ ពេលបានដាក់រសលើអណ្តាត អាចដឹងបានឬទេថា ជារសជូរ ជាដើម តួអព្ភន្តរជីវៈនោះពេលបានដាក់រសលើអណ្តាត មិនបានដាក់ក្រៅមាត់ អាច​ដឹងតាម​ផ្លូវ​ទ្វារ​អណ្តាត​នោះ​ឬ​ទេ​ថា ជារសជូរ ជាដើម ។ ឈ្មោះថា ដាក់រសលើអណ្តាត លោកពោលដល់បរិវេណ ចាប់តាំងពីគល់ករហូតដល់ផ្នែកក្រៅនៃមាត់ ។ ពាក្យថា ពេលមិនបានយករសដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ អាចដឹង ឬទេថាជារសជូរ ជាដើម បានសេចក្តីថា ពេលមិនបានយករស ដាក់ចូលទៅក្នុងមាត់ ដាក់​នៅ​ខាង​ក្រៅ​មាត់ មិន​ប៉ះ​នឹង​អណ្តាត តួអព្ភន្តរជីវៈនោះ អាចដឹងតាមផ្លូវទ្វារអណ្តាតនោះ ឬទេថាជា រសជូរ ជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ៧ - ចក្ខុវិញ្ញាណាទិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងខាងទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងខាងទ្វារនោះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ចក្ខុ-វិញ្ញាណកើតឡើងខាងទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងខាងទ្វារនោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយឬ ? ឬក៏មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​ពេល​ក្រោយ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណបានផ្តាំ មនោវិញ្ញាណទុកថា “យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬក៏​មនោ​វិញ្ញាណ​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​ថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណទាំងនោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ក៏ព្រោះទ្វារនោះ ប្រៀបដូចជាទីទំនាប ប្រៀបដូចជាច្រកទ្វារ ប្រៀបដូចជា​ផ្លូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ដែល​ធ្លាប់​ស្គាល់ និង ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ ដំណើរទៅជានិច្ចកាល ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា មនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ទីទំនាប យ៉ាងដូចម្តេច សូមព្រះ​គុណម្ចាស់​ធ្វើ​ការ​ឧបមា” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ពេលភ្លៀងធ្លាក់ចុះមក ទឹកនឹងហូរទៅតាមណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នឹងហូរទៅតាមទីទំនាប ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ នាសម័យក្រោយមក ភ្លៀងធ្លាក់មកទៀតទឹកនឹងហូរទៅតាមណា ? ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ទោះទឹកនោះ ក៏នឹងហូរទៅតាមកន្លែងដែលទឹកដំបូងបានហូរទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកលើកដំបូងបានផ្តាំទឹកលើកក្រោយទុកថា “ យើងហូរទៅតាមណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវហូរទៅតាមនោះ ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬថា ទឹកលើក​ក្រោយ​បាន​ផ្តាំ​ទឹក​លើក​ដំបូង​ថា “ អ្នកហូរទៅតាមណា យើងក៏នឹងហូរទៅតាមនោះ” ដូចនេះឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ទឹកទាំងពីរលើកនោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងហូរ(ទៅផ្លូវតែមួយ)ព្រោះជាផ្លូវទីទំនាប ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះ​ប្រៀប​ដូចជា​ទី​ទំនាប។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ ទុកទេថា “អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន ) ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ទីទំនាប ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះ ប្រៀប​ដូចជាច្រកទ្វារ​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការ នោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ក្រុងជាយដែនរបស់ព្រះរាជា ដែលមានប៉មការពារកំពែងរឹងមាំ មានច្រកទ្វារតែមួយ មាន​នៅ។ បុរស​ដែល​ត្រូវ​ការចេញពីក្រុងនោះ ត្រូវចេញទៅតាមណាបាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ត្រូវចេញទៅតាមច្រកទ្វារ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ បន្ទាប់មកមានបុរសម្នាក់ទៀត ត្រូវការចេញទៅ គេនោះ ត្រូវចេញទៅតាមណាបាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ គេត្រូវចេញទៅតាមច្រកទ្វារតែមួយ ដែលបុរសម្នាក់មុន បានចេញទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសម្នាក់មុនបានផ្តាំបុរសម្នាក់ក្រោយទុកថា “ យើងទៅតាមណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវទៅតាមនោះ ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ឬក៏បុរសម្នាក់ក្រោយ បាន​ផ្តាំ​បុរស​ម្នាក់​មុន​ទុក​ថា “ អ្នកនឹងទៅតាមណា ទោះជាយើង ក៏នឹងទៅតាមនោះ ” ដូចនេះឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ បុរសទាំង ២ នោះ ម្នាក់ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នានោះទេ ។ ពួកគេរមែងទៅ (ផ្លូវតែមួយ)ក៏ព្រោះផ្លូវនោះ ជាច្រកទ្វារ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារ​នោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា ច្រកទ្វារ ។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​ទុកទេថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះ ទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងកើតឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន) ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ច្រកទ្វារ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើង តាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះ ប្រៀបដូចជា ផ្លូវ​ដែលធ្លាប់​ស្គាល់​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច រទេះគោទី ១ ត្រូវចេញមុន បន្ទាប់មករទេះគោទី ២ នឹងត្រូវចេញទៅតាមផ្លូវណា ? ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ នឹងត្រូវចេញទៅតាមផ្លូវតែមួយ ដែលរទេះគោទី ១បានទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ រទេះគោដំបូងបានផ្តាំរទេះគោក្រោយទុកថា “យើងនឹងទៅតាមផ្លូវណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវទៅតាមផ្លូវនោះ” ដូចនេះឬយ៉ាងណា ? ឬក៏រទេះគោ​ក្រោយ​បាន​ផ្តាំ​រទេះគោ​ដំបូង​ទុកថា “អ្នកនឹងទៅតាមផ្លូវណា ទោះជាយើងក៏នឹងទៅតាមផ្លូវនោះ” ដូចនេះឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ រទេះគោទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែងទៅ ( តាមផ្លូវតែមួយ ) ព្រោះជាផ្លូវដែលធ្លាប់ស្គាល់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះ​ប្រៀប​ដូច​ជា ផ្លូវ​ដែល​ធ្លាប់​ស្គាល់។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេ ថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើង តាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ទុក​ទេ​ថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង​(តាមទ្វារតែមួយបាន)ព្រោះទ្វារនោះប្រៀបដូចជា ផ្លូវដែលធ្លាប់ស្គាល់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង២ តែង​ដំណើរទៅ​ជា​និច្ច​កាល​យ៉ាង​ដូចម្តេច? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា អ្នកចាប់ផ្តើមធ្វើការងារក្នុងការងារសិល្បៈទាំងឡាយ មានការរាប់ចំនួនដោយម្រាមដៃ មានការគូរ ឬសរសេរ (ជាដើម) ដំបូង ៗ នៅអែ​អង់ យឺត​យ៉ាវ នៅឡើយ ។ នាសម័យក្រោយមក ក៏ពុំមានភាពអែអង់ យឺតយ៉ាវ ព្រោះបានដំណើរទៅជានិច្ចកាល(ធ្វើញយដង)ក្នុងការងារ ដែលត្រូវត្រិះរិះធ្វើនោះ ។ យ៉ាងណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោ- វិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ តែង​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជា​និច្ច​កាល ដូច​នោះដែរ។ ចក្ខុវិញ្ញាណមិនបានផ្តាំមនោវិញ្ញាណទុកទេថា “ យើងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាអ្នកក៏ត្រូវកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ ក៏​មិន​បាន​ផ្តាំ​ចក្ខុ​វិញ្ញាណទុកទេថា “ អ្នកនឹងកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាយើងក៏នឹងកើតឡើងតាមទ្វារនោះ ” ដូចនេះទេ ។ វិញ្ញាណទាំង ២ នោះ មួយ ៗ ពុំមានការនិយាយស្តីគ្នាទេ រមែង​កើត​ឡើង (តាមទ្វារតែមួយបាន) ព្រោះទ្វារនោះជាកន្លែងដែលវិញ្ញាណទាំង ២ នោះ តែងប្រព្រឹត្តទៅជានិច្ចកាល” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សោតវិញ្ញាណកើតឡើង តាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះឬ ? ឃានវិញ្ញាណ កើតឡើងតាមទ្វារណា ៘ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ​កើត​ឡើង​តាម​ទ្វារ​ណា៘ កាយវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះ ដែរឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ត្រឹមត្រូវហើយ ៘ កាយ-វិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើងតាមទ្វារនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយឬ ? ឬក៏មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន កាយ​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​ពេល​ក្រោយ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងមុន មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងពេលក្រោយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន កាយវិញ្ញាណបានផ្តាំ មនោវិញ្ញាណទុកថា ។ ល។ ដូចនេះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណទាំងនោះ មួយ ៗ ពុំមាន ការនិយាយស្តីគ្នាទេ ។ ល ។ រមែងកើតឡើងតាមទ្វារតែមួយបាន ព្រោះសេចក្តីថា ទ្វារនោះជា​កន្លែង​ដែល​វិញ្ញាណ​ទាំង ២ នោះ តែងប្រព្រឹត្តទៅជានិច្ចកាល ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាស្តីអំពីវិញ្ញាណ ៥ មានចក្ខុវិញ្ញាណជាដើម ឈ្មោះថា ចក្ខុវិញ្ញា-ណាទិប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ចក្ខុវិញ្ញាណកើតឡើងតាមទ្វារណា ទោះជាមនោវិញ្ញាណក៏កើតឡើង តាមទ្វារនោះឬ ? អធិប្បាយថា ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ចក្ខុ-វិញ្ញាណកើតឡើងតាមចក្ខុទ្វារ ទោះជាមនោវិញ្ញាណ​ក៏​កើត​ឡើង​តាមចក្ខុទ្វារនោះឬ ? ។ សរុបសេចក្តីថា ចក្ខុវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមចក្ខុទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ឃើញរូបភាព ។ សោតវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមសោតទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ឮសូរសំឡេង ។ ឃាន​វិញ្ញាណ​រមែង​កើត​ឡើង​តាម​ឃានទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ហិតក្លិន ។ ជិវ្ហាវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមជិវ្ហាទ្វារ ធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ ភ្លក់រស ។ កាយវិញ្ញាណរមែងកើតឡើងតាមកាយទ្វារ ធ្វើ​កិច្ច​របស់ខ្លួន​គឺ ប៉ះ​អារម្មណ៍​ដែល​មក​ពាល់​កាយ ។ មនោវិញ្ញាណរមែងកើតឡើង ផ្លូវទ្វារទាំង ៥ មានចក្ខុទ្វារ ជាដើមនោះ បន្តពីចក្ខុវិញ្ញាណជាដើមនោះ ដោយកិច្ចរបស់ខ្លួនគឺ តាម​ដឹង​អារម្មណ៍​ទាំង ៥ មានរូបារម្មណ៍ ( រូបភាព )ដែលចក្ខុវិញ្ញាណបានឃើញហើយនោះ ជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ៨ - ផស្សលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនោវិញ្ញាណ(១) កើតឡើង នៅទីណា (ក្នុងក្រុមធម៌ណា)ទោះជាផស្សៈ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ មនោវិញ្ញាណកើតឡើងក្នុងទីណា ទោះជាផស្សៈក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជា​សញ្ញា​ក៏​កើត​ឡើង​ក្នុង​ទី​នោះ ទោះជាចេតនាក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវិតក្កក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាវិចារក៏កើតឡើងក្នុងទីនោះ ទោះជាធម៌គ្រប់យ៉ាងមានផស្សៈជាប្រមុខ(២) រមែង​កើត​ឡើង​ក្នុង​ទី​នោះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ផស្សៈមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផុស្សនលក្ខណោ ផស្សោ- ផស្សៈ មានការទង្គិចជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចពពែ ២ ក្បាល ប្រយុទ្ធគ្នា ។ ក្នុងពពែ ២ ក្បាលនោះ គួរឃើញចក្ខុដូចពពែ ១ ក្បាល គួរឃើញរូប(ភាព)​ដូចពពែទី ២ គួរ​ឃើញផស្សៈ​ដូចការ​មក​ដល់​គ្នា(ការជល់គ្នា)នៃពពែ ២ ក្បាលនោះចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចមនុស្សទះដៃទាំងសងខាង ក្នុងដៃទាំង ២ ខាងនោះ គួរឃើញចក្ខុដូចដៃម្ខាង គួរឃើញរូបដូចដៃម្ខាងទៀត គួរ​ឃើញផស្សៈ​ដូច​ការ​មក​ដល់​គ្នា​(ការទះគ្នា)​នៃ​ដៃ​ទាំង​សង​ខាង​នោះ​ចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប្រៀបដូចអ្នកគោះក្រាប់ ២ ខាង ក្នុងក្រាប់ទាំង ២ នោះ គួរឃើញចក្ខុដូចក្រាប់ម្ខាង គួរឃើញរូបដូចក្រាប់ម្ខាងទៀត គួរឃើញ ផស្សៈដូចការមកដល់គ្នា (ការ​គោះ​ទង្គិច​គ្នា)នៃក្រាប់ទាំង ២ ខាងនោះចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាសួរដល់លក្ខណៈរបស់ផស្សៈ ឈ្មោះថា ផស្សលក្ខណប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ការមកដល់គ្នា (សន្និបាត- ការមកដល់គ្នា ការប្រជុំ) មិនគួរប្រកាន់ យកអត្ថន័យថា ជាការមកជុំគ្នា ប៉ុន្តែគួរប្រកាន់យកអត្ថន័យថា ជាការទង្គិចគ្នាចុះ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផស្សៈមានការទង្គិច ជាលក្ខណៈ ” ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - វេទនាលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វេទនាមានអ្វីជាលក្ខណៈ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វេទយិតលក្ខណា វេទនា អនុភវនលក្ខណា ច - វេទនាមានការបានទទួល (វេទយិត- បានទទួល, ដឹង) និងមានការសោយ ( អនុភវន​សោយ) ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចបុរសខ្លះបានធ្វើសេចក្តីល្អចំពោះព្រះរាជា ព្រះរាជាទ្រង់រីករាយរួចក៏ឱ្យរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អដល់គេ ទើបគេជាអ្នក​បរិបូរហូរ​ហៀរ​ដោយ​កាម​គុណ ៥ ព្រោះរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អនោះ ។ គេនោះបានកើតគំនិតយ៉ាងនេះថា “ យើងបានធ្វើសេចក្តីល្អចំពោះព្រះរាជាមុន ព្រះរាជាទ្រង់រីករាយរួចក៏ឱ្យរង្វាន់ចំពោះសេចក្តីល្អដល់​យើង។ យើងនោះបានទទួលវេទនាយ៉ាងនេះ ក៏ព្រោះសេចក្តីល្អដែលព្រះរាជាទ្រង់ឱ្យរង្វាន់ចំពោះយើងនោះ ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងទៀតដូចបុរសខ្លះបានធ្វើកុសលកម្មទុក បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏នឹងទៅកាន់សុគតិឋានសួគ៌ ហើយគេនោះក៏ជាអ្នកដែលបរិបូរហូរហៀរដោយកាមគុណទិព្វក្នុងឋានសួគ៌នោះ ។ គេនោះបានកើតគំនិតយ៉ាងនេះ ថា “ យើង​នោះបានធ្វើកុសលកម្មទុកជាមុន ព្រោះហេតុថា យើងបានធ្វើកុសលកម្មទុកនោះ ទើបយើងបានទទួលវេទនាយ៉ាងដូចនេះបាន ” ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ វេទនា​មាន​ការ​ទទួល​ជា​លក្ខណៈ និង មានការសោយជាលក្ខណៈ តាមប្រការ ដូចពោលខាងលើមកនេះ ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === ពាក្យថា វេទយិតលក្ខណា វេទនា - វេទនាមានការបានទទួល ជាលក្ខណៈ គឺ វេទនាមានការបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ។ ពាក្យថា អនុភវនលក្ខណា វេទនា - វេទនាមានការសោយ ជាលក្ខណៈ គឺ វេទនាមានការសោយរសនៃអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ។ ពាក្យថា បានទទួលវេទនាយ៉ាងដូចនេះ គឺ បានទទួលរសនៃអារម្មណ៍យ៉ាង ដូចនេះ ។ ពាក្យថា បានសោយវេទនាយ៉ាងដូចនេះ គឺ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍យ៉ាងដូចនេះ ។ ទោះជាធម្មជាតិដែលបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ក៏ដោយ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍ក៏ដោយ គឺ វេទនា ជា​ធម្មជាតិ​តែ​មួយ​នោះ​ឯង។ ប៉ុន្តែលោកបែរជាពោលថា “ បានទទួលវេទនា បានសោយវេទនា ” ជំនួសពាក្យពោលថា “ បានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ បានសោយរសនៃអារម្មណ៍ ” ក៏ដើម្បីបង្ហាញឱ្យឃើញពីសភាវៈ ដែលប្រព្រឹត្តទៅច្បាស់លាស់បំផុតនៃវេទនា ក្នុងគ្រាវេទនានោះកើតឡើងចំពោះបុគ្គល ព្រោះពេលពោលយ៉ាងនេះ ក៏​រមែងធ្វើ​ឱ្យកើតការ​យល់​អត្ថន័យ​ដ៏​ជាក់​ច្បាស់​បាន ដូច​ពាក្យ​ថា ភាពនែបណែនអារម្មណ៍ ទោះជាមានន័យតែមួយជាមួយអប្បនានោះឯង លោកបែរជាពោលដូចផ្សេងគ្នាថា “ រមែងនែបណែនអប្បនា ” ដូចនេះ ជាដើម ដូច​នេះ។ លក្ខណៈបានទទួល ( រសនៃអារម្មណ៍ ) ជាលក្ខណៈទូទៅនៃវេទនាទាំងឡាយ តាមព្រះសូត្រដែលថា “ វេទយិតំ វេទនា - ធម្មជាតិដែលបានទទួលរសនៃអារម្មណ៍ឈ្មោះថា វេទនា ” ដូចនេះ ។ ចំណែកលក្ខណៈដែលសោយ ( រសនៃអារម្មណ៍ ) ជាលក្ខណៈពិសេសនៃវេទនាទាំងឡាយ តាមព្រះសូត្រដែលថា “ សុខំ វា វេទនំ វេទិយមានោ សុខំ វេទនំ វេទិយមីតិ បជានាតិ (១) – ពេលកំពុងសោយសុខវេទនា ក៏រមែងដឹងច្បាស់ថា កំពុងសោយសុខវេទនា ” ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១០ - សញ្ញាលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សញ្ញាមានអ្វីជាលក្ខណៈ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សញ្ជាននលក្ខណា សញ្ញា - សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ ។ ចងចាំអ្វីឬ ? ចងចាំ​ពណ៌ខៀវ ចងចាំពណ៌លឿង ចងចាំពណ៌ក្រហម ចង​ចាំ​ពណ៌​ស ចងចាំពណ៌ទឹកក្រូច សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា មន្ត្រីឃ្លាំងរបស់ព្រះរាជា ចូលទៅក្នុងរោងឃ្លាំង ឃើញរូបទាំងឡាយ ជាគ្រឿងប្រើប្រាស់របស់ព្រះរាជា ដែលមានពណ៌បៃតង មាន​ពណ៌​លឿង មាន​ពណ៌​ក្រហម មានពណ៌ស មានពណ៌ទឹកក្រូច រួចក៏រមែងចងចាំបាន ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ សញ្ញាមានការចងចាំជាលក្ខណៈ ដូចនេះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់សញ្ញា ឈ្មោះថា សញ្ញាលក្ខណប្បញ្ហា ។ សញ្ញាឈ្មោះថា មានការចងចាំជាលក្ខណៈ ព្រោះមានការចងចាំនូវអារម្មណ៍ មានពណ៌បៃតងជាដើម និងពេលបានធ្វើការចងចាំអាការពិសេសក្នុងអារម្មណ៍នោះ គឺ ធ្វើ​ជា​គ្រឿង​សម្គាល់​ទុក ជា​បច្ច័យ​ឱ្យ​ចង​ចាំ​បាន​ទៀត​នៅ​ពេល​ក្រោយ ដូចបុគ្គលចំណាំអ្នកដទៃបានថា “នេះគឺអ្នកនោះ” ព្រោះបានសម្គាល់ប្រជ្រុយដែលមាននៅលើមុខទុករួចហើយ ដូចនេះ ព្រោះ ហេតុ​នោះ ទើប​លោក​ពោល​ថា “សញ្ជាននលក្ខណា សញ្ញា តទេវេតន្តិ បុន សញ្ជាននបច្ចយនិមិត្តករណរសា (១) - សញ្ញាមានការចងចាំ ជាលក្ខណៈ មានការធ្វើការសម្គាល់ទុក ដើម្បី​ជាបច្ច័យ​ដល់​ការ​ចង​ចាំ​បាន ទៀតថា “នេះគឺវត្ថុនោះ” ដូចនេះ ជារស(កិច្ច) ” ជាដើម ៕ == បញ្ហាទី ១១ - ចេតនាលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ចេតនាមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ចេតយិតលក្ខណា ចេតនា អភិសង្ខារលក្ខណា ច - ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ និងមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសខ្លះផ្សំថ្នាំពុល រួចក៏ផឹកខ្លួនឯងផង ឱ្យអ្នកដទៃផឹកផង ។ ទោះជាគេនោះក៏មានទុក្ខ ទោះជាអ្នកដទៃក៏មានទុក្ខ ។ យ៉ាង​ណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ បុគ្គលខ្លះនៅលើលោកនេះ មានចេតនាតាំងចិត្តធ្វើអកុសលកម្ម បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏នឹងចូលដល់អបាយ ទុគ្គតិ វិនិបាត នរក ។ បុគ្គល​ក្រុម​ណា​យក​គំរូ​តាម​គេ ទោះ​ជា​បុគ្គល​ក្រុម​នោះ បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់ អបាយ ទុគ្គតិ វិនិបាត នរក ដូចនេះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ឬម៉្យាងវិញទៀត ប្រៀបដូចជា បុរស​ខ្លះ​ផ្សំ​ទឹក​ដោះ​ថ្លា ទឹកដោះ​ខាប់ ប្រេង ទឹកឃ្មុំ និងទឹកអំពៅ ឱ្យមានជារសតែមួយ រួចក៏ផឹកខ្លួនឯងផង ឱ្យអ្នកដទៃផឹកផង ខ្លួនគេនោះក៏បានសុខ ទោះជាអ្នកដទៃក៏បានសុខ ។ យ៉ាងណាមិញ សូម​ថ្វាយ​ព្រះពរ បុគ្គល​ខ្លះ​លើ​លោក​នេះ មានចេតនាតាំងចិត្តធ្វើកុសលកម្ម បន្ទាប់ពីកាយបែកធ្លាយស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់សុគតិឋានសួគ៌ បុគ្គលក្រុមណាយកគំរូតាមគេ ទោះ​ជា​បុគ្គល​ក្រុម​នោះ បន្ទាប់​ពី​កាយ​បែក​ធ្លាយ​ស្លាប់ទៅ ក៏រមែងចូលដល់សុគតិឋានសួគ៌ ដូចនេះដែរ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ និងមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ តាម​ប្រការ​ដូច​ពោល​ខាង​លើមកនេះ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់ចេតនា ឈ្មោះថា ចេតនាលក្ខណប្បញ្ហា ។ ពេលមានការតាំងចិត្ត ក្នុងការធ្វើកុសលក្តី អកុសលក្តី កើតឡើង ការតាំងចិត្ត នោះឯង ជាលក្ខណៈរបស់ចេតនាដែលជាសញ្ញាបង្ហាញថា មានចេតនាកើតឡើង ចេតនានោះហៅថា “កម្ម” ដូច​ដែល​បាន​ត្រាស់​ទុក​ថា “ចេតនាហំ ភិក្ខវេ កម្មំ វទាមិ (១)- ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតពោលនូវចេតនាថាជាកម្ម ” ដូចនេះ ។ ប្រសិនបើតាំងចិត្តធ្វើកុសល ចេតនានោះឈ្មោះថា កុសលកម្ម ប្រសិនបើតាំងចិត្ត ធ្វើអកុសល ក៏ឈ្មោះថា អកុសលកម្ម ដល់ភាពជាកម្មយ៉ាងនេះហើយ ក៏អាចនាំវិបាកផលជាសុខ ឬជាទុក្ខ ឱ្យកើតឡើងក្នុងអនាគតបាន ។ ព្រះថេរៈ​សំដៅយក​សមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​ញ៉ាំង​វិបាក​ផល​ឱ្យ​កើតឡើងនៃចេតនា យ៉ាងដូចនេះ ទើបពោលថា “ ចេតនាមានការតាំងចិត្តជាលក្ខណៈ ” ។ ម៉្យាងវិញទៀត ទោះជា​មិនបាន​សំដៅ​ដល់​ភាព​ជា​កម្ម ក្នុង​ការ​ធ្វើ​វិបាក​ឱ្យកើតឡើង ចេតនានេះក៏ត្រូវកើតឡើងក្នុងចិត្តគ្រប់ដួងតែម្តង ជាសាធារណៈ ចំពោះចិត្តគ្រប់ដួង គ្រប់ប្រភេទ ដូចជា នាមធម៌ទាំងឡាយ មានផស្សៈជាដើម ដែល​បាន​ថ្លែង​រួច​មក​ហើយ។ ក្នុងខណៈកើតឡើងនោះ ទោះជាមានសមត្ថភាពធ្វើវិបាកផល ឱ្យកើតឡើងក្នុងអនាគតក៏ដោយ គ្មានសមត្ថភាពយ៉ាងនោះក៏ដោយ ក៏មាន​កិច្ច​ប្រចាំ​របស់​ខ្លួន​ម៉្យាង​គឺ តាក់តែង គឺ ចាត់ចែងឱ្យធម៌ ដែលកើតរួមជាមួយខ្លួន បានធ្វើកិច្ចរបស់ខ្លួននីមួយ ៗ គឺចាត់ចែងឱ្យផស្សៈទង្គិចអារម្មណ៍ ចាត់ចែងឱ្យវេទនាសោយអារម្មណ៍ ចាត់ ចែង​ឱ្យ​សញ្ញា​ចាំ​អារម្មណ៍​ជា​ដើម។ ព្រះថេរៈសំដៅយកកិច្ចគឺ ការតាក់តែង តាមប្រការដូចពោលមកនេះ ពោលថា “ចេតនាមានការតាក់តែងជាលក្ខណៈ” ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១២ - វិញ្ញាណលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិញ្ញាណមានអ្វីជាលក្ខណៈ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វិជ្ជាននលក្ខណំ វិញ្ញាណំ - វិញ្ញាណមានការដឹងផ្សេង ៗ ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ប្រៀបដូចជាបុរសអ្នករក្សាក្រុង អង្គុយនៅផ្លូវបំបែកកណ្តាលក្រុង រួចក៏អាចឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងកើត អាចឃើញ​មនុស្សម្នា​មកពីទិស​ខាង​ត្បូង អាច​ឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងលិច អាចឃើញមនុស្សម្នាមកពីទិសខាងជើង ។ យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសឃើញរូប(ភាព)អ្វីផ្លូវភ្នែក ឈ្មោះថា ដឹង​រូប​នោះ​ដោយ​វិញ្ញាណ ឮសូរសំឡេងអ្វីផ្លូវត្រចៀក ឈ្មោះថាដឹងសំឡេងនោះដោយវិញ្ញាណ ហិតក្លិនអ្វីផ្លូវច្រមុះ ឈ្មោះថាដឹងក្លិននោះដោយវិញ្ញាណ ភ្លក់រសអ្វីផ្លូវអណ្តាត ឈ្មោះថា ដឹង​រស​នោះ​ដោយ​វិញ្ញាណ ទង្គិចផោដ្ឋព្វៈ ( អារម្មណ៍ដែលមកទង្គិចកាយ ) អ្វីផ្លូវកាយ ឈ្មោះថាដឹងផោដ្ឋព្វៈនោះដោយវិញ្ញាណ ដឹងធម៌អ្វីផ្លូវចិត្តឈ្មោះថា ដឹងធម៌នោះដោយវិញ្ញាណ ដូចនេះ​ដែរ។ សូមថ្វាយព្រះពរ វិញ្ញាណមានការដឹងផ្សេង ៗ ជាលក្ខណៈ តាមប្រការដូចពោលខាងលើមកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១២ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិញ្ញាណ ឈ្មោះថា វិញ្ញាណលក្ខណប្បញ្ហា ។ ធម្មជាតិតែមួយនេះ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ហៅដោយឈ្មោះជាច្រើនឈ្មោះ គឺ ត្រាស់ហៅថា វិញ្ញាណផង ចិត្តផង មនោផង ។ ប្រការនោះ ពិតដូចបានថ្លែងថា “ វិញ្ញាណំ ចិត្តំ មនោតិ អត្ថតោ ឯកំ (១) - ពាក្យថា វិញ្ញាណ ចិត្ត មនោ ថាដោយសភាវៈ គឺជាធម្មជាតិតែមួយ ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា ដឹងផ្សេង ៗ គឺ ដឹងអារម្មណ៍ផ្សេង ៗ តាមផ្លូវទ្វារផ្សេង ៗ ពោលគឺ ក្នុងបណ្តាអារម្មណ៍ ៦ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម រមែងដឹងរូបារម្មណ៍( រូបភាព ) ផ្លូវភ្នែក រមែងដឹងសទ្ទារម្មណ៍ (សំឡេង) ផ្លូវត្រចៀក រមែងដឹងគន្ធារម្មណ៍ ( ក្លិន ) ផ្លូវច្រមុះ រមែងដឹងរសារម្មណ៍ ( រស ) ផ្លូវអណ្តាត រមែងដឹងផោដ្ឋព្វារម្មណ៍ ( ភាពត្រជាក់ ក្តៅ ទន់ រឹង ដែលមកប៉ះកាយ ) ផ្លូវកាយ រមែង​ដឹង​ធម្មារម្មណ៍ (ធម្មជាតិដែលនៅសល់ពីអារម្មណ៍ ៥ ខាងដើម ) ឬ សូម្បីអារម្មណ៍ទាំង ៦ នោះ ផ្លូវចិត្ត ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១៣ - វិតក្កលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិតក្កមានអ្វីជាលក្ខណៈ ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អប្បនាលក្ខ-ណោ វិតក្កោ - វិតក្កមានការច្រត់ដល់អារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ជាងឈើរមែងធ្វើ កំណាត់ឈើឱ្យច្រត់ដល់គ្នាត្រង់កន្លែងដែលមានការតភ្ជាប់គ្នាយ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ វិតក្កមាន​ការ​ច្រត់​ដល់​អារម្មណ៍​ជាលក្ខណៈ ដូចនេះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៣ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិតក្ក ឈ្មោះថា វិតក្កលក្ខណប្បញ្ហា ។ វិតក្ក ឈ្មោះថា មានការច្រត់ដល់អារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ ក៏ព្រោះជាសភាវៈដែលចាំលើកចិត្តព្រមទាំងធម៌ដែលកើតរួមគ្នាឡើងទៅកាន់អារម្មណ៍ ធ្វើឱ្យចិត្តនិងធម៌ដែលកើតរួមគ្នា បាន​ដឹង​អារម្មណ៍ ដែល​វិតក្ក​លើកឡើងទៅច្រត់ដល់នោះ ។ ព្រោះហេតុនោះក្នុងឧបមា ទើបព្រះថេរៈពោលថា វិតក្កប្រៀបបាននឹងការដែលជាងឈើធ្វើកំណាត់ឈើឱ្យច្រត់ដល់គ្នា ត្រង់កន្លែង​ដែល​មាន​ការ​ត​ភ្ជាប់​គ្នា ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១៤ - វិចារលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះចៅមិលិន្ទ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វិចារមានអ្វីជាលក្ខណៈ ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អនុមជ្ជន លក្ខ-ណោ វិចារោ - វិចារមានការតាមត្រកងអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា ជួង លុះចាប់ផ្តើម វាយរួចហើយ ក្រោយមកក៏មានសំឡេងលាន់រងំបន្តគ្នា មានសំឡេងខ្ទ័ររងំបន្តគ្នា យ៉ាងណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ គួរឃើញ​វិតក្ក ប្រៀបដូចជាការវាយលើកដំបូង គួរឃើញវិចារថា ប្រៀបដូចជាសំឡេងរងំនោះចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៤ === បញ្ហាមានការសួរដល់លក្ខណៈរបស់វិចារ ឈ្មោះថា វិចារលក្ខណប្បញ្ហា ។ វិចារឈ្មោះថា មានការតាមត្រកងអារម្មណ៍ ព្រោះវិចារជាសភាវៈដែលចាំតាមបន្តចំពោះអារម្មណ៍ដល់ចិត្ត ។ ពាក្យថា គួរឃើញវិតក្កថា ប្រៀបដូចជាការវាយលើកដំបូង គឺ គួរឃើញវិតក្កថា ប្រៀបដូចសំឡេង ដែលកើតពីការវាយលើកដំបូង ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ|កណ្ឌទី២​ -​ វគ្គទី២ - អទ្ធានវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 2fp2b2amn3m4xiljh7ozldesohrnnig 0 2467 7963 7164 2017-07-13T09:46:06Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ៤ - និព្វានវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - ផស្សាទិវិព្ភុជនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកណាក៏អាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ” ដូចនេះ បានឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ”ដូចនេះ បានឡើយ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា នាយវិសេស(ចុងភៅ) ធ្វើក្រយាស្ងោយ ដែលមានរសមិនល្អខ្លះ ដែលមានរសល្អខ្លះ ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ។ នាយវិសេស​នោះ​បានដាក់​ទឹក​ដោះ​គោ​ជូរ ក្នុង​ក្រយា​ស្ងោយ​នោះ​ខ្លះ បានដាក់អំបិលខ្លះ បានដាក់ខ្ញីស្រស់ខ្លះ បានដាក់ប៉ូចកាក់ខ្លះ បានដាក់ម្ទេសខ្លះ បានដាក់គ្រឿងផ្សំខ្លះៗ។ព្រះ​រាជាមានបន្ទូល​ទៅកាន់នាយ​វិសេស​នេះយ៉ាង​នេះ​ថា ចូរ​ឯង​ញែក​យក​រស​ទឹក​ដោះគោជូរមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសអំបិលមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសខ្ញីស្រស់មកឱ្យយើង ចូរញែកយករសប៉ូចកាក់មកឱ្យយើង ចូរ​ញែក​យក​រស​ម្ទេស​មក​ឱ្យ​យើង ចូរញែកយករសគ្រឿងផ្សំគ្រប់យ៉ាងដែលដាក់ចូលទៅ មកឱ្យយើង ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុង​ក្រយាស្ងោយ​តែមួយ​ទាំង​នោះ នាយ​វិសេស​អាច​ញែក​ចេញ​នាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃក៏ដោយ ល្វីងក៏ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ (ថ្វាយដល់ព្រះរាជា) បាន​ឬ​ទេ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នានៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយទាំងនោះ នាយវិសេសមិនអាចញែកចេញនាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃ​ក៏​ដោយ ល្វីង​ក៏​ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ(ថ្វាយដល់ព្រះរាជា)បានទេ ប៉ុន្តែរសទាំងឡាយក៏បង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយលក្ខណៈដោយឡែកៗ របស់​ខ្លួន​នោះ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បី​ឱ្យដឹង​ដល់​ភាព​ផ្សេង​គ្នា​ថា “នេះ​ផស្សៈ​នេះ​វេទនា នេះសញ្ញា នេះ ចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ” ដូចនេះបានឡើយ ប៉ុន្តែធម៌ទាំងនោះរមែងបង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយ​លក្ខណៈ​ដោយ​ឡែកៗ របស់ខ្លួននោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងនិព្វានវគ្គនេះ មានបញ្ហាមកហើយ ១០ បញ្ហា ។ ក្នុងបញ្ហាមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងឡាយ មានផស្សៈ ជាដើម ឈ្មោះថា ផស្សាទិវិនិព្ភុជនប្បញ្ហា។ ព្រះ​រាជា​ទ្រង់នឹក​ដល់​ពាក្យ ដែលព្រះថេរៈបានពោលទុកមុននេះថា “មនោវិញ្ញាណកើតឡើងនៅទីណា ទោះជាផស្សៈក៏កើតឡើងនៅទីនោះ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងនៅទីនោះ។ល។ ធម៌គ្រប់​យ៉ាង​ដែល​មាន​ផស្សៈ​ជា​ប្រមុខ រមែង​កើត​ឡើងនៅទីនោះ ” ដូចនេះហើយ ទើបប្រារឰបញ្ហានេះ ដែលមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងនោះ ។ ពាក្យថា ភាពផ្សេងគ្នា គឺ ភាពជាដទៃផ្សេងៗគ្នា។ ក្នុងឧបមា ពាក្យថា រសទាំងឡាយក៏បង្ហាញបានដោយលក្ខណៈដោយឡែក ៗ ដែលជារបស់ខ្លួន បានសេចក្តីថា ក្នុង​ពេល​ដែល​ព្រះ​រាជា​សោយ​នោះ​ឯង បណ្តា​រស​ទាំង​ឡាយ​ដែល​ដល់​នូវ​ភាព​រួមគ្នា នៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយ រសជូរនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈជូររបស់ខ្លួន រស​ប្រៃនេះ​ក៏រមែងបង្ហាញ​ដោយលក្ខណៈ​ប្រៃ​របស់​ខ្លួន។ រសផ្អែមនេះក៏រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈផ្អែមរបស់ខ្លួន ។ ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា រសនីមួយៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈរបស់ខ្លួននីមួយៗ មានលក្ខណៈជូរជាដើម ចំពោះព្រះរាជា ក្នុងពេល​សោយ។ យ៉ាងណាមិញ ធម៌ទាំងឡាយមាន ផស្សៈ ជាដើម ដែលកើតរួមគ្នា ធម៌នីមួយ ៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈដោយឡែករបស់ខ្លួន មានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ ជាដើម។ ព្រះ​យោគា​វចរ ដែល​មាន​បំណង​នឹង​ដឹង​ថា​ជា​ធម៌​អ្វី ក្នុងខណៈដឹងនោះដែរ គឺ ផស្សៈនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលទង្គិចអារម្មណ៍របស់ខ្លួន វេទនានេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែល​សោយ​អារម្មណ៍​របស់​ខ្លួន។ ល។ វិចារនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលតាមត្រកងអារម្មណ៍របស់ខ្លួន៕ == បញ្ហាទី ២ - នាគសេនប្បញ្ហា == ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរសួរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែកឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ ជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែក ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ដឹងត្រឹមត្រូវហើយឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបាន ដោយអណ្តាត ឬ យ៉ាងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយអណ្តាត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប្រសិនបើមនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់នោះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបប្រើគោអូសយកអំបិលនោះមក ជាច្រើនរទេះទៅ គួរ​តែ​យក​មក​ចំពោះ​តែ​ភាព​ប្រៃ​ប៉ុណ្ណោះ មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកយកចំពោះតែភាពប្រៃប៉ុណ្ណោះបានទេ ធម៌ទាំងនេះរួមនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយ ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា, សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ ភាព​ប្រៃ​មាន​ទម្ងន់​ដែរ​ឬ? អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានទេ ទម្ងន់របស់អំបិលប៉ុណ្ណោះ ដែលអ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហានេះ ជាបញ្ហាដែលព្រះនាគសេនជាអ្នកចាប់ផ្តើមសួរ ទើបឈ្មោះថា នាគសេនប្បញ្ហា។ ពាក្យថា ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា គឺជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា បាន​សេចក្តីថា ភាពប្រៃជារសារម្មណ៍ ( អារម្មណ៍គឺ រស ) ក្នុងបណ្តាអារម្មណ៍ ៦ ។ ដុំអំបិលជាបណ្តុំនៃធាតុ ៤ មាន​ធាតុ​ដី​ជា​ដើម ធាតុ៣ គឺ ធាតុដី ធាតុភ្លើង និងធាតុខ្យល់ ជាផោដ្ឋព្វារម្មណ៍ ចំណែកធាតុទឹកជាធម្មារម្មណ៍ រូបភាពដុំអំបិលជារូបារម្មណ៍ ក្លិនជាគន្ធារម្មណ៍ ទម្ងន់(ឬភាពធ្ងន់ស្រាល) ជា​ធម្មារម្មណ៍។ល។ ព្រះថេរៈមានបំណងនឹងបង្ហាញ នូវភាពជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា នៃធម៌ ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយនោះ ទើបថ្វាយព្រះពរសួរថា“ អ្នក​ណា​ក៏​អាច​ប្រើ​ជញ្ជីង​ថ្លឹង​ភាព​ប្រៃ​បាន​ឬ?”។ ព្រះរាជា ព្រោះទ្រង់យល់ថា ដុំអំបិលនិងភាពប្រៃជាធម្មជាតិតែមួយ ទើបទ្រង់ឆ្លើយទទួលថា “ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន” ដូចនេះ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើបព្រះថេរៈបដិសេធការយល់ ខុសរបស់ព្រះរាជា រួចថ្វាយព្រះពរឱ្យទ្រង់ជ្រាបថា ជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា៕ == បញ្ហាទី ៣ - បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ទ្រង់មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អាយតនៈ ៥ យ៉ាងទាំងនេះ កើតពីកម្មផ្សេង ៗ ឬក៏កើតពីកម្មតែមួយ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាយតនៈ ៥ យ៉ាង កើត​ពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែនកើតពីកម្មតែមួយនោះទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកចម្ការបានព្រោះគ្រាប់រុក្ខជាតិប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា ក្នុងចម្ការមួយកន្លែង គ្រាប់​រុក្ខជាតិ​មាន​ប្រភេទ​ផ្សេងៗ គ្នា​ទាំង​នោះ នឹងហុចផលជាប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា មែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ នឹងហុចផលជាប្រភេទ ផ្សេងៗ គ្នា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមណា អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមនោះ សុទ្ធតែកើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែន​កើតពីកម្ម​តែ​មួយ​នោះទេ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាមានការសួរដល់អាយតនៈ ៥ យ៉ាង ដែលជារបស់កើតពីកម្ម ឈ្មោះថា បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា អាយតនៈ ៥ យ៉ាង គឺ អាយតនៈដែលជាទ្វារ ៥ យ៉ាង គឺ ចក្ខ្វាយតនៈ សោតាយតនៈ ឃានាយតនៈ ជិវ្ហាយតនៈ និង កាយាយតនៈ ។ ពាក្យថា កើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា បានសេចក្តីថា ចក្ខ្វាយតនៈ គឺ ប្រសាទភ្នែក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រូបតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្តចំពោះរូប ។ សោតា​យតនៈ គឺ ប្រសាទ​ត្រចៀក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ សទ្ទតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះសំឡេង ។ ឃានាយតនៈ គឺប្រសាទច្រមុះ រមែងកើតពីកម្ម ដែល​សម្រេច​ឡើង​ដោយ​សារ គន្ធ​តណ្ហា គឺ ភាព​រីក​រាយ​ពេញចិត្តចំពោះក្លិន ។ ជិវ្ហាយតនៈរមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រសតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះរស ។ កាយា​យតនៈ​រមែង កើត​ពី​កម្ម ដែល​សម្រេច​ឡើង​ដោយ​សារ ផោដ្ឋព្វ​តណ្ហា គឺ សេចក្តី​រីក​រាយ​ពេញ​ចិត្ត​ចំពោះ​ភាពត្រជាក់ ក្តៅ ទន់ រឹង ដែលមកប៉ះកាយ ។ ម៉្យាង​វិញទៀត អាយតនៈ ទោះ​ជា​ទាំង​៥ នោះ របស់​សត្វ​ដែល​កើត​ក្នុង​ទុគ្គតិ រមែង​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម ចំណែក​របស់​សត្វ​ដែល​កើត​ក្នុង​សុគតិ រមែង​កើត​ពី​កុសលកម្ម ដូច​នេះ។ ក្នុង​​អដ្ឋក​ថា មិលិន្ទប្បញ្ហា លោក​​នៅ​​បាន​ចែក​​ទៅ​តាម​ភាព​ផ្សេង​គ្នា​នៃ​កម្ម ២ យ៉ាង គឺ កុសល​កម្ម និង​អកុសល​កម្ម យ៉ាងនេះទៀតថា “ ក្នុងគ្រាណាដែលបុគ្គលកើតមានទស្សនកិច្ច ( កិច្ច គឺការឃើញរូប ) ឃើញ​រូបគួរឱ្យ​ប្រាថ្នា​ដោយ​ភ្នែក ក្នុង​គ្រា​នោះ ចក្ខ្វា​យតនៈ​រមែង​កើត​ពី​កុសល​កម្ម​តែ​មួយ​មុខ។ល។ ក្នុងគ្រាណាដែលកើតមានទស្សនកិច្ចឃើញរូបមិនគួរឱ្យប្រាថ្នាដោយភ្នែក ក្នុងគ្រានោះ ចក្ខ្វា​យតនៈ​រមែង​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម​តែ​មួយ​មុខ ” ដូចនេះ លោកមិនគួរពោលយ៉ាងនេះទេ ព្រោះថាអត្តភាពជាមនុស្ស ដោយរួមទាំងអាយតនៈ គឺ ប្រសាទរូប ៥ យ៉ាងនេះ កើតឡើងពីកុសលកម្ម ដែល​បាន​ធ្វើ​ទុក​ក្នុងភពមុន តែ​មួយ​មុខ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុង​ពេលឃើញរូបដោយភ្នែក រូបនោះទោះជាគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ ពុំមានអំណាចផ្លាស់ប្តូរប្រសាទរូប ៥ ដែល​ជារូបធម៌​ទាំង​នេះ​បាន​ទេ គឺ​នៅ​តែ​ជា​រូប ដែល​កើត​ឡើង​ពី​កុសល​កម្ម តែ​មួយ​មុខ ព្រោះ​រូប ជា​ធម្មជាតិ​ងងឹត មិនដឹងអារម្មណ៍ វិបាកគឺ ចក្ខុវិញ្ញាណដែលឃើញរូបប៉ុណ្ណោះ រមែង​ផ្លាស់ប្តូរ​ទៅតាម​អារម្មណ៍ គឺ ប្រសិនបើ​រូប​ដែល​ឃើញ​នោះ ជា​ឥដ្ឋា​រម្មណ៍​គួរ​ឱ្យ​ប្រាថ្នា ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​នោះ​គឺ​ជា​វិបាក​ដែល​កើត​ពី​កុសល​កម្ម ប្រសិន​បើ​រូប​ដែល​ឃើញ​នោះ ជា​អនិដ្ឋា​រម្មណ៍​មិន​គួរ​ឱ្យ​ប្រាថ្នា ចក្ខុ​វិញ្ញាណ​នោះ​គឺ​ជា​វិបាក​ដែល​កើត​ពី​អកុសល​កម្ម ព្រោះ​វិបាក​ជា​នាម​ធម៌ ជា​ធម្មជាតិ​ដែល​ដឹង​អារម្មណ៍ ទើប​ផ្លាស់​ប្តូរទៅតាមអារម្មណ៍បាន ទោះជាអាយតនៈ ៥ ផ្សេងទៀត ក៏គួរ​ជ្រាប​ដោយ​ន័យ​នេះ ផងចុះ៕ == បញ្ហាទី ៤ - កម្មនានាករណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុអ្វីបានជាមនុស្សគ្រប់រូប ទើបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះមានអាយុខ្លី ពួកខ្លះមានអាយុវែង ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​ច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​តិច ពួក​ខ្លះ​មាន​ពណ៌​សម្បុរ​អាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិទាប ពួកខ្លះមានយសសក្តិខ្ពស់ ពួកខ្លះមានភោគទ្រព្យច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ភោគ​ទ្រព្យ​តិច ពួក​ខ្លះ​មាន​ត្រកូល​ទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួកខ្លះមានបញ្ញាទាប ពួកខ្លះមានបញ្ញាខ្ពស់ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រោះហេតុអ្វីដើមឈើ គ្រប់ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះជូរ ពួកខ្លះប្រៃ ពួកខ្លះហឹរ ពួកខ្លះល្វីង ពួកខ្លះចត់ ពួកខ្លះផ្អែម?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា ដើមឈើគ្រប់​ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា ព្រោះហេតុមានភាពផ្សេងគ្នានៃពូជ(ប្រភេទ)រុក្ខជាតិ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ មនុស្សគ្រប់រូបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះអាយុខ្លី ពួកខ្លះអាយុវែង ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់ច្រើន ពួក​ខ្លះ​មាន​ជំងឺ​ឈឺថ្កាត់​តិច ពួក​ខ្លះមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិតិច ពួកខ្លះមានយសសក្តិច្រើន ពួកខ្លះមានត្រកូលទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួក​ខ្លះ​មាន​បញ្ញា​ទាប ពួក​ខ្លះ​មាន​បញ្ញាខ្ពស់ ព្រោះហេតុគឺ ភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីនេះទុកថា “កម្មស្សកា មាណវ សត្តា កម្ម​ទាយាទា កម្មយោនី កម្មពន្ធូ កម្មប្បដិសរណា កម្មំ សត្តេ វិភជតិ យទិទំ ហីនប្បណីតតាយ (១) ” ប្រែថា “ ម្នាលមាណព សត្វទាំងឡាយមានកម្មជារបស់ខ្លួន ជាទាយាទទទួលកម្ម មាន​កម្ម​ជា​កំណើត មាន​កម្ម​ជា​ពូជ​ពង្ស មាន​កម្ម​ជា​ទីពឹង​ពាក់​អាស្រ័យ កម្មរមែងបែងចែកសត្វ ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់និងប្រណីត ” ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === បញ្ហាមានការពោលដល់ហេតុ គឺភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ឈ្មោះថា កម្ម-នានាករណប្បញ្ហា។ ពាក្យថា កម្មស្សកា - មានកម្មជារបស់ខ្លួន គឺ មានកម្មជាសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ។ ពាក្យថា កម្មទាយាទា - ជាទាយាទទទួលកម្ម គឺ មានកម្មជាមរតក បានសេចក្តីថា អ្នកណាធ្វើកម្ម ទោះជាកុសលក៏ដោយ អកុសលក៏ដោយ តទៅអនាគត អ្នកនោះឯងជាអ្នកទទួលមរតក គឺកម្មនោះនឹងប្រគល់ឱ្យអ្នកដទៃទទួលជំនួសពុំបានឡើយ ពោលគឺ ត្រូវសោយវិបាកដែលគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ ដែលបណ្តាលមកពីកម្មនោះ ដោយខ្លួនឯង។ ពាក្យថា កម្មយោនី - មានកម្មជាកំណើត គឺ មានកម្មជាហេតុ បានសេចក្តីថា ការប្រព្រឹត្តទៅនៃសត្វទាំងឡាយ កម្មមានចំណែកជាហេតុយ៉ាងសំខាន់ ។ ពាក្យថា កម្មពន្ធូ - មានកម្មជាពូជពង្ស គឺមានកម្មជាសាច់ញាតិ បានសេចក្តីថា សត្វទាំងឡាយមានមាតាបិតា បងប្អូនប្រុស បងប្អូនស្រី ជាដើម ជាសាច់ញាតិឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ យ៉ាង​ណា​មិញ ក៏មានកម្មរបស់ខ្លួននេះឯង ជាសាច់ញាតិដែលមានឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ ដូចនេះដែរ ។ ពាក្យថា កម្មប្បដិសរណា - មានកម្មជាទីពឹងពាក់អាស្រ័យ គឺមានកម្មជាទីពឹង មានកម្មជាទីតាំងអាស្រ័យដែលល្អខ្លះ មិនល្អខ្លះ ។ ពាក្យថា ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់ និងប្រណីត បានសេចក្តីថា ភាពជាមនុស្សមានអាយុខ្លី ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានអាយុវែង ឈ្មោះថាប្រណីត(គឺល្អ) ។ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ជំងឺ​ឈឺ​ថ្កាត់​ច្រើន ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានជំងឺឈឺថ្កាត់តិច ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ពណ៌​សម្បុរ​ល្អ​ស្អាត ឈ្មោះ​ថា​ប្រណីត។ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានភោគទ្រព្យតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​ភោគ​ទ្រព្យច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលទាប ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលខ្ពស់ ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​បញ្ញា​ទាប ឈ្មោះ​ថា​អាក្រក់ ភាព​ជា​មនុស្ស​មាន​បញ្ញា​ច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៥ - វាយាមករណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ យ៉ាងដូចម្តេចទើបទុក្ខនេះរលត់ផុតទៅ ហើយទុក្ខផ្សេងក៏មិនកើតឡើង ” ដូចនេះ មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ការបួសរបស់អាត្មាភាពមានប្រការដែលពោលមកនេះ ជាប្រយោជន៍ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រយោជន៍អ្វីដោយការព្យាយាមពីចម្ងាយ គួរតែព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះថេរៈ វិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តី​ព្យាយាម​ដែល​ប្រើ​ការ​បាន” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកអណ្តូងទឹក មានបន្ទូលឱ្យគេជីកស្រះទឹក ក្នុង​វេលាដែល​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ស្រេក​ទឹក រួចទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “ យើងនឹងសោយទឹក ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេភ្ជួរស្រែ មានបន្ទូលឱ្យគេព្រោះស្រូវសាលី មានបន្ទូល​ឱ្យគេប្រមូល​ផល​ស្រូវ ក្នុង​វេលា​ដែល​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ឃ្លាន ហើយទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “យើងនឹងបរិភោគបាយ ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកប្រឡាយជុំវិញក្រុង មានបន្ទូលឱ្យគេសាងកំពែង មាន​បន្ទូល​ឱ្យ​គេ​ធ្វើ​ខ្លោង​ទ្វារ មាន​បន្ទូល​ឱ្យ​គេសាងប៉មការពារ មានបន្ទូលឱ្យគេប្រមែប្រមូលធញ្ញាហារទុក ខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់ក៏ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងដំរី ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងសេះ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុង​រឿង​រថ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុង​រឿង​ធ្នូ ទ្រង់​នឹង​សិក្សា​ក្នុងរឿងដាវ ក្នុងវេលាដែលសង្គ្រាមកើតឡើង យ៉ាងនោះឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តី​ព្យាយាម​ពី​ចម្ងាយ​ប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន។ សូម​ថ្វាយព្រះពរ ប្រការនេះ សមពិតដូចដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ទុកថា ៖ “ បុគ្គលដឹងថា ប្រការ​មួយជា​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​ខ្លួន គួរ​ធ្វើ​ប្រការ​នោះ​ពី​ចម្ងាយ​ទៅ​ចុះ បុគ្គលជាអ្នកប្រាជ្ញមិនគួរស្របតាមគំនិតរបស់ឈ្មួញរទេះ ដឹងហើយក៏ពុះពារអំពីចម្ងាយ ។ ប្រៀបដូចជាឈ្មួញរទេះ លះបង់ចោលផ្លូវធំដែលរាបស្មើ រួច​ទៅ​កាន់​ផ្លូវ​ដែល​រដិប​រដុប ភ្លៅរទេះបែកបាក់ទៅ ក៏រមែងសោកសៅដូចនេះ ” យ៉ាងនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាស្តីអំពីការធ្វើសេចក្តីព្យាយាម ឈ្មោះថា វាយាមករណប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ពេលដែលវេលាមកដល់ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅយកវេលាចាស់ជិតស្លាប់ ។ ពាក្យថា អ្វីជាប្រយោជន៍របស់ខ្លួន គឺ កិច្ចការណាដែលប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីជាប្រយោជន៍ ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ចំពោះ​ខ្លួន ទាំង​ក្នុង​លោក​នេះ និងលោកខាងមុខ និងដើម្បីប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។ ពាក្យថា គេចចេញពីធម៌ គឺ គេចចេញ គឺ លះពីការធ្វើកុសល ។ ពាក្យថា ប្រព្រឹត្តតែអធម៌ គឺ ប្រព្រឹត្តជានិច្ចកាលនូវអកុសល ៕ == បញ្ហាទី ៦ - នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ ភ្លើងនរកក្តៅខ្លាំងជាងភ្លើងធម្មតា ដុំថ្មទោះជាទំហំតូចមួយ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងធម្មតា ត្រូវ​ដុតពេញ​មួយ​ថ្ងៃ ក៏រក​ភាព​វិនាស​គ្មាន ដុំថ្មទោះជាទំហំធំប៉ុនផ្ទះ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងនរក តែមួយភ្លែតប៉ុណ្ណោះ ក៏ដល់ភាពវិនាសទៅ ” ដូចនេះ ។ ខ្ញុំ​ព្រះករុណា​មិនជឿ​ពាក្យ​ដែល​ពោល​នេះ​ទេ ហើយ​ទោះ​ជា​ពាក្យ​ដែល​ពួក​លោក​ម្ចាស់​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ពួកសត្វនរកដែលឧប្បត្តិនៅក្នុងនរកនោះ ត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជាច្រើនពាន់ឆ្នាំ ក៏មិន​ដល់​ភាព​វិនាស​ឡើយ” ដូចនេះនោះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏មិនជឿដែរ ” ព្រះនាគសេន ថ្វាយព្រះពរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកនាគក្តី ពពួកក្រពើក្តី ពពួកអណ្តើកក្តី ពពួកក្ងោកក្តី ពពួក​លលក​ក្តី រមែង​ស៊ី​ដុំ​ថ្ម និងដុំក្រួសរឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ដុំថ្ម ដុំក្រួសទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬ ទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជាអ្វីដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សោ ន តាវ កាលំ ករោតិ, យាវ ន តំ បាបកម្មំ ពយន្តី ហោតិ (១) - សត្វនរកនោះ ដរាប​ណា​កម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ ” ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកសីហៈក្តី ពពួកខ្លាធំក្តី ពពួកខ្លាដំបងក្តី ពពួកសុនខក្តី រមែងស៊ីឆ្អឹង ឬ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ឆ្អឹងនិងសាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជា​អ្វី​ដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ពួកស្ត្រីជនជាតិយោនកដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួកក្សត្រីដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួក​ស្ត្រីព្រាហ្មណ៍​ដែល​ជា​សុខុមាល​ជាតិ​ក្តី ពួកស្ត្រីគហបតី ដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី រមែងបរិភោគនូវរបស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងបរិភោគបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ របស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះ​ជា​អ្វី​ដែល​កម្ម​ចាត់​ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សត្វនរកនោះ ដរាបណាកម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់” ដូច​នេះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === បញ្ហាមានការសួរដល់កម្តៅនៃភ្លើងនរក ឈ្មោះថា នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា កម្មាធិកតេន ប្រែថា ព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែងក៏បាន ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលបានចាត់ចែងទុកក៏បាន ឬ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលខ្លួនបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ ។ ពាក្យថា ដរាបណាកម្មអាក្រក់នោះនៅមិនទាន់បញ្ចប់ បានសេចក្តីថា ដរាបណា កម្មអាក្រក់ដែលបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ហើយនោះ នៅមិនទាន់បញ្ចប់ គឺ នៅហុចវិបាកមិនទាន់បញ្ចប់ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​វិបាក ដរាបនោះ សត្វនរកនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ គឺ នឹងមិនទាន់រំកិលចេញពីនរកនោះ ៕ == បញ្ហាទី ៧ - បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ទាំងឡាយតែងតែពោលថា “ផែនដីដ៏ធំនេះ តម្កល់នៅលើទឹក ទឹកតម្កល់នៅលើខ្យល់ ខ្យល់តម្កល់នៅលើអាកាស ” ដូច​នេះ សូម្បី​ពាក្យ​នេះ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​ក៏​មិន​ជឿ​ដែរ ” ព្រះថេរៈ ប្រើធមក្រកដួសទឹក ថ្វាយព្រះពរព្រះចៅមិលិន្ទឱ្យទ្រង់យល់ថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកនេះជាទឹកដែលខ្យល់ទ្រទុកយ៉ាងណា ទោះជាទឹកដែលទ្រផែនដីនោះ ក៏ជា​ទឹក​ដែល​ខ្យល់​ទ្រទុក ដូចនោះដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាមានការសួរដល់ទឹកទ្រផែនដី ឈ្មោះថា បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា ៕ == បញ្ហាទី ៨ - និរោធនិព្វានប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកពាលបុថុជ្ជនទាំងឡាយទាំងពួង រមែងភ្លើតភ្លើន រមែងត្រេកត្រអាល រមែងជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅទាំងឡាយ។ ពួក​ពាល​បុថុជ្ជន​ទាំងនោះ ទើបត្រូវចរន្ត(តណ្ហា)នោះ ផាត់នាំទៅ ទើបមិនរួចផុត ពីការកើត ពីការចាស់ ពីការស្លាប់ ពីការសោកសៅ ពីការយំខ្សឹកខ្សួល ពីសេចក្តីទុក្ខនៃកាយ ពី​សេចក្តី​ទុក្ខ​នៃ​ចិត្ត ពី​សេចក្តី​ណែន​តឹង​ទ្រូង អាត្មាភាព​សូម​ពោល​ថា រមែងមិនរួចផុតពីទុក្ខ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអរិយសាវក អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ រមែងមិនភ្លើតភ្លើន មិន​ត្រេក​ត្រអាល រមែង​មិន​ជាប់​ចិត្ត​នឹង​អាយតនៈ​ខាង​ក្នុង និង​អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ​ទាំង​ឡាយ។ ពេលព្រះអរិយសាវកនោះមិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និង​អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ​ទាំង​ឡាយ​នោះ តណ្ហាក៏រមែងរលត់ទៅ ។ ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ។ ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ទើបភពរលត់ទៅ ទើបការកើតរលត់ទៅ ការចាស់ ការ​ស្លាប់ ការ​សោក​សៅ ការ​យំ​ខ្សឹក​ខ្សួល សេចក្តី​ទុក្ខ​នៃ​កាយ សេចក្តីទុក្ខនៃចិត្ត សេចក្តីណែនតឹងទ្រូង ទើបរលត់ទៅ និរោធ(ការរលត់)នៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែង​មាន​ដោយ​ប្រការ​ដូច​ពោល​មកនេះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ដូចពោលខាងលើ មកនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាមានការសួរដល់និរោធ និង និព្វាន ឈ្មោះថា និរោធនិព្វាន-ប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? មានអត្ថន័យថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធ(ការរលត់)របស់អ្នកណា ហៅនិរោធរបស់អ្នកនោះថានិព្វាន បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” បទថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ គឺ ព្រះអរិយសាវកអ្នកមានសុតៈ ដោយសុតៈ គឺព្រះអរិយមគ្គ ។ ប្រាកដណាស់ បុគ្គលជាក់ច្បាស់ធម៌ណា ធម៌នោះឈ្មោះថា សុតៈ ប្រែថា ធម៌ដែលខ្លួនបានស្តាប់ល្អហើយ ។ ព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ជាធម៌ដែលព្រះអរិយសាវកជាក់ច្បាស់រួចហើយ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានឈ្មោះថា សុតៈ - ធម៌​ដែល​បាន​ស្តាប់​រួច​ហើយ និង ព្រះ​អរិយបុគ្គល​ទាំងឡាយ ក៏ឈ្មោះថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ ។ ពាក្យថា មិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្ត គឺមិនភ្លើតភ្លើនថា “ ល្អ ” មិនត្រេកត្រអាលថា “ ល្អ ” មិនជាប់ចិត្តថា “ ល្អ ” ដោយអំណាចនៃបញ្ញា ដែលឃើញហើយថា មិនស្អាត មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ។ ដោយពាក្យថា តណ្ហានិរោធា - ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ឧបាទាននិរោធា- ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធា - ព្រោះភពរលត់ទៅ ជាតិនិរោធា- ព្រោះជាតិរលត់ទៅ ដូចនេះ ជាពាក្យ​ថ្លែង​ដល់​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​ហេតុ លោក​សម្តែង​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​សមុទ​យសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គអាចលះឱ្យអស់ទៅ ។ រីឯ ដោយពាក្យថា ឧបាទាននិរោធោ - ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធោ- ទើប​ភព​រលត់​ទៅ ជាតិ​និរោធោ- ទើប​ការ​កើត​រលត់​ទៅ ជរាមរណ៘ ឧបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ- ការចាស់ ការស្លាប់ ៘ ការណែនតឹងទ្រូងទើបរលត់ទៅ ជា​ពាក្យ​ថ្លែង​ដល់​ការ​រលត់​ទៅ​នៃ​ផល លោកសម្តែងការរលត់ទៅនៃទុក្ខសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គកំណត់ដឹង ។ ការរលត់ទៅនៃហេតុឈ្មោះថា និរោធ ។ ព្រោះពាក្យ ថា “និរោធ” ត្រាស់​សំដៅ​យក​ការ​រលត់​ទៅ​ព្រោះ​ត្រូវ​លះ​រហូត​អស់ទៅនៃហេតុ ពោលគឺសមុទ័យ។ ការរលត់ទៅនៃផលឈ្មោះថា និព្វាន ព្រោះពាក្យថា “និព្វាន” ត្រាស់សំដៅយកការរលត់ទៅ គឺ ការកើតឡើងតទៅទៀត មិន​បាន​នៃ​ផល ពោលគឺទុក្ខ។ ផលនឹងដល់ការរលត់ទៅ មិនកើតទៀត ព្រោះមានការរលត់ទៅនៃហេតុ ព្រោះហេតុនោះ ទើបនិរោធជាពាក្យតែមួយជាមួយនិព្វាន ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - និព្វានលភនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលនឹងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ក៏មិនមែន សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែអ្នកឯណាជាអ្នកប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ ដឹងប្រាកដនូវអភិញ្ញេយ្យធម៌ កំណត់​ដឹង​បរិញ្ញេយ្យ​ធម៌ លះ​បហាតព្វ​ធម៌ ចម្រើន​ភាវេតព្វធម៌ ធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវសច្ឆិកាតព្វធម៌ អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាមានការសួរដល់ការបានជាក់ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា និព្វានលភន-ប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា អភិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង បានសេចក្តីថា ដឹងជ្រាលជ្រៅនូវធម៌ ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាង​នេះថា “ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​រឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈផ្តុំ គឺ ធាតុទឹក ៘ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​សោយ​អារម្មណ៍ គឺ វេទនា ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹង បានសេចក្តីថា កំណត់ដឹង គឺ កំណត់កាន់យកដោយសតិ ហើយដឹងលក្ខណៈសាមញ្ញនៃធម៌នោះ ដោយអំណាចនៃវិបស្សនាបញ្ញា យ៉ាង​នេះ​ថា “ មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ” ដូចនេះ ។ ពាក្យថា បហាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរលះ បានសេចក្តីថា លះធម៌ដែលគួរលះ គឺ រាគៈ ទោសៈ មោហៈ ដោយការធ្វើឱ្យស្ងប់មិនអាចកញ្រ្ជោល ឡើងបាន ដោយអំណាចនៃញាណ ដែល​តាម​ឃើញ​តែ​ការ​រលត់ទៅ ការប្រាសចាកទៅ ការអស់ទៅនៃធម៌ទាំងឡាយ ជាបន្តបន្ទាប់ ។ ពាក្យថា ភាវេតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរចម្រើន បានសេចក្តីថា រមែងចម្រើនធម៌ ដែលគួរចម្រើន គឺ កុសលធម៌ដែលជាផ្នែកមួយនៃការត្រាស់ដឹង គឺ សមថៈ និង វិបស្សនា ។ ពាក្យថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ បានសេចក្តីថា រមែងធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។ ន័យម៉្យាងទៀត អរិយសច្ច ៤ ឈ្មោះថា អភិញ្ញេយ្យ​ធម៌ ព្រោះ​ជា​ធម៌​ដែល​គួរ​ដឹងជាខ្លាំង គឺ គួរដឹងដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងបញ្ញាប្រក្រតីធម្មតា គឺ វិបស្សនាបញ្ញា និងមគ្គបញ្ញា។ ទុក្ខអរិយសច្ច គឺ ឧបាទានខន្ធ ៥ ឈ្មោះថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹងដោយសតិ និងបញ្ញា ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាង​នេះ​ថា “ ធម្មជាតិ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​រឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ” ដូចនេះ ជាដើម និងពីព្រោះជាការដឹងដល់សាមញ្ញលក្ខណៈ យ៉ាងនេះថា “ មិនទៀង ជា​ទុក្ខ ជាអនត្តា”។ ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ច គឺ តណ្ហា ឈ្មោះថា បហាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរលះឱ្យអស់ទៅ ។ ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ច គឺ ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ គួរធ្វើឱ្យជាអារម្មណ៍ដោយប្រត្យក្សផ្ទាល់ ប្រៀបដូចសម្លឹងមើលផ្លែកន្ទួតព្រៃ លើ​បាត​ដៃ យ៉ាង​ដូច​នេះ។ ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច គឺ អរិយមគ្គដែលមានអង្គ ៨ ឈ្មោះថា ភាវេតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរចម្រើន គឺ គួរធ្វើឱ្យកើតឡើង និង កើតបន្ថែម ដូចនេះ ។ ពាក្យថា អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន គឺ អ្នកនោះរមែងបានជាក់ គឺ រមែងសម្រេចព្រះនិព្វាន ដែលជាធម៌រំលត់ទុក្ខ មានការកើតជាដើម បានសេចក្តីថា អ្នកនោះរមែងផុតពីការកើត ជា​ដើម៕ == បញ្ហាទី ១០ - និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន នឹងបានដឹងឬទេថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន ក៏អាចដឹងបានថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពេលមិនបានជាក់ច្បាស់ដូចនេះ នឹងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកដែលមិនធ្លាប់ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក អាចដឹងបានឬទេថា ការត្រូវគេកាត់ដៃកាត់ជើង ជាទុក្ខ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ អាចដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ គេបានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃដែលត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ក៏រមែងដឹងថា ការត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ជាទុក្ខ ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកទាំងឡាយបានស្តាប់សំឡេង(សរសើរ)របស់អ្នកដែលបានឃើញព្រះនិព្វាន ក៏រមែងដឹងថា ព្រះ​និព្វាន​ជា​សុខ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === បញ្ហាមានការសួរដល់ការដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ឈ្មោះថា និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក បានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃ ដែល​ត្រូវ​គេ​កាត់​ដៃ​ឬ​កាត់​ជើង​ហើយ ក៏​រមែង​ដឹង​ថា ការ​ត្រូវ​គេ​កាត់​ដៃ​ឬ​កាត់ជើង ជាទុក្ខយ៉ាងណា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ធ្វើព្រះនិព្វានឱ្យជាក់ច្បាស់ពីមុនមក បានស្តាប់សំឡេងសរសើរគុណរបស់ព្រះនិព្វាន យ៉ាង​នេះ​ថា “ជា​ធម៌​រំលត់​ទុក្ខ ជាធម៌ស្ងប់ពីទុក្ខ ជាធម៌ដែលរំលត់ភ្លើង មានរាគៈ ជាដើម ” ដូចនេះហើយ ក៏រមែងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ដូចនេះដែរ ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] syftssqlo5k167st5c616huk27i5bh8 0 2468 7962 7165 2017-07-13T09:45:58Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ៥ - ពុទ្ធវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - ពុទ្ធស្ស អត្ថិនត្ថិភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ធ្លាប់ឃើញព្រះពុទ្ធអង្គឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ អាត្មាភាពមិនធ្លាប់ឃើញទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ គ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយរបស់ព្រះគុណ-ម្ចាស់ធ្លាប់ឃើញព្រះពុទ្ធអង្គ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ គ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយរបស់អាត្មាភាព ក៏មិនធ្លាប់ឃើញដែរ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធអង្គក៏ពុំមាន ពិតមែនដែរ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ធ្លាប់ទតព្រះនេត្រឃើញទន្លេឱហានទី នៅភ្នំហិមពាន្តឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនធ្លាប់ឃើញទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះជនករបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់ធ្លាប់ទតព្រះនេត្រឃើញទន្លេឱហានទី ឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ទ្រង់ក៏មិនធ្លាប់ទតព្រះនេត្រឃើញដែរ ព្រះគុណ-ម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ទន្លេឱហានទីក៏ពុំមាន ពិតមែនដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មានពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាមិនធ្លាប់ឃើញទន្លេឱហានទីទេ ទោះជាបិតារបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ក៏មិនធ្លាប់ឃើញទន្លេឱហានទីដែរ ក៏ពិតមែន ទោះ​ជា​យ៉ាង​នោះក្តី ទន្លេ​ឱហា​នទី គឺមានពិតមែន” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អាត្មាភាពមិនធ្លាប់ឃើញព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទោះជាគ្រូបា-អាចារ្យទាំងឡាយរបស់អាត្មាភាព ក៏មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ដែរ ក៏​ពិត​មែន ទោះ​ជា​យ៉ាង​នោះក្តី ព្រះដ៏មានព្រះភាគ គឺមានពិតមែន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងពុទ្ធវគ្គនេះមាន ១០ បញ្ហា ។ បញ្ហាមានការសួរដល់ការមាន ឬ ពុំមាននៃព្រះពុទ្ធអង្គ ឈ្មោះថា ពុទ្ធស្ស អត្ថិនត្ថិភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ទន្លេឱហានទី គឺ ទន្លេដែលហូរបែកចេញពីស្រះអនោតត្តលើភ្នំហិមពាន្ត ដែលមានឈ្មោះថា “ឱហា” ព្រោះហូរទៅ មានសំឡេងលាន់ឮថា “ឱហា... ឱហា...”។ តាមការពិត ជា​ឈ្មោះ​របស់​ទន្លេ​គង្គា ដែល​ហូរ​មក​ពី​ស្រះ​អនោតត្ត ត្រង់កន្លែងទឹកកួចនោះ ៕ == បញ្ហាទី ២ - ពុទ្ធស្ស អនុត្តរភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង ពិតមែនឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវហើយ មហាបពិត្រ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង ពិតមែន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់មិនធ្លាប់ឃើញព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ តើលោកម្ចាស់នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេចថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាបុគ្គល ដែល​ពុំមាន​អ្នក​ណា​ប្រសើរ​ជាង?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ពួកមនុស្សដែលមិនធ្លាប់ឃើញមហាសមុទ្រ នឹងដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេចថា មហាសមុទ្រធំធេង មាន​ជម្រៅ​មិន​អាច​ប៉ាន់​ប្រមាណ​បាន ពិបាក​ស្ទង់​ដល់ ជាកន្លែងដែលទន្លេធំ ៥ ខ្សែ ទាំងនេះ ហូរមកបញ្ចប់ជាប្រចាំជានិច្ចកាល គឺ ទន្លេគង្គា ទន្លេយមុនា ទន្លេអចិរវតី ទន្លេសរភូ ទន្លេមហី មហា​សមុទ្រ​នោះ​មិន​ប្រាកដ​ថា​ស្រក​ចុះ ឬពេញ​ហៀរ​ច្រាំង​ឡើយ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អាត្មាភាពបានជួបឃើញព្រះអរហន្តសាវកទាំងឡាយ ដែលបានរំលត់កិលេសហើយ ក៏ដឹងថា ព្រះ​ដ៏មាន​ព្រះភាគ​ទ្រង់​ជា​បុគ្គល ដែល​ពុំ​មានអ្នកណាប្រសើរជាង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហាស្តីអំពីភាពជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង នៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឈ្មោះថា ពុទ្ធស្ស អនុត្តរភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា អនុត្តរោ - បុគ្គលដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង គឺ បុគ្គលដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង គឺ វិសេសជាង ដោយគុណទាំងឡាយ ។ ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា ប្រៀបដូចជា មនុស្សដែលមិនធ្លាប់ឃើញមហាសមុទ្រ គឺមិនធ្លាប់ទៅកាន់មហាសមុទ្រ ឃើញទន្លេធំទាំង ៥ ខ្សែ ដែល​ហូរ​មក​បញ្ចប់​គ្នា នៅ​មហា​សមុទ្រ​ហើយ ក៏​រមែង​ដឹង​ថា​មហា​សមុទ្រ​មាន​ភាព​ធំធេង។ យ៉ាង​ណាមិញ អាត្មាភាពបានប្រទះឃើញព្រះសាវ័កដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ដែលជាភិក្ខុ ជាភិក្ខុនី ជាក្សត្រ ជា​ព្រាហ្មណ៍ ជា​គហបតី នៅ​ប្រព្រឹត្ត​ព្រហ្ម​ចរិយ​ធម៌​ក្នុង​ធម៌​វិន័យ​របស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ អ្នកមានកិលេសទាំងឡាយរលត់ទាំងនេះហើយ ក៏រមែងដឹងថា ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់​ជា​នាយ​សារថី​បង្ហាត់​បុរស ដែល​អាច​បង្ហាត់​បាន ពុំ​មាន​អ្នក​ណា​ប្រសើរ​ជាង ដូចនេះដែរ ៕ == បញ្ហាទី ៣ - ពុទ្ធស្ស អនុត្តរភាវជាននប្បញ្ហា == ព្រះរាជាមានបន្ទូលថា ៖“ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន យើងអាចដឹងបានឬទេថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពិតមែន សូមថ្វាយព្រះពរ យើងអាចដឹងបានថា ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន យើងអាចដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេចថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុននេះក៏ធ្លាប់មានព្រះគ្រូ ជាអ្នកនិពន្ធ ឈ្មោះថា ព្រះតិស្សត្ថេរ ពេលលោកមរណភាពកន្លងទៅជាច្រើនឆ្នាំ អ្នក​ទាំងឡាយ​នៅអាច​ស្គាល់​លោក​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ អ្នកទាំងឡាយនៅអាចស្គាល់លោកបាន ដោយសារការងារនិពន្ធ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកឯណាឃើញព្រះធម៌ អ្នកនោះរមែងឃើញព្រះដ៏មានព្រះភាគ ព្រោះថាព្រះធម៌ ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ​ទ្រង់​បាន​សម្តែង​ទុក​រួច​ហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាស្តីអំពីការដឹងដល់ភាពជាបុគ្គល ដែលពុំមានអ្នកណាប្រសើរជាង នៃព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឈ្មោះថា ពុទ្ធស្ស អនុត្តរភាវជាននប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះ បានសេចក្តីថា ប្រៀបដូចជា អ្នកទាំងឡាយស្គាល់ព្រះតិស្សត្ថេរ ជាគ្រូបាអាចារ្យ ជាអ្នកនិពន្ធ ដែល​បានទទួល​មរណភាព​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​នោះ ដោយ​សារ​ការងារ​និពន្ធ គឺ ដោយការបានឃើញការងារនិពន្ធរបស់លោកយ៉ាងណា ពួកយើងក៏រមែងស្គាល់ព្រះដ៏មានព្រះភាគដោយព្រះធម៌ គឺ ដោយការឃើញធម៌ ដែល​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះភាគ​នោះ ទ្រង់បានសម្តែងទុករួចហើយ ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៤ - ធម្មទិដ្ឋប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់បានឃើញព្រះធម៌ហើយឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពួកសាវ័កគួរប្រព្រឹត្តធម៌រហូតអស់មួយជីវិត ព្រោះជាអ្វី ដែលព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់បានណែនាំទុក ព្រោះជាអ្វី ដែលព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់​បាន​បញ្ញត្តទុក ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === បញ្ហាស្តីអំពីធម៌ ដែលបានឃើញហើយ ឈ្មោះថា ធម្មទិដ្ឋប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ព្រោះជាអ្វី ដែលព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់បានណែនាំទុក ជាដើម គឺ ព្រោះជាអ្វី ដែលព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ដ៏មាន​ព្រះ​បញ្ញា​ចក្ខុ ទោះគ្រប់ព្រះអង្គ ទ្រង់បានណែនាំទុក គឺ ទ្រង់បានសម្តែងទុក និង ទ្រង់បានបញ្ញត្តទុក ៕ == បញ្ហាទី ៥ - អសង្កមនបដិសន្ទហនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរយ៉ាងដូចម្តេច ? សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុរសខ្លះអាចដុត ភ្លើងចង្កៀង(ថ្មី)បានពីភ្លើងចង្កៀង(ចាស់) ភ្លើងចង្កៀងថ្មីជាភ្លើងដែលរំកិលពីចង្កៀង(ចាស់)ទៅឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គ្រាដែលព្រះអង្គទ្រង់នៅជាព្រះរាជកុមារ ព្រះអង្គទ្រង់ចាំបានឬទេថា ទ្រង់បានទទួលកិត្តិយសខ្លះ ក្នុងសម្នាក់របស់គ្រូបាអាចារ្យដ៏មានកិត្តិយស ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណានៅចាំបាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កិត្តិយសដែលព្រះអង្គទ្រង់បានទទួលនោះ រំកិលទៅពីខ្លួនគ្រូបាអាចារ្យឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាស្តីអំពីការមិនរំកិលចេញ ក៏បដិសន្ធិបាន ឈ្មោះថា អសង្កមន-បដិសន្ទហនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ចិត្តមិនរំកិលទៅផង ក៏បដិសន្ធិបានដែរឬ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាមានបន្ទូលសួរថា ចិត្តបដិសន្ធិ(កើត)ក្នុងភពថ្មីបាន ដោយមិនមានការរំកិលចេញពីភពចាស់ឬ ? ក្នុង​ពាក្យ​នោះ ចិត្ត​ដួង​មុន ដែល​ជា​ចិត្ត​ដួង​ចុង​ក្រោយ​នៃ​ភព​មុន ឈ្មោះ​ថា ចុតិ (រំកិល) ចិត្តដួងបន្ទាប់ដែលជាចិត្តដួងដំបូងនៃភពនេះ ឈ្មោះថា បដិសន្ធិ ។ ចិត្តដួងមុនធ្វើមុខងារចុតិ គឺ រំកិល​ចេញ​ពី​ភព ហើយ​ក៏​រលត់​ទៅ​ក្នុង​ខណៈ​នោះ ពុំមែនរំកិលទៅក្នុងភពបន្ទាប់ទៀតបានទេ ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបពោលបានថា គ្មានចិត្តអ្វីរំកិលពីភពចាស់មកកាន់ភពនេះទេ ដែលបានឈ្មោះថា ចុតិ ប្រែ​ថា ចិត្ត​រំកិល ពី​ព្រោះ​មាន​កិច្ច ឬ​មុខ​ងារ​ប្រៀប​ដូច​ជា រំកិល​ចេញ​ពី​ភព​ប៉ុណ្ណោះ ពី​ព្រោះ​ថា លុះ​រលត់​ទៅ ជា​ហេតុ​ឱ្យ​មាន​ភព​ថ្មី មិន​មែន​រំកិល​ចេញ​ទៅ​បាន មែន​នោះ​ទេ។ ម៉្យាង​វិញ​ទៀត លុះ​ចិត្ត​ដួង​មុន​រលត់​ទៅ​ហើយ ចិត្ត​ដួង​បន្ទាប់​ក៏​កើត​ឡើង​ធ្វើ​មុខ​ងារ​បដិសន្ធិ គឺធ្វើមុខងារប្រៀបដូចជា ភ្ជាប់ភពថ្មីជាមួយនឹងភពចាស់ ធ្វើឱ្យមានភពថ្មីតទៅទៀត ។ បើ​ដូច​នេះ​អាច​ពោល​បាន​ថា ចិត្ត​ដួង​នេះមិន​មែន​ជា​ចិត្ត ដែល​រំកិល​ចេញ​ពី​ភព​មុន​នោះ​ទេ។ គឺថា ចិត្តដួងមុន និងចិត្តដួងបន្ទាប់ ជាចិត្តដួងផ្សេងគ្នា មិនឡូកឡំគ្នា ប៉ុន្តែបានប្រព្រឹត្តទៅ ដោយ​មាន​ការ​ទាក់​ទង​គ្នា ដោយ​ជា​ហេតុ ជា​ផល​នឹង​គ្នា តាមប្រការដូចពោលខាងលើ ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៦ - វេទគូបញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន វេទគូមានពិតឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ និយាយតាមបរមត្ថ វេទគូពុំមានពិតទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === បញ្ហាមានការសួរដល់វេទគូ គឺ តួអត្តាជីវៈខាងក្នុង ឬបុគ្គលដែលជាអ្នកតាមដឹងអារម្មណ៍ខាងទ្វារទាំង ៦ ឈ្មោះថា វេទគូបញ្ហា ។ ពាក្យថា តាមបរមត្ថ គឺ និយាយតាមការពិតនៃបរមត្ថ ដែលប្រាសចាកសត្វបុគ្គល បានសេចក្តីថា តាមការពិតនៃបរមត្ថ អត្តាជីវៈ ឬបុគ្គល គឺពុំមានពិតទេ ៕ == បញ្ហាទី ៧ - អញ្ញកាយសង្កមនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សត្វអ្វី ៗ ដែលរំកិលចេញពីកាយនេះ ទៅកាន់កាយផ្សេងមានដែរឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពុំមានទេ សូមថ្វាយព្រះពរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ប្រសិនបើសត្វដែលរំកិលចេញពីកាយនេះ ទៅកាន់កាយផ្សេង ពុំមានទេ ក៏នឹងជាអ្នកដែលរួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន មិន​មែន​ទេ​ឬ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពិតមែនហើយ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើគេមិនបដិសន្ធិ គេនឹងជាអ្នកដែលរួចផុតពីកម្មអាក្រក់ទាំងឡាយបាន ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែព្រោះហេតុថា គេនៅ​មាន​បដិសន្ធិ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​ពុំ​អាច​រួច​ផុត​ពី​កម្ម​អាក្រក់​ទាំង​ឡាយ​បាន​ឡើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជាបុរសខ្លះបានលួចស្វាយរបស់បុរសម្នាក់ទៀតយកទៅ បុរសនោះត្រូវតែជាប់ទោស មិនមែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេត្រូវតែជាប់ទោស ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសនោះមិនបានលួចយកស្វាយ ដែលបុរសជាម្ចាស់បានដាំនោះទេ ព្រោះហេតុអ្វីទើបគេត្រូវតែជាអ្នកជាប់ទោសទៅវិញ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ស្វាយ(ដែលត្រូវលួច)ទាំងនោះ អាស្រ័យស្វាយ (ដែលបុរសជាម្ចាស់ដាំទុក)ទាំងនោះ ទើបកើតឡើងបាន ព្រោះហេតុនោះ គេត្រូវតែជាអ្នកជាប់ទោស ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលធ្វើកម្មល្អខ្លះ អាក្រក់ខ្លះ ដោយរូបនាមនេះ នាមរូបផ្សេងទើបបដិសន្ធិព្រោះកម្មនោះ ព្រោះហេតុនោះ ទើប​ពុំ​អាច​ជា​អ្នក​រួច​ផុត​ពី​កម្ម​អាក្រក់​ទាំង​ឡាយបានទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាមានការសួរដល់ការរំកិលពីកាយនេះ ទៅកាន់កាយផ្សេង ឈ្មោះថា អញ្ញកាយសង្កមនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា កាយនេះ គឺ កាយ(នាមរូប)នេះ ក្នុងភពបច្ចុប្បន្ននេះ ពាក្យថា កាយផ្សេង គឺ កាយ(នាមរូប)ផ្សេង ក្នុងភពផ្សេង ។ ក្នុងឧបមា និង ឧបមេយ្យ មានន័យប្រៀបធៀបគ្នា ដូច​ត​ទៅ​នេះ៖ ស្វាយដែលត្រូវលួច អាស្រ័យស្វាយដែលអ្នកជាម្ចាស់បានដាំទុក ទើបកើតឡើងបាន ព្រោះហេតុនោះ បុរសអ្នកលួចស្វាយផ្សេងពីស្វាយដែលម្ចាស់បានដាំទុកនោះ ទើបមិនអាចរួចផុត ពីភាព​ជា​អ្នក​ជាប់​ទោស។ យ៉ាងណាមិញ នាមរូបផ្សេងអាស្រ័យកម្មល្អ ឬ អាក្រក់ ដែលបានធ្វើទុកដោយនាមរូបនេះ ទើបបដិសន្ធិបាន ។ ព្រោះហេតុនោះ សត្វ​ដែល​ធ្វើ​កម្ម​អាក្រក់​ទុក​នោះ ទោះ​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ ដោយ​នាម​រូប​ផ្សេង ពីនាមរូបនេះហើយ ក៏មិនឈ្មោះថា រួចផុតពីកម្មអាក្រក់នោះ ដូចនេះ ។ ពាក្យដែលនៅសល់ ក៏គួរជ្រាបតាមន័យ ដូចដែលបានពោលរួចហើយ ក្នុងបញ្ហាមុន ៗ ផងចុះ ៕ == បញ្ហាទី ៨ - កម្មផលអត្ថិភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន កុសលកម្មក្តី អកុសលកម្មក្តី ដែលសត្វបានធ្វើទុកដោយនាមរូបនេះ កម្មទាំងនោះតាំងនៅទីណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ កម្មទាំងនោះនឹងតាមជាប់ទៅ ដូចស្រមោលអន្ទោលតាមខ្លួន ដូចនោះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់អាចបង្ហាញកម្មទាំងនោះបានឬទេថា កម្មទាំងនោះតាំងនៅទីត្រង់នេះ ឬ ក៏ទីត្រង់នេះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ នរណាក៏មិនអាចបង្ហាញកម្មទាំងនោះថា កម្មទាំងនោះតាំងនៅទីត្រង់នេះ ឬ ក៏ទីត្រង់នេះទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ដើមឈើដែលមិនទាន់មានផ្លែកើតឡើង តើព្រះអង្គ​ទ្រង់អាចបង្ហាញ​ផ្លែឈើទាំង​នោះ​បាន​ឬ​ទេ​ថា ផ្លែ​ទាំង​នោះ​នឹង​តាំង​នៅ (នឹងកើតឡើង) នៅត្រង់នេះ ឬក៏នៅត្រង់នេះ ? ” ព្រះរាជា ៖ “ មិនអាចបង្ហាញបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ កាលណាភាពបន្ត(នៃនាមរូប) នៅមិនទាន់ដាច់រយៈ នរណាក៏មិនអាចបង្ហាញកម្មទាំងនោះបានថា កម្មទាំងនោះ តាំង​នៅ​ទី​ត្រង់​នេះ ឬ​ក៏​នៅ​ត្រង់នេះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាស្តីអំពីភាវៈកម្មមានផល ឈ្មោះថា កម្មផលអត្ថិភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា កម្មទាំងនោះនឹងជាប់តាមខ្លួនទៅ ដូចស្រមោលអន្ទោលតាមខ្លួនទៅដូចនោះ ដូចនេះជាការណវោហារ (ពាក្យ​និយាយ​ដល់​ហេតុ គឺកម្ម) ។ គួរជ្រាបអត្ថន័យយ៉ាងនេះថា នាមរូបដែលជាផលនៃកម្មនោះ នឹងជាប់ទៅតាមខ្លួន ដូចស្រមោលអន្ទោលទៅតាមខ្លួន ដូចនោះដែរ ។ ជាពាក្យដែល លោក​ពោល​ស្មើ​គ្នា ទាំង​កុសល​កម្ម ទាំង​អកុសល​កម្ម ឬជាសាធារណៈ ។ ប៉ុន្តែក្នុងធម្មបទ បានត្រាស់ទុកសម្រាប់អកុសលកម្មថា “ តតោ នំ ទុក្ខមន្វេតិ ចក្កំវ វហតោ បទំ (១) ព្រោះទុច្ចរិត ៣ យ៉ាង​នោះ ទើប​ទុក្ខ​ជាប់​តាម​ខ្លួន​គេ​ទៅ ដូចកង់រទេះ ដែលវិលតាមស្នាមជើងគោ(អូសរទេះ)ទៅ ដូចនោះ ” ។ បាន​ត្រាស់ទុកសម្រាប់កុសលកម្មថា “ តតោ នំ សុខមន្វេតិ ឆាយាវ អនុបាយិនី (២) ព្រោះ​សុចរិត ៣ យ៉ាង​នោះ ទើប​សុខ​ជាប់​ទៅ​តាម​ខ្លួន​គេ ដូចស្រមោលអន្ទោលតាមខ្លួន ដូចនោះ ” ។ ក្នុងព្រះបន្ទូលនេះ មានអត្ថន័យថា ព្រោះទុច្ចរិត ៣ យ៉ាង ជា​អកុសល​កម្មដែល​គេ​បាន​សាង​ទុក​នោះ ទុក្ខ គឺ​នាម​រូប​ដែល​ជា​ទី​ប្រជុំ​នៃ​ទុក្ខ ឬ​នាម​រូបដែលកើតឡើងនៅក្នុងទុគ្គតិ ជាផលនៃអកុសលកម្មនោះ រមែងជាប់ទៅតាមខ្លួនគេ គឺនឹង​តាមកើត​ឡើង​ចំពោះ​គេ ក្នុង​កាល​ទាំង ៣។ ប្រៀប​ដូច​ជា​អ្វី ? ប្រៀបដូចជា កង់រទេះវិលតាមស្នាមជើងគោ ដែលអូសរទេះទៅខាងមុខ ដូចនោះ ។ ព្រោះសុចរិត ៣ យ៉ាង ដែលជាកុសលកម្មនោះ សុខ គឺ​នាមរូប​ដែល​ជា​ទី​ប្រជុំ​នៃ​សុខ ឬនាមរូបដែលកើតឡើងនៅក្នុងសុគតិ ជាផលនៃកុសលកម្មនោះ រមែងជាប់តាមខ្លួនគេទៅ គឺ នឹងតាមកើតឡើងចំពោះគេ ក្នុងកាលទាំង ៣ ។ ប្រៀប​ដូច​ជា​អ្វី? ប្រៀបដូចជាស្រមោលអន្ទោលតាមខ្លួនទៅ ដូចនេះ ។ ពាក្យថា “ ប្រៀបដូចកង់រទេះវិលតាមស្នាមជើងគោ ” ក្តី ពាក្យថា “ ដូចស្រមោលអន្ទោលតាមខ្លួនទៅ ” ក្តី ពោលដោយអត្ថន័យគឺ តែមួយ ។ ព្រោះហេតុនោះ ក្នុងទីនេះ ពាក្យ​ឧបមា​ដែល​ថា “ ដូច​ស្រមោល​អន្ទោល​តាម​ខ្លួន ដូចនោះ ” ព្រះថេរៈពោលជាសាធារណៈ ចំពោះទាំងកុសលកម្ម ទាំងអកុសលកម្ម ។ ប្រៀប​ដូចថា ពេលរាងកាយដើរទៅ ស្រមោល​ដែលជារបស់​ទាក់ទង​នឹង​រាង​កាយ​នេះ ក៏​រមែង​ដើរទៅដែរ ពេលឈរក៏ឈរដែរ ពេលអង្គុយក៏អង្គុយដែរ ពេលដេកក៏ដេកដែរ ។ ស្រមោលទើបឈ្មោះថា អន្ទោលទៅតាមបុគ្គលនោះ យ៉ាងណាមិញ ពេល​បាន​ធ្វើកុសលកម្មក្តី អកុសល​កម្ម​ក្តី នាម​រូប​ដែល​ជា​ផល​នៃ​កម្ម​ទាំងនោះ ក៏រមែងតាមទៅកើតឡើង ក្នុងកាលទាំង ៣ តាមឱកាសរបស់កម្មនោះ ទើបឈ្មោះថា អន្ទោលទៅតាមបុគ្គល​នោះ ដូច​នោះ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានជាពុំមាននរណាអាចបង្ហាញបានថា កម្មដែលធ្វើនាមរូបឱ្យកើតឡើងនោះ តាំងនៅត្រង់នេះ ឬ ក៏ត្រង់នោះ ដូចនេះបានទេ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - ឧប្បជ្ជតិជាននប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សត្វដែលនឹងកើតរមែងដឹងបានឬទេថា យើងនឹងកើត ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន សត្វនឹងកើតរមែងដឹងបានថា យើងនឹងកើត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គហបតីអ្នកស្រែបានកប់គ្រាប់ស្រូវទុកនៅក្នុងដី ពេលមានភ្លៀងធ្លាក់ល្អ រមែងដឹងឬទេថា ធញ្ញជាតិនឹងដុះឡើង ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គេរមែងដឹងបាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សត្វដែលនឹងកើត រមែងដឹងបានថា យើងនឹងកើត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាស្តីអំពីការដឹងថានឹងកើត នៃសត្វដែលនឹងកើត ឈ្មោះថា ឧប្បជ្ជតិជាននប្បញ្ហា ។ គហបតី អ្នកស្រែបានកប់គ្រាប់ស្រូវទុកនៅក្នុងដី ពេលមានភ្លៀងធ្លាក់ល្អរមែងដឹង បាន​ថាធញ្ញជាតិ​នឹង​ដុះ​ឡើង យ៉ាង​ណា​មិញ អ្នកជួញដូរទោះជាក្រីក្រក្តី ពេលគំនរទ្រព្យសម្បត្តិ កើនឡើងជារឿយ ៗ ព្រោះការជួញដូររបស់ខ្លួន ក៏រមែងដឹងថា យើងនឹងបានក្លាយជាសេដ្ឋី។ យ៉ាង​ណា​មិញ អ្នក​បម្រើ​រាជ​ការ ដែល​ព្រះ​រាជា​ទ្រង់​ចិញ្ចឹម​ទុក ដោយ​ថ្លៃ​ឈ្នួល​បន្តិច​បន្តួច ទោះជាមានយសសក្តិតូចតាចក្តី ពេលបានធ្វើអំពើល្អវិសេស ចំពោះព្រះរាជា មាន​ការចាប់ខ្លួនអ្នក​គិត​អាក្រក់ ចំពោះ​ព្រះ​រាជា ជាដើម ក៏​រមែង​ដឹង​បាន​ថា យើង​នឹង​បាន​ក្លាយ​ជា​អាមាត្យ។ យ៉ាង​ណាមិញ បុគ្គលដែលមានអវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទាន និង កម្ម ពេលបានស្តាប់ធម៌ របស់ព្រះតថាគត ដឹងថា អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទាន និងកម្ម ជា​ហេតុ​នាំ​មក​នូវ​ការ​កើត ដូចនេះ​ហើយ ក៏​រមែង​ដឹង​ថា យើង​នឹង​កើត​ទៀត ដូចនោះ ៕ == បញ្ហាទី ១០ - ពុទ្ធនិទស្សនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា ត្រាស់សួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់មានពិតមែនឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះដ៏មានព្រះភាគមានពិតមែន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ក៏ប៉ុន្តែលោកម្ចាស់អាចបង្ហាញបានឬទេថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ប្រថាប់នៅទីកន្លែងនេះ ឬក៏ទីកន្លែងនេះ ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានបរិ-និព្វានទៅហើយ ដោយអនុបាទិសេសបរិនិព្វានធាតុ ។ នរណាក៏មិនអាចបង្ហាញបានថា ព្រះដ៏មាន​ព្រះភាគ​ប្រថាប់​នៅទី​កន្លែង​នេះ ឬក៏ទីកន្លែងនេះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច អណ្តាតភ្លើងនៃគំនរភ្លើងធំដ៏សន្ធោសន្ធៅបានដល់ភាពរលត់ទៅ ព្រះអង្គអាចបង្ហាញបានឬទេថា អណ្តាត​ភ្លើង​នោះ​ទៅ​នៅ​ទី​កន្លែងនេះ ឬក៏ទីកន្លែងនេះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនអាចបង្ហាញបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ អណ្តាតភ្លើងដែលរលត់ទៅហើយនោះ ដល់ភាពមិនបង្ហាញខ្លួនហើយ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានបរិនិព្វានទៅហើយ ទ្រង់ដល់ភាពរលត់ទៅ ដោយអនុបាទិសេសនិព្វានធាតុ ទើប​បាន​ជា​នរណា​ក៏​មិន​អាច​បង្ហាញ​បាន​ថា ព្រះដ៏មានព្រះភាគប្រថាប់នៅទីកន្លែងនេះ ឬក៏ទីកន្លែងនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែបុគ្គលអាចបង្ហាញព្រះដ៏មានព្រះភាគ(ថាមានពិតមែន)បាន ដោយ​ព្រះ​ធម្ម​កាយ ព្រោះ​ថា​ព្រះធម៌ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះភាគទ្រង់បានសម្តែងទុកហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === បញ្ហាមានការបង្ហាញថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់មានពិតមែនឬទេ ឈ្មោះថា ពុទ្ធនិទស្សនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា “សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែបុគ្គលអាចបង្ហាញព្រះដ៏មានព្រះភាគ (ថាមានពិតមែន) បានដោយព្រះធម្មកាយ ព្រោះថាព្រះធម៌ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានសម្តែងទុកហើយ” ដូចនេះ។ ព្រះថេរៈ​ពោល​សំដៅ​យក​ព្រះ​សូត្រ​ថា ៖ “សិយា ខោ បនានន្ទ តុម្ហាកំ ឯវមស្ស អតីតសត្តុកំ បាវចនំ ៘ សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា (១) - ម្នាលអានន្ទ ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​អាច​មាន​គំនិត​យ៉ាង​នេះ​ថា ព្រះ​តម្រាស់​ដែល​ជា​ប្រធាន​របស់​ព្រះ​សាស្តា​ក៏​កន្លង​ផុត​ទៅ​ហើយ ពួកយើងគ្មានព្រះសាស្តាទៅហើយ ដូចនេះ ម្នាលអានន្ទ ភិក្ខុទាំងឡាយមិនគួរគិតឃើញយ៉ាងនេះ ម្នាល​អានន្ទ ធម៌​និង​វិន័យ ដែល​តថាគត​បាន​សម្តែង​ទុក​ហើយ បញ្ញត្ត​ទុក​ហើយ ធម៌វិន័យនោះ រមែងជាសាស្តារបស់ភិក្ខុទាំងឡាយ ពេលតថាគតបរិនិព្វានទៅហើយ ” ដូចនេះ ។ ធម៌​និង​វិន័យ ដែល​បាន​ត្រាស់​ដល់​នោះ ឈ្មោះថា ព្រះធម៌ ក្នុងពាក្យថា ធម្មកាយ នេះ ។ ព្រះធម៌នេះ បែកជា ៣ យ៉ាងគឺ ចំណែកដែលទ្រង់ហៅថា វិន័យ ក៏ហៅថា ព្រះវិន័យ ចំណែក​ដែល​ទ្រង់​ហៅ​ថា ព្រះ​ធម៌ បែង​ចែក​ជា ២ យ៉ាង គឺ​ព្រះ​សូត្រ និង ព្រះ​អភិធម្ម។ កាយ គឺក្រុមឬកងផ្តុំ នូវធម៌ ៣ យ៉ាងទាំងនេះ ហៅថា ធម្មកាយ ។ បុគ្គលរមែងដឹងថា ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​មាន​ពិត​មែន ព្រោះ​បាន​ឃើញ គឺបានដឹងធម្មកាយ ដែលទ្រង់បានសម្តែងទុកនេះ ។ ម៉្យាងវិញទៀត ព្រះលោកុត្តរសទ្ធម្ម ៩ យ៉ាង គឺមគ្គ ៤ ផល ៤ និព្វាន ១ ត្រូវជា ១០ រួមទាំង​ព្រះ​បរិយត្តិ​សទ្ធម្ម ឈ្មោះ​ថា ព្រះធម៌ ។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះធម្មកាយ ព្រោះទ្រង់មានព្រះធម៌ជាព្រះសរីរ-កាយ ។ អ្នកឯណាបានឃើញព្រះធម៌ទាំងនេះ ដោយបញ្ញា អ្នក​នោះ​ឈ្មោះ​ថា ឃើញ​ព្រះ​សរីរកាយ​របស់​ព្រះអង្គ រមែងដឹងបានថា ព្រះអង្គមានពិតមែន ។ សមពិត ដូចបានត្រាស់ទុកថា “ យោ ហិ បស្សតិ សទ្ធម្មំ សោ មំ បស្សតិ បណ្ឌិតោ (១) អ្នកឯណាឃើញព្រះសទ្ធម្ម ( ធម៌របស់សប្បុរសមាន ១០ យ៉ាង មានមគ្គ ៤ ជាដើម ទាំងនោះ ) អ្នកនោះឈ្មោះថា ជាបណ្ឌិត រមែងមើលឃើញតថាគត ” ដូចនេះ ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] e7mhlshzotw08bfja5ik6j2e5fb0e0z 0 2469 7961 7166 2017-07-13T09:45:51Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ៦ - សតិវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - កាយបិយាយនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកប្រយុទ្ធដែលទៅសង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គ ជួនកាលអាចត្រូវវាយប្រហារដោយធ្នូក៏មាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសនោះ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួស មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ គេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់របស់គេឬយ៉ាងណា បានជាគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“មុខរបួសជាទីស្រឡាញ់ ពុំមែននោះទេ ព្រះគុណ-ម្ចាស់ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រើថ្នាំលាបមុខរបួស ប្រើប្រេងលាប និងប្រើសំពត់សាច់ម៉ដ្ឋរុំរបួសទុក ដើម្បី​ជាប្រយោជន៍​ដល់​ការ​ផ្សះ​សាច់ (ផ្សះ​របួស)” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទេ ។ ពួកបព្វជិតទាំងឡាយជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែង​គ្រប់​គ្រង​រាង​កាយ ដើម្បីអនុគ្រោះដល់ព្រហ្មចរិយធម៌ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ម៉្យាងវិញទៀត ព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ដល់រាងកាយថា មានឧបមាដូចមុខរបួស ។ ព្រោះហេតុនោះ ពួក​បព្វ​ជិត​ទាំង​ឡាយ​ជាអ្នកមិនចុះញ៉មរាងកាយ រមែងចាត់ចែងរាងកាយដូចព្យាបាលរបួស ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះ ទុកថា ៖ “ អល្លចម្មបដិច្ឆន្នោ នវទ្វារោ មហាវណោ សមន្តតោ បគ្គរតិ អសុចិបូតិគន្ធិយោ ” (១) ប្រែថា ៖ “ រាងកាយដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយស្បែកស្រស់ មានទ្វារទាំង ៩ ជា​របួសធំ វត្ថុស្មោកគ្រោក មានក្លិនស្អុយ រមែងហូរចេញពេញទាំងខ្លួន”ដូចនេះ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងសតិវគ្គនេះ មាន ១០ បញ្ហា ។ បញ្ហាទាក់ទងនឹងការប្រព្រឹត្តប្រដូចថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់ ឈ្មោះថា កាយបិយាយនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា រាងកាយ ក្នុងទីនេះ គឺ សរីរកាយដែលជាទីប្រជុំនៃមហាភូតរូប ៤ ដែលប្រកបដោយកោដ្ឋាសធំតូចទាំងឡាយ ។ ពាក្យថា រាងកាយជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតឬ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាមានបន្ទូលសួរថា សរីរកាយជាទីស្រឡាញ់ គឺ ជាទីប្រព្រឹត្តដោយសេចក្តីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ឬ ? ។ ពាក្យថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិតទាំងឡាយទេ បានសេចក្តីថា ព្រះថេរៈបដិសេធថា រាងកាយពុំមែនជាទីស្រឡាញ់ គឺ ពុំមែន​ជាទី​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​សេចក្តី​ស្រឡាញ់​របស់​ពួក​បព្វ​ជិត​ទាំង​ឡាយ​ទេ។ ពាក្យថា បើដូចនេះ គឺ បើរាងកាយមិនបានជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកបព្វជិត ។ ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ នៅតែស្រឡាញ់រាងកាយនៅឡើយ បានសេចក្តីថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបពួកបព្វជិតនៅតែប្រណិប័តន៍រាងកាយ គឺ នៅ​ទំនុក​បម្រុង​រាង​កាយ នៅ​ស្រឡាញ់​រាងកាយ គឺ នៅចូលចិត្តរាងកាយ ដោយចាត់ចែង ដោយការស្លៀក ការពាក់ ជាដើម ។ ពាក្យថា មិនចុះញ៉ម គឺ ពួកបព្វជិតមិនចុះញ៉ម គឺ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុងរាងកាយ ដោយអំណាចនៃតណ្ហា ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបលោកពោលថា ពួកបព្វជិតទាំងឡាយ ទើប​ចាត់​ចែង​រាង​កាយ ប្រដូច​ការ​ព្យា​បាល​របួស ដូចនេះ៕ == បញ្ហាទី ២ - សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នក​ឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាងឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ - អ្នកដឹងនូវអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ជាព្រះសព្វទស្សាវី - អ្នកឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ ទៅតាមលំដាប់ទៅវិញ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពេទ្យខ្លះស្គាល់ថ្នាំគ្រប់ប្រភេទនៅលើផែនដីនេះ មាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពេទ្យនោះឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ ឬក៏ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ពេទ្យនោះរមែងឱ្យអ្នកជំងឺផឹកថ្នាំ ក្នុងពេលដល់គ្រាមានជំងឺ មិនមែនក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រាមានជំងឺទេ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ជាព្រះសព្វញ្ញូ ជាព្រះសព្វទស្សាវី ទ្រង់មិនបញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះ​សាវ័ក​ទាំង​ឡាយ ក្នុង​ពេល​មិន​ទាន់​ដល់​គ្រា​នោះ​ទេ ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ​ចំពោះសាវ័កទាំងឡាយ តែក្នុងពេលដល់គ្រាប៉ុណ្ណោះ ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូត​អស់​ជីវិត” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហាមានការសួរដល់ភាពជាព្រះសព្វញ្ញូរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឈ្មោះថា សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា ។ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះសព្វញ្ញូ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់​ដឹងនូវអ្វី​ដែលគួរ​ដឹង​គ្រប់​យ៉ាង។ ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ថា ព្រះ​សព្វទស្សាវី ព្រោះទ្រង់មានប្រក្រតីឃើញអ្វី ៗ គ្រប់យ៉ាង ។ ពីរពាក្យនេះមានអត្ថន័យតែមួយ បង្ហាញដល់ភាពជាអ្នកមានសព្វញ្ញុតញ្ញាណប៉ុណ្ណោះ ព្រោះ​ហេតុ​នេះ ទើប​ជា​ពាក្យ​ដែល​ប្រើ​ជំនួស​គ្នា​បាន។ ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបទ្រង់សន្សឹម ៗ បញ្ញត្តសិក្ខាបទ ចំពោះសាវ័ក ទាំងឡាយទៅតាមលំដាប់ ? បានសេចក្តីថា ព្រះរាជាត្រាស់សួរថា ព្រោះ​ហេតុ​អ្វី​ទើប​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខាបទ​ម្តង​មួយ​ប្រការ ៗ ពេលមានរឿងកើតឡើងប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនបញ្ញត្តទុកជាមុន ដំណាលគ្នាគ្រប់ប្រការ ក្នុងគ្រាតែមួយតែម្តង?។ ពាក្យថា ក្នុងពេលមិនទាន់ដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលនៅមិនទាន់មានរឿងកើតឡើង គឺ ជាការបន្ថយសទ្ធារបស់អ្នកមានសទ្ធា ជាការមិនធ្វើសទ្ធារបស់អ្នកមិនទាន់មានសទ្ធាឱ្យកើតឡើង ឬ ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ភាព​អន់​ថយ​ដល់​ព្រះ​សាសនា។ ពាក្យថា ក្នុងពេលដល់គ្រា គឺ ក្នុងពេលមានរឿងកើតឡើង ហើយទ្រង់ក៏សម្លឹងឃើញអំណាចប្រយោជន៍ ១០ យ៉ាង មានការព្រមព្រៀងនៃសង្ឃ ជាដើម ទើប​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ​ប្រការ​នីមួយៗ នោះឡើង។ ពាក្យថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស រហូតអស់ជីវិត អធិប្បាយថា ជាសិក្ខាបទដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស គឺ គួរប្រព្រឹត្តតាម ដែល​ទ្រង់​បាន​បញ្ញត្ត​ទុក​យ៉ាង​ខ្ជាប់​ខ្ជួន រហូតអស់ជីវិត ចាប់តាំងពីបានបញ្ញត្តទុករួចហើយ និងមិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើស ទោះជាដើម្បីប្រយោជន៍ចំពោះជីវិតក្តី៕ == បញ្ហាទី ៣ - មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និងលម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មាន​ពណ៌​ព្រះ​វរកាយ​ដូច​មាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ពិតមែនឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ជាការពិត ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរទៅដោយ ព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មានពណ៌ព្រះវរ-កាយដូចមាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ក៏ប៉ុន្តែទោះជាព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ក៏ទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ និង លម្អដោយព្រះអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ មាន​ពណ៌​ព្រះ​វរ​កាយ​ដូច​មាស មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស មានព្រះរស្មីចេញទៅប្រមាណ ១ ព្យាម ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ មិនមែនជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ៣២ប្រការ។ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ ព្យាមទេ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាមនុស្ស ប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ ១ ព្យាម យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? ព្រោះថា អ្នកដែលជាបុត្ររមែងជាមនុស្សដូចមាតា ឬ កាត់ទៅរកមាតា ជាមនុស្សដូចបិតា ឬកាត់ទៅរកបិតា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកសតបត្ត (ផ្កាឈូកមួយរយស្រទាប់ ? ) មួយប្រភេទ មាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ផ្កាឈូកប្រភេទនោះ កើតបាននៅទីណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងកើតបានក្នុងភក់ជ្រាំ អាស្រ័យនៅក្នុងទឹក ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ផ្កាឈូកមានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងភក់ជ្រាំ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ បើដូចនេះ មានពណ៌ក្តី ក្លិនក្តី រសក្តី ដូចគ្នានឹងទឹកឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មាន​ព្រះ​រស្មី​ចេញ​ទៅ ប្រមាណ១ព្យាម ពិតមែន។ ប៉ុន្តែ ព្រះជនកជននីរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់ពុំមែនជាមនុស្សប្រកបបរិបូរដោយព្រះមហាបុរិសលក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ។ ល។ មានព្រះរស្មីចេញទៅ ប្រមាណ១ព្យាម នោះ​ទេ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាមានសំណួរទាក់ទងនឹងលក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរសឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណប្បញ្ហា ។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានព្រះនាមថា មហាបុរស ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់​ជា​បុរស​ខ្ពង់​ខ្ពស់ ដោយ​គុណ​ទាំង​ឡាយ មានសីល ជាដើម គ្របដណ្តប់លើគុណរបស់សត្វទាំងឡាយទាំងពួង ឬ ព្រោះអត្ថន័យថា ទ្រង់ជាបុរសដែលទេវតា និង​មនុស្ស​ទាំង​ឡាយ​គោរព​បូជា។ លក្ខណៈរបស់បុគ្គល ដែលជាមហាបុរស គឺ ជាការបង្ហាញឱ្យដឹងថា បុគ្គលនេះជាមហាបុរស ឈ្មោះថា មហាបុរិសលក្ខណៈ មាន ៣២ ប្រការ មានបាតព្រះបាទ ដែល​ឈរ​ជាន់​លើ​ផ្ទៃ​ដី បាន​រាប​ស្មើ​ល្អ​គ្រប់​ចំណែក ជា​ដើម។ ប្រការរាយរង ដែលប្រៀបប្រដូចទៅនឹង គ្រឿងលម្អព្រះវរកាយចំពោះបុគ្គលដែលជាមហាបុរស ឈ្មោះថា ព្រះអនុព្យញ្ជនៈ មាន ៨០ ប្រការ មានក្រឡាកងចក្រនៅបាតព្រះបាទ ជាដើម ។ ពាក្យថា មានព្រះឆវីរុងរឿងដូចមាស គឺមានព្រះឆវីចាំងចែងស្រដៀងមាស ។ ពាក្យថា កាត់ទៅរកមាតា គឺ អ្នកជាបុត្រក៏រមែងមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋានអវយវៈកាត់ទៅខាងមាតា ។ ទោះជាពាក្យថា កាត់ទៅរកបិតា ក៏មានន័យដូចនេះដែរ គឺ ព្រះ​រាជា​ត្រាស់​សួរ​ថា ពេល​ព្រះ​ជនក​ជននី ពុំ​មែន​ជា​មនុស្ស​ប្រកប​បរិបូរ​ដោយ​ព្រះ​មហាបុរិសលក្ខណៈ ជាដើម ទ្រង់គួរតែដូចនឹងអ្នកដទៃ ដែលមានរូបរាង ពណ៌សម្បុរ សណ្ឋាន អវយវៈដូចមាតា ឬ បិតា ។ បាន​​សេចក្តី​​ថា ភាព​​​ជា​មនុស្ស​ប្រកប​បរិបូរ​ដោយ​ព្រះ​មហា​បុរិស​លក្ខណៈ ៣២ ប្រការ ភាពជាមនុស្សលម្អដោយអនុព្យញ្ជនៈ ៨០ ប្រការ ព្រះអង្គទ្រង់បានមកព្រោះហេតុ គឺ ព្រះ​បារមី​ដែល​ទ្រង់​បាន​សន្សំ​មក​ល្អ​ហើយ ជា​ច្រើន​ក្នុង​ភព​មុន​ៗ ដែល​ជា​ការ​ប្រព្រឹត្ត​ដ៏​កំពូល ពុំមានអ្នកប្រៀបប្រដូចស្មើ ពុំមែនទ្រង់បានមកតាមខ្សែព្រះលោហិតនោះទេ៕ == បញ្ហាទី ៤ - ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ជាព្រហ្មចារី (អ្នកប្រព្រឹត្តដូចព្រះព្រហ្ម ) ឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ជាព្រហ្មចារី ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ក៏ឈ្មោះថា ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់មានដំរីព្រះទីនាំងជាប្រធាន មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ដំរីនោះ ជួនកាលក៏បន្លឺកោញ្ចនាទ ( បញ្ចេញសំឡេងស្រែកដូចបក្សីក្រៀល ) មិនមែនទេឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ វាបន្លឺកោញ្ចនាទ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ដំរីនោះក៏ឈ្មោះថា ជាសិស្សរបស់បក្សីក្រៀល ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះព្រហ្មជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬ ក៏មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាអ្នកត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រះព្រហ្មក៏ត្រូវជាសិស្សរបស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === បញ្ហាទាក់ទងនឹងភាពជាព្រហ្មចារីរបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ព្រហ្មចារិប្បញ្ហា ។ តាមព្រះមតិរបស់ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់កំណត់ទុកថា ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រហ្ម​ចារី ព្រោះ​មាន​អត្ថន័យ​ថា ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត​ដូច​ដែល​ព្រះ​ព្រហ្ម​ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត ។ ព្រោះ​ដូច​នោះ ទើប​ត្រាស់​ថា ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់​ទ្រង់ជាសិស្សរបស់ព្រះព្រហ្ម ។ ចំណែក តាមមតិរបស់ព្រះថេរៈ ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​ព្រះ​នាម​ថា ព្រហ្មចារី ព្រោះ​អត្ថ​ន័យ​ថា ទ្រង់​ប្រព្រឹត្ត​ប្រការ​គួរ​ប្រព្រឹត្ត ដែលជាព្រហ្ម គឺ ប្រសើរបំផុត ព្រោះពាក្យថា “ ព្រហ្ម ” មានអត្ថន័យថា ប្រសើរបំផុត ក៏បាន ។ ព្រោះ​ហេតុ​នោះ ទើប​បាន​ជា​លោក​សួរ​ថា “ ព្រះព្រហ្មជា សពុទ្ធិកៈ - ត្រូវមានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬក៏ជា អពុទ្ធិកៈ - មិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ” ដូចនេះ ។ ក្នុង​ពាក្យទាំងនោះ ពាក្យថា សពុទ្ធិកៈ ប្រែ​ថា អ្នក​ត្រូវ​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ម្ចាស់ គឺ ដំណើរទៅអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ធ្វើខ្លួនឱ្យដល់សេចក្តីសុខ សេចក្តីសួស្តីបាន ដោយអាស្រ័យពាក្យដំបូន្មាន របស់ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ។ ពាក្យថា អពុទ្ធិកៈ ប្រែថា អ្នកមិនបាច់មានព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ មិនបានប្រព្រឹត្តទៅ ដោយអាស្រ័យព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ គឺ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ និងព្រះបច្ចេកពុទ្ធជាម្ចាស់ ក្នុង​អត្តភាព​ចុង​ក្រោយ៕ == បញ្ហាទី ៥ - ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ការឧបសម្បទាជាប្រការល្អឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពិតមែន មហាបពិត្រ ការបួសជាប្រការល្អ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់មានការឧបសម្បទា ឬក៏ទ្រង់មិនមាន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានឧបសម្បទាហើយ នៅគល់ពោធិ៍ព្រឹក្ស ព្រមជាមួយព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ពុំមានអ្នកដទៃថ្វាយការឧបសម្បទា ចំពោះ​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ ដូច​ដែល​ព្រះ​ដ៏​មាន​ព្រះ​ភាគ​ទ្រង់​បញ្ញត្ត​សិក្ខា​បទ ចំពោះពួកសាវ័កទាំងឡាយ គឺជាសិក្ខា-បទ ដែលសាវ័កទាំងឡាយ មិនគួរប្រព្រឹត្តល្មើសរហូតអស់ជីវិត ដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាសួរដល់ការឧបសម្បទា របស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឈ្មោះថា ភគវតោ ឧបសម្បទាបញ្ហា ។ ពាក្យថា ឧបសម្បទា - ការឧបសម្បទា សម្រាប់អ្នកជាសាវ័ក ទាំងឡាយ រមែងបានការឧបសម្បទាដោយប្រការដែលអ្នកផ្សេងឱ្យកាន់សិក្ខា ៣ គឺ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ ឬគណៈសង្ឃ ឱ្យ​កាន់​សិក្ខា ៣ ពោលគឺ អធិសីលសិក្ខា អធិចិត្តសិក្ខា និង អធិបញ្ញាសិក្ខា ។ រីឯ សម្រាប់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់បានទទួលការឧបសម្បទា ដោយទ្រង់ប្រព្រឹត្តចរិយា ៣ យ៉ាង គឺ លោកត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្ត​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​មនុស្ស​លើ​លោក ញាតត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះញាតិ និង ពុទ្ធត្ថចរិយា - ប្រព្រឹត្តដើម្បីប្រយោជន៍ ចំពោះភាពជាព្រះពុទ្ធ ដែល​សម្រេច​បាន​ដំណាល​គ្នា​នឹង​ព្រះ​សព្វញ្ញុតញ្ញាណ គឺ ភ្លាម ៗ ដែលទ្រង់សម្រេចបានព្រះសព្វញ្ញុតញ្ញាណ ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៦ - អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មនុស្សម្នាក់យំពេលមាតាស្លាប់ មនុស្សម្នាក់ទៀតយំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ បណ្តាអ្នកដែលយំទាំង ២ នាក់នោះ ទឹក​ភ្នែក​របស់​នរណា ចាត់​ទុក​ជា​ថ្នាំ របស់​នរណា​មិន​ចាត់​ទុក​ជា​ថ្នាំ?” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់មានមន្ទិល ក្តៅព្រោះភ្លើង គឺ រាគៈ ទោសៈ និងមោហៈ ទឹកភ្នែករបស់មនុស្សម្នាក់ទៀតប្រាសចាកមន្ទិល ត្រជាក់​ព្រោះ​បីតិ និង​សោមនស្ស សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកភ្នែកដែលត្រជាក់ចាត់ទុកជាថ្នាំ ទឹកភ្នែកដែលក្តៅមិនចាត់ទុកជាថ្នាំទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === បញ្ហាមានការសួរអំពីទឹកភ្នែកដែលជាថ្នាំ និងមិនមែនថ្នាំ ឈ្មោះថា អស្សុភេសជ្ជាភេសជ្ជប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា យំដោយក្តីស្រឡាញ់ធម៌ គឺ យំមានទឹកភ្នែកហូរដោយក្តីស្រឡាញ់ គឺ ដោយ​បីតិ​សោមនស្ស​ដ៏​មាន​កម្លាំង​កើត​ឡើង ព្រោះ​ការ​បាន​ស្តាប់ធម៌ ឬដឹងដល់ធម៌ ។ ឈ្មោះថា ទឹកភ្នែកត្រជាក់ ព្រោះមិនបានក្តៅដោយសារភ្លើងមានរាគៈ ជាដើម ។ ឈ្មោះថា ចាត់ទុកជាថ្នាំ ព្រោះ​ភាព​ជា​បច្ច័យ​កម្ចាត់​ជំងឺ គឺ កិលេសទាំងឡាយបាន ៕ == បញ្ហាទី ៧ - សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមានរាគៈ និង អ្នកដែលប្រាសចាករាគៈ មានអ្វីជាប្រការខុសប្លែកគ្នា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ម្នាក់ជាអ្នកចុះញ៉ម ម្នាក់ទៀតជាអ្នកមិនចុះញ៉ម ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ឈ្មោះថា ជាអ្នកចុះញ៉ម ជាអ្នកមិនចុះញ៉មនេះគឺ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គឺថា ម្នាក់មានសេចក្តីត្រូវការ ម្នាក់ទៀតពុំមានសេចក្តីត្រូវការទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាឃើញដូចតែគ្នាគឺ អ្នកមានរាគៈក្តី អ្នកប្រាសចាករាគៈក្តី គ្រប់ ៗ គ្នាទាំងនេះ សុទ្ធតែត្រូវការរបស់ល្អ ៗ ដូចគ្នា មិនថា ជារបស់ទំពា ឬរបស់​ហូប អ្នក​ណា​ក៏​មិន​ត្រូវ​ការ​របស់មិនល្អ ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកមិនទាន់ប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នកស្គាល់រសផង ចេះរីករាយក្នុងរសផង ប៉ុន្តែអ្នកដែលប្រាសចាករាគៈបរិភោគអាហារ ជាអ្នក​ស្គាល់​រស​តែ​ម្យ៉ាង ពុំ​មែន​ជា​អ្នក​ចេះ​រីក​រាយ​ក្នុង​រសដែរទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាមានការសួរអំពីប្រការដែលខុសប្លែកគ្នានៃអ្នកមានរាគៈ និងអ្នកប្រាសចាករាគៈ ឈ្មោះថា សរាគវីតរាគនានាករណប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា បរិភោគអាហារជាអ្នកស្គាល់រស គឺ បរិភោគ​អាហារ​ជា​អ្នក​ស្គាល់​រស ដោយ វេទនា គឺ កើតពីជិវ្ហាសម្ផស្សៈ (ការប៉ះផ្លូវអណ្តាត) ។ ពាក្យថា ជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស គឺជាអ្នកចេះរីករាយក្នុងរស ដោយរាគៈ ដែលកើតពីការប៉ះជិវ្ហា ៕ == បញ្ហាទី ៨ - បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បញ្ញារមែងនៅប្រចាំទីកន្លែងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បើដូចនេះបញ្ញាក៏គ្មានពិត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ខ្យល់រមែងនៅប្រចាំទីណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្យល់ពុំបាននៅប្រចាំទីណាទេ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះខ្យល់ក៏គ្មានពិត ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាមានការសួរអំពីទីតាំងនៃបញ្ញា ឈ្មោះថា បញ្ញាបតិដ្ឋានប្បញ្ហា ។ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅដល់លទ្ធិដែលថា វត្ថុដែលមាននៅពិត រមែងមានទីនៅប្រចាំ បានជាត្រាស់សួរថា “ បញ្ញា​រមែង​នៅ​ប្រចាំ​ទី​កន្លែង​ណា ” ដូចនេះ ។ បញ្ញា ពេលកើតឡើងរមែងកើតឡើងជាធម៌ ដែលសម្បយុត្តជាមួយចិត្ត កាន់យកអារម្មណ៍តែមួយជាមួយចិត្ត ដល់ខណៈទាំង ៣ គឺ កើតឡើង តាំងនៅ និងរលត់ទៅ ដំណាលគ្នានឹងចិត្ត ។ បញ្ញានោះ ពេលផុតខណៈទាំង ៣ នោះទៅហើយ ក៏ដល់ភាពជារបស់មិនទៀង ពោល គឺ ដល់ភាពរលត់ទៅ បញ្ញាដែលដល់ភាពរលត់ទៅហើយ រមែងមិនកើតទៀត ។ បើ​បច្ច័យ​នៃ​បញ្ញា​ប្រជុំ​​គ្នា​ទៀត បញ្ញា​ផ្សេង​រមែង​កើត​ឡើង កើត​ឡើង​ហើយ​ក៏​ដល់​ភាព​រលត់​ទៅ យ៉ាងនោះទៀត។ ព្រោះហេតុថា ពេលមានបច្ច័យក៏កើតឡើង ពេលមិន​ទាន់​មាន​បច្ច័យ ក៏​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង​​យ៉ាង​​នេះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ បញ្ញាពុំបាននៅប្រចាំទីកន្លែងណាទេ ” ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - សង្សារប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្វីដែលលោកម្ចាស់ហៅថា “សង្សារវដ្ត” នេះ សង្សារវដ្តនោះយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏ស្លាប់ក្នុងលោកនេះ លុះស្លាប់ក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើតក្នុងលោកនោះហើយ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ ៗ ឯង លុះស្លាប់ក្នុងលោកនោះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត ។ សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្ត គឺ យ៉ាងដូចនេះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសម្នាក់ទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ រួចបណ្តុះគ្រាប់ស្វាយនោះទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួចឱ្យផល។ លំដាប់នោះ បុរសនោះក៏នឹងទំពាហូបផ្លែស្វាយទុំ ពីដើមស្វាយដើមទី ២ នោះ រួចក៏បណ្តុះគ្រាប់ស្វាយទុក បន្តពីគ្រាប់ស្វាយដែលបណ្តុះទុកនោះ បានកើតជាដើមស្វាយធំ រួច​ក៏​ឱ្យ​ផល​ទៀត។ បើ​ដូច​នេះ ដើម​ដំបូង​បំផុត​នៃបណ្តាដើមស្វាយទាំងនោះ ក៏រមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ ។ យ៉ាង​ណាមិញ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលកើតក្នុងលោកនេះហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេង កើត​ក្នុង​លោក​នោះ​ហើយ ក៏​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ ៗ ឯង លុះ​ស្លាប់​ក្នុង​លោក​នោះ​ហើយ ក៏កើតក្នុងលោកផ្សេងទៀត សូមថ្វាយព្រះពរ សង្សារវដ្តរមែងមានតាមប្រការដូចពោលមកនេះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាទាក់ទងនឹងសង្សារវដ្ត ឈ្មោះថា សង្សារប្បញ្ហា ។ គួរជ្រាបអំពីការប្រៀបធៀបសេចក្តីក្នុងឧបមា និងឧបមេយ្យ ដូចតទៅនេះ ៖ បច្ច័យនៃការកើត គឺ កិលេស និងកម្ម ដែលសត្វសន្សំទុកក្នុងជាតិមុនៗ ប្រៀបដូច គ្រាប់ស្វាយពីដើមស្វាយមុន ៗ ដែលបុរសនោះបណ្តុះទុក នាមរូបដែលសន្មតថា សត្វ បុគ្គល កើត​ឡើង​ក្នុង​ជាតិ​បន្តៗទៀត ។ ព្រោះកិលេសនិងកម្ម ដែលបានសន្សំទុក ក្នុងជាតិមុនៗនោះ ប្រៀបដូចដើមស្វាយថ្មី ដែលកើតឡើងដោយសារគ្រាប់ស្វាយនៃដើមស្វាយមុនៗ ដែល​បុរស​នោះ​បាន​បណ្តុះ​ទុក សុខនិងទុក្ខ ដែលសត្វបានសោយក្នុងជាតិនោះ ៗ ប្រៀបដូច ផ្លែស្វាយទុំដែលបុរសបានទំពាហូប ដូចនេះ ។ ពាក្យថា ដើមដំបូងបំផុតរមែងមិនបង្ហាញឱ្យឃើញ បានសេចក្តីថា ដើមដំបូងបំផុត អ្នកណាក៏មិនអាចដឹងបាន ៕ == បញ្ហាទី ១០ ចិរកតសរណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងរឭកដល់កិច្ច ដែលកន្លងទៅហើយ ដែលបានធ្វើយូរហើយ បានដោយសារអ្វី ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ គេរមែងរឭកឃើញដោយសារសតិ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនទេឬ ? មិនមែនដោយសតិទេ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់មិនមែនទេឬ ? ថា ព្រះរាជករណីយកិច្ចខ្លះ ដែលព្រះអង្គទ្រង់បានធ្វើ រួចភ្លេចទៅ (រឭកមិនឃើញ) ក៏មាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ពិតមែន ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាបច្បាស់ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ក៏ក្នុងសម័យនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ជាមនុស្សគ្មានចិត្ត ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនដូចនេះទេ ក្នុងសម័យនោះគឺគ្មានសតិទេតើ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ព្រោះហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គត្រាស់យ៉ាងនេះថា “គេរមែងរឭកឃើញដោយចិត្ត មិនមែនដោយសតិទេ ” ដូចនេះទៅវិញ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === បញ្ហាទាក់ទងនឹងការរឭកដល់កិច្ច ដែលបានធ្វើយូរហើយ ឈ្មោះថា ចិរកតសរណប្បញ្ហា ។ ធម៌ដែលជាការរឭកឃើញ ឬជាហេតុឱ្យសត្វរឭកឃើញ ឈ្មោះថា សតិ សតិជាធម៌ ដែល​កើត​ក្នុង​ចិត្ត រមែងមាន ពេលមានចិត្តក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែនៅពេលណាដែលមានចិត្ត ពេលនោះនឹងមានសតិកើតឡើងជាមួយពិតប្រាកដ គឺពុំមែននោះទេ ។ ចិត្ត​មាន​នៅ​ជា​ប្រចាំ​ចំពោះ​សត្វ​គ្រប់​វេលា​ដែល​មាន​ជីវិត ប៉ុន្តែសតិពុំបានមានជាប្រចាំគ្រប់វេលាដូចនោះទេ ។ ក្នុងវេលាដែលបុគ្គលរឭកឃើញ ក្នុងវេលានោះពោលបានថា មានសតិកើតឡើង ។ ក្នុង​វេលា​ណា​ដែល​រឭក​មិន​ឃើញ ទោះ​ជា​មាន​ចិត្តក្នុងវេលានោះ គឺពោលបានថា ពុំមានសតិកើតឡើង។ ហេតុនោះ ទើបពោលបានថា បុគ្គលរមែងរឭកឃើញដោយសតិ មិនមែនដោយចិត្តទេ ។ ពាក្យថា ភ្លេចទៅ គឺ ភ្លេចភ្លាំងសតិ បានសេចក្តីថា រឭកមិនឃើញព្រោះពុំមានសតិកើតឡើង ៕ == បញ្ហាទី ១១ - អភិជានន្តសតិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិលុះកើតឡើងមក ក៏ដឹងភ្លាមទាំងអស់ឬ ? ឬក៏មានតែសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ប៉ុណ្ណោះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិទោះជាឱ្យដឹងភ្លាមក៏មាន ទោះជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយក៏មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ជាដូចនេះទេតើ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិសុទ្ធតែឱ្យដឹងភ្លាមៗ សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏ពុំមានកិច្ចអ្វីៗ ដែលគួរធ្វើ ដោយ​ជា​ការងារ​ដែល​គួរ​ធ្វើ ដោយ​ជា​សិល្បៈ​ដែល​គួរ​ធ្វើ ឬ​ដោយ​ជា​ឋានៈ​នៃ​វិជ្ជា ទាំងពួកគ្រូបាអាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិ​ជា​ហេតុ​ឱ្យ​ដឹង​ក្រោយ​ពេល​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ ក៏មាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបមានកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដោយជាការងារដែលគួរធ្វើ ដោយជាសិល្បៈដែលគួរធ្វើ ឬ ដោយជាឋានៈនៃវិជ្ជា និង ប្រយោជន៍​ដោយ​គ្រូ​បា​អាចារ្យ ទាំងឡាយ ក៏មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១ === ពាក្យថា សតិលុះកើតឡើងមកក៏ដឹងភ្លាម បានសេចក្តីថា សតិពេលកើតឡើងមកភ្លាម ៗ ក៏ប្រកបជាមួយបញ្ញា ដែលជាការដឹង ។ ពាក្យថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ បានសេចក្តីថា សតិលុះកើតឡើងមក មិនទាន់អាចដឹងបានភ្លាម គឺមិនទាន់ប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា។ ប៉ុន្តែលុះបាន​ធ្វើ​កិច្ច​ទាក់​ទង​នឹង​ការ​សិក្សា​ក្នុង​ការងារ​នោះ តាមដែលអ្នកដទៃបានធ្វើទុកជាគំរូ ឬតាមដែលគ្រូបាអាចារ្យបង្រៀន ក៏ជាហេតុឱ្យកើតបញ្ញាបាននាពេលក្រោយ គឺជាធម្មជាតិដែលប្រកបព្រមនឹងបញ្ញា នា​ពេល​ក្រោយ។ ពាក្យថា ប្រសិនបើសតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ពុំមានទេនោះ ៘ ពួកគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សឥតប្រយោជន៍ បានសេចក្តីថា ប្រសិនបើសតិ ជា​ហេតុ​ឱ្យ​ដឹង​ក្រោយ​ពេល​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ ពុំមានទេនោះ បើដូចនេះ កិច្ចដែលទាក់ទងនឹងការសិក្សាក្នុងការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ក៏រមែងមិនមាន គឺមិនអាចប្រារឰបាន ។ ព្រោះ​ការ​ធ្វើកិច្ច​ទាំង​នោះ​បាន ចាំ​បាច់​ត្រូវ​អាស្រ័យ​ភាព​ជាអ្នកមានសតិ ប៉ុន្តែក្នុងពេលនោះ មិនអាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ព្រោះសតិសុទ្ធតែត្រូវកើតរួមជាមួយបញ្ញា ដែលក្នុងពេលនោះ មិន​ទាន់​ជា​ឱកាស​របស់​បញ្ញា ព្រោះ​នៅ​សិក្សា​នៅ​ឡើយ មិន​ទាន់​ចប់​ការ​សិក្សា និង ព្រោះហេតុនោះ គ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ ក៏រមែងជាមនុស្សគ្មានប្រយោជន៍ ពោលគឺ មិន​អាច​បង្រៀន​ឱ្យ​អ្នក​ដទៃ​ធ្វើ​កិច្ច​ទាក់​ទង​នឹង​ការ​សិក្សាបាន ព្រោះសតិរបស់មនុស្សទាំងនោះ មិនកើតឡើង ។ ប៉ុន្តែ តាមការពិត ពួកសិក្សាការងារសិល្បៈទាំងឡាយ ទោះជាមិនទាន់​មានបញ្ញា មិន​ទាន់​ដឹង​សព្វ​គ្រប់​ក្នុង​ការងារ​សិល្បៈ​នោះ​ក្តី ក៏រមែងធ្វើកិច្ចទាក់ទងនឹងការសិក្សារបស់ខ្លួនបាន ដែលជាការបង្ហាញថា អាចធ្វើសតិឱ្យកើតឡើងបាន ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ សតិ​ដែល​មិន​ប្រកប​ព្រម​ជា​មួយ​បញ្ញា ជាសតិដើមហេតុឱ្យកើតបញ្ញានាពេលក្រោយ ដែលបានធ្វើកិច្ចទាក់ទង នឹងការសិក្សាបរិបូរហើយ ក៏មាន ។ ព្រោះ​ហេតុនោះ ប្រយោជន៍ដោយគ្រូបាអាចារ្យទាំងឡាយ រមែងមាន ដោយ​ហេតុ​ថា ការ​ពិត​ជាយ៉ាងនេះ បានជាព្រះថេរៈពោលថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សតិជាហេតុឱ្យដឹងក្រោយពេលធ្វើទៅហើយ ក៏មាន ” ដូចនេះជាដើម៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] hbejm714hbsqr1bcx84z8fkwquwh8ev 0 2470 7960 7167 2017-07-13T09:45:45Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា|កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">វគ្គទី ៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} == បញ្ហាទី ១ - សតិឧប្បជ្ជនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន សតិរមែងកើតឡើងដោយអាការប៉ុន្មាន ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិរមែងកើតឡើងដោយអាការ ១៧ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សតិរមែងកើតឡើងដោយអាការ ១៧ អ្វីខ្លះ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សតិរមែងកើតឡើងព្រោះជាមនុស្សរៀនចេះដឹង, តិរមែងកើតឡើងព្រោះជាមនុស្សដែលអ្នកដទៃដាស់តឿនឱ្យដឹងនូវអ្វីដែលធ្វើទៅហើយ, សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះ​វិញ្ញាណ​គ្រោត​គ្រាត, សតិ​រមែង​កើតឡើងព្រោះវិញ្ញាណអំណោយផល, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះវិញ្ញាណមិនអំណោយផល, សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះ​និមិត្ត​មាន​ចំណែក​ដូចគ្នា, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះនិមិត្តមានចំណែកខុសគ្នា, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះការយល់សម្តី, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះលក្ខណៈ, សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះ​បាន​អ្នក​ដទៃ​ប្រាប់​ឱ្យ​រឭក, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះមានវិធីកត់ត្រា, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះវិធីរាប់, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះវិធីចងចាំ, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះភាវនា, សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះ​ពាក្យ​និពន្ធ​ក្នុង​គម្ពីរ, សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះ​ការ​ទុក​ដាក់, សតិរមែងកើតឡើងព្រោះជាអារម្មណ៍ដែលធ្លាប់សោយ ដូចនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះ​ជា​មនុស្ស​រៀន​ចេះ​ដឹង​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ សតិ​រមែង​កើតឡើង ព្រោះជាមនុស្សរៀនចេះដឹង ប្រៀបដូចជា ព្រះអានន្ទ និង នាងខុជ្ជុត្តរាឧបាសិកា ឬ អ្នកដទៃខ្លះ ដែលរព្ញកជាតិទាំងឡាយបាន រមែង​រព្ញក​ជាតិ​បាន។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះជាមនុស្សដែលអ្នកដទៃដាស់តឿនឱ្យដឹងនូវអ្វី ដែលបានធ្វើទៅហើយយ៉ាងដូចម្តេច ? បុគ្គលរមែងភ្លេចភ្លាំងសតិ លុះ​អ្នក​ដទៃ​ដាស់​តឿន​ដើម្បី​ឱ្យ​រព្ញក​ដល់​អ្វី ដែល​បាន​ធ្វើ​ទៅ​ហើយ​នោះ ក៏​រមែង​រព្ញក​បាន។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង​ព្រោះជាមនុស្ស ដែលអ្នកដទៃដាស់តឿនឱ្យដឹងនូវអ្វី ដែលបានធ្វើទៅហើយ យ៉ាងនេះ។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះ​វិញ្ញាណ​គ្រោត​គ្រាត​យ៉ាង​ដូចម្តេច? សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះវិញ្ញាណគ្រោតគ្រាត ដូចក្នុងគ្រាដែលបុគ្គលបានអភិសេកក្នុងរាជសម្បត្តិ ឬសម្រេចសោតាបត្តិផល យ៉ាងនេះ។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះ​វិញ្ញាណ​អំណោយ​ផលយ៉ាងដូចម្តេច ? បុគ្គលជាមនុស្សពោរពេញទៅដោយសេចក្តីសុខនៅទីណា ក៏រមែងរព្ញកបានថា “នៅទីនោះ យើង​ជា​មនុស្ស​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​សេចក្តី​សុខ​ហើយ​យ៉ាង​នេះ”ដូចនេះ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះវិញ្ញាណអំណោយផល យ៉ាងនេះ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះវិញ្ញាណមិនអំណោយផលយ៉ាងដូចម្តេច? បុគ្គល​ជា​មនុស្ស​ពោរ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​សេចក្តី​ទុក្ខ​នៅទីណា ក៏រមែងរព្ញកបានថា “នៅទីនោះ យើងជាមនុស្សពោរពេញទៅដោយសេចក្តីទុក្ខហើយយ៉ាងនេះ ” ដូចនេះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះ​វិញ្ញាណ​មិន​អំណោយផល យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះនិមិត្តមានចំណែកដូចគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ? បុគ្គល​ឃើញមនុស្សដែលដូចនឹងមាតា(របស់ខ្លួន)ជាដើម ក៏រមែងរព្ញកដល់ មាតា ឬបិតា ឬបងប្អូនប្រុស ឬបងប្អូនស្រី(របស់ខ្លួន) ឃើញអូដ្ឋ ឬគោ ឬពពែ របស់អ្នកដទៃ ដែលដូចគ្នានឹងរបស់ខ្លួននោះ ក៏រមែងរព្ញកដល់អូដ្ឋ ឬគោ ឬពពែ(របស់ខ្លួន)។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះ​និមិត្តមានចំណែកដូចគ្នា យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះនិមិត្តមានចំណែកខុសគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច ? គឺរមែង រព្ញកបានថា របស់នោះមានពណ៌ដូចនេះ មានរសដូចនេះ មាន​ផោដ្ឋព្វៈ​ដូចនេះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះនិមិត្តមានចំណែកខុសគ្នា យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះការយល់សម្តីយ៉ាងដូចម្តេច ? អ្នកដែលរមែងភ្លេចភ្លាំងច្រើន លុះ​បាន​អ្នក​ដទៃ​ប្រាប់​ឱ្យ​រព្ញក ក៏រព្ញកបានព្រោះសម្តីនោះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះការយល់សម្តី យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះលក្ខណៈយ៉ាងដូចម្តេច ? ធម្មតា បុគ្គល​ដែល​សម្គាល់​គោពលិព័ទ្ទ ទាំង​ឡាយ បាន​ដោយ​អវយវៈ ឈ្មោះ​ថា​ ស្គាល់ព្រោះលក្ខណៈ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះលក្ខណៈ យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះ​បាន​អ្នក​ដទៃ​ប្រាប់​ឱ្យ​រព្ញក​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? អ្នក​ដែល​រមែង​ភ្លេច​ភ្លាំង លុះ​អ្នក​ដទៃ​មក​ប្រាប់​ឱ្យ​រព្ញក​ជា​ញយ​ៗ ថា “ ចូររព្ញកឃើញចុះណា៎ អ្នកមហាចម្រើន, ចូររព្ញកឃើញចុះណា៎ អ្នកមហាចម្រើន” ដូចនេះ (ក៏​រមែង​រព្ញក​បាន) សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះ​បាន​អ្នក​ដទៃ​ប្រាប់​ឱ្យ​រព្ញក យ៉ាង​នេះ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះមានវិធីកត់ត្រា យ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រោះបានសិក្សា​វិធីសរសេររួចហើយ ទើបដឹងថា “ អក្សរមួយនេះត្រូវធ្វើ(ត្រូវសរសេរ) បន្ទាប់ពីអក្សរមួយនេះ ” ជាដើម ។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះមានវិធីកត់ត្រា យ៉ាងនេះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះមានវិធីរាប់ យ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រោះបានសិក្សាវិធីរាប់រួចហើយ អ្នករាប់ទើបអាចរាប់ចំនួន ទោះ​ជា​ច្រើន​យ៉ាង​ណា​បាន​(មិន​ខុស) សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះមានវិធីរាប់ យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែងកើតឡើង ព្រោះមានវិធីចងចាំ យ៉ាងដូចម្តេច ? គឺ ព្រោះបានសិក្សាវិធីចងចាំរួចហើយ បុគ្គល​អ្នក​នឹង​ចង​ចាំ​ទុក​ទើប​អាច​ចាំ​បាន ទោះ​ជា​ច្រើន​យ៉ាង​ណា។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះមានវិធីចងចាំ យ៉ាងនេះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះភាវនាយ៉ាងដូចម្តេច ? គឺ ភិក្ខុក្នុងសាសនានេះ រមែង​តាម​រព្ញក​ដល់​ខន្ធ​ដែល​ធ្លាប់​នៅ ក្នុង​ភព​មុន​ៗ បាន​ជា​ច្រើន គឺ រមែង​រព្ញក​ទៅ​មួយ​ជាតិ​ខ្លះ ពីរ​ជាតិ​ខ្លះ៘ រមែងតាមរព្ញកដល់ខន្ធដែលធ្លាប់នៅក្នុងភពមុន ៗ ព្រមទាំងអាការ ព្រម​ទាំង​ឧទ្ទេស​យ៉ាង​នេះ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះភាវនាយ៉ាងនេះ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះពាក្យនិពន្ធក្នុងគម្ពីរយ៉ាងដូចម្តេច ? គឺ ពួកព្រះរាជាទាំងឡាយ ពេលនឹងរព្ញកដល់អនុសាសនី ទើប​មាន​បន្ទូល​ថា ចូរយកគម្ពីរនេះមក ទ្រង់រព្ញកដល់អនុសាសនីបាន ព្រោះគម្ពីរនោះ ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះពាក្យនិពន្ធក្នុងគម្ពីរ យ៉ាងនេះ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះការទុកដាក់យ៉ាងដូចម្តេច ? គឺ លុះឃើញរបស់ដែលបានទុកដាក់ ក៏រមែងរព្ញកបាន ។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះការទុក ដាក់ យ៉ាងនេះ ។ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ព្រោះ​ជា​អារម្មណ៍ ដែល​ធ្លាប់​សោយ​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? គឺ រមែងរឭកដល់រូបបានព្រោះធ្លាប់ឃើញ រមែងរព្ញកដល់សំឡេងបានព្រោះធ្លាប់ឮ រមែងរព្ញកដល់ក្លិនបានព្រោះធ្លាប់ធុំក្លិន រមែង​រព្ញក​ដល់​រស​បាន​ព្រោះ​ធ្លាប់​ភ្លក់ រមែង​រព្ញក​ដល់​ផោដ្ឋព្វៈ​បាន​ព្រោះ​ធ្លាប់​ប៉ះ រមែង​រព្ញក​ដល់​ធម៌​បាន​ព្រោះ​ធ្លាប់​ដឹង។ សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះជាអារម្មណ៍ ដែលធ្លាប់សោយយ៉ាងនេះ។ សូម​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ សតិ​រមែង​កើត​ឡើង ដោយអាការ ១៧ ទាំងនេះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១ === ក្នុងវគ្គទី ៧ នេះ មាន ១៦ បញ្ហា ។ បញ្ហាទាក់ទងនឹងការកើតឡើងនៃសតិ ឈ្មោះថា សតិឧប្បជ្ជនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា សតិរមែងកើតឡើង ព្រោះជាមនុស្សរៀនចេះដឹង បានសេចក្តីថា អ្នកដែលរៀនចេះដឹង ជាធម្មតាប្រើសតិរព្ញកដល់មេរៀនញឹកញាប់ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ការចងចាំបាន ដោយ​អាស្រ័យ​ទាំង​ភាព​ជា​មនុស្ស​អស់​កិលេស ឬ​មាន​កិលេស​តិចទៀតផង សតិនេះរមែងមានកម្លាំង រហូតទាល់តែរព្ញកជាតិមុនបាន ។ ពាក្យថា វិញ្ញាណអំណោយផល គឺ វិញ្ញាណដែលប្រកបដោយសុខវេទនាដ៏ស្ងប់ ដ៏ត្រជាក់ មិនខ្វល់ខ្វាយ មិនមានសេចក្តីព្យាបាទបៀតបៀន ។ គួរជ្រាប វិញ្ញាណមិនអំណោយផល ដោយ​ប្រការ​ផ្ទុយ​គ្នា។ ពាក្យថា និមិត្តមានចំណែកដូចគ្នា និមិត្តមានចំណែកខុសគ្នា គឺប្រការដែលដូចគ្នា ប្រការដែលខុសប្លែកគ្នា ។ ពាក្យថា រមែងរព្ញកបានថា របស់នោះមានពណ៌ដូចនេះ ។ល។ មានផោដ្ឋព្វៈដូចនេះ គឺ លុះដឹងហើយថា របស់នោះមានពណ៌ដូចនេះ គឺ ពណ៌បៃតង ។ល។ មានផោដ្ឋព្វៈដូចនេះ គឺ គ្រោត​គ្រាត ក៏​រមែង​រព្ញក​ដល់​របស់​មួយ​ទៀត ដែលមានប្រការខុសប្លែកគ្នាបានថា រីឯរបស់នោះមានពណ៌ដូចនេះ គឺ ពណ៌ក្រហម ។ល។ មានផោដ្ឋព្វៈដូចនេះ គឺ ម៉ដ្ឋល្អិត យ៉ាងនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា ព្រោះលក្ខណៈ គឺ ព្រោះលក្ខណៈនៃអវយវៈ ពោលគឺ ផ្នែកផ្សេង ៗ នៃរូបរាងកាយ ។ ពាក្យថា ព្រោះបានសិក្សាវិធីសរសេររួចហើយ គឺ ព្រោះបានសិក្សារហូតដឹងវិធីសរសេរពាក្យដែលត្រឹមត្រូវរួចហើយ ពេលនឹងសរសេរសេចក្តីក៏រមែងរព្ញកបានថា បើនឹងសរសេរពាក្យនេះ ត្រូវ​សរសេរ​អក្សរ​មួយ​នេះ​មុន បន្ទាប់​មក​ត្រូវ​សរសេរអក្សរមួយនេះ អក្សរមួយនេះត្រូវសរសេរបន្ទាប់ពីអក្សរមួយនេះ យ៉ាងនេះ ជាដើម ។ ពាក្យថា វិធីរាប់ វិធីចងចាំ គឺ ឧបាយរាប់ ឧបាយចងចាំ ។ ពាក្យថា ព្រោះភាវនា គឺ ព្រោះការចម្រើនបុព្វេនិវាសានុស្សតិញ្ញាណ ដែលជាញាណប្រព្រឹត្តទៅ ជាមួយសតិដ៏មានកម្លាំង ក្នុងការរព្ញកជាខ្លាំង ។ ចំណែក​ក្នុងពាក្យថា ភិក្ខុក្នុងព្រះសាសនានេះ រមែងតាមរព្ញកដល់ខន្ធ ដែលធ្លាប់នៅ ក្នុងភពមុនបានជាច្រើន ជាដើមនេះ មានសេចក្តីពេញយ៉ាងនេះគឺ ៖ ភិក្ខុក្នុងព្រះសាសនានេះ រមែង​តាម​រព្ញក​ដល់​ខន្ធ ដែល​ធ្លាប់​នៅ​ក្នុង​ភព​មុន​ៗ បាន​ជា​ច្រើន គឺ រមែងរព្ញកទៅមួយជាតិខ្លះ ពីរជាតិខ្លះ ។ល។ ច្រើនសំវដ្តកប្បខ្លះ ច្រើនវិវដ្តកប្បខ្លះ ច្រើនសំវដ្តវិវដ្តកប្បខ្លះ ថា “ក្នុងកាលនោះ យើង​មាន​ឈ្មោះ​យ៉ាង​នេះ មានត្រកូលយ៉ាងនេះ មានពណ៌សម្បុរយ៉ាងនេះ មានអាហារយ៉ាងនេះ សោយសុខឬទុក្ខយ៉ាងនេះ មានកម្រិតអាយុយ៉ាងនេះ យើង​នោះ​រំកិល​(ស្លាប់)​ចេញ​ពី​ទី​នោះ រួច​ក៏​បាន​កើត​ឡើង​នៅ​ទី​ឯ​ណោះ។ នៅទីនោះ យើងមានឈ្មោះយ៉ាងនេះ មានត្រកូលយ៉ាងនេះ មានពណ៌សម្បុរយ៉ាងនេះ មានអាហារយ៉ាងនេះ សោយសុខឬទុក្ខយ៉ាងនេះ យើង​នោះ​រំកិល​ពី​ទី​នោះ​ហើយ ក៏​មក​កើត​ឡើង​នៅ​ទី​ឯ​ណេះ ”ដូចនេះ ភិក្ខុនោះ រមែងតាមរព្ញកដល់ខន្ធដែលធ្លាប់នៅក្នុងភពមុនៗ បានជាច្រើន ព្រមទាំងអាការ ព្រមទាំងឧទ្ទេស។ ក្នុងពាក្យទាំងនេះ ពាក្យថា សំវដ្តកប្ប គឺ កប្បដែលកំពុងត្រូវបំផ្លាញ ។ ពាក្យថា វិវដ្តកប្ប គឺ កប្បដែលកំពុងចម្រើន ។ ពាក្យថា ព្រមទាំងអាការ គឺ ព្រមទាំងឈ្មោះ និងត្រកូល ។ ពាក្យថា ព្រម​ទាំង​ឧទ្ទេស គឺ ព្រមទាំងប្រការផ្សេង ៗ នៃពណ៌សម្បុរ អាហារ សុខ និងទុក្ខ ជាដើម ។ ពាក្យថា លុះបានឃើញរបស់ដែលទុកដាក់ក៏រមែងរព្ញកបាន គឺ លុះឃើញរបស់ដែលបានទុកដាក់ក៏រមែងរព្ញកបានថា របស់នេះយើងបានមក ដោយប្រការយ៉ាងនេះ ជាដើម ព្រម​ទាំង​បុគ្គល ទី​កន្លែង ជា​ដើម ទាក់ទងនឹងរបស់ដែលទុកដាក់នោះ ៕ == បញ្ហាទី ២ - ពុទ្ធគុណសតិបដិលាភប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះគុណម្ចាស់ទាំងឡាយ ពោលពាក្យនេះថា “ បុគ្គលឯណាធ្វើតែអកុសលរហូត ១០០ ឆ្នាំ ប៉ុន្តែនាពេលជិតស្លាប់ មាន​សតិ​រព្ញក​ដល់​ព្រះ​ពុទ្ធ​គុណ បុគ្គល​នោះ​នឹង​កើត​ក្នុង​បណ្តា​ទេវតាទាំងឡាយ ” ខ្ញុំព្រះករុណាមិនជឿពាក្យដែលថា នេះទេ ។ ម៉្យាងវិញទៀត សូម្បី​ពាក្យ​ដែល​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​ទាំង​ឡាយ​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “បុគ្គល​នឹង​កើត​ឡើង​នៅ​នរក​បាន ព្រោះ​បាណាតិបាត ដែលបានធ្វើតែមួយដង ” នេះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏មិនជឿដែរ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីនោះ យ៉ាងដូចម្តេច ដុំថ្មទោះជាដុំតូច ៗ ក្តី លើកលែងការប្រើនាវាចេញ តើ​អាច​អណ្តែត​នៅ​លើ​ទឹក​បាន​ឬ​យ៉ាង​ណា?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនបានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ដុំថ្មទោះបីជាចំនួន ១០០ រទេះ ដែលគេផ្ទុកនៅលើនាវា តើអាចអណ្តែតនៅលើទឹកបានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បាន ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលគួរឃើញកុសលកម្មទាំង ឡាយថា ប្រៀបដូចជានាវាផងចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២ === បញ្ហាស្តីអំពីការមានសតិរព្ញកដល់ព្រះពុទ្ធគុណ ឈ្មោះថា ពុទ្ធគុណ-បដិលាភប្បញ្ហា ។ គួរជ្រាប ការប្រៀបធៀបដោយឧបមា ដូចតទៅ ៖ ប្រៀបដូចជា ដុំថ្មទោះជាដុំតូច ៗ ក្តី ដាក់នៅផ្ទៃលើទឹក ដោយមិនបានដាក់នៅលើនាវា ពុំមាននាវាទ្រទ្រង់ រមែងមិនអាចអណ្តែតនៅលើផ្ទៃទឹកបាន រមែងតែលិចចុះទៅក្នុងទឹកតែម្តង យ៉ាង​ណា។ បុគ្គល​ដែល​ធ្វើ​អកុសល​កម្ម សូម្បីតែមួយលើកក្តី នៅវេលាជិតស្លាប់ នៅពេលពុំមានកុសលកើតឡើងមកទ្រទ្រង់ គឺ ការពារទុក រមែងតែលិចចុះទៅ គឺ ធ្លាក់ទៅក្នុងនរកតែម្តង ដូច​នោះ។ ដុំថ្មទោះជាចំនួន ១០០ រទេះ ផ្ទុកនៅលើនាវាធំមួយគ្រឿង រមែងអណ្តែតនៅលើផ្ទៃទឹកបាន មិនលិចចុះទៅក្នុងទឹកយ៉ាងណា ។ បុគ្គលដែលបានធ្វើអកុសលកម្មច្រើន ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ជិត​ស្លាប់ មាន​កុសល​ដ៏​អស្ចារ្យ មាន​ពុទ្ធានុស្សតិ ជា​ដើម កើតឡើងមកតែមួយគ្រាប៉ុណ្ណោះ ក៏រមែងឈានឡើងទៅកាន់ឋានសួគ៌បាន មិនធ្លាក់ចុះទៅក្នុងនរក យ៉ាងនោះ ។ គួរ​ឃើញ​សត្វ​ដែល​ធ្វើ​អកុសល​កម្ម ប្រៀប​ដូច​ជា​ដុំ​ថ្ម គួរ​ឃើញ​កុសល​កម្ម ប្រៀបដូចជានាវា ៕ == បញ្ហាទី ៣ - ទុក្ខប្បហានវាយាមប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់ទាំងឡាយ រមែងព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខអតីត ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ រមែងព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខអនាគត ឬព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ រមែងព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខបច្ចុប្បន្ន ឬព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រសិនបើ ពួកលោកម្ចាស់មិនបានព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខអតីត មិនបានព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខអនាគត មិនបានព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខបច្ចុប្បន្ន បើដូចនេះ ពួក​លោក​ម្ចាស់​នាំ​គ្នា​ព្យា​យាម ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វី ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរឆ្លើយថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វីទៅឬមហាបពិត្រ ? ពួកអាត្មាភាពរមែងព្យាយាមដើម្បីប្រយោជន៍ប្រការនេះគឺ ទុក្ខនេះរលត់ទៅហើយ ទុក្ខ​ផ្សេង​មិន​កើត​ឡើង” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ប៉ុន្តែលោកម្ចាស់នៅមានទុក្ខអនាគតនៅឡើយឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពុំមានទេ សូមថ្វាយព្រះពរ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់សុទ្ធតែជាអ្នកវៃឆ្លាតហួសបណ្ឌិត ដែលព្យាយាមលះទុក្ខអនាគត ដែលពុំទាន់មាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជាបដិបក្ខមួយចំនួន ជាសត្រូវឈ្លានពានឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនហើយ មានសត្រូវ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យជីកគូជុំវិញនគរ ឱ្យសាងកំពែង ឱ្យសាងខ្លោងទ្វារនគរ ឱ្យសាងប៉មការពារ ឱ្យប្រមូលស្រូវអង្ករទុក ក្នុងវេលានោះ (ក្នុង​វេលា​ដែល​សត្រូវ​ឈ្លាន​ពាន) ឬ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ កិច្ចមានការជីកគូជុំវិញនគរទុក ជាដើមនោះ ចាំបាច់ត្រូវត្រៀមការឱ្យស្រេច តាំងពីចម្ងាយតែម្តង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកព្រះអង្គទ្រង់សិក្សាក្នុងរឿងដំរី ទ្រង់សិក្សាក្នុងរឿងសេះ ទ្រង់សិក្សាក្នុងរឿងរទេះ ទ្រង់សិក្សាក្នុងរឿងធ្នូ ទ្រង់សិក្សាក្នុងរឿងលំពែង ក្នុង​វេលា​នោះ​ឬ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ កិច្ចមានការសិក្សាក្នុងរឿងដំរី ជាដើមនោះ ចាំបាច់ត្រូវត្រៀមការឱ្យស្រេច តាំងពីចម្ងាយតែម្តង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វីទៅឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍ គឺការការពារគ្រោះភ័យអនាគត ” ព្រះនាគសេន ៖“សូមថ្វាយព្រះពរ គ្រោះភ័យអនាគតកំពុងមានឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំទាន់មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកព្រះអង្គសុទ្ធតែជាអ្នកវៃឆ្លាតហួសបណ្ឌិត ដែលទ្រង់ត្រៀមការ ដើម្បីការពារគ្រោះភ័យអនាគត ដែលពុំទាន់មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាឱ្យកាន់តែច្បាស់ថែមទៀត” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គទ្រង់ស្រេកទឹកក្នុងវេលាណា ព្រះអង្គក៏ត្រាស់ឱ្យគេជីកអណ្តូងទឹក ឱ្យជីកស្រះ ឱ្យ​ជីក​ត្រពាំង​ទឹក ដោយកំណត់ក្នុងព្រះទ័យថា “យើងនឹងសោយទឹក ” ក្នុងវេលានោះ ឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ កិច្ចមានការឱ្យជីកអណ្តូងទឹក ជាដើមនោះ ចាំបាច់ត្រូវតែត្រៀមការឱ្យហើយស្រេច តាំងពីចម្ងាយតែម្តង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍ គឺការការពារការស្រេកទឹកក្នុងពេលអនាគត ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ការស្រេកទឹកក្នុងអនាគតកំពុងមានឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំទាន់មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកព្រះអង្គទ្រង់សុទ្ធតែជាអ្នកវៃឆ្លាតហួសបណ្ឌិត ដែលត្រៀមកិច្ចមានការឱ្យជីកអណ្តូងទឹក ជាដើមនោះ ដើម្បីប្រយោជន៍ គឺ ការពារ​ការ​ស្រេក​ទឹក​ក្នុង​អនាគត ដែល​មិន​ទាន់​មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាឱ្យកាន់តែច្បាស់បន្តិចទៀត” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គទ្រង់ឃ្លានអាហារឡើងមកវេលាណា ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្ជួរស្រែ ឱ្យព្រោះស្រូវសាលី កំណត់​ទុក​ក្នុង​ព្រះ​ទ័យ​ថា “យើងនឹងសោយអាហារ ” ក្នុងវេលានោះឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ កិច្ចមានការឱ្យភ្ជួរស្រែជាដើមនោះ ចាំបាច់ត្រូវត្រៀមការឱ្យហើយស្រេច តាំងពីចម្ងាយតែម្តង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍អ្វីឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ដើម្បីប្រយោជន៍ គឺការពារភាពស្រេកឃ្លានក្នុងអនាគត ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ភាពស្រេកឃ្លានក្នុងអនាគតកំពុងមានឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពុំទាន់មានទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកព្រះអង្គទ្រង់សុទ្ធតែជាអ្នកវៃឆ្លាតហួសបណ្ឌិត ដែលត្រៀមការដើម្បីប្រយោជន៍ គឺការពារភាពស្រេក-ឃ្លានក្នុងអនាគត ដែលមិនទាន់មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣ === បញ្ហាស្តីអំពីសេចក្តីព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខ ឈ្មោះថា ទុក្ខប្បហានវាយាមប្បញ្ហា ។ នៅពេលព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់សួរថា “ ពួកលោកម្ចាស់រមែងព្យាយាម ដើម្បីលះទុក្ខអតីតឬ ? ” ការ​ដែល​ព្រះ​នាគ​សេន​ត្ថេរ​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ​ឆ្លើយ​បដិសេធ​ពាក្យ​ត្រាស់​របស់​ព្រះរាជាថា “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ដូចនេះ ក៏ព្រោះតែទុក្ខអតីតជាឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ដែលកន្លងផុតទៅហើយ អស់​ទៅ​ហើយ បាត់​បង់​ទៅ​ហើយ បើ​ដូច​នេះ ប្រយោជន៍អ្វីដោយសេចក្តីព្យាយាម គឺ ដោយការប្រារឰសេចក្តីព្យាយាមដើម្បីលះនូវអ្វីដែលកន្លងទៅហើយនោះទៀតទៅ ។ ចំណែក​ឯ​ទុក្ខអនាគត ព្រះថេរៈ​គួរ​តែ​ទទួល​ស្គាល់​ថា “ ពិតមែន មហាបពិត្រ ” ព្រោះការប្រារឰសេចក្តីព្យាយាមក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺដើម្បីការមិនកើតឡើងនៃទុក្ខដែលនឹងកើតឡើងនាពេលអនាគត ប៉ុន្តែ​លោក​ក៏​នៅ​តែ​បដិសេធ​ថា “ មិន​មែន​ទេ មហា​បពិត្រ ” ដូចគ្នានោះដែរ ។ ព្រោះ​ហេតុអ្វីទើបលោកនៅតែបដិសេធ ? ឆ្លើយថា ព្រោះហេតុថា សេចក្តីព្យាយាម ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នដំណើរទៅ ដើម្បី​ការ​មិន​កើត​ឡើង​នៃ​ទុក្ខ ដែល​នឹង​កើត​ឡើង​ក្នុង​អនាគត​ក៏​ពិត​មែន ប៉ុន្តែទុក្ខក្នុងអនាគតមិនបានមានឱ្យលះក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ប្រៀបបីដូច ការត្រៀមធ្នូ លំពែង ជន្លួញ ការហ្វឹកហាត់ប្រយុទ្ធ ជា​ដើម រមែង​មាន​ដើម្បី​កម្ចាត់​សឹក​សត្រូវ ដែលអាចមកទន្ទ្រានឈ្លានពានក្នុងពេលអនាគតក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែសឹកសត្រូវក៏ពុំទាន់មាន មិនបានបង្ហាញ ឱ្យកម្ចាត់ក្នុងខណៈនោះ ដូចនេះទើបព្រះថេរៈសំដៅដល់​សេចក្តី​នោះ ទើប​ពោល​បដិសេធ យ៉ាងនេះ ។ នៅពេលមានបន្ទូលសួរតទៅទៀតថា “ បើដូចនេះ រមែងព្យាយាមដើម្បីលះទុក្ខ បច្ចុប្បន្នឬ ? ” ដូចនេះ ព្រះថេរៈ​នៅ​តែ​បដិសេធ​ទៀតថា “ មិនមែនទេ មហាបពិត្រ ” ព្រោះថា ទុក្ខ គឺឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះ រមែងដល់សេចក្តីវិនាសដោយខ្លួនឯង តាមសភាពរបស់ខ្លួន ដោយ​មិន​បាច់​ប្រើ​សេចក្តី​ព្យា​យាម​អ្វី ដើម្បីឱ្យអស់ទៅនោះទេ ។ ក្នុងពាក្យថា ទុក្ខនេះរលត់ទៅ ហើយទុក្ខផ្សេងមិនកើតឡើង បានសេចក្តីថា ទុក្ខនេះ គឺ ឧបានទានក្ខន្ធ ៥ ក្នុងភពបច្ចុប្បន្ននេះ រលត់ទៅដោយអំណាចនៃចុតិ ដោយប្រការ ដែល​មិន​ជា​បច្ច័យ ចំពោះ​បដិសន្ធិ​ក្នុង​ភព​ខាង​មុខ ហើយទុក្ខផ្សេង គឺ ឧបាទានក្ខន្ធ ៥ ដែលនឹងកើតឡើង ក្នុងភពផ្សេងក្នុងអនាគត នឹងមិនកើតឡើងដោយអំណាចនៃមគ្គភាវនា ដែល​បាន​អប់រំ​សន្សំ​ទុក​មក​ហើយ​ក្នុង​ភព​មុន​ៗ ។ ពាក្យអធិប្បាយដែលនៅសល់ក្រៅពីមួយឃ្លានេះ គួរជ្រាបតាមប្រការ ដូចបានពោលរួចហើយ ក្នុងបញ្ហាមុននេះ ៕ == បញ្ហាទី ៤ - ព្រហ្មលោកប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រហ្មលោកនៅឆ្ងាយពីទីនេះ ទៅប៉ុនណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រហ្មលោកនៅឆ្ងាយពីទីនេះ រយៈចម្ងាយដែលដុំថ្មទំហំប៉ុនផ្ទះ ធ្លាក់ពីព្រហ្មលោកនោះ មួយយប់មួយថ្ងៃ អស់រយៈចម្ងាយ ៤៨.០០០ យោជន៍ ធ្លាក់​ដល់​ដី ប្រើ​ពេល ៤ ខែ(១) ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់នាំគ្នាពោលយ៉ាងនេះថា “ ភិក្ខុដ៏មានប្ញទ្ធិ ដែលមានចេតោវសី អាចអន្តរធានបាត់ខ្លួននៅជម្ពូទ្វីបនេះ ទៅ​បង្ហាញ​ខ្លួន​នៅ​ព្រហ្ម​លោក រយៈ​ពេល​ប្រៀប​ដូច បុរស​ដ៏​មាន​កម្លាំង​សន្ធឹង​ដៃ ដែលបត់នោះចេញទៅ ឬ បត់ដៃ ដែលកំពុងសន្ធឹងនោះ ចូលមក ” ខ្ញុំព្រះករុណាមិនជឿឡើយ ភិក្ខុ​នឹង​ទៅ​អស់​រយៈ​ចម្ងាយ​ជា​ច្រើន​រយ​យោជន៍​ដល់​ថ្នាក់​នោះ បាន​លឿន​រហ័ស​បែប​នេះឬ ? ” ព្រះថេរៈ ពោលថ្វាយព្រះពរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ជាតិភូមិ(ដែនប្រសូត)របស់ព្រះអង្គនៅទីណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មានកោះមួយឈ្មោះថា អលសន្ទ ខ្ញុំព្រះករុណាប្រសូតនៅទីនោះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កោះអលសន្ទនៅឆ្ងាយពីទីនេះប៉ុន្មាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ឆ្ងាយពីទីនេះប្រមាណ ២០០យោជន៍ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាប មិនថាអ៊ីចឹងឬ ? ថា ព្រះអង្គទ្រង់រព្ញកដល់ព្រះរាជករណីយកិច្ច ដែលទ្រង់បានធ្វើនៅឯកោះនោះបាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណារព្ញកបាន ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គយាងទៅអស់រយៈចម្ងាយ ២០០ យោជន៍ បានលឿនមែនទែនហ្ន៎ ! ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤ === បញ្ហាស្តីអំពីរយៈចម្ងាយទៅកាន់ព្រហ្មលោក ឈ្មោះថា ព្រហ្មលោក ប្បញ្ហា ។ ព្រះរាជាទ្រង់រព្ញកទៅកាន់កោះអលសន្ទ ដែលនៅឆ្ងាយដល់ទៅ ២០០ យោជន៍ បានលឿនមែនទែន គឺ រព្ញក​ទៅ​ដល់​បាន​ភ្លាម​តាម​បំណង​យ៉ាង​ណា ភិក្ខុ​ដ៏​មាន​ប្ញទ្ធិ ធ្វើកាយឱ្យស្របទៅតាមអំណាចនៃចិត្ត ទៅកាន់ព្រហ្មលោក ដែលនៅឆ្ងាយប្រមាណប៉ុណ្ណោះ បានភ្លាមតាមបំណង គឺ ដំណាល​គ្នា​នឹង​ចិត្ត ដែល​អធិដ្ឋាន យ៉ាងនោះ ។ គួរជ្រាបថា ព្រហ្មលោក ដែលនៅចម្ងាយមានប្រមាណប៉ុណ្ណោះ គឺ ព្រហ្មលោកថ្នាក់បឋមជ្ឈានភូមិ ៕ == បញ្ហាទី ៥- ទ្វិន្នំលោកុប្បន្នានំសមកភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលដែលស្លាប់ក្នុងទីក្រុងនេះ ហើយទៅកើតនៅព្រហ្មលោក ជាមួយនឹងបុគ្គលដែលស្លាប់ក្នុងទីក្រុងនេះ ហើយ​ទៅ​កើត​ឡើង​នៅ​កស្មិរ​នគរ អ្នក​ណា​យូរ​​ជាង​អ្នក​ណារហ័សជាង ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ស្មើគ្នា មហាបពិត្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ នគរប្រសូតរបស់ព្រះអង្គនៅទីណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មានទីកន្លែងមួយឈ្មោះថា កាលសិគ្រាម ខ្ញុំព្រះករុណាប្រសូតនៅទីនោះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កាលសិគ្រាម នៅឆ្ងាយពីទីនេះប៉ុន្មាន ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រមាណ ២០០ យោជន៍ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ កស្មិរនគរនៅឆ្ងាយពីទីនេះប៉ុន្មាន ?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រមាណ ១២ យោជន៍ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ណ្ហើយចុះ មហាបពិត្រ សូមព្រះអង្គទ្រង់នឹកដល់កាលសិគ្រាម ទៅចុះ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណា នឹកដល់ហើយ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖“ ណ្ហើយចុះ មហាបពិត្រ សូមព្រះអង្គទ្រង់នឹកដល់កស្មិរនគរ ទៅចុះ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ខ្ញុំព្រះករុណា នឹកដល់ហើយ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទីណាជាទីដែលព្រះអង្គទ្រង់ប្រើពេលនឹកដល់យូរជាង ទីណានឹកដល់បានលឿនជាង ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រើពេលស្មើគ្នា ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលដែលស្លាប់ក្នុងនគរនេះហើយ កើតឡើងក្នុងព្រហ្មលោក និងបុគ្គលដែលស្លាប់ក្នុងនគរនេះហើយ កើត​ឡើង​ក្នុង​កស្មិរ​នគរ រមែង​កើត​ឡើង ប្រើពេលស្មើគ្នាតែម្តង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ឧបមាឱ្យកាន់តែច្បាស់បន្តិច ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ចាប ២ ក្បាលហើរនៅលើអាកាស ចំណោមចាប ២ ក្បាលនោះ ចាប​មួយ​ហើរ​ទៅ​ទំ​នៅ​លើ​មែក​ឈើ​ខ្ពស់ ចាប​មួយ​ទៀត​ហើរ​ទៅ​ទំ​នៅ​លើ​មែក​ឈើ​ទាប បណ្តា​ចាប​ទាំង ២ ដែល​ចុះ​ទំ​ប្រើ​ពេល​ស្មើ​គ្នា​នោះ ស្រមោលរបស់ចាបមួយណា តាំងនៅលើផ្ទៃដីមុន ស្រមោលរបស់ចាបមួយណា ប្រើ​ពេល​តាំង​នៅ​លើ​ផ្ទៃ​ដី​យូរជាង ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រើពេលស្មើគ្នា ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលដែលស្លាប់ក្នុងទីក្រុងនេះហើយ ទៅកើតនៅព្រហ្មលោក ជាមួយ​នឹង​បុគ្គលដែល​ស្លាប់​ក្នុង​ទី​ក្រុង​នេះ ហើយ​ទៅ​កើត​ឡើង​នៅ​កស្មិរនគរ រមែងកើតឡើងប្រើពេលស្មើគ្នាតែម្តង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥ === បញ្ហាស្តីអំពីភាវៈ ដែលបុគ្គល ២ នាក់ ប្រើពេលឧប្បត្តិក្នុងលោកស្មើគ្នា ឈ្មោះថា ទ្វិន្នំលោកុប្បន្នានំសមកភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា យូរជាង គឺ យឺតជាង ។ ពាក្យថា លឿនជាង គឺ រហ័សខ្លាំង ។ ពាក្យថា ស្មើគ្នា គឺ ប្រើពេលស្មើគ្នា ៕ == បញ្ហាទី ៦ - ពោជ្ឈង្គប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពោជ្ឈង្គៈមានប៉ុន្មាន ? ” ព្រះនាគសេន៖“សូមថ្វាយព្រះពរមហាបពិត្រ ពោជ្ឈង្គៈមាន៧យ៉ាង” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បុគ្គលរមែងត្រាស់ដឹងដោយពោជ្ឈង្គៈប៉ុន្មានយ៉ាង ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលរមែងត្រាស់ដឹងដោយពោជ្ឈង្គៈតែមួយគឺ ដោយធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រោះហេតុដូចម្តេចទើបពោលថា ពោជ្ឈង្គៈមាន ៧ យ៉ាងដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ដាវដែលទុកក្នុងស្រោម ដោយមិនបានប្រើដៃទាញចេញមក អាចកាប់ដាច់ឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ លើកលែងធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈចេញ បុគ្គលនឹងត្រាស់ដឹងដោយពោជ្ឈង្គៈ ៦ យ៉ាង (ដែលនៅសល់ផ្សេងទៀត) គឺ ពុំ​មាន​ឡើយ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦ === បុគ្គលឈ្មោះថា “ពោធិ” ព្រោះអត្ថន័យថា ត្រាស់ដឹង ។ ធម៌ ៧ យ៉ាង មានសតិ ជាដើម ឈ្មោះថា ពោជ្ឈង្គៈ ព្រោះអត្ថន័យថា ជាអង្គ គឺជាសម្ភារៈ ឬជា​ឧបករណ៍​គ្រឿង​ត្រាស់​ដឹង​នៃ​បុគ្គល​ដែល​ឈ្មោះ​ថា “ពោធិ ” នោះ។ ពោជ្ឈង្គៈមាន ៧ យ៉ាង គឺ សតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គៈ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គៈ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គៈ និង ឧបេក្ខា​សម្ពោជ្ឈង្គៈ។ ដោយនិប្បរិយាយ គឺបញ្ញាប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រាស់ដឹងនូវធម៌ទាំងឡាយ ឬ ត្រាស់ដឹងនូវសច្ចៈ ៤ ឬជាហេតុឱ្យបុគ្គលត្រាស់ដឹង ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះថេរៈពោលថា “ រមែង​ត្រាស់​ដឹង ដោយ​ពោជ្ឈង្គៈ​តែ​មួយ គឺ ដោយធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈ ” គឺ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈ ជាឈ្មោះរបស់បញ្ញា ។ បើដូចនេះ ពោជ្ឈង្គៈគួរតែមានតែមួយ គឺ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈនោះប៉ុណ្ណោះ ព្រោះហេតុដូចម្តេចធម៌ ៦ យ៉ាងផ្សេងទៀត មានសតិជាដើម ទើបបានឈ្មោះថា ជាពោជ្ឈង្គៈដែរ ? ឆ្លើយថា ធម៌ ៦ យ៉ាង​ផ្សេង​ទៀត បានឈ្មោះថា ជាពោជ្ឈង្គៈ ដោយបរិយាយ ដោយពាក់ព័ន្ធក្នុងឋានៈ ជាអ្នកឧបត្ថម្ភធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គៈនោះ ។ ប្រៀប​ដូចជា ទោះ​ជា​ដាវ​នោះ​ដែល​ប្រើ​កាប់​វត្ថុ​បាន​ដាច់​ល្អ ស្រោម​ដាវ​មិនអាចប្រើកាប់វត្ថុបានដាច់ ក៏ពិតមែនហើយ ប៉ុន្តែប្រសិនបើបុគ្គលមិនទុកដាវក្នុងស្រោម មិនរក្សាដាវ ទុកក្នុងស្រោមដោយល្អ ដាវ​នោះ​មិន​បាន​ទទួល​ការ​រក្សា​ដោយ​ល្អ នឹង​កើត​មន្ទិល ឡើងច្រែះ ជាដើម នឹងរឹលមុខ អស់ភាពមុត បុគ្គលនឹងមិនអាចប្រើកាប់វត្ថុនោះ ឱ្យដាច់ដោយស្រួល បានយ៉ាងណា។ ទោះជាបញ្ញាប៉ុណ្ណោះ ដែល​ព្រះ​យោគា​វចរ​ប្រើ​កាប់ គឺ ត្រាស់​ដឹង​នូវ​ធម៌ លះ​កិលេស​បាន​ក្តី ធម៌ ៦ យ៉ាងផ្សេងទៀត មិនអាចប្រើត្រាស់ដឹងនូវធម៌បាន ក៏ពិតមែន ទោះជាយ៉ាងនោះក្តី ប្រសិនបើធម៌ ៦ យ៉ាង​ផ្សេង​ទៀត​មាន​ភាព​ខុស​ឆ្គង បញ្ញា​មិន​បាន​ទទួល​ការ​ឧបត្ថម្ភ​ដោយ​ល្អ​ពី​ធម៌​ទាំង​នោះ រមែងនឹងខ្វះភាពមុត មិនអាចត្រាស់ដឹងធម៌ មិនអាចលះកិលេសទាំងឡាយបាន ដូចនេះដែរ ។ បញ្ញាប្រៀបបាននឹងដាវ ធម៌ ៦ យ៉ាង​ផ្សេង​ទៀត ប្រៀប​បាន​នឹង​ស្រោម​ដាវ ព្រោះជាអ្នកឧបត្ថម្ភបញ្ញា ។ ដូចនេះ ធម៌ ៦ យ៉ាងផ្សេងទៀត ក៏ឈ្មោះថា ពោជ្ឈង្គៈ ដោយបរិយាយនេះ ។ == បញ្ហាទី ៧ - បាបបុញ្ញានំ អប្បានប្បភាវប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន មួយណាមានច្រើនជាងគ្នា បុណ្យឬក៏បាប ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុណ្យមានច្រើនជាង បាបមានបន្តិចបន្តួច ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បុគ្គលនៅពេលធ្វើអំពើបាប រមែងជាមនុស្សមានវិប្បដិសារៈថា “ យើងបានធ្វើកម្មអាក្រក់មកហ្ន៎ ” ព្រោះហេតុនោះ ទើបបាបមិនចម្រើន (មិន​សាយ​ភាយ) ឡើង។ សូមថ្វាយព្រះពរ នៅពេលបានធ្វើអំពើបុណ្យក៏ពុំមានវិប្បដិសារៈ បុគ្គលពុំមានវិប្បដិសារៈរមែងមានសេចក្តីសប្បាយចិត្ត បុគ្គលសប្បាយចិត្ត រមែងមានភាពរីករាយចិត្ត កាយ​(នាម​កាយ)​របស់​បុគ្គល​ដែលមានចិត្តរីករាយ រមែងមានភាពស្ងប់រម្ងាប់ល្អ (គឺមានភាពមិនអន្ទះអន្ទែង) បុគ្គលមានកាយរម្ងាប់ រមែងសោយសុខ ចិត្តរបស់បុគ្គលដែលមានសុខវេទនា រមែង​តាំង​មាំ​បាន​ល្អ បុគ្គលមានចិត្តតាំងមាំបានល្អ រមែងដឹងច្បាស់តាមសភាវៈពិត ព្រោះហេតុនោះ ទើបបុណ្យចម្រើនបាន ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរសមានដៃនិងជើងកំបុត បានថ្វាយផ្កាឈូកតែមួយបាច់ដល់ព្រះដ៏មានព្រះភាគ នឹងមិនទៅវិនិបាតភូមិរហូត ៩១ កប្ប ។ សូមថ្វាយព្រះពរ អាស្រ័យដោយហេតុនេះ ទើប​អាត្មា​ភាព​ពោល​ថា បុណ្យមានច្រើនជាង បាបមានបន្តិចបន្តួច ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧ === បញ្ហាស្តីអំពីបាបមានតិច បុណ្យមានច្រើន ឈ្មោះថា បាបបុញ្ញានំ អប្បនប្បភាវប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា បុណ្យ គឺ កុសល ។ ពាក្យថា បាប គឺ អកុសល ។ ពាក្យថា រមែងចម្រើនបាន ដោយពាក់ព័ន្ធនឹងភាពជាបច្ច័យដល់បុណ្យដទៃ ដែលកាន់តែខ្ពស់ថែមទៀត ៕ == បញ្ហាទី ៨ - ជានន្តាជានន្តបាបករណប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលម្នាក់បានដឹងរួចធ្វើកម្មអាក្រក់ បុគ្គលម្នាក់ទៀតមិនបានដឹងរួចធ្វើកម្មអាក្រក់ តើនរណាមានបាបច្រើនជាង ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរឆ្លើយថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អ្នកដែលមិនបានដឹង រួចធ្វើកម្មអាក្រក់ មានបាបច្រើនជាង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ បើដូចនេះ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលជារាជឱរស ឬជារាជមហាអាមាត្យរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា មិនបានដឹងរួចធ្វើកម្មអាក្រក់ ខ្ញុំព្រះករុណាត្រូវដាក់ទោសអ្នកនោះ ទ្វេ​ជា​ពីរ​ដង​ហើយ​អ៊ីចឹង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ដុំដែកដែលត្រូវដុតភ្លើងរហូតឡើងក្រហមឆេះ ម្នាក់បានដឹងរួចចាប់ដែក ម្នាក់​ទៀត​មិន​បាន​ដឹង​រួច​ចាប់​ដែក តើ​នរណា​ចាប់​ណែនជាង ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមិនបានដឹងចាប់ណែនជាង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បុគ្គលដែលមិនបានដឹង រួចធ្វើកម្មអាក្រក់ រមែងមានបាបច្រើនជាង ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨ === បញ្ហាស្តីអំពីការធ្វើកម្មអាក្រក់ នៃអ្នកបានដឹង និងអ្នកមិនបានដឹង ឈ្មោះថា ជានន្តាជានន្តបាបករណប្បញ្ហា ។ ក្នុងការចាប់ដុំដែកក្តៅរបស់បុគ្គលទាំង ២ អ្នកដែលមិនបានដឹងថា “នេះជាដុំដែកក្តៅខ្លាំង ” ដូចនេះ ក៏នឹងចាប់យ៉ាងណែន បាតដៃរបស់គេនឹងរលាក ឡើងពងដៃយ៉ាងណា អ្នក​មិន​បាន​ដឹង​ថា “ការ​ធ្វើ​បែប​នេះ​ជា​បាណាតិបាត ជា​កម្មអាក្រក់មានផលជាសេចក្តីទុក្ខ ” ដូចនេះ ជាដើម រមែងធ្វើកម្មអាក្រក់នោះយ៉ាងធ្ងន់ គឺ ចេតនាក្នុងការធ្វើមានកម្លាំង ព្រោះ​ពុំ​មាន​ភាព​ខ្លាច​ក្រែង​ផល​នៃ​អំពើ​បាប។ បើ​ដូច​នេះ នឹង​រមែង​បាន​សោយ​ទុក្ខ ដែល​ជា​ផល នៃកម្មអាក្រក់នោះដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ មានការត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ជាដើម ដូចនេះ ។ ចំណែក អ្នកដែលបានដឹងថា “ នេះជាដុំដែកក្តៅខ្លាំង ” ដូចនេះ ទោះជា ចាំបាច់ត្រូវចាប់ដែក ក៏រមែងនឹងចាប់ដោយអាការស្រាល មិនចាប់ណែន ព្រោះខ្លាចរលាកបាតដៃ បាតដៃរបស់គេ ទោះ​ជា​ក្តៅ ក៏មិនដល់ថ្នាក់រលាកពងដៃយ៉ាងណា ។ អ្នកដែលបានដឹងថា “ ការធ្វើបែបនេះជាបាណាតិបាត ជាកម្មអាក្រក់ មានផលជាសេចក្តីទុក្ខ ” ដូចនេះ ជាដើម ទោះ​ជា​ចាំ​បាច់​ត្រូវ​ធ្វើ​កម្ម​អាក្រក់​នោះ ព្រោះ​មិន​អាច​អត់​ទ្រាំ​កិលេស ដែលកើតឡើងគ្របដណ្តប់ចិត្ត ក្នុងវេលានោះបានក្តី នឹងរមែងធ្វើអំពើបាបយ៉ាងស្រាល មិនធ្ងន់ធ្ងរ គឺចេតនាក្នុងការធ្វើ មិនមានកម្លាំង ដោយ​បង្ខំ​ចិត្ត​ធ្វើ ព្រោះខ្លាចផលនៃអំពើបាប ។ បើដូចនេះ ទោះជាត្រូវសោយទុក្ខ ដែលជាផលនៃកម្មអាក្រក់នោះ ក៏មិនធ្ងន់ធ្ងរ ទោះជាត្រូវធ្លាក់នរកអបាយភូមិ ព្រោះកម្មអាក្រក់ ដែល​បាន​ធ្វើ​នោះ ក៏​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ដ៏​ខ្លី មិនយូរប៉ុន្មាននឹងរួចផុតពីនរក ដូចនេះដែរ ៕ == បញ្ហាទី ៩ - ឧត្តរកុរុកាទិគមនប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលខ្លះទៅឧត្តរកុរុទ្វីប ឬព្រហ្មលោក ឬទ្វីបផ្សេងបានដោយសរីរៈនេះ (រាងកាយនេះ) តើមានដែរឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖“ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលដែលទៅឧត្តរកុរុទ្វីប ឬព្រហ្មលោក ឬទ្វីបផ្សេង ដោយកាយដែលប្រកបដោយមហាភូតរូប ៤ នេះ គឺមាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ គេទៅឧត្តរកុរុទ្វីប ឬព្រហ្មលោក ឬ ទ្វីបផ្សេង ដោយកាយដែលប្រកបដោយមហាភូតរូប៤នេះ បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបទេថា ព្រះអង្គក៏ទ្រង់លោតនៅលើផ្ទៃដីនេះ ខ្ពស់ឡើងមួយចំអាមក៏បាន មួយហត្ថក៏បាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាជ្រាបច្បាស់ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាលោតបានខ្ពស់ដល់ទៅ ៨ ហត្ថ ឯណោះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គលោតបានខ្ពស់ដល់ទៅ ៨ ហត្ថ យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ លុះខ្ញុំព្រះករុណាកើតមានគំនិតថា “យើងនឹងលោតនៅទីនេះ ” ដូចនេះ រាងកាយរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ក៏ស្រាលភ្លាម ស្របគ្នានឹងគំនិតដែលកើតឡើង ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ភិក្ខុដ៏មានប្ញទ្ធិដែលមានចេតោវសី ( មានភាពជំនាញក្នុងសមាធិចិត្ត ) រមែងលើកកាយចូលទុកក្នុងចិត្ត ហើយ​ទៅ​កាន់​វេហា ដោយ​អំណាច​នៃ​ចិត្ត” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩ === បញ្ហាស្តីអំពីការទៅកាន់ឧត្តរកុរុទ្វីបជាដើម ឈ្មោះថា ឧត្តរកុរុកាទិគមនប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា រមែងលើកកាយចូលទុកក្នុងចិត្ត គឺ ធ្វើសរីរកាយឱ្យសម្របទៅតាមអំណាចចិត្ត ដែលអធិដ្ឋាន ព្រោះហេតុនោះ ទើបកាយជាធម្មជាតិ ដែលស្រាល អាចទៅបានលឿន ដូច​ចិត្ត​ប៉ង​ប្រាថ្នា។ ពាក្យថា ដោយអំណាចនៃចិត្ត គឺ ដោយអំណាចនៃអភិញ្ញាចិត្ត ៕ == បញ្ហាទី ១០ - ទីឃដ្ឋិប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះគុណ-ម្ចាស់ទាំងឡាយនាំគ្នាពោលយ៉ាងនេះ ថា “ គ្រោងឆ្អឹង សូម្បីមានប្រវែងដល់ទៅ ១០០ យោជន៍ ក៏មាន ” សូម្បី​ដើម​ឈើ​មាន​កម្ពស់​ដល់​ទៅ ១០០ យោជន៍ មិនទាន់មានផង គ្រោងឆ្អឹងដែលមានប្រវែងដល់ទៅ ១០០ យោជន៍ នឹងមានមកពីណា ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គទ្រង់បានស្តាប់មកខ្លះឬទេថា ក្នុងមហាសមុទ្រ ត្រីសូម្បីមានប្រវែងដល់ទៅ ៥០០ យោជន៍ ក៏មាន?” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាធ្លាប់ឮសូរ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ត្រីដែលមានដងខ្លួនប្រវែងដល់ទៅ ៥០០ យោជន៍ក៏នៅមាន គ្រោងឆ្អឹងសូម្បីមានប្រវែងត្រឹមតែ ១០០ យោជន៍ ក៏មានដែរ មិនថាអ៊ីចឹងឬ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០ === បញ្ហាមានការសួរដល់គ្រោងឆ្អឹងដ៏វែង ឈ្មោះថា ទីឃដ្ឋិប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា យោជន៍ ឈ្មោះថា “យោជន៍” មានការរាប់យ៉ាងនេះ គឺ ២ វិទត្ថិ (២ ចំអាម) ស្មើនឹង ១ រតនៈ(១ ហត្ថ), ៧ រតនៈ ស្មើនឹង ១ យដ្ឋិ, ២០ យដ្ឋិ ស្មើនឹង ១ ឧសភៈ, ២០ ឧសភៈ ស្មើនឹង ១ ឃោសៈ, ៤ ឃោសៈ ស្មើនឹង ១ គាវុត, ៤ គាវុត ស្មើនឹង ១ យោជន៍ ដូចនេះ ។ ពាក្យថា ត្រីដែលមានប្រវែងដល់ទៅ ៥០០ យោជន៍ គឺ ត្រីដែលមានឈ្មោះថា តិមិតិមិង្គលៈ នៅក្នុងមហាសមុទ្រ ៕ == បញ្ហាទី ១១ - អស្សាសបស្សាសនិរោធប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះគុណ-ម្ចាស់ទាំងឡាយនាំគ្នាពោលយ៉ាងនេះថា “ បុគ្គលអាចរំលត់ខ្យល់អស្សាសៈ និងបស្សាសៈបាន ” ពិតមែនឬ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ ពិតមែន មហាបពិត្រ បុគ្គលអាចរំលត់ខ្យល់អស្សាសៈនិងបស្សាសៈបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលអាចរំលត់ខ្យល់អស្សាសៈ និងបស្សាសៈបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គទ្រង់ធ្លាប់ឮដែរឬទេថា អ្នកខ្លះគេងស្រមុក ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាធ្លាប់ឮ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ នៅពេលគេផ្អៀងកាយ សំឡេងស្រមុកនោះនឹងរម្ងាប់ទៅ មែនឬទេ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន នឹងរម្ងាប់ទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ចំពោះអ្នកដែលមិនទាន់បានអប់រំកាយ មិនបានអប់រំសីល មិនបានអប់រំចិត្ត មិនបានអប់រំបញ្ញា នៅពេលគ្រាន់តែផ្អៀងកាយ សំឡេង​ស្រមុក​នៅ​អាច​រម្ងាប់​ទៅ​បាន បើ​ដូច​នេះ នឹងនិយាយអ្វីចំពោះភិក្ខុ ដែលបានអប់រំកាយហើយ បានអប់រំសីលហើយ បានអប់រំចិត្តហើយ បានអប់រំបញ្ញាហើយ កំពុងចូលនៅក្នុងឈានទី ៤ ថា ខ្យល់​អស្សាសៈ និងបស្សាសៈ នឹងមិនរលត់ទៅបាននោះ ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១១ === ក្នុងព្រះវិន័យ ឈ្មោះថា ខ្យល់អស្សាសៈ គឺខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ឈ្មោះថា ខ្យល់បស្សាសៈ គឺខ្យល់ដកដង្ហើមចូល ។ ចំណែកក្នុងព្រះសូត្រ ឈ្មោះថា ខ្យល់អស្សាសៈ គឺ ខ្យល់​ដក​ដង្ហើម ចូល ឈ្មោះ​ថា ខ្យល់បស្សាសៈ គឺខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ។ គួរប្រកាន់យកតាមព្រះសូត្រ ព្រោះជារឿងទាក់ទងនឹងការប្រតិបត្តិកម្មដ្ឋាន ។ ពាក្យថា អប់រំកាយ គឺ មានខន្តីអត់ធ្មត់ ចំពោះសុខវេទនា និង ទុក្ខវេទនាដែលកើតឡើងក្នុងកាយ ។ ពាក្យថា អប់រំសីល គឺ ចម្រើនសីលបរិសុទ្ធ ៤ យ៉ាង មានបាដិមោក្ខ-សំវរសីល ជាដើម ។ ពាក្យថា អប់រំចិត្ត គឺចម្រើនសមាធិ ខុសគ្នាដោយឧបចារៈ និងអប្បនា។ ពាក្យថា អប់រំបញ្ញា គឺ ចម្រើនវិបស្សនាបញ្ញា និងមគ្គបញ្ញា ។ បុថុជ្ជន ទោះជាពួកអន្យតិរ្ថិយក្រៅសាសនា គ្រាន់តែជាអ្នកបានឈាន ៤ ហើយចូលចតុត្ថជ្ឈាន (ឈានទី ៤) ប៉ុណ្ណោះ ខ្យល់​ដង្ហើម​ចូល​និង​ខ្យល់​ដង្ហើម​ចេញ រមែងរលត់ទៅបានពិតមែន ។ ប៉ុន្តែព្រះថេរៈ មានបំណងនឹងពោលដល់ភាពរលត់ទៅតាមលំដាប់នៃសង្ខារ ៣ គឺ កាយសង្ខារ វចីសង្ខារ និង ចិត្តសង្ខារ នៃ​ភិក្ខុ​ដែល​ចូល​និរោធ​សមាបត្តិ ទើបពោលថា “ ចំពោះភិក្ខុដែលបានអប់រំកាយហើយ បានអប់រំសីលហើយ ” ដូចនេះ ជាដើម ។ ជា​ការពិតថា ភិក្ខុចូលនិរោធសមាបត្តិ រមែង​អាស្រ័យ​កម្លាំង ២ យ៉ាង ដើម្បី​ធ្វើ​ចិត្ត​ឱ្យ​ដល់​ភាព​រលត់ទៅ គឺ កម្លាំងសមថៈ ដោយការចូលលោកិយឈានទៅតាមលំដាប់ ចាប់តាំងពីបឋមជ្ឈាន(ឈានទី១)ទៅ រហូតដល់នេវសញ្ញា​នា​សញ្ញាយតន​ជ្ឈាន និង​កម្លាំង​វិបស្សនា ដោយ​ការ​ចេញ​ពី​ឈាន​នីមួយ ៗ ដែលចូលនោះ រួចក៏ពិចារណាត្រៃលក្ខណ៍ ធ្វើសង្ខារ ៣ ឱ្យរលត់ទៅតាមលំដាប់យ៉ាងនេះគឺ នៅ​ពេល​ចូល​ឈាន​ទៅ​តាម​លំដាប់​រហូត​ដល់​ទុតិយជ្ឈាន (ឈានទី២) ដែលពុំមានវិតក្កនិងវិចារ វចីសង្ខារគឺវិតក្កនិងវិចារក៏រមែងរលត់ទៅ នៅពេលដល់ចតុត្ថជ្ឈាន(ឈានទី ៤) ឈាន​ចិត្ត​នោះ​ជា​ធម្មជាតិ​ដែល​ស្ងប់​ជា​ខ្លាំង រហូតមិនអាចជាសមុដ្ឋាននៃខ្យល់ដកដង្ហើមបាន កាយសង្ខារគឺខ្យល់ដង្ហើមចូលនិងខ្យល់ដង្ហើមចេញ ក៏រមែងនឹងរម្ងាប់រលត់ទៅ ។ នៅ​ពេល​ដល់​នេវសញ្ញា​នាសញ្ញាយតន​ជ្ឈាន នេវសញ្ញា​នាសញ្ញាយតន​ចិត្ត ដំណើរទៅ ២ ខណៈ រលត់ទៅហើយ ចិត្តសង្ខារ គឺ សញ្ញានិងវេទនា ឬ សូម្បីតែនាមធម៌ទាំងអស់ រមែងរម្ងាប់រលត់ទៅ ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១២ - សមុទ្ទប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ហៅទឹកថា សមុទ្រ សមុទ្រ ព្រោះហេតុអ្វីទើបហៅទឹកថា សមុទ្រ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ក្នុងទីមានទឹក ក៏ជាទីដែលមានភាពប្រៃ ក្នុងទីមានភាពប្រៃ ក៏ជាទីដែលមានទឹក ព្រោះ​ហេតុនោះ ទើបហៅថា សមុទ្រ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១២ === បញ្ហាស្តីអំពីសមុទ្រ ឈ្មោះថា សមុទ្ទប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ព្រោះហេតុអ្វីទើបហៅទឹកថា សមុទ្រ គឺ ព្រោះហេតុដូចម្តេចទើបហៅទីដែលមានទឹកថា សមុទ្រ ។ បានសេចក្តីថា គ្រាន់តែថាជាទីដែលមានទឹកប៉ុណ្ណោះ មិន​អាច​ហៅ​ថា​សមុទ្រ​ទេ ឬ គ្រាន់​តែ​ថា ជាទីដែលមានភាពប្រៃប៉ុណ្ណោះ ក៏មិនអាចហៅថា សមុទ្រ បានដែរ គឺហៅថា សមុទ្រ ក៏ព្រោះថា ជាទីដែលមានទាំងទឹក ទាំងភាពប្រៃ៕ == បញ្ហាទី ១៣ - សមុទ្ទឯករសប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុដូចម្តេច ទើបសមុទ្រមានរសតែមួយ គឺ រសប្រៃ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ សមុទ្រមានរសតែមួយ គឺ រសប្រៃ ព្រោះការដែលទឹកតាំងនៅជាយូរយារមកហើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៣ === បញ្ហាពោលដល់ភាពមានរសតែមួយនៃសមុទ្រ ឈ្មោះថា សមុទ្ទឯក-រសប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ព្រោះការដែលទឹកតាំងនៅជាយូរយារមកហើយ គឺ ព្រោះការដែលទឹកក្នុងទីនោះតាំងនៅជាយូរយារ គឺ ដក់នៅជាយូរយារ មិនអាចដឹងបានថា ចាប់ផ្តើមដក់នៅតាំងពីពេលណា ការ​ដក់​នៅ​ជា​យូរ​យារ​ដល់​ថ្នាក់នោះ ជាហេតុឱ្យមានរសប្រៃ ដូចនេះ ៕ == បញ្ហាទី ១៤ - សុខុមប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលអាចកាត់ផ្តាច់នូវអ្វី ដែលមានភាពសុខុមជាង(ប្រការផ្សេង)គ្រប់យ៉ាងបានឬទេ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ បាន មហាបពិត្រ បុគ្គលអាចកាត់ផ្តាច់នូវអ្វី ដែលមានភាពសុខុមជាង គ្រប់យ៉ាងបាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ គឺអ្វីទៅឈ្មោះថា ជាអ្វី ដែលមានភាពសុខុមជាងគ្រប់យ៉ាង ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ គឺ ធម៌ ឈ្មោះថា ជាអ្វីដែលមានភាពសុខុម ជាងគ្រប់យ៉ាង ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ធម៌ទាំងឡាយគឺ មិនមែនមានភាពសុខុមទាំងអស់ គ្រប់យ៉ាងទេ ។ ពាក្យថា “សុខុម ” ក្តី ពាក្យថា “គ្រើម ” ក្តី ជាពាក្យពោលដល់ធម៌ទាំងឡាយ អ្វីណាមួយជាប្រការដែលអាចកាត់ផ្តាច់បាន បុគ្គលរមែងកាត់ផ្តាច់នូវអ្វីប្រការនោះទាំងអស់បាន ដោយបញ្ញា ពុំមាន​អ្វី ដែល​ត្រូវ​កាត់​ផ្តាច់​ដោយ​បញ្ញា ជាប្រការទី ២ ឡើយ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៤ === បញ្ហាស្តីអំពីភាពសុខុម ឈ្មោះថា សុខុមប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ពុំមានអ្វី ដែលត្រូវកាត់ផ្តាច់ជាប្រការទី ២ គឺ ពុំមានអ្វីណាដែលបញ្ញាត្រូវកាត់ផ្តាច់ជាប្រការទី ២ គឺផ្សេងទៀត ក្រៅពីធម៌ទាំងពួង ៕ == បញ្ហាទី ១៥ - វិញ្ញាណនានត្តប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន របស់ដែលហៅថា “វិញ្ញាណ”ក្តី ថា“បញ្ញា”ក្តី ថា“ជីវៈក្នុងភូត”ក្តី ធម៌ទាំងនេះ មានអត្ថ-ន័យផ្សេងគ្នាផង មានព្យញ្ជនៈផ្សេងគ្នាផង ឬ​ក៏​ថា​មាន​អត្ថន័យ​តែ​មួយ ផ្សេងគ្នាតែព្យញ្ជនៈប៉ុណ្ណោះ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ វិញ្ញាណមានការដឹងផ្សេង ៗ ជាលក្ខណៈ បញ្ញាមានការដឹងដោយប្រការទាំងឡាយ ជាលក្ខណៈ ជីវៈក្នុងភូតពុំមានទេ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រសិនបើជីវៈពុំមានទេ បើដូចនេះ អ្នកណាជាអ្នកឃើញរូបដោយភ្នែក បានឮសូរសំឡេងដោយត្រចៀក ហិតក្លិនដោយច្រមុះ ភ្លក់រសដោយអណ្តាត ពាល់​ផោដ្ឋព្វៈ​ដោយ​កាយ ដឹងធម៌ដោយចិត្ត ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រសិនបើជីវៈឃើញរូបដោយភ្នែក ៘ ដឹងធម៌ដោយចិត្តនោះ នៅពេលភ្នែកទាំងពីរត្រូវខ្វេះចេញទៅ ជីវៈនោះក៏អើតមុខ ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ល្វឹង​ល្វើយ សម្លឹងមើលរូបបានច្បាស់ ។ នៅពេលត្រចៀកទាំង ២ ត្រូវទម្លុះ ពេលច្រមុះត្រូវទម្លុះ ពេលអណ្តាតត្រូវកន្ត្រាក់យកចេញ ពេលកាយត្រូវបំផ្លាញ នឹង​អើត​មុខ​ទៅ​ខាង​អាកាស​ដ៏​ល្វឹង​ល្វើយ ស្តាប់សំឡេង ហិតក្លិន ភ្លក់រស ពាល់ផោដ្ឋព្វៈបានច្បាស់ ឬយ៉ាងណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ បើដូចនេះ ជីវៈក្នុងភូតក៏គ្មាន ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៥ === បញ្ហាស្តីអំពីភាពផ្សេងគ្នា នៃធម៌ទាំងឡាយ មានវិញ្ញាណ ជាដើម ឈ្មោះថា វិញ្ញាណនានត្តប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា មានអត្ថន័យផ្សេងគ្នា គឺ មានសភាវៈផ្សេងគ្នា ។ ពាក្យថា ជីវៈក្នុងភូតពុំមានទេ គឺ ជីវៈដែលមានឈ្មោះថា វេទគូ ក្នុងបញ្ហាមុនគឺ សត្វ ពុំមានក្នុងភូត គឺក្នុងខន្ធ បានសេចក្តីថា មានតែខន្ធសុទ្ធ-សាធប្រព្រឹត្តទៅ ខ្លឹម​សារ​ចំណែក​ដែល​នៅ​សល់ គួរ​ជ្រាប​ពាក្យ​អធិប្បាយ​តាម​ន័យក្នុងបញ្ហាមុន ៗ ៕ == បញ្ហាទី ១៦ - អរូបធម្មវវត្ថនទុក្ករប្បញ្ហា == ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានធ្វើនូវប្រការដ៏ពិបាកធ្វើឬទេ ? ” ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរវិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់បានធ្វើនូវប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានធ្វើនូវប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ គឺអ្វីទៅ ? ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានធ្វើនូវប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ គឺការត្រាស់ញែកនាមធម៌ គឺ ចិត្តនិងចេតសិកទាំងឡាយ ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ​បាន​ថា “នេះ​ផស្សៈ នេះ​វេទនា នេះ​សញ្ញា នេះចេតនា នេះចិត្ត ” ជាដើម ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា បុរសខ្លះទៅកាន់មហាសមុទ្រដោយនាវា ប្រើកម្បង់ដៃដួសទឹក ឡើងមកភ្លក់ដោយអណ្តាត ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បុរស​នោះ​អាច​ដឹង​បាន​ឬ​ទេ​ថា នេះ​ជា​ទឹក​នៃ​ទន្លេ​គង្គា នេះជាទឹកនៃទន្លេយមុនា នេះជាទឹកនៃទន្លេអចិរវតី នេះជាទឹកនៃទន្លេសរភូ នេះ​ជាទឹកនៃទន្លេមហី ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ការដែលដឹង ជាប្រការដ៏ពិបាក ព្រះគុណម្ចាស់ ” ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បានធ្វើនូវប្រការដ៏ពិបាកធ្វើជាងនោះទៅទៀត គឺ ការត្រាស់ញែកនាមធម៌ គឺ ចិត្តនិងចេតសិកទាំងឡាយ ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ​បាន​ថា “ នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះចិត្ត ” ជាដើម ” ព្រះរាជា ទ្រង់ធ្វើការអនុមោទនាជាខ្លាំងថា “ពិតជាប្រសើរមែន ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ” ៕ === ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១៦ === បញ្ហាស្តីអំពីការកំណត់ញែកនាមធម៌ទាំងឡាយ ដែលជាប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ ឈ្មោះថា អរូបធម្មវវត្ថានទុក្ករប្បញ្ហា ។ ពាក្យថា ប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ បានសេចក្តីថា ជាការដែលអ្នកដទៃលើកលែងព្រះតថាគត នឹងគិតក្តី នឹងដឹងក្តី នឹងពោលក្តី នឹងបញ្ញត្តក្តី នឹងសម្តែងក្តី នឹងធ្វើក្តី ជាប្រការដែលពិបាកធ្វើ អធិប្បាយ​ថា លើក​លែង​ន័យ​ដែល​ប្រទានឱ្យ គឺ មិនអាចធ្វើបានឡើយ ។ ទន្លេទាំងឡាយ មានទន្លេគង្គាជាដើម នាំគ្នាហូរឆ្ពោះតម្រង់ទៅរួមគ្នានៅមហាសមុទ្រ ទឹកក្នុងទន្លេនីមួយ ៗ ទាំង​នោះ មាន​រស​មិន​ដូច​គ្នា នៅ​ពេលហូរទៅរួមគ្នានៅមហាសមុទ្រ រសទាំងឡាយក៏រមែងដល់ភាពឡូកឡំគ្នា ។ នៅពេលបុគ្គលក្បង់ទឹកឡើងមកភ្លក់រស ទោះជាដឹងរស ប៉ុន្តែ​ការ​នឹង​កំណត់​ញែក ដើម្បី​ឱ្យ​ដឹង​ថា ទឹកដែលខ្លួនក្បង់ឡើងមកភ្លក់ជាទឹកនៃទន្លេអ្វី ជាប្រការដែលពិបាកនឹងធ្វើ ប្រការនេះយ៉ាងណា នៅពេលនាមធម៌ទាំងឡាយកើតឡើងដំណាលគ្នា ប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ ដល់ភាពរួមគ្នាជាតែមួយ ព្រោះហេតុដូចពោលខាងលើ ការដែលនឹងកំណត់ញែកថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា ” ជាដើម រមែងជាប្រការដ៏ពិបាកធ្វើ ដូចនេះ ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៦ - សតិវគ្គ]]</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័របន្ទាប់:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា|កណ្ឌទី២ - មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] mvejui80nwucb3euy5nrsc52gch6snj 0 2471 7959 7168 2017-07-13T09:45:15Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% |- | colspan="2" style="text-align:center;"| <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">កណ្ឌទី ២</span> </h2> <h2 style="margin:.5em; margin-top:.1em; border-bottom:0; "><span style="font-family: Khmer OS Muol; font-size: 100%; Color: Blace;">មិលិន្ទប្បញ្ហាបុច្ឆាវិសជ្ជនា</span> </h2> |- __NOEDITSECTION__ <br> |} <br /> <br /> ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឬទេថា ពេលនេះជាវេលាណា ? ” ព្រះចៅមិលិន្ទ “ ជ្រាប ព្រះគុណម្ចាស់ ថាពេលនេះ ហួសបឋមយាមទៅហើយ មជ្ឈិមយាមកំពុងតែប្រព្រឹត្តទៅ គប់ភ្លើងនៅជះពន្លឺនៅឡើយ ពួក​ភ្នាក់ងារ​នឹង​នាំ​យក​សំពត់ ៤ផ្ទាំង ដែល​ជា​របស់​ព្រះ​រាជ​ទាន មក​ពី​ឃ្លាំង” ពួកបម្រើរាជការយោនកទាំងឡាយ បានក្រាបទូលយ៉ាងនេះថា “ក្រាប​ទូល ព្រះ​មហា​រាជ ព្រះ​ថេរៈ​ជា​បណ្ឌិត​ដ៏​មាន​សមត្ថភាព ក្រាប​ទូល ” ព្រះរាជា “ មែនហើយ ពួកនាយ ព្រះថេរៈជាបណ្ឌិត អ្នកជាគ្រូបាអាចារ្យ គួរ​តែ​ដូច​ជា​ព្រះ​ថេរៈ​នេះ ហើយ​អ្នក​ជា​សិស្ស​ក៏​គួរ​តែ​ដូច​ជា​រូប​យើង អ្នក​ជា​បណ្ឌិត​នឹង​ដឹង​សព្វ​នូវ​ធម៌ ក្នុង​កាល​មិន​យូរ​ឡើយ” ព្រះរាជា ទ្រង់រីករាយ ចំពោះពាក្យវិសជ្ជនា ដោះស្រាយបញ្ហារបស់ ព្រះថេរៈ ទ្រង់​អារាធ​នា​ឱ្យ​ព្រះ​នាគ​សេន​ត្ថេរ​គ្រង​សំពត់​កម្ពល​ដែល​មាន​តម្លៃ​ដល់​ទៅ ១​សែន​កហាបណៈ ហើយ​ត្រាស់​ថា “ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​នាគ​សេន ចាប់​តាំង​ពី​ថ្ងៃ​នេះ​ទៅ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​នឹង​ត្រៀម​ភត្តា​ហារ ទុក​សម្រាប់​ព្រះ​ភិក្ខុ​ចំនួន ១០៨ អង្គ ចំពោះ​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់ នៅ​ក្នុង​នគរ​មាន​វត្ថុ​ណា​មួយ ដែល​ជា​កប្បិយ (សម​គួរ​ប្រើ​បាន​តាម​ពុទ្ធា​នុញ្ញាត) ក្តី ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​សូម​បវារណា​ដោយ​វត្ថុ​នោះ ”ដូចនេះ ។ ព្រះថេរៈ “ កុំអី មហាបពិត្រ អាត្មាភាពល្មមរស់នៅបានហើយ ” ព្រះរាជា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ខ្ញុំព្រះករុណាក៏បានជ្រាបដែរថា ល្មមអាចរស់នៅបាន ប៉ុន្តែ សូមព្រះគុណម្ចាស់​រក្សា​អង្គ​ឯង និង សូម​រក្សា​ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​ផង​ចុះ។ យ៉ាងដូច​ម្តេច ហៅ​​ថា រក្សា​អង្គ​ឯង? គឺ ពួក​ចូល​ចិត្ត​ពោល​ពាក្យ​និន្ទា​អ្នក​ដទៃ អាច​នឹង​មក​ពោល​យ៉ាង​នេះ​ថា “ ព្រះនាគសេនបានធ្វើឱ្យព្រះចៅមិលិន្ទជ្រះថ្លា ក៏មិន (ឃើញថា) បានអ្វី ៗ សោះ ” បើដូចនេះ សូម​ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់​រក្សា​អង្គ​ឯង​ផង​ចុះ។ យ៉ាងដូចម្តេច ឈ្មោះថា រក្សាខ្ញុំព្រះករុណា ? ពួកចូលចិត្តពោលពាក្យនិន្ទាអ្នកដទៃ អាចនឹងមកពោលយ៉ាងនេះថា “ព្រះ​ចៅ​មិលិន្ទ​ទ្រង់​ជ្រះ​ថ្លា​ហើយ ក៏​មិន (ឃើញថា) ទ្រង់ធ្វើអាការជ្រះថ្លាសោះ” បើ​ដូច​នេះ ក៏​សូម​រក្សា​ខ្ញុំព្រះករុណាផងចុះ ” ព្រះថេរៈ “ សូមថ្វាយព្រះពរ សូមឱ្យដូចតាមព្រះបំណងទៅចុះ ” ព្រះរាជា “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប្រៀបដូចជា រាជសីហ៍ជាស្តេចនៃសត្វទាំងឡាយ ទោះជាត្រូវឃុំឃាំងនៅក្នុងចម្រឹងមាស ក៏​នៅ​តែ​បែរ​មុខ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ខាង​ក្រៅ​តែ​ម៉្យាង​យ៉ាង​ណា ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​នៅ​គ្រប់​គ្រង​ផ្ទះ​ក៏​ពិត​មែន ប៉ុន្តែ​ក៏​ប៉ង​បែរ​មុខ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ខាង​ក្រៅ​ផ្ទះ​តែ​ម៉្យាង ដូច​នោះ​ដែរ។ ព្រះ​គុណ​ម្ចាស់ ប្រសិន​បើ​ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​នឹង​ចាក​ចេញ​ពី​ផ្ទះ​ទៅ​បួស ដល់​​ភាព​​​ជា​​អ្នក​​ពុំ​មាន​ផ្ទះ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​ក៏​នឹង​មាន​ជីវិត​រស់​នៅ​មិន​បាន​យូរ ខ្ញុំព្រះករុណាមានសត្រូវច្រើន ” ដូចនេះ ។ គ្រានោះ ព្រះនាគសេន លុះដោះស្រាយបញ្ហារបស់ព្រះចៅមិលិន្ទរួចហើយ ក៏ក្រោកពីអាសនៈ ត្រឡប់ចូលទៅកាន់សង្ឃារាម ។ ព្រះចៅមិលិន្ទ នៅពេលព្រះនាគសេនក្រោកចេញ ទៅ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន ទ្រង់​ក៏​កើត​សេចក្តី​តម្រិះ​យ៉ាង​នេះ​ថា “យើង​សួរ​ទៅ​ថា​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? ព្រះ​គុណម្ចាស់នាគសេន ឆ្លើយមកថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ដូចនេះ បន្ទាប់មក ព្រះ​ចៅ​មិលិន្ទ​ទ្រង់​ក៏​មាន​ព្រះ​តម្រិះ​គិត​ឃើញ​យ៉ាង​នេះ​ថា “ យើង​សួរ​បាន​ល្អ​គ្រប់​ប្រការ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ក៏ឆ្លើយបានល្អគ្រប់ប្រការ ” ដូចនេះ ។ ទោះ​ជាព្រះនាគសេនទៅដល់សង្ឃារាមហើយ ក៏មានគំនិតយ៉ាងនេះថា “ព្រះចៅមិលិន្ទ ត្រាស់សួរមកយ៉ាងដូចម្តេច ? យើងថ្វាយព្រះពរឆ្លើយទៅថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ដូចនេះ ។ បន្ទាប់​មក ព្រះ​នាគសេន​ក៏​មាន​គំនិត​គិត​ឃើញ​យ៉ាង​នេះ​ថា “ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរ បានល្អគ្រប់ប្រការ យើងក៏ថ្វាយ​ព្រះពរឆ្លើយ បានល្អគ្រប់ប្រការ ” ដូចនេះ ។ បន្ទាប់ពីនោះ នៅពេលរាត្រីបានកន្លងផុតទៅហើយ នៅពេលជិតភ្លឺ ព្រះនាគសេនក៏គ្រងសំពត់ កាន់បាត្រ និងចីពរ ចូលទៅកាន់ព្រះរាជនិវេសន៍ ដែលព្រះចៅមិលិន្ទប្រថាប់ ។ លុះ​ចូល​ទៅ​ហើយ ក៏​គង់​លើ​អាសនៈ​ដែល​គេ​បាន​ចាត់​ត្រៀម​ទុក ។ លំដាប់នោះ ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះនាគសេន ហើយទ្រង់ប្រថាប់នៅកន្លែងសមគួរមួយ ។ លុះ ព្រះចៅមិលិន្ទ ទ្រង់​ប្រថាប់​នៅ​កន្លែង​សម​គួរ​ហើយ ក៏​មាន​បន្ទូល​សេចក្តីនោះ ចំពោះព្រះនាគសេន “ ព្រះគុណម្ចាស់ កុំមានគំនិតយ៉ាងនេះឱ្យសោះថា “ ព្រះចៅមិលិន្ទនោះ លុះទ្រង់គិតថា យើង​បានសួរបញ្ហា​ជា​មួយ​នឹង​ព្រះ​នាគសេន​យ៉ាង​នេះ​ហើយ ទ្រង់​គិត​តែ​ពី​សោមនស្ស​រហូត​ដល់​កន្លង​ផុត​រាត្រី​ដែល​នៅ​សល់​នោះ ”សូមកុំយល់យ៉ាងនេះអី ។ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំ​ព្រះ​ករុណា​នោះ រហូត​អស់​រាត្រី​ដែល​នៅ​សល់​នោះ ក៏មានគំនិត(គិតសាឡើងវិញ)ប្រការនេះថា “ យើងសួរទៅថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ព្រះគុណម្ចាស់ឆ្លើយមកថា យ៉ាងដូចម្តេច ? ” ថា “យើង​សួរ​បាន​ល្អ​គ្រប់​ប្រការ ព្រះ​គុណម្ចាស់​ក៏​ឆ្លើយ​បាន​ល្អ​គ្រប់ប្រការ ” ដូចនេះ ប៉ុណ្ណោះ ” ។ សូម្បី ព្រះថេរៈ ក៏ពោលយ៉ាងនេះថា “ សូមមហាបពិត្រ ទ្រង់កុំមានគំនិតយ៉ាងនេះឱ្យសោះថា “ ព្រះនាគសេននោះ លុះគិតថា យើងដោះស្រាយបញ្ហារបស់ព្រះចៅមិលិន្ទបាន ដូច​នេះ​ហើយ ក៏​គិត​តែ​ពី​សោមនស្ស​រហូត​កន្លង​ផុតរាត្រីដែលនៅសល់នោះ ” ព្រះអង្គទ្រង់កុំយល់ឃើញយ៉ាងនេះអី ។ មហាបពិត្រ អាត្មាភាពនោះ រហូតរាត្រីដែលនៅសល់នោះ បាន​មាន​គំនិត​(គិត​សា​ឡើង​វិញ) ប្រការ​នេះ​ថា “ ព្រះចៅមិលិន្ទ​ត្រាស់​សួរ​មក​ថា​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ? យើងថ្វាយព្រះពរសួរទៅថាយ៉ាងដូចម្តេច ? ” ថា “ ព្រះចៅមិលិន្ទត្រាស់សួរបានល្អគ្រប់ប្រការ យើង​ក៏​ថ្វាយ​ព្រះ​ពរ​ឆ្លើយ​បានល្អគ្រប់ប្រការ ” ដូចនេះ ប៉ុណ្ណោះ ” ។ កំពូលបណ្ឌិតដ៏អស្ចារ្យទាំង ២ បានសរសើរពាក្យពេចន៍ល្អរបស់គ្នាទៅវិញទៅមក យ៉ាងដូចនេះ ៕ <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: Black;">ទំព័រមុន:[[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ|កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៧ - អរូបវវត្ថានវគ្គ]]</span> [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] lw54kcif8cu87ry9dr544sam12liblb 6 2473 4831 4828 2012-12-02T22:34:08Z នរម 573 នរម បានផ្ទុកឡើងកំណែថ្មីរបស់&quot;[[ឯកសារ:SamuhaKatha.pdf]]&quot; wikitext text/x-wiki [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 0g18gdjcm217jde9824w7fqoxze0eaz 0 2475 4898 4894 2012-12-28T11:26:09Z នរម 573 មិន​ធ្វើ​វិញ​នូវ​កំណែ​ប្រែ 4894 ដោយ​ [[Special:Contributions/នរម|នរម]] ([[User talk:នរម|ការពិភាក្សា​]]) wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% ; padding:0px;" |- |valign="top" ;|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">មាតិកា</span> * [[ធម្មសមុហកថា/បុព្វកថា|បុព្វកថា]] * [[ធម្មសមុហកថា/ឧបកិលេស|ឧបកិលេស]] * [[ធម្មសមុហកថា/ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ|ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ]] * [[ធម្មសមុហកថា/គោលព្រះពុទ្ធសាសនា៣យ៉ាង|គោលព្រះពុទ្ធសាសនា៣យ៉ាង]] * [[ធម្មសមុហកថា/ទុក្ខធម្មកថា|ទុក្ខធម្មកថា]] * [[ធម្មសមុហកថា/បារមី៣០|បារមី៣០]] * [[ធម្មសមុហកថា/ពហុការធម៌|ពហុការធម៌]] * [[ធម្មសមុហកថា/សង្គហវត្ថុ៤យ៉ាង|សង្គហវត្ថុ៤យ៉ាង]] * [[ធម្មសមុហកថា/បដិច្ចសមុប្បាទសង្ខេប|បដិច្ចសមុប្បាទសង្ខេប]] * [[ធម្មសមុហកថា/អនាមតធម៌៥យ៉ាង|អនាមតធម៌៥យ៉ាង]] * [[ធម្មសមុហកថា/សតិប្បដ្ឋាន៤|សតិប្បដ្ឋាន៤]] * [[ធម្មសមុហកថា/ធុរៈព្រះពុទ្ធសាសនា២យ៉ាង|ធុរៈព្រះពុទ្ធសាសនា២យ៉ាង]] <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ធម្មសមុហកថា/បុព្វកថា|បុព្វកថា]]</span> | [[ឯកសារ:SamuhaKatha.pdf|thumb|right|200px|សូមចុចលើរូបភាពដើម្បីមើល និងទាញយកឯកសាជាpdf]] |} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] bhf6a46gcg779htg5wke9t37k0fl2sc 0 2484 5143 4974 2013-03-19T16:46:29Z Billinghurst 817 [[:commons:COM:Duplicate|Duplicate]]: [[File:C sharp music.svg]] → [[File:C Sharp wordmark.svg]] Exact or scaled-down duplicate: [[:commons::File:C Sharp wordmark.svg]] wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅលេចធ្លោ}} __NOTOC__ {{ស៊ីឝាប/នាវាចរណ៍}} {{ចំណងជើងបង្ហាញ|title=កម្មវិធីការស៊ីឝាប}} [[Image:C Sharp wordmark.svg|right|thumbnail|100px|សទ្ទសញ្ញាតន្ត្រី​ស៊ីទ្រុងជ្រូក]] '''[[w:ស៊ីឝាប|C#]]''' (បញ្ចេញសំឡេង "ស៊ីឝាប")គឺជា[[w:ភាសាកម្មវិធីការ|ភាសាកម្មវិធីការ]]សាកសមសម្រាប់វិវិធភាពដ៏ទូលំទូលាយនៃតម្រូវការការអភិវឌ្ឍជាច្រើន។ វិគីសៀវភៅនេះណែនាំគោលការសំខាន់ៗភាសានិងគ្របលើវិវិធភាពនៃបណ្ណាល័យថ្នាក់មូលដ្ឋាន (ប.ថ.ម.) ដែលបានផ្ដល់ដោយម៉ាយក្រូសូផ្វដតណេតផ្វ្រេមវ៉ឺខ។ ==ការណែនាំ== :''លំណែនាំសំខាន់: [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/កថាមុខ]] {{វិគីភីឌា|ស៊ីឝាប}} {{កំណែស.ឯ.ខ.}} {{clear}} ទោះបីយ៉ាងណាC#ត្រូវគេទាញមកពី[[w:ភាសាកម្មវិធីការស៊ី|ភាសាកម្មវិធីការC]], វាមានលក្ខណៈពិសេសដូចជា''ប្រជុំសំណល់'' ដែលអនុញ្ញាតិឱ្យពួកអ្នកចាប់ផ្ដើមក្លាយជាប៉ិនប្រសប់ក្នុងC#លឿនជាងក្នុង [[មុខវិជ្ជា:ភាសាកម្មវិធីការស៊ី|C]] រឺ [[មុខវិជ្ជា:ភាសាកម្មវិធីការស៊ីបូកបូក|C++]]។ ស្រដៀងគ្នាទៅនឹង[[w:ភាសាកម្មវិធីការជ្វា|ជ្វា]]​ វាត្រូវគេ[[w:កម្មវិធីការតម្រង់កម្មវត្ថុ|តម្រង់កម្មវត្ថុ]] ដែលមករួមជាមួយ''បណ្ណាល័យថ្នាក់'' ដ៏ច្រើនសន្ធឹកមួយ និងទ្រទ្រង់ដល់អញ្ញត្រកម្មដែលកំពុងប្រើ ប្រភេទពហុគុណនៃ[[w:ពហុសណ្ឋាននិយម (វិទ្យាសាស្ត្រគណិតូបករណ៍)|ពហុសណ្ឋាននិយម]] និងការញែកគ្នានៃអន្តរៈផ្ទៃពីប្រតិបត្តិកិច្ចនានា។ លក្ខណៈពិសេសទាំងនោះ បានរួមផ្សំជាមួយឧបករណ៍អភិវឌ្ឍន៍ដ៏មានឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ជំនួយពហុវេទិកា និងThose features, combined with its powerful development tools, multi-platform support, and ''generics'', make C# a good choice for many types of software development projects: [[w:Rapid application development|rapid application development]] projects, projects implemented by individuals or large or small teams, Internet applications, and projects with strict reliability requirements. Testing frameworks such as [[w:NUnit|NUnit]] make C# amenable to [[w:test-driven development|test-driven development]] and thus a good language for use with [[w:Extreme Programming|Extreme Programming]] (XP). Its [[w:Strongly-typed programming language|strong typing]] helps to prevent many programming errors that are common in weakly typed languages. ; [[/Foreword/]] : A description of the C# language and introduction to this Wikibook. ; [[/Introduction|Getting started with C#]] : A simple C# program and where to get tools to compile it. ==មូលដ្ឋាន== {{print version}} ; [[/Naming|Naming conventions]] : Quickly describes the generally accepted naming conventions for C#. ; [[/Syntax|វាក្យសម្ពន្ធមូលដ្ឋាន]] : Describes the basics in how the applications you write will be interpreted. ; [[/អថេរ/]] : អង្គអត្ថិភាពនានាដែលបានប្រើដើម្បីផ្ទុកទិន្នន័យក្នុងទ្រង់ទ្រាយផ្សេង។ ; [[/ប្រតិបត្តិករ/]] : Summarizes the operators, such as the '+' in addition, available in C#. ; [[/រចនាសម្ព័ន្ធទិន្នន័យ/]] : Enumerations, structs, and more. ; [[/បញ្ជា|ពំនោលបញ្ជា]] : Loops, conditions, and more. How the program flow is controlled. ; [[/អញ្ញត្រកម្ម/]] : Responding to errors that can occur. ==ថ្នាក់== ; [[/លំហឈ្មោះ/]] : Giving your code its own space to live in. ; [[/ថ្នាក់/]] : The blueprints of objects that describes how they should work. ; [[/វត្ថុ/]] : Cornerstones of any object-oriented programming language, objects are the tools you use to perform work. ; [[/Encapsulation|Encapsulation and accessor levels]] : Explains protection of object states by ''encapsulation''. encapsulation: Wrapping Up of data and function into a single unit. ==Advanced Topics== ; [[/Inheritance/]]:Re-using existing code to improve or specialize the functionality of an object. ; [[/Interfaces/]]:Define a template, on which to base sub-classes. ; [[/Delegates and Events/]]:Learn about delegates, anonymous delegates, lambda expressions, and events. ; [[/Abstract classes/]]:Build partially implemented classes. ; [[/Partial classes/]]:Split a class over several files to allow multiple users to develop, but also to stop code generators interfering with source code. ; [[/Generics/]]:Allow commonly used collections and classes to appear to have specialization for your custom class. ; [[/Extension methods/]]:Extend the functionality of existing types. ; [[/Object Lifetime/]]:Learn about the lifetime of objects, where they are allocated and learn about garbage collection. ; [[/Design Patterns/]]:Learn commonly used design methodologies to simplify and/or improve your development framework. ==The .NET Framework== ; [[/NET Framework overview|.NET Framework Overview]] : An overview of the .NET class library used in C#. ; [[/The .NET Framework/Console Programming|Console Programming]] : Input and Output using the console. ; [[/The .NET Framework/Windows Forms|Windows Forms]] : GUI Programming with Windows Forms. ; [[/The .NET Framework/Collections|Collections]] : Effectively manage (add, remove, find, iterate, etc.) large sets of data. ; [[/The .NET Framework/Threading|Threading]] : Learn how to run code concurrently and how to synchronize code. ; [[/The .NET Framework/Marshalling|Marshalling]] : Communicating with unmanaged code ==ពាក្យគន្លឹះ== <noinclude> {{C sharp/Keywords}} </noinclude> ==External links== * [http://ebookoffline.com/Csharp/Csharp.asp Free C# Programming Resources ] * [http://www.devx.com/opensource/Article/31741/1954 An Introduction to Mono Development] by Andrew Troelsen * [http://msdn2.microsoft.com/en-us/vcsharp/default.aspx C# Environment setup] Visual C# environment setup details from MSDN * [http://blogs.msdn.com/csharpfaq/ C# FAQ] C# FAQ, Blogs and Forums. * [http://en.csharp-online.net/CSharp_Language_Specification C# Language Specification (hyperlinked)] * [http://www.ecma-international.org/publications/standards/Ecma-334.htm C# Language Specification] download page at ECMA * [http://en.csharp-online.net/ C# Online.NET] - C# and .NET programming tutorials * [http://csharp.net-informations.com C# Programming Tutorial] * [http://pickatutorial.com C# Programming Tutorial Collection] * [http://mottishaked.com/training/dot-net-tutorial Guided C# and .NET Tutorial]: a free interactive tutorial * [http://www.csharpcourse.com/ C# Yellow Book (via pdf download)] * [http://msdn.microsoft.com/vstudio/express/visualcsharp/ Microsoft Visual C# Express Edition] : A free development environment created by Microsoft for writing C# Applications. * [http://www.mono-project.com/Main_Page Mono Project] : C# Development Environment for Linux, Windows, and other platforms. * [http://bookboon.com/en/textbooks/it-programming/c-1-introduction-to-programming-and-the-c-language/ C# 1 Introduction to programming and the C# language] : C# 1 Introduction to programming and the C# language. {{Subjects|C Sharp programming language}} {{alphabetical|C}} {{status|100%}} <!--Interwikis--> [[de:Programmierkurs C-Sharp]] [[en:C# Programming]] [[es:C sharp NET]] [[fr:Programmation C sharp]] [[id:Belajar Bahasa C sharp]] [[is:Microsoft Visual C Sharp]] [[it:C sharp]] [[ko:C 샤프 프로그래밍]] [[nl:Programmeren in C Sharp]] [[pl:C Sharp]] [[tr:C Sharp Programlama Dili]] [[ta:சி ஷார்ப்]] [[uk:C Sharp]] d1mmh2p5umyez20x9ry55o93cc4awpn 10 2485 4909 4908 2012-12-29T17:27:00Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{ambox|type=notice|image=[[File:Featured book en.svg|50px|link=]]|{{#ifeq:{{{image|}}}|{{{image|}}}||imageright=[[File:{{{image|}}}|{{{size|50px}}}]]}}|text=''{{ឈ្មោះសៀវភៅឫស‎}}''គឺជា[[Wikibooks:Featured books|សៀវភៅលេចធ្លោ]]មួយលើវិគីសៀវភៅដោយសារតែវាមានមាតិកាមានសារៈសំខាន់ វាត្រូវគេបង្រៀបបានល្អ ហើយសហគមន៍វិគីសៀវភៅ{{#if:{{{page|}}}|[[{{{page}}}|has decided]]|{{#ifexist:Wikibooks:Featured books/Nominations/Addition/{{SUBJECTPAGENAME}}|[[Wikibooks:Featured books/Nominations/Addition/{{SUBJECTPAGENAME}}|has decided]]|បានសម្រេចចិត្ត}}}}រំលេចវាលើ[[ទំព័រដើម|ទំព័រដើម]] រឺ នៅកន្លែងណាផ្សេងទៀត។ សូមបន្តបន្សើរវា និងអរគុណចំពោះស្នាដៃដ៏ល្អនេះរហូតមក! {{#ifexist:Template:{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}/{{PAGENAME}}|លោកអ្នកអាចកែប្រែ[[Template:{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}/ទំព័រគំរូការផ្សព្វផ្សាយ|{{PAGENAME}}]]របស់សៀវភៅនេះ។|A {{tlx|{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}}}ទំព័រគំរូគួរតែត្រូវបង្កើតដើម្បី[{{fullurl:Template:{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}/{{PAGENAME}}|action=edit&preload=Template:{{anchorencode:{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}}}/Blank&editintro=Template:{{anchorencode:{{សៀវភៅលេចធ្លោ/Ad base}}}}/Editintro}} advertise it].}} {{#if:{{{print|{{{PDF|}}}}}}|This book is also available as {{#if:{{{print|}}}|a [[File:Document-print.svg|20px|link=]] '''[{{fullurl:{{existlist|{{ឈ្មោះសៀវភៅឫស}}/{{{print}}}|/{{{print}}}|{{{print}}}}}|printable=yes}} print version]''' {{#if:{{{PDF|}}}|&nbsp;and as|.}} <includeonly>[[Category:Books with print version|{{PAGENAME}}]]</includeonly>}} {{#if:{{{PDF|}}}|a [[File:Gnome-mime-application-pdf.svg|20px|link=]] '''[[Media:{{{PDF}}}.pdf|PDF version]]'''. <includeonly>[[Category:Books with PDF version|{{PAGENAME}}]]</includeonly>}}}}<includeonly>{{#ifeq:{{{example|no}}}|no| {{#ifeq: {{#titleparts:{{PAGENAME}}||2}} | | [[Category:Featured books|{{PAGENAME}}]] }} }}</includeonly>}}<noinclude> ==Parameters== *<tt>image</tt>: a thumbnail image representing the book; usually the same as the one on the good book template *<tt>size</tt>: for the size of the optional image (defaults to 50px) *<tt>print</tt>: the subpage name of the print version with no slash *<tt>PDF</tt>: the name of the book's PDF file with no ".pdf" at the end [[Category:Featured-book templates|Book]]</noinclude> 3ggn295ls3asossjjfryt05hbc2d8rz 10 2486 4850 2012-12-17T17:18:28Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <!--{{Ambox}} begin-->{{#switch:{{{small|}}} | left = {{Ambox/core | small = left | type = {{{type|}}... wikitext text/x-wiki <!--{{Ambox}} begin-->{{#switch:{{{small|}}} | left = {{Ambox/core | small = left | type = {{{type|}}} | image = {{#if:{{{smallimage|}}} | {{{smallimage}}} | {{{image|}}} }} | imageright = {{#if:{{{smallimageright|}}} | {{{smallimageright}}} | {{{imageright|}}} }} | style = {{{style|}}} | textstyle = {{{textstyle|}}} | text = {{#if:{{{smalltext|}}} | {{{smalltext}}} | {{{text}}} }} }} | #default = {{Ambox/core | type = {{{type|}}} | image = {{{image|}}} | imageright = {{{imageright|}}} | style = {{{style|}}} | textstyle = {{{textstyle|}}} | text = {{{text}}} }} }}<!--{{Ambox}} end--><noinclude> {{Documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> 71dedvqsi5zx5gybeme7bvom2cuhqki 10 2487 4851 2012-12-17T17:19:04Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <table class="metadata plainlinks ambox {{#switch:{{{small|}}} | left = mbox-small-left }} {{#switch:{{{type|}}} | spee... wikitext text/x-wiki <table class="metadata plainlinks ambox {{#switch:{{{small|}}} | left = mbox-small-left }} {{#switch:{{{type|}}} | speedy = ambox-speedy | delete = ambox-delete | content = ambox-content | style = ambox-style | move = ambox-move | protection = ambox-protection | notice <!-- notice = default --> | #default = ambox-notice }}" style="{{{style|}}}"> <tr> {{#switch:{{{image|}}} | blank <!-- Fall back to "none", since deprecated. --> | none = <td class="mbox-empty-cell"></td> <!-- No image. Cell with some width or padding necessary for text cell to have 100% width. --> | #default = <td class="mbox-image">{{ #switch:{{{small|}}} | left = <!-- Don't use the DIV --> | #default = <div style="width: 52px;"> }} {{#if:{{{image|}}} | {{{image}}} | [[File:{{#switch:{{{type|}}} | speedy = Ambox warning pn.svg | delete = Ambox warning pn.svg | content = Book important2.svg | style = Edit-clear.svg | move = Merge-split-transwiki default.svg | protection = Padlock-silver-medium.svg | notice <!-- notice = default --> | #default = Information icon4.svg }} | {{#switch:{{{small|}}} | left = 20x20px | #default = 40x40px }} |link=|alt=]] }}{{#switch:{{{small|}}} | left = <!-- Don't use the /DIV --> | #default = </div> }}</td> }} <td class="mbox-text" style="{{{textstyle|}}}"> {{{text}}} </td> {{#if:{{{imageright|}}} | {{#ifeq:{{{imageright|}}}|none | <!-- No image. --> | <td class="mbox-imageright">{{#switch:{{{small|}}} | left = {{{imageright}}} | #default = <div style="width: 52px;"> {{{imageright}}} </div> }}</td> }} }} </tr> </table><!-- Detect and report usage with faulty "type" parameter: -->{{#switch:{{{type|}}} | <!-- No type fed, is also valid input --> | speedy | delete | content | style | move | protection | notice = <!-- Do nothing, valid "type" --> | #default = <div style="text-align: center;">This message box is using an invalid "type={{{type|}}}" parameter and needs fixing.</div> }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> tb1vy56jqr2f8rxcta3c3zxkitwyn88 10 2488 4852 2012-12-17T17:25:24Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#switch:{{ARTICLESPACE:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}|Template=|Category=|User=|=|{{ARTICLESPACE:{{{1|{{FULL... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{ARTICLESPACE:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}|Template=|Category=|User=|=|{{ARTICLESPACE:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}:}}{{BOOKNAME|{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> q8uoroh26vwids268eyjjweb9hdpw8a 10 2489 4853 2012-12-17T17:25:50Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template return... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template returns the name of the book associated with the page on which it's used, assuming certain naming conventions. === Usage === When used on category, template, or talk pages, returns the associated book name. Otherwise the full book name is returned. Optionally specify a page as a parameter to see the output for a different page than the current one. :<tt><nowiki>{{ROOTBOOKNAME|Page Name}}</nowiki></tt> === Examples === <tt>Wikijunior:Biology</tt> → <tt>{{ROOTBOOKNAME|Wikijunior:Biology}}</tt> <tt>Chess/Puzzles/Directmates</tt> → <tt>{{ROOTBOOKNAME|Chess/Puzzles/Directmates}}</tt> <tt>Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus</tt> → <tt>{{ROOTBOOKNAME|Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus}}</tt> <tt>Category:Horticulture/Templates/Boxes</tt> → <tt>{{ROOTBOOKNAME|Category:Horticulture/Templates/Boxes}}</tt> <tt>Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug</tt> → <tt>{{ROOTBOOKNAME|Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug}}</tt> === See also === * {{tl|BOOKNAME}} * {{tl|FULLBOOKNAME}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Magic word templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> 6n23qj54xaq05boqira0cuouxrijjy6 10 2491 4874 4856 2012-12-22T17:17:51Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ទំព័រគំរូ:BOOKNAME]] ពី [[ទំព័រគំរូ:ឈ្មោះសៀវភៅ]] wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#titleparts:{{PAGENAME:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}}}|1}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> cve7kxz2ldxd3jrkbze2cvvfneqmy6k 10 2492 4880 4879 2012-12-22T17:22:37Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#if:{{NAMESPACE}}|សៀវភៅ{{NAMESPACE}}លេចធ្លោ|សៀវភៅល្អ}}</includeonly><noinclude> == Description == This template works out the base name for the advertisement template for a featured book. If the book is in mainspace, the base template name is "Goodbook"; otherwise, it is {{nowrap|"Featured <nowiki>{{NAMESPACE}}</nowiki> book"}}. == See also == * [[Template:Goodbook]] * [[Template:Featured Wikijunior book]] [[Category:Featured-book templates| ]]</noinclude> g0cxw0yv82snozygzl7hv8o250imtje 10 2493 4867 2012-12-22T17:09:19Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ទំព័រគំរូ:Goodbook]] ពី [[ទំព័រគំរូ:សៀវភៅល្អ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:សៀវភៅល្អ]] gc47fgmul70u102ngs4g0rg632nau8p 10 2494 4868 2012-12-22T17:10:09Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]]</noinclude>Be sure to add this book to the Template:Goodbook/L... wikitext text/x-wiki <noinclude>[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]]</noinclude>Be sure to add this book to the [[Template:Goodbook/List|list]] and update [[Main Page/Featured|the total number]] when you're done! Don't include brackets around the book name. itmnwl7k1o10ey3u611nw9ji0hy69x4 10 2495 4870 2012-12-22T17:10:50Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ទំព័រគំរូ:Goodbook/List]] ពី [[ទំព័រគំរូ:សៀវភៅល្អ/បញ្ជី]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:សៀវភៅល្អ/បញ្ជី]] n4dh5llgpotyw27i8w925l0v1h5pqtf 10 2496 4872 2012-12-22T17:14:52Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation subpage}} {{high-risk|5,000+}} {{tlx|tlx|template|first parameter|second|third|fourth|etc}} becomes ... wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} {{high-risk|5,000+}} {{tlx|tlx|template|first parameter|second|third|fourth|etc}} becomes → <br/>{{tlx|template|first parameter|second|third|fourth|etc}} '''<big>Purpose and naming:</big>''' [[wikt:mnemonic|Mnemonically]] ''''T'''emplate '''l'''ist e'''x'''panded'... named after {{tlx|tl}} 'Template list' === Usage === :<tt>{&#123;{{PAGENAME}}|template name&#125;}</tt> :<tt>{&#123;{{PAGENAME}}|template name|param&#125;}</tt> :<tt>{&#123;{{PAGENAME}}|template name|param&amp;#61;value&#125;}</tt> * This template takes a ''template-name'' and up to 128 optional number of associated parameters (or 'pass parameters'), and aggregates them into an 'example demonstration' of how the template might be used. It's primary use is in instruction and documentation such as this passage. * Additionally, tlx can be used to demonstrate templates on other sister projects. * If more than 128 associated parameters are given the remainder will be truncated to "<tt>...</tt>". === Examples === {| class="wikitable" ! Markup ! Displays ! Remarks |- | {{tlx|tlx|tlx}} | {{tlx|tlx}} || &#160; |- | {{tlx|tlx|tlx|SISTER&#61;w:}} | {{tlx|tlx|SISTER=w:}} | align="right" | '''=''' won't work |- | {{tlx|tlx|tlx|1|2|3&amp;#124;4}} | {{tlx|tlx|1|2|3&#124;4}} | align="right" | you can use <tt>&amp;#124;</tt> to get around the 128 limitation |- | {{tlx|tlx|tlx|1|2|3{{tlx|!}}4}} | {{tlx|tlx|1|2|3{{!}}4}} | align="right" | {{tlx|!}} also works |- | {{tlx|tlx|tlx|SISTER&amp;#61;w:}} | {{tlx|tlx|SISTER&#61;w:}} | align="right" | you can use <tt>&amp;#61;</tt> to display named parameters |- | {{tlx|tlx|tlx|&lt;nowiki&gt;SISTER&#61;w:&lt;/nowiki&gt;}} | {{tlx|tlx|<nowiki>SISTER=w:</nowiki>}} | align="right" | sticky nowiki also works |- | {{Tlx|tlx|tlx|&#160;|two}} | {{tlx|tlx| |two}} | align="right" | empty parameters work |- | {{tlx|tlx|tlx|<nowiki>2=one</nowiki>|two}} | {{tlx|tlx|2=one|two}} | align="right" | '''two''' clobbers '''2=one''' |- | {{tlx|tlx|tlx|<nowiki>3=two</nowiki>|<nowiki>2=one</nowiki>}} | {{tlx|tlx|3=two|2=one}} | align="right" | right to left okay |} <includeonly><!--Categories and Interwikis--> [[Category:Typing-aid templates |{{PAGENAME}}]] [[Category:Internal link templates |{{PAGENAME}}]] </includeonly> kti9kpqqby4w5xq6n4q48jx75pwqxp2 10 2497 4878 4876 2012-12-22T17:18:58Z Nisetpdajsankha 525 /* See also */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{high-risk|5,000+}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Returns the name of the book without the namespace. ===Usage=== Simply place <nowiki>{{BOOKNAME}}</nowiki> on a page to get the output. Optionally specify a page as a parameter to see the output for a different page than the current one. :<tt><nowiki>{{BOOKNAME|Page Name}}</nowiki></tt> ===Examples=== <tt>Wikijunior:Biology</tt> → <tt>{{BOOKNAME|Wikijunior:Biology}}</tt> <tt>Chess/Puzzles/Directmates</tt> → <tt>{{BOOKNAME|Chess/Puzzles/Directmates}}</tt> <tt>Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus</tt> → <tt>{{BOOKNAME|Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus}}</tt> <tt>Category:Horticulture/Templates/Boxes</tt> → <tt>{{BOOKNAME|Category:Horticulture/Templates/Boxes}}</tt> <tt>Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug</tt> → <tt>{{BOOKNAME|Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug}}</tt> ===See also=== * {{tl|ឈ្មោះសៀវភៅឫស}} - book name with namespace detection * {{tl|FULLBOOKNAME}} - page name without any subpages and retains the namespace. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Magic word templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> 61379kcu2rh9xorf4s3sox4y0bot7rn 10 2498 4875 2012-12-22T17:17:51Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ទំព័រគំរូ:BOOKNAME]] ពី [[ទំព័រគំរូ:ឈ្មោះសៀវភៅ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:ឈ្មោះសៀវភៅ]] lawcv50a8bnooggajay1gus58vf94zu 10 2499 4877 2012-12-22T17:18:22Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ទំព័រគំរូ:BOOKNAME/doc]] ពី [[ទំព័រគំរូ:ឈ្មោះសៀវភៅ/doc]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:ឈ្មោះសៀវភៅ/doc]] 1yhclwxd0mi9o9coa6bsmdj76oedqce 10 2500 4881 2012-12-22T17:28:45Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|am... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|ambox/core}} sub-template. Do not use this template directly, use {{tl|ambox}} instead. This template is called from {{tl|ambox}}. It holds almost all of the code for {{tl|ambox}}, while {{tl|ambox}} does parameter preprocessing. Thus simplifying the code in {{tl|ambox/core}}. For more documentation see {{tl|ambox}}. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </includeonly> r1agrj7bkex33kbqsxrhwrskgytgqip 10 2501 4883 4882 2012-12-22T17:32:37Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅល្អ|edit={{{edit|}}}|box={{{box|}}} |title=កម្មវិធីការស៊ីឝាប |cover=C sharp.svg |desc=[[C Sharp Programming|The C# Programming Language]] is an object-oriented programming language developed by Microsoft as part of the .NET initiative. This book will discuss and explain this powerful language.}} dzk6q5gjng8nx4q26dpgv453c7h0aqc 10 2502 4887 2012-12-22T17:39:22Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{ {{{|safesubst:}}}#if: {{{1|}}} | {{ {{{|safesubst:}}}#ifeq: {{{{{|safesubst:}}}NAMESPACE:{{{1|}}}}} | {{{{... wikitext text/x-wiki {{ {{{|safesubst:}}}#if: {{{1|}}} | {{ {{{|safesubst:}}}#ifeq: {{{{{|safesubst:}}}NAMESPACE:{{{1|}}}}} | {{{{{|safesubst:}}}ns:File}} | {{{{{|safesubst:}}}FULLPAGENAME:{{{1|}}}}} | {{{{{|safesubst:}}}ns:File}}:{{{{{|safesubst:}}}#if:X|{{{1|}}}}} }} | }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 5k3os6nqv7ypv0xi70x1nw1jai0g1pt 10 2503 4888 2012-12-22T17:39:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template can be... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template can be used to create proper file titles, both if the name space was omitted or supplied by the user. It is primarily of use in templates and should '''not''' be used in pages directly. === Usage === * "<nowiki>{{File title| Example.svg }}</nowiki>" → "<code>{{File title| Example.svg }}</code>" * "<nowiki>{{File title| File:Example.svg }}</nowiki>" → "<code>{{File title| File:Example.svg }}</code>" * "<nowiki>{{File title| :File:Example.svg }}</nowiki>" → "<code>{{File title| :File:Example.svg }}</code>" === See also === * {{tl|category title}} * {{tl|transclude}} * {{tl|image}} * {{tl|linked}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Metatemplates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> s19m0bc8oru7ouy8rg2wtmkzz9hgmfk 10 2504 4891 2012-12-22T17:56:36Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} {{high-risk|2,000+}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE -->... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{high-risk|2,000+}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> {{mbox templates}} This is the {{tl|ambox}} or '''article message box''' meta-template. It is used to build ''article message box'' templates. It offers several different colors, uses default images if no image parameter is given and it has some other features. This meta-template uses the ambox CSS classes in [[MediaWiki:Common.css/Mboxes.css]]. The classes can also be used directly in a [[w:Help:Table|wikitable]] if special functionality is needed. See the [[w:Wikipedia:Ambox CSS classes|how-to guide]] for that. === Usage === Simple usage example: <pre> {{ambox | text = Some text.}} </pre> {{ambox | text = Some text.}} Complex example: <pre> {{ambox | type = style | small = left | image = [[Image:Emblem-question-yellow.svg|40px]] | smallimage = [[Image:Emblem-question-yellow.svg|20px]] | textstyle = color: red; font-weight: bold; font-style: italic; | text = Text for a big box, for the top of articles. | smalltext = Text for the top of article sections. }} </pre> {{ambox | type = style | small = left | image = [[Image:Emblem-question-yellow.svg|40px]] | smallimage = [[Image:Emblem-question-yellow.svg|20px]] | textstyle = color: red; font-weight: bold; font-style: italic; | text = Text for a big box, for the top of articles. | smalltext = Text for the top of article sections. }} But you are not really supposed to use red bold italic text. === Page message box types === The following examples use different '''type''' parameters but use no image parameters thus they use the default images for each type. {{ambox | type = speedy | text = type=<u>speedy</u> – Speedy deletion issues. }} {{ambox | type = delete | text = type=<u>delete</u> – Deletion issues. }} {{ambox | type = content | text = type=<u>content</u> – Content issues. }} {{ambox | type = style | text = type=<u>style</u> – Style issues. }} {{ambox | type = notice | text = type=<u>notice</u> – Page notices. }} {{ambox | type = move | text = type=<u>move</u> – Merge, split and transwiki proposals. }} {{ambox | type = protection | text = type=<u>protection</u> – Protection notices. }} === Other images === The default images shown above are mostly for convenience. In many cases it is more appropriate to use more specific images. These examples use the '''image''' parameter to specify an image other than the default images. {{ambox | type = content | image = [[Image:Unbalanced scales.svg|40px]] | text = type = content <br> image = <nowiki>[[Image:Unbalanced scales.svg|40px]]</nowiki> <br> This image is often used for {{tl|POV}} and similar issues. }} {{ambox | type = move | image = [[Image:Merge-arrows.svg|50px]] | text = type = move <br> image = <nowiki>[[Image:Merge-arrows.svg|50px]]</nowiki> <br> This image is used for {{tl|merge}} etc. }} === More examples === Some other parameter combinations. {{ambox | text = No type and no image given ('''default''') }} {{ambox | image = none | text = No type and '''image=none''' – No image is used and the '''text''' uses the whole message box area. }} {{ambox | image = [[Image:Gnome globe current event.svg|42px]] | imageright = [[Image:Nuvola apps bookcase.svg|40px]] | text = image = <nowiki>[[Image:Gnome globe current event.svg|42px]]</nowiki> <br> imageright = <nowiki>[[Image:Nuvola apps bookcase.svg|40px]]</nowiki> }} === Parameters === List of all parameters: <pre> {{ambox | type = speedy / delete / content / style / notice / move / protection | image = none / [[Image:Some image.svg|40px]] | imageright = [[Image:Some image.svg|40px]] | style = CSS values | textstyle = CSS values | text = The message body text. | small = {{{small|}}} / left | smallimage = none / [[Image:Some image.svg|20px]] | smallimageright = none / [[Image:Some image.svg|20px]] | smalltext = A shorter message body text. }} </pre> '''type''' :If no '''type''' parameter is given the template defaults to type '''notice'''. That means it gets a blue side bar. '''image''' :'''No parameter''' = If no '''image''' parameter is given the template uses a default image. Which default image it uses depends on the '''type''' parameter. :'''An image''' = Should be an image with usual wiki notation. 40px - 50px width are usually about right depending on the image height to width ratio. (Images over 52 pixels width will cause padding problems.) For example: ::<code><nowiki>image = [[Image:Unbalanced scales.svg|40px]]</nowiki></code> :'''none''' = Means that no image is used. :<s>'''blank'''</s> = This parameter is now deprecated. If you see it in use, change it to "image=none". '''imageright''' :'''No parameter''' = If no '''imageright''' parameter is given then no image is shown on the right side. :'''An image''' = Should be an image with usual wiki notation. 40px - 50px width are usually about right depending on the image height to width ratio. (Images over 52 pixels width will cause padding problems.) For example: ::<code><nowiki>imageright = [[Image:Nuvola apps bookcase.png|40px]]</nowiki></code> :'''Anything''' = Any other object that you want to show on the right side. '''style''' :Optional [[Cascading Style Sheets|CSS]] values used by the entire message box table. Without quotation marks <code>" "</code> but with the ending semicolons <code>;</code>. For example: ::<code>style = margin-bottom: 0.5em;</code> '''textstyle''' :Optional [[Cascading Style Sheets|CSS]] values used by the text cell. For example: ::<code>textstyle = text-align: center;</code> '''text''' :The message body text. ==== The small parameters ==== The small article message boxes are meant for the top of sections. Normally they should only contain one or two lines of text. {{ambox | small = left | text = small = yes }} {{ambox | type = style | small = left | text = type = style <br> small = left }} '''small''' :'''left''' = Makes it a smaller left aligned message box. This also makes the default images smaller. Note that any data fed to the '''smallimage''', '''smallimageright''' and '''smalltext''' parameters is only used if "small=left". To make it so your template also understands the small parameter you can use this code: ::<code><nowiki>small = {{{small|}}}</nowiki></code> {{ambox | small = left | image = [[File:Gnome globe current event.svg|50px]] | smallimage = [[File:Gnome globe current event.svg|25px]] | text = small = left <br> image = <nowiki>[[Image:Replacement filing cabinet.svg|50px]]</nowiki> <br> smallimage = <nowiki>[[Image:Replacement filing cabinet.svg|25px]]</nowiki> }} '''smallimage''' :'''No parameter''' = If no '''smallimage''' parameter is given then this template falls back to use the '''image''' parameter. If the '''image''' parameter also is empty then a small default image is used. :'''An image''' = Should be an image with usual wiki notation. 20px width is usually about right for boxes with one line of text, while 25px width is usually about right for boxes with two lines of text. For example: ::<code><nowiki>smallimage = [[File:Gnome globe current event.svg|20px]]</nowiki></code> :'''none''' = Means that no image is used. This overrides any image fed to '''image''', when "small=left". {{ambox | small = left | imageright = [[File:Gnome globe current event.svg|50px]] | smallimageright = none | text = small = yes <br> imageright = <nowiki>[[File:Gnome globe current event.svg|50px]]</nowiki> <br> smallimageright = none }} '''smallimageright''' :'''No parameter''' = If no '''smallimageright''' parameter is given then this template falls back to use the '''imageright''' parameter. If the '''imageright''' parameter also is empty then no image is shown on the right side. :'''An image''' = Should be an image with usual wiki notation. 20px - 25px width is usually about right. For example: ::<code><nowiki>smallimageright = [[Image:Nuvola apps bookcase.png|20px]]</nowiki></code> :'''Anything''' = Any other object that you want to show on the right side. :'''none''' = Means that no right side image is used. This overrides any image fed to '''imageright''', when "small=left". '''smalltext''' :A shorter version of the message body text. If no '''smalltext''' parameter is given then this template falls back to use the '''text''' parameter. === Technical details === If you need to use special characters in the text parameter then you need to escape them like this: <pre> {{ambox | text = <div> Equal sign = and a start and end brace { } work fine as they are. But here is a pipe &amp;#124; and two end braces &lt;nowiki>}}&lt;/nowiki>. And now a pipe and end braces &lt;nowiki>|}}&lt;/nowiki>. </div> }} </pre> {{ambox | text = <div> Equal sign = and a start and end brace { } work fine as they are. But here is a pipe &#124; and two end braces <nowiki>}}</nowiki>. And now a pipe and end braces <nowiki>|}}</nowiki>. </div> }} The <code>&lt;div></code> tags that surround the text in the example above are usually not needed. But if the text contains line breaks then sometimes we get weird line spacing. This especially happens when using vertical dotted lists. Then use the div tags to fix that. This template uses CSS classes in [[MediaWiki:Common.css/Mboxes.css]] for most of its looks, thus it is fully skinnable. This template calls {{tl|ambox/core}} which holds most of the code for {{tl|ambox}}, while {{tl|ambox}} itself does parameter preprocessing. Internally this meta-template uses HTML wikimarkup instead of wikimarkup for the table code. That is the usual way we make meta-templates since wikimarkup has several drawbacks. For instance it makes it harder to use [[m:Help:ParserFunctions|parser functions]] and some special characters in parameters. === See also === {{Mbox templates see also}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Metatemplates|{{PAGENAME}}]] [[Category:Exclude in print|{{PAGENAME}}]] [[be-x-old:Шаблён:Паведамленьне]] [[dsb:Pśedłoga:Ambox]] [[en:Template:Ambox]] [[fr:Modèle:Ambox]] [[hsb:Předłoha:Ambox]] [[ja:Template:Ambox]] [[ko:틀:알림 상자]] [[ka:თარგი:Ambox]] [[lv:Veidne:Ambox]] [[no:Mal:Ambox]] [[ru:Template:Ambox]] [[sl:Predloga:Opozorilno polje]] [[fi:Malline:Viestipohja]] [[th:แม่แบบ:Ambox]] [[zh:Template:Ambox]] [[zh-yue:Template:Ambox]] </includeonly> c0eobrswni21hl1edincwgrp2fwc8ah 10 2505 4892 2012-12-22T18:02:01Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|tem... wikitext text/x-wiki {{documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This is the {{tl|template other}} meta-template. It helps other templates detect if they are on a "Template:" page or some "other" type of page. === Usage === This template usually takes two parameters, like this: <pre> {{template other | Template page text | Other pages text }} </pre> If the template is on a "Template:" page, it will return this: :{{template other | Template page text | Other pages text }} If the template is on any other page, it will return this: :{{template other | demospace=other | Template page text | Other pages text }} A typical usage case could be to make it so that a template only adds a category when not on a template page. Thus not adding the template itself and other templates that are built with it to the category. Like this: <pre> {{template other | | [[Category:Some maintenance category]] }} </pre> Note that in the example above the "template" parameter was left empty. === Demospace === For testing and demonstration purposes this template can take a parameter named '''demospace'''. * If it has the value '''template''' it returns the template page text. * It if has the value '''other''' or any other value such as the name of some other namespace it returns the other pages text. * If the parameter is empty or undefined, the actual page type determines the result. Like this: <pre> {{template other | Template page text | Other pages text | demospace = template }} </pre> No matter on what kind of page the code above is used it will return this: :{{template other | Template page text | Other pages text | demospace = template }} You can make it so your template also understands the '''demospace''' parameter. That means you can demonstrate the different appearances of your template in the documentation for your template. Then do like this: <pre> {{template other | Template page text | Other pages text | demospace = {{{demospace|}}} }} </pre> === Technical details === This template detects "Template talk:" pages as type '''other'''. This template works like {{tl|main talk other}}, for more examples and technical details see full documentation there. __NOTOC__ === See also === {{namespace detect see also}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Namespace manipulation templates|{{PAGENAME}}]] [[Category:Template namespace templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> rojol18r534v9ws0jrbxbqz5qk1uo04 10 2506 4922 4916 2012-12-29T18:06:20Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <div style="text-align:center;width:90%;padding:0.5em; font-size:small;margin:0px auto;background:#efe;border:1px solid #bfb;clear:both" class="noprint"><!-- -->'''[[កម្មវិធីការស៊ីឝាប|កម្មវិធីការC# ]]'''<br />[[កម្មវិធីការស៊ីឝាប|ក្រប]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/ណែនាំ|ការណែនាំ]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/មូលដ្ឋាន|មូលដ្ឋាន]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/រចនាសម្ព័ន្ធ|ថ្នាក់]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/ជឿនលឿន|ប្រធានបទឈានមុខ]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/.ណេតផ្វ្រេមវ៉ឺខ|.ណេតផ្វ្រេមវ៉ឺខ]] | [[កម្មវិធីការស៊ីឝាប/លិបិក្រម|លិបិក្រម]]<!-- --></div><includeonly> {{ចំណងជើងបង្ហាញ|title={{#ifeq:{{BOOKNAME}}|{{PAGENAME}}|កម្មវិធីការស៊ីឝាប|កម្មវិធីការស៊ីឝាប/{{FULLCHAPTERNAME}}}}}}{{BookCat}}</includeonly><noinclude>[[Category:កម្មវិធីការស៊ីឝាប/ទំព័រគំរូ|នាវាចរណ៍]]</noinclude> 931mp9ualcqc87b4bmw3yuvi96qnavz 10 2507 4921 4920 2012-12-29T18:03:49Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <includeonly><span id="displaytitle" title="{{{tab|{{{1|}}}}}}">{{DISPLAYTITLE:{{{title|{{{2|{{#titleparts:{{PAGENAME}}|1}}}}}}}}}}</span></includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> cycupr3ekjyr64ww286v7va8ggvk09k 10 2508 4923 2012-12-29T18:07:11Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template allows... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template allows the page tab and/or the title name to be changed. This can be used to fix names due to technical limitations or to use an alternative name. === Usage === It takes two optional variables: * <code>title</code>: sets the title to something different. * <code>tab</code>: sets the page tab to something different. === Example === This page has been modified with <pre>{{displaytitle|title=The displaytitle template|tab=it's a template}}</pre> {{displaytitle|title=The displaytitle template|tab=it's a template}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Page title templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> dsbkh3kw4867w0os6g4ylkig4hre6yx 10 2509 4927 4926 2012-12-29T18:13:19Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{NAMESPACE}} |{{TALKSPACE}}= |Template={{#ifeq: {{{template-filing|}}} | deep |[[Category:{{BOOKNAME}}/Templates{{#if:{{#titleparts:{{PAGENAME}}||3}}|/{{#titleparts:{{PAGENAME}}|-1|2}}}}|{{{1|{{#if:{{CHAPTERNAME}}|{{#titleparts:{{PAGENAME}}||-1}}}}}}} ]][[Category:Pages with deep filing]] |[[Category:{{BOOKNAME}}/Templates|{{{1|{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}||2}}}}} ]] }} |Category={{#ifeq: {{FULLCHAPTERNAME}} | {{ឈ្មោះសៀវភៅពេញ}} | |[[Category:{{#titleparts:{{PAGENAME}}|-1}}|{{{1|{{#titleparts:{{PAGENAME}}||-1}}}}} ]] {{#ifeq: {{FULLCHAPTERNAME}} | Templates | [[Category:Book-specific templates|{{{1|{{PAGENAME}}}}} ]] }} }} |#default={{#ifeq: {{{filing|}}} | deep |[[Category:{{#if:{{CHAPTERNAME}}|{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|-1}}|{{FULLPAGENAME}}}}|{{{1|{{#if:{{CHAPTERNAME}}|{{#titleparts:{{PAGENAME}}||-1}}}}}}} ]][[Category:Pages with deep filing]] |[[Category:{{ឈ្មោះសៀវភៅពេញ}}|{{{1|{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}||2}}}}} ]] }} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 22g0awexdz33r31h3ge842a2whhrxo0 10 2510 4925 2012-12-29T18:10:17Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <includeonly>{{high-risk|30,000+}} {{intricate template}}</includeonly> <!-- PLEASE ADD CATEG... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <includeonly>{{high-risk|30,000+}} {{intricate template}}</includeonly> <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> This template puts the page on which it's used (<code><nowiki>{{FULLPAGENAME}}</nowiki></code>) into appropriate categories, based on certain page-naming and page-categorization conventions. === Usage === When used without parameters, it *places subpages of a book in the book's category ({{nowrap|<code>Category:{{tlx|ROOTBOOKNAME}}</code>}}) and sorts them by chapter name. *places a book's templates in the book's template category ({{nowrap|<code>Category:{{tlx|ROOTBOOKNAME}}/Templates</code>}}). ''This only works if a book's templates begin with''&nbsp; {{nowrap|<code>Template:{{tlx|ROOTBOOKNAME}}</code>}}&nbsp;. *places a book's template category in the book's category and in&nbsp; {{nowrap|<code>[[:Category:Book-specific templates]]</code>}}&nbsp;. *places any other category in its parent, sorted by the category's last name. The parent has the same name except removing everything from the last slash on; and the last name is the part that was removed after that last slash. For example, {{nowrap|<code>Category:My Book/Images</code>}}&nbsp; would go in&nbsp; {{nowrap|<code>Category:My Book</code>}}&nbsp; with sort key&nbsp; <code>Images</code>&nbsp;. ===Parameters=== Optional parameter&nbsp; {{nowrap|<code><nowiki>filing=deep</nowiki></code>}}&nbsp; changes the behavior on book pages, so that a book page with more than one slash in its name is placed in a subcategory of the category where its parent page would be placed, sorted by the page's last name. For example, using&nbsp; {{nowrap|<code><nowiki>{{BookCat|filing=deep}}</nowiki></code>}}&nbsp; on page&nbsp; {{nowrap|<code>My Book/Maps/Asia</code>}}&nbsp; would put that page in&nbsp; {{nowrap|<code>Category:My Book/Maps</code>}}&nbsp; with sort key&nbsp; <code>Asia</code>&nbsp;. Optional parameter&nbsp; {{nowrap|<code><nowiki>template-filing=deep</nowiki></code>}}&nbsp; changes the behavior on template pages to deep filing (so&nbsp; {{nowrap|<code>Template:My book/Maps/Asia</code>}}&nbsp; would go in&nbsp; {{nowrap|<code>Category:My book/Templates/Maps</code>}}). === See also === * See [[Using Wikibooks/Subjects, Categories, and Classifications#Deep filing (advanced)]] for more information. * {{tl|AltBookCat}} is a sometimes useful variant. <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Catalogue templates|{{PAGENAME}}]] [[pt:Template:AutoCat]] [[tr:KitapKat]] </includeonly> 8z3enqsdyh4pep6maqqaomdk1zhf2or 10 2511 4928 2012-12-29T18:14:39Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#titleparts:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|1}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#titleparts:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|1}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> p6elrbww9zt8w5vven8h68v7asswoj9 10 2512 4929 2012-12-29T18:15:06Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} {{high-risk|35,000+}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} {{high-risk|35,000+}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Returns the name of the book including the namespace. ===Usage=== Simply place <nowiki>{{FULLBOOKNAME}}</nowiki> on a page to get the output. Optionally specify a page as a parameter to see the output for a different page than the current one. :<tt><nowiki>{{FULLBOOKNAME|Page Name}}</nowiki></tt> ===Examples=== <tt>Wikijunior:Biology</tt> → <tt>{{FULLBOOKNAME|Wikijunior:Biology}}</tt> <tt>Chess/Puzzles/Directmates</tt> → <tt>{{FULLBOOKNAME|Chess/Puzzles/Directmates}}</tt> <tt>Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus</tt> → <tt>{{FULLBOOKNAME|Wikijunior:Dinosaurs/Apatosaurus}}</tt> <tt>Category:Horticulture/Templates/Boxes</tt> → <tt>{{FULLBOOKNAME|Category:Horticulture/Templates/Boxes}}</tt> <tt>Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug</tt> → <tt>{{FULLBOOKNAME|Wikijunior talk:Bugs/Shield Bug}}</tt> ===See also=== * {{tl|BOOKNAME}} * {{tl|ROOTBOOKNAME}} <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Magic word templates|{{PAGENAME}}]] </includeonly> kuc1v2m9241bkj5hqwjolmp5i2qoc5a 10 2513 4944 4943 2012-12-30T18:16:30Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{mbox-side|type=notice|image=wikipedia-logo.png|text= [[w:|វិគីភីឌា]]មានព័ត៌មានទាក់ទងនៅក្នុង{{sec link auto| វិគីភីឌា | {{{1| Special:Search/{{PAGENAME}} }}} | '''''{{{1|{{PAGENAME}}}}}''''' }}{{#if:{{{2|}}}|{{#if:{{{3|}}}|,|&nbsp; and}}&nbsp;{{sec link auto| wikipedia | Special:Search/{{{2}}} | '''''{{{2}}}''''' }}}}{{#if:{{{3|}}}|{{#if:{{{4|}}}|,|&nbsp; and}}&nbsp;{{sec link auto| wikipedia | Special:Search/{{{3}}} | '''''{{{3}}}''''' }}}}{{#if:{{{4|}}}|&nbsp; and {{sec link auto| wikipedia | Special:Search/{{{4}}} | '''''{{{4}}}''''' }}}} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 5dz2220lfl5y2wk5cyw3f23s3re5hk3 10 2514 4938 2012-12-30T18:03:21Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <table class="plainlinks noprint messagebox {{{type|notice}}}" style="width:250px; float:right; clear:right; margin:0px... wikitext text/x-wiki <table class="plainlinks noprint messagebox {{{type|notice}}}" style="width:250px; float:right; clear:right; margin:0px; margin-left:10px;"> <tr style="vertical-align:middle;">{{#ifeq:{{{image|yes}}}|none |<!-- no image cell --> |<td style="padding:0.1em; text-align:center; vertical-align:middle; width:45px; border:none;"> {{#if:{{{image|}}}|[[Image:{{{image}}}|{{{size|40x40px}}}|link=]]|{{#switch:{{{type|notice}}} | warning = [[Image:Nuvola apps important.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | serious = [[Image:Stop hand nuvola.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | content = [[Image:Book important2.svg|{{{size|45x45px}}}|link=]] | style = [[Image:Applications-office.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | merge = [[Image:Merge-split-transwiki default.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | move = [[Image:Merge-split-transwiki default.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | notice = [[Image:Warning icon WikiBooks.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | growth = [[Image:Nuvola apps bookcase.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | idea = [[Image:Dialog-information on.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | query = [[Image:Emblem-question.svg|{{{size|40x40px}}}|link=]] | blank = <!-- empty image cell -->}}}}</td>}} <td style="{{{text style|color:black; text-align:left; vertical-align:middle; padding:0.5em; padding-left:0em; border:none;}}}"> {{{1|{{{msg|{{{text|Enter a message}}}}}}}}} </td></tr></table><noinclude>{{documentation}}</noinclude> sqzshy81a0z1bewsjiyas59niao0fw1 10 2515 4939 2012-12-30T18:06:54Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <div style="clear: both"></div><noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki <div style="clear: both"></div><noinclude>{{documentation}}</noinclude> jaabf7wcm14wgw815ggkx670v69i77e 10 2516 4940 2012-12-30T18:07:50Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch: {{lc: {{{padlock|}}} }} | yes <!--Supress CSS icon, to not get double icon--> | no = <span class="pla... wikitext text/x-wiki {{#switch: {{lc: {{{padlock|}}} }} | yes <!--Supress CSS icon, to not get double icon--> | no = <span class="plainlinks"> }}[{{sec link/relative url | project = {{{1|}}} | pagename = {{{2|}}} | lang = {{{lang|}}} | query = {{{query|}}} | anchor = {{{anchor|}}} }} {{sec link/text | project = {{{1|}}} | pagename = {{{2|}}} | text = {{{3|}}} | lang = {{{lang|}}} | query = {{{query|}}} | anchor = {{{anchor|}}} }}]{{#switch: {{lc: {{{padlock|}}} }} | no = </span> | yes = </span>[[File:Lock icon blue.gif|16x13px|link=]] }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> k1a7lwtbp7vzny1xe81121hy8ymnmo6 10 2517 4941 2012-12-30T18:08:54Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#if: {{{text|}}} | {{{text}}} | {{#if: {{{project|}}} | {{{project}}}:{{#if: {{{lang|}}} | {{{lang}}}: }}{... wikitext text/x-wiki {{#if: {{{text|}}} | {{{text}}} | {{#if: {{{project|}}} | {{{project}}}:{{#if: {{{lang|}}} | {{{lang}}}: }}{{{pagename|}}} | <!--No project, so a local link--> {{#if: {{{pagename|}}} | {{{pagename}}} | {{MediaWiki:Mainpage}} <!--Main page name at the local project--> }} }}{{ #if: {{{query|}}} | ?{{{query|}}} | {{#if: {{{anchor|}}} | &#35;{{{anchor}}} }} }} }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> i09uy7kjf2sxoakgfjm7roehyq4op69 10 2518 4942 2012-12-30T18:11:40Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ //{{#switch: {{lc: {{{project|}}} }} | wikipedia | w = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikipedia | wikti... wikitext text/x-wiki //{{#switch: {{lc: {{{project|}}} }} | wikipedia | w = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikipedia | wiktionary | wikt = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wiktionary | wikinews | n = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikinews | wikibooks | b = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikibooks | wikiquote | q = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikiquote | wikiversity | v = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikiversity | wikisource | s = {{#if:{{{lang|}}}|{{{lang}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikisource | oldwikisource = wikisource | wikispecies | species = species.wikimedia | wikimedia | foundation | wmf = wikimediafoundation | commons = commons.wikimedia | meta | metawikipedia | m = meta.wikimedia | strategy = strategy.wikimedia | incubator = incubator.wikimedia | mw = www.mediawiki | nost = nostalgia.wikimedia | testwiki = test.wikipedia | #default = <!-- Other Wikibooks language fed, or no project fed. (If copying this template to a non-Wikibooks project, then update the below code line.) --> | #default = {{#if:{{{project|{{{lang|}}}}}}|{{{project|{{{lang}}}}}}|{{CONTENTLANG}}}}.wikibooks }}.org/wiki/{{#if: {{{anchor|}}} | {{PAGENAMEE:Template:{{{pagename|}}} }}#{{anchorencode:{{{anchor}}} }} | {{PAGENAMEE:Template:{{{pagename|}}} }}{{#if: {{{query|}}} | ?{{{query|}}} }} }}<noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> iqa4lhftir8q1l98mi3d1yc5gmxs5gl 10 2519 4959 4954 2012-12-30T18:41:27Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{mbox-side|type=growth|image=Gnome-mime-application-pdf.svg|msg= '''''{{#ifexist:Media:{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}.pdf|[[Media:{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}.pdf|កំណែស.ឯ.ខ.]]|កំណែវាំរអៃ}}''''' {{#if:{{{3|}}}|of {{{3}}}}}ដែលអាចយកបាន។ <small>{{{2|}}} ({{#ifexist:Media:{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}.pdf|[[:File:{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}.pdf|ព័ត៌.]]|[[Help:Print versions#PDF versions|ព័ត៌.]]}}) {{#ifexist:{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}/LaTeX | ([[{{{1|{{{3|{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|Wikijunior-|}}{{BASEPAGENAME}}}}}}}}/LaTeX|source]]) }}</small>}}<includeonly>{{#ifeq:{{{example|no}}}|no|[[Category:សៀវភៅដែលមានកំណែស.ឯ.ខ.]]}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 7f038f59jd4adfhfjguq0odyjlzrovl 10 2520 4965 2013-01-01T01:44:06Z 111.90.188.130 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ រលក wikitext text/x-wiki រលក h55xz05vbc6iofak6do61xqdq67uxjw 4 2535 4990 2013-02-21T11:36:36Z 203.176.129.208 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ == របៀបរកប្រាក់ឲ្យឆាប់មាន == wikitext text/x-wiki == របៀបរកប្រាក់ឲ្យឆាប់មាន == sbwyg5zqsvggwh72sou0mn56qupq8gn 0 2536 4993 4991 2013-02-22T16:07:39Z Nisetpdajsankha 525 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] omuiebg402vio1gvxdvja2bbv1afdal 0 2537 9537 9531 2021-01-22T21:19:41Z Savh 669 បានត្រឡប់កំណែប្រែដោយ[[Special:Contributions/1.46.231.126|1.46.231.126]] ([[User talk:1.46.231.126|Talk]]) ទៅកំណែប្រែចុងក្រោយដោយ [[User:Samuele2002|Samuele2002]] wikitext text/x-wiki សៀវភៅនេះបានវេញបញ្ចូលគ្នានូវឯកសារមហាបុរសខ្មែរទាំង ៧។ វានិយាយពីពង្សាវតារខ្មែរពីសម័យផែនដីព្រះបាទអង្គជ័យ រហូតដល់ផែនដីព្រះបាទនរោត្តម។ [[File:King_Ang_Chey.PNG|thumb|right|150px|ព្រះឆាយាលក្ខណ៍ព្រះបាទអង្គជ័យនៅឯសាលារចនា]] ==មាតិកា== *១.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម|ផែនដីព្រះបាទអង្គជ័យឬព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម]] *២.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍|ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍]] *៣.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ|ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ]] *៤.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស|ផែនដីព្រះលំពង្ស]] *៥.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឱង្ការ|ផែនដីព្រះឱង្ការ]] *៦.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌|ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌]] *៧.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ|ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ ឬ និព្វានបាទ]] *៨.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ|ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ ]] *៩.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា|ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា ]] *១០.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត|ផែនដីព្រះចៅបាអាត "ស្ដេចសៀម" ]] *១១.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាសាត|ផែនដីព្រះចៅបាសាត "ស្ដេចសៀម" ]] *១២.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី|ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី "ស្ដេចសៀម" ]] *១៣.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស|ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស]] *១៤.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាមា|ផែនដីព្រះបរមរាមា]] *១៥.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ|ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ]] *១៦.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា|ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា "ស្ដេចសៀម"]] *១៧.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ|ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]] *១៨.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនរាយណ៍រាជា|ផែនដីព្រះនរាយណ៍រាជា]] *១៩.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា|ផែនដីព្រះសេរីរាជា]] *២០.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ|ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]] *២១.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជា|ផែនដីព្រះធម្មរាជា]] *២២.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ|ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] *២៣.[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្ដេចកន|ផែនដីព្រះស្ដេចកន]] *២៣. [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា]] =ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ ភាគ៣= *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា|ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា ឬ ព្រះរាជឱង្ការ]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា]] =ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ ភាគ៤= *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា (ត)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ|ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីពញាអន|ផែនដីពញាអន]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចពញាញោម|ផែនដីសម្ដេចពញាញោម]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌|ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌|ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ (ត)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យចេស្ដា|ផែនដីព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យចេស្ដា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជាតូ|ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា]] =ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ ភាគ៥= *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជាតូ|ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា (ត)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះរាមាធិបតីនូ|ផែនដីព្រះរាមាធិបតី (ពញានូ)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបទុមរាជានន្ទ|ផែនដីព្រះបទុមរាជា (ព្រះអង្គនន្ទ)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គចន្ទសត្ថា|ផែនដីព្រះអង្គចន្ទ (ព្រះសត្ថា)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាជាសូ|ផែនដីព្រះបរមរាជាអង្គសូ]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបទុមរាជាស្រីជ័យជេដ្ឋា|ផែនដីព្រះបទុមរាជា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាជី|ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអង្គជី]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដាស៊ូ|ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតីយ៉ង|ព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតី (ព្រះអង្គយ៉ង)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដាស៊ូ|ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដា គំរប់ពីរដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអិម|ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអង្គអិម]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដាស៊ូ|ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដា គំរប់បីដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា|ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដាស៊ូ|ផែនដីព្រះជ័យចេស្ដា គំរប់បួនដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា|ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា គំរប់ពីរដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអិម|ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអង្គអិម គំរប់ពីរដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសត្ថា|ផែនដីព្រះសត្ថា]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអិម|ផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាអង្គអិម គំរប់បីដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសត្ថា|ផែនដីព្រះសត្ថា គំរប់ពីរដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា|ផែនដីព្រះស្រីធម្មរាជា គំរប់បីដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជាអិម|ផែនដីព្រះធម្មរាជាអង្គអិម]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទង|ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីព្រះអង្គទង]] =ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ ភាគ៦= *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទង|ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីព្រះអង្គទង (ត)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋស្ងួន|ផែនដីព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋ (អង្គស្ងួន)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីទង|ផែនដីសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីព្រះអង្គទង គំរប់ពីរដង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឧទ័យរាជាតន់|ផែនដីព្រះឧទ័យរាជាអង្គតន់]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនន់|ផែនដីព្រះសម្ដេចរាមាធិបតី (អង្គនន់)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គអេង|ផែនដីព្រះអង្គអេង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គអេង|ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាមា (អង្គអេង)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គច័ន្ទ|ផែនដីព្រះអង្គច័ន្ទ]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គម៉ីក្សត្រី|ផែនដីព្រះអង្គម៉ីក្សត្រី]] =ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ ភាគ៧= *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គម៉ីក្សត្រី|ផែនដីព្រះអង្គម៉ីក្សត្រី (ត)]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះអង្គដួង|ផែនដីព្រះអង្គដួង]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទនរោត្តម|ផែនដីព្រះបាទនរោត្តម]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ប្រភពនៃឯកសារមហាបុរសខ្មែរ|ប្រភពនៃឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/អារម្ភកថាសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាច|អារម្ភកថាសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាច]] *[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/អារម្ភកថាសាស្ត្រារបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ|អារម្ភកថាសាស្ត្រារបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ]] =តំណខាងក្រៅ= *[http://watkhemararatanaram.org/maha_boros_khmer/maha_boros_01.php វត្តខេមររតនារាម] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ]] aa60bqgrytrok2q8p8tuin4cgn1yz8l 6 2538 4995 2013-02-22T16:09:55Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2539 7402 7401 2017-04-16T15:14:44Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះបាទអង្គជ័យ ឬ ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ|មាតិកា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍|ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្ដិ៍]]</div> | notes = }} {{rule|9em}} [[ឯកសារ:5.PNG|thumb|center|500px]] ព.ស. ១៥៤២ គ.ស. ៩៩៨ មហាសករាជ ៩៣០ ចុល្លសករាជ ៣៦០ ឆ្នាំច សំរឹទ្ធស័ក '''ពញាជ័យ''' ព្រះជន្ម៤៥០ឆ្នាំ (បើថា ៤៥៣ឆ្នាំទើបត្រូវនឹងរឿងខាងក្រោម) បានឡើងសោយរាជ្យតប្រយូរវង្ស (ប្រែថា ផៅពង្ស, ព្រះញាតិ, ព្រះញាតិវង្ស) ព្រះបាទ'''[[w:សេណករាជ|សេណករាជ]]''' ទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាជាធិរាជជ័យ'''។ ទ្រង់បានលើក '''ពញាសួស្ដិ៍''' ព្រះអនុជជាសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ។ ពញាជ័យ និង ពញាសួស្តិ៍ មានដើមកំណើត ដូចតទៅនេះ: '''ពញាជ័យ''' និង'''ពញាសួស្តិ៍''' ទាំងពីរនាក់ ជាបងប្អូនបង្កើតនឹងគ្នា។ គាត់មានលំនៅ នៅខាងទិសនិរតីនៃ ភ្នំប្រសិទ្ធិ។ អ្នកទាំងពីរនាក់នេះ មានរបររកទទួលទាន ជាអ្នកចំការដាំត្រសក់។ ក្នុងពេលលំហែ ពីមុខការធ្វើរបរត្រសក់ហើយ គាត់តែងនាំអ្នកស្រុកលេងមហោស្រព ជាការកំសាន្ត។ ថ្ងៃក្រោយមក ព្រះបាទ'''សេណករាជ''' ជាអម្ចាស់ផែន ស្ដេចទៅសាងព្រះរាជវាំងក្បែរភ្នំប្រសិទ្ធិដែរ។ '''ពញាជ័យ''' និង'''ពញាសួស្តិ៍''', កាលបានដំណឹងនេះហើយ, ក៏នាំបងប្អូនបេះត្រសក់ និង នាំល្បែងមហោស្រព ទៅថ្វាយព្រះរាជា ជារឿយៗ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់សព្វព្រះទ័យនឹងត្រសក់គាត់ណាស់។ '''ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា''' : ''ត្រសក់នេះផ្អែមអស្ចារ្យ ជាងត្រសក់ទាំងឡាយ''។ '''ទ្រង់បានហាមថា''' : ''កុំឲ្យ'''ពញាជ័យ''' និង '''ពញាសួស្តិ៍''' បេះត្រសក់នោះលក់ដូរ ឲ្យអ្នកណាឲ្យសោះ ឲ្យទុកសម្រាប់តែ ធ្វើជាដង្វាយព្រះអង្គតែប៉ុណ្ណោះ''។ ព.ស. ១៥២៧ គ.ស. ៩៨៣ ម.ស. ៩០៥ ច.ស. ៣៤៥ ក្នុងឆ្នាំមមែ បញ្ចស័ក ព្រះបាទបរមបពិត្រ '''សេណករាជ''' បរមរាជា ស្ដេចសោយរាជ្យបាន៣០ឆ្នាំ។ '''ពញាជ័យ'''អាយុបាន ៤៣៨ឆ្នាំ '''ពញាសួស្តិ៍''' អាយុបាន៣៣៨ឆ្នាំ។ ក្នុងគ្រានោះ មានក្របីអ្នកស្រុកម្នាក់ បានទំលាយរបងចំការត្រសក់ របស់'''ពញាជ័យ''' និង'''ពញាសួស្តិ៍''' ហើយចូលមកជិះជាន់ស៊ីត្រសក់របស់គាត់អស់ជាច្រើន។ '''ពញាជ័យ''' ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏យកដុំថ្មចង្ក្រានចោល ដើម្បីដេញបង្អើលសត្វនោះឲ្យជៀសទៅ, ដុំថ្មនោះក៏រត់ទៅត្រូវធ្លុះក្របីនោះស្លាប់ទៅ។ ម្ចាស់ក្របីប្ដឹងដល់ចៅក្រមទាំងឡាយ អំពីរឿង'''ពញាជ័យ'''សម្លាប់ក្របីរបស់ខ្លួននេះ។ ចៅក្រមតុលាការកាត់សេចក្ដីឲ្យ'''ពញាជ័យ'''សងក្របីទៅម្ចាស់ក្របីវិញ។ '''ពញាជ័យ'''មិនសុខចិត្តដ្បិតថា កាលខ្លួនចោលក្របីនឹងដុំថ្មចង្ក្រាននោះ ខ្លួនមិនប៉ងឲ្យស្លាប់ក្របីនោះទេ គឺចោលឲ្យគ្រាន់តែក្របីនោះខ្លាច ហើយរត់ចេញទៅតែប៉ុណ្ណោះ។ ចៅក្រមកាត់ក្ដីនេះមិនដាច់ស្រេច ក៏នាំសេចក្ដីនេះទៅប្ដឹងដល់សេនាបតី។ សេនាបតី ក៏កាត់មិនដាច់ទៀត ទើបនាំមនុស្សនោះ ឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ដើម្បីសូមឲ្យទ្រង់ព្រះរាជវិនិច្ឆ័យឲ្យ។ ព្រះរាជាឲ្យយកដុំថ្មចង្ក្រាននោះ ចោលក្របីឯទៀត ជាការល្បងមើល។ កាល'''ពញាជ័យ''' ចោលទៅក្របីណ ក្របីនោះក៏ធ្លាយពោះនឹងដុំថ្មនោះ ស្លាប់ទាំងអស់មែន។ ព្រះរាជា ទ្រង់ពិសោធឃើញយ៉ាងនេះហើយ ក៏'''ទ្រង់កាត់សេចក្ដីថា''': ក្របីនោះស្លាប់ដោយ'''ពញាជ័យ'''មិនមានចិត្តក្លែងសម្លាប់ទេ ពីព្រោះ'''ពញាជ័យ''' មិនបានដឹងថា ថ្មនោះជាដែកកាយសិទ្ធទេ ស្មានថាជាដុំថ្មធម្មតា បានជាចោលទៅត្រូវស្លាប់ដូច្នេះ។ ហេតុនេះ ទ្រង់ប្រោសប្រទាន '''ព្រះរាជវិនិច្ឆ័យថា''' : ក្របីដែលស្លាប់នេះ ទុកជាកម្មរបស់សត្វចុះយើងនឹងយកទោស'''ពញាជ័យ'''មិនបានទេ។ ទើបទ្រង់ឲ្យពួកជាង យកដុំក្រាននោះទៅរំលាយមើល។ ជាងយកទៅរំលាយទៅ ក៏ឃើញថា ថ្មនោះជាដែកកាយសិទ្ធពិតមែន ទើបទ្រង់ព្រះបង្គាប់ឲ្យក្រុមជាងយកដែកនោះទៅផែ ជាលំពែងមួយ ហើយទ្រង់ប្រគល់ឲ្យ '''ពញាជ័យ''' កាន់លំពែងនោះទុក រក្សាចំការត្រសក់នោះ ទុកជាដីចំការលួង។ ឯលំពែងនោះ សន្មតហៅថា លំពែងជ័យ។ ព.ស. ១៥៣៩ - គ.ស. ៩៩៥- ម.ស. ៩១៧ ច.ស.៣៥៧ ឆ្នាំមមែ សប្តស័ក ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះ'''សេណករាជ''' ទ្រង់មានព្រះជន្មវស្សា ទ្រង់មានព្រះជន្មវស្សា ៥៩ឆ្នាំ ទ្រង់សិរីរាជសម្បត្តិបាន ៤២ឆ្នាំ '''ពញាជ័យ''' មានជន្មាយុជាង ៤៥០ឆ្នាំ'''ពញាសួស្តិ៍''' មានជន្មាយុសួស មានជន្មា៣៥០ឆ្នាំ។ គ្រានោះ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ផែនដី ទ្រង់មាន ព្រះរាជហឫទ័យសង្ស័យថា '''ពញាជ័យ''' '''ពញាសួស្តិ៍'''នោះ ដាំត្រសក់ សម្រាប់ទុកតែជាដង្វាយទេ ឬមួយគាត់លបដាំឲ្យគេខ្លះដែរ។ លុះទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ វេលាយប់ស្ងាត់ ទ្រង់ក៏ត្រាស់ហៅ មន្ត្រីក្រុមស្និទ្ធព្រះអង្គ ប្រាំមួយប្រាំពីរនាក់ ឲ្យចងព្រះទីនាំងអស្សតរ (អស្សតរ​ = សេះល្អ, សេះលឿន) ថ្វាយ ទ្រង់គង់តម្រង់ទៅចំការត្រសក់។ ដល់​ហើយ ស្ដេចចុះចាកព្រះទីនាំង លបទៅទៅដល់គុម្ពោតមួយ ដែលនៅជាកណ្ដាលចំការ។ ទ្រង់គន់ចាំមើល '''ពញាជ័យ''' និង'''ពញាសួស្តិ៍''' ក្រែងមានពុតលបលក់ត្រសក់នោះដែរឬទេ។ ក្នុងរាត្រីនោះ '''ពញាជ័យ''' កំពុងមើលមហោស្រពដូចប្រក្រតី ជួនជាក្រឡេកទៅ ឃើញមនុស្សចូលក្នុងចំការរបស់គាត់ គាត់ក៏ពួយលំពែងជ័យនោះ តម្រង់ទៅរកមនុស្ស ដែលកំពុងលបនោះ ដោយពុំបានដឹងថា មនុស្សនោះគឺ ព្រះមហាក្សត្រសោះ។ ខណៈនោះ លំពែងជ័យ ក៏ត្រូវចំលើព្រះបរមបពិត្រ បណ្ដាលឲ្យទ្រង់ព្រះសុគត នៅជើងដំបូកក្នុងចំការនោះទៅ។ ហេតុនេះហើយបានជា ដំបូកនោះជាប់ឈ្មោះហៅថា "ដំបូកចាក់ស្ដេច" រៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះព្រឹកឡើង សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួង បានឮដំណឹងនេះហើយ ក៏នាំគ្នាទៅលើកព្រះបរមសព ដាក់ក្នុងព្រះកោដ្ឋ យកទៅតំកល់ទុកធ្វើបុណ្យ តាមប្រពៃណី។ បន្ទាប់មក សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួង ជំនុំគ្នាថា : '''ព្រះសីហកុមារ''' ដែលជាព្រះរាជបុត្រ នៃ ព្រះបាទ'''សេណករាជ'''នោះ ក៏ទ្រង់ក្ស័យព្រះជន្មនៅឯស្រុកលាវ មុនសម្ដេចព្រះបិតាទៅហើយ, ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គគ្មានព្រះរាជបុត្រនឹងថ្វាយសោយរាជ្យប្រយូរវង្សបានទេ។ លុះជំនុំវែងឆ្ងាយទៅ មន្ត្រីទាំងពួងយល់ឃើញថា : '''ពញាជ័យ''', '''ពញាសួស្តិ៍''' ទាំងពីរនាក់នេះ អាយុក៏វែង ហើយអាវុធរបស់គាត់នោះ ក៏មុត ក្រៃលែង លើសអាវុធរបស់ជនទាំងពួង។ ពូជពង្សរបស់គាត់ ក៏ជាប់ក្នុងព្រះរាជត្រកូលផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសព្វបណ្ដារាស្ត្រទាំងឡាយ ក៏ស្រលាញ់គាត់ បាននាំគ្នាមកពីស្រុកជិតស្រុកឆ្ងាយ សុំចុះចូលគាត់ជាច្រើនឃើញថា គួរតែយើងអញ្ជើញគាត់ឲ្យឡើងសោយរាជ្យទៅ។ លុះគិតព្រមគ្នាដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នារៀបក្បួន ដែលសម្រាប់ហែព្រះមហាក្សត្រនោះ ទៅអញ្ជើញ '''ពញាជ័យ''' '''ពញាសួស្តិ៍''' ឲ្យមកសោយរាជ្យ ជាតំណប្រយូរវង្ស។ ព្រះអង្គទាំងពីរព្រះអង្គ ប្រកែកមិនព្រម ទទួលរាជសម្បត្តិ ជាស្ដេច និង ជាឧបរាជសោះទេ ព្រោះទ្រង់ស្ដាយស្ម័គ្រប័ក្សពួក និង ល្បែងមហោស្រពទាំងឡាយ។ ខណៈនោះ មន្ត្រីទាំងឡាយ ដឹងព្រះរាជហឫទ័យហើយ ក៏ក្រាបទូលអង្វរថា : សូមឲ្យតែព្រះអង្គទ្រង់ព្រមទទួលសោយរាជ្យចុះ ខ្លួនទាំងអស់គ្នានឹងនាំ ប្រដាប់ល្បែងមហោស្រពទាំងប៉ុន្មាន យកទៅទុកក្នុងព្រះនគរ សម្រាប់លេងថ្វាយរាល់ថ្ងៃ ជាលំហែព្រះកាយ។ ព្រះអង្គទាំងពីរព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ក៏ទទួលសេចក្ដីអញ្ជើញ របស់សេនាបតី មន្ត្រីទាំងនោះ។ សេនាបតីមន្ត្រីទាំងនោះ អញ្ជើញ'''សម្ដេចពញាជ័យ''' ឲ្យគ្រងរាជ្យ (ទទួលរក្សារាជ្យជាបណ្ដោះអាសន្នសិន ទំរាំដល់ថ្ងៃអភិសេក) ជាស្ដេច និង អញ្ជើញ'''ពញាសួស្តិ៍'''ឲ្យគ្រងរាជ្យ ជាឧបរាជ ហើយក៏អញ្ជើញស្ដេចត្រាច់ចុះ ព្រះទីនាំងនាវាព្រមទាំងក្បួនហែ ចូលស្ថិតនៅក្នុងព្រះមហានគរ។ បីឆ្នាំក្រោយមក ទើបធ្វើពិធីរាជភិសេកតាមទំនៀម។ លុះបានសោយរាជ្យ (បានឡើងជាក្សត្រិយ៍គ្រងរាជពេញទីហើយ) ហើយ'''ព្រះបរមរាជាធិរាជអង្គជ័យ''' ទ្រង់ឲ្យយកលំពែងជ័យនោះ ទៅតំកល់ជាមួយនឹងគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យក្រុមមហោស្រព ផ្លាស់ប្ដូរគ្នាលេង ឲ្យអ្នកស្រុកមើលជាទីថ្កើងថ្កាន ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសាងប្រាសាទសួរព្រ័ត្រមួយ យោលទោងមួយ បិទពួនមួយ គ្រប់ទ្វារនគរ សម្រាប់ទតល្បែង។ អស់រាស្ត្រប្រុសស្រីសុខសប្បាយ ថ្កើងថ្កាន ដោយបុណ្យបារមី របស់ព្រះអង្គពន់ប្រមាណណាស់។ សេនាបតីមន្ត្រីរាស្ត្រទាំងពួង ឃើញព្រះអង្គមានបុណ្យ មានព្រះជន្មវែងក្រៃលែង លើសជនទាំងពួងដូច្នោះ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំទូល '''សូមព្រះរាជទានព្រះរាជបញ្ញត្តិថា''' : បើមានមង្គលការអ្វីៗ សូមឲ្យអ្នកមង្គលការនេះឲ្យពរថា : "ជ័យហោង សួស្ដិ៍ហោង" ដើម្បីឲ្យបានសេចក្ដីសុខ និងអាយុយឺនយូរ វែងដូចព្រះអង្គ។ ព្រះបរមបពិត្រយល់ថា​: ការសុំនេះជាប្រយោជន៍ ដល់រាស្ត្រប្រជារបស់ព្រះអង្គផង ហើយជាកិត្តិយល់ដល់ព្រះអង្គទៀត ដូច្នេះទ្រង់ក៏ព្រះរាជានុញ្ញាតតាមសុំ។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយ បានជាក្នុងមង្គលការទាំងឡាយសព្វថ្ងៃនេះ ជនទាំងពួងតែងឲ្យពរ គូស្វាមីភរិយាថ្មីថា : "ជ័យហោង សួស្ដិ៍ហោង" រៀងរាបដរាបមក។ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន៣ឆ្នាំ។ ក្នុងឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស. ១៥៤២​ - គ.ស. ៩៩៨ - ម.ស. ៩១ -ច.ស. ៣៦០ "គឺឆ្នាំដែលទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ" ព្រះអង្គទ្រង់ពិនិត្យតាម ក្បួនត្រៃភូមិ ត្រៃភេទ ត្រៃយុត ត្រៃតា (ត្រៃភូមិ, ត្រៃភេទ ឬ ត្រៃវេទ, ត្រៃយុត ឬ ត្រៃយុគ, ត្រៃយុតា ឬ ត្រៃតាយុគ ទាំង ៤ នេះជាឈ្មោះគម្ពីរ នៃសាសនាព្រាហ្មណ៍) ទៅឃើញថា ក្បួនតម្រាពីបូរាណទាំងប៉ុន្មាននោះ ជាក្បួនប្រសើរណាស់ ទ្រង់ត្រាប់បង្គាប់ឲ្យប្រតិបត្តិតាមឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ផ្លេកព្រះនេត្រាទតទៅ យល់គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រ បាត់ពីក្បួនពីតំរាអស់ គឺបាត់ទេវរូប២១ព្រះអង្គ ព្រះស័ង្ខសំរឹទ្ធិមួយ ព្រះកុណ្ឌីសំរឹទ្ធិមួយ (ប្រដាប់សម្រាប់ដាក់ទឹកច្រូច) ព្រះក្លស់សំរឹទ្ធិមួយ និង បុរោហិតទាំង៧នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់សួរក្រុមរាជបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យ អំពីការដែលបាត់បង់ទៅនេះសព្វប្រការ។ ក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : របស់ពិសេសទាំងនោះ បាត់ក្នុងកាលដែលលាវ និង សៀម យកទៅស្រុកលាវ ស្រុកសៀម គឺក្នុងពេលដែលទឹកលិច ព្រះនគរ។ ហេតុនេះហើយ បានជាអន្តរាយយ៉ាងដូច្នេះ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់តូចព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : អញបានមកសោយរាជ្យតប្រយូរវង្សនេះ មិនបានបរិបូណ៌ ដោយគ្រឿងបញ្ចក្សេត្ស និង ព្រះរាជគ្រូបុរោហិតទេ។ របស់ពិសេសទាំងឡាយ អន្តរាយអស់ពីមហានគរ យ៉ាងដូច្នេះហើយ បានជាផែនដីខ្សត់ តូចទាបមក តាំងតែពីផែនដីស្ដេច ពំនោល ស្ដេចពាល រៀងមកដល់ព្រះបាទសេណករាជ បីព្រះអង្គនោះ។ ព្រះអង្គបង់ខាត ព្រះកិត្តិយសលើប្រទេសរាជ ដែលធ្លាប់ឡើង ស្ដាប់បង្គាប់ ហើយប្រទេសរាជទាំងនោះ បែរជាប្រែចិត្ត បែកចេញអស់ជាច្រើន។ ឥឡូវដល់មកផែនដីអង្គអញវិញ របស់ទាំងនោះក៏នៅតែខកខាន ហើយព្រះនគរ ក៏ទន់កំលាំងពន់ប្រមាណណាស់ នឹងបានគិតការសង្គ្រាម លើកទៅធ្វើទោសស្ដេចទាំងនោះ ក៏មិនងាយ។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះ តែម្លោះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែង សោកស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់។ ក្នុងឆ្នាំ កុរឯកស័ក ព.ស. ១៥៤៣ គ.ស.​ ៩៩៩ - ម.ស. ៩២១ - ច.ស. ៣៦១ នោះ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សា នឹង សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី (សម័យពីបុរាណ គឺសម័យដែលព្រះសង្ឃមិនទាន់មានគណជាមហានិកាយ ជា ធម្មយុត្តិនោះ ព្រះសុគន្ធាធិបតី ជាស្ដេចនៃសង្ឃតែមួយព្រះអង្គឯង ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ និង សម្ដេចរាជាគណៈទាំង៧អង្គ និងអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិត្យថា តាំងពីផែនដីព្រះបាទសម្ដេច '''អរិដ្ឋពលពាហនោ''' រៀងមក '''សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ''' ទ្រង់បានទំនុកបំរុង ប្រទេសកម្ពុជា ឲ្យមានទទួលរដ្ឋទាំង៧ មានសម្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិតទាំង៧នាក់ មានមន្ត្រីរដ្ឋ៧ មានព្រះឥន្ទ្រគោរពការហោរាមួយ ឲ្យជួយទំនុកបម្រុង ព្រះមហាក្សត្រ។ ដូច្នេះព្រះមហាក្សត្រក្នុងសម័យនោះ ក៏ទ្រង់ប្រកបនៅព្រះកេរិ៍្តថ្កល់ថ្កើង សមជាស្ដេចនៃមហានគររៀងមក។ ដល់មកផែនដី ព្រះ'''បទុមសូរ្យវង្ស'''នេះ ទ្រង់បានព្រះត្រៃបិដក ព្រះកែវមរកត ជារបស់ពិសេស ចូលមកជាមង្គលព្រះនគរទៀត។ ព្រះនគរ ក៏ពេញថ្កើងថ្កានណាស់។ កន្លងមកទៀត៥ផែនដី រហូតមកដល់រាជព្រះបាទ'''សេណករាជ''' ប្រទេសខូចរបស់វិសេសទាំង ៥ ប្រការគឺ ព្រះកែវមរកតមួយ ព្រះត្រៃបិដក ជាមង្គលព្រះនគរមួយ គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រ ២១ មុខ ជាសិរីសួស្ដីព្រះនគរមួយ ព្រះរាជគ្រូបុរោហិតទាំង៧នាក់ សម្រាប់ប្រក់ព្រំព្រះនគរ ជម្រះឧត្បាទមួយ សម្ដេចព្រះឥន្ទ្រគោរពការហោរា ជាភ្នែក ជាត្រចៀក ព្រះនគរមួយ។ កាលបើរបស់ទាំងអស់នោះ វិនាសអន្តរាយអស់ទៅហើយ តើព្រះករុណា និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងឡាយយល់ថាដូចម្ដេច? ចំណែកឯញោមវិញ (ក្នុងពេលមានព្រះបន្ទូលជាមួយនឹងព្រះសង្ឃ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងសម័យបុរាណ ទ្រង់ហៅព្រះអង្គលោកថា "ញោម" មិន ហៅថាខ្ញុំព្រះករុណាដូចសម័យបច្ចុប្បន្ននេះទេ) ញោមយល់ថា : អំពីព្រះកែវមរកតនេះយើងនឹងរកកែវមរកតឯណាមកតាងជាតំណាំងព្រះអង្គពុំបានទេ ព្រោះកែវមរកតនេះ មានតែបីព្រះអង្គ ជាសម្រាប់ស្ដេចចុល្លចក្រ។ កែវមរកតឯទៀត កន្ទានយក្ស ក៏រក្សាមាំមួនណាស់។ ដូច្នេះ ញោមយល់ថា : យើងត្រូវយកសំរឹទ្ធិ ទឹកដប់ មាស, សំណ, លង់ហិន, ស្ពាន់, ទង់ហ៊្វា, យ៉ាងល្អបរិសុទ្ធ មកវាយពង្រាយរំលាយជា ១២ មុខ ហើយឲ្យជាងពិធីសាងតំណាងព្រះអង្គឡើង កុំឲ្យតែខាតល័ក្ខណ៍ព្រះនគរតែប៉ុណ្ណោះ។ អំពីព្រះត្រៃបិដកនោះ ញោមយល់ថា : ជារបស់ក្រពិតមែនហើយ តែដូចជាងាយគិតបន្តិច ព្រោះកាលព្រះចៅក្រុង ស្រីអយុធ្យា ដណ្ដើមយកព្រះត្រៃបិដកទៅនោះ ព្រះចៅក្រុងចម្បាសក្ដិ បានលាក់ព្រះត្រៃបិដកទុក៥ចប់ ក្នុងមួយមុខៗ បើយើងឲ្យព្រះរាជទូតនាំព្រះរាជសារទៅចម្លង ដោយព្រះរាជមេត្រីយើងនឹងបានព្រះត្រៃបិដកនោះជាប្រាកដ។ ញោមយល់ថា ព្រះចៅក្រុងចម្បាសក្ដិ ទ្រង់មុខជាពុំទើសទាល់ទេ។ អំពីគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រគឺ ព្រះក្លស់សំរឹទ្ធិ១ និង ទេវរូប ២១មុខ ដែលបាត់នោះ ញោមយល់ថា យើងត្រូវផ្សំសំរឹទ្ធិជា ១២មុខ ហើយសាងជាតំណាងព្រះអង្គឡើងវិញ។ អំពីបុរោហិត ៧នាក់ ដែលខឹងអន់ចិត្ត ហើយនាំទាំងព្រះឥន្ទ្រគោរពការហោរាទៅពារាណសីវិញនោះ ញោមយល់ថា : កាលផែនដីព្រះបាទ'''អរិដ្ឋពលពាហនោ''' ព្រះអង្គជ្រើសរើស កូនបុរោហិតនោះឯងទៅតាំងជាព្រំជៃមួយក្រុម ជាហ្មថាវមួយក្រុម ដូច្នេះ ក្នុងផែនដីញោមនេះ ក៏ត្រូវរើសកូន ព្រំជៃ, (ព្រំជៃ = បុរោហិត អ្នករក្សាព្រះខាន់) ហ្មថាវ, (ហ្មថាវ = អ្នកទាក់ដំរី ឬអ្នករក្សាដំរី ដែលចាស់ទុំជាគ្រូឬជាអធិបតីលើអស់ហ្មដំរីក្នុងពួកមួយៗ) មកតាំងជាព្រះរាជបុរោហិតឡើងវិញដែរ។ អំពីក្បួនតំរាដែលក្រុមបុរោហិត ខឹងហើយប្រមូលដាក់សំពៅ នាំទៅអស់នោះ ក៏ក្បួនទាំងនោះ នៅមានក្នុងព្រះករុណាទាំង៧ ព្រះអង្គជាច្រើនដែរ, ថាបើព្រះករុណា យល់ដូចញោមហើយ ញោមនិងឲ្យសេនាបតី ចាត់បម្រើឲ្យចេញទៅយកកូនបារគូ, ព្រំជៃ, ហ្មថាវ, នោះឲ្យគ្រប់ចំនួនទាំង៧នាក់ មកប្រគេនព្រះគុណគ្រប់ព្រះអង្គ ឲ្យតាំងបង្ហាត់បង្រៀនឲ្យបានស្ទាត់ រួចឲ្យបួស និង ឲ្យឆាន់ព្រុត ជាបុរោហិត រក្សាព្រះខាន់ ព្រះបញ្ចក្សេត្រតទៅ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ព្រះរាជាគណៈ ឋានានុក្រម និង សេនាបតី មន្ត្រីធំ តូច ខ្ញុំព្រះរាជការ ទាំងប៉ុន្មាន សរសើរព្រះទិព្វបរិហារ ពន់ប្រមាណ ថ្វាយព្រះពរ និងក្រាបបង្គំទូលថា : ទ្រង់ព្រះចិន្តានេះ ត្រូវណាស់ ថាទ្រង់នឹងមានព្រះកិត្តិយស ខ្ពស់ប្រសើរតទៅមុខ ជាអង្វែងឆ្ងាយទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលព្រះអង្គពិនិត្យឃើញថា អង្គប្រជុំជំនុំយល់ព្រមល្មមហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់គ្រប់មុខងារឲ្យធ្វើ ឲ្យបានសម្រេចតាមព្រះឱង្ការនោះ។ បន្ទាប់មកក្រសួងសង្ឃ និង ក្រសួងមន្ត្រីគ្រប់តំណែង ក៏បានចាត់ការ បានសម្រេចគ្រប់ទាំង ៥ ប្រការតាមព្រះរាជបញ្ជា ឥតមានមោះមៃឡើយ។ ហេតុនេះហើយ ទើបបានជា របស់ទាំង៥ ប្រការនេះ កើតមានឡើងវិញ។ '''ព្រះអង្គជ័យ''' ស្ដេចទ្រង់ទសពិធរាជធម៌ ប្រសើរណាស់, អាណាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងព្រះនគរបានសុខក្សេមក្សាន្ត ឥតមានសឹកសត្រូវអ្វីឡើយ។ ក្នុងឆ្នាំវក ចត្វាស័ក ព.ស. ១៥៧៦ - គ.ស. ១០៣២ - ម.ស. ៩៥៤ - ច.ស. ៣៩៤ អ្នកព្រះម្នាង '''បុប្ផាវតី''' សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ថ្វាយព្រះនាមថា : '''ព្រះសិរីរតន៍'''។ ព្រះបរមបពិត្រ "ព្រះបាទអង្គជ័យ ឬ ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម" ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឬទ័យ ប្រោសប្រណី ព្រះរាជបុត្រណាស់។ លុះដល់ព្រះរាជបុត្រា បានព្រះជន្ម ១៧ វស្សា ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចសោយរាជ្យបាន ៥០ ឆ្នាំ ស្ដេចក៏ទ្រង់ប្រឈួន រោគជាទម្ងន់។ ខណៈនោះ ស្ដេចត្រាស់ហៅសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជបាន ៥០ ឆ្នាំ ស្ដេចក៏ទ្រង់ប្រឈួន រោគជាទម្ងន់។ ខណៈនោះ ស្ដេចត្រាស់ហៅសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ឲ្យយាងទៅជិត ទើបទ្រង់ព្រះបណ្ដាំថា : រាជសម្បត្តិនេះ ត្រូវប្អូនគ្រងតទៅ។ បើប្អូនអស់បុណ្យទៅវេលាណា សុំប្អូនប្រគល់រាជសម្បត្តិនោះទៅ '''ចៅសិរីរតន៍''' ជាក្មួយបាសោយរាជ្យតទៅ។ ប្រការមួយទៀតអំពីក្បួនតំរាសិក្ខាវិន័យ សម្រាប់ព្រះសង្ឃ និងសម្រាប់ផែនដី និងបារគូបុរោហិតនោះ ចូរប្អូនត្រួតត្រាឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ តែបើប្អូនធ្វេសប្រហែស បណ្ដោយឲ្យឃ្លៀងឃ្លាតហើយព្រះរាជាណាចក្រមុខជាពុំបានសុខក្សេមក្សាន្តឡើយ។ ទ្រង់ព្រះបណ្ដាំ ចប់ព្រះបន្ទូលហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ក៏ទ្រង់សុគតទៅ ក្នុងឆ្នាំជូតសំរឹទ្ធិស័កព.ស. ១៥៩២ - គ.ស. ១០៤៨ - ម.ស. ៩៧០ - ច.ស. ៤១០ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៥០០ឆ្នាំ (បើថា៥០៣ឆ្នាំ ទើបត្រូវជាង)។ វេលានោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះរាជបុត្រា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង លើកព្រះបរមសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី អញ្ជើញ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ '''ពញាសួស្តិ៍''' ឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិស្នងព្រះជេដ្ឋាឡើង។ ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ២ ដែលតម្កល់ទុក ក្នុងព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ ៥៣ ទំព័រ ៦៨ សម្ដែងថា : '''ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម''' បានឡើងសោយរាជ្យនៅ ព.ស. ១៨៣៤ គ.ស. ១២៩០ - ម.ស. ១២១២ ច.ស. ៦៥២ ថ្ងៃទី ១១ កើតខែ ផល្គុន ម៉ោង ៩ ព្រឹក ឆ្នាំខាល ទោស័ក ក្នុងព្រះជន្មាយុ៧០ ឆ្នាំ។ លុះព្រះអង្គសោយរាជសម្បត្តិបាន ៥១ឆ្នាំ ព្រះជន្មាយុ ១២០ឆ្នាំ ស្ដេចសុគតនៅឆ្នាំ រោង ទោស័ក ព.ស. ១៨៨៤ - គ.ស. ១៣៤០ - ម.ស. ១៤៦២ - ច.ស. ៧០២។ ព្រះរាជពង្សាវតារដដែលនេះ ទំព័រ៦៤ តំណាលថា : ក្នុងផែនដី'''ព្រះសីហនុរាជ''' មានតាបសមួយអង្គព្រះនាម '''ព្រះបទុមតាបស'''ជាព្រះរាជបុត្រាព្រះបាទ'''ចក្រពត្តិរាជ'''។ ថាកាល'''ដំបងគ្រញូង''' ជ្រែករាជ្យព្រះបិតា ព្រះអង្គ'''ព្រះបទុមតាបស''' ស្ដេចបានភៀសព្រះអង្គទៅបួសជាមហាឥសីនៅភ្នំខ្ជោល "ក្នុងខែត្រកំពង់ស្ពឺ"។ ថាលុះចម្រើនឈានយូរៗទៅស្ដេចនឿយណាយនឹងឈានជាអផាសុក ក្រៃពេក។ ថាជួនជាថ្ងៃមួយ ជាក្រោយមក ស្ដេចទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ឮសត្វវានិយាយគ្នាថា : ព្រះតាបសនេះ ជាអ្នកឥតភ័ព្វ រកប្រពន្ធកូនតវង្សត្រកូលគ្មាន។ អម្បាលព្រះពុទ្ធជាអម្ចាស់ ម្ដេចគង់ព្រះអង្គមានប្រពន្ធកូន ទើបព្រះអង្គចេញទៅសាងព្រះផ្នួស។ ថាព្រះតាបសនោះ លុះឮសត្វនិយាយគ្នាថា ឲ្យព្រះអង្គលោកដូច្នោះហើយ ស្ដេចយល់ថា រឿងព្រះអង្គលោកត្រូវដូចពាក្យសត្វនិយាយមែន ទើបស្ដេចចាកព្រះផ្នួស ពីតាបសចេញមកមានប្រពន្ធ។ ថាដល់មកឆ្នាំម្សាញ់ត្រីស័ក ព.ស. ១៧៦៥ - គ.ស. ១២២១ ម.ស. ១១៤៣ - ច.ស. ៥៨៣ ព្រះបទុមតាបសនោះ មានបុត្រមួយព្រះអង្គ ថ្វាយនាមថា : '''ចៅតា'''។ លុះព្រះកុមារ ចៅតា ចម្រើនវ័យធំឡើង ដឹងសេចក្ដី មានរូបឆោមល្អល្អះជ្រះថ្លា មានប្រាជ្ញាឆ្លាតឈ្លាស ស្គាល់ខុសត្រូវ, មាតាបិតាទូន្មាន យ៉ាងណាក៏ចាំបាន ទើបបិតាត្រឡប់ទៅបួសវិញ។ ចៅតាក៏នៅជាមួយនឹងមាតារៀងមក។ ថាថ្ងៃក្រោយ ចៅតា លាមាតាទៅសួរព្រះតាបសជាបិតា នៅព្រៃភ្នំ។ ថាលុះព្រះតាបស បានជួបនឹងបុត្រ ហើយព្រះអង្គក៏មានពុទ្ធដីកាប្រាប់ពីពូជពង្ស ដែលជាវង្សក្រស័ត្រ តាមដំណើរសព្វគ្រប់ ហើយទំនាយថា ៖ កូននឹងបានសោយរាជសម្បត្តិ តំណវង្សទៅមុខជាមិនខាន។ ថាពេលនោះ ព្រះតាបសឲ្យថ្មដែកមួយដុំនឹងគ្រាប់ត្រសក់ ៣ គ្រាប់ មកចៅតា ហើយប្រាប់ថា : ចូរឯងយកវត្ថុទាំងនេះទៅដាំចិញ្ចឹមជីវិត និងរក្សាខ្លួនចុះ។ ចៅតា ទទួលយកហើយ ក៏លាព្រះតាបសជាបិតាមកនៅនឹងមាតាវិញ។ លុះយូរមកមាតាក៏ដល់នូវជរាភាព រួចក៏អនិច្ចកម្មទៅ, ចៅតាក៏ធ្វើចំការដាំត្រសក់ នៅភ្នំជ្រាវតែម្នាក់ឯង ដរាបដល់មានរឿងក្របីស៊ីត្រសក់នោះ។ ព្រះរាជពង្សាវតារដដែលនេះ ទំព័រទី ៦៩ បានបន្ថែមថា : កាលព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមបានសោយរាជ្យបាន បួនឆ្នាំ ស្ដេចរលឹកទីប្រសូត្រ និង ចំការដែលដាំត្រសក់ ក៏ស្ដេចយាងទៅសាងព្រះរាជមន្ទីរនៅទីនោះ ហើយសន្មតហៅថា គោកព្រះរាជមន្ទីរ នៅជិតភ្នំជ្រាវ។ ថាស្ដេចបានសាង ព្រះពុទ្ធរូបបដិមាករ ច្រើនព្រះអង្គ យកទៅតម្កល់ក្នុងរូងភ្នំទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ហើយទ្រង់សន្មតឲ្យហៅថា ភ្នំព្រះ។ ឯចំការត្រសក់នោះ ក៏នៅសព្វថ្ងៃ។ នៅទីនោះ ទ្រង់បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ច្រើនអន្លើ ច្រើនតំបន់។ ស្ដេចប្រថាប់នៅទីនេះយូរខែ រួចស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅនគរព្រះខាន់ជ័យ "នៅខែត្របារាយណ៍" វិញ។ ទ្រង់ឲ្យសាងប្រាសាទនៅទីនោះ តម្កល់ព្រះខាន់ជ័យទាំង៤ ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍រួចស្រេច ស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅ ព្រះមហានគរវិញ។ ទីនោះ មានឈ្មោះហៅថា ភូមិប្រាសាទ រហូតសព្វថ្ងៃនេះ^(២)។ តាមព្រះរាជពង្សាវតារនេះ '''ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម''' បានទទួលរាជសម្បត្តិ តពី'''ព្រះសីហនុរាជ''' ដែលជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះបាទសេណករាជ''' ព្រះអង្គមិនមែនជាតំណផ្ទាល់ពីព្រះបាទសេណករាជទេ។ ថាព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម ទ្រង់បានលើក'''ព្រះចន្ទ្រាវតី''' ព្រះរាជបុត្រី នៃ'''ព្រះសីហនុរាជ''' ជាព្រះអគ្គមហេសី ហើយថ្វាយព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះភគវតី សិរីចន្ទ្រាមហាក្សត្រី'''។ ស្ដេចមានព្រះរាជបុត្រា នឹងព្រះអគ្គមហេសីអង្គនេះ ពីរព្រះអង្គគឺ '''ព្រះបរមនិព្វានបាទ''' ប្រសូតក្នុងឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស. ១៨៣៦ គ.ស. ១២៩២ ម.ស. ១២១៤ ច.ស. ៦៥៤ និង'''ព្រះសុទ្ធានរាជ''' ប្រសូតក្នុងឆ្នាំមមី ឆស័ក ព.ស. ១៨៣៨ គ.ស. ១២៩៤ ម.ស. ១២១៦ ច.ស. ៦៥៦។ ---- :(១) សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជទ្រង់សព្វព្រះហឫទ័យ ឲ្យប្រើពាក្យ ''រជ្ជកាល'' ជាជំនួសពាក្យ ''ផែនដី'' នេះវិញ។ ប៉ុន្តែការកែប្រែនេះ នឹងនាំឲ្យពាក្យថ្មីឃ្លាតចាកពីច្បាប់ដើម។ ដូច្នេះដើម្បីកុំឲ្យខុសពីច្បាប់ដើម យើងសូមរក្សាទុកពាក្យ ''ផែនដី''នេះឲ្យគង់នៅដដែល។ :(២) (ព្រះជន្មព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមវែងហួសនិស្ស័យនឹងជឿបាន។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ (ជួនណាត) ជាអម្ចាស់ដែលទ្រង់ជាប្រធាននៃក្រុមជំនុះពិនិត្យឯកសារនេះ សព្វព្រះហឫទ័យថា បើនឹងលុប ឬ នឹងកែប្រែព្រះជន្មជាប្រការយ៉ាងណាទៅវិញក្រែងវានាំឲ្យខូចឈ្មោះដល់ការស្រាវជ្រាវនេះថា មិនមែនជាឯកសារទៅវិញ ហេតុនេះហើយ ទើបបានគណៈកម្មការទុកព្រះជន្មនេះឲ្យគង់វង្សដូចដើមទៅ។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ|មាតិកា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍|ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្ដិ៍]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] frp497q9f5wzojwi2pgr9urcx8ilrnf 6 2540 5005 2013-02-22T16:41:07Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 14 2542 5024 2013-02-24T14:44:35Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មុខវិជ្ជា:ប្រវត្តិសាស្... wikitext text/x-wiki [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:មុខវិជ្ជា:ប្រវត្តិសាស្ត្រ]] aw7dx2t49hexyfwxlbzs4u9rser1t1v 0 2543 7405 7404 2017-04-16T15:20:28Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម|ផែនដីព្រះបាទអង្គជ័យ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ|ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ]]</div> | notes = }} {{rule|9em}} សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ '''ពញាសួស្តិ៍''' ស្ដេចឡើងសោយរាជ្យ ស្នងសម្ដេចព្រះបរមជេដ្ឋាធិរាជ ទ្រង់ព្រះនាមថា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះឱង្ការ ព្រះបរមរាជាមាធិបតី''' ទ្រង់ប្រទានឲ្យ '''ព្រះសិរីរតន៍'''ឡើងជាមហាឧបរាជ។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឲ្យប្រជុំ សាមលរាជចូលមកធ្វើព្រះសុមេរុ ថ្វាយព្រះសពសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ជាឧឡារិក សន្ធឹកមហិមា៣៧ថ្ងៃ ជាសូរេចការបុណ្យ។ ចាប់តាំងពីព្រះអង្គ បានឡើងសោយរាជ្យវេលាណាមក ព្រះបរមបពិត្រពញាសួស ព្រះអង្គទ្រង់ប្រព្រឹត្តដោយយុត្តិធម៌ ឥតមានល្អៀងពី ព្រះរាជបណ្ដាំ ដែលសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ទ្រង់ផ្ដាំទាំងប៉ុន្មានៗ ក៏ទ្រង់ធ្វើតាមគ្រប់ជំពូក។ ព្រះអង្គចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ឲ្យសាងវត្តអារាម ឲ្យជួសជុលព្រះអារាម ដែលពុកបាក់បែកនោះប្រមាណជាង ១០០ ព្រះវិហារ។ រាស្ត្រប្រជា ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ បានសុខសប្បាយគ្រប់គ្នា, ភ្លៀងក៏ធ្លាក់ត្រូវរដូវ រាស្ត្រធ្វើស្រែចំការ បានផលច្រើន, ផលប្រយោជន៍ក្នុងព្រះនគរ ក៏ចម្រើនច្រើន។ ក្នុងឆ្នាំច ទោស័ក ព.ស. ១៦១៤ គ.ស. ១០៧០ - ម.ស. ៩៩២ ច.ស. ៤៣២ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ២២ឆ្នាំ មានម្នាក់ឈ្មោះ '''ជៃ''' បានទៅតាំងសិល្ប៍នៅភ្នំខ្ជោល ហើយលើកខ្លួនជាអ្នកមានបុណ្យ។ លុះការណ៍នេះ បានជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រហើយ, ស្ដេចក៏ត្រាស់ប្រើសម្ដេចចៅពញាចក្រី, សម្ដេចចៅពញាក្រឡាហោម ឲ្យលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាម។ សេនាទាហាន ចាប់បានខ្លួនសិល្ប៍ជៃ ហើយក៏ប្រហារជីវិតទៅ។ លុះបានជោគជ័យសព្វគ្រប់ហើយ មេទ័ពទាំងពីរនោះ ក៏ចូលមកក្រាបបង្គំទូល តាមកិច្ចការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ នាយទ័ព នាយកង តាមគុណបំណាច់ ដែលប្រើបាន។ ព្រះនគរក៏បានសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមកទៀត។ '''សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ពញាសួស្តិ៍''' ជាស្ដេចអា ឥតព្រះរាជបុត្រសោះ។ លុះព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៤៨ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនរោគជាទម្ងន់ ទើបព្រះអង្គត្រាស់ឲ្យហៅ'''ព្រះសិរីរតន៍''' មហាឧបរាជ មកផ្ដាំថា : រាជសម្បត្តិនេះ ឲ្យចៅគ្រប់គ្រងតទៅ​ តាមព្រះរាជបណ្ដាំ សម្ដេចព្រះបរមជេដ្ឋា ជាសម្ដេចព្រះបិតាចៅ។ បើចៅសោយរាជ្យហើយ សូមឲ្យចៅ ជួយទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនា និងការផែនដីឲ្យមាំមួន តាមសេចក្ដីប្រព្រឹត្តរបស់សម្ដេចព្រះវរបិតានៃចៅ កុំឲ្យឃ្លៀងឃ្លាត។ ទ្រង់ព្រះបណ្ដាំហើយ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចសុគតទៅ។ មន្ត្រីទាំងឡាយអញ្ជើញព្រះសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ ក៏អញ្ជើញ'''ព្រះសិរីរតន៍''' ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ អ្នកស្រាវជ្រាវសូមជំរាបថា អំពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ព្រះរាជពង្សាវតារ ដែលតម្កល់ទុកក្នុងព្រះរាជបណ្ណាល័យនោះ ពុំបានពណ៌នាទេ។ បើតាមឯកសារនេះ ព្រះសន្តតិវង្ស ជាតំណពីព្រះបាទត្រសក់ផ្អែមមក គឺ'''ព្រះនិព្វានបទ'''។ ឯកសារដទៃទៀត ដែលយើងមានក្នុងពេលឥឡូវនេះ "ក៏មិនឃើញមានព្រះនាមព្រះអង្គដែរ"។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម|ផែនដីព្រះបាទអង្គជ័យ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ|ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] d8n0emuguflsk5ja74thqnvsd0wg8qt 0 2544 7411 7410 2017-04-16T16:32:32Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ.ស.១០៩៩ដល់គ.ស.១១៦៣</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍|ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស|ផែនដីព្រះលំពង្ស]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះបាទសិរីរតន៍''' ព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះបរមរាជាពញាជ័យ''' ឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេចព្រះបិតុលា (ព្រះបិតុលា = ឪពុកធំ ឬ ឪពុកមា ខាងបិតា - ព្រះបិតុច្ឆា = ម្ដាយធំ ឬ ម្ដាយមីង ខាងបិតា) ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ នពស័ក ព.ស. ១៦៤១ - គ.ស. ១០៩៧-ម.ស. ១០៩១-ច.ស. ៤៥៩ ទ្រង់ព្រះនាមជា'''ព្រះសិរីវីចក្រ''' ព្រះជន្មាយុ ៦៧ឆ្នាំ។ ព្រះរាជាអង្គនេះ ទ្រង់ប្រព្រឹត្តតាមគន្លង សម្ដេចព្រះវររាជបិតា និងសម្ដេចព្រះបិតុលា, ព្រះរាជសីមា ក៏បានសុខក្សេមក្សាន្ត។ ក្នុងឆ្នាំរកាឯកស័ក ព.ស. ១៦៨៨ - គ.ស. ១១៤៤ ម.ស. ១០៦៦ - ច.ស. ៥០៦ '''អ្នកព្រះម្នាងគន្ធបទុម''' សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះលំពង្ស'''។ សម្ដេចព្រះរាជបិតា មាតាទ្រង់ព្រះស្នេហាណាស់ ទ្រង់ឲ្យបង្ហាត់បង្ហាញ សិល្បសាស្ត្រវិជ្ជាការផងទាំងឡាយ ដោយប្រពៃ។ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចសោយរាជ្យបាន ៦៦ ឆ្នាំ ព្រះជន្មាយុ ១៣៣ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនរោគសុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះបរមសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្ដេចហើយ ទើបអញ្ជើញព្រះ'''លំពង្ស'''ជាព្រះរាជបុត្រ ឡើងសោយរាជ្យ។ (អ្នកស្រាវជ្រាវសូមជំរាបថា : "ព្រះនាមព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ក៏មិនឃើញមានក្នុងឯកសារផ្សេងៗដែរ")។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍|ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស|ផែនដីព្រះលំពង្ស]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] e8aeuflisujpp0adpgiohdbisbahb7n 0 2545 7417 7408 2017-04-16T18:39:59Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះលំពង្ស''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១១៦៣ ដល់ គ.ស.១១១៨</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ|ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឱង្ការ|ផែនដីព្រះឱង្ការ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះលំពង្ស''' ជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះវររាជបិតា ក្នុងឆ្នាំមមែ បញ្ចស័ក ព.ស. - ១៧០៧ - គ.ស. ១១៦៣ - ម.ស. ១០៨៥-ច.ស. ៥២៥។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមលំពង្សរាជាធិរាជ'''។ ព្រះអង្គយកព្រះក្សត្រីលើកជាអគ្គមហេសី ទ្រង់ព្រះនាម '''សម្ដេចព្រះភគវតីព្រះមហាក្សត្រី ចក្រពត្តិ'''។ ព្រះអង្គឲ្យប្រជុំសាមលរាជ មកសាងព្រះមេរុ ខ្នាតធំធ្វើបុណ្យ ព្រះបរមសព សម្ដេចព្រះវររាជបិតា បីខែ។ សូរេចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រព្រឹត្ត តាមគន្លងសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ដូច្នេះព្រះរាជសីមា អាណាខែត្រ ក៏សុខរៀងមក។ ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់ នពស័ក ព.ស. ១៧៤១-គ.ស. ១១៩៧-ម.ស. ១១១៩-ច.ស. ៥៥៩ ព្រះបរមបពិត្រ សោយរាជ្យបាន ៣៥ឆ្នាំនោះ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះរាជឱង្ការ'''។ លុះសោយរាជ្យមកបាន ៥៥ឆ្នាំ ព្រះជន្មាយុបាន៧៥ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនរោគ សុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះបរមសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ អញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការ ជាព្រះរាជបុត្រាឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ អ្នកស្រាវជ្រាវសូមជម្រាបថា : "យើងក៏មិនដែលឃើញមានព្រះនាម ព្រះមហាក្សត្រយ៍អង្គនេះក្នុងឯកសារដទៃទៀតដែរ"។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ|ផែនដីព្រះបាទសិរីវីចក្រ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឱង្ការ|ផែនដីព្រះឱង្ការ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] ge9oubfcwwku1u22ywy6wtx0ol70i4w 0 2546 7419 7418 2017-04-16T18:49:19Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះឱង្ការ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១២១៧ ដល់ គ.ស.១២៧៥</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស|ផែនដីព្រះលំពង្ស]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌|ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះឱង្ការ'''ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ពីឆ្នាំឆ្លូវ នពស័ក ព.ស. ១៧៦១ -​ គ.ស.១២១៧ - ម.ស. ១១៣៩ - ច.ស. ៥៧៩ ព្រះជន្មាយុ២០ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះនាម '''សម្ដេចព្រះបាទព្រះរាជឱង្ការ'''។ ព្រះអង្គយក '''ព្រះមង្គលក្សត្រី''' ជាព្រះរាជវង្ស លើកឡើងជាអគ្គមហេសី ទ្រង់ព្រះនាម '''សម្ដេចព្រះភគវតីមង្គលក្សត្រីសិរីវីចក្រពត្តិ''' ហើយព្រះអង្គប្រជុំសាមលរាជ ធ្វើព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង ព្រះបរមសពសម្ដេចព្រះវរាជបិតា៣ខែ ព្រមដោយល្បែងមហោស្រពជាឱឡារិក។ ក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ១៧៦៩ - គ.ស. ១២២៥ - ម.ស. ១១៤៧ - ច.ស. ៥៤៧ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រា នាំរាជសេវកាមាត្យ ទាំងខាងក្នុងទាំងខាងក្រៅ ទៅទតទឹកទន្លេធំ។ ទ្រង់ប្រថាប់នៅនគរបានជ័យ បានការហើយត្រាស់សួរទៅ'''ពញាមន្ត្រីវរវង្ស'''ថា : "ម្ដេចក៏ចៅ មិននៅក្នុងកំពែងប្រាសាទនេះ" '''ចៅពញាមន្ត្រីវរវង្ស''' ក្រាបទូលថា : ទីនេះប្រជារាស្ត្រប៉ង នៅច្រើនៗគ្នាដែរ តែចេះតែឃើញ សម្ដេចព្រះអយ្យកោ ស្ដេចមកបណ្ដេញពុំឲ្យនៅ អ្នកនៅចេះតែមានជំងឺតំកាត់ពន់ប្រមាណ។ ក្នុងខណៈដែល'''សម្ដេចព្រះនាគសេនមហាថេរ''' ចូលទៅថ្វាយព្រះពរនោះ ព្រះអង្គបានសួរថា : "បើញោមបង្វែរទីនេះ ទៅជាព្រះអារាម តើគួរឬទេ?" សម្ដេចព្រះនាគសេន ថ្វាយព្រះពរថា : "គួរ"។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាសម្ដេចយល់ ឲ្យសាងព្រះវិហារ សាងព្រះពុទ្ធរូបក្នុងវត្តនោះវេរថ្វាយទៅជាវត្តឲ្យ'''សម្ដេចព្រះនាគសេន''' នៅគង់ចាំវស្សា។ '''សម្ដេចព្រះនាគសេន'''ថ្វាយព្រះពរថា : ទីនេះជា "ឧត្តុង្គឧត្តម ខ្ពស់ប្រសើរណាស់ គួរសមតែតម្កល់ព្រះពុទ្ធរូប ថាបើនឹងឲ្យព្រះសង្ឃគង់ចាំវស្សា មានសិស្សានុសិស្ស ធ្វើឲ្យឆ្អេះឆ្អាបនោះ ពុំបានទេ"។ ទើបព្រះអង្គឲ្យឧកញ៉ា សម្ដេចសាងព្រះអារាមមួយទៀត ជាយខាងជើងនគរបានជ័យ បានការហើយតាំងនាមហៅនគរតូច ឲ្យ'''សម្ដេចព្រះនាគសេន''' គង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តទាំងពីរ។ ស្ដេចធ្វើបុណ្យឆ្លងស្រេច ក្នុងឆ្នាំរកា សប្តស័ក។ លុះសូរេចបុណ្យហើយ ព្រះអង្គព្រះរាជដំណើរទៅមហានគរវិញ ព្រះអង្គសោយរាជ្យរៀងមក។ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីសម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម'''សុរិយោពណ៌'''។ លុះព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន៥៨ឆ្នាំ ព្រះជន្មបាន ៧៨ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនសុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយអញ្ជើញ'''ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌''' ជាព្រះរាជបុត្រឲ្យឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិតាមប្រពៃណី។ អ្នកស្រាវជ្រាវ សូមជម្រាបថា : "ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ក៏ពុំឃើញមានព្រះនាមក្នុងឯកសារដទៃទៀតដែរ"។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៦៩ ចុះថ្ងៃទី ១៣ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស|ផែនដីព្រះលំពង្ស]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌|ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] tvv8f9b5bp2hx2bn573tocyvkqhul8o 0 2547 7422 7421 2017-04-16T18:56:12Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១២៧៥ ដល់ គ.ស.១៣៤០</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឱង្ការ|ផែនដីព្រះឱង្ការ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ|ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះសុរិយោពណ៌''' ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះវររាជបិតា ក្នុងឆ្នាំថោះត្រីស័ក ព.ស. ១៨១៩ - គ.ស. ១២៧៥ - ម.ស. ១១៩៧ - ច.ស. ៦៣៧ ព្រះជន្មាយុ ២៣ឆ្នាំ ទ្រង់យកព្រះអង្គ '''មន្ទាពិសី''' ជាព្រះរាជអនុជផ្សេងមាតា លើកឡើងជាព្រះអគ្គមហេសី ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះភគវតី មន្ទាពិសី ព្រះសិរីចក្រពត្តិ''' ហើយព្រះអង្គឲ្យប្រជុំសាមលរាជ សាងព្រះមេរុ ធ្វើបុណ្យព្រះបរមសព ព្រះវររាជបិតា។ ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ព​.ស. ១៨៤៩ - គ.ស. ១៣០៥ - ម.ស. ១២២៧ - ច.ស. ៦៧១ ព្រះអគ្គមហេសី សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះនិព្វានចក្រ''' (សាស្ត្រាខ្លះថា '''និព្វានបាទ''' សាស្ត្រាខ្លះទៀតថា '''និព្វានបទ''')។ ឆ្នាំរការ ឯកស័ក ព.ស. ១៨៥៣- គ.ស. ១៣០៩-ម.ស. ១២៣១ - ច.ស. ៦៧១ ព្រះអគ្គមហេសី សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទៀត ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះសុទ្ធានរាជា'''។ លុះព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ចម្រើនព្រះជន្មធំឡើងនោះ '''ព្រះបរមនិព្វានចក្រ''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បងមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះស្រីសុគន្ធចក្រ'''។ ឯ'''ព្រះសុទ្ធានរាជា''' មានព្រះរាជបុត្រា ពីរព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះលំពង្សរាជា''' មួយព្រះអង្គទៀត ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះសុរិយោទ័យ'''។ ឯ'''សម្ដេចព្រះសុរិយោពណ៌''' ជាព្រះវររាជបិតានោះ ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខរៀងមកបាន ៦៥ឆ្នាំ ព្រះជន្មបាន៨៨ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនរោគ សុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកតម្កល់ព្រះបរមសព ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេចក៏ព្រមគ្នា អញ្ជើញ'''ព្រះបរមនិព្វានចក្រ''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង ឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។ "ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ក៏ពុំឃើញមានព្រះនាម ក្នុងឯកសារដទៃទៀតដែរ"។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឱង្ការ|ផែនដីព្រះឱង្ការ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ|ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 1kh76zfsfvpt3hybabwha6wa7m42jt8 6 2548 5049 2013-02-25T14:56:30Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2549 7424 5822 2017-04-16T19:02:22Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ ឬ និព្វានបាទ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ.ស.១៣៤០-១៣៤៥</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌|ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ|ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះបរមនិព្វានចក្រ''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ក្នុងឆ្នាំរោង ទោស័ក ព.ស. ១៨៨៤ គ.ស. ១៣៤០ - ម.ស. ១២៦២ - ច.ស. ៧០២ ព្រះជន្មាយុ៣៥ឆ្នាំ។ ទ្រង់ប្រជុំមន្ត្រី ធ្វើបុណ្យសម្ដេចព្រះវររាជបិតា-មាតារួចហើយ សម្ដេចសោយរាជ្យជាសុខសប្បាយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្ររៀងមកបាន ៥ ឆ្នាំ។ ព្រះជន្មវស្សា ៤០ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនរោគសុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះបរមសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេចហើយ អញ្ជើញ'''ព្រះសុទ្ធានរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រពៅ នៃព្រះបាទ'''ស្រីសុរិយោពណ៌''' គឺជាព្រះរាជអនុជ '''ព្រះនិព្វានចក្រ''' ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌|ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ|ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 3o6l6gvqsmsq1ul6bybmlqhzcplli2w 0 2550 7426 7425 2017-04-16T19:06:14Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ.ស.១៣៤៥</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ|ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា|ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះសុទ្ធានរាជ''' ជាព្រះអនុជ ឡើងគ្រងរាជ្យ ស្នងសម្ដេចឬព្រះជេដ្ឋា បានតែ៣ខែ ពុំទាន់បានធ្វើរាជាភិសេក និង ធ្វើបុណ្យបរមសព ព្រះវររាជបិតា នៅឡើយផង ក៏ទ្រង់អាពាធ សុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ អញ្ជើញ '''ព្រះលំពង្សរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង របស់'''ព្រះសុទ្ធានរាជា''' ឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ជាតំណប្រយូរវង្ស។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ|ផែនដីព្រះនិព្វានចក្រ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា|ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] oj0orvkblob8fhw637bj5yji0o4q59f 0 2551 7431 7430 2017-04-16T19:49:58Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៤៦ ដល់ គ.ស.១៣៥១</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ|ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត|ផែនដីព្រះចៅបាអាត]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះលំពង្សរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង នៃ ព្រះបាទ'''សុទ្ធានរាជា''' ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះវររាជបិតា ក្នុងឆ្នាំ ខាល ទោស័ក ព.ស. ១៨៩០ - គ.ស. ១៣៤៦ - ម.ស. ១២៦៨-ច.ស. ៧០៨ ក្នុងព្រះជន្មាយុ៥៤ ព្រះវស្សា។ ព្រះអង្គបានសាងព្រះមេរុ ថ្វាយព្រះភ្លើង ព្រះបរមសព ព្រះបាទ'''ព្រះសុទ្ធានរាជា''' ជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតា និង ព្រះបរមសព ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះសុគន្ធចក្រ''' ជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ព្រះអយ្យកោមួយ ក្នុងឆ្នាំនោះឯង។ នាកាលព្រះរាជពិធី រំលាយព្រះសព ចប់សព្វគ្រប់ជាសូរេចហើយ '''សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះសិរីទិព្វមាលី ទេវីចក្រពត្តិ''' ជាព្រះអគ្គមហេសី នៃ'''ព្រះបាទសិរីសុគន្ធចក្រ''' ព្រះអង្គសុំយកព្រះបរមធាតុសម្ដេចព្រះស្វាមី ដើម្បីនឹងដង្ហែទៅបញ្ចុះ នៅនគរបានជ័យ បានការដែលជាស្រុកកេរ្តិ៍របស់ព្រះអង្គ។ សម្ដេចបានឲ្យជាងសាងព្រះបដិមាករមួយ ស្នងព្រះរូបសម្ដេចព្រះស្វាមី ទុកក្នុងគុហាមួយ នៅទីនោះគ្រាន់ជាទីប្រតិបត្តិ របស់ព្រះអង្គជាអចិន្ត្រៃយ៍ទៅ ដោយហេតុថាព្រះអង្គលោកអាឡោះអាល័យ ព្រះស្វាមី ពន់ប្រមាណណាស់។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះបដិមាករអង្គនេះ បានព្រះនាមថា : ព្រះរូបព្រះបាទ '''បរមសុគន្ធចក្រ''' តែអ្នកស្រុកហៅយារៗមកថា : អ្នកតាសុគន្ធចក្រ ទៅវិញ។ អ្នកស្រុករាប់អាន ព្រះរូបនេះណាស់។ ទោះគេទៅបន់ស្រន់សុំការអ្វីៗ ក៏គេរមែងតែងបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា។ នេះនឹងស្រដី ទៅខាងស្យាមប្រទេស គឺប្រទេសសៀមនោះវិញ។ ប្រទេសសៀមនោះ កាលពីដើមឡើយ ជាប្រទេសចំណុះក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ លុះមករាជ្យ ព្រះបាទ'''បទុមសូរ្យវង្ស''' ដោយទ្រង់យល់ឃើញថា : '''ពញារោង'''នោះជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ផ្ទាល់នៃព្រះអង្គ ព្រះអង្គក៏លើកប្រទេសចំណុះនោះ ឲ្យឡើងជា ប្រទេសឯករាជ្យមួយ និង ឲ្យមានទីក្រុងឈ្មោះ សុខោទ័យ។ ក្នុងគ្រានោះ '''ពញារោង''' មានបុណ្យ មានអំណាចណាស់ ព្រះអង្គបានប្រាបប្រាម ស្រុកជិតឆ្ងាយទាំងនោះឲ្យចុះចូលក្នុងអំណាចរបស់ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គលើកស្រុក សុខោទ័យឡើងជានគរធំ ជាប្រទេសឯករាជ្យមួយ។ ព្រះរាជវង្សព្រះអង្គ បានសោយរាជ្យរៀងៗមក ជាច្រើនដំណ។ គ្រាក្រោយពីនោះមក ទើបមានស្ដេចលាវ ខាងស្រុកជៀងរាយ ជា'''យោនកប្រទេស'''មួយ (យោនកប្រទេស ជាប្រទេសដើម របស់ព្រះបាទ'''ក្រុងមិលិន្ទ''' គឺប្រទេសក្រឹក។ ប៉ុន្តែខ្មែរបុរាណ ហៅប្រទេសលាវខាងលិចថា '''យោនកប្រទេស'''ដែរ) ដែលច្បាំងចាញ់គេ ហើយកៀរគ្រួសារ លើកចុះមកនៅក្នុងដែនដីសៀម។ ស្ដេចលាវនេះ កាលបានប្រាបប្រាម ព្រះរាជត្រកូល'''ពញារោង''' និងព្រះរាជវង្សានុវង្សទាំងនោះ ឲ្យចុះចាញ់ព្រះអង្គហើយ ក៏ចុះមកតាំងបន្ទាយ នៅស្រុកកំពែងពេជ្រ លើកស្រុកនោះជានគរធំ ហើយប្រែភេទភៀសខ្លួន ប្រើសំដីជាភាសាសៀមវិញ។ ព្រះរាជវង្ស នៃស្ដេចជៀងរាយនេះ សោយរាជ្យមកបាន ៤ តំណវង្ស ទើបមានរាស្ត្រម្នាក់ឈ្មោះ '''សែនតុំ''' បានកូនស្ដេចលាវមកជាភរិយា។ ឈ្មោះនេះ មានបុណ្យណាស់ បានមកដណ្ដើមរាជ្យ ពួកស្ដេចលាវជៀងរាយ ហើយសោយរាជ្យក្នុងដែនដីសៀមនោះ។ ស្ដេចជ្រែករាជ្យនេះ បានកសាងព្រះនគរជាថ្មី ដាក់នាមទីក្រុងនោះថាជា ក្រុងទេពបូរី ហើយតាំងខ្លួនឯងជាស្ដេច ទ្រង់នាមជា'''ព្រះសេរីជ័យជៀងសែន'''។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ២០ ឆ្នាំ ក៏អស់បុណ្យទៅ។ ក្រោយពី'''ព្រះសេរីជ័យជៀងសែន'''នោះមក '''ព្រះចៅអាងទង''' (សាស្ត្រាខ្លះថាព្រះចៅអង្គនេះទ្រង់ព្រះនាម'''អ៊ូថោង''') ដែលត្រូវជាព្រះរាជបុត្រច្បង នៃ '''ព្រះសេរីជ័យជៀងសែន'''នោះ ឡើងសោយរាជ្យជាជំនួសព្រះបិតា។ ព្រះអង្គថយព្រះរាជវាំង មកសាងព្រះនគរ នៅទីណោងស្នោ ដែលនៅជាយខាងត្បូង នៃក្រុងទេពបូរីនោះវិញ ហើយប្រែនាមនគរ ឲ្យហៅថា ក្រុងទេពមហានគរ បវររាជវតី ស្រីអយុធ្យា ជានគរធំ។ ព្រះអង្គមានចៅហ្វាយស្រុក ទាំងធំទាំងតូច ជាច្រើនស្រុក ឡើងចំណុះព្រះអង្គ។ ក្នុងឆ្នាំខាល ទោស័ក ព.ស. ១៧១៤-គ.ស.១១៧០-ម.ស. ១០៩២ - ច.ស. ៥៣២ (ឆ្នាំ និងសករាជនេះច្រឡំទេ បើថាឆ្នាំខាលទោស័ក ព.ស. ១៨៩៤ គ.ស. ១៣៥១ - ម.ស. ១២៧៣ - ច.ស. ៧១៣ វិញត្រូវជាង ព្រោះគិតតាមរាជ្យ '''ព្រះលំពង្សរាជា''')។ '''ព្រះចៅអាងទង''' កាលបានសាងព្រះនគររួចស្រេចហើយ ក៏ឡើងសោយរាជ្យ ហើយទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ឥឡូវនេះ យើងខ្ញុំសូមអញ្ជើញ លោកអ្នកអាន មកស្ដាប់ប្រវត្តិវិទ្យា នៃប្រទេសកម្ពុជា តរៀងទៅ។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា''' ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ក្រោយដែលបានអភិសេក ជាឯកអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាធិបតីរួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះអនុជ ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះសុរិយោទ័យ''' ឲ្យតាំងឡើងជាសម្ដេច ព្រះមហាឧបរាជ។ ព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ (សាស្ត្រាខ្លះថា '''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះសុគន្ធចក្រ'''ទេ គឺថា'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ជាព្រះអនុជព្រះអយ្យកាមួយ (ប្អូនជីដូនមួយ) និង'''ព្រះលំពង្សរាជា''' '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''') ព្រះនាម'''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ព្រះអង្គគង់ជាសុខ ក្នុងរាជសម្បត្តិរៀងមក។ លុះមកដល់ឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព.ស. ១៧១៦-គ.ស. ១១៧២-ម.ស. ១០៩៤-ច.ស.៥៣៤ (នេះក៏ច្រឡំដែរ បើថាឆ្នាំរោងចត្វាស័ក ព.ស.១៨៦៩-គ.ស.១៣៥៦-ម.ស.១២៧៤-ច.ស.៧១៤ វិញសមជាង) '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' ក្រុងស្រីអយុធ្យា មានព្រះទ័យកម្រើកជាខ្លាំង ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គធំទូលាយ ក៏តាំងខ្ញាល់នឹងព្រះមហានគរ "ប្រទេសកម្ពុជា" ថាពុំបានទៅចំណុះ ចុះចូលព្រះអង្គ។ លុះទ្រង់កម្រើកព្រះទ័យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះតម្រាស់ត្រាស់ប្រើ'''ព្រះរាមេសូរ''' ជារាជបុត្រច្បង ឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺននាក់ជាទ័ពធំ ឲ្យ'''ព្រះស្រីសុបត្តិ''' ជាព្រះរាជនត្តា (ចៅ) ឃុំពល ៥០០០នាក់ ជាទ័ពមុខ ហើយឲ្យលើកយ៉ាងស្រូតរូត ប៉ងមកយកក្រុងកម្ពុជាធិបតី បង្ខំវាយកុំឲ្យដឹងខ្លួន។ '''ព្រះរាមេសូរ''' ប្រឹងលើកទ័ពស្រូតរូត ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ដើរតាមផ្លូវរាជសីមា។ ពេលនោះ '''ចៅពញានគររាជសីមា''' (នគររាជសីមានេះកាលនោះ នៅជារបស់កម្ពុជាយើងនៅឡើយ ពុំបានដឹងជាមុន នឹងគិតកេណ្ឌពលក៏ពុំទាន់ ដូច្នេះហើយ ក៏នាំគ្នាគ្រប់គ្រួរត់ចោលស្រុក ហើយបកសំបុត្រចូលមក ក្រុងមហានគរ) (អង្គធំ) ដើម្បីថ្វាយព្រះករុណា ព្រះលំពង្សរាជា ឲ្យទ្រង់បានជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ បំរើនាំសំបុត្រមកដល់ ក៏នាំឡើងទៅប្ដឹងសេនាបតី។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាប តាមសំបុត្រនោះ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងណាស់។ សំបុត្រនោះមកដល់ នៅវេលាថ្ងៃត្រង់ លុះថ្ងៃរសៀលជិតព្រលប់ កងទ័ពសៀម ក៏លើកមកដល់ព្រះនគរ ពេញដេរដាសណែនណាន់តាន់តាប់ដែរ ព្រមទាំងប្រដាប់ដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផ្សេងៗគ្នាប្រុងប្រៀបបោះបន្ទាយរាយចំរូង ក្នុងទីនោះជាបន្ទាន់។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា''' ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា : ទ័ពសៀមលើកមកដល់ដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ឲ្យប្រជុំសេនាទាហាន ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌអស់រាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅជិតព្រះនគរទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីថ្ងៃរសៀលដល់ព្រលប់ ពុំទាន់បានគ្រប់ ជាពលពីរសែន "២០០០០០" នៅឡើយទេ តែស្ដេចឲ្យកេណ្ឌមកប្រជុំទុក នៅមុខព្រះលាន ហើយចាត់ចែកគ្រឿងអាវុធ ឲ្យកាន់គ្រប់ៗដៃ។ លុះចាត់ការបានត្រឹមនេះហើយ ទើបទ្រង់ពិភាក្សាសង្គ្រាម ជាមួយនឹងព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួងថា : ព្រះនគរយើង បានសុខសប្បាយជាយូរណាស់មកហើយ គ្មានសឹកសង្គ្រាមទេ។ អស់រេហ៍ពល ពុំដែលបានហ្វឹកហ្វឺនហាត់គ្រប់គ្នាផង។ បើដូច្នេះ តើអស់លោកនឹងយល់ថា យើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបទូលថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ស្រូតរូតទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ឥតមានបង្អង់ឈប់ឈរឡើយ រេហ៍ពលរបស់វា កំពុងតែហត់នឿយណាស់ ហើយវាក៏គង់តែមានការធ្វេសប្រហែសខ្លះ ជាមិនខាន ព្រោះវាប្រមាថខ្មែរយើង ថាដូចជាយើង ពុំមែនជាបុរស ជាតិទាហានទេ។ វាទុកយើងជាមនុស្សកំសាកទៀត។ បើដូច្នេះ ទោះបីជាពលយើងពុំស្ទាត់ជំនាញក៏ដោយ តែបើទាហានយើងកំពុងក្លៀវក្លាយ៉ាងនេះហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សុំយកអាសា ចេញទៅវាយទ័ពសៀម កុំឲ្យវាតាំងបន្ទាយ រាយចម្រូង បោះជាប់នៅដីទាន់។ បើយើងធ្វើដូច្នេះ ទ័ពសៀម គង់រសាយដៃ បាក់បែកទ័ព រត់ថយទៅជាពុំខាន។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា''' ជាព្រះជេដ្ឋា យល់ឃើញថា : ព្រះតម្រិះរបស់ព្រះអនុជនោះត្រឹមត្រូវហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាន់ពលប្រាំម៉ឺននាក់ ឲ្យលើកទ័ពចេញទៅវាយទ័ពសៀមភ្លាម។ ព្រះអង្គចាត់ឲ្យកេណ្ឌ ពល ១៥០០០០នាក់ (ចំនួនទ័ពនេះប្រហែលជាថែមដោយច្រឡំ) ដទៃទៀត ឲ្យមកនៅរក្សាព្រះនគរ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យរៀបក្បួនទ័ព តាមក្បួនស្រេចហើយ ស្ដេចក៏ទ្រង់គ្រឿងគ្រប់ប្រដាប់ សម្រាប់សង្គ្រាមយុទ្ធ ទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ចងគ្រឿងបវររតន៍ ចងគ្រឿងបវររដ្ឋាយុទ្ធ ទើបស្ដេចលើកពលសេះដំរី អាជានេយ្យ និង ពលថ្មើរជើង ព្រមដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ចេញចាកព្រះមហានគរ តាំងពីពេលវេលាព្រលប់ធំទៅ។ លុះទៅដល់យល់ទ័ពសៀម កំពុងតែតាំងបន្ទាយ យ៉ាងប្រញឹកប្រញាប់ដៃគ្រប់គ្នា ព្រះមហាឧបរាជ ក៏ដេញពលអោយចូលចោមមកវាយទ័ពមុខរបស់សៀម បណ្ដាលឲ្យបែកដល់ទៅទ័ពធំ។ ទ័ពធំដែលពុំទាន់ដឹងខ្លួនថា មានទ័ពខ្មែរចូលមកលុកលុយដូច្នេះ ក៏ស្រាប់តែផ្អើលភ្ញាក់ភិតភ័យ គឹកកងកោលាហល រចល់ចាប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រក្សាខ្លួនទីទៃៗ។ ឯ'''ព្រះបាទស្រីសុបត្តិ''' ដែលជាមេទ័ពស្រួចនោះ ក៏ក្រឡាស់ប្រាស់ព្រះអង្គ ឡើងគង់ទីនាំងគជេន្ទ្រកៀងកាល់ពលសៀមឲ្យចូលច្បាំង កងទ័ពសៀមប្រកាប់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរទៅវិញទៅមក យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង បែកផ្សែង ឮតែសូរអាវុធ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចបររាជគជេន្ទ្រ ប្រជល់នឹងដំរី'''ព្រះស្រីសុបត្តិ''' ឥតមានបង្អង់ពេលឡើយ។ ព្រះទីនាំងព្រះមហាឧបរាជ ចាក់ត្រូវដំរីសៀម ដែលបែរឲ្យប្រែទទឹងខ្លួនទៅ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ក៏កាប់នឹងព្រះឆែងដាវ ត្រូវក'''ព្រះស្រីសុបត្តិ''' ដាច់កធ្លាក់អំពីខ្នងដំរី មកដល់ដី ទទួលមរណៈភ្លាម។ ទ័ពសៀម ឃើញមេទ័ពរបស់ខ្លួន បរាជ័យដូច្នេះ ក៏បែកទ័ព ប្រាស់យកតែអាយុសព្វៗខ្លួន។ ទ័ពខ្មែរ កាលបើមានជ័យហើយ ក៏ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពធំរបស់សៀមទៀត។ ខណៈនោះ '''ព្រះរាមេសូរ'''ពុំបានដឹងព្រះអង្គជាមុន កាល់ពលឲ្យចូលច្បាំងក៏ពុំបាន ទើបព្រះអង្គ ឲ្យថយទ័ព ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញជាប្រញាប់។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលព្រះអង្គមានជ័យជំនះសព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ចាប់ឃុំពលសៀម និង ប្រមូលគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយឲ្យត្រឡប់ចូលព្រះនគរ នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ សេចក្ដីដែលមានជ័យជំនះគ្រប់ប្រការ និង ចាប់បានពលសៀម ព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើននោះផង។ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះលំពង្សរាជា''' ជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា កាលទ្រង់ជ្រាបពីកិច្ចការសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ព្រះរាជទ្រព្យជាច្រើន ដល់សេនាទាហាន តាមមានគុណបំណាច់តិចច្រើនគ្រប់ៗគ្នា។ ចំណែកឯ'''ព្រះរាមេសូរ''' កាលចាញ់ទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ត្រឡប់ផុតពីដែន ក្រុងកម្ពុជាទៅ។ លុះឃើញថា ពុំមានកងទ័ពខ្មែរដេញតាមមកទៀតទេ ទ្រង់ក៏បោះបន្ទាយរាយកងទ័ព បញ្ឈប់នៅទីនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យបំរើសេះ ចូលទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបិតាគ្រប់ប្រការ ព្រមទាំងសុំកងទ័ព ឲ្យមកជួយទៀត។ '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលទ្រង់ជ្រាបថា : '''ព្រះស្រីសុបត្តិ'''ស្លាប់ហើយ ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យ ខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឲ្យបានច្រើននាំយកទៅថ្វាយ'''ព្រះបរមរាជា''' ជាបងថ្លៃ ឲ្យធ្វើជាមេទ័ពធំ និង '''ចៅបាសាត''' '''ចៅបាអាត''' '''ចៅកំបង់ពិសី''' ទាំង៣ អង្គ ដែលជាព្រះរាជបុត្រា នៃ '''ព្រះរាមេសូរ''' ព្រមដោយមុខមន្ត្រី ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅសន្ធប់ (លើកកងទ័ពទៅសន្ធប់នឹងទ័ពមុន = បានសេចក្ដីថាយកទៅថែមនឹងទ័ពមុន) នឹងទ័ព'''ព្រះរាមេសូរ''' ហើយឲ្យលើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាទៀត។ ក៏ឯប្រទេសកម្ពុជា យើងវិញ កាលបានឈ្នះទ័ពសៀមហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស បើកកងទ័ពឲ្យចេញទៅតាមលំនៅទីទៃៗរបស់ខ្លួន។ លុះទ័ពសៀម លើកកងទ័ព មកដល់ជិតនឹងកំពែងព្រះនគរ ហើយ ទើបបំរើសេះ នាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ '''សម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា''' កាលទ្រង់ទទួលព័ត៌មានពីបំរើសេះកាលណា បានទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ក៏ភ្ញាក់ព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង។ ទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ដេញរាស្ត្រប្រជា បណ្ដាអ្នកនៅក្រៅកំពែងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យចូលនៅក្នុងកំពែងទាំងអស់ ហើយទ្រង់កេណ្ឌរេហ៍ពល ឲ្យឡើងចាំរក្សា នាទីប៉ម សើន ជុំព្រះនគរ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រមទាំងសព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួងថា : ទ័ពសៀមលើកមកម្ដងនេះ ច្រើនលើសជាងទ័ពមុនដប់កំលាំង ពលយើងតិច ហើយយើងឲ្យរំសាយអស់ទៅទៀត។ ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងតតាំងច្បាំងក្នុងពេលឥឡូវនេះ ពុំទាន់បានទេ យើងមានតែកេណ្ឌកងទ័ពស្រុកក្រៅ មកវាយផ្ទប់ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទើបឈ្នះវាបាន។ លុះព្រះរាជវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ប្រើ'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ដែលជាព្រះអនុជ ព្រះអយ្យកោមួយ ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទ'''ស្រីសុគន្ធចក្រ''' ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកក្រៅ ឲ្យលើកមកជួយព្រះមហានគរ។ '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពសៀមដែលលើកមកដល់ហើយ ក៏ឈប់ចាំស្ដាប់ការណ៍គ្រប់៣ថ្ងៃ។ លុះដល់បាត់ពុំឃើញកងទ័ពខ្មែរ លើកទ័ពចេញទៅច្បាំងសោះ ក៏'''ព្រះបរមរាជា''' ជាមេទ័ពធំ ចាត់ឲ្យ'''ព្រះរាមេសូរ''' ជាមេកង នាំពលចូលវាយទិសខាងជើង ឲ្យ'''ចៅបាសាត'''ជាមេកងឃុំពល (ឃុំពល គឺយកពល ឬ នាំពលចូលទៅច្បាំង ឬកាន់បញ្ជាការលើពលមានចំនួន តាមដែលមេទ័ពចែកឲ្យមក) ចូលវាយទិសខាងកើត ឲ្យ'''ចៅបាអាត''' នាំពលចូលវាយទិសខាងត្បូង ឲ្យ'''ចៅកំបង់ពិសី''' ជាមេកង នាំពលចូលវាយពីទិសខាងលិច ហើយឲ្យតាំងបន្ទាយ វាយចោមជុំព្រះនគរ ចំងាយ ៥០ សិនខ្លះ ៦០ សិនខ្លះ។ លុះតាំងបន្ទាយរាយខ្ជាប់មាំមួនហើយ ទើបមេទ័ពសៀមឲ្យលើកចូលតាំងបន្ទាយមួយ ជាប់នៅខាងក្នុងទៀត ឆ្ងាយពីកំពែងព្រះនគរ ២០សិនខ្លះ ៣០សិនខ្លះ។ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះលំពង្សរាជា''' កាលយល់ថា : កងទ័ពសៀមកាន់តែលុករុករានទន្ទ្រានចូលមកជិតណាស់ហើយ នឹងចាំកងទ័ព ដែល'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ទៅកេណ្ឌនោះ ក៏បាត់ស្ងាត់មិនទាន់ឃើញមក ទើបទ្រង់ចាត់ព្យុហយាត្រា សេនារាជយោធា ទាហាន ស្ដេច ព្រះរាជដំណើរ ចេញធ្វើសង្គ្រាម វាយទ័ពសៀម។ ពល សេនា យោធា ទាហាន ក៏បានតាំង ច្បាំង ប្រកាប់ បោះបាញ់ ចាក់កាប់ស្លាប់ស្មើគ្នាទាំងសងខាង។ ខ្មែរវាយទ័ពសៀម ក៏ពុំបែក សៀមវាយទ័ពខ្មែរក៏ពុំបែក លុះប្រយុទ្ធគ្នា ល្មមដល់ពេលព្រលប់ បញ្ឈប់ទ័ពហើយ ស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ '''ព្រះរាមេសូរ''' ឲ្យធ្វើបន្ទាយលើកដីជាប៉មឡើងខ្ពស់ ស្មើនឹងកំពែងព្រះនគរ។ ហើយអូសកាំភ្លើងធំដាក់បាញ់តម្រង់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ។ កងទ័ពខាងព្រះមហានគរ "អង្គរធំប្រទេសកម្ពុជា ក៏អូសកាំភ្លើងធំ" មកដាក់គងលើភាគកំផែងបន្ទាយ ហើយបាញ់ទៅវិញទៅមក ឮសូរស័ព្ទសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា។ ទ័ពខាងព្រះនគរ លើកចេញទៅវាយទ័ពសៀម ជាច្រើនគ្រា តែពុំមានជ័យជំនះសោះ។ ខាងទ័ពសៀមលើកមកប្លន់ វាយបន្ទាយព្រះនគរវិញ រេហ៍ពលក៏ស្លាប់អស់ជាច្រើនណាស់ដែរ តែក៏យកព្រះនគរពុំបាន។ ខ្មែរ និងសៀមតាំងច្បាំងគ្នា ច្រើនដង ច្រើនគ្រា តាំងពីខែមិគសិរ ឆ្នាំរោង ចត្វាស័ករៀងមកដល់ខែចេត្រ ឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចសក ត្រូវជាមួយឆ្នាំប្រាំខែ តែពុំមានខាងណាចាញ់ ខាងណាឈ្នះសោះសឹងតែរបឹងរឹងរូសទាំងសងខាង។ កាលបើសង្គ្រាមនៅនឹងពុំមានជឿន ឬចម្រើនខាងណាដូច្នេះ ទើបព្រះបាទលំពង់រាជា ទ្រង់មានព្រះរាជសារ ឲ្យរាជទូតនាំទៅឲ្យមេទ័ពសៀម ឲ្យនាំយកទៅថ្វាយ'''ព្រះចៅបរមរាជា''' ជាមេទ័ពសៀម។ មេទ័ពធំ ទទួលឲ្យអាល័ក្ស មើលប្រែជាសៀម ដែលមានសេចក្ដីថា : "នគរកម្ពុជាធិបតី ជាមហានគរ ដែលសៀមធ្លាប់ជាចំណុះរៀងមក ហើយសៀមបានតាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ រក្សាខេត្តខ័ណ្ឌ ព័ទ្ធសីមា ដោយខ្លួនរួចទៅហើយ។ ខាងយើង យើងក៏ពុំដែលគុំគួន បង្កបង្កើតជាសត្រូវនឹងសៀមដល់ម្ដងឡើយ។ ឥឡូវនេះ ហេតុភេទ ប្រការដូចម្ដេច ក៏បានជាសៀមលើកទ័ព មកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ ឲ្យសមណៈ ជី ព្រាហ្មណ៍ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្ដៅក្រហាយ យ៉ាងដូច្នេះ ឬក៏ប្រាថ្នាការភ័ស្តុផលអ្វី?" '''ព្រះបរមរាជា''' មេទ័ពសៀម ជ្រាបសេចក្ដីហើយ ទើបឲ្យតែងជាព្រះរាជសារ ប្រគល់ឲ្យបំរើនាំមកថ្វាយវិញ ដែលមានសេចក្ដីថា: "ក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលលើកទ័ពមកនេះ គឺចង់ឲ្យមហានគរ ប្រទេសកម្ពុជាព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតី ព្រមចំណុះក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ សៀមនឹងលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញភ្លាម" ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតផែនដី ក្រុងកម្ពុជា បានទតព្រះរាជសារនេះ ហើយ ក៏មានព្រះតម្រាស់ ក្នុងទីប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីថា : "យើងធ្លាប់មានកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ បើយើងនឹងទទួលចំណុះសៀមទៅ នឹងនាំឲ្យខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអាប់យសនឹងអស់ប្រទេសទាំងពួង ជាមិនខានឡើយ។ ដូច្នេះសៀមឯងកុំសង្ស័យឡើយថា ប្រទេសកម្ពុជា ព្រមចំណុះខ្លួនឲ្យសោះ"។ ទ្រង់ព្រះតម្រាស់ដូច្នេះរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ជីវិតផែនប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចយាងចេញប្រទក្សិណ ត្រួតត្រារក្សាព្រះនគរ ជាមាំមួន។ ខាងទ័ពសៀម ក៏ចោមព្រះនគរជុំវិញ ឥតមានបន្ធូរបន្ថយឡើយ។ លុះដល់វស្សានរដូវ (រដូវភ្លៀង) ត្រូវភ្លៀងធ្លាក់មកជោកជាំ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ចាត់ចែងឲ្យពលធ្វើស្រែ យកស្រូវជាស្បៀង អាហារ ទុកសម្រាប់ការសង្គ្រាមទៅអនាគត។ ចំណែក មេទ័ពសៀម គឺព្រះបរមរាជា ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជបំរើ ទៅក្រាបទូល'''ព្រះចៅរាមាធិបតី'''ជាម្ចាស់ផែនដីសៀមថា : ការសង្គ្រាម នៅប្រទេសខ្មែរ សព្វថ្ងៃនេះ នៅតែរបឹងរឹងរូសទៅវិញ ទៅមក មិនទាន់មានខាងណាជាទន់ជាងខាងណាឡើយ។ ថាបើសៀម នឹងយកស្រុកខ្មែរឲ្យបាននោះបានតែខំប្រឹង ក្នុងគ្រាវេលានេះទេ។ ប្រសិនបើយើងថយទ័ព ត្រលប់ទៅប្រទេសវិញ ទុកឲ្យ ខ្មែរដឹងខ្លួន ខ្មែរនឹងកេណ្ឌពលពីស្រុកក្រៅ បានមកជួបជុំហើយ នោះសៀមកុំនឹកឡើយថា នឹងបានស្រុកខ្មែរឲ្យសោះ។ '''ព្រះចៅ រាមាធិបតី''' យល់តាមសំបុត្រនោះ ឃើញថា ត្រូវហើយ ទើបឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ប្រុងប្រៀបរៀបពលជាច្រើន។ លុះចេញវស្សា ស្ដេចក៏លើកទ័ពមក ដោយព្រះអង្គឯង រហូតមកដល់ជិតមហានគរ។ ខណៈនោះ ស្ដេចឲ្យលើកពល ចូលចោមជិតរឹតរឹងប្រឹងធ្វើការលើសដើម។ នេះនឹងស្រដី ឯសម្ដេចព្រះអនុជ '''ព្រះស្រីសូរិយោវង្ស''' ដែលទ្រង់ចេញទៅ កេណ្ឌ កងទ័ពខាងស្រុកក្រៅ។ លុះកេណ្ឌមកពុំទាន់បានជុំគ្រប់ស្រុកគ្រប់ខេត្ត ហើយបានដឹងថា : ទ័ពសៀមលើកមកច្រើនណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រជុំពល លើកមកជិតគិតតាំងបន្ទាយចោមទ័ពសៀមរាបវិញ។ ខណៈនោះ សៀម ដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពបំបែកទៅវាយទ័ព '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' បណ្ដាលឲ្យទ័ពខ្មែរបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ្រង់នឹងតាំងលើកមកវិញក៏ពុំបាន ទើប'''ព្រះស្រីសូរិយោវង្ស''' ស្ដេចរត់ហួសទៅនឹងនគរលាវ លានជាង (ឯកសារដើមសរសេរថា ឡានធាង គឺសរសេរតាមសំនៀងរបស់លាវ។ តែបើសរសេរតាមអក្ខរាវិរុទ្ធខ្មែរត្រូវសរសេរថា "លានជាង" វិញទើបត្រូវ ព្រោះ លានជាង ប្រែ ដំរីមួយលាន ជាឈ្មោះរបស់ស្រុកលាវ គឺស្រុកដែលមានដំរីច្រើន) ចម្បាសក្ដិ។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរខេត្តក្រៅបានដឹងថា : ទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរហើយ ក៏កេណ្ឌកងទ័ព គ្រប់ស្រុកលើកចូលមកជួយជាច្រើនកង តែពុំបានមកព្រមគ្នា តែម្ដងទេ។ ស្រុកណាលើកមកដល់មុន ប្រទះនឹងទ័ពសៀម ក៏ច្បាំងគ្នានឹងសៀមទៅ។ ប៉ុន្តែ ដោយទ័ពសៀមច្រើនជាងខ្មែរ វាក៏លើកវាយទ័ពខ្មែរនោះ ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីដទៃៗអស់ទៅទៀត។ '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' បរពល ប្រជុំទ័ពធំ វាយប្លន់ព្រះមហានគរជាច្រើនលើក ច្រើនសាទៀត តែមិនបានការសោះ។ កងទ័ពខ្មែររក្សាបន្ទាយ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធំ តូច ធ្នូ ស្នា ពួយ ចាក់ ដោយសស្ត្រាវុធ ដែលមានគ្រប់ដៃ បណ្ដាលឲ្យត្រូវពលសៀម ភ្លូកភ្លឹកស្លាប់ជាច្រើន។ បើគិតតាំងពីសៀមចោមនគរមកនោះគ្រប់មួយខួប គឺ១២ខែហើយ តែសៀមធ្វើការសង្គ្រាម ពុំបានចាញ់ឈ្នះសោះ។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជាធិរាជ''' ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិតក្កនឹងការសង្គ្រាមណាស់ ក៏បណ្ដាលជាព្រះរោគ មកញាំញីព្រះអង្គជាខ្លាំង ព្រះអង្គក៏សុគតទៅ។ "ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខសាន្តបាន៣ឆ្នាំសោយរាជ្យក្នុង ២ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ ត្រូវជា ៥ឆ្នាំ"។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ កាលបើឃើញព្រះរាមរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់សុគតទៅដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោយសោកជាខ្លាំង។ សោកស្រេច ស្ដេចលើកព្រះបរមសព តម្កល់ទុកក្នុងមហាប្រាសាទ ហើយព្រះអង្គត្រួតត្រាការសង្គ្រាមដូចប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ព្រះគ្រោះនៃមហានគរ នឹងដល់នូវកលិយុគ ជាទុក្ខវិនាសអន្តរាយ កងទ័ពរេហ៍ពលសាកលប្រជានុរាស្ត្រ មិនអាចទប់ទល់នឹងសេចក្ដីទុក្ខនេះបាន ក៏យំសោកភ្លឹកចិត្តភិតភ័យ ញាប់ញ័ររាល់រូបកាយ។ សូរស័ព្ទយំយោបំរងំ ពេញទាំងមហានគរ។ '''ព្រះរាមាធិបតី''' បានដំណឹងនេះហើយ ហើយយល់ថាជា ការណ៍ចំណាប់របស់ព្រះអង្គហើយ ក៏បរពលចូលព្រះមហានគរទៀត។ ព្រះអង្គដាក់ព្រះអាជ្ញាថា បើអ្នកឯណារារត់ ទ្រង់យកទោសកាត់ក្បាល ដោយជាបំរាម។ ថាបើអ្នកណាចូលព្រះនគរបានមុខ ទ្រង់នឹងប្រទានរង្វាន់ជាច្រើន។ គ្រានោះសេនាយោធាទាហាន បានឮព្រះបន្ទូល'''ព្រះរាមាធិបតី''' "ស្ដេចសៀម" ហើយក៏មានចិត្តព្រឺព្រមគ្នាចូលពាក់បង្អោងតោងជណ្ដើរបានរាល់គ្នា ហើយឡើងក្បាលបន្ទាយបានគ្រប់ៗគ្នា។ ខាងទ័ពខ្មែរ កាលបើបានឃើញទ័ពសៀម មានចិត្តក្លាហាន ឡើងដល់ក្បាលបន្ទាយហើយ ក៏ឥតរុញរា រារែកដែរ គឺចូលទៅច្បាំងលើ ក្បាលបន្ទាយ ព្រះមហានគរ តបតទៅវិញយ៉ាងសាហាវ។ សង្គ្រាមនេះ ឮតែសន្ធឹកសូរស្គរ គងរគាំងត តាំងហ៊ោកញ្ជ្រៀវ សូរកាំភ្លើងកៅទ័ណ្ឌ (ធ្នូសម្រាប់ព្រះទ្រង់រាជ) ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធ ជាមហាកោលាហល រចល់ពលសៀមក៏ស្លាប់គរជើងលើគ្នា នៅជើងកំពែង។ ពលខ្មែរក៏ស្លាប់រាប់មិនអស់ដូចគ្នា។ ខណៈនោះ '''ចៅបាសាត''' (ព្រះរាជបុត្រទី២ នៃ ព្រះចៅសៀម) បរពលទាហានរុករាន លុកចូលទិសខាងកើត បានដល់មកក្នុងកំពែងព្រះនគរ។ កងទាហានទីទៃ ក៏បានចូលគ្រប់ទិស ចាក់កាប់ សម្លាប់គ្នា ជាច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ច្រើនម៉ឺនណាស់ ឈាមក្រហមដាលដាសទាំងទីកំពែងព្រះរាជវាំង។ កាលវេលា ទ័ពសៀមចូលបាននោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គសុគតក្នុងសង្គ្រាមយុទ្ធនោះទៅហើយ ពុំមាននរណាឡើយ ជាមេទ័ពត្រួតត្រា តំណអំពីព្រះអង្គសោះ។ បណ្ដារេហ៍ពល សាកលយោធា ក៏រំសាយដៃ រំលាយគ្នាអស់ទៅ។ '''ព្រះបរមរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះលំពង្សរាជា''' '''ព្រះធម្មាសោករាជ''' ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ និង រាជគ្រូបុរោហិត កាលបើឃើញថា នឹងទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមពុំបានហើយក៏បបួលគ្នាយកគ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ និង ព្រះខាន់ លំពែងជ័យ គ្រឿងកៅទ័ណ្ឌសម្រាប់ព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ នាំមុខមន្ត្រីរាស្ត្រប្រជាច្រើនម៉ឺននាក់ វាយទម្លាយទ័ពសៀម ត្រាតែបែកហើយរត់រួចចេញទៅ។ គ្រានោះ ព្រះមហានគរ ក៏បែកខូចបានទៅសៀម ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ព.ស.១៨៩៧-គ.ស.១៣៥៣-ម.ស.១២៧៥-ច.ស. ៧១៥។ '''ព្រះរាមាធិបតី''' (ស្ដេចសៀម) កាលបើមានជ័យជំនះលើខ្មែរហើយ ក៏លើកពល សៀមចូលមកមហានគរ ប្រមូលព្រះរាជទ្រព្យសម្បត្តិ ក្នុងឃ្លាំង យកបញ្ជីគ្រប់ចំនួន ចាប់យករាស្ត្រខ្មែរក្នុងនគរ ដាក់ជាឈ្លើយបានមួយសែនគ្រួ ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាន ចូលទតក្នុងព្រះមហានគរ គ្រប់ប្រាសាទរាជសីមា នៅដំណាក់រោងទង រោងទីរាជឃ្លាំង កំពែងគ្រប់តំបន់ សុទ្ធសឹងប្រដាប់រចនាដោយកែវ ដោយថ្ម ឆ្លាក់ទឹបមាស ឱភាសប្រសើរណាស់។ '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' និង សេនាទាហាន ក៏លាន់មាត់សរសើរថា : ប្រាសាទមហានគរនេះ ល្អដូចប្រាសាទក្នុងឋានត្រៃត្រឹង្សា សួគ៌ា ដូចបានល្បីឮរន្ទឺគ្រប់ប្រទេសរៀងមកមែន។ លុះស្ដេចទៅដល់ទីតម្កល់ព្រះសព '''ព្រះលំពង្សរាជា''' ក៏ព្រះអង្គបង្កើតជាធម្មសង្វេគ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរៀបថ្វាយព្រះភ្លើង ព្រះសព'''ព្រះបាទលំពង្សរាជា''' និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ តាមទំនៀមរបស់ខ្មែរ។ លុះរៀបស្រេចហើយ ទើបស្ដេចរៀបអភិសេកព្រះរាជបុត្រទី១ របស់ព្រះអង្គព្រះនាម'''ព្រះចៅបាអាត''' ឲ្យសោយរាជ្យក្នុងដែនដី ប្រទេសកម្ពុជា។</span> ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ|ផែនដីព្រះសុទ្ធានរាជ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត|ផែនដីព្រះចៅបាអាត]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] cqq9sf1y6deblidkxyaep78xoiaaprw 0 2552 7453 7452 2017-04-17T09:59:09Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះចៅបាអាត''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៥៣ដល់គ.ស.១៣៥៥</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា|ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាសាត|ផែនដីព្រះចៅបាសាត]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ចៅបាអាត''' ឡើងសោយរាជ្យ នៅមហានគរ ក្នុងឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័កនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ ព្រះនាមថា '''ព្រះចៅបាអាតរាជា'''។ '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' ស្ដេចសៀម កាលបើបានរៀបអភិសេក ព្រះរាជបុត្រទី១របស់ព្រះអង្គរួចហើយ ក៏បានទុក'''ព្រះចៅបាអាត'''មួយ '''ចៅកំពង់ពិសី'''មួយ និងសេនាទាហានសៀមមួយម៉ឺននាក់ ឲ្យនៅជួយធ្វើការរាជការ និងរក្សានគរ។ ទ្រង់តាំងនាម៉ឺនសៀម ឲ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក ស្រុកបស្ចិមមួយ នគររាជសីមាមួយ ស្រុកទាំងពីរ សៀមយកជាប់ទៅ តាំងពីពេលនោះមក។ '''ព្រះចៅរាមាធិបតី''' លុះតាំងនាម៉ឺនរួចហើយ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ ដល់សេនាទាហានតាមសមគួរ។ ស្ដេចត្រាស់ឲ្យផាត់កៀរគ្រួសារខ្មែរ ប្រាំបួនម៉ឺននាក់ ទ្រង់ទុកមួយម៉ឺន ទ្រង់ឲ្យជញ្ជូនយកទ្រព្យ ពិសេសមានតម្លៃ និង មាសប្រាក់សម្រាប់ផែនដី សព្វដំរី សេះ ព្រះរាជទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងប្រដាប់ ទ្រង់ឲ្យយកកន្ទេលមាស កន្ទេលប្រាក់ ដាក់រទេះ ផ្ទុកជាស្រេចហើយ ទើបស្ដេចលើកទ័ព មកក្រុងមហានគរវិញ។ '''ព្រះចៅបាអាត''' បានសោយរាជ្យ ជាស្ដេចក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទ្រង់បានឲ្យមនុស្សដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រខ្មែរបានមកតាំងជាមន្ត្រី ហើយឲ្យមន្ត្រីខ្មែរ សៀម ចេញប្រាបប្រាម សង្កត់ខែត្រនានា ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា តែសង្កត់បានតែខែត្រ ដែលនៅជិតៗប៉ុណ្ណោះ ឯខែត្រធំ តូច នៅត្រើយ ខាងកើត ខាងជើង ខាងត្បូងនោះ ពុំមកចុះចូលស្ដេចឡើយ។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ តាំងខ្លួនជាធំតែដោយខ្លួន លើកទ័ពលបកាប់សម្លាប់គ្នា, អស់ប្រជានុរាស្ត្រ កើតវិនាសក្ដៅក្រហាយ ជាកលិយុគ កើតទុក្ខតាំងពីឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័កនោះរៀងមក។ [[ឯកសារ:កាលស្ដេចសៀមទតប្រាសាទព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ.PNG|center|700px]] នេះនឹងស្រដីពី'''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ដែលព្រះអង្គចាញ់ទ័ពសៀម រត់ទៅប្រទេសលាវ។ '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ដែលស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងនគរលាវនោះ លុះមហានគរបែកធ្លាយហើយ ព្រះអង្គក៏ចេញអំពីនគរលាវ មកបញ្ចុះបញ្ចូលសេនាទាហាន ប្រាបប្រាមស្រុកដែលចលាចល ឲ្យបានរាបទាប រហូតទល់នឹងស្រុកចំណុះសៀម។ '''ព្រះចៅបាអាត''' សោយរាជ្យបាន ២ឆ្នាំ គឺពីឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ដល់ឆ្នាំមមែ សប្តស័ក បើរាប់តែក្បាល ឆ្នាំ បាន៣ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនហើយសុគតទៅ។ មន្ត្រីខ្មែរសៀម លើកព្រះសពធ្វើបុណ្យ ហើយអញ្ជើញ'''ព្រះចៅបាសាត''' ជាព្រះរាជអនុជ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ ជាជំនួសព្រះរៀម។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៧០ ចុះថ្ងៃទី ១៣ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា|ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាសាត|ផែនដីព្រះចៅបាសាត]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] lveh0ho1amhjjp9l2zexusk0kog4c1n 0 2553 5070 2013-03-04T05:07:02Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំងទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាអាត]] ពី [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត]] 8xxbqlluf0ln3ygn3nsd02el5qro6hf 6 2554 5073 2013-03-04T08:54:35Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2555 7455 7454 2017-04-17T10:04:16Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះចៅបាសាត''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៥៦ ដល់ គ.ស.១៣៥៩</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត|ផែនដីព្រះចៅបាអាត]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី|ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះចៅបាសាត''' សោយរាជ្យ ស្នងសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ក្នុងឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក ព.ស. ១៩០០ - គ.ស. ១៣៥៦ - ម.ស. ១២៧៨ - ច.ស. ៧១៨ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៦២ឆ្នាំ។ កាល'''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ដែលទ្រង់រត់ទៅស្រុកលាវនោះ ព្រះចៅក្រុងចម្បាសក្ដិ ទទួលទំនុកបម្រុង បានថ្វាយពលលាវ ១៥០០នាក់ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ ជាច្រើន។ លុះបានហើយ ព្រះអង្គ ក៏លើកទ័ពចុះមកសង្កត់ ស្រុក ខេត្ត ដែលចុះសៀមនោះរៀងមក។ ព្រះអង្គទៅប្រថាប់ ប្រជុំហាត់ ហ្វឹកហ្វឺនទ័ពនៅបាសាន (ស្រុកស្រីសន្ធរ)។ ដល់ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក '''ព្រះចៅបាសាត''' សោយរាជ្យបាន៣ឆ្នាំ ទ្រង់សុគតទៅ។ ពួកនាម៉ឺនមន្ត្រី លើកសពតម្កល់ក្នុងព្រះរាជកោដ្ឋ ហើយអញ្ជើញ '''ចៅកំបង់ពិសី''' ជាព្រះអនុជ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះជេដ្ឋាធិរាជ។</span> ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាអាត|ផែនដីព្រះចៅបាអាត]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី|ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] oiwvejmfbulcgfoo0alirjrda2uz4yi 0 2556 7457 7456 2017-04-17T10:09:15Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៥៩ ដល់ គ.ស.????</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាសាត|ផែនដីព្រះចៅបាសាត]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស|ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះចៅកំបង់ពិសី''' ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស. ១៩០៣ - គ.ស. ១៣៥៩ - ម.ស. ១២៨១ - ច.ស. ៧២១។ ស្ដេចថ្មីនេះ សោយរាជ្យបានមួយខែ ទទួលពេលនោះ '''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ដែលស្ដេចបានប្រជុំទ័ពនៅខេត្តបាសាននោះ បានឫក្សហើយ ព្រះអង្គក៏លើកទ័ព ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញតាមរយៈ ផ្លូវទៅព្រះមហានគរ (អង្គរធំ)។ ចំណែក ឯសម្ដេចព្រះទេពី ស្ដេចបានចុះព្រះទីនាំងនាវា បណ្ដោយតាមក្រោយកងទ័ព ទៅដល់ទីមួយអន្លើហើយ ក៏សម្ដេចព្រះមហេសី ស្ដេចទតទៅឃើញភ្នំមួយ ឈ្មោះភ្នំព្រាយ មានទីរហោឋាន ល្អជាទីមនោរម្យ។ ស្ដេចចតព្រះទីនាំងនៅទីនោះ ហើយយាងឡើងទៅ លើកំពូល ស្ដេចទតឃើញមានសាលាទេវរុក្ខមួយស្ដុកស្ដម្ភប្រពៃណាស់។ ស្ដេចទ្រង់បន់ស្រន់បួងសួងថា : សូមឲ្យព្រះទេវរុក្ខ ដែលស្ថិតនៅក្នុងទី ភ្នំព្រាយនេះ ជួយបីបាច់ថែរក្សាកងទ័ព ព្រះស្វាមីរបស់ព្រះអង្គ ឲ្យបានជ័យជំនះផង។ ថាបើព្រះស្វាមីស្រេចការសង្គ្រាមហើយកាលណា ព្រះអង្គនឹងតាំងតែងសាងឋានទេវរុក្ខ ឲ្យប្រពៃថ្វាយ ជាពុំខាន។ លុះសម្រេចសង្គ្រាមហើយ សម្ដេចព្រះទេពី ក៏ឲ្យជាងធ្វើថ្វាយ តាមសេចក្ដីដែលបួងសួង ព្រោះហេតុនោះហើយ ទើបបានជាភ្នំព្រាយនោះ ប្រែឈ្មោះមកហៅថា ភ្នំព្រះទេពី រៀងមកវិញ។ កាល'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ទ្រង់លើកទ័ពចូលទៅវាយព្រះនគរ ក្នុងគ្រានោះ មន្ត្រីខ្មែរដែលនៅក្នុងព្រះមហានគរ ដឹងថាអម្ចាស់របស់ខ្លួន លើកទ័ពមកដល់ហើយ ក៏ពុំបានយកចិត្តទុកដាក់ ជួយច្បាំងសៀមឡើយ គឺងាកចិត្តមករកអម្ចាស់របស់ខ្លួន។ កាល'''ព្រះចៅកំបង់ពិសី''' លើកទ័ពចេញទៅតតាំងច្បាំងនឹង'''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស'''នោះ ទ័ពខ្មែរ ដែលនៅជាមួយសៀម ក៏ជួយវាយពីខាងក្រោយ ខ្ទប់កងទ័ពសៀម ឥតសំចៃដៃឡើយ។ កងទ័ពសៀម ដែលនៅជាកណ្ដាល នៃ កងទ័ពខ្មែរ ត្រូវកងទ័ពខ្មែរ បាញ់ ចាក់កាប់សម្លាប់ ស្លាប់ពលសៀមអស់ជាច្រើន ទាំង'''ព្រះចៅកំបង់ពិសី''' ក៏សុគតក្នុងសង្គ្រាមដែរ។ '''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ទ្រង់ឲ្យចាប់ឈ្លើយសៀម ក្នុង១០ភាគ បាន ៩ ភាគ រត់រួចតែមួយភាគប៉ុណ្ណោះ។ ព្រះអង្គយកនគរវិញបាន ក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស. ១៩០៣ គ.ស. ១៣៥៩។ ដោយព្រះតេជានុភាព ដែលទ្រង់បានជ័យជំនះ ហើយ'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ក៏ទ្រង់ឡើង រាជាភិសេក (អភិសេកក្សត្រិយ៍ដែលបានជ័យជំនះ លើសឹកសត្រូវ ហើយបានទទួលរាជ្យ) ជាក្សត្រ រក្សាវង្ស តព្រះមហាប្រយូរវង្សរៀងមក។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅបាសាត|ផែនដីព្រះចៅបាសាត]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស|ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] gzcfl9w9g9j0p5x8689mo1fp8za4fqc 0 2557 7460 7459 2017-04-17T10:22:24Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៥៩ ដល់ គ.ស.១៣៦៩</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី|ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាមា|ផែនដីព្រះបរមរាមា]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} [[ឯកសារ:ផែនដីព្រះសុរិយោពណ៌.PNG|center|thumb|550px]] '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យ ទទួលរាជាភិសេក ក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស.១៩០៣ - គ.ស. ១៣៥៩ - ម.ស. ១២៨១ - ច.ស. ៧២១ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៤១ឆ្នាំ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ហើយទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ពិសេស ជាយសស័ក្ដិ ទ្រព្យសម្បត្តិ ឲ្យសេនាទាហាន ដែលមានបំណាច់ បានជួយបង្ក្រាប អរិន្ទ (មកពី អរិ = ឥន្ទប្រែថា សត្រូវជាធំ) រាជភ័យរី (ប្រហែលជាបានន័យថា ភ័យ កើតមកពីស្ដេចជាសត្រូវ)។ ព្រះអង្គទ្រង់តាំង សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់តំណែង។ អស់ពួកបរមរាជវង្សានុវង្ស ក៏ចូលមកជួបជុំ ជាបរមសុខរៀងមក។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស ប្រទានព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះសុរិយោទ័យ''' ជាមហាឧបរាជ ដែលសុគតក្នុងសង្គ្រាមនោះ ដែលត្រូវជាក្មួយព្រះទួតនឹងព្រះអង្គ ឲ្យឡើងជាទី សម្ដេចមហាឧបរាជ ស្នងព្រះបិតា។</span> គិតតាំងពីសៀមវាយបានព្រះនគរ ក្នុងឆ្នាំមមី ឆស័ក ដល់មកឆ្នាំ កុរឯកស័ក ត្រូវជា ៦ឆ្នាំ ទើបព្រះបរមពិត្រ '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ស្ដេចបង្ក្រាបរាជសត្រូវបាន ហើយយកបានព្រះនគរវិញ ទ្រង់គង់នៅជាសុខស្ថាពរ (ពាក្យនេះមានតាំងពីបុរាណកាលមក) រៀង។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យចៅពញាចក្រីនាំសេនាទាហានរេហ៍ពល លើកទៅវាយស្រុករាយរង ចុះចូលមក ជាស្រុកខ្មែររៀងមក។</span> នេះនឹងស្រដី ពីក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ កាល'''ព្រះរាមាធិបតី''' (ស្ដេចសៀម) សុគតទៅ ព្រះបរមរាជា ជាបងថ្លៃឡើងសោយរាជ្យ ស្នង'''ព្រះរាមាធិបតី'''។ '''ព្រះបរមរាជា''' សុគតទៅ '''ព្រះចៅល័ន''' ដែលជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះបរមរាជា''' ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះបិតា។ '''ព្រះចៅល័ន''' សោយរាជ្យបាន៧ថ្ងៃ '''ព្រះរាមេសូរ'''ដែលជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះរាមាធិបតី''' ចាត់'''ព្រះចៅល័ន''' សុគតទៅ ហើយឡើងសោយរាជ្យខ្លួនឯងវិញ។ ដល់ឆ្នាំជូត ទោស័ក។ '''ព្រះរាមេសូរ''' លើកទ័ពទៅវាយនគរឈៀងរ៉ាយ ឬ ជាងរាយ (លាវពោះខ្មៅ)។ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានោះ សៀមដែលនៅប្រទល់ដែន ទល់នឹងប្រទេសខ្មែរ បានលើកទ័ពមកកំហែងទារយក ប្រជានុរាស្ត្រខ្មែរ បានជាងមួយរយភាគយកទៅស្រុកវា។ ចៅហ្វាយស្រុក ក្រមការខេត្តខាងខ្មែរ លើកទ័ពតាមទៅដណ្ដើមពីសៀមមកវិញ។ សៀមក៏លើកពលជាងពីររយពាន់នាក់ មកច្បាំងនឹងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរ។ ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខេត្តខ្មែរតស៊ូនឹងទ័ពសៀម ហើយប្ដឹងបកសំបុត្រ ជូនមកលោកសេនាបតី ឲ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល ព្រះករុណាក៏ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ជាអម្ចាស់ផែនដី ប្រទេសកម្ពុជា កាលទ្រង់ជ្រាបដំណឹងនេះហើយ ក៏បង្គាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុក ឲ្យកេណ្ឌរាស្ត្រខេត្ត ទ្រាំងមួយ បាសាក់មួយ ព្រះត្រពាំងមួយ ឪម៉ៅមួយ ក្រមួនសមួយ ទឹកខ្មៅមួយពាមកំពតកំពង់សោមមួយ បានពលប្រាំម៉ឺននាក់ ហើយទ្រង់ចាត់ចៅពញា ពិស្ណុលោក ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឲ្យធ្វើជាមេទ័ពធំ ឲ្យចៅហ្វាយស្រុក បាសាក់ ធ្វើជាមេទ័ពមុខ ចូលទៅច្បាំងនឹងសៀម។ ទ័ពនេះឈ្នះសៀមហើយ ក៏លើកទៅវាយស្រុកសំយ៉ែមួយ ស្រុករយងមួយ ស្រុកចន្ទបូរ (ចាន់តាប៊ុន) មួយ ស្រុកជលបូរីមួយ ហើយកៀរគ្រួសៀមបាន ៩០០០នាក់ ទើបលើកទ័ពត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ រួចឡើងទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ដល់នាយកង នាយទ័ព ដល់នាយទាហាន និង សេនាទាហាន តាមគុណបំណាច់។ តមក ព្រះករុណា ទ្រង់ព្រះរាជកំណត់ទៅគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកតូចធំ ឲ្យត្រៀមខ្លួនប្រុងប្រៀបរៀបរៀងទៅបង្ហាត់ សេនា ទាហាន ឲ្យមានគ្រប់ខែត្រ ជាទីបង្ការ រក្សាព្រះនគរតទៅ។ '''ព្រះរាមេសូរ''' ក្រុងទេព ដែលលើកទ័ពទៅវាយស្រុកលាវនោះ កាលបានជ័យជំនះឈ្នះលាវយកបានស្រុកជាងរាយ ហើយកៀរគ្រួសារលាវ បានជាច្រើន ហើយទើបលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ លុះមកដល់ហើយ ទ្រង់ជ្រាបថា ខ្មែរលើកទ័ពមកវាយ បានស្រុកបួនដំបន់ ព្រមទាំងកៀរគ្រួយកទៅជាច្រើនទៀតផង។ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព លើកមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងខ្មែរ។ លុះដល់ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ '''ចៅពញាជ័យតំរង់''' ឲ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខ '''ព្រះរាមេសូរ''' អង្គឯងជាទ័ពហ្លួងលើកមកវាយស្រុកទាំងបួនតំបន់បានទៅវិញ ហើយបំរុងនឹងលើកទ័ពមកវាយមហានគរទៀត។ ប៉ុន្តែនាយគយខ្មែរ ដែលនៅល្បាតព្រំដែន កាលបើដឹងថា ទ័ពសៀមលើកមកហើយ ក៏ចាត់សំបុត្រឲ្យបំរើសេះ ចូលមកប្ដឹងសេនាបតី ឲ្យនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណា សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះករុណា កាលបើបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យប្រមូលសេនាទាហាន ដែលបានហាត់ហ្វឹកហ្វឺន បំរុងការណ៍ ក្នុងខែត្រជិតៗ នោះមកប្រជុំគ្នា ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យមហាឧបរាជ ធ្វើជាមេទ័ពធំ នាំទាហានជើងទឹក ចេញទៅរាំងទ័ពសៀម។ ព្រះមហាឧបរាជ លើកទ័ពចេញទៅប្រទះនឹងសត្រូវនៅស្ពានញែក ទើបទ្រង់ចាត់ឲ្យតាំងបន្ទាយរាយចម្រូង ទប់ទល់នឹងទ័ពសៀមនៅទីនោះ ឥតមានរុញរាឡើយ។ ចៅពញាពិជ័យដំរុង នាយទ័ពមុខ កាលបើឃើញទ័ពខ្មែរមកដល់ហើយ ក៏បរពលឲ្យ ចូលវាយបន្ទាយខ្មែរ ខ្មែរក៏បរពលច្បាំងទល់មកវិញ។ ចំបាំង ពុំទាន់ចាញ់ឈ្នះ ទាំងសងខាងនៅឡើយផងក៏ស្រាប់តែ'''ព្រះរាមេសូរ''' ចាត់ឲ្យធ្វើបន្ទាយឆាក (បន្ទាយឆាក គឺបន្ទាយដែលចាត់ឆែវ ខុសពីទិសដែលត្រូវធ្វើ) ទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ហើយបាញ់ផ្ទប់ចូលមក។ ព្រះមហាឧបរាជខ្មែរ ដែលនៅក្នុងចំណោម យល់ឃើញថា ទ័ពសត្រូវ លើកថែមមក ច្រើនលើសកំលាំងណាស់ នឹងទ្រាំពុំបាន ក៏រាថយចុះមកនៅក្នុងពាម គង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវា ដើម្បីឲ្យកសងទ័ពជើងទឹក លើកទៅជួយកងទ័ពជើងគោក។ ខណៈនោះ ទ័ពសៀមក៏ចោមរោម បាញ់តម្រង់ព្រះទីនាំងនាវា សន្ធាប់យ៉ាងខ្លាំង ឥតសំចៃឡើយ។ មួយស្របក់ក្រោយមក គ្រាប់កាំភ្លើងសត្រូវ ក៏រត់មកត្រូវធុងរំសេវខាងខ្មែរ បែកឆេះធ្លាយហើយត្រូវសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ និង ទាហានក្នុងកងទ័ព ស្លាប់ និង ពិការជាច្រើននាក់។ ទ័ពខ្មែរ ឃើញហេតុដូច្នេះហើយ ក៏ផ្អើលភ្ញាក់ បរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកប្រាសយកតែអាយុ សព្វៗខ្លួន។ ទ័ពសៀមដេញសន្ធាប់ហើយចាប់បានសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ យកមកទុកបាន៣ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សុគតទៅ។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះសុរិយោវង្ស''' កាលទ្រង់បានជ្រាបថា : ទ័ពព្រះអង្គបែកហើយ ព្រមទាំងសៀមចាប់បានព្រះមហាឧបរាជទៅទៀតនោះ ស្ដេចក៏លើកសេនាយោធា ជាកងទ័ពធំចេញទៅព័ទ្ធចោមច្បាំងនឹងទ័ពសៀមទៀត។ ទ័ពសៀមរអាដៃអស់កំលាំងច្បាំងតថ្វីដៃនឹងទ័ព'''សម្ដេចព្រះសុរិយោវង្ស'''ពុំបាន ក៏រាថយមកវិញ។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរយល់ថា បានការហើយ ក៏ចោមចាក់កាប់សម្លាប់ ពួកទ័ពសៀមឥតត្រាប្រណីឡើយ។ សៀមនឹងតតាំងច្បាំងពុំកើត ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយបាក់ទ័ពរត់ទៅស្រុកវិញអស់។ ទ័ពខ្មែរ ចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើននាក់ នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ រួចហើយដេញទ័ពសៀមឲ្យចេញផុត ពីដែនដីខ្មែរ ទើបត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស''' ព្រះអង្គបង្ក្រាបទ័ពសៀមរាបទាបហើយ ស្ដេចក៏យាងចូលទៅព្រះមហានគរ សោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយនូវយុត្តិធម៌ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព័ទ្ធសីមា (ព័ទ្ធសីមា = សីមាមួយយ៉ាងដែលព្រះសង្ឃ ទុកជាគោល សម្រាប់ កំណត់ព្រំដែន ក្នុងការធ្វើសង្ឃកិច្ចផ្សេងៗ។ ព័ទ្ធសីមាក្នុងទីនេះ គឺព្រំដែនប្រទេសនីមួយៗ។) ក៏បានសុខសប្បាយគ្រប់ៗគ្នា។ កាលនោះ ផែនដីស្រុកខ្មែរ ធំទូលាយណាស់ ទិសខាងលិចទល់នឹងបស្ចិមបូរី ខាងពាយ័ព្យទល់នឹងស្រុកនាងរង នគររាជ ខាងឧត្តរទល់ដល់ស្នាមខ្សាច់ ទិសឦសាន ដល់ស្រុកចន្ទបូរី (គឺចាត់តាប៊ុនសព្វថ្ងៃនេះ) ខាងកើតដល់បារៀដូនណាយ ខាងត្បូងផុតសមុទ្រ ទល់នឹងស្រុកយួន ស្រុកចាម។ ព្រះបរមបពិត្រ គង់ក្នុងរាជសម្បត្តិនោះ មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ព្រះនាម'''ព្រះពញាញាតិ'''។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន១០ឆ្នាំ ព្រះជន្មបាន៥១ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់ ពេទ្យថ្វាយព្រះឱសថពុំជាគ្រាន់ក៏ទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមរាជវង្សា សេនាព្រឹទ្ធាមាត្យ អញ្ជើញ '''ព្រះបរមរាមា''' ជាព្រះរាជបុត្រានៃ'''ព្រះលំពង្សរាជា''' ជាព្រះភាគិនេយ្យោ នៃ'''ព្រះសុរិយោវង្ស''' ស្នងព្រះអង្គ តរៀងទៅ។</span> "សាស្ត្រាខ្លះថា '''ព្រះសុរិយោវង្ស'''អង្គនេះ ឡើងសោយរាជ្យពី គ.ស. ១៣៥៧ ហើយទ្រង់សោយសុវណ្ណគតទៅវិញនៅគ.ស. ១៣៦៦។" ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី|ផែនដីព្រះចៅកំបង់ពិសី]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាមា|ផែនដីព្រះបរមរាមា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] bsyhpya55orttnt7ydadjjh8yhu9n2r 0 2558 7462 7461 2017-04-17T13:59:04Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះបរមរាមា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៦៩ ដល់ គ.ស.១៣៧៣</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស|ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ|ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះបរមរាមា''' ជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះលំពង្សរាជា''' ទ្រង់ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំរកា ឯកស័ក ព.ស. ១៩១៣ - គ.ស. ១៣៦៩ - ម.ស. ១២៩១ - ច.ស. ៧៣២ ក្នុងជន្មាយុ ៥២វស្សា។ '''ព្រះចៅពញាញាតិ''' ដែលជាព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស'''នោះ ក្នុងពេលនោះ ព្រះអង្គគង់នៅជាព្រះកុមារណាស់ នឹងឡើងទទួលរាជ្យសម្បត្តិ ស្នងព្រះបិតាពុំទាន់បាន។ '''ព្រះបរមរាមា'''កាលបានឡើងសោយរាជ្យហើយ ព្រះអង្គក៏ប្រជុំចៅហ្វាយស្រុកធំ - តូច ចូលមកធ្វើព្រះមេរុ បូជាព្រះបរមសព ជាសូរេចហើយ ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខតរៀងមកបាន ៥ឆ្នាំ ទ្រង់ប្រឈួន ជាខ្លាំងក៏សុគតទៅ។ មន្ត្រីលើកព្រះបរមសព តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេចហើយ អញ្ជើញ'''ព្រះធម្មាសោករាជ'''ជាព្រះអនុជ ព្រះអយ្យកោមួយនឹង'''ព្រះបរមរាមា''' ឲ្យឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះជេដ្ឋា។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស|ផែនដីព្រះសុរិយោវង្ស]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ|ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] enq7mvknieevik8sezuvw7iszsivoxu 0 2559 7465 7464 2017-04-17T14:25:32Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៧៣ ដល់ គ.ស.១៣៨៣</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាមា|ផែនដីព្រះបរមរាមា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា|ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា]]</div> | notes = }} '''ព្រះធម្មាសោករាជ''' ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេច ព្រះមហាឧបរាជ '''សុរិយោទ័យ'''ដែល សុគតក្នុងបន្ទាយមហានគរ ក្នុងគ្រាធ្វើសង្គ្រាមនឹងសៀម។ ព្រះអង្គត្រូវជា ព្រះអនុជជីដូនមួយនឹង'''ព្រះបរមរាមា'''។ ព្រះអង្គឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ បញ្ចស័ក គ.ស. ១៩១៧-គ.ស. ១៣៧៣-ម.ស.១២៩៥ - ច.ស. ៧៣៥ ទ្រង់ព្រះនាមជា'''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះធម្មាសោករាជ រាជា'''។ ទ្រង់ធ្វើបុណ្យព្រះបរមសពរួចហើយ ព្រះអង្គគង់ជាសុខរៀងមកបាន៣វស្សា។ នេះនឹងនិយាយពីក្រុងទេពបុរីវិញ។ នៅក្រុងទេពបុរី (ប្រទេសសៀម) '''ព្រះរាមេសូរ''' សុគតទៅ ព្រះរាជនត្តោ (ចៅ) សោយរាជ្យតៗមក ទើប'''ចៅសាមប្បា''' បានឡើងសោយរាជ្យ ទ្រង់ព្រះនាមជា'''ព្រះចៅបរមរាជា'''។ កាលបានឡើងសោយរាជ្យភ្លាម ព្រះរាជាសៀមអង្គនេះ ចង់ឲ្យព្រះនគររបស់ព្រះអង្គ ធំទូលាយឆ្ងាយទៅទៀត ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពល ១០០០០នាក់ មកបង្ហាត់បង្រៀន ហ្វឹកហ្វឺន តាមគ្រឿងចម្បាំងគ្រប់ប្រការ។ លុះដល់មកឆ្នាំមមែ ឯកស័ក '''ព្រះចៅបរមរាជា''' ត្រាស់ឲ្យ'''ព្រះឥន្ទរាជា''' ជារាជបុត្រធ្វើជាមេទ័ពមុខលើកមកលុកលុយមហានគរ (ស្រុកខ្មែរ)។ ព្រះអង្គឯង ធ្វើជាមេទ័ពហ្លួង លើកទ័ពធំ ព្រមដោយសេនា ពល សេះ ដំរី យាត្រាប្រាបប្រាមស្រុកខ្មែរ តាមរយៈផ្លូវ ចូលមកដល់ក្រុងមហានគរ។ លុះមកដល់មហានគរកម្ពុជាហើយ '''ព្រះចៅបរមរាជា''' ក៏បញ្ជាទ័ព ឲ្យចូលចោមវាយបន្ទាយគ្រប់ទិស ឥតបង្អែបង្អង់ឡើយ។ '''ព្រះបាទធម្មាសោករាជ''' ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា បានទ្រង់ជ្រាប ថាទ័ពសៀមលើកមកចោម ក្រុងមហានគរគ្រប់ទិសហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ពល ឲ្យឡើងរក្សាទីបន្ទាយ ឲ្យ'''ពញាកែវ''' ជានាយកងទ័ព រក្សាទិសខាងលិច '''ពញាទ័យ''' ត្រួតទិសខាងជើង '''ពញាញាតិ'''ត្រួតទិសខាងត្បូង ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ត្រួតទិសខាងកើត។ ព្រះបរមរាជាវង្សទាំង បីព្រះអង្គ និងសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ក៏ចេញយកព្រះទ័យ យកចិត្តទុកដាក់ ត្រួតត្រាតាមនាទីមាំមួន គ្រប់ព្រះអង្គគ្រប់គ្នា ពុំមានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ '''ព្រះចៅ បរមរាជា''' "ស្ដេចសៀម" ឲ្យលើកដីខ្ពស់ស្មើនឹងកំពែងបន្ទាយខ្មែរ ហើយឲ្យអូសកាំភ្លើងធំ ឡើងបាញ់ចូលទៅខាងក្នុងបន្ទាយខ្មែរ។ ទ័ពខ្មែរ ក៏បាញ់ ចេញពីខាងក្នុងបន្ទាយ មកត្រូវរេហ៍ពលសៀម ស្លាប់ជាច្រើនដែរ។ ទ័ពសៀមបាញ់ត្រូវ ទ័ពខ្មែរក៏ស្លាប់ច្រើនដែរ តែពុំបែកបាននគរឡើយ។ '''ព្រះចៅបរមរាជា''' ដេញឲ្យទាហានពាន (ពាន = ឡើងពាររំលងលើ) បន្ទាយមកទៀត ទ័ពខ្មែរក៏បាញ់កាប់ចាក់ ពីលើភាគបន្ទាយ និង ចោលដោយ ដុំថ្មទៅលើទ័ពសៀម ស្លុតស្លាប់ជាច្រើន។ សៀមយកព្រះមហានគរពុំបាន។ គិតតាំងពីទ័ពសៀម ចូលចោមព្រះមហានគរ ក្នុងខែមិគសិរ មកដល់ខែជេស្ឋ ត្រូវជា៧ខែ តែយកមហានគរពុំបាន។ ក្រោយនោះមក មានទាហានសៀម ៦នាក់ ឈ្មោះ '''នាយអឿន១''' '''នាយលាន​១''' '''នាយឆាន់១''' '''នាយដេត១''' '''នាយកៅ១''' '''នាយឌី១''' គិតកលយល់ឧបាយព្រមគ្នាស្រេច ក៏ចូលក្រាបទូល'''ព្រះបរមរាជា'''ថា : " ទ័ពសៀម ដែលនិងគិតការវាយយកមហានគរនោះ តាមដោយកំលាំងយុទ្ធសាស្ត្រ ឃើញថាពុំងាយនឹងយកបានឡើយ។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ទាំង ៦នាក់ សុំយកអាសានឹងទៅស្លង់កាំភ្លើងធំ របស់ មហានគរ ដែលដាក់មុខចាំផ្លូវថ្នល់ទាំងប៉ុន្មាននោះឲ្យបានសិន។ ថាបើស្លង់កាំភ្លើងនោះបានហើយទំនើង (ទំនើង , ធ្វើបានតាមចិត្ត , ស្រេចនូវចិត្តចង់ធ្វើអ្វីក៏ ធ្វើបានឥតទើសទាស់ឡើយ) តែកាំភ្លើងរបស់យើង បាញ់ចូលទៅ សេនាទាហានអាវុធខ្លីរបស់យើង ក៏នឹងចូលពានបន្ទាយខ្មែរលុះបានដោយងាយ។ '''ព្រះចៅរាមា''' ស្ដេចសៀមបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា បើចៅទាំង ៦នាក់ ទទួលអាសាទៅស្លង់កាំភ្លើងបាននោះ សម្រេចការសង្គ្រាមកាលណាយើងនឹងឲ្យរង្វាន់ ដល់ចៅឲ្យពេញចិត្ត, ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ហើយមានបន្ទូលថា : ម្សិលមិញអញឲ្យឯង ឡើងវាយបន្ទាយមហានគរ ម្ដេចក៏ឯងនាំពលរេហ៍រត់ថយក្រោយមកវិញ។ កំហុសរបស់ឯងនេះ ត្រូវអញយកទោស ឲ្យពេញច្បាប់។ តមកទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យចងរ៉ាវ (ចងរ៉ាវ = ឲ្យមនុស្សដែលមានទោសដេកផ្កាប់មុខ រួចចងដៃទាំងពីរ ជើងទាំងពីរ ហើយទាញសន្ធឹងឲ្យតឹងភ្ជាប់នឹងស្នឹងទាំងបួនទិស) វាយខ្នងទាហានទាំង ៦នាក់នោះ ៥០ខ្វាប់ម្នាក់ ហើយឲ្យលាក់ថ្ងាស ជាជើងក្អែក គ្រប់ទាំង ៦នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យលែងវាចោលទៅ ដើម្បីជាបំរាម ដល់ទាហានទាំងឡាយតទៅ។ លុះដល់ជិតនឹងអាធ្រាត្រ ទាហានទាំង ៦នាក់នោះ ក៏លបលួចរត់ទៅជួបនឹងកងល្បាតខ្មែរ ដែលកំពុងតែល្បាត។ កងល្បាតខ្មែរចាប់ដាក់ក្ដី ហើយយកទៅជូនសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ដែលនៅត្រួតទ្វារកំផែងខាងកើត។ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ បានសួរទៅទាហានទាំង ៦នាក់នោះ តាមដំណើរ។ ទាហានទាំង ៦នាក់ ឆ្លើយថា : ខ្លួនជាទាហានសៀម រត់មកសុំចុះចូលនឹងទ័ពខ្មែរ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឮហើយ ក៏នាំខ្លួនទាំង ៦នាក់ ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ សូមស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រត្រាស់សួរ ថាហេតុអ្វី បានជាឯងបែកខ្នង បែកថ្ងាស ហើយចូលមកក្រាបយំ យ៉ាងដូច្នេះ។ ទាហានទាំង ៦នាក់នោះ ក្រាបទូលថា៖ "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ បានយកអាសាព្រះចៅសៀមមកច្រើនគ្រាហើយ តែពុំបានបំណាច់អ្វីសោះ។ លុះដល់ថ្ងៃម្សិលមិញនេះ ទ្រង់ដាក់អាជ្ញាថា ឲ្យទូលព្រះបង្គំទាំង ៦នាក់នេះ វាយបន្ទាយប៉ែកខាងត្បូងឲ្យបែក។ លុះទូលព្រះបង្គំធ្វើការថ្វាយពុំបានដូចព្រះបង្គាប់ ទើប'''ព្រះបរមរាជា''' ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យធ្វើទោសវាយខ្នងសាប់ថ្ងាស់យ៉ាងនេះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោត ទ្រង់មានព្រះតម្រាស់ថា : ព្រឹកនេះ ទ្រង់នឹងឲ្យសម្លាប់ទូលព្រះបង្គំទាំង ៦នាក់នេះទៀត។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយ ទើបបានជាទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយភិតភ័យណាស់ ហើយរត់មកសូមជ្រកក្រោមព្រះបារមី នៃ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់"។ កាលទាហានសៀមទាំង ៦នាក់ កំពុងក្រាបបង្គំទូលនោះ មានមន្ត្រីខ្មែរម្នាក់ ចូលមកពីទិសខាងលិច ហើយមកក្រាបបង្គំទូលថា : ទូលព្រះបង្គំ បានឃើញទាហានសៀម ១៥នាក់ នាំយកភូឃុំ ១៥នាក់មកសម្លាប់នៅទ្វារបន្ទាយខាងលិច។ ទូលព្រះបង្គំសាកសួរទៅ ទាហានទាំងនោះប្រាប់ថា : នាយភូឃុំទាំងនេះ បានឲ្យរួចមនុស្សទាំង ៦នាក់នេះ។ ព្រះបរមបពិត្រ និង សេនាបតី ពិនិត្យសេចក្ដីរបស់មន្ត្រីខ្មែរនេះសព្វគ្រប់ទៅ ឃើញថា ត្រូវនឹងពាក្យទាហានទាំង ៦នាក់នោះមែន, ដូច្នេះ ទ្រង់ក៏ជឿ ចម្លើយរបស់ទាហានទាំង ៦នាក់នោះណាស់ ទើបទ្រង់ឲ្យដោះក្ដី ឲ្យនៅមើលជំងឺខ្លួនឲ្យបានសះជា។ បណ្ដាទាហានទាំង ៦នាក់នោះ ទាហានពីរនាក់ស្លាប់ដោយជម្ងឺបែកខ្នងនោះទៅ នៅសល់តែ ៤ នាក់មិនស្លាប់ទេ។ ទាហានសៀមទាំង ៤នាក់នោះ កាលបើមើលជំងឺខ្លួនបានសះជាហើយ ក៏សំដែងខ្លួនជាអ្នកក្លាហាន ចេញជួយទាហានខ្មែរ ច្បាំងនឹងទាហានសៀមរឿយៗ។ កាលទ្រង់ទតឃើញទាហានទាំង ៤នាក់នោះ មានចិត្តក្លាហានណាស់ ទ្រង់ក៏ប្រទានយសសក្ដិ ប្រាក់រង្វាន់ជារឿយៗ ហើយទុកព្រះទ័យលើទាហានសៀមទាំងនោះរៀងមក។ ទាហានសៀមទាំង ៤នាក់ដែលគិតកលនោះ លុះយល់ថា បានការណ៍ហើយ ក៏សរសេរសំបុត្រចងនឹងព្រួញ បាញ់ចេញទៅទូលថ្វាយ '''ព្រះចៅបរមរាជា''' តាមដំណើរដែលខ្លួនបានធ្វើការណ៍មកនោះ។ តមកទាហានទាំង៤នាក់នោះ ក៏លបយកដែកគោលទៅស្លង់កាំភ្លើងធំទាំងអស់។ '''ព្រះចៅ បរមរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបតាមសំបុត្រនោះហើយ ក៏លើកទ័ពធំប្រជុំចូលមករោមព្រះមហានគរទាំង ៤ទិស។ ទាហាន កាលឃើញទ័ពសៀម ចោមព្រះមហានគរគ្រប់ទិសហើយ ក៏អុជកាំភ្លើងធំបាញ់សំដៅទៅទ័ពសៀម តែបាញ់ពុំចេញ ទើបទទួលច្បាំងតែនឹងកាំភ្លើងតូច និងធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធផ្សេងៗ។ ទ័ពសៀមស្លុតស្លាប់វិនាសពាសពេញសងខាងថ្នល់ទាំង ៤ទិស។ សៀមចូលវាយតាំងអំពីព្រឹក លុះដល់រសៀល ក៏នៅតែវាយទំលាយព្រះមហានគរពុំបាន ទើបសៀមទាំង ៤នាក់ លាក់ខ្លួនពួនអាត្មា លួចបើកទ្វារបន្ទាយទិសខាងលិច។ មួយរំពេចនោះ ទាហានខ្មែរឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់សៀមទាំង ៤នាក់នោះស្លាប់ភ្លាមមួយរំពេច។ ទ័ពសៀមឃើញទ្វារបន្ទាយរបើក ក៏ស្ទុះចូលទៅក្នុងមហានគរ។ លុះបានចំណាប់ហើយ ក៏បោះបាញ់ កាប់ចាក់គ្នា ច្រឡំបល់ក្នុងព្រះនគរ គ្រប់ទិសទាំង៤។ '''សម្ដេចព្រះធម្មាសោករាជ''' ជាអម្ចាស់ផែនដី ព្រះអង្គដល់នូវកាលទិវង្គតទៅ ទ័ពខ្មែរក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយខ្លះក៏ទទួលសាពិភ័ក្ដិនឹងទ័ពសៀម។ សៀមមានជ័យជំនះ វាយបែកព្រះមហានគរ ក្នុងឆ្នាំ វកទោស័ក ព.ស. ១៩២៤ - គ.ស. ១៣៨០-ម.ស. ១៣០២- ច.ស. ៧២៤។ លុះបានជ័យជំនះហើយ ព្រះបរមរាជា ស្ដេចសៀម ក៏លើកអស់សេនា យោធា ទាហាន ចូលក្នុងនគរចាប់ ពញាកែវ ពញាទ័យ ដែលជាព្រះរាជបុត្រ នៃ ព្រះបាទធម្មាសោករាជ និង មន្ត្រីសេនាទាហានច្រើន។ អស់ប្រជានុរាស្ត្រ រត់រួចបានមួយសួន គេចាប់បាន៣សួន។ បន្ទាប់មក '''ព្រះបរមរាជា''' ស្ដេចសៀម ទ្រង់ក៏អភិសេក '''ព្រះឥន្ទរាជា''' "ពញាក្រែក" ជាព្រះរាជបុត្រ ឲ្យសោយរាជ្យសម្បត្តិ ក្នុងប្រទេស ក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមរាមា|ផែនដីព្រះបរមរាមា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា|ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] awmi8lf0b89ata2it38ad3zel9e9x66 0 2560 9134 7469 2020-06-16T20:23:09Z Samuele2002 2329 fix [[Special:LintErrors]] wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពីគ.ស.១៣៨០</div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ|ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ|ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ពញាព្រែក''' ជារាជបុត្រ របស់'''ព្រះបរមរាជា''' "ស្ដេចសៀម"។ ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ នៅមហានគរ ក្នុងឆ្នាំជូត ឆស័ក ព.ស. ១៩២៨ - គ.ស. ១៣៨៤ ក្នុងជន្មាយុ២៥ឆ្នាំ។ '''ពញាព្រែក''' ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះឥន្ទរាជារាមាធិបតី'''ខ្លះ ហៅថា '''ព្រះឥន្ទកុមារ'''។ មានសម័យថ្ងៃមួយនោះ '''ព្រះបរមរាជា''' ជាព្រះបិតានៃព្រះឥន្ទកុមារចេញទតប្រាសាទប្រសើរមហាឋានគ្រប់អន្លើ។ ទ្រង់ឃើញមានប្រាសាទ និង រោងទង ធ្នឹមថែវ ខ្វាត់ខ្វែង ច្រើនជាន់ ច្រើនអន្លើទើបទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រីខ្មែរ ថា : ទីនេះ ខ្វាត់ខ្វែង ច្រើនជាន់ ច្រើនអន្លើ តើទីកន្លែងព្រះរាជបុត្រ ឬ ជាទីកន្លែងព្រះអគ្គមហេសី ឬ ជាទីអ្វី? មន្ត្រីខ្មែរ ក្រាបទូលថា : ទីនេះ ហៅថា ប្រាសាទមួយរយហាសិបប្រាំ (១៥៥) ល្វែង និង រោងទង រោងជួង ដំណាក់ពិសេស ស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារ ផ្កាដំណាំ និង កំផែង ខ្វាត់ខ្វែង ច្រើនថ្នល់ច្រើនថ្នាក់នេះ ជាសម្រាប់ព្រះរាជបុត្រក្សត្រគ្រប់នគរជាចំណុះ ដែលព្រះអង្គតែងយកព្រះរាជបុត្រ ឲ្យមកនៅបម្រើ តាងព្រះអង្គគ្រប់នគរ។ ព្រះបរមរាជាត្រាស់សួរទៀតថា : ប្រាសាទ និង ទីកន្លែងទាំងនេះ កើតពីផែនដីណាមកដល់ផែនដីណា? មន្ត្រីខ្មែរក្រាបទូលថា : ប្រាសាទនេះ កើតកាលពីផែនដី '''ព្រះបាទទេវាវង្សអស្ចារ្យ''' ដែលទ្រង់មានព្រះហស្ថទិព្វ ទ្រង់ចាប់វត្ថុអ្វី វត្ថុនោះក៏កើតជាមាសប្រាក់ អាចចែកចាយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងព្រះនគរបាន។ បណ្ដាក្សត្រទាំងឡាយ គ្រប់នគរនោះ កាលទ្រង់បានជ្រាបថា '''ព្រះបាទទេវាវង្សអស្ចារ្យ''' ព្រះអង្គកាន់សីលសោយព្រុត ហើយមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះកេតុមាលា''' ដែលជាព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជដែរនោះ ក៏នាំសួយសារអាករមកថ្វាយ '''ព្រះបាទទេវាវង្សអស្ចារ្យ''' ហើយនាំព្រះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គគ្រប់ព្រះអង្គ ឲ្យមកនៅគាស់បម្រើ លួងលោមព្រះរាជកុមារ ព្រះកេតុលា គ្រប់ៗនគរ។ អាស្រ័យហេតុនោះហើយ បានជា'''ព្រះទេវាវង្សអស្ចារ្យ''' ស្ដេចឲ្យសាងប្រាសាទ ថ្វាយព្រះរាជបុត្រ នៃ ស្ដេចចំណុះទាំងនោះគង់នៅ។ '''ព្រះបរមរាជា''' សួរតទៅទៀតថា : ក្រឡាបន្ទំ សម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ និង ព្រះរាជបុត្រនោះ នៅត្រង់ណា? មន្ត្រីក្រាបទូលថា : ព្រះមហាក្សត្រ គង់នៅប្រាសាទបាយ័ន។ ព្រះរាជបុត្រ គង់ក្រសាលនៅប្រាសាទ ពិមានអាកាស។ ស្ដេចសៀមសួរទៀតថា : កាល'''ព្រះកេតុមាលា''' ឡើងសោយរាជ្យ នោះព្រះអង្គនៅឯណា? មន្ត្រីក្រាបទូលថា : កាល'''ព្រះកេតុមាលា''' ឡើងសោយរាជ្យនោះ ព្រះឥន្ទ្រទ្រង់បញ្ជាឲ្យព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្រ ច្យុតមកកើតជា '''ចៅចិត្រកុមារ''' ឲ្យធ្វើជាមេជាង ឲ្យទេវតា ៥០០អង្គ មកកើតជាកូនជាងសាងប្រាសាទនគរតូចថ្វាយគង់ ហើយទ្រង់សាងប្រាសាទ តម្កល់ព្រះខាន់មួយ។ ទ្រង់ឲ្យសាងប្រាសាទមួយទៀត ឈ្មោះហៅថា បឹងមាលា សម្រាប់ស្ដេគង់លំហើយព្រះគ្រោះ។ ទ្រង់ឲ្យសាងប្រាសាទមួយទៀតឈ្មោះ តាព្រហ្ម សម្រាប់ថ្វាយបង្គំព្រះមានគុណ។ ស្ដេចឲ្យសាងប្រាសាទ កោះកែវមួយ ប្រាសាទនគរពិជ័យមួយ។ ស្ដេចសៀមសួរទៀតថា : ស្ដេចដើម ដែលសាងនគរនោះ ទ្រង់ព្រះនាមអ្វី? មន្ត្រីក្រាបទូលថា : ក្សត្រដើមគេបង្អស់នោះ គឺ'''ព្រះបាទកម្ពុជនាគរាជ''' ព្រះអង្គនិម្មិតថ្វាយព្រះបាទ '''កមេរុរាជ''' ជារាជសុណិសា។ ក្រោយមកព្រះបាទ '''កមេរុរាជ'''ក្រែងអត់ពីព្រះអង្គទៅ នឹងវិនាសបាត់កេរ្តិ៍ព្រះចៅ ទើបទ្រង់ឲ្យសាងប្រាសាទជាថ្មីឡើងវិញ។ ស្ដេចសៀមត្រាស់សួរទៀតថា : ផែនដីណា បង្វែរនគរតូចទៅជាវត្ត ? ស្ដេចនោះសាងអ្វីខ្លះ ? មន្ត្រីក្រាបទូលថា : ព្រះមហាក្សត្រ ដែលបានបង្វែរ នគរតូច ទៅជាវត្តនោះ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះបាទ '''បទុមសុរិយោវង្ស'''។ ព្រះអង្គនេះ ស្ដេចបានសាងព្រះកែវមរកត ព្រះត្រៃបិដក ចូលមកក្នុងព្រះនគរ ទើបព្រះអង្គបង្វែរប្រាសាទនគរតូចទៅជាវត្តសម្រាប់តម្កល់ព្រះត្រៃបិដក។ [[ឯកសារ:កាលស្ដេចសៀមទតប្រាសាទព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ.PNG|center|700px]] ព្រះអង្គឲ្យសាងប្រាសាទមួយទៀត។ សម្រាប់តម្កល់ព្រះកែវមរកត រួចព្រះអង្គស្ដេចទៅជួសជុលព្រះមហានគរ ហើយទ្រង់សាងដំណាក់ភ្នំព្រះសុមេរុ និង សក្ដេបព៌តមួយ សាងស្រះព្រះពិស្ណុការ និង បាណកយក្សមួយ សាងប្រាសាទ និង ព្រះរាជដំណាក់ '''ព្រះបាទយុតេ''' និង លំអងរំចេកមួយ។ ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននេះ សុទ្ធសឹងតែធ្វើដោយថ្ម ល្អប្លែកៗគ្នា ដោយយ៉ាងៗ។ '''ព្រះបរមរាជា''' ស្ដេចព្រះរាជដំណើរតទៅទៀត ទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅឃើញប្រាសាទមួយមានគ្រឿងសក្ការបូជាច្រើន ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ទីនេះហេតុអ្វី បានជាមានគ្រឿងសក្ការបូជាច្រើនម៉្លេះ ? មន្ត្រី ក្រាបទូលថា : ទីនេះ ជាទីតម្កល់ព្រះគោ ដែលបញ្ចុះក្បួនតំរាក្នុងពោះនោះ។ '''ព្រះបរមរាជា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ថា ស្ដេចខេមរាប្រទេសនេះមាន បុណ្យបារមីណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរទៀតថា : ស្ដេចដែលថយព្រះតេជានុភាព បណ្ដាលឲ្យគ្មានបុត្រក្សត្រ មកនៅគាល់បម្រើនោះ ពីត្រឹមអង្គណាមក ? មន្ត្រីក្រាបទូលថា : ពីត្រឹមផែនដី '''ស្ដេចអាលសោ''' '''សេណករាជ''' រៀងមកដល់ផែនដី '''ព្រះបរមរាជាជ័យ ព្រះបរមនាថសួស្ដិ៍'''។ ពីត្រឹម'''ព្រះបរមរាជាជ័យ''' '''ព្រះបរមនាថសួស្ដិ៍'''រៀងមកទៀត ព្រះមហាក្សត្រនោះ មានតេជានុភាពត្រឹមត្រូវឡើងវិញ ទាល់តែមកដល់សម្ដេចព្រះចៅ មកវាយបែកព្រះនគរ។ ថារបស់សម្រាប់នគរទាំងប៉ុន្មាននេះ សុទ្ធសឹងតែប្រសិទ្ធីធំមាំមួនណាស់។ '''ព្រះចៅបរមរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ តមកទ្រង់ត្រាស់ឲ្យមន្ត្រី ៨នាក់ រក្សាព្រះនគរជាមួយនឹង'''ព្រះឥន្ទរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រ។ ព្រះអង្គឲ្យនិមន្តព្រះពុទ្ធរូបមាស ប្រាក់ សំរិទ្ធិ កែវ រូបព្រះគោ រូបសត្វទីទៃជាច្រើន និង ព្រះសង្ឃសមណៈ ឲ្យនាំយកទាំង '''ពញាកែវ ពញាទ័យ''' ជាព្រះរាជបុត្រ នៃ'''ព្រះបាទធម្មាសោករាជ''' និង ទ្រង់ឲ្យកៀរគ្រួខ្មែរ បាន៧ម៉ឺននាក់ ហើយឲ្យលើកទ័ពទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ '''ព្រះឥន្ទរាជា''' នៅគ្រប់គ្រងកម្ពុជា ស៊ើបបានព្រះខាន់ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រហើយ ទ្រង់គិតនឹងឲ្យនាំយកទៅស្រុកសៀម។ ខណៈនោះ ក៏បង្កើតជាអស្ចារ្យ មហារាយោ ព្យុះធំ រងំខ្ទ័រ ផ្គរ អសនីបាញ់គ្រប់ទិស។ ក្នុងរាត្រីយប់នោះ ស្ដេចផ្ទំស្កល់ទៅ ទ្រង់សុបិនឃើញថា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ អំពីបូរាណមក មកឈរពីលើក្រឡាព្រះបន្ទំ របស់ព្រះអង្គ ហើយត្រាស់កំហែងថា បើឯងយកព្រះខាន់នេះទៅ ខ្លួនឯងនឹងស្លាប់ ដោយឫទ្ធិអាវុធ ព្រះខាន់នេះពុំខានឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាស្ដេចសៀមខាននាំព្រះខាន់ នឹងគ្រឿងបញ្ចក្សត្រទៅស្រុកសៀម ដោយខ្លាចព្រះតេជៈ នៃព្រះមហាក្សត្រអំពីបូរាណ។ ឯ'''សម្ដេចចៅពញាញាតិ''' ជាក្សត្រខត្តិយវង្ស ដែលស្ដេចទ្រង់ចេញរួចពីចំណោមសៀមហើយរត់ចាកព្រះនគរទៅនោះ ព្រះអង្គទៅតាំងបញ្ចុះបញ្ចូលមន្ត្រីរាស្ត្របានជាច្រើន។ ទ្រង់ព្រះចិន្តា រកទីជ័យភូមិ ដែលនឹងតាំងជាក្បួនទ័ព សព្វទីកន្លែង តែមិនបានសោះ។ ក្រោយមកទ្រង់ឃើញថា ស្រុកកោះបាសាន "ស្រីសន្ធរ" សព្វថ្ងៃនេះ មានជ័យភូមិល្អ គួរឲ្យតាំងជាបន្ទាយមាំមួនបាន។ ទ្រង់ជ្រាបថា កាល'''ព្រះបាទគម្ដែង អញប្រដាញ់រាជបក្សីចាំក្រុង''' ក៏ស្ដេចមកតាំងព្រះអង្គនៅស្រុកនេះដែរ។ លុះមន្ត្រីគ្រប់ក្រុម យល់ព្រមហើយ ស្ដេចក៏លើកទ័ពទៅតាំងបន្ទាយជាមាំមួន នៅខេត្តកោះបាសាននោះ។ ឯអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ខេត្តក្រៅទាំងប៉ុន្មាន ដែលបានឮដំណឹងថា '''សម្ដេចចៅពញាញាតិ''' ស្ដេចយាងមកតាំងទីបន្ទាយ នៅខេត្តកោះបាសានហើយ ក៏នាំគ្នាមកចុះចូលគ្រប់ៗខេត្ត។ ចំណេរខាងក្រោយមក ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់ប្រឹក្សា រកមនុស្សឯណាឲ្យបន្លំចូលទៅនៅធ្វើជាខ្ញុំរាជការ '''ព្រះឥន្ទរាជា''' "ស្ដេចសៀម" ដើម្បីនឹងគិតការលុកស្ដេចសៀមនោះឲ្យបាន។ ខណៈនោះ មានអាមាត្យពីរនាក់ ឈ្មោះ '''ពេច១ ពៅ១''' ជាបងប្អូនបង្កើតនឹងគ្នា កាលបានឮព្រះតម្រាស់នេះហើយ ក៏ចូលថ្វាយបង្គំសុំខ្លួនទទួលអាសា ធ្វើការថ្វាយតាមបន្ទាល់។ '''សម្ដេចចៅពញាញាតិ''' ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទើបទ្រង់ចាត់ប្រើទៅ អាមាត្យទាំងពីរនាក់ក៏ថ្វាយបង្គំលា នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ១០នាក់ ចូលទៅដល់មហានគរ។ ដល់ហើយ ក៏រកពឹងមន្ត្រីសៀម ឲ្យនាំខ្លួនទាំងពីរនាក់ និង ស្ម័គ្រប័ក្សពួក១០នាក់ទៀត ជា១២នាក់នោះ ឡើងក្រាបបង្គំទូលថា : ខ្មែរទាំង ១២នាក់នេះ មានចិត្តសាពិភ័ក្ដិ (សាពិភ័ក្ដិ = ការត្រឡប់សះសានឹងគ្នា ហើយទំនុកបំរុងគ្នាទៅ។ ឧ.- មនុស្សពីរនាក់នេះពីដើមទាស់គ្នា ឥឡូវវាមានសាពិភ័ក្ដិ នឹងគ្នាវិញហើយ។ ស្ម័គ្រមកសុំចូលធ្វើរាជការ ស្នងព្រះតេជគុណលុះអស់ជីវិតរៀងៗខ្លួន។ '''ព្រះឥន្ទរាជា''' ពេលនោះស្ដេចកំពុងប្រថាប់នៅមុខព្រះសាទ លើថ្ម ជាទីកណ្ដាលវាល លុះទ្រង់បានព្រះសណ្ដាប់ពាក្យនេះហើយ ក៏សព្វព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា: តាំងអំពីយើងមកឈរស្រុកខ្មែរនេះ ជិត៣ខែហើយ គ្មានឈ្មោះណាឡើយស្ម័គ្រចិត្តចូលមកនៅផង។ ទើបតែថ្ងៃនេះ យើងឃើញចៅទាំង ១២នាក់ មកសាពិភ័ក្ដិជាមុនគេ គួរយើងឲ្យរង្វាន់ចៅ ឲ្យដល់ចិត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ទ្រង់ព្រះសម្រួល បង្គាប់មុខងារព្រះឃ្លាំង ឲ្យយកសំពត់ខោអាវ មកប្រទាន។ ឯនាយមហាមាត្រទាំងពីរនាក់ ពេលនោះក៏ក្រាប ថ្វាយបង្គំខិតចូលទៅជិត ហើយហូតកាំបិតស្នៀត ដែលចងនៅផ្នួងសក់នោះ ស្ទុះទៅចាក់ '''ព្រះឥន្ទរាជា''' ត្រូវព្រះឱរាមួយកាំបិត។ '''ព្រះចៅ ឥន្ទរាជា''' ស្រែកថាឲ្យចាប់ បានតែមួយព្រះឱស្ឋប៉ុណ្ណោះ ក៏ដួលចុះហើយ សុគត ក្នុងឆ្នាំរោងបញ្ចស័កនោះទៅ។ ខណៈនោះ អស់ពួកទាហាន រក្សាព្រះអង្គ ស្ទុះព្រមគ្នាចូលចោមចាប់ កាប់សម្លាប់មហាមាត្យពីរនាក់ និង ស្ម័គ្រប័ក្សពួក ១០នាក់នោះ។ មហាមាត្យទាំង ១២នាក់ ក៏ស្ទុះទៅចាប់យកព្រះសែង និង គ្រឿងអាវុធ ពីក្រុមរក្សាព្រះអង្គនោះ ចូលតដៃប្រថុយជីវិត កាប់សម្លាប់មន្ត្រី និងសេនាទាហានសៀមបានប្រមាណមួយរកប្លាយនាក់។ មហាមាត្យទាំង ១២នាក់នោះ រោយដៃអស់កំលាំង ដោយហេតុថាទាហានសៀមច្រើន លើសលប់កម្លាំងពេក និង តស៊ូទៅទៀតពុំបាន សៀមក៏សម្លាប់ទាំង ១២នាក់នោះក្នុងខណៈនោះទៅ។ មន្ត្រីសៀមទាំងនោះ ក៏រៀបចំព្រះសពដាក់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេច ចាត់ឲ្យបម្រើទៅក្រាបទូល ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា តាមផ្លូវរាជការ។ ឯ'''សម្ដេចចៅពញាញាតិរាជា''' ព្រះអង្គត្រៀមពលរួចជាស្រេច។ ក្រោយមហាមាត្យទាំង ១២នាក់ចេញទៅនោះ ព្រះអង្គក៏លើកទ័ពបណ្ដោយតាមក្រោយមក។ លុះមកដល់ហើយ ស្ដេចឃើញមន្ត្រី និង ទាហានសៀម កំពុងជ្រើមជ្រួលរមួលគ្នា ដូច្នេះ ក៏ទ្រង់ចូលចោមវាយ ព្រះមហានគរភ្លាមមួយរំពេច។ ពួករាស្ត្រខ្មែរ ក្នុងព្រះនគរ ក៏កាប់សម្លាប់សៀម គ្មានញញើតដៃឡើយ ហើយបើកទ្វារចេញមកទទួលកងទ័ពព្រះអង្គ។ ខណៈនោះ '''សម្ដេចចៅពញាញាតិ''' ព្រះអង្គក៏លើកក្បួនទ័ព ចូលក្នុងព្រះនគរកាប់សម្លាប់ទ័ពសៀម និង ចាប់បានទុកជាឈ្លើយ ជាច្រើន។ បន្ទាប់មក ស្ដេចចូលប្រាសាទ ទតព្រះនេត្រទៅយល់ស្ត្រីសៀមម្នាក់ ជាអ្នកម្នាង '''ព្រះឥន្ទរាជា''' មានរូបឆោមលោមពណ៌យ៉ាងល្អ កំពុងក្រាបយំ ទៀបកោដ្ឋស្ដេចសៀម ទើប'''សម្ដេចព្រះពញាញាតិ''' ក៏ទ្រង់សួរថា : ឯងឈ្មោះអី ជាកូនចៅអ្នកណា ? នាងស្រីនោះ ក្រាបថ្វាយបង្គំ ឱនចោលកន្ទុយភ្នែកមើលព្រះអង្គ ហើយដាក់មុខក្រាបទូលថា : ខ្ញុំម្ចាស់ឈ្មោះ '''ស៊ីសាងាម''' ជាកូន'''ឃុនទ្រង់ដាន់មុន''' ដែលត្រូវជាជីដូនមួយនឹង'''ពញាតេជោ''' ក្រុងទេព។ '''ព្រះឥន្ទរាជា''' ជាព្រះរៀមជីដូនមួយ បានសុំខ្ញុំម្ចាស់មកធ្វើជាព្រះម្នាង។ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបពីវង្សត្រកូល និង ពីរូបរាងលោមពណ៌ ម្នាងស្រីសៀមនេះហើយ ក៏សព្វព្រះទ័យនឹងអ្នក '''ស៊ីសាងាម'''នោះណាស់។ ស្ដេចទ្រង់យកអ្នកម្នាងនោះ ទុកជាព្រះស្នំឯក។ កាល'''សម្ដេចព្រះចៅពញាញាតិរាជា''' ស្ដេចបង្ក្រាបរាជសត្រូវសៀម បានរាបទាបហើយ ព្រះអង្គក៏ចាត់ទាហាន ឲ្យចេញទៅរក្សាគ្រប់ខេត្តទីទៃៗ ជាមាំមួន។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះសុគន្ធា រាជាគណៈឋានានុក្រមបម្រុងរាជគ្រូបុរោហិត និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូច ធំខ្ញុំរាជការ ជំនុំព្រមទាំងអញ្ជើញ សម្ដេចចៅពញាយ៉ាត ដែលគ្រងរាជ្យ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យជាលំដាប់មក។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៧១ ចុះថ្ងៃទី ១៣ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ|ផែនដីព្រះធម្មាសោករាជ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ|ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] pjvmhrvf8uqk4wqxgojn8ouyss707p3 6 2562 5101 5100 2013-03-08T14:10:21Z នរម 573 wikitext text/x-wiki ព្រះបាទអសោក [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ធម្មនិទាន]] h7ss7rj3fm1rpr44p7ea4xso6oss31g 0 2563 5105 5104 2013-03-08T14:31:20Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% ; padding:0px;" |- |valign="top" ;|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">មាតិកា</span> * [[ព្រះបាទអសោក/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]] * [[ព្រះបាទអសោក/បកិណ្ណកនិទាន|បកិណ្ណកនិទាន]] * [[ព្រះបាទអសោក/អសន្ធិមិត្តាអគ្គមហេសី|អសន្ធិមិត្តាអគ្គមហេសី]] * [[ព្រះបាទអសោក/អោយទានដី|អោយទានដី]] * [[ព្រះបាទអសោក/អវទាននៃព្រះអនុជរបស់ព្រះបាទអសោក|អវទាននៃព្រះអនុជរបស់ព្រះបាទអសោក]] * [[ព្រះបាទអសោក/អវទាននៃផ្លែកន្ទួតព្រៃមួយចំហៀង|អវទាននៃផ្លែកន្ទួតព្រៃមួយចំហៀង]] <span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">ទំព័របន្ទាប់:[[ព្រះបាទអសោក/កថាផ្សេងៗ|កថាផ្សេងៗ]]</span> | [[ឯកសារ:ព្រះបាទអសោក.pdf|thumb|right|180px|សូមចុចលើរូបភាពដើម្បីមើល និងទាញយកឯកសាជាpdf]] |} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ធម្មនិទាន]] fo0rxtramb4fwvwxxt2nr67ikvld0t8 0 2564 7475 7474 2017-04-17T15:04:14Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា|ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា|ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''សម្ដេចព្រះពញាញាតិ''' ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំច ចត្វាស័ក ព.ស. ១៩២៦-គ.ស.១៣៨២ ម.ស. ១៣០៤ - ច.ស. ៧៤៤ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៥១ វស្សា ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមញាតិ រាជាធិរាជ''' ព្រះអង្គទ្រង់ទសពិធរាជធម៌ ទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាណាស់។ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ បានសេចក្ដីសុខឥតសឹកសត្រូវរៀងមក។ លុះដល់មកឆ្នាំថោះ នពស័ក ព.ស. ១៩៣១ - គ.ស. ១៣៨៧ - ម.ស. ១៣០៩- ច.ស. ៧៤៩ ព្រះអង្គឋិតនៅក្នុងសុវណ្ណរតន៍ សិលាមហាប្រាសាទ គិតតាំងពីព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ ២ឆ្នាំ សោយរាជ្យ ៥ឆ្នាំត្រូវជា៧ឆ្នាំ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ក្នុងព្រះរាជរោងរម្យ ព្រមទាំងព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស សេវកាមាត្យ សេនាបតី មន្ត្រីតូច - ធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបព្រះអង្គ មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ថា៖ ក្រុងកម្ពុជាមហានគរ ជាគូសត្រូវនឹងក្រុងទេពនគរ តាំងពីដើមរៀងមក មិនមានស្រុះស្រួលគ្នាឲ្យបានមាំមួនសោះ។ ក្រោយមក សៀមកៀរយកគ្រួខ្មែរទៅជាច្រើនខែត្រ ខែត្រដែលនៅជាផែនដីរបស់យើង ក៏វាផាត់កៀរគ្រួយកអស់ទៅជាច្រើនដែរ អាណាប្រជានុរាស្ត្រដែលសល់នៅ ក៏ពុំធួនល្មមនឹងភូមិស្រុកសោះ ប្រជាជន ក្នុងមហានគរ ក៏មានចំនួនតិច។ បើយើងនឹងគិតលើកទ័ពទៅវាយយកខែត្រទាំងនោះមកវិញ ក៏ពុំបាន ដ្បិតគេតែងតាំង រក្សាបន្ទាយមាំមួនណាស់ ជាយូរមកហើយ។ ខាងយើងទៀត ក៏យើងទើបនឹងរួចពីធ្វើសឹកសង្គ្រាម សេនាទាហានក៍កំពុងនឿយហត់។ ស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍។ បើសៀមលើកមក យើងនឹងយកខែត្រណាជារបាំងខាងក្រៅ ក៏គ្មានដែរ។ នៅក្នុងក្រុងនេះ កំពែងក៏មាននាទីធំទូលាយ តែប្រជារាស្ត្រ ស្ដើងស្ដួច ពុំធួននឹងការរាជការ នៃព្រះមហានគរលួងឡើយ។ បើសៀមដឹងហើយ នឹងលើកមកយាយីយើង ក៏យើងពិបាកនឹងទប់ទល់ដែរ ដែលជាទីលំបាកដល់សមណៈ ជីព្រាហ្មណ៍។ ដូច្នេះ គួរតែយើងនឹងថយពីទីនេះ ទៅតាំងព្រះនគរ នៅខែត្របាសានវិញ ទើបគួរ។ បើសៀមវាលើកមក យើងនឹងបានទ័ពចេញទៅទទួល តាមរយៈ តាមវត្តដោយខែត្រ ទម្រាំតែដល់ទៅទីក្រុង យើងក៏ល្មមប្រុងប្រៀបសេនាទាហានចេញទាន់ មិនបង់ការទេ។ សេចក្ដីនេះ តើអស់អ្នករាល់គ្នា យល់ថាដូចម្ដេច? អស់ខ្ញុំរាជការធំ - តូច ក្រាបថ្វាយបង្គំទូលថា : បពិត្រព្រះសម្មតិទេវាវង្ស សេចក្ដីដែលទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះ ឃើញថា គួរដូចព្រះរាជបរិហារណាស់។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ អស់មុខមន្ត្រី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលយ៉ាងនេះហើយទើបមានព្រះរាជឱង្ការ ព្រះរាជទាន ព្រះរាជកំណត់ឲ្យអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង កេណ្ឌពួកពល កសិករ ទាំងជើងទឹក ទាំងជើងគោក ទៅរៀបចំនាំព្រះរាជទ្រព្យ នូវអស់គ្រួប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករទាំងអស់។ លុះដល់មកឆ្នាំថោះ នពស័ក ព.ស. ១៩២៦ គ.ស. ១៣៨២ កាលបានឫក្សមង្គលល្អហើយ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចេញចាកព្រះមហាប្រាសាទ រតនសីលាមហាឋាន ស្ដេចចុះទៅប្រថាប់លើព្រះទីនាំងនាវា រាជពាហនៈ។ ព្រះហោរាធិបតី គោះគងទូងរាជភីរី ថ្វាយបង្គំឫករាជព្យូហៈអគ្គមហានោនិករ ទូកយោង ទូកបោ ពលជើងទឹក ជើងគោក ក៏ស្រែកព្យោមា តាំងហ៊ោយកជ័យ លើកចេញចាកមហានគរ ភ្នាក់ងារក៏បើកបាំងមហា ស្វេតច្ឆ័ត្រ អភិរមរាជ (អភិរម ឬ អភិរំ = ឆត្ររួតមានរំភាយដូចក្លស់ សម្រាប់ប្រើជាគ្រឿងរុងរឿង ក្នុងក្បួនហែនៃព្រះរាជពិធីណាមួយ) សម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ កំចាត់ព្រះសូរ្យឆាន ឧត្តមពណ្ណរាយ ព្រមដោយនូវទូកយោង ទូកព្រះសង្ឃ ទូកព្រះរាជវង្ស និង ទូកព្រះទីនាំងអគ្គមហេសីស្រីស្នំ ព្រហ្មចារី សេនាបតី មន្ត្រីតូច - ធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ អាមាត្យ សេវកា ព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធ បណ្ឌិត កវី និង ទូកជំទាវ នាងខុនណាង ហែបណ្ដោយក្រោយតាមលំដាប់ ទៅដោយវិថី លុះទៅដល់ខែត្របាសានហើយ ស្ដេចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យបោះយុថ្កា គង់នៅកោះបាសាន ឲ្យខ្ញុំព្រះរាជការ តាំងកសាង ព្រះរាជនិវេសន៍ ព្រះរាជរោង ព្រះរាជមន្ទីរ និង រោងព្រះរាជរថ រោង សេះ ដំរី និង កំផែងខ្វាត់ខ្វែង បែរមុខព្រះរាជវាំងទៅខាងកើត យកទន្លេធំមុខព្រះរាជវាំង ទុកជាកំពង់មួយ។ អស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករ ក៏តាំងសង់រោង សង់ផ្ទះ នៅទីនោះតែរាល់ខ្លួន លុះរួចស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគង់ក្នុងព្រះរាជវាំងថ្មី តាំងនាមព្រះនគរ ហៅថា ព្រះវាំងថ្ម។ នេះនឹងនិយាយពីក្រុងលាវវិញ៖ ក្នុងឆ្នាំមមី សំរិទ្ធិស័ក ព.ស. ១៩២២ - គ.ស. ១៣៧៨-ម.ស. ១៣០០ - ច.ស. ៧៤០ មានទឹកជោរជន់ នៅប្រទេសលាវជាធំ។ ទឹកហូរខ្លាំងរបេះមាត់ច្រាំង បាក់ដើមគគីរ មួយធំក្រៃលែង និងដើមគគីរទាំងពួងជាច្រើន។ ក្នុងដើមគគីរធំនោះ មានព្រះពីរព្រះអង្គ មានព្រះភក្ដ្រឈមជាបួនទិស ជាប់នឹងដើមគគីរនោះ ហូរចុះមកទន្ទឹមនឹងព្រែកពាក់ព្រ័ត្រ (ព្រែកពាក់ព្រ័ត្រ គឺព្រែកលាភសព្វថ្ងៃនេះ) រសាត់ច្រាសទឹកទៅលើរួចរសាត់បណ្ដោយទៅក្រោមវិញ។ រសាត់ទៅរសាត់មក ៧ថ្ងៃ។ ក្នុងគ្រានោះមានស្ត្រីម្នាក់ ជាអ្នកមានធំ ជាឧបាសិកា ក្នុងវត្តលង្កា ឈ្មោះដូនពេញ។ កាលដឹងសេចក្ដីនេះហើយ ដូនពេញក៏ហៅបរិវារចុះទូក ឆ្លងទៅពិនិត្យមើល។ លុះពិនិត្យទៅឃើញដូចថ្មកែវពរ មានព្រះពីរព្រះអង្គជាប់នឹងដើមនោះ។ '''ដូនពេញ''' និង បរិវារ នាំគ្នាលើកថ្មកែវនោះ​ចេញពីដើមគគីរ តែលើកមិនរួចទើបនាំគ្នាអន្ទងយកដើមគគីរនោះ ឲ្យមកចតភ្ជាប់នឹងមាត់ច្រាំង រួចបបួលគ្នា លើកថ្មកែវនោះទៀត តែលើកនៅតែពុំបាន។ '''ដូនពេញ''' និងបរិវារ ចង់បានព្រះទាំងពីរព្រះអង្គនោះណាស់ តែលើកអស់ចំណេះ អស់កម្លាំងហើយ ទាំងបរិវារ នឹងធ្វើការនោះក៏ពុំកើត ទើបទៅពិទូលព្រះថេរ វត្តព្រះធម្មលង្កា។ ព្រះចៅអធិការអង្គនេះ ក៏ទទួលយកអាសា ហើយទៅតាំងពិធី៧ថ្ងៃ យកសរសៃអម្បោះ អន្ទង ដើមគគីរនោះ យោងទៅជាប់នឹងព្រែកបង្កង។ ខណៈនោះ '''លោកព្រះធម្មលង្កា''' យកព្រះពុទ្ធ រូបនោះបានហើយ លោកឲ្យព្រះដែលមានព្រះភក្ដ្របួននោះ មួយព្រះអង្គទៅ ដូនពេញ ឲ្យនាំមកកោះឫស្សីកែវ (គឺក្រុងភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ)។ '''លោកព្រះធម្មលង្កា''' ទុកមួយព្រះអង្គ ដើម្បីសាងព្រះអារាមមួយនៅព្រែកបង្កង។ ព្រះបួនមុខដែលបានមកដូនពេញនោះ ហៅថា ព្រះបង ព្រះដែលតម្កល់នៅព្រែកបង្កង ហៅថា ព្រះប្អូន។ '''ដូនពេញ''' តាំងតែពីបានព្រះបួនមុខនោះមក ក៏តាំងនាំស្ម័គ្រប័ក្សពួកជិតឆ្ងាយ ជញ្ជូនដីលើកជាភ្នំកជាព្រះអារាមមួយ តម្កល់ព្រះចតុមុខនោះ អស់រាស្ត្រទាំងពួងដឹងឮហើយ ក៏ចុះចូលមកជួយជញ្ជូនដីនោះជាអចិន្ត្រៃយ៍។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ '''ពញាញាតិ''' ព្រះអង្គគង់នៅព្រះរាជវាំងថ្ម។ ក្នុងគ្រានោះទឹកលិចរាជធានីជ្រៅក្រៃលែង។ អស់ខ្ញុំរាជការ និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស មានក្ដីលំបាកជាច្រើន នឹងសាងជាព្រះនគរពុំបាន។ លុះទឹកស្រកក្នុងឆ្នាំនោះអស់ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គនាំរាជសេវកាមាត្យ មកសាងព្រះរាជវាំង នៅភូមិឫស្សីកែវ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង ឲ្យកេណ្ឌរាស្ត្រលើកដី ទៅចាក់បំពេញក្នុងរាជវាំង។ ទីដែលចៅពញាតេជោ ឲ្យរាស្ត្រជីកដីនោះ ធំជ្រៅទូលាយណាស់ ទើបបានជាមានឈ្មោះ ហៅបឹងតេជោ រៀងមក។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ '''ចៅពញារាជាមេត្រីផ្លុង''' ចៅហ្វាយស្រុកកោះឫស្សីកែវ (តាមព្រះរាជពង្សាវតារ ដែលតម្កល់ទុកនឹងព្រះរាជបណ្ណាល័យក្រុងភ្នំពេញ​ មានសេចក្ដីថា : '''ឧកញ៉ាផ្លុង''' នេះជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាទី ដែលមានងារជាឧកញ៉ាវង្សាអនុជិត ទៅវិញទេ) ឲ្យជីកព្រែកទម្លាយទឹក ពីបឹងពោងពាយមក កុំឲ្យនៅឆ្អេះឆ្អាបស្អុយល្អក់។ ព្រោះហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យ ហៅថា ព្រែកពាមផ្លុង រៀងមក។ រួចហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យធ្វើស្ពាន រៀបផ្លូវក្រាលថ្មល្អស្រេច ទើបទ្រង់តាំងព្រះរាជពិធី ស្ថាបនាព្រះរាជវាំង សង់ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរត្រឡែងកែង ខ្វាត់ខ្វែងទាំងក្នុងក្រៅ ព្រមទាំងដំណាក់តូចធំ សម្រាប់ស្នំស្រឹង្ការស្រាប់ស្រេច។ ទ្រង់ឲ្យតាំងមុខ ព្រះរាជវាំង បែរទៅបូព៌ាទិស ហើយទ្រង់ឲ្យលើកដីទប់ តាំងជាសើនជាបន្ទាយក្រៅទៅទិសឧត្តរ តាំងពីមាត់ទន្លេនៅខាងលិច។ ទ្រង់ឲ្យជីកជាអូ ជាអូអមប៉មកំពែង ហើយឲ្យលើកបន្ទាយព័ទ្ធជាវង់ ខាងទិសបស្ចិម ត្រឹមតែទិសទក្សិណ។ ទ្រង់ឲ្យទុកបឹងតេជោជាទីធ្វើស្រែ ក្នុងព្រះនគរ តទៅដល់ទិសនិរតី ហើយកាត់ត្រង់ទៅឯកើតដល់មាត់ទន្លេ ត្រឹមព្រែកតាកែវ។ ទ្រង់ឲ្យលើកដីជាបន្ទាយ តាមឆ្នេរមាត់ទន្លេ ជាកំពែងព្រះនគរជុំវិញទល់នឹងមុខព្រះលាន។ ឯទីព្រះវិហារទាំងប៉ុន្មាន ទ្រង់ឲ្យបូកកំបោររៀបឥដ្ឋ ព្រមទាំងសាងព្រះវិហារ ចេតិយ កុដិ សាលា បានជាច្រើន ទ្រង់ឲ្យកសាងខ្លោងមឿងមួយ (ខ្លោងមឿង គឺអ្នកតាចាំស្រុក។ យើងសព្វថ្ងៃច្រើននិយាយថា ឃ្លាំងមឿង) ឈ្មោះអ្នកតាប្រាជ្ញ តាំងនៅជាអគ្នេយ៍ព្រះរាជវាំង ខាងវត្តពាមផ្លុង។ លុះស្រេចការហើយ ស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជនិវេសន៍ថ្មី តាំងនាមទន្លេបួនមុខ ហៅថា ទន្លេចតុមុខ។ លុះសម្រេចការកសាងហើយ ទ្រង់តាំងប្រទាននាមព្រះនគរ ជាក្រុងចតុមុខសកលកម្ពុជាធិបតី ជាខត្តិយាមហានគរ។ អស់សមណជីព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធាចារ្យ សេនាបតី មន្ត្រីប្រជានុរាស្ត្រ និង ឈ្មួញជួញប្រែក្នុង ក្រៅប្រទេស ក៏ចូលមកជាក្រាស់ក្រួន មួនមាំសមដោយភោគសម្ប័ទ ជាសុខសប្បាយ ទាំងស្បៀងអាហារសព្វសារពើ ក៏បរិបូរណ៍ មិនអត់ឃ្លាន។ ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏រុងរឿង ដោយព្រះបរមពោធិសម្ភារព្រះបារមី ដែលស្ដេចទ្រង់ នូវព្រះមហាសុចរិត ទសពិធរាជធម៌ មហាប្រសើរ។ អស់អរិន្ទរាជសត្រូវពាលោចោរកំណាច ក៏កោតក្រែងស្ញប់ស្ញែងខ្លាចព្រះបារមី ឥតបីនឹងកម្រើកឡើយ។ ប្រទេសចិន យួន ​ចាម ជ្វា ក៏នាំគ្រឿងបណ្ណាការ មកក្រាបទូលថ្វាយ សូមពឹងព្រះបុណ្យបារមីជាច្រើន។ ព្រះបាទ '''សម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាញាតិ រាជាធិរាជ''' មានព្រះរាជបុត្រ បី ព្រះអង្គ សម្ភពនឹង'''អ្នកម្នាងទេវី''' ទ្រង់ព្រះនាម'''នារាយណ៍រាជា''' សម្ភពនឹង'''អ្នកម្នាងបទុមកេសរ''' ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះសេរីរាជា''' សម្ភពនឹង'''ព្រះមេនាង ស៊ីសាងាម''' ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះធម្មរាជា'''។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស ព្រះរាជទាន ព្រះរាជឥស្សរិយយស ដល់ព្រះរាជបុត្រទាំង បី ព្រះអង្គ ស្មើគ្នា តាមលំដាប់ បង និងប្អូន។ ព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ ក្នុងពេលធ្វើសង្គ្រាម មួយឆ្នាំ ទ្រង់សោយរាជ្យក្នុងព្រះមហានគរ ១៥ឆ្នាំ ទ្រង់ចតគង់ក្នុងព្រះរាជវាំងបាសាន មួយឆ្នាំ ទ្រង់មកគង់ក្នុងព្រះនគរដែលសាងថ្មី៣០ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ត្រូវជា ៤៧ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៧៨ឆ្នាំ ក៏ទ្រង់ដល់នូវជរារោគ ហើយសុគតទៅ។ ព្រះរាជបុត្រ និង មន្ត្រីលើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេចហើយ ទើបអញ្ជើញ'''ព្រះនារាយណ៍រាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង ឲ្យសោយរាជសម្បត្តិ ជាតំណព្រះរាជវង្សមក។</span> ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា|ផែនដីព្រះឥន្ទរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា|ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 8etx0am9mk9jlrd12qr5lidjtmpv6bw 0 2565 7477 7476 2017-04-17T15:14:33Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ពីគ.ស.១៤២៧ - គ.ស.១៤៣៣ </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ|ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា|ផែនដីព្រះសេរីរាជា]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះនារាយណ៍រាជា''' ស្ដេចឡើងសោយរាជ្យ ស្នងសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ក្នុងឆ្នាំរោង ទោស័ក ព.ស.១៩៤៤-គ.ស. ១៤២៧-ម.ស. ១៣៤៩-ច.ស. ៧៨៩ ក្នុងព្រះជន្មាយុ៣៣ វស្សា ទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះនារាយណ៍រាជា រាមាធិបតី ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ធម្មិកមហារាជាធិរាជ បរមបពិត្របណ្ឌិតជាឥសូរ គង់ចតុម្មុខមង្គល សកលកម្ពុជាធិបតី បវរឥន្ទបត្តបូរីរដ្ឋមហារាជធានី បូរីរម ឧត្តម ព្រះរាជនិវេសន៍ វិសេសមហានគរ''' តមក។ ព្រះអង្គទ្រង់ឲ្យធ្វើព្រះមេរុធំ កំពូល៤ កំពស់៣ សិន ១០ ព្យាម ១ ហត្ថ ១ ចំអាម (កំពស់ទាំងកំពូលផង) មានទាំងមេរុជ្រែក មេរុទិសស្រេចហើយ ស្ដេចរៀបដង្ហែ ព្រះបរមសព ចូលព្រះមេរុធ្វើបុណ្យ ៧ថ្ងៃ។ លុះថ្វាយព្រះភ្លើងជាសូរេចបុណ្យហើយ '''សម្ដេចព្រះមាលាទេវី''' ជាសម្ដេចព្រះវររាជជននី ព្រះអង្គសាងព្រះវាំង នៅព្រះវិហារ ឪផ្រឹង។ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គគង់ព្រះយានុកាមាត្យ ព្រមដោយមន្ត្រី ក្រុមរក្សាព្រះអង្គ ដើម្បីស្ដេចទៅគាល់ សម្ដេចព្រះវររាជជននីនាថ។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតព្រះនេត្រ យល់'''ដូនពេញ''' និងស្ម័គ្រប័ក្សពួកគាត់ ជាងរយពាន់នាក់ នាំគ្នាដឹកដីរែកជញ្ជូន ឥតឈប់ឈរ ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរថា : អ្នកទាំងនោះគេធ្វើអ្វីហ្ន៎ ? មន្ត្រីរក្សាព្រះអង្គ ដែលដើរកាន់គ្រឿងហែ អមព្រះទីនាំងនោះក្រាបទូលថា : (សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស '''ដូនពេញ'''នេះ បានព្រះចតុម្មុខមួយព្រះអង្គ មកជាសម្បត្តិដ៏មានតម្លៃរបស់គាត់។ ឥឡូវនេះ គាត់ឃោសនាអ្នកស្រុក ឲ្យមកជួយលើកដីឲ្យបានខ្ពស់ ដើម្បីនឹងតាំងព្រះអារាមព្រមទាំងចេតិយ តម្កល់ព្រះចតុម្មុខនោះ)។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : (ដូនពេញនេះ ជារាស្ត្រពិត តែគាត់គិតកសាងកុសលនេះ ល្អប្រសើរណាស់ គួរតែអញជាក្សត្រ ចូលជួយកសាងផង)។ តាំងថ្ងៃនោះមក '''សម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាជា''' ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំ ក្រុមស្រឹង្ការ នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី លើកដៃទៅជញ្ជូនដីនោះ លើកឡើងឲ្យបានជាភ្នំ។ អាស្រ័យហេតុនោះហើយ ទើបបានជាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាំងស្រុកក្រៅស្រុកក្នុង ស្រុះស្រួលបបួលគ្នា ទៅជួយជញ្ជូនដីនោះ លើកឡើងបានជាភ្នំមែន។ '''សម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាជា''' ទ្រង់បានសាងព្រះចេតិយមួយធំ បញ្ចុះព្រះបរមសារីរិកធាតុនិងព្រះចតុម្មុខនោះ។ ដើម្បីនឹងមិនអោយរាជសត្រូវប្រាថ្នាយកព្រះនគរបាន ទ្រង់ឲ្យយកដើមគគីរនោះ កាត់រំលែកជាពីរកំណាត់ គឺមួយកំណាត់ទ្រង់ឲ្យសាង ជារូបតំណាងព្រះចតុម្មុខ ទុកលើភ្នំនោះ ហើយទ្រង់ឲ្យសាងព្រះអារាមមួយ តម្កល់ព្រះតំណាងនោះ។ គគីរមួយកំណាត់ទៀត ទ្រង់ឲ្យធ្វើជារូបតំណាងព្រះ ៤ មុខ ដែលនៅវត្តព្រែកបង្កង។ ឯព្រះរូបព្រះចតុម្មុខនោះ ទ្រង់អាយ័តឲ្យនៅជាប់តែនឹងព្រះអង្គចៅអធិការ។ ទ្រង់ព្រះបណ្ដាំថា : "ព្រះពុទ្ធរូបអង្គនេះ វិសេសណាស់ បើស្រុកមានភប់ភាន់បណ្ដាលអោយមានរាជសត្រូវ ឲ្យកប់សន្ធប់ ព្រះអង្គ ព្រះពុទ្ធរូបនោះកុំឲ្យគេយកបាន"។ ព្រះអង្គតាំងនាមវត្ត ដែលលើកនោះ ឲ្យហៅថា វត្តភ្នំពេញ តាមនាម'''ដូនពេញ''' ហើយទ្រង់ប្រែឈ្មោះខេត្តកោះឫស្សីកែវនោះ ឲ្យហៅថា ខេត្តភ្នំពេញ តរៀងមក។ ឆ្នាំជូត ចត្វាស័ក ព.ស. ១៩៧៦-គ.ស. ១៤៣២-ម.ស. ១៣៥៤-ច.ស. ៧៩៤ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចសាងព្រះចេតិយមួយ នៅចង្កេះភ្នំពេញ រួចហើយធ្វើបុណ្យសង្គាយនា ៧ថ្ងៃ បញ្ចុះព្រះបរមធាតុ សម្ដេចវររាជបិតា ('''ព្រះបាទពញាញាតិ''')។ លុះសូរេចហើយ ព្រះអង្គសោយរាជ្យ រក្សាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ជាសុខក្សេមក្សាន្ត ទាំងព្រះសង្ឃសមណជីព្រាហ្មណ៍ ឥតមានមោះមន្ទិលឡើយ។ ព្រះអង្គមាន ព្រះរាជបុត្រាមួយ ព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះសុរិយោទ័យ'''។ លុះព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៦ព្រះវស្សា ព្រះជន្ម៣៩ព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់ហើយសុគតទៅ។ ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី លើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេច ទើបអញ្ជើញ'''ព្រះសេរីរាជា''' ជាព្រះអនុជបន្ទាប់នោះឲ្យឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះជេដ្ឋា។ សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម មានដាក់សេចក្ដី ដូចតទៅនេះថា : "រាជពង្សាវតារ ដែលសម្ដែងព្រះនាមស្ដេច និងសករាជស្ដេចនោះ គឺតែងតាមអក្សរថ្ម ដែល'''ស្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ព្រះនាមប៉ាន''' បានចម្លងយកមកពីអក្សរថ្មនៅមហានគរ និង តាមរបាក្សត្រ ស្ដេចក្នុងព្រះរាជត្រកូល អស់ក្នុងអក្សរថ្មតែប៉ុណ្ណោះ។ អំពីនេះនឹងសំដែង តាមលំអាន ព្រះរាជពង្សាវតារ ដែលអ្នកប្រាជ្ញជាន់មុនចារឹកទុកមកនោះ ទុកជាលំដាប់តទៅ តែបើតាមសករាជក្នុងអក្សរថ្មនោះ ឃើញលឿនលើសទៅលើ តែលើសនោះ ខ្ញុំយល់ថា : ព្រោះពុំបានកាត់បច្ចុប្បន្ន ហេតុនោះ សូមអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយ ពិចារណាតម្រង់សេចក្ដីទៅ។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ|ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា|ផែនដីព្រះសេរីរាជា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] aejt4p3ckvo63ptr2u2n409z6593goh 0 2566 7481 7480 2017-04-17T16:43:24Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះសេរីរាជា រឺ ស្រីរាជា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> គ.ស.១៤៣៣ </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា|ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ|ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះស្រីរាជា''' ឡើងសោយរាជ្យ ស្នងព្រះជេដ្ឋា ក្នុងឆ្នាំកុរ ត្រីស័ក ព.ស.១៩៧៧-គ.ស. ១៤៣៣ ម.ស. ១៣៥៥-ច.ស. ៧៩៥ ក្នុងព្រះជន្មាយុ៣០ ព្រះវស្សា ទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះសេរីរាជារាមាធិបតី ធម្មិកវរោត្តម បរមមហាចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះបរមនាថមហាបពិត្រ'''។ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខងារ ឲ្យសាងព្រះមេរុ ធ្វើបុណ្យព្រះបរមសព សម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ៧ថ្ងៃ។ លុះសូរេចហើយ ទ្រង់សោយរាជ្យជាសុខរៀងមក។ មកដល់ឆ្នាំ រកា បញ្ចស័ក ព.ស. ១៩៩៥-គ.ស. ១៤៥៣-ម.ស. ១៣៧៥-ច.ស. ៨១៥ ព្រះអង្គសោយរាជ្យ ជាសុខរៀងមកបាន២០ឆ្នាំ។ លុះស្ដេចទ្រង់ជ្រាបថា : ស្រុកសៀមកើតចលាចល (សេចក្ដីភ្ញាក់ផ្អើល, ជ្រួលជ្រើម, តែក្នុងទីនេះ ពាក្យនេះបានន័យថា មានចម្បាំងរាំងជល់ក្នុងស្រុក) ទើបព្រះអង្គទ្រង់ចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរមជួបជុំ ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមាត្យទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ជាយសបរិវារ។ ខណៈនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា : នគរក្រុងកម្ពុជាយើងនេះ សៀមលើកទ័ពមកវាយពីរគ្រាហើយ កៀរគ្រួយើងយកទៅជាច្រើនរហូតដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ស្ដេចថយមកគង់ក្នុងចតុម្មុខនេះ ទើបបានបរិបូរណ៍ជាសុខរៀងមក។ ឥឡូវនេះ សៀមកំពុងកើតកង្វល់ ដោយហេតុថា '''ឃុនវរវង្ស'''ក្បត់សម្លាប់'''ព្រះចៅយ៉តហ្វា''' ហើយឡើងសោយរាជ្យ។ មុខមន្ត្រី ប្រជានុរាស្ត្រទាំងឡាយ ពុំទាន់រៀបរយ ដូច្នេះ គួរយើងលើកទៅសងសឹកវិញ។ យើងគង់បានជ័យជំនះពុំខាន ដ្បិតស្រុកសៀមពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ។ ខណៈនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី ពុំទាន់បានឆ្លើយថាជាអ្វីផង ក៏ស្រាប់តែពួកសេនាទាហានក្រាបទូលថា : កាលសៀមលើកមកចោម បែកព្រះនគរនោះ ព្រោះថា យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ នៅឆ្ងាយ មកជួយមិនទាន់។ ឥឡូវនេះ ពួកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនៅជុំព្រៀបព្រមទាំងសេនា ទាហាន ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ក៏ល្មមនឹងទទួលអាសា ធ្វើការឲ្យបានសម្រេចថ្វាយ។ [[ឯកសារ:កាលព្រះបាទស្រីធម្មរាជា ស្ដេចចេញបង្ក្រាបកលិយុគ.PNG|center|600px]] ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះបង្គាប់ សម្ដេចព្រះចៅហ្វាទឡ្ហៈ (ក្នុងបុរាណសម័យ ចៅហ្វាទឡ្ហៈ ជាសេនាបតីធំលើសសេនាបតីដទៃទៀត បើធៀបមកនឹងរដ្ឋមន្ត្រីយើងសព្វថ្ងៃនេះ ចៅហ្វាទឡ្ហៈមានបណ្ដាស័កស្មើនឹងនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬ រដ្ឋមន្ត្រីទី១) "កែវ" និង សេនាបតី មន្ត្រីដែលមានខែត្រឡើងទាំងប៉ុន្មាន ឲ្យកេណ្ឌពល បានចំនួន ១២ម៉ឺន នាក់ ព្រមដោយរទេះគោ សេះ ដំរី និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ព្រមស្រេចស្ដេចបង្គាប់ឲ្យព្រះធម្មរាជា ជាព្រះអនុជ នៅរក្សាព្រះនគរ។ ទ្រង់ចាត់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឲ្យធ្វើជាមេកងទ័ពមុខ ឲ្យចៅពញាចក្រី "ប៉ែន" ជាមេកងទ័ពស្ដាំ ឲ្យចៅពញាក្រឡាហោម "ប៉ឹង" ជាមេកងទ័ពឆ្វេង ឲ្យចៅពញាយមរាជ (មិនដឹងនាមអ្វីទេ ព្រោះសស្ត្រាទាំងអស់ឥតមានដាក់នាមលោកសោះ) ជាមេទ័ពក្រោយ ឲ្យចៅពញារាជតេជៈ វិបុលរាជ ប្រទេសរាជ នរិន្ធាធិបតី ជាមេគយឈ្លប បើឃើញកងទ័ពទន់កំលាំងខាងណាឲ្យលើកទៅជួយខាងនោះ ឲ្យមហាសេនាសង្គ្រាម នៅអមទ័ពហ្លួងឆ្វេងស្ដាំ។ លុះបានព្រះពិជ័យឫទ្ធិហើយ ទ័ពមុខ និងទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ក៏លើកចេញទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់គ្រឿង សីហរាជរណយុទ្ធ (រណ​ + យុទ្ធ = សង្គ្រាម)។ ឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រលើកចេញទៅតាមផ្លូវពោធិ៍សាត់ បាត់តំបង ណោសារិកា ស្រះកែវ ស្ទឹងបាគ្រង។ កងទ័ពទាំងនោះ និងទ័ពប៉ែកខាងឆ្វេងស្ដាំ បំបែកគ្នា វាយដែនសៀម រៀងទៅដល់មឿងបស្ចឹម "មឿងប្រាជិមសព្វថ្ងៃនេះ" មានជ័យជំនះឈ្នះសត្រូវ ចាប់បានចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការសៀមជាច្រើន ហើយកៀរគ្រួសៀមបានជាង មួយពាន់ប្លាយនាក់ ទើបបោះទ័ព ឈប់ចាំទ័ពហ្លួងមកដល់ នឹងលើកចូលទៅក្រុងទេពមហានគរ។ លុះកងទ័ពហ្លួងមកដល់ហើយ ទ័ពមុខខ្មែរ ក៏នាំឈ្លើយ ចៅហ្វាយស្រុក និង ពួកក្រមការសៀម ឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចមានព្រះតំរាស់ត្រាស់ សួរពីកិច្ចការរាជការស្រុកសៀម តាមសព្វប្រការ។ សៀមក្រាបបង្គំទូលថា : " សូមព្រះរាជទានទោស កាលដើមឡើយ ប្រទេសសៀមមានកើតកោលាហល បះបោរជាខ្លាំងណាស់មែន តែឥឡូវនេះ '''ឃុនពិរេន្ត្រទេព''' និង មុខមន្ត្រីចាប់'''ពញាវរវង្សា''' និង នាងជាយា '''ស្រីសុតាចន្ទ្រ៍'''ប្រហារជីវិតទៅហើយ ហើយលើករាជ្យថ្វាយព្រះរាជា ឲ្យទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ថ្វាយព្រះនាមជា '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ក្រុងទេពមហានគរ។ ឥឡូវនេះ ក្រុងស្រីអយុធ្យា ក៏បានរៀបរយដូចដើមវិញហើយ"។ ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ (ស្ដេចខ្មែរ) ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំអស់ព្រះរាជហឫទ័យ ទើបចាត់បម្រើសេះ ឲ្យចូលទៅស៊ើបការណ៍ ក្នុងក្រុងទេពទៀត ហើយឲ្យកងទ័ពនោះ និងទ័ពឆ្វេងស្ដាំលើកសង្កត់កៀរគ្រួសៀមបានជាង បួនពាន់ប្លាយនាក់ទៀត។ ទ្រង់ឲ្យកងទ័ពហ្លួង ឈប់សម្រាក ក្នុងមឿងបស្ចិមនោះ។ សេចក្ដីបន្ថែម - ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ៣ ដែលតម្កល់ទុក នៅព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ៥៣-៣ មានសេចក្ដីលើសពីពង្សាវតារ វត្តកំពង់ត្រឡាចដូច្នេះ : សេនាទាហាន ដែល'''ព្រះស្រីរាជា'''ទ្រង់ចាត់ឲ្យទៅស៊ើបការណ៍ ក្នុងស្រីអយុធ្យានោះ ស៊ើបបានដឹងសេចក្ដីហើយ ត្រឡប់មកក្រាបបង្គំទូលថា : ពីថ្ងៃមុន '''ឃុនពិរេន្ទ្រទេព១''' '''ឃុនព្រះឥន្ទទេព១''' '''ម៉ឺនរាជស្នេហា១''' '''ហ្លួងស៊ីយ៉ត''' ផ្ទះនៅភូមិឡានតាកហ្វា១ ទាំងបួននាក់នេះ បានសម្លាប់ '''ពញាវរវង្សា''' និង មាតា'''ស្រីសុតាចន្ទ្រ៍''' ដែលក្បត់'''ព្រះយតហ្វា'''នោះទៅហើយ ហើយឥឡូវនេះឈ្មោះទាំង៤នាក់នេះ បានលើក '''ព្រះឌៀររាជា''' ជាព្រះវង្សឲ្យសោយរាជសម្បត្តិ ទ្រង់ព្រះនាម '''ព្រះមហាចក្រពត្រាធិរាជ'''រួចហើយទៅទៀតផង។ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ទ្រង់ព្រះតំរាស់ថា : យើងលើកទ័ពមកជិតក្រុងសៀមហើយ ត្រូវយើងលើកទៅច្បាំងឲ្យដឹងថ្វីដៃសិន។ ចំណែក ឯសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ មេទ័ពជើងទឹក ដែលបោះទ័ពនៅស្រុករយងវិញ លោកបានច្បាំងនឹងទ័ពសៀម សម្លាប់ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការសៀមស្លាប់ ក្នុងសង្គ្រាមអស់ទាំងអស់ រាស្ត្រខ្មែរក្នុងស្រុកនោះ ចុះចូលសម្ដេចទាំងអស់។ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ វាយបានស្រុកចន្ទបូរី ហើយសម្លាប់ពញាទៃយណាម (គឺចៅហ្វាយដែលជាមេទ័ពធំនៅទីនោះ) បានទៀត។ សម្ដេចកៀរគ្រួសៀម ប្រមូលទុកក្នុងកងទ័ពជាច្រើន រួចបោះទ័ពនៅស្រុកនោះ ទើបធ្វើសំបុត្រទូលតបថា : សុំតាំងទ័ពរក្សាខេត្តចន្ទបូរី ខេត្តរយង ឲ្យមាំមួនសិន ព្រោះបានវាយទ័ពសៀមថយចេញអស់ហើយ។ ថាបើនឹងចោលខេត្តទាំងនោះទៅ នាំឲ្យស្ដាយ។ ទ្រង់ព្រះរាជតំរិះដូចម្ដេច តាមសព្វព្រះរាជហឫទ័យ។ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាមុខក្រសួងឲ្យធ្វើព្រះរាជឱង្ការប្រាប់ទៅសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈវិញថា : ឲ្យបោះទ័ពរក្សាខេត្តទាំងនោះកុំបីប្រហែសចុះ តែឲ្យស្ដាប់ដំណឹង ខាងទ័ពហ្លួង ដែលនឹងចូលទៅវាយ ក្រុងសៀមផង។ បើឮដំណឹងថា មានជ័យជំនះ ឲ្យអ្នកចៅហ្វាចម្លងសេនាទាហាន ចូលចោមនគរខាងទិសទក្សិណ។ មួយទៀតអោយស៊ើបការណ៍ ក្នុងខេត្តទាំងនោះ ហើយក្រាបទូលទៅវិញឲ្យរឿយៗផង រួចហើយ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ស្ដេចប្រគល់ព្រះរាជឱង្ការឲ្យបម្រើនាំទៅឲ្យសម្ដេចចៅហ្វាវិញ។ ក្រោយពីនោះមក ស្ដេចលើកទ័ពពីស្រុកបស្ចិម ចូលទៅវាយក្រុងសៀម។ ស្ដេចច្បាំងឈ្នះតាមផ្លូវ រហូតដល់ចោមព្រះនគរសៀម។ ប៉ុន្តែពេលនោះ ទ័ពខ្មែរគ្មានកាំភ្លើងធំសោះ។ ខាងសៀមវិញវាមានកាំភ្លើងធំច្រើន វាបាញ់ពីក្នុងបន្ទាយវាមក ទ័ពខ្មែរនឹងចូលជិតពុំបាន។ ស្ដេចថយទ័ព មកបោះចម្ងាយ២០០សិន ពីវាំងស្ដេចសៀម ខណៈនោះ '''អ្នកឧកញ៉ាចក្រីប៉ែន''' នាំសេនាទាហាន ៥០០នាក់ ចូលជិតកំពែងសៀម។ សៀមបាញ់មកត្រូវ '''ឧកញ៉ាចក្រីប៉ែន''' មរណៈក្នុងសង្គ្រាម។ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចប្រឹក្សានឹងនាយកកកងនាយទ័ពថា : យើងវាយនគរសៀមជាន់នេះ ឃើញថាមិនបែកទេ ដូច្នេះ ស្ដេចឲ្យថយទ័ពមក នៅខេត្តបស្ចិមវិញ។ ទ័ពខាងសៀមឃើញហើយ ពុំហ៊ានលើកទ័ពតាមទេ។ '''ព្រះចៅពិរោរាជា (តិលោករាជ?)''' ជាព្រះចៅនៅក្រុងហង្សាវតី ទ្រង់ជ្រាបថា : ក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យា កើតកោលាហលដូច្នេះ ទ្រង់ក៏កេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៣ម៉ឺននាក់ព្រមដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធ សេះដំរី ហើយលើកចូលមកដល់ ដែនក្រុងទេពបូរីទៀត។ ប៉ុន្តែ កាលទ្រង់បានជ្រាបថា : ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា លើកទ័ពចូលមកវាយក្រុងទេពបូរីដែរ មានរេហ៍ពលដល់ទៅ ១២ម៉ឺននាក់ ហើយកៀរគ្រួសៀមក៏បានច្រើន ដូច្នេះហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពភូមា ចូលទៅក្រុងហង្សាវតីវិញទៅ។ នេះនឹងនិយាយពី ក្រុងកម្ពុជាចតុម្មុខវិញ។ ក្រោយពី'''ព្រះបាទសេរីរា'''ជាបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចលើកទ័ពទៅវាយក្រុងសៀមនោះ មានបូព៌និមិត្តថា ព្រះខាន់ឡើងច្រែះ ព្រះជ្រៃរេចស្លឹក។ '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ព្រះរាជបុត្រ '''ព្រះនារាយណ៍រាជា''' "ព្រះជេដ្ឋាដែលសុគតទៅ" ត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យោ '''ព្រះបាទសេរីរាជា'''នោះ ស្ដេចកើតព្រះទ័យលោភចេតនា ចង់បានរាជសម្បត្តិ។ ស្ដេចគិតក្បត់ដណ្ដើមរាជ្យ។ ស្ដេចថយដោះព្រះអង្គ ចេញអំពីក្រុងចតុម្មុខ ទៅសង្កត់រាស្ត្រត្រើយខាងកើត ឲ្យចុះចូលព្រះអង្គអស់ហើយ ទើបទ្រង់ហើយអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី ចៅហ្វាយស្រុកត្រួតត្រាខេត្តទាំងនោះឲ្យមាំមួន។ ស្ដេចកេណ្ឌទ័ព លើកទៅសង្កត់ខាងត្រើយកំពង់សៀម ស្ទឹងត្រង់ បាយណ៍ ជើងព្រៃ និងត្រើយខាងជើងបានជាច្រើន។ '''ព្រះធម្មរាជា''' ជាព្រះរាជអនុជ របស់'''ព្រះបាទស្រីរាជា''' កាលបានទ្រង់ជ្រាបថា : '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' បះសង្កត់បានខេត្តជាច្រើន ដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គពុំទុកព្រះទ័យឡើយ ទើបព្រះអង្គចាត់មុខមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ ឲ្យចេញទៅឈរខេត្តទាំងឡាយ តាំងពីខេត្តសំរោងទង រហូតដល់ខេត្តទឹកខ្មៅ (នៅដែនកូសាំងស៊ីនសព្វថ្ងៃនេះ) ទល់នឹងសមុទ្រ។ ខាងកោះស្លាកែត ក៏ស្ដេចឲ្យមានចៅហ្វាយស្រុកឈរគ្រប់ខេត្ត រហូតដល់ ពាម មេស ព្រៃនគរ លង់ហោ ផ្សារដែកគ្រប់ ដ្បិតចៅហ្វាយស្រុកក្នុងងារគ្រប់ខេត្តទាំងនោះ បានចូលទៅក្នុងក្បួនទ័ព ជាប់ដង្ហែព្រះបរមបពិត្រ '''ព្រះបាទស្រីរាជា''' អស់ទៅហើយ សល់នៅឡើយតែក្រមការ នៅរក្សាខេត្តស្រុក ពុំបានមាំមួន។ លុះទ្រង់ចាត់ឲ្យរក្សាខេត្តមាំមួនហើយ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូល ប្រើមន្ត្រីឲ្យទៅក្រាបទូល សម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ (គឺ'''ព្រះបាទស្រីរាជា''') ឲ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីរាជាធិរាជ''' កាលក្រុងកម្ពុជា កើតកលិយុគនោះ ស្ដេចបញ្ឈប់នៅ មឿងបស្ចិមបុរី ស្ដេចគង់លើព្រះពន្លាជ័យជាសុខ។ ក្នុងរាត្រីមួយនោះ ស្ដេចផ្ទំស្កល់ យល់សុបិននិមិត្តថា : '''សម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាជា''' ជាព្រះជេដ្ឋា ដែលស្ដេចសុគតទៅនោះ បានយកព្រះខាន់មកកាប់ព្រះអង្គជា ៣កំណាត់។ ទ្រង់ភ័យណាស់ ទ្រង់តើនឡើងហើយ ក៏មានព្រះរាជបន្ទូលឲ្យហៅហោរមកទំនាយថ្វាយ ហោរាខ្លះទាយថា ព្រះអង្គនឹងមានព្រះតេជៈឈ្នះមារសត្រូវជាមិនខាន ខ្លះព្យាករណ៍ថាព្រះអង្គនឹងមានវិវាទនឹងព្រះរាជវង្សអង្គណាជាមិនខាន។ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជាធិរាជ''' ទ្រង់ជ្រាបតាមព្យាករណ៍ផ្សេងៗ ទាំងសងខាងទៅ ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ក្រោយនោះមក ៥ថ្ងៃ បំរើសេះពីខេត្តពោធិ៍សាត់ ដែល'''ព្រះធម្មរាជា''' ស្ដេចចាត់ទៅនោះ បានចូលទៅដល់បច្ឆិមបុរី ហើយយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : '''ព្រះសុរិយោទ័យ'''ជាព្រះភាគិនេយ្យោ ទ្រង់កើតព្រះទ័យក្បត់ សង្កត់បានខេត្តជាច្រើនហើយ។ ឥឡូវនេះ ស្ដេចលើកទ័ព តាមមកស្កាត់ផ្លូវចាំវាយម្ចាស់ផែនដីនៅខេត្តជើងព្រៃ។ ព្រះបរមពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យនាយកង នាយទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមហើយស្រូតរូត លើកត្រឡប់ ចូលមកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ។ លុះមកដល់ស្រុកបាត់ដំបង ចម្លងពលស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យចៅពញាមនោចក្រី ជាចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង កេណ្ឌពលស្រុកខាងលិចចំនួន៥០០០នាក់ លើកទៅតាំងរាំងទ័ពសៀម នៅស្រុកនាងរោង។ រួចហើយស្ដេចលើកហួសមកដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ ប្រទះនឹងមន្ត្រី នាំព្រះរាជបន្ទូល '''ព្រះធម្មរាជា''' ជាព្រះអនុជ ឲ្យចូលទៅថ្វាយនោះ។ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រ មានសេចក្ដីថា : (ក្មួយ'''ស្រីសុរិយោទ័យ''' ចេញក្បត់សង្កត់បានរាស្ត្រ ស្រុកត្រើយខាងកើត ខាងជើងអស់ហើយ នៅឡើយតែព្រះរាជវាំង និង ខេត្តខាងត្បូង ខាងលិច)។ ទូលព្រះបង្គំបានចាត់មន្ត្រី ឲ្យចេញទៅត្រួតត្រា ខេត្តដែលសល់នេះមាំមួនហើយ។ សូមទ្រង់ ព្រះជេដ្ឋា ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យឡើយ។ សូមអញ្ជើញព្រះករុណាពិសេស លើកទ័ពឆ្លងទៅត្រើយកំពង់សៀម ហើយវាយប្រសប់ ខ្ទប់ពីខាងជើងមក គង់មានជ័យជំនះជាមិនខាន។ ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជាធិរាជ''' បានទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ស្ដេចពេញព្រះទ័យណាស់ នឹងព្រះតម្រាស់របស់ព្រះអនុជ។ ស្ដេចត្រាស់ថា : បើស្រេចការសង្គ្រាមម្ដងនេះកាលណាយើងនឹងលើកប្អូនធម្មរាជ ជាព្រះមហាឧបរាជ ឲ្យគួរនឹងគុណបំណាច់ ជាពុំខាន។ លុះត្រាស់ស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យទុកគ្រួសៀម នៅខេត្តពោធិ៍សាត់។ ស្ដេចកេណ្ឌរាស្ត្រពោធិ៍សាត់ជាកងបញ្ជូនស្បៀង ហើយលើកទ័ពហ្លួងមកដល់ខេត្តអម្រាគគីរិន្តបូរ "ខែត្របរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ" ស្ដេចឲ្យចម្លងពលទៅត្រើយខាងកើត ស្ដេចគង់ព្រះទីនាំងនាវាឆ្លងទៅជាក្រោយ ទ្រង់ចាត់ទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ហើយលើកចេញទៅ។ ក្នុងខែផល្គុន ឆ្នាំ កុរបញ្ចស័ក ព្រះបាទ អ្នកជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចប្រទះទ័ព '''ព្រះសុរិយោទ័យ'''ហើយបានច្បាំងចាក់កាប់សម្លាប់គ្នាជាច្រើនក្ដារ។ '''ព្រះសុរិយោទ័យ'''ទ្រង់ឃើញថា កងទ័ពខាងជើង (គឺទ័ព'''ព្រះស្រីរាជា''') មានកំលាំងខ្លាំងណាស់ ព្រះអង្គនឹងទ្រាំទ្រពុំបាន ទើបទ្រង់ចម្លងទ័ពមកខែត្របាសានវិញ។ '''ព្រះស្រីរាជាធិរាជ''' ស្ដេចបានជ័យជំនះលើទ័ព'''ស្រីសុរិយោទ័យ'''ហើយ ស្ដេចលើកដេញវាយយកស្រុកត្រើយខាងជើងវិញទាំងអស់។ កាលនោះ មានបុព្វនិមិត្តថា មានផ្កាយដុះកន្ទុយ នៅទិសបូព៌ កន្ទុយនោះចាក់ទៅទិសទក្សិណវែងប្រមាណជាង ១៥ព្យាម។ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះស្រីរាជា''' កាលបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចក៏បានឲ្យចៅពញាយមរាជ ជាសេនាបតីលើកទ័ពឆ្លងទន្លេទៅបោះទ័ពនៅភូមិឆ្លូង មហាសៀតជាច្រើន។ ឯ'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' កាលទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ក៏កេណ្ឌកងទ័ពធំលើកទ័ពជើងទឹក ជើងគោកទៅចោមសេនាបតីនោះជាច្រើនក្ដារច្រើនគ្រា ហើយជ័យជំនះបានទៅលើ'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''។ '''ព្រះសុរិយោទ័យ'''លើកទ័ពដេញចាក់កាប់សម្លាប់កងទ័ពសេនាបតីបែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ សេនាបតីរត់ឆ្លងទៅទូល '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា'''។ '''ព្រះស្រីរាជា'''ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាក្រឡាហោមជាមេកង ឲ្យលើកទ័ពទៅច្បាំងទៀតជាច្រើនគ្រា តែនៅតែបរាជ័យ ហើយថយទ័ពត្រឡប់ឆ្លងមកវិញអស់។ កងទ័ព '''ព្រះបាទសម្ដេចស្រីរាជា''' ដែលជាអ្នកត្រើយខាងកើត កាលបានឮថា '''ព្រះសុរិយោទ័យ'''ស្ដេចឲ្យធ្វើទោសគ្រប់គ្រួ របស់ពលណាដែលចូលក្នុងទ័ព '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា'''នោះ ក៏នាំគ្នាឆ្លងទន្លេ រត់ទៅរកបុត្រភរិយាវិញអស់។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' កាលបើឃើញការមិនស្រួលយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់ក៏យល់ថា រេហ៍ពលកាន់តែស្ដួចអស់ជាច្រើនទៅហើយ នឹងធ្វើសឹកទៅទៀតក៏មិនបានហើយរដូវនេះក៏ជិតវស្សានរដូវ ត្រូវភ្លៀងធ្លាក់ជាច្រើនទៀតផង ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យមន្ត្រី និងកងទ័ពនៅរក្សា ខេត្តកំពង់សៀម ជើងព្រៃ ស្ទឹងត្រង ត្រើយខាងជើង ហើយស្ដេចនឹងត្រឡប់មកក្រុងចតុម្មុខវិញ គិតថានឹងមកកេណ្ឌកងទ័ពធ្វើសង្គ្រាមទៀត។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លោះហើយ ព្រះបាទ'''សម្ដេចស្រីរាជា''' ស្ដេចថយទ័ពហ្លួង ឆ្លងមកត្រើយខាងលិចហើយទ្រង់តាំងប្រថាប់ នៅព្រះពន្លាក្នុងបន្ទាយខេត្តអម្រាគគិរិន្តបូណ៌ក្នុងឆ្នាំរកា សប្តស័ក ព.ស. ២០០៨-គ.ស. ១៤៦៥-ម.ស. ១៣៨៧-ច.ស. ៨២៧ (ឆ្នាំ និងសករាជដែលមានកត់ត្រា ក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារ សាស្ត្រាស្លឹករឹតទាំងឡាយតាំងពីរាជ្យ'''ព្រះបាទអង្គជ័យ ឬ ព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម''' រហូតមកដល់ទីនេះ មិនសូវត្រូវគ្នាសោះ គឺថាសាស្ត្រាខ្លះគេដាក់លឿនទៅមុខ ខ្លះទៀតបង្ខិតបែរមកក្រោយ ខុសគ្នា ១០ឆ្នាំ ក៏មាន២០ ឬ៣០ឆ្នាំក៏មាន។ ក៏ក្នុងទីនេះ យើងខ្ញុំមិនហ៊ានកែប្រែឆ្នាំ និងសករាជទាំងនោះឲ្យមូលគ្នាតែមួយទេខ្លាចក្រែងខុស យើងខ្ញុំសូមទុកឆ្នាំ និង សករាជនោះ ក្នុងសៀវភៅនេះ ឲ្យដូចសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមសិនចុះក្រែងនាអនាគតទៅគណៈកម្មការខាងប្រវត្តិវិជ្ជា នឹងសម្រេចអំពីកាលបរិច្ឆេទនេះយ៉ាងណា ក៏សូមលោកអ្នកអានមេត្តាយកតាមនោះចុះ .. ។) នេះនឹងស្រដី ពី'''ស្រីធម្មរាជា''' ដែលត្រូវជាព្រះអនុជ នៃ'''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា'''វិញ។ '''ព្រះធម្មរាជា''' ដែលទ្រង់នៅរក្សា ព្រះនគរចតុម្មុខ ស្រុកភ្នំពេញនោះ ព្រះអង្គព្រះតំរិះយល់ថា៖ សង្គ្រាមម្ដងនេះ មុខជាយឺតយូរ ពុំបានជាងាយឡើយ។ អំណើះតទៅមុខ មុខជាមានមនុស្សញុះញង់ សម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ ឲ្យទ្រង់ព្រះក្រោធពីការអ្វីៗ នឹងព្រះអង្គពុំខានឡើយ។ ដូច្នេះ គួរតែព្រះអង្គពឹងខ្លួនព្រះអង្គវិញ ទើបជា។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លោះហើយ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរោងរម ជួបជុំមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សា ដូចព្រះចិន្តានោះ។ ខណៈនោះ មន្ត្រីតូច-ធំ ខ្ញុំរាជការទាំងពួងក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គន់ជាខ្ញុំគ្រប់គ្នា គិតតែនឹងនាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលយ៉ាងនេះ មកជាយូរហើយ។ ចំពោះកិច្ចការ ដែលទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ត្រាស់ប្រឹក្សានេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំពេញចិត្តគ្រប់ៗគ្នា។ ថាបើមានសង្គ្រាមមក ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយ នឹងប្រុងប្រៀបធ្វើការឲ្យអស់ពីចិត្ត"។ '''ព្រះធម្មរាជា''' ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ពីខែត្រត្រើយខាងលិច និង ត្រើយខាងត្បូង។ លុះទ័ពមកមូលហើយ ព្រះអង្គក៏តែងព្រះបន្ទូលឲ្យមន្ត្រី ខាងហ្លួងនាំព្រះរាជទ្រព្យ និងព្រះរាជទេពីនារីស្រីព្រះស្នំ ក្រុមបរិស័ទ គ្រួសារទៅថ្វាយព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះស្រីរាជា'''។ មន្ត្រីក៏ថ្វាយបង្គំនាំទៅ តាមត្រាស់បង្គាប់។ '''ព្រះធម្មរាជា''' លុះមន្ត្រីរាជទូត នាំគ្រប់គ្រួ និង ព្រះរាជទ្រព្យ ចេញផុតទៅ ទ្រង់ក៏ត្រាស់ប្រើមន្ត្រីបណ្ដាជាខ្ញុំខាងព្រះអង្គ ឲ្យលើកទ័ពទៅបោះនៅឧដុង្គមួយអន្លើ, ឲ្យទៅវាយទ័ពជើងគោក នៅមាត់ទន្លេ ចុងស្ទឹងក្រាំងពន្លៃមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពជើងទឹក នៅខ្សាច់កណ្ដាលមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពត្រើយទិសខាងកើត ខាងជើងនៅល្វាឯមមួយអន្លើ, ឲ្យរាំងទ័ពត្រើយខាងកើត និង ទិសខាងត្បូងមួយអន្លើ ហើយចាត់កងទ័ពតូចៗ ច្រើនកង ឲ្យចេញទៅត្រួតត្រារក្សាគ្រប់ខែត្រ កុំឲ្យកងទ័ពខាងកើត ខាងជើងផ្លែផ្លមចូលមកបាន។ ឯកងទ័ពព្រះនគរ ក៏តាំងហាត់សេនាទាហាន ប្រុងប្រៀប ដាវ កាំភ្លើងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ប្រមូលស្បៀងអាហារមិនឲ្យខ្វះខាត ទាំងព្រះជ័យមង្គល និង គ្រឿងបញ្ចចក្សត្រទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏គង់រក្សាទុកនៅនឹងព្រះអង្គ ពុំបានយកទៅថ្វាយ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ជាព្រះបរមជេដ្ឋាឡើយ។ ព្រះបាទ '''សម្ដេចព្រះសេរីរាជា''' ដែលស្ដេចឆ្លងមកគង់ខែត្រអម្រាគិរិន្តបូណ៌ (ខែត្របរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ) ទ្រង់យល់ព្រះបន្ទូល និង ព្រះរាជទ្រព្យ ព្រះរាជទេពីនារីស្នំ ក្រុមបរិពារ ទៅដល់ហើយ ហើយយំក្រាបទៀបព្រះបាទ ទាំងស្រីទាំងប្រុស ស្រដីរអាក់រអួលពន់ប្រមាណនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចទ្រង់យល់អស់ហើយ។ ទ្រង់ពិភាល់ណាស់ ទ្រង់ទទួលព្រះបន្ទូលមកទត ទស្សនាសេចក្ដីថា ៖ "ព្រះធម្មរាជា ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ។ សូមក្រាបបង្គំទូលមក សម្ដេចព្រះបរមរនាថជេដ្ឋា សូមទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំយល់ថា ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស នឿយព្រួយព្រះអង្គនឹងបង្ក្រាបសត្រូវយូរអង្វែងណាស់ ទូលព្រះបង្គំឲ្យនាំព្រះស្នំតូចធំ មកក្រាបទូលថ្វាយ សោះព្រួយព្រះទ័យគិត។ មួយទៀត ខេត្តទិសខាងជើងនោះ តែស្ដេចត្រឡប់ចូលទៅ ក្រុងចតុម្មុខវិញកាលណា ហើយឲ្យតែមុខមន្ត្រីនៅរក្សានោះ កាលណាឡើយមន្ត្រីទាំងនោះ នឹងទ្រទ្រាំ នឹងក្មួយព្រះសុរិយោទ័យបាន។ ថាបើស្ដេចយាងចូលទៅវេលា ព្រឹក ឬ ល្ងាច នឹងខូចការណ៍ពុំខានឡើយ។ អាស្រ័យហេតុនេះ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស កុំព្រួយព្រះទ័យនឹងខេត្តត្រើយខាងត្បូងឲ្យសោះ។ មុខងារទូលព្រះបង្គំនឹងរក្សាថ្វាយ មិនឲ្យខូចការណ៍ទេ តែសូមកុំឲ្យបណ្ដាជាខ្ញុំ ទៅមកឡើយ។ គួរពុំគួរ ស្រេចហើយតែនៅទ្រង់ប្រោសប្រណី។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបទ្រង់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពនឹងលើកទៅវាយ'''ព្រះធម្មរាជា''' យកព្រះនគរវិញ ហើយសឹមត្រឡប់ទៅធ្វើទ័ពសង្គ្រាម ត្រើយខាងកើតតទៅទៀត។ ខណៈ នោះអស់មន្ត្រី យល់ព្រមក្រាបទូលថា : យើងធ្វើសឹកសង្គ្រាមនឹងត្រើយខាងកើតកំពុងជាប់ដៃ ពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ បើយើងនឹងទៅវិវាទនឹងព្រះរាជអនុជ ត្រើយខាងលិចទៀត នោះទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញថា យើងនឹងកើតជាសត្រូវពីរខាង។ តែបើព្រះអនុជ និង ព្រះភាគិនេយ្យោ ចូលគំនិតគ្នា ហើយព្រួតគ្នា លើកទ័ពមកវាយយើងកាលណា យើងនឹងពិបាករាតជាពីរផ្លូវមិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មុខមន្ត្រី ទូលព្រមគ្នាដូច្នេះហើយ ស្ដេចយល់ឃើញថាត្រូវណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យបញ្ឈប់កងទ័ព ទ្រង់ចាត់ឲ្យតែមន្ត្រីទៅឈរត្រួតត្រាខេត្ត ដែលនៅចំណុះព្រះអង្គទាំងប៉ុន្មាន តាំងពីខេត្តលង្វែក រលាប្អៀរ អម្រាគគីរិន្តបូណ៌ ក្រគរ គ្រង ពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង ឫស្សីសាញ តាមសីមា មង្គលបូរី រយង សុរិន្ទ សិង្គារ កំពង់សៀម ស្ទឹងត្រែង ជើងព្រៃ គោកសេះ អន្លង់រាជ ព្រំទេព ព្រៃក្ដី ស្ទោង ជីក្រែង រលួស សៀមរាប ម្លូព្រៃ ជាំក្សាន្ត ត្នោត ទឹកជោរ រៀងទៅទល់នឹងដែនសៀម។ ខេត្តក្រៅពីនោះ ត្រើយខាងលិច បានទៅព្រះធម្មរាជាទាំងអស់។ នេះនឹងនិយាយ អំពីកងទ័ព ខាងក្រុងបាសានវិញ។ កងទ័ពទាំងនោះ មានចិត្តស្ម័គ្រស្មាគមនឹង'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ពន់ប្រមាណណាស់ព្រោះចូលចិត្តថា : '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''នោះ ជាព្រះរាជបុត្រ'''ព្រះនារាយណ៍រាជា''' ជាចំហុតទៅហើយ ថារាជសម្បត្តិត្រូវតែបានមក'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ពុំត្រូវបានទៅ'''ព្រះស្រីរាជា'''ទេ។ កាលជំនុំគ្នាយល់ថា ដូច្នេះហើយ ពួកកងទ័ពទាំងអស់នោះ មានសង្ឃឹមថា : បើរាជសម្បត្តិនេះ បានមក'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''មែន ខ្លួនរាល់គ្នាក៏នឹងបានជាអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង តជាតិ តត្រកូលទីទៃៗមិនខាង ឡើយ។ ខណៈនោះ ទើបនាយកងនាយទ័ព មុខមន្ត្រី ដែលជំនុំព្រមគ្នាដូច្នេះហើយ ក៏អញ្ជើញ'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដីឡើង។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៨៦ចុះថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា|ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ|ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] p99y8ijjvnc7yudbvsbgzt0ulr0hxit 6 2567 5126 2013-03-10T11:08:52Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2568 7486 7485 2017-04-17T16:56:28Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> គ.ស.១៤៧១ </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា|ផែនដីព្រះសេរីរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជា|ផែនដីព្រះធម្មរាជា]]</div> | notes = }} '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ជាព្រះរាជបុត្រ នៃ '''ព្រះនារាយណ៍រាជាធិរាជ'''។ ទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិក្នុងឆ្នាំរកា នពស័ក ព.ស. ២០២១-គ.ស. ១៤៧៧ ក្នុងព្រះជន្មាយុ២៦ ព្រះវស្សា ទ្រង់ព្រះនាមជា'''ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះស្រីសុរិយោទ័យរាជាធិរាជរាមា បរមបពិត្រ'''។ លុះបានឡើងសោយរាជ្យស្រេចហើយ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចតែងតាំង ចៅហ្វាយស្រុកឲ្យទៅរក្សាខេត្ត តាំងពីខេត្តសៀមបូក សម្បុកសម្បូណ៌ ក្រចេះ ឆ្លូង ត្បូង បាសាន ទទឹងថ្ងៃ ព្រៃវែង បាភ្នំ រំដួល ស្វាយទាប រោងដំរី ព្រៃនគរ លង់ហោ ជើងបាដែង រៀងទៅទល់នឹងនគរចាម នោះបានទៅខាង'''ព្រះបាទស្រីសុរិយោទ័យ'''ទាំងអស់។</span> អស់មុខមន្ត្រី ខាងនគរចតុម្មុខ ស្រុកភ្នំពេញនោះ ឃើញព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ពីត្រើយខាងលិច និង ត្រើយខាងជើង សុទ្ធតែទ្រង់រាជ្យទាំងអស់ ព្រះកិត្តិយសក៏ខ្ពង់ខ្ពស់ វិសេសជាងម្ចាស់របស់ខ្លួន ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូល អញ្ជើញ'''ព្រះធម្មរាជា'''ឲ្យស្ដេចឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។ '''ព្រះធម្មរាជា''' ព្រះអង្គពុំព្រមទទួល អញ្ជើញតាមសេចក្ដីសុំរបស់មុខមន្ត្រីនោះទេ។ ស្ដេចគ្រាន់តែរក្សាអាណាខេត្ត តាំងពីខេត្តសំរោងទង បាទី លើកដែក ទ្រាំង បន្ទាយមាស ថ្ពង បាសាក់ បាវៀ ពាម កោះស្លាកែត (គឺស្រុកលើកដែកសព្វថ្ងៃនេះ) កំពត កំពង់សោម ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស ដូនណៃ រៀងទៅទល់នឹងសមុទ្រនេះត្រូវបានមក'''ព្រះធម្មរាជា'''ទាំងអស់។ នេះនឹងស្រដី អំពីស្រុក ជាងរីកជាងរាង ជាស្រុកយួនវិញ។ ចាម និង យួន កើតចម្បាំងនឹងគ្នា រៀងមកជាច្រើនឆ្នាំ ច្រើនហើយ ទើបក្រោយមក ចាមក៏ចាញ់យួនទៅ។ យួនតាំងកូនស្ដេចចាម ឲ្យសោយរាជ្យ ហើយឲ្យឡើងស្រុកយួនរៀងមក។ វេលានោះ មានស្ដេចចាមមួយព្រះអង្គ ឈ្មោះ'''ចៅរាំងឡាក់ក្រាទ្រុត''' (ព្រះនាមស្ដេចចាមនេះខុស ឬត្រូវយ៉ាងណា យើងខ្ញុំមិនដឹងទេ ពីព្រោះយើងខ្ញុំសរសេរព្រះនាម តាមតែសាស្ត្រាដើមប៉ុណ្ណោះ មិនទាន់បានស្រាវជ្រាវឲ្យច្បាស់លាស់ប្រាកដយ៉ាងណានៅឡើយទេ។) ខ្លះហៅថា '''ប៉ោធុន''' ពុំសព្វព្រះទ័យនិងឡើងស្រុកយួន ទើបលើកពល ១០សែននាក់ គឺ ១០០០០០០ ទៅវាយស្រុកយួនបានពីរខែត្រ។ កាលនោះ ស្ដេចយួនឈ្មោះ '''ឡេ ចាញ់តុង''' (ព្រះនាមស្ដេចយួននេះ ក៏មិនច្បាស់ដែរ) ស្ដេចលើកទ័ពជាបីផ្លូវ ដេញច្បាំងនឹងស្ដេចចាម ច្បាំងឈ្នះស្ដេចចាម ហើយចាមរត់មកស្រុកវិញ។ យួនក៏កៀរគ្រួចាម អស់ជាច្រើន ក្នុង ព.ស. ២០១៦ គ.ស. ១៤៧២ ម.ស. ១៣៩៤ ច.ស. ៨៣៤ ឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ពេលនោះទ័ពយួន លើកមកដល់ព្រំនគរចាម រួចស្ដេចចាមមានសុភអក្សរ (សំបុត្ររបស់ស្ដេចផ្ញើរទៅថ្វាយស្ដេចមួយអង្គទៀត) សុំកងទ័ពក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ លុះរាជទូតចាមមកដល់ គយខែត្របារៀ ដូនណៃ ចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ក៏បកសំបុត្រមកសេនាបតី, សេនាបតី នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល'''សម្ដេចព្រះសុរិយោទ័យ'''។ '''សម្ដេចព្រះសុរិយោទ័យ''' បានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ថា : ស្រុកយើងកំពុងមានទ័ព ច្បាំងរាំងជល់ មិនទាន់រាបទាប ដូច្នេះឃើញថា យើងនឹងទៅជួយគេមិនទាន់បាន។ ទើបទ្រង់ឲ្យបកសំបុត្រ ប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែនប្រាប់ទៅបម្រើស្ដេចចាម ឲ្យត្រឡប់ទៅនគរវិញទៅ។ ក្រោយមក ទ័ពយួន ក៏វាយបែកបាននគរចាម ហើយចាប់ស្ដេចចាម នាំយកទៅស្រុកយួនបាត់ទៅ។ យួនបំបែកនគរចាមនោះ ទៅជាខែត្រតូចធំ ហើយបញ្ចូលទៅជានគរយួន។ ខែត្រសល់ខ្លះ ក៏បានតាំងស្ដេចចាមថ្មី ហើយឲ្យនាម៉ឺនយួន នៅត្រួតត្រារក្សាមាំមួនរៀងមក។ កាលនោះ រាស្ត្រ និង ព្រះវង្សចាមរត់មកនៅស្រុកខ្មែរជាច្រើន។ ខ្លះខ្លាចយួនដេញតាម ក៏ហួសទៅស្រុកស្ទៀង រដែ ជាច្រើន។ [[ឯកសារ:កាលព្រះបាទស្រីធម្មរាជា ស្ដេចចេញបង្ក្រាបកលិយុគ.PNG|center|700px]] ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជាធិរាជ''' ជាអម្ចាស់ផែនដីឧត្តរទិសនោះ លុះដល់ឆ្នាំជូត សំរឹទ្ធិស័ក ច.ស. ៨៣០ ស្ដេចត្រាស់ឲ្យមន្ត្រី នាំព្រះសុភអក្សរមកសុំព្រះខាន់រាជជ័យមង្គល និងដាវក្រឹសដែកសម្រាប់ជាយានសេះ ដំរី ដែលនៅក្នុងព្រះឃ្លាំង សម្រាប់ផែនដីនោះ។ '''ព្រះធម្មរាជា''' បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា ៖ "របស់ទាំងអស់នេះ ជារបស់សម្រាប់ព្រះមហានគរ មិនគួរឡើយទ្រង់ថ្វាយរបស់ទាំងនេះទៅព្រះស្រីរាជា ជាព្រះជេដ្ឋាទេ"។ ទ្រង់ព្រះតំរាស់នេះចប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ចាត់អាវក្រឹសដែក ស្រកាពង្រូល ជាសម្រាប់ពលរទេះម្ភៃសម្រាប់ និង មួកដែកពីរ ប្រគល់ឲ្យមន្ត្រីនាំយកទៅក្រាបទូលថ្វាយ'''សម្ដេចព្រះសេរីរាជា'''។ សម្ដេចព្រះជេដ្ឋា ទ្រង់យល់ដូច្នោះហើយ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា : ព្រះខាន់ ក៏មិនឲ្យ ត្រឡប់មកឲ្យឯគ្រឿងអាវក្រឹស សម្រាប់ពលរទេះ ដែលឥឡូវនេះ គេលែងប្រើអស់ទៅហើយ។ តមកស្ដេចឲ្យព្រះរាជបម្រើ ទៅកូនសុំច្រើនគ្រា តែសុំពុំបាន។ នេះនឹងនិយាយ អំពីមន្ត្រី ក្នុងក្រុងចតុម្មុខវិញ។ មន្ត្រីទាំងនោះ ដោយស្រឡាញ់អម្ចាស់របស់ខ្លួនណាស់ ក៏អញ្ជើញស្ដេចធម្មរាជាឲ្យឡើងសោយរាជ្យ កាលនោះ ព្រះអង្គពុំព្រមទទួលសេចក្ដីអញ្ជើញទេ។ លុះដល់ឆ្នាំរកា នពស័ក ព្រះសុរិយោទ័យស្ដេចឡើងសោយរាជ្យ មួយឆ្នាំក្រោយនោះមក ទើប'''ព្រះសេរីធម្មរាជា''' ស្ដេចព្រមទទួលសោយរាជ្យឡើង។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៨៧ចុះថ្ងៃទី ១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ ច្បាប់។ <div align="center">(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតឲ្យហើយ)</div> {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះសេរីរាជា|ផែនដីព្រះសេរីរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជា|ផែនដីព្រះធម្មរាជា]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 4zwmsrqszswge1c7pgtavbjr25jsapc 0 2569 7490 7489 2017-04-17T17:48:08Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះធម្មរាជា''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ពីគ.ស.១៤៧៨ ដល់ គ.ស.១៥០៤ </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ|ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ|ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ព្រះធម្មរាជា''' ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស. ២០២២ - គ.ស. ១៤៧៨​ - ម.ស. ១៤០០-ច.ស. ៨៤០ ក្នុងជន្មាយុ២៦ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះធម្មរាជា មហាចក្រពត្រាធិរាជ'''។ ព្រះអង្គលើកព្រះវង្សក្សត្រីឡើងជាអគ្គមហេសី ទ្រង់ព្រះនាមជា '''សម្ដេចព្រះភគវតី សេរីទេពទេវី នារីចក្រពត្តិ'''។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ស្នំ រក្សាឲ្យមានយសស័ក្ដិ តាមថានានុរូប ដោយសមគួរ ទាំងប្រុសទាំងស្រី។ ក្នុងឆ្នាំនោះ មានអព្ភូតហេតុបង្កើតជាអស្ចារ្យណាស់ គឺកម្រើកផែនដីជាង ៥ ម៉ោង។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីរាជា''' ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបថា : '''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' ប្រែព្រះទ័យក្បត់ ឡើងសោយរាជ្យហើយ ស្ដេចខ្ញាល់ណាស់។ ស្ដេចត្រាស់ឲ្យលើកទ័ព ទៅវាយក្រុងភ្នំពេញ។ ប៉ុន្តែលុះទ្រង់ជ្រាបថា : '''សម្ដេចព្រះសុរិយោទ័យ''' ស្ដេចចាត់កងទ័ព ឲ្យទៅសង្កត់ខេត្តស្ទឹងត្រែង កំពង់សៀមហើយ ទើបទ្រង់ឲ្យឈប់ខាន លើកទ័ពទៅវាយស្រុកភ្នំពេញវិញ ហើយព្រះអង្គឲ្យលើកទ័ព ឡើងទៅខែត្រត្រើយខាងកើត ដើម្បីតាំងរក្សា ខែត្រស្ទឹងត្រែង កំពង់សៀម នឹងធ្វើសង្គ្រាមទល់នឹង'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''វិញ។ ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ លើកច្បាំងគ្នាគ្រានោះជាច្រើនក្ដារ តែមិនចាញ់មិនឈ្នះសោះ។ លុះដល់ខែពិសាខ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស. ២០២៣-គ.ស. ១៤៧៩ - ម.ស. ១៤០១-ច.ស. ៨៤១ ភ្លៀងធ្លាក់រឿយៗ ច្បាំងមិនកើត ទើប'''ព្រះស្រីរាជា''' និង'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ស្ដេចថយទ័ពបញ្ឈប់ពលឲ្យធ្វើស្រែទាំងសងខាង។ ផែនដីគ្រានោះបែកជា ៣ ភាគ ស្ដេចទាំង៣ព្រះអង្គពុំព្រមចំណុះគ្នាទៅវិញទៅមកសោះ។ ស្ដេចធ្វើសឹកសង្គ្រាមនឹងគ្នា គឺពីឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក រៀងមកដល់ឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ត្រូវជា១០ឆ្នាំ រេហ៍ពលរាស្ត្រប្រជា ស្លុតស្លាប់អស់ជាច្រើននាក់។ កងទ័ពទាំងសងខាងក៏ញញើតថ្វីដៃគ្នាទៅវិញទៅមកទើបស្ដេចឲ្យបញ្ឈប់សង្គ្រាម ទ្រង់នៅស្ងៀម រក្សាព្រះរាជអាណាខែត្ររបស់ព្រះអង្គ គ្រប់ព្រះអង្គ។ ក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស. ២០២៣ - គ.ស. ១៤៧៩ សម្ដេចព្រះមហេសី នៃ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' ព្រះអង្គសម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមថា '''ព្រះចៅពញាដំខត្តិយរាជា'''។ ស្ដេចគង់នៅជាសុខរៀងមក។ ឯព្រះបាទ'''សម្ដេចស្រីរាជា'''នោះ '''អ្នកព្រះបរមចន្ទារពិសេស''' សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាម'''ចៅពញាឱងរាជា''' ក្នុងឆ្នាំជូតទោស័ក។ លុះដល់ឆ្នាំកុរ ឯកស័កក្រោយដែលបានធ្វើសង្គ្រាម ៣ឆ្នាំហើយនោះព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យតទូក កេណ្ឌរេហ៍ពល ហ្វឹកហ្វឺនហាត់សេនាទាហានប្រុងប្រៀបស្បៀងអាហារ គ្រឿងសស្ត្រាវុធ នឹងលើកទ័ពទៅវាយ'''សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''ម្ដងទៀត។ លុះសូរេចហើយ ស្ដេចលើកយោធាទាហានឆ្លងទៅច្បាំងគ្នា ទាំងទ័ពទឹក ទ័ពគោកបោះបាញ់ ចាក់កាប់សម្លាប់គ្នា ជាច្រើនក្ដារ តែពុំទាន់ចាញ់ឈ្នះរាងចាលម្ខាងៗឡើយ។ '''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ទិសខាងកើតច្បាំងគ្នាទៀតហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យនាយកងទ័ព កេណ្ឌរេហ៍ពលលើកទៅត្រួតត្រា រក្សាព្រះរាជអាណាខេត្តកុំឲ្យកងទ័ពខាងកើត និង ខាងជើងចូលមកធ្វើវឹកវរក្នុងព្រះអាណាខេត្តព្រះអង្គបានឡើយ។ ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ត្រើយខាងកើត និង ខាងជើង ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា ពីឆ្នាំវក អដ្ឋស័ករៀងមកដល់ឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ត្រូវជា ១០ឆ្នាំ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រវិនាស ដោយច្បាំង និងដោយជំងឺតំកាត់ជាច្រើន។ ទើបព្រះបាទ'''សម្ដេចធម្មរាជា''' ព្រះអង្គយល់ថា ប្រទេសកើតកោលាហលខ្លាំងណាស់សង្គ្រាមក៏រឹតតែខ្លាំងឡើង ចោរខ្មួញ ក៏កម្រើកថ្លើមធំ ប្លន់កាប់ចាក់សម្លាប់គ្នាគ្រប់ស្រុកគ្រប់តំបន់។ ទ្រង់មានព្រះរាជហឫទ័យ ព្រះមហាករុណា អាណិតអាណាប្រជានុរាស្ត្រពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់តែងព្រះសុភអក្សរ ឲ្យព្រះតេជៈអញ្ជើញយកសុភអក្សរនោះចុះទូក ចេញទៅក្រុងទេពបូរីស្រីអយុធ្យា នៅឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ព.ស. ២០២៩-គ.ស. ១៤៨៥-ម.ស. ១៤០៧-ច.ស. ៨៤៧។ នោះបើគិតរាជសម្បត្តិ ព្រះមហាក្សត្រទាំង៣ព្រះអង្គ ឃើញថា ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះសេរីរាជា'''សោយរាជ្យបាន ២០ឆ្នាំ។ ស្ដេចលើកទ័ពទៅធ្វើសង្គ្រាមនឹងសៀម ហើយត្រឡប់មកវិញ ក្នុងឆ្នាំវក អដ្ឋស័កនេះ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' រៀងមកដល់ឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័កនេះ ១០ ឆ្នាំទៀតត្រូវជា៣០ឆ្នាំ។ ស្ដេចគង់នៅក្នុងខែត្រគោកសេះ (ខែត្របារាយណ៍) និង ខែត្រកំពង់សៀម។ '''ព្រះបាទស្រីសុរិយោទ័យ''' សោយរាជ្យពីឆ្នាំរកា នពស័ក។ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបិតុលា (មាខាងឪពុក) រៀបមកដល់ឆ្នាំម្សាញ់សប្តស័ក នោះត្រូវជា ៥ឆ្នាំ ស្ដេចគង់នៅក្រុងបាសាន (គឺស្រុកស្រីសន្ធរទាំងឆ្វេង ទាំងស្ដាំ ទាំងកណ្ដាលសព្វថ្ងៃនេះ)។ ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' ស្ដេចសោយរាជ្យពីឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក រៀងមកដល់ឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័កត្រូវជា ៨ឆ្នាំ ស្ដេចគង់នៅក្រុងចតុម្មុខ ព្រះអង្គឲ្យបោះទ័ពរាំងទប់តែប៉ុណ្ណោះ ពុំបានលើកទៅច្បាំងនឹងខាងណាៗឡើយ។ នឹងថ្លែងអំពី ព្រះរាជតេជៈ រាជទូត ដែលអញ្ជើញព្រះរាជសារនោះវិញ។ លុះទៅដល់ក្រុងទេពបូរីហើយ។ '''ព្រះរាជតេជៈរាជទូត''' ក៏ចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីក៏នាំឡើងក្រាបបង្គំគាល់ ថ្វាយព្រះរាជសារនោះ។ '''សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ឲ្យលាម (បកប្រែ) សារនោះ អាល័ក្សថ្វាយសេចក្ដី ដូចតទៅនេះថា : "ព្រះរាជសារព្រះបាទសម្ដេច ស្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះធម្មរាជា រាមាធិបតី សេរីសូរ្យវង្ស តម្រង់មហានគរ ក្រុងកម្ពុជាធិបតី សេរីសោធរ បវរឥន្ទបត្ត កុរុរដ្ឋរាជធានី មន្ទីរលីលាមហាឋាន។ សូមចម្រើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកសម្ដេចព្រះមហាចក្រពត្តិ រាជវរឫទ្ធិ បរមិន្ទមហិន្ទរាជឫទ្ធីជីវិត រតនជាញជ័យ នៃ ព្រះចៅក្រុងទេពមហានគរ រាជធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហាតលិក (សៀមអានថា មហាតិឡុក) ពិភពនពរ័តន៍ រាជធានី ឧត្តមមហាឋាន។ សូមទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតក្រុងកម្ពុជា កើតកោលហលក្ដៅក្រហាយ ដល់សមណជីព្រាហ្មណ៍ ទាំងព្រះពុទ្ធសាសនាក៏សៅហ្មង ព្រោះព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' ជាព្រះជេដ្ឋា និង សម្ដេច'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ជាព្រះភាគិនេយ្យោ នៃ យើងស្ដេចកើតវិវាទ ធ្វើសង្គ្រាម និងគ្នាជាយូរយារអង្វែងណាស់ហើយ។ ដូច្នេះ សូមទ្រង់តម្រង់ផ្លូវព្រះរាជមេត្រី អញ្ជើញលើកព្យូហៈកងទ័ពទៅជួយប្រាបប្រាម ក្រសត្រទាំងពីរព្រះអង្គឲ្យលះលែងបដិបក្សចេញ ដើម្បីឲ្យសមណជីព្រាហ្មណ៍ បណ្ដារាស្ត្រ នឹងបានសេចក្ដីសុខ ដោយព្រះចៅក្រុងសៀមជួយទំនុកបំរុង ព្រះពុទ្ធសាសនានឹងបានរុងរឿងតទៅ។ ព្រះនគរទាំងពីរ ទុកជាផែនដីមួយជាមួយគ្នា បើព្រះនគរខាងណា កើតសឹកសង្គ្រាម ព្រះនគរម្ខាងនឹងលើកទ័ពទៅជួយគ្នាទៅវិញទៅក ទុកជាព្រះរៀម ព្រះអនុជ តាមព្រះរាជប្រវេណី។ ឥឡូវនេះ យើងព្រះរៀម ឲ្យព្រះរាជតេជៈ ជារាជទូត និង ឧបទ្ទត និង ឧបទ្ទតនាំចានមាស ៤ ចានប្រាក់ ៤ កុយរមាស ៤ ភ្លុកដំរីយ៉ាងធំ ៤ ក្បាល សំពត់ហូល ៤០ សូត្រ ៤ហាប ជារាជបណ្ណាការ មកថ្វាយសម្ដេចព្រះអនុជជាធិរាជ ជាផ្លូវព្រះរាជមេត្រី សូមព្រះចៅទទួលសម្ព័ន្ធមិត្រ កុំបីឃ្លាត។ លុះអាល័ក្ស សូត្រសេចក្ដីព្រះរាជសារចប់ហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចត្រាស់សួរថា : ព្រះរៀមនេះឬ ដែលមានព្រះមាតាជាសៀម ? (លោកអ្នកអានប្រហែលជានៅចាំបានថាព្រះមាតារបស់ព្រះស្រីធម្មរាជានោះនាម'''ស៊ីសាងាម'''ជាតិសៀមសុទ្ធ) ព្រះរាជតេជៈរាជទូត ក្រាបទូលថា ៖ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស សេចក្ដីនេះ ដូចព្រះរាជតំរាស់ហើយ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' បានទ្រង់ជ្រាបជៀងជាក់ជាវង្សសៀម ជាមួយនឹងព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គទុកព្រះទ័យស្និទ្ធជាព្រះរៀម ទើបត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព ជើងទឹកទុកបម្រុងថ្វាយ។ លុះដល់ខែអស្សុជចេញវស្សា ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញាយោធានិករជាមេទ័ពជើងទឹក ឃុំពលពីរម៉ឺននាក់ (២០០០០នាក់) នាំព្រះរាជតេជៈរាជទូតខ្មែរ លើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាធិបតីតាមផ្លូវកំពត ពាម បន្ទាយមាស។ "ព្រះរាជពង្សាវតារភាគ៣ ដែលតម្កល់នៅព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ ៥៣-៣ មានសេចក្ដីដូច្នេះថែមទៀត " ស្ដេចសៀមឲ្យប្រែព្រះរាជសារថ្វាយ លុះទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ដោយមានគំនុំនឹងព្រះស្រីរាជា កាលមកវាយស្រុកសៀម កៀរគ្រួយកទៅជាច្រើន។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : យើងលើកទ័ពទៅគ្រានេះ នឹងយកគ្រួយើងមកវិញទាំងអស់។ លុះទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាសេនាបតីមន្ត្រី ឲ្យប្រមូលសេនាទាហានមក ជួបជុំរៀបជាក្បួនព្យូហៈស្រេច ស្ដេចចាត់ពញាយោធា ជាមេទ័ពជើងទឹក ឲ្យនាំពល៣០០០នាក់ ចុះទូកជាមួយនឹងព្រះរាជតេជៈរាជទូតខ្មែរចេញមកក្រុងកម្ពុជាធិបតី ទូលសម្ដេច'''ព្រះធម្មរាជា''' សូមទ្រង់ជ្រាបជាមុន។ លុះដល់ថ្ងៃអាទិត្យ ៦ កើតខែបុស្ស ឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ព.ស. ២០២៩ គ.ស. ១៤៨៥ ម.ស. ១៤០៧ ច.ស. ៨៤៧ វេលាព្រឹកម៉ោង២ (ម៉ោងបុរាណ ត្រូវម៉ោង ៩កន្លះយើងសព្វថ្ងៃនេះ) '''ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ'''ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងសង្គ្រាមយុទ្ធ ឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រប្លាយមង្គលចក្រពត្តិ កំពស់ប្រាំហត្ថមួយចំអាម ទើបស្ដេចឲ្យ'''ចៅពញាមហាសេនា''' សមុហៈក្រឡាហោមជាមេទ័ព ចៅពញាចក្រី ឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំងធិបតី ជាប៉ែកឆ្វេងប៉ែកស្ដាំ លើកទ័ពជើងគោក មកប្រទេសកម្ពុជាមហានគរ តាមផ្លូវបាត់ដំបង។ ឯព្រះរាជតេជៈ ជារាជទូត កាលនាំទ័ពជើងទឹក តាមផ្លូវកំពត រហូតមកដល់ភ្នំពេញហើយ អ្នកក៏ចូលក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ទូកតាមសេចក្ដី ដែល'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' យកព្រះទ័យទុកដាក់ លើកទ័ពមកនោះគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះធម្មរាជា''' កាលទ្រង់បានជ្រាបហើយ ក៏ចាត់ស្បៀងលៀងកងទ័ពស្រេច ទើបស្ដេចឲ្យសេនាបតីតាំងព្យូហៈទ័ព និងលើកទៅប្រសប់ (គឺលើកទៅជួប) នឹងទ័ពសៀមខាងជើងគោក។ ខណៈនោះ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងរាជរណរង្គយុទ្ធ ស្រេចហើយស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងហត្ថី ចងគ្រឿងគជាហរណៈ បាំងនូវព្រះបរមស្វេតច្ឆ័ត្រឆើតឆាយ ដោយនូវអភិរមសែនត្វាន ទង់ជ័យប្រពៃរន្ទាល ច្រាលឆ្អៅគ្រប់កងគជសារ អស្សាពាជី យោធីព្រៀងព្រម មកស្ថិតចាំស្ដេចនៅ ព្រះលានជ័យ។ លុះបានពិជ័យឫក្សល្អហើយ ហោរាក៏គោះគងទូងស្គរ អ្នកមុខអ្នកការ ក៏ប្រគំរងំដោយនូវតូរ្យតន្ត្រីយ៍ ភ្លែភ្លៀវលេងស្គរជ័យ ល្វាសល្វៃព្យូហៈ ទ័ពចេញចាកព្រះមហានគរទៅឧត្តរទិស។ ស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅដល់ខែត្រអម្រាគគីរិន្តបូណ៌ (ស្រុកបរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ) ស្ដេចបញ្ឈប់កងទ័ព ធ្វើទីប្រថាប់សម្រាប់ក្រសត្រជាពីរឋាន។ តទៅនេះសេចក្ដីក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចលើកយោធាសៀម តាមផ្លូវបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ ក្រុងខ្លុង ចូលមកដល់ខែត្រអម្រាគគីរិន្តបូរណ៌ ជួបនឹងសម្ដេច'''ព្រះធម្មរាជា'''ស្ដេចសៀមទទួលព្រះអង្គដោយផ្លូវ ព្រះរាជមេត្រីយ៉ាងធំ សមនឹងព្រះសិរីយស ព្រះមហាក្សត្ររួមមហាស្វេតច្ឆ័ត្រ។ លំដាប់នោះ ទ្រង់ព្រះតំរិះពីការសង្គ្រាមស្រេចហើយ ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ទុកព្រះទ័យសោមនស្ស គ្មានរង្គាសទាំងសងខាង។ ស្ដេច'''ធម្មរាជា''' សម្ដេចត្រាស់ហៅ'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ថា ព្រះអនុជ ខាងព្រះចៅត្រាស់ហៅមកវិញថា ព្រះរៀម។ លុះណាត់ការសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ក៏លើកទ័ពខ្មែរទ័ពសៀម ឆ្លងទៅត្រើយខាងកើត ចោមបន្ទាយ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា'''។ '''សម្ដេចសិរីរាជា''' ក្នុងគ្រានោះ កំពុងគង់ប្រថាប់ នៅខែត្រកំពង់សៀម។ លុះព្រះអង្គស្ដេចបានជ្រាបហើយថា សម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ ឲ្យនៅអន្ទងទ័ពសៀមមកច្បាំងនឹងព្រះអង្គដូច្នេះ ស្ដេចក៏មានព្រះតំរាស់ប្រឹក្សានឹងអស់សេនាបតី មន្ត្រីជាមេកងទ័ពធំតូចថា : ឥឡូវនេះ មានកងទ័ពសៀមខ្មែរលើកមកថែមទៀត ដូច្នេះអស់អ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច ខណៈនោះ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ តាមគំនិតរបស់ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនោះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា យើងនឹងតនឹងគេពុំបានទេ ដ្បិតយើងធ្វើទ័ពមកជិត ១០ឆ្នាំហើយ ពលទាហានកំពុងនឿយហត់ ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធ ក៏ស្ដួចស្ដើង។ ចំណែកខាងគេវិញ រេហ៍ពលគេក៏ថ្មោងថ្មី ស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធគេ ក៏បរិបូណ៌។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោត ថែមទាំងសម្ដេចព្រះអនុជ ស្ដេចចូលនឹងគេថែមទៀតផង ដែលជាហេតុឲ្យគេកើត ទៅជាពីរកំលាំង។ យើងមុខជាតតាំងច្បាំងពុំឈ្នះគេឡើយ។ ខណៈនោះ ពួកមន្ត្រីខាងសេនាទាហាន ឆ្លើយឡើងថា : យើងនឹងស្ដីធ្វើអ្វីឲ្យតែវែង ពួកសៀមនោះ វាធ្លាប់តែចាញ់ថ្វីដៃយើងទេ។ ខាងទ័ពខ្មែរខាងលិច (គឺទ័ព'''ព្រះស្រីធម្មរាជា''') ក៏សុទ្ធតែថ្មីៗ ពុំដែលចូលច្បាំងសោះ ហេតុដូច្នេះ សូមស្ដេចជាអម្ចាស់ ស្ដេចកុំព្រួយព្រះទ័យឡើយ។ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំទាំងអស់គ្នា ទទួលអាសា ធ្វើការថ្វាយ ត្រាតែអស់ជីវិតរៀងៗខ្លួន។ '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' បានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ដូច្នោះហើយ ទ្រង់ព្រះចិន្ដាឈ្វេងយល់ថា : វិស័យជាជាតិទាហាន ចិត្តមនោមានះ មិនដឹងកំលាំងគេកំលាំងឯងជាធម្មតា។ យើងនឹងស្ដាប់ណាស់ផង ក៏ពុំបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា : "អស់អ្នករាល់គ្នា យកចិត្តឈឺឆ្អាល ជួយយករាជអាសាយើងនោះ យើងអរណាស់ហើយ តែការណ៍ម្ដងនេះធ្ងន់ណាស់។ យើងឃើញថា បើយើងតនឹងគេនោះ មុខជាតពុំបានឡើយ យើងមុខជាស្លាប់មិនខាន។ រាស្ត្រប្រជា សេនា ទាហាន រេហ៍ពលគ្មានប្រយោជន៍អ្វីនឹងតស៊ូជាមួយនឹងគេបានទេ។ យើងគួរចុះចូលគេទៅវិញ ជាជាង ព្រោះអាណិតអស់រាស្ត្រប្រជា"។ មានព្រះបន្ទូលរួច ស្ដេចត្រាស់ប្រើ ឧកញ៉ាយមរាជ១ ឧកញ៉ាវាំង១ ឲ្យទៅទូល'''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា'''ថា : ព្រះអង្គនឹងលើកលែងសង្គ្រាមយុទ្ធ ដែលបានធ្វើនោះតទៅទៀតហើយ។ '''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' និង '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទើបស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ ឲ្យទៅអញ្ជើញ ស្ដេចមកជុំទាំង៣ព្រះអង្គ នៅថ្ងៃ ៣កើតខែមាឃ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័ក។ ខណៈនោះ ឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ កាលបានឮដូច្នោះហើយ ក៏ត្រេកអរណាស់ ត្រឡប់ទៅក្រាបទូល'''ព្រះសិរីរាជា''' តាមសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ អស់មុខមន្ត្រីទាំង ៣កង កាលបានដឹងការណ៍ថា ៖ ក្សត្រទាំង៣ព្រះអង្គជាមេត្រីស្មោះសរត្រេកអរនឹងគ្នា ដោយស្មោះស្ម័គ្រដូច្នោះ ក៏ចាត់ចែងពលទាំងកង ឆ្លងទៅសង់ព្រះពន្លាជ័យ នៅរោងទង (សូមអភ័យទោសចុះស្រុកនេះ យើងខ្ញុំមិនស្គាល់ទេ យើងបានស៊ើបសួរអ្នកស្រុកកំពង់ចាមដែរ តែមិនប្រទះនឹងអ្នកស្គាល់សោះ។ ប្រហែលជាគេសរសេរមុនឲ្យឃ្លៀងឃ្លាតឆ្ងាយពេក ឬប្រការយ៉ាងណាក៏មិនដឹង)។ លុះដល់កំណត់គ្រប់ថ្ងៃ ១០ រោច ខែមាឃហើយ ព្រះពន្លាក៏បានសង់រួចស្រេច '''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' '''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចយាងដោយក្បួនហែយ៉ាងធំ ទៅជួបជុំ ព្រមដោយសេនាបតី មុខមន្ត្រីចតុស្ដម្ភ ខ្ញុំរាជការតូចធំ បង្គំគាល់ជាយសបរិវារ ពុំកាន់គ្រឿងអាវុធឡើយ។ ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជទាំង៣ ព្រះអង្គក៏ទទួលបញ្ឈប់ការសង្គ្រាម តាមព្រះទ័យព្រះអនុជ។ ទើប'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ទូលសម្ដេចព្រះ'''សិរីរាជា''' : ខ្ញុំជាអនុជលើកទ័ពមកទាំងនោះ ព្រោះព្រះរៀម និង ព្រះភាគិនេយ្យោ ទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមយូរឆ្នាំមកហើយ ពុំសម្រេច។ ដូច្នេះ សូមកុំឲ្យទ្រង់តូចព្រះទ័យឡើយ សូមតាំងព្រះទ័យ ជួយព្រះពុទ្ធសាសនា បំបាត់ទុក្ខប្រជារាស្ត្រឲ្យបាននៅជាសុខក្សេមក្សាន្ត។ ខ្ញុំសុំអញ្ជើញ ស្ដេចទៅគង់ក្រុងទេពជាមួយគ្នានឹងខ្ញុំជាព្រះអនុជទៅវិញ សោះរវល់។ ឯ'''ពញាឱង'''ជាក្មួយនោះ (ព្រះរាជបុត្រ'''ព្រះស្រីរាជា''') ខ្ញុំសុំជាបុត្រធម៌ នឹងទំនុកបម្រុងឲ្យដូចជារាជបុត្របង្កើតរបស់ទូលបង្គំ។ ឯមុខមន្ត្រីបណ្ដាជាខ្ញុំ នឹងចង់ទៅតាមប៉ុន្មានៗ ក៏ទៅតាមស្ម័គ្រចិត្តចុះ។ លុះត្រាស់ប្រាប់រាជការស្រេចហើយស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះពន្លាជ័យវិញ។ នាយកងទ័ពសៀម ដែលបានទទួលណាត់ កិច្ចការទាហាននោះ ក៏ឃុំ'''សម្ដេចព្រះស្រីរាជា''' '''ពញាឱងរាជា''' និង ខ្ញុំរាជការក្នុងក្រៅ ទុកហើយ ទើបឲ្យរាជទូតទៅអញ្ជើញ '''សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''អំពីត្រើយខាងកើត ដើម្បីឲ្យស្ដេចមកនឹងរៀបចំ ឲ្យបានសុខសាន្ត តាមប្រវេណីរៀងទៅ។ '''សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ទ្រង់បានជ្រាបថា : សៀមចាប់សម្ដេចព្រះបិតុលាបានហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ស្ដេចត្រាស់ទៅមុខមន្ត្រីថា : '''ព្រះធម្មរាជា'''នេះជាមាយើងមែន តែព្រះជន្មវស្សាតិចជាងយើងទេ បើដូច្នេះ គង់តែព្រះចៅរៀបចំ ឲ្យយើងជាទ្រង់រាជ្យ ជាមិនខាន។ បើមិនដូច្នោះទេ ព្រះចៅ គង់នឹងបែងផែនដីជាពីរ ចែកស្មើគ្នាពុំខាន។ បើដូច្នេះ គួរតែយើងចូលទៅស្ដាប់ការណ៍មើលសិន។ លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាដូច្នេះហើយ ស្ដេចឲ្យលើកកងទ័ព ឆ្លងទៅខែត្រសំរោងទង ចូលដល់ទៅ បានជួបនឹងសម្ដេច'''ព្រះធម្មរាជា''' និង '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' នៅទីព្រះពន្លាក្រៅបន្ទាយ។ ខណៈនោះ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ទ្រង់ត្រាស់នឹង'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ'''ថា ៖ "សម្ដេច'''ព្រះស្រីរាជា''' និងព្រះអង្គ ជាគូសង្គ្រាមនឹងគ្នា ឥឡូវនេះ យើងនឹងឲ្យតែមួយព្រះអង្គនៅ យកតែមួយព្រះអង្គស្ដេចទៅនេះ ជាអយុត្តិធម៌ណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមអញ្ជើញព្រះក្មួយ ទៅក្រុងទេព ជាមួយនឹងបិតុលាចុះ"។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ត្រាស់ចប់តែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏ឲ្យទាហានអញ្ជើញ '''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ចូលក្នុងបន្ទាយ។ កងទ័ពទាំងឡើយ ដែលហែហមព្រះអង្គមក នឹងចូលទៅតាមផងពុំបាន ព្រោះទាហានសៀម ដែលកាន់គ្រឿងអាវុធគ្រប់គ្នានោះ ឃាត់មិនឲ្យចូល។ ដូច្នេះ ទាហានរបស់'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ក៏ថយមកចាំស្ដាប់ការណ៍នៅខាងក្រៅ។ លុះបានដឹងថា : សៀមឃុំព្រះអង្គ នឹងយកស្ដេចទៅស្រុកសៀមហើយ ក៏ទាល់គំនិត ភិតភ័យ ហើយរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញអស់។ ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' និង'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចលើកទ័ព នាំក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជដំណើរ ត្រឡប់ទៅដល់ខែត្រលង្វែក រួចហើយ'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចថ្វាយបង្គំលា '''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' លើកទ័ពទៅក្រុងទេពបូរីវិញ។ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះធម្មរាជា''' ស្ដេចចាត់រាជបណ្ណាការ និង ស្បៀង តាមសមគួរដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រី។ ស្ដេចថ្វាយមកុដមាស យ៉ាងខេមរាប្រទេសមួយ សង្វារមាសបីខ្សែ ព្រះសុព័ណ៌បាទមាសមួយសម្រាប់ ស្វេតច្ឆ័ត្រមួយ ព្រះខាន់ដងខ្លីដងមាសស្រោមមាសមួយ ប្រាក់បីហាប ដំរីមានភ្លុក៦ក្បាល សេះ២០០ សូត្រ១០ហាប ក្របាស់៥ហាប សំពត់ហូល៣០០ ព្រែកសូត្រ១០០ត្បូង រង្គ៣ហាប ថ្មកែវ២០០ដុំ និង គ្រួសៀម ដែលសម្ដេច'''ព្រះស្រីរាជា''' បានកៀរយកមកមុននោះ លើកថ្វាយទៅវិញទាំងអស់។ ខណៈនោះ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ថ្វាយស្នងវិញគឺ មកុដមាសយ៉ាងស្យាមប្រទេសមួយអង្គ ព្រះពានមាសមួយ ទំរង់ព្រះហស្ថ ឆ្លាក់ជារូបគ្រុឌមួយ ព្រះមាលាមួយ ព្រះពានមាសទំរង់ព្រះកាញ្ចនការមួយ (ជើងពានទ្រគ្រឿងទ្រង់ធ្វើពីមាសសុទ្ធ) ព្រះពានទ្រព្រះសុភ័គ (អក្ខរាវិរុទ្ធនៃពាក្យនេះមិនឃើញមាន) ឆ្លាក់ជារូបទេពប្រណម្យមួយ ព្រះសែង (ដាវ) ស្រោមមាស ដងមាសមួយ ស្វេតច្ឆ័ត្រមួយ ព្រះវិកាញ្ចនការ (ថាស) មួយព្រះវិកាញ្ចនវាំងណយ ៥ អង្គ សឹងប៉ាក់មាស ទេសស្រុកជ្វា គ្រឿងព្រះទីនាំង គជេន្ទ្រយុទ្ធពីរសម្រាប់ ស្គរយោងទ័ពមុខមួយគូរ គ្រឿងពិណពាទ្យពីរវង់ ដំរីភ្លុក១០០ គ្រឿងលួង "ប្រអប់ដាក់ថ្នាំជក់ មួយសម្រាប់។ លុះព្រះរាជបណ្ណាការ (ខ្មែរបូរាណយកនាម ធ្វើជាកិរិយាសព្ទសេចក្ដីត្រង់នេះបានន័យថាថ្វាយព្រះរាជបណ្ណាការ) រួចស្រេចហើយ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ក៏ស្ដេចលើកកងទ័ពសៀម ត្រឡប់មកវិញ តាមពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបងរៀងទៅ។ '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះធម្មរាជា''' ស្ដេចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅហ្វាយស្រុកស្ដេចត្រាញ់ (ចៅហ្វាយស្រុកដែលមានបណ្ដាសក្ដិ ១០ ហួពាន់ក្នុងសម័យបូរាណ ប្រទេសកម្ពុជាមានស្ដេចត្រាញ់ ៥ គឺពញាតេជោចៅហ្វាយស្រុកកំពង់ស្វាយ១ ពញាសួគ៌ាលោកចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់១ ពញាស្រីធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាភ្នំ១ ពញាពិស្ណុលោក ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រទ្រាំង១ ពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រត្បូងឃ្មុំ១)។ ទាំង៤ និងចៅពញាសួគ៌ាលោក ឲ្យជូនទ័ពស្ដេចសៀម តាមរយៈផ្លូវរៀងទៅ។ លំដាប់តមក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះធម្មរាជា ស្ដេចលា'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចសៀមលើកទ័ពត្រឡប់ចូលមក ក្រុងចតុម្មុខវិញ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចព្រះរាជដំណើរទ័ព ទៅតាមផ្លូវពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង មង្គលបូរី ឫស្សីសាញ់ បាត្រង់។ ព្រះអង្គបញ្ឈប់ទ័ពនៅទីនោះ៣ថ្ងៃ។ ឯសម្ដេច'''ព្រះស្រីរាជា''' ព្រះអង្គតូចព្រះទ័ពណាស់ទ្រង់ពុំសោយពុំស្រង់សោះ ទ្រង់អស់ព្រះកាយពលទាល់តែទ្រង់ព្រះអាពាធជាទម្ងន់ណាស់។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ស្ដេចទៅសួរព្រះអាការរោគ ព្រះបាទសម្ដេច'''ព្រះសិរីរាជា'''។ '''ព្រះសិរីរាជា''' ទ្រង់ផ្ដាំផ្ញើ'''ពញាឱង'''និង'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅ។ ព្រះចៅក្រុងទេពសៀមរៀបចំតម្កល់សពស្រេចស្ដេចលើក ពញាឱង ជាព្រះរាជបុត្រធម៌របស់ព្រះអង្គ។ ទ្រង់ថ្វាយព្រះនាមជា '''ព្រះសទ្ធានរាជា'''ទុកជាបុត្រច្បង។ ស្រេចហើយស្ដេចលើកទ័ពចូលទៅក្រុងទេពបូរីវិញ។ លុះដល់ទៅក្រុងទេពបូរីបញ្ឈប់ទ័ពបាន១៥ថ្ងៃ '''សម្ដេចព្រះសិរីសុរិយោទ័យ''' ស្ដេចទ្រង់អាពាធជាទម្ងន់ ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ស្ដេចឲ្យរៀបសង់ព្រះមេរុ ថ្វាយព្រះភ្លើងរើសព្រះធាតុបញ្ចុះស្រេចហើយ ទ្រង់ប្រោស'''ពញាឱង''' "ព្រះសុទ្ធានរាជា"ឲ្យទៅគ្រងស្រុកសួគ៌លោក។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន ព្រះរាជបុត្រីបង្កើត ឲ្យជាព្រះជាយា និងព្រះស្នំក្រមការផងទាំងពួង។ នេះនឹងនិយាយពីប្រទេសកម្ពុជាវិញ ព្រះបាទសម្ដេច'''ព្រះស្រីធម្មរាជា''' បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គបង្ក្រាបរាជសង្គ្រាមនូវសឹកសត្រូវរាបទាបហើយ ស្ដេចទ្រង់ទំនុកបម្រុង ព្រះពុទ្ធសាសនាបានរុងរឿងថ្កើងថ្កាន។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់អស់មុខមន្ត្រី ឲ្យឡើងយសសក្ដិ ទ្រង់ប្រណីដល់ សមណៈជីព្រាហ្មណ៍ ទាំងអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ឲ្យបានសុខក្សេមក្សាន្ត។ ទ្រង់មានព្រះទ័យ ប្រកាន់ទសពិធរាជធម៌ ជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ សង់សាលាឆទាន។ ទ្រង់លើកលែង យកពន្ធរាជការខ្លួន និង ពន្ធព្រះរាជធានី ៣ ឆ្នាំ។ ព្រះអង្គឲ្យព្រះរាជឱរសាធិរាជ (កូនប្រុស) សូត្ររៀនធម៌អាថ៌ សាស្ត្រាបាលីគ្រប់ប្រការ។ [[ឯកសារ:កាលព្រះបាទស្រីធម្មរាជា ស្ដេចចេញបង្ក្រាបកលិយុគ.PNG|700px]] ឆ្នាំមមី អដ្ឋស័ក ព.ស. ២០៣០-គ.ស. ១៤៨៦- ព្រះរាជឱរស (គឺព្រះស្រីសុគន្ធរថ) បានរៀនព្រះត្រៃបិតក ចាំចប់គ្មានទើសទាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាព្រះបិតា ស្ដេចទ្រង់ឆ្លងព្រះរាជកុសល និមន្តព្រះសង្ឃទេសនា បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យ ធ្វើទេយ្យទានច្រើនណាស់។ ទ្រង់សម្ដែងព្រះធម្មចក្រ ប្រទានជាសណ្ដាប់ ដល់សេវកាមាត្យទាំងឡាយ រាល់ថ្ងៃឧបោសថ ពុំដែលដាច់។ ស្ដេចតាំងព្រះរាជហឫទ័យ ប្រាថ្នាជាពុទ្ធភូមិទៅអនាគត។ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័ក ព.ស. ២០៤០-គ.ស. ១៤៩៦ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ១៩ឆ្នាំ ព្រះមែយ្យ (ពាក្យសៀម ពាក្យសម្រាប់ហៅព្រះអគ្គមហេសី ឬ ស្នំឯក) '''ទេពបុប្ផា''' ជាព្រះស្នំឯក សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គនៅវេលាចន្ទ្រគ្រាស ដូច្នេះ ក្រុមបារគូ បុរោហិត ហោរាចារ្យ ថ្វាយព្រះនាមដល់ព្រះរាជបុត្រនោះថា '''ពញាចន្ទរាជា'''។ '''ព្រះចន្ទរាជា''' ស្ដេចបាន'''ជំទាវវារ''' (ប្រហែលជាជំទាវនោះវល្លិឬ?) ជាភរិយាចៅពញាយមរាជ ពិភ័ក្ដិរក្សាព្រះអង្គទំនុកបម្រុងជាសុខរៀងមក។ '''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' អម្ចាស់ផែនដី តាមព្រះទ័យ ដែលស្ដេចតាំងប្រាថ្នាជាព្រះពុទ្ធភូមិទៅអនាគត ទ្រង់ប្រជុំសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ជារាជាគណៈ មុខមន្ត្រី កវីជាតិមកជួបជុំហើយមានព្រះរាជឱង្ការថា: ព្រះបរមសារីរិកធាតុ នៃ ព្រះពុទ្ធជាអម្ចាស់ ដែលព្រះបាទ'''ស្រីធម្មាសោករាជ''' និង '''ព្រះមោគ្គល្លីបុត្តតិស្សត្ថេរ''' ធ្វើបុណ្យសង្គាយនាសាងព្រះវិហារចេតីយ ៨៤០០០នោះ ប្រាថ្នាឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនា គង់វង្សនៅគ្រប់ ៥០០០ ព្រះវស្សា។ លោកបានចែក ព្រះបរមសារីរិកធាតុនោះ នៅទីភ្នំសន្ទុក ទុកជាសក្ការៈបូជា ឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ ៥០០០ព្រះវស្សា តើព្រះករុណាគ្រប់ព្រះអង្គ និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស ព្រះអគ្គ មហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ យល់ដូចម្ដេច? ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជា ជារាជគណៈ និង ព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងឡាយ ថ្វាយព្រះពរក្រាបទូលថា ៖ ព្រះបាទ អ្នកជាអម្ចាស់ ដែលមានព្រះរាជហឫទ័យ ភ្នកប្រាថ្នាចង់បានបុព្វនិស្ស័យជាពុទ្ធភូមិហើយមានប្រាថ្នា កសាងព្រះចេតិយនេះ ឃើញថាសមគួរតាមព្រះរាជឱង្ការណាស់។ លំដាប់តពីនោះមក ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ដល់ខ្ញុំរាជការគ្រប់ក្រសួង ឲ្យចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រធ្វើការនោះ តាមត្រាស់បង្គាប់។ ក្រោយបម្រើចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ ឲ្យធ្វើការនោះមក ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចនាំរាជសេវកាមាត្យក្នុងក្រៅព្រះរាជដំណើរ ទៅខេត្តអាសន្ទុក ហើយទ្រង់ចាប់ការស្ថាបនា (ពាក្យនេះមានតាំងពីបូរាណកាលមក) កជាព្រះចេតិយនៅតំបន់ភូមិខ្វាវនេះ។ អស់មុខមន្ត្រីមេការទាំងឡាយ កេណ្ឌកូនជាងសាងព្រះមហាស្តូបព្រះចេតិយធំ និង ចេតិយតូចៗ ជាបរិវារ រចនាដោយថ្ម តកំផែងខ្វាត់ខ្វែង ឲ្យជាច្រើនបែបច្រើនយ៉ាង សាងព្រះវិហារ មានត្រីសូល៍កំពូលប្រាំ។ តាមកំពែង និងព្រះលានព្រះអារាមនោះ សឹងឆ្លាក់ឆ្លោវជាភាពមនុស្ស គ្រុឌនាគ សត្វមហឹង្សា គោក្របី និង ក្បាច់ភ្ញីផ្កា វល្លិ រចនាថ្លៃថ្លាប្រពៃ ហើយសាងព្រះពុទ្ធរូបបន្ទុំ និង សណ្ឋិតជាច្រើនអង្គ មានសីមា និង របៀងរោងទង ក្លោងទ្វារកំពូលមុខព្រហ្ម សុទ្ធសឹងឆ្លាក់ឆ្លោវដោយថ្ម កកំផែងខ្វាត់ខ្វែង ជុំវិញសឹងថ្មបាយអ ថ្មគ្រាម ក្រាលថ្មល្អិត ហើយមានរូបសិង្ហតោរាជសីហ៍ ដំរីយក្ស ដាក់គ្រប់ទ្វារ។ ព្រះអង្គឲ្យជីកស្រះរៀបថ្មក្នុងទីនោះទៀត។ ក្នុងព្រះចេតិយធំនោះ ព្រះអង្គ ដំកល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ រៀបថ្មជាទីបរិមណ្ឌល។ ទ្រង់ឲ្យធ្វើប្រាសាទទង់ដែងតម្កល់លើមន្ទីរ ក្នុងប្រាសាទនោះ មានស្តូបដល់បីជាន់ស្តូបជាន់ក្រៅរចនាពីប្រាក់ ស្តូបជាន់បន្ទាប់ធ្វើពីទង់ហ៊្វា ស្តូបជាន់ក្នុងរចនាពីមាស ប្រដាប់ដោយត្បូង។ ក្នុងនោះ ព្រះអង្គបានរោយរាយ ខ្លឹមចន្ទន៍ក្រិស្នា និង គ្រឿងសុគន្ធពិដោរ តម្កល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុស្រេចហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យយកព្រះមកុដ ព្រះសង្វាមហារាជពាហុរតនៈ (គ្រឿងអលង្ការធ្វើដោយរតនវត្ថុ មានមាសជាដើម សម្រាប់ស្ត្រីពាក់ត្រង់កំភួនដៃ ឬ ត្រង់ដើមដៃ) សម្រាប់ទ្រង់នោះ ទៅរចនាជាមហាស្វេតច្ឆ័ត្រ រាយឱភាសសោភា បូជាហើយ ស្ដេចរចនាឲ្យមានតំណាងរូប ព្រះអរហន្តគាល់ជាបរិវារ រចនាសុទ្ធតែពីមាសប្រាក់។ ទ្រង់យកព្រះ ពានព្រះស្រី (ជើងពានសម្រាប់ដាក់ស្លាបារីថ្វាយព្រះរាជា) កុណ្ឌី ព្រះទំរង់ ព្រះពានរង ព្រះពស្ត្រសុវណ្ណកាញ្ចីរេត ដោយមាសធ្វើសក្ការបូជា។ ចំណែក ព្រះអគ្គមហេសី នៅព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង សេវកាមាត្យទាំងពួង ក៏ធ្វើសក្ការបូជាដោយទ្រព្យមានតំលៃផ្សេងៗ សាងព្រះចេតិយ និងព្រះវិហារសីមានោះពីរឆ្នាំប្លាយ ទើបរួចស្រេច ទើបស្ដេច ឲ្យហែព្រះបរមសារីរិកធាតុ ពីព្រះមហានគរវត្ត មកធ្វើបុណ្យឆ្លង។ នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីទាំងឡាយ ក៏រៀបក្បួនទៅដង្ហែ ព្រះបរមសារីរិកធាតុមកថ្វាយ តាមទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជា ជាប្រញាប់។ ព្រះពុទ្ធសករាជ ២០៣៩-គ.ស. ១៤៩៥ - ម.ស. ១៤១៧ - ច.ស. ៨៥៧ ឆ្នាំថោះ សប្តស័ក (ព្រះរាជពង្សាវតារ ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព.ស. ២០៤០ - គ.ស. ១៤៩៦ - ម.ស. ១៤១៨- ច.ស. ៨៥៨ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័ក) ថ្ងៃ១១ កើត ខែ អាសាធ ទ្រង់ចាត់មុខក្រសួង ឲ្យរៀបពិធីបុណ្យឆ្លង ព្រះបរមសារីរិកធាតុ តម្កល់ក្នុងព្រះស្តូបមាសក្នុងព្រះចេតិយធំ។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឲ្យហែព្រះបរមអដ្ឋិ '''ព្រះស្រីរាជា''' និង ព្រះអដ្ឋិ'''ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ''' ព្រះអដ្ឋិ នៃ ព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គនេះ។ តាមព្រះរាជពង្សាវតារ ដែលតម្កល់នៅព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះបាទ'''ស្រីធម្មរាជា''' ស្ដេចចាត់ព្រះរាជតេជៈ ឲ្យទៅសុំស្ដេចសៀម នាំយកមកធ្វើបុណ្យបូជាហើយ ដំកល់នៅភ្នំពេញ ពីថ្ងៃ១០ កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំកុរត្រីស័ក ព.ស. ២០៣៥ - គ.ស. ១៤៩១ ពីព្រះបរមរាជាវាំងចតុម្មុខ មកបញ្ចុះក្នុងព្រះចេតិយបន្ទាប់ស្រេច រួចស្ដេចទ្រង់បព្វជ្ជា ជាភិក្ខុក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ ព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ថ្វាយព្រះនាមក្នុងឆាយាថា : '''ព្រះគោណសាមីផលា ភីរមបរមវីរិយោធិក ពោធិសម្ភារ មហាបរិបាល ឥន្ទប្រស្ថ សំរឹទ្ធិ'''។ ស្ដេចគង់ក្នុងភេទ ជាភិក្ខុភាវៈ ៣ថ្ងៃហើយ ទ្រង់លាចាកសិក្ខាបទ។ ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យធ្វើឆ្នោតព្រះរាជទាន បណ្ដារាស្ត្រជាអនេកអនន្តពន់ពេក។ ទ្រង់ព្រះរាជសទ្ធាវេរភូមិ ២១ ស្រែ២១ ខ្ញុំប្រុស២១នាក់ ខ្ញុំស្រី២១នាក់ រទេះគោ២១​នឹម រទេះក្របី២១នឹម សេះ២១ ដំរី២១ នូវគ្រឿងប្រគំផ្សេងៗ ថ្វាយទុកជាទាសាទាសី ឲ្យរក្សាព្រះចេតិយ ព្រះវិហារ សីមា សម្រាប់បោសច្រាសសំអាត។ ទ្រង់តាំងឲ្យមានមេពីរនាក់ជានាយត្រួតត្រារក្សា។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយ បានជាមានពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ តាំងពីនោះរៀងមក។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រួចទឹកស្នោទក (ទក្សិណោទក គឺទឹកដែលចាក់ដោយដៃស្ដាំ) ហើយទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ថា : សូមទេពនិករ អមរមេឃ ឥន្ទព្រហ្មដែលមានទិព្វសោត ទិព្វចក្ខុ ជួយជាសាក្សី ពេជ្ជញាណ ដ្បិតខ្ញុំបានវេរដីស្រែ មនុស្សសត្វទាំងអស់នេះឧទ្ទិសថ្វាយ ព្រះបរមសារីរិកធាតុ និង ព្រះស្រីរតនត្រ័យ សូមព្រះពុទ្ធសាសនា ឋិតឋេរថីរកាល ដរាបដល់គ្រប់ ៥០០០ ព្រះវស្សា។ '''ព្រះស្រីធម្មរាជា''' ស្ដេចឲ្យឆ្លាក់រាជសករាជ នៅផែនថ្មទុកជាចារិក កុំឲ្យបាត់។ ទ្រង់ធ្វើបុណ្យឆ្លង៣ខែ ទើបស្រេចការព្រះរាជកុសល រួចស្ដេចព្រះរាជដំណើរ ត្រឡប់មកក្រុងចតុម្មុខភ្នំដូនពេញវិញ។ "សាស្ត្រា វត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម មានសេចក្ដីលើសពីឯកសារ ដទៃទៀតដូច្នេះថា : '''ព្រះស្រីធម្មរាជា''' មុននឹងលើក ព្យូហៈយាត្រាចូលទៅក្រុងចតុម្មុខនោះ ស្ដេចបានធ្វើព្រះរាជដំណើរ ទៅទតនគរពិជ័យ បាអា (ប្រហែលជា វត្តនគរនៅកំពង់ចាមទេដឹង)។ លុះដល់ហើយ ទ្រង់ប្រថាប់នៅក្នុងកំពែងប្រាសាទនោះ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រសព្វគ្រប់ ទ្រង់សរសើរថា : '''ព្រះបាទ​អរិដ្ឋពល​ពាហនោ''' មានបុណ្យបារមី ពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចសាងព្រះរាជវាំង គ្រាន់ជាទីមកក្រសាលម្ដងៗទេ តែស្ដេចធ្វើសុទ្ធតែពីថ្ម កទាំងកំផែង ស្រះស្រង់រងថ្លា មានទាំងទន្លេសម្រាប់ ព្រះស្នំក្រុមបរិពារ អុំទូកលេងសប្បាយ គប្បីតែស្ដេចប្រទេសរាជ ១០១ មកជាចំណុះមែន។ សម័យថ្ងៃមួយនោះ '''ព្រះអង្គរតនមាលី''' ព្រះរាជបុត្រី នៃ '''សម្ដេចព្រះមហាស្រីធម្មរាជា''' ទ្រង់ភ្នកព្រះទ័យ ចង់ទៅស្រង់ទឹកទន្លេធំ ឲ្យដឹងស្គាល់ជាតិ។ លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គក្សត្រី ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលា សម្ដេចព្រះវររាជមាតាបិតា ទៅក្រសាលតាមសព្វព្រះទ័យ។ ព្រះវររាជមាតាបិតា ក៏យល់ព្រមហើយ ស្ដេចព្រះរាជដំណើរ ទៅជាមួយដែរ។ ក្នុងគ្រានោះ ច្រាំងទន្លេធំ នៅទីកំពង់ចាម ដុះខ្សាច់ជ្រេជ្រាលល្អ ព្រះនាង និង អស់បរិវារ ចុះស្រង់ក្នុងទឹកទន្លេនោះយ៉ាងក្សេមក្សាន្ត។ នេះនឹងនិយាយពី ក្រពើមួយនៅព្រែកឆ្លូង ថាក្រពើនោះ មានក្បាល ៥ហត្ថ សាហាវ ហានក្លាក្រឡាខ្លួនបាន។ ថ្ងៃនោះ វាចេញអំពីព្រែកឆ្លូង ហែលនាំបរិវារទៅ លេងទីនានា តាមសព្វដងរៀងមក។ ក្នុងគ្រានោះ ក្រពើក្រឡេក ឃើញព្រះរាជបុត្រី ព្រះនតនមាលី នៅក្នុងកណ្ដាលហ្វូងស្ត្រី ក៏មានចិត្តមេត្រី ចង់ព្រះនាងជាភរិយា ទើបវាវាយកន្ទុយ រលកបោកគ្រាំគ្រេង។ អស់ស្ត្រីជាបរិវារ ភិតភ័យទាំងព្រះអង្គរតនមាលី រត់ឡើងគោកទាំងអស់គ្នា។ ខណៈនោះ ក្រពើនោះ ស្ទុះចូលមកខាំ ពាំយកព្រះនាងរតនមាលីបានហើយ ក៏ពាំនាំតម្រង់ទៅកាន់កន្លែងរបស់វា។ អស់ពួកខ្ញុំរាជការទាំងប្រុសទាំងស្រី ឃើញហើយភិតភ័យ ក៏ស្រែកកញ្ជ្រោលរោលរាលជាខ្លាំង។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះវររាជមាតាបិតា ស្ដេចទ្រង់សោកស្ដាយព្រះរាជបុត្រីណាស់ ទ្រង់ឲ្យលើកព្យូហៈនាវា ដេញតាមក្រពើនោះ។ ទាហានខ្លះក៏បាញ់កាំភ្លើងបង្អើល ដើម្បីឲ្យក្រពើនោះ លែងចោលព្រះនាងមកវិញ ខ្លះក៏បោះបាញ់ច្បូក ធ្នូ ស្នា ដោយប្រការផ្សេងៗ។ ឯក្រពើនោះ កាលឮសន្ធឹកកាំភ្លើងបាញ់ ដេញតាមប្រកិតយ៉ាងជិតខ្លាំងពេក នឹងរកពេលគេចវេះដោះខ្លួនយកព្រះនាងធ្វើជាភរិយាពុំបាន ក៏លេបព្រះនាងចូលទៅក្នុងពោះ ហើយស្ទុះហែលចូលទៅក្នុងព្រែកឆ្លូង តាមទីកន្លែងរបស់វា។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ដែលទ្រង់លើកព្យុហៈនាវា តាមទៅនោះ លុះទៅដល់ព្រែកឆ្លូងហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យហ្មចូលទាក់ក្រពើនោះ លុះត្រាតែបាន យកមកវះពោះ យកសពព្រះរាជបុត្រី មកធ្វើព្រះមេរុ បូជាព្រះសព។ កាលសូរេចបុណ្យ ស្ដេចទ្រង់យកគ្រឿងសង្វារ កងកន់ និង ព្រះពានមាសទាំងប៉ុន្មាន មកកសាងជាព្រះពុទ្ធរូបមាស ៥ អង្គ ប្រាក់ ៥អង្គ សំរឹទ្ធិ ៥អង្គ ទង់ហ៊្វា ៥អង្គ ទង់ដែង ៥អង្គ។ ព្រះអង្គឲ្យសាងចេតិយ តម្កល់ព្រះអដ្ឋិព្រះរាជបុត្រី នៅទីនោះ។ ទ្រង់ឲ្យសាងព្រះវិហារមួយនៅមាត់ព្រែកឆ្លូង នោះមានសសរមួយរយប្លាយ ហើយយកសុទ្ធសឹងតែខ្មោច ព្រាយទ្រាបបាតសសរទាំងមួយរយនោះ បញ្ចុះអថ័ន (មកពីពាក្យ សំស្ក្រឹត អថវ៌ន ប្រើជាឈ្មោះ មន្តអាគមពួកមួយសម្រាប់សូតសែកហៅ ឬ បណ្ដេញភូតបីសាចជាដើម និងពិធីបញ្ចុះគោលចារឹកសន្មតថាជាជ័យភូមិ)ឲ្យពូកែ។ ដោយហេតុថា ព្រះអង្គក្រោធនឹងអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ពុំជួយថែទាំរក្សា បានជាព្រះរាជបុត្រីថ្លោះការទាំងម៉្លេះ ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចដាក់ទំនាយថា : បើមន្ត្រីណាដើរកាត់មុខព្រះវិហារកូនអញ ឲ្យមន្ត្រីនោះអន្តរាយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាព្រះវិហារវត្តនោះ នាម៉ឺនដើរកាត់មុខពុំបាន។ សម្ដេច ស្ដេចសាងស្រេចហើយ ស្ដេចធ្វើសង្គាយនាឆ្លងព្រះវិហារវត្តនោះ។ ព្រះអង្គ បង្វែរ ខ្ញុំប្រុស ២១នាក់ ខ្ញុំស្រី២១នាក់ រទេះគោ២១នឹម រទេះក្របី២១នឹម ស្រែ២១ ភូមិ២១ សេះ២១ ដំរី២១ ជាដង្វាយព្រះស្រីរតនត្រ័យ ឲ្យបានកុសលនោះ ចម្រើនដល់ព្រះរាជបុត្រី។ លុះសម្រេច ព្រះរាជពិធី បុណ្យនេះហើយ ព្រះអង្គនាំរាជសេវកាមាត្យ ត្រឡប់ចូលមកក្រុងចតុម្មុខវិញ"។ លុះដល់ឆ្នាំមមែ ឯកស័ក ព.ស. ២០៤៣-គ.ស. ១៤៩៩-ម.ស. ១៤២១-៨៦១ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ប្ដឹងចូលមកអ្នកឧកញ៉ាចក្រី សេនាបតី ឲ្យនាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សូមទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិតភ្នាក់ងារក្លោងទាក់ដំរីភ្លុកសបានមួយ កំពស់បួនហត្ថប្លាយ សម្បុរឆ្នាំងថ្មី ប្រកបដោយគជលក្ខណៈបរិបូណ៌។ អ្នកឧកញ៉ាចក្រី ក៏នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល តាមសេចក្ដីសំបុត្រគ្រប់ប្រការ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាឲ្យនាំដំរីចូលមកថ្វាយ។ លុះស្ដេចចេញទតដំរី យល់បរិសុទ្ធប្រាកដមែន ទ្រង់សោមនស្ស សព្វព្រះទ័យក្រៃពេក។ ស្ដេចព្រះរាជទានរង្វាន់ហ្មដែលទាក់បាននោះ មាសមួយតឹងកូនដៃ ប្រាក់មួយតឹងកូនដៃ និង របស់ឯទៀតជាច្រើន។ ឯអ្នកដែលជួយទាក់នោះ ជាពលកម្លោះ ស្ដេចព្រះរាជទានដល់ពលទាំងនោះ តាមគួរទ្រង់ប្រោសមិនឲ្យត្រូវកំណែនរាជការអ្វីឡើយ។ ថ្ងៃក្រោយ ទ្រង់ចាត់មុខក្រសួងឲ្យរៀបពិធីមង្គល ព្រះរាជទាននាមដំរីសនោះថា ព្រះស្វេតមង្គលរាជហត្ថិពិជ័យឆទ្ទន្ត។ ទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងប្រដាប់សឹងមាស ទ្រង់ឲ្យធ្វើរោងប្រក់ស្បូវអំបែងបិទមាស សម្រាប់ទ្រង់ដំរីនោះ។ លុះដល់ឆ្នាំចចត្វាស័ក ព្រះស្វេតមង្គល រាជហត្ថី ឈឺយូរថ្ងៃហើយ ក៏ស្រុតទៅ "ស្រុតប្រែថាស្លាប់ ពាក្យនេះ សម្រាប់និយាយចំពោះតែដំរី"។ ថ្ងៃ ១០ កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំច ចត្វាស័ក ព.ស. ២០៤៦-គ.ស. ១៥០២-ម.ស. ១៤២៤-ច.ស. ៨៦៤ ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះមហាធម្មរាជា''' ទ្រង់យាងទៅប្រពាត ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ ខេត្តសំរោងទង សេនាបតី មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ គ្រប់ក្រុម ហែហមអមព្រះអង្គជាច្រើន ហើយទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាកេណ្ឌរាស្ត្រ ជីកស្រះនៅកៀនភ្នំ យកទឹកដាក់ជាទាន សាងព្រះរាជកុសល។ វេលាគ្រានោះ មានព្រះគ្រោះមួយបង្កើតជាព្រះរោគក្នុងព្រះអង្គ ទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរត្រឡប់មក ក្រុងដូនពេញវិញដោយព្រះរោគរឹតតែខ្លាំងឡើងៗ ឯស្រះដែលជីក ក៏ពុំទាន់ហើយ។ '''សម្ដេច ព្រះមហាធម្មរាជា''' ព្រះអង្គសោយរាជសម្បត្តិ កាលស្រុកកំពុងកើត ចលាចល បាន ៨ឆ្នាំ ស្ដេចប្រាប្ដាភិសេក បាន ១៩ឆ្នាំ រួមជា ២៧ឆ្នាំ ព្រះជន្ម៦៤ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ រឹតតែធ្ងន់ណាស់។ ទ្រង់ឲ្យនិមន្តព្រះរាជាគណៈមកចម្រើនព្រះពុទ្ធគុណ ធម្មគុណ សង្ឃគុណ ថ្វាយរាល់វេលា។ ថ្ងៃ ១០ រោច ខែជេស្ឋ ឆ្នាំជូត ឆស័ក ព.ស. ២០៤៨-គ.ស. ១៥០៤-ម.ស. ១៤២៦-ច.ស. ៨៦៦ ទ្រង់សោយព្រះទិវង្គតទៅ។ ព្រះបរមវង្សា នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី លើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេច។ ទើបអញ្ជើញចោ ពញាដំខត្តិយ៍ ជាព្រះរាជបុត្រាច្បង ឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិតាមព្រះប្រវេណី។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ​ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៨៨ ចុះថ្ងៃទី១៨ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន​ ៣៥០០ច្បាប់ ។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ|ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ|ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] oto36tvl75dn2p696106slyu9uw66nt 0 2580 7494 7492 2017-04-19T17:43:16Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ពីគ.ស.១៥០៤ដល់គ.ស.... </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជា|ផែនដីព្រះធម្មរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្ដេចកន|ផែនដីព្រះស្ដេចកន]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} '''ចៅពញាដំខត្តិយរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រច្បង ស្ដេចឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេចព្រះវរបិតា ពីឆ្នាំជូត ឆស័ក ព.ស. ២០៤៨ - គ.ស. ១៥០៤ - ម.ស. ១៤២៦ - ច.ស ៨៦៦ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ២៦ព្រះវស្សា ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះស្រីសុគន្ធបទ ចក្រពត្តិពង្សវរវង្សខត្តិយោ មហាសេដ្ឋោវរោរិទ្ធិពិធ្យាស្រ័យ មហ័យ រាជាធិរាជរាមាធិបតី ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងគ្រងព្រះមហានគរកម្ពុជា សិរីយយោធរបវរឥន្ទបត្ត កុរុរដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យឧត្តមមហាស្ថាន'''។ ស្ដេចបានតែងព្រះមេរុ ថ្វាយព្រះភ្លើងព្រះបរមសព សម្ដេចព្រះវរបិតាស្រេចស្ដេចគង់នៅចតុម្មុខស្រុកភ្នំពេញ។ ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ សប្តស័ក ព.ស. ២០៤៩-គ.ស. ១៥០៥-ម.ស. ១៤២៧-ច.ស. ៨៦៧ ព្រះអង្គ និងរាជសេវកាមាត្យ ហែព្រះបរមអដ្ឋិ សម្ដេចព្រះវរបិតា ទៅសាងព្រះចេតិយ នៅខាងព្រះធាតុ ខេត្តអាសន្ទុក ប្របព្រះពុទ្ធចេតិយ ធ្វើបុណ្យជាឧឡារិកសន្ធឹកមហិមា បញ្ចុះព្រះបរមអដ្ឋិ សម្ដេចព្រះបិតាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់មកចតុម្មុខមង្គលវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យជាសុខមកបាន ៤ឆ្នាំ។ ក្នុងឆ្នាំរោង សំរឹទ្ធស័ក ព.ស. ២០៥២-គ.ស. ១៥០៨-ម.ស. ១៤៣០-ច.ស.៨៧០ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : ទីទួលបាសាន (ស្រុកសន្ធរ) ដែលសម្ដេចព្រះបរមរាជា '''ពញាញាតិ''' ជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោ សាងមុនម្ដងនោះ ស្រួលណាស់។ បើយើងមានសឹក ទ័យយើងនឹងទទួលសង្គ្រាមបាន ដ្បិតមានបឹងខ័ណ្ឌខាងកើត មានទន្លេខ័ណ្ឌខាងអគ្នេយ៍ មានព្រៃធំខ័ណ្ឌខាងទិសទក្សិណ។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លេះហើយ ស្ដេចទ្រង់ចេញត្រាស់ប្រឹក្សា នឹងអស់ព្រះរាជវង្សានុវង្ស អគ្គសេវកាមាត្យ។ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេនាមាត្យ ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រកាលបើទ្រង់យល់ថា : អង្គអគ្គសេវកាមាត្យ ព្រមព្រៀងដូច្នេះហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមុខងារត្រៀមព្រះទីនាំងនាវា និង ទូកជំនិះខ្លះ ឲ្យទៅរាយកាប់ឆ្កា ធ្វើព្រះរាជវាំង ព្រះដំណាក់ ដោយខ្ជីខ្ជាចាំមុនសិន។ លុះដល់បានពិជ័យឫក្ស (ឫក្ស = វេលាមានជោគ មានមង្គល) ហើយ ព្រះអង្គទ្រង់នាំរាជសេវកាមាត្យ ទាំងខាងក្នុងទាំងខាងក្រៅ ចុះព្រះទីនាំងនាវាជលឫទ្ធិ ទៅគង់នៅបាសាន ព្រមដោយមុខមន្ត្រី គិតតបន្ទាយកំផែងតែងព្រះរាជវាំង តែពេលនោះពុំទាន់ស្រេចនៅឡើយទេ ព្រះអង្គប្រថាប់ដោយព្រះរាជវាំងខ្ទីខ្ជាសិន។ ប្របាទអ្នកជាអម្ចាស់អង្គនេះ ទ្រង់សព្វព្រះទ័យប្រពាតបង់សំណាញ់នេសាទត្រីរឿយៗ។ នេះនឹងនិយាយពី ព្រះពិជ័យនាគ ជាមន្ត្រីធំក្នុងខេត្តបាសាន។ អ្នកទៅយកនាង បាន ជាពលព្រះស្រីរតនត្រ័យ (ពល គឺពួកជនពូជសូទ្រៈ ជាវណ្ណៈទី៤ ឬពលព្រះរតនត្រ័យ គឺពលដែលមានមុខងារជាអ្នកថែរក្សាវត្តអារាម) ធ្វើជាភរិយា។ កាលក្នុងផែនដី ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះធម្មរាជា'''នៅឡើយ '''នាងបាន''' មានកូនស្រីមួយ ឈ្មោះ '''ស'''។ ក្រោយនោះ នាងបានមានគភ៌គ្រប់ខែទៀត ទៀបនឹងប្រសូត្រទារកហើយ។ ថ្ងៃមួយ នាងចុះទៅដោះទុកសត្វក្នុងបង្គន់ ក៏របូតទារកនោះទៅក្នុង ទឹកទៅ។ គ្រានោះមានហេតុជាអស្ចារ្យ នាំឲ្យឃើញថា ទារកនោះមានបុណ្យមែន គឺថាវេលានោះ ស្រាប់តែត្រីពោធំមួយ មកទទួលលេបទារកនោះទៅ ក្នុងពោះបាត់ទៅ។ បន្ទាប់ពីនោះមក ព្រានប្រមង់ម្នាក់ ទៅបង់សំណាញ់ក៏ត្រូវជាប់ត្រីពោនោះបានមក។ ជាកុសលទារក នឹងមានបុណ្យ មិនស្លាប់ក្នុងថ្ងៃនោះ ក៏មានហេតុបណ្ដាលឲ្យសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជ (កាលនៅជាព្រះសង្ឃសត្ថា) យប់នោះផ្ទុំស្កប់ទៅយល់សប្តិឃើញថា : ដូចជាមានទេវតាតាមកទូលថា : ព្រឹកនោះឲ្យស្ដេចយាងទៅកំពង់ទឹក ដើម្បីឲ្យជួយសង្គ្រោះទារកម្នាក់ ជាអ្នកមានបុណ្យ មានវាសនាផង។ លុះតើនឡើង សម្ដេចក៏ទ្រង់នូវត្រៃចីវរ ចុះគង់ក្នុងទូកឲ្យសិស្សានុសិស្ស អុំចេញទៅ។ ទ្រង់បិណ្ឌបាត្រ តាមសព្វដង តែព្រះនេត្រ តែងគន់រំពៃមើល ក្រែងមានហេតុអ្វីជាចម្លែក ដ្បិតមានិមិត្តពីយប់មិញនោះ ដូចជាច្បាស់ពេកណាស់។ លុះសិស្ស អុំបានបន្តិចទៅ ទូកក៏ទៅអែបប្របទូកព្រានប្រមង់នោះ។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ស្ដេចឃើញត្រីពោ ក្នុងទូកព្រានប្រមង់នោះ ធំប្លែក ស្ដេចប្រឹងសង្កេត ទតឲ្យច្បាស់។ ព្រានប្រមង់ឃើញសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជ (សង្ឃសត្ថា) អើតទៅទតត្រីនោះ ក៏បង្កើតឲ្យមានសទ្ធា លើកត្រីពោនោះថ្វាយដល់ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គទ្រង់ទទួលហើយ ក៏ឲ្យអុំទូកបិណ្ឌបាតទៅទៀត។ លុះបិណ្ឌអស់ពេលហើយ ស្ដេចឲ្យសិស្សានុសិស្ស ត្រឡប់មកអារាមវិញ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ស្ដេចមានព្រះថេរវាចាថា ត្រីពោនេះជាពោធំប្លែកពីត្រីពោសព្វដង ប្រហែលជាមានហេតុអ្វី ក្នុងពោះត្រីនេះជាពុំខានឡើយ។ អស់ពួកសិស្សានុសិស្ស ឮពុទ្ធដីកាហើយ ក៏នាំគ្នាយកកាំបិត ទៅវះត្រីនោះ វះទៅឃើញទារកមួយនៅរស់។ ទើបសម្ដេច ឲ្យកូននោះទៅ អាបានមេទាគឺប្រុសឈ្មោះបាន និងស្រីឈ្មោះនាងទានេះជាប្ដីប្រពន្ធនឹងគ្នា។ សម័យពីដើម មនុស្សដែលឥតមានបណ្ដាសក្ដិ ឥតបានបួសរៀន បើប្រុសគេហៅ អា បើស្រីគេហៅមេ ជាខ្ញុំរបស់សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ) ឲ្យយកទៅចិញ្ចឹមរក្សា។ '''ព្រះពិជ័យនាគ (គឹម)''' និង ភរិយា លុះបានដឹងថា កូនខ្លួនពុំស្លាប់ទេ ក៏ទៅក្រាបថ្វាយបង្គំប្រគេនទារកនោះថា ឲ្យនៅនឹងសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជចុះ។ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឲ្យទារកនោះឈ្មោះ '''អាកៅ''' តែឪពុកម្ដាយហៅថា '''អាកន''' រៀងមក។ នេះនឹងនិយាយក្នុងផែនដី ព្រះបាទសម្ដេច '''ព្រះសុគន្ធបទ'''វិញ។ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមពិត្រ ស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះនៅវត្ត ស្ដេចទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅឃើញស្រីម្នាក់ ស ឈរនៅលើខឿនព្រះវិហារនោះ ជាកូនព្រះពិជ័យនាគ មេបានជាភរិយា មានរូបរាងល្អប្រពៃ។ ស្ដេចទតម្ដងហើយម្ដងទៀត។ ខណៈនោះ ព្រះពិជ័យនាគ ស្គាល់ច្បាស់ព្រះរាជហឫទ័យ ទើបក្រោយមកក៏ចូលទៅ ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះបរមបពិត្រ ថ្វាយកូនស្រីនោះ ជាខ្ញុំបម្រើល្អងធូលីព្រះបាទ តរៀងទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់ ស្ដេចត្រាស់សួរថា : នាងនេះ កូនឯងឬ? ព្រះពិជ័យនាគ ក្រាបទូលថា : នាងនេះហើយ ដែលទ្រង់ទតឃើញ ហើយមានព្រះបន្ទូលសួរថា : ស្រីនេះពីណាមក កូនចៅអ្នកណា ដែលឈរនៅខឿនព្រះវិហារនោះ គឺនាង សនេះឯង។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យ ពន់ប្រមាណ តាំងនាមនាង ស ជា'''អ្នកព្រះម្នាង កេសរបុប្ផា''' ព្រះស្នំឯក។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា នាងនេះ រូបក៏ល្អសមសួន ចរិតឫកពាឥរិយាក៏ថ្លៃថ្លាលើសពីស្រីទាំងពួង គួរគប្បីនឹងយកនាមនាងនេះ តាងនាមព្រះនគរ កុំឲ្យបាត់ឈ្មោះតទៅ។ តាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់ព្រះបញ្ញាត្តឲ្យលើកលែងហៅ ស្រុកបាសាន ឲ្យហៅថា ស្រុកស្រី ស ឈរ ឬ ខែត្រស្រី ស ឈរ វិញ តែពាក្យនេះយារៗមក ក៏ប្រែក្លាយជាខែត្រ ស្រីសន្ធរ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ បិតាមាតា '''អ្នកព្រះម្នាង កេសរបុប្ផា''' នោះទ្រង់លើកយកឲ្យខ្ពស់ឡើង។ បិតាឲ្យហៅថា អ្នកព្រះបិតា ពិជ័យនាគ មាតា ឲ្យហៅថា អ្នកព្រះមាតា '''មេបាន'''។ ឯឈ្មោះ '''កន''' ដែលជាកូន អ្នកព្រះបិតាពិជ័យនាគនោះ លុះចម្រើនធំឡើង មានចំណេះប្រាជ្ញាឆ្លៀវឆ្លាត បម្រើគ្រូ គ្រូក៏ពេញព្រះទ័យ និង រៀនសូត្រអ្វីៗប្រាប់តែម្ដងក៏ចាំជាប់។ សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជ (ព្រះសង្ឃសត្ថា ទ្រង់ប្រិតប្រៀនទាំងអក្សរសាស្ត្រ ទាំងសិល្បសាស្ត្រមន្តវិជ្ជាការ គាថា កៅទណ្ឌ ក្បួនតម្រាផងទាំងឡាយ គ្រប់សព្វសារពើឥតចន្លោះហើយ។ កន ក៏ចេះស្ទាត់លើសសិស្សានុសិស្សទាំងពួង។ គ្រូបានទំនាយឲ្យថា : '''កន''' នេះនឹងបានគ្រងស្រុកថ្ងៃណាមួយជាមិនខាន។ អ្នកព្រះពិជ័យនាគ '''អ្នកម៉ែបាន''' កាលឃើញកូនប្រុស មានរូបរាងល្អ មានចំណេះវិជ្ជា ប្រាជ្ញា ក៏ពូកែ អាយុ ១៦ឆ្នាំហើយ ក៏នាំខ្លួនកូនទៅក្រាបទូលព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបថា កនជាប្អូនអ្នកព្រះស្នំឯក ក៏ទ្រង់ប្រោសប្រាណ ឲ្យហៅនាយ កន នៅក្នុងតំណែងមហាតលិក។ លុះយូរបន្តិចមក ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ប្រោសតាំង '''នាយ កន''' ជាឧកញ៉ាម៉ឺនស្នេហាចមចិត្ត។ អស់រាស្ត្រប្រជា កោតខ្លាចអ្នកម៉ឺនស្នេហាចមចិត្ត ចូលពឹងបុណ្យអំណាច អ្នកព្រះពិជ័យនាគ អ្នកម៉ែបាន អ្នកម៉ឺនស្នេហាចមចិត្តជាច្រើន។ មានថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចង់ទតព្រះនេត្រពីសិល្បធ្នូ និងចំណេះវិជ្ជារបស់ ឧកម៉ឺនស្នេហាចមចិត្ត កន ទើបទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសំដែងពីចំណេះទាំងឡាយនោះថ្វាយ។ ឧកម៉ឺនស្នេហា ចមចិត្តដំឡើងធ្នូ ចាប់ព្រួញម្ដង ៥ បាញ់ទៅម្ដង ព្រួញចេញទៅត្រូវដើមឈើ ផ្លែឈើទាំង ៥ទិស។ ឧកម៉ឺនសូត្រគាថាបាលី និង ក្បួនតម្រាអ្វីៗ ក៏ឃើញថាស្ទាត់ទាំងអស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរថា វិជ្ជាការទាំងនេះ ចេះពីគ្រូណាមក។ ឧកម៉ឺនស្នេហា ចមចិត្ត ក្រាបទូលថា : ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ រៀនពីសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ កាលនៅជាព្រះសង្ឃសត្ថា។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់ឲ្យនិមន្តព្រះសង្ឃរាជ "សង្ឃសត្ថា" នោះមកទ្រង់តាំងជាសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី សិរីសង្ឃនាយក លើព្រះសង្ឃទាំងអស់។ ឯអស់សេនាបតី មន្ត្រីធំតូចយល់ថា : ព្រះនគរបានក្សេមក្សាន្តហើយ ក៏នាំគ្នាកសាងព្រះវិហារសីមា ព្រះស្តូប ព្រះចេតិយ តាមធនធានតែរៀងរាល់ខ្លួន។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់ថា : អស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី កសាងព្រះវិហារ សីមាទុកជាកេរ្តិ៍ នោះក៏ជាការគួរសមហើយ ឯការនេះពុំបានចម្រើនទេ នឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ដូច្នេះ គួរអញសាងរូបអញ និង ប្រាសាទមួយទុក ក្នុងព្រះនគរបានជ័យបានការ បើអត់ពីខ្លួនអញទៅ គង់រូបអញនៅ ឲ្យអ្នកផងធ្វើសក្ការបូជា នោះឃើញថា នឹងឋិតថេរជាជាងការទាំងពួង។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះតែម៉្លោះហើយ ក៏ចាត់ជាង និងកូនជាងឲ្យទៅសាងប្រាសាទមួយ ព្រះរូបព្រះអង្គមួយ ទុកក្នុងកំផែងនគរបានជ័យបានការ។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយបានជាមានរូប ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ'''នៅទីនោះ តែយារៗមក អ្នកស្រុកហៅថា អ្នកតាសុគន្ធបត្រ សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសាងព្រះរូបនោះរួចស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យធ្វើបុណ្យឆ្លងយ៉ាងធំ សង្គាយនា ៧ថ្ងៃ ទើបទ្រង់ត្រឡប់មកក្រុងស្រីសឈរវិញ។ ឆ្នាំថោះ នពស័ក ព.ស. ២០៥១-គ.ស. ១៥០៧-ម.ស. ១៤២៨-ច.ស. ៨៦៨ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះ អំពីកិច្ចការរាជការផងទាំងពួង ទ្រង់ឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជា ត្រើយខាងលិចនោះឆ្ងាយណាស់ ឆ្ងាយអំពីកិច្ចការត្រួតត្រា គួរជាទីរងាអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ ទ្រង់ព្រះពិចារណាឃើញថា : '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាព្រះអនុជនោះ មានតំរិះប្រាជ្ញា ល្មមជាទីកក់ក្ដៅ របស់រាស្ត្រត្រើយខាងលិចបាន ទើបទ្រង់តាំងឲ្យ '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ឡើងយសជា សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជរាជធិរាជ ហើយព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ ស្ដេចឲ្យចេញទៅគង់នៅក្នុងក្រុងចតុម្មុខ មង្គលស្រុកភ្នំពេញ ឲ្យបានជាទីកោតក្រែង អ្នកត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះអនុជ '''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ក៏លាចេញមក នាំបណ្ដារាស្ត្រជាខ្ញុំក្នុងព្រះអង្គចេញទៅគង់ចតុម្មុខមង្គល (រាជធានីភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ) ដើម្បីទំនុកបម្រុង អ្នកស្រុកត្រើយខាងលិច ឲ្យបានក្សេមក្សាន្ត ឥតមានកលិយុគ រៀងមកឡើយ។ [[ឯកសារ:ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ.PNG|650px]] សម្ដេចព្រះ'''ស្រីសុគន្ធបទរាជា''' ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសម្ដេចព្រះអនុជថ្វាយបង្គំលាទៅហើយ ក្រោយនោះ ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ថា : ព្រះរូបរបស់អញ អញក៏បានសាងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ជាព្រះយសរួចហើយ ខាងរាជការទៀត ត្រើយខាងកើតមានខ្លួនអញជាអ្នកត្រួត ត្រារក្សាមាំមួនហើយត្រើយខាងលិច អញក៏បានចាត់ សម្ដេចព្រះអនុជ'''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ឲ្យទៅត្រួតត្រាមាំមួនជ្រះស្រឡះហើយដែរ។ នៅឡើយតែវង្សអ្នកព្រះស្នំឯក ដែលជាប់ក្នុងពល ព្រះស្រីរតនត្រ័យ មិនទាន់បានគិតនឹងលោះដោះសារដូចម្ដេចឲ្យបានស្រឡះទាំងមាតាបិតា ទាំងអ្នកព្រះស្នំឯកផងនោះសោះ។ លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាតែម៉្លោះហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចេញគង់ចង់ព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះរាជវង្សា ព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធាចារ្យ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងអស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សាដូច ទ្រង់គិតគ្រប់ប្រការនោះ។ ព្រះរាជវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងប៉ុន្មាន ព្រមគ្នាក្រាបទូលថា : ពលទាំងនេះ ព្រះមហាក្សត្រអំពីបុរាណ ទ្រង់បានឧទ្ទិសថាន ថ្វាយទៅព្រះស្រីរតនត្រ័យ ទ្រង់សច្ចាថាឲ្យគ្រប់៥០០០ ព្រះវស្សាទើបមនុស្សអាចដោះសារចេញឲ្យរួចបាន។ ប្រសិនបើទ្រង់ដោះសារ ក្នុងពេលឥឡូវនេះទៅ រឿងនេះគឺហាក់ដូចជាពុំឈឺឆ្អាល នឹងព្រះស្រីរតនត្រ័យ។ ប្រការនេះទោះបីនឹងយកមាសប៉ុនរូបបុរស ដែលជាពលនេះមួយរយ ឬមួយពាន់ដងទៅសុំសោះដោះសារ អំពីព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ក៏ពុំបានដែរ ដ្បិតព្រះស្រីរតនត្រ័យនេះ ព្រះអង្គពុំប្រាថ្នាចំពោះ ត្រេកត្រង់តំលៃនោះសោះឡើយ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ចូលព្រះទ័យសព្វគ្រប់ទាំងអស់ ហើយស្ដេចចូលទៅខាងក្នុងវិញ។ លុះក្រោយនោះ'''ព្រះម៉ែនាង កេសរបុប្ផា''' ព្រះស្នំឯក កើតរោគាជាទម្ងន់។ ពេទ្យហ្មច្រកថ្នាំប៉ុន្មាន ក៏មិនបានស្រាកស្រាន្តសោះឡើយ។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ឧទ្ទិសថានថា : សូមឲ្យតែព្រះម្នាង '''កេសរបុប្ផា''' សះជាចុះ ព្រះអង្គនឹងសាងព្រះវិហារថ្វាយ ហើយព្រះអង្គនឹងឲ្យខ្លួនអ្នកព្រះម្នាង'''កេសរបុប្ផា''' ព្រះស្នំឯកទៅ ជម្រះស្មៅព្រះអារាមរាល់ថ្ងៃសីល។ ទ្រង់បួងសួងតមក ៧ ថ្ងៃ ជំងឺនោះបានសះស្បើយជា ដូចព្រះហឫទ័យ។ ព្រះអង្គស្ដេចមានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យសាងព្រះវិហារមួយជាព្រះអារាមលួង។ អ្នកព្រះមាតាបិតា ក៏ធ្វើបុណ្យឆ្លងតាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតរួចស្រេច ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ ភ្នាក់ងារព្រះសន្ធិយា (មកពីពាក្យសាណីក្លាយ មកជាសាណីយ ហើយក្លាយមកទៀតជាសន្ធិយា ប្រែថាវាំងនន) ឲ្យយកវាំងនន ទៅបាំងជួរស្នួទាំងសងខាងផ្លូវ តាំងពីព្រះរាជវាំងរៀងទៅដល់វត្តនោះ។ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តលើចាស់ទុំ អករ៍យាយថា : បើដល់ថ្ងៃឧបោសថកាលណា ឲ្យនាំអ្នក ព្រះស្នំឯក ទៅជម្រះស្មៅព្រះវិហារនោះ ឲ្យរាល់ថ្ងៃសីល កុំឲ្យខានឡើយ។ តែធ្វើដូច្នេះលុះកន្លងមកជាយូរអង្វែង វាំងននក៏ចេះតែដាច់ដាចទៅជារឿយៗ នឹង តាំងដេរធ្វើជាថ្មីឡើងវិញ ក៏គ្មានប្រយោជន៍ប៉ុន្មាន។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យមន្ត្រីក្រុមវាំង រកកូនឈើឫស្សីព្រេចមកដាំជារបង ជាកំពែងទ័ពទាយរាយរៀប ដាក់ឲ្យជិតគ្នា ជារបាំងវាំងនន ជាស្នួមិនឲ្យមនុស្សមើលពីក្រៅទៅឃើញ អស់អ្នកអស់នាងនោះឡើយ។ អាស្រ័យហេតុនោះហើយបានជាកាលជាអនាគតរៀងមកខ្លះហៅ វត្តម៉ែបាន ខ្លះហៅ វត្តព្រែបាំងព្រោះចូលចិត្តតាមហេតុ ដែលខ្លួនដឹងទីទៃៗគ្នា។ ក្រោយពីនោះមក អ្នកព្រះស្នំឯក មានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម'''ចៅពញាយសរាជា''' ជាព្រះរាជឱរសាធិរាជ នៃព្រះបរមបពិត្រ អ្នកជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ចំណែកឯ អ្នកឧកស្នេហាចមចិត្ត ដែលត្រូវជាប្អូន អ្នកព្រះស្នំឯកនេះ ព្រះបរមពិត្រ ចង់តាំងឲ្យជាមន្ត្រីធំ ស្ដីរាជការថ្វាយ ប៉ុន្តែព្រះអង្គទើសទាស់នឹងមាតានៃ ឧកស្នេហាចមចិត្តនោះ ជាប់ជាពលព្រះ ក្រែងខ្ញុំរាជការផងទាំងពួង គេនឹងនិន្ទាព្រះអង្គ ព្រះអង្គនឹងខូចកិត្តិយសជាមិនខាន។ ដូច្នេះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចទ្រង់ប្រទានងារ ដល់អ្នកឧកស្នេហាចមចិត្ត ជាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច សមុហសេនាបតីវិញ។ ក្នុងមុខងារនេះ ឃុនលួងព្រះស្ដេច ត្រូវមានជំទប់ ៤ នាក់ ដែលមានងារគឺ ឃុននរេន្ទ្ររាជបញ្ញោ១ ឃុនមនោរាជបញ្ញា១ ឃុនធម្មធារា១ ឃុនបញ្ញាធិរាជ១។ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច ក្នុងមុខងារថ្មីនេះ មានអំណាចឲ្យស្រដីត្រួតត្រា មើលពលបម្រើព្រះស្រីរតនត្រ័យទាំងអស់ តែព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចពុំទាន់បានប្រទានសក្ដិ ដូចមន្ត្រីទាំងពួងឡើយ។ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច មានព្រះរាជអាជ្ញា ឲ្យផ្ដន្ទាយកទោសមនុស្សពាលាពាលោមោហ៍បិទ ចិត្តអកតញ្ញូ និង បង្ខូចបង្ខុសព្រះស្រីរតនត្រ័យ ល្មើសបុរាណរាជប្រវេណី ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យផងទាំងពួង។ កាលនោះ ព្រះរាជសីមា អាណាចក្រ នៅជាសុខក្សេមក្សាន្ត ឥតមានភ័យអន្តរាយអ្វីមកបៀតបៀនឡើយ។ អស់មន្ត្រី សេដ្ឋី ពាណិជ កុះករ ប្រកបមុខរបររៀងមក ជាសុខគ្រប់ៗគ្នា។ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច ក៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះ អស់ខ្ញុំរាជការក៏កោតក្រែងណាស់ ម៉្លោះហើយ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេច ក៏កម្រើកចិត្តព្រហើន អាងខ្លួនជាប្អូនព្រះស្នំឯក ជាមាព្រះរាជឱរសាធិរាជផង ពុំកោតក្រែងមន្ត្រីចាស់ទុំឡើយ។ លុះដល់មកឆ្នាំរោង សំរឹទ្ធិស័ក ព.ស. ២០៥២-គ.ស. ១៥០៨-ម.ស. ១៤៣០-ច.ស.៨៧០ ក្នុងខែចេត្រ ចូលមហាសង្ក្រាន្ត នៅថ្ងៃនក្ខត្តឫក្សនោះ អស់មហាជន សឹងជួបជុំធ្វើបុណ្យ សក្ការៈបូជាទាំងទេពនិករអមរមេឃ សូមមង្គលសួស្ដី ចូលឆ្នាំថ្មីតទៅ។ ខណៈនោះ ទ្រង់ព្រះករុណា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គធ្វើសក្ការបូជា ថ្វាយព្រះស្រីរតនត្រ័យ សព្វទេពទិសទសស្រេចហើយ ស្ដេចចូលក្រឡាព្រះបន្ទំ បរមសេយ្យាសន៍ (ឬសយ្យាសន៍ប្រែជាទីដេក ឬទីងងុយ) ជាសុខស្កល់។ កាលដែលនឹងកើតជាហេតុធំ ក្នុងព្រះនគរនោះ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា : មាននាគមួយធំមានឫទ្ធិមហិមា មកដេញព្រះអង្គ និង មនុស្សម្នា ឲ្យរត់ចេញអស់ពីព្រះរាជវាំង ហើយព្រួសពិសជាភ្លើងឆេះដាលពេញទាំងព្រះមហានគរ។ អំណាចភ្លើងនោះ ក្ដៅពន់ប្រមាណណាស់ ឃើញហាក់ដូចជានាគនោះ ស្ទុះចូលមកខាំពាំស្វេតច្ឆ័ត្រ នាំទៅកាន់ទិសបូព៌។ លុះល្មមព្រឹកឡើង ព្រាងស្វាងព្រះសុរិយា ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គតើនចាកព្រះសេយ្យាសន៍ស្រេច ស្ដេចព្រួយព្រះទ័យ នឹងព្រះសុបិនប្លែកនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ លុះស្ដេចស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងស្រេច ស្ដេចចេញព្រះរាជរោងរម គង់លើព្រះសុវណ្ណទែនទិព្វអាសនា។ សម្ដេចព្រះអនុជ '''ចន្ទរាជាធិរាជ''' និង សម្ដេចឱរសាធិរាជព្រមដោយព្រះបរមវង្សា ព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធាចារ្យ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ គាល់គ្រប់តំណែង ថ្វាយទៀនធូបមាលាជាទីតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណ តាមព្រះរាជប្រវេណី។ ក្នុងវេលានោះ គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្នុង ទាំងខ្ញុំព្រះរាជការក្រៅ មកថ្វាយទៀនធូបមាលា ពុំមានសេសសល់ដល់ម្នាក់ឡើយ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង មានព្រះរាជបន្ទូលសូរសីហនាថព្រះរាជទាន ព្រះពរសុន្ទររាជមង្គលស្រេចហើយ ស្ដេចទតព្រះនេត្រទៅ អស់ព្រះបរមវង្សា និង ខ្ញុំរាជការ រៀងទៅដល់ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតឃើញ មានតួនាគពីរ ព័ទ្ធព័ន្ធលើឃុនលួងព្រះស្ដេចហើយងើបក្បាលឆ្វេងស្ដាំ ទន្ទឹមគ្នានឹងសិរសាឃុនលួងព្រះស្ដេច កន។ រូននាគនោះ ដូចនាគដែលព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្ត។ កិរិយានាគនោះ ហាក់ដូចជានឹងស្ទុះទៅខាំព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ភ្ញាក់ព្រះទ័យត្រាស់ឲ្យមន្ត្រីមើល មន្ត្រីមើលពុំឃើញ តាមព្រះរាជបញ្ជាសោះ។ ដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ ចៅពញាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង បានបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា : ព្រះទឹកសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ ដែលនៅក្នុងគុហាភ្នំបាណន់នោះ ចេញជាឈាមដាលក្រហមដូចទឹកល័ខ។ ព្រះចៅអធិការ វត្តព្រះវិហារសួគ៌ ក៏មានសង្ឃដីកាបកចូលមកថា : ព្រះជ្រែប្រផ្នូលនោះ បាក់មែកចេញជាឈាម។ ថាព្រះឥសូរព្រះនារាយណ៍ ប្រេះព្រះឱរា ចេញជាឈាមដែរ។ ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ក៏ថ្វាយសេចក្ដីថា : ព្រះខាន់ជ័យមង្គលនោះមានស្នឹមច្រាលក្រហមពីត្រីសូល៍ ដល់គល់។ ចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់ បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា : ព្រះកាំបិតស្ដាំ រង្គោះផ្លែពីដង។ ថាមានផែះនៅក្នុងស្រោមកាំបិតនោះ។ ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំ បកសំបុត្រចូលមកថា ព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទីបាភ្នំ ហូរទឹកនេត្រមកជាឈាម ក្រហមដូចល័ខ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់។ លុះផុតវេលា ក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ព្រះអនុជ '''អង្គចន្ទរាជាធិបតី''' ស្ដេចយាងត្រឡប់ទៅភ្នំពេញវិញ។ ខ្ញុំរាជការទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចូលទៅដល់រតនបល័ង្ក តាំងប្រថាប់នៅមុខស្វេត្រច្ឆ័ត្រទើបត្រាស់ព្រះឥសីភ័ទ្ទ មហារាជគ្រូ និង រាជហោរាធិបតីឲ្យចូលទៅគាល់ខាងក្នុងទីស្ងាត់។ ខណៈនោះ ទ្រង់ប្រឹក្សាការណ៍ថា : ការផែនដីពេលនេះ មានហេតុគ្រប់ប្រការ ដូច្នេះអស់អ្នកយល់ថាដូចម្ដេច? សម្ដេចព្រះឥសីភ័ន្ទ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : ព្រះខាន់ជ័យមង្គល ដែលមានហេតុស្នឹមដល់គល់យ៉ាងនេះ តាមសម្ដេចព្រះឥន្ទ្រាធិរាជទ្រង់ទំនាយទុកនោះថា មុខជានឹងកើតហេតុធំពុំខានឡើយ។ ព្រះរាជហោរាធិបតី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : តាមហេតុនេះ ផែនដី កើតកោលាហលដល់អស្ចារ្យ។ ផែនដីនឹងមានព្រះគ្រោះកាចខ្លាំងណាស់។ លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ទំនាយឥសីភ័ទ្ទ និងហោរាសព្វគ្រប់ហើយ ទើបព្រះអង្គត្រាស់សួរទៀតថា: "រាជសត្រូវនោះ មកពីក្នុង ឬ ក្រៅក្រុង ឲ្យគន់គូរតទៅទៀតមើល?" ហោរា តាំងលេខតំរា គន់គូរបូកហត្ថទៅទៀត ដឹងច្បាស់ក្នុងតំរាហើយក្រាបទូលថា : " រាជសត្រូវនោះ នៅក្នុងព្រះនគរ"។ វាកើតឆ្នាំរោង ពង្សនាគ។ ទំនាយនេះ ឃើញចំពោះ ត្រូវត្រង់ខ្លួន'''ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន''' ដ្បិតជតារាសីរបស់វាកំពុងឡើងខ្លាំងណាស់។ ទំនាយថា បើកើតកលិយុគម្ដងនេះ គឺកើតមកពីឃុនហ្លួនព្រះស្ដេចកននេះ ឯង ព្រោះវាកើតឆ្នាំនាគ។ នាគដើមឆ្នាំនេះ កំពុងក្លាហានណាស់ សូមទ្រង់ជ្រាប។ សូមព្រះអង្គ ស្ដេចកុំប្រហែសព្រះអង្គឡើយ។ ព្រះបរមបពិត្រ បានទ្រង់ជ្រាបទំនាយ ត្រូវនឹងហេតុនិមិត្ត ដែលព្រះអង្គយល់ឃើញគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ស្លុតក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបត្រាស់ថា : អញក៏ឃើញពិត ដូចហោរាឯងទាយដែរ តែបើនឹងចាប់វាយកទៅប្រហារជីវិតតែម្ដង វាឥតខុសឥតទោសនឹងអញសោះ។ ការធ្វើយ៉ាងនេះ មុខជានឹងមានពាក្យគេនិន្ទាជាមិនខាន។ មួយវិញទៀតបងវាក៏ជាព្រះស្នំឯកមានទាំងព្រះរាជបុត្រផង។ បើបងវាដឹង ក្រែងនឹងញុះញង់កូនវា ឲ្យចេញជាសត្រូវនឹងអញ។ អញនឹងកើតសត្រូវចម្បាំងព្រោះកូនឯង នាំឲ្យលំបាករាស្ត្រ។ អញគិតយល់ឧបាយកលម្យ៉ាងយ៉ាងនេះ គឺថា ដល់វេលាព្រឹកនេះ យើងក្លែងទៅបង់សំណាញ់ ហើយក្លែងធ្វើជាសំណាញ់ជាប់គល់ រួចហើយបង្គាប់ឲ្យវាមុជចុះទៅដោះ។ លុះវាមុជទៅក្នុងទឹកហើយ យើងព្រួតគ្នាបង់សំណាញ់គ្របឲ្យជាប់ទាំងដៃទាំងជើង វានឹងឡើងក៏មិនរួច ហែលក៏មិនបាន។ វាគង់តែស្លាប់ដោយងាយ តែកាលណាវាបាត់ខ្លួនទៅ សេចក្ដីដែលនឹងកើតពាក្យនិន្ទានោះក៏គ្មានដែរ។ តើអ្នករាល់គ្នា យល់ដូចម្ដេច? ព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង រាជហោរា ឆ្លើយថា យល់តាម ព្រះរាជបរិហារគ្រប់គ្នា។ ឯ'''ព្រះម្នាងកេសរបុប្ផា''' ព្រះស្នំឯក កាលស្ដេចកំពុងប្រជុំមន្ត្រី ប្រឹក្សាការផែនដីនោះ លបស្ដាប់ផ្ទាប់ខាងឡប់ឡែ តែឮពុំច្បាស់។ អ្នកព្រះម្នាង ឮ តែចុងពាក្យថា : ឲ្យ'''ព្រះស្ដេចកន'''មុជទឹក ហើយឲ្យបង់សំណាញ់គ្របឲ្យស្លាប់ តែប៉ុណ្ណោះ ថាខុសពីហេតុអ្វីក៏ពុំដឹង។ លុះលបស្ដាប់បានប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏លបវិលទៅដំណាក់ខ្លួនវិញ។ ឯមុខមន្ត្រី ដែលចូលជំនុំរាជការនោះ លុះទៅដល់មុខព្រះលានក្រៅហើយ ក៏បង្គាប់ឲ្យត្រៀមព្រះរាជយាន និង ព្រះទីនាំងនាវា សម្រាប់គង់ប្រពាតមច្ឆា។ អស់ខ្ញុំរាជការទាំងពួង តម្រូវឲ្យមានសំណាញ់មួយ ទូកមួយ។ សំណាញ់មួយម្នាក់ ប្រចាំហែស្ដេចទៅប្រពាតមច្ឆាក្នុងបឹង ថ្ងៃព្រឹកស្អែកនោះ។ មន្ត្រីគ្រប់ក្រុមខ្ញុំព្រះរាជការ ក៏ទទួលតាមបង្គាប់ ព្រៀងព្រមស្ដេច រង់ចាំនៅតាមតំណែងព្រះរាជការ។ លុះព្រឹកព្រាងស្វាងស្រេច ស្ដេចគង់ព្រះរាជយាន នាំអស់រាជការខាងក្នុងក្រៅ ហែចុះព្រះទីនាំងតូច សម្រាប់ទ្រង់សំណាញ់នោះ។ ពួកពលក៏តាំងស្រែកហ៊ោគឹកកង ឆ្លងទៅដល់ទំនាបមានម្លប់ព្រឹក្សាទើបស្ដេចត្រាស់ឲ្យឈប់តាំងគ្រឿងសោយ ហើយឲ្យរៀបលៀងភោជនាហារ អស់ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ពុំរើសមុខ ជាសុខសប្បាយរាល់គ្នា។ តែអ្នកព្រះស្នំឯក ដែលបានដឹងសេចក្ដី នៃការជំនុំប្រឹក្សារាជការនោះមានចិត្តថប់ បារម្ភនឹងប្អូនពុំស្រាកស្រាន្តសោះ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឲ្យអស់ខ្ញុំរាជការទទួលលៀងភោជនាហារនោះព្រះស្នំឯកបង្គាប់ថា ឲ្យថយទូកទៅទីស្ងាត់រួច សឹមបរិភោគគ្រប់គ្នា។ លុះទូកថយទៅដល់ទីស្ងាត់ហើយ ព្រះស្នំឯក ក៏តាំងសរសេរជាអក្សរ រាយសេចក្ដីតាមហេតុស្រេចដាក់ក្នុងកញ្ចប់បាយ ហើយឲ្យទាសីម្នាក់យកទៅឲ្យឃុនលួង ព្រះស្ដេចជាប្អូន។ ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី កាលឃើញកញ្ចប់បាយនោះហើយ ក៏គិតថា : បងអញពុំដែលឲ្យបាយកញ្ចប់ដូច្នេះសោះ។​ បងធ្លាប់ឲ្យតែនឹងតុនឹងថាស។ ម្ដងនេះបងឲ្យយ៉ាងដូច្នេះ គួរឲ្យសង្ស័យណាស់។ លុះគិតដូច្នេះ ក៏កាន់បាយកញ្ចប់នោះទៅជ្រកក្នុងព្រៃស៊ុំទ្រុំ។ លុះយល់ថាស្ងាត់ហើយឃុនលួងព្រះស្ដេច ក៏លាកញ្ចប់បាយនោះមើល ហើយឃើញកំណត់មួយច្បាប់មានសេចក្ដីថា "ឲ្យប្អូនប្រយ័ត្នឲ្យមែនទែន គេនឹងសម្លាប់ហើយ។ បើលួងប្រើឲ្យមុជទឹក ឲ្យប្អូនចេញរត់ទៅឲ្យឆ្ងាយ កុំត្រឡប់មកវិញឡើយ" ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី ដឹងជាក់សេចក្ដីហើយ ធ្លាក់ថ្លើមក្ដុកភ័យណាស់ ចាប់ដីដាក់លើក្បាល ប្រណម្យដៃទាំងពីរ ហើយតាំងសច្ចាថា : "ខ្លួនខ្ញុំនេះ សុចរិតពិតត្រង់ណាស់ ឥតមានបើទាស់ខុសនឹងអ្នកណាសោះឡើយ។ ដូច្នេះ សូមគុណបុណ្យលោកជួយខ្ញុំ ឲ្យខ្ញុំបានគង់ជីវិតក្នុងគ្រានេះ ខ្ញុំតាំងទីថ្ងៃនេះទៅ ប្រាកដជាអស់ទីពឹងហើយ។ លុះសច្ចាចប់ហើយ ក៏ត្រឡប់មកទីប្រជុំមន្ត្រីវិញ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលសោយស្រេចហើយ ស្ដេចចុះគង់ព្រះទីនាំង សម្រាប់បង់សំណាញ់ អស់ខ្ញុំរាជការ ក៏ចាប់បង់សំណាញ់ លយតាមជលធីហែទៅ។ តែឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី ក៏ចុះទូកតូច តាមហែទៅជិតព្រះទីនាំងដែរ អ្នកខាងក្នុង និង ជំទាវនាងឃុនណាង ចាស់ទុំប្រជុំគ្នានៅលើគោក មើលលួងទ្រង់សំណាញ់ និង អស់ខ្ញុំរាជការធំតូចបង់សំណាញ់។ អ្នកទាំងអស់ បង់ទំនងល្អអាក្រក់ផ្សេងៗគ្នា ខ្លះបានត្រីធំ ខ្លះបានត្រីតូច ខ្លះបានមែកឈើ ខ្លះពានទៅលើត្រឹប ចឿនចក អស់អ្នកអស់នាងជំទាវឃុនណាង ដែលនៅលើគោកនោះ ក៏ស្ដីចំអន់ចំអក សើចឡើងតែសព្វខ្លួន។ ចំណែកឯ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិត ព្រះអង្គទ្រង់បង់សំណាញ់ពាក់ត្រូវមច្ឆាតរៀងៗទៅ។ លុះដល់អន្លង់មួយអន្លើ ជ្រៅក្រៃលែងជាងអន្លង់ទាំងពួង មានឫសឈើក៏ច្រើន ទើបមន្ត្រីម្នាក់ បង់សំណាញ់ចុះទៅក្នុងទីនោះ ហើយក្លែងថា : ជាប់សំណាញ់ហើយ។ ហើយក្រាបទូលថា : ត្រង់នេះត្រីច្រើនណាស់ ទូលព្រះបង្គំបង់ត្រូវទាញ លើកឡើងពុំរួចសោះ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ទ្រង់ជ្រាបកលឧបាយដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យប្រមូលទូកសំណាញ់ មកព័ទ្ធទីនោះ ហើយទ្រង់គ្រវែងសំណាញ់សម្រាប់ព្រះហត្ថា ចុះទៅក្នុងព្រះគង្គា ជាមួយនឹងមន្ត្រីដែលបង់មុននោះ។ ខណៈនោះទ្រង់បង្គាប់ថា : '''អាកន'''ឯង លោតចុះទៅដោះសំណាញ់ឲ្យអញមួយរំពេច។ ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី ថ្វាយបង្គំលោតចុះទៅក្នុងទឹក ចាប់រាម (រាមគឺរនាម) ក្រាបរាបទៅនៅបាតបឹងនោះ។ ទូកមន្ត្រីជាងពីររយ ចូលព្រួតប្រឹង បង់គ្របប្រកិត ច្រើនត្រួតច្រើនជាន់ ដោយគិតថាឲ្យស្លាប់ កុំឲ្យហែលរត់ចេញ អំពីទីនោះរួច។ ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី កន កាលមុជចុះទៅក្នុងទឹកនោះ ភ័យណាស់ គិតអ្វីក៏ពុំឃើញ លុះដល់បាតដីហើយ គាត់ឮស័ព្ទសូរសំណាញ់ បង់គ្រាំគ្រេងខ្វែងខ្វាត់ គឹកកងរំពង ទឹកពីលើខ្លាំងណាស់ ក៏ដកដង្ហើមធំថប់គិតថា : អញមុខជានឹងស្លាប់ប្រាកដណាស់ម្ដងនេះ។ សំណាញ់ទាំងពួង ​​​​​​​​ក៏កាន់តែរួបរឹតជិតមកហើយ តែដោយហេតុថា ជាតេជៈ កុសលដែលគាត់បានសាង ក៏បណ្ដាលឲ្យមាននាគរាជមួយមកព័ទ្ធកណ្ដាលខ្លួន នាំហែលរត់យ៉ាងរហ័ស ផុតពីសំណាញ់ រួចអំពីចំណោម ហើយហែលបណ្ដោយបឹងទៅទិសខាងជើង រួចហើយនាគនោះ ក៏ភៀសកាយបាត់ទៅ។ ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី ក៏ផុសលោតឡើង ដើរបន្លុយក្នុងទឹកទៅ។ ហេតុតែជាបុណ្យឲ្យបានសោយរាជ្យ ពេលនោះទើបមានសត្វទាព្រៃ ហើរពីលើខ្មួលខ្មៅ ហើយចុះទៅទុំលើក្បាលឃុនលួងព្រះស្ដេច ប្រមាណជាងពីរឱបមើលពីឆ្ងាយទៅ ដូចជាគល់ឈើ បាំងបាត់ខ្លួនព្រះស្ដេច។ ព្រះស្ដេចខំបន្លុយខ្លួនក្នុងទឹក រត់ដោះទៅជ្រកពួនក្នុងត្រឹបច្រើនមួយអន្លើ ទម្រាំយប់នឹងរត់តទៅទៀត។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយ បានជាបឹងនោះ មានឈ្មោះហៅថា : បឹងទា យូរមកហៅថា បឹងទទាវិញ ទីបំផុតប្រែក្លាយជាបឹងទទង លុះដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ លុះបាត់'''ព្រះស្ដេចកន''' យូរពេក ទ្រង់ឲ្យស្រាវសំណាញ់ឡើង តែស្រាវមកពុំឃើញខ្លួន'''ព្រះស្ដេចកន''' សោះ។ ស្ដេចឲ្យយកច្បូក សម ចាក់រកគ្រប់រាម ក៏ពុំឃើញទៀត។ ទ្រង់មិនអស់ព្រះទ័យសោះ ទើបទ្រង់ឲ្យមនុស្សពូកែមុជទឹក ឲ្យមុជចុះរកទៀតក៏ពុំឃើញ។ ស្ដេចរឹងព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : "អានេះរត់រួចទៅ ដូចជាខ្លារួចពីទ្រុង វាគង់នឹងត្រឡប់មកសងសឹកវិញពុំខានឡើយ"។ ចៅពញាយមរាជ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ ក្រាបទូលថា : ចំពោះស្ថានការណ៍ដូច្នេះ សូមព្រះអង្គកុំព្រួយព្រះរាជហឫទ័យ។ ទូលព្រះបង្គំទាំងពីរនាក់ នឹងតាក់តែងទាហាន ឲ្យចាប់ខ្លួនឃុនលួងព្រះស្ដេចថ្វាយ ស្នងព្រះតេជៈគុណឲ្យបាន ថាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា ចេញទៅចាត់ទាហាន ស្រាល ឲ្យទៅល្បាតក្រវែល ចាំរកចាប់ខ្លួន ឃុនលួងព្រះស្ដេច កន ជុំវិញបឹង។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់គិតមកនេះ ពុំបានសម្រេចដូចព្រះចិន្តា ទ្រង់ពុំស្បើយព្រះវិតក្កសោះ ទើបស្ដេចត្រឡប់ចូលក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ហើយស្ដេចក៏រឹតទ្រង់ព្រះវិតក្កណាស់ទៅទៀត។ ចំណែកឯ '''ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតីកន''' វិញ កាលខំរត់ឡើងអំពីបឹងហើយ ក៏ខំដើរទាំងយប់ទាំងអធ្រាត្រ ឥតឈប់ឈរ។ លុះដើរមកបានបន្តិច ក៏ជួបនឹងមនុស្សល្បាត។ មនុស្សល្បាត ឃើញឃុនលួងព្រះស្ដេច កន ហើយ ក៏ដេញភ្លាមឥតបង្អង់។ '''ឃុនលួងព្រះស្ដេចកន''' រត់ជ្រកពួនតាមគុម្ពព្រៃ ចេញផុតពីចំណោមទៅ ក៏ទៅប្រទះនឹងមនុស្សម្នាក់ទៀតកាន់ដាវវែង។ មនុស្សនេះឃើញហើយ ក៏ស្រែកថា : នែ លោកព្រះស្ដេចទៅណា លួងត្រាស់ឲ្យចូលទៅគាល់។ '''ព្រះស្ដេចកន''' ឮហើយភ័យស្លុត រត់ទៅជល់នឹងដង្គត់ឫស្សីក៏ដួលចុះ។ នាយល្បាតម្នាក់នោះដេញទៅទាន់ ងាដាវទៅកាប់ ត្រឡប់ជាឃើញនាគមួយធំ បើកពពាដេញមក។ នាយភ័យណាស់ធ្លាក់ដាវពីដៃ ដួលចុះទៅនៅទីនោះ។ ព្រះស្ដេច កនយល់បានការណ៍ហើយក៏ស្ទុះកន្ត្រាក់យកដាវបានហើយកាប់ចៅនោះ ស្លាប់នៅនឹងកន្លែង។ '''ព្រះស្ដេចកន''' បានដាវនោះ រត់ទៅដល់វត្តសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ "សង្ឃសត្ថា" តាមដំណើរ។ សម្ដេចមានថេរវាចាថា : បា កុំនៅក្នុងទីនេះឡើយ បា នឹងមានរាជភ័យជាមិនខាន។ បើបាឯងចង់ឲ្យរួចភ័យ ចូរបារត់ទៅទិសបូព៌ចុះ តែ៣ឆ្នាំ បានឹងបានជាធំពុំខានឡើយ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' បានឮទំនាយគ្រូហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅដល់ក្រៅវត្ត។ នៅទីនោះ '''ព្រះស្ដេចកន''' បានប្រទះនឹងទាសកម្មកររបស់ខ្លួន ដែលបិតាមាតាឲ្យមករកលោកចាប់យាមឲ្យ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' ​​​​​​​​​ត្រេកអរណាស់ ក៏ប្រើឲ្យទៅយកធ្នូព្រួញ សម្រាប់ខ្លួននៅឯផ្ទះនោះ ហើយប្រមូលបាវព្រាវ សន្មតឲ្យមកជួបជុំ នៅព្រៃថ្មដា។ ឯខ្លួនក៏រត់ទៅពួន នៅប្របភូមិថ្មដានោះ ចាំអស់បាវព្រាវនិងស្ម័គ្រប័ក្សពួក។ ទាសកម្មករនោះ លុះទៅដល់ផ្ទះវិញហើយ ក៏ជម្រាបអ្នកបិតាពិជ័យនាគ និង '''អ្នកមាតាម៉ែបាន''' ថាទៅជួបនឹងលោកព្រះស្ដេចហើយ។ លោសុខសប្បាយទេ។ លោកប្រើខ្ញុំបាទឲ្យត្រឡប់មកយកធ្នូ សម្រាប់កាន់នោះទៅជូនលោកវិញ។ មាតាបិតាទាំងពីរនាក់បានកូននៅរស់ទេ ក៏មានចិត្តត្រេកអរណាស់ យកធ្នូនោះប្រគល់ឲ្យទៅទាសកម្មករជាបម្រើ។ ​​​​​​បំរើទាំងនោះ ក៏ប្រមូលបាវព្រាវស្ម័គ្រប័ក្សពួក បានប្រមាណ ៥០នាក់ ហើយក៏រត់ត្រឡប់មកជួបនឹងព្រះស្ដេចកនវិញ។ ព្រះស្ដេចកននាំស្ម័គ្រប័ក្សពួកទាំងនោះរត់ទៅដល់ស្រុកបាភ្នំ។ វេលាព្រលប់ហើយ ទាំងអស់គ្នាក៏នាំគ្នាឡើងទៅលើផ្ទះចៅហ្វាយស្រុក។ '''ព្រះស្ដេចកន''' ឃើញចៅហ្វាយស្រុកកំពុងស្ដីការរាជការ យល់ប្រហែលខ្លួន ទើបស្ដេចកនក្លែងស្រែកថា : មានព្រះរាជឱង្ការ ឲ្យអញមកប្រហារជីវិតឯង ដ្បិតឯងក្បត់ ​​​​ចូលនឹងចៅពញាចន្ទរាជា។ ថាហើយ កនក៏ស្ទុះទៅកាប់ចៅហ្វាយស្រុក ដល់អនិច្ចកម្មទៅ។ អស់ក្រមការ រាស្ត្រប្រជា ក៏ភ្ញាក់ផ្អើលឆោឡោអឹងកង ទើបព្រះស្ដេចកន ឧបាយស្រដីថា : "ហ្លួងទ្រង់ជ្រាបថា" ចៅហ្វាយស្រុកនេះ ក្បត់ចូលនឹង'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ដើម្បីនឹងដណ្ដើមរាជ្យ។ ហេតុនោះហើយ បានជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យអញចេញមកសម្លាប់។ បើអញសម្លាប់បានហើយ ឲ្យកេណ្ឌទ័ព នាំចូលទៅលើក'''ចៅពញាយសរាជា''' ជាព្រះរាជឱរស ដែលត្រូវជាក្មួយអញ ឲ្យឡើងសោយរាជ្យ។ អស់អ្នករាល់គ្នាដែលឥតទោស កុំគិតវឹកវរបារម្ភឡើយ។ ចូលអ្នកនាំគ្នាយកអាសា ថ្វាយព្រះករុណាវិញទើបជា។ បើបានសម្រេចការណ៍ថ្ងៃណា នោះពល (គឺពូជមនុស្សដែលទុកជាវណ្ណៈថោកទាបជាងគេបំផុត បណ្ណាវណ្ណៈទាំងបួន គឺព្រាហ្មណៈ, ក្សត្រិយ, វៃស្ស, សូទ្រៈ ពលគឺជាពូជសូទ្រៈនេះឯងឬមនុស្សដែលមានទោសធ្ងន់ហើយ ច្បាប់តម្រូវឲ្យទុកមនុស្សនេះតកូន តចៅរៀងទៅ) នឹងឲ្យរួចជាព្រៃងារ (ព្រៃងារ គឺមនុស្សអ្នកជាធម្មតា ជាមនុស្សពយកភាគទី៣។ ​​​​មនុស្សពួកនេះ មានសេរីភាពអាចធ្វើអ្វីបានគ្រប់យ៉ាង)។ ព្រៃងារនឹងឲ្យឡើងជាមន្ត្រី ហើយមន្ត្រីនឹងឲ្យជានាម៉ឺនធំ តាមមានគុណបំណាច់តិចច្រើន។ ឯអស់ក្រមការ ប្រជារាស្ត្របានឮ ឃុនលួងព្រះស្ដេចកន និយាយបោកប្រាស់ដូច្នោះ ក៏ជឿចិត្តចុះចូលទាំងអស់។ ព្រះស្ដេចកនចែកចាត់ជាមេកង មេទ័ព ទៅកេណ្ឌពលហើយឲ្យចេញទៅសង្កត់ស្រុកតូចធំ រៀងមកដល់ខេត្តព្រៃវែងជាមុន បណ្ដាលឲ្យចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ជឿស្ដាប់ទៅទើបបានខែត្រព្រៃវែងនោះ និង ​​​​​​​​​​​​​​​ខែត្រឯទៀតជាច្រើនជាចំណុះ។ ឯកងល្បាតរបស់ពញាយមរាជ និង វង្សាអគ្គរាជ យល់មនុស្សម្នាក់ស្លាប់ ក៏ដឹងថា '''ព្រះស្ដេចកន'''សម្លាប់ តែពុំដឹងជារត់ទៅទិសណា។ លុះស៊ើបតាមរាស្ត្រប្រជាទៅ ទើបដឹងជាក់ ជារត់ទៅតាំងខ្លួនឯស្រុកបាភ្នំ។ ទាហាន របស់ពញាយមរាជ និងវង្សាអគ្គរាជ គិតគ្នាថា នឹងលើកទ័ពតាមទៅចាប់ព្រះស្ដេចកន តែរាស្ត្រទាំងនោះឃាត់ថា នឹងទៅជាល្បាតដូច្នេះពុំបានទេ ដ្បិតព្រះស្ដេចកន សង្កត់បានតាំងពីខេត្តតូចធំ ចុះចូលជាច្រើនមានកងទ័ពរាប់ម៉ឺនរាប់ពាន់ទៅហើយ។ ឯនាយកងល្បាត ស្ដាប់បានដំណឹងជាក់ហើយ ក៏នាំគ្នាយកសេចក្ដីនោះ ចូលទៅប្ដឹងចៅពញាយមរាជ និង ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ ជាសេនាបតី។ សេនាបតីទាំងពីរនេះយកសេចក្ដីនោះនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថា : សូមទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លើព្រះពិជ័យនាគ ឲ្យធ្វើសំបុត្រប្រាប់ប្រាមទៅកូន ឲ្យចូលមកគាល់។ បើកូនពុំចូលមកទេ សឹមយើងលើកទ័ពធំទៅចាប់ព្រះស្ដេចកន ព្រះស្ដេចកនគង់រត់មិនរួចឡើយ។ សម្ដេចព្រះបរមពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់បង្គាប់ព្រះពិជ័យនាគជាបិតា និង ព្រះស្នំឯកជាបង ឲ្យធ្វើសំបុត្រប្រាប់ទៅព្រះស្ដេចកន ឲ្យចូលមកគាល់ចុះ ទ្រង់នឹងលើកទោស លែងឲ្យមានទោសតទៅទៀតហើយ។ ព្រះពិជ័យនាគ និង ព្រះស្នំឯក ក៏បានធ្វើតាមទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់។ លុះបំរើនោះ ទៅដល់ទ្វាររបងហើយ ក៏ស្រែកប្រាប់នាយទ្វារថា: ខ្ញុំជារាជបំរើហ្លួង។ ហ្លួងឲ្យខ្ញុំនាំសំបុត្រព្រះពិជ័យបិតា មកជូនឃុនលួងព្រះស្ដេច។ ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចដឹងកលនេះយល់ប្រាកដជា បិតាឲ្យមកយកខ្លួនហើយ ក៏គិតថា : អញបានចំណាប់ហើយ អញត្រូវនិយាយឲ្យរាស្ត្រដឹងឮច្បាស់ថា ហ្លួងឲ្យមកតឿនការសង្គ្រាមវិញ។ លុះគិតដូច្នេះហើយ '''ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន''' ក៏ក្លែងនិយាយប្រាប់ក្រមការទាំងពួងថា : ព្រះរាជឱង្ការនេះឲ្យមកតឿនការសម្ងាត់ហើយ។ ថាយើង ក៏រៀបចំមិនទាន់ស្រេច ដោយក្រមការធ្វើការធ្វេសប្រហែសពេកបានជាយឺតយូរ។ ឥឡូវព្រះរាជឱង្ការ ឲ្យអញ្ជើញមកដល់ហើយ ដូច្នេះចូរអស់ក្រមការរៀបគ្រឿងបូជាទៅអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការនោះចូលមក។ ក្រមការឮដូច្នោះហើយ រឹងឃើញថា កលរបស់'''ឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកន'''នេះជាការណ៍ពិតណាស់ក៏តែងខ្លួនតាមយសសក្ដិ ហើយមានសេនាទាហាន កាន់គ្រឿងអាវុធ និង គ្រែមួយ ព្រមទាំងតោក ៥ជាន់ ចេញទៅដំកល់សំបុត្រនោះ ចូលមកដំកល់ក្នុងបន្ទាយ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' ក៏ក្លែងធ្វើជា ក្រាបថ្វាយបង្គំ៣ដង ហើយបណ្ដេញក្រមការទាំងអស់ ឲ្យចេញទៅឆ្ងាយសិន ដ្បិតត្រូវថ្លែងព្រះរាជឱង្ការនោះសម្ងាត់។ ក្រមការទាំងអស់ ក៏ជឿពិតថា សេចក្ដីព្រះរាជឱង្ការនោះជាសម្ងាត់ ឲ្យមកតឿនការសម្ងាត់ គឺការសង្គ្រាមនោះមែន ក៏ដើរចេញទៅក្រៅអស់ទៅ។ ខណៈនោះ ព្រះស្ដេចកន មើលដឹងសេចក្ដីថា ព្រះពិជ័យបិតា និង ព្រះស្នំឯក ប្រាប់មកឲ្យខ្លួនចូលទៅគាល់ហ្លួង ហ្លួងនឹងលើកទោសហើយ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' មើលចប់ដឹងសេចក្ដីហើយ ក៏ឆ្លើយប្រាប់ក្លែងទៅនឹងបំរើវិញថា : ឲ្យជម្រាបលោកឪពុក និង អ្នកបងថា! ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស លើកលែងទោសដូច្នោះ នោះព្រះគុណធំឥតស្មើជាទីបំផុត។ ខ្ញុំនឹងចូលទៅជាខ្ញុំរាជការតាមដើមវិញ តែសូមបង្អង់ចាំចាត់ឲ្យរាស្ត្រប្រជាដែលតាមមកផងនោះ ត្រឡប់ទៅទីលំនៅវិញសិន។ ខ្ញុំចាត់ការនេះស្រេចកាលណា ខ្ញុំនឹងចូលទៅជាក្រោយ កុំឲ្យលោកឪពុកអ្នកបងព្រួយចិត្តឡើយ។ លុះប្រាប់ចប់ហើយ '''នាយកន'''ក៏ឲ្យរាជបម្រើនោះត្រឡប់មកវិញ។ រាជបំរើនោះចេញផុតទៅ ព្រះស្ដេចកនធ្វើជារត់តាមទៅស្រែកផ្ដាំថា : ឲ្យលោកឪពុក និង អ្នកបង ក្រាបទូលការណ៍នោះថា ជិតបានសម្រេចហើយ ខ្ញុំនឹងលើកទៅឆាប់ហើយ ឲ្យទ្រង់ទុកព្រះរាជហឫទ័យចុះ។ អ្នកឯងមក ឃើញមនុស្សម្នាមកកកកុំនឹងភ្នែកហើយ។ ខណៈដែលព្រះស្ដេចកនស្រែកផ្ដាំដូច្នោះ បំរើចូលចិត្តថា ប្រាកដជានឹងលើកលែងក្បត់ហើយ ហើយឲ្យកងទ័ពត្រឡប់ទៅស្រុកវិញមែន។ ចំណែកក្រមការ និង កំណែនទាំងប៉ុន្មាន កាលបានស្ដាប់សំដីថ្លែង របស់ព្រះស្ដេចកននេះហើយក៏ជឿចូលចិត្តថា ហ្លួងឲ្យមកតឿនកងទ័ព ឲ្យប្រញាប់ទៅមែន។ ក្រោយនោះមក '''ព្រះស្ដេចកន'''ឲ្យធ្វើសំបុត្រប្រកាសប្រាប់ ក្រមការ និងរាស្ត្រ ឲ្យដឹងគ្រប់គ្នាថា: [[ឯកសារ:ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ.PNG|center|650px]] ព្រះករុណា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ត្រាស់មកឲ្យតឿនយើង ឲ្យយើងចេញមកជាមេកង ធ្វើគត'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''។ ថាក្រែងអស់រាស្ត្រពុំជឿ ទ្រង់ចាត់រាជបំរើ ឲ្យអញ្ជើញព្រះរាជឱង្ការបានឡាយព្រះហស្ថលេខាមកថែមទៀតផង។ នោះបើឈ្មោះណាយកអាសា ចាប់'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''សម្លាប់បាន ទ្រង់ឲ្យជាមាសមួយរយតំលឹង ហើយយើងនឹងក្រាបទូលឲ្យលើកយសសក្ដិអ្នកនោះ ជានាម៉ឺនធំផង។ អស់ក្រមការប្រជារាស្ត្របានឃើញសំបុត្រប្រកាសហើយ ពុំដឹងឧបាយ ក៏នាំគ្នាចុះចូលទទួលអាសាជាច្រើន។ ព្រះរាជបំរើនោះត្រឡប់វិញ ទៅដល់ហើយ ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលដំណើរ តាមសេចក្ដីព្រះស្ដេចកនផ្ដាំមក។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ ក៏ស្មានថាជាការពិតមែន ទ្រង់ពុំបានឲ្យកេណ្ឌកងទ័ពរក្សាព្រះនគរឡើយ។ ទ្រង់បង្គាប់ព្រះស្នំឯកថា : ឲ្យចាត់បំរើស្រីៗ ឲ្យស្ដីលួងលោម'''ព្រះស្ដេចកន''' ឲ្យចូលមកឲ្យឆាប់ កុំឲ្យបង្អង់ឲ្យយឺតយូរឡើយ។ អ្នកព្រះស្នំឯក ​​​​​​​​​​​​ពុំហ៊ានទូលទាស់ ក៏ចាត់បំរើស្រីស្រដីថា ឲ្យទៅស្រដីលួងលោម បញ្ចុះបញ្ចូលតាមត្រាស់បង្គាប់។ លុះបំរើទៅដល់ជម្រាបថា : អ្នកជាម្ចាស់ បានក្រាបបង្គំទូលសុំ ព្រះរាជទានលើកទោស អ្នកព្រះស្ដេចអស់ហើយ។ បើអ្នកព្រះស្ដេចមិនចូលទៅគាល់ក្នុងវេលានេះទេ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចនឹងលើកទ័ពមកចាប់ដោយព្រះអង្គឯង។ ហេតុនេះ បើលោកបង្អង់ឲ្យយូរទៅ ការណ៍នេះនឹងកើតជាសឹកសង្គ្រាមជ័យ ហើយអ្នកជាម្ចាស់ នឹងជួយលោកពុំរួចទេ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' ស្ដាប់ហើយក៏នឹកថាស្ដេចនេះល្ងង់ណាស់។ បើល្ងង់យ៉ាងនេះ គង់នឹងបានរាជសម្បត្តិមកអញហើយ។ លុះគិតដូច្នេះហើយ '''ព្រះស្ដេចកន''' ក៏តបជាឧបាយថា : ឲ្យអ្នកបង បង្អង់ទម្រាំតែរាស្ត្រត្រឡប់ទៅស្រុកដើមវិញចុះ ប្រហែលជាខែក្រោយៗនេះ នឹងចូលទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រហើយ សូមកុំឲ្យទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យឡើយ។ កុំភ័យនឹងខ្ញុំៗមិនក្បត់ទេ។ ស្រីបម្រើទាំងនោះ ត្រឡប់វិលមក យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល តាមដំណើរវិញគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ត្រាស់ឲ្យបង្អង់ស្ដាប់ការណ៍តទៅទៀត។ '''ព្រះស្ដេចកន''' កាលបើពួកស្រីបម្រើទាំងនោះ ត្រឡប់មកវិញហើយ ខ្លួនក៏រឹងរឹតតែចាត់កងទ័ព ចេញទៅសង្កត់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ បង្ហាត់សេនាទាហានបានជាច្រើន កើនចំនួនឡើងតែរាល់ថ្ងៃ។ អស់ប្រជានុរាស្ត្រ ដែលជាខ្ញុំរាជការឃើញមានព្រះរាជបំរើ ឲ្យទៅមករកគ្នារឿយៗហើយឮពាក្យប្រកាសរបស់'''ព្រះស្ដេចកន'''ថា : ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ត្រាស់ប្រើឲ្យចេញទៅគិតការណ៍ សម្លាប់'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ដូច្នេះក៏យល់ថាមែន។ រាស្ត្រទាំងនោះស្រដីតៗគ្នាថា : លួង'''ព្រះស្ដេចកន''' ទៅបង្កើតទ័ពលើកទៅលុកសម្ដេចព្រះអនុជនេះ ឃើញថា ពិតមែនហើយ ព្រោះមានបំរើទៅមក តឿនការរាជការនេះរឿយៗ សេចក្ដីបរិហារនេះពុំស្ងាត់ រឹងតែឮឡើងៗ ពេញទាំងព្រះនគរបវររាជធានី។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គប្រសូតឆ្នាំមមី អដ្ឋស័ក មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៧០ ឆ្នាំមមីឯកស័ក ត្រូវបានព្រះជន្មវស្សា ២៤ ឆ្នាំ។ លុះបានឮពាក្យដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : ពាក្យដែលឮនេះប្រហែលជាមែន បានជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ ធ្វើព្រងើយកន្តើយ ឲ្យបំរើស្រីទៅមកយ៉ាងនេះ ណ្ហើយចុះបើព្រោះតែយើងមួយ យើងនឹងនៅឲ្យគេទើសទាល់រវល់ថ្វី ទើបស្ដេចនាំអស់បណ្ដាជាខ្ញុំ៥០នាក់ ដោះរត់ជើងគោកទាំងរាត្រីនោះពីក្រុងចតុម្មុខ ​​​​​ស្រូតរូតចូលទៅក្រុងទេពបុរីទៅ។ លុះស្ដេចទៅដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យ នៅផ្ទះ'''តាមឿង''' (ក្នុងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដដែលនេះ មានកន្លែងខ្លះនិយាយថា '''តាមឿង'''នេះមិនមែនឈ្មោះមឿង ឬ ឈ្មោះ'''ឃ្លាំងមឿង'''ដូច្នេះទេ គឺថាគាត់មានឈ្មោះជា '''ពេជ''' ដូច្នេះទៅវិញ។ គេនិយាយបែបនេះក៏សមដែរ ព្រោះ'''តាមឿង'''នោះស្លាប់ទៅ ទៅកើតជាអ្នកតាចាស់ស្រុក ដែលសៀមហៅអ្នកតាចាស់ស្រុកតាមពាក្យ វាថា "ខ្លាងមឿង" ហើយខ្មែរយើងហៅតាមវាយារៗ មកជា'''ឃ្លាំងមឿង'''ដូច្នេះទេឬ?) មេស្មឹងភ្នំក្រវាញ។ '''តាមឿង'''ឃើញស្ដេចយាងទៅដល់ហើយក៏អរណាស់ ចុះមកអញ្ជើញស្ដេចឡើងទៅគង់លើផ្ទះ ហើយរៀបក្រយាស្ងោយ ថ្វាយសោយ តាមភាសាអ្នកស្រែ។ លុះព្រឹកឡើង '''តាមឿង'''ថ្វាយដំរី ៨ ​សេះ ១០ និងកូនប្រុស ៤នាក់ជាខ្ញុំ តាមហែស្ដេចទៅក្រុងទេព។ '''ព្រះចៅចន្ទរាជា''' បានដង្វាយគួរសមហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : តាឯងធ្វើគុណនឹងយើង យើងពុំភ្លេចគុណតាឡើយ ហើយស្ដេចលា'''តាមឿង''' ឡើងដំរី លើកចេញទៅតាមរយៈផ្លូវជាច្រើនថ្ងៃ។ លុះបានដល់ក្រុងទេពមហានគរហើយ ទ្រង់ក៏ឲ្យមន្ត្រីសៀម នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះចៅចក្រពត្តិតាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : យើងនឹងជួយទំនុកបម្រុងដល់អ្នក ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងអម្ពរ គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សម្រាប់យសស័ក្ដិ និង វាំងដំណាក់ ឲ្យស្ដេចគង់ខាងវត្តប្រណែងធឿន ជាសុខរៀងមក។ '''ស្ដេចកន''' ដែលចាត់មេកងទ័ព ឲ្យចេញសង្កត់ខេត្តតូចធំ កេណ្ឌរេហ៍ពលបានមកជួប ជុំល្មមជាមាំមួនហើយ លុះបានដឹងថា '''ចៅពញាចន្ទរាជា'''រត់ទៅស្រុកសៀម ដូចឧបាយដែលខ្លួនគិតដូច្នោះហើយក៏អរណាស់ ទើបប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពថា: ពីដើមអញញញើតតែ '''ចៅពញាចន្ទរាជា'''មួយអង្គនេះឯង ក្រៅពីនេះ អញពុំឃើញនរណា នឹងក្លាហានចេញតនឹងអញបានឡើយ។ ឥឡូវ'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' រត់ទៅស្រុកសៀមបាត់ហើយ បើដូច្នេះគំនិតអញនេះ គង់នឹងបានសម្រេច ដោយងាយជាមិនខាន។ '''ព្រះស្ដេចកន'''ថាហើយ ក៏ប្រជុំរេហ៍ពលចាត់ទ័ពជាប៉ែកឆ្វេងប៉ែកស្ដាំ ទ័ពស្រួចលើកទៅបោះនៅចុងខេត្តស្រីសឈរ ដែនព្រះនគរហ្លួង។ ចំណែកឯ ព្រះបរមបពិត្រ ដែលស្ដេចរង់ចាំ'''ព្រះស្ដេចកន''' នឹងចូលមកគាល់នោះ លុះយល់បាត់យូរពេក ក៏ត្រាស់សួរអ្នកព្រះស្នំឯកថា : ប្អូនឯង ម្ដេចក៏ពុំឃើញចូលមក តើឯងឮដំណឹងដូចម្ដេចដែរ? '''ព្រះម្នាង កេសរបុប្ផា''' ក្រាបទូលថា : ខ្ញុំម្ចាស់ឲ្យបំរើទៅតឿនវា វាថាកុំឲ្យភ័យនឹងវា វាមិនក្បត់ទេ។ ថាកាលណា វាជូនរាស្ត្រទៅស្រុករួចហើយ វានឹងចូលមកក្រាបបង្គំគាល់។ ឥឡូវស្រាប់តែបាត់ទៅៗ ចាំព្រឹកនេះ ខ្ញុំម្ចាស់នឹងចាត់បំរើ ឲ្យទៅតឿនវាទៀត។ ចំណែកឯកង ល្បាតព្រះនគរ កាលឃើញថា '''ព្រះស្ដេចកន'''លើកកងទ័ពធំមក បោះនៅចុងខេត្តស្រីសឈរដូច្នេះហើយ ក៏ស្រូតរូតនាំយកសេចក្ដីនេះ ទៅប្ដឹងចៅពញាយមរាជ, សេនាបតីនេះ ក៏នាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថា : ឥឡូវនេះ ព្រះស្ដេចលើកកងទ័ព មកបោះនៅចុងខែត្រស្រីសឈរ គឺចុងដែនក្រុងហើយ។ កងល្បាតទប់ពុំជាប់ ក៏រត់ចូលមកប្ដឹង។ សម្ដេចព្រះបរមពិត្រ លុះបានទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : "អញស្មានថាវា នឹងចូលមកគាល់បម្រើ នៅជាខ្ញុំរាជការតទៅទៀត មិនដឹងជាវាមានគំនិតចិត្តធំដល់ម៉្លេះឡើយ" ។ ទ្រង់ត្រាស់តែប៉ុណ្ណេះហើយ ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌកងទ័ព បានចំនួនជាងប្រាំពាន់ប្លាយនាក់ទើបទ្រង់ចាត់ហើយឲ្យនៅចាំរក្សាព្រះនគរពីរពាន់ ចាត់ឲ្យចៅពញា យោធាសង្គ្រាម លើកទៅជាទ័ពមុខ ១០០០នាក់ ចៅពញាចក្រីលើកទៅជាទ័ពធំ២០០០នាក់។ លុះបានឫក្សពារពិលាល្អហើយ ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ក៏លើកទ័ពទៅជាមុន ចៅពញាចក្រី លើកទ័ពធំទៅជាក្រោយ ដោយក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់ទ័ពមុខ ទ័ពធំ លើកចេញហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មន្ត្រីក្រុម រក្សាព្រះអង្គ ឲ្យទៅអញ្ជើញ'''សម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជា''' នឹងឲ្យចេញជាមេទ័ពហ្លួងលើកទៅជាក្រោយទៀត។ ខណៈនោះមន្ត្រីមហាថៃ (សព្វថ្ងៃហៅក្រសួងមហាផ្ទៃ) ក្រាបទូលថា : សម្ដេចព្រះអនុជជ្រាបថា ព្រះអង្គត្រាស់ប្រើ ព្រះស្ដេចកនឲ្យប្រមូលកងទ័ពនឹងលើកទៅលុកព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គភ័យណាស់ ក៏ប្រមូលតែបណ្ដាជាខ្ញុំ៥០នាក់ រត់ទៅក្រុងទេពទាំងយប់នោះទៅហើយ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ស្ដាយណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : មិនគួរជាប្អូនមិនសួរបងសិន ​មិនគួររត់ចោល ឲ្យបងព្រួយដល់ម៉្លេះទេ។ ត្រាស់ហើយព្រះអង្គយាងចូលទៅខាងក្នុងទៅ។ ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម កាលជិះដំរីចេញទៅជាមេទ័ពមុខនោះបានជួបនឹងទ័ព ព្រះស្ដេចកន។ ព្រះស្ដេចកន ក៏បរដំរីចេញចំមុខកងទ័ពនោះ ទើបចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ស្រែកថា : " យើ អ្នកព្រះស្ដេច ម្ដេចក៏អ្នកឯងមិនកោតក្រែងព្រះចេស្ដាសោះ។ បំណាច់ទ្រង់ ព្រះមេត្តាប្រោសអ្នកឯងដល់ម៉្លេះម្ដេចក៏ហ៊ានចេញក្បត់ ប្រព្រឹត្តអកតញ្ញូនឹង ព្រះមហាករុណាទិគុណយ៉ាងនេះ" ​​​​​​​​​​​​​​? '''ព្រះស្ដេចកន''' ឮហើយគិតថា : បើអញនឹងបើកឲ្យចៅពញាយោធាសង្គ្រាមនិយាយវែងទៅទៀតក្រែងកងទ័ពយល់ថាខ្លួនជាមនុស្សក្បត់ ពុំមែនជាត្រាស់ប្រើទេ ទើបឆ្លើយថា : អ្នកឯង កុំនិយាយការអ្វី ជាជ្រៅខាងក្នុងនោះឲ្យសោះ ទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនឹងខ្លួនខ្ញុំសព្វគ្រប់ហើយ។ '''ព្រះស្ដេច កន''' ថាហើយ ក៏យឹតធ្នូបាញ់ទៅ ត្រូវដើមកចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ក៏ធ្លាក់ពីលើដំរីស្លាប់មួយរំពេច។ កងទ័ពឃើញនាយបរាជ័យហើយ ក៏បែកទ័ពរត់ទៅរកកងទ័ពធំ។ ចៅពញាចក្រី កាលឃើញទ័ពមុខបែកមកហើយ ក៏កាល់ពលឲ្យចូលតយុទ្ធនឹង'''ព្រះស្ដេចកន''' តែចៅពញាចក្រីទប់ពុំឈ្នះ ទើបថយទ័ពមកជិតព្រះនគរ ហើយបញ្ឈប់កងទ័ពនៅទីនោះ ដើម្បីរាំងទ័ពព្រះស្ដេចកន កុំឲ្យដេញចូលមកទៀត។ ខណៈនោះ ចៅពញាចក្រី ក៏បកសំបុត្រចាត់បម្រើ ឲ្យចូលមកសុំកងទ័ពថែមទៅទៀត។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឲ្យប្រជុំសេនាបតី មន្ត្រីបុរោហិតព្រឹទ្ធាចារ្យ អមាត្យទាំងឡាយមកជួបជុំត្រាស់ប្រឹក្សា កិច្ចការរាជាការសង្គ្រាម។ ខណៈនោះ ចៅពញាយមរាជ យកសេចក្ដីក្រាបទូលថា : ទ័ពអា'''ព្រះស្ដេចកន''' លើកមកឥឡូវនេះ ប្រកិតជិតព្រះរាជវាំងណាស់ហើយ ថាបើយើងឲ្យទៅកេណ្ឌកងទ័ពត្រើយខាងលិចមក ក៏មុខជាយូរ ហើយមកមិនទាន់ការណ៍ផង។ ថាពលកងល្បាតយើងមានតែ ១០០០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា មិនសួនការណ៍នឹងទទួលតនឹងទ័ពធំ អា'''ព្រះស្ដេចកន''' បានឡើយ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទូលព្រះបង្គំ សូមអញ្ជើញព្រះអង្គថយ ទាំងគ្រប់គ្រួ ទៅឯក្រុងចតុម្មុខសិន។ ​​​លុះបានទ័ពគ្រប់សព្វហើយ សឹមលើកត្រឡប់មកកាត់ក្បាលអាក្បត់ផែនដីនេះ ដោតទុកជាបម្រាមតទៅ។ ឯខ្លួនទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ នឹង ចៅពញាចក្រីពីរនាក់នេះ នឹងយកអាសាការ (គឺការពារ ឬ ​​​​​​​​កាល់) គ្រប់គ្រួ មិនឲ្យអាព្រះស្ដេចកន វាមកធ្វើអុកឡុកឲ្យអន្តរាយបានឡើយ។ លុះធ្វើការរួចសព្វគ្រប់ហើយ ទូលព្រះបង្គំ នឹងលើកទ័ពតាមដង្ហែ ទ្រង់ព្រះករុណាទៅជាក្រោយ។ ព្រះពិជ័យនាគនឹកខឹង'''ព្រះស្ដេច កន''' ណាស់ថា ដ្បិតវាទទឹងរឹងនឹងសំបុត្របង្គាប់របស់ខ្លួន ដែលឲ្យចូលមក មិនចូលមកនេះមួយ ថាទ្រង់ប្រោសប្រាណម៉្លេះហើយ នៅតែប្រែចិត្តជាគិតក្បត់វិញនេះ មួយ ទើបព្រះពិជ័យ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា : កូនប្រពន្ធញាតិសន្តាន របស់ទូលព្រះបង្គន់ជាខ្ញុំទាំងប៉ុន្មាននោះ សុំឲ្យនៅតាមហែព្រះករុណាជាអម្ចាស់ទៅជាមុនទាំងអស់ចុះ តែចំណែកខ្លួនទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំមួយ ទូលព្រះបង្គំសូមព្រះរាជទានពល១០០០នាក់ ​ចេញទៅតដៃនឹងអាកន ដែលក្បត់នោះយកថ្វីដៃថ្វាយ។ ថាបើទូលបង្គំជាខ្ញុំ ប្រែចិត្តក្បត់ជាមួយនឹងអាកនវិញ សូមឲ្យទូលព្រះបង្គំ ស្លាប់តែនឹងត្រូវគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ហើយសូមឲ្យសម្លាប់បុត្រភរិយា ញាតិសន្តានទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំងអស់តាមសព្វព្រះរាជហឫទ័យ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ឲ្យបុរោហិត អញ្ជើញគ្រឿងអាវុធ មកពិធីសុំទឹកពិភទ្ទសច្ចា ឲ្យព្រះពិជ័យនាគផឹក។ ព្រះពិជ័យនាគផឹកស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចព្រះរាជទាន ពល ១០០០នាក់ ឲ្យទៅព្រះពិជ័យនាគ ឲ្យលើកជាក្បួនទ័ពចេញទៅ។ ថ្ងៃ ៥ កើតខែជេស្ឋ ឆ្នាំវកចត្វាស័ក ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់នាំគ្រប់គ្រួហ្លួង ​និង គ្រប់គ្រួខ្ញុំរាជការ ចុះព្រះទីនាំង និង ទូកទាំងពួង ឆ្លងទៅតាំងទ័ពនៅចតុម្មុខ ស្រុកភ្នំពេញ។ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយគ្រប់គ្រួ ទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ទៅឈប់នៅបន្ទាយលង្វែក ហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យរកកេណ្ឌកងទ័ព ថែមបានរេហ៍ពលមកដល់២៥០០នាក់។ ខែត្រណាដែលនៅឆ្ងាយ ក៏ពុំទាន់មកដល់។ ឯពញាយមរាជ លុះឃើញទ័ពហ្លួង ចេញផុតទៅហើយ ហើយពុំឃើញមានកងទ័ពព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពចូលមកសោះក៏ថយទ័ពតាមហែឆ្លងមកចតុម្មុខស្រុកភ្នំពេញដែរ។ '''ព្រះស្ដេចកន''' លុះដឹងថា ទ័ពហ្លួងថយចោលក្រុងហើយ ក៏លើកកងទ័ពរហ៍ពល ៥០០០០នាក់ចូលទៅវាយទ័ពចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រី បែកទ័ព ស្លាប់ទាំងខ្លួនក្នុងសង្គ្រាមទៀត។ ព្រះស្ដេចកនលើកទ័ព ទៅដល់ទ្វារព្រះនគរ ក៏ប្រទះនឹងទ័ពព្រះពិជ័យនាគជាបិតា។ នាយកនគិតថា : បិតាខ្លួនមកនេះ ប្រាកដជាមកហាមប្រាមបញ្ចុះបញ្ចូលខ្លួន។ ថាបើដូច្នេះខ្លួននឹងនៅស្ងៀម ឲ្យបិតានិយាយទៅក្រែងបែកការណ៍ ថាខ្លួនជាមនុស្សក្បត់។ ​លុះគិតដូច្នេះហើយ ព្រះស្ដេចកនក៏ស្រែកឲ្យកងទ័ពចូលប្រកាប់នឹងបិតាខ្លួន តែឯបិតានេះ ព្រះស្ដេចកនឲ្យពលចូលចាប់នឹងដៃ កុំបីធ្វើឲ្យសៅហ្មង ដល់រូបកាយឡើយ។ នាយកងទ័ព និង រេហ៍ពលឮហើយ ក៏ស្ទុះចូលទៅដេញចាក់កាប់តែពលៗ។ ខាងព្រះស្ដេចកនមានពលច្រើន ខាងបិតាមានពលតិច។ ពលខាង'''ព្រះស្ដេចកន'''សម្លាប់ពលខាងបិតាស្លាប់ជាច្រើន។ ព្រះពិជ័យនាគឃើញដូច្នេះ ក៏ទាល់ប្រាជ្ញា នឹងហាមាត់ស្ដីហាមប្រាមពុំបាន។ មួយរំពេចនោះពិជ័យនាគ នាំរេហ៍ពលដែលសល់ពីស្លាប់នោះរត់តាមថ្នល់ព្រះនគរចេញទៅ។ អស់រាស្ត្រដែលសល់នៅក្នុងព្រះនគរ ផ្អើលវឹកវរកោលាហល។ កងទ័ព'''ព្រះស្ដេចកន''' ក៏លើកដេញចូលទៅក្នុងព្រះនគរចាក់កាប់សម្លាប់រាស្ត្រ ដែលសល់នៅនោះ ហើយដេញព្រះពិជ័យនាគទៀត។ ព្រះពិជ័យនាគ សល់ពលតែ៥០០នាក់ នាំរត់ទៅជ្រកកោនក្នុងព្រះអារាម សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ឈ្មោះ ហៅ វត្តស្ដីធំជាគ្រូ'''ព្រះស្ដេចកន''' ហើយឲ្យពលបិទទ្វារកំផែនជាន់ក្នុង ចាំទទួលច្បាំង។ កងទ័ព'''ព្រះស្ដេចកន''' ដែលដេញទៅទាន់ ក៏តាំងចោមព្រះអារាមនោះជាមាំមួន ព័ទ្ធច្រើនជាន់ ច្រើនសង្កាត់។ វេលានោះ មានចលាចលជាខ្លាំង រេហ៍ពលក៏ស្លាប់ជាច្រើនណាស់ ទើបសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ទ្រង់ឮអ៊ឹកធឹកហើយទ្រង់ចេញមកទូត។ ឃើញហើយទ្រង់វេទនានឹងមនុស្សស្លាប់ជាច្រើននាក់នោះណាស់ ទើបសម្ដេចព្រះសុគន្ធាចេញមកឲ្យកងទ័ពឈប់ ហើយហៅព្រះស្ដេចកន ឲ្យចូលទៅសំពះសុំទោសបិតា។ លំដាប់តមក ព្រះសុគន្ធាធិបតីប្រាប់ពិជ័យនាគថា : កូនអ្នកឯងនេះ នឹងមានបុណ្យជាព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងកម្ពុជានេះហើយ។ ព្រះពិជ័យនាគកាលបានស្ដាប់ថេរវាចាហើយ ក៏ក្រាបទូលថា : បើសម្ដេចមានបន្ទូលដូច្នោះ បុត្រភរិយាញាតិសន្តានរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា មិនស្លាប់អស់ហើយឬ? ថាហើយព្រះពិជ័យនាគ ក៏ហូតដាវស្ទុះទៅនឹងកាប់'''ព្រះស្ដេចកន'''។ តែពេលនោះអស់សេនាទាហាន រេហ៍ពលខាង'''ព្រះស្ដេចកន''' ព្រួតគ្នាចូលទៅដណ្ដើម ចាប់យកដាវនោះ។ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី នាំព្រះពិជ័យនាគ យកទៅទុក្នុងព្រះវិហារ។ ក្រោយនោះ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ស្ដេចមានថេរវាចា ឲ្យបិតា និងបុត្រ សះជានឹងគ្នាទៅ។ លុះផ្សះផ្សាស្រេចហើយ សម្ដេចឲ្យកងទ័ពយកគ្រឿងអាវុធមកប្រគងប្រកល់ដល់កំពស់ស្មើក្បាល ហើយស្ដេចឲ្យពិជ័យនាគ និងព្រះស្ដេចកនឡើងលើគំនរអាវុធទាំងពីរនាក់ ឲ្យបិតា និង បុត្រសត្យសញា (សម័យពីដើមបូរាណចារ្យច្រើនយកនាមនាមមកធ្វើជាកិរិយាសព្ទ)។ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីធ្វើជាអាចារ្យស្រោចទឹក ចំរើនជ័យមង្គលសិរីសួស្ដីឲ្យទាំងពីរនាក់។ ស្រេចហើយ ព្រះស្ដេចកនឲ្យរេហ៍ពលយកគ្រឿងអាវុធនោះទៅធ្វើជាចប ជីកដីលើកជាថ្នល់ (សាស្ត្រាខ្លះថាយកអាវុធនោះទៅកប់ហើយយកដដីលុបពីលើធ្វើជាថ្នល់) ថ្វាយសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ត្រង់ផ្លូវចេញពីព្រះវិហារ ពីអារាមរៀងទៅ ហើយប្រែឈ្មោះវត្តស្ដីធំនោះ ឲ្យឈ្មោះវត្តព្រះថ្នល់ រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ លុះសុរេចការហើយ ព្រះស្ដេចកន ចាត់ចែងនាយកងទ័ព ឲ្យចេញកេណ្ឌសង្កត់ខេត្តធំតូច ត្រើយខាងកើតទាំងអស់ ហើយឲ្យប្រមូលមកជួបជុំ លើកទ័ពជើងគោកជើងទឹកសន្ធឹកមហិមា ឆ្លងទៅវាយបន្ទាយភ្នំពេញទៀត។ ព្រះបរមបពិត្រ កាលបានទ្រង់ជ្រាបថា : '''ព្រះស្ដេចកន'''លើកទ័ពមកហើយ ក៏ស្ដេចចាត់រេហ៍ពល សកលយោធា លើកចេញទៅទទួលច្បាំងនឹង'''ស្ដេចកន''' ៣ថ្ងៃ តែពុំទាន់ឈ្នះចាញ់សោះ។ '''ព្រះស្ដេចកន'''យល់ថា : ទ័ពខាងព្រះបរមបពិត្រ របឹងរឹងរូសណាស់នឹងវាយបង្ខំមិនបានទេ លុះវេលាយប់ស្ងាត់ ក៏ឲ្យកងទ័ព៥០០០០នាក់ ឆ្លងទៅព័ទ្ធបន្ទាយភ្នំពេញ ពីទិសខាងលិច, ឲ្យមួយកងទៀតទៅព័ទ្ធពីខាងត្បូង។ កងទ័ពព្រះបរមបពិត្រ តែ៣០០០០នាក់ កងទ័ពខាងព្រះស្ដេចកន, នាយកងនាយទ័ពចេះតែកេណ្ឌបញ្ចូលមក បានជួបជុំទាំងមុនទាំងក្រោយ ១២០០០០នាក់ លើកចោមបន្ទាយភ្នំពេញជាបីផ្លូវ ព្រមដោយនៅកាំភ្លើងធំតូច ធ្នូស្នាឧបមាបីដូចជាម្រោមចោមសំបុក ជាសន្ធឹកគឹកកងពន់ប្រមាណ។ ព្រះបាទបរមពិត្រ ស្ដេចចេញកងទ័ពទៅ ក៏ឃើញថា : កងទ័ពព្រះស្ដេចកនច្រើនក្ដាត់ ចោមព័ទ្ធជាបីផ្លូវដូច្នេះហើយ កងទ័ពខាងព្រះអង្គ ក៏ចេះតែរត់រាមិនទទួលច្បាំងសោះ។ ខណៈនោះ ព្រះអង្គថយទ័ពទៅតាំងនៅខេត្តលង្វែក បន្ថយគ្រប់គ្រួឲ្យទៅឈប់នៅសំរោងសែន ដែនខេត្តអាសន្ទុក (សព្វថ្ងៃសំរោងសែនជាឃុំមួយ នៅក្នុងស្រុកកំពង់លែង ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង)។ ស្ដេចចាត់នាយកង នាយទ័ពឲ្យទៅកេណ្ឌកងទ័ពពីខេត្តខាងជើងថែមទៀត។ '''ស្ដេចកន''' ​​​កាលបានវាយបន្ទាយភ្នំពេញបែកហើយ ក៏ដេញកងទ័ពចូលបន្ទាយ ចាប់អស់រាស្ត្រប្រជា រឹបយកស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន ហើយក៏តាំងនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី ចៅហ្វាយស្រុកធំតូច ឲ្យចេញទៅសង្កត់ខេត្តខាងត្បូង ខាងលិច គឺខេត្តបាទី ព្រៃក្របាស ទ្រាំង បន្ទាយមាស កំពត កំពង់សោម ខេត្តបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ឪម៉ោ ក្រមួនស ទឹកខ្មៅ រៀងដល់ព្រៃនគរ បារៀ ដូនណាយ លង់ហោ ផ្សារដែក សឹងចុះចូលព្រះស្ដេចកនទាំងអស់ ព្រោះក្នុងវេលានោះ បណ្ដារាស្ត្រចូលចិត្តថា : '''ព្រះស្ដេចកន'''នេះ ជាអ្នកមានបុណ្យ ទើបអាណាប្រជានុរាស្ត្រ នាំគ្នាមកថ្វាយបង្គំ ចុះចូលជាច្រើន។ លុះដល់មកឆ្នាំ កុរសប្តស័ក ព.ស. ២០៥៩ - គ.ស. ១៥១៥ - ម.ស. ១៤៣៧ - ច.ស. ៨៧៧ '''ព្រះស្ដេចកន''' ចាត់ចែងកងទ័ពជា ៤កង ឲ្យលើកទៅវាយបន្ទាយលង្វែកមួយកង មានរេហ៍ពល ៤០០០០នាក់ ឲ្យលើកទៅនៅបន្ទាយភ្នំពេញមួយកង មានរេហ៍ពល៥០០០០នាក់ ឲ្យលើកទៅខាងផ្លូវទន្លេធំមួយកង មានពល៣០០០០នាក់។ តែខ្លួនព្រះ'''ស្ដេចកន'''ឯង មានកងពល៤០០០០នាក់ត ត្រឡប់ទៅនៅខែត្រស្រីសន្ធរវិញ។ មេទ័ព ដែលព្រះ'''ស្ដេចកន''' ឲ្យទៅវាយបន្ទាយលង្វែកនោះ បានលើកទៅចោមវាយមួយថ្ងៃហើយ តែមិនទាន់ជាបានការយ៉ាងណានៅឡើយ។ ឯមេទ័ព ដែលទៅខាងផ្លូវទន្លេធំនោះ លុះទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយ ​ក៏បោះបន្ទាយបញ្ឈប់ទ័ពចាំស្ដាប់ កិច្ចកលចៅហ្វាយស្រុកនានា។ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រកំពង់សៀម ស្ទឹងត្រែង ដឹងថា មេទ័ពខាងព្រះស្ដេចកន លើកទ័ពចូលមកដល់ខែត្ររបស់ខ្លួនហើយ ក៏កេណ្ឌទ័ពបម្រុងទុក ចាំទទួលច្បាំង ហើយក៏បកសំបុត្រប្ដឹងទៅសេនាបតីគ្រប់ប្រការ។ សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល តាមដំណើរ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ខាងនេះមានកងទ័ពចូលមកចោមរោម ខាងនោះក៏មានកងទ័ពទៅចោមដែរ។ បើដូច្នេះ យើងនឹងចែកកងទ័ពឲ្យទៅជួយខ្លះ កាលណាឡើយទ័ពយើងនឹងទ្រាំនឹងទ័ពសត្រូវបាន។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់តទៅទៀតថា : ពីដើមឡើយ សង្ឃឹមសម្ដេចព្រះអនុជចន្ទរាជា ឥឡូវសម្ដេចព្រះអនុជចាញ់ឧបាយកលសត្រូវរត់ទៅក្រុងទេព បាត់ទៅហើយ។ នៅឡើយសង្ឃឹមតែ '''ចៅពញាយសរាជា''' ដែលឧកញ៉ាយមរាជ យកទៅរក្សា តែបុត្រាក៏ទើបតែនឹងបានព្រះជន្ម បួនប្រាំខួបប៉ុណ្ណោះនឹងរំពឹងលើអ្នកណាក៏ពុំបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ ចៅពញាក្រឡាហោម ឲ្យឃុំពលដែលទើបនឹងមកដល់ថ្មីនោះ១០០០០នាក់ ឲ្យលើកឆ្លងទៅជួយខែត្រខាងកើត។ ចៅពញាក្រឡាហោម បានទទួលរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំ ឃុំពល ១០០០០នាក់នោះ លើកឆ្លងទៅតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទុកទាហាន ឲ្យនៅរក្សាបន្ទាយលង្វែកតែពល ២៥០០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ មេទ័ព ដែល'''ព្រះស្ដេចកន''' ឲ្យលើកទៅចោមទ័ពហ្លួង នៅបន្ទាយលង្វែកនោះ កាលដឹងថាបន្ទាយនោះធ្វើមាំមួនណាស់ ​​​​​​​​​​​​​​ប៉ុន្តែកងទ័ព ដែលនៅរក្សាបន្ទាយនោះ មានតែ២៥០០០នាក់ទេ ក៏មានសំបុត្របកមកសុំកងទ័ព ពីបន្ទាយចតុម្មុខបាន ១០០០០នាក់ទៀតជា ៥០០០០នាក់ ព្រមដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធផង។ កាលបានទ័ពហើយ មេទ័ពខាងព្រះស្ដេចកន ក៏លើកទៅចោមបន្ទាយលង្វែកច្បាំងបាញ់គ្នា អស់ ៤យប់ ៤ថ្ងៃ ពុំឈប់ឈរសោះ។ វាយផ្លាស់គ្នាចូលចោមជាមាំមួនណាស់។ កងទ័ពហ្លួង ដែលមានរេហ៍ពលតិច ក្រឡេកមើលទៅខាងកងទ័ពសត្រូវ ដែលផ្លាស់គ្នា ដូចជាគេមានកងទ័ពថែមមកទៀត ព្រះអង្គក៏យល់ថា នឹងទ្រាំទៅទៀតពុំបានឡើយ ទើបទ្រង់ថយទ័ព ទៅតាំងនៅខេត្តអម្រាគគិរិន្តបូណ៌ (គឺស្រុកបរិបូណ៌សព្វថ្ងៃនេះ)។ ទ្រង់ឲ្យបន្ថយគ្រប់គ្រូ ទៅនៅសំរោងសែន ក្នុងខែត្រសន្ទុកអស់។ មេទ័ព'''ព្រះស្ដេចកន''' ក៏លើកទ័ពដេញតាមទៅ។ ចំណែកចៅពញាក្រឡាហោម ជាមេទ័ពហ្លួងដែលហ្លួងបង្គាប់ឲ្យលើកឆ្លងទៅជួយខែត្រខាងកើតនោះ លុះដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ដឹងថាទ័ពហ្លួង បែកនឹងទ័ពសត្រូវហើយ ក៏លើកកងទ័ពត្រឡប់មកវាយទ័ពសត្រូវពីខាងក្រោយវិញ។ ឯសត្រូវ ក៏រាយទ័ពវាយត្រឡប់មក ប្រកាប់គ្នាយ៉ាងក្លាហាន នឹងទ័ពចៅពញាក្រឡាហោមជាមេទ័ពហ្លួង។ ទ័ពសត្រូវនៅក្នុងចំណោមរេហ៍ពលហ្លួង ដែលវាយផ្ទប់ទាំងសងខាង ក៏ស្លុតស្លាប់ជាច្រើនពាន់ប្លាយ អន្តរាយបែកទ័ព រត់ត្រឡប់ចូលមកភ្នំពេញវិញ។ ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ (មហាក្សត្រខ្មែរ) ស្ដេចត្រាស់ឲ្យចៅពញាសួគ៌ាលោក (ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់) ជាមេទ័ពឃុំពល ១០០០០នាក់ ទៅឈររក្សាខែត្ររលាប្អៀ ឲ្យចៅពញាយមរាជ ជាបិតាលៀង (ឪពុកចិញ្ចឹម) របស់ចៅពញាយសរាជា នាំពល៥០០០នាក់ ទៅវាយយកខែត្រខាងកើតឲ្យបានមកវិញ។ លុះចាត់ការរួចហើយ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ លើកទ័ពទៅប្រជុំនៅខែត្រអាសន្ទុក។ ចៅពញាយមរាជ បានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ចាត់ចែងកងទ័ព ជាប៉ែកមុខប៉ែកក្រោយ ប៉ែកឆ្វេងប៉ែកស្ដាំ ហើយលើកទ័ពចេញទៅ។ លុះទៅដល់ខែត្របារាយណ៍ ចៅពញាយមរាជ ក៏បានជួបនឹងទ័ព ខាងមេទ័ពព្រះស្ដេចកន ហើយបានច្បាំងគ្នាជាកោលាហលយ៉ាងខ្លាំង។ ក្រោយដែលបានច្បាំងគ្នា ជាច្រើនយប់ច្រើនថ្ងៃមក ទ័ពខាងចៅពញាយមរាជ មានកម្លាំងជាងខាងមេទ័ពព្រះស្ដេចកន ដូច្នេះចៅពញាយមរាជ ក៏បញ្ជាឲ្យទ័ពដេញមេទ័ព'''ស្ដេចកន'''រហូតទៅ ហើយយកបានខែត្របារាយណ៍ ជើងព្រៃ កំពង់សៀម ស្ទឹងត្រង់ រួចចាត់មន្ត្រីឲ្យនៅរក្សាខែត្រទាំងនោះយ៉ាងមាំមួន។ តមក ចៅពញាយមរាជ ក៏លើកទ័ពទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ នៅខែត្រអាសន្ទុកថា បានវាយឈ្នះ ហើយយកបានខែត្រទាំងនេះ តាមកិច្ចរាជការ ហើយដើម្បីសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ '''ស្ដេចកន''' តាំងតែពីវាយយកបានបន្ទាយភ្នំពេញមក ក៏ចាត់មេទ័ពឲ្យនៅរក្សាបន្ទាយនោះ យ៉ាងមាំមួន តែខ្លួន'''ព្រះស្ដេចកន''' ត្រឡប់ទៅគ្រងស្រុកបាសានវិញ។ តមក '''ព្រះស្ដេចកន''' ក៏តាំងតែឲ្យកេណ្ឌទ័ពមកថែមទៀត បានទ័ពទាំងថ្មីទាំងចាស់ ចំនួនទាំងអស់ដប់ម៉ឺននាក់ ហើយឲ្យធ្វើព្រះរាជពិធីលើកខ្លួនឯងឡើងជាមហាឧបរាជភូសម្រេចរាជការមហាក្រស័ត្រសឹក។ '''ស្ដេចកន''' ឲ្យធ្វើទង់ពណ៌ក្រហម ប៉ាក់រូបនាគក្បាល៨ សម្រាប់ទ័ព។ ខ្លួន'''ស្ដេចកន'''បាំងក្លស់ដូចស្ដេច។ ហេតុនេះហើយ ​​បានជាមានពាក្យរាស្ត្រប្រជាហៅថា '''ស្ដេចកន''' តាមឈ្មោះពីឪពុកឲ្យខ្លះ តាមឈ្មោះដែលហ្លួងប្រទានឲ្យខ្លះ គឺហៅតាមឈ្មោះដែលគ្រូឲ្យខ្លះ។ '''មហាឧបរាជកន''' តែងតាំងមន្ត្រីក្រៅ និង ក្នុងក្រុងជាស្រេចហើយ ទើបឲ្យព្រះពិជ័យនាគរក្សាបន្ទាយក្នុងនគរ។ ឯខ្លួនឯងលើកទ័ពឆ្លងទៅបោះ នៅខែត្រកំពង់សៀម។ អស់មុខមន្ត្រី ដែលចៅពញាយមរាជ ឲ្យនៅរក្សាខែត្រទាំងឡាយ ដែលដណ្ដើមយកបាន ពីមេទ័ព'''ស្ដេចកន''' កាលបើឃើញទ័ពរបស់សត្រូវ ច្រើនលប់លើសកម្លាំងណាស់ ក៏រត់ប្រាសយកតែអាយុសព្វខ្លួន រួចចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមពិត្រ គ្រប់ៗគ្នា។ '''មហាឧបរាជកន''' លុះចូលតាំងបន្ទាយរាយទ័ពខ្ជាប់ខ្ជួនហើយ ទើបគិតឧបាយកលចាត់បម្រើឲ្យទៅក្រាបទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ លុះបម្រើទៅដល់ ក៏ចូលប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីនាំឡើងគាល់ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់។ ខណៈនោះ '''ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ''' ស្ដេចកំពុងចេញជួបជុំ រាជសេវកាមាត្យ ជានាយកងខាងទ័ពហ្លួង កាលបើទ្រង់បានជ្រាបថា បំរើពី'''អាកន'''ក្បត់ចូលមកហើយ ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យដាក់ក្ដីម្ចាស់ និង ញាតិសន្តានវា ៥ ប្រការ ធ្វើហាក់ដូចជានឹងប្រហារជីវិត ហើយឲ្យចេញមកទទួលបំរើដែលចូលមកក្រាបបង្គំពេលនោះ។ លុះបំរើចូលដល់ព្រះរាជទីនាំងហើយ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឲ្យអាល័ក្សទទួលសំបុត្រពីបំរើនោះ មកសូត្រថ្វាយ។ សំបុត្រនោះ មានសេចក្ដីថា : "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី ទូលបង្គន់ជាខ្ញុំនេះ កាលដើមឡើយមានទោស សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ <div align="right">សូមទ្រង់ជ្រាប។</div> ដ្បិតទូលព្រះបង្គំ ដែលបានធ្វើការមកទាំងម៉្លេះ មិនបានមានចិត្តប្រទូសរ៉ាយ ដល់ល្អងធូលីព្រះបាទក៏ទេ គឺធ្វើនេះដោយខ្លាចព្រះរាជអាជ្ញា ដោយពិតណាស់ ទើបបានជាទូលព្រះបង្គន់គិតធ្វើការនោះឲ្យគង់តែជីវិតតែប៉ុណ្ណោះ។ សព្វថ្ងៃនេះ ទូលព្រះបង្គំ មានចិត្តចង់មកនៅជាំខ្ញុំ ល្អងធូលីព្រះបាទ ដូចកាលអំពីដើមរៀងមក ប៉ុន្តែក្រែងទ្រង់ជាអម្ចាស់ពុំប្រោសព្រះរាជទាន។ សេចក្ដីនេះ បើទ្រង់ជាអម្ចាស់ ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស អភ័យទោសនោះ សូមព្រះបរមបពិត្រស្ដេចព្រះរាជទាន ម្ដាយនិងញាតិកា បងប្អូន ទៅទូលព្រះបង្គំជាមុនចុះ ដើម្បីឲ្យទូលព្រះបង្គំ បានឃើញមុខ នឹងបំបាត់ទុក្ខ ដោយសារព្រះរាជហឫទ័យ ទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស។ ថាបើ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់នៅព្រះរាជករុណាមែន ទូលព្រះបង្គន់នឹងរំលាយកងទ័ពទាំងដប់ម៉ឺន ឲ្យត្រឡប់ទៅកាន់ទីលំនៅ តាមស្រុកទេស រៀងៗខ្លួនវិញជាពុំខាន។ <div align="right">គួរ ពុំគួរ សូមទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស"។</div> '''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ស្ដេចត្រាស់ឲ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជ ជាចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុក ធ្វើសំបុត្រតប ហើយប្រគល់ឲ្យបំរើវិញ។ បំរើបានសំបុត្រតបហើយ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលា នាំសំបុត្រនោះ ដល់សម្ដេច'''មហាឧបរាជ កន'''។ '''សម្ដេចមហាឧបរាជ កន''' បើកស្រោមសំបុត្រមើល មានសេចក្ដីថា: អ្នកចៅពញា ឧទ័យធិរាជ អគ្គមហាសេនា សេនាធិបតី ចៅហ្វាយខែត្រអាសន្ទុក ខាងក្រុមមហានគរ។ "ឲ្យមកដល់ ឃុនលួងព្រះស្ដេចធិបតី" <div align="right">ឲ្យបានដឹង។</div> ដ្បិតក្នុងសំបុត្រឃុន ក្រាបទូលទៅព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនោះ មានសេចក្ដីថាសូមឲ្យទ្រង់ព្រះរាជទាន គ្រប់គ្រួ និងម្ដាយ មកឲ្យឃុនជាមុននោះ ពុំត្រឹមត្រូវតាមទំនៀមទេ។ បើឃុនមានចិត្តស្លូតត្រង់មែន គួរឃុនរៀបខ្លួនរំលាយកងទ័ព ចូលតែខ្លួនទៅក្រាបបង្គំទូល គាល់ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ទើបត្រូវតាមសណ្ដាប់ អម្ចាស់និងខ្ញុំ។ បើឃុនប្រែចិត្តលែងក្បត់ មកប្រកាន់ចិត្តកតញ្ញូហើយរំលាយទ័ពចោលទៅនោះ យើងនឹងជួយបង្គំទូល សុំទោសឲ្យឃុន។ បើឃុនប្រឹងរឹងទទឹង មិនចូលទៅ គាល់ទេ យើងនឹងឲ្យសម្លាប់ម្ដាយឃុន និង គ្រប់គ្រួទាំងអស់ ឲ្យស្លាប់ពុំត្រាប្រណីឡើយ"។ '''ស្ដេចកន''' មហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក លុះអានចប់សេចក្ដីហើយ យល់ពុំដូចគំនិតរបស់ខ្លួន ក៏ឲ្យបំរើនាំសំបុត្រនោះទៅជូនព្រះពិជ័យនាគ ជាបិតាឲ្យបានដឹងផង។ ព្រះពិជ័យនាគ កាលបើបានដំណឹងថា មានសំបុត្រពីចៅពញាឧទ័យធិរាជ មកដូច្នេះ ក៏ស្ទុះរត់ទៅ ប្រុងនឹងទទួលសំបុត្រនោះ ហើយនឹងដើម្បីសុំ'''មហាឧបរាជ កន''' កុំឲ្យធ្វើទ័ពតទៅទៀត។ លុះរត់ទៅដល់ទន្ទឹមនឹងទ្វារ ​ក៏ភ្លាត់ជើងដួលទៅត្រូវនឹងចុងដាវ ដែលដាក់នឹងដៃកែវ ចំចន្លោះឆ្អឹងដងកាំបិត ហើយដួលចុះ សន្លប់បាត់ស្មារតី ក្នុងទីនោះទៅ។ បាវព្រាវដែលនៅក្នុងទីនោះ ឃើញហើយក៏គ្រាហ៍ព្រះពិជ័យនាគ ទៅដាក់ឲ្យដេកនៅលើគ្រែ ហើយឲ្យបម្រើទៅថ្វាយដំណឹង ដល់មហាឧបរាជកន តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ មហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក បានជ្រាបថា បិតាត្រូវអាវុធ មានរបួសជាទម្ងន់ណាស់ ក៏ថយកងទ័ពស្រូតរូតចូលមក។ លុះដល់មកបន្ទាយក្នុងព្រះនគរ ក៏ល្មមនឹងពេលដែលព្រះពិជ័យនាគអនិច្ចកម្មទៅដែរ។ មហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក ដឹងថាបិតាក្ស័យហើយ ក៏ទ្រង់វិយោគសោកអាល័យផ្សេងៗ ហើយផ្អាកការសង្គ្រាម ដើម្បីធ្វើបុណ្យសពបិតា ឲ្យបានជាឧឡារិក។ ចំណែកឯ '''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' កាលទ្រង់ជ្រាបថា ព្រះពិជ័យនាគ ក្ស័យជីវិតហើយ ហើយ'''ព្រះស្ដេចកន''' ថយកងទ័ព ទៅធ្វើបុណ្យឪពុកដូច្នោះ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តអាសន្ទុក ឲ្យលើកកងទ័ព ទៅវាយយកបន្ទាយលង្វែក ខែត្រកំពង់សៀមឲ្យបានហើយឲ្យលើកទៅវាយយកខែត្រត្បូងឃ្មុំទៀត។ ទ្រង់ឲ្យចៅពញាក្រឡាហោម លើកទ័ពទៅវាយយកបន្ទាយភ្នំពេញ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយខែត្រអាសន្ទុក ចៅពញាក្រឡាហោម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាមេទ័ពហ្លួងទាំង៣នាក់នោះ បានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំ លាចេញទៅ ចាត់ចែងសេនាទាហានរេហ៍ពល ១០០០០នាក់ ដើម្បីលើកទៅវាយបន្ទាយសត្រូវទាំងបីអន្លើ។ ក្នុងគ្រានោះមេទ័ពខាងមហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក ក៏ចាត់កងទ័ពឲ្យឡើងច្បាំង រក្សាបន្ទាយគ្រប់កង ហើយធ្វើសំបុត្រប្ដឹង ទៅដល់មហាឧបរាជកន។ មហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ក្រសឹកកាលបានដឹងថា ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចាត់មេទ័ពហ្លួងឲ្យមកវាយទ័ពខ្លួនដូច្នោះ ក៏ស្រើបស្រួល ជាសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត ទើបចាត់ភោជឲ្យលៀងសេនាទាហានយ៉ាងធំ។ វេលាកំពុងស៊ីលៀងនោះ សេនាទាហានទាំងអស់និយាយគ្នាថា : មហាឧបរាជយើង លោកធ្វើបុណ្យបិតានោះ បើមើលមុខលោកទៅឃើញថា លោកមានទុក្ខជាទម្ងន់ណាស់។ លោកធ្វើបុណ្យមិនទាន់ហើយផង គឺទើបតែនឹងមកសង្គាយនា ហើយមានសំបុត្រប្ដឹងមកថា មានទ័ពចោមបន្ទាយនោះ លោកត្រឡប់ជាស្រើបស្រួលសប្បាយទៅវិញ។ ដូច្នេះ តើមានហេតុដូចម្ដេច ទើបបានជាមហាឧបរាជ លោកស្រើបស្រួលសប្បាយយ៉ាងនេះ? '''មហាឧបរាជកន''' ឮហើយឆ្លើយថា : អ្នកចាំពុំច្បាស់ទំនៀម ព្រះនគរនេះទេឬអ្វី? តាមទំនៀមរដូវចូលឆ្នាំថ្មីនេះមួយ ពេលគេធ្វើបុណ្យសពបិតាគេនេះមួយ ទោះបីម្ដេចម្ដាក៏គេតែងតែឈប់ធ្វើសង្គ្រាម កំណត់មួយរយថ្ងៃសិនដែរ ឥឡូវនេះ ស្ដេចនេះ ធ្វើល្មើសនឹងបទព្រះអយ្យការយ៉ាងនេះហើយ នោះយើងយល់ថា ស្ដេចនឹងអស់បុណ្យជាពិត ហើយផែនដីនឹងបានមកយើង ដូចទំនាយលោកគ្រូទាយឲ្យយើងមិនខាន។ '''នាយកន'''ថាតែប៉ុណ្ណេះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យ ក៏បណ្ដាលឲ្យឃើញអស្ចារ្យ ជានាគមួយហោះព័ទ្ធរោងបុណ្យនោះ ៣ជុំ។ ខណៈនោះមន្ត្រីសេនាទាហានទាំងអស់ ក៏ទះដៃតាំងហ៊ោថា : បន្ទូលព្រះមហាឧបរាជនោះ ពិតដូចទំនាយហើយ។ ចាប់តាំងពីនោះមកមន្ត្រីសេនាទាហាន ក៏ព្រមព្រៀងគ្នា ប្រឹងខំធ្វើការទ្វេមួយជាប្រាំ។ ពេលនោះ សេនាទាហាន ដែលជាមេកំណែន កេណ្ឌរេហ៍ពល បានពីខែត្រខាងកើត ១២០០០០នាក់ ហើយនាំមកថ្វាយ'''ស្ដេចកន'''។ '''មហាឧបរាជកន''' ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក យល់ថា ពលជួបជុំហើយ ទើបតាំងនាយកៅជាប្អូនម៉ែបាន ដែលត្រូវជាមាខ្លួនបង្កើត ឲ្យធ្វើជាសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ហើយឲ្យឃុំពលមួយម៉ឺនប្រាំពាន់ លើកទៅជួយមេទ័ពរបស់ខ្លួន ដែលតាំងបន្ទាយនៅភ្នំពេញ តនឹងទ័ពចៅពញាក្រឡាហោមដែលជាមេទ័ពហ្លួង តាំងពីឧកម៉ឺនកែវ ជាចៅពញាក្រឡាហោម ឲ្យឃុំពល ១៥០០០នាក់ ឲ្យជួយមេទ័ពខ្លួន ដែលតាំងបន្ទាយនៅលង្វែក តនឹងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាមេទ័ពហ្លួង។ ឯខ្លួនមហាឧបរាជកន ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក ឯងវិញឃុំពល ៤០០០០នាក់ លើកទៅជួយមេទ័ពខ្លួន ដែលតាំងបន្ទាយនៅខែត្រកំពង់សៀមតនឹងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជ។ ខណៈនោះ មេទ័ព និងខ្លួនមហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក លើកទៅដល់បន្ទាយទាំង៣ហើយក៏ចូលតនឹងមេទ័ពហ្លួង ទាំង៣ផ្លូវ បានចូលតតាំងច្បាំងគ្នា តាំងពីអាវុធវែង រហូតដល់អាវុធខ្លី ចូលប្រកាប់គ្នា កងទ័ពពីក្នុងបន្ទាយ ក៏បើកទ្វារបន្ទាយ វាយផ្ទប់មកកងទ័ពហ្លួង នៅកណ្ដាលចំណោម។ កងទ័ពហ្លួងត្រូវនឹងអាវុធវែងខ្លី ស្លាប់អស់ជាច្រើន។ មេទ័ពហ្លួងទាំង៣ ផ្លូវ ក៏បែកទ័ព រត់ថយទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយទោសគ្រប់ៗគ្នា។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ប្រោសប្រណីដល់មេទ័ពទាំង៣ នាក់ មិនឲ្យមានទោសឡើយ ទ្រង់ប្រោសឲ្យធ្វើរាជការរៀងរាល់ខ្លួនតទៅទៀត។< '''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' ទ្រង់អាណិត លើកទោសមេទ័ពទាំង៣ ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឲ្យមន្ត្រីចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ពពីខេត្តស្ទឹងត្រងមួយ គោកខាន់មួយ សូរិន្ទមួយ ខ្លងសិញមួយ រិមជួសមួយ ជាំក្សាន្ត ចុងកាល់មួយ បាក្រង់មួយ ទង់តែមួយ ទំនប់មួយ មង្គលបុរីមួយ ឫស្សីសាញមួយ ទឹកជោរមួយ បាត់ដំបងមួយ ពោធិសាត់មួយ ក្រគរមួយ ខ្លុងក្រងមួយ អម្រាគគិរិន្តបូណ៌មួយ រលាប្អៀរមួយ ទាំង១៥ ខេត្តនេះ បានពលតែ៥០០០០នាក់ ព្រោះរាស្ត្រខ្លាចចំបាំង រត់ចូលព្រៃអស់ជាង ១០០០០០០នាក់ បានតែ១០០០០០នាក់ រួមទាំងទ័ពហ្លួង ដែលកេណ្ឌនៅខេត្តជិតៗនោះផង។ '''មហាឧបរាជកន''' យល់ឃើញថា បានការហើយ ក៏លើកទ័ពទាំងពីរផ្លូវ ត្រូវជាបីផ្លូវនឹងទ័ពខ្លួនឯងផង ចេញទៅដល់ចុងខេត្តអាសន្ទុក ហើយឲ្យឈប់ទ័ពតាំងបន្ទាយ ប្រជុំនាយកងទ័ព មកប្រឹក្សាការសង្គ្រាមថា : ទ័ពយើងដែលលើកទៅនេះ បានពិជ័យឫក្សល្អណាស់។ បើយើងនឹងលើកទៅវាយយកជ័យជំនះកាលណា ប្រាកដជាយើងនឹងបានដោយងាយ ក្នុងកាលនោះ តែស្លាប់រេហ៍ពលទាំងសងខាងខ្លះ ពុំខានឡើយ។ បើយើងមាន ជ័យជំនះកាលណា ប្រាកដជាហ្លួងឲ្យសម្លាប់ម្ដាយយើង និង ញាតិសន្តានយើង ស្លាប់អស់ឥតប្រយោជន៍។ ​​​​​​​​​ដូច្នេះ យើងយល់ថាយើងត្រូវគិតឧបាយកល យកម្ដាយ និង ញាតិសន្តានយើងឲ្យបាន ហើយឲ្យមានជ័យជំនះផង។ ដូច្នេះតើអស់កងសេនាទាហានយើងនេះ នរណានឹងអាចទទួលអាសាយើង យកកេរ្តិ៍ឈ្មោះទុកតទៅ។ អស់នាយកងទ័ព សួរថា : ឧបាយកល មហាឧបរាជនោះ ដូចម្ដេច? មហាឧបរាជ ថ្លែងប្រាប់ថា : កាលផែនដី សម្ដេចព្រះបរមរាជា '''ពញាញាតិ'''នោះ ព្រះអង្គតែងប្រើឧបាយ មនុស្សដប់ពីរនាក់ ឲ្យចូលទៅលុកព្រះ'''ឥន្ទកុមាររាជា''' (ស្ដេចសៀម)។ ឧបាយនោះ ក៏នៅជាពុំសូវជ្រៅជ្រះណាស់នៅឡើយដែរ។ ថាបើ នរណាទទួលអាសាយើង យើងនឹងឲ្យរង្វាន់ ឲ្យយសសក្ដិឲ្យពេញចិត្ត ហើយយើងនឹងចិញ្ចឹមកូនចៅ ផៅសន្តាន តទៅ ៧ ជួរគោត្រ។ ខណៈនោះ មានម្នាក់ឈ្មោះ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ជាកូនរបស់ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ដែលមានចិត្តឃោរឃៅខឹងនឹង '''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ'''ថា ទ្រង់ប្រើចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ជាបិតាខ្លួន ទៅឲ្យ'''មហាឧបរាជកន''' កាលនៅជាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចធិបតី បាញ់សម្លាប់ ហើយមិនបានតាំងចិញ្ចឹមកូនចៅ ឲ្យកាន់នាទីបិតាតទៅ ក៏រត់ពី'''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' ទៅនៅពឹងបុណ្យ មហាឧបរាជ កន បំណងប៉ងតែ នឹងសងសឹកឈាមបិតាវិញ តែប៉ុណ្ណោះ។ លុះឮប្រកាស មហាឧបរាជដូច្នោះហើយ '''ឱកម៉ឺនកែវ''' ក៏វារចូលទៅសំពះ ហើយនិយាយថា: ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ ទទួលអាសាមហាឧបរាជ ឲ្យបានសម្រេច។ '''មហាឧបរាជកន''' កាលបានស្ដាប់ '''ឱកម៉ឺនកែវ''' សុំខ្លួនហើយ ក៏យល់ថា បានការ ទើបហៅ'''ឱកម៉ឺសូរិន្ទកែវ''' ឲ្យទៅទីស្ងាត់ រួចខ្សឹបប្រាប់ឧបាយកលគ្រប់ប្រការ។ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' សំពះគំនាប់ហើយថា ឧបាយរបស់មហាឧបរាជនេះ ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់នឹង ​​ធ្វើឲ្យបានសម្រេច តែទាហានពីររយនាក់ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ សុំយកខ្លួន '''ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម''' ជាក្រុមរបស់ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ ឲ្យឃុំទាហានក្រុមខ្ញុំប្របាទនោះទៅផង ​ដ្បិតមនុស្សនេះជាទំនុកទុកចិត្ត របស់ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់។ មួយរំពេចនោះ '''មហាឧបរាជកន''' ក៏យកមាសពីររយជញ្ជីង ប្រាក់ស្លឹងបុរាណ ៤០ជញ្ជីង ប្រគល់ឲ្យទៅ'''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ឲ្យយកទុកជាស្បៀងតាមផ្លូវ ហើយតាំង '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ'''ឲ្យគ្រងទីយមរាជ។ '''ស្ដេចកន''' ប្រាប់ថែមទៀតថា : បើ'''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ទៅហើយធ្វើបានដូចប្រាថ្នានោះ ខ្លួនឧបរាជកននឹងឲ្យ'''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ឡើងស៊ប់ក្នុងទីយមរាជ ហើយនឹងឲ្យរង្វាន់ឲ្យពេញចិត្តទៀត កុំឲ្យថប់បារម្ភអ្វីថាឯទាហានពីររយនាក់ ដែលឯងបានរើស ព្រមទាំង '''ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់''' ជាទាហានរួមចិត្តរបស់ឯងទៅនោះ ក៏ឲ្យយកតាមចិត្តចុះ។ '''ស្ដេចកន''' និយាយចប់ត្រឹមនេះហើយ ក៏ស្ទុះទៅយកមាស ២០០ជញ្ជីង និងប្រាក់ ៤០០ជញ្ជីង ឲ្យទៅឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវទៀត។ ហើយផ្ដាំថា ឲ្យយកមាស និងប្រាក់នោះ ទៅចែក'''ម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម''' ជាសំលាញ់ឯង និង កូនទាហានពីររយនាក់នោះ ទុកជាស្បៀងតាមផ្លូវចុះ។ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ទទួលរង្វាន់ និង បណ្ដាំសព្វគ្រប់ហើយ ក៏សំពះលាថយទៅ ទីសំចតរបស់ខ្លួនរួចហើយ'''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ក៏ហៅចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់ និង កូនទាហានរួមចិត្ត ចូលទៅក្នុងព្រៃស្ងាត់ ចែកមាស ចែកប្រាក់នោះ រួចទើបប្រាប់ឧបាយ តាមមហាឧបរាជ កន ផ្ដាំមកគ្រប់ប្រការ។ ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់ និង ទាហានទាំងពីររយនាក់ បានទទួលរង្វាន់ហើយ ក៏និយាយថា : យើងតាំងចិត្តថា នឹងធ្វើរាជការ ពុំស្ដាយជីវិតទាំងម៉្លេះ ក៏ព្រោះតែប្រយោជន៍ និង គុណ ទុកតកេរ្តិ៍ ឲ្យកូនចៅ។ គ្រានោះ យើងបានដូចប្រាថ្នា ហើយត្រូវយើងប្រុងប្រៀបខ្លួន រាល់ខ្លួនធ្វើការឲ្យបានសម្រេចការតាមបង្គាប់របស់លោកមហាឧបរាជ។ ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់ និង ប័ក្សពួក យល់ព្រមគ្នាទាំងអស់ហើយ ក៏ចូលទៅដេកដំណាក់ តាមនាទីរបស់ខ្លួន។ ព្រឹកឡើង'''មហាឧបរាជកន''' ធ្វើជាដើរត្រួតកងទាហានគ្រប់នាទីទាំងអស់។ លុះដល់ទៅនាទី'''ម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' '''មហាឧបរាជកន''' ឃើញឈ្មោះនេះ ដេករាល់ថ្ងៃចោលនាទីបន្ទាយរបស់ខ្លួន ពុំបានត្រួតត្រាឲ្យបានដិតដល់។ ខណៈនោះ '''មហាឧបរាជកន''' បង្គាប់ឲ្យភូឃុំ ចាប់យកខ្លួន '''ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' គ្រងងារយមរាជនោះ ដាក់ក្ដីវាយខ្នង៣០ ខ្វាប់ ឲ្យបណ្ដើរអាក្រោស ឲ្យគ្រប់៣ ថ្ងៃ ហើយឲ្យសម្លាប់ចោលក្នុងពេលនោះ។ ក្នុងគ្រានោះ '''មហាឧបរាជកន''' និង ចៅពញាឧទ័យធិរាជ បោះបន្ទាយរាយទ័ពល្បាតប្រទល់គ្នា។ លុះភូឃុំ បណ្ដើរអាក្រោស '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ទៅមុខបន្ទាយចៅពញា ឧទ័យធិរាជហើយ ក៏បោះឈើបំណងនឹងសម្លាប់ '''ឱកម៉ឺន សូរិន្ទកែវ''' ហើយបង្គាប់ឲ្យ '''ឱកម៉ឹនសូរិន្ទកែវ''' ភាវនា។ ខណៈនោះ '''ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម''' និងទាហាន រួមចិត្តពីររយនាក់ ឃើញថាដល់សន្មតហើយ ក៏តាំងហ៊ោចេញពីក្នុងព្រៃមក ដេញពួកភូឃុំដែលបណ្ដើរ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ'''នោះ ហើយដោះក្ដី '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ចេញពីបង្គោល រួចនាំគ្នារត់ទៅរកបន្ទាយ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជ ក្រឡេកឃើញហើយសាកសួរទៅ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' និង '''ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម''' ព្រមទាំងទាហានទាំងពីររយនាក់ដោយចង់ដឹង។ មនុស្សទាំងនេះ ក៏ឆ្លើយត្រូវសេចក្ដីគ្នាថា ខ្លួនដើរយាមល្បាតរាល់ថ្ងៃរាល់យប់។ ថា យប់ម្សិលមិញនេះ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ទទួលទានដំណេកទាល់ថ្ងៃ ក៏'''ព្រះស្ដេចកន''' ដែលតាំងខ្លួនជាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹកនោះចេញមក ដើរត្រួតត្រាបន្ទាយ ឃើញក៏ចាប់ទោសឲ្យយកមកសម្លាប់ ហេតុនេះហើយបានជា ពួកខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ ទាំងពីររយនាក់នេះអាណិតអាសូរ វេទនាដល់ជាតិត្រកូល '''ឱកម៉ឺន សូរិន្ទកែវ''' ដែលជាកូនចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ស្លាប់ដោយមានគុណបំណាច់នឹងផែនដីនោះផង។ ខ្ញុំប្របាទទាំងអស់គ្នា ខំដណ្ដើមយកខ្លួន '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' មកសុំជ្រកបុណ្យអំណាចព្រះតេជគុណ សូមធ្វើរាជការ សងសឹកបិតា ក្នុងបុណ្យព្រះតេជគុណតទៅ។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជសួរថា : ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ដែលអាព្រះស្ដេច កន បាញ់ធ្លាក់ពីក្បាលដំរីនោះ ឬ ជាបិតារបស់ឯង។ ឱកម៉ឺនឆ្លើយថា : បាទនុះឯងហើយ វាបាញ់បិតាខ្ញុំប្របាទស្លាប់ ហើយវាចាប់យកខ្លួនខ្ញុំប្របាទយកទៅរាប់អានបញ្ចុះបញ្ចូល រួចក៏ឲ្យចូលទៅធ្វើរាជការនឹងវា។ ឥឡូវនេះខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ បានរួចពីវាមកហើយ ខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ទាំងអស់គ្នានេះ សូមផ្ញើអាយុជីវិត ធ្វើរាជការក្នុងព្រះតេជគុណ ដើម្បីគិតសម្លាប់ ព្រះស្ដេចកន សងឈាមបិតាខ្ញុំប្របាទ ឲ្យបានវិញ។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជ បានស្ដាប់ចម្លើយ អស់ទាំងពីររយនាក់នោះហើយ ឃើញថា ឆ្លើយត្រូវគ្នាទាំងអស់ ក៏អាណិតវេទនា នឹងទៅដល់ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ដ្បិតជាភ្នាក់ងារខ្ញុំព្រះរាជការចាស់ជាមួយគ្នា ជឿទុកចិត្តថា : សំដីបោកប្រាសនេះ ជាសំដីពិតប្រាកដណាស់ ទើបមានប្រសាសន៍ថា : ការណ៍នេះ បើអ្នកស្លូតត្រង់ ស្មោះចំពោះនឹងព្រះបរមបពិត្រ ជាម្ចាស់មែន យើងនឹងជួយទំនុកបម្រុង ក្រាបបង្គំទូលព្រះអង្គ ឲ្យបានសេចក្ដីគាប់ ទៅជាខាងក្រោយ ប៉ុន្តែជាន់នេះ តាមច្បាប់អាជ្ញាសឹកនឹងខានដាក់ក្ដី នាំខ្លួនឯងទាំងអស់គ្នា ទៅថ្វាយព្រះអង្គពុំបានឡើយ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ថាហើយក៏បង្គាប់ នាយកងនាយទ័ពឲ្យដាក់ឈ្មោះ ទាំង ២០២ នាក់ហើយចាត់បម្រើឲ្យនាំខ្លួនទាំង ២០២ នាក់នោះ ទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះបរមបពិត្រ ដែលស្ដេចគង់នៅ ក្នុងបន្ទាយស្ទឹងសែន។ ទាហានទាំង ២០២នាក់ បានទៅដល់ព្រះអង្គហើយ ក៏ក្លែងធ្វើជាក្រាបយំ អណ្ដឺតអណ្ដករអាក់រអួលពន់ប្រមាណ។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីសុគន្ធបទរាជា''' ពេលនោះ ព្រះអង្គចេញគង់ ចុងព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំអស់នាម៉ឺនសេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំរាជការ នៅបន្ទាយស្ទឹងសែន លុះព្រះអង្គទតឃើញបម្រើ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ថ្វាយសំបុត្រចម្លើយទាហាន ទាំង២០២នាក់នោះ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់មន្ត្រីខាងទាហានក្រុមមឿង ទាហានរក្សាព្រះអង្គ និង ក្រុងមហាផ្ទៃ ឲ្យពិចារណាសួរកត់យកចម្លើយ ហើយឲ្យយកទៅសូត្ររាយការណ៍ ថ្វាយទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់។ មន្ត្រីទាំង៣ក្រុម ក៏ធ្វើតាមព្រះរាជបង្គាប់។ លុះឃើញថាចម្លើយរបស់ទាហានទាំង ២០២នាក់នោះ ត្រូវដូចចម្លើយក្នុងសំបុត្រ ចៅពញាឧទ័យធិរាជហើយ ទ្រង់ព្រះអាសូរ ដល់ចៅពញាយោធាសង្គ្រាមណាស់ ទ្រង់ក៏ឲ្យលើកទោសដោះក្ដី ទាហានទាំង២០២នាក់នោះចេញ។ ទ្រង់ទុកអ្នកទាំងនោះ ជាមន្ត្រីក្នុងទាហាន រក្សាព្រះអង្គតទៅ។ បន្ទាប់មក ទ្រង់ព្រះរាជទានប្រាក់ '''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' ៥ជញ្ជីង ឲ្យចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម ៤ ជញ្ជីង ឲ្យទាហានទាំង ២០០នាក់ ៥តម្លឹងៗម្នាក់។ '''មហាឧបរាជកន''' ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ក្រសឹក កាល ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវគ្រងងារជាយមរាជ រត់ចេញទៅហើយនោះ ក៏លើកកងទ័ពទៅចោមវាយ បន្ទាយចៅពញា ឧទ័យធិរាជ យ៉ាងសាហាវ។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជ ក៏ឲ្យកងទ័ពទទួលតតាំងច្បាំង តាំងពីព្រឹកលុះដល់ថ្ងៃរសៀល ជិតព្រលប់ទើបឈប់។ កងទ័ពខាងចៅពញាឧទ័យធិរាជ ស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជយល់ថា នឹងទ្រាំច្បាំងតទៅទៀតពុំបាន លុះវេលាយប់ ក៏នាំកងទ័ពដោះថយទៅស្ទឹងសែន ហើយឲ្យរៀបព្រះទីនាំងនាវា ទូកចំណុះ និង ទូកចម្លង ត្រៀមទុក ដើម្បីនឹងអញ្ជើញ ព្រះបរមបពិត្រ ឲ្យស្ដេចនាំគ្រប់គ្រួទៅគង់ ទៅនៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ។ នៅវេលាយប់នោះ '''សម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ''' ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចូលក្រឡាព្រះបន្ទំ ទ្រង់សុបិននិមន្តឃើញថា : ព្រះអង្គចុះស្រង់ក្នុងទឹកស្ទឹងសែន ថាវេលានោះមាននាគរាជមួយមកខាំពាំព្រះអង្គ ហើយពន្លិចព្រះអង្គទៅក្នុងគង្គា ឥតមានមន្ត្រីណាជួយព្រះអង្គដល់ម្នាក់សោះ ថាក្នុងពេលនោះស្ដេចឃើញ ដូចជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតា មកដាស់ហៅព្រះអង្គថា ឯងទៅនៅនឹងអញ ថាស្ដេចនាគរាជនោះ កុំឲ្យឯងតនឹងវាអី ថាវានោះដល់កំណត់ព្រះចន្ទ រះមកពីទិសខាងលិចកាលណា វាក៏រលាយរូបទៅក្នុងកាលនោះដែរ។ ទ្រង់ព្រះសុបិនតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏តើនចាកក្រឡាបព្រះបន្ទំ។ លុះដឹងព្រះអង្គស្រេច ស្ដេចចេញទៅខាងក្រៅ ត្រាស់ហៅព្រះបុរោហិត និង ហោរាមកថ្វាយព្យាករណ៍។ ព្រះហោរាធិបតី ថ្វាយព្យាករណ៍ថា : ការណ៍ដែលព្រះអង្គនិមិត្ត ឃើញនាគខាំពាំព្រះអង្គ នាំទៅក្នុងទឹកស្ទឹងសែននោះ ត្រូវត្រង់ស្ដេចកន នាំអ្នកជាមកប្រមាថព្រះអង្គបាន។ ថាត្រង់ដែលឃើញសម្ដេច ព្រះវររាជបិតា មកស្រែកហៅព្រះអង្គនោះ ទំនាបថា ព្រះអង្គគង់នៅទីនេះពុំបានទេ។ ថាបើ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ឲ្យរៀបព្រះទីនាំង ឲ្យថយទៅខេត្តពោធិ៍សាត់នោះ ឃើញថាត្រូវណាស់ សូមព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើតាមចុះ។ ថាត្រង់ដែលព្រះចន្ទរះមកពីទិសខាងលិច នឹងរលាយរូបនាគនោះ ទំនាយថា អ្នកមានបុណ្យក្នុងព្រះត្រកូលនឹងចេញមកពីទិសបស្ចិម មកប្រាមប្រាប ឲ្យរលាយព្រះស្ដេច កននេះ ពុំខានឡើយ។ កាលដែលហោរាទំនាយថ្វាយនោះ ត្រូវជាថ្ងៃ ១៥ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក ព.ស.២០៥៦ គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤។ បើគិតពីត្រឹមកាលដែលព្រះអង្គ '''ព្រះស្រីសុគន្ធបទ'''ស្ដេចសោយរាជជាសុខនោះ បាន៥ឆ្នាំ ស្ដេចធ្វើសង្គ្រាមបាន ៤ឆ្នាំ បូករួមទៅត្រូវជា៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣៤ឆ្នាំ។ ក្នុងគ្រាដែលហោរា កំពុងព្យាករណ៍នោះ '''ឧកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' គ្រងងារយមរាជមួយ '''ចៈម៉ឺនចែចុងរ៉ាក់សោម'''មួយ នាំទាហានទាំងពីររយនាក់ ចូលទៅស្រែកថា មានការណ៍ធំណាស់ សូមក្រាបបង្គំគាល់។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់តើនឡើង ទើបតែនឹងគង់ស្រង់ព្រះអង្គ ទាហានទាំងពីរកាយនេះ កាប់ត្រូវព្រះអង្គជាទម្ងន់។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ស្រែកហៅក្រុមរក្សាព្រះអង្គ ឲ្យចូលមកជួយក្រុមរក្សាព្រះអង្គស្ទុះចូលទៅ កូនទាហានទាំងពីររយនាក់នោះ ទទួលកាប់ចាក់គ្នាជាឧឡារិក ឮសូរសន្ធឹកនេះ ដល់ទៅចៅពញាយមរាជ ដែលជាបិតាលៀង នៃ '''ចៅពញាយសរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រ តែចៅពញាយមរាជ លើកទៅជួយពុំទាន់ ព្រះបរមបពិត្រ ក៏សុគតទៅ។ កាលព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គសុគតទៅ ចៅពញាយមរាជ អញ្ជើញចៅពញាយសរាជា លើកព្រះសពព្រះបិតាបញ្ចុះនៅទីសមគួរហើយនាំសេនាទាហានខ្លះ ចេញមកកាប់អាក្បត់ស្លាប់អស់៣០នាក់ ស្លាប់ខាងទ័ពហ្លួងជាង ១០០នាក់។ ចំណែកឯ '''មហាឧបរាជកន'''វិញ កាលព្រឹកឡើងដឹងថា : ចៅពញា ឧទ័យធិរាជនាំកងទ័ពរត់ចោលបន្ទាយហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយទ័ពហ្លួង។ ឯទ័ពហ្លួងដែលគ្មានមេកងត្រួតត្រា ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ឯចៅពញាយមរាជ កាលដេញកងទ័ព'''ឱកម៉ឺនសូរិន្ទកែវ''' រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ហើយ ក៏ចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពអាស្រូវកន តែច្បាំងពុំបាន ក៏នាំចៅពញាយសរាជា ចុះទូកចែវរត់ទៅ។ លុះដល់ខេត្តមហានគរហើយ ចៅពញាយមរាជ ក៏សុំយកដំរីសេះ ពីចៅហ្វាយស្រុកនោះមក ដើម្បីរត់ទៅក្រុងទេព (ប្រទេសសៀម)។ ចៅពញាយមរាជ លុះធ្វើដំណើរដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈឺអនិច្ចកម្មទៅ។ អស់មុខមន្ត្រីក្រមការមហាតលិក រៀបដាក់ស្នែងបញ្ចុះសព នៅទីសមគួរហើយ ក៏នាំគ្នាអញ្ជើញ ចៅពញាយសរាជា ចូលទៅក្រុងទេព។ នេះនឹងស្រដីអំពី '''សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួស្តិ៍'''ថា : កាលដែលបន្ទាយសំរោងសែន បែកទ័ពនោះសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ ព្រមគ្នានឹងស្ម័គ្របក្សពួក អញ្ជើញយកព្រះខាន់រតនមង្គល ព្រះលំពែងជ័យ និងគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រ ចុះទូកនាំហែទៅដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ។ នៅទីនោះ គាត់គិតថា : បើអញទ្រាំទៅឲ្យដល់ទៅស្រុកសៀមទៅ មុខជាសៀមមិនឲ្យអញត្រលប់មកវិញទេ។ លុះគិតដូច្នេះហើយសម្ដេចឥសីភ័ទ្ទ ក៏ធ្វើជាចូលទូក ទៅបន្ទោបង់ឧច្ចារៈ (ដោះទុក្ខសត្វធំ) ក្នុងព្រៃ។ លុះទូកទីនាំង នាំចៅពញាយសរាជា ហួសទៅ សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ គាត់ក៏បត់ក្បាលទូកនោះ ចែវត្រឡប់មកត្រើយខាងលិចវិញ ហើយក៏ឡើងគោកចោលទូកនោះទៅ យកតែព្រះខាន់រាជ្យ និង លំពែងជ័យ ព្រះកៅទណ្ឌសរ នោះ ឲ្យអាសូរជាខ្ញុំវេចស្ពាយ រត់ទៅដល់ចុងខេត្តបាទី។ (គឺស្រុកកណ្ដាលស្ទឹងសព្វថ្ងៃនេះ ព្រោះសម័យពីដើម ស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង ស្អាង សំរោង ភ្នំស្រួច ភ្នំស្រង់ គងពិសី ទាំងអស់នេះ នៅក្នុងខែត្របាទីដែរ)។ នៅទីនោះ សម្ដេចឥសីភ័ទ្ទ ក៏នាំគ្នានឹងអាសូរជាខ្ញុំ ពួនពាក់លាក់ខ្លួន មិនឲ្យអ្នកណាដឹងឡើយ។ ឯព្រះខាន់រាជ្យ នឹងព្រះលំពែងជ័យ និងគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ សម្ដេចឥសីភ័ទ្ទយកទៅលាក់ទុក នៅក្នុងរន្ធ នៃ ប្រហោងដើមចំបក់មួយ។ ចំណែកឯ '''ចៅពញាយសរាជា''' ជាព្រះរាជបុត្រ ព្រះស្រីសុគន្ធបទនោះ ព្រមទាំងបណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមមហាតលិក នាំព្រះអង្គរត់ទៅដល់ស្រុកសៀមហើយ ក៏ចូលទៅនៅនឹងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាព្រះបិតុលា ហើយថ្វាយបង្គំយំខ្សឹកខ្សួល ទូលពីរឿងដែលអា (កន) ព្រះស្ដេចគិតប្រទូសរ៉ាយ ក្លែងឧបាយក្បត់ផែនដី។ ទ្រង់ថ្លែងសេចក្ដី ពីសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ក្ស័យព្រះជន្ម នៅស្ទឹងសែន សព្វគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានសេចក្ដីអាល័យ សម្ដេចព្រះជេដ្ឋាណាស់។ ទ្រង់នឹកតូចព្រះទ័យនឹងការចាញ់ឧបាយកលអា (កន) ព្រះស្ដេច ដែលវាចេញក្បត់ផែនដី ទាល់តែអន្តរាយដល់ព្រះអង្គព្រះជេដ្ឋា។ ស្ដេចទ្រង់ព្រះកន្សែងទាំងពីរអង្គ ទាំងមុខមន្ត្រីក៏សោកយំគ្រប់គ្នា។ លុះបន្ទោសោកស្រេច សម្ដេចព្រះបរមរាជា មហាឧបរាជ ស្ដេចនាំ'''ចៅពញាយសរាជ''' ចូលគាល់សម្ដេចព្រះមហាចក្រពត្តិ "ស្ដេចសៀម" ទូលរឿងសព្វគ្រប់ហើយ ទូលពីសម្ដេចព្រះរៀម សុគតគ្រប់ប្រការ រួចទូលសុំកងទ័ពលើកទៅចាប់អា (កន) ព្រះស្ដេច ប្រហារជីវិតឲ្យបាន។ '''ព្រះមហាចក្រពត្តិ''' ទ្រង់ប្រារព្ធនឹងក្រស័ត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ហាក់ដូចជាឈឺឆ្អាលណាស់ ថាចាំយើងចាត់សេនាទាហាន ឲ្យលើកទៅជួយបង្ក្រាប អាក្បត់នោះឲ្យវិនាសឆាប់ៗ កុំបីក្មួយ កុំបីចៅព្រួយព្រះទ័យឡើយ។ រីឯ មហាឧបរាជ កន ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក កាលបានជ័យជំនះឈ្នះ ព្រះមហាក្សត្រហើយ ក៏ទ្រើសចិត្តពន់ប្រមាណណាស់ ហើយឲ្យសម្ដេចចៅហ្វាកៅ ត្រូវជាមា និងនាយកងនាយទ័ព លើកទៅសង្កត់ខែត្រ ឲ្យរាបទាបទាំងអស់ គឺខាងជើងទល់នឹងនគរលាវ ខាងលិចទល់នឹងនគរចាមខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រ។ លុះសង្កត់ខែត្របានរាបទាបហើយ ចៅហ្វាកៅ ក៏តាំងចៅហ្វាយស្រុក ឲ្យនៅរក្សាខែត្រយ៉ាងមាំមួន រួចទើបត្រឡប់មករក '''មហាឧបរាជកន''' វិញ។ មហាឧបរាជ ភូសម្រេចការរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក បានដឹងថា អាណាខែត្ររាបទាបអស់ហើយ ក៏មានចិត្តត្រេកអរណាស់ ទើបឲ្យលើកកងទ័ពត្រឡប់មកក្រុងស្រីសន្ធរវិញ។ មហាឧបរាជលុះចូលទៅក្នុងព្រះរាជវាំងហើយ ក៏តាំងសម្ដេចចៅហ្វាកៅជាមាឲ្យជាធំ សម្រេចរាជការខាងទាហាន។ ក្រៅពីនោះ តាំងឲ្យជា សេនាបតី មន្ត្រីធំតូច តាមមានគុណបំណាច់រាល់រូប។ លុះរៀបចំសេនាបតីរួចស្រេចហើយ មហាឧបរាជ កន ក៏ប្រកាសថា : បើអ្នកណារកព្រះខាន់រាជ្យមកថ្វាយបាន មហាឧបរាជនឹងឲ្យរង្វាន់ ជាមាស ៥០០ តម្លឹង តែរកពុំឃើញសោះ។ ស្ដេចកន ឲ្យធ្វើព្រះខាន់ថ្មី វិចិត្រ រចនាដោយសុវណ្ណរតន៍ រួចស្រេចហើយ សម្ដេចចៅហ្វាកៅ និង អស់សេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការជំនុំព្រមគ្នា រៀបចំពិធី ប្រាប្ដាភិសេក មហាឧបរាជ ឲ្យឡើងសោយរាជសម្បត្តិ គ្រប់គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី តទៅ។ ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្គាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៥ ចុះថ្ងៃទី ២១ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន ៣៥០០ ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះធម្មរាជា|ផែនដីព្រះធម្មរាជា]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្ដេចកន|ផែនដីព្រះស្ដេចកន]]</div> | notes = }} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] 3naurpdcj93h53wi189ysszm9ckk2wu 6 2581 5178 2013-04-03T15:35:39Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2586 9576 7713 2021-03-03T05:47:14Z 27.131.138.177 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ផែនដីព្រះស្ដេចកន''' </div> <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ពីគ.ស.១៥០៤ដល់គ.ស.... </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ|ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា]]</div> | notes = }} {{rule|12em}} [[ឯកសារ:ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ.PNG|center|600px]] ព្រះមហាឧបរាជ ភូសម្រេចរាជការ មហាក្រស័ត្រសឹក ('''កន''') បានឡើងប្រជាភិសេក សោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំវកចត្វាស័ក ព.ស. ២០៥៦-គ.ស. ១៥១២-ម.ស. ១៤៣៤-ច.ស. ៨៧៤ ក្នុងព្រះជន្មាយុ២៩ឆ្នាំ ក្នុងវាំងបាសាន ​ខែត្រស្រីសឈរ ទ្រង់ព្រះនាមជា '''ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតី ក្រុងស្រីសឈរ បាសាន'''។ ស្ដេចលើកព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង ពលព្រះស្រីរតនត្រ័យទាំងអស់ ឲ្យឡើង '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ដ្បិតសម្ដេចចៅហ្វាមានគុណបំណាច់ បានជួយច្បាំងមានជ័យហើយបានដើរសង្កត់រាបទាំងអាណាខែត្រ។ ស្ដេចលើកលែងឲ្យយកសួយសារអាករមួយរដូវ តាមបុរាណរាជប្រវេណី ដែលផ្លាស់ផែនដីថ្មី។ ផែនដីព្រះ'''មហាឧបរាជកន''' ក៏សុខសប្បាយរៀងមក។ លុះដល់មកឆ្នាំច ឆស័ក ព.ស. ២០៥៨-គ.ស. ១៥១៤-ម.ស. ១៤៣៦-ច.ស. ៨៧៦ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះតំរិះថា : យើងជាស្ដេចផ្លាស់វង្សថ្មី គប្បីគិតឲ្យមានជាប់នៅព្រះកេរ្តិ៍ ទីដំណែលព្រះរាជធានីថ្មីតទៅ ទើបមានសេចក្ដីល្បីឮនាមច្បាស់ប្រាកដទៅក្នុងអនាគត។ លុះទ្រង់ព្រះតំរិះ យល់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ '''សម្ដេចចៅហ្វា កៅ''' ជាមា ឲ្យកេណ្ឌប្រមូលរាស្ត្រប្រជាគ្រប់គ្រួ លើកពីក្រុងបាសានទៅទិសខាងកើត។ លុះដល់ទៅភូមិចន្លក់ដូនតី ព្រះស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចឲ្យសាងក្រុង ហើយគង់នៅទីនោះបាន៥ខែ។ ថ្ងៃមួយនោះ ព្រះអង្គទៅពលីការ ទេវតានៅដើមព្រះពោធិ៍ រួចហើយ ស្ដេចត្រឡប់មកដំណាក់វិញ។ យប់នោះ ទ្រង់ផ្ទំលក់ទៅ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា : ទ្រង់បានឮសន្ធឹកអ្វី ពីទិសខាងលិច ថាទ្រង់ឈរទតព្រះនេត្រគ្រប់៥ម៉ោង ឃើញខែរះប៉ប្រះមាត់ព្រៃ ហើយឃើញតាចាស់ម្នាក់ឈរនៅទីនោះ ស្រែកប្រាប់មកព្រះអង្គថា: "ស្ដេចពុំត្រូវនៅទីនេះទេ ត្រូវតែនៅឯភូមិស្រឡប់ទើបបានសុខ ថាទៅមុខគង់តែនឹងដឹងទៀត​"។ លុះចប់ព្រះសុបិន និមិត្តហើយ ស្ដេចតើនឡើង ក៏យល់ថា ព្រះអាទិត្យរៀងរះប្រពៃណាស់។ ​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ពេលនោះ ទ្រង់ចោលទីចន្លក ហើយលើកគ្រប់គ្រួ ទៅនៅភូមិស្រឡប់ ចុងខែត្រត្បូងឃ្មុំ ទល់ដែនខែត្របាភ្នំ សមគួរជាទីពិជ័យភូមិល្អ។ នៅទីនោះ ទ្រង់ចាត់ការ លើកដី ដុងឥដ្ឋ ដុតកំបោរ ដុតក្បឿង និងស្បូវអំបែង តាក់តែងលើកកំផែង ជីកគូ ជីកអូ តាំងបន្ទាយធំខ្ពស់ ក្រាស់ក្រួនមាំមួនធំទូលាយណាស់ ល្មមធ្វើសឹកកាន់ឆ្នាំបាន។ លុះធ្វើការស្រេចហើយ ស្ដេចឲ្យសាងប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរ ត្រឡែងកែងចុងរោង រោងជួង រោងទង រោងទីនាំង រោងឃ្លាំង និង សួនឧទ្យាន មានគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចចាប់ធ្វើការ តែពីរឆ្នាំបានរួចជាស្រេច។ តែទីនោះ ឥតទឹកទេ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវៀងមួយ ឧកញ៉ាវាំងមួយ ឧកញ៉ាលំពាំងមួយ ឧកញ៉ាស្រាលមួយ ឲ្យជីកស្រះធំ កណ្ដាលកំពែងព្រះនគរ មានជ្រុង៤។ លុះជីកបានទឹកស្រេច ស្ដេចសន្មតជ្រុងមួយៗ ឲ្យហៅថា កំពង់វៀង ជ្រុងមួយទៀតហៅថា កំពង់វាំង កំពង់ទី៣ ហៅថា កំពង់លំពាំង កំពង់ទី៤ ហៅថា កំពង់ស្រាល គ្រប់ចតុស្ដម្ភ (សេនាបតី) ទាំង៤។ អាស្រ័យហេតុទាំងនេះហើយ ទើបបានជាកំពង់ទាំង៤នោះ មានជាប់ឈ្មោះ ឧកញ៉ាទាំង៤នោះ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ '''ស្ដេចកន''' សាងនគរនេះ ធំមាំមួនជាងនគរចាស់ ហើយបានរួចរហ័សឆាប់ទៀតផង ព្រោះរាស្ត្រស្រុះស្រួលណាស់ កេណ្ឌតែម្នាក់ចូលជួយជាពីរបីនាក់។ លុះស្ថាបនារួចស្រេចហើយ ស្ដេចតាំងព្រះនគរនោះ យកនាមភូមិដើម មកផ្សំនឹងពាក្យថ្មី ហៅថា ក្រុងសន្លប់ដូនតី ព្រៃនគរ បវររាជធានី។ ទ្រង់ឲ្យឧកញ៉ាស្រាល ចាប់ត្រីធំ តូច យកទៅលែងក្នុងស្រះ ក្នុងគូ ស្នាមភ្លោះជាច្រើន ឲ្យឧកញ៉ាលំពាំងតាំងក្លោងព្នៀតដំរី (ធ្វើក្រោលដំរី)។ ស្ដេចឲ្យឈ្មោះវាល ដែលស្ដេចទៅប្រពាត ដេញសត្វនោះថាវាលបានធំ (ខ្លះថាវាលចន្ទំ) ព្រោះវាល ដែលស្ដេចដេញសត្វ ជាច្រើន ឲ្យឈ្មោះបឹងមួយ ដែលស្ដេចទៅប្រពាតមច្ឆាពុំបាននោះ ឲ្យហៅថា បឹងស្មូរជន។ ព្រះអង្គឲ្យសាងព្រះវិហារសីមាជាច្រើន។ ទ្រង់ឲ្យតាំងទ្រទូងរដ្ឋទាំង៧ គឺ ព្រះសង្ឃបរិនាយកមួយ ព្រះអរិយកស្សបមួយ ព្រះឯកសត្ថាមួយ ព្រះពុទ្ធឃោសាមួយ ព្រះធម្មឃោសាមួយ ព្រះវិបស្សនាមួយ ព្រះបវរសត្ថាមួយ ទ្រទូងរដ្ឋទាំង៧នេះ ព្រះអង្គឲ្យនៅគង់ចាំព្រះវស្សា ក្នុងអាវាសមួយៗ រាល់ព្រះអង្គ។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ដែលយាងមកគង់នៅ ក្រុងសន្លប់ដូនតី ព្រៃនគរនោះ បានតែបីឆ្នាំ រាស្ត្រប្រជាអ្នកបរទេស ចូលមកនៅកុះកុំជុំជិតប្រកិតគ្នាច្រើនក្រៃ គណនាពុំបានឡើយ លើសពីផែនដីមុនពីរភាគ។ ព្រះនគរ ក៏សុខសប្បាយសម្បូណ៌គ្រប់។ ព្រះអង្គឲ្យបោះប្រាក់ស្លឹង មានស្លឹង ត្រារូបនាគឲ្យរាស្ត្រចាយ ហើយព្រះអង្គសព្វព្រះហឫទ័យល្បែងស្រីទតរាំ របាំ មហោស្រព ដូរ្យដន្ត្រីណាស់។ នេះនឹងនិយាយអំពី សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះថា : កាលស្ដេចឥសីភ័ទ្ទ នៅលាក់ខ្លួនពួនអាត្មាក្នុងព្រៃជាយូរទៅ អាសូរព្នងជាខ្ញុំ (សម័យពីដើមគេចាប់ព្នងមកលក់ឲ្យធ្វើជាខ្ញុំគេ) ក៏ស្លាប់ទៅទៀត នៅតែម្នាក់ឯង ក្រីក្រលំបាកណាស់។ លុះបានដឹងដំណឹងថា : "'''ស្ដេចកន''' បានសោយរាជ្យ ហើយបានប្រកាសឲ្យរកព្រះខាន់រាជ្យ និង គ្រឿងបញ្ចក្សេត្រថាបើនរណារកឃើញ ហើយយកទៅថ្វាយ'''ស្ដេចកន''' ព្រះ'''ស្ដេចកន''' នឹងប្រទានរង្វាន់ ជាមាស៥០០តម្លឹង ដូច្នេះ ឥសីភ័ទ្ទ " ក៏មានចិត្តលោភក្នុងសន្តានអាត្មាដោយគិតថា : បើយើងយកវត្ថុទាំងនេះទៅថ្វាយ'''ស្ដេចកន'''ទៅមាសប្រាក់ក៏បាន យសសក្ដិក៏បាន នឹងទុកទៅ ក៏អសារឥតការដែរ កាលណាឡើយ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' និង សម្ដេច'''ចៅពញាយសរាជា''' ទាំងពីរព្រះអង្គ នឹងបានត្រឡប់មកវិញនោះ។ គិតយល់ដូច្នេះហើយ សម្ដេចឥសីភ័ទ្ទក៏ដើរតែម្នាក់ឯង ទៅដល់ដើមចំបក់ធំនោះហើយខំប្រវាបារឡើយ បានដល់បង្កៀបមួយ រៀបនឹងលូកដៃយកព្រះខាន់នោះ ក៏ស្រាប់តែឃើញពស់មួយយ៉ាងធំលូនឡើងទៅលើដើមចំបក់នោះចាំនឹងចឹកសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ។ សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ ឃើញពស់ហើយ ក៏ភ័យរន្ធត់ភ្លាត់ជើងភ្លាត់ដៃ ធ្លាក់ចុះមកបាក់កស្លាប់ក្នុងព្រៃនោះ ឥតមានអ្នកឯណាឃើញសោះឡើយ។ ខ្មោចនោះ ចំណេរមកឯអនាគតក៏ទៅជាបិសាច ចាំរក្សាព្រះខាន់នៅទីនោះរៀងមក។ នេះនឹងសានិយាយ ទៅខាងដើមបន្តិចវិញថា : កាលសម្ដេចព្រះ'''ស្រីសុគន្ធបទ''' ស្ដេចសុគតទៅនោះនៅក្នុងច.ស. ៨៧៤ ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក។ កាលច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័គនោះ ទើបព្រះ'''ចៅពញាយសរាជា''' រត់ដល់ទៅក៏គង់នៅជាមួយនឹងសម្ដេច '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាព្រះបិតុលា ព្រមទាំងស្ដេចក្រាបទូលព្រះបិតុលាថា : ក្រុងកម្ពុជាធិបតីនោះ '''ព្រះស្ដេចកន''' លុកសម្ដេចព្រះ'''ស្រីសុគន្ធបទ''' ជាសម្ដេចព្រះបរមរាជបិតា ដែលត្រូវជាព្រះបរមជេដ្ឋា ព្រះអង្គនោះ សុវណ្ណគតទៅហើយ។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះវិយោគសោកអាឡោះអាល័យ ព្រះបរមសពពន់ប្រមាណ។ ស្ដេចចង់តែត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជាវិញ ស្ដេចទន្ទឹងចាំថា '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' បានព្រមទទួលថានឹងជួយទំនុកបម្រុង ព្រះអង្គ ថ្វាយទ័ពដល់ព្រះអង្គនាំទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ ក៏មិនឃើញចាត់កងទ័ពមកថ្វាយសោះ។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ក៏រកតែកលនឹងដោះមកក្រុងកម្ពុជាវិញ តែរកពុំបាននៅឡើយ។ បើគិតពីត្រឹមតែ ស្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទៅគង់នៅស្រុកសៀម ពីឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័ក ព.ស.២០៥៣-គ.ស. ១៥០៩-ម.ស. ១៤៣១-ច.ស. ៨៧១ ឆ្នាំជូត នពស័ក មកដល់ ព.ស.២០៥៩-គ.ស.១៥១៥-ម.ស. ១៤៣៧-ច.ស. ៨៧៧ ឆ្នាំកុរសប្តស័កនេះ ត្រូវជា៧ឆ្នាំហើយ។ ឆ្នាំនោះ មានដំរីមួយ កំពស់៤ហត្ថ នៅស្រុកកាញ្ចនបុរី។ មានហ្មសៀមម្នាក់ឈ្មោះ'''ពាម''' នាំស្ម័គ្របក្សពួក ទៅចោមទាក់ដំរីនោះតែទាក់ពុំបាន។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' (ស្ដេចសៀម) ទ្រង់ចង់បានដំរីសនោះណាស់ តែនឹងរកអ្នកណាជាទំនុកទុកព្រះទ័យ ឲ្យចេញទៅធ្វើការនេះថ្វាយពុំបាន។ ខណៈនោះ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ក្រាបទូលសុំអាសា ទៅទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''មានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យកេណ្ឌយកធ្នាក់ យកហ្មទៅទាក់ដំរីសនោះ ឲ្យបាន។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទាក់បានដំរីនោះនាំមកថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរឫទ្ធីចំណេះផ្សេងៗ ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ជាច្រើន ដល់សម្ដេចចៅ ពញាចន្ទរាជា ទើបទ្រង់ប្រទាននាមដំរីសនោះជា ព្រះគជេន្ទ្រ នរោត្តម។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលទាក់ដំរីបាននោះយល់ថា បានឱកាសហើយក៏ក្រាបទូលថា សូមបង្គំលា សម្ដេចព្រះចៅ ចក្រពត្តិ ទៅបង្ក្រាបអាស្ដេច កន ដែលក្បត់ញាំញីព្រះពុទ្ធសាសនា នូវព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស បណ្ដាលឲ្យបែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ថាបើនឹងបង្អង់យូរទៅឃើញថា ពុំបានឡើយ។ សម្ដេច'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា : កុំឲ្យក្មួយរួសរាន់ពេក ចាំដល់ឆ្នាំក្រោយៗ មាននឹងឲ្យជុនទៅជាមិនខាន។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះ ហើយ'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''ស្ដេចក៏ចូលទៅខាងក្នុងព្រះក្រឡាបន្ទុំទៅ។ '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' បានឮព្រះក្រសែដូច្នោះកាលណា ក៏យល់ថា : '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' មិនព្រមបើកឲ្យព្រះអង្គទៅឆាប់ឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រឡប់ពីគាល់ ដល់ទៅដំណាក់វិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : បើអញនឹងចាំលាដោយស្រួលនោះ មុខជាស្ដេចសៀម មិនបើកឲ្យអញទៅទេ។ ដូច្នេះ មានតែអញគិតឧបាយកលយ៉ាងណាមួយ ទើបអញបានទៅស្រុកវិញឆាប់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ បណ្ដាពួកក្រុមជាខ្ញុំ១៥នាក់ (ច្បាប់ខ្លះថា ១៤នាក់) ឲ្យយកឈើធ្លាក់ ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំៗ ៤ ហើយយកទៅលបសង្កត់ដី ឲ្យមានជាស្នាម ដូចជាជើងដំរីមែនទែន រួចឲ្យយកលាមកដំរីញាត់ក្នុងជាល យកទៅរលាក់ចេញ ពីជាលច្រើនដុំ ហើយយកទៅទំលាក់រាយចោល ឲ្យប្រកបនឹងដានជើងធំនោះ ឲ្យដូចជាដំរីទាំងពួងជុះ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើដល់ដើមឈើណា ណាល្មមជាដំរីឈរស្រប់បាន (ពាក្យសម្រាប់និយាយថា ដំរីឈរជ្រកម្លប់ឈើ) ឲ្យពួកបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះយកដីភក់ទៅលាប ហើយឲ្យយករោមចៀមពីរបីសរសៃ សៀតនឹងសំបកឈើ ធ្វើឲ្យដូចជារោមដំរីត្រដុសនឹងដើមឈើមែនៗ។ ទ្រង់បញ្ជាថា បើធ្វើដូច្នេះរួចហើយ ឲ្យពួកក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះ ដើរបង្ហួស កន្លងដានទៅទិសឦសាន ដល់ទៅខេត្តនាងរង ស្រុកនគររាជ ហើយខ្លួនឯងទាំង១៥នាក់ ស្រូតរូតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រជារាស្ត្រ នៅស្រុកនាងរង នាងផ្អែក ចុងកល្ប ស្រុកទំនប់ ទុងកែ ទឹកជោរ មង្គលបូរី នគររាជសីមា (ត្រង់នេះសាស្ត្រាខ្លះថាសៀមរាប) បាត់ដំបង ឲ្យបានមកជួបជុំចាំអញនៅទីបន្ទាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំទៀតថា : បើកាលណាដើរតាមផ្លូវនោះទៅ ហើយមានគេសួរឯង អំពីដំណើរនោះ ឯងត្រូវប្រាប់គេថា ឯងបានឃើញដំរីសមួយ ដូចសំឡី កំពស់ប្រហែលជាង ១០ហត្ថបានជាដើរតាមរកមើលឲ្យច្បាស់ទីលំនៅវា។ អស់បណ្ដាជាខ្ញុំទាំង ១៥នាក់ ក៏ចេញទៅធ្វើការ តាមត្រាប់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ។ លុះកន្លងមកគ្រប់មួយខែ អស់ចៅមឿង (ចៅហ្វាយស្រុក ឬ មេឃុំ) ចៅបាន (ម្ចាស់ស្រុក) ក្នុងដែនសៀមទិសខាងកើត បានដំណឹងថា មានដំរីសក៏អរណាស់ ទើបនាំគ្នាចូលព្រៃទៅពិនិត្យមើល តែមើលឃើញតែដានជើង និង លាមកវា ធំក្រៃលែងនឹងដំរីទាំងពួង មើលទៅលើដើមឈើខ្លះ ក៏ឃើញមានរោមសសុទ្ធសដូចជាសំឡី ជាប់នៅលើដើមឈើនោះច្រើនអន្លើមែន។ ចៅមឿង ចៅបាន ទាំងអស់នោះ ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់ ធ្វើសំបុត្របកប្ដឹងចូលទៅ សេនាបតី សេនាបតី យកសេចក្ដីក្រាបទូល ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅចក្រពត្តិ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំព្រះរាជបុត្រាធម៌ គឺ'''ចៅពញាឱង''' ដែលត្រូវ ជាព្រះរាជបុត្រា នៃ '''ព្រះស្រីរាជា''' (ខ្មែរ) និងព្រះវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀមត្រា ទើបស្ដេចត្រាស់សួរថាឈ្មោះណានឹងទទួលអាសា ទៅតាមទាក់ដំរីប្លែកនោះបាន? អស់រាជសេវកាមាត្យសៀម ក្រាបទូលថា : ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទាំងឡាយ ឃើញតែ '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' មួយប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្នកក្លាហាន មានតំរិះខាងទាក់ដំរីនោះជាងគេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' នេះ ក៏បានធ្វើការទាក់ដំរី ថ្វាយរៀងមកហើយផង។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ឮទីប្រជុំឆ្លើយដូច្នោះ ក៏យល់ថា បានដូចគំនិតព្រះអង្គហើយ ទើបក្រាបទូលថា : តាមសំបុត្រច្រើនច្បាប់ ដែលចៅហ្វាយស្រុកច្រើនស្រុក ប្ដឹងចូលមកនោះថា : ដំរីនោះ ធំខ្ពស់ទៅ១០ហត្ថ ហើយបើតាមដំណឹងក្រៅសំបុត្រទៀតថា : ដំរីនោះមានបរិវារ គោត ស្ដ (គោត គឺដំរីឥតភ្លុកឥតចែ, ស្ដ = ដំរីឈ្មោលឥតភ្លុកមានតែចែ) នៅថែរក្សាជាច្រើន លើសដំរីទាំងពួង ទាំងសម្បុរ និង កំពស់ទៀត ក៏ល្អគួរឲ្យចេតនា គួរតែទូលព្រះបង្គំ យកចិត្តទុកដាក់ គិតយកដំរីនោះ មកទុកជាមង្គលព្រះនគរថ្វាយឲ្យបាន។ ការណ៍ ដែលខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ ជំនុំយល់ព្រមថា យកទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ឲ្យទទួលអាសា នឹងទៅទាក់យកដំរីនោះ មកថ្វាយឲ្យបានទៀត ក៏ជាការគួរសមណាស់ហើយ ក៏ប៉ុន្តែ ដំរីសនោះ មានបរិវារ ធំ ច្រើនលើសដំរីមុនណាស់ ហេតុដូច្នេះ សូមសម្ដេច ស្ដេចព្រះរាជទានពល៥០០០នាក់ ដំរី១០០ និង កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា សស្ត្រាវុធក សម្រាប់បាញបង្អើលដំរីកាចៗ ដែលនៅរក្សាដំរីសនោះ ច្រើនណាស់ឲ្យវាខ្លាចហើយចៀសចេញទៅ៖ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយឃើញថា ការទាក់ដំរីនោះ មុខជាធ្វើអស់ពេលវេលាជាច្រើនផង ក្រែងរេហ៍ពលពុំគ្រប់គ្រាន់ស្បៀងអាហារ នឹងកើតចលាចល ការណ៍ក៏ពុំបានសម្រេច ហេតុដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំ សូមព្រះរាជទាន ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ផង សូមព្រះរាជទាន ព្រះរាជអាជ្ញា ឲ្យបានមាំមួនទៀត ទើបទៅធ្វើការណ៍នោះបានសម្រេច។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' បានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទើបព្រះរាជទាន ព្រះសែង (គឺដាវស្រោមមាស អ្នកកាន់ដាវនេះ មានអំណាចកាប់សម្លាប់បានតាមចិត្ត) ហើយត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចៅពញាចក្រី កេណ្ឌពលពាហនៈថ្វាយតាមសុំកុំបីខាន។ ឧកញ៉ាចក្រី ក៏ចាត់ការថ្វាយ ព្រះចៅចន្ទរាជា តាមព្រះរាជបង្គាប់ នៃ ព្រះពុទ្ធចៅ '''មហាចក្រពត្តិ'''គ្រប់ប្រការ។ '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលបានពល និង ស្បៀងអាហារ ​ព្រមទាំងព្រះរាជអាជ្ញា ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកគ្រប់អស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា ចេញមកក្រៅ។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គសុវណ្ណខាក់លោក ស្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យានោះ ទើបសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចយាងទៅថ្វាយបង្គំ ព្រះអង្គសួគ៌លោក គឺ'''ពញាឱងរាជា''' ដែលត្រូវជាព្រះរៀម ព្រះអយ្យកោមួយនឹងព្រះអង្គ (សូមជ្រាបថា ពញានេះត្រូវជាព្រះរាជបុត្រ នៃ '''ព្រះស្រីរាជា''' ដែលសៀមនាំយកទៅស្រុកវា ទាំង'''ព្រះស្រីរាជា''' ទាំង'''ពញាឱង''' ហើយ'''ព្រះស្រីរាជា''' សុគតនៅខេត្តបាត់ដំបង។ '''ព្រះស្រីរាជា''' ត្រូវជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋា នៃ '''ព្រះធម្មរាជា''' ដែលត្រូវជាបិតា នៃ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''។ ដូច្នេះ '''ពញាឱង''' និង សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ត្រូវជាព្រះរៀមព្រះអនុជ មានព្រះអយ្យកោមួយជាមួយគ្នា)។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចក្រាបទូលសួរថា : អ្នកបងលែងគិតស្រុកហើយឬ ក៏បានជាគង់នៅព្រងើយ មិនអើពើនឹងរឿងអាក្បត់ឈ្មោះ'''កន''' យករាជសម្បត្តិបានដូច្នេះ? ទ្រង់ពុំស្ដាយវង្សព្រះមហាក្សត្រ និងគ្រងព្រះមហានគរទេឬ? ព្រះអង្គសួគ៌លោក ទ្រង់ឆ្លើយថា : "អូនអើយ បងមកនៅក្រុងទេពនេះ ជាឈ្លើយព្រះពុទ្ធចៅទេ។ ព្រះពុទ្ធចៅ ស្ដេចពុំយកទោសបង ស្ដេចប្រោសបង ឲ្យបងគ្រងស្រុកសុវណ្ណខាក់លោកនេះ ​ជាខែត្រធំស្មើនឹងខែត្រព្រះរាជបុត្រទៅហើយ បានប៉ុណ្ណេះហើយ បងក៏បានសុខណាស់ហើយ បើបានសុខដូច្នេះហើយ នឹងគិតរកសុខអ្វីទៀត។ ចំណែកឯស្រុកខ្មែរវិញ បងលែងនឹករលឹកអាល័យហើយ តាមតែអ្នកអូនគិតគូរចុះ"។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចដឹងព្រះរាជហឫទ័យ យ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់មិនហ៊ានត្រាស់សួរតទៅទៀត ក្រែងរឿងនេះពុំបាត់ស្ងាត់នឹងនាំឲ្យខូចការណ៍។ ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ពុំបានត្រាស់តបទៅវិញឡើយ! ទ្រង់គង់ក្រសាលបន្តិច ក៏ថ្វាយបង្គំលា វិលមកដំណាក់វិញ។ មកដល់ដំណាក់ ទ្រង់នឹកតែក្នុងព្រះទ័យថា : ឱអ្នកបងអុងអើយ បានសុខហើយ ត្រឡប់ជាភ្លេចស្រុកទេសអស់។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១០រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំជូត ព.ស. ២០៦០-គ.ស. ១៥១៦-ម.ស. ១៤៣៨-ច.ស.៨៧៨ នោះ'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' មានព្រះជន្មវស្សា៣៦ឆ្នាំ ទ្រង់រៀបចំចាត់ចែង ព្រះរាជដំណើរស្រេច ស្ដេចនាំ'''ចៅពញាយសរាជា''' និង បណ្ដាជាខ្ញុំ លើកពលសៀមស្រូតរូត តាមស្នាមជើងដំរី ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ ពុំមានឈប់ឈរសោះ។ លុះលើកទៅបាន៧ថ្ងៃ ជិតដែនស្រុកខ្មែរហើយ ទ្រង់ព្រះរាជចិន្តាថា : អញមកដល់នេះហើយ បើទុកជា'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ'''បានដឹងថា អញរត់ហើយលើកទ័ពតាមមកក៏ពុំទាន់ដែរ។ ទើបទ្រង់ឲ្យធ្វើសំបុត្របកដាក់ទាំងរោមចៀម ដាក់ទាំងរោមចោមរឹស ដែលជាប់នៅដើមឈើគូរទាំងស្នាមជើង លាមក និង កំពស់ដំរីនោះ ឲ្យបម្រើសៀម នាំវិលទៅថ្វាយព្រះចៅ រួចហើយព្រះអង្គក៏លើកទ័ពចេញមកទៀត។ '''ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ''' (ស្ដេចសៀម) កំពុងទ្រង់បារម្ភ ពីរឿងទាក់ដំរីនោះ លុះបម្រើនាំសំបុត្រទៅដល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ឥឡូវទៅដល់ណាហើយ? បំរើ ក្រាបទូលថា : ទៅជិតដែនកម្ពុជាហើយ។ កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយ ដែលបំរើក្រាបទូលឆ្លងហើយ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' នឹងគ្នាន់ក្នុងព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរព្រះអង្គ សួគ៌លោកថា : '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទៅទាក់ដំរីសនេះ ហេតុអ្វីក៏ស្រូតរូតម៉្លេះ អញសង្ស័យណាស់។ ព្រះអង្គសួគ៌លោក ក្រាបទូលថា : '''ចៅពញាចន្ទរាជា'''នេះ មានចិត្តមានះណាស់ មានស្មារតីរឹងប៉ឹង ហើយចិត្តក៏រឹងរូស កាន់វង្សត្រកូលណាស់ទៀត។ តាំងពី'''ចៅពញាយសរាជា''' មកប្រាប់ថា : អា'''ព្រះស្ដេចកន''' សម្លាប់បិតាយកព្រះនគរហើយនោះ ទូលព្រះបង្គំឃើញកិរិយារបស់'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ខឹងក្ដៅនឹង'''អាកន'''ខ្លាំងណាស់។ ការដែលទៅហើយស្រូតរូតយ៉ាងនេះ ទូលព្រះបង្គំក៏យល់ឃើញថា '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' លើកទ័ព ទៅវាយអា'''ព្រះស្ដេចកន''' ពុំខានឡើយ។ '''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' បានទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' ឲ្យនាំទាហាន សេះ៣០ នាក់លើកទៅតាម '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា : បើ'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ពុំព្រមត្រឡប់មកទេ ឲ្យឯងប្រាប់ពលទាំង៥០០០នាក់នោះ ឲ្យខាងតែបានមក។ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' បានទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា នាំទាហានសេះទាំង៣០នាក់លើកតាមទៅ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គស្រូតរូតមកដល់ដែនខែត្រ ប្រទេសខ្មែរហើយក៏ទ្រង់បញ្ចុះបញ្ចូលអាណាប្រជានុរាស្ត្រ តាំងពីប្រទល់ដែនរៀងមក បានពល១៨០០នាក់ ហើយលើកមកដល់ខែត្រទឹកជោរ ដូចជាបណ្ដាជាខ្ញុំ ដែលប្រើមុនគេនោះ។ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះ បានរេហ៍ពល២០០នាក់ ផ្សំគ្នាជា ២០០០នាក់ ហើយស្ដេចលើកកងទ័ពខ្មែរសៀម ចូលវាយបន្ទាយបានខែត្រនគរសៀមរាប បានរេហ៍ពលថែមទៀត រួមទាំងទ័ព ៨០០០នាក់ផង ត្រូវជា១០០០០នាក់ហើយលើកចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ។ ខណៈនោះ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' នាំទាហានសេះ៣០នាក់ ដល់មកជិតមហានគរ ហើយ ហើយសួរគេឯងតាមផ្លូវទៅ បានដំណឹងថា : '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' នាំរេហ៍ពលខ្មែរសៀម ចូលមកតាំងក្នុងមហានគរ ៣ថ្ងៃហើយ។ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' ក៏នាំទាហានទាំង៣០នាក់នោះ ចូលទៅមហានគរ ហើយបានឃើញ '''សម្ដេចចន្ទរាជា''' ប្រថាប់លើផែនសិលា ជាមួយនឹងសេនាទាហានសៀមខ្មែរ ដែលកំពុងអង្គុយគាល់ត្រៀមត្រា។ មួយរំពេចនោះ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ'''ទូលថា: ព្រះពុទ្ធិចៅត្រាស់ប្រើទូលព្រះបង្គន់ ឲ្យមកតាមទ្រង់ ឲ្យទ្រង់លើកពលត្រលប់ទៅវិញឲ្យឆាប់។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ដឹងកលយល់ការណ៍ថា : សៀមលើកតាមមកហើយក៏ហូតព្រះសែងអាជ្ញាសឹក ដែល'''ព្រះចៅចក្រពត្តិ''' ព្រះរាជទានមកនោះ ហើយមានព្រះមធុរសវាចាសន្ធាប់ថា : នេះគឺជាអាជ្ញាសឹក ព្រះចៅប្រទានមកឲ្យអញពេញអំណាចឲ្យអញធ្វើ នាទីពីរយ៉ាងគឺ មួយឲ្យតាមទាក់ដំរីស ម្យ៉ាងទៀតឲ្យអញ ទៅកាប់អាព្រះ'''ស្ដេចកន'''ថ្វាយព្រះអង្គ។ ខ្លួនឯងនេះឬ មានអំណាចលើសដាវអាជ្ញាសឹកនេះ? ដែលឯងថា ព្រះចៅឲ្យឯងមក តាមអញនោះ គឺព្រះរាជឱង្ការ ឬ ចុតហ្មាយឯងនៅឯណាយកមកឲ្យអញមើល? បើឯងមិនយកមកឲ្យអញទេ អញទុកឯងជាក្លែងព្រះរាជឱង្ការ ទុកជាបង្ខូចបង្ខានរាជចារផែនដី ហើយអញត្រូវកាត់ក្បាលផង ដោតជាបម្រាម ព្រះទាំងគូកនផង។ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' និង កូនទាហានជំនិះ៣០នាក់ ដែលខ្លួនមកនោះ គ្មានព្រះរាជឱង្ការ របស់ព្រះចៅជាទីអាងទេ។ លុះឃើញ ព្រះសែងអាជ្ញាសឹកហើយទាហានសៀមទាំង៣០នាក់ និង៥០០០នាក់ ដែលមកតាមសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''នោះ ក៏ភិតភ័យតក់ស្លុត លុតជង្គង់សូមព្រះរាជទានទោស។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' យល់ឃើញថា ត្រូវព្រះទ័យហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : អស់ឯងរាល់គ្នាវិញទៅវិញចុះ ទៅក្រាបទូលព្រះចៅថា : ដែលទ្រង់ប្រោសលៀងរក្សាអញជាង៧ឆ្នាំនេះ ជាព្រះគុណលើអញខ្លាំងណាស់ រកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមពុំបានទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតកាលអញត្រឡប់មកស្រុកនេះ ទ្រង់ឲ្យរេហ៍ពល ៥០០០នាក់ ដំរីធ្នាក់១០០រយ ជូនមកទៀតនេះក៏ជាព្រះគុណធ្ងន់លើសលែងទៅទៀត។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ អញនៅក្រណាស់ អញនឹងរកអ្វីថ្វាយទៅវិញឲ្យបានសមគួរនឹងព្រះគុណនោះគ្មានទេ។ សុំកុំឲ្យព្រះចៅ ទ្រង់ពិរោធឡើយ។ ថាបើដល់អញបានឈ្នះហើយចាប់អាព្រះស្ដេច កនបាន បានទាំងផែនដីមកវិញកាលណា អញនឹងនាំពលសៀម ដែលទ្រង់ប្រទានមកនេះ និង សួយសារមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ តាមសំដីដែលអញ បានក្រាបបង្គំទូលទុកជាសម្ងាត់ស្រាប់។ ពួកពលទាំង៥០០០នាក់ បានឮព្រះរាជបរិហារហើយខ្សឹបគ្នាថា: '''ចៅពញាចន្ទរាជា'''នេះ បានសញ្ញាថ្វាយព្រះចៅយើងស្រេចហើយបានជាទ្រង់ត្រាស់ឲ្យយើងទាំង៥០០០ នាក់នេះមក ឯ'''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' ដែលមកស្រដីមាត់ទទេនោះ ប្រហែលជាក្លែងក្លាយទេ យើងនឹងជឿស្ដាប់ផងមិនបានទេ។ '''ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ''' ​​ក៏រឹតតែកោតខ្លាច ពលទាហានដែលមកនោះ ក៏គិតពិនិត្យទៅ ឃើញចិត្តរេហ៍ពលសៀមដែលហែមកមុននោះ ជឿខាង'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ច្រើនជាជាងខ្លួន នឹងគិតធ្វើតាមព្រះចៅទ្រង់ព្រះបណ្ដាំនោះមិនកើត។ ដូច្នេះ ម៉ឺនពេជ្រដាវិចិត្រ ក៏នាំទាហានជំនិះ៣០នាក់នោះ ត្រឡប់ទៅក្រុងទេពវិញទៅ។ ក្រោយទាហានសេះត្រឡប់ទៅវិញ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់លើកកងទ័ពទៅដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ ទ្រង់ក៏ចាត់ឲ្យនាយកងទ័ព ដើរបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រក្នុងខេត្ត។ ខណៈនោះ ពញាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង បានដឹងថា '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាព្រះរាជត្រកូលស្ដេចខ្មែរ ត្រឡប់មកដល់ហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ ថ្វាយរេហ៍ពល ១០០០០នាក់ និង ស្បៀងអាហារ ១០០០រទេះទៀត។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ស្ដេចទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចគង់សម្រាកកំលាំង រេហ៍ពល នៅក្នុងខេត្តនោះបីថ្ងៃ ហើយក៏លើកឆ្លងទៅតាំងបន្ទាយនៅខេត្តពោធិ៍សាត់។ ចំណែកឯ សម្ដេចចៅពញាសួគ៌ា លោកចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់ ដែលជាមន្ត្រីខាងសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា ('''កន''') បានដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៤០០០០នាក់ ឲ្យរក្សានាទីភាគបន្ទាយ រាយល្បាតតាមច្រកផ្លូវស្រេច ទើបបកសំបុត្រ ប្ដឹងចូលមកសេនាបតីក្នុងក្រុងសន្លប់ពិជ័យព្រៃនគរ។ រីឯ ចៅពញាមឿងវិញ លុះបានដឹងថា ​'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចត្រឡប់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយ អ្នកក៏ដើរបញ្ចុះបញ្ចូល បានស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលក្នុងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក ជាច្រើននាក់។ កាលឃើញថា ចៅពញាសួគ៌ាលោក ជំនុំរាជការគិតរឹងទទឹង ពុំព្រមចុះចូលនឹងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ទេ ពញាមឿង លុះដល់វេលាយប់ស្ងាត់ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ចូលលុក (គឺចូលទៅប្រហារមិនឲ្យដឹងខ្លួនជាមុន) ចៅពញាសួគ៌ាលោកស្លាប់មួយរំពេច ហើយស្រែកប្រកាសប្រាប់អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រថា : សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''នេះ ពេញជាព្រះរាជត្រកូលនៃ'''សម្ដេចព្រះធម្មរាជា''' ដែលជាស្ដេចទ្រង់ធម៌ហើយ។ ឯ'''ស្ដេចកន''' ជាចៅហ្វាយ ចៅពញាសួគ៌ាលោកនេះខាងម្ដាយជាពលព្រះស្រីរតនត្រ័យសុទ្ធ។ អស់អ្នករាល់គ្នានឹងសំពះព្រះ ក៏ចង់ថ្វាយបង្គំបាយ៉ាប (បាយ៉ាប គឺអារ័ក្សទឹក សម្រាប់ពួកនេសាទមច្ឆជាតិគោរព)។ ថាបើ អស់អ្នកពេញចិត្តថ្វាយបង្គំ ព្រះស្រីរតនត្រ័យនោះ ចូរអ្នកថ្វាយបង្គំចៅពញាចន្ទរាជា ដ្បិតស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ត្រូវយើងចេញទៅថ្វាយបង្គ ទទួលព្រះអង្គចុះ។ ថាបើអស់អ្នកចូលចិត្ត ចង់សំពះបាយ៉ាបនោះ ចូរអស់អ្នករៀបស្បៀងអាហារ នាំបុត្រភរិយា ទៅថ្វាយបង្គំព្រះស្ដេចកន កូនពល(ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងនៅវណ្ណៈច្រើននៅឡើយ វណ្ណៈពលជាវណ្ណៈថោកទាបបំផុត ជាពូជអម្បូរអ្នកមានទោសដែលមិនអាចលុបលាងបានឡើយ) ព្រះស្រីរតនត្រ័យឯបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ឲ្យឆាប់ចុះ។ អស់ក្រមការបណ្ដារាស្ត្រក្នុងកងទ័ពទាំង ៤០០០នាក់ប្លាយ លុះឮពញាមឿងប្រកាសចេញព្រះនាម '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ដូច្នោះហើយ ហេតុតែជាបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ក៏បណ្ដាលចិត្តគ្រប់កងទ័ពទាំងអស់ ឲ្យនឹកស្រឡាញ់អាល័យ ដល់សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ពន់ប្រមាណ ហើយក៏ស្រែកតបប្រកាសថា : យើងរាល់គ្នាចូលចិត្តទៅថ្វាយបង្គំព្រះ មិនព្រមទៅថ្វាយបង្គំបាយ៉ាបទេ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យថា : មិនចង់សំពះព្រះ មិនចង់ថ្វាយបង្គំព្រះ ទៅសំពះឯបាយ៉ាបទៅវិញ តាំងពីថ្ងៃនោះមក។ '''ចៅពញាមឿង''' លុះឮរាស្ត្រ ប្រកាសវាយបកដូច្នោះ ល្មមពេលព្រឹកស្រាងៗ ហើយក៏នាំអស់ក្រមការ និង អស់អ្នកមុខអ្នកការ បណ្ដារាស្ត្រចេញទៅ អញ្ជើញស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលទៅប្រថាប់ ក្នុងបន្ទាយស្រុក។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់សួរសេចក្ដីដើមទង គ្រប់ប្រការ។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចឲ្យលើកទ័ពចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយស្រុក ហើយស្ដេចហាមកងទ័ពទាំងខ្មែរ ទាំងសៀម មិនឲ្យទៅកំហែងកំហល់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងស្រុកឲ្យសោះ ដើម្បីកុំឲ្យរាស្ត្រប្រជា មានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ។ ទ្រង់ដាក់អាយ័តថា "បើឈ្មោះណាពុំស្ដាប់ ព្រះរាជឱង្ការនេះទេ ស្ដេចនឹងយកទោសដល់ប្រហារជីវិត"។ ខណៈនេះ អស់រាស្ត្រប្រជា ក៏បានសេចក្ដីសុខសាន្ត ឥតមានទុក្ខភ័យ អំពីពួកពលទាហាន សរសើរព្រះបារមី ​ព្រមទាំងថ្វាយសព្ទសាធុការពរ គ្រប់ៗគ្នា។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលដែលទ្រង់ហាមប្រាមសេនាទាហាន មិនឲ្យរំលោភជិះជាន់រាស្ត្រនាំឲ្យរាស្ត្របានសេចក្ដីសុខកាយសុខចិត្ត ឥតក្ដៅក្រហាយយ៉ាងនេះហើយ ទ្រង់ឲ្យរឹបយកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ចៅហ្វាយស្រុក ដែលចៅពញាមឿង ចូលលុកសម្លាប់នោះ មកព្រះរាជទានជារង្វាន់ ដល់អស់នាយកងនាយទ័ព ហើយទ្រង់តាំងចៅពញាមឿង ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រពោធិ៍សាត់ ទាំងតាំងឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សម្រេចរាជការគ្រប់ប្រការ។ រួចទ្រង់តាំងកូនតាមឿង ទាំង៤នាក់ឲ្យមានឋានន្តរសក្ដិខ្ពង់ខ្ពស់ គឺ *កូនទី១ ឈ្មោះកែវ ឲ្យធ្វើជា "ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ" *កូនទី២ ឈ្មោះអង់ ឲ្យធ្វើជា "ចៅពញាបរទេសរាជ" *កូនទី៣ ឈ្មោះទេព ឲ្យធ្វើជា "ចៅពញាវិបុលរាជ" *កូនទី៤ ឈ្មោះសុខ ឲ្យធ្វើជា "ចៅពញារាជតេជៈ" ជាមេទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ។ ទើបទ្រង់ចាត់ទាំង៤នាយ ឲ្យលើកពល ៨០០នាក់ ចេញទៅវាយខែត្រក្រគរ ខ្លុង ក្រង ជាមុន។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ('''ស្ដេចកន''') កាលខូចខែត្រពោធិ៍សាត់ហើយ នៅពេលថ្ងៃត្រង់ម៉ោង ១១ ស្ដេចនាំព្រះស្នំ ក្រុមបរិពារ ចុះស្រង់ទឹកក្នុងស្រះ រួចហើយនាំទៅប្រពាតសួន ឧទ្យានកំសាន្តព្រះហឫទ័យ។ ស្ដេចនាំព្រះស្នំក្រុមបរិពារ យាងរហូតដល់ទីក្រឡាបន្ទំ ដែលមានក្នុងសួនឧទ្យាននោះ។ នៅទីនោះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ក្រុមភ្លេងមហោរី ក្រុមចម្រៀង ច្រៀង ផ្លុំប៉ីកែវ ពីរោះពេក បណ្ដាលឲ្យភ្លើតភ្លើនព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក៏ទ្រង់ទម្រេតព្រះអង្គ ទៅលើព្រះស្នំជាតិលាវម្នាក់។ លុះទ្រង់ផ្ទំស្កប់ស្កល់ទៅទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា : ​​​​​​​​​​​"ព្រះចន្ទរះពីទិសខាងលិចលឿនគ្រឿនមកលើប្រាសាទ ហើយក៏បណ្ដាលឲ្យកើតជាភ្លើងឆេះសន្ធោរសន្ធៅលើប្រាសាទ អណ្ដាតភ្លើងរាលដាល ទូទៅពេញទាំងព្រះនគរ ព្រមទាំងរាលក្ដៅដល់ព្រះអង្គផង ព្រះអង្គរត់ទៅទិសឦសាន ភ្លើងក៏រាលឆេះរោលក្ដៅក្រហាយសព្វព្រះសារពាង្គកាយខ្លាំងណាស់"។ ទ្រង់បម្រះដឹងព្រះស្មារតីឡើង ក៏ល្មមពេលរសៀលម៉ោង៣ ទ្រង់ក៏តើនចាកព្រះសុបិនឡើងពីក្រឡាបន្ទំ ទ្រង់ក៏ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់បញ្ជាឱ្យហៅព្រាហ្មណ៍បុរោហិត និងពិជ័យហោរា មកប្រាប់នូវនិមិត្តនោះ គ្រប់ប្រការ។ ពិជ័យហោរា ទូលថ្វាយព្យាករណ៍ថា : "ទ្រង់និមិត្តក្នុងថ្ងៃសៅរ៍នេះ ក្បួនទំនាយថា ត្រូវលើព្រះអង្គហើយ គឺព្រះអង្គនឹងត្រូវទទួលគ្រោះកាច។ តាមព្រះសុបិននេះ ព្រះអង្គនឹងដឹងការណ៍ឆាប់។ ឯព្រះចន្ទដែលរះហើយបង្កើតជាផ្កាភ្លើងឆេះរាលពាសពេញទាំងនគរនោះ ទំនាយថា ទ្រង់នឹងមានសត្រូវ មកបៀតបៀនព្រះអង្គ ឲ្យនាំព្រះអង្គថ្លោះការណ៍ធំណាស់"។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ ចំពោះពិជ័យហោរា ដែលមិនចេះប្រចុបឲ្យស្របនឹងព្រះទ័យ។ ព្រះភក្ដ្រទុំទែងពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ហោរាទាយនេះ ដូចជាក្រៅក្បួនតម្រាហើយ ដូច្នេះ ចូរបុរោហិតពិនិត្យទាយមើលវិញ តើខាងណាទាយខុស ខាងណាទាយត្រូវ។ ព្រះបុរោហិត ក្នុងព្រះរាជត្រកូល យល់ថា ​"ទំនាយហោរានេះ ពុំសព្វព្រះទ័យនៃ'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''ទេ" ទើបក្រាបទូលប្រចុបប្រចែង រកផ្លូវឲ្យស្របព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថា : "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! សុបិននិមិត្តនៃព្រះអង្គនេះ បើតាមក្បួនហោរថា ទេវតាមកប្រាប់ហេតុឲ្យទ្រង់ជ្រាប ទាំងអស់៥ប្រការគឺ ប្រការទី១: ត្រង់ទ្រង់ឃើញព្រះចន្ទរះពីទិសខាងលិចនោះ ទំនាយថា ព្រះអង្គនឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ត ត្រជាក់ត្រជុំ ទាំងអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏បានសេចក្ដីរុងរឿងប្រៀបបាន នឹងពន្លឺព្រះចន្ទ។ ប្រការទី២: ត្រង់ព្រះចន្ទចេញជាភ្លើង ឆេះពាសពេញព្រះនគរនោះ ទំនាយថា ព្រះអង្គនឹងមានអំណាច អាចផ្សាយពេញទាំងប្រទេស ដូចភ្លើងឆេះទូទៅទាំង៨ទិស។ ប្រការទី៣: ត្រង់ថា ចំហាយក្ដៅដល់ព្រះអង្គនោះ ទំនាយថា : នឹងមានសត្រូវមកប្រមាថព្រះនគរ។ ប្រការទី៤: ត្រង់ទ្រង់ឃើញថា ព្រះចន្ទពេញបូរមីនោះ ទំនាយថា សត្រូវនោះនៅក្នុងព្រះរាជត្រកូល បង្កើតហេតុចេញមកពីទិសបស្ចិម។ ប្រការទី៥: ត្រង់ឃើញថា ព្រះអង្គរត់ទៅទិសឦសាន ហើយភ្លើងនៅតែតាមរាលក្ដៅដល់ព្រះអង្គនោះទំនាយថា បើកើតមានសត្រូវហើយ សូមព្រះអង្គស្ដេចទៅតាំងទ័ពទប់សត្រូវពីទិសឦសានទើបនឹងមានជ័យជំនះ។ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ព្រះសុបិននេះល្អទេ កុំព្រួយព្រះទ័យឡើយ​"។ '''សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ស្ដាប់បុរោហិតព្យាករណ៍ថ្វាយហើយ មានព្រះទ័យត្រេកអរខ្លាំងណាស់ តែដើម្បីនឹងរំដោះព្រះគ្រោះខ្លះ ព្រះអង្គក៏ឲ្យបុរោហិតផ្លុំ ប្រគុំត្រែស័ង្ខ ថ្វាយទឹកស័ង្ខ ស្លឹកព្នៅ សៀតព្រះកាណ៌ព្រះអង្គ ព្រមទាំងព្រះរាជទានស្លឹកព្នៅមួយសន្លឹក ទៅព្រះរាជបុត្រព្រះជន្ម ៥ឆ្នាំ ឲ្យសៀតព្រះកាណ៌ដែរ ព្រោះព្រះអង្គកំពុងជាប់ព្រះទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រនេះ ហើយព្រះរាជទានរង្វាន់ ឲ្យបុរោហិតដែលទាយត្រូវព្រះទ័យនោះ តាមសព្វព្រះទ័យ។ លំដាប់តមក ទ្រង់ត្រាស់ថា : "អាហោរចង្រៃនេះ វាស្អប់អញ ទើបវាក្លែងទាយឲ្យអញខូចចិត្តទាំងខូចទ្រព្យសម្បត្តិ ដោយវាមានគោលគំនិតសម្ងាត់ ប្រការណាមួយ ក្នុងខ្លួនវា " តមកទ្រង់ដៀលត្មះ ហោរានោះ ដោយប្រការផ្សេងៗ។ ពិជ័យហោរា ខំក្រាបទូលដោយជំនះថា ​: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស សូមព្រះអង្គកុំអាលទ្រង់អរតាមទំនាយបុរោហិតក្រាបទូលនេះឲ្យសោះ ព្រោះការណ៍ម្ដងនេះ ប្រាកដជាមានដូចទូលថ្វាយមិនមែន ដូចទំនាយបុរោហិតនេះទេ"។ '''សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ខ្ញាល់នឹងសំដីទូលតប របស់ហោរានោះណាស់ ទើបទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ព្រះសែង (ដាវ) មកកាប់ហោរា បណ្ដាលឲ្យហោរស្លាប់នៅទីនោះមួយរំពេច។ ក្រោយពីនោះមកចំនួន១០ថ្ងៃ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ស្ដេចចេញចងព្រះរាជរោងរម្យ ជួបជុំចៅពញាលំពាំងធិបតី សេនាបតី និង មន្ត្រីទាំងពួង ដែលក្រាបបង្គំជាយសបរិវារ។ ខណៈនោះចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបបង្គំទូលថា : "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស '''ព្រះចន្ទរាជា''' បានត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមវិញហើយ ឥឡូវស្ដេចសង្កត់បានខែត្របាត់ដំបង ហើយឆ្លងមកសង្កត់ បានខែត្រពោធិ៍សាត់ថែមទៀត ចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រពោធិ៍សាត់ បានប្ដឹងដោយសំបុត្រ ចូលមកសុំកងទ័ព អំពីទូលព្រះបង្គំ ឲ្យទៅជួយជាឆាប់​"។ ចៅពញាលំពាំងធិបតី ក្រាបទូលពុំទាន់ផុតវាចាផង ព្រះរាជវរានុកូល ក្រាបទូលថា: "សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រក្រគរ ប្ដឹងទូលព្រះបង្គំថា : នៅខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក អនិច្ចកម្មក្នុងចំបាំងទៅហើយ ឥឡូវនេះ'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''តាំង'''ពញាមឿង'''មេស្មិល ឲ្យឡើងជា ចៅពញាសួគ៌ាលោកហើយ ហើយឲ្យធ្វើជាមេទ័ព សម្រេចរាជការទាំងពួងផងទៀត '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ឲ្យកូនពញាមឿងទាំង៤ នាក់នោះធ្វើជាសេនាបតីសម្រាប់ទ្រង់ហើយឲ្យធ្វើបាឡាត់ទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកមកវាយបន្ទាយខែត្រក្រគរទៀត ឥឡូវនេះ បន្ទាយខែត្រក្រគរបកហើយ"។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''(ស្ដេចកន)ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយមានព្រះបន្ទូលថា : បងចក្រី ចូរបងឯងចេញទៅជាមេទ័ពធំ កេណ្ឌបណ្ដារាស្ត្រខែត្រខាងលិច ហើយលើកយ៉ាងស្រូតរូតទៅទល់ទប់ទ័ព របស់ចៅពញាចន្ទរាជា ឲ្យទាន់ការណ៍ សូមបងប្រឹងជួយខ្ញុំ ឲ្យអស់ពីកម្លាំងចិត្តណា៎"។ ពញាចក្រី ទទួលព្រះរាជបញ្ជា ហើយក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំ លើកទ័ពទៅម្ដងនេះ បើចាប់បានតួខ្លា ឬ មិនបាន ក៏គង់ខ្លាត្រូវរបួស បង់ជន្ម ឲ្យរាងចាលជាមិនខានដែរ"។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះទានលំពែងក្រំ^(១)មាសមួយជាអាជ្ញាសឹក ហើយឲ្យលើកកងទ័ព ទៅតាំងនៅក្នុងខែត្រលង្វែក។ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ជាមាឲ្យធ្វើមេទ័ពធំ។ ទ្រង់ប្រទានដាវគ្រឿងមាសមួយ ជាអាជ្ញាសឹក ហើយនឹងពានកន្ថោរទិតោមាស មួយសម្រាប់ ជាគ្រឿងសម្រាប់យស និង ស្គរហែពីរ សម្រាប់ទូង តាមផ្លូវខែត្រកំពង់សៀម។ '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពទៅដល់ខែត្រកំពង់សៀមហើយចេញសំបុត្រទៅកេណ្ឌរេហ៍ពល គ្រប់ខែត្រ។ លុះបានរេហ៍ពលគ្រប់ខែត្រ មកជួបជុំហើយ'''ចៅហ្វាកៅ''' ក៏ចាត់ចៅពញាឧទ័យធិរាជា ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្នទុក ឲ្យលើកទ័ពកាត់សំដៅទៅខែត្របាត់ដំបង ឆ្លងមកវាយផ្ទប់ពីក្រោយ កុំឲ្យ'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' រត់រួច។ ចំណែកឯ '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ខ្លួនឯង ជាមេទ័ពធំនោះ លើកទ័ពឆ្លងមកត្រើយខាងលិច។ ឯប៉ែកកងទ័ព នៃចៅពញាចក្រី កាលកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន៥៥០០នាក់ ហើយក៏ឲ្យចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រសំរោងទង លើកទ័ព១០០០០នាក់ ជាទ័ពមុខ ឲ្យចៅពញារាជាមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញកាន់ពល១០០០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ឲ្យចៅពញាវង្សាអនុជិត^(២)ចៅហ្វាយស្រុកបាទីកាន់ពល ១០០០០នាក់ ជាប៉ែកឆ្វេង ឲ្យព្រះរាជាវរានុកូលកាន់ពល ១០០០០នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួន ចៅពញាចក្រីឯង កាន់ពល១៥០០០នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ័ពចៅពញាចក្រី លើកដល់ខែត្រក្រគរ ក៏ប្រទះនឹងទ័ពនៃចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង។ '''ចៅពញសួគ៌ាលោកមឿង''' យល់ថា "ទ័ពខាងចៅពញាចក្រី លើកមកដល់ហើយ ព្រមទាំងមានពលលើសកងទ័ពខ្លួនច្រើនចំនួនណាស់ផង ក៏ចាត់ប្រើចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ កែវជាកូនច្បងឲ្យកាន់ពល២០០០នាក់ ជាទ័ពមុខ ចាត់'''ចៅពញាបរទេសរាជអង់'''ជាកូនទី២ ឲ្យកាន់ទ័ព១០០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់'''ចៅពញាវិបុលរាជទេព''' ជាកូនទី៣ ឲ្យកាន់ទ័ព១០០០នាក់ ជាប៉ែកឆ្វេង ចាត់'''ចៅពញារាជតេជៈសុខ''' ជាកូនទី៤ ជាទ័ពក្រោយ កាន់ពល១០០០នាក់។ ឯខ្លួនចៅពញាសួគ៌ាលោក ឯង កាន់ពល៤០០០នាក់ ជាមេទ័ពធំ ហើយចេញទៅតនឹងចៅពញាចក្រី។ '''ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ''' កូនច្បង ជាមេទ័ពមុខនោះ ដេញទ័ពឲ្យចូលវាយលុកកងទ័ពចៅពញាតេជោ។ រេហ៍ពល ក្នុងកងទ័ពទាំង២០០០នាក់ នោះកាលស្រែកហ៊ោយកជ័យ យ៉ាងកងរំពងហើយ ក៏រត់សំដៅចូលទៅលុកកងទ័ព នៃចៅពញាតេជោ វាយកាប់សម្លាប់គ្នាពពាក់ពពួន ស្លាប់ហូរឈាម ដូចទឹកទរ ឬ ហូរដូចជាស្ទឹង តែទ័ពពញាតេជោពុំព្រមបែកសោះ។ '''ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជកែវ''' ឃើញដូច្នោះហើយ ក៏ស្ទុះចូលទៅដេញកាប់ចៅពញាតេជោ ដែលនៅលើខ្នងសេះ។ សេះចៅពញាតេជោ ដោយឃើញគេស្ទុះចូលមកប្រញាប់ពេក ក៏ភ្ញាក់គេចខ្លួនទៅប៉ះនឹងដើមឈើ បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ពញាតេជោ ពីលើខ្នងសេះខ្ពោក។ ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ ឃើញបាចណាបហើយ ក៏កាប់ពញាតេជោស្លាប់មួយរំពេច រេហ៍ពលទាំងសងខាង ក៏ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា ច្របូកច្របល់ ទៅវិញទៅមក យ៉ាងសាហាវ ដូចម្រឹគពាឡ មានរបឹងរឹងរូសមិនព្រមចាញ់គ្នា ទៅវិញទៅមកសោះ។ ចៅពញវង្សាអគ្គរាជយល់ថា "ពលខ្លួនតិចណាស់ ហើយកងទ័ពខាងសត្រូវ ដែលមានចំនួនច្រើនស្រាប់ទៅហើយនោះ ក៏រឹងរឹតតែមកដល់ ថែមហើយថែមទៀតផង នឹងយកជ័យតទៅទៀតពុំបានឡើយ"ទើបនាំរេហ៍ពលថយមកជម្រាបបិតាតាមដំណើរ។ ឯចៅពញារាជាមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រភ្នំពេញ និង ចៅពញាវង្សាអនុជិត ចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទី ជាមេទ័ពឆ្វេង ស្ដាំ ដែលលើកតាម ទ័ពពញាតេជោនោះ ក៏បានប្រទះនឹងកងទ័ព ចៅពញាបរទេសរាជ និង ចៅពញាវិបុលរាច ដែលបង្កប់តាមសងខាងផ្លូវនោះ។ កងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងចៅពញាវិបុលរាជ កាលបើបានប្រទះហើយ ក៏ដេញពលចូលច្បាំង កាប់ចាក់ពលនឹងពល ចៅហ្វាយនិងចៅហ្វាយ ប្រកាប់ ប្រចាក់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ចៅពញាវង្សាអនុជិត ជាចៅហ្វាយស្រុក ខែត្របាទី ក្នុងពេលដែលកំពុងប្រកាប់គ្នា ទៅវិញទៅមកនោះសេះរបស់ខ្លួន ផុងជើងក្នុងរណ្ដៅផង ច្រឡោតដោយស្នូរកាំភ្លើងផង ក៏បណ្ដាលឲ្យធ្លាក់ចៅពញានេះទៅដី។ មួយរំពេចនោះ ចៅពញាវិបុលរាជ ស្ទុះចូលទៅកាប់ត្រូវស្មាចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាទី បណ្ដាលឲ្យគាត់ពិការជាទម្ងន់។ អស់សេនាទាហាន ខាងចៅពញាវង្សាអនុជិត នាំគ្នាជួយគ្រាហ៍ចៅហ្វាយរត់រួចខ្លួនទៅ។ ទ័ពស្ដាំរបស់ចៅពញាចក្រី កាលបើឃើញថា "នាយទ័ពរបស់ខ្លួនត្រូវរបួសជាទម្ងន់ហើយ"ក៏នាំគ្នាទៅរកទ័ពចៅពញាតេជោ។ មេកងខាងចៅពញាចក្រី កាលដឹងថា"ចៅពញាតេជោ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមហើយ" ក៏នាំសេនាទាហានទាំងពីរកង ទៅប្ដឹងចៅពញាចក្រី។ ចៅពញាចក្រី បានដឹងហើយក៏លើកទ័ពធំតាមមក។ ចៅពញាចក្រី លុះឃើញកងទ័ព ចៅពញារាជាមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញនិងទ័ពចៅពញាបរទេសរាជ និងវិបុលរាជ ជាកូនទី២ ទី៣របស់'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង'''កំពុងច្បាំងប្រកាប់គ្នា យ៉ាងគឹកកងរំពងខ្លាំងណាស់ដូច្នោះ ព្រមទាំងបានក្រឡេកមើលពីលើដំរីទៅ ឃើញកូនតាមឿង ទាំងពីរនាក់នោះក្លាហានណាស់ ក៏នឹកថប់ក្រែងចៅពញារាជាមេត្រីថយថ្វីដៃរបស់កូនតាមឿងទាំងពីរនាក់ ទើបចៅពញាចក្រី ដេញរេហ៍ពល ឲ្យចូលទៅជួយច្បាំងថែមទៀត។ ចំណែកឯ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' '''ចៅពញារាជតេជៈសុខ''' កូនទី៤ របស់តាមឿង កាលបានដឹងនូវកិច្ចការទ័ព ទាំងនោះហើយ ក៏លើកទ័ពទៅដែរ ហើយចូលជួយច្បាំងកូនទាំងពីរនោះទៀត។ ការប្រយុទ្ធរវាងកងទ័ព ខាងចៅពញាចក្រី និង ខាង'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' បានប្រព្រឹត្តទៅអស់ពេលដ៏យូរ តែមិនមានខាងណាអន់ជាងខាងណាឡើយ។ ទ័ពទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែរបឹងរឹងរូសមោះមុត ដូចៗគ្នា។ ខណៈនោះ '''ពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' យល់ថា កងទ័ពចៅពញាចក្រី មានពលច្រើនណាស់ សេនាទាហានទាំងនោះ ក៏មានថ្វីដៃខ្លាំងៗទៀត ឯពលខាងខ្លួន ក៏ស្លាប់ប្រមាណជា ៦០នាក់ទៅហើយឃើញថានឹងតយកជ័យជំនះពុំបានទេ។ លុះវេលាព្រលប់ មកដល់ហើយ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក៏វាយស្គរ ជាសញ្ញាឲ្យដំណឹងដល់កងទ័ព ឲ្យឈប់ច្បាំង ទាំងសងខាង។ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' និង កូនទាំង៤នាក់ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល ថយទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះ'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' នៅបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ព្រមទាំងក្រាបបង្គំទូល តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ចៅពញាចក្រី ឃើញថាចៅពញាសួគ៌ាលោក បន្ថយទ័ពទៅនោះ មិនហ៊ានដេញតាមទៅទេ ដោយខ្លាចចាញ់កល'''តាមឿង'''ផង ដោយព្រះអាទិត្យអស្ដង្គតរលត់រស្មីទៅហើយផង។ លុះព្រឹកឡើង ចៅពញាចក្រីបម្រុងនឹងលើកទ័ព តាមចៅពញាសួគ៌ាលោក តែទទួលពេលនោះ'''សម្ដេចចៅហ្វាកែវ''' នាំពល ៥០០០០នាក់លើកឆ្លងមកដល់ដែរ ចៅពញាចក្រីក៏បញ្ឈប់ទ័ព រង់ចាំស្ដាប់'''ចៅហ្វាកៅ'''ដែលនឹងចាត់ទ័ពជាថ្មីវិញ។ វេលានោះ'''ចៅហ្វាកៅ''' បានចាត់ទ័ពជា ៥ កង ដូចតទៅនេះ ១. ឲ្យ'''ចៅពញាចក្រីកែវ'''ឃុំពល ៣០០០០នាក់ ជាមេទ័ពមុខ (ទ័ពស្រួច)។ ២. ឲ្យ'''ចៅពញារាជាមេត្រីទិព្វ''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រភ្នំពេញ ឃុំពល២០០០០នាក់ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង។ ៣. ឲ្យ'''ចៅពញាស្រែន្យសេនាឫទ្ធីជ័យ''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រលង្វែក ឃុំពល១៥០០នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។ ៤. ឲ្យ'''ចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសួស្តិ៍''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ។ ឬអម្រិន្ទបូរ គឺស្រុកបរិបូណ៌ ឃុំពល១៦០០០នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ ៥. ឯខ្លួន'''សម្ដេcចៅហ្វាកៅ''' ឯងឃុំពល ៤០០០០នាក់ ជាមេទ័ពធំ។ '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' លើកទ័ពដេញតាម ទ័ព'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ដែលថយទ័ពមកក្រាបបង្គំទូល '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' នោះ។ គ្រាដែល'''ចៅហ្វាកៅ''' លើកទ័ពដេញតាមមកនោះ កងទ័ព'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង'''បានចូលទៅក្នុងបន្ទាយអស់ទៅហើយ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលទ្រង់បានជ្រាបថា : "កងទ័ពខាងគេលើកមកច្រើនណាស់ដូច្នេះហើយ"ទ្រង់ក៏ត្រាស់ឲ្យកេណ្ឌពល បាន២០០០០នាក់ឲ្យឡើងការពារបន្ទាយ។ លុះកងទ័ពខាង'''ចៅហ្វាកៅ''' មកចោមវាយបន្ទាយ ទ្រង់ក៏ឲ្យទ័ពក្នុងបន្ទាយបាញ់ព្រួញ ចោលដុំថ្មទៅ ត្រូវកងទ័ព'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ចៅហ្វាកៅ ខំដេញពលពានកំផែងបន្ទាយណែនណាន់តាន់តាប់ ដូចស្រមោចរោមស្ករ តែវាយមិនបាន។ កាលដឹងថាវាយយកបន្ទាយសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ពុំបានក៏ឲ្យ'''ចៅហ្វាកៅ''' បោះទ័ពព័ទ្ធចោមបន្ទាយនោះឲ្យជាប់ ដើម្បីទប់ព័ទ្ធខាងក្នុងមិនឲ្យចេញរួចផង ឲ្យអត់បាយបរិភោគ ដរាបត្រូវស្លាប់ ឬត្រូវដាច់ពោះគ្រប់ៗគ្នាផង។ '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' '''ចៅហ្វាពញាចក្រីកែវ''' ឲ្យពលចោមបន្ទាយរហូតដល់ ១២ខែ។ កងទ័ពខាង'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ចេញពីបន្ទាយពុំរួចមែន ស្បៀងអាហារ ក្នុងបន្ទាយក៏ចេះតែហោចទៅៗគួរឲ្យបារម្ភណាស់ដោយបន្ទាយនោះ មិនទាន់មានការប្រុងប្រៀបមាំមួន ប៉ុន្តែដោយហេតុព្រះបារមីរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានសាងមកពីអតីតកាល បណ្ដាលឲ្យ កងជញ្ជូនស្បៀង ខាង'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' បញ្ជូនទៅពុំទាន់។ ដូច្នេះ សម្ដេចចៅហ្វា កៅហើយក៏ឲ្យថយកងទ័ព មកតាំងបន្ទាយឆ្ងាយពីបន្ទាយព្រះចន្ទរាជា ចម្ងាយ ៣សិន ឲ្យទ័ពព័ទ្ធជុំវិញទៀត។ ការណ៍ដែល'''ចៅហ្វាកៅ''' ឲ្យថយទ័ពនោះប្រយោជន៍ឲ្យកងទ័ពផ្លាស់ប្ដូរគ្នា ចេញទៅរកស្បៀងអាហារ ក្នុងភូមិជិតខាង។</span> '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលទតឃើញថា"កងទ័ពសត្រូវ ថយឃ្លាតពីបន្ទាយព្រះអង្គហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងនាយកង នាយទ័ពថា : "ទ័ពសត្រូវរំលៀកចេញពីបន្ទាយយើងបន្តិចហើយ ការណ៍នេះល្អប្រពៃហើយ ជាឱកាសឲ្យយើងគិតដោះដៃចេញពីសត្រូវបានដោយស្រួល ចុះយើងនឹងគិតធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យចេញរួចពីចំណោមនេះ?"។ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក្រាបទូលថា : "បើយើងនឹងគិតវាយទំលាយចេញនោះក៏ចេញរួចបានដែរ ពីព្រោះពលយើង មានតែ២០០០០នាក់ ឯពលខាងគេ មានដល់ទៅជាង១០០០០០នាក់ បើយើងចេញរួចទៅ ទ័ពទាំងសងខាងក៏គង់ស្លាប់ច្រើនជាមិនខាន បើយើងរឹងតែនៅក្នុងបន្ទាយនេះ មិនចេញទទួលច្បាំងសោះ ក៏មិនបានដែរ ពីព្រោះបន្ទាយរបស់យើងទើបនឹងតាំងថ្មី ឯស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍ ដល់យូរទៅ ក្រែងលំបាកក្នុងការខ្វះខាតគ្រប់យ៉ាង ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ គិតយកគំនិតមួយ មកសូមទទួលអាសា គឺទៅកេណ្ឌកងទ័ពបិសាច ឲ្យមកចោមវាយទ័ព'''ចៅហ្វាកៅ''' បើទ្រង់ព្រះរាជាអនុញ្ញាត ទូលព្រះបង្គំយល់ឃើញច្បាស់ថា មុខជានឹងឈ្នះសត្រូវ ដោយងាយ បើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស យល់ព្រមផងនោះ សូមឲ្យជីករណ្ដៅកណ្ដាលបន្ទាយនេះ ឲ្យបានជាប្រញាប់ ដើម្បីទូលព្រះបង្គំនឹងបានគិតការថ្វាយ ឲ្យទាន់ពេលវេលា។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចៅពញាសួគ៌ាលោក ទូលសុំយ៉ាងនេះទ្រង់ពុំជឿសោះទេ ទើបទ្រង់គ្រវីព្រះសិរសា ហើយត្រាប់ថា "ពីបុរាណរៀងមក យើងពុំដែលឮថា មានឈ្មោះណាទៅកេណ្ឌយកខ្មោចបិសាច មកជួយច្បាំងមនុស្សដល់ម្ដងឡើយ ណ្ហើយអ្នកចៅពញា លែងគិតគំនិតបែបនេះទៅចុះ ព្រោះជាគំនិតមិនដែលមានអ្នកណាគិតមកពីមុនផង និងជាកិច្ចការមួយដែលខ្ញុំមិនជឿថាមានប្រសិទ្ធិភាពទាល់តែសោះផង"។ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក្រាបទូលថា បើទ្រង់មិនសព្វព្រះហឫទ័យឲ្យគិតធ្វើតាមចំណេះ និងតាមមន្តវិជ្ជាការទូលព្រះបង្គំទេ នោះទូលព្រះបង្គំនឹងអារក ឲ្យស្លាប់នៅទីនេះក្នុងឥឡូវនេះហើយ ព្រោះបើនឹងរស់នៅតទៅ ក៏មិនបានជួយយកអាសាផែនដី ថ្វាយព្រះអង្គដល់កម្រិតដែរ"។ ថាហើយ'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក៏ហូតដាវនឹងអារក តាមពាក្យដែលខ្លួនបានក្រាបទូល។ ខណៈនោះ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រា ឃើញទាន់ក៏ទ្រង់ស្ទុះទៅចាប់ដាវនោះចេញពីដៃហើយទ្រង់ត្រាស់ថា : "កុំ! កុំ ចៅពញា កុំសម្លាប់ខ្លួនខ្ញុំស្ដាយលោកណាស់ ខ្ញុំព្រមតាមចៅពញាហើយ ដូច្នេះ បើចៅពញាគិតឃើញដូចម្ដេច ស្រួលសូមចៅពញាធ្វើតាមគំនិតនោះចុះ"។ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ឮហើយ មានអំណរណាស់ ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកក្រៅដំណាក់ ហើយក៏ចាត់កូនទាហានឲ្យជីករណ្ដៅធំមួយ ជំរៅ៨ហត្ថ ៤ជ្រុង ឲ្យ ធ្វើរានទេវតា ៧ថ្នាក់ដាក់បាយសី ទឹកអប់ និង គ្រឿងបូជា ហើយឲ្យធ្វើរាជវីតិព័ទ្ធជុំវិញ។ លុះពួកពល ធ្វើតាមបង្គាប់សព្វគ្រប់ហើយ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក៏ស្លៀកស ពាក់ស ហើយឲ្យរៀបភ្លេងចាំប្រគុំទាំង៨ទិស។ រឿង'''ពញាមឿង''' នេះមានក្នុងព្រះរបាក្សត្រថា : '''ពញាមឿង'''នេះ ជាមេស្មឹង មានកូនប្រុស៤នាក់ គឺឈ្មោះ'''កែវ''' ១ '''កែ''' ១^(៣) '''ទេព''' ១ '''សុខ''' ១។ '''ពញាមឿង''' មានសម្លាញ់ម្នាក់ឈ្មោះ'''ចន្ទ''' ធ្វើជាជំទប់មេស្មឹងក្រវាញ។ ក្នុងគ្រានោះ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គមានម្នាងម្នាក់ ឈ្មោះ'''អ្នកម្នាងខៀវ'''។ '''អ្នកម្នាងខៀវ'''នោះ ទ្រង់គភ៌៧ខែ ហើយអ្នកម្នាងមានបាវស្រីមួយ ឈ្មោះ '''នាងពេញ'''។ សាស្ត្រារបាក្សត្រនោះនិយាយទៀតថា ក្នុងគ្រាដែល'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចលើកទ័ពពីក្រុងស្រីអយុធ្យា មកខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ '''ពញាមឿង''' នាំដំរី សេះ ជាច្រើនទៅថ្វាយ ទុកធ្វើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធនឹង'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ('''ស្ដេចកន''')។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចមកដល់ខែត្រក្រគរបានតយុទ្ធនឹងទ័ព'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ប៉ុន្តែ ខាងទ័ព'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''ឈ្នះ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''ទ្រង់ឃើញទ័ពព្រះអង្គ ចាញ់ទ័ពព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''ដូច្នេះ ព្រះអង្គក៏ថយទៅប្រថាប់ទ័ព នៅបន្ទាយមានជ័យ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ក្នុងឃុំបាក់នឹមវិញ។ ខណៈនោះ '''ពញាមឿង''' កាលឲ្យពលជីករណ្ដៅ ជំរៅ ៨ហត្ថ ៤ជ្រុងហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទៅកេណ្ឌបិសាច ឲ្យជួយធ្វើសង្គ្រាម។ មុននឹងទៅកេណ្ឌបិសាចនោះ'''ពញាមឿង''' បានផ្ដាំនឹង '''ពញាចន្ទជា'''សម្លាញ់ដែលជាជំទប់មេស្មឹងភ្នំក្រវាញថា "ឲ្យសម្លាញ់ឯង នៅជាមេស្មឹងជំនួសអញ ដើម្បីនិយាយតពីព្រះមហាក្សត្រមកអញ កុំបីឲ្យព្រះអង្គនិយាយផ្ទាល់នឹងអញឡើយមួយទៀត បើដល់ថ្ងៃស្អែក ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ វេលាយប់ បើឯងឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមេឃ ក្នុងដីហើយ ឲ្យឯងក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ សូមឲ្យទ័ពទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ ជាប្រញាប់ចុះ"។ ឯ'''អ្នកម្នាងខៀវ''' កាលឮថា "'''ពញាមឿង'''សម្លាប់ខ្លួនទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាចហើយក៏មានចិត្តឈឺឆ្អាលជួយផែនដីដែរ។ កាលឃើញ'''ពញាមឿង'''ចូលក្នុងរោងរាជវ័តិ តាំងពិធីបួងសួងទេវតាដូច្នោះ អ្នកម្នាងក៏ថ្វាយបង្គំលា '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ចូលទៅក្នុងទីព្រះរាជពិធីដែរ។ លុះបួងសួងទេវតាស្រេចហើយ '''អ្នកម្នាងខៀវ''' និង'''ពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ក៏លោតទាំងពីរនាក់ ទៅក្នុងរណ្ដៅ។ ព្រះបរមបពិត្រ និង បណ្ដាជាខ្ញុំ ក្រុមរាជការជួយឃាត់ផង ក៏ពុំស្ដាប់។ ក្នុងគ្រានោះ កូន'''ពញាមឿង'''៤នាក់ ដែលព្រះបរមបពិត្រស្ដេចបានតាំងជាមន្ត្រីទាំង៤នាក់ រួចហើយនោះគឺ ១. ឈ្មោះ'''កែវ''' ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ" ២. ឈ្មោះ'''កែ''' ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញាបរទេសរាជ" ៣. ឈ្មោះ'''ទេព''' ទ្រង់បានតាំងជា "ចៅពញាវិបុលរាជ" ៤. ឈ្មោះ'''សុខ''' ទ្រង់បានតាំងជា"ពញារាជតេជៈ"។ កូនទាំង៤នាក់ នោះកាលឃើញបិតា លោតសម្លាប់ខ្លួន ទៅកេណ្ឌបិសាចដូច្នោះ ក៏និយាយគិតគ្នាថា : "បិតាយើងទៅតែម្នាក់ឯង គ្មានគេទៅជួយបម្រើ ជួយគិតកេណ្ឌបិសាចផងសោះ បើយ៉ាងនេះក្រែងឪពុកយើង ធ្វើការនេះពុំទាន់ការ ដូច្នេះត្រូវយើងកេណ្ឌទ័ពខ្មោចជាមួយនឹងគាត់"។ ថាតែប៉ុណ្ណោះ កូនទាំង៤នាក់នោះ ក៏ស្ទុះលោតទៅតាមបិតាទាំងអស់គ្នា។ តែខណៈនោះ ខ្ញុំរាជការ ចាប់មិនឲ្យលោតតាម ដើម្បីឃាត់ឲ្យនៅធ្វើរាជការ បានពីនាក់មកវិញ គឺចៅពញាវិបុលរាជ '''ទេព'''១ ចៅពញារាជតេជៈ'''សុខ'''១។ ឯចៅពញាវង្សាអគ្គរាជ '''កែវ''' និងចៅពញាបរទេសរាជ '''កែ (ឬអង់)'''ជាកូនទី១ ទី២ នោះ ខ្ញុំរាជការចាប់ឃាត់ពុំទាន់ ក៏លោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ស្លាប់ជាមួយបិតាទៅ។ អ្នកម្នាងខៀវក៏លោតសម្លាប់ខ្លួនទៅក្នុងរណ្ដៅ រួមជា ៤នាក់។ (ខ្មោចទាំង ៤ នាក់នោះ បានកើតឡើងជាដំបូកឃ្លាំងមឿង^(៤)ដល់សព្វថ្ងៃនេះ)។ លុះដល់ ព្រះចន្ទចរត្រង់ ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែពិសាចនោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារមហិមានៅលើមេឃ និង នៅក្នុងដី នាំឲ្យភិតភ័យតក្កមាក្រៃលែង ហាក់បីដូចជាកក្រើកក្រឡាមហាប្រថពី។ ខណៈនោះ'''ពញាចន្ទ''' មេស្មឹល យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល '''សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា''' តាមបណ្ដាំ'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' ដែលបានផ្ដាំនោះ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ក៏លើកទ័ពចេញទៅចោមបន្ទាយសត្រូវ។ ឯកងទ័ពសត្រូវ បានឮសូរសន្ធឹកខ្ទរខ្ទារ លើកមកក្នុងដីលើមេឃ សន្ធឹកដូចជារន្ទះ ដូច្នោះ ក៏ភិតភ័យញ័រជើងញ័រដៃ រន្ធត់តក់ស្លុត រត់ចោលបន្ទាយ ចោលសស្ត្រាវុធ រត់គេចដោះខ្លួនឲ្យរួចជីវិត តែសព្វខ្លួន។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គលើកពលយោធា ចូលក្នុងបន្ទាយអាសត្រូវហើយទ្រង់ចាត់កងទ័ព ឲ្យដេញតាមទ័ពអាសត្រូវទៅ។ ព្រះអង្គបានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ស្បៀងអាហារសេះ ដំរី ជាច្រើន ដែលនៅក្នុងបន្ទាយនោះទាំងប៉ុន្មាន។ ថ្ងៃក្រោយមក '''នាងពេញ''' ជាបាវ'''អ្នកម្នាងខៀវ''' បានដឹងថា "ចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ទៅហើយ ហើយទៅកើតជាបិសាច រក្សាស្រុកដូច្នោះ" នាងអធិដ្ឋានថា : "ខ្ញុំសូមឲ្យបានទៅជួបនឹងចៅហ្វាយខ្ញុំហើយឲ្យបានជាផ្នូកផ្នូលព្រះនគរ" លុះបួងសួងស្រេចហើយ នាងពេញក៏លោតទឹកស្ទឹងពោធិ៍សាត់ជិតផ្សារក្រោមនេះ ហើយស្លាប់ទៅកើត ជាបិសាច ថិតនៅក្នងទីដែលមានដំបូកទាំង៣។ '''អ្នកម្នាងខៀវ''' កើតជាដំបូកមួយនៅខាងជើង '''ពញាមឿង'''កើតជាដំបូកមួយ នៅខាងត្បូង '''វង្សាអគ្គរាជកែវ''' និង'''បរទេសរាជ កែ''' ដែលជាកូន'''ពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' នោះកើតជាដំបូកមួយ នៅខាងលិច។ ដំបូកទាំង៣ដុះជាប់គ្នាជា៣មុំ ទៅជាដំបូកផ្នូកផ្នូល នៃព្រះនគរ ដូចដែលនឹងនិយាយ ក្នុងទំនាយខាងដើមនេះ: ១. ដំបូកខាងជើង គឺដំបូកអ្នកម្នាងខៀវ ជាដំបូកផ្នូកផ្នូល ខាងម្ចាស់ផែនដី។ ២. ដំបូកខាងត្បូង គឺដំបូក'''ពញាមឿ'''ង ជាដំបូកផ្នូកផ្នូលខាងចៅហ្វាយស្រុក។ ៣. ដំបូកខាងលិច គឺដំបូកកូន'''ពញាមឿង''' ទាំងពីរនាក់ ជាដំបូកផ្នូកផ្នូល ខាងក្រវាញ។ ៤. កោះមួយនៅក្នុងស្ទឹង នៃខែត្រពោធិ៍សាត់នោះ នៅផ្សារក្រោម ជាកោះនាងពេញ។ កោះនេះ ជាផ្នូកផ្នូល ខាងចៅហ្វាយស្រុកដែរ។ ផ្នូកផ្នូលនៃដំបូកទាំងបួន ១. ដំបូ'''កអ្នកម្នាងខៀវ''' នោះប្រែឈ្មោះហៅថា "ដំបូកកន្ទោងខៀវ"។ បើដំបូកនេះដុះលូតលាស់ទំនាយថា ព្រះមហាក្សត្រនឹងក្សេមក្សាន្ត។ បើដំបូកនេះរបេះរិលរេចទំនាយថា: ព្រះមហាក្សត្រនឹងមានទុក្ខ ឬ មានព្រះរោគ។ បើដំបូកនោះប្រេះ ឬ បែកទំនាយថាព្រះមហាក្សត្រ នឹងអស់ព្រះជន្ម។ ២. ដំបូក'''ពញាមឿង''' ប្រែឈ្មោះ ហៅថា "ដំបូកឃ្លាំងមឿង" (ពីដើមហៅថា "ខ្លាំងមឿង" តែពាក្យនេះ ជាពាក្យសៀម ប្រែជាខ្មែរថា "អ្នកតាចាស់ស្រុក") បើដំបូកនេះដុះលូតលាស់ល្អ ទំនាយថាចៅហ្វាយស្រុក នឹងក្សេមក្សាន្ត។ បើដំបូកនោះរបេះរេចរិល ទំនាយថា ចៅហ្វាយស្រុក នឹងកើតទុក្ខព្រោះកិច្ចរាជការ ឬមានរោគ។ បើដំបូកនេះ ប្រេះបែក ទំនាយថា ចៅហ្វាយស្រុក នឹងអស់បុណ្យ ឬ អស់ជីវិត។ ៣. ដំបូកកូន'''ពញាមឿង''' នៅខាងលិចនោះ ប្រែឈ្មោះ ហៅថា "ដំបូកក្រវាញ"។ ដំបូកនោះដុះលូតលាស់ល្អ ទំនាយថា ក្រវាញ នឹងកើតដើមច្រើន មានផ្លែ ផ្កា ច្រើន។ បើដំបូកនោះរបេះរេចរិលតែខាងៗ ទំនាយថា ក្រវាញនោះ ពុំសូវផ្លែផ្កាទេ។ បើដំបូកនោះ របេះរេចរាបចុះមក ទំនាយថាភ្លើងព្រៃ នឹងឆេះក្រវាញអស់។ បើមានសត្វ ទៅធ្វើរូងនៅក្នុងដំបូកនោះ ទំនាយថា នឹងមានអ្នកបរទេសដណ្ដើមយកសួយក្រវាញនោះ។ ៤. កន្លែងដែលនាងពេញ លោតសម្លាប់ខ្លួនក្នុងស្ទឹងនោះឈ្មោះថា "កន្លែងដូនពេញ"។ បើច្រាំងស្ទឹងនោះ ដុះលូតលាស់ល្អ ទំនាយថា ចៅហ្វាយស្រុក នឹងក្សេមក្សាន្ត។ បើច្រាំងបាក់រេចរិលទំនាយថាចៅហ្វាយស្រុក មានទុក្ខក្នុងផ្ទះ មានទុក្ខពីរាជការ។ បើច្រាំងស្ទឹងនោះបាក់ ទំនាយថា ចៅហ្វាយស្រុក នឹងអស់បុណ្យ។ របៀបដែលនឹងគោរព អ្នកតា '''ឃ្លាំងមឿង''' នោះមានដូចតទៅនេះគឺ៖ *១. ដល់ខែពិសាខ មេស្មឹលត្រូវតែងខ្លួន ឲ្យមានមនុស្សពាក់ស្នែងទន្សោង តាមរបៀប'''ពញាមឿង'''កាលដែលលោកនៅរស់ ដើរបរបាញ់សត្វព្រៃ។ ត្រូវឲ្យមានភ្លេងលេងច្រៀងរាំ ថ្វាយ ក្នុងវេលាព្រឹក។ សាស្ត្រាច្បាប់ដើមមិនមានបង្គាប់ឲ្យលេងភ្លេង បទអ្វីៗទេ ប៉ុន្តែតាមពាក្យចចាមអារាមថា បទភ្លេងត្រូវលេងតាមរបៀបលៀងអារ័ក្ស។ *២. ឯរបៀបដង្វាយ'''អ្នកតាឃ្លាំងមឿង'''នោះ គឺចំអាបពីរគូ ប្រាក់ ៥ ស្លឹង សំពត់សមួយអាវ កាស៥ទៀត ស្លាធ័រ ៤ ស្លាជម៤ ទឹកអប់ ៤ ក្បាលដំរីមួយគូ មាន់ស្ងោរមួយគូ ផ្លែឈើ ៤ តោក។ ក្នុងមួយតោកៗត្រូវមានអង្ករទ្រាប់បាតតោកនោះ ចំនួនមួយនាឡិ ស្លាពីរពាន ស្រាពីរដប។ នេះជាដង្វាយព្រមទាំងរបៀប ដែលត្រូវរៀបចំឱ្យពួកអ្នកល្បែងនោះសប្បាយ ជាច្រើនផង។ *៣. ឯដង្វាយ'''អ្នកតាកន្ទោងខៀវ'''នោះ របៀបដូចដង្វាយ '''អ្នកតាឃ្លាំងមឿង'''ដែរ ខុសគ្នាតែត្រង់ ដង្វាយកន្ទោងខៀវ ត្រូវមានកន្ទោងធំមួយ ដាក់បង្អែម ចំអាប និង ពងមាន់ ៧។ *៤. ក្នុងថ្ងៃដែលឡើងអ្នកតានោះ មេស្រុក និង អ្នកស្រុកទាំង ៤ ទិស ត្រូវយកទឹកទៅជូន ចៅហ្វាយស្រុក។ ឯចៅហ្វាយស្រុក ត្រូវទទួលទឹកនោះហើយ លើកទឹកចាប់ឱ្យចំក្បាលដំបូក'''អ្នកតាឃ្លាំងមឿង'''។ បើទឹកនោះ ហូរទៅទិសខាងណាច្រើនជាង ទំនាយថា : ភ្លៀងច្រើនខាងទិសនោះ។ ឯត្រង់ទីដីដែលហៅថា "កន្លែងដូនពេញ" នោះក្នុង ១ឆ្នាំ មេស្រុក និង អ្នកស្រុកត្រូវយកកន្ទោង ធំមួយ ដាក់ពងមាន់៧ និង បង្អែមចំអាប ទៅដាក់ថ្វាយនៅត្រង់ទីនោះ សូមសុខសប្បាយ បើខាន មិនបានដាក់ទេ អ្នកស្រុកភូមិ នឹងកើតជំងឺតម្កាត់ ជាខ្លាំង។ ឥឡូវនេះ នឹងនិយាយពី '''ព្រឹត្តិការណ៍ក្រោយ''' ពញាមឿងបូជាខ្លួន កាល'''ពញាមឿង''' '''ពញាវង្សាអគ្គរាជ កែវ''' '''ពញាបរទេសរាជកែ''' អ្នកម្នាងខៀវលោតចុះទៅក្នុងរណ្ដៅ ហើយអស់ពួកតូរ្យតន្ត្រី តាំងប្រគុំរងំខ្ទរខ្ទារ ទាំង ៨ ទិសនោះមក ដំណឹងក៏ជ្រាបដល់ព្រះបាទ'''សម្ដេចចន្ទរាជា'''។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃបង្សកូលធ្វើបុណ្យសង្គាយនា ៣ ថ្ងៃ ៣យប់ ទើបទ្រង់តាំងចៅពញាវិបុលរាជាទេព ជា "ចៅពញាសួគ៌ាលោក" ជាជំនួសពញាមឿង។ '''ចៅពញាតេជៈសុខ''' ជាកូនពញាមឿង ទ្រង់ឱ្យគ្រងងារជា "ចៅពញាសង្គ្រាម" ជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអមរគីរិន្ទបូរ (ឬអម្រិន្ទបូរ) សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ដូចគ្នា។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ'''ចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ''' ចាត់ពលនឹងលើកទៅតាមកំចាត់សឹកសត្រូវ។ ក្រោយថ្ងៃធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសកុសលជូនខ្មោច'''ពញាមឿង''' នោះក្នុងពេលព្រឹក មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះហ្មជ័យ យកដំរីភ្លុកមួយកំពស់ ៦ ហត្ថ ១២ ធ្នាប់ មានរូបល្អបរិសុទ្ធ មកក្រាបទូលថ្វាយព្រះចន្ទរាជា។ ដំរីនោះ មានកិរិយាប្រពៃក្រៃលែង ជាងដំរីទាំងពួង សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា ស្ដេចទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់ ទុកដំរីនោះជាព្រះទីនាំង តាំងខ្នាន់នាមជា "ព្រះពិជ័យគជា" តាមឈ្មោះហ្ម និងតាមជាតិដំរី។ ទ្រង់តាំងហ្មជ័យ នោះជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រក្រង រួចហើយស្ដេចយាងទៅឯមុនព្រះពន្លា។ លុះឃើញអ្នកមុខអ្នកការបណ្ដារាស្ត្រ នាំដំរី សេះ មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ខ្លះមួយ ខ្លះពីរ ស្ដេចទទួលបានដំរី ៣៥ សេះ ៣០។ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចប្រោសព្រះរាជទាន រង្វាន់ជាមាសប្រាក់និង យសសក្ដិ ដល់ជនជាម្ចាស់ដំរី ម្ចាស់សេះ ដែលថ្វាយព្រះអង្គ។ ឯ'''សម្ដេចចៅហ្វាយកៅ''' និង '''ចៅពញាចក្រីកែវ''' (មេទ័ពខាងស្ដេចកន) កាលបែកទ័ពដោយសារទ័ពបិសាចនោះ ក៏ថយមកឈប់ ប្រមូលកងទ័ព តាំងខ្ជាប់ខ្ជួននៅខែត្រក្រគរ។ ក្រោយពីនោះ បីបួនថ្ងៃ '''ចៅហ៊្វាកៅ''' និង ចក្រ'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' លើកទ័ពត្រឡប់មកចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់វិញ។ ប៉ុន្តែពេលនោះ មេទ័ពទាំងពីរ កាលទៅដល់បន្ទាយពោធិ៍សាត់ហើយ មិនទាន់ចូលទៅវាយទេព្រោះមេទ័ពទាំងពីរនោះ រង់ចាំកងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជ ជាចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រអាសន្នទុក ដែលត្រូវមកព័ទ្ធទ័ពសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ពីក្រោយ ដើម្បីកុំឱ្យស្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចរត់រួច។ ឯ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' តាំងពីបានឈ្នះសង្គ្រាម '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' និង'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' មកទ្រង់ក៏តាំងឱ្យផ្ដើមកេណ្ឌប្រមូលកងទ័ព ថែមទៀត។ ថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់ជ្រាបថា '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' និង'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' លើកទ័ពត្រឡប់មកបោះចោមបន្ទាយម្ដងទៀត តែពុំទាន់ឃើញចូលវាយ។ យប់នោះ ទ្រង់ចាត់ចែងតែងនាយកង នាយទ័ព តាមចំនួនដែលត្រូវការ ទ្រង់តាំង'''ចៅពញាតេជៈសុខ''' កូនពៅនៃ'''ពញាមឿង''' ឱ្យគ្រងងារជា "សេនាបតី" ធ្វើជាទ័ពមុខ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ឱ្យ'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព''' ជាកូនទី៣ របស់'''ពញាមឿង'''ធ្វើជាមេទ័ពឃុំពល ៥០០០ នាក់ ទៅនៅទល់មុខទ័ពនៃ'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' និង នៃ'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ដែលមានពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ '''ព្រះចន្ទរាជា'''ទ្រង់ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង លើកតាមទៅជាក្រោយ រួចទ្រង់ឱ្យ'''ចៅពញាយសរាជា''' ជាព្រះភាគិនេយ្យោ និង '''ឧកញ៉ាវៀត''' ជាព្រះពិលៀង ឃុំពល ៣០០០ នាក់ នៅរក្សាបន្ទាយ។ លុះចាត់ទ័ពស្រេចហើយ ល្មមពេលព្រះចន្ទចរត្រង់ចំពីលើទ្រង់ហើយ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''ក៏អុជ ទៀន ធូប ភ្ញី ផ្កា តាំងធ្វើនមស្ការ ទ្រង់ ប្រតិស្ថាន ដល់គុណព្រះរតនត្រ័យ និង ព្រះព្រហ្ម បរមឥន្ទ្រាធិរាជ ព្រមទាំងទេវតាទាំងឆកាមាសួគ៌ ដែលមានឫទ្ធីសក្ដិសិទ្ធិ និង '''អ្នកតាឃ្លាំងមឿង'''ថា: "ឱ្យយើងខ្ញុំ មានជ័យជំនះឈ្នះបានសេចក្ដីសុខ ទាំងរេហ៍ពលសកលយោធា" ។ ទ្រង់បួងសួងស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគ្រងព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្របវរសសុទ្ធដ៏ប្រពៃ។ ខណៈនោះស្រាប់តែឮសូរហ៊ោក្រោមប្រថពីលើអាកាស ដាសកក្រើក រំពើកទាំងផែនដី។ សូរសព្ទទាំងនោះ អស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបរមក្សត្រក្សាន្តទ្រង់ឱ្យវាយគង ទូងភេរី លើកយោធាចេញទៅទាំង ៤ កង តម្រង់ទៅបន្ទាយ'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' និង '''ចៅពញាចក្រីកែវ'''។ '''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' និង '''ចៅពញាចក្រីកែវ''' បានដឹងហើយ ក៏ដេញកងទ័ពឱ្យបាញ់ត។ ក្នុងពេលដែលកងទ័ព កំពុងតែបាញ់ចាក់កាប់គ្នានោះ កងទ័ពខាងសត្រូវ គឺខាងលោកកៅ និងលោកកែវ ទាំងប៉ុន្មាននោះ ក៏ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកនៃទ័ពជាច្រើនកង ព័ទ្ធពីក្រោយខ្នងខ្លួន។ សូរសព្ទហ៊ោនោះ លាន់ឮកក្រើករំពើកទាំងក្រឡាប្រថពី ដូចជាស្នូររន្ទះ ឬ ដូចជាភ្នំរលំមកលើទ័ពរបស់ខ្លួន។ សូរសព្ទនេះកើតឡើង ដោយសារខ្មោចពញាមឿង កេណ្ឌបិសាចមកជួយ។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ព សេះ ដំរី ខាងសត្រូវ ក៏ផ្អើលវឹកវរ ជាន់ជល់ដួលអស់សេនាទាហានខាងខ្លួនឯង។ រេហ៍ពលខាងសត្រូវ ក៏បែកទ័ព រត់យកតែអាយុជីវិត គ្រប់ខ្លួនទីទៃៗគ្នា។ '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ''' និង '''ចៅពញាមហាសេនាសង្គ្រាមសុខ''' ក៏ដេញរេហ៍ពលឱ្យចូលចោមកងទ័ពចៅពញាចក្រី ជិតជុំវិញ។ '''ចៅពញាចក្រីកែវ''' ឃើញដូច្នោះ ក៏លោតឡើងជិះ ដំរី បរចូលទៅតទល់ជាមួយនឹង'''ចៅពញាសួគ៌ាលោកកែវ''' (កែវតទល់នឹង កែវ) លុះទៅជិតទៀបនឹងបានប្រកាប់ជាមួយនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោកទៅហើយ ក៏ស្រាប់តែដំរីជំនិះនៃ'''ចៅពញាចក្រីកែវ'''នោះភ្ញាក់ផ្អើលបោលពេញទំហឹង បណ្ដាលឱ្យ ដូចគេគ្រវាត់ធ្លាក់ខ្លួនចៅពញាចក្រីទៅលើ ភ្លុកដំរី ជាជំនិះនៃចៅពញាសួគ៌ាលោក។ ភ្លាមនោះ ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏កាប់ពញាចក្រី នឹងដាវដាច់ ក ស្លាប់មួយរំពេច។ រេហ៍ពលខាង'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' ឃើញនាយស្លាប់ហើយ មិនហ៊ានតទល់ទៅទៀតទេ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទីទៃៗអស់។ '''ពញាសួគ៌ាលោកកែវ''' និង'''ចៅពញាសេនាសង្គ្រាមសុខ''' កាលបានជ័យជំនះហើយ ក៏នាំយកក្បាល '''ចៅពញាចក្រីកែវ''' ទៅក្រាបបង្គំទូល'''សម្ដេចពញាចន្ទរាជា''' សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ លុះព្រឹកឡើង កងទ័ព'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ចាប់បានដំរី សេះ គោ ក្របី ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង របស់ផ្សេងៗជាច្រើន នាំមកក្រាបទូលថ្វាយ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' សម្ដេចទ្រង់ឱ្យដោតក្បាល'''ចៅពញាចក្រីកែវ''' ជាសត្រូវរួចហើយ សម្ដេចក៏រៀបដំណើរកងទ័ព ចេញមកដល់ខែត្រក្រគរ។ នៅទីនោះ ទ្រង់បញ្ឈប់កងទ័ព ឱ្យតាំងបន្ទាយមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកដែលទ្រង់តាំងថ្មី ឱ្យទៅឈរប្រមូលស្បៀងអាហារ អំពីរាស្ត្រប្រជាទុកនៅក្នុងខែត្រក្រគរ ហើយព្រះអង្គស្ដេចចេញ ព្រះរាជដំណើរក្បួនកងទ័ព មកដល់ខែត្រក្រងទ្រង់លើករំលង ទៅដល់ខែត្រខ្លុង។ នៅទីនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈប់តាំងបន្ទាយមួយទៀត ហើយទ្រង់ត្រាស់ តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មី ឱ្យនៅប្រមូលស្បៀងអាហារអំពីប្រជារាស្ត្រទុកឱ្យបានច្រើន សម្រាប់នឹងបើកឱ្យកងទ័ព កុំឱ្យមានខ្វះខាត។ តមក ស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរ ទៅថ្វាយបង្គំព្រះពុទ្ធរូប នៅព្រះវិហារប្របភូមិប្រាសាទ កាលសម្ដេចដែលទ្រង់បកព្រះសុភ័គ ពីព្រះអង្គយកទៅឃ្លុំ បូជាព្រះពុទ្ធរូប រួចទ្រង់អធិស្ថានបន់ឱ្យបានឈ្នះសឹកសង្គ្រាម។ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពាក្យរាស្ត្រហៅវត្តនោះថា "វត្តព្រះជីវលួងបន់" នៅខែត្រខ្លុង រៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះចប់ពិធីបួងសួងដល់គុណព្រះរតនៈត្រ័យហើយ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចលើកកងទ័ពចេញពីខែត្រខ្លុងលើកសំដៅ ទៅខែត្រអម្រិន្ទបូរ (ឬ អមរគិរិន្ទបូរ) ទៀត។ កាលនោះ អស់រាស្ត្រប្រជា ក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ ពុំព្រមកំណែនចៅហ្វាយស្រុកចាស់នាំគ្នារៀបគ្រឿងដង្វាយ នាំទៅថ្វាយ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''។ ចៅហ្វាយស្រុកចាស់ ឃើញរាស្ត្រតម្អឹងរឹងនឹងអំណាចខ្លួន ពុំព្រមស្ដាប់ខ្លួនហើយទៅក្រាបទូលស្ដេចដូច្នោះក៏ភ័យរត់ដោះខ្លួន ទៅខែត្ររលាប្អៀរ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គឱ្យជួសជុលបន្ទាយ ពីបុរាណ រួចហើយទ្រង់ប្រថាប់ទ័ព នៅទីនោះ ចំនួន៣ថ្ងៃ។ ក្រោយពីនោះមក ព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះទីនាំង អស្សតរព្រមដោយនូវសេនាទាហានយាងទៅដល់ទីដីមួយអន្លើ ជាឯត្បូងចុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។ កាលស្ដេចយាងដល់ទីនោះ ទ្រង់ទតឃើញ ស្ថានដីមួយអន្លើ ដែលមានទីរាបទាបស្មើមានជ័យភូមិល្អ ហើយទ្រង់ឱ្យលើកបោះបង់ចោលបន្ទាយចាស់ ផ្លាស់ទៅតាំងបន្ទាយថ្មី នៅដីដែលមានជ័យភូមិវិញព្រោះនៅទីនោះ ជាទីឧត្តម ធំទូលាយមាំមួន។ លុះទ្រង់ធ្វើបន្ទាយនោះហើយ ព្រះអង្គលើកយោធាទៅប្រថាប់ ក្នុងបន្ទាយថ្មីនោះ។ ហេតុនេះ បានជាមានពាក្យអ្នកស្រុក ហៅបន្ទាយដែលបោះបង់នោះថា "បន្ទាយចាស់" រៀងមក។ ក្នុងពេល ដែល'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' យាងទៅគង់នៅបន្ទាយថ្មី ក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនោះមានចៅអធិការមួយអង្គ ព្រះនាមជ័យ ងារជា "មង្គលសត្ថា"។ ព្រះថេរៈអង្គនេះ នាំទូក-ងមួយជាដង្វាយមកថ្វាយ ហើយទូល'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''': សូមថ្វាយព្រះពរ ទូក-ងនេះ ឈ្មោះ "សារាយអណ្ដែត" កាលចុងផែនដីនៃព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទបរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះរៀម នៃទ្រង់ដែលកើតចលាចល ព្រោះស្ដេចកនសព្វថ្ងៃនេះអាចក្ដី^(៥) បានលាក់ទុកឈើដែលធ្វើជាទូកពុំទាន់ហើយនោះ ទុកចោលនៅវាលមួយ ឆ្ងាយពីព្រៃ ចម្ងាយ ៦ សិន ប្លាយ។ ដល់ខែប្រាំងរាំងរឹះ ត្រូវថ្ងៃក្ដៅ មានហ្វូងដំរីព្រៃ ទៅបោចសារាយ ត្រឹបបឿនយកទៅគ្របលើឈើដែលធ្វើទូកនេះ មិនឱ្យត្រូវថ្ងៃ ក្រែងប្រេះឆា។ លុះស្រុកសាន្តត្រាណបន្តិចទៅ អាចក្ដីក៏នាំសិស្សានុសិស្ស ទៅកាប់ចាំងឈើនោះ ធ្វើជាទូក-ង។ លុះយកទូកនេះមក អុំទៅ អាចក្ដី ក៏ឃើញថា ទូកនេះលឿនជាងទូកទាំងពួង។ ហេតុនេះហើយ បានជាអាចក្ដីឱ្យឈ្មោះទូកនេះថា "សារាយអណ្ដែត" មួយទៀតកាលពីខែវស្សាអាចក្ដីជិះទូកនេះទៅបិណ្ឌបាតឯស្រុកមហានគរអាចក្ដី ត្រឡប់វិលមកវិញទាន់ពេលឆាន់ ហើយចង្ហាន់ក៏នៅហុយៗ។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យហៅថា "ទូកចង្ហាន់ហុយ"។ អាចក្ដីយល់ថា ទូក-ងនេះលឿនលើសចម្លែកនឹងទូកទាំងពួង ជារបស់អស្ចារ្យ ក្នុងព្រះនគរបានជាអាចក្ដីនាំមកថ្វាយព្រះមហាបពិត្រ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ថ្វាយអភិវន្ទនកម្មហើយត្រាស់ថា "ព្រះជីតុន ^(៦) ឱ្យទូកនេះ មកញោមៗមានអំណរណាស់ តែសព្វថ្ងៃនេះញោមនៅទ័លពេក។ បើទៅថ្ងៃមុខ ញោមបានព្រះនគរមកកាលណា ញោមនឹងតបស្នងព្រះគុណឱ្យគាប់ព្រះទ័ពពុំខានឡើយ" ។ លំដាប់នោះ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គឱ្យមន្ត្រីមុខងារទទួលទូកនោះ ហើយបញ្ចុះពួកស៊ីថាយ^(៧) ១២៤ នាក់ អុំទៅមហានគរវត្តល្បងមើល។ លុះទូកនោះត្រឡប់មកវិញបាយដែលដាំនោះនៅក្ដៅហុយៗ នៅឡើយ ដូចព្រះពុទ្ធដីកានៃចៅអធិការនោះ ថ្វាយព្រះពរមែន។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចមានព្រះតម្រាស់ប្រាប់មន្ត្រីទាំងពួងថា "យើងមានភ័ព្វវាសនាល្អណាស់ ខាងជើងគោក យើងបាន "ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ" ស សុទ្ធ ជាព្រះទីនាំង ខាងជើងទឹក យើងបានទូក-ង "សារាយអណ្ដែត" ជាព្រះទីនាំងលឿនដូចខ្យល់"។ រួចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យភ្នាក់ងារទទួលធ្វើរោង ដាក់រក្សាទូកទិព្វនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមទូកនោះថា "ព្រះទីនាំងចក្រព័ត្រ"។ លុះទ្រង់ត្រាស់សន្មតនាមស្រេចហើយ ស្ដេចបង្គាប់'''ចៅពញាសេនាធិបតីសង្គ្រាមសុខ''' ឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ ទុកក្នុងបន្ទាយនោះ ជាកម្លាំងទ័ព។ លុះទ្រង់ប្រមូលរេហ៍ពលបានសូរេចហើយស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរទ័ព ទៅដល់វាលសាបអង្កាម (ភូមិនេះទៅខាងលិច កំពង់ឆ្នាំង)។ នៅទីនោះទ្រង់បានប្រទះនឹងទ័ព'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ'''។ មួយរំពេចនោះ ស្ដេចចាត់ឱ្យបរកងទ័ព ចូលច្បាំងនឹងទ័ព'''ចៅហ្វាយកៅ'''ឥតរួញរា។ ទ័ពទាំងសងខាង ច្បាំងគ្នា ជាកោលាហលតាំងពីអាវុធវែងរហូតដល់អាវុធខ្លី។ ពួកពលសេនា ចូលតតាំងច្បាំងប្រកាប់គ្នា ខ្លាំងមហិមាណាស់ នឹងរៀបរាប់ឱ្យអស់ពុំបាន។ ខណៈនោះមានអភូតហេតុមួយគួរឱ្យអស្ចារ្យណាស់ គឺ ដំរីភ្លុកមួយ ជាឧត្តមធំណាស់ របស់'''សម្ដេចចៅពញាកៅ''' (ខាងស្ដេចកន) ជាមេទ័ពត្រើយខាងកើត វាផ្អើលរត់ទៅដល់ព្រេចដំបូកមួយរលើងរលំទាំងដើមឈើ រមៀលទៅលើកងទ័ពខ្លួនឯង បែកទាំងសំបុកឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ហើយហើរទៅទិចកងទ័ពសម្ដេចចៅហ្វាកៅ ទៀត។ រេហ៍ពលទាំងនោះ ទ្រាំនឹងឱម៉ាល់ ព្រលួតល័ខ ពុំបានក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយបែកទ័ពទៅ។ ខាងកងទ័ព នៃ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ឃើញដូច្នោះ ក៏តាមដេញទ័ព'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ'''ទៅទៀត។ លុះកងទ័ពនេះទាន់ ឃើញ'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ហើយ'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ក៏រា-តនឹងសេនាទាហាន'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចចូលតយុទ្ធទល់គ្នានឹង'''ចៅហ្វាកៅ'''។ លុះប្រយុទ្ធគ្នាមិនបានប៉ុន្មានភ្លេងផង '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ក៏កាប់ត្រូវស្មា'''ចៅហ្វាកៅ''' មួយអន្លើ '''ចៅហ្វាកៅ''' មានពិការជាទម្ងន់។ សេនាទាហាន ខាង'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ជួយការពារ នាំរត់ឆ្លង ទៅ ក្រាបទូល'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)''' តាមការណ៍ដែលបែកទ័ព ហើយស្លាប់'''ចៅពញាចក្រីកែវ'''នោះ។ ឯសេនាទាហាន ខាង'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាល'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ'''រត់ទៅនោះ ហើយដេញតាមពុំទាន់ក៏ ចាប់យកតែគោ ក្របី ដំរី សេះ ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ ជាច្រើន នាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ '''សម្ដេចចៅពញា ចន្ទរាជា''' ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់លើកកងទ័ព ចូលទៅបោះទ័ព នៅខាងលិចភូមិ រលាប្អៀរ ក្នុងខែត្ររលាប្អៀរ (ខែត្រកំពង់ឆ្នាំងសព្វថ្ងៃនេះ)។ ចំណែកខាង'''ចៅពញាស្រែន្យាធិបតី''' ^(៨)'''សោម''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរ ខាង'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន)''' បានដឹងហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព ឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែរាស្ត្រពុំចុះកំណែនសោះ បែរជានាំគ្នាយកបណ្ណាការ ចូលទៅគាល់ថ្វាយខ្លួន ធ្វើរាជការ ក្នុងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាច្រើននាក់ទៅវិញ។ '''ចៅហ្វាយស្រុកសោម''' ដឹងដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្រប់គ្រួ ដឹកកូនជញ្ជូនចៅ រត់តាម សម្ដេចចៅហ្វាកៅ។ លុះរត់ទៅពុំទាន់'''ចៅហ្វាកៅ''' '''ចៅហ្វាយស្រុកសោម''' ក៏ចូលទៅជ្រកក្នុងបន្ទាយភ្នំពេញ ហើយស្លាប់ក្នុងទីនោះ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា : "ចៅពញាស្រែន្យាធិបតីសោម ចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀររត់ទៅហើយ" ទ្រង់ក៏បានជ្រើសរើសយក '''ហ្លួងរាជាភឹម''' ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកឡើង។ ទ្រង់ឱ្យប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ ទុកជាកម្លាំងសឹកសង្គ្រាម សម្រាប់ស្រុកនោះ។ '''ចៅពញាស្រែន្យាសេនាទន់''' ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រលង្វែក កាលដឹងដើមទងថា "'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គត្រឡប់មកពី ស្រុកសៀមវិញហើយៗ ទ្រង់បានទាំងឈ្នះសង្គ្រាមបានខែត្រខាងជើងជាច្រើន ទ្រង់បានសម្លាប់ចក្រីកែវ ដេញទាំងទ័ព'''ចៅហ្វាកៅ'''ទៀត" ចៅពញាក៏នាំស្ម័គ្របក្សពួករាស្ត្រប្រជា និងបណ្ណការ យកទៅថ្វាយសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ថ្វាយទាំងខ្លួន ចូលទៅធ្វើរាជការ ជាច្រើននាក់។ នេះនឹងនិយាយអំពី '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចកន''' តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីលុះដល់មកឆ្នាំ ជូតអដ្ឋស័ក ព.ស. ២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ '''សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន៤ឆ្នាំ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា "សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' វាយយកខែត្រខាងលិច ប៉ែកខាងជើងបានហើយ ហើយបានសម្លាប់ចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនផង មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទាំង'''ពញាចក្រីកែវ'''ក៏ស្លាប់ ទាំងសម្ដេច'''ចៅហ្វាកៅ''' ជាមា ក៏មានរបួសជាទម្ងន់ទៀត។" ទ្រង់មានព្រះវិតក្កទុក្ខទោមនស្សណាស់ រហូតដល់ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោកស្ដាយជាខ្លាំង។ លុះស្វាយសោកហើយ ទ្រង់មានព្រះតម្រិះពីការសង្គ្រាម សព្វប្រការ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ មុខមន្ត្រី ឱ្យចេញទៅកេណ្ឌទ័ព។ លុះមន្ត្រីកេណ្ឌបានរេហ៍ពល ត្រើយខាងកើត ១២០០០០ នាក់ហើយ ទ្រង់ចាត់បម្រើសេះឱ្យទៅតាមកងទ័ព ចៅពញឧទ័យធិរាជថ្មី ដែលឱ្យទៅស្កាត់ផ្លូវ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ពីផែនបាត់ដំបងនោះ ឱ្យនាំកងទ័ពត្រឡប់មកវិញ " ចៅពញាឧទ័យធិរាជ នាំរេហ៍ពល ៥០០០០ នាក់ ទៅជួបជុំគ្នានឹងមេទ័ពឯទៀតនៅបន្ទាយភ្នំពេញ ហើយក៏ចាត់ចែងតែងដាក់រេហ៍ពល ឱ្យផ្លាស់ប្ដូរគ្នា នៅរក្សាទីបន្ទាយ។ ចៅពញាតេជោកុយ ចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រសំរោងទង និង ចៅពញាវង្សាអនុជិតយស ចៅហ្វាយស្រុកថ្មី ខែត្របាទី មានរេហ៍ពលមួយម៉ឺននាក់ជាកងក្រវែលរួមទាំងអស់ ត្រូវជា ១៩០០០០ នាក់។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ចាត់កងទ័ព ទាំង ១៩០០០០ នាក់នោះ ជាពីរផ្លូវ។ ក្នុងមួយផ្លូវៗ ទ្រង់តាំងដូចមានខាងក្រោមនេះ: *ផ្លូវទី១. **ក) ទ្រង់ចាត់'''ចៅពញាយមរាជព្រាប''' ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ ជាទ័ពមុខ។ **ខ) ឱ្យចៅពញាវង្សាអគ្គរាជស្រី ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ ជាប៉ែកឆ្វេង។ **គ) ឱ្យ'''ចៅពញាពិស្ណុលោកទេន''' ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងស្ដាំ។ **ឃ) ឱ្យ'''ចៅពញាអធិកវង្សាវេត''' ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំរេហ៍ពល ១ ម៉ឺននាក់ជាប៉ែកខាងក្រោយ។ **ង) ទ្រង់ឱ្យយក ឧកហ្លួងសូរត្រូវជាមាម៉ែបានតាំងឡើងជា "ចៅពញាចក្រីធិបតីកុញ្ចរ" សម្រេចរាជការមហាក្រប័ត្រសឹក ហើយឱ្យលើកទ័ពទៅមុន។ *ផ្លូវទី២ ក្រោយដែល'''ឧកហ្លួងសូរ''' លើកទ័ពចេញទៅនោះ '''សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា'''ព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចកនរើសយកក្មួយម៉ែបាន ៤ នាក់ មកតាំងជាសេនាបតីគឺ **ក) '''ឧកហ្លួងសូរ''' តាំងជា ឧកញ៉ាវៀង ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ។ **ខ) '''ឧកហ្លួងនៅ''' តាំងជា ឧកញ៉ាវាំង ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង។ **គ) '''ឧកហ្លួងទេព''' តាំងជា ឧកញ៉ាលំពាំង ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ។ **ឃ) '''ឧកហ្លួងមាន់''' តាំងជា ឧកញ៉ាស្រាល ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ ឯព្រះអង្គឯង ('''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''') ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួង។ ឯអស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពួង ទ្រង់ចាត់ឱ្យធ្វើជាបល័ដ្ឋទ័ព យោក្បាត់ទ័ព ជាកងក្រវែល ១៥ កង សឹងឱ្យកាន់ទង់ជ័យពណ៌ដែលមានរូបខុសៗគ្នា ដើម្បីនឹងមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នាឡើយ។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''នេះ មានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់មានព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រភ្លុកធំ ១ កំពស់ ១០ ហត្ថ ឈ្មោះ "ព្រះគជេន្ទ្រយាវុធ" មានសេះព្រះទីនាំងសម្បុរស៊ីសាំ កំពស់ ៣ ហត្ថ ៤ ធ្នាប់ មានកម្លាំងបោលក្នុងមួយថ្ងៃកំណត់ ២០៥០ សិន ហែលទឹកលឿនបីដូចរន្ទះរូបល្អបីដូចរូបរាជសីហ៍ ឈ្មោះ "ព្រះទីនាំងស័ង្ខរង្ស៊ី"។ សេនា សេនីយ៍ ដែលទ្រង់ចាត់ហើយនោះ បានមកគ្រប់មុខងារ គឺអ្នកកាន់ស្វេតច្ឆ័ត្រអភិរម្យសែនត្វាន់ចាម៉រ បាយមន តូរ្យតន្ត្រីតាមលំដាប់ព្រះមហាក្សត្រ។ លុះដល់ពេលមានជោគជ័យបើកហើយ បុរោហិតផ្លុំ ត្រែស័ង្ខ ពួកតូរ្យតន្ត្រី ក៏ប្រគំ នូវរគាំងស្គរស្នែង ដែលតាក់តែងសម្រាប់បង្គាប់ទ័ព។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ជាម្ចាស់ផែនដី ស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្របវររតនមង្គល លើករេហ៍ពល ចេញទៅសូរសព្ទ រេហ៍ពល និសូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី ព្រមទាំងសូរសព្ទតូរ្យតន្ត្រីនោះនាំឱ្យព្យុះហៈយាត្រាកងទ័ព ជាឧត្តមរងំ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងព្រៃព្រឹក្សាក្រឡាមហាប្រថពី។ លុះទៅដល់ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ (សព្វថ្ងៃ នៅក្នុង[[ខែត្រកំពង់ស្ពឺ]]ក្បែរ[[ផ្សារឧដុង្គ]]) ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំងបន្ទាយទ័ពធំនៅស្ទឹងក្រាំងពន្លៃនោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់'''ចៅពញាយមរាជព្រាប''' ជាមេទ័ព មុខ ឱ្យឃុំពល ៤៥០០០ នាក់លើកទៅចោមវាយបន្ទាយខែត្រលង្វែក។ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រលង្វែក ក៏ដេញពលតតាំងច្បាំងគ្នាជាមាំមួន។ ខណៈនោះ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបថា: "កងទ័ពសត្រូវចោមបន្ទាយលង្វែកហើយ" ព្រះអង្គក៏ប្រើទ័ពសេះ ឱ្យទៅប្រាប់ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រលង្វែកថា: "ឱ្យក្លែងធ្វើជាចាញ់ទ័ពសត្រូវហើយ រត់តាមផ្លូវទៅទិសខាងជើង"។ ក្រោយបំរើសេះ ចេញទៅនោះព្រះអង្គលើកកងទ័ព ៤៥០០០ នាក់ស្រូតរូតទៅជួយចៅហ្វាយស្រុកខែត្រលង្វែក។ លុះស្ដេចទៅដល់ ព្រៃមួយធំ ទ្រង់ឮសូរកាំភ្លើងច្បាំងគ្នា ជាឧឡារិកណាស់ ទើងព្រះអង្គបង្កប់រេហ៍ពលនៅទីនោះ។ ឯចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរ បានដឹងឧបាយ ដោយបំរើសេះហើយ ក៏ឱ្យកងទ័ពទាំងនោះ ថយតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ចៅពញាយមរាជ និង នាយកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ទាំង ៥ កងខាង'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''យល់ថា "មានជ័យជំនះហើយ" ក៏មានចិត្រកម្រើក លើកទ័ពដេញជិតប្រកិតតាមទៅ រហូតដល់នាទីដែល'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចបង្កប់ទ័ពចាំនោះ។ មួយរំពេចនោះ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចបរព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រពិជ័យ នាំសេនាទាហានរេហ៍ពល លើកចេញដេញទៅវាយផ្ទប់សម្លាប់ កងទ័ពសត្រូវពីក្រោយ ដោយទ័ពសត្រូវពុំដឹងខ្លួន។ កងទ័ពសត្រូវស្លាប់ដោយក្របីវ័ធ ដំរីជល់ព្រេច និងដោយត្រូវអាវុធវែងខ្លី ស្លាប់អស់ជាង ៣០០០ នាក់ ឈាមក្រហមដាលច្រាលទាំងព្រៃវាល ចាប់បានចៅពញាយមរាជ និងនាយកង នាយទ័ព ១០ នាក់ទៀត។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកាត់ក្បាល ចៅពញាយមរាជ និងមេទ័ព ១០នាក់ ហើយឱ្យចៀរស្លឹកត្រចៀក មេកងដែលចាប់បានទាំងរស់ ១០ នាក់ទៀត។ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា "អាឯងទាំង ១០ នាក់នេះ ចូរនាំក្បាលគូកនឯងទាំង ១១ នាក់នេះ ទៅឱ្យអា'''ព្រះស្ដេចកន''' ចុះហើយ ឱ្យប្រាប់អាកនថា : បើវាអាងពលច្រើនឱ្យលើកមកទៀត ឬបើយល់ថា ភ្លៀងធ្លាក់មកហើយ ជិតរដូវល្មមនឹងឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែចំការហើយ នឹងចង់ឈប់ច្បាំងឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែចំការសិន ក៏តាមចិត្តវាចុះ"។ ទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំរួចស្រេចហើយ ព្រះអង្គលើកទ័ពត្រឡប់មកបន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរវិញ។ ទ្រង់ឱ្យបម្រើចេញទៅស៊ើបការណ៍ ក្នុងកងទ័ពសត្រូវ។ បម្រើដឹងការណ៍ហើយ ក៏វិលត្រឡប់មកក្រាបទូលសព្វគ្រប់ ពុំមានហ៊ានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ នេះនឹងស្រដី អំពីបំរើទាំង ១០ នាក់ដែលរែកយួរក្បាល ១១ នាក់នោះទៅដល់បន្ទាយស្ទឹងក្រាំងពន្លៃហើយ ក៏ចូលទៅថ្វាយបង្គំ យំក្រាបទូលម្ចាស់របស់ខ្លួន សព្វគ្រប់តាមដំណើរ។ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា'''ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់បានជ្រាបហើយ ទ្រង់ញ័រភ័យខ្លាច ព្រះបារមីថ្វីព្រះហស្ថ នៃ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''។ លុះដល់ភ្ញាក់ស្មារតីយ៉ាងនេះ '''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ត្រាស់ថា : "យើងនឹងខ្លាចអ្វីថ្វីដៃនៃ'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''នោះប៉ុន្តែឥឡូវនេះ គេសុំយើងឱ្យកងទ័ពយើងឈប់ច្បាំងធ្វើស្រែសិន យើងក៏គួរឈប់តាមសណ្ដាប់ព្រះនគរ បើយើងនឹងរឹងទទឹងទៅ ក៏ឃើញថា ការណ៍នេះមិនត្រឹមត្រូវដែរ យើងត្រូវតែព្រមតាមគេចុះ"។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ បោះត្រាសម្រាប់ផែនដី ឱ្យចៅពញាមហាមន្ត្រី ជារាជទូត ឱ្យពញាឫទ្ធាធិបតី ជាឧបទូត, ឱ្យឧកញ៉ាជុំជិតជំនិតទឡ្ហៈ ជាត្រីទូត នាំពានមាសមួយ តម្កល់ព្រះរាជសារនោះ និង ព្រែផ្កាមាស ១០ កី, ព្រែញ័រ ២០, ព្រំយ៉ាងធំ ២ ក្បាលជាងគ្រឿងបណ្ណាការ។ លុះរាជទូត, ឧបទូត, ត្រីទូត នាំទៅដល់ខែត្ររលាប្អៀរហើយអស់នាយកងទ័ព ខាងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ក៏ឃុំខ្លួននាំចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''។ ខណៈនោះ ស្ដេចចេញជួបមុខមន្ត្រី សេនាយោធាកងទ័ព ក្រាបបង្គំគាល់ តាមបណ្ដាសក្ដិធំ តូច ហើយស្ដេចឱ្យអាល័ក្ស ថ្លែងព្រះរាជសារថ្វាយ។ ឯព្រះរាជសារនោះមានសេចក្ដីដូចខាងក្រោមនេះ: "ព្រះរាជសារ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជ រាមធិបតី បរមបពិត្រ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងក្រុងកម្ពុជាធិបតី សិរិយសោធរ បវរឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋរាជធានី ដែលរាសត្រនិង ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ស្រលាញ់ស្ម័គ្រចិត្តលើកឡើង ឱ្យសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងមហាស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរបវរបូព៌ាទិសា។ សូមចម្រើនព្រះរាជមេត្រី មកសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ គឺសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' បានទ្រង់ជ្រាប។ ដ្បិត អ្នកអូន លើកចតុរង្គសេនាទាហានរេហ៍ពលមកធ្វើសង្គ្រាមនេះ យើងមានចិត្តអំណរណាស់ ដោយហេតុថា យើងនឹងបានទត នូវសេនាទាហាន ច្បាំងប្រកាប់គ្នាដោយអាវុធវែង អាវុធខ្លីលើខ្នងសេះ ដំរីជាសិរីសួស្ដី នៃចក្ខុទាំងសងខាង។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ ជិតដល់វស្សានរដូវហើយ ត្រូវរាស្ត្រធ្វើស្រែ, ដូច្នេះ យើងសុំឱ្យឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា ក្នុងមួយរដូវនេះចុះ តែសុំឱ្យចាំពាក្យដែលសន្មតសញ្ញា កុំឱ្យលបលួចវាយយកខែត្រគ្នា ដូចជាទ័ពចោរនោះឡើយ។ បើដល់រាស្ត្រធ្វើស្រែចំការរួចហើយ, មុននឹងធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នាកាលណា ឱ្យមានរាជសារ ចារជាព្រះរាជកំណត់ទៅមក ទើបគួរសមជាឧត្តមមហាក្សត្រាធិរាជ"។ លុះអាល័ក្ស ថ្លែងព្រះរាជសារចប់ហើយ សម្ដេចចៅពញា'''ចន្ទរាជា'''ទ្រង់ព្រះពិរោធខ្លាំងណាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : អារាជទូតឯង វិលទៅប្រាប់ម្ចាស់ឯងចុះថា : " អញព្រមសម្រាកឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែហើយ តែថាអញសុំកុំឱ្យម្ចាស់ឯង ហៅអញថា ជាបងជាប្អូនឡើយដ្បិតម្ចាស់ឯងនឹងអញនេះ មានជាតិត្រកូលឆ្ងាយពីគ្នាណាស់"។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ទ្រង់ព្រះរាជទាន មានដួងមួយជញ្ជីងសៀម ប្រាក់ដួងពីរជញ្ជីងដែលបានមកពីក្រុងអយុធ្យានោះ ហើយប្រទានឱ្យជារង្វាន់រាជទូត ជាគ្រឿងឧបរាជបណ្ណាការ រួចទ្រង់បណ្ដេញឱ្យទៅជាប្រញាប់។ លុះរាជទូតចេញផុតទៅនោះ អស់នាយកងទ័ព យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: យើងធ្វើសង្គ្រាម កំពុងតែមានជ័យហើយ ហេតុអ្វីក៏ព្រះអង្គទ្រង់ទទួលសញ្ញា ឱ្យឈប់សង្គ្រាមដូច្នេះ មួយទៀត ខែត្រខាងសត្រូវ នៅច្រើនជាងយើងដែរ គឺថា បានទៅគេនោះជាង ១០ សួនបានមកយើងមិនទាន់ពេញមួយសួនទេ។ បើខាងសត្រូវ ឱ្យកេណ្ឌបណ្ដារាសត្រតាំងពីខែត្រខាងជើង ទល់នឹងស្រុកលាវ ខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រ ខាងកើតទល់នឹងនគរចាម បានមកទាំងអស់ ប្រហែលជាង ១០០០០០០ (ដប់សែននាក់) ទៅហើយ។ ឯខាងយើង យើងវាយទើបបានតែ ៦-៧ ខែត្រ គឺខែត្រមហានគរ ដែលសម្ដេច'''ព្រះបរមរាជាពញាញាតិ''' វាយដណ្ដើមពីសៀមមកវិញ ហើយឱ្យឈ្មោះជា ខែត្រសៀមរាប នេះមួយ ខែត្របាត់ដំបងមួយ និងខែត្រតូចៗ ១២​ ឬ ១៣ នេះមួយ។ ម្យ៉ាងទៀត ខែត្រនេះ កាលបែកព្រះមហានគរកម្ពុជាហើយ សៀមកៀរគ្រួយកទៅអស់ នៅតែពីរ ឬ បីពាន់នាក់តែប៉ុណ្ណោះ, បើដូច្នេះតើយើងធ្វើដូចម្ដេច នឹងទទួលជ័យពីសត្រូវបាន បើសត្រូវវាកេណ្ឌពលពីក្រុងខែត្រទាំងអស់លើកមកយើងនឹងមិនបង់ការណ៍ទេឬអ្វី។ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា : "យើងនឹងរក្សាខ្លួនពិបាកណាស់"។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ការណ៍នេះ យើងបានគិតស្រេចហើយបានជាយើងព្រមឈប់ច្បាំងសិន ព្រោះយើងឃើញប្រយោជន៍ ៧ ប្រការ គឺ *ប្រការ១: មានសុភាបុរាណថា : "ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ" បើយើងខំតែធ្វើសង្គ្រាមទៅ កូនប្រពន្ធរបស់ឈ្មោះ ដែលមកចុះកំណែននោះ នឹងដាច់ពោះស្លាប់ បើកូនប្រពន្ធវានោះអត់បាយហើយ វាក៏ពុំយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការធ្វើរាជការនឹងយើងឡើយ។ *ប្រការ២: យើងបានខែត្រតូចធំ ចំនួន ១២ ឬ ១៣ ខែត្រនេះ ល្មមទុកជាទីសំណាក់បានហើយ បើយើងមិនទាន់ឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលខែត្រផ្សេងៗទេ ហើយស្រាប់តែលើកទ័ពទៅវាយគេតែម្ដងនោះនឹងខ្ចេចខ្ចាំរកាំចិត្ត នៃអាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។ លុះតែយើងទៅបញ្ចុះបញ្ចូលលួងចិត្តចៅហ្វាយស្រុក និងបណ្ដារាស្ត្រ ជាមុនសិន ឱ្យចូលចិត្តនឹងយើង ដែលជាព្រះរាជត្រកូល ឬ បើគេមិនចូលចិត្តនឹងយើងទេ គេបែរជាចូលចិត្តទៅខាងពួកក្បត់ ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ ចាំយើងបានចំណាប់កាលណាសុំលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប ពួកដែលរឹងទទឹងនោះ ធ្វើឱ្យបានសម្រេចការណ៍ ក្នុងកាលខាងក្រោយ។ *ប្រការ៣: ខែត្រអាសន្នទុក ជាខែត្រធំមានអាណាខែត្រឡើងក៏ច្រើន '''ចៅពញាឧទ័យធិរាជប្រាង្គ''' ជាចៅហ្វាយស្រុកនៃខែត្រនេះគាត់មានថ្វីដៃ និង តំរិះប្រាជ្ញាមាំមួនណាស់ ប្រសិនបើយើងខំធ្វើចំបាំងរហូតទៅមិនឈប់ ហើយ'''ពញាប្រាង្គ''' គេលើកទ័ពមកព័ទ្ធយើងពីក្រោយ យើងនឹងនៅជាកណ្ដាលចំណោមគេ នោះយើងពិបាកនឹងរក្សាខ្លួនណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងព្រមបង្អង់ច្បាំង ចាំប្រាប់ប្រាមនូវខែត្រធំៗនេះ និងខែត្រតូចៗត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនោះ ឱ្យបានមកជារបស់យើងសិន។ *ប្រការ៤: ខាង'''ព្រះស្ដេចកន''' ដែលវាតាំងខ្លួនជាស្ដេចនោះ តែវាចេញច្បាំងកាលណា វាបាំងស្វេតច្ឆត្រ និង ចាម៉រ បាយមន់ សែនត្វាន់ តាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ។ ឯខាងយើង ដែលពេញជាព្រះរាជត្រកូលនោះ យើងគ្មានអ្វីសោះ យើងចេញច្បាំងកាលណា ឥស្សរិយយសយើង ជាទ័ពថោកជាងវា។ ទោះបី ឈ្នះប៉ុន្មានដងក្ដី ឥស្សរិយយសយើងនោះក៏នៅតែថោកទាបជាងវា។ *ប្រការ៥: កាលដែលបំរើនៃ'''ព្រះស្ដេចកន'''នាំព្រះរាជសារមក ហើយទៅវិញនោះយើងបានផ្ដាំថា បើនឹងចង់ឈប់សង្គ្រាម ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ បើរាស្ត្រកំពុងមានចិត្តត្រេកអរព្រោះបានទៅប្រមូលកូនប្រពន្ធផង ត្រេកអរនឹងយើងជាដើមគំនិតនេះផង ហើយបើយើងត្រឡប់ជាប្រែសំដីវិញ រាស្ត្រកំពុងបាក់ចិត្តស្រលាញ់យើងនោះ ក៏នឹងប្រែចិត្តស្អប់យើង ព្រោះយើងមានវាចាពុំទៀងទាត់។ *ប្រការ៦: សេនាទាហានខាងយើង មានថ្វីដៃក៏ច្រើននាក់ តែយើងពុំបានឱ្យប្រឡងថ្វីដៃ ឱ្យឃើញជាក់ច្បាស់នៅឡើយ។ *ប្រការ៧: ខាងយើងពិតជាព្រះរាជត្រកូលមែន តែទើបតាំងខ្លួនថ្មី ពុំទាន់មានទូកចម្បាំងដល់មួយសោះ។ ឯខាង'''ព្រះស្ដេចកន'''វិញ គេពិតជាក្រៅព្រះរាជត្រកូល តែគេតាំងខ្លួនមកយូរហើយ គេមានទូកចម្បាំងក៏ច្រើន។ បើគេលើកទ័ពជើងទឹក មកព័ទ្ធចោមយើងកាលណាយើងគ្មានអ្វីតទល់នឹងគេឡើយ។ ហេតុនេះហើយ បានជាយើងព្រមតាម'''ស្ដេចកន''' សុំដែលសមតាមគំនិតរបស់យើង។ ឯមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ សេនាទាហានទាំងប៉ុន្មានបានថ្លែងកោតសរសើរព្រះប្រាជ្ញាញាណនៃទ្រង់គ្រប់ៗគ្នា។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''ជាអម្ចាស់ កាលទ្រង់បានយល់ចិត្តនៃមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ដែលទុកចិត្តជឿ ចំពោះព្រះតំរិះប្រាជ្ញាព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គក៏តាំង '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព''' ជាកូនទី៣របស់ពញាមឿង ឱ្យសម្រេចរាជការ លើចៅហ្វាយស្រុកខែត្ររលាប្អៀរ ខែត្រលង្វែក ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅប្រថាប់ នៅបន្ទាយអមរិន្ទបូរវិញ។ ឯ'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' អម្ចាស់ផែនដីខាងក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យកងទ័ព ឈររក្សាខែត្រ ជាប់តាំងពីស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ រៀងទៅដល់ខាងត្បូង ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ ទៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ទិសខាងកើតវិញ។ នេះនឹងនិយាយ អំពីចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុក ^(៩) វិញ។ ចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រអាសន្ទុក លុះដឹងថា "សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា ស្ដេចលើកទ័ពហួសរហូតទៅដល់ខែត្ររលាប្អៀរ លង្វែក ហើយ"ក៏តាំងកេណ្ឌទ័ពគ្រប់ខែត្រ ដែលឡើងខែត្រ អាសន្ទុកនោះ គឺមឿងជីក្រែង ស្ទោង ព្រំទេព ព្រៃក្ដី ក្រកោះ កំពង់ស្វាយ កំពង់ហាវ ប្រាសាទ១០ កោះកែ ស្វាយរលែក គោកសេះ សែន កំពូលពេជ្រ មឿងពោធិ៍រោង ត្រឡែងកែង ងន ឈើទាល ស្រងែ សារនគរ ស្រយូវ ម្លូព្រៃ ព្រៃក្ដី សៀមបូក សៀមប៉ាង ព្រះប្រសប ^(១០)មឿងទាំង ២៥ នេះ កេណ្ឌបានពល ៨០០០០ នាក់ ហើយឱ្យកេណ្ឌទូករាស្ត្រ សម្រាប់ចម្លងកងទ័ពឆ្លងទៅខែត្រក្រគរ ដើម្បីនឹងវាយទ័ពសត្រូវផ្ទប់ពីក្រោយ កុំឱ្យ'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''រត់គេចខ្លួនរួចបាន។ ឯសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គប្រថាប់ទ័ព នៅបន្ទាយស្រុកអមរិន្ទបូរ (អម្រិន្ទបូរី)។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា "កងល្បាត នៃចៅពញាឧទ័យធិរាជា កំពុងឱ្យកងទ័ពឆ្លងទន្លេសាប មកខែត្រក្រគរហើយ លុះទ្រង់ឈ្វេងយល់គ្រប់ប្រការស្រេច ទើបស្ដេចត្រាស់បង្គាប់បម្រើសេះ ឱ្យទៅទូល'''ចៅពញាយសរាជា''' ដែលនៅរក្សា ខែត្រពោធិ៍សាត់ថា ឱ្យលើកកងទ័ពទៅស្ទាក់ចាំ នៅនឹងកំពង់ដៃទន្លេសាប កុំឱ្យកងទ័ពសត្រូវឡើងគោករួច"។ ឯ'''ចៅពញាយសរាជា''' ជាសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ (របស់'''ព្រះចន្ទរាជា''') ទ្រង់ជ្រាបហើយ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យយកកងទ័ពនាំ រេហ៍ពល ១០០០០ នាក់កាន់កាំភ្លើងធំតូចទៅបង្កប់ចាំ នៅមាត់ព្រែកទន្លេសាប ពីរអន្លើ ហើយឱ្យកេណ្ឌទូកបានជាច្រើន។ ទ្រង់ត្រាស់កំណត់ថា បើកងទ័ពសត្រូវវាថយរត់ទៅ ត្រូវឱ្យតាមបាញ់តាមកាប់ យកជ័យជំនះឱ្យបាន។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' កាលឱ្យបម្រើទៅទូល សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ '''ចៅពញាយសរាជា'''រួចហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ និង '''ចៅពញាយោធាសង្គ្រាមពៅ''' ឱ្យនាំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ទៅបង្កប់ចាំ នៅមាត់ព្រែកទន្លេសាបត្រើយខាងកើត ហើយទ្រង់ផ្ដាំថា "បើឮសូរកាំភ្លើងសន្យាទ័ពហើយ ឱ្យលើកកងទ័ពចូលច្បាំងឱ្យបានសម្រេចចុះ"។ ចៅពញាទាំងពីរ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ចេញទៅតាមព្រះរាជបញ្ជា។ ឯសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គស្ដេចឡើងគង់ លើព្រះទីនាំចក្រពត្តិ គឺទូក-ងសារាយអណ្ដែតនោះ ព្រមដោយទូក-ងផ្សេងៗ ២៥ ទៀតចេញទៅបង្កប់ស្ទាក់នៅព្រែកមាត់ទន្លេសាបចាំទ័ពសត្រូវ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្នទុក្ខ (ខាង'''ព្រះស្ដេចកន''') កាលបានទូក និងទ័ពមកជួបជុំហើយ ក៏ដេញពលឱ្យចុះទូកចេញទៅ ដល់ជិតព្រៃត្រើយខាងលិច។ ខណៈនោះ កងទ័ព'''ចៅពញាយសរាជា''' ដែលបង្កប់ខ្លួននោះ ក៏តាំងហ៊ោបាញ់កាំភ្លើងធំតូចកងរំពងឡើង។ កងទ័ពចេៅពញាឧទ័យធិរាជ ជិះទូកកំណែន គ្មានចំណាប់នឹងបាញ់ ក៏បែកកងទ័ព រត់ទៅពួនក្នុងព្រៃមួយអន្លើ ក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរ។ នៅទីនោះ កងទ័ពពញាឧទ័យធិរាជទាំងនោះ រត់ទៅជួបនិងកងទ័ព ចៅពញាសេនាសង្គ្រាម។ ទ័ពខាងចៅពញាសេនាសង្គ្រាមក៏ទទួលបាញ់ កាប់ ចាក់ កងទ័ពសត្រូវឥតត្រាប្រណីឡើយ។ កងទ័ពសត្រូវទ្រាំមិនបាន ក៏រត់ឆ្លងទៅត្រើយខាងកើតវិញ។ ទ័ពដែលស្លាប់ដោយធ្លាក់ទឹកទន្លេសាបនោះប្រមាណជាពីរ ឬបីពាន់នាក់ ^(១១)។ ឯសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ដែលបង្កប់ទ័ពក្នុងព្រៃ លុះ ឮសូរកាំភ្លើងហើយឃើញទ័ពនៃចៅពញាឧទ័យធិរាជារារង់ថយមកនោះ ទ្រងើក៏ឱ្យទូក-ងទាំង ២៥ និងទូកព្រះទីនាំងចក្រពត្តិអុំសម្រុកចូលទៅចាប់ ហើយចាប់បានទាំងពល ទាំងពញាឧទ័យធិរាជា និង ចៅមឿង ១០ នាក់។ ឯចៅមឿង១១ នាក់ទៀត លោតរត់ដោះគេចខ្លួន ទៅដល់ច្រាំងត្រើយខាងកើតជាមុន។ ឯចៅពញាអធិបតីសេនា និង ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ដែលទៅបង្កប់ទ័ព នៅមាត់ទន្លេសាបត្រើយខាងកើតនោះ លុះឃើញចៅមឿង ទាំង ១១ នាក់ រត់ទៅដល់ហើយ ក៏ឱ្យទ័ពខ្លួនដេញចាប់បានទាំងអស់ ហើយឱ្យដាក់ក្ដីប្រចាំការ ទម្រាំស្ដេចយាងទៅដល់។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀល សម្ដេច '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គចេញព្រះរាជដំណើរ ទៅដល់ព្រះពន្លា នៅត្រើយខាងកើតនោះហើយ '''ចៅពញាអធិបតីសេនាពេជ្រ''' និង ចៅពញាយោធាសង្គ្រាមពៅ នាំចៅហ្វាយស្រុក ចៅមឿងទាំង ២២ នាក់ និងឈ្លើយ ទាំង ៦០០០០ នាក់ដែលចាប់បាននោះ នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ខណៈនោះ ចៅហ្វាយស្រុក និងចៅមឿង ចៅបាន សេនាទាហាន ឯក ទោ ត្រី ដែលចាប់បានជាប់ទាំងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ក៏កោតខ្លាចអំណាចបុណ្យព្រះបារមី នៃ'''សម្ដេចពញាចន្ទរាជា''' ហើយសន្មតសញ្ញាសូមនៅជាខ្ញុំរាជការត្រាតែអស់ជីវិត។ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតឱ្យតាមសុំ។ តែក្នុងគ្រានោះ ព្រះអង្គពុំទាន់រកឃើញ នូវក្រុមព្រះបុរោហិតនៅឡើយ នឹងឱ្យធ្វើសច្ចាប្រណិធាន តាមច្បាប់ប្រពៃណី ពុំកើត ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យក្រុមទាំងអស់នេះ ទទួលថាតាមព្រះអង្គ ៣ ដងម្នាក់ៗ ហើយឱ្យក្រុមទាំងនោះ ទទួលទានទឹកពិភទ្ទសច្ចា ទុកជាការស្រេច។ លុះពលទាំងនោះ សុំចុះចូលអស់ហើយ ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ទៅ ពញាឧទ័យធិរាជ ជាចៅហ្វាយស្រុក ខែត្រអាសន្ទុក ដែលទើបនឹងសុំចុះចូល ឱ្យនាំចៅមឿងទាំង២២ស្រុក និងរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ដែលសល់ពីស្លាប់នោះ ឱ្យលើកទៅវាយបន្ទាយ ខែត្រកំពង់សៀម បន្ទាយខែត្រជើងព្រៃ និងស្ទឹងត្រង់ ទាំង៣ខែត្រនេះ ឱ្យបាន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង៣ ខែត្រនេះ ធ្លាប់ខ្លាចថ្វីដៃ នៃចៅពញាឧទ័យធិរាជស្រាប់ លុះឃើញកងទ័ពចៅពញាឧទ័យធិរាជ មកដល់ហើយ ក៏ចុះទូករត់ទៅ ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរអស់។ មួយរំពេចនោះ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចាត់សេនាទាហាន ឱ្យនៅរក្សាខែត្រទាំង៣ ហើយក៏លើកទ័ពត្រឡប់មកក្រាបបង្គំទូល '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''អំពីជ័យជំនះ ដែលខ្លួនយកបាន គ្រប់ប្រការ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជទានរង្វាន់មាស ប្រាក់យសសក្ដិ ដល់សេនាទាហានទាំងនោះ ឱ្យឡើងទីទៃៗពីគ្នា តាមសមគួរហើយ ទ្រង់ផ្ដាំនឹងចៅពញាឧទ័យធិរាជថា "ឱ្យការពារសឹកសង្គ្រាម ត្រើយខាងកើត ទិសខាងជើងនេះ ឱ្យជាប់នៅនឹងបាឯង, ឱ្យបាឯង ខិតខំរក្សាអាណាខេត្ត ព្រមទាំងបញ្ចុះបញ្ចូល ចៅហ្វាយស្រុក និងចៅមឿងទីទៃៗ ឱ្យបានមកជាចំណែកខាងយើងទាំងអស់។" ចៅពញាឧទ័យធិរាជ និង ចៅមឿង ២១ ខែត្រ ក៏ថ្វាយបង្គំទូលទទួលព្រះបន្ទូលពិសេស ហើយក៏លើកទ័ពត្រឡប់ទៅខែត្រទីទៃៗរៀងខ្លួន។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជទៅដល់ខែត្រហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌសេនាទាហាន និង អ្នកមានប្រាជ្ញាស្មារតីមានថ្វីមាត់ ចេញទៅនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូល ចៅហ្វាយស្រុក និង ចៅមឿងដែលនៅទិសខាងកើត ប៉ែកខាងលិចនោះទាំងអស់។ សេនាទាហាន និងអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី ថ្វីមាត់ទាំងនេះ ទៅបញ្ចុះបញ្ចូលបាន ចៅហ្វាយស្រុកមហានគរ ចៅមឿងសូត្រនិគម ចៅមឿងពួក ចៅមឿងក្រឡាញ់ ចៅមឿងចុងកាល និងរហូតរៀងទៅដល់ផុតដែន បានជាច្រើនទៅទិសខាងលិច ជាស្រេចដាច់ខាត មកខាងសម្ដេចបញាចន្ទរាជា ទាំងអស់។ ចៅពញា ឧទ័យធិរាជ កាលបានជោគជ័យ ដូច្នេះហើយក៏ធ្វើសំបុត្រក្រាបបង្គំទូល ចូលមកព្រះបាទ អ្នកជាអង្គថយទ័ពត្រឡប់មក ខែត្រអម្រិន្ទបូរវិញ។ ក្នុងឆ្នាំជូតអដ្ឋស័កនោះ ព្រះសង្ឃរាជ រាជាគណៈ ឋានានុក្រម និងព្រះបុរោហិតព្រឹទ្ធាចារ្យ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ^(១២) ដែលរត់ខ្ចាត់ភ្លាត់ ចេញពីក្រុងភ្នំពេញ និងពីក្រុងបាសាននោះ បានដឹងថា "សម្ដេចព្រះអនុជ ('''ព្រះចន្ទរាជា''') ព្រះអង្គមានជ័យជំនះហើយ" ក៏ចេញពីព្រៃដែលពួនជ្រកនោះ មកជួបជុំនាយកងទ័ព សុំឱ្យនាំខ្លួនយកទៅថ្វាយជាខ្ញុំរាជការ ហើយប្រឹក្សាគ្នាថា : "ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ជាអម្ចាស់យើងនេះ ពេញជាព្រះរាជបុត្រាបង្កើត នៃ'''ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជ ឱង្ការ ព្រះធម្មរាជា''' ដែលជាព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ធម៌ ទ្រង់ប្រាថ្នាជាពុទ្ធភូមិ វីរិយាធិក ព្រះអង្គម្ចាស់យើងនេះ ពេញជាមានសតិបញ្ញា ឈ្លាសវៃណាស់ ព្រះអង្គឈមព្រះភក្ដ្រទៅធ្វើសង្គ្រាមទិសណា ក៏វាយទិសនោះ បាក់បបខ្លបខ្លាចទាំងអស់ ពុំដែលទើសទាក់នឹងព្រះរាជានុភាពបានឡើយ។ ព្រះអង្គមានបុណ្យ បានរបស់ត្រកាលពីរយ៉ាងគឺ :" *១. ទ្រង់មានព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រ ស សុទ្ធមួយ កាលដែលទើបនឹងបានកំពស់តែ ៦ ហត្ថមកដល់ ឥឡូវនេះកំពស់របស់វា ៧ ហត្ថប្លាយ ដំរីនេះ មានដំណឹង (ការចេះដឹង) ច្រើនចំពូកណាស់ គឺ ចំពូកមួយ វាចេះកាន់អាវុធចាក់កាប់ ដូចមនុស្ស ជើងទាំង ៤ ចេះធាក់ផង រងអាវុធបានផង។ ចំពូកពីរ បើមានជំងឺតំកាត់នៅទីណា ក្នុងព្រះនគរ ព្រះករុណាជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅពិធី សុំទឹកយកទៅជះបាចសាច នៅទីណាដែលមានជំងឺនោះ ជំងឺក្នុងទិសនោះ សឹងតែស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅ។ ចំពូកបី បើរដូវវស្សាហើយ រាំងភ្លៀង ព្រះអង្គ ជាអម្ចាស់យើងឱ្យហ្មថៅ នាំទៅធ្វើពិធីក្នុងទីនោះ ៣ ឬ ៧ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ភ្លៀងក៏ធ្លាក់បរិបូរណ៍។ ចំពូកបួន បើព្រះអង្គជាអម្ចាស់យើង ឡើងគង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយុទ្ធកាលណា បើវាស្រែកឱ្យឮសម្លេងក្រអៅហើយនោះ ឱ្យសង្ឃឹមទុកចិត្តចុះថា មុខជាមានជ័យជំនះ ឈ្នះបានដំរីមកជាបរិវារ ច្រើនជាមិនខានឡើយ។ *២. ព្រះអង្គទ្រង់បានទូក-ង ឈ្មោះ សារាយអណ្ដែត មកជាព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ក៏មានបុញ្ញាធិការច្រើនចំពូក គឺចំពូកមួយ បើទូកធម្មតាទៅនគរវត្តនោះ មិនមានខ្យល់រលកទេ កំណត់បីបួនថ្ងៃ ទើបទៅដល់បើខ្យល់រលកផង ទូកធម្មតា ទៅនគរវត្ត ត្រូវប្រើវេលាអស់ ១០ ឬ ១៥ ថ្ងៃ ឯព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ព្រះអង្គទៅបិណ្ឌបាត នៅនគរវត្ត ត្រឡប់មកដល់វត្តយើងវិញ កំណត់តែបាយចង្ហាន់ហុយៗ នៅឡើយ ព្រោះលឿន បីដូចជាទូកទិព្វ។ ចំពូកពីរ បើសេនាទាហាន នឹងឡើងជិះធ្វើសង្គ្រាម ចំណុះទូក ១២៥ នាក់នោះ ទោះកាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា ច្រើនប៉ុន្មានក្ដី ក៏ពុំដែលមកជិតចំណុះទូកនោះឡើយ។ ចំពូកបី បើនឹងលើកទ័ពចេញទៅ ហើយ គេត្រូវលេងភ្លេងពិធីអូសចេញពីបង្គងនោះ លុះលេងរួចហើយ ឱ្យពិនិត្យមើលពងមាន់ ១២៥ ដែលតាំងថ្វាយទូកនោះ បើបិសាចដែលរក្សាទូកនោះ ឭសូរគាំហ៊ោជាត្រេកត្រអាលនោះអ្នកស្នែងអាចសែងតែ ១៦ នាក់រួចយ៉ាងស្រួល ហើយឱ្យសង្ឃឹមថាមុខតែមានជ័យ, បើពងមាន់នោះមិនបាត់ មាត់ក៏ឮហ៊ោក្រេវទេ ទូកដែលចេញទៅនោះ មុខជាពុំប្រទះច្បាំអនឹងសត្រូវសោះឡើយ។ របស់វិសេសទាំងពីរប្រការនេះ អស់អាត្មាភាព និង យើងខ្ញុំទាំងឡាយយល់ថា ចូលជារបស់ចុល្លចក្រ មហាចក្រ ទៅធ្វើការឯណា ក៏នឹងមានជ័យជំនះ ហើយយើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នា មកនៅស្ងៀម ពុំបានធ្វើព្រះរាជពិធីអភិសេក ឱ្យបានរុងរឿងឥស្សរិយយសខ្ពស់ជាឯកព្រះមហាក្សត្រ ឱ្យបានថ្កុំថ្កើង ជាងរាជសត្រូវនោះពុំបានឡើយ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមអញ្ជើញព្រះអង្គ សោយរាជសម្បត្តិ តាមសេចក្ដីពិភាក្សា ហើយយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ។ ទើប'''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា'''ជាអម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ថា : ព្រះនគរ ក៏ពុំទាន់បានរាបទាបទាំងព្រះខ័នក៏ពុំទាន់រកឃើញ បើនឹងរៀបអភិសេក ក្រែងពុំគួរទេដឹង។ ពេលនោះ អស់ព្រះសង្ឃ និងព្រះបុរោហិត ព្រះវង្សានុវង្ស មន្ត្រីចាស់ទុំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ក្រាបបង្គំទូលថា សូមព្រះរាជទាន នឹងរៀបព្រះរាជពិធីជា សង្គ្រាមាភិសេក ថ្វាយជាសុវត្ថិមង្គល គ្រាន់នឹងគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជា ជាបណ្ដោះអាសន្នសិន ប៉ុណ្ណោះទេ បើទ្រង់ច្បាំងឈ្នះបានព្រះនគរស្រេចកាលណា នឹងសូមថ្វាយ ប្រាប្ដាភិសេក^(១៣) ក្នុងកាលនោះ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះរាជានុកូល ចូលព្រះហឫទ័យផង ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា បើព្រមគ្នា យល់ថាត្រូវតែឱ្យយើងទទួលអភិសេកហើយ ក៏ឱ្យគិតសម្រេចធ្វើតាមក្បួនសង្គ្រាមអភិសេកនោះ ឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមប្រពៃណីចុះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះសង្ឃ និងខ្ញុំរាជការទាំងឡាយត្រេកអរសោមនស្សណាស់ ហើយក៏ចេញមកចាត់ចែង កេណ្ឌកងកំណែន ឱ្យចាំងដីជម្រះស្មៅ ជាឯលិចបន្ទាយដែលគង់ ឱ្យសង់រោងរាជពិធី តាមពុទ្ធសាសន៍ សេយ្យសាសន៍ ^(១៤) ព្រះរាជវ័តិ ឆត្រ ទ្រង់ ធ្វើភ្នំមហាបណ្ឌម ធ្វើព្រះបុស្បកមានព្រះស្វេតច្ឆត្រគ្រឿងរាជអភិរមសព្វសារពើ។ ចំណែកឯព្រះស្វេច្ឆត្រនោះ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ទ្រង់ពុំឱ្យធ្វើគ្រប់ ៩ ជាន់ទេ ទ្រង់ឱ្យធ្វើតែ ៥ ជាន់ ហើយទ្រង់ឱ្យធ្វើគ្រឿងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រយុទ្ធ គ្រឿងព្រះទីនាំងអស្សតរ ព្រះទីនាំងពីជ័យរិទ្ធិគ្រឿងឧសភរាជ គ្រឿង ព្រះទីនាំងរាជ និង គ្រឿងសេនាទាហាន ឱ្យមានស្លាកពាក់ តែងខ្លួនឱ្យប្រពៃ បម្រុងកាន់ទង់ជាតិ ដើរហែចូលទៅក្នុងរោងព្រះរាជពិធី។ ឯបណ្ដារាស្ត្រជិតឆ្ងាយ ឮថា ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបសង្គ្រាមាភិសេកហើយ ត្រេកអរណាស់ ក៏នាំគ្នាយកគោ ក្របី ដំរី សេះ រទេះ ទូក មាស ប្រាក់ សំពត់ អាវ សាវស្បៃ តាមដែលខ្លួនមាននោះមកក្រាបទូលថ្វាយ ច្រើនជាអនេក។ លុះមកដល់ថ្ងៃទី៩ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ព.ស.២០៦០, គ.ស. ១៥១៦, ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ '''សម្ដេចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿង មហាខត្តិយាធិបឌិន ទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំណើរចូលក្នុងរោងរាជពិធី។ ព្រះរាជគ្រូ ថ្វាយមហាស្វេតច្ឆត្រ ស្ដេចឋិតនៅនាបូព៌ាភិមុខស្វេតច្ឆត្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាមុខមន្ត្រី ក្រាបថ្វាយព្រះរាជមង្គល ព្រះពិធីពរជ័យ។ '''សម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជសម្បត្តិ ^(១៥) ទ្រង់ព្រះនាមជា"សម្ដេចព្រះបរមរាជា ចន្ទរាជា គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី"។ លុះរួចពិធីហើយ ព្រះអង្គតាំងព្រះសង្ឃ និង មន្ត្រី តាមមានគុណបំណាច់ និង ចំណេះវិជ្ជាដូចតទៅនេះ: *១. ចៅអធិការ '''សួស្ដិ៍''' ជាទីសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី សិរីសោធរសង្ឃនាយក។ *២. ចៅអធិការ '''ស្រី''' ជាទី សម្ដេចមង្គលទេពាចារ្យ។ *៣. ចៅអធិការ '''សោម''' ជាទី សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត។ *៤. ចៅអធិការ '''លាស់''' ជាទីសម្ដេចព្រះពោធិវង្ស។ *៥. ចៅអធិការ '''ទន់''' ជាទីសម្ដេចព្រះវនរ័ត។ *៦. ចៅអធិការ '''សោម''' ជាទី សម្ដេព្រះមហាព្រហ្មមុនី។ *៧. ចៅអធិការ '''ជ័យ''' ជាទី សម្ដេចមហាវិមលធម្ម ចៅអធិការ '''សោម''' មានបណ្ដាស័ក្ដិស្មើនឹងទីក្រឡាហោម, '''ស្រី''' ស្មើនឹងទីយមរាជ '''លាស់'''ស្មើទីវាំង '''ទន់''' ស្មើទីចក្រី '''សោម''' ស្មើទីមហាមន្ត្រី '''ជ័យ'''ស្មើទីមហាទេព។ លំដាប់មក ទ្រង់តាំងព្រះរាជាគណៈសម្រាប់ ទោ ត្រីចត្វាតទៅទៀត។ លុះតាំងទ្រទូងរត្នទាំង ៧ គ្រប់ទាំង ៤ សម្រាប់នោះរួចហើយ ទ្រង់តាំងមន្ត្រីរត្នទាំង៧ទៀត ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិទុកថា តាំងពីថ្ងៃនេះតទៅ បើនឹងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីក្នុងក្រៅ ឱ្យតាំងដោយរបៀបដូច្នេះ: បើខ្ញុំរាជការសក្ដិ ៥ ហ៊ូពាន់ ^(១៦) ឱ្យតាំងជាហ្លួង។ បើ ៤ ហ៊ូពាន់ ឱ្យតាំងជា ឃុនម៉ឺន។ បើ ៣ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាឧកម៉ឺន។ បើ ២ ហ៊ូពាន់ ឱ្យតាំងជាចៈម៉ឺន។ បើមួយម៉ឺន ឱ្យតាំងជា ម៉ឺន បើខ្ញុំរាជការហើយតែពុំទាន់ប្រោសព្រះរាជទាំន ឱ្យមានយសសក្ដិទេនោះឱ្យហៅថា នាយ។ មួយទៀត សេនាបតី និងចៅហ្វាយស្រុក សក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់ ពីបុរាណរៀងមក គឺតាំងពីផែនដី'''ព្រះបាទអរិដ្ឋពលពាហនោ'''នោះ ទ្រង់តាំងឡើង សុទ្ធតែជាទី "សម្ដេចចៅពញា" ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ សុទ្ធតែជាសម្ដេចព្រះរាជត្រកូល ដែលចេញទៅគ្រងស្រុក សក្ដិ១០ហ៊ូពាន់ក៏មាន ៩ហ៊ូពាន់ក៏មាន ដល់មកផែនដី ព្រះបាទ'''ធនញ្ជ័យគោរព្យរាជ'''នោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ពុំសូវកោតខ្លាចសេនាបតី ទើបព្រះបាទ'''គោរព្យរាជ'''ទម្លាក់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះមកនៅត្រឹមតែទី "ចៅពញា" វិញ។ បើសក្ដិ ៨ហ៊ូពាន់ចុះមក តាំងជាទី "ពញា"។ ឯសេនាបតី និងមន្ត្រីសក្ដិ៩ហ៊ូពាន់ ក្នុងវង្សមន្ត្រីរដ្ឋនោះ ពីមុនមក បានតែងតាំងជា "សម្ដេចចៅពញា" ដល់មកផែនយើងនេះ យើងពិនិត្យទៅក៏ឃើញថា នៅតែច្រឡូកច្រឡំនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងត្រូវគិតរៀបចំជាថ្មី គឺថា នាម៉ឺនក្រៅពីខ្នងពស់^(១៧) ទាំង៤ សម្រាប់បើតាំងឡើង ឱ្យតាំងជាទី "ឧកញ៉ា"។ ឯចៅហ្វាយស្រុកសក្ដិ ៩ ឬ ១០ ហ៊ូពាន់នោះឱ្យតាំងជាទី "ចៅពញា"។ បើ៧ ឬ ៨ ហ៊ូពាន់ឱ្យតាំងជាទី "ពញា"។ តមក ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង ខាងព្រះអង្គ ទាំង ៥ នាក់គឺ *១. ព្រះទិព្វជាញជ័យ '''ទេព''' ឱ្យជាទី សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ (នាយករដ្ឋមន្ត្រី)។ *២. ហ្លួងស្នេហានុរ័ក្ស '''ព្រំ''' ជាទី ឧកញ៉ាយមរាជ (រដ្ឋមន្ត្រីខាងក្រសួងយុត្តិធម៌) *៣. ហ្លួងវិជិត ព្រះអង្គឱ្យតាំងជាទី ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងទ័ពជើងទឹក)។ *៤. ហ្លួងឧត្តមចិន្តា '''ស្រី''' ជាទី ឧកញ៉ាវាំង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំង)។ *៥. ហ្លួងភក្ដីនុរ័ក្ស '''កែវ''' ជាទី ឧកញ៉ាចក្រី (រដ្ឋមន្ត្រីខាងទាហានជើងគោក)។ *ទ្រង់តាំងខ្ញុំរាជការ ដែលជាកម្សត់ជំនិត និងព្រះអង្គ ទាំង ៥០ នាក់នោះ ជាមន្ត្រីក្រុមរក្សាព្រះអង្គគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់តាំង'''ចៅពញាយសរាជា''' ជាទី '''សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា'''។ ទ្រង់តាំងព្រះភីលៀង សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ: *១. ឃុនស្នេហានុរ័ក្ស '''កែន''' ជាទី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ *២. ម៉ឺនវិជិតសិទ្ធិរស '''សម''' ជាទី ឧកញ៉ាវិបុលរាជ *៣. ម៉ឺនភក្ដីនុរ័ក្ស '''ទេព''' ជាទី ឧកញ៉ាធម្មាធិរាជ *៤. ម៉ឺនវិសេសហឫទ័យ '''កៅ''' ជាទី ឧកញ៉ារាជតេជៈ។ ឯមន្ត្រីក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះ ទ្រង់តាំង: *១. ចៅពញាសេនរឿងឫទ្ធិ '''ទ័យ''' ជាទីសម្ដេចជេដ្ឋាមន្ត្រី *២. ចៅពញាជំរង់ស្នេហា '''ស៊ិន''' ជាទី ឧកញ៉ា ឯករាជ *៣. ចៅពញាសេនាវុធ '''ស៊ុន''' ជាទី ឧកញ៉ាបរទេសរាជ *៤. ចៅពញាសេនាសមសក្ដិ '''នូរ''' ជាទី ឧកញ៉ាស្រីសូទិព្វវាំង *៥. ចៅពញាសំដែងអាវុធ '''មោ''' ជាទី ឧកញ៉ានរិន្ទ្រាធិបតី។ ចំពោះមន្ត្រី ក្នុងសេនាទាហាន ក្រៅពីនេះទៅទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចន្ទរាជាទ្រង់តាំងឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខ្លះ ជាក្រុមព្រះតម្រួតខ្លះ ជាក្រុមវាំងខ្លះ ជានាយទាហានខ្លះ គ្រប់មន្ត្រីដែលមានគុណបំណាច់ ក្នុងការធ្វើចម្បាំង គ្មានខ្វះចន្លោះ អ្នកណាម្នាក់ឡើយ។ ទ្រង់រាប់រៀបសរសើរពីគុណបំណាច់ នៃ'''ចៅហ្វាយពញាសួគ៌ាលោកមឿង''' (នូវ) ដែលបានថ្វាយសេះ ដំរី និងថ្វាយ កូន ៤នាក់ក្នុងគ្រាដែលព្រះអង្គទ័លសម្បត្តិ ទាំងគ្មាន ពលសោះ ហើយរត់ទៅក្រុងទេព និងកាលទ័ពសត្រូវ ចោមបន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយពញាមឿង (នូវ) ប្ដូរជីវិតស្លាប់ ទៅកេណ្ឌបិសាច យកមកជួយ ឱ្យឈ្នះសង្គ្រាមច្រើនគ្រានោះថា : ទ្រង់តាំងកូនពីរនាក់ ឱ្យធ្វើជាសួគ៌ាលោកមួយ សេនាសង្គ្រាមមួយ នោះឃើញថា ពុំទាន់ធួនល្មម នឹងកម្លាំងបំណាច់ទើបទ្រង់តាំង '''ចៅពញាសួគ៌ាលោកទេព''' ទី៣ ជាសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ តាំងចៅពញាសេនាសង្គ្រាម '''សុខ''' កូនទី ៤ ជាឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឱ្យមានអាណាខេត្តឡើង (ខែត្រឡើង គឺ ខែត្រជាចំណុះ) គឺខែត្រក្រគរមួយ ក្រងមួយ ខ្លុងមួយ។ តមក ទ្រង់គិតដល់គុណបំណាច់ នៃពញាមនោមេត្រី '''គល់''' ជាចៅមឿង ស្រុកបាត់ដំបង ដែលកាលសម្ដេចត្រឡប់ពីស្រុកសៀមមកដល់នោះ ហើយចៅពញាមនោមេត្រីបានថ្វាយដំរី ៥ និង សេះ ១៥ ព្រមទាំងថ្វាយ ស្បៀងអាហារ ១០០០ រទេះ។ ទ្រង់មានបន្ទូលថា : ចៅមឿងនេះ មានសក្ដិស្មើនឹងសក្ដិ ៦ ហ៊ូពាន់ តែ'''ពញាមឿង''' មានស្ម័គ្របក្សពួកច្រើនស្រុក ដូច្នេះ ទ្រង់លើកឡើងជា ចៅហ្វាយស្រុកធំ មានសក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ហើយឱ្យមានចៅមឿង ឡើងស្ដាប់បង្គាប់ ៥ ស្រុក គឺស្រុកមង្គលបូរី១ ទឹកជោរ១ បរត្បូង១ ពាមសីមា១ មោងឫស្សី១ ស្រុកខាងលើទាំង៥ នេះឱ្យឡើងស្ដាប់បង្គាប់នៃចៅមនោមេត្រី ទាំងអស់។ សេចក្ដីសារស័ព្ទ អំពីព្រះកិត្តិយស ពីរោះខ្ពស់ប្រសើរនោះ ផ្សាយចេញទៅដល់ខេត្តនានាថា : ទ្រង់ពុំដែលបកសក្ដិខ្ញុំរាជការ នេះមួយ ថាទ្រង់ពុំអួតអាងថាមានថ្វីដៃនេះមួយ ថាបើអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតី មានវោហារ ចេះអធិប្បាយធម៌អាថ៌ នេះមួយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតដែលចេះដឹងគម្ពីរបាលី ក្បួនតម្រានេះមួយ ទ្រង់ឱ្យស៊ើបរកយកខ្លួន មកតាំងចិញ្ចឹមជានាម៉ឺនតាមប្រាជ្ញា ស្មារតី​របស់ខ្លួនទាំងអស់។ ម៉្លោះហើយ អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត អ្នកចេះដឹងនាំគ្នាមកជ្រកក្រោមម្លប់បុណ្យ ព្រះបារមី នៃព្រះអង្គច្រើនក្រៃពេក។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះតម្រិះថា "តាំងពីយើងបានមកនៅក្នុងខែត្រអម្រិន្ទបូរនេះ យើងគិតការណ៍អ្វីៗ ក៏បានសម្រេចដោយធូរទូលាយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏មិត្តមូលចូលមកយកយើងជាទីពុំនាក់ សម្បូរទាំងមនុស្សទាំងសម្បត្តិជាស្ថាននាំឱ្យបានរបស់ចម្លែកអស្ចារ្យ ទាំងសេនាទាហាន ក៏មានបរិបូណ៍"។ លុះទ្រង់ព្រះតម្រិះឃើញយ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ អមរគីរិន្ទបូរ អម្រិន្ទបូរនោះ ឱ្យឈ្មោះជា "ខែត្របរិបូណ៍" វិញ តាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ក្នុងពេលដែលទ្រង់កំពុងតែតែងតាំង នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីនោះ ថ្ងៃរះភ្លឺច្បាស់គ្មានភ្លៀងសោះ ក៏ស្រាប់តែមានឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ចុះពាសពេញទាំងអាកាស ទាល់តែព្រះអង្គទ្រង់តាំងមន្ត្រីនាម៉ឺនរួច ទើបស្ងប់ស្ងាត់បាត់ទៅវិញ។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការ សង្ស័យណាស់ក៏ទ្រង់ត្រាស់សួរហោរា សុំឱ្យទំនាយថ្វាយ។ ហោរាពិនិត្យយល់ឃើញស្រេច ទើបថ្វាយព្យាការណ៍ថា : សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! អព្ភូតហេតុដ៏អស្ចារ្យនេះ ប្រាប់ឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គនឹងមានបុណ្យបារមីជាឱកាសព្រះនគរ ទាំងព្រះខ័នជ័យ និង ទេវរូប ក៏នឹងបានមកជារបស់សម្រាប់ផែនដីវិញ មិនខាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់សួរបញ្ជាក់ហោរាថែមទៀតថា : ហេតុអ្វី បានហោរាទាយដូច្នេះ ? តើឃើញហេតុដូចម្ដេចខ្លះ ? ហោរាក្រាបទូលថា សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស! ទូលព្រះបង្គំបានពិនិត្យសង្កេតមើលក្នុងហោរាសាស្ត្រទៅ ឃើញមានហេតុ ៧ ប្រការគឺ: *ប្រការ ១: កាលព្រះអង្គចាប់បដិសន្ធិនោះ សម្ដេចព្រះកន្លោង (សម្ដេចព្រះមាតា) ទ្រង់ព្រះសុបិនឃើញចន្ទគ្រាស ក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី។ *ប្រការ ២: ដល់ព្រះអង្គប្រសូត្រមកទៀតនោះ ក៏ប្រសូតក្នុងពេញបូណ៌មី ថ្ងៃនោះក៏មានចន្ទគ្រាសទៀត។ *ប្រការ ៣: ទ្រង់មានព្រះនាមទៀត ក៏ហៅថា ព្រះចន្ទ។ *ប្រការ ៤: កាល'''សម្ដេចព្រះជេដ្ឋា'''នៃព្រះអង្គគង់ព្រះជន្មនៅឡើយ ទ្រង់បានព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា ព្រះវររាជបិតានៃទ្រង់ មកហៅព្រះអង្គទៅ កុំឱ្យព្រះអង្គនៅតស៊ូនឹងនាគ។ ថានាគនេះ លុះតែព្រះចន្ទពីទិសខាងលិចមក ក្នុងថ្ងៃណា ទើបវានោះនឹងរលាយបាត់បង់ទៅវិញ។ ឥឡូវនេះ ព្រះអង្គក៏ស្ដេចមកពីប្រទេសសៀម ជានគរនៅទិសខាងលិចនៃនគរកម្ពុជានេះ គឺត្រូវនឹងសុបិននិមិត្តនោះមែន។ *ប្រការ ៥: ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះចន្ទនេះ ជានិមិត្តរូបនៃទីត្រជាក់របស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ។ *ប្រការ ៦: ឥឡូវនេះ ឃើញថា តាំងពីព្រះស្ដេចចូលមកជាន់ផែនដី ក្រុងកម្ពុជាថ្ងៃណាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ក្សេមក្សាន្តក្នុងចិត្តណាស់។ *ប្រការ ៧: ព្រះនគរនេះ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បានឧបត្ថម្ភជួយទំនុកបម្រុង ឱ្យកើតជាមហានគរមក។ ដល់ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស បានគ្រប់គ្រងនគរ ទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ធ្វើដោយបុណ្យ ដោយឫទិ្ធ ទាំងតែងតាំងមន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមដំណើរនៃអ្នកមានគុណបំណាច់។ ហេតុនេះហើយ ទើបសម្ដេច អម្រិន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់បណ្ដាលជាឥន្ទធនូ ៧ ពណ៌ ពាសពេញទាំងអាកាស ក្នុងវេលាដែលទ្រង់តាំងមន្ត្រីនោះ។ បានសេចក្ដីថា ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រទានសព្ទសាធុការពរ ថ្វាយព្រះអង្គឱ្យបានជា កំពូលភព ជាម្លប់កម្ពុជានេះ ហើយកុំឱ្យរាស្ត្រស្ដាប់មនុស្ស ក្រៅពីព្រះរាជត្រកូលឡើយ។ ព្រះបាទ'''សម្ដេចព្រះចន្ទរាជា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់យល់ឃើញថា ហោរាទាយនេះ មានលក្ខណៈ មានគោលចារឹកគ្រប់គ្រាន់ ល្មមជឿបាន ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យប្រទានដល់ហោរានោះ ហើយទ្រង់ចំណាយព្រះរាជ្យទ្រព្យដល់កងទ័ព ដែលកាប់ឈើធ្វើព្រះវិហារនៅជម្រំ ដែលធ្វើរោងរាជពិធី នៅមាត់ស្ទឹងនោះ។ លុះថ្ងៃក្រោយមក សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបថា "ទឹកស្ទឹងនេះ រីងហួតអស់" ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះហឫទ័យណាស់ ទើបស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជទីនាំងអស្សតរព្រមទាំងពួកនិករចេញទៅទតដល់ក្បាលស្ទឹង។ ទ្រង់ឃើញ ទឹកស្ទឹងនោះ ហូរច្រោះដីរូងហូរទៅទិសខាងជើង មានឈើ មានថ្មរលើងរលំ ត្រង់មាត់ស្ទឹងខាងត្បូង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវង្សាធិបតី សម ក្រុមព្រះសុរិយោដីឱ្យប្រមូលរាស្ត្រ ឱ្យបួងសួងអ្នកតា ធ្វើពិធីលើកដីបិទផ្ទៃស្ទឹងនោះ មិនឱ្យហូរទៅទិសខាងជើង។ ទឹកនោះក៏ហូរតាមប្រឡាយ ដែលជីកថ្មី ហើយហូរចុះទៅស្ទឹងធំ ដូចដើមវិញ ហើយក៏ស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកបន្ទាយវិញ។ ក្រោយពីនោះ មានស្រីពីរនាក់ មួយឈ្មោះ'''ឯម''' មួយទៀតឈ្មោះ'''អាំ''' មានប្ដីទាំងពីរនាក់ មានផ្ទៃពោះ ហើយផិតប្ដី។ នាង'''ឯម''' សាហាយ និងចៅ'''កៅ''' ចាក់ចៅ'''លួស'''ជាប្ដីស្លាប់។ នាង'''អាំ''' សាហាយនិងចៅ'''គាំ'''កាប់ចៅ'''សោម'''ជាប្ដីស្លាប់។ ពេលនោះ ទីទំនប់ស្ទឹង ក៏ហូរធ្លាយចេញ ចុះទិសខាងជើង ដូចជាំមុនទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុក ក្រមការ ខែត្របរិបូណ៌ចាប់បានអាចោរមេចោរ ទាំងប្រុសស្រី នាំខ្លួនយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា អញ បិទទំនប់នេះ ព្រោះត្រូវការឱ្យទឹកហូរចេញ ចុះមកក្នុងស្ទឹង ដើម្បីឱ្យអ្នកស្រុកធ្វើរហាត់ទឹក យកទឹកដាក់ស្រែ យកស្រូវឱ្យបរិបូណ៌ ពុំគួរឡើយអាចោមមេចោរទាំងពីរ ៤ នាក់នេះទៅបំផ្លាញពិធីទំនប់ទឹកនេះឡើយ។ បើដូច្នោះត្រូវមានទោស ៣ ស្ថានគឺ: *១. ត្រូវថាវាទាំង២ នាកលួចប្រពន្ធគេ *២. ត្រូវវាទាំង ៤ នាក់មានទោស ព្រោះបានសម្លាប់មនុស្សពីរនាក់ *៣. វាទាំង ៤ នាក់ត្រូវមានទោស ថាបង្អត់បាយគ ទូទៅទាំងខែត្រ។ ទើបទ្រង់បង្គាប់មន្ត្រីក្រុមព្រះនគរបាល និង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ឱ្យយកអាចោរ មេចោរទាំង៤ នាក់នេះ ទៅដាក់ក្នុងទំនប់នោះ។ មន្ត្រីក្រុមទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំមនុស្សចោរ ទាំង ៤ នាក់នោះទៅធ្វើពលិការ បួងសួងអាកាសទេវតា អារក្ខទេវតា ហើយសម្រេចទោស អាមេទាំង ៤ នាក់ រួចលើកដីលប់ទៅ។ បិសាចខ្មោច អា មេ ទាំង ៤នាក់និងកូនក្នុងពោះពីរនាក់ ជា៦នាក់ ក៏នៅឃុំរក្សាទំនប់នោះ ទំបន់នោះក៏ជិតជាប់រៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ អស់បណ្ដាអ្នកស្រុក ធ្វើស្រែដោយហេតុទំនប់នេះចម្រើនផលស្រូវជាសព្វឆ្នាំ។ ទឹកស្ទឹងនេះហូរខ្លាំងមក ប្រែះដីនោះជ្រៅ ធំទូលាយ អាចឱ្យចេញចូលទូកបាន អ្នកឈ្មួញ ជួញលក់ ចេញចូល ទៅនៅរកស៊ីតាំងជាផ្ទះផ្សារជាច្រើន។ ហេតុនោះហើយបានជាហៅថា "ផ្សារបរិបូណ៌" តមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯដីចុងស្ទឹងនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ព និង អ្នកស្រុកធ្វើស្រែ សឹងតែបានចម្រើនផលជាច្រើន សូមប្រកប នឹងមានខេត្តបរិបូណ៌ ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះនោះ។ លុះមកដល់ឆ្នាំឆ្លូវ នពស័ក ព.ស ២០៦១ - គ.ស. ១៥១៧ ម.ស. ១៤៣៩ ច.ស. ៨៧៩ នោះព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយរេហ៍ពល ឱ្យធ្វើស្រែគ្រប់ខេត្ត ហើយត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូល ព្រះរាជប្រកាស ឱ្យមន្ត្រីប្រើបម្រើឱ្យលបយកទៅបិទ គ្រប់ខេត្តត្រើយខាងលិច។ សេចក្ដីប្រកាសនោះថា បើខេត្តណា មានចិត្តសុចរិតស្មោះត្រង់ នឹងសម្ដេចព្រះឧបរាជដែលជាព្រះរាជត្រកូល ពុំចូលនឹងពួកអាព្រះស្ដេច កនជាអ្នកងារពលព្រះ ^(១៨) ទេ ក៏ចូលទៅសារពិភ័ក្ដីតាំងពីឥឡូវនេះឱ្យហើយទៅ។ តែទុកឱ្យយូរទៅ ដរាបដល់បានរាបទាប ក្នុងព្រះនគរនោះ ព្រះអង្គនឹងយកទោស ចាត់ទុកជាក្បត់ផែនដី ដូចពួកអាស្ដេច កន ជាប្រាកដ ពុំលែងឡើយ។ កាលនោះ ដោយហេតុតែបុណ្យបារមី របស់ស្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''អស់បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មករគ្រប់ភាសាក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏កើតមានគំនិតប្រាជ្ញា ស្នេហាមេត្រី នឹងព្រះបរមបពិត្ររាល់រូបកាយពុំមានខាន។ បណ្ដារាស្ត្រទាសកម្មទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាចូលមកថ្វាយបង្គំ សុំសារពិភ័ក្ដិច្រើនស្រុកច្រើនខេត្ត។ នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះចៅ ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ទិសខាងកើតវិញ។ លុះដល់វស្សានរដូវក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ នពស័កនោះ សម្ដេច'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' '''ស្ដេចកន''' ព្រះអង្គចេញជួបជុំសេនាបតីមន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការហើយ ត្រាស់ថា : '''ចៅពញាចន្ទរាជា''' លើកកងទ័ពទៅវាយយកផែនដីត្រើយខាងជើង ហើយលើកខ្លួនឡើងជាម្ចាស់ផែនដីទៀត ដូច្នេះ ឱ្យសេនាបតី ចេញសំបុត្រ កេណ្ឌរេហ៍ពលឱ្យមកគ្រប់ខេត្តថា កាលណាចេញព្រះវស្សា ព្រះអង្គនឹងលើកទ័ពទៅយកខេត្តអម្រិន្ទបូរ ពោធិ៍សាត់វិញឱ្យបាន។ សេនាបតី ទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅ ចៅហ្វាយស្រុកចៅមឿង ចៅបាន ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពតាមត្រាស់បង្គាប់។ លុះដល់ខែនោះ គ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកបញ្ជូនរេហ៍ពលមកជួបជុំ បានចំនួន ១២០០០០ នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបង្ហាត់ឱ្យកាន់អាវុធឱ្យស្ទាត់តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម ទ្រង់ចាត់ឱ្យចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាលឱ្យឃុំកងទ័ព ២០០០០ នាក់ឆ្លងទៅតាំងទ័ព នៅខេត្តសំរោងទង ឱ្យ'''សម្ដេចចៅហ្វាកៅ''' ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ទៅតាំងបន្ទាយនៅភ្នំពេញ។ ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបដោយបម្រើសេះ ពីខេត្តលង្វែកចូលទៅក្រាបបង្គំទូល សព្វគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធជាខ្លាំងណាស់។ ទ្រង់ប្រាប់ឧកញ៉ាចក្រីកែវ និង ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ កែឱ្យឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់លើកចេញទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ត្រាស់ឱ្យសម្ដេច ព្រះភាគិនេយ្យោ '''យសរាជា''' នៅចាំរក្សាបន្ទាយហើយ ព្រះអង្គព្រមដោយសេនាទាហាន រេហ៍ពល ៣០០០០ នាក់ លើកទៅតាំងនៅភូមិជ័យសួគ៌ នៅខែត្រលង្វែក រង់ចាំស្ដាប់រាជការសង្គ្រាម បើឃើញកុន ទ្រង់នឹងលើកទៅជួយជាឆាប់។ ក្នុងគ្រានោះឧកញ៉ាចក្រី កែវឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ កែលើកទ័ពចូលច្បាំងតនឹងកងទ័ពចៅពញាស្រាល។ វង្សាអគ្គរាជ លើកទ័ពតនឹងចៅពញាលំពាំង ជាសេនាបតី មេទ័ពត្រើយខាងកើត។ ខណៈនោះ សេនាទាហាន រេហ៍ពលទាំងសងខាង ចូលប្រយុទ្ធគ្នា ដោយអាវុធវែងខ្លី ជាសន្ធឹក គឹកកង កោលាហល។ ពួលពលស្លុតស្លាប់ ទាំងសងខាង កងទ័ពដំរី (ទ័ពខាងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''') ដែលជាឧកញ៉ាចក្រីឱ្យ ឧកញ៉ានរិន្ទនាយក ព្រះរាជានុកូល ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃនោះ ចំនួនដំរីសឹក ១៤០ នាក់ វាងបាននៅពីក្រោយទ័ពសត្រូវ ហើយក៏បរចូលទៅរួសរាន់ជាន់ជល់ពង្រាបពីក្រោយកងទ័ព។ ខណៈនោះចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាលទ្រាំពុំបាន ក៏បែកទ័ពរត់ទៅ ហើយរត់ទៅនៅ ក្នុងបន្ទាយភ្នំពេញវិញ។ មេទ័ពនៃសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា''' ព្រះបរមបពិត្រ ទាំងពីរកង ក៏លើករហូតទៅវាយ បានបន្ទាយខេត្តបាទីមួយ ខែត្រទ្រាំងមួយ ចាប់បានខ្លួនចៅហ្វាយស្រុកបាទីមួយ ចៅមឿងព្រៃកប្បាសមួយ ចៅមឿងកណ្ដាលស្ទឹងមួយ ចៅមឿងគងពិសីមួយ ចៅមឿងភ្នំស្រួចមួយ។ ព្រមទាំងចាប់បានចៅមឿងបន្ទាយមាសមួយ ចៅមឿងពាមមួយ ចៅមឿងស្រែរនោងមួយ ចៅមឿងជើងកញ្ជុំមួយ នាំមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាត់ឱ្យទទួលទានទឹកព្រះពិភ័ទ្ទសច្ចា ហើយទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសលើកលែងខ្លួន និង ឱ្យទៅនៅរក្សាស្រុកខែត្រដូចដើមវិញ។ '''ចៅពញាពិស្ណុលោកឯក''' ជាចៅហ្វាយស្រុក ខេត្តទ្រាំង ក្នុងពេលនោះរត់រួច ហើយទៅរួមនឹងចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់មួយ ព្រះត្រពាំងមួយ ក្រមួនសមួយ ឳម៉ៅមួយ តាំងបន្ទាយមាំមួននៅខេត្តនោះ។ ដល់រដូវទ្វារទសមាស អកអំបុកនោះ អស់មុខមន្ត្រី ខាងសម្ដេច'''ចៅពញាចន្ទរាជា'''ព្រះបរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងចតុមុខ ទៅធ្វើប្រាសាទគ្រឿងឈើ ប្រក់ស្បូវនៅកំពង់សែត ខេត្តលង្វែក។ លុះដល់សម្រេចហើយ ក៏អញ្ជើញស្ដេច ទៅប្រថាប់ទតប្រណាំងទូក និង លយកន្ទោងធំ ទូកប្រទីបថ្វាយទៅព្រះចង្កូមកែវ ដែលតម្កល់នៅពិភពនាគ និងអុជកាំជ្រួចរន្ទា ថ្វាយទៅចូឡាមណីចេតីយ ដែលតម្កល់ព្រះចង្កូមកែវនៅឋាន ត្រៃត្រឹង្ស ៣ ថ្ងៃ។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានឈ្មោះ ភូមិ ជ័យសូរ ដែលព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនោះ ឱ្យហៅថា "ភូមិសូរវង្ស"។ ឯភូមិកំពង់សែតនោះទ្រង់ឱ្យហៅថា "កំពង់ប្រាសាទ"។ ហេតុនេះហើយ បានមានឈ្មោះហៅថា ភូមិសូរវង្ស, កំពង់ប្រាសាទ រៀងមក។ លុះរួចការបុណ្យទ្វារទសមាសហើយ សម្ដេចព្រះ'''ចន្ទរាជា''' ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី'''កែវ''' ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ'''កែ''' និង ឧកញ៉ាក្រឡាហោម'''គាំ''' ឱ្យឃុំពល ៣០០០០ នាក់ លើកទៅចោមបន្ទាយខេត្តភ្នំពេញ។ ឧកញ៉ាទាំង ៣ នាយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា ចេញទៅចាត់ចែងកងទ័ព ព្រមដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធស្រេចហើយ ក៏លើកចេញទៅចោមវាយបន្ទាយនោះ តាមត្រាស់បង្គាប់ ។ ខណៈ នោះមេទ័ពខាងស្ដេច'''កន''' គឺ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទង ចៅពញារាជមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញ ជាមេទ័ពម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងកើតចេញច្បាំងនឹងមេទ័ព នៃអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច ជួនឈ្នះជួនចាញ់ ម្ដងម្នាក់ ជាច្រើនដង។ លុះដល់រដូវភ្លៀង រាស្ត្រអត់ឃ្លាន គ្មានស្រូវ វេទនាណាស់ ក៏សន្យាបើកកងទ័ពទាំងសងខាង ឱ្យឈប់ច្បាំងរហូតដល់ធ្វើស្រែហើយ។ លុះដល់មកឆ្នាំខាល ទោស័ក ព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ តាំងពីខែមិគសិរ បុស្ស រៀងទៅ មន្ត្រីត្រើយខាងកើត (ខាងស្ដេច'''កន''') ចេញកេណ្ឌមនុស្ស ចុះក្បួនទ័ពលើកច្បាំងគ្នា ដណ្ដើមយកខេត្តត្រើយខាងលិចទៀត។ ច្បាំងគ្នាជាច្រើនគ្រាលុះផុតវេលា ក៏រាទ័ពឈប់ទាំងសងខាង។ កាលសង្គ្រាមជាន់នោះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងលិច ព្រះ'''ចន្ទរាជា'''ទ្រង់យល់ថា។ សង្គ្រាមលើកក្រោយនេះ តាំងពីឆ្នាំ ឆ្លូវដល់ឆ្នាំខាល មេទ័ពទាំង ៣ យកជ័យជំនះពុំបានសោះ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើ ឃុនវិជិតតរង្គ'''ពៅ''' ឱ្យទៅប្រាប់ ឧកញ៉ាចក្រី និង ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ថាឱ្យច្បាំងរត់ថយក្រោយ រហូតដល់ទៅជួបនិងទ័ពឧកញ៉ាក្រឡាហោម ថាឱ្យឧកញ៉ាក្រឡាហោម ក្លែងទង់ជ័យ ជារូបមនុស្ស ថាបើឃើញកងទ័ពសត្រូវបាក់រត់មក ឱ្យធ្វើជាភ្ញាក់ផ្អើល រត់ទៅជាមួយនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ត្រង់រហូតទៅដល់ ស្រុកឧដុង្គ។ ឃុនវិជិតតរង្គ'''ពៅ''' ក៏ទៅប្រាប់មេទ័ពទាំង ៣ កងតាមព្រះរាជបន្ទូលពិសេស។ ក្រោយព្រះរាជបម្រើទៅនោះ ទ្រង់អនុញ្ញាតឱ្យ ឧកញ៉ាយមរាជ'''ព្រំ''' ជាមេទ័ពធំ ឧកញ៉ាមហាសេនា'''សុខ''' ជាមេទ័ពមុខ ឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាម ជាប៉ែកឆ្វេង ឧកញ៉ាយោធាមហាសង្គ្រាម'''ទេព''' ជាប៉ែកស្ដាំ ទៅឃុំពល ២០០០០ នាក់ ទៅបង្កប់នៅក្នុងព្រៃមួយ ខាងជើងបឹងពោងពាយ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា បើឃើញកងទ័ព សត្រូវនៅបន្ទាយ ដេញកងទ័ពយើងទាំងបីកងទៅហើយនោះ ឱ្យដេញកងទ័ពយើង ឱ្យលើកជណ្ដើរកាន់គប់ភ្លើងយកទៅចោមអុជបន្ទាយនោះឱ្យបាន។ ទើបទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាវិបុលរាជ'''គាំ''' ឧកញ៉ាបរទេសរាជ'''សូរ''' ឱ្យកេណ្ឌទូករាស្ត្រ ផ្សំនឹងទូកចម្បាំងរបស់ខ្លួន ទៅបោះនៅជ្រោយពន្លា។ ថាបើឃើញកងទ័ពសត្រូវលើកចេញមក ឱ្យរាថយមកដល់ព្រែកព្នៅ។ ទ្រង់ចាត់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ'''ទេព''' ជាកូនទី៣ របស់ពញា'''មឿង''' ឱ្យលើកទ័ពទូកទៅបង្កប់នៅព្រែកតាទែនដោយផ្ដាំថា បើឃើញកងទ័ពសត្រូវ ដេញតាមឧកញ៉ាវិបុលរាជ និង ឧកញ៉ាប្រទេសរាជមក ឱ្យព័ទ្ធក្រោយពួតគ្នាច្បាំងយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ មេទ័ព មេកង ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ក៏ថ្វាយបង្គំលា ឃុំកងទ័ពលើកទៅ ធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាការ។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១២ កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំខាល ទោស័កនេះ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជលើកកងទ័ព ចូលចោមបន្ទាយភ្នំពេញ បានមួយស្របក់ក៏ថយទ័ពរត់ទៅ។ ចៅពញាតេជោ និង ចៅពញារាជាមេត្រី ឃើញហើយពុំដឹងកល ក៏បើកទ្វារបន្ទាយ នាំកងទ័ពរបស់ខ្លួន ២០០០ នាក់នោះ ដេញតាមទ័ពដែលចោមព័ទ្ធខ្លួននោះដល់អូរផ្អរ ក៏ប្រទះឃើញទង់ជ័យទ័ពហ្លួងមួយកងទៀត បែកទ័ពរត់ទៅទៀតដូច្នេះ ទ័ពខាងស្ដេចកន ក៏កម្រើកចិត្តពន់ប្រមាណ។ លុះឃើញ ទង់រូបមករមេទ័ពទាំងពីរនោះ ក៏សម្គាល់ថាជាទ័ពហ្លួង ចាញ់បែកទ័ពទៅហើយ ទើបឱ្យលើកកងទ័ពដេញតាមទៅទៀត។ លុះទៅដល់ដំបូកមានលក្ខណ៍ទ័ពសត្រូវដេញតាមឧកញ៉ាចក្រីហួសទៅ។ ខណៈនោះ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ានរិន្ទ្រាធិបតី (ទ័ពខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ត្រឡប់ពីក្រោយ ឡោមចោមច្បាំងផ្ទប់មក។ ឧកញ៉ាចក្រី (ខាងសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា) ក៏រាទ័ពត្រឡប់មកវិញ ចូលបាញ់ចាក់កាប់សម្លាប់ទ័ពសត្រូវ ដែលនៅជាកណ្ដាល សត្រូវក៏បែកទ័ពរត់ទៅ។ មេទ័ពខាងសម្ដេចព្រះ'''ចន្ទរាជា''' ចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ និង ក្រុមសេនាទាហានទាំង ២៣ នាក់ព្រមទាំងគោ ក្របី ដំរី សេះ ហើយនាំខ្លួនឈ្លើយទាំងនោះ ទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ សម្ដេចព្រះមហាខត្តិយា'''ចន្ទរាជា''' ទ្រង់ឱ្យដាក់ក្ដីឈ្លើយទាំងនោះ ទុកចាំជួបមេទ័ពគ្រប់កង។ ឯសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ'''កាលក្រឡេកទៅ ឃើញកងទ័ពទូក បោះនៅជ្រោយចង្វារមានចំនួនតិចតួចស្ដួចស្ដើងណាស់ ក៏គិតថាចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរ (ខាងខ្លួន) ច្បាស់ជាមានជ័យជំនះហើយ ដែលដេញតាមទ័ពត្រើយខាងលិចទៅនោះ ប្រហែលជានឹងបានសម្រេចការសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះហើយ ថាបើបានសម្រេចហើយ មុខតែចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរនោះ នឹងបានគុណគាប់ជាងអញហើយ។ ចៅហ្វា'''កៅ''' គិតទៀតថា :"ពីមុនអញអធ្យាស្រ័យឱ្យម្ដងពុំទាន់បានកែខ្លួន, គ្រាម្ដងនេះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរមានជ័យលើទ័ពត្រើយខាងលិចទៀត នោះឃើញថា មិនស្រួលដល់អញជាខ្លាំង"។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' គិតឃើញដូច្នេះហើយទើបឱ្យចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាវៀង នៅរក្សាបន្ទាយឯខ្លួនចៅហ្វាឯង ដេញកងទ័ពឱ្យចុះទូកចម្បាំង ប្រមាណ ៦០ ទៅច្បាំងតនឹងឧកញ៉ាវិបុលរាជ ឧកញ៉ាប្រទេសរាជ ដែលចតទូកនៅជ្រោយចង្វារ។ កាលទ័ពសត្រូវមកដល់ហើយ ឧកញ៉ាវិបុលរាជ និង ឧកញ៉ាបរទេសរាជ (មេទ័ពខាងព្រះ'''ចន្ទរាជា''') ក៏ដេញពលឱ្យទទួលច្បាំងតនឹងអាវុធវែងយ៉ាងឃោរឃៅ។ មួយស្របក់ក្រោយមក ឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ ក៏ឱ្យពលថយទូក រត់ទៅដល់ព្រែកព្នៅ។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ឃើញដូច្នេះក៏ឱ្យចែវទូកដេញតាមទៅ។ សម្ដេចៅពញា'''ទេព''' កូនចៅពញា'''មឿង''' មេទ័ពម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងលិច កាលឃើញចៅហ្វា'''កៅ''' ដេញទ័ពឧកញ៉ាទាំងពីរហួសទៅហើយ ក៏បង្គាប់នាយកងនាយទ័ព ឱ្យចេញទូកចម្បាំងពីក្នុងព្រែកតាទែន ហើយដេញបាញ់ពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពឧកញ៉ាវិបុលរាជ ឧកញ៉ាបរទេសរាជមេទ័ពអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិច ពេលនោះ ក៏រាបែរមកច្បាំងតាំងតជាឧឡារិក។ កងទ័ពចៅហ្វា'''កៅ''' នៅជាកណ្ដាលនៃទ័ពសត្រូវ ទាល់កម្លាំងណាស់ នឹងតទៅទៀតពុំបាន។ ដូច្នេះហើយ ខ្លះក៏លោតទឹកធ្លាក់ស្លាប់ទៅ ខ្លះក៏ត្រូវនឹងអាវុធស្លាប់ទៅ ខ្លះទៀតពិការជាច្រើន។ ចំណែក ឯចៅហ្វាកៅ ខ្លួនឯងវិញ លោតទឹកទន្លេហែលរត់ត្រាតែរួចទៅដល់ក្រុងបាសាន។ កងទ័ព ឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ាមហាសេនា ឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាម ដែលបង្កប់ទ័ពក្នុងព្រៃមួយកាលឃើញកងទ័ពក្នុងបន្ទាយសត្រូវ ចេញដេញមេទ័ពត្រើយខាងលិច អស់ជាច្រើនកងហើយ យល់ជាមានមនុស្សតិចក្នុងបន្ទាយ ក៏ឱ្យពួកសេនារេហ៍ពល កាន់គប់ភ្លើងលីជណ្ដើរទៅព័ទ្ធ ទៅឡើងបន្ទាយនោះ។ ខណៈនោះ ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាសាលដេញពលឱ្យចូលតទល់ និងទ័ពឧកញ៉ាទាំងពីរ តែទ័ពចៅពញាទាំងពីរនេះទប់មិនឈ្នះកងទ័ពខាងព្រះ'''ចន្ទរាជា''' ទើបពញាទាំងពីរ ក៏លោតចេញពីបន្ទាយចុះរត់មកទៀត។ សេនាទាហានខាងឧកញ៉ាយមរាជ មេទ័ពហ្លួងត្រើយខាងលិច ទទួលចាក់កាប់ស្លាប់ទាំងពីរនាក់នោះទៅ កងទ័ពជើងគោក ជើងទឹក របស់ព្រះបរមបពិត្រ ត្រើយខាងលិច ចាប់បានមន្ត្រីក្រមការ សេនាទាហាន ខាងស្ដេចត្រើយខាងកើត ចំនួន ៨៥ នាក់ និងស្បៀងអាហារសស្ត្រាវុធ ជាច្រើន ហើយនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះចន្ទរាជា ព្រះបរមបពិត្រ អម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិច ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ មេទ័ព និងនាយកងទ័ព ទាំងជើងទឹក ជើងគោកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយមនុស្សទោសក្បត់គ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ឱ្យចៅក្រមប្រឹក្សាទៅឃើញថា : អាក្បត់ដែលមានទោសធ្ងន់ ៣៥ នាក់ ទ្រង់ឱ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់ ឃើញថា មនុស្សសល់ពីនោះមានទោសស្រាលល្មម ត្រាស់ឱ្យដាក់ក្ដីទាំង ៥០ នាក់។ ព្រះអង្គឈ្នះសង្គ្រាមក្នុងគ្រានេះយកបានខែត្រភ្នំពេញ, សំរោងទង បាទី ទ្រាំង កំពត កំពង់សោម។ ចៅមឿង ដែលឡើងខែត្រទាំងនេះ ដែលនៅទិសខាងលិចទាំងប៉ុន្មាននោះ ទ័ពហ្លួងខាងលិចចាប់បានខ្លួនទាំងអស់ នៅសល់តែខែត្របាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស ឳម៉ៅ តែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះចៅពញាពិស្ណុលោក រត់ទៅប្រមូល ចៅហ្វាយស្រុកក្រៅបន្ទាយទាំងនោះ ឱ្យតាំងបន្ទាយរឹងនៅឡើយ មិនទាន់យកបាន។ សម្ដេច ព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងកើត ទ្រង់ជ្រាបអំពីបរាជ័យនេះហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ថា : ចៅពញា'''ចន្ទ'''នេះ កាន់តែទន្ទ្រានបានទីច្រើន ពន់ប្រមាណហើយ មេទ័ព និង នាយកង ដែលយើងប្រើទៅទាំងប៉ុន្មាន ក៏ចេះតែធ្វេសប្រហែសឱ្យចាញ់ឧបាយកលគេ ខូចរេហ៍ពល ច្រើនដង មិនគិតសងសឹកវិញឱ្យបានសោះ។ ទើបទ្រង់គិតឧបាយកល រើសសេនា ទាហាន ដែលមាននៅជាទំនុកទុកព្រះទ័យបាន ១០០ នាក់ ហើយត្រាស់បង្គាប់ថា : "ឱ្យក្លែងរត់ចូលទៅ នៅនឹងសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា កាលបើល្បងឱ្យទុកព្រះទ័យបានកាលណាហើយ ឱ្យទាហានទាំងនោះ នាំគ្នាលុកសម្លាប់ឱ្យបាន បើអ្នកទាំងឡាយធ្វើបាន យើងនឹងឱ្យអ្នកឡើងយសសក្ដិ ឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ឱ្យពេញចិត្ត"។ សេនាទាំង ១០០ នាក់ នោះថ្វាយបង្គំសុំទទួលអាសាថា "ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹងធ្វើឱ្យបានតាមព្រះរាជហឫទ័យ"។ ព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ឮថា សេនាទាហានព្រមព្រៀងហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទើបទ្រង់តាំងឱ្យលួងជ័យ ជាក្មួយមេបាន (ម្ដាយព្រះស្ដេច'''កន''') ឱ្យធ្វើជាចៅពញា មន្ត្រីតេជះ (មេទ័ព) ឃុំពលទាហានទាំង ១០០ នាក់នោះ ទៅចាត់ការឱ្យបានសម្រេច។ លុះទៅដល់បន្ទាយម្ចាស់ផែនដីទិសខាងលិច ទាហានទាំង១០១ នាក់នោះក៏ចូលទៅរកសេនាបតីឱ្យនាំចូលទៅថ្វាយខ្លួន នៅជាខ្ញុំរាជការ ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស។ លុះដល់ខ្នើត ខែពិសាខ ព.ស. ២០៦៣, គ.ស. ១៥១៩, ម.ស. ១៤៤១, ច.ស. ៨៨១ ឆ្នាំថោះ ឯកស័ក សម្ដេចព្រះ'''ចន្ទរាជា''' ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចុះស្រង់ ក្នុងទឹកស្ទឹងខែត្របរិបូណ៌នោះព្រមទាំងសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គជាច្រើន តើសុទ្ធតែដៃទទេគ្មានសស្ត្រាវុធសោះ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមទាំងនោះ ផ្លាស់សំពត់ចុះងូតទឹកគ្រប់គ្នា។ មន្ត្រីសេនាទាហានស្និទព្រះអង្គទាំងអស់ ក៏ផ្លាស់សំពត់ងូតទឹកតាមព្រះរាជអធ្យាស្រ័យ។ ឯពញាមន្ត្រីតេជះ និង ទាហាន១០០ នាក់នោះដែលព្រះស្រីជេដ្ឋា ប្រើទៅនោះ ងូតទឹកទាំងសំពត់ស្លៀក ពុំហ៊ានផ្លាស់ ព្រោះក្រែងគេឃើញកាំបិត ដែលខ្លួនចងជាប់នៅភ្លៅនោះ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់យល់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់សង្ស័យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់តឿនឱ្យផ្លាស់សំពត់ឱ្យអស់គ្រប់គ្នា។ ពួកអាក្បត់ទាំង១០១ នាក់នោះយល់ថា មុខជាពុំរួចខ្លួនទេ ក៏ថ្លស់ទឹកមុខគ្រប់ៗគ្នា។ ទ្រង់យល់ ពិរុទ្ធដូច្នោះហើយ ហេតុតែបុណ្យបារមី ទ្រង់ រឹតតែសង្ស័យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ក៏ស្ទុះឡើងពីក្នុងស្ទឹង ទៅប្រថាប់ក្រោមម្លប់ឈើមួយ។ ទ្រង់ចាប់បានព្រះសែងដាវទាំងស្រោម។ ឯពួកអាក្បត់ទាំងនោះគិតថា : ការណ៍ម្ដងនេះ បើមិនធ្វើឱ្យហើយទេ មុខជាមិនរួចខ្លួនឡើយ ទើបពួកវាទាំងនោះក្លែងថា : វាចូលទៅក្រាបទូលដ្បិតថាមានការណ៍ជាសម្ងាត់ នឹងត្រូវក្រាបបង្គំទូល។ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបឧបាយហើយ ទ្រង់ព្រះរាជអាវុធជាប់នៅព្រះហត្ថាហើយព្រះអង្គក៏ក្លានៅគុនអាវុធផង។ លុះពួកអាក្បត់ហូតកាំបិត ចូលមកនឹងប្រហារព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់តនឹងអាវុធដាវនោះ។ ទ្រង់កាប់ត្រូវអាមន្ត្រីតេជះជាមេជាមុនគេ ហើយទ្រង់ស្ទុះទៅតនឹងអាក្បត់ទាំង ១០០ នាក់ទៀត។ ឯអស់ ខ្ញុំរាជការដែលតាមហែ ក៏ផ្អើលឆោឡោឡើង, ខ្លះចូលចាប់ដោយដៃទទេ តែពួកអាក្បត់ចាក់ត្រូវស្លាប់ និង ពិការជាច្រើន។ ខ្ញុំរាជការខ្លះទៀត ស្ទុះទៅដកបានបង្គោលរបង ចូលតនឹងពួកអាក្បត់យ៉ាងអង់អាច។ ពួកអាក្បត់ស្លាប់ ត្រូវចាប់បាន ៣៥ នាក់ អាក្បត់ក្រៅពីនោះរត់រួចទាំងអស់ទៅ។ ឯពួកអាក្បត់ដែល និងត្រូវចាប់បាននោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកាត់ក្បាលដោតជាបំរាម ហើយស្ដេចព្រះរាជដំណើរ ត្រឡប់ចូលទៅបន្ទាយវិញដោយសុវត្ថិភាព។ ក្រោយពីនោះមក ទ្រង់ព្រះតម្រិះយល់ថា : ការសឹកសង្គ្រាមនៅវែងឆ្ងាយណាស់ទៅទៀតឯមុខដំរីសឹក ក៏នៅតិច ទូកចម្បាំង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ ក៏នៅពុំទាន់ធួនការណ៍ បើទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមហ្មថៅ និង ហ្មទាំងពួង ឱ្យចេញទៅទាក់ដំរី ទ្រង់បង្គាប់ជាងទូក ឱ្យរកឈើមកធ្វើទូកចម្បាំងឱ្យច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ជាងដែកឱ្យសិតកាំភ្លើង និង លំពែង ដាវ ផ្គាក់ ឱ្យបានច្រើន ទ្រង់បង្គាប់ក្រុមសេះ ឱ្យទិញសេះមកបន្ថែមទៀត។ ទ្រង់បង្គាប់ភ្នាក់ងារដំរីថា ការដែលនឹងចាំឱ្យហ្មទៅទាក់ដំរីនោះ ឃើញថាយឺតយូរពុំទាន់ការណ៍ទេ។ យើងត្រូវតែឱ្យទិញដំរីពីស្រុកលាវ យកមកបង្ហាត់ ឱ្យបានជាដំរីសឹក ឱ្យស្ទាត់ទាំងព្រេច ទាំងជាន់ ទាំងជល់ ឱ្យបានជាច្រើន។ លុះចូលរដូវភ្លៀងធ្លាក់ហើយ ទ្រង់បើកកងទ័ព ឱ្យទៅធ្វើស្រែចំការ ដាក់ឱ្យមានមេ មាននាយត្រួតត្រា ធ្វើឱ្យបានច្រើន។ ស្រូវក្នុងឆ្នាំនោះ បង្កើតផលចម្រើនឡើងបាន ១ ជា ៥ ជា ៦ ភាគ កត់យកជាពន្ធដាក់ឃ្លាំង សម្រាប់សេនាទាហាន មិនឱ្យអត់ឃ្លាន។ លុះចេញព្រះវស្សារួច ដល់ខែមិគសិរ ឆ្នាំថោះនោះ ព្រះអង្គយកព្រះក្សត្រី ព្រះវង្សធំ ^(១៩)លើកឡើងជាព្រះអគ្គមហេសី ទ្រង់ព្រះនាម '''សម្ដេចព្រះភគវតី សិរីចក្រពត្តិ''' ហើយព្រះអង្គទ្រង់តែងតាំងឱ្យមាន ព្រះស្នំឯក ទោ ត្រី ចត្វា ឱ្យមានយសស័ក្ដិធំតូចតាមលំដាប់។ ឯ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ជាម្ចាស់ផែនដី ត្រើយខាងកើត កាលទ្រង់ជ្រាបថា : សម្ដេចចៅពញា'''ចន្ទរាជា''' យកបានផែនដី ខេត្តខាងលិចទាំងអស់ហើយ ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាស្រាល ក៏ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមអស់ ចៅពញាវាំង ក៏មានរោគអនិច្ចកម្មទៅទាំងអស់គ្នាទៅទៀត ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់រើសព្រះញាតិខាងព្រះអង្គមកតាំងឡើងជាថ្មី : *១. ឈ្មោះ '''ព្រំ'''តាំងជាចៅពញាវៀង "ទីយមរាជ" *២. ឈ្មោះ '''ជុំ''' តាំងជាចៅពញាវាំង "ទីវាំង" *៣. ឈ្មោះ '''ជោត''' តាំងជាចៅពញាស្រាល "ទីក្រឡាហោម" *៤. ឈ្មោះ '''ពេញ''' តាំងជាចៅពញាលំពាំង "ទីចក្រី" ហើយទ្រង់បង្គាប់សេនាទាំង ៤ នេះឱ្យចេញសំបុត្រប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុក គ្រប់ខែត្រ ដែលឡើងព្រះអង្គទិសខាងកើត ទិសអគ្នេយ៍ទាំងប៉ុន្មានឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពឱ្យបានច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ទទួលព្រះរាជបង្គាប់ហើយ ក៏កេណ្ឌបាន ៨០០០០ នាក់ មកជួបជុំតាមព្រះរាជកំណត់គ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ស្ដេចចាត់សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ជាមា ឱ្យនៅចាំរក្សាព្រះនគរ ជាមួយនិងចៅពញាវាំង ចាត់ចៅពញាវៀង (ព្រំ) និង សេនាទាហានរេហ៍ពល ១៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ចាត់ចៅពញាលំពាំង ឱ្យឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាប៉ែកឆ្វេង ចាត់ចៅពញាយោធាធិបតី ('''នួន''') ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ ជាប៉ែកស្ដាំ ចាត់ចៅពញាមហាសេនា "ទន់" ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ព្រះអង្គឯងឡើងគង់ព្រះទីនាំងព្រមដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរ បៃមន សែនត្វាន់ អភិរម្យ ឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ លើកចេញទៅជាទ័ពហ្លួង។ ទ្រង់ចាត់ចៅពញាស្រាល និង ចៅពញាវិបុលរាជ ឃុំរេហ៍ពល ២០០០០ នាក់ ចុះទូកចម្បាំង ៣០០ លើកចេញទៅ ទាំងជើងទឹក ជើងគោក។ ខណៈនោះទ័ពជើងទឹកទៅចតទូកបោះទ័ពនៅកំពង់ព្រែកពោធិ៍។ ទ័ពជើងគោក បោះទ័ពហ្លួង នៅភូមិមានឃ្មុង ក្នុងខែត្រត្បូងឃ្មុំ។ ទើបសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ជាអម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើត ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រនគរ ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាលំពាំង ឱ្យលើកកងទ័ព ឆ្លងទៅចោមវាយបន្ទាយកំពង់សៀម។ ចៅពញាមន្ត្រីភក្ដី ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខែត្រកំពង់សៀម ^(២០) ដឹងហើយក៏ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពរក្សានាទីបន្ទាយយ៉ាងមាំមួន ទើបធ្វើសំបុត្រចាត់បម្រើឱ្យទៅជូនសេនាបតីត្រើយខាងលិច សេនាបតីនាំសេចក្ដីឡើងក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ចៅពញា'''ចន្ទរាជា''' ជាអម្ចាស់ ផែនដី ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ាធម្មាធិរាជ ('''ឈឹម''') មួយ ឧកញ៉ាពិភ័ក្ដិនិវេសន៍ ('''កោ''') មួយ ឱ្យនាំព្រះអគ្គមហេសី ស្រីព្រះស្នំ ក្រុមបរិពារ និង គ្រប់គ្រួនាម៉ឺន សព្វមុខមន្ត្រី ថយទៅនៅក្នុងបន្ទាយ ខែត្រពោធិ៍សាត់សិន ហើយព្រះអង្គឱ្យសេនាបតី មន្ត្រីតាមក្រសួង ចម្លងរេហ៍ពល ៥០០០០ នាក់ ដាក់ទៅត្រើយខាងកើត ចុងខែត្រអាសន្ទុក ព្រមដោយ សេះ ដំរី។ ព្រះអង្គ ស្ដេចព្រះរាជដំណើរ ចុះព្រះទីនាំងនាវា ឆ្លងតាមទៅដល់ហើយទ្រង់ឡើងប្រថាប់លើព្រះពន្លាស្រេច ទើបស្ដេចចាត់កងទ័ពជើងទឹកដូច្នេះ : *១. ឧកញ៉ាវិបុលរាជ ជាទ័ពមុខ ឃុំទូកច្បាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។ *២. ឧកញ៉ាបរទេសរាជ ជាប៉ែកឆ្វេង ឃុំទូកចម្បាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់។ *៣. ឧកញ៉ារាជាបវររាជ ឃុំទូកចម្បាំង ៥០ មានរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ។ *៤. ឧកញ៉ា '''ត្រាច''' ឃុំទូកចម្បាំង ៥០ បានរេហ៍ពល ៥០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ *៥. ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ជាទ័ពហ្លួង ឃុំទូកចម្បាំង ១០០ មានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់។ ព្រមដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធ លើកទៅ បោះទ័ពនៅភូមិព្រែករកាកោង។ ទើបទ្រង់ចាត់ទ័ពជើងគោក តទៅទៀត។ *១. ឧកញ៉ា ចក្រី ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ លើកទៅជាទ័ពមុខ។ *២. ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ ជាប៉ែកស្ដាំ។ *៣. ឧកញ៉ារាជតេជះ ឃុំរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ ជាប៉ែកឆ្វេង។ *៤. ឧកញ៉ានរិន្ទ្រាធិបតី ឃុំរេហ៍ពល ៦០០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយ។ *៥. ព្រះអង្គឯង ទ្រង់ជាទ័ពហ្លួង នាំរេហ៍ពល ២០០០ នាក់ ព្រមដោយសេនាទាហានរេហ៍ពល ដំរី សេះ និង ស្វេតច្ឆ័ត្រ អភិរម សែនត្វាន់ ត្រៀបត្រា។ *៦. ឱ្យឧកញ៉ាយមរាជ ជាមេទ័ពធំ មួយកងផ្សេង ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ លើកព័ទ្ធ ពីព្រៃចំការលើចុះមក។ *៧. ឱ្យសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ ឃុំរេហ៍ពល ១០០០០ នាក់ លើកតាមផ្លូវក្រោម គឺតាមមាត់ព្រៃខាងលិច កំណត់ឱ្យទៅជួបជុំ នៅបន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម។ *៨. ឯទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ព្រះបរមបពិត្រ ព្រមដោយសេនាទាហាន នាយកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ លើកតាមផ្លូវកណ្ដាលចេញទៅ។ តែដោយហេតុថា ផ្លូវនោះមានទឹកច្រើនណាស់រេហ៍ពលធ្វើដំណើរយឺតយូរពេក ក៏ចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតី មេទ័ពស្ដេចខាងកើត ដែលចោមវាយបន្ទាយ ខែត្រកំពង់សៀមនោះ វាយបែកបន្ទាយនេះមួយថ្ងៃមុន។ លុះព្រះរាជដំណើរទ័ពទៅដល់ហើយ ស្ដេចឱ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សានាទី បន្ទាយមាំមួន។ ក្នុងគ្រា ដែលស្ដេចព្រះរាជដំណើរទ័ព ទៅប្រថាប់នៅប្រាសាទគុហ៌ពង្រនោះក៏ស្រាប់តែលេចឃើញ ចៅពញាមន្ត្រីភ័ក្ដី និង ក្រមការខេត្តកំពង់សៀម​ ចូលក្រាបបង្គំយំថ្វាយទោសថា ព្រះស្ដេចកនឱ្យចៅពញាលំពាំង និង ពញាយោធាធិបតី លើកកងទ័ព ៤០០០០ នាក់ មកចោមវាយបន្ទាយនោះ​ ១៦ ថ្ងៃ យ៉ាងសាហាវក្រៃពេកកងទ័ពក្នុងបន្ទាយតែ ១០០០០ នាក់ ហើយខ្វះខាតដោយស្បៀងអាហារផង ទ្រាំពុំបាន ទើបបានជាបែកទ័ព រត់មកជ្រកក្រោមបុណ្យបារមីនេះ។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាម្ចាស់ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជបន្ទូលពិសេសថា : ដែលយើងយឺតយូរ ក្រមកជួយអ្នកនេះ ពីព្រោះតាមផ្លូវ មានទឹកច្រើនណាស់ ហេតុនេះហើយ បានជាសត្រូវវាយបែកបន្ទាយអ្នកទាំងអស់គ្នា។ ការបាត់បង់ជោគជ័យនេះ មិនមែនជាកំហុសឧកញ៉ា និងក្រមការខេត្តធ្វេសប្រហែសទេ គឺចំពោះជាកំហុសពីយើង ដើរកាត់យឺត យូរពេក មកពុំទាន់ ពុំត្រូវឱ្យអ្នករាល់គ្នាមានទោសទេ។ ស្អែកនេះ យើងនឹងវាយបន្ទាយនោះឱ្យបានវិញ ចូរកុំបារម្ភឡើយ។ ចៅពញាមន្ត្រីភ័ក្ដី និង ក្រមការទាំងអស់ឮព្រះបន្ទូល ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសលើកទោសដូច្នោះក៏ត្រេកអរណាស់។ លុះព្រឹកឡើង ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាត់កលឧបាយប្រាប់នាយទ័ព នាយកងឱ្យដឹង ឱ្យធ្វើតាមគ្រប់គ្នា ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យបម្រើសេះ ចេញទៅជាពីរផ្លូវ ទៅប្រាប់សម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទមួយផ្លូវ ទៅប្រាប់ឧកញ៉ាយមរាជមួយផ្លូវឱ្យលើកទ័ពវាយប្រសប់ចូលមក។ ឯឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ារាជតេជះ ឃុំរេហ៍ពលរបស់ខ្លួន ហើយក៏លើកទៅចោមបន្ទាយកំពង់សៀម តាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះ ចៅពញាលំពាំង យោធាធិបតី មេទ័ព សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ឃើញហើយក៏លើកទ័ពចេញមកត។ ទ័ពទាំងសងខាង បានច្បាំងគ្នាយូរបន្តិចមក ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ារាជតេជះ ក៏ក្លែងធ្វើជាចាញ់ ហើយនាំកងទ័ពរត់ទៅដល់ភូមិសៀមបោយ។ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ានរិន្ទនាយក ^(២១) ដែលបង្កប់ទ័ពចាំនៅទីនោះ ឃើញទ័ពសត្រូវមកដល់ហើយក៏ដេញកងទ័ពរបស់ខ្លួន ស្ទាក់ព័ទ្ធ ពីឆ្វេង ពីស្ដាំ។ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឧកញ៉ារាជតេជះ ក៏កាលពលទ័ព ឱ្យរាមកតវិញ។ ទ័ពសត្រូវទាំងពីរកង ដែលដេញទៅនោះ ក៏ត្រឡប់ជានៅកណ្ដាល កងទ័ពហ្លួងខាងលិច។ លុះឃើញថា ទ័ពខាងនេះច្រើនលើសកំលាំងនឹងតស៊ូពុំបាន មេទ័ពសត្រូវនោះ ក៏នាំកងទ័ពខ្លួនវាយបែកការឡោមព័ទ្ធ ហើយចេញមកដល់ព្រៃមួយអន្លើ ជាខាងកើតភូមិសៀមបោយនោះប្រមាណ ៣៥ សិន។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់បរព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រ នាំយោធាចេញពីព្រៃ ស្ទាក់ទ័ពចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតីជាប់។ មេទ័ពសត្រូវក៏ទទួលតតាំងច្បាំងគ្នាជាមាំមួន ដោយអាវុធវែងខ្លី។ ឯអស់ពួកពលខាងទ័ពចៅពញាលំពាំង និង យោធាធិបតី កាលឃើញសម្ដេច ព្រះអង្គចន្ទរាជា គង់លើដំរីសសុទ្ធហើយ ក៏ចេះតែនឹកថា ព្រះបរមបពិត្រអង្គនេះហើយ ដែលគេហៅថាជាអ្នកមានបុណ្យ មានតេជះ។ មិនយូរប៉ុន្មានពួកពលទាំងនោះ​ ក៏បោះចោលគ្រឿងសស្ត្រាវុធពីដៃ ហើយរត់ចូលទៅថ្វាយបង្គំសុំព្រះរាជទាន ឱ្យអភ័យទោស។ ព្រះអង្គ ក៏ទ្រង់លើកទោសឱ្យទាំងអស់ ឯចៅពញាលំពាំង ចៅពញាយោធាធិបតី ទាល់គំនិតនឹងច្បាំង តទៅទៀតពុំកើត ក៏គេចចូលក្នុងព្រៃអារកខ្លួនឯងស្លាប់ទាំងពីរនាក់ទៅ។ ព្រះបរមបពិត្រ '''ខត្តិយាមហាចន្ទរាជា''' ទ្រង់យល់បាត់មេទ័ព ខាងសត្រូវទាំងពីរនាក់ហើយ ទ្រង់ឱ្យសេនាទាហាន ដេញតាមរកសព្វព្រៃ។ លុះឃើញថា ស្លាប់ហើយ សេនាទាហាន ក៏កាត់ក្បាលយកទៅក្រាបបង្គំទូល ថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ គ្រានោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យដោយក្បាល មេទ័ពសត្រូវទាំងពីរនាក់នោះ ទុកជាបំរាម។ ឯសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ១ ឧកញ៉ាយមរាជ១ ជាមេទ័ពដែលចេញទៅទាំងពីរផ្លូវ លុះដឹងសេចក្ដីដោយព្រះរាជបំរើ ជិះសេះទៅប្រាប់ហើយ ក៏លើកកងទ័ពស្រូតទៅដល់ទីណាត់ ហើយចោមបន្ទាយកំពង់សៀម។ ខណៈនោះ ចៅពញាមហាសេនា មេទ័ពខាងស្ដេចត្រើយឯកើត ដែលនៅរក្សាបន្ទាយនោះ លុះឃើញហើយ ក៏ដេញរេហ៍ពសលឱ្យឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ តែដោយពលខ្លួនតិច យល់ថា នឹងស៊ូពុំបាន ក៏នាំពួកពល ចេញពីបន្ទាយទៅចុះទូក តែចុះជាបន្ទាន់ពេក ទូក ក៏ភ្លូកលិចទៅអស់ជាច្រើន ពលរេហ៍ធ្លាក់ស្លាប់ក៏ច្រើន ស្លាប់ទាំងចៅពញាមហាសេនាផង។ ឯព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មកបន្ទាយកំពង់សៀមវិញ។ សម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និង ឧកញ៉ាយមរាជ ឃើញស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកដល់ ក៏ចេញមកទទួលអញ្ជើញស្ដេចចូលទៅ ប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយហើយ។ នៅទីនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់បញ្ចុះបញ្ចូលសេនាទាហានរេហ៍ពល ដែលមេទ័ពព្រះអង្គទាំងពីរ ចាប់បានមកថ្វាយនោះ ជាសេចក្ដីស្រុះស្រួលហើយ កងទ័ពទាំងនោះក៏ទទួលខ្លបខ្លាច អំណាចព្រះបារមីថ្វាយខ្លួនជាខ្ញុំរាជការទាំងអស់គ្នា។ ព្រះស្រីជេដ្ឋា ព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ បានទ្រង់ជ្រាបថា បែកបន្ទាយកំពង់សៀម ដូច្នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបំរើ ទៅប្រាប់ចៅពញាស្រាល ចៅពញាវិបុលរាជ ឱ្យលើកកងទ័ពជើងទឹក មកជួយទ័ពជើងគោកទៀត។ គ្រានោះចៅពញាស្រាល និងពញាវិបុលរាជ ជាសេនាបតី សម្រាប់ឯក ភូសម្រេចរាជការ ខាងជើងទឹកបានដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពទៅដល់ រួចក៏ដេញកងទ័ពជើងទឹក ឱ្យឡើងចោមបន្ទាយខែត្រកំពង់សៀម។ ខណៈនោះកងទ័ពហ្លួង គ្រប់កង ដេញពួកពលឱ្យចេញច្បាំងបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងធំតូច សូរសន្ធឹកកក្រើករំពើកទាំងប្រថពី។ ឯឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាវិបុលរាជ សេនា សេនាបតី សម្រេចរាជការ ហ្លួងត្រើយខាងលិច ដែលបានបោះទ័ពនៅរកាកោងនោះ ចែវទូកទៅដល់ភូមិអង្គរបាន ស្រាប់តែឮសូរកាំភ្លើងតូចធំ ជាខ្លាំងណាស់ក៏ស្រូតទៅដល់កំពង់ចាម។ លុះឃើញទូកចម្បាំង ខាងហ្លួងត្រើយឯកើតហើយ ហើយឃើញក្នុងទូកនីមួយៗ មានតែពល ៥ ឬ ៦ នាក់នៅរក្សា។ ក្នុង ១៥០ ទូកនោះ មានរេហ៍ពលតែ ១៥០០ នាក់ ក៏ឱ្យសេនាទាហាន ចោម បាញ់ ចាក់ កាប់សត្រូវទាំងនោះ ឥតសំចៃដៃឡើយ។ កងទ័ពទាំងនោះ បាក់បែកទៅអស់។ មេទ័ពខាងព្រះបរមបពិត្រ ចាប់យកទូកចម្បាំង ទាំងអស់មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយយកថ្វីដៃ។ ខណៈនោះរេហ៍ពល ដែលរត់បែកពីចាំទូកចម្បាំងនោះ ខ្លះក៏បែកផ្លូវទៅទីទៃៗកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ និងកងទ័ពឧកញ៉ាយមរាជ ចាប់បានសត្រូវចំនួន ៨០០ នាក់ ក៏នាំយកមកក្រាបបង្គំទូលដែរ។ កងទ័ព ដែលចាំទូកសត្រូវនោះ ខ្លះក៏រត់ទៅប្ដឹងចៅពញាស្រាល និង ចៅពញាវិបុលរាជ រាយតាមដំណើរ។ ចៅពញាទាំងពីរជាមេទ័ព ស្ដេចត្រើយខាងកើត ឮហើយ ក៏ស្លុតចិត្តអស់គំនិត ភិតភ័យបណ្ដាលឱ្យដឹង ដល់នាយកង នាយទ័ព គ្រប់កង។ នាយទាំងនោះ ក៏អស់គំនិតនឹងចូលច្បាំងទៀត ហើយក៏តាំងតែបែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ ខ្លះក៏លោតទឹកស្លាប់ទៅ។ ឯកងទ័ពសម្ដេចព្រះមហា'''ចន្ទរាជា''' ជាអម្ចាស់ផែនដីខាងលិច ចេញពីបន្ទាយមក ចាប់បានខ្លួនសត្រូវប្រមាណ ៥០០ នាក់។ លុះជួបជុំនាយកងទ័ពជើងទឹក ជើងគោក គ្រប់គ្នាទាំងអស់ ព្រមទាំងឈ្លើយ និង ស្បៀងអាហារ សស្ត្រាវុធ និង ទូកចម្បាំង ១៥០ នោះ ហើយក៏នាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហាន តាមសមគួរ។ សម្ដេចព្រះបាទ'''ស្រីជេដ្ឋា''' អម្ចាស់ផែនដី ទិសខាងកើត កាលទ្រង់ជ្រាបថា : ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង ជាក្មួយបរាជ័យ ដល់មរណភាព ខូចទាំងទូកចម្បាំងដូច្នោះហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់រើសយកកូនសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ពីរនាក់មកគឺ ឈ្មោះ'''ពេជ'''១ ស្ដេចតាំងជាចៅពញាស្រាល (ទីក្រឡាហោម) ឈ្មោះ'''ក្រេះ'''១ ស្ដេចតាំងជា ចៅពញាលំពាំង (ទីចក្រី) និងចៅពញាវៀង ទីយមរាជ ('''កុយ''') រួមជា៣ នាយឱ្យលើកទ័ពទៅច្បាំងនឹងកងទ័ពសម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ ឧកញ៉ាយមរាជ ជាទ័ពខាងអម្ចាស់ត្រើយខាងលិច។ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាទ្រង់ផ្ដាំថា : បើសម្ដេចចៅពញា និង ឧកញ៉ាយមរាជបែកទៅហើយ ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ទៅចោមបន្ទាយខែត្រកំពង់សៀមទៀត។ មេកងធំ ទាំងបីនាក់ ទទួលព្រះរាជតម្រាស់ហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលា លើកទ័ពឆ្លងទៅចោមបន្ទាយរាយទ័ពច្បាំងនឹងកងទ័ព សម្ដេចចៅពញាយោធានរិន្ទ ឧកញ៉ាយមរាជតាមត្រាស់បង្គាប់។ ទ័ពទាំងសងខាងច្បាំងគ្នាជាច្រើនដង ច្រើនគ្រា ម្ដងចាញ់ ម្ដងឈ្នះ ពុំបានសម្រេចជ័យជំនះទៅខាងណាៗឡើយ។ លុះដល់ខែជេស្ឋ ជិតដល់ពេលនឹងត្រូវឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាស្ដេចពិជ័យនគរ ទ្រង់ឱ្យបន្ថយមេទ័ពទាំងបីនោះ ចូលទៅសម្រាកខ្លួនវិញ ទើបទ្រង់ព្រះតំរិះថា តាំងពីធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញា'''ចន្ទ'''មកនេះ ការខូចខាតទ្រព្យ និង ស្បៀងអាហារ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក៏អស់ជាច្រើន ដូច្នេះគួរតែយើងគិតបែងផែនដីយកសេចក្ដីសុខវិញ ជាការល្អជាង។ លុះទ្រង់ឈ្វេងយល់យ៉ាងនេះហើយ ទើបទ្រង់ឱ្យតែង ព្រះរាជសារ ដាក់ក្នុងបំពង់មាស តម្កល់ លើព្រះពានមាស ពិសេស ថ្លៃថ្លាប្រពៃ ល្អហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រើ ចៅពញាសង្គ្រាម'''កែវ''' មួយ ជារាជទូតពញារក្សាសម្បត្តិ "ឯម" មួយជាឧបទូត ព្រះជំនាញអាវុធ គាមមួយជាត្រីទូត ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារចុះទូក-ង បាំងសប្បធន់ ៣ លើកព្រះពាន ព្រះរាជសារនោះមកថ្វាយ សម្ដេច ព្រះមហា'''ចន្ទរាជា'''។ រាជទូត ឧបទូត ឆ្លងមកដល់ផែនកំពង់សៀម ប៉ងនឹងឡើងគោកដើម្បីអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅថ្វាយ ព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ក៏ខណៈនោះ ម៉ឺនជំនិតសទ្រង់'''សួ''' ជាព្រះញាតិដែលនាំរេហ៍ពល ៣០០ នាក់ ដើរល្បាតតាមសព្វដង កាលឃើញរាជទូតទាំង៣ ដែលអញ្ជើញព្រះរាជសារមកហើយ ក៏ស្រែកឱ្យពលចូលចាប់។ រាជទូតទាំង៣នាក់ ក៏ប្រយុទ្ធគ្នានឹងទ័ពល្បាត ត្រាតែធ្លាក់បំពង់ព្រះរាជសារ និង ព្រះពានមាស នោះទៅក្នុងទឹកទៅ។ ទ័ពល្បាតចាប់យកបានតែ រាជទូត ឧបទូត ត្រីទូត ទាំង ៣ នាក់ និង ពល១០០នាក់ ចំណុះទូកទាំង៣ នោះនាំទៅក្រាបទូលថ្វាយ រាយសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមក្សត្រមហា'''ចន្ទរាជា''' ទ្រង់ព្រះវិនិច្ឆ័យទោស ឧកម៉ឺនជំនិតសទ្រង់សួរថា : ដែលឧកម៉ឺនចាប់បំរើសត្រូវ ដែលមកជារាជទូត ឧបទូត ត្រីទូតនេះ ទាស់នឹងព្រះច្បាប់សម្រាប់ស្រុកអំពីបូរាណរាជប្រវេណីហើយ ត្រូវតែមានទោសទ្រង់ប្រោស ឱ្យចុះព្រះរាជអាជ្ញា (ឱ្យវាយខ្នង) ២៤ ខ្វាប់ម្នាក់ឱ្យដាក់ឃ្នាងបណ្ដើរអាក្រោស ឧកម៉ឺនជំនិត "ស" ទ្រង់ "'''សួ'''" ៣ ជុំបន្ទាយទ័ព។ លុះធ្វើទោសស្រេចហើយ ស្ដេចមានព្រះបន្ទូលត្រាស់សួរទៅទតទាំង៣ ថា ឯងមកនេះ តើដោយប្រការម្ដេច? រាជទូត យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា ទូលព្រះបង្គំ ជារាជបំរើ ព្រះករុណាត្រើយខាងកើត ស្ដេចឱ្យនាំព្រះរាជសារ មកថ្វាយល្អងធូលី ជាម្ចាស់ផែនដី ប៉ែកខាងលិច ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ ព្រះរាជសារនោះធ្លាក់ទឹក បាត់ ក្នុងគ្រាដែលគេចោមចាប់នោះអស់ទៅហើយ តែនៅចាំសេចក្ដីខ្លះៗ បើនឹងក្រាបបង្គំទូលទៅក្រែងសេចក្ដីនោះពុំសព្វគ្រប់។ ហេតុនេះសូមទ្រង់ព្រះរាជទានទោស។ សម្ដេចព្រះមហា'''ចន្ទរាជា''' ស្ដេចទ្រង់ប្រោសឱ្យទូតទាំងនោះ ទូលព្រះអង្គតាមចាំរៀងខ្លួនចុះ។ រាជទូតត្រើយខាងកើត ក៏ទូលថា ដ្បិតហ្លួង ជាម្ចាស់លើត្បូងទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ មានព្រះរាជហឫទ័យប្រណីរាស្ត្រ ដែលវិនាសស្លាប់ បាត់បង់ជាច្រើនក្នុងសង្គ្រាម ដែលបានធ្វើមក ជាច្រើនឆ្នាំនោះ។ ឥឡូវនេះ ហ្លួងជាអម្ចាស់លើត្បូងទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ស្ដេចមានព្រះហឫទ័យ ចង់បញ្ឈប់សង្គ្រាម សុំចងជាព្រះរាជមេត្រីចែកផែនដី នឹងអម្ចាស់ត្រើយខាងលិចឱ្យស្មើគ្នា។ បើទ្រង់ព្រះករុណាវិសេស ជាអម្ចាស់លើត្បូងខាងនេះ ទ្រង់យល់ព្រមល្មមផងនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនា និង អាណាប្រជានុរាស្ត្រ នឹងបានសុខក្សេមក្សាន្ត តទៅដោយសារព្រះសតិប្រាជ្ញា ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ទាំងពីរព្រះអង្គ បម្រុងរាស្ត្រឱ្យសុខ ជាព្រះកិត្តិយសខ្ពស់ប្រសើរ។ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ត្រាស់ថា: ក្រុងកម្ពុជា រាជធានីនេះ ជាព្រះរាជសម្បត្តិ អំពីព្រះបរមរាជអយ្យកោអយ្យិកាយើងរៀងមក។ ឯព្រះស្ដេច'''កន''' អម្ចាស់ឯងនោះ ប្រៀបដូចជាចោរមកលួចផែនដីយើង ហើយមកសុំចែកសម្បត្តិ នឹងម្ចាស់ទ្រព្យនេះ តើឯងឃើញថា គប្បីហើយឬ? ប៉ុន្តែឥឡូវនេះបើម្ចាស់ឯង ចង់ឈប់សង្គ្រាម ក៏ឈប់តាមចិត្តចុះ។ តែថាឱ្យម្ចាស់ឯង ថយទៅជាមុនចុះ សុំអញថយទៅជាក្រោយ។ មានព្រះបន្ទូលចប់ហើយ ស្ដេចព្រះរាជទានពានមាសមួយ ជាជំនួសព្រះពានដែលធ្លាក់ទឹកនោះទៅទូតទាំង ៣ នាក់វិញ។ រាជទូតត្រើយខាងកើត ទាំង ៣ នាក់ ក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ ចុះទូក-ង ឱ្យពួកស៊ីថាយ អុំឆ្លងទៅក្រាបបង្គំទូល អម្ចាស់ខ្លួនសព្វសេចក្ដី។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ក្រុងពិជ័យនគរ (ស្ដេច'''កន''') ទ្រង់ជ្រាបហើយ ឃើញថាពុំសមប្រកបតាមព្រះហឫទ័យ ដែលទ្រង់ប្រាថ្នាទេ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់តែក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសម្រួលហើយត្រាស់ថា ចៅពញា'''ចន្ទរាជា'''ដែលមកលួចវាយស្រុកខែត្រខាងលិចនេះ តើខត្រូវជាចោរដែរឬ ពុំមែនជាចោរទេ។ រាជទូតទាំង៣ ក្រាបបង្គំទូលថា : ទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយនឹកឃើញថា : នឹងទូលតបទៅវិញដែរ តែបើនឹងទូលតបត សេចក្ដីទៅវិញដូច្នេះ ពុំហ៊ាន ដ្បិតទៅគ្នាតិចពេក។ ដែលទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយបានរួចខ្លួនមកនេះ ក៏ព្រោះតែបុណ្យបារមី សម្ដេចជាអម្ចាស់គ្រប់គ្រងហើយ ទើបបានជារួចមកនេះ។ សម្ដេច ព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គចាត់ចៅហ្វាយស្រុក និង កងទ័ព ឱ្យនៅរក្សាបន្ទាយ មាត់ឃ្មុង និង បន្ទាយស្រីសឈរ ហើយព្រះអង្គលើកកងទ័ពត្រឡប់ទៅ ក្រុងពិជ័យនគរវិញ។ សម្ដេច ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ ផែនដី ប៉ែកខាងលិច ទ្រង់ជ្រាបថា : ព្រះស្ដេច'''កន''' លើកទ័ពត្រឡប់ទៅមុនហើយ ទើបព្រះអង្គ បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាបន្ទាយកំពង់សៀម បារាយណ៍ ជើងព្រៃ រួចស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មក បន្ទាយខែត្របរិបូណ៌វិញ ^(២២)។ ព្រះអង្គលើកហួសទៅខែត្រពោធិ៍សាត់ទៀត ហើយត្រាស់ឱ្យពលធ្វើដំណាក់តូច ធំ ប្រក់ស្លឹក មានសន្ធិយាចុងរោង ទីក្រៅ ក្នុង។ រួចស្រេចចូលគង់ ទ្រង់មានព្រះរាជបន្ទូលនិងអស់សព្វមុខមន្ត្រីថា : ទំនៀមពីបុរាណរៀងមក ដល់រដូវមហាសង្ក្រាន្តចូល ឆ្នាំថ្មីហើយ ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជ ស្ដេចតែងចេញទតព្រះនេត្រ អស់សេនាទាហាន និង អាណាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងខែត្រ ដែលបានហាត់ក្បួន គុនដាវអាវុធ មកប្រជុំថ្វាយថ្វីដៃ។ បើគូណាដៃជា ទ្រង់តែងប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ និង ចិញ្ចឹមឱ្យជានាយរេហ៍ពលតទៅ។ បីឆ្នាំមកហើយ យើងបានឃើញថា មនុស្សដែលចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃ តិចណាស់ យើងនឹងរើសដាក់ជាទាហានក៏ពុំគ្រប់គ្រាន់ ពុំធួននឹងរាជការដែលត្រូវការ។ ឥឡូវនេះជិតចូលឆ្នាំថ្មីហើយគប្បីឱ្យអស់សេនាបតីប្រកាសឱ្យគ្រប់ខែត្រដឹងថា : បើឈ្មោះណា បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា ត្រង់ ច្បាំងលើខ្នងដំរី ឈ្នះគេ បីថ្ងៃ យើងនឹងទុកជាឯក លេខ ១ ហើយយើងនឹងប្រោសព្រះរាជទាន ឱ្យមានយសសក្ដិជា ៥ ហ៊ូពាន់ ព្រះរាជរង្វាន់មាស ប្រាក់ ភូមិឋាន ស្រែចំការច្បារដំណាំ ភូមិឋាន ឱ្យតាមសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងគ្នា លើខ្នងសេះឈ្នះគេ បីថ្ងៃ យើងនឹងទុកជាទោ លេខ ២ យើងនឹងព្រះរាជទានយសសក្ដិជា ៤ ហ៊ូពាន់ និងរង្វាន់មាស ប្រាក់ ភូមិឋាន ឱ្យតាមសមគួរ។ បើឈ្មោះណាកាន់អាវុធច្បាំងឈ្នះគេនៅដីបីថ្ងៃ ទុកជាត្រី លេខ ៣ យើងនឹងប្រោសព្រះរាជទានយសសក្ដិ ៣ ហ៊ូពាន់ និងរង្វាន់មាសប្រាក់ តាមសមគួរ។ បើគូណា មានថ្វីដៃ ចុះជារណ្ដាប់ ក្រៅពីនោះយើងនឹងព្រះរាជទានជា ឧកម៉ឺន ជាម៉ឺន ជានាយរាល់រូប។ អស់សេនាបតី ក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជបន្ទូល ថ្លៃវិសេសហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើសំបុត្រប្រកាស ប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យប្រាប់អស់ អ្នកមុខ អ្នកការបណ្ដារាស្ត្រ ឱ្យដឹងគ្រប់គ្នា តាមត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះ អស់មនុស្ស ដែលមានចំណេះវិជ្ជាការ ខំហ្វឹកហាត់រៀនរាល់គ្នា។ លុះចូលសង្ក្រាន្តថ្មី ឆ្នាំរោង ទោស័ក សេនាទាហាន អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ចូលមករកនាយចៅហ្វាយទីទៃៗដើម្បីចាំដល់ថ្ងៃចូលព្រ័ត្រនឹងប្រឡងចំណេះវិជ្ជាការ ថ្វាយថ្វីដៃគ្រប់ៗគ្នា។ ការប្រឡងជាន់នោះ រើសបានសេនាទាហានច្រើន លើសឆ្នាំមុន ១០ សួន។ ព.ស. ២០៦៤, គ.ស. ១៥២០, ម.ស. ១៤៤២, ច.ស. ៨៨២ ឆ្នាំរោង ទោស័ក សិរីរាជសម្បត្តិ ស្ដេចគ្រប់គ្រងនគរ នៅខែត្រខាងលិច បាន ៥ ព្រះវស្សា សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាម ព្រះ'''រាមាធិបតី''' នោះសម្ដេចព្រះបិតុរង្គាធិរាជ ជាអម្ចាស់ ត្រាស់ឱ្យព្រះរាជគ្រូ បុរោហិត ព្រឹទ្ធាចារ្យ សេនាបតី រៀបទទួលតាមព្រះសិរីយស សម្ដេចព្រះឱរសាធិរាជឯក តាមទំនៀម។ លុះបានមួយខែក្រោយមក ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ធ្វើព្រះរាជពិធី ចម្រើនព្រះកេសាព្រៃ។ ធ្វើស្រេចហើយ អស់សេនាបតី មន្ត្រីមុខងារទាំងពួង នាំកូនប្រុសស្រី និង ទាសាទាសី គោ ក្របី សេះ រទេះ ទូកចេញ ហែសុវណ្ណមាលា។ ថ្វាយភួងព្រះហស្ថរាល់ៗគ្នា។ ឯសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ក៏ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន សួយសារអាករ ក្នុងខែត្របាត់ដំបង ជាចំណងព្រះហស្ថ នៃសម្ដេចព្រះប្រិយបុត្របរិសុទ្ធជា'''រាមាធិបតី'''។ ឆ្នាំម្សាញ់ ត្រីស័ក ព.ស. ២០៦៥, គ.ស. ១៥២១, ម.ស. ១៤៤៣, ច.ស. ៨៨៣ នោះអ្នកព្រះនាង'''បទុមបុប្ផា''' ជាព្រះស្នំឯក សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គទ្រង់ប្រោសព្រះនាមថា ព្រះអង្គ'''បរមិន្ទរាជា'''។ សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហា ទាំងពីរព្រះអង្គដូចគ្នា។ នេះនឹងនិយាយអំពីឧកញ៉ាមន្ត្រី'''កែវ''' សេនាបតី ភូសម្រេចរាជការផ្នែកទ័ពជើងគោក ខាងព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាទិសខាងលិចនោះ។ កាលដល់ជិតចូលឆ្នាំម្សាញ់ ត្រីស័កហើយឧកញ៉ា ក៏គិតថា : កាលមុនព្រះស្ដេចកន បានឱ្យពល ១០០ នាក់មកក្លែងកល ប៉ងនឹងធ្វើអន្តរាយដល់ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់យើង។ ការណ៍នេះ យើងពុំទាន់បានសងកលទៅវិញម្ដងសោះ។ គិតហើយ ឧកញ៉ាចក្រី'''កែវ''' ក៏ហៅសេនាមានថ្វីដៃ បាញ់ត្រង់ ៤ នាក់ មកនិយាយថា: កាលមុនព្រះស្ដេច'''កន''' ឱ្យទាហានរបស់វា ១០០ នាក់ ឱ្យក្លែងចូលមកចង់ធ្វើអន្តរាយ អម្ចាស់យើង យើងពុំទាន់បានសងកលវាម្ដងនៅឡើយ។ ឥឡូវនេះជិតចូលឆ្នាំថ្មីហើយ ព្រះស្ដេចកន មុខជានិងប្រមូលសេនាទាហានឱ្យល្បងថ្វីដៃ ជាមិនខាន។ ដូច្នេះនរណាហ្ន៎ បណ្ដាអ្នក អាចនឹងទទួលអាសាទៅប្លម ធ្វើជាពួករបស់វាហើយ បាញ់វាសម្លាប់ចេញបានសោះនឹងនឿយព្រួយរវល់ច្បាំងតទៅទៀត ថាបើ ឯងរាល់គ្នា សម្រេចការណ៍នេះឱ្យបានដូចប្រាថ្នាយើងនឹងក្រាបទូលសុំឱ្យឡើងយសសក្ដិ ឱ្យបានជាធំ។ ខណៈនោះ សេនា ៤ នាក់ ដែលមានថ្វីដៃត្រង់ខាងបាញ់កាំភ្លើងគឺ ឈ្មោះ '''ប្រាច'''១ នៅខែត្រទ្រាំង ឈ្មោះ'''ក្ដាន់'''១ នៅខែត្រកំពត ឈ្មោះ'''តោ'''១ នៅបន្ទាយមាស ឈ្មោះ'''ជ័យ'''មួយ នៅសំរោងទង បានចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការហើយ បានចងជាសំលាញ់នឹងគ្នា គិតគ្នាថា : យើងចូលមកនៅជាខ្ញុំរាជការនេះ ប្រាថ្នានឹងស្វែងរកគុណបំណាច់ បើបានកលហើយត្រូវតែទទួលយកអាសា អម្ចាស់ផែនដី។ លុះយល់ព្រមគ្នាហើយ សេនាទាំង ៤ នាក់ក៏ឆ្លើយថា : យើងខ្ញុំប្របាទទាំង ៤ នាក់នេះ សុំទទួលយកអាសា ធ្វើការថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ថាហើយទាំង ៤នាក់នោះក៏សំពះជម្រាបលាចេញមក។ លុះមកដល់កំពង់លួង ក្នុងខែត្រសំរោងទង ទាំង ៤ នាក់ក៏សុំដោយសារទូកគេ ឆ្លងចូលទៅដល់ខែត្របាសានហើយ កាត់ទៅដល់ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យនគរ។ បានមកដល់ក្រុងនេះ ពីរថ្ងៃហើយ សេនាទាំងនោះ បានសម្គាល់ឃើញថាមានមនុស្សម្នាកាន់កាំភ្លើងគ្រឿងអាវុធ ចូលទៅទីដែលរាំងព្រ័ត្រ នៅវាលមុខព្រះពន្លាជាច្រើន ឃើញរាស្ត្រប្រជានាំគ្នាមើលពិធីនោះ ក៏ជាច្រើនម៉ឺនណាស់។ លុះថ្ងៃរសៀលម៉ោង២ សេនាទាំងបួននាក់ ក៏ចូលទៅបន្លំអែបនឹងអ្នកស្រុក ដែលឈរមើលនោះ។ ក្នុងវេលានោះ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះចៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យនគរ ស្ដេចតើនចាកក្រឡាបន្ទំ ហើយចូលស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ រួចទ្រង់នាំអស់ព្រះស្នំធំតូច ចេញទៅគង់នៅព្រះពន្លាខ្ពស់ ចំពោះមុខសេនាយោធាទាហាន ធំតូច ដែលមកជួបជុំ រួចទ្រង់ផ្គូ មនុស្សជិះសេះ ជិះដំរីចូលប្រកាប់គ្នា។ អស់ភ្នាក់ងារក៏វាយស្គរជ្វា តាមទំនងចូលសង្គ្រាម។ ការប្រឡងយកថ្វីដៃ លុះបានឈ្នះចាញ់ហើយ ចៅពញាមហាសេនាយោធាសង្គ្រាម ក៏នាំមនុស្សខាងដែលឈ្នះនោះ ចូលថ្វាយបង្គំ ទើបសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ប្រទានប្រាក់មួយជញ្ជីង ហើយឱ្យជានាយពលរេហ៍រួចទ្រង់ឱ្យលើកវង់ ចង់ឱ្យខ្ពស់ស្មើក្បាល។ វង់នោះ គូសខ្សែក្រៅ ពណ៌ខ្មៅ ខ្សែបន្ទាប់ពណ៌ក្រហម ចំណុចខាងក្នុងវង់នោះ លាបពណ៌ស រួចឱ្យមនុស្សបាញ់ម្នាក់ម្ដង គ្រប់ៗគ្នា។ មនុស្សដែលបានបាញ់ពេលនោះ ដល់ទៅ ២៣ នាក់ តែបាញ់ពុំត្រូវក្នុងវង់ទាំង ៣ ជាន់នោះឡើយ។ អស់អ្នកកាន់ធ្នូ ខ្លះបាញ់ដល់ខ្លះបាញ់ពុំដល់។ អ្នកកាន់ស្នាបាញ់ពុំដល់សោះ។ អ្នកកាន់កាំភ្លើងបាញ់ដល់តែមិនត្រូវ។ ទើបព្រះអង្គប្រែព្រះភក្ដ្រទៅត្រាស់នឹងព្រះស្នំឯក ទោត្រី ចត្វាថា អាចោលម្សៀតទាំងអស់នេះ មានថ្វីដៃយ៉ាងនេះ ស្រីណានឹងដោយកើត។ ខណៈនោះពួកព្រះស្នំក្រមការ ឮហើយ ក៏សើចទ្រហឹងអឺងកង។ ខ្លះទូលថា : ក្រែងវង់នោះ នៅឆ្ងាយណាស់ដឹងឬ? ទើបព្រះអង្គថា ឆ្ងាយប៉ុណ្ណឹង ក៏អញបាញ់ត្រូវដែរបើអញបាញ់ត្រូវ ឱ្យអញធ្វើម្ដេច? ពួកព្រះស្នំថា : បើទ្រង់បាញ់ត្រូវ នឹងក្រងផ្កាថ្វាយ។ ខ្លះថា​ បើទ្រង់បាញ់ត្រូវ នឹងថ្វាយព្រះស្រី យ៉ាងក្រអូប ៥។ ខ្លះថា ឱ្យដករោមភ្នែក។ ខ្លះថា បើទ្រង់បាញ់ត្រូវខ្ញុំម្ចាស់ទទួលកោត។ លុះអស់អ្នកព្រះស្នំ ទូលថ្វាយកំសាន្តចប់ហើយ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ស្ទុះចេញមកក្រៅ កន្ត្រាក់យកព្រះកៅទណ្ឌ និង សរចរចុះទៅរានហាល ហើយព្រះអង្គឡើងឈរលើព្រះកើយ ព្រះហស្ថស្ដាំចាប់ព្រួញទាំង ៥ គងឡើងហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីស្រីស្នំក្រមការ ដែលជួបជុំក្នុងទីនោះទាំងប៉ុន្មានថា : ឱ្យចាំមើលយើង យើងនឹងបាញ់ឱ្យត្រូវវង់ស។ ទ្រង់ថ្លែងកៅទណ្ឌនោះទៅ សរក៏ត្រូវវង់ សមែន។ លុះទ្រង់ថ្លែងព្រួញមួយទៅទៀត ព្រួញនេះ ក៏ត្រូវបញ្ជូនព្រួញចាស់រហូតទៅ ព្រួញថ្មីជាប់នៅនោះ។ លុះបាញ់ព្រួញជាគម្រប់៣ ទៀត ព្រួញគម្រប់៣នេះ ទៅត្រូវព្រួញជាគម្រប់២រហូតទៅត្រូវជាប់នឹងព្រួញគម្រប់មួយ។ កាលនោះអស់ព្រះស្នំក្រមការ និង សេនាបតីមន្ត្រីធំតូច ឃើញដូច្នោះ ក៏ស្រែកហ៊ោគឹកកង។ ភ្នាក់ងារ តូរ្យតន្ត្រី ក៏តាំងវាយស្គរថ្វាយសព្វសាធុការពរខ្ទ័រខ្ទារនៅទីនោះ។ ឯបំរើទាំង ៤ នាក់ដែលឧកញ៉ាចក្រី'''កែវ''' ប្រើទៅនោះ ឃើញវឹកវរដូច្នោះហើយ ក៏លើកកាំភ្លើងឡើងតម្រង់ចំទៅឆ្អឹងជំនីរ ព្រះស្ដេច'''កន'''ខាងឆ្វេង។ តែដោយតេជះ ព្រះស្ដេច'''កន'''ពុំទាន់អស់បុណ្យ គ្រាប់នោះបាញ់ទៅខុសមួយទះដៃនឹងបាញ់ថែមទៀតក៏ពុំទាន់។ ខណៈនោះសម្ដេច ព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដីស្រឡប់ពិជ័យនគរស្ដេចកំពុងឈរ មាននៅជាប់ព្រួញពីរ នៅព្រះហស្ថនោះ លុះឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ខាងឆ្វេងហើយ ក៏ក្រឡាស់ប្រែព្រះភក្ត្របាញ់តាមផ្សែងរំសេវនោះទៅ ព្រួញក៏ត្រូវប្រជុំចិញ្ចើមអាដែលបាញ់ព្រះអង្គ ស្លាប់ នៅទីនោះមួយរំពេច។ ទ្រង់ទតទៅឃើញអាម្នាក់ លូកដៃទៅគ្រាហ៍គ្នាវានោះ ទ្រង់ក៏បាញ់មួយព្រួញទៅទៀត ត្រូវត្រង់សៀតផ្កា អាដែលលូកដៃទៅគ្រាហ៍នោះ ស្លាប់មួយរំពេចទៀត។ អស់សេនាបតី មន្ត្រីនាយកងទ័ព និង ប្រជានុរាស្ត្រ ក៏ភ្ញាក់ផ្អើលវឹកវរជាកោលាហលរចល់ រកចាប់ពួកក្បត់ ពួកក្បត់ក៏រត់រួច ចាប់ពុំបាន។ ព្រះស្ដេច'''កន''' ក៏ឱ្យកាត់ក្បាលអាដែងស្លាប់ទាំងពីរនាក់នោះ ដោតជាបំរាម រួចស្ដេចត្រឡប់ចូលព្រះរាជវាំងវិញ។ ក្រោយនោះ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យនគរ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : ពញា'''ចន្ទរាជា''' បានជោគជ័យជាច្រើន ដោយហេតុឱ្យរង្វាន់សេនាទាហាន ហើយឱ្យតែត្រឹមខ្លួនដែលចូលមកធ្វើខ្ញុំរាជការ ដូច្នេះ គួរយើងគិតឱ្យរង្វាន់ឱ្យបានច្រើន ជាងចៅពញា'''ចន្ទរាជា'''។ គិតហើយស្រេច ស្ដេចចេញទៅជួបជុំ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ​ ខ្ញុំរាជការ ហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យធ្វើសំបុត្រ បញ្ញត្តិជាច្រើនច្បាប់ ប្រាប់ទៅទាំងព្រះនគរថា : ឱ្យបណ្ដារាស្ត្រចូលមកប្រឡងថ្វីដៃគ្រប់គ្នា បើឈ្មោះណាជាសេនាទាហាននោះ ឈ្មោះនោះត្រូវបានយសសក្ដិទ្រព្យសម្បត្តិ ដូចបញ្ញត្តិមុន ហើយត្រូវបានរង្វាន់ទៅ ឪពុកម្ដាយ​បុត្រភរិយា ដែលនៅថែរក្សាផ្ទះសំបែងនោះថែមទៀតផង។ អស់បណ្ដារាស្ត្រ បានដឹងក្នុងសេចក្ដីបញ្ញត្តិដូច្នោះហើយ ក៏ខិតខំឱ្យកូនចៅ និងប្ដីខំរៀនសិល្ប៍ស្ត្រសា មន្តវិជ្ជាការ ចូលមកថ្វាយខ្លួន នៅធ្វើជាខ្ញុំរាជការជាច្រើន ចម្រើនឡើងជាងអង្គម្ចាស់ផែនដីទិសខាងលិច មួយភាគជាបីភាគ។ ឯបំរើ ឧកញ៉ាចក្រី ដែលទៅលុកនោះ នៅរស់ពីរនាក់។ លុះត្រឡប់ឆ្លងទន្លេ ដើរទៅដល់ខែត្រពោធិ៍សាត់ហើយ ក៏ចូលទៅប្រណិប័តន៍ ប្ដឹងអ្នកឧកញ៉ាចក្រី តាមដំណើរ សេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ឧកញ៉ាចក្រី ក៏នាំហេតុដំណើរនោះ ឡើងក្រាបបង្គំទូលក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ តាមដំណើរសេចក្ដីទើបព្រះបរមចក្រមហា'''ចន្ទរាជាធិរាជ''' បរមរាមាជាអម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំព្រះរាជការ សេនាទាំងឡាយថា ដែលឧកញ៉ាចក្រី គិតធ្វើដូច្នេះពុំគួរទេ ដ្បិតដើមនោះ អាស្ដេចកន វាជាស្ដេចព្រៃវាឱ្យមនុស្សមកលុកយើងនោះវាខុសច្បាប់ ខុសទំនៀមទ័ពក្រស័ត្រទៅហើយ។ ការដែលឧកញ៉ចក្រី ឱ្យមនុស្សទៅលបលុកវាវិញ នឹងនាំឱ្យខូចព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសដែរ។ ប៉ុន្តែគ្រានេះ យើងអភ័យទោសឱ្យម្ដងចុះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រដៅថា វិស័យសឹកក្រស័ត្រ បើថានឹងគិតជាឧបាយកលបែបណាៗនោះលុះត្រាតែកំពុងប្រទល់ប្រទះទ័ពគ្នា។ ឥឡូវនេះ គេនឹងយើងវិលមកលំនៅរាល់ខ្លួនហើយ ហើយយើងប្រើមនុស្សឱ្យទៅលបលុកគេនោះ ពាក្យបុរាណលោកហៅថា ចោរសង្គ្រាម ពុំប្រសើរឡើយ។ ទ្រង់ត្រាស់ហើយ ស្ដេចយាងចូលទៅទីខាងក្នុងព្រះរាជរោងរមវិញទៅ។ តាំងតែពីខែនោះរៀងមក ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់សម្រាកឈប់លែងធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា រាស្ត្រប្រជា ក៏បានសុខបន្តិច។ តែបើអ្នកឈ្មួញ លក់ដោយរទេះ ដោយទូកនោះ ស្ដេចឱ្យមានកងទ័ពនៅត្រួតត្រាមើល។ បើឃើញ រទេះណា ទូកណា មានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ត្រូវឱ្យដកហូតចេញ ពុំឱ្យមានឡើយ។ ពេលនោះ អ្នកឈ្មួញទៅមក ជួបគ្នាទាំងនគរខាងកើត ខាងលិច លក់ដូរទំនិញចេញចូលជាសុខទាំងសងខាង។ កងទ័ពរបស់ស្ដេចត្រើយខាងលិច ខាងកើតប្រកាន់ច្បាប់តែសព្វខ្លួនឥតមានឱ្យខុសឆ្គងឡើយ។ ព.ស. ២០៦៥, គ.ស. ១៥២១, ម.ស. ១៤៤៣, ច.ស. ៨៨៣ ឆ្នាំម្សាញ់ ត្រីស័ក ក្នុងវេលាចូលឆ្នាំថ្មីទី៣ ថ្ងៃនោះ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងបស្ចិមទិសអាណាចក្រ ចូលមកប្រឡងយកថ្វីដៃ គុនដាវ គុនអាវុធគ្រប់ធុន ច្រើនអស្ចារ្យ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ចូលមកក្រាបបង្គំសុំជ្រកក្រោមព្រះបារមី ច្រើនលើសឆ្នាំមុន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ '''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ទ្រង់ក៏ប្រោសប្រទានយសសក្ដិ តាមថ្វីដៃរាល់រូបកាយ។ នាយកង នាយទ័ព ក៏កាន់តែមានចំនួនច្រើននាក់ជាងឆ្នាំមុនមួយជាពីរ។ ក្នុងឆ្នាំបញ្ឈប់សង្គ្រាមនោះ ទ្រង់ព្រះករុណាពិសេស ជាអម្ចាស់ផែនដីខាងលិច ស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញពីបន្ទាយ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ទៅប្រពាតព្រៃ ទាក់ដំរី។ ទ្រង់ឱ្យតាំងបន្ទាយចោមដេញបញ្ជូនធ្នាក់ ចាប់បានដំរីភ្លុកស្ដញី ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ ៤០ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ហ្មថែមទៀតថា : ឱ្យឡើងទៅទាក់ដំរីនោះ តាំងពីខែត្រពោធិ៍សាត់ រហូតដល់ទៅខែត្រសំរោងទង និង ខែត្រថ្ពង កំពង់សោម បានដំរី ៣៥ ទៀត រួមទាំងអស់បានដំរី ៧៥។ ស្រេចហើយ ស្ដេចនាំត្រឡប់វិលមក បន្ទាយទ័ពលួង នៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ លុះចូលឆ្នាំ ថ្មី ព.ស. ២០៦៦, គ.ស. ១៥២២, ម.ស. ១៤៤៤, ច.ស. ៨៨៤ ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ទាហានដែលចូលមកប្រឡងថ្វាយថ្វីដៃហើយ រើសសម្រាំងបានជាប់លេខ ១, ២, ៣ ច្រើនជាងមុនមួយភាគទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានយសសក្ដិ និងប្រាក់មាស តាមសមគួរ។ ខណៈ នោះ សេនាបតី មន្ត្រី ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំទូលថា : ក្រុមទាហាន ក៏មានសមគួរនឹងធ្វើការហើយ នៅឡើយតែខ្ញុំរាជការស្រុកនោះ មានចំនួនតិច ពុំដែលបានដេញប្រយោគវិជ្ជាការរបស់អ្នករៀនលេខ និង អក្សរទេសោះ ព្រោះលោកទាំងនោះសម្គាល់ថា: កាលនៅបួសជាសមណៈ នោះមានដេញប្រយោគសស្ត្រាបាលី រួចហើយ ទើបលោកធ្វេសប្រហែស ពុំបានសិក្សាឱ្យស្ទាត់ជំនាញ ខាងមុខលេខនេះនៅឡើយ។ ពីបូរាណរៀងមក បើឈ្មោះណាដេញបានប៉ុន្មានប្រយោគ ដល់សឹកមក លោកបញ្ជូនឈ្មោះនោះ ជាក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិត សម្រាប់តែងតាំងជាមន្ត្រីក្រុមស្រុក។ ក្នុងឆ្នាំនេះ គួរតែឱ្យពួកសង្ឃការីនិមន្តព្រះសង្ឃរាជ ព្រះរាជាគណៈ ឋានានុក្រម និង គ្រឹហាវាស ទៅប្រជុំដេញសាស្ត្រា ដេញលេខនព្វន្តគុនហា ក្នុងខែត្របរិបូណ៌ឱ្យបានច្រើន។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ ពិនិត្យតាមពាក្យមន្ត្រី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលនោះទៅ ឃើញថាពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរ នាំព្រះបុរោហិត បណ្ឌិតកវី ស្រីព្រះស្នំ ក្រុមការ និង ពួកសេវកាមហាមាត្យ យាត្រាចាកនិគមបរមនិវេសន៍ បន្ទាយពោធិ៍សាត់ មកដល់ខែត្របរិបូណ៌។ ព្រះអង្គចូលគង់ក្នុងព្រះពន្លាជ័យក្នុងបន្ទាយចាស់ ហើយទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យ ថ្វាយព្រះសង្ឃ និង ព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យអស់អ្នក ដែលដេញសាស្ត្រា បាលី បានប្រយោគ។ បើខាងព្រះសង្ឃដេញប្រយោគបានលេខ ទ្រង់នឹងតាំងជា បាឡាត់ សមុហ៍ បៃដីកា។ បើខាងគ្រឹហាវាសវិញ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ជាមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការក្រុមស្រុក តាមគុណវិជ្ជាការ ហើយត្រាស់បង្គាប់ចាងហ្វាងមហោស្រព ឱ្យតាំងហាត់ល្ខោនប្រុសស្រី ភ្លេងតូរ្យតន្ត្រី ជាសម្រាប់ព្រះឥស្សរិយយស។ នេះនឹងនិយាយខាងឯសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋា អម្ចាស់ផែនដី នគរខាងកើតនោះឃើញការសង្គ្រាមស្ងប់ស្ងាត់ហើយ ក៏ធ្វេសប្រហែស ពុំសូវយកព្រះទ័យទុកដាក់នឹងរាជការដែនដីឡើយ។ ទ្រង់សម្រាន្តព្រះរាជហឫទ័យ តែនិងអស់អ្នកព្រះស្នំក្រមការ ព្រះចិន្តាភ្លើតភ្លើនទៅដោយនូវ ល្ខោន ចំរៀងច្រៀង សូរតូរ្យតន្ត្រី ជានិច្ចកាល ជាអលជ្ជី។ ក្នុងឆ្នាំមមីនោះ ក្នុងព្រះនគរខាងកើត អស់រាស្ត្រប្រជា រកស៊ីពុំសូវសុខសាន្ត ទាំងជំនួញជួញលក់ ក៏ពុំសូវចម្រើនដូចសព្វឆ្នាំ។ ក្នុងវេលាយប់មួយនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះតំរិះ យល់ថា : អញសោយរាជ្យនេះ មកយូរហើយ នៅឡើយតែចិត្តរាស្ត្រ ពុំដឹងជាស្រលាញ់អញឬប្រែចិត្ត គិតទៅចូលនឹងពញា'''ចន្ទរាជា'''វិញទេដឹង។ លុះយប់ស្ងាត់ស្ដេចយាងទៅតែមួយព្រះអង្គឯងលបស្ដាប់រាស្ត្រ។ ខណៈនោះ ទ្រង់ឮរាស្ត្រប្រជុំគ្នានិយាយថា : អម្ចាស់ផែនដីយើងសព្វថ្ងៃនេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ទាំងព្រះរាជហឫទ័យ ក៏ធូរទូលាយ យើងសុខសប្បាយមករាល់ឆ្នាំ តែក្នុងឆ្នាំនេះ ហេតុអ្វីក៏ខាត ពុំបានចម្រើនផលប្រយោជន៍សោះ។ ហេតុដូចម្ដេច ក៏ព្រះបាទអស់ជុំនុំ (២៣) ពុំឃើញជុំនុំដោះទុក្ខសុខរាស្ត្រ ឱ្យបានរកស៊ីធូរទូលាយឡើងវិញ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ បានជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រឡប់ ទៅព្រះដំណាក់វិញ។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់បង្គាប់ព្រះអាល័ក្ស និង ក្រុមព្រះសុភាធិបតី ឱ្យត្រាទុកថា : ព្រះរាជបញ្ញត្តិ ឱ្យតុលាការធ្វើទោស អ្នកទោស អ្នកដែលចាញ់សេចក្ដីគេនោះ ឱ្យបែងជាភាគ៣ ឱ្យប្រណីចោលភាគ១ ឱ្យយកតែភាគ២ ជាទីសម្រាលជាង ពីបូរាណច្បាប់មុន។ សេចក្ដី ដែលព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' បន្ធូរបន្ថយច្បាប់ឱ្យស្រាលមកនោះទ្រង់ជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហា'''ចន្ទរាជា''' អគ្គមហាបុរសរដ្ឋ ជាអម្ចាស់ទិសខាងលិច ទើបស្ដេចមានព្រះរាជបរិហារ ត្រាស់សួរអស់មន្ត្រីកវី រាជបុរោហិតថា នគរគេខាងកើត ធ្វើច្បាប់បង្គាប់ ឱ្យយកទោសឱ្យស្រាលនេះ តើជាត្រូវឬខុស? អស់សេវកាមហាមាត្យ យកមសេចក្ដីក្រាបទូល ព្រះករុណា ក្រោមល្អងធូលី ព្រះបាទថា រាស្ត្រសព្វថ្ងៃ ក្រីក្រពិបាកណាស់ គេគិតប្រណីនេះ ក៏សមគួរណាស់ហើយ។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់តបថា : អាព្រះ'''ស្ដេចកន'''នេះ វាជាមនុស្សខូចបានជាវាប្រណីទោសអាពួក ដែលធ្វើខុសនោះ។ បើដូច្នេះ យើងឱ្យតាំងជាច្បាប់បង្គាប់ ឱ្យលក់អាមនុស្សខូចកាចនោះ ក្នុងរឿងនីមួយៗ ឱ្យតាំងក្រយាពិន័យជា ៤ ភាគ ចោលភាគ១ យកភាគ៣ ដើម្បីឱ្យអាមនុស្សនោះវា រាងចាលលែងខូចកាចតទៅ។ សេចក្ដីប្រណីរាស្ត្រដែលព្រះ'''ស្ដេចកន''' វាបន្ធូរច្បាប់ដូច្នេះនេះ គឺធ្វើដើម្បីឱ្យជាតិត្រកូលវាដែលខូចកាចនោះកម្រើកចិត្តលួចប្លន់តាមជាតិត្រកូលឱ្យច្រើនឡើងហើយ យើងនឹងយកតាមវាពុំបានទេ។ ឧកញ៉ាសុភាធិបតី និង ឧកញ៉ាមន្ត្រីធិរាជ ក៏ក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជតំរាស់ តម្កល់លើត្បូង ហើយកត់ត្រាទុកជាព្រះរាជបញ្ញត្តិ ប្រតិបត្តិតាម តរៀងមក។ នេះនៅនិយាយថា មានរាស្ត្រម្នាក់ឈ្មោះចៅ '''លួង''' ប្រពន្ធឈ្មោះនាង'''ឥន្ទ''' មានក្មួយស្រីម្នាក់ឈ្មោះនាង'''ខ្មា''' បាវស្រីនាង'''ខ្មា'''នោះ ឈ្មោះនាង'''គាំ'''។ នៅភូមិជិតនោះ មានប្រុសម្នាក់ទៀតឈ្មោះចៅ'''ពេជ'''បានជាមានពាក្យរាស្ត្រទាំងផ្ដាស ហៅរួមសេចក្ដីថា ចៅ '''លួង ឥន្ទ ខ្មា គាំ ពេជ'''។ ខណៈនោះ ចៅ'''ពេជ'''ទៅដណ្ដឹងនាង '''ខ្មា''' យកមកធ្វើជាប្រពន្ធ។ លុះនៅយូរបន្តិចទៅ ចៅ'''ពេជ''' ទៅសហាយនិងនាង'''គាំ''' ជាខ្ញុំនាង '''ខ្មា'''។ ដោយខ្លាចចិត្ត ចៅ'''លួង''' នាង'''ឥន្ទ'''ជាមាជាមីង នាង'''ខ្មា'''ជាប្រពន្ធ ចៅ'''ពេជ''' ក៏ទៅគិតនិងចៅ'''ទន់''' នាង '''ទាន''' ជាខ្ញុំរបស់ខ្លួន ឱ្យជួយធុរៈ។ ចៅ '''ទន់''' នាង '''ទាន''' ក៏យល់ព្រម នាំពង្រត់នាងគាំចុះទូករត់ពីខេត្តស្រីសឈរ ទៅនគរខាងលិច ដើម្បនឹងមិនឱ្យ ចៅក្រមនគរខាងកើត ជំនុំជម្រះយកទោសបាន។ ឯចៅ'''លួង''' នាង'''ឥន្ទ''' លុះព្រឹកឡើងដឹងហេតុហើយ ក៏នាំស្ម័គ្រប័ក្សពួក ៦ នាក់ចុះទូកចេញពីខេត្តស្រីសឈរ តាមទៅទាន់ ចៅ'''ពេជ''' នាង'''គាំ''' នៅកំពង់លង្វែក។ ទទួលជាពេលនោះ បានមេគយកំពង់លង្វែក ដឹងហេតុទាន់ ក៏ចាប់បញ្ជូនខ្លួនចៅ'''ពេជ''' នាង'''គាំ'''ទៅឱ្យមេគយធំនៅកំពង់ឆ្នាំង។ មេគយនៅកំពង់ឆ្នាំង ក៏ជូនខ្លួនទៅចៅហ្វាយស្រុក ដែលរក្សាបន្ទាយខែត្ររលាប្អៀរ។ ចៅហ្វាយស្រុក សួរកត់យកចំលើយចៅ'''ពេជ'''។ ចៅ'''ពេជ'''ឆ្លើយដោះសាខ្លួនថា : ខ្លួនប្រាថ្នានឹងមកថ្វាយខ្លួន ជាខ្ញុំម្ចាស់ផែនដីខាងលិច តែចៅ'''លួង'''ជាមា មិនព្រមឱ្យមក ទើបបានជាខ្ញុំនាំប្ដីប្រពន្ធរត់មកនេះ។ តែដោយដំណើររបស់ខ្ញុំមិនបានស្ងប់ស្ងាត់ ទើបបានជាចៅ'''លួង''' ជាមាតាមមកទាន់ ចាប់បានខ្លួនខ្ញុំយ៉ាងនេះ។ ចំលើយចៅលួងឆ្លើយថា : ចៅ'''ពេជ'''នេះ ជាប្ដីនាង'''ខ្មា''' ដែលត្រូវជាក្មួយប្រសាខ្ញុំបាទ។ វាផិតនាង'''ខ្មា''' ទៅសហាយនឹងនាង'''គាំ''' ជាបាវនាង '''ខ្មា''' ហើយនាំពង្រត់នាង'''គាំ'''ព្រមទាំង យកទ្រព្យរបស់មកផង។ នោះចៅក្រម បាឡាត់ខែត្រ វិនិច្ឆ័យសេចក្ដីថា បើលួចនាំពង្រត់ខ្ញុំគេមកមានក្នុងមាត្រា ១ច្បាប់ក្រមទាសកម្មករ ត្រូវមានទោស។ តែក្នុងរឿងនេះ លួចខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ គ្មានមាត្រាច្បាប់ និងឱ្យចៅ'''ពេជ'''មានទោសឡើយ។ ចៅក្រមកាត់សេចក្ដីដូច្នេះ ចៅ'''លួង'''មិនសុខចិត្ត ក៏សុំឱ្យសាលាខែត្របញ្ជូនទៅតុលាការក្នុងខែត្របរិបូណ៌។ ឧកញ៉ាសុភាធិបតី មន្ត្រីកុត្តរាជ កាត់សេចក្ដីតាមច្បាប់ ត្រូវនឹងសាលាខែត្រ។ គូក្ដីមិនសុខចិត្ត នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ព្រះករុណាមហាចន្ទ'''រាជាធិរាជ''' ព្រះករុណាទ្រង់កាត់សេចក្ដីថា : ប្រពន្ធជាអ្នកទំនុកបម្រុង ហើយខ្លួនលួចចាំពង្រត់ខ្ញុំប្រពន្ធឯងនេះ ត្រូវមានទោសធ្ងន់ជាងលួចខ្ញុំអ្នកដទៃ ដូច្នេះអ្នកប្រព្រឹត្តខុសនេះ ត្រូវឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស ៣ ថ្ងៃហើយវាយខ្នង ១០០ ខ្វាប់ នឹងព្រ័ត្រលួសហើយហូតនាង'''គាំ''' ជាខ្ញុំនាង'''ខ្មា''' និងចៅ '''ទន់''' នាង'''ទាន''' ជាខ្ញុំចៅ'''ពេជ''' នាំទៅប្រគល់ឱ្យនាង'''ខ្មា'''វិញ ឱ្យនាង'''ខ្មា'''ដាច់មេត្រីក៏បាន ជាប់មេត្រីវិញក៏បាន។ ក្រោយនោះព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់ឱ្យតែងច្បាប់គ្រប់ក្រម។ ឧកញ៉ាសុភាធិបតីមន្ត្រីកុត្តរាជ ក៏ប្រជុំគ្នាតែងច្បាប់ តាមត្រាស់បង្គាប់ហើយ ព្រះករុណាក៏ចេញត្រួតត្រារាល់ពេលវេលា។ លុះរួចជាស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ឱ្យកិត្តិយសដល់លោកជំទាវ '''បែរ៉ា'''ជាព្រះមាតាចិញ្ចឹម ត្រាស់ជាព្រះរាជបញ្ញត្តិថា: តាំងពីថ្ងៃនេះទៅ នឹងធ្វើហត្ថ ធ្វើព្យាយាមជាអ្វីៗ ឱ្យយកហត្ថលោកជំទាវ '''បែរ៉ា'''ជាកំណត់។ ហេតុនេះហើយ បានជារៀងមក មនុស្សទាំងពួង ក៏យកតែតាមហត្ថ បែរ៉ានោះ។ លុះដល់ចេញព្រះវស្សា ឆ្នាំមមែ បញ្ចស័ក វស្សានោះ ព្រះបរមរាជឱង្ការមហា'''ចន្ទរាជា''' ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា : កាលមុន យើងមានធ្វើព្រះរាជពិធី ចេញព្រះវស្សាម្ដងហើយ នៅកំពង់ប្រាសាទ ខែត្រលង្វែក។ ក្រោយនោះ យើងរវល់តែនឹងការសង្គ្រាមយើងមិនទាន់បានធ្វើទេ។ ដូច្នេះ តាំងអំពីថ្ងៃនេះទៅ យើងត្រូវធ្វើព្រះរាជពិធី អុំទូក លយកន្ទោង ផ្ដាច់ព្រះវស្សាម្ដង ៣ រដូវ អកអំបុក សំពះព្រះខែ ម្ដង៣ថ្ងៃ ជាសណ្ដាប់ព្រះមហាក្សត្រតទៅ តាមព្រះរាជពិធីព្រាហ្មណ៍កុំឱ្យខានឡើយ។ នោះនាម៉ឺន សព្វមុខមន្ត្រីក៏បានរៀបព្រះរាជពិធី តាមព្រះរាជបញ្ញត្តិ តាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ព្រះពិធី អុំទូកលយកន្ទោងនោះរួចហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបើកព្រះរាជទ្រព្យ ចំណាយចាយជួល សេនាទាហាន រេហ៍ពលឱ្យលើកដីខឿនព្រះវិហារខ្លះ កាប់ឈើធ្វើគ្រឿងព្រះវិហារខ្លះ ធ្វើព្រះអារាម នៅទីដែលតាំងព្រះពន្លាជ័យ ឯជើងផ្សារបរិបូណ៌។ ព្រះអង្គតែងស្ដេច ទៅទតព្រះនេត្រត្រួតត្រាការនោះរឿយៗ។ ខណៈនោះ មានពួកល្ខោនម្នាក់ជាតួព្រះលក្ខណ៍ ប្រកបដោយរូបឆោមលោមពណ៌ល្អ។ ស្ដេចតែងឱ្យអញ្ជើញគ្រឿងជិតព្រះអង្គ។ លុះដល់ខែបុស្ស ថ្ងៃចន្ទនោះ កំលោះរូបល្អនោះ កាត់សក់តែងខ្លួន ចូលទៅក្នុងវាំង អស់ជនទាំងឡាយ សរសើររាល់មាត់ថា : នាយកំលោះរូបល្អ កាត់សក់ម្ដងនេះ សមនឹងរូបកាយណាស់ទាំងព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ក៏ពេញព្រះរាជហឫទ័យដែរ។ ទ្រង់នាំខ្លួនទៅបង្ហាញព្រះអគ្គទេពី និង ព្រះស្នំក្រុមការ។ ព្រះអគ្គមហេសី ក៏ក្រាបទូលសរសើរគ្រប់គ្នា។ តែក្នុងគ្រានោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅ ឃើញសក់នៅជាប់នឹងកៀនត្រចៀក និង កចៅ ^(២៤) នោះនៅឡើយទើបទ្រង់ត្រាស់ថា : ឱ្យចៅនោះទៅលាងកនោះចេញ។ នាយកំលោះរូបល្អនោះ ក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ក្រែងយឺតយូរក្រឡេកព្រះនេត្រទៅ ឃើញទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់ ទ្រង់ត្រាស់ថាឱ្យទៅជួយលាងកវាឱ្យឆាប់ផង។ ទាហានក្រុមវាំងពីរនាក់នោះ ឮពុំច្បាស់ ស្មានថា : ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យតាមទៅកាត់ ក ក៏តាមទៅទាន់ឃើញហើយ ក៏ចាប់ចៅនោះ ចងចំណង ៥ ប្រការ ឱ្យអង្គុយភាវនានៅវាលខាងត្បូងបន្ទាយលួង ហើយប្រហារជីវិត។ ខណៈនោះ មានតួល្ខោនម្នាក់ទៀត ជាគូ នឹងចៅនេះហើយជាមិត្តនឹង នាយកំលោះរូបនោះផង លុះបានដឹងហេតុនេះហើយ ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូល អម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងលិចឱ្យជ្រាប។ លុះទ្រង់ជ្រាបហើយ ព្រះបាទអ្នកជាម្ចាស់ត្រាស់ប្រើម្នាក់ទៀតថា : ឱ្យទៅឃាត់កុំឱ្យប្រហារជីវិត។ ក្រោយនោះទ្រង់យល់ថា : បំរើដែលឱ្យទៅឃាត់នោះ ទៅមិនទាន់ក៏ឱ្យយួរក្បាលទៅចោលឱ្យដាក់នឹងតោក ឬតុតម្កល់ក្បាលនោះ កុំឱ្យខូច ហើយឱ្យចូលមក នឹងបានមើលសក់ មើលមុខជាផ្លាស់ប្ដូរដូចម្ដេច ឬ នៅល្អដូចដែល។ ព្រះរាជបំរើចេញទៅ ឃើញទាហានក្រុមវាំងនោះ យួរក្បាលចូលមក ក៏ស្រែកទៅថាស្ដាប់មិនបានជាក់ ទៅកាប់ឯក្បាលកំលោះនោះកូវ ទ្រង់ប្រោសគេម៉្លេះ ហើយទៅកាប់ចោលអសារឥតការ តែបើបានជាកាប់ហើយកុំយួរ "ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់ឈ្មោះស្រែវាល ភូមិកំលោះយូររៀងមក"។ ឯនាយទាហានក្រុមវាំង ទាំងពីរនាក់នោះ ឮហើយភិតភ័យណាស់ គិតថាខ្លួនមុខជានឹងអស់ជីវិតហើយ រួចប្រគល់ក្បាលនោះឱ្យទៅព្រះរាជបំរើនាំទៅថ្វាយឯខ្លួន ក៏គេចរត់ពួនព្រៃទៅ។ ទាហានទាំងនោះគិតថា បើខ្លួនខំតែនៅក្នុងនគរខាងលិចនេះមុខជាហ្លួង ឱ្យតាមយកទៅសម្លាប់មិនខាន ដូច្នោះមានតែរត់ទៅពឹងបុណ្យបារមី ហ្លួងខាងកើតវិញទើបជា។ គិតព្រមគ្នាហើយ ទាហាននោះ ក៏នាំគ្នារត់ទៅ។ លុះរត់ទៅដល់វាលស្រាបអង្កាម ទាហានទាំងនោះគិតថា : ទៅទាំងឈាមប្រឡាក់ខ្លួន ប្រឡាក់ដាវយ៉ាងនេះ តែជួបនឹងកងល្បាត មុខជាគេចាប់ទៅថ្វាយវិញពុំខាន។ គិតដូច្នោះហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅងូតទឹក លាងដាវ ក្នុងត្រពាំងវាលស្រាបអង្កាមនោះ "បានជាជាប់ហៅ ត្រពាំងលាងដាវ រៀងមក"។ ឯព្រះរាជបំរើ នាំក្បាលនាយកំលោះរូបល្អ ទៅថ្វាយ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់សួររកទាហាន ក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះ។ ព្រះរាជបំរើក្រាបទូលថា : ទាហានទាំងពីរនាក់នោះ ប្រគល់តែក្បាលនេះ មកឱ្យទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំហើយ គេរត់បាត់ទៅ ទ្រង់ជ្រាបថា ទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនោះមុខជារត់ទៅពឹងអា'''ស្ដេចកន''' ពុំខានឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាដ៏រុងសេនា ចាងហ្វាងទាហាននោះ ឱ្យចាត់ទាហានសេះ២០ នាក់ ឱ្យទៅតាមចាប់យកខ្លួន ទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាដ៏រុងសេនា ក៏ចាត់បំរើសេះ ២០ នាក់ឱ្យទៅតាមដូចត្រាស់បង្គាប់។ ទាហានទាំង២០នាក់ក៏ស្រូតតាមទៅ បានឃើញទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់ កំពុងងូតទឹកលាងដាវក៏ចាប់នាំខ្លួនមកក្រាបបង្គំថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យតុលាការ ពិចារណា សួរកត់យកចំលើយតាមច្បាប់។ ទាហានទាំងពីរ នាក់នោះឆ្លើយថា : ខ្លួនស្ដាប់ ឮថាទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកាប់ក ទើបបានជាកាប់ លុះកាប់ហើយភិតភ័យ ទើបបានជារត់ចូលហ្លួងខាងកើត ប្រាថ្នាឱ្យរួចជីវិត។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសេនាបតី ចេញសំបុត្របញ្ញត្តិ ឱ្យលើកលែង ហៅហ្លួងខាងកើត ឱ្យហៅតែព្រះស្ដេចកន ថាបើអ្នកណាមិនស្ដាប់ នឹងយកទោសដល់ជីវិត។ បន្ទាប់មក ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ភ្នាក់ងារ ឱ្យយកក្បាលកំលោះរូបល្អនោះទៅ ធ្វើសាលា ធ្វើបុណ្យតាមសមគួរ។ បន្ទាប់មក ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយកទាហានក្រុមវាំងទាំងពីរនាក់នោះ ទៅប្រហារជីវិត ទុកជាបំរាម។ ក្រោយនោះ ក្នុងឆ្នាំដដែល ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គឱ្យតែងសំពៅពីរ ផ្ទុកទំនិញទៅលក់នៅស្រុកជ្វា ម៉ាឡាយូ ហើយទិញបានកាំភ្លើងធំ ១០០ កាំភ្លើងតូច ១០០០ ដើម ថែមលើកាំភ្លើងចាស់ ទុករក្សាព្រះនគរ។ ឯសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''អម្ចាស់ផែនដីខាងកើត កាលជ្រាបថា : សម្ដេចចៅពញា'''ចន្ទរាជា'''ទិញកាំភ្លើងបានជាច្រើន មកទុកសម្រាប់ព្រះនគរ ហើយ ព្រះអង្គ ក៏ឱ្យធ្វើសំពៅពីរផ្ទុកទំនិញទៅលក់ឯស្រុកម៉ាឡាយូដែរ ហើយទិញបានកាំភ្លើងធំ​ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០ ដើម។ លុះសំពៅនោះវិលមកវិញខ្យល់ផាត់សំពៅមួយទៅជាប់នៅពាម "ប្រហែលជាពាមមាត់ជ្រូក" សំពៅមួយទៀត ជាប់នៅស្រុកកំពត។ នោះនាយកងទ័ព ស្រុកពាម ស្រុកកំពតចាប់បានសំពៅមួយ យកបានកាំភ្លើងធំ ១៥០ កាំភ្លើងតូច ៣០០ ដាក់ផ្ទុករទេះឱ្យមេឃុំនាំទៅថ្វាយ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ នៅបន្ទាយខែត្របរិបូណ៌។ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ផែនដីខាងលិច កាលទ្រង់ទតឃើញបំរើនាំគ្រប់សព្វសស្ត្រាវុធមកក្រាបបង្គំថ្វាយហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់មេទ័ពមេកងនោះជាច្រើន។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ម្ចាស់ផែនដីខាងកើត ស្ដេចគង់នៅព្រះរាជវាំងស្រីសឈរ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពបាន ១៤០០០០ នាក់ ទ្រង់ឱ្យចៅហ្វាទឡ្ហៈ'''កៅ''' និង សម្ដេចចៅពញា'''មោង''' នៅរក្សាបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរហើយ ហើយទ្រង់ចាត់ ចៅពញាចក្រី ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ចៅពញាក្រឡាហោម ឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំ ចៅពញាវៀងឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពឆ្វេង ចៅពញាវាំង ឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយចៅពញាស្រាល ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាកងក្រវែលខាងស្ដាំ ចៅពញាលំពាំង ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាទ័ពកងក្រវែលខាងឆ្វេង ចៅពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាកងក្រវែលខាងមុខ ព្រះអង្គស្រីជេដ្ឋាឯង ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ ជាទ័ពហ្លួងឆ្លងមកដល់ស្រុកភ្នំពេញហើយ លើកទ័ពគ្រប់កង ព្រមដោយនូវស្វេតច្ឆ័ត្រ អភិរម សែនត្វាន់ឡើងគង់ព្រះទីនាំងស័ង្ខរស្មី លើកទ័ពតម្រង់ទៅខែត្របរិបូណ៌។ ឯសេះល្បាត ខាងព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' ឃើញហើយ ក៏ឃ្មាតខ្មី យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ។ លុះទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសម្ដេច ព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ឡើងទីជានាយយក និងមន្ត្រីខាងជើងទឹក លើកទ័ពទូកគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនាំទូកចម្បាំង ៤០០ ហើយទ្រង់ចាត់ទ័ពជើងគោកថែមទៀត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រី'''ទេព''' កូនពញា'''មឿង''' ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាទ័ពស្ដាំឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជ "សូ" ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ឱ្យឧកញ៉ារាជតេជះ ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ឱ្យឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាកងជន្ល ឱ្យឧកញ៉ានរិន្ទ្រធិបតី ចៅពញាមនោមេត្រី ចៅពញាស្រែន្យាធិបតី ចៅពញាស្រែន្យសេនា ឃុំពលម្នាក់ៗ ៣០០០ នាក់ ទៅបង្កប់នៅសងខាងផ្លូវ ឱ្យសម្ដេចព្រះសុទត្តឃុំពល ដំរី ៣០០០ ទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃខាងលិចវាលស្រាបអង្កាម ឱ្យឧកញ៉ាដ៏រុងសេនាឃុំពលសេះ ៥០០ ជាកងជន្លទី២។ លុះបានឫក ជាពេលាល្អហើយ បុរោហិតក៏តាំង ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ហោរាថ្វាយឫក្សរួចហើយ ព្រះបរមបពិត្រមហាខត្តិយា '''ចន្ទរាជា'''ទ្រង់គ្រឿង កកុធភណ្ឌ ^(២៥) សម្រាប់រាជយុទ្ធ ឡើងគង់ព្រះទីនាំងពិជ័យរាជកុញ្ជរ លើកអស់និករចេញទៅ។ ឯឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ជាកងជន្លទី១ លើកទ័ពទៅដល់ស្ទឹងក្រាំងពន្លៃ ជួបនឹងទ័ពព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' (គឺព្រះ'''ស្ដេចកន''') ហើយបានតតាំងច្បាំងគ្នានៅទីនោះយូរបន្តិច ក៏ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ នាំពលរត់ថយក្រោយ មកដល់ខាងលិចភូមិឈូកស ខែត្រលង្វែក។ ខណៈនោះឧកញ៉ានរិន្ទសេនា ឃុំពលទាហានសេះ ៤០នាក់ កាល់ពលខ្លួន និងពលឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ ឱ្យចូលតតាំងច្បាំងទៀត ហើយបណ្ដែតទូកថយក្រោយ។ មេទ័ពខាងព្រះ'''ស្ដេចកន''' ឃើញហើយយល់ថា : ខ្លួនមានជ័យជំនះក្នុងសង្គ្រាមពីរដងហើយ ក៏បរពលសម្រុកគ្រលុកតាមទៅដល់ស្ទឹងជ្រៃ។ ឧកញ៉ាចក្រី'''ទេព'''ជាកងជន្លទី៣ ក៏ចេញពីព្រៃបរពលតមួយស្របក់ ក៏នាំពលគេចរត់ចេញថយទៅទៀត។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ពខាងព្រះ'''ស្ដេចកន''' ស្រែកទូលថា : ចក្រីបាក់ទ័ពទៀតហើយ ^(២៦) ឯកងទ័ពគ្របកងខាងព្រះ'''ស្ដេចកន''' ឮថា ចក្រីបាក់ទ័ពទៅទៀតហើយ ក៏រឹងរឹតតែមានចិត្តជោរឡើង មិតតែដេញតាមទៅ ត្រាតែជួបនឹងទ័ពឧកញ៉ាក្រឡាហោម ដែលបង្កប់ចាំនៅវាលស្រាបអង្កាមនោះ។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមក៏ទទួលច្បាំងជាមាំមួន សម្ដេចព្រះសុទត្ត ដែលឃុំដំរីចម្បាំង ៣០០ នោះ ឃើញបានឫក្សហើយ ក៏បរដំរីជល់ជាន់មកពីក្រោយ។ ឯកងទ័ពដែលបង្កប់ទាំងសងខាងនោះ ក៏វាយប្រសប់ពីឆ្វេងពីស្ដាំ ទាំងព្រះបរមបពិត្រ ក៏បែរព្រះទីនាំងរាជកុញ្ជរចូលលុកលុយកាប់ចាក់ប្រសព្វគ្នាមកបណ្ដាលឱ្យស្លាប់ពលខាងព្រះ'''ស្ដេចកន'''ប្រមាណ ២០០០០ នាក់។ លុះដល់មុខព្រះ'''ស្ដេចកន''' ព្រះទីនាំងពិជ័យរាជកុញ្ជរ ដែលចេះកាន់នូវអាវុធគ្រវែងចាក់សម្លាប់ពួកពលព្រះ'''ស្ដេចកន''' បណ្ដាលឱ្យស្លាប់ជាច្រើន។ '''ស្ដេចកន''' ទ្រាំមិនបានក៏បែកទ័ព រត់កាត់ព្រៃមកដល់ចុងព្រៃរលាប្អៀរខាងស្ដាំចោលទ័ពអស់ជាប់តែខាងទាហានស្មើចិត្តប្រមាណ ១០០ នាក់ ហើយមកជួបនឹងទ័ព ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាមនោមេត្រី ឧកញ៉ាឧទ័យធិរាជ ដែលបង្កប់ក្នុងព្រៃ។ ទ័ពទាំងនោះស្ទុះចេញមកតាំងហ៊ោ ដេញទ័ព'''ស្ដេចកន''' ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅទៀត។ '''ស្ដេចកន''' នៅសល់តែទាហាន ១០០ នាក់រត់តាមទៅៗ លុះទៅដល់ចុងភូមិតាជេស ខែត្រលង្វែក កងទ័ព ១០០ នាក់នោះ ពុំចេះហែលទឹកទាំងអស់គ្នាទេ ចេះតែ ២០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកចេះហែលក៏រត់ទៅលើកោះតូច នាំគ្នាតោងសេះព្រះ ទីនាំងសង្ខរស្មីនោះ ឆ្លងទៅស្ទឹងស្ងួតជើងព្រៃជាត្រើយខាងកើត។ លុះកងទ័ព ឧកញ៉ាយមរាជ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ដេញទៅដល់ឃើញទ័ពសត្រូវកំពុងតែហែលក៏ស្រែកហៅ កងទ័ពជើងទឹកឱ្យតាមចាប់។ សូរស័ព្ទដែលបង្កូកហៅទ័ពជើងទឹកតែមួយម៉ាត់ម្នាក់ ក៏លាន់ឮដូចជាគេស្រែកហ៊ោ (ព្រោះហេតុនោះហើយ បានជាកោះតូចនោះ ប្រែឈ្មោះហៅថា កោះហ៊ោរៀងមក)។ ឯម៉ឺនពិភក្ដិលិខិត ម៉ឺនជំនិតសទ្រង់ ម៉ឺនបម្រុងអក្ខរា ទាំង៣ នាយជាអាមាត្យ ជាមន្ត្រី'''ស្ដេចកន'''ជាប់បាវប្រាំមួយប្រាំពីរនាក់ ស្ពាយត្រា ជាសម្រាប់រាជរបស់'''ស្ដេចកន''' នោះរត់បែកពី'''ស្ដេចកន''' ទៅដល់ចុងភូមិកំពង់ម្ដា ខែត្ររលាប្អៀរ ក៏ចាប់យកទូកអ្នកស្រុកនោះ ចុះចែវតាម'''ស្ដេចកន'''ទៅ។ មានព្យុះខ្យល់ រលកបោកខ្លាំង ទូកលង់លិចទាំងត្រាសម្រាប់រាជ្យនោះ បាត់ទៅក្នុងព្រះធរណី បាតទន្លេនៅទីនោះ ក៏ស្រុតទៅជ្រៅពន់ប្រមាណ។ នាយអាល័ក្សទាំង ៣ យកផ្ដៅពីរបន្ទាសមកតតែមួយសំយុងទៅត្រង់កន្លែងដែលលង់ត្រានោះ ក៏ពុំដល់ នឹងរកមនុស្សឱ្យមុជតាមទៅ មនុស្សផងឃើញជ្រៅណាស់ ពុំហ៊ានមុជតាម។ នាយទាំង ៣ នាក់ខ្លាច ខុសនឹងព្រះស្ដេច'''កន''' ក៏នាំគ្នាមុជទឹកទៅតាមត្រានោះលុះដល់មរណៈទាំង ៣ នាក់នោះទៅ "ព្រោះហេតុនោះ បានជាទីនោះ ហៅអន្លង់ត្រារាជ្យ យារៗមកហៅថា តំបន់អន្លង់រាជ្យ" ទ្រង់ស្រូតព្រះទីនាំងចក្រពត្តិសារាយអណ្ដែតប្រជួសតាមទៅដល់កៀនតាឆឹង។ ឯសម្ដេច'''ព្រះស្រីជេដ្ឋា''' ទតពីលើខ្នងសេះព្រះទីនាំងទៅឃើញ ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះ នាំទាហានរួមចិត្តមកដល់ចុងភូមិកំពង់ចាម ក៏បរសេះព្រះទីនាំងនោះ ហែលឆ្លងទឹក តម្រង់ទៅតំបន់ដូនម៉ៅត្រើយខាងកើត ព្រមទាំងទាហានរួមចិត្ត ២០ នាក់នោះ ក៏ហែលតោងសេះនោះទៅដល់ច្រាំងទន្លេម្ខាង សេះនោះក្លាយជានាគមុជទឹកបាត់ទៅ។ នេះនឹងនិយាយ អំពីសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ដែលចាំរក្សាបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរនោះ មុននេះ ៣ ថ្ងៃ យល់សប្ដិឃើញ ខ្យល់កំបុត្រត្បូង កួចទង់ជ័យ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''ជាភ្លើងឆេះអណ្ដែតកណ្ដាលអាកាស ហើយធ្លាក់នៅកំពង់ចាម។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើង ភ័យណាស់ និយាយប្រាប់និមិត្តនោះឱ្យសម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' ជាបិតាក្មេក សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''ស្ដាប់ហើយ ហៅហោរាមកប្រាប់ហេតុឱ្យទាយ។ ហោរាពិនិត្យទៅឃើញថា : យល់សប្ដិថ្ងៃអង្គារ ជាភ្លើង ហើយឃើញឆេះទង់ជ័យនោះទំនាយថា ទ័ពលួងបរាជ័យហើយ ត្រង់ដែលថាឃើញ ខ្យល់កំបុតត្បូង កួចនាំទៅកណ្ដាលអាកាសនោះថាជាបុណ្យបារមីនៅមាន មានទេវតានាំឱ្យរួចពីចំណោម ត្រង់ដែលភ្លើងធ្លាក់ទឹក នៅកំពង់ចាមនោះថាលួងនឹងរួចដល់ទីនោះ។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ឮ ហើយភ័យណាស់ក៏ឱ្យសម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' នៅចាំរក្សាបន្ទាយ ហើយផ្ដាំថា ឱ្យខិតខំកេណ្ឌរេហ៍ពល ទុកបម្រុងឱ្យបានច្រើន។ ឯខ្លួនសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' នាំខ្មាន់ធ្នូ និងទាហានកាំភ្លើងតូច ១០០០ នាក់ និងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រយុទ្ធ ទៅបោះទ័ពចាំ នៅដូនម៉ៅជាត្រើយទន្លេខាងកើត។ លុះឃើញសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' គង់សេះនាំទាហាន ហែលឆ្លងមកដល់ច្រាំងហើយ សេះនោះក៏លិចវិនាសទៅក្នុងទឹកទៅ ចៅហ្វា'''កៅ''' ក៏ស្ទុះទៅទទួលយករួច តែសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' និងទាហានរួមមិត្ត ២០ នាក់នោះ ដល់ទៅលើមាត់ច្រាំង ល្មមព្រះទីនាំងចក្រពត្តិនោះ ត្រឡប់មកដល់សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ឱ្យទាហានបាញ់ធ្នូ បាញ់កាំភ្លើង កុំឱ្យព្រះភគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ឡើងតាមមកបាន។ ព្រះ'''យសរាជា''' ក៏ត្រឡប់ព្រះទីនាំង មករកទ័ពទូក ដែលតាមទៅជាក្រោយវិញ។ លុះជួបហើយស្ដេចឱ្យឈប់នៅទីមួយអន្លើ។ ជួនជាពេលនោះ មានខ្យល់ព្យុះខ្លាំងណាស់ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យយកអាវុធសឹកទុកសិន ហើយចូលទូកចម្បាំងទៅឈប់ក្នុងបឹងមួយអន្លើ។ ទ្រង់ឱ្យសាងវត្តមួយនៅទីនោះទុកជា ព្រះកេរ្តិ៍ ហេតុនោះហើយ បានជាប់ឈ្មោះហៅថា វត្តព្រែកលួងរៀងមកដល់បច្ចុប្បន្នសព្វថ្ងៃនេះ។ ឯសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' កាលបានទទួលសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''រួចហើយ ជួនជាវេលាយប់ ក៏អញ្ជើញស្ដេចផ្ទំ សម្រាកកំលាំង នៅក្នុងព្រៃដូនម៉ៅនោះទៅ តែទីនោះមានមូសខ្លាំងណាស់ នឹងទ្រាំពុំបាន ទើបសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ផ្សងមិនឱ្យមានមូស មូសក៏គ្មានក្នុងទីនោះរៀងមកដល់ឥឡូវនេះ។ លុះព្រឹកឡើង សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ'''អញ្ជើញសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''ឡើងគង់ព្រះទីនាំង ពិជ័យគជយុទ្ធ នាំរេហ៍ពលទាំង ១០២០ នាក់ស្រូតរូតដល់ទៅភូមិដំរីស ព្រះទីនាំងពិជ័យគជយុទ្ធនោះ ឈឺស្រុតនៅទីនោះទៅ។ ព្រះស្ដេច'''កន'''ទ្រង់ធ្វើបុណ្យហើយ ឱ្យកប់ដំរីនោះនៅទីនោះ បានជាជាប់ហៅទួលខ្នប់ព្រះដំរីរៀងមក។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ពិនិត្យពីព្រះទីនាំង ពិជ័យគជយុទ្ធ និងព្រះទីនាំងស័ង្ខរស្មីកាលណាទ្រង់សង្ស័យនឹងបុណ្យបារមីព្រះអង្គ ជាពន់ពេក ទ្រង់នឹកថា : កាលខ្លួនអញមានបុណ្យ ត្រូវបានព្រះទីនាំងពីជ័យគជយុទ្ធនោះ គឺបានក្នុងកាលកសាងបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ គឺថាកាលនោះ មានហ្មម្នាក់ឈ្មោះផៃនាំយកដំរីមកថ្វាយ ដែលមានកំពស់១០ហត្ថ។ ថ្វាយរួចហើយ ហ្មផៃនោះ ត្រឡប់ទៅវិញបាត់ ពុំដឹងជានៅស្រុកណា ភូមិណាទេ ឱ្យរកខ្លួន នឹងឱ្យរង្វាន់ ពេញចិត្ត ក៏រកខ្លួនពុំឃើញ។ ឯព្រះទីនាំងស័ង្ខរស្មីទៀត កាលអញលើកទ័ព ដេញព្រះ'''ស្រីសុគន្ធបទ''' ដល់ទៅក្បាលកោះសូទិន ទាំងយប់នោះ ក៏មានឈ្មោះ ចៅ'''ឥន្ទ''' យកសេះនោះមកថ្វាយ ដែលមានកំពស់ ១០ ហត្ថ ៤ ធ្នាប់មានកំលាំងហែលទឹក សន្ធឹកដូចរន្ទះ គឺហែលក្នុងថ្ងៃបាន ១០០០ សិន លឿនលើសប្លែកនឹងសេះទាំងពួង។ លុះព្រឹកឡើង រកចៅ'''ឥន្ទ''' ដែលថ្វាយសេះនោះ នឹងឱ្យរង្វាន់ក៏រកពុំឃើញ។ ព្រះទីនាំងទាំងពីរនេះ ដូចជាទេវតានិម្មិតថ្វាយឥឡូវវិនាសអស់ទាំងពីរទៅហើយ ដូច្នេះឃើញថា បុណ្យបារមីអញ មិនយឺនយូរ ប៉ុន្មានឡើយ។ គិតហើយ ស្ដេច'''កន''' ក៏ទ្រង់ព្រះកន្សែងសោកជារ៉ាំរ៉ៃ ក្រៃពេកណាស់។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' យល់សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ជាក្មួយយំសោកស្ដាយព្រះទីនាំងខ្លាំងពេកដូច្នោះក៏គិតថា : បើអញមិនក្លែងនិយាយ ឱ្យមានតំរេកទេ ឃើញថាសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' នឹងដល់អស់ព្រះជន្មក្នុងគ្រានេះមិនខាន។ គិតហើយ ចៅហ្វាកៅក៏ក្រាបទូលថា : សូមទ្រង់កំសាន្តព្រះរាជហឫទ័យខ្លះទៅ កុំអាល័យព្រះទីនាំងទាំងពីរនោះខ្លាំងពេក ព្រះទីនាំងនោះ វាស្រុតស្នងព្រះអង្គ ដែលទ្រង់មានព្រះគ្រោះជាទំងន់នោះ។ ឯបុណ្យបារមី ព្រះអង្គនៅមានទៅមុខជាច្រើន ពីព្រោះថា ក្រោយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះ'''ចន្ទរាជា'''នោះ ចៅហ្វាយស្រុកជើងបាក់ដែង នាំដំរី ២ សេះ២ មកចាំក្រាបទូលថ្វាយ ទំហំនិងកំពស់ប្រហែលៗគ្នា នឹងព្រះទីនាំងមុននេះ ហេតុនេះទ្រង់នឹងព្រួយព្រះទ័យស្ដាយអ្វី សេះ ១ ដំរី ១ នោះ។ វាបាត់ទៅតែពីរ យើងបានដល់ទៅបួនឡើងវិញហើយ។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះហើយ ទ្រង់ព្រឺក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់តម្រង់ព្រះស្មារតីបាន ទ្រង់ក៏ត្រាស់នឹងសម្ដេចចៅហ្វាថា : យើងនឹងទៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ ឬនឹងទៅក្រុងស្រីសឈរ។ ដ្បិតក្នុងក្រុងស្រីសឈរនោះ យើងមានគ្រប់គ្រួនៅទីនោះច្រើន។ ទើបសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ទូលថា : យើងធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនដង យើងបានជាស្ដេច ជាចៅហ្វានេះ តាំងពីនៅតតាំងច្បាំងគ្នា នៅស្រីសឈរ ដូច្នេះ គួរយើងយកក្រុងស្រីសឈរនោះជាដើមទីយើងត្រូវបញ្ជូនគ្រប់គ្រួ ទៅទុកក្នុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ យកស្រុកស្រីសឈរជាទីចំបាំង។ បើពុំឈ្នះនៅទីនោះទេ សុំយើងទៅតាំងតនៅក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរម្ដងទៀត ឱ្យបានពីរគ្រា។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់យល់ព្រមហើយ ក៏នាំគ្នាទៅដល់ក្រុងស្រីសឈរ ហើយឱ្យសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' នាំគ្រប់គ្រួទៅក្រុងពិជ័យព្រៃនគរ ហើយត្រាស់ផ្ដាំនឹងសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ'''ថា : ឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពល ឱ្យបានជាច្រើននៅរក្សាបន្ទាយនោះ។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ក៏ទទួលធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាការ។ ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' កែវនាយក ព្រះអង្គចាំបាត់ ពុំឃើញទ័ពជើងគោកលើកមកព្រះអង្គក៏ឱ្យថយទ័ពទូកទៅភ្នំពេញវិញ ដើម្បីនឹងស្ដាប់ព្រះរាជា សម្ដេចព្រះបិតុលា រាជាធិរាជ។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គលើកពិជ័យសង្គ្រាម មកដល់ស្រុកឧដុង្គហើយ ស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះចេតិយ ព្រះបដិមាករ ហើយស្ដេចត្រឡប់មកគង់ព្រះពន្លាវិញ។ ទ្រង់ត្រាស់ចាត់កងទ័ព ជាច្រើនកង : *១. ឱ្យចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទង ជាមេទ័ពមុខ កាន់ពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពស្រួច។ *២. ឱ្យឧកញ៉ាមនោមេត្រី កាន់ពល ១០០០០ នាក់ជាមេទ័ពស្ដាំ។ *៣. ឱ្យឧកញ៉ារាជាមេត្រី ជាមេទ័ពឆ្វេង កាន់ពល ១០០០០ នាក់។ *៤. ចៅពញាមន្ត្រីភ័ក្ដី ជាមេកងទ័ពក្រោយ។ ទាំង ៤ កងឃុំពល ៥០០០០ នាក់ លើកជាទ័ពជើងគោកទៅខែត្រកំពង់សៀម ឆ្លងទៅមាត់ឃ្មុង និង ភ្នំពានជាំង ស្ទាក់ផ្លូវកុំឱ្យសម្ដេចចៅពញា'''ហែង'''ជាឪពុកក្មេកព្រះស្ដេច'''កន''' លើកទៅជួយព្រះស្ដេច'''កន'''បាន។ ទើបទ្រង់ចាត់ទ័ពមួយផ្លូវទៀត : *១. ឧកញ៉ាចក្រី '''"ទេព"''' កូនទី៣ ពញាមឿង ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាមេកងទ័ពមុខ។ *២. ឧកញ៉ាយមរាជ ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង។ *៣. ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ។ *៤. ព្រះអង្គឯង ទ្រង់ពល ៤០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។ *៥. ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី ឃុំពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពបង្កប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំឱ្យធ្វើតាមគ្រប់ប្រការ។ ព.ស. ២០៦៨ , គ.ស. ១៥២៤, ម.ស. ១៤៤៦, ច.ស. ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័ក សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' លុះទ្រង់ចាត់ទ័ពស្រេចហើយ ស្ដេចចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងរឿងរង្គសង្គ្រាមយុទ្ធបរិសុទ្ធ នូវគ្រឿងកកុធភណ្ឌ ព្រះហោរាថ្វាយពិជ័យឫក្សព្រះរាជគ្រូ បុរោហិត ថ្វាយទឹកស័ង្ខ ទឹកកុណ្ឌី ទឹកក្លស់ ផ្លុំត្រែស័ង្ខ ក្រុមសុរិយាតូរ្យតន្ត្រីវាយគង ទូងស្គរ ខ្ទ័រខ្ទារ ទាំងក្រឡាប្រឹថពី ស្ដេចគង់ ព្រះរាជយានព្រមដោយនូវស្វេតច្ឆ័ត្រ ៩ ចាន់ និងចាមរ បៃមន សែនត្វាន់ ទង់ ឆ័ត្រ លឿង ខៀវ ស ព្រាត ប្រុះឆ្លុះសែងព្រះសុរិយា ស្ដេចយាងទៅគង់ព្រះទីនាំងចក្រពត្តិសារាយអណ្ដែត។ ឯអស់មន្ត្រីសេនារេហ៍ពល សឹងជិះទូកហ៊ោទូក-ង មួង យោងពីមុខ នៅពីខាងក្រោយ តាមអណ្ដាប់អណ្ដោយ លើកចេញទៅប្រថាប់ទ័ព នៅព្រះប្រសប់ ឈប់ចាំស្ដាប់សូរស័ព្ទគ្រប់កងដែលលើកទៅ។ ផ្លូវខាងណាទន់នឹងបានលើកទៅជួយខាងនោះ។ សេចក្ដីនេះ ឈប់ស្លេះតែប៉ុណ្ណេះ នឹងតាំងនិយាយអំពី ព្រះស្ដេច'''កន''' កាលតាំងខ្លួនសោយរាជ្យជាសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ក្នុងក្រុងស្រីសឈររួចហើយ ទ្រង់ព្រះតំរិះថា : គួរគិតរកជ័យភូមិ សាងនគរថ្មី ដ្បិតផ្លាស់វង្សថ្មី។ ទ្រង់ព្រះតំរិះម៉្លោះហើយ ក៏លើកពួករាជសេវកាមហាយោធា តាមមាគ៌ារង្គាត់គន់រកទីជ័យភូមិ ពុំត្រូវព្រះរាជហឫទ័យក្នុងខេត្តស្រីសឈរសោះ។ ស្ដេចទៅឯខេត្តព្រៃវែង ក៏ពុំត្រូវព្រះរាជហឫទ័យ លុះប្រាំបីថ្ងៃដល់ទៅស្ទឹងពាមមេត្រេក ខេត្តបាភ្នំ ទើបមានទីទំនួលស្រួលល្អ ទ្រង់ក៏ឱ្យតាំងបន្ទាយវាំងនៅទីនោះ បានជាជាប់ឈ្មោះហៅទីកន្លែង បឹងកំពង់ចៅហ្វា១ កំពង់យមរាជ១ កំពង់ក្រឡាហោម១ កំពង់ចក្រី១ នៅទីនោះ ឯអ្នកស្រុក អំពីស្រុកកណ្ដោលជ្រុំ១ ជើងបាក់ដែង១ រោងដំរី១ ព្រៃនគរ១ គ្រប់ទិស តែងត្រេកមេត្រី មកចុះចូលទៅថ្វាយបណ្ណាការ ច្រើនជាអនេក ទើបទ្រង់ប្រែឈ្មោះ ទីភូមិនោះជា មេត្រេកវិញ។ ទ្រង់សាងព្រះនគរបាន ៨ខែ ពុំទាន់ស្រេច ស្ដេចទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ជាថ្មីថា : តាំងព្រះនគរនេះ ជិតនៅដែនយួនណាស់ បើយួនលើកមក នឹងពិបាកកេណ្ឌពល តច្បាំងឱ្យរួសរាន់មិនទាន់ការណ៍ ទ្រង់ជំនុំព្រមសេនាបតីហើយ ព្រមរាជសេវកាមាត្យា មុខមន្ត្រីព្រះស្នំក្រមការសេនាយោធា ទៅរកទីជ័យភូមិក្នុងខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ លុះដល់ទៅទីមួយអន្លើ វាយគងហៅគ្នាវាស់នាទីជីកដី ជាស្នាមភ្លោះ កបន្ទាយតែ ៥ សិនបួនជ្រុង។ នោះមានខ្លះមិនពេញចិត្តថា ដ្បិតតូចខ្លះថា ទីនេះមិនមានជ័យភូមិល្អទេ តែវាយគងហៅប្រជុំគ្នាកាលណា ស្ដីដោយគ្នាថា ព្រោះគំនិតអ្នកនេះយ៉ាងនេះ អ្នកនោះយ៉ាងនោះ កើតជំលោះឈ្លោះដោយគ្នាវឹកវរ។ លុះមានរាស្ត្រទៅនៅ ជាប់ឈ្មោះហៅ ភូមិអាដោលគងជ័យបន្ទាយវរតាមហេតុ ដែលជេរដោលគ្នា និងវាយគងរៀងមក។ កាលធ្វើបន្ទាយនៅទីនោះមិនស្រុះស្រួលហើយ ទើបទ្រង់ពិនិត្យទៅឃើញថា: ត្រូវរកទីកន្លែងមួយទៀត ឱ្យជីកដីធ្វើបន្ទាយ ៤ សិនបួនជ្រុង តែមិនទាន់ហើយទេ ទ្រង់ឱ្យឈ្មោះហៅ បន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរធ្វើជិតនឹងរួចហើយ ពិគ្រោះទៅយល់ថា តូចទាបណាស់ មិនសមជាក្រុងធំ មិនល្មមនឹងពលប្រាំពីរប្រាំបីស្បែក នៅបានឡើយ ហើយទីនោះ ទឹកក៏ពុំសូវបរិបូណ៌ ឃើញមានទីខាងត្បូងនោះចំងាយប្រមាណប្រាំមួយប្រាំពីរសិន មានដីទំនាបជ្រាបមានទឹក មានទូលល្អ ជំនុះព្រម ទើបរើពិធីនោះ ទៅតាំងបន្ទាយទៅទីនោះ បណ្ដោយ ២៥ សិន ទទឹង ១៥ សិន កំពស់ ១៥ ហត្ថ ជាបន្ទាយស្ដេចគង់។ ទ្រង់ឱ្យធ្វើបន្ទាយមួយទៀតជាខាងលិច បន្ទាយស្ដេចគង់នោះ ចំងាយពីរសិន ជាបន្ទាយសម្រាប់ចំបាំង ទទឹងបួនសិន បណ្ដោយប្រាំមួយសិន បន្ទាយទាំងពីរនោះ កំពស់ខាងលើបីព្យាម កំរាស់ជើងទេរប្រាំមួយព្យាម កំពស់ម្ភៃហត្ថ ស្នាមភ្លោះ អមបន្ទាយ ដែលស្ដេចគង់នោះ ទទឹងពីរសិនជុំវិញ។ ស្នាមភ្លោះ បន្ទាយចម្បាំងនោះ ទទឹងមួយសិនបីជ្រុង គិតតែជ្រុងខាងជើង ត្បូង ឯក្នុងបន្ទាយស្ដេចគង់ទិសខាងលិច ទិសខាងកើតបន្ទាយចំបាំងនេះដាក់រោងដំរី រោងសេះ រោងព្រះរាជយាន ក្នុងបន្ទាយចំបាំងនោះ ឱ្យតាំងរោងទាហាន ២២ ខ្នង និងវែងជុំវិញ ក្នុងបន្ទាយដែលស្ដេចគង់នោះ ឱ្យតាំងកំពែងកែវបី វាស់ជុំវិញហើយឱ្យសាងប្រាសាទពីរ សាងព្រះចន្ទឆាយា ១ ដំណាក់ព្រះស្នំ២២ ក្នុងព្រះរាជមន្ទីរធំនោះមានក្រឡាព្រះបន្ទុំធំមួយ ក្រឡាព្រះបន្ទុំតូច៧ ជាសម្រាប់តែងព្រះអង្គ ទ្រង់គ្រឿងតាមថ្ងៃទាំង ៧។ ប្រាសាទ ព្រះដំណាក់ទាំងប៉ុន្មាន សឹងតែឱ្យលាងម្រ័ក្សណ៍ជាតិហិង្គុល បិទមាសឆ្លុះឈ្លាស រន្ទាលច្រាលឆ្អៅ។ ទ្រង់ឱ្យជីកស្រះស្រង់ សួនច្បារ ផ្កាស៊ុមខាងក្នុងសម្រាប់ស្រង់ និង សម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការងូតទឹក ខាងមុខកំពែងកែវនោះ។ ទ្រង់ឱ្យជីកស្រះធំមួយ ឱ្យចៅពញាវៀងជីកទិសខាងត្បូង ចៅពញាវាំង ជីកទិសខាងជើងចៅពញាស្រាលជីកទិសខាងកើត ចៅពញាលំពាំងជីកទិសខាងលិច ទំហំស្រះនោះមួយសិនប្រាំព្យាមបួនជ្រុង ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាស្រាលគឺទីក្រឡាហោម ឱ្យប់ចាត្រីព្រួល រ៉ស់ ឆ្ដោ ទៅលែងក្នុងស្រះខាងក្នុងខាងក្រៅ តាមស្នាមភ្លោះបន្ទាយនោះ។ ស្រុកនោះ សម្បូណ៌ត្រី មិនឱ្យខ្ញុំរាជការអត់ឃ្លានហើយក្នុងព្រះរាជវាំងនោះទ្រង់ ឱ្យធ្វើថែវជុំវិញ និងរោង ផ្លូវដើរទៅមកមិនឱ្យត្រូវថ្ងៃត្រូវភ្លៀងទេ។ ខាងក្រៅបន្ទាយទាំងពីរនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបន្ទាយឆាក់ ទាំង ៨ ទិសសម្រាប់ចំបាំង ហើយឱ្យធ្វើឃ្លាំងតាំងទុកក្នុងបន្ទាយ ១៥ ខ្នង សម្រាប់ដាក់ស្រូវអង្ករ ត្រីងៀតត្រីឆ្អើរ និងភោជនាហារសម្រាប់ចែកចាយ សេនាទាហានរេហ៍ពល មិនឱ្យអត់ឃ្លាន។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' អង្គនេះ ព្រះអង្គពុំមានអគ្គមហេសីទេ ព្រះអង្គបានព្រះនាង '''ផាលែង''' ជាកូនសម្ដេចពញា'''ហែង'''លើកឡើងជាព្រះស្នំឯក។ ទ្រង់សព្វព្រះទ័យនឹងព្រះស្នំឯកណាស់។ ឱ្យតាំងប្អូនព្រះស្នំឯក ជាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ។ ឯបន្ទាយនោះ មានទ្វារធំ ៤ ទ្វារតូចតាមជ្រុងបន្ទាយ ៤។ ទ្វារធំខាងកើតឱ្យឈ្មោះហៅថា ទ្វារចក្រ ឱ្យពញាឆ្លូករាជការនៅរក្សា ជាទ្វារសម្រាប់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះបញ្ជរទតទិសនានា។ ទ្វារធំខាងត្បូងឱ្យឈ្មោះហៅថា ទ្វារស្នងទ្រង់ ស្ដេចឱ្យស្នងធ្នឹមព្រះនគរជាប្អូនថ្លៃនៅថែរក្សាត្រួត្រា ហើយជាសម្រាប់ស្ដេច ចេញទតសេនាទាហាន សមថ្វីដៃ។ ទ្វារធំខាងលិច ឱ្យឈ្មោះហៅថា ទ្វាររោង ស្ដេចឱ្យពញារោងរាជភក្ដី នៅត្រួតត្រា សម្រាប់ស្ដេចចេញទតដំរី សេះ ព្រះរាជយាន។ ទ្វារធំខាងជើងឱ្យឈ្មោះហៅថា ទ្វារត្រាច់ ឱ្យពញាត្រាច់សារវន្ត នៅត្រួតត្រា សម្រាប់ស្ដេចនាំព្រះស្នំក្រមការ ចេញទៅប្រពាតព្រឹក្សាទាំងឡាយជាទីកំសាន្តព្រះរាជហឫទ័យ។ ក្នុងកំពែងព្រះវិហារ ស្ដេចសាងវត្ត សាងប្រាសាទមួយហើយយកមាសខ្មៅ សាងព្រះពុទ្ធរូបមួយព្រះអង្គ មានព្រះភ្នែន ១២ ធ្នាប់ កំពស់ ២០ ធ្នាប់តម្កល់ក្នុងប្រាសាទនោះ។ ទ្រង់តាំងនាមហៅព្រះអង្គខ្មៅ ទ្រង់តាំងនាម ចៅអធិការវត្តនោះថា ព្រះអរិយញាណសាគរ អាប៉ោ ប្រគេនរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាសម្រាប់វត្ត។ ទ្រង់តាំងនាមវត្តនោះហៅថា វត្តប្រាសាទ ខ្លះហៅថា វត្តខ្មៅ។ ឯអ្នកព្រះម្នាង ផាលែងនោះសាងព្រះអារាមមួយខាងជើងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។ លុះសាងរួចហើយ នាងឱ្យជញ្ជូនសព្វទ្រព្យទាំងពួង ទៅគរថ្វាយព្រះស្រីរតនត្រ័យនៅទីនោះ បានជាជាប់ឈ្មោះ មកហៅវត្តគរ សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯក្រុងពិជ័យព្រៃនគរនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងថ្នល់មួយ តម្រង់ទៅខេត្តរោងដំរី ដើម្បីជាសម្រាប់ព្រះអង្គ យាងទៅក្រសាលសមុទ្រ ថ្នល់មួយនៅវត្តព្រះធាតុ ដើម្បីសម្រាប់ស្ដេច ព្រះរាជដំណើរទៅថ្វាយបង្គំ គោរពព្រះបរមធាតុ ព្រះអរហន្តថេរ។ សេចក្ដីនេះ ស្លេះទុកត្រឹមនេះសិន នឹងអធិប្បាយអំពីវត្តព្រះធាតុនេះតទៅ។ កាលផែនដីព្រះបាទអរត្តពលពាសោនោះ ព្រះអង្គចាត់ព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គព្រះនាមពញាអរ តាំងជាំសម្ដេចចៅពញាអរជូន ឱ្យមកគ្រងស្រុកត្បូងឃ្មុំ ជាសាមលរាជធំ។ សន្តតិវង្សពញាអរ គ្រងស្រុកនេះបាន ៨ តលុះផុតបុត្រព្រះរាជត្រកូលនោះទៅ ដោយព្រះរាជជាន់ក្រោយៗ របស់សម្ដេចចៅពញាអរជូននោះអាឥតបុត្រនឹងតវង្សនោះក្នុងផែនដីព្រះបាទធម្មាសោករាជ ព្រះអង្គចាត់ព្រះរាជនត្តាមួយព្រះនាមព្រះអង្គកែម ឱ្យមកគ្រងស្រុកត្បូងឃ្មុំ តាំងព្រះនាមជាសម្ដេចចៅពញាអរជូន ព្រះអង្គកែម មានទ្វារ៤ ចៅមឿង ៥ គឺ : មឿងទួលអង្គុញ ងារជាឧកញ៉ារិទ្ធីតេជោ ១ ចៅមឿងព្រៃជើកតួ ងារជាឧកញ៉ាក្រៃសរ សេនាចាប់ជូន១ ចៅមឿងជុំចែ ងារជាឧកញ៉ាមន្ត្រីស្នេហា ១ ចៅមឿងជ្រៃរហា ងារជាំឧកញ៉ាចន្ទអន្សា១ ចៅមឿងថ្មគ្រែ ងារជាឧកញ៉ាគីរីពុទ្ធបាទ១។ មានទ្វារ៤ទ្វាររូង ងារជាឧកញ៉ាក្រៃសរសង្គ្រាមរូប ១ ទ្វាររៀលងារជាឧកញ៉ាក្រៃយោធារៀល១ ទ្វារលោ ងារជាឧកញ៉ាក្រៃអនុជិតទ្វាលោ១ ទ្វារកត់ងារជាឧកញ៉ារឿងរង្គទ្វារកត់១។ សម័យថ្ងៃមួយនោះ បណ្ដាអ្នកស្រុកទាំងប៉ុន្មាន ក្រឡេកទៅឃើញព្រះអរហន្តហោះធ្យានលើអាកាស ធ្លាក់មកលិចទៅក្នុងដីបាត់ បែករស្មីជា ៧ ពណ៌ ក៏នាំគ្នាឆោឡោជីកដីនោះទៅ ជ្រាបដល់សម្ដេចចៅពញាអរជូនអង្គកែម ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សាទរ ចេញមកឃោសនាអស់ក្រមការ ឱ្យជួយជីកដីនោះទៅ ឃើញព្រះបរមសារីរិកធាតុ ហើយក៏ឆោឡោធ្វើសក្ការបូជា ធ្វើព្រះអារាម ធ្វើព្រះវិហារ សីមា ព្រះចេតីយ សុទ្ធសឹងតែពីថ្ម ល្អថ្លៃថ្លា បញ្ចុះព្រះបរមសារីរិកធាតុ រួចតាំងនាមចៅអធិការ វត្តនោះជា សម្ដេចព្រះសិរីធម្មធាតុតាំងនាមវត្តនោះហៅ វត្តព្រះធាតុ បានជាជាប់ហៅវត្តព្រះស្រី ព្រះធាតុរៀងមក។ ព្រះអង្គធ្វើបុណ្យឆ្លង៣ខែ និមន្តព្រះសង្ឃទេសនា តាំងពី ៥០ ជាតិ មកដល់ទសជាតិ ហើយសម្ដេចចៅពញាអរជូនអង្គកែម សព្វព្រះទ័យនឹងរឿងព្រះមហោសថណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យជីកជាអុងម៉ុង ១ តែអុងម៉ុងនោះតូច ទ្រង់សព្វព្រះទ័យ ទ្រង់ឱ្យជីកមួយទៀត ទំហំទទឹង១៤ ហត្ថ កំពស់១៥ហត្ថ ជម្រៅទទឹងចម្ងាយវែងឆ្ងាយទៅដល់មាត់សមុទ្រដែលនៅស្រុកយួន ជាតំណាងអុងម៉ុងព្រះមហោសថ បានជាអ្នកស្រុកហៅ អុងម៉ុង ព្រះមហោសថរៀងមក។ នេះនឹងនិយាយអំពីសម្ដេចព្រះស្រី'''ជេដ្ឋា''' ម្ចាស់ផែនដីត្រើយខាងកើត ដែលទ្រង់មកចាត់ឱ្យសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' នាំគ្រប់គ្រួទៅហើយ ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង កេណ្ឌកងទ័ពមកឱ្យរក្សាព្រះនគរ ទើបបានតែ ១០០០០ នាក់នោះ នាយគយខាងពាមផ្កាយម្រេច ១ នាយគយខាងខែត្រព្រៃវែង១ នាយគយខាងពាមរ ១ ទាំង ៣ មេគយនេះ យល់កងទ័ពទាំង ៣ ផ្លូវ លើកដល់ទៅហើយក៏ភិតភ័យ ឡើងសេះចូលទៅប្ដឹងសេនាបតីឱ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ត្រាស់ថា : យើ ពញាចន្ទរាជា អញស្មានថា បានផែនដីតែប៉ុណ្ណោះក៏នឹងគិតនៅស្ងៀម រក្សាតែផែនដីដោយខ្លួនឱ្យរាស្ត្ររកស៊ីឱ្យសុខសប្បាយទៅហើយ ឥឡូវរុករានទន្ទ្រានលើកយកយោធាទាហាន តាមមកទៀត។ ខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សេនាបតីទាំង ៤ ឱ្យតឿនពលឡើងរក្សានាទីភាគបន្ទាយ តែកាលពិនិត្យរេហ៍ពលទៅឃើញបានចំនួន បានតែ ១០០០០ នាក់ ទ្រង់យល់ថានឹងទប់រក្សាបន្ទាយព្រះរាជវាំងពុំបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកៀរគ្រួ លើកចោលបន្ទាយបាសាន។ លុះធ្វើដំណើរមកទ័ពព្រះស្រីជេដ្ឋា ក៏មកជួបប្រទះនឹងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក "សុខ" កូនពញាមឿង។ ទ័ពទាំងសងខាង ក៏បានច្បាំងគ្នា ពីព្រឹកលុះថ្ងៃត្រង់ តែពុំទាន់ឈ្នះចាញ់។ ឧកញ៉ាចក្រី "ទេព" កូនទី៣របស់ពញាមឿង និង ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រសំរោងទង បានដឹងថា : ព្រះស្ដេច'''កន''' និងមុខមន្ត្រីរេហ៍ពល រត់ចោលបន្ទាយដូច្នោះហើយ ព្រមទាំងឮសូរកាំភ្លើង កំពុងច្បាំងគ្នាជាខ្លាំងណាស់ទៀត ក៏តឿនកងទ័ពស្រូតតាមទៅហើយ បានទាន់កំពុងច្បាំងគ្នា។ មេទ័ពទិសខាងលិចទាំងពីរកង ក៏ដេញពលឱ្យចូលជួយច្បាំង ប្រកាប់គ្នាយ៉ាងសាហាវ ពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើន។ មេទ័ពត្រើយខាងលិចព្រួតគ្នាចូលទៅប្រយុទ្ធ និងចាប់ព្រះស្ដេច'''កន'''ទៀត តែស្ដេច'''កន''' ខំបរពលវាយទំលាយ តែពុំរួចក៏ថយ កងទ័ពនិងគ្រប់គ្រួ ចូលទៅនៅក្នុងបន្ទាយស្រីសឈរវិញ ហើយឱ្យបិទទ្វារបន្ទាយឱ្យរេហ៍ពលឡើងរក្សានាទីបន្ទាយជាមាំមួន។ ឯស្នាព្រះអង្គ ជាក្មួយព្រះស្ដេច'''កន''' ឃុំពល ៥០០ នាក់នៅក្រៅបន្ទាយលុះឃើញព្រះស្ដេច'''កន''' ជាប់ចំណោមហើយ នាំពល ៥០០ នាក់នោះ វាយជ្រែកចូលទៅ ក៏ពុំបានទើបស្នាព្រះអង្គជិះសេះ បរជាប្រញាប់ទៅជម្រាបសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' នៅបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' លុះបានដឹងហើយ ក៏និយាយនឹងសម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' ជាបិតាក្មេកព្រះស្ដេច'''កន''' និងឧកញ៉ាចក្រីជាមា ព្រះស្ដេចកន ពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ '''"ផាលង់"''' ជាប្អូនថ្លៃព្រះស្ដេច'''កន''' ថា : ឱ្យនៅត្រួតបន្ទាយឱ្យមាំមួន កុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។ កាលមន្ត្រីទាំង ៣ នាយទទួលពា្យហើយសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ក៏ឡើងជិះសេះនាំពល ៥០០០០ នាក់ លើកស្រូតទៅជួយព្រះស្ដេច'''កន'''។ លុះឃើញទ័ពខាងលិច កំពុងតែចោមបន្ទាយដូច្នោះ ក៏បរពលវាយជ្រែកចូលទៅ។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះស្ដេច'''កន''' នៅលើក្បាលបន្ទាយ ឃើញមានកងទ័ពជ្រែកចូលមក អរណាស់ ក៏នាំចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង វាយជ្រែកចំណោមចេញទៅ តែវាយបាន៣ថ្ងៃហើយក៏នៅតែចេញពុំរួច។ ឯសម្ដេចព្រះឧត្តមបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ព្រះអង្គលើកទ័ពទៅដល់ភូមិស្វាយ ឫស្សីស្រុកហើយទ្រង់ជ្រាបថា : មេទ័ពទាំង ៣ ចោមបន្ទាយ ព្រះស្ដេច'''កន''' ៣ ថ្ងៃហើយពុំបែក ចាប់ខ្លួនពុំបាន ពុំទាន់ឈ្នះចាញ់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈឱ្យលើកទ័ពទៅជួយថែមទៀត ហើយព្រះអង្គលើកទ័ពទៅតាំងបន្ទាយឈប់ទ័ពនៅទន្លេបិទ ខែត្រត្បូងឃ្មុំ។ ស្រេចហើយ ទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីឱ្យឃុំពល ១០០០០ នាក់ ឱ្យលើកទ័ពទៅបង្កប់ក្នុងព្រៃរំលោងប្របផ្លូវចង្អៀត ទ្រង់ផ្ដាំថា : បើឃើញទ័ពអាខ្មាំងលើកទៅជួយ ឬ លើករត់ចេញពីបន្ទាយមក ឱ្យលើកទ័ពទៅបោះស្កាត់ពីមុខវា ចាប់វាឱ្យបានកុំឱ្យអាខ្មាំងរត់រួច។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ព្រះសុទត្ត ឱ្យឃុំពលកាំភ្លើងតូច ២៥០ នាក់ឱ្យទៅបង្កប់ចាំមើលឃើញកងទ័ពខ្មាំងចុះក្នុងផ្លូវរំលោងហើយ ទ្រង់ផ្ដាំថា : ឱ្យព្រួតគ្នាបាញ់ កុំឱ្យខ្មាំងរត់រួច ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ាមហាទេព ឱ្យឃុំពល ៤០០ នាក់ ទៅពួនចាំនៅលើភ្នំពានជាំងថា បើឃើញទ័ពខ្មាំងមកដល់ឱ្យព្រួតគ្នាបាញ់នឹងកាំភ្លើងធំ នឹងព្រួតប្រមៀលដុំថ្ម ទម្លាក់ឱ្យត្រូវពួកខ្មាំង ចាប់ខ្មាំងឱ្យបាន។ មេកង ទាំងបី ក៏ថ្វាយបង្គំលា ធ្វើតាមត្រាស់បង្គាប់។ ឯចៅពញាតេជោ មេទ័ពខាងលិច យល់ទ័ពខ្មាំងវាយផ្ទប់ទាំងពីរខាង នឹងទ្រាំខាងមុខវាមិនបាន ទើបស្រែកឱ្យពលបើកផ្លូវឱ្យខ្មាំងចេញទៅ។ ឯព្រះស្ដេច'''កន''' យល់ឃើញដូច្នេះហើយ​ក៏នាំពលចេញពីបន្ទាយទៅ ទំលាយទ័ពដែលព័ទ្ធចេញបាន។ ក្នុងគ្រានោះ មេទ័ពទាំងបីកង ក៏ដេញពលសត្រូវ ចាក់កាប់ស្លាប់ពលខ្មាំងជាង ១០០០០ ប្លាយនាក់។ ព្រះស្ដេច'''កន''' និងចៅហ្វាកៅ ខំបរពលស្រូតរូត ឆ្លងទន្លេតូច ទៅតាមផ្លូវមេសព្រះចន្ទ កាត់តម្រង់ទៅក្រុងពិជ័យព្រៃនគរ។ ពេលនោះសម្ដេចចៅពញា'''បែន''' មេទ័ពខាងលិច លើកទៅប្រទះនឹងទ័ពខាងកើត*លបែកខ្ចាត់ខ្ចាយដូច្នោះ ក៏បរពលឱ្យចូលកាប់ចាក់ពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើន ហើយសម្ដេចពញា'''បែន''' ជិះសេះរាំដាវ ខ បរដេញទៅទាន់ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ'''។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ឱ្យព្រះស្ដេច'''កន''' បរសេះរត់ទៅមុនឯខ្លួនចៅហ្វា'''កៅ''' បែរមកប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាមួយស្របក់ តែទទួលជាពេលនោះ សេះសម្ដេចចៅពញា'''បែន'''ស្រុតជើងក្នុងអន្លង់សម្ដេចចៅពញា'''បែន''' ក៏ធ្លាក់អាវុធពីដៃ ដូច្នេះសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ'''យល់បានការហើយក៏ពួយនឹងលំពែងទៅត្រូវសម្ដេច ចៅពញា'''បែន''' ធ្លាក់ពីលើសេះស្លាប់មួយរំពេច។ ឯមេទ័ពខាងលិចទាំងបីកង លើកទៅដល់ក៏បរពលឱ្យចូលច្បាំង។ នោះសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ឃើញទ័ពខាងលិចច្រើនលប់កម្លាំង ក៏បរសេះរត់ទៅតាមព្រះស្ដេច'''កន'''។ ព្រះស្ដេច'''កន''' កំពុងរត់ក្នុងផ្លូវរំលោងលុះឃើញសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' មកដល់ហើយ ក៏នាំស្រូតទៅ។ មួយរំពេចនោះ ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីយល់ទ័ពខ្មាំងនៅក្នុងរំលោង ហើយក៏បរពលស្កាត់ស្ទាក់ពីមុខភ្លាម។ ទ័ពខ្មាំងនឹងវាយទម្លាយទៅ ក៏ពុំរួច នឹងងាកឆ្វេងស្ដាំ ក៏ពុំបាន ព្រោះទើសនឹងច្រាំងខ្ពស់ណាស់ នឹងថយក្រោយក៏ពុំបានឡើយ ហើយកងទ័ពពីក្រោយក៏ដេញប្រផាប់ជាប់មកដែរ។ ឃុនលួងព្រះស្ដេច'''កន''' ភ័យណាស់ទើបប្រឹក្សានឹងសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ថា: យើងម្ដងនេះ នឹងរត់ទៅខាងណា ក៏ពុំបាន ព្រោះសងខាងមានច្រាំងខាន់ ខាងមុខមានទ័ពគេបោះស្កាត់ ខាងក្រោយមានទ័ពគេដេញ នឹងជ្រែកទៅខាងណា ក៏ពុំរួចដែរ យើងមុខជាស្លាប់នៅទីនេះពុំបាន។ ថាតែម៉្លោះហើយស្ដេច'''កន''' ក៏ក្រាបយំលើខ្នងសេះ។ សម្ដេច'''កៅ''' យល់ដូច្នោះហើយ ក៏ចាប់ដៃទាញឡើងហើយថា បើមាស្លាប់សុំក្មួយស្លាប់តាម។ បើមាមានជីវិតរស់ទេ ក្មួយនឹងភ័យខ្លាចវាថ្វី។ ថាហើយ ចៅហ្វា'''កៅ''' ក៏បរសេះវាយទម្លាយចេញទៅ។ ឯព្រះសុទត្ត យល់ទ័ពខ្មាំងជាប់ចំណោមហើយ ក៏បរពលកាំភ្លើង ២៥០ នៅឈរបាញ់ពីលើមាត់ច្រាំងទៅ ត្រូវពលខ្មាំងស្លាប់ជាច្រើនណាស់។ សម្ដេច'''កៅ'''យល់ដូច្នោះហើយ ក៏ស្រែកប្រកាសថា : បើយើងមិនខំប្រឹង គង់តែស្លាប់នឹងគ្រាប់កាំភ្លើងគេអស់មិនខាន យើងស៊ូចូលទៅប្រកាប់ បើស្លាប់នឹងប្រយុទ្ធគេ យើងក៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះដែរ បើរស់ យើងក៏បានរួចទៅបន្ទាយជួបប្រពន្ធកូនជាមិនខាន។ ឯអស់ពួកខ្មាំងស្ដាប់ឮហើយ ក៏ចូលចិត្តពួតដៃគ្នា ចូលវាយទម្លាយទ័ពមុខត្រាតែរួចចេញមក សល់នៅតែមនុស្ស ៥០០០ នាក់ ក្រៅពីនោះស្លាប់អស់។ ទ័ពទាំងនោះ ក៏ខំស្រូតរូត រត់ទៅដល់ច្រកចង្អៀតផ្លូវភ្នំពានជាំង អស់កំលាំងណាស់ ក៏នាំគ្នាឈប់ដាំបាយស៊ី។ ឧកញ៉ាមហាទេព យល់ហើយ ក៏ឱ្យប្រមៀលថ្ម បាញ់នឹងកាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា ត្រូវពួកពលព្រះស្ដេច'''កន''' ស្លាប់ជាច្រើនទៀត។ ព្រះស្ដេច'''កន''' និងចៅហ្វា'''កៅ''' ព្រមទាំងទាហាន ៥០០០ នាក់ នាំគ្នារត់ទៅទៀត។ ឧកញ៉ាមហាទេព ដេញតាមទៅឃើញច្រកចង្អៀតណាស់ ក្រែងត្រូវកលឧបាយសត្រូវ ក៏វាយស្គរហៅពលថយមកជួបនឹងទ័ពទាំង ៥ កងវិញ ហើយនាំគ្នាទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេច ឧត្តមបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' សូមទ្រង់ជ្រាប គ្រប់ប្រការ។ សម្ដេច ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបថា : សម្ដេចចៅពញា'''បែន'''ស្លាប់ ចាប់ខ្មាំងក៏មិនបានហើយ ទ្រង់ស្ដាយណាស់ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា : ចៅពញា'''បែន''' មិនគួរជាស្លាប់នឹងដៃ អាខ្មាំងឡើយ។ ទ្រង់ព្រះពិរោធនឹងពួកអាខ្មាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍''' ឃុំពល ២០០០ នាក់ ទៅវាយបន្ទាយពិជ័យនគរ ឱ្យឧកញ៉ាវាំងឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅវាយទិសខាងលិច ឱ្យសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ជាកែវនាយក មេទ័ពធំ ត្រួតត្រាលើមេទ័ពទាំងអស់។ មេទ័ពទាំង ៣កងក៏លើកពលទៅចោមបន្ទាយ តាមត្រាស់បង្គាប់ រៀងៗខ្លួនពុំមានធ្វេសប្រហែសឡើយ។ (សាស្ត្រាទាំងប៉ុន្មាននិយាយថា ព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា'''ស្ដេចឱ្យលើកទ័ពទៅប្រាំកង តែដល់រាប់ឈ្មោះមេទ័ពឃើញតែបីកង)។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ដែលនាំព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះស្ដេច'''កន''' រត់ទៅនោះ លុះរត់ទៅដល់បន្ទាយហើយ ក៏រួបរួមនឹងសម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' ចៅពញាចក្រី និង ចៅពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ "'''ផាលន'''" នឹងចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំង តាំងឱ្យត្រួតត្រារក្សាពុំហ៊ានធ្វេសប្រហែស ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ។ មេទ័ពទាំងបីកង ខាងព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' លុះលើកទៅដល់ បង្គាប់ពលឱ្យឡើងក្បាលបន្ទាយ ខាងសត្រូវឥតមានបង្អែបង្អង់ឡើយ។ ពួកពលខ្មាំងក៏ពួយនឹងលំពែងបាញ់នឹងកាំភ្លើង ប្រមៀលដុំថ្ម ទម្លាក់មកត្រូវអស់រេហ៍ពល មេទ័ពខាងលិច បណ្ដាលឱ្យស្លុតស្លាប់អស់ជាច្រើន។ មេទ័ពខាងលិចយល់ជា ទ្រាំពុំបានហើយ ក៏វាយស្គរបរពលថយមកវិញ។ មេទ័ពខាងលិចព្យាយាមបរពលឱ្យចូលចោមបន្ទាយព្រះស្ដេច'''កន'''ឥតឈប់ឈរ តែឡើងបន្ទាយមិនបាន។ ទ័ពទាំងសងខាងតតាំងច្បាំងគ្នាដូច្នេះដល់ទៅ ៣ ខែ ក៏យកបន្ទាយនោះពុំបាន ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំហើយខ្ពស់ៗណាស់។ ក្នុងខណៈនោះ ចូលក្នុងឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ព.ស. ២០៦៦, គ.ស. ១៥២២, ម.ស. ១៤៤៤, ច.ស. ៨៨៤ ខែជេស្ឋ ដែលគួរទុកឱកាសឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែប្រកបចំការច្បារដំណាំ ទើបសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ម្ចាស់ផែនដី គ្រងពិជ័យនគរ មានព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមន្ត្រី ជារាជទូត នាំទៅថ្វាយ ព្រះបរមខត្តិយាមហាបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ផែនដីត្រើយខាងលិចដែលមានសេចក្ដីថា : ព្រះរាជសារ មហាទិព្វវិសេស ព្រះបាទសម្ដេច ស្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះស្រីជេដ្ឋា បរមខត្តិយាមហាធិបតី​សិរីយសោធរ គ្រងពិជ័យនគរ បវររាជធានី ជាអម្ចាស់លើត្បូង។ ចម្រើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះមហា'''ចន្ទរាជា''' រាមាធិបតីទិសខាងលិចបានទ្រង់ជ្រាប។ យើងធ្វើមហាពិជ័យសង្គ្រាមនឹងគ្នា ជាអង្វែងឆ្នាំហើយ អស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករ បវររាជធានី ក៏នឿយព្រួយ ព្រាត់ប្រាសបុត្រភរិយាជាច្រើន។ ឥឡូវនេះរដូវដែលត្រូវរាស្ត្រធ្វើស្រែក៏មកដល់ហើយ។ យើងជាម្ចាស់ផែនដី ទិសខាងកើតយល់ថា គួរឈប់សង្គ្រាមមួយវេលា បង្អង់ឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែចំការសិន លុះរាស្ត្រធ្វើរួចកាលណា សុំយើងធ្វើសង្គ្រាម ល្បងព្រះបារមីតទៅទៀត។ ព្រះអង្គជាអម្ចាស់ទិសខាងលិចយល់ដូចម្ដេច? ថាបើយល់ព្រមហើយ ឱ្យរំសាយកងទ័ព ទៅធ្វើស្រែចំការយកប្រយោជន៍ចិញ្ចឹមបុត្រភរិយា តាមប្រវេណីចុះ។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយា មហា'''ចន្ទរាជាធិរាជ''' ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់នឹងព្រះរាជទូតថា : ម្ចាស់ឯងគិតនេះ ក៏ត្រឹមត្រូវតាមផ្លូវច្បាប់ហើយ។ សេចក្ដីនេះអញយល់ព្រមតាមហើយ តែឱ្យម្ចាស់ឯងរំសាយកងទ័ពទៅ ជាមុនចុះ ចាំអញរំសាយទៅតាមក្រោយ។ វេលានោះចៅពញាមន្ត្រី រាជទូតក៏ថ្វាយបង្គំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''វិញ។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' គឺព្រះស្ដេច'''កន'''បានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏ឱ្យរំសាយកងទ័ព ទៅធ្វើស្រែចំការ តាមភូមិលំនៅទីទៃៗ។ ឯសម្ដេចព្រះបរមឧត្តម ខត្តិយា'''ចន្ទរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបដោយកងល្បាតថាព្រះស្ដេច'''កន''' រំសាយទ័ពហើយ ព្រះអង្គក៏ឱ្យរំសាយកងទ័ពដែរ ទ្រង់ទុកនៅសម្រាប់បន្ទាយ ប្រមាណ ១០០០ នាក់។ ក្នុងថ្ងៃមួយនោះ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះហត្ថាម្ខាងទ្រង់កៅទណ្ឌ ព្រះហត្ថាម្ខាងទ្រង់នូវព្រួញ ២៥ ស្ដេចនាំអ្នកព្រះម្នាង '''ផាលែន''' និងព្រះស្នំក្រមការ យាងព្រះបាទាតាមផ្លូវថ្នល់ ទៅថ្វាយបង្គំព្រះអរហន្តធាតុ នៅវត្តព្រះធាតុតាមសព្វដង។ ព្រះរាជកិច្ច នោះដឹងដល់ ឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍'''ជាមេទ័ពហ្លួងខាងលិច ទើបមេទ័ពនេះ ក៏ចាត់កងទ័ពកាំភ្លើងតូច ១០០ នាក់ឱ្យទៅបង្កប់ចាំក្នុងព្រៃ ដើម្បីលបលុកព្រះស្ដេច'''កន'''។ លុះព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា'''ទៅដល់ ទាហានកាំភ្លើងដែលឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍''' ចាត់ទៅនោះក៏បាញ់ទៅត្រូវដាច់ព្រះពស្ត្រ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ៥ គ្រាប់។ សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់កៅទ័ណ្ឌបាញ់ទៅវិញ បាញ់ម្ដងចេញទៅ ៥ ព្រួញ បាញ់ ៥ ដងត្រូវជា ២៥ ព្រួញបណ្ដាលឱ្យស្លាប់ពល ឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍''' ២៥ នាក់ ទ័ពសល់ពីនោះមិនហាននៅតទៅទៀតក៏បែករត់ទៅប្ដឹងឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍'''វិញ តាមដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ក៏នាំព្រះស្នំក្រមការត្រឡប់ទៅបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរវិញ ហើយទ្រង់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ហើយចាត់ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី'''ទេព''' ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារនោះ ទៅថ្វាយព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' សូមទ្រង់ជ្រាប។ រាជទូត ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលា អញ្ជើញព្រះរាជសារទៅដល់សេនាបតី សេនាបតី នាំចូលទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យអាល័ក្ស ថ្លែងសេចក្ដីតាមព្រះរាជសារថា : យើងជាម្ចាស់ផែនដីទិសខាងកើត មានព្រះរាជសារមកសុំឱ្យបញ្ឈប់សង្គ្រាមដើម្បីឱ្យរាស្ត្រធ្វើស្រែ ម្ចាស់ផែនដីខាងលិចក៏ព្រមហើយ។ ឥឡូវនេះហេតុអ្វី ម្ចាស់ផែនដី ទិសខាងលិចដែលធ្វើជាព្រះមហាក្សត្រធំហើយ ស្ដេចមកស្រដីគ្មានពាក្យសត្យសោះ គឺថាឱ្យទាហានទៅលបបាញ់យើងក្លែងធ្វើដូចទ័ពចោរប្លន់ដូច្នេះ ? ព្រះបាទ ព្រះបរមឧត្តម ខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធខឹងកងទ័ពដែលទៅលួចបាញ់នោះ ពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសួររកមុខទៅឃើញថា ឧកញ៉ាយមរាជ'''សួស្តិ៍''' ឱ្យកងទ័ពទៅលបបាញ់ ទើបត្រាស់ឱ្យសេនាទាហាន ក្រុមរក្សាព្រះអង្គ ចាប់យកឧកញ៉ាយមរាជ ទៅសម្លាប់ភ្លាម។ ឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ហើយ គ្មាននរណាហ៊ានកប់សោះ។ លុះដល់ខ្មោចយមរាជនោះហើម ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ប្រាប់អនុញ្ញាតឱ្យញាតិសន្តាន យកខ្មោចនោះទៅធ្វើបុណ្យហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យបញ្ចូលកងទ័ព ដែលសល់៧៥នាក់នោះ ជាពលរក្សាផ្នូរខ្មោចឧកញ៉ាយមរាជហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពលសម្រាប់ងារយមរាជ នៅទីនោះរៀងមក។ ឯទីដែលឧកញ៉ាយមរាជ ហេតុនេះហើយ បានជាជាប់មានពលសម្រាប់ងារយមរាជ នៅទីនោះរៀងមក។ ឯទីដែលឧកញ៉ាយមរាជស្លាប់ហើមនោះ លុះមានអ្នកស្រុកទៅនៅហៅថា ភូមិយមរាជហើយ តែយារៗមក ក៏ហៅភូមិហើយមរៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។ ឯព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមខត្តិយាមហា'''ចន្ទរាជា''' គ្រាដែលឈប់សង្គ្រាមនោះព្រះអង្គតាំងបន្ទាយនៅភូមិក្ដុល មានរេហ៍ពល សម្រាប់បន្ទាយ ១០០០០ នាក់ ហើយព្រះអង្គទុកតែសម្ដេច ព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ជាកែវនាយក និងសេនាទាហាន ៤០០០ នាក់ឱ្យនៅរក្សាបន្ទាយ។ ឯព្រះអង្គ និងរេហ៍ពល ៦០០០ នាក់ ព្រះអង្គយកជាប់និងព្រះអង្គទៅខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ។ ព្រះអង្គឱ្យឈ្មោះបន្ទាយដែលព្រះអង្គគង់នោះ ហៅថាបន្ទាយជ័យវិញ។ នេះនៅនិយាយអំពី សម្ដេចព្រះ'''ស្រីជេដ្ឋា''' ព្រះអង្គគ្រងពិជ័យព្រៃនគរនោះវិញ។ លុះដល់ខែមិគសិរ បុស្ស ហើយទ្រង់គិតថា: ទ្រង់នឹងធ្វើសង្គ្រាមយកជ័យជំនះលើសម្ដេចចៅពញា'''ចន្ទរាជា''' ក្នុងគ្រានេះ ឱ្យត្រាតែបាន ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វា'''កៅ''' សម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' ចៅពញាស្នងធ្នឹមព្រះនគរ ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ចៅពញាស្រាល និងចៅពញាលំពាំង ជាសេនាបតី ឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពល ចំនួនបាន ១៥០០០ នាក់ មកសមហាត់ឱ្យស្ទាត់ ហើយនឹងបានលើកទៅវាយបន្ទាយក្ដុលវិញ។ បើមានជ័យជំនះហើយ ទ្រង់នឹងលើករហូតទៅវាយបន្ទាយជ័យ សម្ដេចផែនដី ក្នុងឆ្នាំនេះឱ្យបាន។ សេនាបតីទាំងប្រាំមួយនាក់ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ ចាត់សំបុត្រឱ្យកេណ្ឌមកគ្រប់គ្រាន់ តាមព្រះបន្ទូលពិសេស។ សេចក្ដីដែលកេណ្ឌរេហ៍ពលមកសមហាត់នេះ ឮសូរសព្ទទៅដល់សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ជាកែវនាយក ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹង ឧកញ៉ាចក្រី'''ទេព''' ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក'''សុខ''' កូនពញាមឿង និង សម្ដេចចៅពញា'''កែវ''' ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅពញាតេជោនោះអស់នាយកងទ័ពថា : ពលគេដល់ទៅ ១៥០០០០ នាក់ ពលយើងតែ ៤០០០ នាក់ដូច្នេះ នឹងគិតដូចម្ដេចកើត។ វេលានោះឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោក កូនពញាមឿងយកសេចក្ដីក្រាបទូល ពលយើង សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ ទ្រង់ឱ្យបន្ថយអស់ទៅហើយ បើយើងនឹងឱ្យទៅកេណ្ឌថែមមកទៀត ក្រែងពុំទាន់តែកាលបិតាទូលព្រះបង្គំលោតអន្លង់សម្លាប់ខ្លួន ទៅកេណ្ឌទ័ពបិសាច ឱ្យជួយធ្វើការនោះ បានផ្ដាំទុកនឹងពញា'''ចាន់'''មេស្មឹងជាភឿនថា បើម្ចាស់ផែនដីមានសេចក្ដីទាល់ ធុរៈដូចម្ដេចកុំឱ្យស្ដេចមានព្រះបន្ទូលផ្ទាល់ថាឱមេស្មឹងនិយាយឆ្លងព្រះបន្ទូល លោក នឹងកេណ្ឌបិសាចមកជួយឱ្យបានសម្រេច។ ឥឡូវការណ៍យើង ក៏ប្រទាល់ខ្លួនណាស់ហើយ គួរយើងធ្វើតាមបណ្ដាំនោះល្បងមើលសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ជាកែវនាយក ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យហៅពញា'''ចាន់'''មេស្មិល ចូលមកត្រាស់ប្រាប់ ដូចកូនពញាមឿងទាំងពីរនាក់ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល។ ខណៈនោះពញា'''ចាន់''' មេស្មិល ទទួលព្រះបន្ទូលពិសេសហើយក៏ឱ្យធ្វើរោងរាជវ័តិ និង ទង់ ឆ័ត្រ គ្រឿងសក្ការៈបូជា ស្លៀកសស្រេចហើយ ក៏ចូលទៅក្នុងរោងរាជពិធី ឧទ្ទិសដល់ខ្មោចពញាមឿងថា : សុំឱ្យពញាជួយឱ្យបានសម្រេច ដូចជួយការណ៍ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់។ ក្នុងគ្រានោះ បិសាចពញាមឿងចូលសណ្ឋិត នឹងមេស្មឹល ហើយថ្លែងប្រាប់កូនទាំងពីរថា : ឱ្យយកចំបើងថងជារូបមនុស្ស ឱ្យច្រើនកាន់ប្រឆេះ ឱ្យពួកពលចេះតែតាំងហ៊ោ បាញ់កាំភ្លើងពីចម្ងាយទៅ សុំយើងកេណ្ឌទ័ព បិសាចទៅជួយឱ្យសម្រេច។ វេលានោះកូនពញាមឿងទាំងពីរនាក់ លុះដល់វេលាយប់ហើយ ក៏ឱ្យរេហ៍ពលយកចំបើង ចងជារូបមនុស្សហើយ ចងប្រឆេះនៅរូបចំបើងនោះ យកទៅដាក់នៅក្បាលត្រោក ជុំវិញបន្ទាយ ព្រះស្ដេច'''កន'''។ ឯបិសាចពញាមឿង ក៏កេណ្ឌបិសាចឱ្យតាំងហ៊ោ បីដូចជាគេប្លន់យកបន្ទាយ។ ទ័ពស្ដេច'''កន'''ឮហើយ ក៏តាំងតែបាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា ចោលដុំសិលា ពីក្នុងបន្ទាយមកជាច្រើនរាត្រី។ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ធ្វើតែដូច្នេះ ១៥ រាត្រី។ កងទ័ពក្នុងបន្ទាយ បាញ់អស់ព្រួញ ធ្នូ ស្នា រលោះទាំងគ្រាប់រំសេវ។ លុះដល់យប់គម្រប់ ១៥ នោះ ស្រាប់តែឮតាំងហ៊ោ វាយគង ទូងស្គរ ក្រោមដី និង​លើអាកាសដូចរន្ទះ កក្រើកទាំងព្រះធរណី ផង់ធូលី ក៏បក់បលោកចូលភ្នែក។ អស់សេនាទាហាន ទ្រាំពុំបាន ក៏បើកទ្វារបន្ទាយខាងកើត ហើយរត់ទៅទិសអគ្នេយ៍ ប៉ងនឹងទៅខែត្ររោងដំរី ដើម្បីនឹងទៅពឹងប្រទេសចាមឱ្យមកជួយ។ កងទ័ពបិសាចបណ្ដាលអាត្មា ឱ្យឃើញជាកងទ័ពឈរតាំងហ៊ោតាមផ្លូវថ្នល់ ដល់ទៅខែត្ររោងដំរីនោះ។ ឯព្រះស្ដេច'''កន''' សម្ដេច'''កៅ''' ចក្រី និងស្នងភឹមព្រះនគរ "ផាលន់" នាំអ្នកម្នាង "ផាលែន" រត់ចេញតាមទ្វារប៉មទិសឦសាន ដើម្បីនឹងទៅទិសឯជើងកាត់ទៅស្រុកលាវ។​ លុះដល់ទៅព្រៃមួយអន្លើឱ្យបោះទ័ពបង្អង់នៅទីនោះ លុះយូរទៅជាប់ហៅថា ភូមិបង្អង់ យារៗមកហៅថាភូមិជើងវាំង។ ទីនោះជាព្រៃគគីរ មានដើមគគីរជាច្រើន។ ព្រះស្ដេច'''កន''' ឃើញដើមគគីរមួយធំ ក្រៃលែង ឱ្យបាំងស្រមោលវាស់លមើលឃើញ ៣៤ ព្យាម សំណុំ ៩ព្យាម ទើបស្ដេច'''កន''' ប្រឹក្សានឹងអស់មន្ត្រី នាយកងទ័ពថា : ចៅពញា'''ចន្ទរាជា''' មានទូកសារាយអណ្ដែត វែងតែ ១៨ ព្យាម ឯដើមគគីរយើងនេះ បើកាប់ធ្វើទូកយកឱ្យខាងវែងបាន ៣៤ ព្យាម។ បើយកតែឱ្យធំ ហើយឱ្យវែងបាន ២៥ ព្យាម។ ដូច្នេះ គួរយើងឱ្យកាប់ដើមគគីរ ធ្វើទូកឱ្យបានជាស្រេច ហើយនិងឱ្យរាជសារទៅបបួលចៅពញា'''ចន្ទរាជា''' អុំភ្នាល់ដាក់ព្រះនគរ។ ថាបើមិនភ្នាល់ យើងនឹងឱ្យរេហ៍ពលតាំងហ៊ោចំអកចំអន់ ឱ្យឈឺចិត្ត។ ថាបើហ៊ានឱ្យអុំភ្នាល់ទូកយើងវែងជាងដល់ទៅ ៧ព្យាមនោះ គង់មានជ័យជំនះដោយងាយបាន។ គិតព្រមហើយ ស្ដេច'''កន''' ក៏ឱ្យរេហ៍ពល កាប់ដើមគគីរនោះ ចាំងលុងបានជាទូកមួយវែង ២៥ ព្យាម ទទឹង ១២ ហត្ថ ទើបឱ្យឈ្មោះព្រៃគគីរនោះ ហៅថា ព្រៃគគីររៀងមក។ ឯទូកដែលកាប់បាននោះ សិតពុំទាន់ហើយ ស្ដេចកន ឱ្យអូសយកទៅធ្វើឯបន្ទាយ សង់រោងនឹងសិតទូកនោះ ហើយឱ្យសាងព្រះចេតិយមួយ នឹងឱ្យបម្រើទៅលួចព្រះអង្គខ្មៅ ពីក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរនោះ មកដំកល់ទុកក្នុងព្រះចេតិយនោះ គិតនឹងយកបន្ទាយ ដែលសាងថ្មីនេះជាមហានគរ។ កំពុងតែសាងព្រះចេតិយ ធ្វើបន្ទាយ និងសិតទូកនោះ កងទ័ពបិសាចពញា'''ចាន់''' តាមទៅសម្ដែងឫទ្ធិតាំង ហ៊ោស័ព្ទសូរដូចជាផ្គរ រន្ទះទាំងផែនប្រឹថពី។ ស្ដេច'''កន''' ចៅហ្វា'''កៅ''' និងអស់នាយកងទ័ព មើលមិនឃើញ ច្បាំងតតាំងពុំកើត ឃើញប្លែកអស្ចារ្យណាស់ ទ្រាំពុំបានក៏នាំគ្នារត់ពីទីនោះទៅទៀត។ ស្ដេច'''កន''' សម្ដេច'''កៅ''' សម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' រត់បែកទៅចុងម្ខាង ឯអ្នកម្នាង'''ផាលែន''' និងចក្រី'''នី''' រត់បែកផ្លូវគ្នាទៅទិសខាងត្បូង ទៅដល់ភូមិគោកស្រុក។ ទីដែលបែកផ្លូវគ្នានោះ ជាប់ហៅភូមិនាងឃ្វាងផ្លូវ យារៗមកហៅថា ភូមិស៊ាងឃ្វាង។ តមកអ្នកម្នាង '''ផាលែន''' រត់ទៅទៀត ចូលព្រៃលេចវាលទៅគិតថា : ក្រែងស្ដេច'''កន'''តាមរកខ្លួនពុំឃើញ ក៏កាត់សក់ចងនឹងមែកឈើនោះ ប្រាថ្នាឱ្យស្ដេច'''កន'''ឃើញហើយតាមរក បានជាជាប់ហៅវាលចងសក់ ដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ តមកទៀត នាងដើរហួសទៅទៀត ត្រូវថ្ងៃក្ដៅណាស់ នោះមានសត្វខ្លែងមួយហ្វូង ចម្កាងស្លាបហើយបាំងពីលើ មិនឱ្យក្ដៅ លុះមានគេទៅនៅ ភូមិនោះក៏បានជាប់ហៅថា ភូមិបង្ហើរខ្លែង។ នាងដើរហួសទៅទៀត ឃើញត្រពាំងមួយ ទឹកថ្លាល្អ នាងក៏ចូលទៅកក់ក្បាលនៅទីនោះ លុះមានគេទៅនៅភូមិ បានជាប់ឈ្មោះហៅថា ភូមិស្រែកក់រៀងមក (គួរតែស្រែសំបូរដើមកក់)។ នាងដើរទៅទៀតមានអូរមួយ នឹងដើរឆ្លងមិនរួចនាងបន់ដល់អ្នកតាបង់បត់ សុំឱ្យមានទូកឆ្លង នោះអ្នកតាបង់បត់ ដំណែងជាក្រពើមួយ ឱ្យនាងដើរជាន់ឆ្លងទៅក្រពើនោះ ប្រែទៅជាក្រពើថ្មនៅសព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថាភូមិភាគក្រពើ រៀងមក។ នាងដើរហួសទៅទៀត រោយជើងណាស់ អស់កងទ័ពសុំពរ នាងនៅទួលនោះសព្វថ្ងៃនេះ ជាប់ហៅថា ទួលសុំពរ។ លុះដើរទៅទៀតនាង '''សួស្តិ៍''' ជាមាតានាង '''ផាលែន'''រោយជើងណាស់ដើរមិនរួច ចៅពញាចក្រី'''នី''' ឱ្យយកសំពត់ធ្វើអង្រឹង ឱ្យយកដងផ្គាក់ធ្វើស្នែង សព្វថ្ងៃនេះគេជាប់ហៅថា ព្រែកដងផ្គាក់។ តពីនេះទៅទៀតដល់ទៅវាលមួយអន្លើ ធ្លាក់ខ្នើយនាងសួសពីអង្រឹង បានជាជាប់ហៅថា វាលជ្រុះខ្នើយ។ លុះទៅដល់អូរមួយអន្លើ ចោលស្នែងនាងសួស្តិ៍ទៅក្នុងអូរនោះ សព្វថ្ងៃនេះគេជាប់ហៅថា អូរចោលស្នែង។ ឯក្នុងខែត្រត្បូងឃ្មុំនោះ មានហៅអុងម៉ុងពីរ (ដូចដែលយើងបានពណ៌នាមករួចហើយក្នុងខាងដើមនុះ) អ្នកស្រុកសន្មតហៅថា អុងម៉ុងព្រះមហោសថ។ អុងម៉ុងតូចនោះមានទំហំ ៧ ហត្ថបួនជ្រុងអុងម៉ុងធំនោះមានទំហំ ១៣ ហត្ថបួនជ្រុង។ ទឹកដែលហូរលើអុងម៉ុងនោះ ធ្លាក់ទៅលើព្រែកឆ្លូង។ អុងម៉ុងនោះត្រង់ទៅស្រុកយួន។ លុះពលសែងនាងទៅដល់អុងម៉ុងនោះ លែងសែងនាង នាងទៅពួកក្នុងហោងតូច សព្វថ្ងៃនេះគេហៅថា អុងម៉ុងតូចនោះថា ហោងពលសែង។ លុះឃើញថាស្ងប់ស្ងាត់ គ្មានកងទ័ពលើកតាមទេ នាងនាំបក្សពួកទៅដល់ ហោងអុងម៉ុងធំនោះ នាងសួស្តិ៍ទាំងកូន និងម្ដាយចូលទៅពួនក្នុងអុងម៉ុងនោះ សព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា ហោងពួន។ ពួកនេះទៅហួសទៅខាងកើត នាងបានជួបជុំគ្នានឹងព្រះស្ដេច'''កន''' សម្ដេច'''កៅ'''។ ស្ដេច'''កន''' ជំនុំគ្នានឹងធ្វើបន្ទាយទៀតតែធ្វើមិនកើត លុះមានគេទៅនៅភូមិ ជាប់ហៅថា ភូមិស្រែបន្ទាយ។ រត់ពីនោះទៅទៀត ដល់វាលមួយ វែងបណ្ដោយខាងកើត ក្រោយមកមានគេទៅនៅស្រែសព្វថ្ងៃនេះ ជាប់ហៅ ភូមិស្រែវែង។ រត់ទៅទៀតច្រឡំផ្លូវលោជាគេចទៅឦសានព្រៃដែលមក។ មានគេទៅនៅសព្វថ្ងៃនេះហៅថា ភូមិរលារៀងមក។ នាំគ្នារត់ទៅទិសខាងកើតទៅទៀត ជួបនឹងស្វាស មួយស្វានោះឃើញនាងហើយ ក៏បេះផលានុផលទម្លាក់មកឱ្យនាង ក្រោយមកមានគេទៅរានភូមិនៅសព្វថ្ងៃនេះ ជាប់ហៅថាភូមិស្វាស។ រត់ទៅឯកើតទៅទៀតដល់ចំការពោតមួយអន្លើ ម្ចាស់ចំការ ឈ្មោះថៅកែ យកពោតមកថ្វាយស្ដេច'''កន''' ស្ដេច'''កន''' ឱ្យពរថា : ឱ្យរកស៊ីកើតកាលវាលគុម្ព។ លុះក្រោយមកមានគេទៅនៅគេហៅថា ភូមិជីកែ រៀងមក។ រត់ទៅទិសឯកើតទៅទៀត ស្ដេចនឹងនាងអស់កំលាំងណាស់ អស់ពួកពលឃើញថ្មមួយដុំ​ចាំងច្រាសទៅកើតជាគ្រែបណ្ដោយ ៦ ហត្ថ កំពស់មួយហត្ថ ទទឹង ៣ ហត្ថ ថ្វាយស្ដេចផ្ទុំ លុះក្រោយមកមានគេទៅរានភូមិនៅគេហៅភូមិថ្មគ្រែ។ ទីនោះ មានគេនៅរហូតសព្វថ្ងៃនេះ។ ឯសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ចៅពញាចក្រី'''នី''' ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង ៤ នាយនេះកាលភ័យនោះរត់បែកគ្នាចូលទៅខែត្របាភ្នំ មឿងរមាសហែកមាន ស្ម័គ្របក្សពួក២០០នាក់។ វេលានោះកងទ័ពនេះបានប្រទះនឹងកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក'''សុខ''' កូនពញាមឿងកងទ័ពនេះដេញរត់ទៅទៀត។ កងទ័ពស្ដេច'''កន''' ឃ្លានបាយណាស់ ក៏ឈប់ដាំតែដាំពុំទាន់ឆ្អិនទ័ពគេទៅដល់ ក៏រត់ចោលបាយនៅទីនោះទាំងឆៅផង។ លុះកងទ័ពចៅពញាសួគ៌ាលោក ទៅដល់ក៏យកបាយនោះស៊ី បាយនោះឆៅ ក្រោយមកទៀតមានគេទៅរានភូមិនៅ គេហៅភូមិបាយឆៅរៀងមក។ ឯនាយកងទ័ពខ្មាំងទាំង៤ នាយរត់ទៅឃើញត្រឡាចផ្លែ ក្នុងព្រៃ ក៏បបួលគ្នាបេះ។ កំពុងតែបេះនោះ កងទ័ពគេទៅដល់ ចាក់កាប់សម្លាប់ ចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំងបាន ទ័ពដែលសល់ ក៏បែករត់ទៅទៀត។ ឯក្រោយដែលបេះត្រឡាចនោះមក មានគេទៅនៅ ក៏ជាប់ហៅថា ភូមិត្រឡាច រៀងមក។ ឯសម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' និងចក្រីនី នាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅដល់ព្រៃមួយអន្លើ មានទឹកត្រពាំង ល្មមពេលដាំបាយស្លស៊ី ក៏ឈប់កាប់ត្រីដាក់ចាន។ លុះកងទ័ពគេទៅដល់ សម្ដេចចៅហ្វា'''កៅ''' ចៅពញាចក្រី'''នី''' ប្រថុយជីវិតចូលមកតដៃ ក៏កំពប់ត្រីពីចាន បានជាជាប់ហៅថា ភូមិចានត្រី រៀងមក។ ឯចៅហ្វាកៅចក្រី'''នី'''នាំស្ម័គ្របក្សពួករត់ទៅទៀត ចៅពញាសួគ៌ាលោក ក៏ដេញតាមទៅបន្តិចចៅពញាតេជោ លើកទ័ពតាមទៅដល់ ក៏ចូលប្រកាប់គ្នា ចក្រីនីតនឹងចៅពញាសួគ៌ាលោក សម្ដេច'''កៅ'''តនឹងចៅពញាតេជោ'''សឹង''' ស្ទាត់កាន់អាវុធ ចិត្តមុតនឹងមុតដូចគ្នា។ តគ្នាពីថ្ងៃត្រង់ដល់រសៀល បិសាចពញាមឿង បណ្ដាលឱ្យចៅហ្វា'''កៅ''' ចក្រី'''នី''' ឮដូចគេស្រែកសន្ធប់នាំឱ្យធ្លាក់អាវុធពីដៃ។​ នោះចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅពញាតេជោ សម្លាប់បាន ហើយកាត់យកក្បាល នាំមកថ្វាយសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ'''យសរាជា''' ជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ប្រាសរង្វាន់តាមសមគួរ។ ឯសម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' និង'''ផាលែន''' ចៅពញាស្រាល ចៅពញាលំពាំងនោះនៅជាមួយនឹងព្រះស្ដេច'''កន''' ធ្វើបន្ទាយរាយល្បាត យាមក្នុងព្រៃនោះតែជិតកើតជាបន្ទាយឡើងកាលណា ក៏ចេះតែឮដូចទ័ពគេលើកទៅចោម។ ដូច្នេះហើយ ស្ដេច'''កន''' ក៏នាំគ្នាជិះដំរីរត់ពីថ្មគ្រែនោះទៅជ្រកនៅក្នុងព្រៃមួយក្រោយមកមានគេទៅនៅ គេហៅថា ភូមិដំរីជ្រាប។ រត់ពីនោះទៅទៀតស្ដេច'''កន''' ជួបនឹងមេមត់ម្នាក់ល្បីថាឆុតណាស់ ស្ដេច'''កន''' ក៏ឱ្យបញ្ជាន់សួរពី សុខ ឬ មិនសុខ។ មេមត់នោះឆ្លើយថា : ពុំសុខទេ បើចង់សុខ ឱ្យទៅសុំទោសហ្លួងខាងលិចក្រោយមកនោះ មានគេទៅនៅទីនោះ ក៏ជាប់ហៅថាភូមិមេមត់ រៀងមក រត់ទៅពីនោះទៀត ដល់ព្រៃមួយអន្លើ ពួកយាមគ្មានឫស្សីនឹងធ្វើត្រដោក តែឃើញផែនសីលាមួយមានរូង ពួកយាមក៏វាយថ្មនោះ ខ្ទ័រដូចស្គរ ដូចត្រដោក។ ក្រោយមក គេហៅភូមិនោះថា ភូមិថ្មត្រដោក។ រត់ទៅទៀត ស្ដេច'''កន''' ឃើញទន្លេចាម មានទឹកហូរចុះទៅស្រុកព្រៃ ក៏ឈប់ទ័ពនៅទីនោះ។ មានកំពង់ចុះងូតដងទឹកនោះដោយខ្លួន មានឈ្មោះកំពង់នាង '''ផាលែន''' កំពង់លួង កំពង់សម្ដេចចៅពញា'''ហែង'''រៀងមក។ លុះនៅក្នុងទីនោះជាយូរណាស់មក សម្ដេចចៅពញា'''ហែង''' ជំទាវ'''សួស្ដិ៍''' ក៏មានជំងឺ ហើយអនិច្ចកម្មទៅ នៅតែមន្ត្រី និងសេនាទាហាន ជាន់តូចៗ និងរេហ៍ពលប្រាំ ឬប្រាំមួយរយនាក់ ទើបព្រះស្រីជេដ្ឋា គឺព្រះស្ដេច'''កន''' នោះជំនុំនឹងរេហ៍ពលទាំងឡាយថា : យើងរត់មក មកនេះឆ្ងាយណាស់ ស្បៀងអាហារក៏តិចណាស់ កេណ្ឌរេហ៍ពលថែមទៀតក៏ពុំបាន។ យើងយល់ថា ព្រះ'''ចន្ទរាជា'''ទៅខែត្រពោធិ៍សាត់ទៅហើយ នៅតែពញា'''យសរាជា'''នោះ ជាក្មួយអញបង្កើត ដូច្នេះបើទុកជាម្ដេចម្ដា ក៏ចៅពញា'''យសរាជា'''មិនយកទោសអញទេ គង់ឱ្យអញធ្វើជាសម្ដេចចៅហ្វាដែរហើយ ពួកឯងរាល់គ្នាក៏គង់តែបានសេចក្ដីសុខដែរ។ ការណ៍ដែលឯងមានគុណគាប់នឹងអញ អញនឹងទំនុកបម្រុងបានដោយងាយ។ អញយល់ថា : យើងចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវ ឱ្យអស់ ហើយទៅសុំចុះចូលវិញ ឃើញថា : បានសេចក្ដីសុខប្រសើរ។ អស់ពួកពលក៏យល់ព្រមតាម សព្វថ្ងៃទីនោះ ហៅភូមិជំនុំរៀងមក។ ***<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥, ម.ស. ១៤៤៧, ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក សម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាគឺព្រះស្ដេចកន ចាក់ចោលគ្រាប់រំសេវហើយ ក៏នាំរេហ៍ពលមកដល់វត្តគរដែលព្រះម្នាងផាលែនសាងនោះ។ នៅទីនោះស្ដេចកន ឱ្យរេហ៍ពលជីកស្រះមួយ ជាឯកើតព្រះវិហារនោះទុកជាសម្រាប់វត្ត។ ចេញពីនោះមកទៀត ស្ដេចកន នាំរេហ៍ពលទៅទិសខាងជើង ដល់វត្តដែលសម្ដេចចៅពញាហែង បិតាព្រះម្នាងផាលែន សាងនោះឱ្យឈ្មោះជាប់នឹងវត្តដែលសាងនោះហៅថា វត្តគការ ហើយជីកស្រះមួយទៀតជាសម្រាប់វត្ត។ សព្វថ្ងៃគេហៅ វត្តគការ ទួលតាហែង តាមនាមសម្ដេចហែង។ រួចចេញទៅខាងលិចភូមិ ព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយ បណ្ដោយប្រវែង ៥០ ព្យាម ទទឹង ២៥ ព្យាម ហើយសាងជាវត្តមួយ សាងព្រះពុទ្ធរូប និងដើមរកា ៥ ព្រះអង្គ បានជាប់ឈ្មោះហៅថា វត្តភូមិរកាព្រះប្រាំរៀងមក។ ឯពញាមន្ត្រីអរជូនកែ មេគយ ដឹងដំណឹងនេះហើយ ក៏កេណ្ឌពលចោមចាប់បាននាងផាលែង និងស្ដេចកន។ ស្ដេចកន ស្រែករោទិ៍ជាខ្លាំង ហើយថា : អញមិនគួរជាឱ្យគេចាប់បានសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញាមន្ត្រីអរជូនកែ ជាមេគយកាលចាប់ដាក់ក្ដី ស្ដេចកន និងនាងផាលែន បានហើយក៏គិតថា : បើអញនាំទាំងរស់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា នោះត្រូវជាក្មួយស្ដេចកន ផងកាលណានឹងហ៊ានសម្លាប់ស្ដេចកន ដ្បិតស្ដេចកន ត្រូវជាឪពុកមា។ បើអញពុំហ៊ានសម្លាប់ហើយ តែកាលណាស្ដេចលែងខ្លួនវា ចិញ្ចឹមវាឡើងជាធំមុខជាអស់យើងនឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នាវិញពុំខាន។ លុះគិតយល់ព្រមគ្នាហើយ អរជូន "កែ" ក៏កាត់យកក្បាលស្ដេចកន និងនាងផាលែន ដាក់ជាល ព្រមទាំងឱ្យប្រហារជីវិតទាំងអស់ស្ម័គ្របក្សពួកទាំង២៥នាក់ទៀត។ ឯព្រៃដែលគេចោមចាប់ស្ដេចកន នោះសព្វថ្ងៃគេហៅថា ព្រៃចំណោម។ ត្រង់កន្លែងដែលស្ដេចកន ស្រែករោងទិ៍នោះ សព្វថ្ងៃគេហៅថា ព្រៃទំរនរោទិ៍យារៗមកគេហៅថា ព្រៃរោទិ៍។ ត្រង់កន្លែងដែលថាមិនគួរឱ្យចាប់បាននោះ គេហៅថា ព្រៃមិនគួរយារៗមកគេហៅថា ព្រៃជើងគួរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយក ព្រះអង្គមានកងទ័ពតែ ៤០០០ នាក់ខាងស្ដេចកន មានកងទ័ពដល់ទៅ ៧ ស្បែក គឺ១៤០០០នាក់។ ស្ដេចនឹងលើកវាយបន្ទាយនោះពល តិចក្រែងថ្លស់ការណ៍ ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំណាស់ ហើយខ្ពស់ផងទាំងរេហ៍ពល ក៏ច្រើនណាស់ទៀត។ ព្រះអង្គរេហ៍ពល ជញ្ជូនតែរូបចំបើង និងប្រឆេះទៅអុជតាំងហ៊ោ នៅក្បាលត្រោករាល់ៗយប់។ ទាហានពីក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ក៏បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា មក យូរមកទៀតស្រាប់តែបាត់ពុំឃើញមានឮសូរកាំភ្លើងបាញ់ចេញពីក្នុងបន្ទាយ ទាំងចៅពញាតេជោ ពញាសួគ៌ាលោក ក៏នាំក្បាលចៅហ្វាកៅនិងចក្រីនី ហើយនិងក្បាលចៅពញាវៀង ចៅពញាវាំង មកថ្វាយ ហើយឧកញ៉ាចក្រី "ទេព" កូនពញាមឿង ក៏ក្រាបទូលថា : ក្នុងដប់ថ្ងៃ ដប់យប់ នេះពុំមានទ័ពខ្មាំងបាញ់តមកពីក្នុងបន្ទាយទេ គឺ ឃើញតែមនុស្សរត់ចេញពីក្នុងបន្ទាយ ទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃ ពុំដែលដាច់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ សម្ដេចចៅពញាយសរាជា ភាគិនេយ្យោ ជាកែវនាយក ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់មានព្រះបន្ទូលប្រឹក្សានឹងនាយកកងទ័ពថា : អ្នករាល់គ្នា ចំពោះការណ៍នេះយល់ដូចម្ដេចខ្លះ ? មេកងខ្លះទូលថា : ការណ៍នេះឃើញថា ព្រះស្ដេចកន ធ្វើឧបាយកល ឱ្យយើងចូលទៅឱ្យស៊ុនខ្លួន ដើម្បីគេនឹងចោមព័ទ្ធយើង។ ខ្លះថា : ព្រះស្ដេចកន វាឃើញកងទ័ពយើងតិច បានជាវាបន្ថយកងទ័ពខ្លះចេញ។ ក្នុងវេលាដែលកំពុងតែជំនុំគ្នានោះបណ្ដាលឱ្យព្រះទ័យនៃព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ អាប៉ោ ចៅអធិការដែលរក្សាវត្តប្រាសាទក្នុង ឱ្យយល់ថា : អាត្មាអញនឹងនៅបង្អង់ពុំថ្វាយព័ត៌មានទៅហ្លួងខាងលិចទេ តែហ្លួងខាងលិចចូលនគរបាន ហ្លួងនឹងយកទោសដល់អាត្មាអញផងជាពុំខាន។ គិតយល់ដូច្នោះហើយព្រះអង្គឡើងគង់លើគ្រែ ឱ្យរេហ៍ពលសែងបាំងសប្បធនមានពលហែមុខ ក្រោយទាំង៥០០នាក់ និងភិក្ខុសាមណេរ ១៦០ អង្គ​ហែសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ អាប៉ោចេញពីបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ តម្រង់ទៅបន្ទាយក្ដុល។ ដល់ហើយ លោកឱ្យភិក្ខុ ជាសិស្សានុសិស្ស ទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី ក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចព្រះយសរាជាកែវនាយក។ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យនិមន្តលោកចូលទៅក្នុងព្រះពន្លា ទើបសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ អាប៉ោ ថ្វាយព្រះពរថា : ស្ដេចកន បែកបន្ទាយ រត់ចោលបន្ទាយទៅ៣ខែហើយ ដោយភ័យនឹងសូរសព្ទសន្ធឹក ខាងក្រោមដី និងអាកាស ដាស់ព្រះធរណី ដូចជាសូររន្ទះ ជាអចិន្ត្រៃយ។ ហេតុនេះ អាត្មាភាព មកថ្វាយព្រះពរសូមទ្រង់ជ្រាប។ សម្ដេចព្រះយសរាជាជាកែវនាយក ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា : ឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាសួគ៌ាលោកក្រាបទូលនេះ ឃើញថាពិតណាស់។ ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ព្រះអង្គក៏លើកយោធាចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ ទ្រង់ទតប្រាសាទ ព្រះរាជវាំង សួនច្បារ ផ្កា ដំណាំ ព្រះដំណាក់ ឃ្លាំង និងរោងដំរី សេះ ទាំងប៉ុន្មាន ទ្រង់ស្ងើចទង់ព្រះរាជហឫទ័យ ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា : ព្រះស្ដេចកននេះមានបុណ្យអស្ចារ្យណាស់ ហើយត្រាស់ឱ្យរឹបរើយករបស់ទ្រព្យទាំងនោះ ចាត់បម្រើឱ្យនាំចៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមរាជបិតុលាឯបន្ទាយខែត្រពោធិ៍សាត់ ហើយសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយក ទ្រង់ប្រោសឱ្យសម្ដេចព្រះអរិយបញ្ញាសាគរ អាប៉ោឱ្យរួចទោសគង់ទី គ្រងពលសម្រាប់វត្តដូចដែល។ ទ្រង់ចាត់នាយកងទ័ព ឱ្យលើកតាមចាប់ខ្លួនព្រះស្ដេចកន ឱ្យបានហើយត្រាស់ឱ្យដាក់គយល្បាត ស្ទាក់រកចាប់គ្រប់អន្លើ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញាមន្ត្រីអរជូន លុះធ្វើគតស្ដេចកន និងនាងផាលែន និងសេនាទាហាន ២៥នាក់រួចហើយក៏ឱ្យធ្វើជាលដាក់ក្បាលទាំងអស់ នាំយកទៅថ្វាយ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោកែវនាយក ក្នុងបន្ទាយពិជ័យព្រៃនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះយសរាជា ជាកែវនាយក ព្រះអង្គយល់ហើយ ឱ្យយកក្បាលព្រះស្ដេចកន និងម្នាងផាលែន ធ្វើបុណ្យបូជាព្រះភ្លើង សាងព្រះចេតិយដាក់ក្នុងវត្តប្រាសាទក្នុងដោយហេតុជាប់សាលោហិតខាងព្រះអង្គ ហើយទ្រង់ប្រោសលើកទោសអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រដែលចូលក្បត់ជាមួយនឹងព្រះស្ដេចកន ទាំងប៉ុន្មានៗ នោះឱ្យរួចទោសនៅរកស៊ីដូចប្រក្រតី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បណ្ដារាស្ត្រផង ក៏មានចិត្តត្រេកអរសោមនស្សនាំគោ ក្របី ដំរី សេះរបស់ខ្លួនមកក្រាបទូលថ្វាយដោយស្រឡាញ់ព្រះរាជហឫទ័យ បុណ្យបារមី ជាអនេក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះពញាមន្ត្រីអរជូន កែវ ដែលមានបំណាច់កាត់ក្បាលស្ដេចកន នាងផាលែននោះ ទ្រង់តាំងជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រត្បូងឃ្មុំ ថែមជាថ្មីទៀត ជាចៅពញាអរជូនចាប់បាន។</span> ---- *(១) ប្រកប ឬបញ្ចុះលោហធាតុផ្សេងៗ មានមាសជាដើមទៅក្នុងដែក។ សម័យបុរាណ គេជឿថា អាវុធយុទ្ធោបករណ៍ ទាំងពួង ដែលមានក្រំមាសនោះ ពូកែសក្ដិសិទ្ធិណាស់ អ្នកណាដែលអួតអាងថា ខ្លួនមានសាច់ស្វិតយ៉ាងណាក្ដី។ ក៏គង់មុតដោយអាវុធដែលក្រំដោយលោហធាតុនោះដែរ។ *(២) គេទំលាប់សរសេរសព្វថ្ងៃនេះ ជាវង្សាអន្ជិត ឬវង្សាអញ្ជិត។ ពាក្យថា អន្ជិតឬអញ្ជិត នោះពុំបានន័យថាដូចម្ដេចសោះ។ បើថាអនុជិត វិញទើបមានន័យថា អ្នកឈ្នះរាប។ *(៣) សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចថាឈ្មោះ អង់ *(៤) អ្នកខ្លះយល់ថា "ឃ្លាំងមឿង" នេះមិនមែនជាឈ្មោះ ឬ ជាងារសក្ដិរបស់រូបមន្ត្រីដែលបានប្ដូរជីវិត ដើម្បីបូជាទឹកដីនោះទេ ថាពាក្យ "ឃ្លាំងមឿង" នេះជាពាក្យសៀមក្លាយពីពាក្យសៀមមែនទែនថា "ខ្លាងមឿង" ប្រែថាអ្នកតាចាស់ស្រុក។ *(៥) សម័យបុរាណ លោកសង្ឃប្រើសព្វនាមនេះ ជាជំនួសនាមព្រះអង្គលោកថា "អាចក្ដី" មិនថា "អាត្មា" ឬ "អាត្មាភាព" ដូចសម័យបច្ចុប្បន្ននេះទេ។ *(៦) ពាក្យសម្រាប់គ្រហស្ថ ហៅអ្នកបួស ដែលជាញាតិ ឬ ដែលខ្លួនស្និទស្នាលដោយបានផ្គត់ផ្គង់ចតុ​ប្បច្ច័យ ដល់លោក។ ក្នុងសម័យបុរាណ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ទ្រង់ហៅព្រះថេរធំៗថា ជីតុន យ៉ាងនេះឯង។ *(៧) ស៊ីថាយ មិនដឹងជាមានន័យយ៉ាងណាទេ តែមើលទៅ ប្រហែលជាពួកទាហានទូក។ *(៨) ក្លាយពីពាក្យសំស្ក្រឹត ថា ស្រែន្យាធិបតី បាលីថា សេនី អធិបតី *(៩) ស្រុកសន្ទុក ក្នុងខែត្រកំពង់ធំសព្វថ្ងៃនេះ កាលពីដើម ឈ្មោះ អាសន្ទុកៗ នេះក្លាយមកពីពាក្យថា "អាសន្ន និង ទុក្ខ"។ បានជាស្រុកនេះមានឈ្មោះដូច្នេះ មកពីមានរឿងមួយដំណាលថា កាលនោះ ពញាក្រែក (សាស្ត្រាខ្លះថាដំបងក្រញូង) ទ្រង់ចាត់ទាហានឱ្យដេញចាប់ព្រះបាទ បក្សីចាំក្រុង លុះព្រះរាជកុមារអង្គនេះ ទ្រង់រត់មកដល់ទីនេះ ទ្រង់មាន អាសន្ន ហើយមានទុក្ខទៀត ទើបានជាស្រុកនេះឈ្មោះ "អាសន្នទុក្ខ" ប៉ុន្តែមកដល់សព្វថ្ងៃនេះឈ្មោះនេះនៅត្រឹមតែសន្ទុកៗវិញ។ *(១០) បណ្ដាមឿងទាំងនេះ មឿងខ្លះ ក៏នៅគង់ឈ្មោះនៅឡើយ គ្រាន់តែប្រែ ហៅថា ឃុំ ឬ សង្កាត់ប៉ុណ្ណោះ ខ្លះទៀតក៏ក្លាយឈ្មោះផ្សេងទៅវិញក៏មាន ឧទាហរណ៍ ដូចមឿងគោកសេះ សព្វថ្ងៃនេះ គេហៅថា ឃុំបារាយណ៍ មឿងខ្លះទៀតក៏បាត់ឈ្មោះសូន្យទៅហើយ ដូចជាកោះកែជាដើម។ *(១១) បានជាកើតមានឈ្មោះហៅថា "កំពង់ហ្លួង" ក្នុងខែត្រក្រគរ "កំពង់ស្ទាក់បាញ់" ក្នុងខែត្របរិបូណ៍ រៀងមក។ ប៉ុន្តែកំពង់ស្ទាក់បាញ នោះយារៗ យូរមក ហៅ "កំពង់រន្ទះបាញ់" ទៅវិញ។ *(១២) ព្រះសង្ឃ និង ព្រះរាជវង្សានុវង្សខាងព្រះរាជត្រកូល ដែលបានរត់ចោលវត្ត ចោលដំណាក់ ហើយទៅជ្រកព្រៃក្នុង ពេលដែលស្ដេចកន បានឈ្នះសង្គ្រាមព្រះស្រីសុគន្ធបទ។ *(១៣) ប្រាប្ដាភិសេក ជាពាក្យសំស្ក្រឹត ប្រែថា "ដែលមានអភិសេកប្រាកដហើយ" បានន័យថា អភិសេកព្រះមហាក្សត្រដែលបានបង្ក្រាបអរិន្ទរាជសត្រូវ ហើយឡើងសោយរាជ្យ។ អភិសេក ព្រះមហាក្សត្រដែលពុំបានធ្វើសង្គ្រាម មុននឹង សោយរាជ្យទែ ច្បាប់ឱ្យហៅថា មុន្ទាភិសេក ឬ រាជាភិសេក។ ឯសង្គ្រាមាភិសេក គឺអភិសេកក្នុងពេលកំពុងធ្វើសង្គ្រាម។ *(១៤) សេយ្យសាសន៍ ប្រែថា "សាសនាដ៏ប្រសើរ"។ ក្នុងសម័យបុរាណ ខ្មែរយើងកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយហៅព្រហ្មញ្ញសាសនានេះថា "សេយ្យសាសន៍" ឥឡូវនេះ សាមញ្ញជនយល់ថា ពាក្យនេះ បានន័យថា សាសនាដទៃក្រៅពីព្រះពុទ្ធសាសនាទៅវិញ។ *(១៥) គ្រងរាជ្យបានន័យថា ព្រះមហាក្សត្រ បានទទួលរាជសម្បត្តិហើយ តែមិនទាន់បានអភិសេកមែនទែនទេ។ លុះណាតែ ព្រះអង្គបានអភិសេកមែនទែនហើយ ទើបច្បាប់ឱ្យហៅថាមហាក្សត្រអង្គនោះ សោយរាជ្យ។ *(១៦) ហូពាន់ - ក្បាលពាន់ គឺមន្ត្រីនោះ មានទ័ពរាប់ពាន់នាក់ នៅក្រោមបង្គាប់របស់ខ្លួន។ *(១៧) ខ្នងពស់ ឬ ជើងគ្រឹះ បើជាមន្ត្រីឈរខែត្រ គឺ ជាស្ដេចត្រាញ់ បើជាមន្ត្រីក្នុងព្រះរាជវាំងគឺសេនាបតី ឥឡូវនេះ ហៅថា រដ្ឋមន្ត្រី។ *(១៨) អ្នកងារបានដល់មនុស្ស ២ ពួក គឺអ្នកធ្វើការតាមកម្រិតច្បាប់ ១ អ្នកមានទោសកំហុស នឹងបទបញ្ញត្តិច្បាប់ ១ អ្នកងារនេះមានច្រើនពួក។ ចំពោះអ្នកងារពលព្រះ គឺអ្នកនោះឯង ធ្វើការជាប្រយោជន៍វត្តអារាមក្នុងពុទ្ធសាសនា។ *(១៩) ព្រះក្សត្រីយានី ដែលមានព្រះបិតាក៏ស្ដេច ព្រះមាតាក៏ស្ដេច *(២០) មន្ត្រីខាងសម្ដេចបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា។ *(២១) ជាមេទ័ពរបស់សម្ដេចបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាដែរ *(២២) សង្គ្រាមជាន់នោះ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ស្ដេចដណ្ដើមយកមកបានផែនដី ដែលនៅខាងលិចត្រើយទន្លេមេគង្គទាំងអស់។ ឯស្ដេចកននៅសល់ផែនដី ត្រើយខាងកើតទន្លេមេគង្គទាំងអស់។ *(២៣) ព្រះបាទអស់ជុំនុំ គឺមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់បំផុត ខាងតុលាការ ឬ ព្រះមហាក្សត្រ *(២៤) មនុស្សពេញវ័យ ក្នុងវណ្ណៈ វៃស្យៈ គេហៅថា ចៅ *(២៥) ពាក្យនេះសព្វថ្ងៃក្លាយជា កុក្កដភណ្ឌ *(២៦) ព្រោះហេតុនោះ ហើយបានជាប់ហៅស្ទឹងនោះថា ស្ទឹងចក្រីបាក់ តែយារៗមកទៀត អ្នកស្រុកហៅថា ស្ទឹងជ្រៃលុះក្រោយមក ដល់ស្រុករាបទាប ទើបព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់បានត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រី ទេព កូនពញាមឿង ឱ្យសាងវត្តមួយ ត្រង់ដែលខ្លួនបង្កប់ទ័ពនោះ ឱ្យហៅថា វត្តចក្រីទេព។ លុះដល់ឧកញ៉ាចក្រី ទេព អស់បុណ្យទៅអ្នកស្រុកក៏វិលមក ហៅថា វត្តជ្រៃបាក់វិញ ព្រោះដើមជ្រៃធំ នៅមាត់ស្ទឹងនោះ ខ្យល់ឆក់កួចបាក់ ដំណាលនឹងថ្ងៃដែលឧកញ៉ាចក្រី ទេព អនិច្ចកម្ម។ បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ|ផែនដីព្រះស្រីសុគន្ធបទ]] </div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា]]</div> | notes = }} 1t63b3ddf1cmwhq4h5vfx8hnpw8vy6n 0 2629 5342 5341 2013-10-07T00:55:00Z Mexicocamboya 1222 wikitext text/x-wiki ==''ភាសាអេស្ប៉ាញ''== [[ឯកសារ: Chichen Itza 3.jpg|300px|thumb|right|''សាជី​ជ្រុង ឈីឆេន អ៊ិចសា, ម៉ិចស៊ិក.'']] សូម​ស្វាគមន៍​មក​ទំព័រ​នេះ ដែល​បង្រៀន​ភាសា​អេស្ប៉ាញ។ <br/><br/>ភាសា​នេះ​គឺ​ភាសា​ផ្លូវការ​របស់​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ ម៉ិចស៊ិក គុយបា ហ្គាតេម៉ាឡា កូឡុំប៊ី អាហ្សង់ទីន ឈីលី អេក្វាទ័រ ៘ នៅ​ឆ្នាំ​២០១០ មាន ៤១​កោដិ ១​លាន​នាក់​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ​ជា​ភាសា​ដើម មាន ៦​កោដិ​នាក់​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ​ជា​ភាសា​មិន​ដើម​។ <br/><br/><center><big><big><big><big>[[/មាតិកា|សូម​ចូល​ទំព័រ​មាតិកា​]]</big></big></big></big></center><br/> [[cs:Španělština]] [[de:Spanisch]] [[en:Spanish]] [[es:Español]] [[eo:Hispana]] [[fr:Enseignement de l'espagnol]] [[hr:Španjolski jezik]] [[is:Spænska]] [[it:Spagnolo]] [[he:ספרדית]] [[nl:Spaans]] [[pl:Hiszpański/Okładka]] [[pt:Espanhol]] [[vi:Empecemos]] [[tr:İspanyolca]] kaqjzoqsjk79kqd7j8gcgusu1gvy6ov 0 2630 5344 5343 2013-10-07T01:04:50Z Mexicocamboya 1222 wikitext text/x-wiki * [[ភាសាអេស្ប៉ាញ/មេរៀន ទី​១|មេរៀន ទី​១]] * [[ភាសាអេស្ប៉ាញ/មេរៀន ទី​២|មេរៀន ទី​២]] * [[ភាសាអេស្ប៉ាញ/អក្ខរក្រម​អេស្ប៉ាញ|អក្ខរក្រម​អេស្ប៉ាញ]] * [[ភាសាអេស្ប៉ាញ/ឧទាហរណ៍​នៃ​ឃ្លា|ឧទាហរណ៍​នៃ​ឃ្លា​]] [[en:Spanish/Contents]] [[es:Español/Como lengua extranjera/Introducción]] [[hr:Španjolski jezik/Sadržaj]] [[nl:Spaans/Inhoudsopgave]] 7s7h3kpzhan1d6aj7pk2xldta0dyqjf 0 2631 5345 2013-10-07T01:06:48Z Mexicocamboya 1222 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ តោះយើងរៀនឃ្លាស្រួលបំផុត ហើយវេយ្យាករណ៍ជាស... wikitext text/x-wiki តោះយើងរៀនឃ្លាស្រួលបំផុត ហើយវេយ្យាករណ៍ជាសារវ័ន្ត Hola (អ៊ោឡា) សួស្តី http://audio.forvo.com/ogg/9244432/41/9244432_41_282699_1744392.ogg Buenos días (ប្វេណុស៏ ឌីយ៉ាស៏) - អរុណសួស្តី http://audio.forvo.com/ogg/9024593/41/9024593_41_14503_331585.ogg Buenas tardes (ប្វេណ័ស៏ តារ៏ដេស៏) - ទិវាសួស្ដី http://audio.forvo.com/ogg/9302960/41/9302960_41_560975.ogg Buenas noches (ប្វេណ័ស៏ នោឆេស៏) - សាយ័ណ្ហសួស្ដី ឬក៏ រាត្រីសួស្តី http://audio.forvo.com/ogg/9252135/41/9252135_41_5404_1622508.ogg Gracias (ហ្គ្រាស្យាស៏) អរគុណ http://audio.forvo.com/ogg/9100745/41/9100745_41_1105_908154.ogg De nada (ដេ ណាដា) មិនអីទេ [ចម្លើយតបអរគុណ] http://audio.forvo.com/ogg/9100745/41/9100745_41_654136_880299.ogg No es nada (នោ អេស៏ ណាដា) មិនអីទេ Sí (ស៊ី) [បាទ/ចាស] http://audio.forvo.com/ogg/8985115/41/8985115_41_373299_101304.ogg No (នោ) [ទេ] http://audio.forvo.com/ogg/9179519/41/9179519_41_5488_1377155.ogg Tal vez (តាល បេស៏) [ប្រហែល] No sé (នោ សេ) [មិនដឹង] ¿Cómo está? (គោមោ អេស្តា) តើលោកសុខសប្បាយជាទេ? [ជាចំពាក្យ៖ អ្នកយ៉ាងម៉្តេច?] ¿Qué tal? (កេ តាល) តើអ្នកសុខសប្បាយជាទេ? http://audio.forvo.com/ogg/9313950/41/9313950_41_1728139.ogg ¡Bien! (ប្យេន!) សុខសប្បាយ/យ៉ាងល្អ ¡Muy bien! (មុយ ប្យេន!) សុខសប្បាយជាខ្លាំង/យ៉ាងល្អណាស់ http://audio.forvo.com/ogg/9313950/41/9313950_41_401095.ogg Mal... (ម៉ាល់...) អត់សុខសប្បាយ/យ៉ាងអាក្រក់ http://audio.forvo.com/ogg/9118229/41/9118229_41_1339328_1.ogg Muy mal... (មុយ ម៉ាល់) អត់សុខសប្បាយណាស់/យ៉ាងអាក្រក់ណាស់ Más o menos (ម៉ាស៏ អ៊ោ ម៉េនោស៏) ធម្មតា ¿Cómo se llama? (គោមោ សេ យ៉ាម៉ា) លោកឈ្មោះអី? Me llamo ... (ម៉េ យ៉ាមោ) ខ្ញុំឈ្មោះ ... http://audio.forvo.com/ogg/9276802/41/9276802_41_598026_1265814.ogg ¿De dónde es? (ដេ ឌោនដេ អេស៏) លោកជនជាតិអី? ¿De dónde viene? (ដេ ឌោនដេ ប្យេន៉េស៏) [លោកមកពីណា?] ពេលយើងសួរអញ្ចឹង វាក៏អាចមានន័យថា តើអ្នកជាជនជាតិអ្វី។ vienes មានន័យថា «អ្នកមក» ជាបច្ចុប្បន្នកាលបុរិសៈទីពីរ Soy de ... (ស៊ោយ ដេ ...) ខ្ញុំជនជិ Camboya (កាំប៊ោយ៉ា) - កម្ពុជា http://audio.forvo.com/ogg/9000253/41/9000253_41_536976_1.ogg México (ម៉េហ៊ីគោ) -ម៉ិចស៊ិក http://audio.forvo.com/ogg/9022884/41/9022884_41_746_379368.ogg España (អេស្ប៉ាញ៉ា) - អេស្ប៉ាញ http://audio.forvo.com/ogg/9168707/41/9168707_41_540_1388177.ogg Argentina (អារ៏ហេនទីណា) - អាហ្សង់ទីន http://audio.forvo.com/ogg/9000253/41/9000253_41_908_248691.ogg Chile (ឈីឡេ) -ឈីល http://audio.forvo.com/ogg/8993221/41/8993221_41_8276_218603.ogg Brasil (ប្រាស៊ីល) - ប្រេស៊ីល http://audio.forvo.com/ogg/9242929/41/9242929_41_1304_1675318.ogg Tailandia (តៃឡានឌីអា) -ថៃ http://audio.forvo.com/ogg/8989495/74/8989495_74_442871_1.ogg Corea (កុរ៉េអា) -កូរ៉េ http://audio.forvo.com/ogg/9000253/41/9000253_41_320912_77342.ogg Japón (ហាពោន) -ជប៉ុន http://audio.forvo.com/ogg/8972352/41/8972352_41_5501_5728.ogg China (ឈីណា) -ចិន http://audio.forvo.com/ogg/9000253/41/9000253_41_1997_182119.ogg Francia (ហ្វ្រានស៊ីអា) - បារាំង http://audio.forvo.com/ogg/8975843/41/8975843_41_933.ogg រីករាយដែលបានស្គាល់៖ Placer (ប្លាសេរ៏) [Placer មានន័យថា «រីករាយ» តែប៉ុណ្ណឹង ប៉ុន្តែយើងអាចនិយាយអញ្ចឹងបាន] http://audio.forvo.com/ogg/8991036/41/8991036_41_455412_189483.ogg Adiós (អាឌ្យោស៏) លាហើយ [ជាចំពាក្យ៖ ទៅកាន់ព្រះម្ចាស់] http://audio.forvo.com/ogg/9276802/41/9276802_41_1398_1505860.ogg Hasta luego (អាស្តា ល៉្វេហ្គោ) ជួបគ្នាពេលក្រោយ [ជាចំពាក្យ៖ ដល់ (hasta) ពេលក្រោយ (luego)] http://audio.forvo.com/ogg/9188775/41/9188775_41_1399_953294.ogg ¿A dónde va? (អា ឌោនដេ បា) លោកទៅទីណា? ¿Dónde está...? (ឌោនដេ អេស្តា...) ...នៅណា? ¿Dónde está el baño? (ឌោនដេ អេស្តា អេល បាញោ) [បន្ទប់ទឹកនៅណា] ¿Dónde hay...? (ឌោនដេ អាយ...) មាន...នៅណា ¿Dónde hay un restaurante/comedor? (ឌោនដេ អាយ អ៊ូន រ៉េស្តៅរ៉ានតេ/កុម៉េឌោរ៏) [មានភោជនីយដ្ឋាន/ហាងបាយនៅណា?] ¿Dónde hay un hospital? (ឌោនដេ អាយ អ៊ូន អុស្ពីតាល) [មានមន្ទីរពេទ្យនៅណា?] ¿Dónde hay agua? (ឌោនដេ អាយ អាហ្គ្វា) [មានទឹកនៅណា?] ¿Qué hace? (កេ អាសេ) លោកធ្វើអី? ¿Qué come? (កេ គោម៉េ) លោកញ៉ាំអី? ពាក្យ Qué មានន័យ២ ។ អាចមានន័យថា «អ្វី» ហើយ «ណាស់» ¡Qué bonita! (កេ បុនីតា) ស្អាតណាស់! [ទៅកាន់ស្រី] ¡Qué calor! (កេ កាលោរ៏) ក្តៅណាស់! [អំពីអាកាសធាតុ] ¡Qué caro! (កេ ការោ) ថ្លៃណាស់! ¡Qué barato! (កេ បារ៉ាទោ) ថោកណាស់! ¡Qué rico! (កេ រីគោ) ឆ្ងាញ់ណាស់! ប្រយ័ត្នបាត់បន្តក់ ព្រោះ «Que» (ឥតបន្តក់) មានន័យថា «ដែល» La mujer que baila (ឡា មុហេរ៏ កេ បាយឡា) [ស្ត្រីម្នាក់ដែលរាំ] Me gusta... (ម៉េ ហ្គូស្តា...) ខ្ញុំចូលចិត្ត.../ខ្ញុំស្រលាញ់... [ជាចំពាក្យ៖ Me = ទៅ/មកកាន់ខ្ញុំ Gusta = វាបំពេញចិត្ត] Me gusta Camboya (ម៉េ ហ្គូស្តា កាំប៊ោយ៉ា) [ខ្ញុំស្រលាញ់កម្ពុជា] Me gusta viajar (ម៉េ ហ្គូស្តា ប្យាហារ៏) [ខ្ញុំចូលចិត្តធ្វើដំណើរ] bfuv0clzpkqrtl1p5ztvkjyjk772l8h 0 2632 5346 2013-10-07T01:10:51Z Mexicocamboya 1222 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <big>'''- នៅភោជនីយដ្ឋាន -'''</big> ¿Me da ... por favor? (ម៉េ ដា ... ពោរ៏... wikitext text/x-wiki <big>'''- នៅភោជនីយដ្ឋាន -'''</big> ¿Me da ... por favor? (ម៉េ ដា ... ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏) សូម(ឱ្យខ្ញុំ)...(ផង) por favor មានន័យថា «ជាមេត្តា» យើងត្រូវប្រើក្រោយចុងពាក្យសុំ ¿Me da agua por favor? (ម៉េ ដា អាហ្គ្វា ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏) [សូមទឹក] ¿Me da la cuenta por favor? (ម៉េ ដា ឡា ក្វេនតា ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏) [សូម(ក្រដាស)គិតលុយ] ¿Me da el menú por favor? (ម៉េ ដា អេល ម៉េនូ ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏) [សូមម៉ឺនុយ] Quiero... (ក្យេរោ) ខ្ញុំចង់/ចង់បាន Quiero comer fideos fritos con carne de res (ក្យេរោ កុម៉េរ៏ ហ្វីដេអ៊ោស៏ ហ្វ្រីទោស៏ កុន ការ៏ន៉េ ដេ រ៉េស៏) [ខ្ញុំចង់ញ៉ាំមីឆា(ជាមួយ)សាច់គោ] Quiero fideos fritos con carne de res (ក្យេរោ ហ្វីដេអ៊ោស៏ ហ្វ្រីទោស៏ កុន ការ៏ន៉េ ដេ រ៉េស៏) [ខ្ញុំចង់បានមីឆា(ជាមួយ)សាច់គោ] - លំបាក់ទំនាក់ទំនង់ - បាទ?/ចាស? (ស្តាប់អ្វីឥត់បាន) = ¿Qué? (កេ) ថាម៉េច? = ¿Que qué? (កេ កេ) [និយាយ Qué វែងបន្តិចជាង] អត់យល់ទេ។ = No entiendo. (នោ អេនត្យេនឌោ) យល់ហើយ។ = Ya entendí. (យ៉ា អេនតេនឌី) យល់ហើយនៅ? = ¿Ya entendió? (យ៉ា អេនតេនឌ្យោ) អត់ដឹងទេ។ = No sé. (នោ សេ) ដឹងហើយ។ = Ya sé. (យ៉ា សេ) ដឹងទេ? = ¿Sabe? (សាបេ) (សូម)និយាយ{ម្តងទៀត}! = ¡Dime {otra vez} (por favor)! [ឌីម៉េ {អ៊ោត្រា បេស៏} (ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏)] </br> (សូម)និយាយយឺត{ជាង}! = ¡Hable {más} despacio (por favor)! [អាប្លេ {ម៉ាស៏} ដេស៏ប៉ាស៊្យោ (ពោរ៏ ហ្វាប៊ោរ៏)] នេះជាអ្វី? = ¿Qué es esto? [កេ អេស៏ អេសទោ] </br> ...ថាម៉េច(ជាភាសាអេស្ប៉ាញ)? = ¿Cómo se dice ... (en Español)? [គោមោ សេ ឌីសេ ... (អេន អេស៏ប៉ាញោល)] </br> -----នៅមានទៀត----- 2igt3zqh22lqfh8m16e7mxkesvs4myr 0 2633 5347 2013-10-07T01:21:42Z Mexicocamboya 1222 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ -- El abecedario -- អក្ខរក្រម -- ភាសាអេស្ប៉ាញមានអក្សរអស... wikitext text/x-wiki -- El abecedario -- អក្ខរក្រម -- ភាសាអេស្ប៉ាញមានអក្សរអស់ ៣០ មាន ព្យញ្ជនៈ ២៥ និង ស្រះ ៥ ។ El Español tiene 30 letras: 25 consonantes y 5 vocales. អក្សរធំ - letras mayúsculas A B C Ch D E F G H I J K L Ll M N Ñ O P Q R Rr S T U V W X Y Z អក្សរតូច - letras minúsculas a b c ch d e f g h i j k l ll m n ñ o p q r rr s t u v w x y z អក្សរ - 'ឈ្មោះអេស្ប៉ាញ' «ឈ្មោះខ្មែរ» - សម្លេង - ពាក្យឧទហរណ៍ - ឧទហរណ៍ជាអក្សរខ្មែរ A - 'a' «អា» - អា - Ala - អាឡា B - 'be' «បេ» - ប៏ ឬ β - Beso, caBe - បេស៊ោ, កាបេ C - 'ce' «សេ» - ក៏ ឬ ស៏ - Capa, Cero - កាប៉ា, សេរោ Ch - 'che' «ឆេ» - ឆ៏ - Chaleco - ឆាឡេគោ D - 'de' «ដេ» - ដ៏ ឬ ð - Dedo - ដេឌោ E - 'e' «អេ» - អេ - Ejote - អេហ៊ោតេ F - 'efe' «អេហ្វេ» - ហ្វ៏ - Fruta - ហ្វ្រូតា G - 'ge' «ហេ» - ហ្គ៏ ឬ ហ៏ ឬ ɣ - Gato, Gesto, haGa - ហ្គាទោ, ហេស៏ទោ, អាហ្គា H - 'hache' «អាឆេ» - (ឥត់សម្លេង) - Hijo - អ៊ីហ៊ោ I - 'i' «អ៊ី» - អ៊ី - Iguana - អ៊ីហ្គ្វាណា J - 'jota' «ហ៊ោតា» - ហ៏ - Jara - ហារ៉ា K - 'ka' «កា» - ក៏ - Kilo - គីលោ L - 'ele' «អេឡេ» - ល៏ - Leche - ឡេឆេ Ll - 'elle' «អេយ៉េ» - យ៏ - Llano - យ៉ានោ M - 'eme' «អេម៉េ» - ម៏ - Mujer - មុហេរ៏ N - 'ene' «អេណេ» - ន៏ ឬ ង៏ - Niño, TeNgo - នីញោ, តេងហ្គោ Ñ - 'eñe' «អេញ៉េ» - ញ៏ - Ñoño - ញោញោ O - 'o' «អ៊ោ» - អ៊ោ - Oso - អ៊ោស៊ោ P - 'pe' «ប៉េ» - ព៏ - Papa - ប៉ាប៉ា Q - 'cu' «គូ» - ក៏ - Queso - កេស៊ោ R - 'ere' «អេរ៉េ» - រ៏ - Rata - រ៉ាតា Rr - 'erre' «អេរ៏រ៉េ» - រ៏ - (No hay) - (ឥត់មាន) S - 'ese' «អេសេ» - ស៏ - Saco - សាគោ T - 'te' «តេ» - ត៏ - Taco - តាគោ U - 'u' «អ៊ូ» - អ៊ូ - Ubre - អ៊ូប្រេ V - 'uvé' «អ៊ូបេ» - ប៏ ឬ β - Vaca, uVa - បាកា, អ៊ូបា W - 'doble u' «ឌោប្លេ អ៊ូ» - វ - Wasabi - វ៉ាសាប៊ី X - 'equis' «អេគីស៏» - ហ៏ ស៏ ឬ ក្ស៏ - Xavier, Xochitl, eXcelente - ហាប្យេរ៏, ស៊ោឈីល, អេក្សេឡេនតេ Y - 'i griega' «អ៊ីក្រ្យេហ្គា» - យ៏ - Yuca - យូកា Z - 'zeta' «សេតា» - ស៏ - Zapato - សាប៉ាទោ '''អក្សរ B''' អក្សរ B អានថា ប៏ ជានិច្ចលើកលែងតែពេលវានៅកណ្តាលស្រះពីរ ដូច្នេះអានថា β http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Bilabial_approximant.ogg '''អក្សរ D''' អក្សរ D អានថា ដ៏ ជានិច្ចលើកលែងតែពេលវានៅកណ្តាលស្រះពីរ ដូច្នេះអានថា ð http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6a/Voiced_dental_fricative.ogg '''អក្សរ N''' អក្សរ N ធ្វើសម្លេង ន៏ លើកលែងពេលមានអក្សរ C, G, K ឬក៏ Q បន្ទាប់មក ។ បើអញ្ចឹង យើងអានអក្សរ N ថា ង៏ ។ Tengo អានថា «តេងហ្គោ» '''អក្សរ C និង G''' C ពេលណាមានសម្លេង ក៏ ពេលណាមានសម្លេង ស៏? ពេលមានអក្សរ E ឬក៏ អក្សរ I បន្ទាប់មក ។ Ca, Ce, Ci, Co, Cu អានថា កា, សេ, ស៊ី, គោ, គូ ។ ករណីរបស់អក្សរ G ស្រដៀងអក្សរ C ផងដែរ ។ ជាធម្មតា អានថា ហ្គ៏ ប៉ុន្តែពេលមានអក្សរ E ឬក៏ អក្សរ I បន្ទាប់មក អានថា ហ៏ ។ Ga, Ge, Gi, Go, Gu អានថា ហ្គា, ហេ, ហ៊ី, ហ៊្គោ, ហ៊្គូ ។ មួយទៀត បើអក្សរ G នៅកណ្តាលស្រះពីរហើយមានអក្សរ A, O ឬក៏ U បន្ទាប់មក យើងអានវាថា ɣ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Voiced_velar_fricative.ogg ចុះសម្លេង ហ្គេ និង ហ្គី វិញ?? សូមមើលភាគ មូសិកទន្ត នៅខាំងក្រោមផងដែរ ។ '''អក្សរ R និង Rr''' ហេតុអ្វីមានអក្សរទាំងពីរនេះ ? ព្រោះសូរ Rr ធ្វើដោយរលោកអណ្តាត សូរ R ធ្វើដោយភ្លឹបអណ្តាតម្តង ។ ប្រយ័ត្ន៖ បើមានអក្សរ R នៅដើមពាក្យ ចុងពាក្យ ឬក៏ មុនព្យញ្ជនៈ យើងអានថា Rr ។ ឧទហរណ៍៖ អាន Rata ថា Rrata, អាន Comer ថា Comerr, អាន Cerca ថា Cerrca ។ កុំច្រឡំគ្នា Pero(ប៉ុន្តែ) និង Perro(ឆ្កែ), Caro(ថ្លៃ) និង Carro(ឡាន) '''អក្សរ Q''' អក្សរ Q ភ្ជាប់ U ជានិច្ច បន្ទាប់មក ត្រូវមានអក្សរ E ឬក៏ I មក។ អានដូចជាអក្សរ K ជាតែមួយ ។ Quién, Paquete, Quinto អានថា ក្យេន, ប៉ាកេតេ, គីនទោ ។ '''ស្រះផ្សំ''' មាន ai, au, ei, eu, ia, ie, io, iu, oi, ou, ua, uau, ue, ui, uo ។ '''បន្តក់''' ពេលខ្លះ នឹងមានពាក្យមានបន្តក់ ។ បន្តក់មានន័យថា អានស្រះឬក៏ស្រះផ្សំនោះវែងជាងគេក្នុងពាក្យ ។ កុំភ្លេចបន្តក់ ព្រោះវាអាចដូរន័យបាន! ឧទហរណ៍៖ Papa('''ប៉ា'''ប៉ា) និង Papá(ប៉ា'''ប៉ា''') ស្រដៀងគ្នា ប៉ុន្តែ Papa មានន័យថា ដំឡូង Papá មានន័យថា ប៉ា (ឪពុក) ។ Mama('''ម៉ា'''ម៉ា)[ដោះ] និង Mamá(ម៉ា'''ម៉ា''')[ម៉ាក់], Callo('''កា'''យោ)[ស្បែកក្រិន] Calló(កា'''យោ''')[គាត់បានស្ងៀមស្ងាត់] បើឥត់មានបន្តក់ ម៉េចដឹងថា តើព្យាង្គមួយណាវែងជាងគេ?? មានច្បាប់តែពីរ៖ ពាក្យចប់នឹងស្រះ, អក្សរ N ឬក៏ អក្សរ S៖ និយាយព្យាង្គមុនព្យាង្គចុងវែងជាងគេ ។ ឧទហរណ៍៖ Za'''pa'''to(សា'''ប៉ា'''ទោ), Vam'''pi'''ro(បាំ'''ពី'''រោ), Co'''ro'''na(កុ'''រោ'''ណា), '''Al'''go('''អាល'''ហ្គោ) និង '''Pia'''no('''ប៉្យា'''នោ) ពាក្យមិនចប់នឹងស្រះ, អក្សរ N ឬក៏ អក្សរ S៖ និយាយព្យាង្គចុងវែងជាងគេ ។ ឧទហរណ៍៖ Comer'''cial'''(កុម៉េរ៏'''ស្យាល'''), A'''zul'''(អា'''ស៊ូល'''), Re'''loj'''(រ៉េ'''លោហ៏'''), Co'''mer'''(កុ'''មេរ៏''') Bis'''tec'''(ប៊ីស៏'''តេក''') '''មូសិកទន្ត''' ប្រកប ហ្គេរ៏រ៉ា(សង្គ្រាម) យ៉ាងម៉េចបើ Gerra ថា ហេរ៏រ៉ា ? យើងសរសេរថា Guerra ! អញ្ចឹង ហ្គា ហ្គេ ហ្គី ហ្គោ ហ្គូ គឺជា Ga, Gue, Gui, Go, Gu ! ដូច្នេះ Gua, Gue, Gui, Guo អានថា ហ្គ្វា ហ្គេ ហ្គី ហ្គ្វោ ។ ឥឡូវមានបញ្ហាមួយទៀត៖ និយាយ ហ្គ្វេ និង ហ្គ្វី យ៉ាងម៉េច ? យើងដាក់ មូសិកទន្តលើអក្សរ U ។ អញ្ចឹងអាចសរសេរពាក្យ '''Güe'''ro('''ហ្គ្វេ'''រោ) Pin'''güi'''no(ពីង'''ហ្គ្វី'''នោ) បាន ។ </br> '''មុច្ជនសញ្ញា''' ភាសាអេស្ប៉ាញមានមុច្ជនសញ្ញាដើមនិងមុច្ជនសញ្ញាចុង។ ពេលយើងសរសេរសំនួរមួយ ចាប់ផ្តើមនឹងមុច្ជនសញ្ញាដើម៖ ¿ ហើយរួចនឹងមុច្ជនសញ្ញាចុង៖ ? ¿Qué? [អ្វី?] ¿Cómo? [យ៉ាងម៉េច?] Me gustaría saber, ¿Cuántos años tienes? [ចង់ដឹងថា តើអាយុប៉ុន្មាន?] </br> '''ឧទានសញ្ញា''' ដូចមុច្ជនសញ្ញានៅខាងលើ ភាសាអេស្ប៉ាញមានឧទានសញ្ញាដើមនិងឧទានសញ្ញាចុង។ ពេលយើងសរសេរឃ្លាលាន់មាត់មួយ ចាប់ផ្តើមនឹងឧទានសញ្ញាដើម៖ ¡ ហើយរួចនឹងឧទានសញ្ញាចុង៖ ! ¡Qué rico! [ឆ្ងាញ់ណាស់!] ¡Guau! [វ៉ាវ] ¡Alto! [ឈប់!] </br></br> <big>''សូមអានពាក្យទាំងនេះតិចមើល៖''</big> </br> Hecho(ទង្វើ) - http://audio.forvo.com/ogg/9179519/41/9179519_41_70797_363881.ogg </br> Bebe(គាត់ផឹក) - http://audio.forvo.com/ogg/8994339/41/8994339_41_8450_9228.ogg </br> Bebé(ង៉ែត) - http://audio.forvo.com/ogg/9320719/41/9320719_41_848.ogg </br> Dedo(ម្រាមដៃ) - http://audio.forvo.com/ogg/5/41/5_41_4617_1.ogg, http://audio.forvo.com/ogg/9048806/41/9048806_41_4617_10106.ogg </br> Gato(ឆ្មា) - http://audio.forvo.com/ogg/8972339/41/8972339_41_4601_10021.ogg </br> Toga(ចីពរស) - http://audio.forvo.com/ogg/9021245/41/9021245_41_440305_269535.ogg </br> Albahaca(នាងវង) - http://audio.forvo.com/ogg/8973039/41/8973039_41_17832_1.ogg </br> Guerra(សង្គ្រាម) - http://audio.forvo.com/ogg/9276802/41/9276802_41_9165_1923673.ogg </br> Güero(បុរសមានសក់សម្បុរទង់ដែង) - http://audio.forvo.com/ogg/9091773/41/9091773_41_633327.ogg </br> Hago(ខ្ញុំធ្វើ) - http://audio.forvo.com/ogg/9179519/41/9179519_41_742181_1375611.ogg </br> Ñoño(បុរសល្ងង់ឬកគ្មានអ្វីគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍) - http://audio.forvo.com/ogg/8985115/41/8985115_41_402246_1.ogg </br> Caro(ថ្លៃ) - http://audio.forvo.com/ogg/8974580/41/8974580_41_373827_1.ogg </br> Carro(ឡាន) - http://audio.forvo.com/ogg/9276802/41/9276802_41_591_1964149.ogg </br> Parangaricutirimícuaro[នាមនៃទីក្រុងមួយ] - http://audio.forvo.com/ogg/9097177/41/9097177_41_217926_878727.ogg </br> Raro(ដែលប្លែក ឬ កម្រ) - http://audio.forvo.com/ogg/9117553/41/9117553_41_8728_1051182.ogg </br> Azul(ពណ៌ខៀវ) - http://audio.forvo.com/ogg/8971557/41/8971557_41_1319_1.ogg </br> Zapato(ស្បែកជើង) - http://audio.forvo.com/ogg/9140806/41/9140806_41_7059_1035624.ogg </br> Papa(ដំឡូង) - http://audio.forvo.com/ogg/8985115/41/8985115_41_4873_45349.ogg </br> Papá(ប៉ា) - http://audio.forvo.com/ogg/8985115/41/8985115_41_9568_10500.ogg </br> k4ni665nxscqqrhhqvm4cdx5dhc9kim 0 2634 5348 2013-10-07T01:30:29Z Mexicocamboya 1222 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <big><big>''ខ្ញុំផ្ដល់ឃ្លាដែលនិទស្សន៍វេយ្យាករណ៍... wikitext text/x-wiki <big><big>''ខ្ញុំផ្ដល់ឃ្លាដែលនិទស្សន៍វេយ្យាករណ៍និងវាក្យសម្ពន្ធនៃភាសាអេស្ប៉ាញ ។'' </br> ''ប្រសិនបើលោកអានមានឃ្លាចង់បកប្រែជាភាសាអេស្ប៉ាញ សូមផ្ញើរសារប្រាប់ខ្ញុំផង ។''</big></big> </br></br>'''ឆ្មាស៊ីត្រីមួយ ។''' </br> El gato (se) come un pez. [ជាឆ្មាមួយក្បាល] </br> Los gatos (se) comen un pez. [ជាឆ្មាចំនួនជាងមួយក្បាល] </br> </br> '''ឆ្កែស៊ីឆ្មានោះ ។''' </br> El perro (se) come al (ឬ a ese) gato. </br> </br> '''ឆ្កែនេះធំជាងឆ្មានោះ ។''' </br> Este perro es más grande que ese gato. </br> </br> '''ឆ្កែរបស់ខ្ញុំធំជាងគេ ។''' </br> Mi perro es el más grande. </br> </br> '''ខ្ញុំមិនដែលទៅលេងប្រទេសបារាំងទេ ។''' </br> No he ido a Francia. Nunca he ido a Francia. </br> </br> '''ប្រសិនបើខ្ញុំខំរៀនភាសាអេស្ប៉ាញ (ដូច្នេះ)ខ្ញុំនឹងនិយាយបានល្អ{ណាស់} ។''' </br> Si estudio mucho el Español, (entonces) voy a poder hablar {muy} bien. Si estudio mucho el Español, (entonces) podré hablar {muy} bien. Si estudio el Español con ahinco, (entonces) voy a poder hablar {muy} bien. Si estudio el Español con ahinco, (entonces) podré hablar {muy} bien. </br> </br> '''ខ្ញុំខំរៀនភាសាអេស្ប៉ាញទើប នឹងនិយាយបានល្អ{ណាស់} ។''' </br> Solo si estudio mucho el Español, podré hablar {muy} bien. </br> </br> '''ផ្ទះនោះនៅដាច់ពីគេ ។''' </br> Esa casa está aislada. Esa casa está separada de lo demás. </br> </br> '''បុរសម្នាក់ស្ទើរតែអស់ជីវិត ។''' </br> Un hombre casi perdió la vida. Un hombre estuvo apunto de perder la vida. </br> </br> '''បងស្រឡាញ់អូនមិនមែនព្រោះអូនជានរណាទេ តែបងស្រឡាញ់អូនព្រោះបងជានរណា ពេលបងនៅជាមួយអូន។''' </br> Te amo no por ser quien eres, pero (te amo) por quien soy yo cuando estoy contigo. </br> </br> '''បើការឱបជាតំណក់ភ្លៀង បងនឹងឱបអូនលុះក្លាយជាសមុទ្ទ។ បើការថើបជានាទី បងនឹងថើបលុះក្លាយជាម៉ោង។ បើបងអាចប្រគល់ក្ដីស្រឡាញ់ជូនអូន បងនឹងប្រគល់រូបបងទៅអូន។''' </br> Si los abrasos fueran gotas de lluvia, te abrasaría hasta formar mares. Si los besos fueran minutos, te besaría hasta formar horas. Si te pudiera entregar mi amor, te entregaría mi ser. </br> </br> '''បើមនុស្ស១០០នាក់ស្រឡាញ់អូន ក្នុងនោះក៏មានបងម្នាក់ដែរ។ បើមានតែម្នាក់ដែលស្រឡាញ់អូន ម្នាក់នោះគឺជាបង តែបើគ្មានអ្នកណាស្រឡាញ់អូនទេ បានន័យថាបងមិនរស់នៅលើលោកនេះទៀតទេ។''' </br> Si 100 personas te aman, entre ellos estaré yo también. Si sólo hay una persona que te ame, esa persona seré yo, pero si no hay nadie quien te ame, será que ya no soy de este mundo. </br> </br> '''អ្នកដែលធ្លាប់មានស្នេហាបែកបាក់ពិតជាយល់ថា វាឈឺចាប់កម្រិតណា។ តើមានវិធីណាអាចជួយគាត់ឱ្យនាងត្រឡប់មកវិញ?''' </br> Los que han tenido un amor que ya se fue realmente entienden que es un dolor que deja herida. ¿Habrá alguna manera de ayudarle (a él) para que ella regrese? </br> </br> '''ធូលី និង សត្វល្អិត ដែលសត្វឆ្កែ និង ឆ្មាបាននាំមក អោយជួបនឹងកុមារ គឺអាចផ្តល់អត្ថប្រយោជន៍ ដែលវាជា ប្រភេទនៃការហ្វឹកហាត់មួយដល់ ប្រព័ន្ធការពាររបស់កុមារ ។''' </br> El polvo y los bichos que traen los gatos y los perros al contacto de los niños pueden dar beneficios por ser una forma de entrenar el sistema inmune (protectivo) de los niños. ewmqu5zj4lmttlmccr6wlh0m6tzuie6 0 2640 5357 5356 2013-10-15T01:59:22Z Mexicocamboya 1222 ​ wikitext text/x-wiki {| align=center class="wikitable sortable" style="font-size:120%;padding:0px;" |+ align=top style="background:#BFD7FF" | '''ពាក្យ​សម័ញ្ញ​របស់​ភាសា​អារ៉ាប់''' |- !width="115"|ភាសាអារ៉ាប់ ! ជា​អក្សរ​ខ្មែរ ! ភាសា​និយាយ ! ភាសសខ្មែរ |- | السلام و عليكم | align=center | ''អាល់-សៈឡាម វ៉ា អៈលេយគុំ'' | | align=center | ជំរាបសួរ |- | و عليكم السلام | align=center | ''វ៉ា អៈលេយគុំ អាស៏-សៈឡាម'' | | align=center | ជំរាបសួរ ''ចំឡើយ'' |- | مرحبا | align=center | ''ម៉ៈរ៏ហាបៈ'' | | align=center | សួស្តី |- | كيف حالك؟ | align=center | ''គេយហ្វឺ ហាលុខ៏?'' | | align=center | សុខ​សប្បាយ​ទេ​? |- | لم نرك منذ مدة | align=center | ''ឡាំ ណារ៉ៈកៈ មុន្ឌុ មុដ្ដា'' | | align=center | ខាន​ជួប​យូរ​ហើយ |- | لم نرك منذ مدة | align=center | ''ម៉ា អ៊ីស៏មុខ'' |​ align=center | ''មីស៏មុខ'' | align=center | ខាន​ជួប​យូរ​ហើយ |- |} [[ar:عربية]] [[de:Arabisch]] [[en:Arabic]] [[fr:Arabe]] [[it:Arabo]] [[he:ערבית]] [[nl:Arabisch]] [[pl:Arabski]] [[sk:Arabčina]] [[uk:Мова людства/Арабська]] okqmbfsl9hx668x9hj9z5pr2d08nc9n 0 2641 5358 2013-10-15T22:28:26Z Mexicocamboya 1222 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {|class="wikitable" ! colspan="3" | ភាសាម៉ាយ៉ាយូកាតិក ! colspan="2" | ភាសាខ... wikitext text/x-wiki {|class="wikitable" ! colspan="3" | ភាសាម៉ាយ៉ាយូកាតិក ! colspan="2" | ភាសាខ្មែរ |- ! <small>សូរសព្ទ<br />ធម្មតា</small> !<small>សូរសព្ទ<br />ធម្មតា<br />(អក្សររ៉ូម៉ាំង)</small> ! <small>សូរសព្ទនៃ<br />រដ្ឋយូកាតានខាងលិច<br />រដ្ឋកាំប៉េឆេខាងជើង<br />និងរដ្ឋគីនតាណារោកណ្ដាល</small> ! <small>ការបកប្រែធម្មតា</small> ! <small>ការបកប្រែចំពាក្យ</small> |- | ប៊ិហ្ស៏ អា ប៊េល? | Bix a bèel? | ប៊ិហ្ស៏ អា បេះ? | តើអ្នកសុខសប្បាយជាទេ? | ផ្លូវអ្នកយ៉ាងម៉្តេច? |- | ម៉្អាលោប, គុហ្ស៏ ទេឆ៏? | Ma'alob, kux tèech? | | សុខសប្បាយ ចុះអ្នកវិញ? | មិនអាក្រក់, ចុះអ្នក? |- | ប៊េយ ហ្សាន់ ទេន។ | Bey xan tèen. | | ខ្ញុំដូចគ្នាដែរ។ | ដូច្នេះក៏ដល់ខ្ញុំ |- | ទ្អូហ្ស៏ កា ភិន? | Tu'ux ka b'in? | | តើអ្នកទៅទីណា? | ណា អ្នកទៅ? |- | តាន អ៊ិម ប៊ិន ហ្សីម្បាល។ | Táan im bin xíimbal. | | ខ្ញុំនឹងទៅដើរលេង។ | ខ្ញុំនឹងទៅដើរ |- | ប៊ិហ្ស អា ក្អាបៈ? | Bix a k'àaba'? | | តើអ្នកឈ្មោះអ្វី? | អ្នកត្រូវហៅយ៉ាងម៉្តេច? |- | អ៊ិន ក្អាបៈអិ រតនា។ | In k'àaba'e' Ratana. | | ខ្ញុំឈ្មោះ រតនា។ | |- | ហាឆ៏ គ្អិម៉ាក់ អ៊ិន វោល អ៊ិន វិលិកិឆ៏។ | Jach ki'imak in wóol in wilikech. | | រីករាយណាស់ដែលបានស្គាល់អ្នក។ | សប្បាយណាស់ ចត្តខ្ញុំ ខ្ញុំឃើញអ្នក។ |- | ទេឆិ អា ទ្សីកបាល់ (កាស្ត្លាន/អ៊ីងក្លេសិ/ហេម៉េល/ម៉ាយ៉ា)? | Teeche' a tsiikbal (káastlan/íinglese'/jemer/màaya)? | | តើអ្នកចេះភាសា(អេស្ប៉ាញ/អង់គ្លេស/ខ្មែរ/ម៉ាយ៉ា)ទេ? | |- | ឆិន ហ៊ុំពិត | Chen jumpit | | បាទ/ចាស តិចៗ | |- | ប៊ិហ្ស៏ អ៊ុ យ៉ាឡាល់ .... អ៊ិឆ៏ ម៉ាយ៉ា ត្អាន? | Bix u yaálal .... ich maaya táan | | និយាយ .... យ៉ាងម៉្តេចជាភាសាម៉ាយា | |- | ប្អាហ្ស៏ កា វ៉្អាលិក? | Ba'ax ka wa'alik? | | តើមានរឿងអ្វី? | អ្នកថាម៉្តេច? |- | មិហ្ស៏ ប្អាល់។ | Mix ba'al. | មិហ្ស៏ ប្អះ។ | មិនអីទេ។ | |- | ប៊ិហ្ស៏ អា វិលិក? | Bix a wilik? | | មើលយ៉ាងម៉្តេច? | |- | ហាឆ៏ ម៉្អាលោប។ | Jach ma'alob. | | ល្អ ណាស់ | |- | ក្អុហ្ស៏! | Ko'ox! | | តោះយើងទៅ! (សម្រាប់ពីរនាក់ - ខ្ញុំ និង អ្នក) | |- | ក្អុណ្អិហ្ស៏ | Ko'one'ex! | | តោះយើងទៅ! (សម្រាប់បីនាក់ជាង) | |- | ប្អាហ្ស៏ អា ខាត? | Ba'ax a k'áat? | | តើអ្នកចង់បានអ្វី? | |- | តាក់ សាម៉ាល់។ | Tak sáamal. | អាស្តា សាម៉ះ។ | ជួបគ្នាថ្ងៃស្អែក។ | លុះត្រាតែថ្ងៃស្អែក។ |- | ហាឆ៏ ឌីយោស៏ ប្អុទិក។ | Jach Dyos bo'otik. | | អរគុណ។<br />សូមព្រះប្រធានពរអ្នក។ | ព្រះដាក់ពរច្រើន |} gp24jwncyrkn7ty9qrktbo4w6xxkp5i 0 2655 5382 2013-11-27T11:03:59Z Sophea sok 1252 គណិតវិទ្យា wikitext text/x-wiki '''គណិតវិទ្យាថ្នាក់ទី១០''' ស្របតាមកម្មវិធីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា ជំពូកទី១ ៖ តក្កវិទ្យា​ សំនុំ និងចំនួន មេរៀនទី ១៖ តក្កវិទ្យា 30qpic0geac83dfn2w1px0i9c2m55gc 0 2668 6316 6314 2014-05-07T08:35:41Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki '''រឿងព្រេងខ្មែរ'''​ ជារឿងនិទានប្រកបដោយគតិអប់រំទាក់ទិននឹងសីលធម៌សង្គម ក៏ដូចជាការរិះគន់ដល់អំពើដែលសង្គមមិនផ្ដល់តំលៃ ឬនិយាយរ៉ាយរ៉ាប់ពីប្រវត្តិទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណី បាតុភូតធម្មជាតិ និង ទីតាំងភូមិសាស្ត្រនានាជាដើម។ រឿងព្រេងខ្មែរភាគច្រើន​មានកំនើតតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយ ហើយត្រូវបានគេចងក្រងអោយទៅជាឯកសារសំរាប់បន្សល់ទុកអោយកូនចៅជំនាន់ក្រោយ។ ឯកសារទាំងនោះមានដូចជា គតិលោក ស្រីហិតោបទេស ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ និង សៀវភៅរូបភាពសំរាប់កុមារជាដើម។ នៅមានរឿងនិទានមួយចំនួន ត្រូវបានអ្នកនិពន្ឋជំនាន់ថ្មីនិពន្ឋ ដែលកាលៈទេសៈក្នុងរឿងមានភាពប្រហាក់ប្រហែលនឹងសង្គមដែលគេនិពន្ឋនោះ។ <div style="margin:2em auto; padding:1em; text-align:center; background:#ffc; border:1px solid #ccc;font-size:2em;"> អត្ថបទ​ទាំង​អស់​​ត្រូវ​បាន​ប្ដូរ​រួច​រាល់​​ទៅ [https://wikisource.org/wiki/ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ Wikisource] </div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> ខាងក្រោមនេះជាបញ្ជីរឿងព្រេងខ្មែរ៖ <div class="mw-collapsible-content"> <div style="-moz-column-count:3; column-count:3;"> * [[ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ/១.កំលោះពីរនាក់ចង់បានប្រពន្ធគេ|កំលោះពីរនាក់ចង់បានប្រពន្ធគេ]] * [[រឿងកូន៤នាក់មិនបំរើឪពុក]] * [[រឿងកូនស្រីអ្នកនេសាទ]] * [[រឿងក្មេងកំព្រា]] * [[រឿងក្រពើរមិលគុណ]] * [[រឿងក្រុងឧត្តុង្គ]] នៅ[[ខេត្តកំពង់ស្ពឺ]] * [[រឿងកែ្អក១ជាកែ្អក១០]] * [[រឿងខ្លាចាញ់ប្រាជ្ញាគីង្គក់និងអណ្ដើក]] * [[រឿងខ្លា ស្វា និងទន្សាយ]] * [[រឿងគំនូររូបប្រពន្ធ]] * [[រឿងគ្រូ និង សិស្ស]] * [[រឿងគ្រូមើលស្កន់]] * [[រឿងគង់ហ៊ាន]] * [[រឿងគោញី]] * [[រឿងចចក]] * [[រឿងចោរចិត្ដជា]] * [[រឿងចោរបីនាក់]] * [[រឿងចៅកាំបិតបន្ទោះ]] * [[រឿងចៅតប់ប្រមល់]] * [[រឿងចៅផ្កាប់ត្រឡោក]] * [[រឿងចៅសុក្រ និងចៅសៅរ៍]] * [[រឿងចៅអាចម៍សេះ]] * [[រឿងជាតិខ្លាធំ]] ឫ [[រឿងជាតិខ្លាធំ|រឿងដើមកំនើតខ្លាធំ]] * [[រឿងដង្កូវនិងក្អែក]] * [[រឿងដើមកំណើតរន្ទះ]] * [[រឿងដើមកំណើតសត្វកូនលោក]] * [[រឿងដើមកំណើតសត្វផ្សោត]] * [[រឿងដូនចាស់ក្នុងឃ្លោក]] * [[រឿងតម្លង់៧សន្ដាន]] * [[រឿងតាច័ន្ទរំលៀក]] * [[រឿងតាដុងយាយជ័យ]] * [[រឿងទេវតាសែកសោយ]] * [[រឿងទំពែកបួននាក់]] * [[រឿងធនញ្ជ័យ]] * [[រឿងបងថ្លៃនិងប្អូនថ្លៃ]] * [[រឿងបឹងទុំលែង]] នៅ[[ខេត្តបាត់ដំបង]] * [[រឿងបុរសកាសសាមសិប]] * [[រឿងបុរសកុហកបូននាក់]] * [[រឿងបុរសកំជិលមានប្រពន្ធគ្រប់លក្ខណ៍]] * [[រឿងបុរសចាក់ស្មុគ]] * [[រឿងបុរសឆោតបួននាក់]] * [[រឿងបុរសជីកក្ដាម]] * [[រឿងបុរសចេះថ្នាំពិសពស់]] * [[រឿងបុរសដណ្ដឹងប្រពន្ធ]] * [[រឿងបុរសមានកូនបួននាក់រៀនវិជ្ជាបួនបទ]] * [[រឿងប្រាសាទតាព្រហ្ម]] នៅ[[ខេត្តតាកែវ]] * [[រឿងពស់កេងកង]] * [[រឿងពាក្យសុភាសិតតំលៃ៣០តំលឹង]] * [[រឿងព្រះគោព្រះកែវ]] * [[រឿងព្រះសុធន]] * [[រឿងភ្នំនាងកង្រី]] នៅ[[ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង]] * [[រឿងភ្នំប្រុសភ្នំស្រី]] នៅ[[ខេត្តកំពង់ចាម]] * [[រឿងមនុស្សពីរនាក់នៅផ្ទះជិតគ្នា]] * [[រឿងមនុស្សលោភ]] * [[រឿងមាយាដកខ្ញី]] * [[រឿងមាយាស្ត្រី]] * [[រឿងវត្តវិហារសួរ]] នៅ[[ខេត្តកណ្តាល]] * [[រឿងសត្វចាបសម្លាប់ដំរីស្ដរ]] * [[រឿងសួស្ដី និង អព្វ​មង្គល]] * [[រឿងសេដ្ឋីចិត្ដលោភ]] * [[រឿងសំលាញ់ពីរនាក់]] * [[រឿងស្រីក្ងោកមាស]] * [[រឿងហោរនិងតាចាស់ដូនចាស់]] * [[រឿងអណ្ដើកនិងស្វា]] * [[រឿងអន្ទង់វែងឆ្នាំងវែង]] * [[រឿងអាកុហកស៊ី]] * [[រឿងអាខ្វាក់អាខ្វិន]] * [[រឿងអាប៉ាងនាងតី]] * [[រឿងអាសុខស្លូតនិងអាសុខកាច]] * [[រឿងអាសំគមបាញ់លលក]] * [[រឿងអាឡេវ]] * [[រឿងអ្នកដំណើរពីរនាក់ដណ្ដើមគ្នាដេកកណ្ដាល]] * [[រឿងអ្នកនេសាទដូងទិព្វ]] * [[រឿងឳពុកក្មេករើសកូនប្រសារ]] </div> <!-- col count--> </div> <!-- collasible-content --> </div> <!-- collasible --> [[Category:ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ]] 1hme3vt8smwmyotvs2yot1t5iwkbyb2 0 2669 5416 2014-01-01T18:40:31Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ មាន​រឿង​មួយ​ថា​ មាន​បុរស​ម្នាក់​ មាន​ប្រព... wikitext text/x-wiki មាន​រឿង​មួយ​ថា​ មាន​បុរស​ម្នាក់​ មាន​ប្រពន្ធ​ល្អ​ ទើប​តែ​រៀប​ការ​ថ្មីៗ​ បណ្ដើរ​គ្នា​ទៅ​សួរ​ញាតិ​ មាន​កម្លោះ​ពីរ​នាក់​ បាន​ឃើញ​ ក៏​ស្រឡាញ់​ចង់​បាន​ វា​គិត​ថា << យើង​ធ្វើ​ដូចម្ដេច​នឹង​បាន​អេះ ? ។ ចៅ​ម្នាក់​ ឆ្លើយ​ថា​ងាយ​ទេ​ ឯង​គិត​ទៅ​រក​ខ្ចី​រទេះ​គោ​មក​បរ​ ប៉ុន្តែ​ឯង​មិន​ស្គាល់​អញ​ បើ​អញ​សួរ​ឯងៗ​ កុំ​ប្រាប់​ថា​រទេះ​ ចូរ​ឯង​ប្រាប់​ថា​ចន្ទោល​ ថា​នឹម​ទៅ​វិញ ។ ទើប​កម្លោះ​ម្នាក់​ទៅ​ខ្ចី​រទេះ​គេ​មក​បរ​ឲ្យ​ជួប​នឹង​បុរស​បណ្ដើរ​ប្រពន្ធ​ នោះ​ដើរ​មក​ដល់, ក៏​កម្លោះ​ម្នាក់​នោះ​វា​សួរ​ថា << នែ​អ្នក ! អញ្ជើញ​មក​អាយ​ ឈប់​និយាយ​គ្នា​លេង​បន្តិច​សិន >> ។ បុរស​ការ​ប្រពន្ធ​ថ្មី​ ក៏​ចូល​ទៅ​អង្គុយ​លេង ។ លុះ​កម្លោះ​ម្នាក់​ បររទេះ​មក​ដល់​វា​ធ្វើ​ជា​សួរ​ថា << នេះ​ហៅ​អ្វី ? អ្នក ! ។ បុរស​ប្ដី​ប្រពន្ធ​ ឆ្លើយ​ប្រាប់​ថា << គេ​ហៅ​រទេះ។ មែន​ឬ​អ្នក ? ។ បុរស​នោះ​ថា << មែន >>។ << បើ​មែន​អ្នក​ហ៊ាន​ភ្នាល់​នឹង​ខ្ញុំ​ទេ>>។បុរស​នោះ​សួរ​ថា << អ្នក​ឯង​មាន​ទ្រព្យ​អ្វី​ភ្នាល់​នឹង​យើង ? ។ កម្លោះ​នោះ​ថា << បើ​ខ្ញុំ​ចាញ់​ ខ្ញុំ​នៅ​ជា​ខ្ញុំ​អ្នក​ បើ​ខ្ញុំ​ឈ្នះ << សុំ​តែ​ប្រពន្ធ​អ្នក >> ។ បុរស​នោះ​គិត​ថា​ ប្រាកដ​ជា​គេ​ហៅ​រទេះ​មែន​នឹង​ខ្លាច​អ្វី​ ក៏​ព្រម​ភ្នាល់​នឹង​គេ​ទៅ ។ ទើប​កម្លោះ​ដែល​ឈរ​ សួរ​ទៅ​អ្នក​បររទេះ​ចង្អុល​ទៅ​សួរ​ទៅ​ចន្ទោល, កម្លោះ​អ្នក​បររទេះ​ប្រាប់​ថា << នេះ​គេ​ហៅ​ចន្ទោល>>។ ចង្អុល​សួរ​ទៅ​នឹម​ថា << នេះ​គេ​ហៅ​នឹម >> ។ << នេះ​គេ​ហៅ​ទូក >> << នេះ​គេ​ហៅ​ទ្រាយ >> << នេះ​គេ​ហៅ​ប្រែក >> << នេះ​គេ​ហៅ​កង់ >> << នេះ​គេ​ហៅខ្នង​កង់ >> << នេះ​គេ​ហៅ​ត្រពង >> ដល់​ឆ្លើយ​រួច​សព្វគ្រប់​ កម្លោះ​នោះ​សួរ​ទៅ​បុរស​ជា​ប្ដី​ថា<< ឥឡូវ​ គេ​មិន​ហៅ​រទេះ​ទេ​ បើ​ដូច្នោះ​តើ​អ្នក​ឯង​ព្រម​ចាញ់​យើង​ឲ្យ​ប្រពន្ធ​មក​យើង​ឬ​ម្ដេច ? បុរស​ជា​ប្ដី​នោះ​មិន​ព្រម, ដល់​ប្រកែក​ទៅ​មិន​ឈ្នះ​គេៗ​ ដណ្ដើម​យក​ប្រពន្ធ​ទៅ​បាន ។ បុរស​នោះ​មិន​សុខ​ចិត្ត​ទៅ​ប្ដឹង​ចៅ​ក្រមៗ​ ឲ្យ​ទៅ​កោះ​ចៅ​ទាំង​ពីរ​នោះ​មក​ជំនុំ, កម្លោះ​ទាំង​ពីរ​នាក់​នោះ​វា​សូក​ចៅ​ក្រមៗ​កាត់​សេចក្ដី​ថា << ត្រូវ​ចាញ់​គេ​ហើយ​ ត្រូវ​ឲ្យ​ប្រពន្ធ​ទៅ​គេ​ហើយ >> ។ បុរស​នោះ​ខឹង​ណាស់​ ត្បិត​គេ​យក​ប្រពន្ធ​ទៅ​បាន​ ដើរ​ផង​ យំ​ផង, ដើរ​បន្តិច​ទៅ​ប្រទះ​សុភាទន្សាយៗ​សួរ​ថា << ថ្វី​បាន​ជា​យំ​បង ? >> ៗ បុរស​នោះ​ប្រាប់​តាម​ដំណើរ​សព្វ​គ្រប់ ។ សុភាទន្សាយ​ថា << បើ​ដូច្នោះ​បង​ឯង​កុំ​ភ័យ​ រក​តែ​ចេក​មក​ឲ្យ​យើង​ស៊ី​សិន​ យើង​ទៅ​ជួយ​ជំនុំ​ឲ្យ​បាន​ប្រពន្ធ​មក​វិញ >> ។ បុរស​នោះ​អរណាស់​ ខំ​ទៅ​រក​ចេក​មក​ឲ្យ​សុភាទន្សាយៗ​ ស៊ី​ចេក​រួច​ហើយ​ ដើរ​ទៅ​ជាមួយ​បុរស​នោះ​ ទៅ​ដល់​សួរ​ចៅក្រម​ថា << លោក​កាត់​សេចក្ដី​គេ​នោះ​ តើ​ដូចម្ដេច​ខ្លះ ? >>។ ចៅក្រម​ ឆ្លើយ​ប្រាប់​តាម​ដំណើរ​សព្វគ្រប់ ។ សុភាទន្សាយ​ថា << លោក​កាត់​សេចក្ដី​ មិន​ទាន់​អស់​ទេ​ បើ​ដូច្នេះ​ខ្ញុំ​សូម​កាត់​សេចក្ដី​នេះ​ផង​ ឲ្យ​សុខ​ចិត្ត​ទាំងពីរ​ខាង >> ។ សុភាទន្សាយ​ សួរ​កម្លោះ​ដែល​យក​ប្រពន្ធ​គេ​មក​នោះ​ថា << អ្នក​ទាំងពីរ​នាក់​កាល​ភ្នាល់​គ្នា​ថា​ដាក់​អ្វី ? >> ។ បុរស​នោះ​ឆ្លើយ​ថា << ដាក់​ប្រពន្ធ >> ។ សុភាទន្សាយ​ សួរ​ទៅ​កម្លោះ​នោះ​ថា << ត្រង់​ណា​ហៅ​ប្រពន្ធ >> បើ​អ្នក​រក​ឃើញ​យក​ទៅ​ចុះ​ បើ​រក​មិន​ឃើញ​ទេ​ ឲ្យ​ប្រពន្ធ​ទៅ​គេ​វិញ​ទៅ>>។ កម្លោះ​នោះ​ចាប់​ត្រង់​ដៃ, សុភាទន្សាយ​ប្រាប់​ថា​ នេះ​គេ​ហៅ​ថា​ដៃ​ទេ​ វា​ចាប់​ត្រង់​ជើង​ សុភា​ទន្សាយ​ថា << នេះ​គេ​ហៅ​ជើង​ទេ >> វា​ចាប់​ត្រង់​នេះ​ ក៏​ថា​មិនមែន, ត្រង់​នោះ​ក៏​ថា​មិនមែន​ ហើយ​ប្រាប់​ថា​រួម​ទាំងអស់​គ្នា​ទៅ​ទើប​គេ​ហៅ << ប្រពន្ធ >> ឯ​រទេះ​ក៏​ដូច​គ្នា​គឺ​គេ​ហៅ​ចន្ទោល​ នឹម​ ទូក​ ទ្រាយ​ ប្រែក​ ធ្នង់​ ត្រពង​ រួម​ទាំងអស់​នេះ​ទៅ​ ទើប​ហៅ​ថា<< រទេះ>> បើ​ដូច្នេះ​ ឯង​យក​ប្រពន្ធ​គេ​ មិន​បាន​ទេ​ ឲ្យ​មក​គេ​វិញ >> ។ សុភាទន្សាយ​ឲ្យ​កម្លោះ​នោះ​ យក​ប្រពន្ធ​មក​វិញ។ សុភាទន្សាយ​ស្ដី​ឲ្យ​លោក​ចៅក្រម​ថា << បង​កាត់​សេចក្ដី​នេះ​ស៊ី​តែ​សំណូក​គេ​ គ្មាន​ត្រង់​តាម​ព្រះ​ច្បាប់​សោះ >> ។ បុរស​នោះ​ប្រាប់​ប្រពន្ធ​មក​វិញ​ ក៏​អរណាស់​ លើក​ដៃ​សំពះ​សុភាទន្សាយ​ថា << លោក​បង​កាត់​សេចក្ដី​នេះ​ ពេញ​ហៅ​ត្រង់​ហើយ​ ឲ្យ​លោក​បាន​សម្បត្តិ​សួគ៌​និព្វាន >> ។ <center><big>'''ប្រាជ្ញ​ឯង​ ឲ្យ​ក្រែង​ប្រាជ្ញ​គេ'''</big></center> 79qd3glzutmpcce1fcd8axxbhi2g74m 0 2670 5417 2014-01-01T18:41:50Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ក្នុងកាលកន្លងទៅហើយមានបុរសម្នាក់ជាអ្នករក... wikitext text/x-wiki ក្នុងកាលកន្លងទៅហើយមានបុរសម្នាក់ជាអ្នករកស៊ីលក់ដូរ មានធនធានគ្រាន់បើ។ គាត់មានកូនប្រុស៤នាក់ មានអាយុគ្រប់ការទាំងអស់។ ក្រោយពីពេលដែលប្រពន្ធអនិច្ចកម្មទៅ គាត់ទ្រាំនៅជាពោះម៉ាយពុំយកប្រពន្ធទៀតទេ។ នៅជាមួយនិងកូន ប្រុសៗអស់១ឆ្នាំ មានការលំបាកដោយខ្វះស្រីមេផ្ទះជាអ្នកចម្អិនអាហារ និងជួយមើលថែទាំរបស់ទ្រព្យ កំប៉ិកកំប៉ុកក្នុងផ្ទះ គាត់ក៏រៀបការប្រពន្ធឲ្យកូនច្បង ហើយយកកូនប្រសាស្រីមកនៅជាមួយចែកទ្រព្យអស់មួយចំណែក ឲ្យដាច់ស្រឡះទៅកូនច្បងរួចទៅ។ លុះរំលងមួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត គាត់រកប្រពន្ធឲ្យកូនទី២ចែកទ្រព្យមួយចំណែកឲ្យដូចគ្នា។ តមកគាត់ រៀបការកូនទី៣ចែកទ្រព្យមួយចំណែកឲ្យទៀត។ លុះដល់ឆ្នាំជាគំរប់៤ ក៏រៀបការឲ្យកូនទី៤ចែកទ្រព្យ មួយចំណែកទៀតដែរ។ នៅសល់តែផ្ទះ១ខ្នងពុំបានចែក គាត់ទុកនៅទាំងអស់គ្នាដែលគាត់ចែកទ្រព្យ របស់ឲ្យអស់រលីងពីខ្លួន ដូចេ្នះមកពីគិតថា ឲ្យស្រឡះខ្លួនគាត់ហើយនៅទំនេរស្ងៀមចាំឲ្យកូនរកស៊ី ចិញ្ចឹមវិញរហូតដល់ស្លាប់។ ប៉ុនែ្តគំនិតគាត់គិតនេះខុសស្រឡះ។ កាលដែលគាត់នៅជាមួយកូនប្រុស៤នាក់ កូនទាំងនោះស្រឡាញ់​បងប្អូនណាស់ ពុំដែលបែកចិត្តគំនិតពីឪពុក និងបងប្អូនឡើយ។ លុះបានប្រពន្ធមករៀងខ្លួនហើយ ក៏បែកចិត្តគំនិតផេ្សងៗពីគ្នានៅរួមជាមួយគ្នាពុំសូវបានសុខចេះតែស្កៀបរមាស់ បន្តិចទាស់នេះ បន្តិចទាស់នោះក៏នាំគ្នាចុះចេញពីផ្ទះកំណើត ទៅរកសង់ផ្ទះនៅទីទៃពីគ្នាទាំងអស់ ចោលតាឪពុកពោះម៉ាយឲ្យនៅតែឯកោអនាថា។ កាលកូនទាំង៤នាក់ ទើបនិងចុះចេញពីផ្ទះឪពុកទៅថ្មីៗ នៅហុចបាយហុចចំណីតឪពុកបន្តិចបន្តួចរាល់ៗថៃ្ង។ លុះមានកូនខ្ចីគ្រប់គ្នា ជួនពេលប្តីរវល់ដើរទៅជួញស្រុកឆ្ងាយភរិយានៅផ្ទះអាងតែប្តីមិននៅ និងអាចមានកូនខ្ចីផង ក៏បង្អង់ជូនបាយទឹកឪពុកកេ្មក ដោយមេខ្លះគិតថា ប្រហែលប្អូនគេឲ្យហើយ មេខ្លះគិតថា បងឯណោះគេឲ្យហើយ កូនប្រសានាំគ្នាគិតដូចេ្នះតែរៀងៗខ្លួន។ យូរៗថៃ្ងទៅតានោះអត់បាយ ១ពេលក៏មាន ១ពេលក៏មាន។ វេលាប្តីមកពីរកស៊ីវិញដឹងរឿងនេះ បានស្តីបន្ទោសប្រពន្ធ នាងភរិយាខ្លះដោះសាថា កូនឈឺ ខ្លះថាខ្លួនពុំនៅ ជាប់រវល់ទៅជួយញាតិជិតខាង ស្រេចតែមេប្រពន្ធវាដឹកមុខយ៉ាងណា ប្តីតាមវាទាំងអស់។ ចំណែកតា ពោះម៉ាយ អត់បាយគ្មានសំពត់អាវស្លៀកពាក់ដល់ថ្នាក់ដើរសុំទានគេបរិភោគ រងទុក្ខវេទនាពន់ពេក និង លក់ផ្ទះចាស់ៗពុំបានថៃ្លប៉ុន្មានផង ហើយគ្មានជ្រកនៅផង។ កាលនោះមានបុរសម្នាក់នៅកម្លោះ មានចិត្ត សប្បុរសហើយជាអ្នករៀនសូត្រចេះដឹងច្បាប់ទម្លាប់ស្គាល់គុណទោសច្រើន ផ្ទះនៅភូមិជិតគ្នាដើរមកឃើញ តានោះវេទនាដូច្នោះ មានចិត្តអាណិតក្រៃពេកក៏សាកសួរថា «លោកតា ! ខ្ញុំធ្លាប់ឃើញលោកតាពីដើម ជាអ្នកមានគ្រាន់បើឪពុកម្តាយក៏ធ្លាប់ទីពឹងលោកតាខ្លះដែរ ម៉េចក៏ឥឡូវលោកតា​វេទនាខ្លាំងម៉េ្លះ។ ក្រែងលោកតាមានកូនប្រុសមានកូនប្រុសៗដល់ទៅ៤នាក់ដែរឫមេ្តចក៏កូននោះវាមើលបំណាំមិនថែទាលោកត សោះ? ក្រែងទ្រព្យរបស់លោកតាមានសល់ទុកខ្លះដែរ​ឬមេ្តចបានជាលោកតាមិនយកទៅទិញគ្រឿងបរិភោគ ប្រើប្រាស់ ?» តាចាស់ប្រាប់ទៅវិញថា "ឱហ្ន៎ ! លោកចៅអើយ ! លាក់បាំងអីពីដើមតាមានទ្រព្យគ្រាន់បើ ពិតមែន​ ប៉ុនែ្តតាអាណិតស្រលាញ់កូនពេកក៏ចែកឲ្យវាគ្រប់គ្នាអស់រលីងពីខ្លួនទៅ។ គិតថាឲ្យវាចិញ្ចឹមតាវិញ ឥឡូវពួកវាមានប្រពន្ធហើយថែមទាំងមានកូនទៀត។ វាឃើញឯងអស់ទ្រព្យរលីងពីខ្លួន វាឥតនឹកនារកតាសោះ វាតាមតែប្រពន្ធវាទាញទៅ ចូលរន្ធក្តាមក៏វាចូលដែរ។ ខ្លួនតាសព្វថៃ្ងឈឺផងនៅតែម្នាក់ឯងម៉ង់ៗ វេទនាជាទីបំផុត ដេកសំរក់ទឹកភែ្នកជោកខ្នើយអស់ទៅហើយ បាយព្រឹកជាបាយល្ងាចជួនកាលអត់មួយ ពេលក៏មាន នឹងធ្វើការរកស៊ីអ្វីក៏មិនកើតពីព្រោះចាស់ជរាគ្រាន់តែដើរស្ទើរតែមិនរួចទៅហើយ។ ដូចលោកចៅឃើញស្រាប់ តាដេកចាំតែដល់ថៃ្ងស្លាប់ទេ»។ ចៅកំលោះលាន់មាត់ថា «យីអើ!កូនតាមានចិត្តអាក្រក់ ដល់ម្លឹងហ្ន៎។ បើអីចឹងលោកតាកុំភ័យ។ មានឧបាយមួយធ្វើឲ្យលោកតាបានសុខកាយសប្បាយចិត្តដូចពីដើមវិញ។ លោកតាធ្វើតាម ឲ្យលោកតារកពាងមានមាត់តូចល្មមមួយជុះអាចម៍និងនោមឲ្យពេញហើយរក កំណាត់សំពត់រុំបិទមាត់ឲ្យជិត ជីកកប់ក្នុងដីជិតជើងសសរទ្រូងផ្ទះ ហើយបើមានអ្នកណាដើរមកឲ្យ លោកតានិយាយប្រាប់គេថា ខ្ញុំនៅសល់កំណប់ប្រាក់មាស១ពាងកប់ទុក ពុំទាន់ចែកឲ្យកូនណានៅឡើយ ចាំមើលកូនណាចិត្តបានដឹងគុណ បើខ្ញុំជិតស្លាប់ ខ្ញុំនឹងប្រគល់ទៅឲ្យកូននោះ។ លោកតានិយាយប្រាប់មនុស្ស ដែលជួបកុំខាន ក្នុងរវាងប៉ុន្មានថៃ្ងខែខាងមុខនេះ កុំឲ្យលោកតាដើរសុំទានគេទៀត ចាំខ្ញុំយកបាយទឹក មកជូនពិសារ កុំព្រួយ»។ តាចាស់ក៏តាំងធ្វើតាមចៅចិត្តសប្បុរសទាំងអស់។ លុះបានប្រហែល៥ថៃ្ង សំដីតានោះបានដឹងដល់កូនប្រុស និងកូនប្រសាទាំង៨នាក់។ វាមានចិត្តលោភលន់ចង់បានកំណប់ តែរៀងខ្លួន ក៏នាំគ្នាយកបាយទឹកនំចំណីផែ្លឈើទុំខ្ចីគ្រប់មុខ និងខោអាវក្រមា មកផ្គាប់ផ្គន់ជូនតាឪពុករៀងរាល់ថៃ្ង ពុំមានខ្វះថៃ្ងណាមួយឡើយ។ តាចាស់បានសះជារោគមានសាច់ឈាមស្រស់បស់ មានកំលាំងពលាំង សុខ កាយសប្បាយចិត្ត តាំងពីថៃ្ងនោះមករហូតដល់អស់អាយុ។ លុះតាស្លាប់ហើយ កូនក៏នាំគ្នាធ្វើបុណ្យអធិក អធមតាមទំនៀមរួចស្រេច កូនទាំង៤នាក់ និងកូនប្រសាគិតនាំគ្នាគាស់ពាងកំណប់ចែកគ្នា ប៉ុនែ្តក្រែងចែក មិនស្មើភាគនាំឈ្លោះប្រកែកគ្នា ក៏ទៅរកគ្រូហ្មម្នាក់ឲ្យជួយចែក។ លោកគ្រូនោះទទួលព្រម ប៉ុនែ្តគាត់លឺថា កំណប់មាសប្រាក់ច្រើនដល់ទៅ១ពាង គាត់ចង់បានមួយចំណែកដែរ ហើយគាត់គិតក្នុងចិត្តថា «គាត់ធ្វើមេចំណែកត្រូវបានច្រើនជាងកូនចំណែកផង»។ គាត់ក៏ដើររូតរះមកដល់ផ្ទះកំណប់ភ្លាមតាំងយកភួយធំមួយមករុំជូត ក្បាលធំទើងមើងធ្វើឲ្យខូងកណ្តាល​ដូចគេទូលជើងឆ្នាំងផ្ងារ ក៏តាំងអង្គុយពែនភែ្ននលើដី រាបរលីង ធេ្មចភែ្នកសង្រួមស្មឹងស្មាធិ៏ ឈរមុខត្រង់ទៅទិសខាងកើត ហើយគាត់ប្រាប់កូនទាំង៤នាក់ឲ្យទៅ គាស់យកពាងកំណប់មក។ ប៉ុនែ្តគាត់ហាមថា កុំអាលស្រាយមាត់ពាងក្រែងខុសត្រណមចាំគាត់បង្គាប់សិន។ លុះយកពាងមកដល់ហើយគាត់ឲ្យកូនទាំង៤នាក់ឈរគ្រប់ទិសទាំង៤ ធេ្មចភែ្នកយកដៃទាំងអស់គ្នាចាប់ លើកពាងទ្រស្ទួយបិទទូលលើក្បាល ហើយសឹមស្រាយចំណងមាត់ពាងនាំគ្នាផ្អៀងមាត់ពាងស្រោចកំណប់ មកលើក្បាលគាត់។ បើកំណប់ជ្រុះទៅទិសណាប៉ុន្មានៗ ត្រូវបានទៅអ្នកឈរកំណាន់ទិសនោះ បើកំណប់ណា នៅសល់ទើរលើឆ្នូតក្បាលគាត់ត្រូវបានជារង្វាន់លោកគ្រូទាំងអស់។ កូនទាំង៤នាក់ក៏ចាប់ធ្វើតាមបង្គាប់លោកគ្រូមិនហ៊ានឲ្យល្អៀង។ ភរិយាទាំង4នាក់ឈរកាន់កញ្ជើររៀងខ្លួន ចាំកើប។ ក្នុងពេលដែលចែកកំណប់នោះ មានអ្នកស្រុកជិតខាងទៅចាំមើលផងដែរ។ និមិត្ត តែគេលើកពាងបិទទូលរួច ស្រាយមាត់ពាង​ផ្អៀងចាក់ឈូរមក ទឹកម៉ាំត្រាំលាមកច្រើនខួប ហូរឆស្រោចលើក្បាលលោកគ្រូពេញកំពុង ហើយខ្ចាត់បាចសាចចេញទៅគ្រប់ទិសប្រឡាក់ប្រឡូស ពាសពេញមុខមាត់និងសំពត់អាវ រហូតដល់នាងប្រពន្ធទាំង៤នាក់ទៀត។ លោកគ្រូបានចំណែកច្រើនជាងគេ ធុំក្លិនខ្មោះថាមិនត្រូវ គេឃើញលោកគ្រូស្រមូវៗ បាត់មុខមាត់រូបរាងអស់ ខំក្រោកឡើងសោះកគ្រោះ ខ្មាសអស់ពួកបរិស័ទដែលឈរចាំមើល។ ពួកបរិស័ទក៏ផ្អើលខំរត់ប្រញាប់ចេញប្រដេញគ្នាទៅផ្ទះរៀងៗខ្លួន ទើបលោកគ្រូស្រែកជេរកែសំនួនទោកូនទាំង៤នាក់ និងកូនប្រសាថា »ខ្មោចមេដែង អាដែងទាំងអស់គ្នា អាមេអស់នេះ បានធ្វើបាបខ្មោចឪពុកវាច្រើនណាស់ហើយមើលទៅ បានជាកំណប់មាសប្រាក់អន្តរាយ ក្លាយទៅជាអាចម៍នោមប្រឡាក់ខ្លួនអញ់អស់ដូចេ្នះយី ! ខ្មោចអាផេះ មេកំផេះអស់នេះខូចមែន» លោក គ្រូនិងកូនសិស្សនាំគ្នារត់រហ័ស លោតទំលាក់ខ្លួនទៅក្នុងទនេ្លប្រូងខំត្រាំទឹកលាងបាបអស់១ម៉ោងម្នាក់ៗ រួចនាំគ្នាឡើងទៅលើផ្ទះរៀងៗខ្លួន បានសេចក្តីក្តៅក្រហាយស្តាយក្រោយ ខ្មាសគេតកូនតចៅ។ 1exl2bfikyx5jygpp16mf6zttsukfd0 0 2671 5418 2014-01-01T18:43:01Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ កាល​ពី​ព្រេង​នាយ មាន​បុរស​ឣ្នក​ស្រែ​ម្នា... wikitext text/x-wiki កាល​ពី​ព្រេង​នាយ មាន​បុរស​ឣ្នក​ស្រែ​ម្នាក់ ប្រកប​របរ​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​តែ​នឹង​ដាក់​ជុចយក​ត្រី មក​លក់​ដូរ​ប៉ុណ្ណោះ ។ បុរស​នោះ មាន​កូន​ប្រុស​ពីរ​នាក់ កូន​បង​ អាយុ ១៣ ឆ្នាំ កូន​ប្អូន​អាយុ ១១ ឆ្នាំ ។ ប្រពន្ធ​ស្លាប់​ទៅ គាត់​នៅ​ពោះ​ម៉ាយ​ជា​មួយ នឹង​កូន​ទាំង​ពិរ ហើយ​រក​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​កូន​តែ​នឹង​ដាក់​ជុចដដែល ។ វេលា​ដែល​បុរស​នោះ ទៅ​ព្រៃ រក​វល្លិ៍​ផ្តៅ​ធ្វើ​ជុច តែង​យក​កូន​បង​ទៅ​ជា​មួយ, ឯ​កូន​ប្អូន​ទុក​ឲ្យ​នៅ​ចាំ​ផ្ទះ ។ ថ្ងៃ​មួយ កូន​ប្អូន​មាន​សេចក្តី​សង្ស័យ​នឹង​ឪពុក​ទៅ​ព្រៃ​បោច​វល្លិ៍​ផ្តៅ​ធ្វើ​ជុច​ពេក​ណាស់ ព្រោះ​ចង់​ដឹង​ថា តើ​ឪពុក​ធ្វើ​ជុច​យ៉ាង​ណា ខ្លួន​មិន​ដែល​ឃើញ​សោះ ក៏​និយាយ​​ប្រាប់​ឪពុក​ថា «ឪ! ខ្ញុំ​មិន​ហ៊ាន​នៅ​ផ្ទះ​តែ​ម្នាក់​ឯង​ទេ ខ្ញុំ​ខ្លាច​ណាស់! សូម​យក​ខ្ញុំ​ទៅ​ព្រៃ​ជា​មួយ​ផង» ។ ឪពុក​ក៏​ព្រម​យក​កូន​ប្អូន​ទៅ​ជា​មួយ ។ លុះ​ទៅ​ដល់​ព្រៃ​ឪពុក​ក៏​ខំ​ប្រឹង​រក​បោច​វល្លិ៍​ផ្តៅ​បាន​ហើយ យក​មក​ពុះ​ច្រៀក​ជា​ចម្រៀកតូចៗ ល្មម​នឹង​ធ្វើ​ជា​សរ​សៃ​ជុច គាត់​ក៏​រែង​ធ្វើ​ជា​ជុច​ទៅ ។ កូន​បង​ដែល​ធ្លាប់​តែ​តាម​ឪពុក​ទៅ​ព្រៃ​ធ្វើ​ជុច​សព្វៗ​ថ្ងៃ មិន​ដឹង​ថា​ឪពុក​ធ្វើ​ជុច​យ៉ាង​ណា​ឡើយ ព្រោះ​មិន​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​នឹង​ការ​ងារ​នោះសោះ​គ្រាន់​តែ​បាន​ឃើញ​ជុច​ ជាប់​ត្រី​ប៉ុណ្ណោះ ។ ឯ​កូន​ប្អូន​ដែល​ទើប​តែ​នឹង​បាន​តាម​ទៅ​ក្នុង​ថ្ងៃ​នោះ ក៏​ខំ​ពិនិត្យ មើល​ឪពុក​ធ្វើ​ជុច ចាប់​តាំង​ពី​កាន់​កាំបិត​យក​ទៅ​កាប់​វល្លិ៍​ផ្តៅ រហូត​ដល់​កើត​ជា​រាង​ជុច យក​ទៅ​ដាក់​ត្រី ជាប់​បាន​ត្រី​ហើយ យក​ត្រី​មក​ដុត​មក​អាំង ចម្អិន​ជា​ចំណី​អាហារ ។ ជួន​ជា​ថ្ងៃ​មួយ​នោះ ឪពុក​ភ្លេច​មិន​បាន​យក​ដែក​ភ្លើង​ទៅ គ្មាន​អ្វី​នឹង​បង្កាត់​ភ្លើង អាំង​ត្រី​ឲ្យ​កូន​បរិភោគ ក៏​ទៅ​កាប់​ឫស្សី​ស្ងួត​មួយ​កំណាត់ យក​មក​កូត​នឹង​គ្នា​ឲ្យ​ទាល់​តែ​ក្តៅ កើត​ជា​ភ្លើង​ឆេះ​បាន ហើយ​គាត់​បង្កាត់​អាំង​ត្រី ឲ្យ​កូន​ទាំង​ពីរ​នាក់​បរិភោគ​ចម្អែត​ផ្ទៃ​មួយ​ពេល​ទៅ ។ ចំណេរ​ចេរ​កាល​មក​ខាង​ក្រោយ ឪពុក​មាន​ជំងឺ​ជា​ទម្ងន់ ស្លាប់​ទៅ ។ កូន​ទាំង​ពីរ​នៅ​កំព្រា​រញង់ ឥត​មេ​បា​នឹង​ចិញ្ចឹម​បី​បាច់​ថែ​រក្សា រស់​នៅ​ដោយ​ទ្រព្យ​បន្តិច​បន្តួច​ដែល​សល់​ពី​ឪពុក មិន​យូរ​ថ្ងៃ​ខែ​ប៉ុន្មាន​ក៏​អស់​ទ្រព្យ​នោះ​ទៅ ទើប​ប្អូន​និយាយ​នឹង​បង​ថា «ឱបង​អើយ! កាល​ពី​ដើម​យើង​បាន​ឪពុក​ទំនុក​បម្រុង រក​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​យើង​ទាំង​ពីរ​នាក់​យើង​ឥត​មាន​សេចក្តី​ព្រួយ​លំបាក​អ្វី​ឡើយ ចាំ​តែ​បរិភោគ​ស្រាប់ៗ ឥឡូវ​នេះ​ឪពុក​យើង​ស្លាប់​ចោល​ទៅ​ហើយ ឯ​យើង​ទាំង​ពិរ​នាក់​សោត​ទៀត ក៏​មិន​ទាន់​ពេញ​កម្លាំង​ល្មម​នឹង​រក​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ទាំង​បង​ក៏​នៅ​តូច ទាំង​ខ្ញុំ​ក៏​នៅ​តូច​នឹង​ទៅ​រក​ស៊ី​ឈ្នួល​ជួល​ព័ទ្ធ​អ្នក​ជិត​ខាង ក្រែង​គេ​មិន​ព្រម​ទទួល ពី​ព្រោះ​យើង​ជា​មនុស្ស​កំព្រា​អនាថា រក​ទី​ពឹង​គ្មាន គេ​មិន​ហ៊ាន​ឲ្យ​នៅ​ជា​មួយ គេ​មិន​ទុក​ចិត្ត​យើង ហេតុ​តែ​យើង​គ្មាន​មេបា​ថែរក្សា បើ​ដូច្នេះ តើ​បង​គិត​យ៉ាង​ណា ឲ្យ​បាន​រស់​នៅ​ជា​មួយ​នឹង​គេ​ឯង បង! អង្ករ​យើង ថ្ងៃ​នេះ​នៅ​តែ ១ ទូក​ដៃ ល្មម​តែ​ល្ងាច​នេះ, ថ្ងៃ​ស្អែក​គ្មាន​អង្ករ​ដាំ​បាយ​បរិភោគ​ទេ, បង! ដើរ​សុំ​ទាន​គេ​ឬ​ដូច​ម្តេច​ហ៎ះ! ខ្ញុំ​មិន​ទៅ​សុំ​ទេ​ខ្មាស​គេ​ណាស់ ស៊ូ​តែ​ពី​ស្លាប់» ។ បង​សួរ​ប្អូន «ម្តេច​ក៏​អូន​ថា​យ៉ាង​នេះ?» ។ ប្អូន​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​បង​ថា «ខ្ញុំ​មាន​ដៃ​ពីរ​ជើង​ពីរ គំនិត​មារ​យាទ ដូច​អ្នក​ទាំង​ពួង​ដែរ» ។ «ឱ! ប្អូន​ឯង​គិត​យ៉ាង​ហ្នឹង? ពិត​មែន​តែ​មាន​ដៃ​ពីរ​ជើង​ពីរ គំនិត​មារ​យាទ​ដូច​ឣ្នក​ទាំង​ពួង​មែន​ហើយ តែ​ខ្លួន​យើង​នៅ​តូច​ណាស់ មិន​អាច​នឹង​ពុន​រែក កាប់​គាស់ លី​សែង​អ្វី​បាន​ឡើយ » ។ «ឱ! បង​អើយ សត្វ​ចាប​វា​ដែល​ទៅ​ពុន​រែក​ លី សែង​ឯណា​ដែរ​ឬ? ម្តេច​ក៏​វា​ចិញ្ចឹម​កូន​វា​រស់ ហើយ​កូន​វា​ទៀត ធំ​ឡើង​រក​ស៊ី​ដូច​មេ​វា​ទៀត​បាន, ចុះ​បង ម្តេច​ក៏​មិន​គិត​ដល់​ការ​ងារ​របស់​ឪពុក​យើង​ផង ?» ។ «ប្អូន! លាក់​បាំង​អី្វ! កាល​ពី​ខ្មោច​ឪ​យើង​នៅ​រស់​នៅ​ឡើយ គាត់​រក​ស៊ី​ចិញ្ចឹម​យើង​តែ​នឹង​ដាក់​ជុច ប៉ុន្តែ​បង​មិន​ដឹង​ថា​គាត់​ធ្វើ​ជុច យក​ទៅ​ដាក់​ត្រី​យ៉ាង​ណា​ទេ បង​ចាំ​តែ​ឆ្អិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត​កាល​គាត់​យក​របស់​អ្វី​មក​ធ្វើជុច ក៏​បង​មិន​ចាំ ហើយ​គាត់​ធ្វើ​ជុច​នោះ​មាន​សណ្ឋាន​បែប​ណា ក៏​បង​មិន​ដឹង​ទាំងអស់, បើ​ដូច្នោះ ឲ្យ​បង​ធ្វើ​ដូច​ម្តេច​កើត ឃើញ​តែ​ការ​សុំ​​​ទាន​រក​ស៊ី​ឈ្នួល​គេ​ហ្នឹង​ហើយ ដូច​ជា​ស្រួល​គ្រាន់​បើ ប្អូន! ណ្ហើយ​ចុះ! កាត់​កេរ្តិ៍​ខ្មាស​សិន​ទៅ​ចុះ ទម្រាំ​យើង​ធំ​ល្ម​មរក​ស៊ី​ខ្លួន​ឯង​បាន! ។ «ទេ!​បង ខ្ញុំ​មិន​ទៅ​សុំទាន​ឬ​ស៊ី​ឈ្នួល​គេ​ទេ ខ្មាស​គេ​ណាស់ ពី​ព្រោះ​ពូជ​យើង​មិន​ដែល​សុំ​ទាន ឬ​ស៊ី​ឈ្នួល​គេ​បើ​ទុក​ជា​ពី​ជីតា​ទួត​លួត​លា​មក ធ្លាប់​សុំ​ទាន ឬ​ស៊ី​ឈ្នួល​ឲ្យ​កម្លាំង​គេ​ប្រើ​ដូច​ជា​សត្វ​តិរិច្ឆាន​ក៏​ដោយ ខ្ញុំ​មិន​ព្រម​ប្រព្រឹត្ត​តាម​បវេណី​វង្ស​ត្រកូល​នោះ​ដែរ, នែ​បង! ប្អូន​គិត​ឃើញ​ថា «កាល​បើ​មាន​អ្នក​សម្បុរស​ចិត្ត​ល្អ ដាក់​ទាន​ឲ្យ​យើង ឬ ក៏​បាន​ទៅ​ច្រក​កោន​នឹង​ចៅ​ហ្វាយ​នាយ យើង​ក៏​បាន​ស្រួល​បន្តិច​ទៅ, តែ​បើ​ប្រទះ​ពារ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចិត្ត​តក់​ម៉ក់​អាក្រក់​សំឡក់​ភ្លែក​ត្លែ ដូច​ភ្នែក​មៀម គំហក​គំរាម​យើង​ដូច​សត្វ​តិរិច្ឆាន តើ​យើង​យក​មុខ​ទៅ​ទុក​ឯណា? ម្យ៉ាង​ទៀត អ្នក​ចិត្ត​ល្អ​ក្តី អ្នក​ចិត្ត​អាក្រក់​ក្តី កាល​គេ​ហុច​របស់​មក​ឲ្យ​យើង​ដោយ​ដៃ​គេ យើង​យក​ដៃ​ទៅ​ទទួល​ទាន​គេ ចុះ​ដៃ​ជា​ដៃ ជើង​ជា​ជើង​មាត់​ជា​មាត់ ដូច​គ្នា​ទាំង​អស់ ម្តេច​ក៏​ដៃ​គេ​គ្មាន​សំពះ​សុំ​អ្នក​ណា? មាត់​គេ​មិន​ហា​រនិយាយ​សុំ​អ្នកណា? អន់​អ្វី​តែ​ដៃ​ជើង​មាត់​យើង​ជាង​គេ​ម្ល៉េះ ? បង​គិត​មើល​ចុះ​ ប្អូន​ថា​ប៉ុណ្ណេះ​ខុស​ឬ​ត្រូវ?» ។ «​បើ​ដូច្នោះ ប្អូន​ចេះ​ចាំ​ការ​ងារ​របស់​ឪពុក​យើង​ដែរ​ឬ? »បង​សួរ​ទៅ​ប្អូន​វិញ ។ «អើ! មិន​ឣីទេ​បង! ប្អូន​ចាំទាំង​អស់, បង​កុំ​ព្រួយ​! កុំ​គិត​ទៅ​សូម​ទាន​ ឬ​ស៊ី​ឈ្នួល​ឲ្យ​កម្លាំង​គេ​ប្រើ វា​ថោក​ខ្លួន​ណាស់ យើង​នេះ​មិន​មែន​ជា​សត្វ​តិរិច្ឆាន គេ​វាយ​ឯ​កើត​វាយ​ឯលិច​ដូច​សុនខពេក​ទេ ឪពុក​គាត់​ទុក​កាំ​បិត​ព្រា​ឲ្យ​មួយ​ដែរ​តើ! យើង​ទៅ​ព្រួយ​ឣ្វី សព្វ​បើ​គ្រាន់​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​មួយ​ប៉ុណ្ណឹង ។ «អើ! បើ​យ៉ាង​ហ្នឹង ប្អូន​គិត​ការ​ងារ​ឪពុក​ទៅ​ចុះ ។ ឯប្អូន​ជា​ក្មេង​មាន​ប្រាជ្ញា ក៏​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​ជុច​កើត យក​ទៅ​ដាក់​ត្រីបាន​ដូច​បំណង ។ លុះ​ថ្ងៃ​ក្រោយ​​កន្លង​មក​ទៀត ប្អូន​អង្គុយ​គិត​តែ​ម្នាក់​ឯង មិន​ចេញ​វា​ចា​ប្រាប់​បង​សោះ​ថា «ឪពុក​អញ គាត់​ចេះ​ធ្វើ​ជុច​ដាក់​ត្រី​ប៉ុណ្ណោះ ឯសត្វ​ឯទៀតៗ គាត់​ដាក់​ជុច​មិន​បាន​ឃើញ​ថា ប្រាជ្ញា​គាត់​នៅ​ខ្សោយ​ណាស់, បើ​ដូច្នោះ អញ​រក​ឧបាយ​នឹង​ធ្វើ​ជុច​ដាក់​សត្វ​ម្រឹគ មាន​សត្វ​ជ្រូក​ព្រៃ ឈ្លូស រមាំង​ជា​ដើម ។ លុះ​គិត​ឃើញ​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​និយាយ​ប្រាប់​បង «បង! យើង​គិត​ទៅ​រក​ដាក់​ជុច​ឯព្រៃ​វិញ ក្រែង​បាន​ជាប់​ជ្រូក​ព្រៃ ឈ្លូស រមាំង ជា​សត្វ​ធំ ៗ មាន​សាច់​ច្រើន» ។ បង​ក៏​សុខ​ចិត្ត​តាម​ប្អូន​ទាំង​អស់​ ព្រោះ​យល់​ឃើញ​ថា ប្អូន​ចេះ​ចាំ​កិច្ច​ការ​របស់​ឪពុក​ពិត​ប្រាកដ​មែន, ហើយ​ក៏​បណ្តើរ​គ្នា​ពិរ​នាក់​បង​ប្អូន ចូល​ទៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្រោង​ជា​ទី​រហោស្ថាន ។ ទៅ​ដល់​ពាក់​កណ្តាល​ព្រៃ បង​ស្រេក​ទឹក​យ៉ាង​ខ្លាំង ក៏​និយាយ​ប្រាប់​ប្អូន​ថា «ប្អូន! បង​ស្រេក​ទឹក​ណាស់! រក​ទឹក​ឯណា​ផឹក​បាន?» ។ ប្អូន​ឆ្លើយ​ថា «កាល​ឪពុក​យើង​រស់​នៅ បើ​ដើរ​ទៅ​ទី​ណា​ដែល​គ្មាន​ទឹក គាត់​តែង​ជី​ដី​ត្រង់​កន្លែង​ណា​សើមៗ យូរៗ​ទៅ ចេញ​ទឹក​បាន, បើ​ដូច្នេះ បង​ជីក​ល​មើល!» ។ «ជីក​ឯណា​កើត បើ​អស់​កម្លាំង​យ៉ាង​នេះ» ។ «អើ! បើ​ដូច្នោះ ចាំ​ដើរ​ទៅ​ខាង​មុខ​បន្តិច​សិន ក្រែង​ជួន​ប្រទះ​ទឹក» ។ ដើរ​បាន​បន្តិច​ទៅ ក៏​ជួប​ប្រទះ​ត្រពាំង​មួយ​មាន​ទឹក​ថ្លា ពាស​ពេញ​ដោយ​ផ្កា​ឈូក​ផ្លែ​ឈូក បង​ប្អូន​ទាំង​ពីរ​នាក់ ក៏​នាំ​គ្នា​ងូត​ទឹក​ ផឹក​ទឹក បេះ​ផ្លែ​ឈូក​ស៊ី​តាម​សប្បាយ​ហើយ​ក៏ទៅ​សម្រាន​នៅ​ក្បែរ​មាត់​ត្រពាំង​នោះ​ មួយ​ស្របក់ ។ លុះ​មាន​កម្លាំង​ល្ម​មនឹង​ដើរ​ទៅ​ទៀត​បាន ក៏​នាំ​បង​ប្អូន​ដើរ​ទៅ ទៅ​ដល់​ព្រៃ​ធំ​មួយ ឈ្មោះ​ព្រៃ​ហិមពាន្ត មិន​ដែល​មាន​មនុស្ស​ណា​ទៅ​ដល់​សោះ បាន​ឃើញ​ពួក​សត្វ​ម្រឹគ​ជា​ច្រើន​នៅ​អាស្រ័យ​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ ប្អូន​និយាយ​នឹង​បង​ថា «បង! យើង​ឈប់​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​នេះ​ហើយ មើល​ទៅ​ព្រៃ​នេះ​សម្បូណ៌​សត្វ​ម្រឹគី​ម្រឹគា​ណាស់, យើង​គិត​ធ្វើ​ជា​ធ្នះមួយ​នៅ​លើ​ចុង​ឈើ ហើយ​ខ្ញុំ​ទៅរក​ផ្តៅ​មក​ធ្វើ​ជុច​ដាក់​សត្វ​ទាំង​នោះ យក​មក​ធ្វើ​ជា​ចំណី​អាហារ» ។ ប្អូន​ធ្វើ​ហើយ ឲ្យ​បង​នៅ​អាស្រ័យ​លើធ្នះ​នោះ​ទៅ ខ្លួន​ទៅ​រក​បោច​ផ្តៅ យក​មក​ធ្វើ​ជុច​ដាក់​សត្វ​ព្រៃ រៀប​ធ្វើ​ជា​ចំណារ​ចារ​ជុំ​វិញ​ព្រៃ ហើយ​ទុក​តែ​ផ្លូវ​១ ល្មម​សត្វ​នោះ​ដើរ​ចូល​បាន ដូច​ជា​ធ្វើ​កន្លែង​ដាក់​ត្រី​ដែរ ។ ពេល​នោះ មាន​ជ្រូក​ព្រៃ​មួយ​ដើរ​សំដៅ​ពី​នាយ​មក ហាក់​ដូច​ជា​គ្មាន​កោត​ក្រែង​ដល់​អ្វី​សោះ ដើរ​មក​តាម​ចន្លោះ​ផ្លូវ​ដែល​កុមារ​នោះ​ចារ ទៅ​ដល់​ត្រង់​កន្លែង​ដាក់​ជុច ក៏​ស្រាប់​តែ​ជាប់​ក្នុង​ជុច​កុមារ។ ជ្រូក​នោះ​ខំ​បម្រះ​ននៀល​រើ​យ៉ាង​ណា​ក៏​មិន​រួច ជុច​រឹត​រួត​ជ្រូក​ព្រៃ​នោះ​យ៉ាង​តឹង ស្ទើរ​តែ​ដក​ដង្ហើម​មិន​រួច ។ មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ជ្រូក​នោះ​ក៏​ដាច់​ខ្យល់​ស្លាប់​ទៅ ។ កុមារ​ទាំង​ពីរ ឃើញ​ជ្រូក​ព្រៃ​ជាប់​ជុច​ស្លាប់​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​ត្រេក​អរ​ពេក​ណាស់ នាំ​គ្នា​ដោះ​អូស​ចេញ​ពី​ជុច គិត​យក​មក​អាំង​ឆ្អើរ ធ្វើ​ជា​អាហារ​បរិភោគ ។ ជូន​ជា​វេលា​នោះ ដែក​ភ្លើង​ដែល​ដាក់​ក្នុង​ហោ​ប៉ៅ​អាវ​បង ក៏​អស់​ប្រឆេះ​រលីង គ្មាន​អ្វី​ធ្វើ​ភ្លើង​នឹង​បង្កាត់​អាំង​ឆ្អើរ​ជ្រូក, បង​ទាល់​គំនិត មិន​ដឹង​គិត​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា ។ ឯប្អូន​ជា​ក្មេង​មាន​គំនិត បាន​ដឹង​ជាក់​ប្រាកដ​ពី​កាល​ឪពុក​នៅ នាំ​ទៅ​ព្រៃ បើ​គ្មាន​ភ្លើង​បង្កាត់​ចម្អិន​អ្វីៗ គាត់​តែង​ទៅ​កាប់​ឫស្សី​ស្ងួត​មក​កួត​គ្នា ឲ្យ​កើត​ជា​ភ្លើង ដុត​អាំង​បាន​តាម​ប្រាថ្នា ហើយ​បាន​ចាំ​ទុក​ក្នុង​ចិត្ត​រួច​ស្រេច ។ វេលា​នោះ ប្អូន​និយាយ​ប្រាប់​បង​ថា «កាល​ពី​ឪពុកយើង​គាត់​នៅ បើ​គាត់​ទៅ​ព្រៃ​គ្មាន​ភ្លើង​ដុត​អាំង​អ្វីៗ គាត់កាប់​ឫស្សី​ស្ងួតយក​មក​កួត​គ្នា ឲ្យ​កើត​ជា​ភ្លើង​បាន, បើ​ដូច្នោះ បង​នៅ​ចាំ​សត្វ​ក្នុង​ទី​នេះ​ចុះ ខ្ញុំ​ទៅ​រក​កាប់​ឫស្សី​ស្ងួត​យក​មក​កួត​ធ្វើ​ភ្លើង​អាំង» ថា​តែ​ប៉ុណ្ណេះ​ហើយ ក៏​ទៅ​រក​កាប់​ឫស្សី​បាន​យក​មក ធ្វើ​តាម​តម្រា​ឪ​ពុក​កើត​មែន អាំង​ឆ្អើរ​ជ្រូក​នោះ​ទៅ​តាម​បំណង ឆ្អិន​បាន​បរិភោគ​ក្នុង​វេលា​នោះ​ទៅ ។ កុមារ​ទាំង​ពីរ​នៅ​អាស្រ័យ​ក្នុង​ព្រៃ​នោះ​អស់​កាល​ជា​យូរ​បាន​សេចក្តី​សុខ​ សប្បាយ រក​ស៊ី​តែ​នឹង​ដាក់​ជុច​សត្វ​ព្រៃ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ពួក​សត្វ​ដែល​ដើរ​មក​ជាប់​ជុច​កុមារ​ទាំង​ពីរ​នោះ តាំង​តែ​ពី​សត្វ​ជ្រូក​ព្រៃ រមាំង​ ឈ្លូស រហូត​ដល់​ដំរី ។ រាត្រី​មួយ កុមារ​ប្អូន​បាន​ឃើញ​ដំរី​ស្ត​មួយ​យ៉ាង​ធំ ដើរ​ក្បែរធ្នះ​នោះ ក៏​មាន​បំណង​ចង់​ស៊ី​សាច់​ដំរី ទើប​និយាយ​ប្រាប់​បង​ថា «​ខ្ញុំ​ចង់​ស៊ី​សាច់​ដំរី​ណាស់ ត្បិត​មាន​ដំរី​ស្ត​មួយ​យ៉ាង​ធំ​ធាត់ ដើរ​មក​ក្បែរ​ធ្នះ​យើង​រាល់​រាត្រី ខ្ញុំ​គិត​ដាក់​ជុច​យក​ដំរី​នេះ​ឲ្យ​បាន» ។ បង​និយាយ​ឃាត់​ថា «ណ្ហើយ​ប្អូន កុំ!​ដំរី​នេះ​ធំ​ណាស់ ប្អូន​ដាក់​វា​មិន​ជាប់​ទេ ឬ​ថា ប្រសិន​ជា​វា​ដើរ​មក​ជាប់​ជុច​ប្អូន​ហើយ វា​បម្រះ​ត្រដរ​រួច​ទៅ​នោះ វា​ខឹង, កាល​បើ​វា​ខឹង​ហើយ ថ្ងៃ​ក្រោយ​វា​មក​ព្រេច​ធ្នះ​យើង, ល្អិត​ល្អោច​ខ្ទេច​ខ្ទី ហើយ​វា​ជាន់​សម្លាប់យើង ស៊ី​ជា​ចំណី​អាហារ ពុំ​លែង​ឡើយ» ។ «ទេ មិន​អី​ទេ​បង កុំ​ព្រួយ! នៅ​ឲ្យ​តែ​ស្ងៀម​ទៅ​ចុះ ចាំ​មើល​ខ្ញុំ​ធ្វើ​ជុច​ដាក់​ដំរី​នេះ​ឲ្យ​ទាល់​តែ​បាន » ។ ប្អូន​ថា​ដូច្នោះ​ហើយ ក៏​រក​កាប់​ផ្តៅ​ក្រែក​យ៉ាង​ធំៗ យក​មក​រែង​ធ្វើ​ជុច ដាក់​ត្រង់​កន្លែង​ដែល​ដំរី​គោចរ ។ ឯដំរី​ដែល​ដើរ​មក​សព្វ​រាត្រី ឥត​មាន​គិត​ក្រែង​អ្វី​សោះ​ឡើយ ដោយ​គិត​ថា «ព្រៃ​នេះ ស្រេច​លើ​អញ​ហើយ គ្មាន​អ្នក​ណា​ជា​ចម្បង​លើ​អញ​ទៀត​ទេ» ក៏​ដើរ​តម្រង់​ត្រង់​មក​កន្លែង​ដែល​កុមារ​ដាក់​ជុច​ ស្រាប់​តែ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ជុច ជាប់​ខ្លួន​ចង្អៀត​ណែន​ក្តន់ ខំបម្រះ​ននៀល​ស្រែក​រោទិ៍​រំពង​ព្រៃ​ធំ​យ៉ាង​ណា ក៏​មិន​រួច, មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ដាច់​ខ្យល់​ស្លាប់​ទៅ ។ កុមារ​ទាំង​ពីរ​នាក់ បាន​ឃើញ​ដំរី​ជាប់​ជុច​ស្លាប់​ហើយ បបូល​បង​ប្អូន​បំពក់​ភ្លើង​ភ្នក់​យ៉ាង​ធំ ដុត​ឆ្អើរ​ដំរី ។ វេលា​នោះ ក្លិន​​ឈ្ងុយ​សាច់​ដំរី ក៏​ផ្សាយ​រហូត​ភព​ជា​ទី​អាស្រ័យ​នៃ​យក្ស ដែល​មាន​អំណាច​គ្រប​សង្កត់​ពួក​យក្ស​ឯទៀតៗ ។ យក្ស​នោះ​លាន់​មាត់​ថា ថ្ងៃ​នេះ​ធុំ​ក្លិន​អ្វី ក៏​ឈ្ងុយ​ឈ្ងប់​ម្ល៉េះ? មាន​អ្នក​ណា​ឆ្អើរ​សាច់​ឯណា​អេះ? បើ​ដូច្នេះ អញ​នឹង​ទៅ​រក​មើល ក្រែង​បាន​មួយ​ចម្អែត ពី​ព្រោះ​សាច់​នេះ​ក្លិន​ឆ្ងាញ់​ណាស់ ហើយ​ដោយ​ស្មាន​ទៅ​ប្រហែល​ជា​ច្រើន​ផង បាន​ជា​ធុំ​ក្លិន​ផ្សាយ​មក​ដល់​ទី​អញ​យ៉ាង​នេះ​អញ​ទៅ​គំរាម​យក​ស៊ី​ទាំង​អស់ កុំ​ឲ្យ​អ្នក​ឆ្អើរ​​នោះ​វា​បាន​ស៊ី » គិត​ដូច្នេះ​ហើយ ក៏​ចាប់​យក​ដំបង​ពេជ្រ គ្រវី​ហោះ​ឡើង​លើ​អាកាស​វេហាស៍ ងាក​មើល​ចុះ​ឡើង ឃើញ​ផ្សែង​ហុយៗ ត្រង់​ព្រៃ​ធំ ក៏​ហោះ​ចុះ​សំដៅ​ទៅ​ត្រង់​កន្លែង​ផ្សែង​នោះ ក្រឡេក​មើល​ទៅ​ឃើញ​ក្មេង​តូច​ពីរ​នាក់​កំពុង​ឆ្អើរ​ដំរី, គិត​ថា​«ថ្ងៃ​នេះ ពេញ​ជា​មហា​លាភ​ហើយ បាន​ទាំង​ចំណី បាន​ទាំង​ម្ចាស់​, បើ​ដូច្នេះ តើ​អញ​នឹង​ស៊ី​ដំរី​មុន ឬ​ស៊ី​ក្មេង​មុន​អេះ? បើ​ស៊ី​ដំរី​មុន ក្រែង​ក្មេង​នេះ​វា​ភ័យ​នឹង​អញ រត់​ពួន​បាត់​ទៅ ឥឡូវ​នឹង​ស៊ី​ក្មេង គ្មាន​អ្វី​គ្រាន់​ធ្វើ​ជា​បង្អែម សម្រាប់​លាង​មាត់​ខាង​ក្រោយ» ។​ នៅ​ទី​បំផុត​នោះ យក្ស​សម្រេច​ចិត្ត​ថា​«ណ្ហើយ! អញ​ស៊ី​ដំរី​មុន​ចុះ ទុក​ក្មេង​ស៊ី​ក្រោយ​ជា​បង្អែម​វិញ ទើប​ជ្រះមាត់​ស្រួល, ក្មេង​នេះ វា​មិន​មែន​រត់​ពួន​ទៅ​ឯណា​ឡើយ ទុក​ជា​វា​រត់​ពួន​កន្លែង​ណា​ក៏​មិន​កំបាំង​នឹង​ភ្នែក​អញ​ដែរ, វា​មក​ពី​ស្រុក​ភូមិ​របស់​មនុស្ស​លោក ចូល​មក​ដល់​ព្រៃ​នេះ​ម្ល៉េះ​ហើយ វា​រត់​ទៅ​ណា​នឹង​រួច» ទើប​យក្ស​ចូល​ទៅ​គម្រាម​កុមារ​ដែល​កំពុង​ឆ្អើរ​ដំរី​នោះ​ថា « វ៉ី​អាក្មេង​ច្រមក់! អាឯង​មក​ពី​ណា? ដើរ​ចេញ​ឲ្យ​ឆាប់» ។ កុមារ​ទាំង​ពីរ​ដើរ​ចេញ​ពី​ទី​នោះ​ទៅ ។ ប៉ុន្តែ កុមារ​បង​មាន​សេចក្តី​ភិត​ភ័យ​តក្កមា ព្រោះ​ខ្លួន​ស្គាល់​ច្បាស់​ជា​យក្ស​ហើយ បាន​ដឹង​ប្រាកដ​អំពី​សំណាក់​ចាស់ៗ គេ​និយាយ​ប្រាប់​ថា «យក្ស​ខ្លួន​ធំ មាន​ចង្កូម​ពីរ សម្រាប់​ស៊ី​មនុស្ស​លោក​» តែ​មិន​ចេញ​វា​ចា​ប្រាប់​ប្អូន​ឡើយ ។ ចំណែក​ខាង​កុមារ​ប្អូន​គិត​ថា «មនុស្ស​នេះ​មក​ពី​ណា រូប​រាង​ធំ​គម្រាំង ធ្មេញ​ធំៗ សស្ងាច​ប៉ុនៗ​ចប​កាប់ ភ្នែក​ឡើង​ក្រឡោតៗ ក្រហម​ត្លែ ដូច​ភ្នែក​អាអូត ស្បែក​មុខ​ឡើង​គគ្រីត​គគ្រាត ដូច​ស្បែក​គីង្គក់ ដង​ខ្លួន​ដូច​ក្របី​ដេក​ភក់ សំឡេង​ឮ​គ្រក់ៗ ដូច​ជា​ទឹក​ដក់​ក្នុង​រន្ធ​ឈើ ដុះ​ពុក​មាត់ ពុក​ចង្កា​ស្រមេម​ស្រមាម ដូចបិ​សាច​រាជ​ភូត, អានេះ​ប្រហែល​ជា​មិន​ខ្លាច​កោត​ញញើត​ចិត្ត​អញ​ទេ បាន​ជា​ហ៊ាន​មក​និយាយ​កំហែង​អញ​ដូច្នេះ, មិន​អី​ទេ! អាឯង​ព្រហើន​ហ៊ាន​ស៊ី​ដំរី» ។ កុមារ​ប្អូន​ថយ​ចេញ​ពី​កន្លែង​នោះ​មិន​ឆ្ងាយ​ប៉ុន្មាន ទៅ​ឈរ​មើល​យក្ស​ស៊ី​ដំរី តែ​ក្នុងចិត្ត​នឹក​ខ្នាញ់​ពេក​ណាស់ មិន​ទាន់​ចេញ​ស្តី ថា​ដូច​ម្តេចៗ​ឡើយ គ្រាន់​តែ​នឹក​ក្នុង​ពោះ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ពេល​នោះ​យក្ស​សួរ​ថា «នែ​អាក្មេងតូច! អា​ឯង​ធ្វើ​ដូច​ម្តេច បាន​ជា​បាន​ដំរី​នេះ​យក​មក​ឆ្អើរ?» ។ ពេល​នោះ​កុមារ​តូច​បាន​ឱកាស ក៏​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​យក្ស​វិញ​ថា «ពូឯង​សួរ​ចង់​ដឹង​អ្វី? គិត​តែ​បរិភោគ​ទៅ​ចុះ! កុំ​ចាំ​បាច់​ដឹង​ហេតុការណ៍​អ្វី​ឡើយ» ។ «យើ! អាច្រមក់! ប្រាប់​ឲ្យ​ឆាប់ៗ អញ​ស៊ី​អាឯង​ឥឡូវ​នេះ​ហើយ» យក្ស​សួរ​គំរាម​កុមារ​តូច ។ «អើ! ដំរី​នេះ វា​ដើរ​មក​ជាប់​ជុច​ខ្ញុំ» កុមារ​ឆ្លើយ​តប​នឹង​យក្ស ។ «យីអើ! អា​ឯង​ធ្វើ​ជុច​ដូច​ម្តេច​ក៏​ដាក់​ដំរី​បាន អាឯង​និយាយ​កុហក​ទេ​ឬ? ក្រែង​ដំរី​វា​ស្លាប់​ខ្លួន​វាទេ​ដឹង​? ហើយ​អា​ឯង​និយាយ​បញ្ឆោត​អញ​យ៉ាង​នេះ​ទៅ មើល​អាឯង​និយាយ​ឲ្យ​ត្រង់​កុំកុហុក តែ​កុហក អញ​ស៊ី​ឯង​ទៀត ឥឡូវ​នេះ​មិន​ខាន» ។ «ខ្ញុំ​មិន​ចេះ​និយាយ​កុហក​ទេ, ពូឯង​មើល​ចុះ! ជុច​ខ្ញុំ​នៅ​ឯណោះ​ហ្ន៎» ។ «ប្រាកដ​ជា​អាឯង​ដាក់​ជុច​ដំរី​នេះ​បាន​មែន? » យក្ស​សួរ​សង្កត់​សង្កិន​កុមារ ។ «មែន» កុមារ​ឆ្លើយ​តប​យ៉ាង​រហ័ស ថែមទាំងបានយក​ជុច​មក ​ហើយ​ប្រាប់​យក្ស​ថា «ពូឯង​ចង​ដឹង ចូល​ទៅ​ក្នុង​ជុច​ខ្ញុំ​ល​មើល!» ។ ដោយ​ហេតុ​តែ​ការ​មើល​ងាយ​ថា «សព្វបើ​ជុច​សរសៃ​រ៉ើងៗ​ប៉ុណ្ណោះ អញ​គ្រាន់​តែ​កម្រើក ក៏​ដាច់​ខ្ទេច​ខ្ទី​ដែរ» ថា​ហើយ​ក៏​ត្បុល​ក្បាល​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ជុច ផុត​ដៃ​ផុត​ជើង​ទាំង​អស់ ស្រាប់​តែ​ជុច​រឹត​រួត​តឹង​ខ្លួន​ដូច​គេ​ចាក់​ស្រែះ បម្រះ​ននៀល​បាក់​ឈើ​ព្រៃ​ល្អឹត​ល្អោច ស្រែក​ទ្រហ៊ោ​រំពង​ព្រៃ, រឹទ្ធិ​យក្ស​ដែល​ធ្លាប់​ពូកែ​យ៉ាង​ណា ក៏​ប្របូល​យក​មក​អស់ ថែម​ទាំង​នឹក​សូធ្យមន្តរ​បៀន​សិល្បសាស្រ្ត ដែល​ធ្លាប់​ចេះ​ធ្លាប់​រៀន​មក​ប៉ុន្មាន ក៏​នៅ​តែ​រើ​មិន​រួច​ពី​ជុច​នោះ រឹត​តែ​តឹង​ឡើងៗ ស្ទើរ​នឹង​ដាច់​ខ្យល់​រក​តែ​ស្តី​និយាយ​ស្ទើរ​តែ​មិន​រួច ។ យក្ស​ទើប​ដឹង​ថា​«ជុច​ក្មេង​នេះ ពូកែ​មែន បើ​អញ​មិន​និយាយ​អង្វរ​ឲ្យ​វា​ស្រាយ​ជុច​នេះ​ចេញ​ទេ នឹង​ស្លាប់​អាសារ​ឥត​ការ​មិន​ខាន» ទើប​និយាយ​អង្វរ​កុមារ​ថា «ឱលោក​អើយ! កាល​ពី​ដើម ខ្ញុំ​មើល​ងាយ​ជុច​លោក​ដោយ គិត​ឃើញ​ថា មើល​ទៅ​មិន​ល្មម​នឹង​កម្លាំង​ខ្ញុំ​សោះ, ហេតុ​តែ​សេចក្តី​មើល​ងាយ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​ខ្ញុំ​ស្ទើរ​តែ​ស្លាប់​ខ្លួន​យ៉ាង​នេះ, ហេតុ​នេះ​ សូម​លោក​អាណិត​ខ្ញុំ​ម្តង​ទៅ​ចុះ​ខុស​ម្តង​ឆ្គង​មួយ​ថ្ងៃ សូម​លោក​អធ្យាស្រ័យ​ឲ្យ​តែ​រស់​ជីវិត កុំ​ឲ្យ​តែ​ខ្ញុំ​ស្លាប់» ។ ឯកុមារ បាន​ឃើញ​យក្ស​បម្រះ​ននៀល​មិន​រួច​អំពី​ជុច​របស់​ខ្លួន​ហើយ ថែម​ទាំង​ឮ​និយាយ​អង្វរ​ទៀត កាំ​បិត​នៅ​ដៃ និយាយ​តប​ទៅ​នឹង​យក្ស​វិញ​ថា «ម៉េច​អា​ឯង​ជឿ​អញ​ទេ? ឥឡូវ មក​ធ្វើ​ជា​និយាយ​អង្វរ, ឯសាច់​ដំរី​អញ ឯង​ស៊ី​អស់ ហើយ​គិត​នឹង​ស៊ី​អញ​ទៀត អាឯង​ថ្លើម​ធំ​ណាស់ អញ​មិន​យក​អង្វរ​អាឯង​ទេ, ល្ងាច​នេះ អញ​គ្មាន​អ្វី​ស៊ី​សោះ ម្តង​នេះ​អញ​ស៊ី​ថ្លើម​អាឯង​ហើយ ចុះ​មក​បង! ទៅ​រក​កាប់​ឫស្សី​មក​ធ្វើត្រណោត​ ដោត​ថើ្លម​អាខូច​នេះ​អាំង​ស៊ី» ។ បង​ក៏​ចុះ​ពី​ធ្នះ​មក​ទាំងអរ​ភ័យ​ញញី​ញញ័រ​ដល់​មក​ជិត​ប្អូន​ឃើញ​យក្ស​គួរ​ សម្បើម ក៏​រឹង​រឹត​តែ​ញាប់​ញ័រ ។ ប្អូន​និយាយ​ថា «ឈប់​បង! កុំ​ញ័រ​ចង់​ស៊ី​សាច់​វា​ពេក ឈប់​សិន! ចាំ​ឆ្អិន​សិន, ហ៎! ញ័រ​ចង់​អ្វី​ទៀត​ហើយ! កុំ​ញ័រ​អ្វី​ពេក ហើយ​ស៊ី​ឆៅ​មិន​ឆ្ងាញ់​ទេ ហើម​ពោះ​ពុង​ណា៎​បង!» ។ យក្ស​ឮ​សម្តី​កុមារ​និយាយ​នឹង​បង​ដូច្នោះ​ហើយ រឹង​រឹត​តែ​ភិត​ភ័យ​ស្លុត​ព្រលឹង ហើយ​និយាយ​អង្វរ​កុមារ​ទៀត​ថា «ឱលោក​ម្ចាស់​ថ្លៃ​អើយ! សូម​លោក​អាណិត​ខ្ញុំ យក​តែ​បុណ្យ​ម្តង​ទៅ​ចុះ, ខ្ញុំ​នឹង​ជូន​កន្សែង​បក់​កន្សែង​បោយ​មួយ ឲ្យ​តែ​លោក​លែង​ខ្ញុំ​ឲ្យ​បាន​រស់​មាន​ជីវិត, ត្បិត​ខ្ញុំ​ជា​ស្តេច​យក្ស គ្រប់​គ្រង​អាណា​ប្រជានុរាស្រ្ត បើ​លោក​ឲ្យ​ខ្ញុំ​ស្លាប់​ទៅ​សម​ជា​ស្រុក​ទេស​របស់​ខ្ញុំ​អន្តរ​ធាន​មិន​ខាន ទាំង​កូន​ប្រពន្ធ​ខ្ញុំទៀត ក៏​ពុំ​មាន​ទីពឹង» ។ កុមារ​ប្អូន​សួរ​បញ្ជាក់​យក្ស​ថា «ចុះ​ឯង​ឲ្យ​កន្សែង​បក់​កន្សែង​បោយ​ដល់​យើង កន្សែង​នោះ បើ​បក់​បោយ​ទៅ អាច​ឲ្យ​សម្រេច​ប្រយោជន៍​ដូច​ម្តេច​ខ្លះ?» ។ «តាម​តែ​លោក​ចង់​បាន​អ្វី បក់​មក បាន​តាម​ប្រាថ្នា បើ​ចង់​ឲ្យ​បាត់​ទៅ​វិញ គ្រាន់​តែ​បោយ​ថា ទៅ​វិញ​ចុះ ក៏​ស្រាប់​តែ​បាត់​អស់​រលីង» ។ «ប្រាកដ​ជា​ឯង​ឲ្យ​យើង​មែន​ឬ?» ។ «មែន» ។ «ក្រែង​កុហក​អញ​ទេ​ដឹង?» ។ «មិន​កុហក​ទេ​លោក» ។ «បើ​កុហក តើ​ឲ្យ​យើង​ធ្វើ​ដូច​ម្តេច? យើង​មិន​ទុក​ចិត្ត​ទេ ពី​ព្រោះ​ឯង​ជា​ស្តេច​សោយ​រាជ្យ ក្រែង​រួច​ពី​កណ្តាប់​ដៃ​យើង​ទៅ បបួល​រេហ៍​ពល​មក​ច្បាំង​នឹង​យើង​វិញ? បង! យក​កាំ​បិត​មក​ពន្លះ​សាច់​វា អាំង​ស៊ី​សម្រន់​សេចក្តី​ឃ្លាន​១​ស្របក់ សិន» ។ បង​នោះ​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​បាត់​ភ័យ​នឹង​យក្ស ។ យក្ស​ឮ​កុមារ​តូច​ឲ្យ​បង​យក​កាំ​បិត មក​ពន្លះ​សាច់​ខ្លួន​ដូច្នោះ ក៏​ញាប់​ញ័រ​ស្ទើរ​បាត់​ស្មារតី ហើយ​និយាយ​អង្វរ​កុមារ​នោះ​ទៀត​ថា «សូមលោក​ទុក​តែ​ជីវិត​ឲ្យ​ចុះ ខ្ញុំ​នឹង​ប្រគល់​រាជ្យ​ទាំង​អស់​ព្រម​ទាំង​ស្រុក​សួយ​ទាំង​អម្បាល​ម៉ាន ជូន​លោក​ទៀត ខ្ញុំ​សូម​រួច​តែ​ខ្លួន​នឹង​ភរិយា​បុត្រី​បុត្រា ហើយ​នៅ​ធ្វើ​ជា​សេនា​រក្សា​លោក​ទៀត » ។ កុមារ​ប្អូនក៏​សួរ​បញ្ជាក់​យក្ស​ថា «បើ​ឯង​និយាយ​ទៀង​ត្រង់​មែន ណ្ហើយ! យើង​អត់​ទោស​ឲ្យ​បាន, តែ​យើងមិន​ដឹង​ជា​ឯង​ស្តេច​សោយ​រាច្យ​នៅ​នគរណា ចុះ​ធ្វើ​ម្តេច​ឲ្យ​យើង​ទៅ​តាម​យក​នគរ​ឯង​បាន? » ។ «ឱលោក មិន​សល់​ក្រ​អ្វី​នឹង​អញ្ជើញ​ទៅ​ឯនគរ​ខ្ញុំ​នោះ​ទេ ឲ្យ​តែ​លោក​លែង​ខ្ញុំ​ចុះ ខ្ញុំ​នឹង​ធ្វើ​តម្រុយ​ជា​លំអាន​រហូត​ដល់​ទៅ​នគរ​ខ្ញុំ​ឯណោះ » ។ «ឯង​ធ្វើ​តម្រុយ​បែប​ណា?» ។ ខ្ញុំ​កាច់​មែក​ឈើ​ស្រស់​បោះ ហែរៗ តាម​ផ្លូវ​ទៅ​កាល​បើ​លោក​អញ្ជើញ​ទៅ សូម​ទៅ​តាម​មែក​ឈើ​ដែល​ខ្ញុំ​កាច់​បោះ​នេះ​ចុះ »។ កុមារ​ទាំង​ពីរ​ ក៏​ព្រម​ដោះ​យក​ចេញ​ពីជុច ។ ឯយក្ស​បាន​រួច​ខ្លួន​ពី​ជុច​ហើយ ក៏​ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​កុមារ​ទាំងពីរ ដើរ​ទៅ​នគរ​ខ្លួន​វិញ ហើយ​កាច់​មែក​ឈើ​ជា​តម្រុយ ដើម្បី​ជា​ទី​សម្គាល់​ដល់​កុមារ​ទាំង​ពីរ​ប្រាណ ឥត​មាន​កុហកភូត​ភរ​អ្វី​ឡើយ លុះ​ដល់​ទៅ​នគរ​ហើយ​ចូល​ទៅ​និយាយ​ប្រាប់​ពួក​ពល​សេនា​យោធា​ទាហាន ដែល​នៅ​ចាំក្លោង​ទ្វារ​ទាំង ៧ ជាន់​ថា «នែ​វ៉ីយ! ថ្ងៃ​ស្អែក​នេះ​មាន​ក្មេង​តូចៗ ពីរ​នាក់ ជា​ក្មេង​មនុស្ស​លោក មក​ដណ្តើម​រាជ្យ​អញ បើ​ឯង​ឃើញ​វា​មក​ហើយ ត្រូវ​ឃាត់​កុំ​ឲ្យ​វា​ចូល តែ​កុំ​ធ្វើ​ទុក​បុក​ម្នេញ​វា​ឡើយ គ្រាន់​តែ​ស្រែក​ឃាត់​ប៉ុណ្ណោះ​បាន​ហើយ ពី​ព្រោះ​ក្មេង​នោះ​ពូកែ​ណាស់ អម្បាល​អញ​ដែល​មាន​រឹទ្ធី មាន​អំណាច​ច្បាំង​ដណ្តើម​យក​នគរ​ឯ​ទៀតៗ បាន​ មក​ធ្វើ​ជា​ប្រទេស​រាជ​ទាំង​ប៉ុន្មាន ក៏​វា​ដាក់​ជុច​អញ​ជាប់​ស្ទើរ​តែ​នឹង​ស្លាប់​អសារ​ឥត​ការ, តែ​ពួក​ឯង​រាល់​គ្នា​ឃាត់​វា​ល្បង​មើល​សិន​ចុះ​បើ​វា​មិន​ខ្លាច​ទេ បើក​ផ្លូវ​ឲ្យ​វា​ចូល​មក​ចុះ» ។ យក្ស​បាន​ប្រាប់​គ្រប់​សេនា​អ្នក​ចាំ​ក្លោង​ទ្វារ​ទាំង​៧ ជាន់​សព្វ​គ្រប់​ហើយ ក៏​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រាសាទ សម្ងំ​ដេក​លក់ ស្រមុក​ក​ក្រើក​ប្រឹថពី ។ ឯ​កុមារ​បង​ប្អូន​ទាំង​ពីរ​នាក់ ក៏​បណ្តើរ​គ្នា​ទៅ​នគរ​យក្ស​តាម​តម្រុយ​មែក​ឈើ លុះ​បាន​ទៅ​ដល់​ហើយ​ក៏​ជួប​ប្រទះ​នឹង​ពួក​កង​ទ័ព​មួយ​កង ដែល​នៅ​ចាំ​ក្លោង​ទ្វារទាំង៧ នោះ​កុមារ​បង កាល​បាន​ឃើញ​យក្ស​ច្រើន​ដល់​ម្ល៉ោះ ក៏​ភ័យ​ញាប់​ញ័រ​ស្ទើរ​នឹង​បាត់​ស្មារតី, ប្អូន​និយាយ​កម្លា​បង​ឡើង​ថា «នែ​បង កុំ​ញ័រ​ចង់​ពេក! ឈប់! កុំ​អាល​ចង់​ចាប់​កាប់​ធ្វើ​បាប​វា ឈប់ៗ កុំៗ យើ​បង! ស្ទើរ​តែ​ឃាត់​មិន​ឈ្នះ​ណ្ហើយ កុំ​ញ័រ​ចង់​ពេក វា​ខ្លាច​បង​ឯង​ហើយ» ។ ពួក​ទាហាន យក្ស​បាន​ឮ​កុមារ​និយាយ​ដូច្នោះ ក៏​ខ្លាច​រួញ​ខ្លួន ឥត​ហ៊ាន​មាត់​ក​អ្វី​សោះ បើក​ផ្លូវ​ឲ្យ​កុមារ​ទៅ​ដោយ​ស្រួល​​រហូត​ដល់​ទៅ​ទ្វារ​ក្នុង​គម្រប់​៧​ជាន់ យក្ស​ខ្លាច​ទាំង​អស់ ។ ទើប​នាំ​បង​ប្អូន​ឡើង​ទៅ​លើ​ប្រាសាទ​យក្ស​ ឃើញ​យក្ស​កំពុង​ដេក​ស្រមុក​ខ្ទ័រ​ប្រាសាទ ឃើញ​ពួក​ស្រី​ស្នំ​កំពុង​តែ​អង្គុយ​បក់​ខាង​ស្តាំ​មួយ​រយ ខាង​ធ្វេង​មួយ​រយ ។ ឯ​បង​ឃើញ​យក្ស​ច្រើន​សម្បើម​ណាស់​ពេក ក៏​ភ័យ​ស្លុត​ស្មារតី ប្អូន​ស្រែក​ហៅ​យក្ស​ថា «នែ​! អា​នេះ​ក្រោក​ឡើង ! អញ​មក​ដល់​ហើយ​ដេក​ដល់​ណា​ទៀត» ។ យក្ស​ឮ​សំឡេង​កុមារ​តូច​ស្រែក​ហៅ​ខ្លួន ដែល​កំពុង​ដេក​លក់​ដូច្នោះ ក៏​ភ្ញាក់​ដឹង​ខ្លួន​ឡើង ក្រឡេក​មើល​ទៅ ស្គាល់​ជាក់​ជា​កុមារ​ម្ចាស់​ជុច ក៏​ភិត​ភ័យ​មហិមា ស្ទុះ​មក​ម្នី​ម្នា​ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​កុមារ​តូច​ទាំង​ពីរ ហើយ​ប្រាប់​ពួក​ស្រី​ស្នំ​ដែល​កំពុង​អង្គុយ​គាល់ ប្រើ​ឣាមាត្យ​ឲ្យ​ហៅ​ពួក​សេនាបតី នាហ្មឺន​សព្វមុខ​មន្រ្តី ព្រាហ្ម​ព្រឹទ្ធ បុរោហិត បណ្ឌិត​កវី ឲ្យ​ចូល​មក​ក្នុង​បុរី​យ៉ាង​ឆាប់​វៃៗ ។ លុះ​ពួក​រាជ​សេវកា​មាត្យ​មក​ជួប​ជុំ​គ្នា​សព្វ​គ្រប់​ហើយ យក្ស​ស្រែក​ប្រកាស​ថា «អ្នក​រាល់​គ្នា​ចូរ​ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​ស្តេច​មនុស្ស​ទាំង​ពីរ​នាក់​នេះ ហើយ​ត្រូវ​គោរព​កោត​ខ្លាច​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ឲ្យ​ដូច​ជា​ខ្លួន​អញ ត្បិត​អញ​ប្រគល់​រាជ្យ ឲ្យ​ស្តេច​មនុស្ស​លោក​នេះ​សោយរាជ្យ​ហើយ ។ អញ​សូម​រួច​តែ​ខ្លួន​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ, ឯអ្នក​ទាំង​អស់​ត្រូវ​នៅ​ជ្រក​ក្រោម​ម្លប់​បុណ្យ​ស្តេច​មនុស្ស​លោក​នេះ​ចុះ» ។ ពួក​រាជ​សេវកា​មាត្យ​ទាំង​អស់ ក្រាប​ថ្វាយ​បង្គំ​កុមារ​ទាំង​ពីរ​គ្រប់​គ្នា ឥត​មាន​នរណា​មួយ​ ហ៊ាន​និយាយ​ថា​ដូច​ម្តេច​ឡើយ ។ យក្ស​ក៏​បាន​រៀប​ពិធី​អភិសេក​ជា​ឯក​មង្គល ប្រជុំ​ពួក​ពល​យោធា​ជា​អនេក​ប្រការ ហើយ​ប្រគល់​ធី​តា​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ជា​មហេសី ។ ប៉ុន្តែ​កុមារ​ប្អូន​មិន​សោយ​រាជ្យ​ខ្លួន​ឯង​ទេ ឲ្យ​បង​សោយ​រាជ្យ​វិញ ព្រោះ​យល់​ឃើញ​ថា បង​បាន​ចិញ្ចឹម​បី​បាច់​ថែ​រក្សា​ខ្លួន ។ កុមារ​ទាំង​ពីរ សឹង​នៅ​ជា​សុខ​សប្បាយ​ក្នុង​នគរ​យក្ស​នោះ រហូត​អវ​សាន​កាល​ទៅ​ហោង ។ <center><big>'''គិត​គ្រប់​សព្វ​ដោយ​ផ្លូវ ក្តី​ចន្លោះ​កុំ​បី​មាន'''</big></center> qwrtzv0t7zo1hpbiunzc0im76dkmlpl 12 2672 6169 5421 2014-04-29T09:59:04Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki This is the outline from English help page. Please feel free to contibute. {| style="width:800px; margin:0 auto; border-top:2px solid #ccc; border-bottom:2px solid #ccc;" |- | style="vertical-align:top" | '''Welcome to Wikibooks!''' * What is Wikibooks? * View FAQ * Read glossary * Policies and guidelines '''Navigating''' * Pages * Tracking changes * Account management | style="vertical-align:top" | '''Contributing and Editing''' *Categories * Files * Tables * Templates * Variables * Formulas * Quizzes * Style guide * Collections * Importing | style="vertical-align:top" | '''See also''' * Using Wikibooks * Editing Wikitext * All help books |} ohii3c335oaaml8l2ua7vnm3jb8bbv1 0 2673 6805 6788 2015-07-23T13:15:19Z Pagna10 1282 wikitext text/x-wiki [[Khem Veasna Quotes]] — [http://2ldp.blogspot.com/search/label/Khem%20Veasna រូបថត] — [http://khem-veasna-quotes.blogspot.com/search/label/Khmer គតិ (រូបភាព)] '''ដកស្រង់ចេញពីឯកសារសំឡេង''' * “ភាពអាត្មានិយមគឺជាទំនប់មួយយ៉ាងធំក្នុងការទប់ដំណើរការអភិវន្ឍន៍នៃស្រុកទេសមួយ” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ២៤ ឧសភា ឆ្នាំ២០១៤) * “មនុស្សដែលពូកែកសាងរបស់ថ្មីបានគឺជាមនុស្សដែលពូកែយល់សប្តិនៅពេលអត់ដេក” ''—ខឹម វាសនា'' * “អ្នកក្លាហានពិតប្រាដកគឺជាមនុស្សដែលហ៊ានធ្វើការងារប្រឆាំងជាមួយនឹងប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * “ដោយសារជាតិសាសន៍របស់យើង មើលងាយគំនិតណាស់ បានទឹកដីរបស់យើងធំ រួចហើយរួមមកតូច វាអត់មានអីចម្លែកទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ក្នុងការអប់រំមនុស្ស ទ្រឹស្តីមិនឈ្នះភាពជាគំរូទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “កំណត់មិត្តកំណត់សត្រូវអោយបានច្បាស់ក្នុងចលនាបដិវត្តន៍ទាំងឡាយ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងថាពិភពលោកនេះកំពុងតែដេក គឺជាចំណេះដឹងដំបូងរបស់ជីវិត” ''—ខឹម វាសនា'' * “ជោគជ័យដំបូងរបស់ជីវិតគឺយើងដឹងថាជីវិតគួររស់នៅក្នុងបុព្វហេតុអ្វី” ''—ខឹម វាសនា'' * “ដើម្បីអោយពេញលក្ខណៈជាមនុស្សដំបូងដៃបំផុតមនុស្សត្រូវរស់នៅជាមួយការពិត” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការបាត់បង់ទំនុកចិត្តពីអ្នកដទៃ វាពុំមែនជារឿងសំខាន់ពេកទេ ប៉ុន្តែការបាត់បង់ទំនុចចិត្តលើខ្លួនឯង វាគឺជារឿងសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ប៉ុន្តែទំនុចចិត្តមួយវាមិនដែលកើតប្រាស់ចាកការពិចារណាប្រកបដោយហេតុផលនោះទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “សព្វថ្ងៃ ខ្ញុំចង់បង្រៀនមនុស្សអោយទៅជាមនុស្ស” ''—ខឹម វាសនា'' * “បងប្អូនត្រូវចងចាំ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ មិនមែនជាតម្លៃដែលគេដាក់អោយនោះទេ តម្លៃរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ជាតម្លៃនៃការងាររបស់គេ ការងាររបស់គេ កំណត់តម្លៃរបស់គេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “បញ្ហាដែលត្រូវដោះស្រាយជាបន្ទាន់ គឺភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ប្រទេសមួយនេះ មាតុភូមិមួយនេះនឹងមិនមែនជាកន្លែងសុខសាន្តសម្រាប់ពួកយើងរស់នៅឡើយ បើសិនណាជាពួកយើងមិនធ្វើវាដោយកណ្តាប់ដៃរបស់ពួកយើងទេនោះ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការដឹងពីបញ្ហាសំខាន់ហើយ ប៉ុន្តែការដឹងពីបញ្ហាហើយនិងដំណោះស្រាយ សំខាន់ហើយចាំបាច់ទៀត” ''—ខឹម វាសនា'' * “បើអ្នកមើលសៀវភៅ រួចហើយអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋាន មិនហ៊ានទាត់ចោលថា គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ខុស គំនិតមួយនេះ ទស្សនៈមួយនេះ ត្រូវ បើអ្នកគ្មានសេចក្តីសន្និដ្ឋានពីការអានរបស់អ្នកទេ ការអានរបស់អ្នកមិនបានជាប្រយោជន៍ឡើយ” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សអស្ចារ្យ គឺជាមនុស្សដែលខុសគេ បើវាដូចតែគេ វាមិនមានអ្វីអស្ចារ្យទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ខឹងគេបោកយើង រឿងដែលត្រឹមត្រូវ គឺបង្កើនចំណេះដឹងខ្លួនឯង” ''—ខឹម វាសនា'' * “តែនិយាយដល់ប្រជាធិបតេយ្យ គេនិយាយដល់ការចូលរួម តែនិយាយដល់ការចូលរួម គេនិយាយដល់គុណភាពនៃអ្នកចូលរួម តែនិយាយពីគុណភាពនៃអ្នកចូលរួម គេនិយាយពីសមត្ថភាពវែកញែត ហើយនិងសីលធម៌” ''—ខឹម វាសនា'' * “វិប្បដិសារីគឺជាទណ្ឌកម្មធំបំផុតរបស់មនុស្សដែលមានឧត្តមគតិ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ក្រៅពីបេះដូង អ្នកនយោបាយត្រូវមើលអោយឃើញថា ស្រុកមួយហ្នឹងត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងម៉េច អោយបានច្បាស់លាស់” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សដែលខ្លាចអន់គឺជាមនុស្សអន់បំផុត” ''—ខឹម វាសនា'' * “គេក្បត់យើង យើងឈឺចាប់ យើងក្បត់គេ យើងមានវិប្បដិសារី រវាងការឈឺចាប់ និង​វិប្បដិសារី សម្រាប់ខ្ញុំ វិប្បដិសារីធំជាង” ''—ខឹម វាសនា'' * “មិនព្រមជឿ ហើយស្រាវជ្រាវ គឺជាដំណើរទៅរកសេចក្តីពិត” ''—ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំជាមនុស្សដែលអត់សាសនា ពីព្រោះអ្វីដែលខួរក្បាលរបស់ខ្ញុំពិចារណាអត់ឃើញ គឺខ្ញុំអត់ទទួលយក” ''—ខឹម វាសនា'' * “ពេលជួបបញ្ហាមួយ អ្នកដែលខ្លាំង មិនមែនជាអ្នកដែលនិយាយពីបញ្ហាទេ ប៉ុន្តែជាអ្នកដែលដឹងថាបញ្ហាមួយហ្នឹង ត្រូវដោះស្រាយយ៉ាងម៉េច” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការងារនយោបាយមិនមែនជាការងាររកស៊ីទេ ប៉ុន្តែជាការងាររបស់ជនដែលមានចិត្តសប្បុរសដែលចង់ទៅជួយគេទៅតាមទស្សនដែលខ្លួនយល់ឃើញ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ធ្វើជាប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញនៅក្នុងប្រទេសថ្លៃថ្នូរ ប្រសើរជាងធ្វើជាប្រធានាធិបតីនៅក្នុងប្រទេសថោកទាប” ''—ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំទុកចិត្តអ្នក អ្នកក៏ត្រូវតែទុកចិត្តខ្ញុំដែរ ដោយខ្ញុំប្រើពាក្យថា បើអ្នកទុកចិត្តខ្ញុំ ខ្ញុំអត់អោយអ្នកថោកទេ បើថ្ងៃណាមួយអ្នករកឃើញថា ខ្ញុំវាថោកអញ្ជឹង មិនបាច់និយាយអីច្រើនទេ ដើរមកខ្សឹមក្បែត្រចៀកខ្ញុំថា ហ្អែងមិនសមជាមនុស្សទេ តែប៉ុណ្ណឹងគឺបាន មិនបាច់និយាយច្រើនទេ មនុស្សដូចខ្ញុំ” ''—ខឹម វាសនា'' * “គ្មានមនុស្សណាថោកទាបជាងមនុស្សដែលព្រមទទួលថាខ្លួនថោកទាប ដើម្បីបន្តទង្វើថោកទាបរបស់ខ្លួនតទៅទៀតនោះទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ផ្នូរខ្ញុំបើមិនអាកប់នៅក្នុងបេះដូងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរបានទេ មិនបាច់កប់កន្លែងណាទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “គ្មានមនុស្សណាអន់ជាងមនុស្សដែលព្រមទទួលថាខ្លួនអន់ ដើម្បីបន្តទង្វើអន់របស់ខ្លួនតទៅទៀតនោះទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សទាំងអស់គ្មានតម្លៃទេ បើសិនណាជាគេមិនបានធ្វើការងារដែលមានតម្លៃ ដែលហៅថាការងារដែលមានតម្លៃ គឺជាការងារដែលប្រាស់ចាកភាពអត្មានិយម” ''—ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំមិនដឹកនាំអ្នកទេ ហើយអ្នកក៏មិនត្រូវដឹកនាំខ្ញុំដែរ ប៉ុន្តែពួកយើងកៀកស្មាគ្នា ឆ្ពោះទៅមុខជាមួយគ្នា ក្នុងភាពជាបងប្អូន” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សច្រើនណាស់ដែលនិយាយតែពីរឿងខួរក្បាលរបស់ខ្ញុំ ប៉ុន្តែការពិតអ្វីដែលជាលក្ខណផ្លូវចិត្តរបស់ខ្ញុំដែលពិបាករក''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សមហាសាមញ្ញជាមនុស្សមហាអស្ចារ្យ” ''—ខឹម វាសនា'' * “នយោបាយជាសិល្បនៃការធ្វើអោយបានសម្រេចគោលដៅ ដែលគោលដៅនោះជាផលប្រយោជន៍រួមរបស់យើងទាំងអស់គ្នា” ''—ខឹម វាសនា'' * “គុណធម៌នៅខាងក្នុងគឺជាតម្លៃពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស” ''—ខឹម វាសនា'' * “ដើម្បីកែសង្គមទាំងមូល ទាល់តែកែយើងម្នាក់ៗ ដើម្បីកែយើងម្នាក់ៗ ទាល់តែកែការយល់របស់យើងម្នាក់ៗ” ''—ខឹម វាសនា'' * “អ្នកដឹកនាំ ស្អីដែលខ្លួនយល់ថា ត្រូវ ត្រូវនាំប្រជាពលរដ្ឋពីកន្លែងខុស មកកន្លែងត្រូវ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ចំណេះដឹងដំបូងដៃនៅក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ គឺខ្ញុំដឹងថាពិភពលោកហ្នឹង ដេក” ''—ខឹម វាសនា'' ១. “ប្រជាធិបតេយ្យ គឺជាទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដែលសិទ្ធិ និងអំណាចក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិស្ថិតនៅក្នុងដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ហើយដាច់ខាតត្រូវមានប្រព័ន្ធធានាដល់ការប្រើសិទ្ធិ និងអំណាចជាម្ចាស់របស់ប្រជាពលរដ្ឋជាអចិន្រ្តៃយ៍” ''—ខឹម វាសនា'' LDP-PDF File ២. “ប្រជាធិតេយ្យ គឺជាទម្រង់នៃការដឹកនាំរដ្ឋមួយ ដែលសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ ត្រូវឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាអចិន្រ្តៃយ៍ ហើយដើម្បីអោយសិទ្ធ និងអំណាចជាម្ចាស់ឋិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាអចិន្ត្រៃយ៍ ត្រូវតែមានប្រព័ន្ធមួយដើម្បីធានាតុយ្យភាពអំណាចរវាងអ្នកតំណាងដែលប្រជាពលរដ្ឋជ្រើសតាំងជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ប្រទេស” ''—ខឹម វាសនា'' ----- * “គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ គ្រប់កាលៈទេសទាំងអស់ ទោះបីរំដោះប្រទេសរួចហើយ យើងបានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ទោះបីយើងមិនទាន់បានកាន់ការងារប្រទេសជាតិ ការផ្តល់មូលដ្ឋានក្នុងការត្រិះរិះពិចារណាអោយប្រជាពលរដ្ឋគឺនៅតែសំខាន់” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សដែលទទួលយកការប្រៀនប្រដៅ ដោយខ្លួនឯងអត់យល់ មនុស្សហ្នឹងល្ងង់ណាស់” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សបង្ហាញភាពជាអ្នកចេះទាំងឡាយ សុទ្ធតែជាមនុស្សល្ងង់” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “ល្ងង់មិនមែនជាបញ្ហាទេ អាបញ្ហានោះ (បងប្អូនហ្អា) ច្រឡំថាខ្លួនឯងចេះ” ''—ខឹម វាសនា'' * មនុស្សល្អត្រូវបំពេញលក្ខ័ណ្ឌ៥ យ៉ាង ១. ស្គាល់អំពើល្អ ២. ស្រលាញ់អំពើល្អ ៣. ដាំបណ្តុះអំពើល្អ ៤. ការពារអំពើល្អ ៥. ពង្រីកអំពើល្អ។ ''—ខឹម វាសនា'' * “អ្នកដែលទទួលការប្រៀនប្រដៅពីអ្នកដទៃ ដោយខ្លួនអត់យល់ច្បាស់ រួចហើយធ្វើតាម ក្លាយទៅជាមនុស្សល្ងង់''—ខឹម វាសនា'' * “អ្នកដឹកនាំគឺជាអ្នកបម្រើស្ម័គ្រចិត្ត​ ហើយក៏ជាអ្នកបម្រើគ្មានម្ចាស់ដែរ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ចេញមកធ្វើការជាមួយពួកមនុស្សខូច ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា ដៃម្ខាងអោបជនរួមឈាម អោបបងប្អូនហ្នឹង ដៃម្ខាងទៀតកាន់ដាវកាប់ពួកអាឈាមឆ្កែ” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សខ្លះក្រសេចក្តីល្អ រហូតដល់ពាល់សេចក្តីល្អមិនត្រូវ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការបាត់បងមោទនាភាពជាតិ គឺជាជំហាននាំទៅរកមហន្តរាយជាតិ” (ព្រោះឃើញរបស់ខ្លួនសុទ្ធតែអន់ ឃើញរបស់គេសុទ្ធតែល្អ)” ''—ខឹម វាសនា'' * “បើបងប្អូនរកមិនបានអ្នកដឹកនាំដែលបងប្អូនត្រូវអរគុណគេទេ បងប្អូនរកបានតែអ្នកដឺកនាំដែលមកអរគុណបងប្អូន កុំសង្ឃឹមថាស្រុករបស់បងប្អូនមានការរីកចំរើនស្រស់បំព្រង” ''—ខឹម វាសនា'' * “បើសិនណាជាបងប្អូនមិនបានចូលរួមទេ បងប្អូនមិនគួរមានចំណែកក្នុងការបានទេ” ''—ខឹម វាសនា'' (ថ្ងៃទី ២៥ មិថុនា​ ឆ្នាំ ២០១៣ Multi-Parties political platform) * “សម្រាប់ខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាវាគឺជារឿងថោកទាបបំផុត ដែលអ្នកនយោបាយណា មានចិត្តចង់រកផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងកិច្ចការនយោបាយ” ''—ខឹម វាសនា'' (ផ្សាយផ្ទាល់ថ្ងៃទី០៧ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) *“ឆ្ងល់គឺជាទ្វារចិត្តដែលបើកចំហសម្រាប់ចូលចំណេះដឹង”''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី១៨ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * អ្នកជួយមិនដែលចាញ់ អ្នកមានអារម្មណ៍ថាចាញ់ គឺមិនមែនជាអ្នកជួយ''—ខឹម វាសនា (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០១៤)* * អត់មានពីណាអាចបន្ថោកមនុស្សបានទេ លើកលែងតែមនុស្សហ្នឹងវាធ្វើថោកខ្លួនវាតាហ្មង។ —ខឹម វាសនា (ផ្សាយផ្ទាល់ 3, May, 2014) * វាអត់សំខាន់រឿងខ្ញុំជាប់ឬមិនជាប់ទេ វាសំខាន់ថាតើយើងទាំងអស់គ្នាអាចរកបានជើងខ្លាំងសម្រាប់ប្រទេសយើងបានដែរឬទេ។—ខឹម វាសនា (5, May, 2014) * ការកសាងធនធានមនុស្សគឺជាចំនុចចាប់ផ្តើមនៃការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ។ —ខឹម វាសនា​ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី១១ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៤) ===គំនិតអសកម្មរបស់ខ្មែរ=== * "ងើយស្កក ឳនដាក់គ្រាប់" ~សុភាសិតខ្មែរ "ស្កកហើយបានងើយ ដាក់គ្រាប់ហើយបានឳន" ~ខឹម វាសនា * "អាសាច់ជូនខ្លា ទើបនៅស្រុកបាន" ~ បទចំរៀងខ្មែរ ""សម្លាប់ខ្លា ទើបនៅស្រុកបាន" ~ ខឹម វាសនា * "ចាញ់បានជាព្រះ ឈ្នះបានជាមា" "ចាញ់បានជាកញ្ជះ ឈ្នះបានជាចៅហ្វាយ" ~ខឹម វាសនា * "ឃ្លានឆ្ងាញ់ ស្រលាញ់ល្អ" ~សុភាសិតខ្មែរ ""ឆ្ងាញ់ហើយបានឃ្លាន ល្អហើយបានស្រលាញ់" ~ ខឹម វាសនា *"មិនជួយចូក មិនជួយចែវ កុំយកជើងរាទឹក" ~សុភាសិតខ្មែរ "មិនជួយចូក មិនជួយចែវ កុំជិះទូកហ្នឹង" ~ ខឹម វាសនា *"មនោសញ្ចេតនាដែលមានតាំងពីកំណើត បូកជាមួយមនោសញ្ចេតនាដែលយើងបានដឹងការពិតមួយ វាមានទំហំធំធេងជាងមនោសញ្ចេតនាដែលរុញច្រានដោយព្រះ"~ ខឹម វាសនា '''ដកស្រង់ពីសន្ទរកថា''' * “ការងារត្រូវតែលឿនជាងសម្តី” ''—ខឹម វាសនា'' * “គ្មានការត្រូវរ៉ូងណាមួយដែលមិនផ្តើមចេញពីជម្លោះទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការចេញទៅឃោសនានយោបាយមិនដើម្បីតម្រង់ទៅរកសន្លឹកឆ្នោតទេ​ ប៉ុន្តែគឺជាការស្វែងរកការគាំទ្រគំនិត” ''—ខឹម វាសនា'' * “ការចាប់ផ្តើមគឺជាផ្នែកសំខាន់នៃជោគជ័យ គ្មានការចាប់ផ្តើមក៏គ្មានជោគជ័យដែរ ប៉ុន្តែបើមានការចាប់ផ្តើមហើយ តែជាការចាប់ផ្តើមខុស ជោគជ័យនោះគឺមហន្តរាយ ដូច្នេះបើយើងចាត់ទុកថា ជោគជ័យជារឿងសំខាន់ ចំណុចចាប់ផ្តើមក៏ជារឿងសំខាន់ដែរ” ''—ខឹម វាសនា'' * “បក្សដើម្បីជាតិមិនមែនជាតិដើម្បីបក្សទេ” ''—ខឹម វាសនា'' * “តួនាទីរត់រកមនុស្សមិនមែនមនុស្សរត់រកតួនាទីឡើយ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ព្យាយាមធ្វើការងារដែលខ្លួនត្រូវធ្វើ អោយបានត្រឹមត្រូវ និងអស់ពីលទ្ធភាព រួចហើយញញឹមនឹងលទ្ធផលដែលខ្លួនទទួលបាន” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សដែលមើលងាយចំពោះការទុកចិត្តរបស់អ្នកដទៃគឺជាមនុស្សថោកទាបបំផុត” ''—ខឹម វាសនា'' * “តើបេះដូងរបស់បងប្អូន អាចចាត់ទុកជនរួមឈាមរបស់យើងទាំងអស់គ្នា ជាសមាជិតគ្រួសាររបស់បងប្អូនផង បានដែរឬទេ?” ''—ខឹម វាសនា'' ===ដកស្រង់ពីហ្វេសបុក=== * Sror nos kal nov khmeng nas khveal kror bei hot nas pel khlas phleang khlean nus khlean ot ei hop hav bay chorng dach pous vean tae yang na kor min mean kong vol doch mnus jas dae. oh jivit pit jea tver dam ner tov muk ror hav nas....... —Khem Veasna (ស្រណោះកាលនៅក្មេងណាស់ ក្វៀលក្របីហត់ណាស់ ពេលខ្លះភ្លៀង ឃ្លាននោះឃ្លាន អត់អីហូបហេវបាយចង់ដាច់ពោះវៀន តែយ៉ាងណាក៏មិនមានកង្វល់ដូចមនុស្សចាស់ដែរ។ អូ ជីវិតពិតជាធ្វើដំណើរទៅមុខរហ័សណាស់។ ''—ខឹម វាសនា'') * “ខ្ញុំពេញចិត្តនឹងអោបក្តីទុក្ខតែម្នាក់ឯងដោយគ្មានមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម តែខ្ញុំឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់ កាលណាខ្ញុំមានក្តីសុខដោយគ្មានមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្ញុំចូលរួម” ''—ខឹម វាសនា'' * “ខ្ញុំពិតជាឈឺចាប់ណាស់ នៅពេលដែលខ្ញុំស្មោះត្រង់ចំពោះអ្នក ប៉ុន្តែអ្នកបែរជាក្បត់ខ្ញុំ តែការឈឺចាប់នេះ នៅមានទំហំតិចជាងវិប្បដិសារីដែលខ្ញុំក្បត់អ្នកនៅពេលដែលអ្នកស្មោះត្រង់នឹងខ្ញុំ” ''—ខឹម វាសនា'' * “បើតម្លៃរបស់មនុស្សត្រូវបានផ្តល់អោយដោយអ្នកដទៃ នោះនៅលើលោកនេះគ្មានទេមនុស្សដែលថ្លៃថ្នូរ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ពូពិតជាអាលោះ អាល័យដល់ពួកក្មួយៗណាស់ បើប្រសិនថ្ងៃណាមួយពូបែកពីក្មួយៗទៅ សូមក្មួយៗចង់ចាំថា ពូទៅតែកាយទេ តែច្តិតនៅជាមួយក្មួយៗរហូត ហើយការឃ្លាតឆ្ងាយនោះគឺព្រោះតែដើម្បីមាតុភូមយើង។ ពូនឹងធ្វើគ្រប់យ៉ាងដើម្បីមាតុភូមិយើង។ ពូមិនភ្លេចទេពាក្យសន្យា ដែលពូធ្លាប់ សន្យានឹងពួកក្មួយៗថា នឹងនៅជាមួយក្មួយៗរហូតដល់ថ្ងៃពូលាចាកផែនដី។ ទោះពូនៅទីណាក៏ដោយ គឺក៏ព្រោះតែពួកក្មួយៗនិងមាតុភូមិយើងដែរ។ សូមនឹកដល់ពាក្យពូត្រឹមនេះ​ បើសិនជាថ្ងៃបែកបានមកដល់មែន។ ពូឈឺចាប់ណាស់ ពូអួលណែនដើមក ណាស់ពូសរសេរតទៀតលែងបានហើយ៕ * “ការប្រយុទ្ធយ៉ាងស្វិតស្វាញទល់នឹងអំពើអាក្រក់គឺជាកាតព្វកិច្ចរបស់មនុស្សល្អ” ''—ខឹម វាសនា'' * “បើមនុស្សអាក្រក់ធ្វើអ្វីមួយក្នុងបំណងអោយអ្នកឈឺចាប់ អ្នកគួរទទួលយកការឈឺចាប់នោះចុះ បើការទទួលយកនោះ ជួយអោយមនុស្សអាក្រក់នោះភ្ញាក់កែខ្លួន ប៉ុន្តែ អ្នកមិនត្រូវទទួលយកការឈឺចាប់នោះទេ បើការទទួលយកនោះវាក្លាយទៅជាការលើកទឹកចិត្តដល់មនុស្សអាក្រក់នោះអោយរឹតតែប្រព្រឹតថែមទៀត ផ្ទុយទៅវិញអ្នកត្រូវងើបឈរអោយមាំវាយបកត្រូវអំពើអាក្រក់នោះ ដើម្បីសង្រ្គោះមនុស្សនោះពីអំពើអាក្រក់របស់ខ្លួន” ''—ខឹម វាសនា'' * “ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់យើងម្នាក់ៗ អាចមិនមែនជាប្រយោជន៍ជាតិ ប៉ុន្តែផលប្រយោជន៍ជាតិច្បាស់ណាស់ គឹជាផលប្រយោជន៍របស់យើងគ្រប់ៗគ្នា” ''—ខឹម វាសនា'' * “វាគ្មានហេតុផលសមរម្យណាដែលអ្នកត្រូវជជែករកខុសរកត្រូវជាមួយមនុស្សដែលទណ្ឌកម្មរបស់គេមិនមែនជាវិប្បដិសារី​ ហើយក៏គ្មានហេតុផលណាដែលត្រូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងការរិះគន់របស់មនុស្សប្រភេទនេះដែរ” ''—ខឹម វាសនា'' * “ពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានចំណែកទទួលខុសត្រូវចំពោះការរីកចំរើន​ និងការចុះអន់ថយនៃពូជសាសន៍ខ្លួន” ''—ខឹម វាសនា'' (ថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * “ក្នុងនាមជាពូជសាសន៍ណាមួយ អ្នកមិនអាចរកបានភាពថ្លៃថ្នូរដាច់ដោយឡែកក្នុងភាពថោកទាបរបស់ពូជសាសន៍អ្នកឡើយ” ''—ខឹម វាសនា'' (ថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * “បើខ្ញុំជាកូនចៅជំនាន់ក្រោយរបស់អ្នក សំនួរទីមួយដែលខ្ញុំចង់សួរទៅកាន់អ្នក នោះគឺ អ្វីជាការងារដែលនាំអោយអ្នករវល់ជាងគេក្នុងជីវិតរបស់អ្នក?” ''—ខឹម វាសនា'' (ថ្ងៃទី២៤ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “បើអ្នកមិនចូលរួមបោសសំអាតសង្គមរបស់អ្នកក្នុងពេលឥឡូវនេះទេ នោះមរតកដែលអ្នកបានបន្សល់ទុកសម្រាប់កូនចៅរបស់អ្នក គ្មានអ្វីក្រៅពីសង្គមដ៏អយុត្តិធម៌មួយនោះទេ” ''—ខឹម វាសនា'' (ថ្ងៃទី២៤ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * ដើម្បីជ្រើសរើសគូជីវិតគួរមានត្រឹមតែលក្ខខណ្ឌតែបីយ៉ាងបានហើយ :-អ្នកត្រូវតែជាមនុស្សដែលខ្ញុំស្រឡាញ់ :-អ្នកត្រូវតែជាមនុស្សដែលស្រឡាញ់ខ្ញុំ :-អ្នកត្រូវតែជាមនុស្សដែលមានតម្លៃ សក្តិសមនឹងទទួលបានការស្រឡាញ់។ * មិនចាំបាច់ថាអ្នកត្រូវតែជាមនុស្សដែលត្រូវតែនៅថែរក្សាខ្ញុំ អ្នកត្រូវតែជួយសំរាលបន្ទុករបស់ខ្ញុំ អ្នកត្រូវតែមានពេលគ្រប់គ្រាន់សំរាប់ខ្ញុំ អ្នកត្រូវតែជាមេគ្រួសារដែលត្រូវតែនៅគ្រប់គ្រងគ្រួសារអោយបានល្អ ព្រោះថាបើអ្នកពិតជាស្រលាញ់ខ្ញុំ ទោះអ្នកមិនបាននៅជិតខ្ញុំ ក៏មុខតែខ្ញុំអាចមានអារម្មណ៍កក់ក្តៅពីចំងាយតាមរយៈសកម្មភាពណាមួយរបស់អ្នកបានដែរ។ បើអ្នកមានករណីចាំបាច់ត្រូវតែរស់នៅឆ្ងាយពីខ្ញុំ មិនបានជួយសំរាលបន្ទុករបស់ខ្ញុំ មិនបានបំពេញតួនាទីជាមេគ្រួសារល្អ ក៏ខ្ញុំនៅតែមើលឃើញថាអ្នកមនុស្សមានតម្លៃ ព្រោះការងារជាតម្លៃរបស់អ្នកតំរូវអោយអ្នកត្រូវឃ្លាតឆ្ងាយពីខ្ញុំ។ ក្នុងករណីនេះខ្ញុំនៅតែមានភាពកក់ក្តៅដែលកើតពីក្តីស្រលាញ់របស់អ្នក ទោះអ្នកនៅឆ្ងាយប៉ុណ្ណាពីខ្ញុំក៏ដោយ ហើយអ្នកនៅតែជាមនុស្សមានតម្លៃសំរាប់ទទួលបានក្តីស្រលាញ់ដ៏ស្មោះត្រង់របស់ខ្ញុំជារៀងរហូត៕ (ថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * មនុស្សដែលមានគុណច្រើនចំពោះផែនដីជាមនុស្សមានតម្លៃបំផុត ចុះតាមលំដាប់មកអ្នកមានគុណសំរាប់ជាតិ រហូតដល់មនុស្សដែលលមានគុណសំរាប់គ្រួសារ។ (ថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * ក្មួយៗរៀនគិតបន្តិចមើល ពូអត្ថាធិប្បាយអោយក្មួយៗស្តាប់ :-គ្មានការហួងហែង ក៏មិនមែនជាសេចក្តីស្នេហាដែរ :-បើគ្មានការហួងហែង ក៏មិនអាចនិយាយថា ជាការលះបង់ដែរ :-បើគ្មានការលះបង់ក៏មិនមែនជាស្នេហាពិតប្រាកដដែរ :-ប៉ុន្តែបើមានការលះបង់ តែការលះបង់នោះមិនគិតដល់តម្លៃមនុស្សដែលយើងត្រូវលះបង់អោយ ក៏មិនមែនជាស្នេហាប្រកបដោយមសិការដែរ។(ថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * ចំពោះមនុស្សម្មាក់ដែលបានធ្វើកំហុសអ្វីមួយ វាមិនសំខាន់ពេកទេដែលអ្នកបានសុំទោសគេរួចរាល់ហើយ ប៉ុន្តែវាជាកាតព្វកិច្ច ដែលអ្នកត្រូវតែពន្យល់គេយ៉ាងលំអិតនិងដោយស្មោះត្រង់ថាហេតុអ្វីបានជាអ្នកប្រព្រិត្តកំហុសនោះ ហើយដែលសំខាន់និងចាំបាច់បផុតនោះគឺ អ្នកត្រូវធ្វើអោយគេជឿជាក់ថា ដាច់ខាតអ្នកនឹងមិនប្រព្រិត្តកំហុសនោះម្តងទៀតឡើយ៕ (ថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * ក្នុងជីវិតមនុស្សត្រូវរស់នៅក្នុងភាពតឹងតែងពីរយ៉ាង និងក្នុងភាពអាធ្យាស្រ័យមួួយៈ :-តឹងតែងចំពោះខ្លួនឯង :-តឹងតែងចំពោះសភាវៈអាក្រក់ :-អធ្យាស្រ័យចំពោះកំហុសរបស់មនុស្សល្អ ឬមនុស្សដែលគួរបានទទួលនូវធម៌អភ័យ៕ (ថ្ងៃទី០១ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * មនុស្សល្អតែងតែតាំងចិត្តអោយអ្នកដែលបានស្គាល់ខ្លួន មានអារម្មណ៍ថាគេមានសំណាងដែលបានមកស្គាល់ខ្លួន ប៉ុន្តែជាការចៃដន្យណាមួយស្រាប់តែខ្លួនបែរទៅជាបន្ទុកសំរាប់អ្នកដែលបានមកស្គាល់ខ្លួនទៅវិញ នោះមនុស្សល្អរិតតែត្រូវធ្វើអោយគេមានអារម្មណ៍ខ្លាំងលើសមុនទៀតថា គេមានសំណាងណាស់ដែលបានខ្លួន ក្លាយជាបន្ទុករបស់គេ៕ ------------ -អត់មានអ្នកណានិយាយត្រូវបន្តិច។ មុននឹងបកស្រាយខ្ញុំសូមពន្យល់សេចក្តីនេះអោយអ្នកទាំងអស់គ្នាបានយល់ជាមុនសិន។ យើងបានតាំងចិត្តថាយើងត្រូវតែផ្តល់នូវអារម្មណ៍ថាគេមានសំណាងដែលបានស្គាល់យើង។ យើងនឹងជួយយកអាសារមនុស្សគ្រប់គ្នាដែលបានស្គាល់យើងទៅតាមលទ្ធភាពនិងសមត្ថភាពរបស់យើងដែលអាចធ្វើបាន ហើយចៀសវាងមិននាំការលំបាកដល់មនុស្សដែលរាប់អានយើងទេ។ ប៉ុន្តែជាការចៃដន្យស្រាប់តែយើងត្រូវពឹងពាក់ ឬអ្នកដែលស្គាល់យើងគេមានលទ្ធភាព សមត្ថភាពជាងយើង គេផ្តល់អោយយើង នូវជំនួយណាមួយ ដូចជាអោយយើងខ្ចីលុយធ្វើដើមរកស៊ីអីជាដើម ព្រោះអ្នកដែលយើងរាប់អានគេក៏ជាមនុស្សតាំងចិត្តនាំសំណាងអោយមនុស្សដែលស្គាល់គេមានសំណាងដូចតែយើងតាំងចិត្តអញ្ចឹងដែរ ពេលនោះវាហាក់បីដូច ជាយើងមិនបាននាំសំណាងអោយមនុស្សដែលយើងស្គាល់ទេ ប៉ុន្តែស្រាប់តែទៅជាទំងន់ដល់អ្នកដែលរាប់អានយើងទៅវិញ។ ក្នុងករណីនេះមនុស្សល្អនៅតែអាចធ្វើអោយ អ្នកជួយខ្លួននោះមានអារម្មណ៍ថាមានជាសំណាងំណាស់ដែលបានជួយយើង។ ----------- -មនុស្សល្អពេលអ្នកណាម្នាក់ធ្វើគុណលើខ្លួនគេតាំងចិត្តមិនបំភ្លេចគុណនោះទេ ដែលធ្វើអោយមនុស្សដែលធ្វើគុណលើយើងនោះគេមានអារម្មណ៍ថាមនុស្សយើងនេះគេធ្វើគុណលើមិនខុសទេ។ (ថ្ងៃទី៣, February ២០១៤) * បើយើងចាក់ទឹកលើស្លឹកឈូកមិនសើមហើយនៅតែប្រឹងចាក់អោយសើមទៀត តើគេនិងគិតថាយើងជាមនុស្សយ៉ាងណា? ហេតុអ្វីយើង(មិន)ស្វែងយល់ពីសរសៃឆ្មារតូចនៅនិងស្លឹកឈួក ដែលជាអ្នករុញច្រាននិងទប់ទឹកមិនអោយជ្រាបចូរដល់ស្រទាប់ខាងក្នុង? (ថ្ងៃទី៤, February ២០១៤) * បដិវត្តផ្នត់គំនិតពិតជាលំបាកតឹងតែងផ្លូវចិត្តខ្លាំងណាស់ ប៉ុន្តែមិនបានន័យថាពេលយើងឈប់ធ្វើនោះយើងនឹងស្រួលចិត្តជាងពេលធ្វើនោះទេ៕ (ថ្ងៃទី៤, February ២០១៤) * មានតែជីវិតដែលយកមកប្រឈមនឹងគ្រប់ឧបសគ្គដើម្បីបំរើមនោសញ្ចេតនា និងឧត្តមគតិរបស់ខ្លួនទេ ដែលជីវិតមានឱកាសពេញលេញក្នុងការក្រេបរសជាតិជីវិត។ (ថ្ងៃទី6, February ២០១៤) * Mnus sob thngai doch mnus dek yul sob ei jeng, mnus dael kompong yul sob kirt tha sach reung khnong yul sob jea ka pith, tae mean mnus khlas nik khernh tha khloun yol sob, pel yol sob khernh ah krork heuy kirt tha khloun yul sob vea thou jet mouy phlet dae, tae min bat phei khlach pen ror ribo te, derm bei oy chhub khlach pit pra kot kir trov tae ngerb pi dek pith bra kot. Neak kerb pi dek pith brakot kir phreah ah ra horn, jam naek pu neng khmouy kir jea neak del deng khloun tha yol sob nov pel tae kom pong dek luk nov leuy, krun ber jeang mnus mouy jom nourn dael kirt tha ka yul sob jea ka pit ban tech na Pila. មនុស្សសព្វថ្ងៃ ដូចមនុស្សដេកយល់សប្តិអញ្ចឹង មនុស្សដែលកំពុងដេកយល់សប្តិគិតថា រឿងក្នុងយល់សប្តិជាការពិត។ តែមានមនុស្សខ្លះនឹកឃើញថាខ្លួនយល់សប្តិ ពេលយល់សប្តិអាក្រក់ ហើយគិតថាខ្លួនយល់សប្តិវាធូចិត្តមួយភ្លែតដែរ តែមិនបាត់ភ័យខ្លាចពេញបរិបូរណ៍ទេ។ ដើម្បីឲ្យឈប់ខ្លាចពិតប្រកដ គឺត្រូវតែងើបពីដេកពិតប្រកដ។ អ្នកងើបពីដេកគឺព្រះអរហន្ត។ ចំណែកពូ និងក្មួយ គឺអ្នកដែលដឹងខ្លួនថាយល់សប្តិនៅពេលកំពុងដេកលក់នៅឡើយ។ គ្រាន់បើជាងមនុស្សមួយចំនួន ដែលគិតថាការយល់សប្តិជារឿងពិតបន្តិច។ ( February 2014) * មាតុភូមិដ៏កំសត់នៃយើងនេះ នឹងមិនអាចក្លាយទៅជាជំរកដ៏សុខសាន្តសំរាប់យើងទាំងអស់គ្នារស់នៅទេ បើយើងមិនបានរួមគ្នាដើម្បីបោសសំអាតវាទេនោះ។ (កុម្ភះ១៧ ២០១៤) * មនុស្សដែលគ្មានការឈឺចាប់ ជាមនុស្សដែលខ្វះកំលាំងជំរុញអោយមានការតស៊ូ ឯមនុស្សខ្វះសេចក្តីខ្មាស់អៀន ជាមនុស្សប្រព្រិត្តអំពើថោកទាបបានយ៉ាងងាយ៕ * អ្នកជាមនុស្សមានកំនើត អ្នកត្រូវតែជាមនុស្សដែលមិនខ្វះគុណសម្បត្តិពីរយ៉ាងនៅគ្រប់ស្ថានភាពទាំងអស់ -មិនខ្វះការឈឺចាប់ -មិនខ្វះសេចក្តីខ្មាស់អៀន។ (February 24 2014) * Min men ka chhir chab baeb nis te dael tver oy yerng ach khlay tov jea mnus mean ka nert nus na dara khmouy. Khnong jivit pu, pu trov ban ke merl ngeay doy sa krous sa yerng kror, ke prer peak sam dei min dael kirt tha pu ach mean ngai nis te, tae doy ka chhir chab dot roul penh khnong khloun pu, pu jenh jem jet tor sou rohot dol pu der dol chom nos nis, jea kom neak kror mneak, khom doy soch cha reth teang trong, min sroul sos leuy dael der mork kan chom noch doch sob thngai. Pu min dael si chnoul ke te, tae min men mean nei tha pu sror nok jeang neak tver ka oy ke york prak khae nus te. * “វាគឺជាសោកនាដកម្មរបស់ជនជាតិនោះយ៉ាងពិតប្រាកដដែលមនុស្សបីក្រុម គឺ អ្នកនយោបាយ អ្នកសាសនា និងអ្នកធ្វើការក្នុងអង្កការសង្គមនានាក្នុងប្រទេសនោះ ជាមនុស្សដែលសម្តែងខ្លួន ធ្វើជាជនសប្បុរស។ ” ''—ខឹម វាសនា'' (៤​ មិនា​២០១៤) * “វាគឺជារឿងទៅមិនរួចដែលមនុស្សមិនស្មោះត្រង់ម្នាក់ ប្រាថ្នាចង់បានមិត្តជាជនស្មោះត្រង់” ''—ខឹម វាសនា'' (១៨ មិនា ​២០១៤) * “គតិបណ្ឌិតគឺជាសមិទ្ធផលនៃការសញ្ជឹងគិតយ៉ាងជ្រាលជ្រៅ​ ដែលរុញច្រានដោយបេះដូងប្រកបដោយមនោសញ្ចេតនាយ៉ាងអន្លង់អន្លោច” ''—ខឹម វាសនា'' (២៣ មិនា ​២០១៤) * “មនសិកាជាមនុស្សមិនអនុញ្ញាតិអោយយើងនៅស្ងៀមចំពោះការរីករាលដាលនៃអំពើអាក្រក់បានទេ” ''—ខឹម វាសនា''​ (២៩​ មិនា​ ឆ្នាំ​២០១៤) *នៅលើលោកយើងនេះ ក្រៅពីរឿងមនោសញ្ចេតនាចេញ គ្មានអ្វីអស្ចារ្យ ជាងចិត្តដែលតែងតែទទួលអារម្មណ៍ថាគ្មានអ្វីអស្ចារ្យទេ៕—ខឹម វាសនា''​ (8​ February ឆ្នាំ​២០១៤) *អ្នកដឹកនាំណាដែលនិយាយថា ខ្លួនធ្វើតាមឆន្ទៈរាស្រ្ត គឺអ្នកដឹកនាំនោះកំពុងតែកុហកមនុស្សគ្រប់គ្នា ជាជនបោកប្រាស់ ជាជនថោកទាប និងជាប្រភេទមនុស្សគ្មានការទទួលខុសត្រូវ៕ (6 May, ឆ្នាំ​២០១៤) ===គតិ ជាភាសាអង់គ្លេស=== * “Being sad is my happiness.” ''-Khem Veasna'' ''(source: facebook)'' * “Virtue inside is the real value of human, if ldp cannot rule this country, of course our country not yet be cured. All ldp supporter must be clear this point.” ''-Khem Veasna'' ''(source: facebook)'' ==សម្រង់ជាអត្តបទខ្លីៗពីឯកសារសំឡេង== * ពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងសង្គមមួយជាពលរដ្ឋដែលពេញទៅដោយខ្លឹម យ៉ាងតិចបំផុតត្រូវផ្សំឡើងដោយធាតុ៣ ទី១. គឺជាពលរដ្ឋដែលមានចំណេះជំនាញបច្ចេកទេស អាចប្រកួតប្រជែងនឹងពិភពលោកបាន។ ទី២. គឺជាមនុស្សដែលពេញទៅដោយសមត្ថភាពក្នុងការវែកញែករវាងហេតុ ហើយនិងផល ជាចំណេះដឹងបែបទស្សនវិជ្ជា។ ទី៣. គឺជាពលរដ្ឋដែលពេញទៅដោយគុណធម៌ គឺការចែករំលែក។ ''—ខឹម វាសនា'' * មានពេលខ្លះណាបងប្អូន នឹកឃើញឧ៌ ខ្លួនអញវាចាស់ ខ្ញុំប្រើពាក្យថាម៉េចទេ? ដឹងគេពាល់អារម្មណ៍ខ្ញុំត្រូវអត់ទេ​ មែនរឿងខ្លួនខ្ញុំទេណាបងប្អូន រឿង​បស់គេ ដល់ពេលយើងវាក្តៅក្រហាយនឹងពួកអាខូចហ្នឹង វាពេញដីពេក ហើយខ្លួនឯងវាចាស់ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាម៉េចទេ? ខ្ញុំថា ជីវិតហ្នឹងដូចចង់ឆាចោល​ ជីវិតអញវី ដូចខ្លីណាស់ ដូចធ្វើអីមិនទាន់ហ្មង ដូចពួកអាខូចហ្នឹងនៅឲ្យពេញដី ពន្យល់ប្រជាពលរដ្ឋហ្នឹងមិនបាន ចឹងបានខ្ញុំចង់ធ្វើកុនមួយហ្នឹងក្រែងលោវាបានជាជំនួយខ្លះ អោយបងប្អូនមើល។ ''—ខឹម វាសនា'' (ផ្សាយផ្ទាល់ថ្ងៃទី១២ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “មិនសំខាន់ត្រង់គេបោកយើងទេ សំខាន់ត្រង់យើងអោយគេបោកបានអត់? បើយើងអោយគេបោកបាន បងប្អូន យើងអន់ណាស់” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២០ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “'''អត់តស៊ូជាបញ្ហាមួយ អាតស៊ូអត់ដឹងខ្យល់អីហ្នឹងជាបញ្ហាមួយទៀត'''ណាបងប្អូន” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២០ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * យន្តការណ៍៨ចំណុចនេះ កាលណាយើងដាក់ជាច្បាប់ក្នុងស្រុករបស់យើងបាន វាចេញជា'''មាតុភូមិមួយដែលយើងរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់''' ថ្លៃថ្នូរទេបងប្អូន? ថ្លៃថ្នូរទេ? ជាពលរដ្ឋនៃប្រទេសមួយរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់។ បងប្អូនសព្វថ្ងៃស្មើភាពទេ? កូនបងប្អូនទោះបីរៀនពូកែទាល់ងាប់ទៀតទៅ ឈោងចាប់តំណែង ឈោងចាប់តួនាទីអីមិនបានទេ ទាល់តែមានខ្សែ។ ''—ខឹម វាសនា''​ (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២០ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “'''យើងត្រូវដើរសន្សឹមៗ និងដោយប្រុងប្រយ័ត្ន ពីព្រោះយើងប្រញាប់ណាស់''' យើងមិនចង់ខូចការណ៍ធ្វើជាលើកទី២ទេ ” ''-ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២០ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * “អញ្ចឹងបានខ្ញុំនឹកក្នុងចិត្តថា បើយើងកាន់ការងារប្រទេសជាតិ កូនក្មេងអោយតែដល់អាយុ ល្មមតែអាចចេះគិតបាន គឺត្រូវតែបង្រៀនជាមេរៀនដែលផ្តល់ដោយរដ្ឋហ្មង អោយពួកគេបានស្គាល់ដោយចាប់ផ្តើមពីមេរៀនអញទៅមុន” ''—ខឹម វាសនា'' * '''ខ្ញុំមើលសៀវភៅបានមួយចំនួន ស្តាប់គេពន្យល់បានតិចៗ ប៉ុន្តែអ្វីដែលខ្ញុំបានច្រើនជាងគេគឺអង្គុយគិត''' ខ្ញុំអាឡូវមើលសៀវភៅ សឹង មើលលែងចង់បាន ពីព្រោះខ្ញុំមើលទៅច្រើនតែខុស មើលទៅវាខុស បើសៀវភៅគេសរសេរពីប្រវត្តិសាស្ត្រ ពីការអភិវឌ្ឃន៍ស្រុកគេអីៗ ខ្ញុំមើល បាន ដល់តែសរសេរជាទស្សនៈ ពួកអ្នកសរសេរទស្សនៈទាំងឡាយមិនទាន់ធ្លុះអញ មិនទាន់ធ្លុះអញ” ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី១៥ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * ខ្ញុំមើលសព្វៗទៅ ខ្ញុំថា អញឆ្កួត ឬក៏គេឆ្កួតណោះ? ស្រុកខ្មែរ ខ្ញុំចេះតែឆ្ងល់ អញឆ្កួត ឬក៏គេឆ្កួតណោះ? យូៗ បាកពេក គេច្រើនពេក អញឆ្កួត ឬក៏គេឆ្កួតណោះ? ចង់បានថ្នល់ ចង់បានសាលារៀន ចង់បានមន្ទីពេទ្យ ទៅនាំគ្នាធ្វើវិហារ យីម៉េចទៅចឹង ចង់បានសេចក្តីសុខអីណា ទ្រព្យសម្បត្តិមាតុភូមិហ្នឹងវាល្អសម្បូរសប្បាយ នាំគ្នាធ្វើវិហារ ចង់សងគុណម៉ែ ម៉ែនៅរែកទឹករាល់ថ្ងៃ ចង់សងគុណម៉ែ ទៅបួសលោក ខ្ញុំចេះតែឆ្ងល់ អញឆ្កួត ឬគេឆ្កួតណោះ? ម៉ែហ្នឹងក្រោយពីរែកទឹកហើយយកបាយទៅអោយកូនឆាន់ទៀត បួសសងគុណម៉ែ ហើយមួយប្រទេស អត់មានពីណាជំទាស់ទេ តុលាការអយុតិធម៌ណាស់ តុលាការអយុតិធម៌ណាស់ ដើម្បីអោយមានអំពើយុត្តិធម៌នាំគ្នាទៅដុតអុកធុកបួងសួងនៅវត្តភ្នំ ដឹកនាំដោយអង្កការសង្គមស៊ីវិល អ្នកនយោបាយល្បីៗនៅស្រុកខ្មែរ ខ្ញុំថា អញឆ្កួតឬគេឆ្កួតណោះ? អញដូចទុទ្ទិដ្ធិនឹងខ្មែរតាហ្មងបងប្អូន ធ្វើបុណ្យបាចអំបិលអោយគេចុះ បងប្អូនពិចារណាមើល ប៉ះគេក្តៅមកបង្ក្រាបហ្នឹងណា។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី១៤ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៤) * ខ្ញុំណាបងប្អូន ខ្ញុំយល់យ៉ាងច្បាស់ថា អត់មានផ្លូវណាដើម្បីអាចដោះស្រាយបញ្ហាខ្មែរបាន ក្រៅពីអ្នកដែលត្រូវបានគេជិះជាន់ហ្នឹងងើបទេ បងប្អូនគិតថាម៉េច? បងប្អូនបាត់គោ បងប្អូនគិតថា មកពីអាចោលួច ខ្ញុំថាមកពីអាម្ចាស់វា វាកញ្ជើធ្លុះ វាដេកវាមិនព្រមមើលគោ មើលក្របីវា គេថា ហេ្អហេ្អ! មកពីរដ្ឋាភិបាល ខ្ញុំថា មកពីប្រជាពលរដ្ឋ វាល្ងង់ អោយគេជាន់ក្បាល រឿងហ្នឹងហ្អា! បងប្អូន ចេញមិនរួចទេ បើសិនណាជាបងប្អូនមិនព្រមទទួលស្គាល់ថា បងប្អូន អន់។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ១៩ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * បងប្អូនគិតពិចារណាអញ្ចេះតិច គេថាមនុស្សអាក្រក់ តែធ្វើអាក្រក់ធ្លាក់នរកហើយ ហើយធ្លាក់ម្តងៗ និយាយពីយូ គេថា យូហាស់ បើមនុស្សអាក្រក់អោយតែធ្វើអាក្រក់ធ្លាក់នរក ហើយធ្លាក់យូៗយ៉ាងហ្នឹង បែបនៅលើផែនដីហ្នឹង សុទ្ធតែមនុស្សល្អអស់ហើយបងប្អូន​ បើវាធ្លាក់យូៗយ៉ាងហ្នឹងហុស រួចចុះហេតុអីបាននៅលើផែនដីហ្នឹងមនុស្ស អាក្រក់ច្រើនមែស ហាស់? ហេតុអីបានមនុស្សអាក្រក់ច្រើនមែស ពីព្រោះក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិអត់ចឹងទេ បងប្អូន ច្បាប់ធម្មជាតិ។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ១៩ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * បងប្អូនដើររកមនុស្ស ជួយបងប្អូន សព្វថ្ងៃពិបាកពេក រកអ្នកណាមួយអាចសង្រ្គោះបងប្អូន វាអាភ័ព្រណាស់ បងប្អូនហ្អា បើសិនណាជាមនុស្សដែលបងប្អូនដើររកហ្នឹងវានៅឋាននរកឯហ្នោះ វាឆ្ញាយបងប្អូនរកមិនឃើញ វាមិនជាអីប៉ុន្មានទេ អាអែងដើររកគាត់ដែរនៀក ដើរទៅដើរមកក្បែគ្នានៀក រួចហើយអត់ស្គាល់គ្នា អ៊ូយ​ អាភ័ព្រណាស់បងប្អូនអ្ហើយ។(ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២៧ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * អាត្រង់ចំណុចហ្នឹងដែលខ្ញុំនិយាយថា '''ខ្ញុំមិនដែលខ្លាចពួកអ្នកនយោបាយល្បីៗ មិនដែលខ្លាចអាគណបក្សធំៗអស់ហ្នឹងទេ ខ្ញុំខ្លាចតែរាស្ត្រ វាមិនយល់''' តែរាស្ត្រយល់ហើយខ្ញុំមិនខ្លាចទេ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២៧ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * បងប្អូនហ្អា '''អត់មានភាពថ្លៃថ្នាណា ស្មើនឹងភាពជាម្ចាស់នៅលើទឹកដីមួយទេ''' បងប្អូន ភាពជាកញ្ជះគេ​ បងប្អូន គេអោយស៊ីម៉េចក៏ដោយ វាអត់ប្រសើរទេ បងប្អូន ពាក្យខ្មែរយើងថាម៉េចទេ មានស៊ីអត់ស៊ីហ្អា រកស៊ីខ្លួនឯង ខ្ជឹលធ្វើកញ្ជះគេហ្អា ចឹងហ្អាស់ បងប្អូនហ្អា សារ៉ុង ក្រម៉ា​ លុយ​បួន ប្រាំមឺុន ហ្អា មួយខែៗ ហ្អា វាអត់ថ្លៃថ្នាប្រសើរជាងភាពជាម្ចាស់របស់បងប្អូននៅលើទឹកដីមួយទេ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយ ថ្ងៃទី ២៧ ខែមករា ឆ្នាំ ២០១៤) * បងប្អូនហ្អា ខ្ញុំមើលមុខខ្មែរ មានពេលខ្លះណាបងប្អូន កាន់ក្បាលមេក្រូហើយ មិនដឹងច្រៀងបទអី ហ្អេ! បទអស់ហ្នឹងអញដូចធ្លាប់ច្រៀងរួចអស់ហើយ ហ្អា ដល់ពេលមើលៗមុខគាត់ទៅ យី! ដូចគោម៉េចមិនដឹងទេ ហ្អា ដឹងយាយពីតាណាទៅមុនហ្មង មានពេលខ្លះចង់បះដៃបះជើងអស់បទច្រៀងហ្អា បងប្អូន ពេលខ្លះទៀតឃើញមុខគាត់ខ្នាញ់បាដោយបងប្អូន អត់ចង់យាយ គ្រឺតបាដោយ។ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) * ហើយមនុស្ស ហ្អា​ ដែលចាំតែគេជួយចឹង បងប្អូន អត់ដែលដឹងគុណអាណាទេ បងប្អូន ចំណាំមើលទៅ មនុស្សដែលចាំតែគេជួយហ្នឹង គឺអត់ដែលដឹងគុណពីណាទេ បងប្អូនសង្កេតយូៗទៅ បងប្អូនយល់ហើយ បងប្អូនដែលឃើញអ្នកសុំទានដែលចេះដឹងគុណពីណាទេ? (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) * មនុស្សដែលមានគំនិតចង់តែសុំគេចឹង បងប្អូន អត់ដែលដឹងគុណពីណាទេ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) * ចឹងបានមានពេលខ្លះ ខ្ញុំនិយាយប្រាប់ក្មួយៗថាម៉េចទេ? ខ្ញុំថា អញហាស បើនៅតែធ្វើនយោបាយតទៅមុខទៀតហ្អា មនុស្សយើងងាប់តែបីរឿងទេ ឬមួយចាស់ជរាទៅវាងាប់ ឬមូយកើតជំងឺងាប់ ឬងាប់ដោយចៃដន្យ ធ្លាក់ពីលើផ្ទះទៅ រន្ទះបាញ់ទៅ ម៉ូតូបុកទៅ ងាប់តែបីធឺហ្នឹងទេឬមួយចាស់ជរាងាប់ ឬមួយកើតជំងឺងាប់ ឬមួយងាប់ដោយចៃដន្យ អញបើមិនងាប់ដោយអាបីហ្នឹង ក៏ងាប់នឹងបែកទ្រូងឃើញរាស្ត្រខ្មែរបាភ្លើដែរហ្អា នៅមិនយូទេ អញមើលទៅ បើមិនងាប់ហ្នឹងអាបីហ្នឹងក៏ងាប់នឹងបែកទ្រង់ឃើញរាស្ត្រខ្មែរល្ងង់ពេកដែរហ្អា អញមើលទៅរស់វាមិនយូទេ បើនៅនឹងនយោបាយហ្នឹង បើមិនងាប់ហ្នឹងអាបីធឺហ្នឹង គង់តែងាប់នឹងបែកទ្រូង ហ្អែងចំមើលទៅ បែកទ្រូងងាប់ ព្រោះអីបងប្អូន​ អាភ្លឺៗគាត់មើលមិនឃើញ ទៅរកតែអាកន្លែងងាប់បងប្អូន រកតែអាកន្លែងងាប់ហ្នឹងហ្អាស់។ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៥ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) *ឧ៌រាស្ត្រខ្មែរ អើយ រាស្ត្រខ្មែរ តើយើងអត់ស្គាល់គ្នារហូតដល់ថ្ងៃយើងលាចាកផែនដីរៀងខ្លួនឬយ៉ាងម៉េច។ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី៤ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) *ចឹងបានខ្ញុំប្រាប់ប្អូនៗខ្លះ ញ៉ុមថាយល់ពីចិត្តបងអត់សព្វថ្ងៃ បើអញមិនងាប់នឹងជំងឺ មិនងាប់នឹងចៃដន្យ មិងងាប់នឹងចាស់ជរាក៏អញងាប់នឹងបែកដើមទ្រូងឃើញប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរល្ងង់ដែរ ហ្អា បែកងាប់ហើយ បែកដើមទ្រូងងាប់ ហ្អា! បងប្អូន។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី6 ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) *បងប្អូនហ្អា អ្នកដែលធ្វើការដើម្បីមាតុភូមិធំៗ បងប្អូន ចំណាំមើលស៊ីក៏តិច អាតណ្តាដើម្បីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនតិច ស្លៀកពាក់ក៏តិច អត់ដែលនៅផ្ទះធំអីទេ អត់ដែលប្រើរបស់របអីថ្លៃប៉ុន្មានទេ មនុស្សដែលរស់នៅដើម្បីជាប្រយោជន៍របស់ផែនដីហើយ ចំណាយរបស់ខ្លួនតិចហ្មង ចាប់ផ្តើមសន្សំលុយទុកអោយគ្រួសារ ទុកអោយអ្នកដទៃ​ ខ្លួនឯងល្មមៗបានហើយ។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី6 ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) *អញប្រាប់ កំណើតអញនេះ កើតមកក្នុងស្រុកខ្មែរពួកអាឈាមឆ្កែរស់នៅមិនស្រួលទេ អញប្រាប់ថាអញ្ជឹងហ្មង។ ខ្ញុំថាប្រហែលអញមិនបានងាប់លើពូកលើអីត្រឹមត្រូវទេអញ មើលទៅងាប់នៅលើផ្លូវកាប់ជាមួយពួកអាឈាមឆ្កែអស់ហ្នឹងហើយអញ ងាប់មិនស្រួលទេ ព្រោះអី ព្រោះអញដឹងច្បាស់ណាស់ថា ពួកអាអស់នេះវាកំពុងតែក្តៅក្រហាយហើយ។ ''—ខឹម វាសនា'' (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី(៤?) ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ ២០១៤) * សព្វថ្ងៃអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាច្រើនណាស់ ប្រៀបដូចជាស្វាបានដូង ដូងមានខ្លិះអត់ មាន ដូងមានទឹកផ្អែមមែនអត់​ មាន​ ប៉ុនស្វាបានស៊ីទេ អត់ មេរៀនរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធក្នុងកម្ពីហ្នឹងពិតជាមានខ្លឹម ដែលជាប្រយោជន៍សម្រាប់យើង តែអ្នកអត់ចេះបកអត់ដែលបានស៊ីទេ។ ''—ខឹម វាសនា'' * ចឹងបានខ្ញុំដាក់ជាគតិមួយថា '''គ្មានបុណ្យណាធំជាងបុណ្យជួយជាតិទេ''' ពីព្រោះនិយាយថាជាតិមានមនុស្សច្រើនណាស់បានទទួលផល ពីទង្វើរបស់យើង ហើយ'''គ្មានបុណ្យណាធំជាងបុណ្យរបស់អ្នកនយោបាយ ដែលធ្វើនយោបាយផ្តើមពីចិត្តសង្រ្គោះទេ''' ពីព្រោះយើងធ្វើនយោបាយអាចរកយុត្តិធម៌អោយមនុស្សរស់ក្នុងសេចក្តីសុខអស់មួយប្រទេស អាចរកបាយអោយមនុស្សស៊ីអស់ មួយប្រទេស '''បុណ្យធំជាងគេគ្មានអ្វីក្រៅអំពីបុណ្យជួយជាតិទេ'''ហើយ'''បុណ្យជួយជាតិគ្មានអ្វីក្រៅអំពីការធ្វើនយោបាយដោយដួងចិត្តសង្រ្គោះទេ'''។ * ចឹងបានខ្ញុំនិយាយថា '''ចំណេះដឹងដំបូងរបស់មនុស្សគឺការដឹងថាពិភពលោកដេក'''។ —ខឹម វាសនា​ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * បងប្អូន ហា '''ដល់ពេលណាបងប្អូនពាល់ធម៌ត្រូវ ហា​ ស្អីក្នុងក្នុងលោកនេះលែងសំខាន់ទាំងអស់ក្រៅអំពីមនោសញ្ចេតនា''' —ខឹម វាសនា​ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី២៦ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * ពិបាកខ្លាំងណាស់ មានការឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់ដែលយើងតស៊ូរកយុត្តិធម៌អោយមនុស្សដែលកំពុងតែរងអំពើអយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែមិនមែនជាមនុស្សដែលស្អប់អំពើអយុត្តិធម៌​ ស្រលាញ់អំពើយុត្តិធម៌ — មនុស្សដែលរងអំពើអយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែមិនមែនជាមនុស្សស្អប់អំពើអយុត្តិធម៌ទេ។—ខឹម វាសនា​ (ចាក់ផ្សាយថ្ងៃទី២៦ ខែកុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * នយោបាយមិនមែនជារឿងយុត្តិធម៌ ឬមិនយុត្តិធម៌ទេ មិនមែនជារឿងរកខុស រកត្រូវទេ ប៉ុន្តែនយោបាយគឺជាវិធីសាស្ត្រក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា។''—ខឹម វាសនា'' (ផ្សាយផ្ទាល់ថ្ងៃទី២៨ កុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * នយោបាយមិនមែនរឿងយុត្តិធម៌ ឬមិនយុត្តិធម៌ទេ នយោបាយគឺជាដំណោះស្រាយ គឺនិយាយអំពីដំណោះស្រាយ។''—ខឹម វាសនា'' (ផ្សាយផ្ទាល់ថ្ងៃទី២៨ កុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * ចឹងបានខ្ញុំនិយាយថា វាជារឿងឈឺចាប់ហាស់នៅក្នុងសង្គមមួយដែលមនុស្សរងអំពើអយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែមិនមែនជាមនុស្សដែលស្រឡាញ់ យុត្តិធម៌ ហើយស្អប់អំពើអយុត្តិធម៌ បងប្អូនស្តាប់កន្លែងហ្នឹងអោយបាន គតិហា ជ្រូវហា គិតមើល..! ជារឿងគួរឲ្យឈឺចាប់ខ្លាំងណាស់នៅក្នុងសង្គមមួយដែលមនុស្សរងអំពើអយុត្តិធម៌ ប៉ុន្តែមិនមែនជាមនុស្សដែលស្អប់អំពើអយុត្តិធម៌ទេ។ ''—ខឹម វាសនា'' (ផ្សាយផ្ទាល់ថ្ងៃទី២៨ កុម្ភះ ឆ្នាំ២០១៤) * តែស្រុកខ្មែរអត់ចឹង អ្នកខ្លះដូចនាងមួយនៅក្នុងហ្វេសបុកអីហ្នឹងអាយុត្រឹម១៨ អាឡូវគេថាអូជាអ្នកនយោបាយមួយល្បី ចេះអី? ថាចេះជេររដ្ឋាភិបាល ចេះជេរ ចេញមកជេរយោ ជេរយោ ជេរយោ ជេរយោខ្លាំង គឺថាអ្នកនយោបាយល្បី ចឹងបាច់បង្កើតសាលានយោបាយមកធ្វើអី បាច់រៀន៥-៦ឆ្នាំ ៧-៨ឆ្នាំរហូតដល់បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយធ្វើអី គ្រាន់តែកើតមកចេះតែជេរទៅ នាងហ្នឹងបើកណាក៏ជេរ បើកណាក៏ជេរអាឡូវប្រជាពលរដ្ឋហៅល្បីអ្នកនយោបាយល្បី ហើយរកតែមនុស្សចឹង។ '''ខាងក្រោម''' '''ជាសម្រង់សំដីមិនទានត្រូវបានដកស្រង់ផ្ទាល់ពីឯកសារសំឡេង''' * “អ្នកដែលខ្លាំងគឺជាអ្នកដែលចេះធ្វើអោយអ្នកដទៃខ្លាំងដែរ” ''—ខឹម វាសនា'' * “មនុស្សដែលខ្លាំងបំផុត គឺជាមនុស្សដែលឯកោបំផុត” ''—ខឹម វាសនា'' >>ដើម្បីអានសម្រង់សំដី ខឹម វាសនា​ ជាបន្តទៀត សូមចូលទៅកាន់ [http://1ldp.blogspot.com/search/label/audio 4read] d10p9k9ff4mtr7t2f6c8fvwjl65bgbq 0 2675 6884 6020 2016-01-15T18:40:02Z CommonsDelinker 25 Removing "Sfga.jpeg", it has been deleted from Commons by [[commons:User:Ellin Beltz|Ellin Beltz]] because: Copyright violation, see [[:c:Commons:Licensing|]]. wikitext text/x-wiki សុបិនរួមរបស់​គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ​ '''"មាតុ​ភូមិ​មួយ​ដែល​ពួក​យើង​រស់​នៅ​ដោយ​ស្មើ​ភាព​គ្នា​ក្នុង​ភាព​ជា​ម្ចាស់​​"''' ==ផ្នែកទី១== ១. រួមគិត រួមធ្វើ រួមទទួលខុសត្រូវ ២. បន្ថយអំណាចរដ្ឋ = រាស្ត្រមានអំណាច ៣. គ.ស.ប កើតពីប្រជាពលរដ្ឋ របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងអស់គ្នាដើម្បីទាំងអស់គ្នា! ៤. ពួកយើងប្រញាប់ខ្លាំងណាស់ដូច្នេះយើងត្រូវដើរយឺតៗ មួយជំហានៗដែលយើងឈានចូលសង្គមត្រូវប្រយត្ន័ បំផុត។ យើងគ្មានពដលធ្វើសាក ឬធ្វើជាលើកទី២ឡើយ។ ៥. គោលដៅរួមរបស់ពួកយើងគឺ “មាតុភូមិមួយដែលពួកយើងរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់” ។ គោលដៅយើងនៅឆ្ងាយ តែជាគោលដៅដែលយើងមានទំនុកចិត្តថាយើងអាចទៅដល់បាន។ ៦. យើងសង្ឃឹមថាយើងអាចនឹងទៅដល់គោលដៅព្រោះអ្វីដែលយើងធ្វើ (ការដាក់យន្តការ៨ចំណុច) ក្នុងប្រពន្ធ័ដឹកនាំរដ្ឋជាផលប្រយោជន៍រួមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ។ ៧. នយោបាយគឺជាសិល្ប: ធ្វើ ឲ្យបានសំរេចដល់គោលដៅ ឬជាសិល្បៈនៃការដោះស្រាយបញ្ហា។ ៨. យន្តការ ៨ចំណុចរបស់យើង គឺធ្វើឲ្យប្រជាជនមានអំណាច និងសិទ្ធិក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងកណ្តាប់ដៃប្រជាពលរដ្ឋ ។ ៩. តុល្យភាពអំណាចគឺជាតុល្យភាពកំលាំងរវាងប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកតំណាងដែលយើងបានរើស។ មានន័យថាយើងអាចរើស និងអាច ទំលាក់អ្នកតំណាងបាន។ ដើម្បីទំលាក់បានលុះណាយើងកាត់បន្ថយអំណាចរបស់អ្នកតំណាងនោះរួចហើយ។ ១០. រដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យគឺជារដ្ឋាភិបាលដែលកើតឡើងដោយ ប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋ និង របស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ១១. នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ ការដឹកនាំប្រៀបបានទៅនឹងការបររទេះសេះ។ រដ្ឋាភិបាលជារទេះ ហើយប្រជាជនជាអ្នកបររទេះនោះ។ ១២. នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គ្មាននរណាធ្វើការសម្រាប់នរណាម្នាក់ទៀតឡើយ។ មនុស្សទាំងអស់ គ្នាធ្វើការដើម្បី ប្រយោជន៍ទាំងអស់គ្នា។ ១៣. នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យគ្មានទេ វណ្ណ:ដឹកនាំគេ និង វណ្ណ:ដែលត្រូវបានគេដឹកនាំ គឺទាំងអស់គ្នាដើម្បីទាំងអស់គ្នា។ ១៤. ប្រជាធិបតេយ្យ គឺគេនិយាយតែពីរបៀបដឹកនាំរដ្ឋដោយប្រជាពលរដ្ឋប៉ុណ្ណោះ រីឯការរីកចំរើន ឬមិនរីកចំរើន គឺមកពីប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងសង្គមនោះឯង។ ១៥. យើងបង្កើតបក្សដើម្បីជាតិ មិនមែនជាតិដើម្បីបក្សនោះទេ។ យើងខិតខំគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីជួយជាតិ វាផ្ទុយពីខិតខំគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីបំផ្លាញជាតិធ្វើឲ្យតែបានប្រយោជន៍ខ្លួន ឬបក្សពួកខ្លួន។ ១៦. សូមអ្នកកុំយកឆ្នាំងបាយមកលាយទ្បំជាមួយកិច្ចការនយោបាយ។ កិច្ចការនយោបាយគឺជាកិច្ចការដើម្បីជួយដល់សង្គមជាតិអ្នកឲ្យរីកចំរើន ទាំងផ្នែកលោកសម្ភារ និងមនោសញ្ចេតនា។ ១៧. សំណួរមួយដែលអ្នកចូលរួមនយោបាយក្នុងប្រទេសខ្មែរត្រូវសួរខ្លួនឯងជានិច្ចគឺ៖ តើលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាអ្វី? តុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកដឹកនាំ និងប្រជាពលរដ្ឋ ត្រូវរួមគិត រួមធ្វើ និង រួមទទួលខុសត្រូវ ដូចម្តេច? ១៨. គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យគឺ កើតពីប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីប្រជាពលរដ្ឋ និងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋលុះណាមានការចូលរួមដោយការយល់ដឹងធ្វើ ប្រព័ន្ធពីប្រជាពលរដ្ឋគ្មាននរណាធ្វើឲ្យយើងទ្បើយ។ ១៩. ប្រព័ន្ធ ប្រជាធិបតេយ្យអាចដំណើរការបាន លុះត្រាតែមានតុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកដឹកនាំ និងប្រជាលរដ្ឋ។ ២០.ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរសង្គមទាំងមូល គឺយើងត្រូវផ្លាស់ប្តូរមនុស្សក្នុងសង្គម ហើយដើម្បីផ្លាស់មនុស្សក្នុងសង្គមនោះ គឺជាដំបូងយើងត្រូវផ្លាស់ប្តូរការគិតរបស់គេជាមុនសិន។ ២១. អ្នកនៅស្ងៀមមិនចូលកសាងសង្គមអ្នកឲ្យមានការរីកចំរើនមានន័យថាអ្នកបានចូលរួមបំផ្លាញសង្គមអ្នកហើយ។ ២២. អ្នកឈរមើលអ្នកផ្សេងប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់មានន័យថាអ្នកក៍ជាអ្នករួមចំណែកបង្កើតអំពើអាក្រក់ដែរ។ ២៣. កាលណាយើងមានគុណសម្បត្តិរបស់ចិត្តគ្រប់គ្រាន់មានន័យថាចិត្តយើងស្អាត(គ្មាន លោភៈ គ្មានទោសៈ គ្មានមោហៈ…)យើងប្រើប្រតិកម្មផ្លូវចិត្តដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា និងប្រើប្រតិកម្មផ្លូវចិត្តឆ្លើយតបទៅ អ្នកដទៃយ៉ាងឆាប់រហ័ស និងល្អបំផុតហើយវាត្រឹមត្រូវព្រោះចិត្តយើងមានគុណសម្បត្តិរួចហើយ។ ២៤. សម្តីសជាតិមាយាទសពូជ។ សម្តីខ្ញុំ មាយាទខ្ញុំ តាមបង្ហាញថាខ្ញុំតាមវាយអំពើអាក្រក់មិនដកដៃមិនសំចៃមាត់ មិនបន្លាយពេលវេលា មិនឈប់ឈរ។ ២៥. មនុស្សអាក្រក់ មានធាតុអាក្រក់ជាធាតុទ្រទ្រង់ រីឯមនុស្សល្អមានធាតុល្អជាធាតុទ្រទ្រង់ មិនខុសគ្នា នឹងអំពិលមានជាតិជូរជាធាតុទ្រទ្រង់ឬឯអំពៅមានជាតិផ្អែមជាធាតុទ្រទ្រង់។ ២៦. ការងារដែលផ្តើមចេញពីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនមិនឆ្លើយតបជាមួយសេចក្តីត្រូវការរបស់មនុស្សឡើយ។ ការងារដែលផ្តើមពីបេះដូងសង្គ្រោះគឺចេញពីបេះដូង មិនមែនចេញពីខួរក្បាលនោះទេ។ ចូរអ្នកសួរបេះដូងអ្នកឲ្យបានច្បាស់ថាអ្នកពិតជាមានបេះដូងសង្រ្គោះពិត ឬយ៉ាងណា? ២៧. មនុស្សល្អមានធាតុសំខាន់ប្រាំយ៉ាង គឺ (១) ស្គាល់អំពើល្អ (២) ដាំបណ្តុះអំពើល្អដាក់ក្នុងខ្លួន(៣) ប្រតិបត្តិអំពើល្អ (៤) ពង្រីកអំពើល្អ និង(៥)ការពារអំពើល្អ។ ២៨. កុំធ្វើជាទីផ្គាប់ចិត្តរបស់បុគ្គលពាល។ ពាលគឺជាមនុស្សដែលផ្ទុយពីសប្បុរស សប្បុរសស្គាល់ហេតុនៃសេចក្តីវិនាស និងហេតុនៃសេចក្តីចំរើនក្រោយពីដឹងថា នេះជាហេតុនៃសេចក្តីវិនាសទំលាក់ចុះ ហើយងាកមកចាប់យកហេតុ នៃសេចក្តីចំរើន, ស្គាល់ថាការងារនេះគួរធ្វើម្នាក់ឯង ឬការងារនេះត្រូវចូលរួមគ្នាធ្វើ រាល់ហេតុទាំងនេះវា ផ្តើមចេញតាមរយៈការងាររបស់អ្នកមិនមែនតាមរយៈពាក្យសម្តីនោះទេ។ ២៩. កាតព្វកិច្ចមួយដែលមិនអាចខ្វះបានរបស់មនុស្សល្អគឺការតាមវាយកំទេចអំពើអាក្រក់មិនឈប់ ។ ៣០. ក្នុងចលនាមួយណាក៏ដោយការចូលរួមដោយសទ្ធាជ្រះថ្លា, ជ្រះស្រលះគ្មានមន្ទិលសង្ស័យនៅក្នុងផ្លូវចិត្ត វាជាការចាំបាច់បំផុតដែលនាំដល់ការសាមគ្គីក្នុងក្រុម និងសង្គមជាតិទាំងមូល ដើម្បីឲ្យមានការចូលរួម ទាំងកំលាំងកាយ ថវិកា និងបញ្ញាដោយការពេញចិត្ត។ ៣១. LDPថ្វីត្បិតតែមានអ្នកគាំទ្រតិចនៅឡើយ ប៉ុន្តែនេះជាពន្លកនៃក្តីសង្ឃឹមថ្មីរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដូច្នេះការងារគ្រប់បែបយ៉ាង គឺត្រូវមានការប្រុងប្រយ័ត្នបំផុតជាពិសេសការកសាងចលនាស្នូលរបស់បក្ស។ ៣២. ការងារមិនច្របូកច្របល់គឺជាមង្គលដ៍ប្រសើរហើយការងារមិនច្របូកច្របល់ទៅបានលុះណាខួរក្បាលរបស់បុគ្គលនោះ មិនច្របូកច្របល់ដោយផ្តើមពីការគិតត្រឹមត្រូវនាំមកនូវការយល់ត្រូវ និងទង្វើត្រូវ។ ៣៣. យើងមិនមែនអ្នកខ្លាំងទេ ប៉ុន្តែយើងចេះធ្វើឲ្យអ្នកចូលរួមជាមួយយើងមានជំហររឹងមាំ និងខ្លាំងក្លាដែរ។ ៣៤. អ្នកល្បីល្បាញលើលោកភាគច្រើនសុទ្ធសឹងតែមនុស្សធ្វើប្រយោជន៍ដើម្បីអ្នកដទៃហើយប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម ហើយចាត់ទុកខ្លួនឯងដូចលាមកគ្មានតំលៃអ្វីទាំងអស់បើគ្មានការងារជាឧត្តមគតិសម្រាប់ពួកគេ។ ៣៥. បើខ្មែរភាគច្រើនចាត់ទុកប្រទេសខ្លួនឯងជាផ្ចះរបស់ពួកគេច្បាស់ជាពួកគេនាំគ្នាការពារយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំ។ ៣៦. គោលនយោបាយរបស់ គ.ស.ប គឺបង្ហាញពីទឹកចិត្ត និងទស្សនវិស័យ(យើងក៏អាចធ្វើបានហើយអ្នកដទៃក៏អាចយកទៅធ្វើបាន)ក្នុងការ ដោះស្រាយបញ្ហាដែលគណបក្សណាក៏អាចយកទៅធ្វើបានឲ្យតែគេយល់ច្បាស់។ ៣៧. តើដើម្បីជួយមនុស្សទាំងអស់ក្នុងសង្គមដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាគ្រប់បែបយ៉ាងក្រៅពីធ្វើនយោបាយដោយ ដួងចិត្តសង្គ្រោះ និងទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លាតើយើងត្រូវធ្វើតាមមធ្យោបាយអ្វីទៅ? ៣៨. ការងារថ្លៃថ្នូរគឺការងារប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម ឬការងារគិតតែពីខ្លួនឯងដែលមិនខ្វល់អ្នកដទៃ។ ៣៩. បាតគ្រឹះរបស់ក្រុមយើង( គសប )គឺសុចរិត, យើងនិយាយតែការពិត, អ្វីៗដែលយើងយល់ថាត្រឹមត្រូវហើយដល់កាលគឺពួកយើងនិយាយ និងទទួលខុសត្រូវរាល់ពាក្យសម្តីដែលយើងបានទំលាក់ទៅក្នុងសង្គម។ ៤០. បើទិទៀនសូមមកជាមួយហេតុផល និងសុចរិត ភាពស្មោះត្រង់ ក្នុងនាមជាមនុស្សជាតិដូចគ្នា។ ៤១. ជាងគម្ពីរ ជាងគេជាគ្រូ ជាងហ្វូង គឺហេតុផល។ បើយើងពិចារណាទៅឃើញថាគ្មានហេតុផលយើងមិនទទួលយកទ្បើយ។ ៤២. គ្មានមនុស្សណាថោកទាបជាងមនុស្សដែលទទួលថាខ្លួនថោកទាបដើម្បីបន្តសកម្មភាពថោកទាបរបស់ខ្លួន ឡើយ។ ==ផ្នែកទី២== ៤៣ ការគាំទ្រគណបក្សវាមិនមែនជារឿងខុសនោះទេតែដែលខុសនោះគឺត្រង់យើងដឹងថាគណបក្សនោះមិនល្អហើយយើង នៅតែគាំទ្រព្រោះទទួលបានប្រយោជន៍តិចតួចហ៊ានបំផ្លាញប្រយោជន៍រួមជាតិ។ ៤៤ បញ្ហាសំខាន់បំផុតនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរគឺបណ្តាលមកពីភាពល្ងង់ខ្លៅ និងភាពអសកម្មក្នុងការចូលរួមកសាងប្រទេសជាតិរបស់ប្រជា ពលរដ្ឋភាគច្រើន។ ៤៥ ការវិវឌ្ឈន៍របស់ប្រទេសមួយខុសពីប្រទេសមួយផ្សេងទៀតគឺ វាទាក់ទងទៅនឹងការគិតរបស់របស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសនោះឯង។ ៤៦ ការជួយប្រជាពលរដ្ឋពិតប្រាកដគឺការជួយប្រជាពលរដ្ឋឲ្យចេះជួយខ្លួនឯងមិនមែនធ្វើជាមនុស្សខ្លាំង ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋពឹងនោះទេ។ ៤៧ របៀបធ្វើការរបស់ពួកយើងគឺ៖ តួនាទីរត់រកមនុស្ស មិនមែនមនុស្សរត់រកតួនាទីទ្បើយ មានន័យថាយើងធ្វើការដោយមិនគិតទៅរកតំណែង តែតំណែងតួនាទីវាសក្តិសមនឹងយើង។ ៤៨ សូមឲ្យសកម្មភាពការងាររបស់អ្នកទៅមុនពាក្យសម្តី សូមកុំសន្យាគ្រប់បែបយ៉ាងតែធ្វើមិនកើត ដូចពាក្យមួយឃ្លាពោលថា”ទ្រឹស្តីហៀរដល់កែង អនុវត្តន៍ជាក់ស្តែងសូន្យ”។ ៤៩ ក្នុងធម្មជាតិនេះគ្មានអ្វីដែលមិនសមនោះទេតែពេលខ្លះអ្នកមានអារម្មណ៍ថាមិនសមនេះគឺព្រោះតែអ្នកមិនទាន់យល់ អំពីដំណើរនៃធម្មជាតិ។ ៥០ នៅលើលោកនេះមានតែអ្វីដែលគេមិនទាន់ដឹង តែគ្មានអ្វីដែលគេមិនអាចដឹងនោះទេ។ ៥១ បេះដូងអ្នកប្រាជ្ញចិញ្ចាចចាំងលោកិយ រស់គ្មានចង់បានអ្វីក្នុងលោកាតែត្រូវពាលខ្លៅប្រៀបលោកទៅបន្លា វាខំកាប់ឆ្ការឲ្យលោកាងងឹតសូន្យឈឹង។ ៥២ សរសើរបុគ្គលដែលគួរសរសើរនិន្ទាបុគ្គលដែលគួរនិន្ទារមែងឡើងឋានសួគ៌ដូចគេចាប់ដាក់ផ្ទុយទៅវិញសរសើរបុគ្គលដែល មិនគួរសរសើរ និងនិន្ទាបុគ្គលដែលគួរសរសើរ រមែងធ្លាក់នរកដូចគេចាប់ដាក់។ ៥៣ ដឹងពីខ្លួនយើង ដឹងពីសត្រូវ ច្បាំងមួយរយដងឈ្នះមួយរយដង មិនដឹងពីខ្លួនយើង ដឹងតែពីសត្រូវ ចាញ់ និងឈ្នះស្មើគ្នា មិនដឹងពីខ្លួនយើង មិនដឹងពីសត្រូវ ច្បាំងមួយរយដង ចាញ់ទាំងមួយរយដង។ ៥៤ ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនគឺជាប្រយោជន៍អាស្រ័យ រីឯប្រយោជន៍រួមវិញគឺជាប្រយោជន៍ដើម ប្រៀបបាននឹងដើមស្វាយបើគ្មានដើមក៍គ្មានផ្លែដែរ។ ៥៥ ត្រីដែលគិតតែពីចំណី មិនគិតអំពីទឹក ថ្ងៃណាមួយវានឹងស្លាប់ទាំងអស់គ្នា។ ៥៦ បុគ្គលដែលពូកែគេមិនខ្វល់ថានរណាជាអ្នកធ្វើឲ្យទីនេះងងឹតនោះទេតែគេត្រូវគិតធ្វើយ៉ាងម៉េចដើម្បីឲ្យទីនេះភ្លឺវិញបាន។ ៥៧ អ្នកដទៃ មើលងាយអ្នកបានគឺមកពីខ្លួនអ្នកធ្វើឲ្យគេមើលងាយបានមានន័យថាមកពីយើងវាអត់ថ្លៃល្មម ឲ្យគេមើលងាយបាន។ ៥៨ អ្នកដែលបំផ្លាញការគិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ គឺស្មើនឹងការបំផ្លាញជាតិ ហើយថែមទាំងបំផ្លាញដល់ឫសគល់ទៀតផង។ ៥៩ មនុស្សដែលគិតតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន គឺកំពុងបំផ្លាញប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គេ។ ៦០ មនុស្សទាំងឡាយដែលព្រមជឿ គឺព្រមបញ្ចប់ចំណេះដឹងរបស់ខ្លួន។ ៦១ មនុស្សអាក្រក់ និងមនុស្សល្អ កើតមាននៅលើលោកនេះតាមច្បាប់ធម្មជាតិ។ ប៉ុន្តែមនុស្សអាក្រក់មានច្រើន គឺដោយសារភាពអសកម្មនៃមនុស្សល្អមិនដេញវាយអំពើអាក្រក់។ ៦២ ទំនាស់មួយអាចដោះស្រាយបានយ៉ាងងាយ ប្រសិនបើភាគីទំនាស់យកប្រយោជន៍រួមជាគោល។ ៦៣ ទំនាស់មួយមិនអាចដោះស្រាយបានឡើយ ប្រសិនភាគីនៃទំនាស់តម្កល់ប្រយោជន៍បុគ្គលជាធំ ឬឈរលើភាពអាត្មានិយម។ ៦៤ អ្នកនយោបាយ ដែលមានបេះដូងសង្រ្គោះ អាចជួយមនុស្សបានច្រើនបំផុត។ ៦៥ ក្នុងវិធីសាស្រ្តផ្សព្វផ្សាយព្រះធម៌ ព្រះពុទ្ធប្រើប្រាស់វិធីសាស្រ្ត “ប៥” ប្រាប់-បង្ហាញ-បង្រៀន-បង្ហាត់-ប្រតិបត្តិ អមដោយការពន្យល់ក្បោះក្យាយក្នុងបំណងឲ្យមនុស្សផ្លាស់ប្តូរអត្តចរិកឬផ្លាស់ប្តូរផ្នត់គំនិតផ្សេងៗហើយធ្វើឲ្យមនុស្សមានសទ្ធា និងបង្រៀនឲ្យមនុស្សចេះជួយខ្លួនឯងដោយតថាគតមិនអាចជួយអ្នកបានទ្បើយ។ ៦៦ រឿងជឿ ឬមិនជឿ គឺជារឿងសាសនា ជារឿងអាត្មានិយមបំផុត។ ៦៧ មនុស្ស ដែលមានគុណធម៌ខ្ពស់ គឺជាមនុស្សដែលប្រព្រឹត្តយ៉ាងហី ចំពោះលោកធម៌ទាំង៨។ ៦៨ ដំណើរជួយអ្នកដទៃដោយមិនរំពឹងផលត្រទ្បប់មកវិញនោះ គឺជាដំណើរជួយខ្លួនឯងពិតៗ។ ៦៩ មនុស្សខុសពីសត្វត្រង់កន្លែងចេះផ្តល់ហេតុផល។ ដូចនេះ អ្នកនិយាយត្រូវផ្តល់ហេតុផល ហើយអ្នកស្តាប់ត្រូវចេះរកហេតុផល។ ៧០ ប្រទេសមួយជឿនលឿន គឺជាប្រទេសដែល ពលរដ្ឋមានវិន័យ, ការប្តេជ្ញា, សេចក្តីអធិដ្ឋាន, មនោសញ្ចេតនា, ការយល់ដឹងខ្ពស់។ ៧១ អ្នកគ្មានសេចក្តីស្រមៃទេ, តើធ្វើដូចម្តេចទើបអ្នកអាចធ្វើសុបិននោះក្លាយជាការពិតបាន? ៧២ កាលណាមនុស្សម្នាក់កាន់តែជឿ មនុស្សនោះកាន់តែបិទការគិតរបស់ខ្លួន។ ៧៣ អ្នកដឹកនាំត្រូវចេះធ្វើឲ្យសម្រេចគោលដៅ ដោយមិននាំឲ្យខូចប្រយោជន៍របស់អ្នកចូលរួម ។ ៧៤ អ្នកដឹកនាំត្រូវមានទេពកោសល្យធម្មជាតិពីរយ៉ាងមិនអាចខ្វះបាន គឺបេះដូងស្មោះត្រង់ពិតប្រាកដ និងមាន ទស្សនះវិស័យ ភ្លឺថ្លា។ ៧៥ បាបមួយនៃបាបទាំង៧ របស់មាហាត្មៈគន្ធី ដែលនាំឱ្យប្រទេសអន្តរាយ គឺសាសនាគ្មានការ លះបង់។ ៧៦ មនុស្សល្ងង់មើលបញ្ហានឹងភ្នែក មនុស្សឆ្លាតមើលបញ្ហានឹងគំនិត និងការវិភាគ។ ៧៧ គ្រាន់តែចេះជេរ ឬចេះនិយាយពីបញ្ហា ពុំមែនជាលំនាំលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើយ។ ៧៨ ការនិយាយគួរចេះតំរៀបពាក្យសំដីរបស់ខ្លួនឱ្យមានតម្លៃសកល។ ៧៩ ការយល់ខុស នាំដល់សកម្មភាពខុស។ ៨០ ព្រះពុទ្ធនៃយើង មិនមែននាំមនុស្សលោកឱ្យជឿទេ ប៉ុន្តែនាំឱ្យមនុស្សគិត ត្រិះរិះ និងពិសោធន៍គឺនាំឱ្យមនុស្សមានសទ្ធា។ ៨១ មានទឹកចិត្តស្មោះត្រង់ ទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លា សេចក្តីប្តេជ្ញាចិត្តខ្ពង់ខ្ពស់អ្នកអាចធ្វើនយោបាយបានហើយ។ ៨២ យើងគួរតែបំព្រួញទំនាស់ដោយពង្រីកការចរចារ ឬដំណោះស្រាយដោយផ្អែកលើបាតគ្រឹះសុចរិត និងយុត្តិធម៌។ ៨៣ យើងគោរពមនុស្សគឺគោរពសន្តានចិត្ត ឬដួងចិត្តដែលប្រកបទៅដោយមេត្តា និងករុណារបស់មនុស្សនោះ។ ៨៤ សកម្មភាពតាមកាយ និងវាចារ ហៅថាសុជីវធម៌ សកម្មភាពតាមមនោហៅថាសីលធម៌។ ៨៥ អ៊ីស្រាអែលជាពលរដ្ឋមានបញ្ញា, ពលមានការប្តេជ្ញាខ្ពស់ និងសាមគ្គីជាតិនេះគឺជាកំលាំងស្នូលក្នុងការការពារ និងកសាងជាតិសំខាន់បំផុត។ ៨៦ រដ្ឋបាល ខ្លី សាមញ្ញ ងាយ ថ្លារបស់សិង្ហបុរី (Singapore)ធ្វើឲ្យពិភពលោកទទួលស្គាល់ និងស្ងើចសរសើរព្រោះជាប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលភ្លឺស្វាងនឹងនាំប្រទេសដល់គោលដៅសុភមង្គលដោយមានភាពសុចរិត តម្លាភាព និងប្រយោជន៍រួម។ ៨៧ លីក្វានយូ(Lee Quan Yew)៖ជាជនផ្តាច់ការភ្លឺស្វាងដែលមនុស្សលើពិភពលោកទទួលស្គាល់ (ពលត្រូវមានវិន័យ សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ,ក្បាល៖ត្រូវមានបញ្ញាឆ្លាតវៀងវៃ, បេះដូង៖ត្រូវមានបេះដូងដ៏ស្មោះត្រង់, កណ្តាប់ដៃ៖ត្រូវមានសេចក្តីប្តេជ្ញាចិត្ត និងឆន្ចៈមុះមុត។ ៨៨ ព្រះធម៌គឺឈរលើគោលហេតុផល និងការបើកផ្ងារ។ អ្នកយល់ពីធម៌មានចិត្តទូលាយណាស់ ហើយព្រះធម៌មិនត្រឹមតែមិនដូចសាសនាទេ គឺថែមទាំងបញ្រ្ចាស់ និងប្រឆាំងជាមួយសាសនា។ សាសនាជារឿងកំលៅ ជឿ ឬមិនជឿ ជារឿងសាសនា និងនិកាយដែលសុទ្ធតែជារឿងផ្កាប់។ អ្នកសាសនាមានចិត្តអាត្មានិយមណាស់។ ៨៩ ធម៌គឺជាអ្វីដែលមានស្រេចស្រាប់នៅក្នុងធម្មជាតិ ឬក្នុងលោកយើងនេះដោយមិនបាច់ត្រូវការអ្នកត្រាស់ដឹងបង្កើតទ្បើយ រីឯ ព្រះធម៌គឺជាមេរៀនរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែលកើតទ្បើងពីសត្តមយបញ្ញា, ចិន្តាមយបញ្ញា និងភាវនាមយបញ្ញា ទុកឲ្យមនុស្សលោកសិក្សាដើម្បីស្គាល់ធម៌ ហើយ បដិបត្តិឲ្យអស់អញ នៅក្នុងជាតិនេះ។ ៩០ ការគិតរបស់ប្រជាជន គឺជាការកំណត់វាសនាប្រទេសរបស់ជនជាតិនោះ។ ៩១ តើពួកអ្នកយល់ដូចម្តេចពី គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ(LDP)? តើគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បី ប្រជាធិបតេយ្យ(LDP) ជា អ្វីទៅ? គណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ(LDP) ជាតំណាងឲ្យភាពបរិសុទ្ធមួយ សុចរិតទៀងត្រង់មួយ ការបើកចំហមួយ ជាចលនាថ្មីខុសពីចលនាដទៃ ពោរពេញដោយចិត្តមេត្តា ករុណាចង់ជួយប្រទេសជាតិពិតបា្រកដ។ ៩២ ជាតិយើងអាចរស់ព្រោះតែយើងហ៊ានស្លាប់ ក៏ប៉ុន្តែជាតិយើងអាចនឹងស្លាប់ប្រសិនបើយើងខ្លាចស្លាប់ហើយយើងតែងតែ គិតប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនជាប្រចាំ។ ៩៣ កិច្ចការតំបូង និងចាំបាច់របស់ក្រុមយើង(LDP)គឺការផ្តល់មូលដ្ឋានពិចារណា និងសមត្ថភាពវែកញែកដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ៩៤ ខ្មែរមួយចំនួនធំដើរតាមឬចូលរួមក្នុងនយោបាយដោយជឿមិនមែនដោយសទ្ធាជ្រះថ្លានោះទេព្រោះពួកគាត់មិនបាន ប្រើក្បាល ឬបង្កើតបញ្ញា និងប្រើបញ្ញា។ ៩៥ វិទ្យាសាស្ត្រមានកម្មវត្ថុសម្រាប់សិក្សាហើយអាចពិសោធន៍បានដោយឧប្បករណ៏ផ្សេងៗចំណែកព្រះធម៌ មានកម្មវត្ថុសម្រាប់សិក្សាហើយអាចពិសោធន៍បានដោយសតិដឹង។ ៩៦ មនុស្សដែលគួរឲ្យស្អប់ជាងគេគឺមនុស្សអួត។ អួតជាលក្ខណះរបស់ចិត្ត គឺច្រើនតែសំដីទៅមុនទង្វើ ហើយធ្វើមិនកើត ឬមិនទៅធ្វើ។ ៩៧ បណ្តុះមនុស្សឲ្យមានគុណធម៌វាត្រូវចំណាយពេលយូរណាស់ តែបើបណ្តុះបានហើយគឺគ្មានអ្វីប្តូរបានទ្បើយ។ ៩៨ គ្មានអ្វីកើតទ្បើងប្រាសចាកហេតុនឹងផល មានន័យថា មកពីអញ្ចឹង បាន វាអញ្ចឹង។ ៩៩ ក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យមាន ការងារខ្លះយើងផ្តល់ឲ្យអ្នកតំណាង ហើយការងារខ្លះយើងធ្វើដោយខ្លួនឯង ហើយការងារដែលយើងផ្តល់ឲ្យអ្នកតំណាង គឺត្រូវតែងជាច្បាប់ និងវិធានការដោយយើង(តំណាងរាស្ត្រ)។ ១០០ មនុស្សដែលល្បីល្បាញទាំងអស់គឺសុទ្ធតែជាមនុស្សដែលមិនចង់ល្បី ហើយមនុស្សដែលមិនចង់ល្បី គឺជាមនុស្សដែលធ្វើការប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម។ ១០១ យើងដឹងពីបញ្ហាអស់ហើយដូច្នេះយើងមិនចាំបាច់និយាយពីបញ្ហាទៀតទេ គឺយើងត្រូវនិយាយពីដំណោះស្រាយ និងចូលរួមគ្នាធ្វើ។ ១០២ របៀបធ្វើការរបស់ក្រុមសម្ព័ន្ធ គឺយើងមិនពឹងផ្អែកលើកត្តាខាងក្រៅទេ គឺយើងយកកំលាំងខាងក្នុងរបស់យើងទៅបង្វែរស្ថានភាពខាងក្រៅសព្វបែបយ៉ាង។ ១០៣ យុត្តិធម៌មិនមែនជាការសងសឹកទេតែជាការស្វែងរកការដាក់ទោសមួយយ៉ាងសមរម្យទៅលើឧក្រិដ្ឋជនដោយផ្អែក សំអាងទៅលើច្បាប់ដ៏មានប្រសិទ្ធភាព។ ១០៤ មនុស្សដែលគួរឲ្យខ្លាចបំផុតគឺមនុស្សដែលមិនចេះស្តាប់ហេតុផល និងមនុស្សដែលមិនចេះផ្តល់ហេតុផល។ ១០៥ ពាក្យទិតៀនមិនសមហេតុផលពីខាងក្រៅមិនមែនជាសម្ពាធរបស់យើងទេប៉ុន្តែបើគេទិទៀនត្រូវអ្វីដែលយើងខុស យើងត្រូវពិចារណារកហេតុផល និងកែតម្រូវជាបន្ទាន់។ ១០៦ ល្អគឺមានន័យថាអ្នកកំពុងធ្វើហេតុនាំដល់ការរីកចំរើនដោយប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម អាក្រក់គឺមានន័យថាអ្នកកំពុងធ្វើហេតុនាំដល់ការវិនាសដោយ ដោយផ្អែកលើភាពអាត្មានិយម។ ល្អ អាក្រក់ ភាគច្រើនផ្អែកលើប្រយោជន៍ដែលមនុស្សកំណត់។ ១០៧ អ្នកមិនពាល់ត្រូវធម៌ មិនអាចលោតរួចលោកធម៌បានទ្បើយ ហើយគេក៌មិនអាចក្លាយជាអ្នកដឹកនាំល្អបានដែរ។ ១១៨ ឫសគល់នៃជំនឿគឺ ឃ្លាន(ទ្បើងឋានសួគ៌) ខ្លាច(ធ្លាក់នរក) ខ្លៅ(មិនដឹងហើយធ្វើ)។ ១១៩ ខ្មែរទាំងទ្បាយចូរអ្នកប្រើក្បាលដើម្បីត្រិះរិះរកហេតុផល ហើយចាំប្រកាន់យក, លៈភាពអាត្មានិយម, និងជួយពង្រឹងមោទនភាពជាតិទ្បើងវិញ។ ១២០ ធ្វើអ្វីក៏ដោយកុំគិតរឿងគេថាពេក គិតរឿងកំហុសខ្លាំងពេកគឺយើងត្រូវច្បាស់ខ្លួនយើងថាអ្វីដែលយើងកំពុងធ្វើវាត្រឹមត្រូវ។ មានន័យថាធ្វើការងារដែលត្រឹមត្រូវឲ្យអស់លទ្ធភាពហើយរីករាយនឹងលទ្ធផលដែលយើងទទួលបាន។ ១២១ ឈ្នះខ្លួនឯង មានន័យថាមិនអត់អោនកំហុសខ្លួនឯង ស្វ័យទិទាន តាមដានចិត្តខ្លួនឯងដោយឧបេក្ខា ឈ្នះអ្នកដទៃមានន័យថា ឈ្នះទាំងចិត្តចង់ឈ្នះអ្នកដទៃថែមទៀត។ ១២២ ក្នុងមួយជំហ៊ានៗរបស់យើងគឺសំដៅទៅរកគោលដៅដែលយើងបានកំណត់យ៉ាងច្បាស់ ហើយត្រូវចាំថាការងាររួមយើងមិនអាចធ្វើម្នាក់ឯងបានទេ។ ១២៣ ស្ថានភាពប្រទេសយើងការរកខុសត្រូវវាមិនសមស្របទេពីព្រោះអំណាចក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិមិនស្ថិត នៅក្នុងកណ្តាប់ដៃពលរដ្ឋនៅឡើយ។ ១២៤ ការសម្របសម្រួលដ៏ពិតបា្រកដ គឺត្រូវឈរលើភាពត្រឹមត្រូវ សុចរិត ច្បាស់លាស់ និងមិនជាប់លោកធម៌។ ១២៥ ជោគជ័យរបស់អ្នកនិយាយទូទៅគឺឈ្នះឆ្នោត ចំណែកក្រុមយើង គឺបើអ្នកដទៃយល់ខុសហើយយើងអាចកែមកយល់ត្រូវនោះគឺជាជោគជ័យរបស់យើង។ ១២៦ ខ្មែរដែលគួរកាន់ការងារប្រទេសជាតិគឺខ្មែរដែលស្រលាញ់ខ្មែរពិតប្រាដក ខ្មែរដែលលះបង់ដើម្បីអ្នកដទៃ ខ្មែរដែលបានបណ្តុះបណ្តាលបច្ចេកទេស និងខ្មែរដែលបានហ្វឹកហាត់ទឹកចិត្តឲ្យយល់ពីជីវិតថាគួររស់នៅបែបណា (សីលធម៌, ព្រះធម៌, សង្គម) ១២៧ ចិត្តនឹងនររបស់អ្នកជាការចាំបាច់ដើម្បីធ្វើចិត្តមិននឹងនររបស់អ្នកដទៃឲ្យមានលំនឹងបាន, ជាពិសេសប្រមុខក្រុម។ ១២៨ ប្រទេសយើងបច្ចុប្បន្នមិនមែនជាពេលប្រកួតទស្សនះក្នុងការដឹកនាំជាតិទេ គឺយើងត្រូវប្តូរប្រព័ន្ធដឹកនាំរដ្ឋតាមបែបអំណាចប្រមូលផ្តុំឲ្យទៅ ជាប្រព័ន្ធពង្រាយអំណាចដែលអំណាចស្ថិតក្នុងដៃប្រជាជនជាមុនសិន ដូច្នេះយើងកំពុងតែដោលអំណាចផ្តាច់ការនៅពីលើហើយពួកគេ កំពុងតែសង្កត់ពីលើផងដែរដូច្នេះយើងមិនត្រូវចំណាយពេលច្រើនលើការប្រកួតទស្សនះក្នុងការកសាងជាតិដូចសហរដ្ឋអាមេរិកនោះទេ។ ១២៩ បើយើងចេះតែម្នាក់ឯងប្រជាពលរដ្ឋដទៃទៀតល្ងង់យើងមិនអាចការពារប្រទេសជាតិពីការឈ្លានពានរបស់បរទេស និងពង្រីកសេដ្ឋកិច្ចរបស់យើងបានទ្បើយ។ ១៣០ ក្នុងសកម្មភាពខ្ញុំ ខ្ញុំមិនចង់បានអី្វផងតើអ្នកចង់បានអ្វី?ខ្ញុំលះបង់គ្រប់យ៉ាងលើការងារនេះដើម្បីបុព្វហេតុរួមរបស់យើង។ ១៣១ សង្គមមួយស្អាតស្អំទៅបានត្រូវប្រើការអប់រំដ៏ត្រឹមត្រូវដល់ពលរដ្ឋ ដាក់វិធានការច្បាប់យ៉ាងតឹងរឹង។ ដើម្បីសម្រេចបានដូច្នេះលុះណា ប្រមុខក្រុមជាមនុស្សស្អាតស្អំ និងមានទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លា។ ១៣២ មនុស្សដែលខ្លាំងពូកែ និងបិនប្រសព្វគឺឃើញផលស្គាល់ដល់ហេតុរួច ជីករំលើងហេតុនោះ ឬ បង្កើតហេតុថ្មីបើហេតុនោះធ្វើឲ្យកើតផលល្អថ្មី។ ១៣៣ ភាសាដួងចិត្ត(ស្មោះត្រង់, ស្អាត)គឺក្បាល(បញ្ញាវាងវៃ) និងចិត្តធ្វើការស្របគ្នាមិនមែនធ្វើការបញ្ចា្រសគ្នានោះទេមានន័យថាជាមនុស្សស្អាតស្អំ។ ១៣៤ ការលើកទឹកចិត្តគឺការធ្វើសកម្មភាពមួយធ្វើឲ្យមនុស្សនោះផុះទឹកចិត្តទ្បើង មិនមែនគ្រាន់តែនិយាយថាដូចជា ខ្ញុំសូមលើទឹកចិត្តបងប្អូន…ដើម្បីឲ្យយើងពូកែនិយាយគឺយើងចាប់ផ្តើមនិយាយពីអ្វីដែលយើងចេះទៅមុន។ ១៣៥ ដើម្បីឲ្យយើងធ្វើអំពើល្អមិនចេះហត់នឿយ យើងត្រូវចេះរំលឹកនូវអំពើល្អដែលយើងបានធ្វើ និងបានដាំបណ្តុះជាយូរណាស់មកហើយ, ជាពិសេសត្រូវនឹកឃើញដល់អ្នកប្រាជ្ញដែលលោកមានបំណងចង់ឲ្យយើងបន្តការងាររបស់ពួកគាត់។ ១៣៦ ផលប្រយោជន៍នៃអំពើបុណ្យគឺធ្វើឲ្យមានការរីកចំរើនគ្រប់បែបយ៉ាងរបស់(ដល់)សង្គមជាតិ, បំពេញសេចក្តីត្រូវការចាំបាច់របស់មនុស្ស ១៣៧ មនុស្សអស្ចារ្យទាំងអស់សុទ្ធតែធ្វើល្អគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីអ្នកដទៃ។ នេះពេញតួជាបុណ្យដែលហៅថាបុណ្យពិតប្រាកដគឺការធ្វើអ្វីៗគ្រប់បែប យ៉ាងដើម្បីជួយដល់សេចក្តីត្រូវការពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស។ បុណ្យគឺចេតនាចង់ជួយអ្នកដទៃហើយបាបគឺចេតនាចង់បំផ្លាញអ្នកដទៃ។ ១៣៨ អ្នកត្រូវធ្វើជាគំរូនៅក្នុងសង្គមគ្រប់បែបយ៉ាងព្រោះអ្នកចង់ដាក់គំរូសង្គមថ្មី។ ភាពជាគំរូច្រើនណាស់ដែលអ្នកត្រូវពង្រីកជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើងធ្វើមិនមែនដើម្បីបំពេញចិត្ត ឬជូនបុគ្គលណាទៅធ្វើអ្វីមួយនោះទេគឺយើងកំពុងបំរើទស្សនះរួមមួយរបស់យើង។ ១៣៩ បើយើងសុចរិត និងច្បាស់លាស់ យើងមិនងាយបាត់ម្ចាស់ការនោះទេ ហើយយើងស្គាល់ខ្លួនឯងតាមរយៈខណៈចិត្តបើយើងខ្វល់, ពិបាកចិត្ត, ស្រលាញ់ប្រទេសជាតិ…គឺជាភាសាបេះដូង, និយាយបែបនេះបានលុះណាបេះដូងយើងស្អាត។ ១៤០ មោទនភាព គឺជាលោកធម៌នេះជាភាសារបស់មនុស្សធម្មតា, ពាក្យដែលត្រឹមត្រូវគឺ ខ្ញុំពេញចិត្តនូវអ្វីដែលខ្ញុំបានធ្វើ។ ១៤១ ក្នុងនាមអ្នកជាមនុស្សអ្នកត្រូវប្រើរូបកាយរបស់អ្នកឲ្យអស់លទ្ធភាពមុនស្លាប់ហើយអ្នកត្រូវយល់ដល់ទីបំផុត នៃច្បាប់ធម្មជាតិទាំងទ្បាយ(ធម៌,ព្រះធម៌),និងទំលាប់គិតរឿងណាដែលមនុស្សភាគច្រើនមិនដឹង ហើយព្យាយាមបញ្ចេញនូវអ្វីដែលអ្នកយល់មកក្រៅ។ ១៤២ សម្រាប់ក្រុមយើងយល់ឃើញថា កំលាំងដែលធំ និងខ្លាំងខ្លាបំផុត គឺកំលាំងដែលកើតពីការយល់ ហើយយើងត្រូវយល់ថាពលរដ្ឋរបស់យើងមានលក្ខណះ(ការ គិត, ឃើញ, ដឹង, យល់, មនោសញ្ចេតនា…)មិនជ្រៅនោះទេដូច្នេះយើងត្រូវព្យាយាមពន្យល់ពួកគាត់។ ១៤៣ បញ្ហាដែលកើតទ្បើងទៅលើមនុស្សភាគច្រើន វាត្រូវដោះស្រាយបានដោយការចូលរួមដោះស្រាយទាំងអស់គ្នា។ ១៤៤ មនុស្សអាត្មានិយម ធ្វើអ្វីក៏ក្នុងបំណងអាត្មានិយមផងដែរ, មានន័យថាមនុស្សអាត្មានិយមិនអាចធ្វើសេចក្តីល្អដើម្បីអ្នកដទៃបានទេ។ ១៤៥ អីស្រាអែល នៅក្នុងវចនានុក្រមរបស់ជនជាតិយើងគ្មានទេពាក្យថាទៅមិនរួចបើអ្នកគិតថាទៅមិនរួចគឺមានតែស្លាប់។ ១៤៦ ជនជាតិដែលមិនអាចជួយខ្លួនឯងទាំងអស់គឺ សេចក្តីសុខទាំងទ្បាយស្ថិតលើកណ្តាប់ដៃរបស់គេអ្នកដទៃ ប៉ុន្តែជនជាតិដែលមានកំណើតទាំងអស់សេចក្តីសុខស្ថិតក្នុងកណ្តាប់ដៃខ្លួនឯងរបស់ពួកគេ។ ១៤៧ ចំណុចពិសេសរបស់ខ្ញុំគឺតាមវាយអំពើអាក្រក់មិនឈប់ ហើយ ខ្ញុំ គ្មានភាពស្មោកគ្រោក។ ជីវិតអ្នករួចរំដោះមិនរវល់នឹងសេចក្តីស្លាប់ទេ គឺគេបានស្លាប់រួចទៅហើយគឺពាល់ត្រូវថាគ្មានអញយ៉ាងច្បាស់។ ១៤៨ ច្បាប់មិនដែលសូមអង្វរឲ្យគេគោរពនោះទេគឺ ច្បាប់ត្រូវមានការកំណត់ព្រំដែនសកម្មភាព ហើយបើយើងធ្វើលើសព្រំដែនកំនត់គឺត្រូវទទួល ពិន័យ។ ដើម្បីដាក់ពិន័យបានលុះមានយន្តការដើម្បីរុញច្រានឲ្យច្បាប់អាចអនុវត្តបានទៅលើមនុស្សទាំងអស់ក្នុងសង្គម។ ១៤៩ គតិបណ្ឌិតកើតទ្បើងដោយការពិចារណាយ៉ាងល្អិតល្អន់នៃបេះដូងដែលពោរពេញដោយមនោសញ្ចេតនាមេត្តាករុណា។ ១៥០ ពេលណាដែលអ្នកចូលរួមធ្វើអ្វីមួយណគឺអ្នកត្រូវយល់ថាអ្នកកំពុងតែធ្វើអ្វី? ហើយធ្វើវាដើម្បីអ្វី? ១៥១ ចលនាបដិវត្តន៍ដែលទទួលជោគជ័យលើលោកគឺជាចលនាដែលកើតទ្បើងក្នុងគោលបំណងតែមួយគត់ គឺទាំងអស់គ្នាដើម្បីទាំងអស់គ្នា។ ១៥២ ដើម្បីឲ្យការចូលរួមក្នុងចលនាមួយមានចិត្តស្រូចស្រាវ, មុះមុត, ប្តូរផ្តាច់, ច្បាស់លាស់…លុះណាអ្នកពន្យល់ ឬប្រមុខក្រុមមានលក្ខណះសម្បត្តិគ្រប់ គ្រាន់ អាចពន្យល់គេឲ្យមានទំហំទឹកចិត្តស្មើគ្នាថាតើហេតុអ្វីយើងត្រូវចូលរួមដើម្បីប្រយោជន៍រួម? ១៥៣ មនុស្សដែលអស្ចារ្យលើលោកទាំងអស់សុទ្ធតែផ្តើមពីដួងចិត្តមិនចង់អស្ចារ្យអ្វីទាំងអស់ តែសុទ្ធតែផ្តើមពីដួងចិត្តដើម្បីអ្នកដទៃ ស្របតាម ឧត្តមគតិរបស់ខ្លួន។ ១៥៤ មេទ័ពខ្លាំងមិនដែលថាគ្មានកូនទ័ពខ្លាំងនោះទេ។ ១៥៥ សូមអ្នកកុំចង់តែរស់រហូតដល់ភ្លេចថាខ្លួនមិនស្លាប់នោះ។ ១៥៦ ប្រភពនៃមួយទុក្ខ គឺប្រជាជនគ្មានអំណាចហើយពួកគាត់ព្រមរស់នៅជាមួយភាពគ្មានអំណាចនេះ។ ១៥៧ បើយើងមើលមនុស្សតាមកាយវិការ និងវាចារ មួយជីវិតនេះ យើងងាប់តែគេបោក។ ១៥៨ ខ្មែរពូកែណាស់ក្នុងការវាយកំទេចផ្ទះចាស់ចោល ប៉ុន្តែរបៀបនៃការសាងសង់ផ្ទះថ្មីមិនដឹងទេ។ ១៥៩ របៀបដឹកនាំសេដ្ឋកិច្ចនៅសហរដ្ឋអាមេរិកគឺតាមរបៀសេដ្ឋកិច្ចមូលធននិយម(រដ្ឋាភិបាលជួយក្រុមហ៊ុនធំៗដែល ត្រឹមត្រូវស្របច្បាប់ឲ្យរីកចំរើនដើម្បីស្រូបទាញបុគ្គលិកបានច្រើនហើយពលរដ្ឋបង់ពន្ធឲ្យរដ្ឋដើម្បីដំណើរការផ្សេងៗ ក្នុងការដឹកនាំរដ្ឋឲ្យភាពរីកចំរើន)។ ១៦០ មនុស្សដែលមានតំលៃទាំងទ្បាយមុននិយាយអ្វីមួយគឺគេទទួលពត៌មានពិតគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ និងត្រិះរិះពិចារណាហើយធ្វើសេចក្តី សន្និដ្ឋានយ៉ាងត្រឹមត្រូវដោយយោងទៅលើពត៌មាន និងការត្រិះរិះនោះ។ ១៦១ ទាន គឺចិត្តហុច មិនមែនកាយហុចទេ។ ១៦២ ចិត្តកើតពីធាតុបួន ៖វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ។ ១៦៣ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធប្រើវិធីបង្ហុយអាសវមានន័យថាឧបេក្ខានឹងវេទនា ពួកធម្មាចារ្យសព្វថ្ងៃប្រើវិធីបង្ហប់។ ១៦៤ គ្មានទេពិភពលោកម្សិលមិញ គ្មានទេពិភពលោកថ្ងៃស្អែក មានតែពីភពលោកឥទ្បូវៗនេះ។ ពិភពលោកនេះគឺស្ថិតនៅក្នុងកង កងតូចនៅ ក្នុងកងធំគឺដំណើរវដ្ដ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ លោតផុតកងនេះ។ ១៦៥ ព្រះពុទ្ធនាំមនុស្សឱ្យស្គាល់ពីប្រយោជន៍ និងចេះធ្វើប្រយោជន៍ស្របតាមដំណើរធម្មជាតិទៅរកការររីកចំរើន។ ១៦៦ បើខិតខំមិនត្រូវទំនង នោះលទ្ធផលដែលទទួលបានវាពិតជាមិនបានផលល្អនោះទេ។ ១៦៧ ពួកកាន់អំណាចរាល់ថ្ងៃគេតែងតែសរសើយើងបើយើងព្រមឲ្យគេជិះជាន់យើងគ្រប់បែបយ៉ាងតែបើយើងចង់រើបំរាស់គេថា យើងជាពួកអគតិ។ ១៦៨ សម្រាប់ខ្ញុំសុំដឹងការពិត មិនចង់រស់នៅដោយមិនដឹងការពិតអស់មួយជីវិតនោះទេ ហើយក្រោយពីដឹងការពិតហើយទុកឲ្យខ្ញុំជាអ្នកសម្រេចចិត្តដោយខ្លួនឯង។ ១៦៩ អ្វីៗដែលធ្វើទៅមិនរួច ឬពិសោធន៍មិនបាន វាជារឿង ជឿ ឬមិនជឿ ជាទូទៅអ្នកជឿតែងតែខាតប្រយោជន៍ គ្រប់បែបយ៉ាងប៉ុន្តែអ្នកធ្វើឲ្យគេជឿតែងតែបានប្រយោជន៍ជានិច្ច។ ជឿធ្វើឲ្យយើងស៊ប់ចំណែកយល់ធ្វើឲ្យយើងកើតទំនុកចិត្តកណ្តាលបេះដូង។ ១៧០ រាល់អ្នកដឹកនាំកំពូលទាំងអស់លើលោកតែងតែទទួលពាក្យនិន្ទាច្រើនជាងពាក្យសរសើនៅពេលគេចាប់ផ្តើមធ្វើ ដ៏ត្រឹមត្រូវ និងច្បាស់លាស់នៅដំបូងដៃ ប៉ុន្តែនៅពេលក្រោយពីគេធ្វើបានសម្រេចដល់គោលដៅពាក្យសរសើរ ច្រើនជាងពាក្យ និន្ទាវិញហើយ។ ១៧១ នយោបាយមិនមែនជាមុខរបររកស៊ី ឬជាជំនួញនោះទេ តែវាជាជំនួយគ្រប់បែបយ៉ាងសម្រាប់មនុស្សទូទៅ យើងច្បាស់ខ្លួនយើងថាយើងមកធ្វើនយោបាយនេះ គឺយើងធ្វើទ្បើងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ។ អ្នកនយោបាយខ្មែរទាំងទ្បាយ! តើអ្នកអាចទាញប្រជាពលរដ្ឋពីចំណុចខុសមកត្រូវបានទេ? ឬអ្នកធ្វើ នយោបាយតាមរាស្ត្រគ្រប់បែបយ៉ាងដោយផ្អែកលើប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន? អ្នកនយោបាយ និងសកម្មជន ទាំងទ្បាយការងារនេះមិនមែនជាចំណីសម្រាប់អ្នកទេ! សូមអ្នកកុំស៊ីនុយឲ្យសោះ បើអ្នកស៊ីនុយនោះអ្នកនឹង ជាប់ផ្លែស្ទូចហើយ។ នយោបាយវាផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងសំខាន់ជាមួយឆ្នាំងបាយរបស់ពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេស។ មានតែ នយោបាយទេទើបជួយប្រទេសជាតិបាន។ ១៧២ ក្រុមរបស់យើងយល់យ៉ាងមុតស្រួចថា ផ្លូវចេញដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសខ្មែរ គឺមានតែពន្យល់រាស្ត្រទៅ លើគោលធំបីចំណុច ១. ប្រជាធិបតេយ្យ, ២. ទាញឲ្យបានប្រយោជន៍ពីកិច្ចប្រតិបត្តិព្រះធម៌, ៣. សីលធម៌សង្គម; ដោយបង្ហើបបង្ហាញពីគុណវិបត្តិដែលកើតពីអំណាចប្រមូលផ្តុំ, គុណសម្បត្តិដែលកើតពី ការបំបែក អំណាចរដ្ឋ និងការផ្លាស់ផ្តូរផ្នត់គំនិតប្រជាពលរដ្ឋទៅលើគោល៣ខាងលើ។ ១៧៣ នយោបាយមានន័យដូចម្តេច? ការពន្យល់ប្រជាពលរដ្ឋឲ្យយល់ពីនយោបាយវាជាការចាំបាច់បំផុតព្រោះពលរដ្ឋជាចលករសំខាន់ណាស់ ក្នុងការកសាងជាតិឲ្យមានការអភិវឌ្ឍន៍។ បុព្វហេតុរបស់ចិត្តមនុស្សដែលចង់ក្លាយជាអ្នកនយោបាយត្រឹមត្រូវមិនមែនពួកចង់បាន ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនបន្លំខ្លួនមកសំងំពួនក្នុងចលនានយោបាយទេ តែគឺដួងចិត្តប្រកបទៅដោយការសង្គ្រោះ, ប្រកបទៅដោយការ ឈឺឆ្អាល, ប្រកបទៅដោយការចង់ជួយពិតប្រាកដ ជួយមនុស្សឲ្យរស់នៅក្នុងសាមញ្ញសុខ, យុត្តិធម៌, សេរីភាព និងលោកសម្ភារៈ, រស់នៅក្នុងភាពរុងរឿង….បុគ្គលដែលចង់ដោះស្រាយបញ្ហាទាំងអស់នេះ ពួកគេពុះពារចូលទៅក្នុងកន្លែងនយោបាយដោយខ្លួន គេមានសមត្ថភាព, លទ្ធភាព, និង គុណសម្បត្តិផ្សេងៗទៀត, ហើយមនុស្សដែលគិតប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនមិនអាចធ្វើ នយោបាយបានទេ។ យើងមានបំណងតែមួយគត់គឺចង់ដោះស្រាយបញ្ហាជាតិគ្រប់បែបយ៉ាងសូម្បីគេមិនជួបបញ្ហាក៏ដោយ, ពួកគេ ចូលខ្លួនមកលីសែង, រែកពន់បញ្ហាអស់ទាំងនេះ, ដួងចិត្តឈឺឆ្អាលចង់ជួយ។ ក្នុងចំណោមអ្នកធ្វើបុណ្យគ្មានអ្វីប្រសើរជាង ការធ្វើនយោបាយនោះទេ។ យើងប្រើពេលវេលា, សន្តិសុខ, ថវិកា, កំលាំង ត្រូវទាញផលមកវិញឲ្យបានផលអតិបរិមា ទោះជាប្រឆាំងជាមួយអ្នកណាក៏មិនខ្វល់ទាល់តែសោះ, សេចក្តីសុខរបស់មនុស្សពេញផ្ទៃប្រទេសសំខាន់ណាស់។ គណបក្ស នយោបាយគឺជាបន្តុំមនុស្សដែលមានបំណងដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាគ្រប់បែបរបស់មនុស្សភាគច្រើន ដូច្នេះសាលា នយោបាយគឺគេបង្រៀនមនុស្សដែលមានបំណងចង់ជួយមនុស្សភាគច្រើនដើម្បីសម្រេចដល់គោលដៅប្រាសចាក ភាពអាត្មានិយម។ ត្រូវចាំថាអ្នកនយោបាយពិតគឺគ្មានប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនមកផ្ជាប់ចលក្នុងចលនានយោបាយឡើយ បើពួកគេ ផ្ជាប់ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនពេលដែលមានគេទិញគឺទៅលឿនបំផុត។ ការមិនចូលរួមនយោបាយមានន័យថាយើងកំពុងតែ ចូលរួមបំរើ ឬដើរតាមអ្នកនយោបាយដោយដឹងខ្លួន ឬមិនដឹងខ្លួនយ៉ាងពេញទំហឹង។ ១៧៤ សម្រាប់ការចូលរួមអភិវឌ្ឍន៍សង្គមរបស់អ្នក សួរថា បើមិនមែនជាអ្នកដែលជាធាតុនៃសង្គមនោះ តើជាអ្នកណា? ហើយបើមិន នៅពេលដែលសង្គមរបស់អ្នកកំពុងត្រូវការអ្នកទេ ថាតើនៅពេលណា? ហើយបើមិនចាប់ផ្តើមឡើងដោយ បេះដូងសុចរិតទៀងត្រង់ ប្រកបជាមួយទស្សនវិស័យត្រឹមត្រូវទេ តើត្រូវចាប់ផ្តើមឡើងដោយអ្វី? ១៧៥ ??? ១៧៦ ក្នុងចលនានយោបាយមួយអ្នកអាចនឹងចាញ់ ហើយអ្នកអាចនឹងចាញ់ទៀត ហើយអ្នកអាចនឹងចាញ់ទៀត ចាញ់ដោយគ្មាន ទីបញ្ចប់ព្រោះអ្នកគិតតែអំពីជោគជ័យ ប៉ុន្តែអ្នកអាចនឹងឈ្នះ ព្រោះអ្នកមិនដែលគិត អំពីជោគជ័យប៉ុន្តែ អ្នកគិតតែពីការងារ ដែលត្រឹមត្រូវ និងធ្វើវាជាប្រចាំ អាចធ្វើដូចនេះបានលុះត្រាអ្នកមានទឹកចិត្តបរិសុទ្ធ ឬទឹកចិត្តស្មោះត្រង់ហើយ និងទស្សន វិស័យភ្លឺថ្លាក្លាយជាមនុស្សយល់ការ, អ្នកមិនមែនចេញទៅរកសន្លឹកឆ្នោតទេ គឺអ្នកកំពុងចេញទៅឃោសនានយោបាយ ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋយល់ពីទស្សនក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាជាតិ ១៧៧ ពួកយើងមិនធានា និងមិនសន្យាថាទឹកដីខ្មែរនឹងមិនត្រូវបានបរទេសគ្រប់គ្រង ឬបាត់បង់ទឹកដីនោះទេបើពលរដ្ឋគ្រប់រូបមិចូលរួម ធ្វើលើសពី៥០%+១។ គឺពួកយើងធ្វើតែការងាររបស់ពួកយើងគឺ ពន្យល់ ពន្យល់ ពន្យល់…. និងពន្យល់។ ពន្យល់ទីនេះក្នុងគោលបំណង ផ្លាស់ប្តូរ ផ្នត់គំនិតពលរដ្ឋ,បង្ហាញវិបត្តិដែលកើតទ្បើងពីអំណាចប្រមូលផ្តុំ និងផលប្រយោជន៍ដែលកើតទ្បើងពីការបំបែកអំណាចរដ្ឋ។ ១៧៨ ខណៈនេះខ្ញុំត្រូវការសេះប៉ុន្តែអ្នកជាជ្រូក! ដូច្នេះខ្ញុំមិនអាចទទួលយកអ្នកបានទេ មានន័យថា ខ្ញុំត្រូវការមនុស្សដែលមានលក្ខណៈជាជនគំរូ តែអ្នកមានលក្ខណៈត្រឹមតែជាជនគំរក់ដូច្នេះខ្ញុំមិនអាចទទួលបានទេ។ ១៧៩ យើងត្រូវការកសាងធនធានមនុស្សមួយក្រុមដើម្បីធ្វើឲ្យសម្រេចបានវត្ថុបំណងរបស់យើងគឺយើងប្រើគោលការមួយគឺ លើកដាក់តាមកំលាំងកុំប្រឹងខ្លាំងឈឺដល់ស្មាក្នុងការចូលរួមគឺចូលរួមទាំងកំលាំង ចំណេះដឹង ឬគំនិត(បញ្ញា) និងថវិការ។ បើមិនមានធនធានមនុស្សទេយើងមិន អាចអនុវត្តន៍អ្វីៗទាំងអស់ខាងលើបានទេ។សេចក្តីបញ្ជាក់៖ក្រុមស្នូល(គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៏, អគ្គលេខាធិការ និងក្រុមសវនម្ម, គណៈកម្មាធិការកណ្តាល, ក្រុមប្រឹក្សាមូលដ្ឋាន, ក្រុមប្រឹក្សាវិន័យ)ត្រូវខិតខំគ្រប់បែបយ៉ាងមិនអាចពឹងតែលើមនសិការនោះទេគឺត្រូវមានការលៈបង់ និងពេញចិត្តដើម្បីឲ្យចលនានេះវាគួចយ៉ាងឆាប់រហ័សឆ្ពោះសំរេចសុបិនរួមរបស់ពួកយើងគឺមាតុភូមិមួយដែលពួកយើងរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់)។ ១៨០ ខ្ញុំអាចបោះបង់ចោលញាតិមិត្តដែលមិនស្គាល់ខុសត្រូវ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនអាចដើចោលភាពត្រឹមត្រូវបានទេ។ ១៨១ ពួកយើងជួយពួកអ្នកមិនបានទេប៉ុន្តែពួកយើងអាចប្រាប់ផ្លូវថាតើពួកយើងគួរចូលរួមគ្នាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចដើម្បី ជួយខ្លួនឯង? ១៨២ ក្នុងចលនាមួយដែលទទួលបានជោគជ័យទៅបានការកសាងកំលាំងស្នូលដែលមានសមត្ថភាព និងទឹកចិត្តច្បាស់លាស់សំខាន់ខ្លាំង ណាស់, មុននឹងធ្វើការងារមួយឲ្យបានសម្រេចយើងត្រូវស្ទង់ចិត្តខ្លួនឯងឲ្យបានច្បាស់លាស់ គឺស្ទង់ដោយចិត្តស្មោះត្រង់ស្ទង់ដោយ គ្មានភាពអំណួត ស្ទង់ដោយគ្មានភាពច្រណែនស្ទង់ដោយគ្មានភាពឈ្នានិស ស្ទង់ដោយដួងចិត្តស្មើ និង ស្ទង់មើលសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន រួចហើយត្រូវស្ទង់មើលកិច្ចការដែលបងប្អូនត្រូវធ្វើ និងឧបសគ្គដែលយើងត្រូវបុកបំបែក បើមានចំណុចខ្វះខាតត្រូវតែបំពេញ, សិក្សា លើចំណុចទាំងនេះឲ្យបានច្បាស់រួចកសាងទ័ពឲ្យសមស្របទៅនឹងស្ថានភាពទាំងនេះ។ ១៨៣ បញ្ហា(អន្តោប្រវេសហូរចូលដីខ្មែររាល់ថ្ងៃ, អយុត្តិធម៌សង្គម, អំពើពុករលួយរីករាលដាលពាសពេញផ្ទៃប្រទេស, គ្មានសេរីភាព, បាត់បង់ភាពស្មើរភាពគ្នា, រំលោភដីធ្លីពាសពេញផ្ទៃប្រទេស, ភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋ, ការបាត់ភាពជាម្ចាស់ប្រទេសរបស់ ពលរដ្ឋខ្មែរ…)បើយើងចង់រកខុសរកត្រូវគឺយើងត្រូវកៀងគរកំលាំងគ្នាឲ្យលើសពី៥០+១ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះពីព្រោះ ក្នុងនាមជាមនុស្សគឺយើងត្រូវរស់នៅក្នុងភាពត្រឹមត្រូវ។ ១៨៤ ការងារដែលខ្ញុំធ្វើសព្វថ្ងៃគឺជាបុព្វហេតុពិតនៅក្នុងជីវិតខ្ញុំទោះបីចំណាយអ្វីៗក៏ដោយគឺក្នុងគោលបំណងដើម្បីបំរើ អ្វីដែលយើងយល់ថាត្រឹមត្រូវ, ដោយបាតគ្រឹះរបស់យើងគឺសុចរិត និងប្រយោជន៍រួម ហើយបើយើងកសាងមនុស្សប្រភេទនេះបានកាន់តែច្រើនគឺគ្មាននរណាអូសទាញបានទ្បើយ។ ១៨៥ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធលោកសម្តែងទៅកាន់អាភ័យរាជ្យកុមារ(អាភ័យរាជ្យកុមារ តថាគត ស្គាល់ថាពាក្យណាពាក្យ ពិតពាក្យណាពាក្យមាន ប្រយោជន៍ទោះបីមិនត្រូវចិត្តអ្នកដទៃក៏ដោយឲ្យតែដល់កាលតថាគត់ពោលហើយពីព្រោះវាជាធាតុផ្តល់សេចក្តីសុខដល់អ្នកដទៃស្របតាមឧត្តមគតិរបស់តថាគត់ ប៉ុន្តែ តថាគត ស្គាល់ថាពាក្យណាពាក្យ មិនពិតពាក្យណាពាក្យគ្មានប្រយោជន៍ទោះបីត្រូវចិត្តអ្នកដទៃ ក៏ដោយតថាគតមិនពោលទេពីព្រោះវាជាធាតុមិនផ្តល់សេចក្តីសុខដល់អ្នកដទៃស្របតាមឧត្តមគតិរបស់តថាគតទ្បើយ។ អាចធ្វើបែបនេះលុះណាអ្នកជាមនុស្សស្តើងអញប៉ុន្តែប្រយ័ត្នជាប់ចុងក្រោយបំផុតគឺជាប់នឹង អញជាមនុស្សស្តើងអញ ឬ អញជាមនុស្សអស់អញ។ ១៨៦ បើយើងស្គាល់ខ្លួនឯង(ដួងចិត្តពិតប្រាកដចង់ធ្វើ ឬគ្រាន់តែរំជួលចិត្តម្តងម្កាល, សមត្ថភាព ឬគុណសម្បត្តិដែលអ្នកមាននោះវាធ្វើឲ្យអ្នកមាន លំនឹងផ្លូវចិត្តខ្លាំងណាស់ហើយអ្នកមានទំនុកចិត្តកើតទ្បើងពីការពិចារណាប្រកបដោយហេតុផលយ៉ាងច្បាស់លាស់, លទ្ធភាព) និងឧបសគ្គ ឬសត្រូវរបស់អ្នក (ចំណុចខ្លាំង និងខ្សោយ)របស់ខ្លួនច្បាស់លាស់នោះបើអ្នកចេញប្រយុទ្ធ១០០០ដងឈ្នះទាំង១០០០ដង។ ការស្គាល់ខ្លួនឯងបានលុះណាយើងមានចិត្តឧបេក្ខា(មានចិត្តនឹងធឹង, ចិត្តស្មើ) និងមិនមានមោទនៈភាពចំពោះខ្លួនឯងហើយគ្មានអំណួតទៅលើអ្វីៗដែលខ្លួន មាន(មនុស្សដែលមាន សុច្ឆន្ទៈឬបំណងពិតប្រាកដហើយបំណងនេះវាប្រាសចាកភាពអាត្មានិយមដូចជាលោកស្រីGolda Meir, Sun Jard Sen…)។ ១៨៧ ព្រះពុទ្ធ ៖ គ្មានសេចក្តីសុខឯណា ប្រសើរជាងការស្ងប់ចិត្តឡើយ។ ១៨៨ ជាកិច្ចចាប់ផ្តើមរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំចង់ដាក់សំណួរទៅបងប្អូនរួមជាតិថាតើបងប្អូនពិតជាមនុស្សស្រលាញ់ភាពស្អាតស្អំ និងចង់ឲ្យមានភាពស្អាតស្អំនៅក្នុងសង្គមជាតិអ្នកដែរ ឬទេ? បើបងប្អូនស្រឡាញ់ភាពស្អាតស្អំ បងប្អូនត្រូវចាប់ផ្ដើមពង្រីកភាពស្អាតស្អំចេញពីខ្លួនយើងទៅ។ ហើយបើ អ្នកមិនស្រលាញ់អំពើអាក្រក់លុះណាអ្នកជាមនុស្សមិនប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ ហើយអ្នកមិនអនុញ្ញាត្តិឲ្យអ្នកដទៃប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ដែរ។ តើបងប្អូនអាចបើកចំហរយកបងប្អូនជាទូទាំងប្រទេសជាមហាគ្រួសារតែមួយបានទេ?យើងត្រូវរស់នៅរួមសុខ រួមទុក្ខជាមួយគ្នា តកូនតចៅ។ ១៨៩ ខ្ញុំមិនដឹកនាំពួកអ្នកឲ្យមានការអភិវឌ្ឍទេ ហើយអ្នកក៏មិនត្រូវដឹកនាំខ្ញុំឲ្យមានការអភិវឌ្ឍដែរ ប៉ុន្តែពួកយើងគៀកស្មាគ្នាដើម្បីធ្វើឲ្យមានការអភិវឌ្ឍន៍ដែលពួកយើងទាំងអស់គ្នាប្រាថ្នាចង់បាន ដែលពួកយើងរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់។ ១៩០ ការគ្រប់គ្រងដែលប្រសើរថ្លៃថ្លាបំផុតគឺការគ្រប់គ្រងតាមបែបមិនគ្រប់គ្រង ធ្វើដូច្នេះបានលុះណាប្រមុខក្រុមគឺជាមនុស្សដែលមានលក្ខណៈជាជនគំរូ។ ១៩១ សាងខ្លួនឯងឲ្យរឹងមាំទាំងសមត្ថភាព, កំលាំង, លទ្ធភាពដើម្បី ជួយ, ទូល, រែក, សែង អ្នកដទៃ នេះហើយជាលក្ខណះរបស់អ្នកល្បីល្បាញលើលោកពីព្រោះដួងចិត្តរបស់ពួកគេមិនដែលចង់ល្បីល្បាញទាល់តែសោះគឺចង់ តែជួយអ្នកដទៃដោយដួងចិត្តមេត្តាប្រាសចាកភាពអាតា្មនិយម នេះហើយជាលក្ខណះរបស់មនុស្សល្បីល្បាញ ពិតប្រាកដ។ ជនឆ្នើមលើលោកជាទូទៅគឺធ្វើបញ្ច្រាសពីមន្សធម្មតា និងមនុស្សអាត្មានិយមទាំងទ្បាយ។ ==ផ្នែកទី៣== '''១៩២. ដើម្បីរើសបានអ្នកដឹកនាំល្អយើងត្រូវ ៖''' :១. ប្រើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតចំមុខ។ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវយល់ដឹងហើយត្រូវស្គាល់ពីលក្ខណះសម្បត្តិ និងគុណតំលៃរបស់តំណាងខ្លួន។ :២. ប្រើប្រព័ន្ធបង្រួមអំណាចអាចរើសបានអ្នកដឹកនាំដែលមានឆន្ទះ។ :៣. ការសួរដេញដោលគឺអាចដឹងពីសមត្ថភាពនៃការដឹកនាំប្រទេសដល់កំរិតណា, មានបុគ្គលិកលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ដែរ ឬទេ។ :៤. សារពត៌មានដែលពិតឥតលំអៀងវាជាទីភ្លឺដែលធ្វើឲ្យសភាវៈអាក្រក់ខ្លាចរអារ,និងជាចំណីដ៏ចាំបាច់សម្រាប់ខួរក្បាល ធ្វើឲ្យពលរដ្ឋមានមូលដ្ឋានពិចារណាដ៏ត្រឹមត្រូវ។ :៥. ប្រជាពលរដ្ឋជាមនុស្សមានបញ្ញា, ជាពលរដ្ឋល្អ, ពលរដ្ឋដែលមានគុណធម៌, គុណសម្បត្តិ, គុណតំលៃ។ '''១៩៣. របៀបនៃការប្រើសិទ្ធិ៖''' :១. ការផ្ទេរសិទ្ធិ :២. ការប្រើសិទ្ធិ :៣. ការដកសិទ្ធិ ដើម្បីធ្វើដូច្នេះបានលុះណាតែរដ្ឋត្រូវបានកាត់បន្ថយអំណាចរួចមានន័យថាសិទ្ធិ និងអំណាចក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងកណ្តាប់ដៃប្រជាពលរដ្ឋ។ '''១៩៤. ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវមានតួនាទីបីយ៉ាង៖''' :១. ជ្រើសរើសអ្នកដឹកនាំប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវ។ :២. តាមដានអ្នកដឹកនាំ តាមរយៈការស្តាប់ដែលត្រឹមត្រូវធ្វើឲ្យយើងស្គាល់ ពីសមត្ថភាព និងដួងចិត្តបុគ្គលនោះយ៉ាងច្បាស់, ការត្រួតពិនិត្យមើលសកម្មភាពបុគ្គលដែលយើងត្រូវរើសជាអ្នកតំណាង។ :៣. ទំលាក់អ្នកដឹកនាំធ្វើទៅបានលុះណាកាត់បន្ថយអំណាចរដ្ឋធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋមានអំណាច '''១៩៥. ភាពច្បាស់ពិតប្រាកដដែលពួកយើង(គ.ស.ប=LDP)ដឹងច្បាស់បំផុតគឺ ៖''' :១. ច្បាស់លើទឹកចិត្តថាយើងធ្វើនេះឥតចង់បានប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនទេគឺយើងចង់តែសំរេចសុបិនរួមរបស់យើង :២. ច្បាស់លើដំណោះស្រាយ(គោលដៅ, ចំណុចចាប់ផ្តើម, ឥរិយាបថនយោបាយ, ការកសាងធនធានមនុស្ស)គឺត្រូវតែអីញ្ចឹង :៣. ច្បាស់លើគូរប្រជែងរបស់យើងជាពិសេសគឺគណបក្សទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសខ្មែរច្បាស់លើទឹកចិត្ត បេះរបស់អ្នកឯងមិនស្អាតស្អំមិនត្រឹមត្រូវ,ច្បាស់ថាអ្នកគ្មានទស្សនះនយោបាយអ្វីទេគឺធ្វើតាមនឹកឃើញគឺមានន័យថាគ្មានដំណោះស្រាយបញ្ហាជាតិច្បាស់លាស់, ដូចជាការធ្វើដំណើររបស់កង្កែបមានទំនុកចិត្តវាលោតទៅដោយជើងទាំង២ ដង្កូវវាខុសគ្នាគឺវាគ្មានទំនុកចិត្តនោះទេវាត្រូវតោងខាងមុខរួចទើបលែងខាងក្រោយ '''១៩៦. ក្រុមរបស់យើងមានរបៀបធ្វើការដូចខាងក្រោមដែលធ្វើឲ្យក្រុមរបស់យើងមានទំនុកចិត្តក្នុងការងារប្រចាំថ្ងៃ ៖''' :១. គោលដៅ ក្រុមយើងមានគោលដៅច្បាស់លាស់គឺទៅសំរេចសុបិនរួមរបស់យើងគឺ មាតុភូមិមួយដែលពួកយើងរស់នៅដោយស្មើភាពគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់។ គឺយើងចង់បានសង្គមប្រជាធិបតេយ្យដែលពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានសិទ្ធ និងអំណាចសំរេចវាសនាប្រទេសរបស់ខ្លួន។ កំណត់ចំណាំនៃវត្ថុបំនងនេះគឺការឈានបានការដាក់យន្តការទាំង៨ចំណុចទៅក្នុងការដឹកនាំស្រុកទេស។ :២. ឥរិយាបថនៃការធ្វើនយោបាយគឺទន់ភ្លន់ដើម្បីសាមគ្គីជាតិខ្មែរទ្បើងវិញដោយមិនបំភ្លើសបំប៉ោងរឿង, មិនឆ្លៀតឪកាស, មិនអួតមិនបំភ្លៃរឿងដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនដែលនាំឲ្យមានអរិភាពនៅក្នុងសង្គមជាតិ យើង។ ក្រុមយើង ប្រកាន់យកសុចរិតវាជាឥរិយាបថនយោបាយផង ជាអត្តចរិកនយោបាយរបស់ក្រុមយើងផង និងជាឧត្តមគតិរបស់ក្រុមយើងផង។ យើងខ្មាស់បាប ខ្ពើមបាបមិនប្រព្រឹត្តសូម្បីអ្នកដទៃដឹង ឬមិនដឹងក៏ដោយគឺយើងមិនធ្វើអ្វីដែលយើងយល់ថាមិនត្រឹមត្រូវ ដូចករណីប្រជាពលរដ្ឋទាញឲ្យយើងទៅសរសើរបញ្ជោរគឺអាចបានសន្លឹកឆ្នោត ប៉ុន្តែយើងយល់យ៉ាងច្បាស់ថាបើយើងលូកទៅយកសន្លឹកឆ្នោតតាមរបៀបនេះវាជាការបំផ្លាញពលរដ្ឋដែលជាធាតុកសាងសង្គមនៅថ្ងៃក្រោយ។ សត្រូវរបស់យើងគឺអំពើអាក្រក់ គឺមិនមែនព្រោះគេស្ថិតក្នុងនិន្នាការ ផ្សេងពីយើងនោះទេគឺយើងតិទៀនគ្រប់បែបយ៉ាងក្នុងបំណងតែមួយគត់ គឺការតាមកំទេចអំពើអាក្រក់ពីសង្គមខ្មែរ។ :៣. ចំណុចចាប់ផ្តើមដើម្បីទាញយកកំលាំងប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមប្រកបដោយការយល់ដឹង គឺយើងចាប់ផ្តើមពីការពន្យល់ពលរដ្ឋទៅលើគោលធំ៣គឺ :១. ពន្យល់អំពីប្រជាធិបតេយ្យ :២. ការទាញយកប្រយោជន៍ពីកិច្ចប្រតិបត្តិ :៣. ព្រះធម៌ សីលធម៌សង្គម។ :៤. ធនធានមនុស្ស ៖ ធនធានមនុស្សដែលត្រូវក្លាយទៅជាតំណាងឆន្ទៈរបស់ពលរដ្ឋហោចណាស់ត្រូវមាន គុណសម្បត្តិ២យ៉ាងគឺគុណសម្បត្តិផ្នែកបេះដូង និងគុណសម្បត្តិផ្នែកខួរក្បាល។ គេត្រូវមានភាពស្អាតស្អំចង់បង្រ្កាបអំពើអាក្រក់របស់ខ្លួនឯងផង និងអ្នកដទៃផងហើយគេជាមនុស្សដែលមិនភ្ជាប់ប្រយោជន៌ ផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងសកម្មភាពនយោបាយឡើយ។ មនុស្សថ្លៃថ្នូរកើតឡើងដោយសារការធ្វើការងារថ្លៃថ្នូរ(ការងារថ្លៃថ្នូរគឺការងារ ដែលប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម)។ '''១៩៧. ពួកយើង មើលឃើញថាពលរដ្ឋខ្មែរសព្វថ្ងៃមិនយល់លើ៤ចំណុចដូចខាងក្រោម ៖''' :១. តើភាពជាម្ចាស់លើទឹកដីមួយនេះបងប្អូនអាចធ្វើអ្វីបានខ្លះ? :២. កាតព្វកិច្ចជាម្ចាស់លើទឹកដីរបស់ពលរដ្ឋត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ? :៣. តើអំណាចប្រមូលផ្តុំវាគ្រោះថ្នាក់អ្វីខ្លះទៅលើភាពជាម្ចាស់របស់ពលរដ្ឋ? :៤. កាលណាមានប្រព័ន្ធបំបែកអំណាចតើវាមានអត្ថប្រយោជន៍អ្វីខ្លះទៅលើភាពជាម្ចាស់របស់បងប្អូន?ចំណុចទាំងបួននេះ ហើយដែលពួកយើងចង់ពន្យល់ពលរដ្ឋឲ្យល់ពីការពិតជាក់ស្តែងដែលពលរដ្ឋខ្មែរកំពុងជួប '''១៩៨ រូបភាព៤យ៉ាងនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរដែលពលរដ្ឋភាគច្រើនកំពុងតែភាន់ច្រទ្បំ ៖''' :១. ជួយក្រោមរួបភាពសម្លាប់ (ដូចជាបរទេសចូលលុកលុយប្រទេសខ្មែររាល់ថ្ងៃតាមរយៈវិនិយោគទុន (ល)) :២. បំផ្លាញក្រោមរូបភាពកសាង (ដីសម្បទានឲ្យបរទេស ។ ល។ ) :៣. បំពុលក្រោមរូបភាពបំប៉ន (អ្នកនយោបាយ, ពួកពិធីករមួយចំនួននិយាយបំពុលដល់ពលរដ្ឋ ។ ល។ ) :៤. បំផ្លាញព្រះធម៌ក្រោមរូបភាពសាសនា (អ្នកសាសនានិយាយប្រវ័ញ្ញលាភពីអ្នកជឿព្រោះតែភាពអាត្មានិយម) '''១៩៩ ដើម្បីឲ្យខ្មែរពេញចិត្តក្នុងការចូលរួមជាមួយសកម្មភាពអ្វីមួយយើងត្រូវបា្រប់ពលរដ្ឋ៖''' :1. បុព្វហេតុជីវិត ៖ រូបកាយដូចជាគំនរសាកសព ឬលាមក, ការពិតរូបកាយនេះគ្មានអញទេនៅពេលដែលយើងវិប្បសនាបានសម្រេច, ហើយត្រូវយល់ថាតំលៃរបស់ជីវិតគឺក្រោយពេលស្លាប់ទៅបានបន្សល់ទុកអ្វីលើផែនដីដែលជាប្រយោជន៍របស់មនុស្សជំនាន់ក្រោយដោយដួងចិត្តមេត្តា និងករុណា…។ :2.ការតព្វកិច្ចប្រជាពលរដ្ឋក្នុងការចូលរួមកសាងសង្គមជាតិ ៖ កាតព្វកិច្ចជាសីលធម៌,មនសិកានិងកាតព្វកិច្ចតំរូវដោយច្បាប់ ហើយជាទូទៅកតព្វកិច្ចបានផលប្រយោជន៍ទៅលើអ្នកដទៃការទទួលខុសត្រូវរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលរស់នៅលើទឹកដីមួយដែលគេកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមាន ការទទួលខុសត្រូវអ្វីខ្លះ, អប់រំ និងបណ្តុះបណ្តាលប្រជាពលរដ្ឋឲ្យមានសីលធម៌ដើម្បីឲ្យប្រជាធិបតេយ្យបានជាប្រយោជន៍ '''២០០ ភាពអសកម្មរបសមនុស្ស ៤ ពួក ៖''' :១. ពួកមាយាទថោក ៖ (មិនធ្វើអំពើល្អតែចង់បានល្អមកដាក់ខ្លួន, ចូលចិត្តជាន់ និងក្តិចត្រួយកូនខ្មែរល្អៗមិនអាចលូតលាស់រួច, ឲ្យតែបានផលប្រយោជន៍មកខ្លួន និងក្រុមបក្សពួកខ្លួនមិនខ្វល់ពីការប៉ះពាល់អ្វីទាំងអស់។ ល។ ) :២. ពួកអន់ចរិត ៖ ដឹងថាសង្គមខ្មែរមានបញ្ហារាប់មិនអស់តែមិនចូលរួមធ្វើមានន័យថាដឹងហើយនៅដេក :៣. ពួកល្ងង់ ៖ បំផ្លាញខ្លួនឯងជាប្រចាំ(ផឹកស្រា, លេងល្បែង, សម្លាប់ពេលវេលា…) :៤. ពួកក្រៅសង្គម ៖ ជាមនុស្សដែលមិនដឹង និងមិនខ្វល់អ្វីទាំងអស់ពីបញ្ហាក្នុងសង្គមគិតតែពីរកស៊ីធ្វើអ្នកមានហើយ ពួកនេះខ្លាចងាប់ជាងគេបំផុត, គេចយកតែរួចខ្លួនហើយចាំតែសើយផលពីអ្នកដទៃធ្វើទុកឲ្យចាំតែសោយផលពីទង្វើអ្នកដទៃ '''២០១ មនុស្សនៅក្នុងស្រុកខ្មែរមានគំនិត២ធំៗ៖''' :១. ពួកអញនិយម និងពួកអគិត ៖លោកធម៌), អញមិនងាយបេះចេញពីមនុស្សទេបើមនុស្សនោះមិនពាល់ត្រូវធម៌ :២. គំនិតលាក់ពត់របស់អ្នកនយោបាយ(ស្នេហាអញតែប្រាប់គេថាស្នេហាជាតិ, ផ្តាច់ការថាប្រជាធិបតេយ្យ, អាចោរពាក់អាវអាចារ្យ) '''២០២ រស់នៅក្នុងប្រទេសសមគួរជាមង្គលដ៏ប្រសើរ៖''' :១. ប្រទេសដែលមាននីតិរដ្ឋ រដ្ឋដែលច្បាប់អាចអនុវត្តទៅលើមនុស្សទាំងអស់ក្នុងសង្គមទាំងមូល :២. ពលរដ្ឋខ្លឹម និងមានវិន័យ(ពលដែលមាន គុណធម៌, គុណសម្បត្តិ និងគុណតំលៃ…) :៣. ប្រទេសពោរពេញដោយលោកសម្ភារះ '''២០៣ ដើម្បីរួបរួមគ្នាជាមួយគណបក្សផ្សេងៗបានគឺយើងត្រូវការជជែកលើ៤ចំណុចគឺ ៖''' :១. គោលដៅគឺបំបែកអំណាចរដ្ឋតាមរយៈយន្តការទាំង៨ចំណុច :២. ឥរិយាបថនៃការធ្វើនយោបាយគឺសុចរិត(ទន់ភ្លន់, មិនបំផ្លោង និងមិនកេងចំណេញ….) :៣. ចំណុចចាប់ផ្តើមគឺចាប់ផ្តើមចេញពីការពន្យល់ពលរដ្ឋ :៤. ធនធានមនុស្ស '''២០៤ ចំពោះការសង្កេតទៅលើគណបក្សនយោបាយយើងត្រូវត្រូតពិនិត្យលើ៖''' :១. គោលនយោបាយ និងមនោគមវិជ្ជារបស់គណបក្សនយោបាយនោះថាតើគេដោះស្រាយបញ្ហាជាតិយ៉ាងដូចម្តេច :២. សកម្មភាពការងាររបស់ពួកគេត្រឹមត្រូវដែរ ឬទេ :៣. តាមរយៈពាក្យសម្តីដែលគេនិយាយ, តើគេយល់ដល់កំរិតណា(ជាពិសេសប្រមុខក្រុម)ដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងដល់ទីជំរៅ :៤. ការចាប់ផ្តើមដ៏ត្រឹមត្រូវហើយច្បាស់លាស់ និងដួងចិត្តដ៏ស្មោះស, កំរិតយល់ដឹងពិតប្រាកដ និងក្រុមរបស់គេស្អាតស្អំដែរ ឬទេ '''២០៥ ដើម្បីធ្វើនយោបាយយ៉ាងហោចណាស់យើងត្រូវមានគុណសម្បត្តិ២គឺ៖''' :១. គុណសម្បត្តិបេះដូង ដួងចិត្តបរិសុទ្ធ ចេតនាដើម្បីសង្គ្រោះជាតិពិតប្រាកដ :២. គុណសម្បត្តិខួរក្បាល មានទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លា មានទស្សនះមុតស្រួចក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិ ស្គាល់ចំណុចចាប់ផ្តើម មាន ឥរិយាបថសុចរិតក្នុងដំណើរការឈានទៅដល់គោលដៅ និងចេះកសាងធនធានមនុស្សដើម្បីទៅធ្វើសកម្មភាពបំរើទស្សនដែលខ្លួនបាន កំណត់។ ច្បាស់លាស់ពីការងារដែលកំពុងធ្វើមិនបាចសាចសំដីឥតប្រយោជន៌ដូចជាការធ្វើសំណូមពរទៅរដ្ឋាភិបាលជាដើមគឺបុករុកទៅ រកតែរាស្រ្តគឺច្បាស់ថាអ្វីអ្វីស្ថិតនៅលើប្រជាពលរដ្ឋ។ បើនិយាយពីបញ្ហាគឺយើងនិយាយពីបញ្ហាជ្រៅជាងអ្វីដែលមើលឃើញតែនឹងភ្នែកជា ពិសេសយើងបង្ហាញពីប្រភពបញ្ហា និងទស្សនក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហា រួមទាំងមានសកម្មភាពបំរើទស្សនះនោះ។ ទស្សនវិស័យ ៖ បេះ ដូងភ្ជាប់មកខួរក្បាលដែលមានលក្ខណៈល្អិតល្អន់ និងច្បាស់លាស់ហើយព្យាយាមរុញច្រានទស្សនះនោះឲ្យដល់គោលដៅ (បញ្ហា ប្រភព បញ្ហា ទស្សនក្នុងដោះស្រាយបញ្ហា និងចែកការងារគ្នាធ្វើ)។ ដាក់ទស្សនរួចហើយធ្វើសកម្មភាពដើម្បីបំរើទស្សនះរបស់យើងឲ្យចេញជា រូបរាង។ មើលឃើញដោយការគិតដល់ទីជំរៅហើយរៀបចេញជាលំដាប់លំដោយការងារ និងចេញទៅធ្វីការងារនោះ។ '''២០៦ ដើម្បីទៅនិយាយជាមួយអ្នកដទៃមានប្រៀបលុះណា ៖''' :១. យើងជាមនុស្សសុចរិត និងស្អាតគ្មានក្នុងគ្មានក្រៅ, ស្អាតស្អំ។ យើងមិនប្រព្រឹត្តហើយមិនអនុញ្ញាត្តឲ្យអ្នកដទៃប្រព្រឹត្តគឺក្រាញនរនាល ប្រឆាំងទប់ទល់, ដេញធាក់អំពើអាក្រក់គ្រប់ទីកន្លែង ហើយ ដាំអំពើល្អទ្បើងវិញ :២. បញ្ញាភ្លឺថ្លា និងកាន់, ការពាររបស់ពិត ចេះនិយាយថាចេះ មិន ចេះនិយាយថា '''២០៧ ស្ថានភាពប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ៖''' :១. ពលរដ្ឋភាគច្រើនជាអ្នកញៀនស្រា ញៀនគ្រឿងញៀនដែលនាំឲ្យបំផ្លាញខួរក្បាល គឺបំផ្លាញការគិតដែលជាតួបញ្ញា :២. លេងល្បែងស៊ីសងផ្សេងៗបង្កើតចោរកម្ម និងភាពក្រីក្រដោយសារចាញ់ល្បែង និងបំផ្លាញពេលវេលា :៣. ចំលងវប្បធម៌បរទេសគឺមានលក្ខណៈជាអ្នករងឥទ្ធិពល ធ្វើឲ្យប្រទេសបាត់អត្តសញ្ញាណជាតិជាដំណើររលត់រលាយជាតិ :៤. ភាពអាត្មានិយមមិនខ្វល់ជាមួយអ្នកដទៃធ្វើយ៉ាងណាឲ្យតែបានប្រយោជន៍មកខ្លួន ធ្វើឲ្យមានការបែបបាក់ជាតិ :៥. ភាពល្ងង់ខ្លៅ និងភាពអសកម្មក្នុងការចូលរួមកសាងប្រទេសជាតិ គឺពួកគាត់ចូលចិត្តផ្អែកលើអ្នកដទៃធ្វើឲ្យហើយពួកគាត់ចាំសើយផលដោយចង់បានប៉ុន្តែមិនចូលរួមធ្វើ។ ដើម្បីបំបែកស្ថានភាពខាងលើនេះបានគឺប្រើពីរវិធីពន្យល់លើគោលបីសំខាន់យ៉ាងគឺ ប្រជាធិបតេយ្យ ទាញឲ្យបានជាប្រយោជន៌អតិបរិមាពីកិច្ចបដិបត្តិព្រះធម៌ និងសីលធម៌សង្គម ប្រើវិធានការច្បាប់ដែលដំបូងបំផុតគឺយកយន្តការ៨ចំណុចទៅដាក់ក្នុងប្រពន្ធ័ដឹកនាំរដ្ឋដើម្បីកាត់បន្ថយអំណាចរដ្ឋធ្វើឲ្យសិទ្ធិ និងអំណាចក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិ ស្ថិតក្នុងកណ្តាប់ដៃប្រជាពលរដ្ឋ។វិធានការនេះកើតមានបានលុះណាមានសម្លេងគាំទ្រ គ្រប់គ្រាន់ពីពលរដ្ឋ។ '''២០៨ ក្រុមរបស់ គសប ពួកអ្នកត្រូវយល់ថាអ្នកមានឧបសគ្គធំៗចំនួនពីរ ៖''' :១. អំណាចផ្តាច់ការសង្កត់ពីលើពួកអ្នកគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់ជាពិសេសអ្នកទន់ខ្សោយក្នុងសង្គម :២. សង្គា្រមចិត្តសាស្ត្រគ្រប់បែបយ៉ាងពីមនុស្សខ្មែរផ្សេងៗទៀតដែលមានគំនិតផ្ទុយពីពួកអ្នក។ ចុះភាពអសកម្មរបស់ពលរដ្ឋមិនមែនជាឧបគ្គទេរឺ? :៣. ភាពអសកម្មរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ '''២០៩ បើអ្នកស្គាល់ខ្លួនឯងច្បាស់ស្គាល់ឧបសគ្គស្គាល់សត្រូវច្បាស់លាស់ដោយគ្មានមោទនភាពខ្លួនឯង, អ្នកចេញប្រយុទ្ធ១០០០ដងអ្នកឈ្នះទាំង១០០០ដង អាចធ្វើដូច្នេះបានលុះណាអ្នកមានចិត្តស្មើ។ :១. ការស្គាល់ខ្លួនឯង៖ ត្រូវស្គាល់ដួងចិត្តខ្លួនឯងឲ្យបានច្បាស់ថាចិត្តរបស់អ្នកវាចង់ធ្វើពិតប្រាកដ ឬគ្រាន់តែរំជួលចិត្ត, ពេលអ្នកមានលក្ខណបែបនេះធ្វើឲ្យអ្នកមានទំនុកចិត្ត និងលំនឹងផ្លូវចិត្ត, ចំណុចនេះមិនងាយប៉ុន្មានទេដោយយើងបោះខួរក្បាលចូលទៅក្នុងចិត្តខ្លួនឯងដើម្បីយល់ពីចិត្ត ខ្លួនឯងឲ្យបានច្បាស់,អ្នកជាមនុស្សមានវត្ថុបំណងពិតប្រាកដហើយបំណងនេះគឺជាបំណងប្រាសចាកភាពអាត្មានិយមមិន កុហកខ្លួនឯងនេះជាចំណុចមិនអាចខ្វះបានក្នុងនាមជាមនុស្សជួយមនុស្សជាច្រើនហើយការងារយើងធ្វើគឺចង់បង្ក្រាបអំពើ អាក្រក់ហើយចង់ឲ្យមនុស្សទាំងអស់រស់នៅក្នុងក្រោមច្បាប់ទាំងអស់គ្នា, បញ្ហារួមត្រូវចូលរួមដោះស្រាយរួមគ្នា។ ការស្គាល់ខ្លួនឯងកាន់តែល្អិតទៅៗអ្នកអាចតាមទាន់ខណៈចិត្តរបស់អ្នក(មនុស្សដែលពូកែនិយាយគឺជាមនុស្សពិចារណាច្រើន ហើយ ភាសានិយាយជាភាសាដួងចិត្ត)។គុណសម្បត្តិរបស់អ្នកគ្រប់គ្រាន់ហើយ ឬនៅ? អាចទប់ទល់ជាមួយឧបសគ្គបានទេ? ត្រូវមានទស្សនះច្បាស់លាស់ គឺខួរក្បាល របស់អ្នក ត្រូវមានគំនិតស្រមើស្រមៃទុកមុននៅពេលយើងចាប់ផ្តើមធ្វើដូចអ្វីដែលយើងគិតប្រសិនបើខុសបន្តិចបន្តួចអាចកែតំរូវបាន, បើស្ថានភាពបែបហ្នឹងមកដល់យើងគួរធ្វើដូចម្តេច(Dream)។ :២. ការស្គាល់ឧបសគ្គ ៖ ស្គាល់ចំណុចខ្លាំង និងចំណុចខ្សោយរបស់ឧបសគ្គ, ស្គាល់គោលដៅ និងវត្ថុបំណងរបស់ឧបសគ្គ '''២១០ ពួកយើងកំពុងតែកសាងក្រុមមួយដែលមានលក្ខណៈ ៖''' :១. កសាងមនុស្សដែលមិនចង់បាន និងមិនជាប់ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនប៉ុន្តែទៅធ្វើព្រោះឃើញអ្នកដទៃមានទុក្ខលំបាកផ្សេងៗ :២. កសាងទំនុកចិត្តដោយឈរលើបាតគ្រឹះសុចរិតទៀងត្រង់គ្មានក្នុងគ្មានក្រៅឲ្យតែរឿងណាដែលយើងនិយាយទៅ មិនប៉ះពាល់ដល់សន្តិសុខជាតិគឺពួកយើងលើកមកនិយាយទាំងអស់ដើម្បីឲ្យអ្នកដទៃយល់ផង, ចំណុចត្រង់នេះ ធ្វើឲ្យជាតិយើងមានសាមគ្គីហើយប្រមុខក្រុមសំខាន់ណាស់គ្មានការលាក់បាំងសូម្បីរឿងផ្ទាល់ខ្លួន, ការប្រជុំគ្នា ញឹកញាប់បើកចំហរ ស្វ័យទិទាន រិះគន់គ្នាចំមុខដោយដួងចិត្តស្មោះត្រង់មិនបំពានព្រោះជាប់លោកធម៌ និងអគតិធម៌៣. បង្កើតឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវលើកាតព្វកិច្ចចំពោះពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូប '''២១១ តើគោលរបស់ក្រុមយើងគឺអ្វីខ្លះ?''' :១. ដើម្បីផលប្រយោជន៍រួម, ផលប្រយោជន៍ជាតិ ទាំងអស់គ្នាមិនមែនអ្នកស៊ីឈ្នួលនយោបាយទេ :២. ការងារគ្រប់បែបយ៉ាងគឺជាការងារឧត្តមគតិ(ស៊ីបាយផ្ទះឯងប៉ុន្តែធ្វើការឲ្យគេ) '''២១២. ដើម្បីសម្រេចគោលបំណងទាំង៤ខាងលើគឺយើងត្រូវមាន៖''' :១. កន្សោមទស្សនះដែលអាចដោះស្រាយបញ្ហាជាតិសំខាន់ដែលពួកយើងហៅថាមនោគមវិជ្ជា :២. អ្នកពន្យល់ទស្សនះដល់ព្រមដោយសម្បយុត្តិ(បេះដូងសុចរិត, ពូកែពន្យល់, មានបញ្ញាវាងវៃ, សុខភាពល្អនិយាយរួមជាគឺជាជនគំរូ) :៣. មធ្យោបាយផ្សព្វផ្សាយយើងពឹងវិទ្យុ និងតាមបច្ចេកទេសផ្សេងៗហើយយើងត្រូវការថវិកាជាចាំបាច់ដើម្បីដំណើរការ ឲ្យសកម្មភាពទាំងនេះប្រព្រឹត្តទៅបាន៤. អ្នកពង្រីកគំនិតត្រូវយល់ពីមនោគមវិជ្ជារបស់ គសប ដូចមានចែងក្នុង លក្ខណសម្បត្តិដែល គសប កំណត់ទុកជាខ្នាតវាស់ស្រាប់(ទាំងចាស់ក្មេង, សិស្ស, និស្សិត, ព្រះសង្ឃ….) '''២១៣ បន្ទាប់ពីមានយន្តការ៨ចំណុចត្រូវបានដាក់ចូលនៅក្នុងប្រពន្ធ័ដឹកនាំស្រុកយើងហើយវត្ថុបំណងបន្តរបស់ពួកយើងគឺ៖''' :១. សេរីភាព ៖ មនុស្សគ្រប់រូបក្រៅពីសេរីភាពផ្នែករាងកាយគឺយើងត្រូវការសេរីភាពផ្នែកខួរក្បាល។ នេះជាបាតគ្រឹះនៃការលូតលាស់ផ្នែកខួរក្បាល ដែលនាំឲ្យកើតគំនិតថ្មីក្នុងការចូលរួមអភិវឌ្ឍន៌ប្រទេសជាតិ។ :២. យុត្តិធម៌ ៖ បែងចែកភោគទ្រព្យជាតិដោយយុត្តិធម៌ ពិសេសក្នុងប្រពន្ធ័តុលាការអ្នកប្រព្រឹត្តខុសត្រូវតែទទួលទោស។ :៣. ភាពស្មើមុខគ្នាក្នុងភាពជាម្ចាស់៖ យើងគ្រប់គ្នាមានសិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងនាមជាម្ចាស់ប្រទេស តែយើងត្រូវការភាពជាម្ចាស់ របស់យើងគ្រប់គ្នា។ វណ្ណៈថ្នាក់វាគ្រាន់តែជាសំបកដែលអត់ប្រយោជន៌អ្វីសោះដល់ពលរដ្ឋម្ចាស់ប្រទេសវាមានតែបង្កើតការ ឈឺចាប់ដល់ពលរដ្ឋតាមរយៈមុខងារជាឯកឧត្តម… :៤. ប្រទេសពោរពេញដោយលោកសម្ភារៈ(បច្ច័យបួន) '''២១៤ យន្ដការ៨ចំណុចដើម្បីកាត់បន្ថយអំណាចរដ្ឋរបស់ គណបក្ស សម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិប្បតេយ្យ៖''' :១. ត្រូវកំណត់អាណត្ដិនាយករដ្ឋមន្ដ្រី (២ អាណត្ដិ)។ :២. មិនអនុញ្ញាតឱ្យនាយករដ្ឋមន្ដ្រីបង្កើតក្រុមអង្គរក្ស ដោយខ្លួនឯង។ :៣. នាយករដ្ឋមន្រ្តីត្រូវរស់នៅក្នុងផ្ទះដែលផ្ដល់ដោយរដ្ឋ។ :៤. ត្រូវបង្កើតតុលាការរដ្ឋបាល។ :៥ ត្រូវសុំការទុកចិត្ដពីសភា សម្រាប់តួនាទី ភារកិច្ច និងឋានន្ដរសក្ដិចាប់ពីថ្នាក់ឧត្ដមសេនីយ៍ យោធា និងនគរបាល។ :៦ អព្យាក្រឹត្យមន្ដ្រីរាជការ។ :៧. បោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់ ជ្រើសរើស និងទំលាក់តំណាងគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់ ដោយប្រជាពលរដ្ឋ (ថ្នាក់ឃុំ/សង្កាត់ ស្រុក/ខណ្ឌ/ក្រុង និងខេត្ដ/រាជធានី)។ :៨. ប្រើប្រព័ន្ធចម្រុះដើម្បីជ្រើសរើសតំណាងរាស្ដ្រ។ '''២១៥ ដំណើរបីយ៉ាងដែលនាំឲ្យយឺតយូរក្នុងការយល់សេចក្តីពិតគឺ៖''' :១. ទិដ្ឋិ ៖ គេយល់ថាអីញ្ចឹងហើយដោយក្នុងនោះអាចយល់ខុស ឬយល់ត្រូវតែខុសកាល, ការប្រកាន់ខ្ជាប់ :២. មានះ ៖ អំណួតអួតអាង, សេចក្តីប្រកាន់ :៣. តណ្ហា ៖ ជាមនុស្សដែលតែងតែជាប់នឹងលោកធម៌ ទាំងប្រាំបី លាភ យស សរសើរ សុខ គ្មានលាភ គ្មានយស គ្មានសរសើរ គ្មានសុខនិង អគតិធម៌ '''២១៦ ចំណុច ៥ យ៉ាង ដែលសមាជិករបស់គណបក្សសម្ព័ន្ធត្រូវពិចារណាមានដូចខាងក្រោម ៖''' :១ មនសិការ ៖ ដំណើរការនៃការវែកញែក ដឹងខុសត្រូវ តាមរយៈការពិចារណា :២. ចរិត ៖ មានបីយ៉ាងគឺការប្រព្រឹត្តល្អដោយការយ ហៅថាកាយសុចរិត ដោយចិត្តបរិសុទ្ធហៅហថាមនោ វចីសុខរិត, សុចរិត(សុចរិតគឺជាសមិទ្ធផលដែលកើតទ្បើងពីការពិចារណារវាងក្បាល និងបេះដូលឧបេក្ខា)។ :៣. ប្រយោជន៍រួមគឺវាបញ្ច្រាសជាមួយភាពអាត្មានិយម។ :៤. ប្រជាធិបតេយ្យ សិទ្ធិ និងអំណាចក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិស្ថិតក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ៥. គោរពសិទ្ធិបុគ្គល។ '''២១៧ ធាតុរបស់ខួរក្បាលរួមមាន៥តាមលំដាប់លំដោយគឺ ៖''' :១. សតិ សតិគឺការដឹង(ដឹងថាខ្លួនកំពុងធ្វើអ្វី)។ សតិកើតឡើងក្រោយពេលដែលយើងផ្ចង់ការដឹងរួច ហើយ។ :២. សម្បជញ្ញ ជាធម្មធាតុដែលនាំឲ្យមនុស្សចេះឆ្ងល់ ចេះត្រិះរិះពិចារណា ដឹងអ្វីខុសអ្វីត្រូវ។ :៣. មនសិការ គឺការវែកញែកតាមបែបការដឹងខុសដឹងត្រូវ អ្វីល្អអ្វីអាក្រក់តាមរយៈការពិចារណារបស់សម្បជញ្ញខាងលើ។ :៤. ឧត្តមគតិ បន្ទាប់ពីដឹងថាអ្វីខុសអ្វីត្រូវហើយគឺតាំងស៌ប់លើអ្វីដែលយល់ថាត្រឹមត្រូវមិនទំលាក់។ ឧត្តមគតិគឺជាគុណធម៌ដែលល្អជាងគេបំផុតហើយវាជួយឲ្យឈ្នះសត្រូវគ្រប់បែបយ៉ាងក្នុងខ្លួនយើង តែវាច្រើនតែបញ្រ្ជាស់ជាមួយចិត្ត។ ពេលខ្លះចិត្តចង់លុតក្រាបតែឧត្តមគតិ វាប្រាប់ថាមិនអាចទេ។ មនុស្សចាស់នៅក្នុងប្រទេសខ្មែរភាគច្រើនគ្មានឧត្តមគតិទេ ព្រោះគាត់មិនដែលតាំងស៌ប់លើឧត្តមគតិឡើយ គាត់ច្រើនតែគិតថាធ្វើតែតាមគេតាមឯងទៅ ឯក្មេងសំរេចចិត្តធ្វើលឿនតែប្រែប្រួលក៌លឿនគឺច្រើនតែមិនស្គាល់ខ្លួនឯង ស្មានថាខ្លួន ស្នេហាជាតិតែការពិតគេពុលនឹងមុខមាត់ តួនាទី បុណ្យសក្តិ…ដូច្នេះយើងត្រូវតាមដានចិត្ត និងខួរក្បាលជាប្រចាំ។ ទណ្ឌកម្មរបស់ឧត្តម គតិគឺវិប្បដិសារីនូវអ្វីដែលខ្លួនធ្វើ ខុស។ :៥. បញ្ញា ជាបទពិសោធន៌នានាសំរាប់ជំនួយការគិតពីចារណាថ្លឹងថ្លែង។ បញ្ញាជាអ្នកវែកញែក និងអារកាត់បញ្ហា។ទាំង៥ខាងលើវាអាចកើតឡើងបានព្រោះគេមានបេះដូងស្អាត ស្ងប់ គ្មានពិសពុលបើមិនដូច្នេះទេចិត្តដ៌កខ្វក់នឹងបញ្ជាឲ្យ៥ខាងលើធ្វើសកម្មភាពបំរើចិត្តដ៌កខ្វក់នោះ។ '''២១៨ លក្ខណសម្បិត្តរបស់ជនគំរូទាំងទ្បាយលើលោក៖''' :I. សុចរិត (ការពិចារណា ដោយប្រើ ក្បាល+បេះដូងឧបេក្ខា(មានសេចក្តីអាណិត និងស្រលាញ់នៅក្នុងនោះ នេះហើយជាឧបេក្ខាបរិសុទ្ធ,ទៀងត្រង់ មិនលំអៀង ស្រលាញ់ប្រជាពលរដ្ឋដូចជាក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្លួនចំណុចត្រង់នេះកើតបានលុះណាតែជាមនុស្សឈ្នះលោកធម៌ និង ជាមនុស្សយល់ពីព្រះធម៌, កាយ វាចា មនោសុចរិត), ឥតបំផ្លាញគេ :II. សំបូរគតិ ឬ សំបូរទស្សន (ទស្សនរួមជាមួយ និងទង្វើជាក់ស្តែងដើម្បីឲ្យបានសំរេចនូវគោលដៅ គឺការជួយប្រទេសរបស់ខ្លួន និងសមាជិករបស់ខ្លួនឲ្យបានជោគជ័យផងដែរ, ទស្សនវាជាធម្មជាតិម្យ៉ាងអរូបី ហើយវាមានទំនាក់ទំនងរវាងហេតុ និងផលបើទស្សនដែលមិនបានគិតពិចារណាច្បាស់លាស់កាលណាយើងយកមកប្រត្តិបត្តិវានាំមកនូវសេចក្តីវិនាសតែបើយើងពិចារណាយ៉ាងល្អិតល្អន់វានាំមកនូវការរីកចំរើន) :III. ជាអ្នកហ៊ានប្រកួតប្រជែងចំពោះមុខមហាជនដើម្បីបង្ហាញពីអ្វីដែលយល់ឃើញថាត្រឹមត្រូវ (Challenge) ។ :IV. សេចក្តីប្តេជ្ញាចិត្តខ្ពស់ដើម្បីដាក់នូវអ្វី ដែលខ្លួនយល់ឃើញថាត្រឹមត្រូវនោះឲ្យបានសម្រេច(Commitment) :V. ជាក់ស្តែងនិយមគឺទទួលយកភាពជាក់ស្តែងមកដោះស្រាយ :VI. ពូកែពន្យល់នូវអ្វីដែលជាការយល់ឃើញរបស់ខ្លួនឲ្យគេបានយល់ឃើញដូចខ្លួន។ (Convince) :VII. ជាអ្នកដែលចេះបណ្តុះបណ្តាលមនុស្សហើយជាអ្នកចេះប្រើមនុស្សឲ្យត្រូវជំនាញរបស់ពួកគេ។ :VIII. ជាអ្នកដែលសកម្ម ( គ្រប់សកម្មភាព ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ រាប់ទាំងពីការគិតផងដែរ )។ (Active) :IX. ជាអ្នកដែលឈ្នះលោកធម៌ (លោកធម៌ទាំងប្រាំបី លាភ យស សរសើរ សុខ និងគ្មានលាភ គ្មានយស គ្មានសរសើរ គ្មានសុខ) និង មិនជាប់អគតិទាំងបួន ស្រាលាញ់ ស្អប់ ខ្លាច និង អវិជ្ជា។ :X. ជាអ្នក ដែលមានថាមពល (កម្លាំងកាយសម្បទា មាំមួន សុខភាពល្អ) '''២១៩ ចំណាត់ថ្នាក់ប្រភេទមនុស្សពីទាបទៅខ្ពស់៖''' :១ ពួកសាសនា ជាក្រុមមនុស្សអាត្មានិយមបំផុតគិតតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនមិនខ្វល់ជាមួយអ្នកណាទាំងអស់ :២ ពួកផ្តាច់ការគិតតែពីក្រុមគ្រួសារ និងបក្សពួកខ្លួនពលរដ្ឋលំបាកវេទនាយ៉ាងណាមិនសូវគិតគូរទ្បើយហើយជាទូទៅប្រទេសដែលដឹកនាំ តាមផ្តាច់ការរីកចំរើនទៅបានលុះណាមេដឹកនាំផ្តាច់ការជាមនុស្សឈ្នះលោកធម៌ទាំង៨ និង ទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លា :៣. ពួកជាតិនិយម មាន ហូជីម៉ីញជាគំរូជាតិណាស្លាប់ក៏មិនគិតដែរឲ្យតែជាតិឯងរស់ :៤. ពួកប្រជាធិបតេយ្យ បេះដូងបើកទូលាយដោយឈរលើការគោរពសិទ្ធិមនុស្សេជាសកល :៥. អ្នកធម៌ មានព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាគំរូ លោកមានដួងចិត្តមេត្តាមហាសាល រាប់ទាំងមនុស្ស សត្វ ធម្មជាតិ ។ ល។ '''២២០ មនុស្សដែលរស់នៅលើលោកនេះមានបួនប្រភេទ ៖''' :១. មនុស្សដែលចាំតែគេជួយ និងងាប់តែគេជាន់ដូចជាជនជាតិដែលល្ងង់ៗចាញ់ទាំងសត្វទៅទៀត :២. ពួកអ្នកចេះ អ្នកដឹង រស់នៅឆ្ងាយពីសង្គមមិនដែលខ្វល់ពីអ្នកណាដូចជាឈ្លើង, ព្រូន, តេនញ្ញា, ជាចំណែកលើសនៃសង្គម(ដូចជា បុគ្គលិកក្រុមហ៊ុនខ្លះៗ, ពួកអ្នកជំនួញខ្លះៗ។ ល។ ) :៣. ក្រុមកាត់តំរង់ពួកឆ្លាត, ពួកអ្នកចេះពួកអ្នកដឹងរស់នៅបៀតបៀនអ្នកដទៃឲ្យតែបានមកលើខ្លួនឯង, ប្រើចំនេះដឹងដើម្បីបំរើមហិច្ឆតារបស់ខ្លួនបានដល់ពួកនយោបាយធំៗនៅក្នុងប្រទេសផ្តាច់ការ និងកុំម្មុយនីស, ពួកមេសាសនាជាដើម។ :៤. ពួកចេះតែឈឺឆ្អាលគេជានិច្ចទោះរឿងនោះមិនទាក់ទងជាមួយខ្លួនក៏ដោយពួកនេះបានដល់ពួកអ្នកមានចិត្តព្រះ, ពួកមានសីល, ពួកយល់ពីព្រះធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ(យូរមានមួយ)។ '''២២១ មនុស្សត្រូវរស់នៅដើម្បីបំពេញការងារបួនយ៉ាង៖''' :១. មនុស្សធ្វើការងារដើម្បីរស់(បច្ច័យបួនសំខាន់ណាស់ដើម្បីរស់) :២. ការងាររៀនសូត្រ (មានជំនាញពិតប្រាកដយ៉ាងតិចមួយ) :៣. បំរើសេចក្តីស្រលាញ់របស់ខ្លួន, មនោសញ្ចេតនា(មេត្តា, ករុណា) :៤. ការងារជាឧត្តមគតិគឺការកាន់អំពើល្អមិនទំលាក់, ប្រឆាំងតតាំងនឹងអំពើអាក្រក់គ្រប់បែបយ៉ាង។ '''២២២ អ្នកអាចបិតបាំងការពិតបានតែអ្នកមិនអាចកាទ្បៃការពិតបានទេ, ពេលដែលយើងមានជីវិតយើងត្រូវតែចាប់ផ្តើមភាពរឹងមាំផ្តើមចេញពីខ្លួនយើងទៅមុន៖''' :១. ដើម្បីកើតសាមគ្គីផ្ទៃក្នុងបានលុះណាមនុស្សយល់, មានយុត្តិធម៌, សុចរិតភាពហើយបាត់ភាពអាត្មានិយម :២. មិនត្រូវមានការកេងប្រវញ្ច័លើគ្នា(កេងប្រវញ្ច័ទាំង ថវិកា កំលាំង និងគំនិត :៣. ចេះស្តាប់ហេតុផលគ្នាទៅវិញទៅមកដោយមិនផ្អែកលើអគតិធម៌ទាំង ៤ ឬលោកធម៌ទាំង ៨ '''២២៣ មនុស្សខ្មែរយើងមានលក្ខណៈ៤ យ៉ាង៖''' :១. ការគិតវាខ្លីបំផុតគឺគិតតែរឿងស៊ី ដេក ដើរលេង និង រួមភេទ :២. មនោសញ្ចេតនា មេត្តា ករុណា ក៏ខ្លីបំផុត, គិតតែក្រុមគ្រួសារខ្លួនឯង ឬ ត្រឹមតែប្តីប្រពន្ធ កូនចៅ, សូម្បីឪពុកមា្តយក៏មិនសូវនឹកគិតដល់… :៣. សេចក្តីអធិដ្ឋាន ក៏ខ្លីមិនដែលចង់ធ្វើការងារណាដែលបានប្រយោជន៍ដល់មនុស្សទូទៅ, ឬសង្គមជាតិទាំងមូល… :៤. មិនស្អប់អំពើអាក្រក់ ហើយថែមទាំងហ៊ានប្រព្រឹត្តយ៉ាងសប្បាយ និងពេញចិត្តដូចជាធ្វើផ្ទុយពីសីល៥… '''២២៤ មនុស្ស មានៈមាន៣ យ៉ាង៖''' :១. ខុសហើយមិនព្រមទទួលថាខុស :២. ជាមនុស្សដែលបា្រប់ហើយមិនស្តាប់ :៣. ជាមនុស្សដែលតែងតែទទួលកំហុសតែមិនកែប្រែអ្វីបន្តិចសោះទ្បើយ '''២២៥ កត្តាសក្តានុពលរបស់ប្រទេសខ្មែរមាន៖''' :១. កត្តាទឹកដីខ្មែរសំបូរទៅដោយជីជាតិ និងរងគ្រោះធម្មជាតិតិចបំផុតបើធៀបប្រទេសដទៃ :២. កត្តាចិត្តសប្បុរសរបស់ខ្មែរមានឈាមឧត្តមគតិហើយថែមតែបញ្ញាគឺគ្រប់គ្រាន់ដោយប្តូរពីការជឿទៅយល់ចប់សព្វគ្រប់ :៣. កត្តាព្រះធម៌ជាមេរៀនសិក្សាឲ្យស្គាល់ធម៌ដើម្បីប្រតិបត្តិឲ្យបានសេចក្តីសុខនៅក្នុងជាតិនេះ '''២២៦ ពូជខ្មែរយើងមានស៊ែនល្អៗជាច្រើនប៉ុន្តែត្រូវបាត់ជិតអស់ហើយដោយសាររបបនយោបាយ និងពួកអ្នកសាសនា ៖''' :១. សុចរិតភាព(កត្តាចិត្ត) :២. ភក្តីភាព(កត្តាចិត្ត) :៣. ភាតរះភាព(កត្តាចិត្ត) :៤. កត្តាព្រះធម៌ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សមានការវែកញែកយ៉ាងល្អិតល្អន់ និងតែងតែមានហេតុផលមិនមែនជំនឿនោះទេ :៥. កត្តាទឹកដីប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់ '''១២៧ ដើម្បីឲ្យការជជែកគ្នាមានប្រយោជន៍ និងព្រមព្រៀងគ្នាបានលុះណាតែមាន៖''' :១. ទិសដៅរួម :២. ប្រយោជន៍រួម :៣. មានសីលធម៌ :៤. ការមិនលំអៀងដោយអគិណាមួយ (ស្អប់, អាណិត, ខ្លាច និងអវិជ្ជា) '''១២៨ ជីវិតត្រូវរស់នៅដើម្បីអ្វី៖''' :១. ដើម្បីធ្វើប្រយោជន៍សម្រាប់អ្នកដទៃគឺមានន័យថាធ្វើប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្លួនឯង, ត្រូវស្គាល់ខ្លួនឯងសិក្សាពីក្នុងខ្លួនអ្នកដើម្បីឲ្យស្គាល់អញ :២ ប្រើបា្រស់ អ្វីដែលខ្លួនមានដើម្បីជួយសង្គមជាតិយើង និងពិភពលោកក្លាយជាប្រទេសដ៏សម្យគួរ '''១២៩ ដើម្បីសង្កេត និងសម្គាល់មនុស្សម្នាក់យើងត្រូវ៖''' :១. ប្រើបញ្ញាសង្កេតតាមពាក្យសម្តី, ទឹកសម្លេង, អត្ថន័យ, វិធានការដែលបុគ្គលនោះបង្កើតមកដូចជា យន្តការ៨ចំណុចជាដើម, ការយល់ដឹងផ្សេងៗរបស់បុគ្គលនោះទាក់ទងនឹងជីវិត ជាពិសេសយល់ពីធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធរបស់អ្នកបង្កើត។ :២. សង្កេតរកមើលគុណសម្បត្តិ និងគុណតំលៃទាំងផ្នែកបេះដូង(សុចរិត) និងផ្នែកខួរក្បាល(មានអង្គប្រាំគឺសតិ សម្បជញ្ញ មនសិការ ឧត្តមគតិ និងបញ្ញា) '''២៣០ អ្នកទេសនាស្រុកខ្មែរភាគច្រើនបើមិននិយាយជាតិមុខជាតិក្រោយច្បាស់ជាគ្មានអ្វីនិយាយទេ''' '''ព្រោះពួកគេមិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិជាអ្នកផ្សាយធម៌។''' '''លក្ខណៈសម្បត្តិជាអ្នកផ្សាយធម៌មានលក្ខណៈ៥យ៉ាង៖''' :១. ជាបុគ្គលដែលមានចិត្តចង់ឲ្យអ្នកដទៃ សំគាល់បានតាមរយៈ កាយ វាចារ និងជាពិសេស គឺដួង ចិត្មានបេះដូងសង្គោះ :២. ជាអ្នកដែលយល់ច្បាស់លាស់ពីមេរៀនត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ និងអាចសន្និដ្ឋានបាន ហើយយល់ថាជាធម៌មិនមែន សាសនានោះទេ (ធម៌មានរូប ធម៌ឥតរូប និងលក្ខណះប្រតិកម្មរបស់វា ឬសង្ខារ)។ ដើម្បីឲ្យកាន់តែច្បាស់គឺយើងត្រូវវិបស្សនា។ កាលណាយើងពាល់ត្រូវធម៌ ឬស្តាប់យល់គឺយើង (អស់វិច្ចិកិច្ឆា, អស់សកាយទិដ្ឋិ, អស់សីលព័ទ្ធបរម្បស) :៣. គេត្រូវស្គាល់អំពីរបៀបនៃការផ្ទេរចំណេះដឹងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទៅកាន់អ្នកស្តាប់ធម៌គឺអ្នកត្រូវគិត ពិចារណារហូតដល់ អ្នកកើតសទ្ធា(តថាគត គ្រាន់តែបា្រប់រួចអ្នកបដិបត្តិដោយខ្លួនឯង)។ ធម៌ជាមេរៀនអាចសួរបាន សិក្សាបាន និងពិសោធន៍បាន ដូច្នេះអ្នកត្រូវជ្រះស្រលះ។ ដើម្បីជ្រះស្រលះគឺត្រូវសួរត្រូវស្គាល់ពីគោលដៅដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនាំទៅ។ គោលដៅគឺដើម្បីវាយ បំបែកទិដ្ឋិដែលភាន់ច្រលំថាមានអញព្រោះសតិដឹងរបស់យើងតាមមិនទាន់សេចក្តីពិតយើងភាន់ច្រលំថាមានអញ(ដំណើរទៅគឺ ធ្វើតាមមគ្គទាំង៨) :៤. អ្នកផ្សាយធម៌ត្រូវពាល់ធម៌ត្រូវ។ '''២៣១ បរទេសមានការធុញទ្រាន់អន្តារាគមន៍ជួយដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្មែរព្រោះ ៖''' :១. បញ្ហាខ្មែរដែលដោះស្រាយមិនចេះចប់មិនចេះហើយគណបក្សប្រឆាំង និងគណបក្សកាន់អំណាចពូកែបង្កើតបញ្ហាតែមិនពូកែដោះស្រាយ :២. ប្រទេសនិមួយៗកំពុងខ្វល់ខ្វាយចំពោះបញ្ហារបស់គេរៀងៗខ្លួនជាពិសេសវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ និងភេរវកម្មគ្រប់ជ្រុងជ្រោយលើប្រទេសក្នុងពិភពលោក :៣. ពិភពលោកបានផ្លាស់ប្តូរលើសេដ្ឋកិច្ចធំជាងនយោបាយ :៤. មានបញ្ហាធំៗដែលពិភពលោកត្រូវដោះស្រាយជាបន្ទាន់ ដូចជា នុយក្លេអ៊ែនៅកូររ៉ អ៊ីរ៉ង់ គ្រោះធម្មជាតិ និងពិភពលោកកើនកំដៅ ។ល។ '''២៣២ កិច្ចសន្យារបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាម្ចាស់ ជាមួយអ្នកកាន់ការងារប្រទេសជាតិដែលជាតំណាងធំៗមានបី ៖''' :១. រដ្ឋត្រូវរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមសាធារណៈកុំឲ្យមានភាពរញេរញៃដើម្បីឲ្យមនុស្សរស់នៅមានសុខសន្តិភាព :២. រដ្ឋត្រូវការពារទាំងសម្បត្តិវប្បធម៌(ប្រពៃណីវប្បធម៌បា្រសាទ) និង សម្បត្តិធម្មជាតិ(ព្រៃឈើបឹងបួ សមុទ្រ…) :៣. រដ្ឋត្រូវផ្តល់សេវាសាធារណ និង បង្កើត ការងារឲ្យប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីមានបច្ច័យបួនក្នុងការប្រើប្រាស់ :៤. បើរដ្ឋមិនធ្វើតាមកិច្ចសន្យាទាំងបីខាងលើយើងអាចទំលាក់បានបើលុះត្រារដ្ឋមិនបានប្រមូលផ្តុំអំណាច ហើយបច្ចុប្បន្នច្បាប់ទាំងអស់ កំពុងតែតែងទ្បើងដើម្បីចងរឹតរួតតែរាស្ត្រហើយគ្មានច្បាប់ណាចងរដ្ឋមន្ត្រី និងនាយករដ្ឋមន្ត្រីទ្បើយ, បច្ចុប្បន្នមាន អនុក្រឹតចេញពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី, ចេញពីរដ្ឋមន្ត្រី(សេចក្តីប្រកាស), ចេញពីមន្ទីរក្រសួង ឬនាយកដ្ឋាន(សារាចរណ៏)។ ស.ជ.ណ, ប្រកាស់, អនុក្រឹត្យគ្មានអំណាច យកទៅកាត់ក្តីបានទេបទបញ្ជា, ដីកាទាំងអស់នេះងាប់ប្រជាពលរដ្ឋណាស់។ '''២៣៣ បាបកម្ម ១០ យ៉ាងប្រឆាំងមនុស្សជាតិ៖''' :១. នយោបាយគ្មានគោលការណ៍ :២. ទ្រព្យសម្បត្តិមិនបានមកពីការងារ :៣. ការងារគ្មានមនសិការ :៤. ចំណេះដឹងគ្មាននិស្ស័យ :៥. ជំនួញគ្មានសីលធម៌ :៦. វិទ្យាសាស្រ្តគ្មានមនុស្សធម៌ :៧. សាសនាគ្មានករុណាធម៌ :៨. បុព្វសិទ្ធិគ្មានការទទួលខុសត្រូវ :៩. អំណាចគ្មានគណនេយ្យភាព :១០. ការអភិវឌ្ឍគ្មាននិរន្តរភាព '''២៣៤ មនុស្សដែលប្រសព្វនិយាយមានលក្ខណៈ៖''' :១. មានលក្ខណៈជាជនគំរូ និងលក្ខណសប្បុរស :២. មានបំណងចង់ជួយ ឬសង្គ្រោះពិតប្រាកដ, យល់អាថ៌សេចក្តីនៃពាក្យដែលយើងស៊កបញ្ចូលក្នុងឃ្លា, មានសណ្តានជាអ្នកជួយ :៣. ស្គាល់ខ្លួនឯង, ស្គាល់អញជាអ្វី, ស្តើងអញស្គាល់ខ្លួនឯង, ស្តើងអញ :៤. បេះដូង និងក្បាលធ្វើការស្រប់គ្នាគ្មានក្នុងគ្មានក្រៅជាមនុស្សដែលមានគុណធម៌មានវោហារសាសន៍ '''២៣៥ គុណសម្បត្តិរបស់បណ្ឌិត មាន ៖''' :១. ជាមនុស្សដែលមានគតិ :២. ជាមនុស្សដែលមានគតិបណ្ឌិត អ្វីដែលគេពិចារណា សមហេតុផល និងអាចអនុវត្តន៍បាន :៣. ជាមនុស្សដែលមានទស្សនវិស័យភ្លឺថ្លា៤. ជាមនុស្សដែលមានបេះដូងបរិសុទ្ធស្មោះត្រង់ មេត្តា ករុណា និងឧត្តមគតិ ។ល។ '''២៣៦ តាមព្រះពុទ្ធសម្មាមគ្គ(អដ្ឋង្គិកមគ្គ) ដំណើរការនៃការប្រើបញ្ញា មាន៨ជំហានគឺ ៖''' :១. សម្មាទិដ្ឋិ សេចក្តីយល់ឃើញត្រូវ (ពាក្យផ្ទុយ មិច្ឆាទិដ្ឋិ)។ (បញ្ញា) :២. សម្មាសង្កប្ប ឬសម្មាសង្កប្បៈសេចក្តីត្រិះរិះត្រូវ, តម្រិះត្រូវ(ពាក្យផ្ទុយមិច្ឆាសង្កប្បៈ), ពេលឃើញអ្វីត្រូវត្រិះរិះរកហេតុផលក្នុងផ្លួវត្រូវ។ (បញ្ញា) :៣. សម្មាវាចាសម្តីត្រូវ, ប្រើជាសម្មាពាក្យក៏បាន, ការនិយាយណាដែលមិនផ្តល់ការឈឺចាប់ដល់អ្នកដទៃ ការនិយាយដែលមានប្រយោជន៍ហើយគ្មានចេតនាធ្វើឲ្យអ្នកដទៃឈឺចាប់ដោយសម្តីរបស់ខ្លួន។ (ពាក្យផ្ទុយមិច្ឆា វាចា ឬមិច្ឆាពាក្យ) (សីល៖ការអប់រំ) :៤. សម្មាកម្មន្តៈការងារត្រូវ(ពាក្យផ្ទុយមិច្ឆាកម្មន្តៈ), ការប្រើកំលាំងតាមផ្លូវកាយត្រូវដូចជាជួយអ្នកដទៃពេលគេឈ្លោះគ្នាជាដើម, (ពាក្យផ្ទុយ មិច្ឆាកម្មន្តៈ)។ (សីល៖ការអប់រំ) :៥. សម្មាអាជីវៈ ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ៖ ប្រើជាសម្មាអាជីវោ ឬ សម្មាអាជីព, សម្មាជីព, សម្មាជីវៈក៏បាន (ពាក្យផ្ទុយ មិច្ឆាអាជីវៈ ឬមិច្ឆាអាជីវោ ឬ មិច្ឆាអាជីព, មិច្ឆាជីព)។ (សីល៖ការអប់រំ) :៦. សម្មាវាយាមៈ ព្យាយាមត្រូវ, ប្រើជាសម្មាព្យាយាមក៏បាន, លក្ខណសម្បត្តិរបស់ចិត្ត, ចិត្តអំណត់, ព្យាយាមក្នុងដំណើរហី, (ពាក្យផ្ទុយ មិច្ឆាវាយាមៈ ឬមិច្ឆាព្យាយាម)។ (សមាធិ) :៧. សម្មាសតិស្មារតីត្រូវ, ការរឭកត្រូវ, ការរលឹកដឹងក្នុងក្របខ័ណ្ឌកាយពីក្បាលដល់ចុងជើងស្ទង់ឲ្យឃើញវេទនា, (ពាក្យផ្ទុយមិច្ឆាសតិ)។(សមាធិ) :៨. សម្មាសមាធិសមាធិត្រូវ, បាតគ្រឹះវាគឺឧបេក្ខា, ចិត្តមូលលើឧបេក្ខា, ចិត្តធម្មតាចិត្តហី, (ពាក្យផ្ទុយមិច្ឆាសមាធិ) ។ ល។ (សមាធិ) '''២៣៧ បុញ្ញកម្ម៖ អំពើបុណ្យមាន១០យ៉ាងគឺ៖''' :១ ទាន ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការឲ្យទាន :២ សីល ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការរក្សាសី :៣ ភាវនា ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការចម្រើនធម៌ដែលគួរចម្រើនឲ្យកើតមានក្នុងចិត្ត :៤ អបចាយន ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការគោរពកោតក្រែងឳនលំទោនជឿស្តាប់បុគ្គលគួរគោរព :៥ វេយ្យាវច្ច ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការខ្នះខ្នែងខ្វល់ខ្វាយចាត់កិច្ចការបុណ្យ ឬបម្រើក្នុងការធ្វើបុណ្យ :៦ ធម្មទេសនា ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការសម្តែង ឬពន្យល់ធម៌ឲ្យគេស្គាល់ ឬបង្រៀនឲ្យគេបានចេះធម៌ផង :៧ ធម្មស្សវន ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការស្តាប់ដោយគោរពគឺស្តាប់ដោយការយកចិត្តទុកដាក់ :៨ បត្តិទាន៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការឲ្យចំណែកបុណ្យគឺជូន ឬឧទ្ទិសចំណែកបុណ្យដែលខ្លួនបានហើយឲ្យទៅអ្នកដទៃ :៩ បត្តានុមោទនា ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការរត្រេកអរទទួលយកចំណែកបុណ្យដែលគេឲ្យមកខ្លួន។ :១០ ទិដ្ឋុជុកម្ម ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការធ្វើសេចក្តីយល់ឃើញរបស់ខ្លួនឲ្យត្រូវត្រង់តាមផ្លូវពិត គឺធ្វើប្រាជ្ញាជាសម្មាទិដ្ឋិឲ្យកើតមានក្នុងសន្តានចិត្ត។ '''២៣៨ សប្បុរិសធម៌ ៧យ៉ាង គឺ ៖''' :១. ធម្មញ្ញុតា៖ស្គាល់ហេតុ, ស្គាល់ធម៌ ធម៌ក្នុងលោកមានហេតុមានផល :២. អត្ថញ្ញុតា៖ ស្គាល់ផលរបស់ហេតុ :៣. អត្តញ្ញុតា ៖ ស្គាល់ខ្លួនឯងថាពីក្បាលដល់ចុងជើងមានអញដែរ ឬទេ, ស្គាល់ចិត្តខ្លួនឯងជាការស្គាល់ ដ៏កំរ :៤. មត្តញ្ញុតា ៖ ស្គាល់ប្រមាណ :៥. កាលញ្ញុតា ៖ ស្គាល់កាល ឬ ស្គាល់កាលៈទេសៈ :៦. បរិសញ្ញុតា៖ ស្គាល់ប្រជុំជន គឺស្គាល់ទីកន្លែងប្រជុំជន និងពពួកជន ស្គាល់របៀបរបបទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីរបស់មនុស្សក្នុងស្រុក ភូមិ។ ល។ :៧ បុគ្គលញ្ញុតា ៖ ស្គាល់បុគ្គល គឺស្គាល់ និងយល់សេចក្តីផ្សេងគ្នានៃបុគ្គលម្នាក់ៗ '''២៣៩ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធចែកមនុស្សជា៥ ពួកគឺ ៖''' :១ ខ្លួនជាមនុស្សចិត្តជាតិរច្ឆាន មនុស្សតិរិច្ឆន្នោ :២. ខ្លួនជាមនុស្សចិត្តជាមនុស្ស មនុស្សៈ មនុស្សោ :៣. ខ្លួនជាមនុស្សចិត្តជាទេវតា មនុស្សសទេវោ :៤. ខ្លួនជាមនុស្សចិត្តជាប្រេត មនុស្សសបេតោ :៥. ខ្លួនជាមនុស្សចិត្តជាអសុរកាយ មនុស្សនិរយកោមានន័យថាដែលហៅថាមនុស្សមិនមែនរូបកាយទេ គឺលក្ខណៈរបស់ចិត្ត។ '''២៤០ ឥទ្ធិបាទ៖គុណធម៌ប្រៀបដូចជាជើង ឬដូចជាជំហ៊ាននៃសេចក្តីសម្រេច, នៃសេចក្តីចម្រើនមាន៤យ៉ាង ៖''' :១. ឆន្ទៈ(ចិត្តមុះមុត, បំណងធ្វើអ្វីមួយឲ្យបានសម្រេច) :២. វិរិយៈ(ព្យាយាម) :៣. ចិត្តៈគំនិត(ចេះតែរស់រវើក) :៤ វីមំសា ការពិចារណា, ល្បងមើល, ពិសោធមើល, ប្រលងឥទ្ធិបាទទាំង៤នេះជាធម៌សំខាន់បំផុតរបស់សត្វលោក(ទាំងផ្លូវលោកទាំងផ្លូវធម៌) '''២៤១ សេចក្តីសុខតាមទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធកើតទ្បើងតាមវិធី៤យ៉ាង ៖''' :១ សប្បាយព្រោះមានទ្រព្យសម្បត្តិ :២ សប្បាយព្រោះចាយទ្រព្យសម្បត្តិ :៣ សប្បាយព្រោះមិនជំពាក់បំណុលគេ :៤ សប្បាយអស្ចារ្យបំផុតគឺយើងមិនដែលធ្វើអ្វីខុស សប្បាយព្រោះបានជួយអ្នកដទៃ។ '''២៤២ ព្រះពុទ្ធមានព្រះដីកាថានៅលើលោកមានមនុស្សចំនួន៤ពួក៖''' :១ មនុស្សមួយពួកកំពុងរត់ពីទីងងិតទៅរកទីងងិត :២ មនុស្សមួយពួកទៀតកំពុងរត់ពីទីភ្លឺទៅរកទីងងិត :៣ មនុស្សមួយពួកកំពុងរត់ពីទីងងិតទៅរកទីភ្លឺ :៤ មនុស្សមួយពួកកំពុងរត់ពីទីភ្លឺទៅរកទីភ្លឺជាង។ '''២៤៣ បញ្ញាមានបីថ្នាក់ ៖''' :១ សុតមយប្បញ្ញា:បា្រជ្ញាដែលកើតអំពីការស្តាប់, អ្នកបានឮអ្វីមួយ, ការយល់ឃើញព្រោះការស្តាប់, នេះជាបញ្ញារបស់អ្នកដទៃ(បញ្ញាថ្នាក់ ឈ្លាសវៃ) :២ ចិន្តាមយប្បញ្ញា:បា្រជ្ញាដែលកើតអំពីការគិតឃើញ, យល់ការពិត(បញ្ញាថ្នាក់ឈ្លាសវៃ), នេះជាបញ្ញារបស់អ្នក :៣ ភាវនាមយប្បញ្ញា:បា្រជ្ញាដែលកើតអំពីការពាល់ត្រូវ, ការពិសោធន៍, នេះជាបញ្ញាដែលធ្វើឲ្យយើងរួចរំដោះ(បញ្ញាថ្នាក់ពាល់ត្រូវ) '''២៤៤ ព្រហ្មវិហារធម៌ ៖ ធម៌ជាលំនៅនៃចិត្តដ៏ប្រសើរមាន៤យ៉ាងគឺ៖''' :១ មេត្តា ផ្សាយសេចក្តីរាប់អានទៅរកសព្វសត្វ :២ ករុណា ផ្សាយសេចក្តីអាណិតទៅរកសព្វសត្វ :៣ មុទិតា ផ្សាយអំណរទៅរកសព្វសត្វដែលបានសេចក្តីសុខចម្រើនគឺមានអំណរនឹងគេបាន សុខចម្រើន :៤ ឧបេក្ខា ផ្សាយសេចក្តីស្មោះស្មើទៅរកសព្វសត្វ '''២៤៥ ទសបារមី៖ បារមី១០គឺចរិយាដ៏លើសលប់ ឬគុណជាតិដ៏ល្អដែលគួរបំពេញមាន១០យ៉ាងគឺ ៖''' :១ ទាន ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការឲ្យអំណោយ :២ សីល ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការរក្សាកាយវាចាឲ្យបរិសុទ្ធប្រពៃ :៣ នេក្ខម្ម ៖ ការចេញចាកកាមគឺចេញបួស :៤ បញ្ញា ៖ ការដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីពិត :៥ វីរិយ ៖ ព្យាយាម :៦ ខន្តី ៖ សេចក្តីអត់ធន :៧ សច្ច ៖ ការកាន់សំដីពិត :៨ អធិដ្ឋាន ៖ ការអធិដ្ឋានឲ្យឃើញជាក់ស្តែងតាមហេតុពិត :៩ មេត្តា ៖ ការផ្សាយសេចក្តីរាប់អានចំពោះសព្វសត្វមិនរើសមុខ :១០ ឧបេក្ខា ៖ ដំណើរតាំងចិត្តជើយព្រងើយដោយស្មោះស្មើ។ បារមីទាំង១០នេះឯងដែលពោធិសត្វរាល់ព្រះអង្គបំពេញឲ្យបានត្រាស់ជាព្រះសព្វញ្ញូពុទ្ធ។ '''២៤៦ ខន្ធ៥គឺ ៖''' :១ រូបក្ខន្ធ៖កងរូប, ប្រជុំរូប, រចនាសម្ព័ន្ធចិត្តទាំងមូលដែលប្រកបដោយដុំកលប្បៈកើតរលត់ៗ :២ វេទនាខន្ធ ៖ វេទនា(ការទទួលអារម្មណ៏, ការសោយ ឬការរងអារម្មណ៏, ការដឹងអារម្មណ៏ជាសុខ ឬជាទុក្ខ, ក្ខន្ធ…)= ពួក ឬកងវេទនា, ហើយវេទនាចែកជា៥យ៉ាងគឺ៖ :1) សុខវេទនា ការទទួលអារម្មណ៏ជាសុខ :2) ទុក្ខវេទនា ការទទួលអារម្មណ៏ជាទុក្ខ :3) ឧបេក្ខាវេទនា ការទទួលអារម្មណ៏ជាឧបេក្ខា :4) សោមនស្សវេទនា ការទទួលអារម្មណ៏ជាសោមនស្ស(សេចក្តីសប្បាយចិត្ត, សេចក្តីរីករាយ) :5) ទោមនស្សវេទនា ការទទួលអារម្មណ៏ទោមនស្ស(សេចក្តីតូចចិត្ត, សេចក្តីអាក់អន់ចិត្ត) :៣ សញ្ញាក្ខន្ធ៖ សញ្ញា(សេចក្តីសម្គាល់, ការចំណាំ, ការចងចាំបាន, ក្ខន្ធទទួលស្គាល់)=ពួក ឬកងសញ្ញាដែលរាប់ថាជាខន្ធមួយក្នុង ខន្ធទាំង៥ :៤ សង្ខារក្ខន្ធ ៖ សង្ខារ(ការតាក់តែង, គ្រឿងប្រកប ឬតាក់តែង)=គំនរ ឬកងនៃគំនិត :៥ វិញ្ញាណក្ខន្ធ ៖ ធម្មជាតិដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៏, ក្ខន្ធទទួលដឹង '''២៤៧ ទសពិធរាជធម៌៖រាជធម៌១០យ៉ាងគឺធម៌១០ប្រការសម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រព្រឹត្តព្រមទាំងណែនាំ ពួកសេនាបតីមន្ត្រីធំតូច និងពួករាស្ត្រប្រជាឲ្យប្រព្រឹត្តផង។ ទសពិធរាជធម៌នោះគឺ៖''' :១. ទាន ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការឲ្យធ្វើអំណោយ :២. សីល ៖ បុណ្យកើតទ្បើងព្រោះការរក្សាសីល៥ជានិច្ច ឬរក្សាសីល១០មួយដងមួយកាល :៣. បរិច្ចាគ ៖ ការអំណោយព្រះរាជទ្រព្យទំនុកបម្រុងប្រទេសជាតិ :៤. អាជ្ជវ ៖ មានសេចក្តីស្មោះត្រង់ :៥. មទ្ធវ ៖ មានសេចក្តីទន់ភ្លន់ស្លូតសុភាពរាបសា :៦. តប ៖ ការកាន់ឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់ :៧. អក្កោធន ៖ មិនធ្វើឲ្យអ្នកដទៃក្ដៅក្រហាយ :៨. អវិហឹសា ៖ មិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ :៩. ខន្តី ៖ មានសេចក្តីអត់ធន់ :១០. អវិរោធន ៖ មិនបំពានលើធម៌លើច្បាប់។ '''២៤៨ ដើម្បីឲ្យការស្តាប់បានជាប្រយោជន៍លុះណា ៖''' :១. ស្តាប់ដោយមិនជាប់អគតិធម៌ទាំងបួន :២. ស្តាប់ដោយយកចិត្តទុកដាក់ យល់រួចហើយធ្វើការសន្និដ្ឋានបានយ៉ាងត្រឹមត្រូវជៀសវាងការវាយតំលៃខុស :៣. ស្តាប់ហើយធ្វើការពិចារណារកហេតុផល ថារឿងនេះសមហេតុផលអាចទទួលយកបានដែរ ឬទេ '''២៤៩ មនុស្សបីពួកដែលគួរកត់សម្គាល់ ៖''' :១. ជាមនុស្សដែលធ្វើប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ :២. ជាមនុស្សដែលបំផ្លាញប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ(ជាមនុស្សដែលបំផ្លាញប្រយោជន៍ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ) '''២៥០ ពាក្យថាវប្បធម៌(សាបព្រោះធម៌)វាក្តោបចំណុចសំខាន់បីយ៉ាង ៖''' :១. បោសសំអាត(ផ្នត់គំនិត ប្រពៃណី ទំនៀមទំលាប់ណាដែលមិនត្រឹមត្រូវយើងត្រូវបោសសំអាតវា) :២. ដាក់ដាំ(យើងសិក្សាស្វែងយល់ថាពូជអ្វីគួរដាំចុះក្នុងសង្គមជាតិយើង មិនមែនពូជអ្វីក៏ដាំចុះនោះទេ) :៣. ការពារ(ផ្នត់គំនិត ប្រពៃណីយ ទំនៀមទំលាប់ណាដែលត្រឹមត្រូវយើងត្រូវអភិរក្សវា) '''២៥១ នៅពេល គ.ស.ប ទទួលបានសិទ្ធិ និងអំណាច ក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិ ពេលនោះ គ.ស.ប នឹង រៀបចំប្រទេសតាមលំដាប់ដោយដូចខាងក្រោម ៖''' :១. ការសរសេរច្បាប់ដែល ស្របតាម សិទ្ធិមនុស្ស ប្រជាធិបតេយ្យ មានប្រយោជន៍ និង អាចអនុវត្តន៍ទៅបាន :២. ត្រូវមានយន្តការរុញច្រានឲ្យមនុស្សទាំងអស់រស់នៅក្នុងសង្គមស្ថិតក្រោមច្បាប់ '''២៥២ មនុស្សម្នាក់អាចក្លាយពីកូនអ្នកស្រែទៅដល់អ្នកដឹកនាំកំពូលត្រូវមាន ៖''' :១ បេះដូងសុចរិត មិនមែនជាមនុស្សលោភលន់សម្រាប់ខ្លួនឯង ហើយតែងតែពិចារណា និងវិភាគរក សច្ចធម៌ជាប្រចាំ :២ ជាមនុស្សមានទស្សនវិស័យយ៉ាងច្បាស់លាស់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាអ្វីមួយ '''២៥៣ ការនិយាយដែលខាបទឹកចិត្តអ្នកចូលរួមយ៉ាងច្រើនគឺ ៖''' :១. និយាយគូសបញ្ជាក់ពីអ្វីដែលខ្លួនយល់ច្បាស់ៗហើយប្រកបដោយទស្សន និងដល់ព្រមដោយសម្បយុត្ត :២. និយាយចេញពីដួងចិត្តស្មោះត្រង់ និង សុចរិតប្រាសចាកភាពអាត្មានិយម។ '''២៥៤ ការស្តាប់ដែលត្រឹមត្រូវ និងបានជាប្រយោជន៍មានពីរចំណុច ៖''' :១ ដឹងថាគេកំពុងនិយាយអ្វី, ដឹងពីសមត្ថភាព និង ទស្សនវិស័យរបស់អ្នកនិយាយ, ពាក្យសំដី និងអត្ថន័យរួម។ :២ ដឹងពីដួងចិត្តនៃអ្នកនិយាយយ៉ាងច្បាស់ថាដួងចិត្តនេះ ល្អ ឬអាក្រក់, សុចរិត ឬទុច្ចរិត ស្ដាប់ដោយមិនជាប់អគតិ '''២៥៥ រឿងដែលខ្ញុំជាប់ជំពាក់ហើយជាការងារចាំបាច់របស់ខ្ញុំសម្រាប់ខ្មែរគឺ ៖''' :១. បង្ហាញខ្មែរដែលកំពុងតែរស់នៅក្នុងបញ្ហា តែពួកគាត់មិនស្គាល់ពីបញ្ហា។ :២. ប្រាប់ពីផ្លូវដល់អ្នកដែលចង់ចេញពីការលំបាកទាំងនេះ បើពួកគាត់មិនចង់ចេញគឺជារឿងរបស់ពួកគាត់មិនមែនជារឿងរបស់ខ្ញុំទៀត នោះទេ ព្រោះខ្ញុំបានធ្វើការងាររបស់ខ្ញុំរួចរាល់ហើយ។ '''២៥៦ ចំណុចគន្លឹះដែលក្រុមយើងដើរគ្រប់ទីកន្លែងពន្យល់ប្រជាពលរដ្ឋគឺចង់ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋយល់ពី៖''' :១. ផលវិបាកដែលកើតពីអំណាចប្រមូលផ្តុំ :២. ផលប្រយោជន៍ដែលកើតពីការបំបែកអំណាចរដ្ឋ, ឬបំបែកការទទួលខុសត្រូវយើងធ្វើដូចនេះព្រោះអាណិតខ្មែរទាំងអស់ដែលបាន និងកំពុងរងទុក្ខវេទនាគ្រប់បែបយ៉ាង ដោយចិត្តមេត្តា ចិត្តករុណា ប្រកបដោយភាពសុចរិតស្អាតស្អំ។ '''២៥៧ គណបក្សនយោបាយមួយអាចដឹកនាំប្រទេសរីកចំរើន និងអភិវឌ្ឍន៍ទៅបានលុះណា ៖''' :១. មានគោលនយោបាយច្បាស់លាស់ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាប្រទេសជាតិគ្រប់បែបយ៉ាង។ :២. ធនធានមនុស្សក្នុងការអនុវត្តន៍គោលនយោបាយដែលក្រុមខ្លួនបានកំនត់, យល់ដឹងពីមនោគមវិជ្ជារួចស្មោះស្ម័គ្រមនោគមវិជ្ជាដែលខ្លួនបានយល់ និងស្រលាញ់។ p7jv42b4zhg8k6lmjtqjz7pt8cavp8e 0 2676 5548 2014-01-18T15:22:24Z Pagna10 1282 Pagna10 បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[កម្រងគំនិត]] ទៅ [[កម្រងគំនិតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]]: មិ... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[កម្រងគំនិតគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ]] gbc53j44dg4ll7hh716g9z7db1y5bwa 10 2692 5801 2014-02-13T18:27:31Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly><span id="top-navigation" class="noprint" {{#ifeq:{{SUBPAGENAME}}|Print version| style="display: none;"}}>... wikitext text/x-wiki <includeonly><span id="top-navigation" class="noprint" {{#ifeq:{{SUBPAGENAME}}|Print version| style="display: none;"}}><!-- -->{{#if:{{{1|}}}|&larr; [[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}/{{{1}}}|{{{1}}}]] }}<!-- -->{{#if:{{{1|}}}|{{#if:{{{2|}}}|&nbsp;·&nbsp;}}}}<!-- -->{{#if:{{{2|}}}| [[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}/{{{2}}}|{{{2}}}]] &rarr;}}</span><!-- --><div id="bottom-navigation" style="float: none; text-align: center; {{#ifeq:{{SUBPAGENAME}}|Print version|display: none;}}" class="noprint"><!-- --><span style="border-top: 1px solid rgb(170, 170, 170);"><!-- -->{{#if:{{{1|}}}|← [[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}/{{{1}}}|{{{1}}}]] ·&nbsp;}}<!-- -->'''[[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}|{{BASEPAGENAME}}]]'''<!-- -->{{#if:{{{2|}}}| &nbsp;· [[{{NAMESPACE}}:{{BASEPAGENAME}}/{{{2}}}|{{{2}}}]] →}}<!-- --></span></div><!-- -->{{DEFAULTSORT:{{SUBPAGENAME}}}}[[Category:{{{3|{{BASEPAGENAME}}}}}]]</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> fg0n1i7m9aty00t5rzwpsp2c42fazdy 10 2693 5802 2014-02-13T18:27:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Uses MediaWiki:Co... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- PLEASE ADD CATEGORIES AND INTERWIKIS AT THE BOTTOM OF THIS PAGE --> Uses [[MediaWiki:Common.css/top.css|CSS]] and [[MediaWiki:Common.js/top.js|JavaScript]] to position chapter navigations at both the top and bottom of a page. Use template only once per page. The template adds: # '''Top of page''': Navigation for the previous and next pages of the book. # '''Bottom of page''': Navigation for previous page, table of contents, and next page of the book. # Book category or optionally another category (e.g. a chapter) in its place, and sorts by chapter name. === Usage === : {{tlx|chapter navigation|optional previous page name|optional next page name|optional category (if not book category)}}, or : {{tlx|chapnav|optional previous page name|optional next page name|optional category (if not book category)}} as shortcut For first and last chapter of a book, leave first or second field blank respectively: : {{tlx|chapter navigation||next subpage name}} first chapter : {{tlx|chapter navigation|previous subpage name}} last chapter Pages are added to the book category unless another category is specified as the third parameter. This can also be expanded to list the chapters of a book. See {{tl|Learning Theories/Navigation}} and {{tl|Chess/Navigation}} for examples. === Example === See [[Rhetoric and Composition/Narration]] for an example. The code <code><nowiki>{{chapter navigation|Description|Exposition}}</nowiki></code> is used at the bottom of the page. ===See also=== *[[Wikibooks:Templates/Navigation]] <includeonly> <!-- CATEGORIES AND INTERWIKIS HERE, THANKS --> [[Category:Navigational templates|{{PAGENAME}}]] [[Category:Exclude in print|{{PAGENAME}}]] [[ko:틀:단원 안내]] </includeonly> i33sb718sd2ymvbinr54qxo6xxev9go 828 2694 5806 2014-02-13T18:33:18Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ local template = {} function template.page(frame) local title, subst = frame.args[1] or frame:getParent().args[1]... Scribunto text/plain local template = {} function template.page(frame) local title, subst = frame.args[1] or frame:getParent().args[1] or '' -- whether title is subst:page, safesubst:page, or page title = mw.ustring.gsub( title, '^%s*(s?a?f?e?subst):', function(what) if what == 'subst' or what == 'safesubst' then subst = what; return '' end end, 1 ) local success, page = pcall(function(title) return mw.title.new( title, 10 ) end, title or '' ) if not success or not page then return '' end if page.interwiki ~= "" then title = mw.ustring.sub( title, page.interwiki:len()+2 ) end if page.fragment ~= "" then title = mw.ustring:sub( title, 1, -page.fragment:len()-2 ) end if subst then subst = table.concat({ '[[Help:Templates#Substitution|', subst, ']]:' }) end return table.concat({ subst or '', '[[:', page.fullText, '|', title, ']]'}) end function template.example(frame) local args, page, result = frame.args[1] and frame.args or frame:getParent().args, template.page(frame), {} if page == '' then return '' end for name, value in pairs( args ) do if type( name ) == 'string' then table.insert( result, table.concat({ '|<tt>', name, '=', value, '</tt>' }) ) elseif name ~= 1 then table.insert( result, table.concat({ '|<tt>', value, '</tt>' }) ) end end return table.concat({ '{{', page, table.concat( result ), '}}' }) end return template 20qm7pzi9ywrp14jp2kqv1rwed3yosm 828 2695 5807 2014-02-13T18:33:37Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ === Examples === * <code><nowiki>{{#invoke:template|example|tl|a|b|c=2}}</nowiki></code> → {{#invoke:template|example... wikitext text/x-wiki === Examples === * <code><nowiki>{{#invoke:template|example|tl|a|b|c=2}}</nowiki></code> → {{#invoke:template|example|tl|a|b|c=2}} * <code><nowiki>{{#invoke:template|example|subst:tl|a|b|c=2}}</nowiki></code> → {{#invoke:template|example|subst:tl|a|b|c=2}} * <code><nowiki>{{#invoke:template|example|safesubst:tl|a|b|c=2}}</nowiki></code> → {{#invoke:template|example|safesubst:tl|a|b|c=2}} c3cova3xkzxl8i062aeql13atja089e 10 2697 5882 5834 2014-02-14T15:08:51Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <div class="plainlinks"> [[w:មូលនិធិវិគីមធ្យោ|មូលនិធិវិគីមធ្យោ]]គឺជាអង្គការមិនរកប្រាក់ចំណេញដែលពឹងផ្អែកលើ[[វិគីសៀវភៅ:ស្វាគមន៍|ការស្ម័គ្រចិត្ត]] និង [[មូលនិធិ:ការរាយអង្គាសមូលនិធិ|អំណោយ]]របស់លោកអ្នកដើម្បីដំណើរការឡើង។ បើសិនជាលោកអ្នកយល់ថាវិគីសៀវភៅ រឺ​ [[មេតា:ទំព័រគំរូ:គម្រោងបងប្អូន|គម្រោងដទៃទៀត]]ដែលដំណើរការឡើងដោយមូលនិធិវិគីមធ្យោមានប្រយោជន៍ សូមធ្វើជាអ្នកស្ម័គ្រចិត្ត រឺ ក៏បរិច្ចាគ។ អំណោយរបស់លោកអ្នកជាបឋមជួយដល់ការទិញ[[m:សេវាករវិគីមធ្យោ|គ្រឿងបរិក្ខាសេវាករ]] ដើម្បីចាប់ដំណើរការ[[m:សំណើសុំគម្រោងថ្មី|គម្រោង]]ថ្មីៗ និង អភិវឌ្ឍគ្រឿងទន់&mdash;មធ្យោវិគី ដែលធ្វើឱ្យវិគីសៀវភៅកើតមានឡើង។ </div><noinclude>[[Category:ទំព័រគំរូលំហឈ្មោះវិគីសៀវភៅ|{{PAGENAME}}]]</noinclude> s0r3redrsgrlahfxdqm1ki41g1bsrox 10 2698 5840 2014-02-14T00:42:20Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{Mod|(({{#time:U}}+({{{2|{{#time:z}}}}}))*({{{3|67}}})+({{NUMBEROFARTICLES:R}} mod ({{{3|67}}})))|{{{1|10... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Mod|(({{#time:U}}+({{{2|{{#time:z}}}}}))*({{{3|67}}})+({{NUMBEROFARTICLES:R}} mod ({{{3|67}}})))|{{{1|100}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Please put all metadata in documentation page [[Template:Rand/doc]] --> </noinclude> 9w2p9tow5kcro5jcxj5ttt94k91vqp5 10 2699 5841 2014-02-14T00:42:46Z Nisetpdajsankha 525 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ទំព័រគំរូ:Random number]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT[[Template:Random number]] 5l436df9gwbdbridrau71xs1jiq5d9l 10 2700 5842 2014-02-14T00:44:12Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{{{{subst|}}}#ifexpr:({{{2}}})=0|0|{{{{{subst|}}}#ifexpr:(({{{1}}})/({{{2}}}))=((({{{1}}})/({{{2}}}))roun... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{{{{subst|}}}#ifexpr:({{{2}}})=0|0|{{{{{subst|}}}#ifexpr:(({{{1}}})/({{{2}}}))=((({{{1}}})/({{{2}}}))round 0)|0|{{{{{subst|}}}#ifexpr:(({{{1}}})/({{{2}}}))>0 and(({{{1}}})/({{{2}}}))<1|{{{{{subst|}}}#expr:{{{1}}}}}|{{{{{subst|}}}#expr:({{{1}}})-((((({{{1}}})/({{{2}}}))-0.5)round 0)*({{{2}}}))}}}}}}}}</includeonly><noinclude>{{Documentation}}</noinclude> cj2of487rvw2pktfxb91fp4n1i9mwgo 10 2701 5843 2014-02-14T00:49:42Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>[[Category:Featured Wikijunior book templates| ]]</noinclude><includeonly>{{Featured Wikijunior book/{{selec... wikitext text/x-wiki <noinclude>[[Category:Featured Wikijunior book templates| ]]</noinclude><includeonly>{{Featured Wikijunior book/{{select parameter|n={{{n}}}</includeonly> |Alphabet |Animal Alphabet |Big Cats |Biology |Food Alphabet |Human Body |Kings and Queens of England |Languages |Small Numbers |Solar System |World at Work <includeonly>}}}}</includeonly> 7j476ci9wrtrgblwx0vp0m5138i2ccn 10 2702 5844 2014-02-14T00:50:17Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>[[Category:Featured recipe templates| ]]</noinclude><includeonly>{{Featured recipe/{{select parameter|n={{{n... wikitext text/x-wiki <noinclude>[[Category:Featured recipe templates| ]]</noinclude><includeonly>{{Featured recipe/{{select parameter|n={{{n}}}</includeonly> |1-2-3-4 Cake |Ají de Gallina |Au Jus Sandwich |Bánh Mì |Barbecued Spare Ribs |Chewy Ginger Cookies |Chicken Tikka |Chicken Tikka Masala |Chokladboll |Crème Anglaise |Crispy Gingerbread Cookies |French Toast |Fresh Mozzarella Bruschetta |Guacamole |Gyoza |Hamburger |Hummus (Greek) |Kimchi |Lemon Poppy Seed Muffins (Glazed) |Mejadra |Oatmeal Stout Brownies |Paella de Marisco |Paella Roja |Paella Valenciana |Pesto |Pumpkin Pie |Radish Pie |Rhubarb Pie |Risotto |Roasted Brined Turkey |Spaghetti alla Carbonara |Spaghetti alla Puttanesca |Spaghetti alle Vongole |Tarbes Salad <includeonly>}}}}</includeonly> 2w0ztkbdff3ir1m2nesh5sxka3zbqt7 10 2703 5848 2014-02-14T05:29:25Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Goodbook|edit=<includeonly>{{{edit</includeonly>|}}}|box=<includeonly>{{{box</includeonly>|}}} |title=<!-- the book'... wikitext text/x-wiki {{Goodbook|edit=<includeonly>{{{edit</includeonly>|}}}|box=<includeonly>{{{box</includeonly>|}}} |title=<!-- the book's title; do not [[wikilink]] --> |cover=<!-- the name of the image to use for the thumbnail --> |desc=<!-- describe the book; include a link to the book as well --> }} mrw1ufzm85mclloqc0828fskghojcet 10 2704 5849 2014-02-14T05:30:16Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#if: {{{1|}}} | {{{prefix|}}}{{#ifeq: {{str left|{{{1|}}}}} | [ | {{{1}}} <!-- Full image syntax --> | {{file... wikitext text/x-wiki {{#if: {{{1|}}} | {{{prefix|}}}{{#ifeq: {{str left|{{{1|}}}}} | [ | {{{1}}} <!-- Full image syntax --> | [[{{file title|{{{1|}}} }}{{#ifeq: {{{alt|a}}} | {{{alt|b}}} | {{!}}alt={{{alt}}} }}{{#ifeq: {{{link|a}}} | {{{link|b}}} | {{!}}link={{{link}}} }}{{#ifeq: {{{upright|a}}} | {{{upright|b}}} | {{!}}upright={{{upright}}} }}{{#ifeq: {{{2|a}}} | {{{2|b}}} | {{!}}{{{2}}} }}{{#ifeq: {{{3|a}}} | {{{3|b}}} | {{!}}{{{3}}} }}{{#ifeq: {{{4|a}}} | {{{4|b}}} | {{!}}{{{4}}} }}{{#ifeq: {{{5|a}}} | {{{5|b}}} | {{!}}{{{5}}} }}{{#ifeq: {{{6|a}}} | {{{6|b}}} | {{!}}{{{6}}} }}]] }}{{{postfix|}}} | <!-- Empty first parameter --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 0u085xklwbzy5cy8ohiv86rur23el27 10 2705 5850 2014-02-14T05:35:28Z 175.100.58.93 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ទំព័រគំរូ:ចំណងជើងសំណុំ]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ទំព័រគំរូ:ចំណងជើងសំណុំ]] 664e486g3f2irue7r9sn05g7mpa8r5s 10 2706 5851 2014-02-14T05:36:17Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch: {{NAMESPACE: {{{1}}} }} |#default = {{FULLPAGENAME: {{{1}}} }} <!-- eg "User:Foo" --> |{{ns:0}} = {{#... wikitext text/x-wiki {{#switch: {{NAMESPACE: {{{1}}} }} |#default = {{FULLPAGENAME: {{{1}}} }} <!-- eg "User:Foo" --> |{{ns:0}} = {{#ifeq: {{NAMESPACE: {{{1}}} }} | {{NAMESPACE: Template{{{1}}} }} | Template:{{{1}}} <!-- no leading colon, eg "Foo" --> | {{PAGENAME: {{{1}}} }} <!-- leading colon, eg ":Foo", so we want the article --> }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> ob9m2b913drxlie5tgekieudupfrl9n 10 2707 5852 2014-02-14T05:38:59Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Goodbook|edit=|box= |title=Radiation Oncology |cover=Radiation-oncology.jpg |desc=[[Radiation Oncology]] is a conc... wikitext text/x-wiki {{Goodbook|edit=|box= |title=Radiation Oncology |cover=Radiation-oncology.jpg |desc=[[Radiation Oncology]] is a concise review of the radiation oncology field including a review of pertinent literature. Designed as a primer for students of radiation oncology, but may also be useful for those in practice to review areas of interest. }} tadjkp3ia88bzzvdq8pbyaqe9uw7osf 10 2708 5853 2014-02-14T05:40:10Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#titleparts:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|1}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#titleparts:{{{1|{{FULLPAGENAME}}}}}|1}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> p6elrbww9zt8w5vven8h68v7asswoj9 10 2709 5854 2014-02-14T05:41:40Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ||<noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki ||<noinclude>{{documentation}}</noinclude> 0cjbgk71ebe61pr3lv1bsf2e7yahclm 10 2710 5857 2014-02-14T05:51:06Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{ombox | type = content | text = '''This template is used on {{#if:{{{1|}}}|{{{1}}}|a very large number of}} Specia... wikitext text/x-wiki {{ombox | type = content | text = '''This template is used on {{#if:{{{1|}}}|{{{1}}}|a very large number of}} [[Special:Whatlinkshere/{{FULLPAGENAME}}|pages]].''' _{<span class="plainlinks">([http://toolserver.org/~dispenser/cgi-bin/embeddedincount.py?title={{urlencode:{{FULLPAGENAME}}}}&db=enwikibooks count])</span>}<br />To avoid large-scale disruption and unnecessary server load, any changes should first be tested in the [[Template:Template sandbox|template sandbox]] or a user subpage. The tested changes can then be added in one single edit to this template. Please consider discussing any changes on {{#if:{{{2|}}}|[[{{{2}}}]]|the [[{{#ifeq:{{SUBPAGENAME}}|doc| {{TALKSPACE}}:{{BASEPAGENAME}} | {{TALKPAGENAME}} }}|talk page]]}} before implementing them. }}<noinclude> {{Documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> 418348elpmro0jqwo2ikis34lwzd8j1 10 2711 5858 2014-02-14T05:53:43Z 175.100.58.93 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]]</noinclude>Be sure to add this book to the Template:Goodbook/L... wikitext text/x-wiki <noinclude>[[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]]</noinclude>Be sure to add this book to the [[Template:Goodbook/List|list]] and update [[Main Page/Featured|the total number]] when you're done! Don't include brackets around the book name. itmnwl7k1o10ey3u611nw9ji0hy69x4 828 2712 5864 2014-02-14T13:16:26Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ -- This module implements {{collapsible list}}. local p = {} local function getListItem( data ) if not type( data... Scribunto text/plain -- This module implements {{collapsible list}}. local p = {} local function getListItem( data ) if not type( data ) == 'string' then return '' end return mw.ustring.format( '<li style="line-height: inherit; margin: 0">%s</li>', data ) end -- Returns an array containing the keys of all positional arguments -- that contain data (i.e. non-whitespace values). local function getArgNums( args ) local nums = {} for k, v in pairs( args ) do if type( k ) == 'number' and k >= 1 and math.floor( k ) == k and type( v ) == 'string' and mw.ustring.match( v, '%S' ) then table.insert( nums, k ) end end table.sort( nums ) return nums end -- Formats a list of classes, styles or other attributes. local function formatAttributes( attrType, ... ) local attributes = { ... } local nums = getArgNums( attributes ) local t = {} for i, num in ipairs( nums ) do table.insert( t, attributes[ num ] ) end if #t == 0 then return '' -- Return the blank string so concatenation will work. end return mw.ustring.format( ' %s="%s"', attrType, table.concat( t, ' ' ) ) end local function buildList( args ) -- Get the list items. local listItems = {} local argNums = getArgNums( args ) for i, num in ipairs( argNums ) do table.insert( listItems, getListItem( args[ num ] ) ) end if #listItems == 0 then return '' end listItems = table.concat( listItems ) -- Get class, style and title data. local div1class = formatAttributes( 'class', 'NavFrame', not args.expand and 'collapsed' ) local div1style = formatAttributes( 'style', args.frame_style, args.framestyle, not ( args.frame_style or args.framestyle ) and 'border: none; padding: 0;' ) local div2class = formatAttributes( 'class', 'NavHead' ) local div2style = formatAttributes( 'style', 'font-size: 105%;', args.title_style, args.titlestyle, not ( args.title_style or args.titlestyle ) and 'background: transparent; text-align: left;' ) local title = args.title or 'List' local ulclass = formatAttributes( 'class', 'NavContent', args.hlist and 'hlist' ) local ulstyle = formatAttributes( 'style', not args.bullets and 'list-style: none none; margin-left: 0;', args.list_style, args.liststyle, not ( args.list_style or args.liststyle ) and 'text-align: left;', 'font-size: 105%; margin-top: 0; margin-bottom: 0; line-height: inherit;' ) -- Build the list. return mw.ustring.format( '<div%s%s>\n<div%s%s>%s</div>\n<ul%s%s>%s</ul>\n</div>', div1class, div1style, div2class, div2style, title, ulclass, ulstyle, listItems ) end function p.main( frame ) local origArgs if frame == mw.getCurrentFrame() then origArgs = frame:getParent().args for k, v in pairs( frame.args ) do origArgs = frame.args break end else origArgs = frame end local args = {} for k, v in pairs( origArgs ) do if type( k ) == 'number' or v ~= '' then args[ k ] = v end end return buildList( args ) end return p 5zj2jtxt2eon9yxskfbmu6e9r9r3rpd 828 2713 5865 2014-02-14T13:17:29Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ local p = {} -- Search and display the book pages from the summary page, in order to create a printable version. func... Scribunto text/plain local p = {} -- Search and display the book pages from the summary page, in order to create a printable version. function p.affiche_livre(frame) local param = frame.args[1] if (param ~= nil and mw.text.trim(param) ~= '') then title = mw.title.new(param) else return 'No TOC found' end text = title.getContent(title) local lines_ = mw.text.split(text, "\n") local lignes = {} for i,v in ipairs(lines_) do if string.sub(v, 1, 1) == "*" or string.sub(v, 1, 1) == "#" then chapter = mw.text.trim(mw.ustring.gsub(v, "[ \*\#\[]*([^\|]*).*", "%1")) if mw.title.new( chapter ).exists then table.insert(lignes, frame:expandTemplate{ title = ':' .. chapter } .. '\n\n') end end end begining = frame:expandTemplate{title = "Print version notice"} --ending = frame:expandTemplate{title = ""} local list = begining .. table.concat(lignes, "\r\n") --.. ending return list end return p 36c819x2llkoegemeqncsqlqk8ci4gw 828 2714 5866 2014-02-14T13:18:03Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ return { sub = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args return mw.u... Scribunto text/plain return { sub = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args return mw.ustring.sub( args[1] or pargs[1] or "", tonumber( args[2] or pargs[2] ), tonumber( args[3] or pargs[3] ) ) end), length = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args return mw.ustring.len( args[1] or pargs[1] or "" ) end), find = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args local start = tonumber( args[3] or pargs[3] ) local res = mw.ustring.find( args[1] or pargs[1] or "", args[2] or pargs[2] or "", start or 1, true ) start = res and (start and 4 or 3) or (start and 5 or 4) res = res or "" return args[start] or pargs[start] or res end), replace = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args local res = mw.ustring.gsub( args[1] or pargs[1] or "", mw.ustring.gsub( args[2] or pargs[2] or "", "([][^$%%.*+-?])", "%%%1" ), args[3] or pargs[3] or "", tonumber( args[4] or pargs[4] ) ) return res end), trim = (function (frame) local args, pargs = frame.args, frame:getParent().args local what = mw.ustring.gsub( args[2] or pargs[2] or "", "([][^$%%.*+-?()])", "%%%1" ) local res = mw.ustring.gsub( mw.ustring.gsub( args[1] or pargs[1] or "", "^[" .. what .. "]*", "" ), "[" .. what .. "]*$", "" ) return res end), } ruv5wxaaccni2oq0med1t7tax9x7qe5 828 2715 5867 2014-02-14T13:18:29Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ local p = {} function p.list(frame) local args = frame.args if mw.ustring.match( args[1], "%s*%*" ) then... Scribunto text/plain local p = {} function p.list(frame) local args = frame.args if mw.ustring.match( args[1], "%s*%*" ) then return "Found list:\n\n" .. args[1] elseif mw.ustring.match( args[1], "UNIQ" ) then local links = mw.text.unstrip( args[1] ):gmatch( '<a href="[^"]*" title="[^"]*">(.-)</a>' ) local link = {} for l in links do table.insert( link, table.concat({ '* [[', l, ']]' }) ) end return table.concat(link, '\n') else return mw.text.nowiki( args[1] ):gsub( '[ \n]', { [' ']='&nbsp;', ['\n']='<br/>' } ); end end return p 5amuhkps58r6t580n841u9ngzo9cm9r 828 2716 5868 2014-02-14T13:19:00Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ -- Module for temperature conversion local refgroup = 'Temp' local output_temp = { f = function ( val ) return val... Scribunto text/plain -- Module for temperature conversion local refgroup = 'Temp' local output_temp = { f = function ( val ) return val .. '°F' end, c = function ( val ) return val .. '°C' end, gm = function ( val ) return 'Gas mark ' .. val end, k = function ( val ) return val .. 'K' end } -- All ranges in celsius local gmranges = { { start = 93, finish = 120, best = 107, val = '1/4' }, { start = 120, finish = 134, best = 121, val = '1/2' }, { start = 135, finish = 140, best = 135, val = '1' }, { start = 141, finish = 150, best = 149, val = '2' }, { start = 151, finish = 170, best = 163, val = '3' }, { start = 171, finish = 180, best = 177, val = '4' }, { start = 181, finish = 191, best = 190, val = '5' }, { start = 192, finish = 217, best = 200, val = '6' }, { start = 205, finish = 220, best = 218, val = '7' }, { start = 221, finish = 232, best = 230, val = '8' }, { start = 233, finish = 250, best = 246, val = '9' }, { start = 251, finish = 260, best = 260, val = '10' } } local build_ref_from_table = function ( frame, basetemp, temps ) local reflist = {} local baseval for _, temp in ipairs( temps ) do local val = output_temp[temp[1]]( temp[2] ) if temp[1] == basetemp then baseval = val table.insert( reflist, 1, val ) else table.insert( reflist, val ) end end return frame:expandTemplate{ title = 'H:title', args = { table.concat( reflist, ' = ' ), baseval } } end local conversions, convert conversions = { f = { c = function ( val ) return ( val - 32.0 ) * ( 5.0 / 9.0 ) end, k = function ( val ) return convert( 'c', 'k', convert( 'f', 'c', val ) ) end, gm = function ( val ) return convert( 'c', 'gm', convert( 'f', 'c', val ) ) end }, c = { f = function ( val ) return ( val * ( 9.0 / 5.0 ) ) + 32.0 end, k = function ( val ) return val + 273.15; end, gm = function ( val ) val = tonumber( val ) if val == nil then return nil end for _, range in ipairs( gmranges ) do if val > range.start and val <= range.finish then return range.val end end return nil end }, gm = { f = function ( val ) return convert( 'c', 'f', convert( 'gm', 'c', val ) ) end, c = function ( val ) for _, range in ipairs( gmranges ) do if val == range.val then return range.best end end return nil end, k = function ( val ) return convert( 'c', 'k', convert( 'gm', 'c', val ) ) end }, k = { f = function ( val ) return convert( 'c', 'f', ( val - 273.15 ) ) end, c = function ( val ) return val - 273.15 end, gm = function ( val ) return convert( 'c', 'gm', convert( 'k', 'c', val ) ) end } } convert = function ( from, to, val ) return conversions[from][to]( val ) end local templist = { 'f', 'c', 'gm', 'k' } local build_table = function ( basetemp, baseval ) local tbl = {} local thisVal = nil for _, temp in ipairs( templist ) do if temp == basetemp then table.insert( tbl, { temp, baseval } ) else thisVal = convert( basetemp, temp, baseval ) if thisVal ~= nil then table.insert( tbl, { temp, math.floor( thisVal ) } ) end end end return tbl end local build_ref = function ( basetemp, frame ) return build_ref_from_table( frame, basetemp, build_table( basetemp, frame.args[1] ) ) end return { f = function ( frame ) return build_ref( 'f', frame ) end, c = function ( frame ) return build_ref( 'c', frame ) end, k = function ( frame ) return build_ref( 'k', frame ) end, gm = function ( frame ) return build_ref( 'gm', frame ) end } cs45tmx9o7wmlbd1pjyvkmaua9c6gyv 10 2717 5870 2014-02-14T13:30:01Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{ {{{|safesubst:}}}padleft:|{{{2|1}}}|{{{1}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki <includeonly>{{ {{{|safesubst:}}}padleft:|{{{2|1}}}|{{{1}}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> i87f9fd5zu12vbrsxzfd7491aopjrjn 10 2718 5871 2014-02-14T13:30:35Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#if:{{{1|}}} | {{#iferror: {{#expr:{{{1|}}} > 0 }} | {{{1|}}} | {{{1|}}}px }} | {{#if:{{{2|}}} | {{#if... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#if:{{{1|}}} | {{#iferror: {{#expr:{{{1|}}} > 0 }} | {{{1|}}} | {{{1|}}}px }} | {{#if:{{{2|}}} | {{#iferror: {{#expr:{{{2|}}} > 0 }} | {{{2|}}} | {{{2|}}}px }} | {{#iferror: {{#expr:{{{3|}}} > 0 }} | {{{3|}}} | {{{3|}}}px }} }} }}</includeonly><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> 6y4tzsbmr39k7axsek1k37c7ywg3y9p 10 2719 5872 2014-02-14T13:35:34Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{ {{{|safesubst:}}}#if: {{{1|}}} | {{ {{{|safesubst:}}}#ifeq: {{{{{|safesubst:}}}NAMESPACE:{{{1|}}}}} | {{{{... wikitext text/x-wiki {{ {{{|safesubst:}}}#if: {{{1|}}} | {{ {{{|safesubst:}}}#ifeq: {{{{{|safesubst:}}}NAMESPACE:{{{1|}}}}} | {{{{{|safesubst:}}}ns:Category}} | {{{{{|safesubst:}}}FULLPAGENAME:{{{1|}}}}} | {{{{{|safesubst:}}}ns:Category}}:{{{{{|safesubst:}}}#if:X|{{{1|}}}}} }} | }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> eebayubu61b8i7c8y1vdcbq3f36eufo 10 2721 5874 2014-02-14T13:36:27Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{ {{{|safesubst:}}}#switch:{{ {{{|safesubst:}}}str left|{{{1}}}}} | [ = {{{1|}}} | { = [[:{{{1}}}]]... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{ {{{|safesubst:}}}#switch:{{ {{{|safesubst:}}}str left|{{{1}}}}} | [ = {{{1|}}} | { = [[:{{{1}}}]] | {{ {{{|safesubst:}}}#switch:{{ {{{|safesubst:}}}str left|{{{1}}}|7}} | http://|https:/=[{{ {{{|safesubst:}}}str trim|{{{1}}}}}{{ {{{|safesubst:}}}#if:{{{2|}}}|<nowiki/> {{{2}}}}}] | #default={{ {{{|safesubst:}}}#switch: {{ {{{|safesubst:}}}NAMESPACE:{{{1|}}}}} | {{ {{{|safesubst:}}}ns:File}} | {{ {{{|safesubst:}}}ns:Category}} = [[:{{ {{{|safesubst:}}}FULLPAGENAME:{{{1|}}}}}{{ {{{|safesubst:}}}#if:{{{2|}}}|{{ {{{|safesubst:}}}!}}{{{2}}}}}]] | #default=[[{{ {{{|safesubst:}}}FULLPAGENAME:{{{1|}}}}}{{ {{{|safesubst:}}}#if:{{{2|}}}|{{ {{{|safesubst:}}}!}}{{{2}}}}}]] }} }} }}</includeonly><noinclude> {{documentation}} </noinclude> k8a3td6a42e2ys53twrnm4mafgu50a7 10 2722 5875 2014-02-14T13:38:31Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ |-<noinclude> {{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki |-<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 2zsavivng30v2w46mrxq9i40e1wnnr8 10 2723 5876 2014-02-14T13:42:42Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ &nbsp;|<noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki &nbsp;|<noinclude>{{documentation}}</noinclude> rwkwg2q266x42vhipmvsx0j4xel2pra 10 2725 5887 2014-02-14T15:20:41Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch:{{NAMESPACE}} |Subject |Template= {{Root subject/core |description={{{description}}} |featuredbooks={{{featur... wikitext text/x-wiki {{#switch:{{NAMESPACE}} |Subject |Template= {{Root subject/core |description={{{description}}} |featuredbooks={{{featuredbooks|}}} |allbooks={{#ifexist:Category:{{PAGENAME}}/all books|{{PAGENAME}}/all books|}} |namespace={{{namespace|main}}} |stablepages={{#ifeq:{{lc:{{{namespace}}}}}|wikijunior|only}} |theme={{{theme|15}}} |theme2={{{theme2|3}}} |icon={{{icon|Wikibooks-logo.svg}}} |iconwidth={{{iconwidth|45px}}} }} |#default=/Books by subject/ }}<noinclude> {{documentation}}</noinclude> r2rf7b27q3ht1aoyhd9udr499v4hr5s 10 2726 5888 2014-02-14T15:21:35Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly><span style="font-size:90%;">&lt; [[Subject:Books by subject|Books by subject]]</span> {| cellspacing="0"... wikitext text/x-wiki <includeonly><span style="font-size:90%;">&lt; [[Subject:Books by subject|Books by subject]]</span> {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 4px 0; width:100%;" | style="width:100%; vertical-align:top; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme}}}}};" | [[File:{{{icon}}}|{{{iconwidth}}}|right|link=]] <div style="border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme}}}}}; padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; font-size:120%; font-weight:bold; text-transform: capitalize;">{{PAGENAME}}</div><div style="padding:0.2em 0.5em 0.2em 0.5em;"> {{{description}}}</div> |} {| cellspacing="0" cellpadding="0" style="width:100%; margin:0em; border:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C1|{{{theme2}}}}};" |- style="vertical-align:middle; height:1%;" | style="border-right:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}};" | [[File:Chart_organisation.svg‎|24px|right|link=]] <div style="padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; font-size:110%; font-weight:bold;">Subsections</div> | [[File:Star*.svg|26px|right|link=]] <div style="padding:0.2em 0.9em 0.2em 0.5em; border-bottom:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; background-color:{{Robox/C3|{{{theme2}}}}}; font-size:110%; font-weight:bold;">Featured Books</div> |- style="vertical-align:top; height:1%;" | style="padding:0em 0.5em 0.2em 0.5em; border-right:1px solid {{Robox/C2|{{{theme2}}}}}; width:50%;" | {{CategoryList|cat={{PAGENAME}}|namespace=Subject}} | style="vertical-align:top; height:1%; padding:0em 0.5em 0.2em 0.5em; width:50%;" | {{#if:{{{featuredbooks|}}}|{{{featuredbooks}}}|{{DPL|cat1={{{allbooks|{{PAGENAME}}}}}|cat2=Featured books|namespace={{{namespace}}}}}}} |}{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Subject|[[Category:Books by subject]][[Category:Subject|{{PAGENAME}}]]{{pp-protected|small=yes}}{{#if:{{{allbooks}}}|{{#if:{{parsable|{{Category:{{{allbooks}}}}}}}| |This subject page's associated allbooks category isn't formatted correctly. {{Allbooks category/button|1=Category:{{{allbooks}}}|2=action=edit&editintro=Template:Subjects/editintro_format&summary=noinclude|3=edit allbooks category}}[[Category:Attention needed (allbooks)]]}} |This subject page does not yet have an associated allbooks category. {{Allbooks category/button|1=Category:{{PAGENAME}}/all books|2=action=edit&editintro=Template:Allbooks_category/editintro_allbooks&preload=Template:Allbooks_category/preload_allbooks&summary=create|3=create allbooks category}}[[Category:Attention needed (allbooks)]]}}}}</includeonly><noinclude> {{documentation}}</noinclude> lzcqwmejr91qygz6twk3m5d7ff2ymlh 10 2727 5889 2014-02-14T15:32:40Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Category|{{allbooks category/core|subject={{#titleparts:{{PAGENAME}}|1}}}}|/}}</incl... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}|Category|{{allbooks category/core|subject={{#titleparts:{{PAGENAME}}|1}}}}|/}}</includeonly><noinclude> {{Documentation}}</noinclude> fhw8m9cblt1sza5l3m2d1nmvvwoy3su 10 2729 5891 2014-02-14T15:33:07Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{DPL/{{#if:{{{count|}}}|0|simple}}|increment=200|n=0|cat1={{{cat1|}}}|cat2={{{cat2|}}}|cat3={{{cat3|}}}|c... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{DPL/{{#if:{{{count|}}}|0|simple}}|increment=200|n=0|cat1={{{cat1|}}}|cat2={{{cat2|}}}|cat3={{{cat3|}}}|cat4={{{cat4|}}}|cat5={{{cat5|}}}|not1={{{not1|}}}|not2={{{not2|}}}|not3={{{not3|}}}|not4={{{not4|}}}|not5={{{not5|}}}|namespace={{{namespace|}}}|stable={{{stable|}}}|offset={{{offset|}}}|count={{{count|}}}|showerrors={{{showerrors|}}}|full={{{full|}}}|method={{{method|}}}|order={{{order|}}}|showdate={{{showdate|}}}|mode={{{mode|}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> stpguel4crv2x4e0l4l0qj7xd96l0m9 10 2730 5892 2014-02-14T15:33:36Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| {{#if:{{{cat1|}}}|category={{{cat1}}}}} {{#if:{{{cat2|}}}|category={{{cat2}}}}} {{... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#tag:dynamicpagelist| {{#if:{{{cat1|}}}|category={{{cat1}}}}} {{#if:{{{cat2|}}}|category={{{cat2}}}}} {{#if:{{{cat3|}}}|category={{{cat3}}}}} {{#if:{{{cat4|}}}|category={{{cat4}}}}} {{#if:{{{cat5|}}}|category={{{cat5}}}}} {{#if:{{{not1|}}}|notcategory={{{not1}}}}} {{#if:{{{not2|}}}|notcategory={{{not2}}}}} {{#if:{{{not3|}}}|notcategory={{{not3}}}}} {{#if:{{{not4|}}}|notcategory={{{not4}}}}} {{#if:{{{not5|}}}|notcategory={{{not5}}}}} {{#if:{{{namespace|}}}|namespace={{{namespace}}}}} {{#if:{{{offset|}}}|offset={{{offset}}}}} {{#if:{{{stable|}}}|stablepages={{{stable}}}|{{#if:{{{namespace|}}}|{{#ifeq:{{ns:{{{namespace}}}}}|Wikijunior|stablepages=only}}}}}} {{#if:{{{redirects|}}}|redirects={{{redirects}}}}} {{#if:{{{count|}}}|count={{{count}}}}} suppresserrors={{#if:{{{showerrors|}}}|false|true}} shownamespace={{#ifeq:{{{full}}}|false|false|{{#if:{{{full|}}}|true|{{#if:{{{namespace|}}}|false|true}}}}}} ordermethod={{#if:{{{method|}}}|{{{method}}}|categorysortkey}} order={{#if:{{{order}}}|{{{order}}}|ascending}} {{#if:{{{showdate|}}}|addfirstcategorydate=true}} {{#if:{{{mode|}}}|mode={{{mode}}}}} }}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 52fq8uirdbmt363k09dck31ctqblqqk 10 2731 5893 2014-02-14T15:34:06Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>{{documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki <noinclude>{{documentation}}</noinclude> 56q3glwxua861ekqmxdmx0ovfq3zxj9 10 2732 5894 2014-02-14T15:34:27Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch:{{NAMESPACE:{{#if:{{{page|}}} |{{{page}}} |{{#ifeq:{{{subjectspace|}}}|yes |{{TALKPAGENAME}} |{{FUL... wikitext text/x-wiki {{#switch:{{NAMESPACE:{{#if:{{{page|}}} |{{{page}}} |{{#ifeq:{{{subjectspace|}}}|yes |{{TALKPAGENAME}} |{{FULLPAGENAME}} }} }} }} |{{ns:Talk}} = {{#switch:{{lc:{{{1|}}}}} |nb = page |#default = page }} |{{ns:User talk}} |{{ns:MediaWiki talk}} |{{ns:Help talk}} = page |{{ns:Project talk}} = project page |{{ns:Subject talk}} = subject |{{ns:File talk}} = file |{{ns:Template talk}} = template |{{ns:Category talk}} = category |#default = {{#switch:{{lc:{{{1|}}}}} |nb = page |project = project page |subject = subject |image|file = file |template|temp|templ = template |category|cat|categ = category |#default = page }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> ov0ibpnp6fy60heegsstk07ue3blnvo 10 2733 5895 2014-02-14T15:34:46Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#ifeq:{{{1}}}|{{#titleparts:{{{1}}}|1|2}}||yes}}<noinclude> {{Documentation}}</noinclude> wikitext text/x-wiki {{#ifeq:{{{1}}}|{{#titleparts:{{{1}}}|1|2}}||yes}}<noinclude> {{Documentation}}</noinclude> efml1sfdi3zeozl2qj4f82jkav6ufto 10 2734 5896 2014-02-14T15:35:07Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{pp-meta |type={{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed=semi |adm... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{pp-meta |type={{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed=semi |administrator |full |sysop=full |#default=full<!--fallback value-->}} |small={{{small|}}} |demospace={{{demospace|}}} |demolevel={{{demolevel|undefined}}} |expiry={{{expiry|}}} |dispute=no |reason={{#if:{{{reason|}}}|&#32;because {{lcfirst:{{{reason|}}}}}}} |categories={{{categories| {{#switch:{{{demolevel|{{PROTECTIONLEVEL:edit}}}}} |semi |autoconfirmed={{#switch: {{{demospace|{{NAMESPACE}}}}} | {{ns:2}} | {{ns:3}} = [[Category:Semi-protected user and user talk pages|{{PAGENAME}}]] | {{ns:6}} = [[Category:Semi-protected files|{{PAGENAME}}]] | {{ns:4}} | {{ns:12}} = [[Category:Semi-protected project pages|{{PAGENAME}}]] | {{ns:10}} = [[Category:Semi-protected templates|{{PAGENAME}}]] | {{ns:14}} = [[Category:Semi-protected categories|{{PAGENAME}}]] | #default = {{talk other|[[Category:Semi-protected talk pages|{{PAGENAME}}]]|[[Category:Semi-protected pages|{{PAGENAME}}]]}}}} |administrator |full |sysop={{#switch: {{{demospace|{{NAMESPACE}}}}} | {{ns:2}} | {{ns:3}} = [[Category:Protected user and user talk pages|{{PAGENAME}}]] | {{ns:6}} = [[Category:Protected files|{{PAGENAME}}]] | {{ns:4}} | {{ns:12}} = [[Category:Protected project pages|{{PAGENAME}}]] | {{ns:10}} = [[Category:Protected templates|{{PAGENAME}}]] | {{ns:14}} = [[Category:Protected categories|{{PAGENAME}}]] | #default = {{talk other|[[Category:Protected talk pages]]|[[Category:Protected pages|{{PAGENAME}}]]}}}}}}}}}}}</includeonly><noinclude> {{pp-protected|demospace=main|categories=no}} {{documentation}} <!-- Add categories and inter-wikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> o0x8k93gwa4ci0p4sfv2yqsvxqg7mlm 10 2735 5897 2014-02-14T15:36:08Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=Wheat |2=LightGreen |3=LightSteelBlue |4=LightCoral |5=Thistle |6=<nowiki>#ff... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{1|1}}} |1=Wheat |2=LightGreen |3=LightSteelBlue |4=LightCoral |5=Thistle |6=<nowiki>#ff9</nowiki> |7=LightSkyBlue |8=Peachpuff |9=<nowiki>#c0eaa6</nowiki> |10=<nowiki>#9AD4F6</nowiki> |11=<nowiki>#E6C6E6</nowiki> |12=<nowiki>#F4B8BF</nowiki> |13=<nowiki>#CED1FA</nowiki> |14=<nowiki>#e4e4e4</nowiki> |15=<nowiki>#9eb8d6</nowiki> }}</includeonly><noinclude><!-- WARNING: DON'T INTRODUCE ANY NEWLINES INTO THIS TEMPLATE BY ACCIDENT!!!! -->This template specifies the background color of the title bar of a {{tl|Robox}}. [[Category:Template subpages|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 4lo41uxvhi7mvyvsdnvrld58a2tvecc 10 2736 5898 2014-02-14T15:36:54Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch: <!--If no or empty "demospace" parameter then detect namespace--> {{#if:{{{demospace|}}} | {{lc: {{{d... wikitext text/x-wiki {{#switch: <!--If no or empty "demospace" parameter then detect namespace--> {{#if:{{{demospace|}}} | {{lc: {{{demospace}}} }} <!--Use lower case "demospace"--> | {{#ifeq:{{NAMESPACE}}|{{TALKSPACE}} | talk | other }} }} | talk = {{{1|}}} | other | #default = {{{2|}}} }}<!--End switch--><noinclude> {{documentation}} <!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here! --> </noinclude> fxuqt4zi7wun6xhwpufdqtz4tnnk46t 10 2737 5899 2014-02-14T15:37:48Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}}}|{{FULLBOOKNAME}}|<!-- this isn't a subpage --> {{#switch:{{NAMESP... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}}}|{{FULLBOOKNAME}}|<!-- this isn't a subpage --> {{#switch:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|=[[Category:{{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}| ]]}} {{#if:{{{1|}}}|{{Subjects/leaf|{{{1}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}|[[Category:Uncategorized books|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{2|}}}|{{Subjects/leaf|{{{2}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{3|}}}|{{Subjects/leaf|{{{3}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{4|}}}|{{Subjects/leaf|{{{4}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{5|}}}|{{Subjects/leaf|{{{5}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{6|}}}|{{Subjects/leaf|{{{6}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{7|}}}|{{Subjects/leaf|{{{7}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{8|}}}|{{Subjects/leaf|{{{8}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{9|}}}|{{Subjects/leaf|{{{9}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}} {{#if:{{{10|}}}|{{Subjects/leaf|{{{10}}}|bookcategory={{{bookcategory|{{FULLBOOKNAME}}}}}|diagnose={{{diagnose|}}}}}}}|<!-- this is a subpage --> {{#switch:{{NAMESPACE}}|Wikijunior|=[[Category:{{{bookcategory|{{BOOKNAME}}}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]|#default= {{#if:{{{1|}}}|[[Category:{{{1}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]|[[Category:Uncategorized books|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{2|}}}|[[Category:{{{2}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{3|}}}|[[Category:{{{3}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{4|}}}|[[Category:{{{4}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{5|}}}|[[Category:{{{5}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{6|}}}|[[Category:{{{6}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{7|}}}|[[Category:{{{7}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{8|}}}|[[Category:{{{8}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{9|}}}|[[Category:{{{9}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}} {{#if:{{{10|}}}|[[Category:{{{10}}}|{{FULLCHAPTERNAME}}]]}}}}}} {{#if:{{{bookcategory|}}}|[[Category:Books that specify subjects bookcategory]]}} </includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> r40xb78hlyhn0nn5ldc8gez0x4fdi64 10 2738 5900 2014-02-14T15:38:14Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{#switch:{{NAMESPACE}} |Subject |Template= {{Subject page/core |parent={{{parent}}} |parent2={{{parent2|}}} |descripti... wikitext text/x-wiki {{#switch:{{NAMESPACE}} |Subject |Template= {{Subject page/core |parent={{{parent}}} |parent2={{{parent2|}}} |description={{{description}}} |allbooks page={{#ifexist:Category:{{PAGENAME}}/all books|{{PAGENAME}}/all books|}} |namespace={{{namespace|main}}} |show all featured={{#ifeq:{{{show all featured|}}}|no||{{{show all featured|split}}}}} |show all staged={{#ifeq:{{{show all staged|}}}|no||{{{show all staged|split}}}}} |maxcount={{{maxcount|}}} |theme={{{theme|15}}} |theme2={{{theme2|3}}} |icon={{{icon|Wikibooks-logo.svg}}} |iconwidth={{{iconwidth|45px}}} }} |#default=/{{{parent}}}/{{{parent2|}}} }}<noinclude> {{documentation}}</noinclude> qjabqpbjc3qw9v2tb3vdjzx7ucicdh9 10 2739 5901 2014-02-14T15:38:49Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#ifexist:Subject:{{{subject}}} |{{#if:{{parsable|{{Subject:{{{subject}}}}}}} |{{Allbooks category/cor... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifexist:Subject:{{{subject}}} |{{#if:{{parsable|{{Subject:{{{subject}}}}}}} |{{Allbooks category/core2 |parent={{#titleparts:{{Subject:{{{subject}}}}}|1|2}} |parent2={{#titleparts:{{Subject:{{{subject}}}}}|1|3}} |subject={{{subject}}}}} |{{Allbooks category/error |Format problem on the subject page, <code>Subject:{{{subject}}}</code>. Please check that everything there, except the call to {{tl|Subject page}} or {{tl|Root subject}}, is &lt;noinclude&gt;d. {{Allbooks category/button|1=Subject:{{{subject}}}|2=action=edit&editintro=Template:Allbooks_category/editintro_format&summary=noinclude|3=edit Subject:{{{subject}}}}}}}}} |{{Allbooks category/error |Can't find the expected subject page, <code>Subject:{{{subject}}}</code>. Either {{Allbooks category/button|1=Subject:{{{subject}}}|2=action=edit&editintro=Template:Allbooks_category/editintro_regular&preload=Template:Allbooks_category/preload_regular&summary=create|3=create regular subject}} or {{Allbooks category/button|1=Subject:{{{subject}}}|2=action=edit&editintro=Template:Allbooks_category/editintro_root&preload=Template:Allbooks_category/preload_root&summary=create|3=create root subject}})}}}}__HIDDENCAT__</includeonly><noinclude> {{Documentation}}</noinclude> sdlz051nsllu9kagr8ctwtfgiv24q2r 0 2740 9530 9529 2020-12-17T09:48:55Z 110.74.203.215 /* ង. ការអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍ */ wikitext text/x-wiki [[វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]]='''វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម'''= =='''តើវិទ្យាសាស្ត្រជាអ្វី?'''== មុននឹងឈានទៅកំណត់និយមន័យថា តើវិទ្យាសាស្រ្តជាអ្វីនោះ យើងគួរគប្បីយល់ពាក្យថា តើពុទ្ធិជាអ្វី? តើវាមានប្រភពមកពីណាខ្លះ?ជាមុនសិន។ មរតកជីវសាស្រ្តមនុស្សបានបង្ករលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ការទទួលយកនូវការបណ្តុះបណ្តាលពុទ្ធិ។ ពុទ្ធិ គឺជាបទពិសោធន៍របស់មនុស្សដែលទទួលបានតាមរយៈនៃការធ្វើសង្គមនីយកម្ម។​ ពុទ្ធិនេះត្រូវបានគេចែកចេញជាបីប្រភេទសំខាន់ៗ គឺពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ(intuition) ពុទ្ធិធម្មតា (Common Sense) និងពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត (Rational Experience) ។ '''១- ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ=''' ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណ គឺជាសមត្ថភាពរបស់មនុស្សក្នុងការយល់ដឹងអំពីអ្វីមួយភ្លាមៗដោយមិនចាំបាច់ឆ្លងកាត់ការពិចារណា។ វាជាទម្រង់នៃទស្សនវិជ្ជាដែលកើតឡើងដោយស្វ័យប្រវត្តិ ដោយមិនឆ្លងកាត់ការគិត ការពិចារណាទេ តែលទ្ធផលនៃការវិន្នច្ឆ័យពីអ្វីមួយប្រកបដោយហេតុផល និងដំណោះស្រាយបញ្ហា។ ពុទ្ធិអព្ភន្តញ្ញាណនេះ អាចកើតមានចំពោះតែបុគ្គលមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ។ '''២- ពុទ្ធិធម្មតា=''' ពុទ្ធិធម្មតា គឺជាពុទ្ធិទូទៅ ឬ ជាពុទ្ធិដែលមនុស្សទទួលបានតាម រយៈអង្គវិញ្ញាណ។ វាគឺជាពុទ្ធិដែលមានគ្រប់បុគ្គលទាំងអស់ ឲ្យតែបុគ្គលនោះបានរស់នៅ និងមានអន្តរកម្មជាមួយសង្គមក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ។​ ពុទ្ធិធម្មតា មានដូចជា ទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណី ជំនឿ សាសនា…។ល។ '''៣- ពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត=''' ពុទ្ធិវិទ្យាសាស្រ្ត គឺជាពុទ្ធិដែលផ្អែកលើការរកឃើញនូវមូលហេតុ ការកំណត់នូវមូលហេតុដែលមានទំនាក់ទំនងគ្នា ហើយបង្កីតបាននូវតថភាព និងទ្រឹស្តីដែលមានលក្ខណៈជាសាកល។ វាគឺជាប្រព័ន្ធ និងជាទម្រង់នៃបញ្ញាញាណរបស់មនុស្ស ដែលត្រូវបានគេបង្កើតឡើងតាម រយៈនៃការសិក្សា ការពិសោធន៍ទៅលើបាតុភូតធម្មជាតិ និងបាតុភូតសង្គមហើយអាចពិព៌ណនា​ ពន្យល់ ព្យាករណ៍ និងគ្រប់គ្រងវាបានសម្រាប់បម្រើឲ្យផលប្រយោជន៍មនុស្សជាតិ។ សរុបសេចក្តីទៅវិទ្យាសាស្ត្រ ជាអង្គនៃពុទ្ធិដែលមានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ។ វាគឺជាពុទ្ធិដែលមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ និងមានលក្ខណៈជាសាកល ដែលអាចត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ដើម្បីពិព៌ណនា​ពន្យល់ និង ព្យាករណ៍ពីតថភាពនៃបាតុភូតធម្មជាតិ និង​សង្គមបានយ៉ាងពិតប្រាកដ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាលក្ខណៈជាទូទៅនៃវិទ្យាសាស្ត្រ ៖ Ø រាល់គ្រប់វិទ្យាសាស្ត្រទាំងអស់ សុទ្ធតែមានកម្មវត្ថុសិក្សារបស់វាច្បាស់លាស់។ បាតុភូតធម្មជាតិ និងបាតុភូតសង្គមមិនអាចឲ្យគេសិក្សារួមជាមួយគ្នាបានទេ។ ដូច្នេះវិទ្យាសាស្ត្រនីមួយៗត្រូវតែជ្រើសរើសនូវទិដ្ឋភាពដាច់ដោយឡែកណាមួយនៃធម្មជាតិ ឬ សង្គមដើម្បីធ្វើជាកម្មវត្ថុសិក្សារបស់ខ្លួនឲ្យបានជាក់លាក់។ Ø វិទ្យាសាស្ត្រ គឺមានវិធីសាស្ត្រក្នុងការស៊ើបអង្កេតចំពោះបាតុ​ភូតធម្មជាតិ ឬ បាតុភូតសង្គម។ មានអ្នកប្រាជ្ញជាច្រើនបានប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈថា កម្មវត្ថុសិក្សាអាចមានច្រើនជាងវិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សា។ Ø វិទ្យាសាស្ត្រមានការចាប់អារម្មណ៍ជាសំខាន់ទៅលើការស្វែងរកឲ្យឃើញនូវភស្តុតាងដែលជាមូលហេតុចម្បងសម្រាប់ការកំណត់ការពិត។ វិទ្យាសាស្ត្រ គឺមានភាពច្បាស់លាស់ជាងឧត្តមគតិ។ Ø វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការពិត និងមានលក្ខណៈជាសាកល។ វាអាចកំណត់បាននូវរាល់គ្រប់ស្ថានភាពដោយពុំគិតដល់ពេលវេលា និងបរិយាកាសឡើយ។ ការពិត គឺជាលទ្ធភាព និងជាឆន្ទៈក្នុងការសិក្សាពីព្រឹត្តិការណ៍ដើម្បីស្វែងយល់ពីអ្វីមួយ។ Ø គោលបំណងដ៏ចម្បងរបស់វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការរកឲ្យឃើញនូវចម្លើយនៃកម្មវត្ថុ និងព្រឹត្តិការណ៍ពិតប្រាកដ។ គោលបំណងដ៏ខ្ពស់របស់វិទ្យាសាស្ត្រ គឺការពិត។ Ø វិទ្យាសាស្ត្រ ធ្វើការពិព៌ណនា​ពន្យល់ និងព្យាករណ៍ចំពោះបាតុភូតផ្សេងៗដែលអាចកើតមានឡើងដោយឈរលើមូលដ្ឋាននៃការប្រមូលនូវភស្តុតាង និងមូលហេតុដែលមានទំនាក់ទំនងគ្នា និងសមាហរណកម្មគ្នាសម្រាប់ការសន្និដ្ឋានឲ្យបានពិតប្រាកដ។ មូលហេតុអាចជាគោលការណ៍ធ្វើឲ្យមានលទ្ធភាពក្នុងការប៉ាន់ប្រមានទៅលើព្រឹតិការណ៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។ =='''I- ប្រភេទនៃវិទ្យាសាស្រ្ត'''== វិទ្យាសាស្រ្ត ត្រូវបានគេចែកចេញជាពីរប្រភេទសំខាន់ៗ គឺវិទ្យាសាស្រ្តធម្មជាតិ (Natural Sciences) និងវិទ្យាសាស្រ្តសង្គម (Social Sciences)។ '''១-វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ'''= វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីលក្ខណៈរូប វ័ន្តនៃធម្មជាតិ ដូចជាសិក្សាពីឥទ្ធិនៃធម្មជាតិ និងប្រែប្រួលរបស់វា។ ម្យ៉ាងទៀតគេអាចនិយាយឲ្យងាយយល់ថា វិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិ គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីបាតុភូតធម្មជាតិ។ មុខវិជ្ជាមួយចំនួននៃវិទ្យាសាស្ត្រធម្មជាតិរួមមានគណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា គីមីវិទ្យា តារាវិទ្យា ជីវវិទ្យា …៘ '''២-វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម'''= វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីទិដ្ឋភាពផ្សេងៗនៃសង្គមមនុស្ស ឬ សិក្សាអំពីបាតុភូតសង្គម។ ដូចបានរៀបរាប់យ៉ាងលំអិតរួចមកហើយនៅជំពូកទី២ថា វិទ្យាសាស្ត្រសង្គមរួមមាន សង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ…៘ =='''II. អត្ថន័យ និង​និយមន័យសង្គមវិទ្យា'''== '''១- អត្ថន័យនៃពាក្យសង្គមវិទ្យា'''= ពាក្យ “សង្គមវិទ្យា (Sociology)” ក្លាយមកពីភាសាពីររួមបញ្ចូលគ្នា គឺភាសាឡាតាំង “Socious” ដែលមានន័យថា “សង្គម (Society)” និងភាសាក្រិច “Logos” ដែលមានន័យថា “វិទ្យាសាស្ត្រ (Science)” ឬ “ការសិក្សា (Study)” ។ ប្រសិនគេបង្រួមពាក្យទាំងពីរនេះបញ្ចូលគ្នាទៅ គេនឹងបានអត្ថន័យរួមមួយដែលមានន័យថា សង្គមវិទ្យាជាគឺជា “វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីសង្គម (Sociology is the Science Study of Society)” (Edward Sagain, 1998)។ '''២-និយមន័យសង្គមវិទ្យា'''= ​ ដូចបានឲ្យអត្ថន័យខាងលើរួចមកហើយថា សង្គមវិទ្យាគឺជា “វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអពីសង្គម”។ ប៉ុន្តែ អត្ថន័យនេះ ហាក់មានភាពទូលំទូលាយពេក ព្រោះវាអាចធ្វើឲ្យមានការភាន់ច្រឡំជាមួយអត្ថន័យនៃមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតដែលស្ថិតនៅក្នុងវិទ្យាសង្គមជាមួយគ្នា។​ម្យ៉ាងវិញទៀត វាអាចមានការលំបាកក្នុងការកំណត់ព្រំដែននៃការសិក្សារបស់វាឲ្យបានច្បាស់លាស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបមានសង្គមវិទូជាច្រើន បានខិតខំបញ្ចោញទស្សនៈរបស់ខ្លួនដើម្បីចង្អុលបង្ហាញ ពីនិយមន័យនៃមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាដោយផ្អែកលើកម្មវត្ថុ និងវិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សាឲ្យបានពិតប្រា​កដ។ ខាងក្រោមគឺជានិយមន័យខ្លះៗត្រូវ បានធ្វើការកត់សំគាល់ដែលមានដូចខាងក្រោម៖ ១- លោក អូរហ្គូសកុំ (Auguste​Comte, 1798-1857)៖ សង្គមវិទ្យាគឺជាការសិក្សាពីក្រិតក្រម្យ ឬ ពីបាតុភូតសង្គមដោយគោរពតាមគោលការណ៍ឬវិធីវិទ្យាសាស្ត្រ (Positivism)។ ២- លោក ម៉ាក្សវេប៊័រ (Max Weber,1864-1920)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលព្យាយាមបកស្រាយពន្យល់ពីសកម្មភាពរបស់សង្គម (Social Action)។ ៣-លោក ខាស្សប៊័រ (J.F. Cusber, 1925)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាអង្គនៃពុទ្ធិវិទ្យាសាស្ត្រស្តីអំពីអន្តរកម្មសង្គមមនុស្ស។ ៤- លោក ហ្វាឆាល (H.P.Faichild,1930)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គមមកលើខ្នាតគំរូនៃការប្រព្រឹត្តិរបស់ពួកគេ។ ៥- លោក ម៉ូរីសជីន្សប៊ឺត (Morris Ginsberg, 1932)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងលទ្ធផលទាំងឡាយដែលកើតចេញពីអន្តរកម្មទាំងនោះ។ ៦- លោក ប៉ាក និងលោក ប៊ើហ្គិស (R.E.Park & F.W. Burgess, 1955)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីការប្រមូលផ្តុំ ខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្ស។ ៧- លោក ម៉ាក្សអាយវ័រ និងលោក ផេជ (Mac Iver &​Page,1945)៖សង្គមវិទ្យា គឺជាការសិក្សាពីប្រព័ន្ធនៃអន្តរកម្មរបស់សង្គម មនុស្ស។ ៨- លោក ជីដិង្ស (Gidings, 1904)៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធនៃការសិក្សាពីប្រភពដើម ការរីកលូតលាស់ និងការអភិវឌ្ឍនៃខ្នាតគំរូរបស់ស្ថាប័នដូចជា គំរូនៃការសហប្រតិបតិ្តការគ្នាទាំងកាយចិត្ត គំនិត និងលក្ខខណ្ឌនៃសីលធម៌របស់សង្គមមនុស្ស។ ៩- លោក ហារីចនសុន (Hary M. Johnson, 1960) ៖សង្គមវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលជាប់ទាក់ទិនទៅនឹងការសិក្សាពីក្រុមសង្គម ដូចជាសិក្សាពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់វា ឬ គំរូនៃការរៀបចំគ្រប់គ្រង ដំណើរការក្នុងការថែរក្សា ឬ ការប្រែប្រួលទម្រង់នៃអន្តរកម្មរវាងសមាជិកក្រុមទាំងអស់នោះ។ ១០- លោក ពើរី (Perry, 1983) ៖ សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធ និងជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្ស និងសិក្សាពីប្រព័ន្ធអន្តរកម្មដែលជាបច្ច័យបង្កើតឲ្យមានខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមទាំងអស់នោះ។ ១១- លោក ហេស្ស (Hess, 1982)៖ សង្គមវិទ្យា មិនគ្រាន់តែសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមមនុស្សប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាទៅលើបទដ្ឋាន និងរចនាសម្ព័ន្ធរបស់សង្គម ដោយពិនិត្យមើលទៅលើឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គមដែលយើងរស់នៅផងដែរ។ ទោះបីនិយមន័យខាងលើ មានលក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាខ្លះៗក៏ដោយ ក៏គេសង្កេតឃើញមានចំណុចរួមគ្នាមួយចំនួន ដែលយើងអាចធ្វើទូទៅកម្មបានថា សង្គមវិទ្យា គឺជាប្រព័ន្ធ និងជាវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងអន្តរកម្មសង្គម ដែលបង្កើតឲ្យមានខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់មនុស្ស។ សង្គមវិទ្យា ក៏សិក្សាពីឥទ្ធិពលនៃមជ្ឈដ្ឋានសង្គម មជ្ឈដ្ឋានធម្មជាតិ (ភូមិសាស្រ្ត និងអាកាសធាតុ) មកលើដំណើរការរបស់សង្គម និងបទពិសោធន៍របស់បុគ្គលផងដែរ។ =='''III. ប្រវត្តិសង្ខបនៃការចាប់កំណើតរបស់សង្គមវិទ្យា'''== មុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា បានចាប់បដិសន្ធិឡើងអាស្រ័យដោយស្ថានភាពផេ្សងៗពីគ្នារបស់សង្គមនីមួយៗ នៅលើពិភពលោក។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ វាក៏ត្រូវបានគេស្រាវជ្រាវរកឃើញថា សង្គមវិទ្យាបានចាប់កំណើតមុនគេនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។​ខាងក្រោមនេះ យើងនឹងលើកយកពីការកើតឡើងនៃសង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុប នៅអាមេរិក និងនៅកម្ពុជា មកធ្វើការបកស្រាយម្តងមួយៗដូចតទៅ៖ '''១- សង្គមវិទ្យានៅអឺរ៉ុប'''= តាមការស្រាវជ្រាវបានរកឃើញថា សង្គមវិទ្យាបានកើតឡើងមុនគេបង្អស់នៅអឺរ៉ុបក្នុងអំឡុងពេលរវាងចុងសតវត្សទី១៨ និងដើមសតវត្សទី១៩ (ឆ្នាំ១៨៣៨)។ លោក អូរហ្គូសកុំ (Auguste Comte) អតីតទស្សនវិទូសញ្ជាតិបារាំង ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាបិតាសង្គមវិទ្យា ពីព្រោះតែគេរកបានឃើញថា គាត់បានបង្កើតពាក្យសង្គមវិទ្យា និងប្រើប្រាស់វាមុនគេ នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ដែលមានចំណងជើងថា “The Course of Positive Philosophy” បោះពុម្ពផ្សាយនៅឆ្នាំ១៨៤២។ តើមានមូលហេតុសំខាន់ៗអ្វីខ្លះដែលនាំឲ្យលោកអូរហ្គូសកុំ (Auguste Comte) បង្កើតសង្គមវិទ្យានេះឡើង? មានឥទ្ធិពលចម្បងៗ ពីរដែលបានជំរុញឲ្យសង្គមវិទ្យាកើតឡើងមុនគេនៅអឺរ៉ុប គឺបដិវត្តន៍ឧស្សា​ហកម្ម (Industrial Revolution) និងបដិវត្តន៍ នយោបាយ។ បដិវត្តន៍ឧស្សា​ហកម្ម (Industrial Revolution) បានកើតឡើងនៅទីក្រុងឡុងនៃប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងរវាងឆ្នាំ១៧៥០-១៩០០ និងបដិវត្តន៍នយោបាយបានកើតឡើងនៅប្រទេសបារាំង (French Revolution) ក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩។ ឥទ្ធិពលនៃបដិវត្តន៍ទាំងពីរខាងលើនេះ បានធ្វើឲ្យសង្គមនៅអ៊ឺរ៉ុបនាសម័យនោះមានការផ្លាស់ប្តូរជំនឿសាសនា ពុទ្ធិ ផ្នត់គំនិត មនោគមន៍វិជ្ជានៃការដឹកនាំ សេដ្ឋកិច្ច និងរបៀបរបបនៃការរស់នៅ។ ឧទាហរណ៍ដូចជាប្រជាពលរដ្ឋបានកាត់បន្ថយពីការជឿលើអាទិទេព ឬ ព្រហ្មលិតទៅរកការពិត និងវិទ្យាសាស្ត្រ​ពីការផលិតសម្ភារៈប្រើប្រាស់ដោយដៃ (សិប្បកម្ម) ទៅរកការប្រើប្រាស់ម៉ាស៊ីនស្វ័យប្រវត្តិ ពីការធ្វើដំណើរ និងដឹកជញ្ជូនដោយកម្លាំងមនុស្ស និងសត្វទៅជាគ្រៀងចក្រ ពីការបាញ់ព្រួញ កាំបិតទៅជាសាស្រ្តាវុធទំនើបៗ។ល។ លើសពីនេះទៅទៀត មានចលនា បម្លាស់ទីពីជនបទទៅរស់នៅក្នុងទីក្រុង ប្រែក្លាយឋានៈរបស់ខ្លួនពី​កសិករទៅ​ជាកម្មករ ពីការប្រកបរបរកសិកម្មទៅជាឧស្សាហកម្ម …។ល។​ ការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័សទាំងអស់នេះ បានបង្កឲ្យសង្គមមានការប្រឈមមុខជាមួយនឹងបញ្ហាជាច្រើនដែលត្រូវដោះស្រាយ ជាពិសេសគឺសង្រ្គាមឈ្លានពានដណ្តើមទឹកដី និងអំណាចពីគ្នាទៅវិញទៅមក ស្របគ្នាជាមួយនឹង សង្រ្គាមរវាងវណ្ណៈអធន និងវណ្ណៈមូលធននិយម។ លទ្ធផលនៃសង្រ្គាម បានបណ្តាលឲ្យសង្គមនៅអឺរ៉ុបនាសម័យនោះធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងខ្លាំងលើគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសវិស័យសេដ្ឋកិច្ច​ នយោបាយ សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខសង្គមទាំងមូល។ ដោយសារហេតុផលទាំងនេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងក្នុងចំណោមស្រទាប់ទស្សនវិទូ ដែលមានឧត្តមគតិសេ្នហាមនុស្សជាតិ និងសន្តិភាពនាសម័យនោះ បានខិតខំរិះរកមធ្យោបាយដើម្បីដោះស្រាយ​ និងកសាងសង្គមជាតិឡើងវិញ។ ព្រមជាមួយគ្នានោះ លោកអូហ្គូសកុំក៏បានបង្កើតមុខវិជ្ជាសង្គម​វិទ្យានេះឡើង គឺដើម្បីសិក្សាពីជីវិតសង្គម ដោយគោរពទៅតាមគោលការណ៍វិទ្យាសាស្រ្តដែលគាត់ឲ្យឈ្មោះថា “វិជ្ជមាននិយម (Positivism)” (Hess:1982)។ ឥទ្ធិពលនៃព្រឹត្តិការណ៍បដិវត្តន៍ឧស្សាហកម្ម និងបដិវត្តន៍នយោបាយ បានធ្វើឲ្យសង្គមនៅអឺរ៉ុបនាសម័យនោះធ្លាក់ដុនដាបលើគ្រប់វិស័យ ទើបធ្វើឲ្យមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានេះបានកើតឡើងនៅទីនោះមុនគេ៕ ការចាប់កំណើតរបស់សង្គមវិទ្យា នៅក្នុង ខណៈពេលដែលសង្គមនៅអ៊ឺរ៉ុបមានការប្រែប្រួលយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយបង្កឲ្យប្រជាកសិករបាត់បង់ដីធ្លី ផ្ទះសម្បែង និងមុខរបរ ក៏បង្ខំចិត្តធ្វើចំណាកស្រុកដើម្បីទៅរកការងារជាកម្មកររោងចក្រ និងជម្រកនៅតំបន់ទីក្រុង ហើយបានប្រឈមមុខជាមួយបញ្ហាសង្គមជាច្រើន ខណៈនោះ សង្គមវិទ្យា ក៏ត្រូវបានកើតឡើង​ ដើម្បីសិក្សា​ពីបញ្ហាសង្គមតាមបែបវិទ្យាសាស្ត្រក្នុងគោលដៅស្វែងយល់ពីមូលហេតុចម្បងៗរបស់សង្គមឲ្យបានពិតប្រាកដ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការកសាងបាននូវគោលនបាយសម្រាប់ដំណោះស្រាយ និងកសាងសង្គមឡើងវិញ ឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់។ ប្រភពនៃរូបថតៈ John Macionis,(1987, 4th Ed), Sociology Printice Hall, Inc។ '''២- សង្គមវិទ្យា​នៅសហរដ្ឋ​អាមេរិក'''= សង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏មានឬសគល់ចេញពីគំរូនៃសង្គមវិទ្យា​នៅអឺរ៉ុបផងដែរ។ ប៉ុន្តែ សង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋ​អាមេរិក​មានចរិកលក្ខណៈ​មួយចំនួនខុសពី​​សង្គម​​វិទ្យានៅអឺរ៉ុបត្រង់ថា សង្គមវិទ្យា​នៅអឺរ៉ុបបានយកចិត្តទុកដាក់ច្រើនលើការសិក្សាពីបម្រែបម្រួល និងស្ថេរភាពនៃជីវិតសង្គម ចំណែកឯសង្គមវិទ្យានៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញបាន​យក​ចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការសិក្សាទៅ​​លើបញ្ហា​សង្គមដែលបានកើតមាននៅក្នុងទីក្រុងនាសម័យនោះ ហើយក៏បាន​យកលទ្ធផលនៃការសិក្សានោះ មកធ្វើជាគោល​​នយោបាយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា​ និងអភិវឌ្ឍន៍សង្គមទទួលបានជោគជ័យមុនគេនៅលើពិភពលោកតាំងពីពេលនោះមក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ដោយសារលទ្ធផលនៃការ​អនុវត្ត​គោលនយោ បាយ​ក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសង្គម ​តាមបែបសង្គមវិទ្យានៅទីក្រុងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកទទួលបានជោគជ័យ​​ទើបសាស្ត្រាចារ្យ​ជនជាតិ​អាមេរិកកាំងម្នាក់​ឈ្មោះវីលៀមក្រាហាំ (William Graham, 1840-1910) ក៏បានយកមេរៀនសង្គមវិទ្យា​​នេះ ទៅ​បង្រៀន​និស្សិត​អាមេរិកមុនគេនៅសាកល​វិទ្យាល័យយែល (Yale) នាឆ្នាំ១៨៧៦​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​(Bringeroff, 1985)។ រយៈពេលដប់ប្រាំឆ្នាំក្រោយមក លោកសាំម័រ (Summer) ក៏បានយកមេរៀនសង្គមវិទ្យានេះ ទៅបង្រៀនជាផ្លូវការនៅ​តាមសាកលវិទ្យាល័យនានានៃសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានចំនួនរហូតដល់ទៅដប់ប្រាំបីសាកលវិទ្យាល័យបន្ថែមទៀត។ ការបង្រៀនមុនដំបូងគេ ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅសាកលវិទ្យាល័យជីកាហ្គោ (University of Chicago) ក្នុងឆ្នាំ១៨៩២ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអាលប៊ីយុងស្មល(Albion Small)។ គាត់ គឺជាអ្នកដែលបានខិតខំប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យមានការទទួល​ស្គាល់មុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៃសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយគាត់ក៏ជាអ្នកទីមួយដែរ ដែលបានសរសេរ​សៀវភៅ​សង្គម​វិទ្យា និងជាអ្នកទីមួយដែលបានបង្កើតការសែត​សង្គមវិទ្យាអាមេរិកកាំង។ ក្នុងរយៈពេលតែសែសិបឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ សាកលវិទ្យាល័យជីកាហ្គោ បានក្លាយទៅជាកន្លែងដ៏សំខាន់ជាងគេក្នុងពិភពលោក ដ៏ល្បីល្បាញសម្រាប់ការបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតសង្គមវិទ្យាអាមេរិកកាំង (Bringeroff, 1985)។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៦០មក សាកលវិទ្យាល័យស្ទើរតែទាំងអស់​​នៅសហរដ្ឋអាមេរិក មានដេប៉ាតឺម៉ង់​សង្គមវិទ្យា និងមានប្រហែលជាចិត​សិបសាកលវិទ្យាល័យ មានកម្មវិធីបណ្តុះបណ្តាល​និស្សិតសង្គមវិទ្យាថ្នាក់បណ្ឌិត។ '''៣- សង្គមវិទ្យានៅ​​កម្ពុជា'''= ការចាប់បដិសន្ធិនៃមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យានៅកម្ពុជា មានស្ថានភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹងសង្គមវិទ្យានៅអ៊ឺរ៉ុបនាសតវត្សរ៍ទី១៩ផងដែរ​។ គឺវាកើតឡើងនៅចំពេលដែលស្ថានភាពសង្គមកម្ពុជា កំពុងស្ថិតក្នុងការកែទម្រង់លើគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសផ្នែកនយោបាយ(ពីមនោគមន៍វិជ្ជាកុម្មុយនីស ឬ សង្គមនិយមទៅជាលិទ្ធិសេរីប្រជាធិបតេយ្យសេរី) ​និងការកែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ច (ពីរបបសេដ្ឋកិច្ចសមូហភាពទៅកាន់សេដ្ឋកិច្ចទីផ្យាសេរី)។ ឥទ្ធិពលនៃការកែទម្រង់នេះ បានធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលជាជង្ហុកនៃរបៀបរបបរបស់សង្គមខ្មែរ។ ការបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធឯកជនឡើងវិញនាឆ្នាំ១៩៨៨ បានចាប់ផ្តើមទាក់ទាញឲ្យមានការហូរចូលនៃអ្នកវិនិយោគទុនឯកជន មានការរីកដុះ​ដាល​នៃរោងចក្រឧស្សាហកម្ម សណ្ឋា គារ ភោជនីដ្ឋាន ទេសចរណ៍.... នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង។ និន្នាការនេះ បានទាក់ទាញ និងជំរុញឲ្យមានការធ្វើចំណាកស្រុករបស់ប្រជាជនពីជនបទមករស់នៅទីក្រុងដើម្បីស្វែងរកការងារធ្វើ ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានកំណើននៃដង់ស៊ីតេប្រជាជនយ៉ាងឆាប់រហ័យនៅទីក្រុង ស្របជា មួយនឹងការប្រឈមមុខជាមួយបញ្ហាជាច្រើន ដូចជាបញ្ហាបរិស្ថាន អនាម័យ​ ទំនាស់ដីធ្លី គ្រឿងញៀន សណ្តាប់ធ្នាប់ សន្តិសុខ ចរាចរណ៍....។ ស្ថានការណ៍ខាងលើនេះ តម្រូវឲ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងក្លាក្នុងការស្វែងរកដំណោះស្រាយជាយុទ្ធសាស្រ្តឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព។ ដូច្នេះមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីធ្វើការសិក្សាបញ្ហាសង្គមតាមបែបវិទ្យាសាស្រ្តជាបន្ទាន់ ក្នុងគោលដៅរួមចំណែកជួយដល់ភ្នាក់ងារផ្សេងៗដែលពាក់ព័ន្ធ យកលទ្ធនៃការសិក្សានេះមកកសាងជាគោលនយោបាយ​ច្បាប់ និងផែនការសម្រាប់ទប់ស្កាត់ កាត់បន្ថយ និងដោះស្រាយបញ្ហាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍សង្គមខ្មែរយើងឡើងវិញបន្ទាប់ពីខ្ទេចខ្ទាំដោយសារសង្គ្រាម និងរបបប្រល័យពូជសាសន៍។ ស្របពេលជាមួយគ្នានោះ ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ ក៏បានសហការគ្នាជាមួយដៃគូអភិវឌ្ឍន៍មកពីសាកលវិទ្យាល័យបូឡូញ៉ានៃប្រទេស អ៊ីតាលី តាមរយៈតំណាងអង្គការមនុស្សលោកថ្មី (New Humanities Organization) ប្រចាំនៅកម្ពុជា បានបើកឲ្យមានដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យាជាផ្លូវការឡើងនៅឆ្នាំ១៩៩៤ ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតខ្មែរទៅតាមសេចក្តីត្រូវការទីផ្សាការងាររបស់កម្ពុជា ហើយទទួលបានជោគជ័យរហូតមកទល់បច្ចប្បន្នកាលនេះ។​ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គិតមកទល់បច្ចុប្បន្ននេះ មានតែសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ និងវិទ្យាស្ថានជាតិសង្គមកិច្ចប៉ុណ្ណោះ ដែលមានសិក្សាជំនាញ​សង្គមវិទ្យា ចំណែកឯសាកលវិទ្យាល័យផ្សេងៗទៀតពុំទាន់មានកម្មវិធីសម្រាប់​ធ្វើការបណ្តុះ​បណ្តាលនិស្សិត​ជំនាញ​សង្គមវិទ្យានូវឡើយទេ គឺគ្រាន់តែបានបញ្ចូលមកមុខវិជ្ជានេះ ទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៃឯកទេសផ្សេងៗមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាលទ្ធផលនៃការបណ្តុះបណ្តាល​គិតមកដល់ឆ្នាំ២០១៨នេះ ដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យា​បានបណ្តុះបណ្តាលនិស្សិតកម្ពុជាថ្នាក់បរិញ្ញាត្រ ផ្នែកអាហាររូបករណ៍បានចំនួន២៤ជំនាន់ និងនិស្សិតថ្នាក់បង់ថ្លៃសិក្សា ចំនួន១៨ជំនាន់ ដែលមានចំនួនសរុបទាំងអស់ជិត៣ពាន់នាក់ ព្រមជាមួយនឹងនិស្សិតថា្នក់បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ផងដែរ៕ =='''ទំនាក់ទំនងសង្គមវិទ្យានិងមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម (Sociology and Other Social Sciences)'''== I-មិនមែនមានតែមុខវិជ្ជា សង្គមវិទ្យា មួយមុខប៉ុណ្ណោះទេ ដែលសិក្សាពីបាតុភូតសង្គម ប៉ុន្តែវាត្រូវបានគេសិក្សារួមគ្នាដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមផងដែរ។ មុខវិជ្ជាដែលស្ថិតនៅក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមជាមួយគ្នារួមមាន៖ មុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ…។ល។​ គ្រាន់តែមុខវិជ្ជាទាំងអស់នោះ មានកម្មវត្ថុ និងវិធីសាស្រ្តនៃការសិក្សាដាច់ដោយឡែកៗពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា ជាមួយនឹងមុខវិជ្ជាទាំងនោះឃើញថា វាមានលក្ខណៈដូចគ្នា និងខុសគ្នាផងដែរ។ លក្ខណៈដូចគ្នាត្រង់ថា មុខវិជ្ជាទាំងនោះស្ថិតក្នុងក្រុមនៃវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ប៉ុន្តែវាមានលក្ខណៈខុសគ្នាមួយចំនួនត្រង់ថា មុខវិជ្ជាទាំងនោះមានកម្មវត្ថុសិក្សា វិធីសាស្រ្ត និងទ្រឹស្តីផ្សេងៗពីគ្នា។ សង្គមវិទ្យាបានសិក្សាទៅលើអន្តរកម្មរវាងទិដ្ឋភាពនីមួយៗនៃសង្គមទាំងមូល ចំណែកឯមុខវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត បានសិក្សាទៅលើតែទិដ្ឋភាពមួយៗនៃសង្គមដាច់ដោយឡែកពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ការសិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតនៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម បានផ្តល់ឲ្យយើងកាន់តែយល់យ៉ាងច្បាស់ថែមទៀត ទៅលើកម្មវត្ថុនៃការសិក្សា វិធីសាស្ត្រនៃការសិក្សា និងទ្រឹស្តីរបស់សង្គមវិទ្យា។ មុខវិជ្ជានៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមខ្លះៗក្នុងចំណោមមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមទាំងឡាយដែលត្រូវបានយកមកបង្ហាញនៅទីនេះរួមមាន ៖ '''១-សង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យា''' កម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់នរវិទ្យាចែកជាពីរផ្នែកសំខាន់ៗ គឺនរវិទ្យារូបសាស្រ្ត (Physical Anthropology) និងនរវិទ្យាវប្បធម៌ (Cultural Anthropology)។ នរវិទ្យារូបសាស្រ្ត សិក្សាពីកំណកំណើតនៃអំបូរពូជសាសន៍របស់មនុស្សនៅលើពិភពលោក ដូចជាលក្ខណៈរូបរាង ពណ៌សម្បុរ ទម្រង់មុខមាត់។ល។ ចំណែកឯ នរវិទ្យាវប្បធម៌វិញគឺ ជាមុខវិជ្ជាមួយដែលមានកម្មវត្ថុសិក្សាស្រដៀងគ្នាជាមួយនឹងសង្គមវិទ្យា។ នរវិទ្យាវប្បធម៌ផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាពីដើមកំណើតនៃវប្បធម៌របស់ក្រុមសង្គមនីមួយៗ នៅសម័យបុរាណ ឬ សហគមន៍កុលសម្ព័ន្ធដែលមានសេសសល់រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល ដែលកំពុងរស់នៅតំដន់ដាច់ស្រយាលនានានៅលើពិភពលោក។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងនរវិទ្យានេះនៅត្រង់ថា នរវិទ្យាចាប់អារម្មណ៍សិក្សាទៅលើវប្បធម៌សង្គមបុរាណ (Primitive​Societies) ចំណែកឯសង្គមវិទ្យាវិញ មានការយកចិត្តទុកដាក់សិក្សាពីវប្បធម៌សង្គមនៅសម័យបច្ចុប្បន្ន។ ប៉ុន្តែនៅសតវត្ស ទី២០ នរវិទូក៏បានពង្រីកកម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់ខ្លួនដោយរួមបញ្ចូលទាំងសហគមន៍ និងសង្គមសម័យទំនើបផងដែរដើម្បីពិនិត្យមើលពីការវិវត្តិនៃវប្បធម៌របស់ពូជសាសន៍នីមួយៗ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធផងដែរជាមួយមុខវិជ្ជានរវិទ្យាវប្បធម៌ ព្រោះសង្គមវិទូត្រូវការទ្រឹស្តីផ្សេងៗរបស់នរវិទូដើម្បីរួមបញ្ចូលគ្នាជាមួយទ្រឹស្តីសង្គមវិទ្យា ក្នុងការឈានទៅយល់បានទាំងស្រុងពីឥរិយាបថរបស់សង្គមបច្ចុប្បន្ន និងដើម្បីពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍ទៅអនាគតផងដែរ។ '''២-សង្គមវិទ្យា និងសង្គមកិច្ចវិទ្យា''' នៅពេលដែលប្រជាជន និងភ្នាក់ងារជាច្រើនមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការកសាងសង្គមឲ្យកាន់តែប្រសើរឡើង មុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យា បានក្លាយទៅជាមុខវិជ្ជាឯកទេសមួយដែលមានកម្មវត្ថុ និងវីធីសាស្រ្តសិក្សាផ្ទាល់ខ្លួន។ គោលបំណងរបស់មុខវិជ្ជានេះគឺ ការសិក្សាពីបញ្ហា និងវិធីនៃការជួយដល់មនុស្ស(បុគ្គល គ្រួសារ សហគមន៍)នៅក្នុងសង្គមទាំងឡាយណាដែលបរាជ័យក្នុងការបំពេញសេចក្តីត្រូវការប្រចាំថ្ងៃដោយខ្លួនឯងដែលត្រូវបានសង្គមកិច្ចវិទូឲ្យឈ្មោះថា“Clients”(​Mary Ann Suppes and Crolin Cryssy Well, 1991)។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាទាំងពីរនេះនៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យាចាប់អារម្មណ៍សិក្សាទៅលើតែអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និង បរិស្ថានសង្គមដែលបង្កើតឲ្យមនុស្សមានបញ្ហា ក្នុងគោលដៅស្វែងរកដំណោះស្រាយដើម្បីជួយឲ្យពួកគេមានសមត្ថភាពអាចសម្រសម្រួលខ្លួនបានទៅនឹងបរិស្ថានដែលគេរស់នៅ។ ចំណែកឯមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យាវិញ សិក្សាពីគ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃឥរិយាបថរបស់មនុស្ស ដើម្បីឈានទៅបង្កើតបានទ្រឹស្តីសម្រាប់ការពន្យល់ពីអន្តរកម្មរវាងបុគ្គល និងឥទ្ធិពលរបស់វាដែលរួមចំណែកដល់ការកំណត់ទៅលើគំរូឥរិយាបថសង្គម និងគំនិត អាកប្បកិរិយា ឬ ចរឹតលក្ខណៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ។ នៅពេលដែលមុខវិជ្ជាសង្គមកិច្ចវិទ្យាបានកំពុងធ្វើការអភិវឌ្ឍ នូវ បច្ចេកវិទ្យាដើម្បីជួយដល់អ្នកមានបញ្ហា សង្គមវិទ្យាបានបន្តធ្វើការប្រមូលផ្តុំអង្គនៃពុទ្ធិវិទ្យាសាស្ត្រស្តីពីកត្តាសង្គម និងអន្តរកម្មរបស់វាចំពោះជីវិតសង្គម។ អង្គនៃពុទ្ធិនេះបានក្លាយទៅជាពុទ្ធិដែលមិនអាចខ្វះបានសម្រាប់ការងារសង្គមកិច្ច ហេតុដូច្នេះហើយ សង្គមវិទ្យា និង សង្គកិច្ចវិទ្យាមានការទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធៀងដែរ (Mary Ann Suppes & Carlyn Cressy Wells, 1991)។ '''៣-សង្គមវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា''' កម្មវត្ថុនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យា ត្រូវបានចែកជាពីរប្រ ភេទសំខាន់ៗគឺ វិទ្យាសាស្រ្តនៃឥរិយាបថ (Behavioral Science) និងការព្យាបាលជម្ងឺផ្លូវចិត្ត (Apply Psychology)។ វិទ្យាសាស្រ្តនៃឥរិយាបថសិក្សាពីបាតុភូតផ្លូវចិត្តរបស់បុគ្គលតាមវ័យ ហើយ Apply Psychology សិក្សាពីវិបត្តិផ្លូវចិត្ត ដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍វិធីនៃការព្យាបាលជម្ងឺផ្លូវចិត្ត។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាទាំងពីរនេះនៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាយកចិត្តទុកដាក់កំណត់ទៅលើឥរិយាបថរបស់បុគ្គល ច្រើនជាងការសិក្សាទៅលើខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថរបស់ក្រុមសង្គម ដែលជាការចាប់អារម្មណ៍របស់សង្គមវិទូ។ ចិត្តវិទូយល់ថា ឥរិយាបថរបស់បុគ្គល មានការវិវត្តន៍ទៅតាមដំណាក់កាលច្បាស់លាស់ ទោះបីពូជសាសន៍ខុសគ្នាក៏ដោយ ចំណែកឯសង្គមវិទូវិញយល់ថា ឥរិយាបថរបស់បុគ្គល មានការវិវត្តន៍ទៅតាមឥទ្ធិពលនៃគំរូឥរិយាបថសង្គមនីមួយៗ ដូច្នេះ កាលណាបុគ្គលរស់ក្នុងសង្គមផ្សេងគ្នា ពួកគេក៏មានខ្នាតគំរូឥរិយាបថខុសគ្នាផងដែរ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាសង្គម (Social Psychology) ក៏បានសិក្សាពីឥទ្ធិពលរបស់បាតុភូតចិត្តរបស់សង្គមមកលើបុគ្គលផងដែរ។ មុខវិជ្ជាចិត្តវិទ្យាសង្គមនេះ មានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធិជាមួយនឹងសង្គមវិទ្យា។ '''៤-សង្គមវិទ្យា និងប្រវត្តិវិទ្យា''' ប្រវត្តិវិទូមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការបង្ហាញ ពីបទពិសេធន៍សំ ខាន់របស់សង្គមមនុស្សនៅអតីតកាល។ គោលបំណងនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យា គឺដើម្បីឈានទៅកំណត់ពីមូលហតុ ពីឥទ្ធិពល​ និងពីអន្ថន័យរបស់ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងអស់នោះឲ្យបានពិតប្រាកដ។ ប្រ វត្តិវិទូផ្តល់នូវឯកសារដែលពួកគេបានរកឃើញ ដូចជា ទស្សនៈសង្គម​ ជម្លោះសង្គម​ ចលនាសង្គម ការអភិវឌ្ឍន៍សង្គម ដំណើរការសង្គម បទពិសោធន៍ និងបញ្ហាសង្គមដែលបានកើតឡើងនៅអតីតកាលសម្រាប់អ្នកជំនាន់ក្រោយៗបានដឹង។ អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ មានការចាប់អារម្មណ៍ទៅលើការកត់ត្រាទុកនូវព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ ប៉ុន្តែមិនមានបំណងព្យាករណ៍អំពីឥទ្ធិពលនៃព្រឹត្តិការណ៍នោះទៅលើជីវិតមនុស្ស ឬ ក៏ធ្វើទូទៅកម្មចំពោះព្រឹត្តិ ការណ៍នោះនៅថ្ងៃអនាគត់ទេ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏មានអ្នកប្រាជ្ញមួយចំនួនបានផ្តល់នូវអត្ថន័យ គោលបំណង ឬ ដំណើរការខ្លះៗទៅលើព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនោះផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ ពួកគេអាចនឹងរៀបចំនូវគោលគំនិតទាំងអស់នោះ ឲ្យមានលក្ខណៈសមហេតុផលដើម្បីយកទៅអនុវត្តន៍ជាសាកលផងដែរ។ ការខុសគ្នាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យា និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជ្ជាប្រវត្តិវិទ្យាបានសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់មនុស្សតាមសម័យកាលនីមួយៗនៃអតីតកាល ចំណែកឯមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាវិញបានសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់សង្គមនៅបច្ចុប្បន្នកាល។ ម្យ៉ាងវិញទៀតសង្គមវិទូ ត្រូវការយល់ដឹងពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដូចជាការវិវត្តនៃដំណើការសង្គម ឬ គោលការណ៍ ឬ កត្តាទាំងឡាយណា ដែលធ្វើឲ្យពួកគេអាចយកមកគួមផ្សំជាមួយព្រឹត្តិ ការណ៍បច្ចុប្បន្ន ដើម្បីឈានទៅធ្វើការព្យាករណ៍ពីឥរិយាបថរបស់មនុស្សនៅថ្ងៃអនាគត់ឲ្យបានពិតប្រាកដ។ ឧទាហរណ៍ ការសិក្សាទៅលើឥទ្ធិពលនៃសង្គ្រាមផ្សេងៗក្នុងចំណោមកុលសម្ព័ន្ធ ឬ ក្រុមសង្គម ខុសៗគ្នានៅអតីតកាល និងនិន្នាការបច្ចុប្បន្នកាល អាចធ្វើឲ្យសង្គមវិទូឈានទៅធ្វើទូទៅកម្ម និងព្យាករណ៍ទុកថា វានឹងកើតមានលទ្ធផលដូចគ្នា ប្រសិនបើគេផ្តល់នូវគំរូដូចគ្នា ឬ ស្រដៀងគ្នានៃព្រឹត្តិការណ៍នោះ។ '''៥- សង្គមវិទ្យា និងសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា''' មុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា គឺជាវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមដែលសិក្សាពីវិធីនៃការផលិត របៀបនៃការផ្គត់ផ្គង់ ការផ្តល់សេវាកម្ម វិធីនៃការបែងចែក និងការប្រើប្រាស់ទំនិញ ក្នុងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់សង្គម។ ផ្តើមចេញពីការសិក្សានេះធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចវិទូឈានទៅកំណត់បាននូវវណ្ណៈនៃក្រុមសង្គមផ្សេងៗគ្នា ដូចជា វណ្ណៈក្រីក្រ (Lower Class) វណ្ណៈមធ្យម (Middle Class) និងវណ្ណៈអ្នកមាន (Higher Class)។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាសិក្សាតែពីឥទ្ធិពលនៃសេដ្ឋកិច្ចមកលើការបង្កើតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមតាមវណ្ណៈប៉ុណ្ណោះ។ សារៈសំខាន់ដែលចងភ្ជាប់មុខវិជ្ជាសេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា និងសង្គមវិទ្យា គឺត្រង់ថាសង្គមវិទូត្រូវការទ្រឹស្តីផ្សេងៗរបស់សេដ្ឋកិច្ចវិទូ ដើម្បីយកមកពន្យល់ពីរបៀបនៃការកំណត់វណ្ណៈសង្គម សម្រាប់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះក្នុងការកំណត់ និងការព្យាករណ៍ពីបម្រែបម្រួលនៃឥរិយាបថរបស់ក្រុមសង្គម។ ៦-សង្គមវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ កម្មវត្ថុជាចម្បងនៃការសិក្សារបស់មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ គឺសិក្សាពីរបៀបនៃការគ្រប់គ្រងសង្គមឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់ សន្តិភាពនិងឲ្យការរីកចម្រើនលើគ្រប់វិស័យដើម្បីមនុស្សជាតិ។ មុខវិជ្ជានេះសិក្សាពីវិធីនៃការជ្រើសរើស និងការប្រើប្រាស់មនោគមន៍វិជ្ជារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការទទួលបានអំណាច ការពារអំណាច ប្រើប្រាស់អំណាច ឲ្យមានការគាំទ្រពីសំណាក់អ្នកដែលត្រូវបានខ្លួនគ្រប់គ្រង។ ការខុសគ្នាជាចម្បងរវាងមុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងមុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យានៅត្រង់ថា មុខវិជា្ជសង្គមវិទ្យាសិក្សាតែពីឥទ្ធិពលនោគមន៍វិជ្ជារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការបង្កើតខ្នាតគំរូនៃឥរិយាបថសង្គមប៉ុណ្ណោះ។ សារៈសំខាន់ដែលចងភ្ជាប់មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងសង្គមវិទ្យា គឺត្រង់ថា សង្គមវិទូត្រូវការប្រើប្រាស់ពុទ្ធិដែលបានរកឃើញដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយក្នុងការដាក់កំរិតទៅលើតថភាពសង្គម អំពីអ្វីដែរខុស អ្វីដែលត្រូវ អ្វីដែលហាមប្រាម អ្វីដែលអនុញ្ញាតិ…ល។នោះ ធ្វើឲ្យសង្គមវិទូអាចឈានទៅពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍បានជាទូទៅចំពោះឥរិយាបថរបស់សង្គមនីមួយៗ​យ៉ាងច្បាស់លាស់ ព្រោះសមាជិកនៃសង្គមនីមួយៗតែងគោរពតាមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋ បើទោះបីខ្លួនមិនពេញចិត្តក្តី៕ II- សេចក្តីសង្ខប មានមុខវិជ្ជាជាច្រើនដែលរួមគ្នាសិក្សាពីឥរិយាបថរបស់មនុស្ស។មុខវិជ្ជាទាំងអស់នោះរួមមានមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា នរវិទ្យា សង្គមកិច្ចវិទ្យា ចិត្តវិទ្យា ប្រវត្តិវិទ្យា សេដ្ឋកិច្ចវិទ្យា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ…។ល។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា ជាមួយនឹងមុខវិជ្ជាទាំងនោះឃើញថា វាមានលក្ខណៈដូចគ្នាផងដែរត្រង់ថា វាស្ថិតក្នុងក្រុមនៃវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ហើយវាមានលក្ខណៈខុសគ្នាមួយចំនួនត្រង់ថា សង្គមវិទ្យាបានសិក្សាទៅលើអន្តរកម្មរវាងទិដ្ឋភាពនីមួយៗនៃសង្គមទាំងមូល ចំណែកឯមុខវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត បានសិក្សាទៅលើតែទិដ្ឋភាពមួយៗដាច់ដោយឡែកពីគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ។ ការសិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងមុខវិជ្ជាសង្គមវិទ្យា និងមុខវិជ្ជាមួយចំនួនទៀតនៃវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម បានផ្តល់ឲ្យយើងកាន់តែយល់យ៉ាងច្បាស់ថែមទៀត ទៅលើកម្មវត្ថុសិក្សា និងវិធីសាស្ត្រនៃការស្រាវជ្រាវរបស់សង្គមវិទ្យា។ មុខវិជ្ជានីមួយៗសុទ្ធតែមានសារៈប្រយោជន៍របស់វារៀងៗខ្លួន។ តែដើម្បីពិព៌ណនា ពន្យល់ និងព្យាករណ៍ពីបាតុសង្គមឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ សង្គមវិទូជានិច្ចកាលតែងត្រូវការប្រើប្រាស់ពុទ្ធិដែលត្រូវបានរកឃើញដោយពួកវិទ្យាសាស្រ្តសង្គមជាមួយគ្នា ដើម្បីសម្រួលដល់ការពន្យល់ និងព្យាករណ៍ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និងទុកចិត្តបាន៕ ប្រភពៈ សៀវភៅសង្គមវិទ្យាទូទៅ (លោកសាស្ត្រាចារ្យ ធីណារឿន ប្រធានដេប៉ាតឺម៉ង់សង្គមវិទ្យានៃRUPP) ='''អភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍'''= =='''ក. ប្រវត្តិ​ ដើមកំណើតរបស់សហគមន៍/សហករណ៍'''== កាលពី១៥០ឆ្នាំមុន នៅអ៊ឺរ៉ុប កសិករ កម្មការ និងសិប្បករតូចតាចបានស្ថិតនៅ​ស្ថានភាពដ៏លំបាក ជាពិសេសភាពក្រីក្រ ខ្វះចំណីអាហារ ការជំពាក់បំណុលឈ្មួញ​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ និងបង្ខំចិត្តទិញទំនិញតំលៃថ្លៃពីឈ្មួញ តែលក់ផលិតផលអោយគេវិញក្នុងតំលៃ​ថោក។​ នៅពេលនោះក្រុមអ្នកក្រីក្រ ឬវណ្ណៈអធន មានជំរើសពីរ ៖ ទី១ គឺត្រូវចាប់ដៃគ្នាដើម្បីផលប្រយោជន៍ខ្លួនឯង។​ ទី២ ចូលរួមជាមួយលំលាំងបដិវត្ត។ ជាទូទៅ ភាគច្រើនក្រុមអ្នកក្រីក្រជ្រើសយកជម្រើសទី១​ គឺបង្កើតជាសហករណ៍​ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែង និងដឹកនាំពីបុគ្គលសំខាន់ៗមួយចំនួននៅដំណាក់កាល​ដំបូង។​ លោក រ៉ូបឺត អូវិន (Robert Owen) ត្រូវបានអ្នកខ្លះចាត់ទុកថា ជាបិតាសហគរណ៍​ដោយគំនិតរបស់គាត់ត្រូវបានយកមកអនិវត្ត ក្នុងការបង្កើតសហករណ៍ បានជោគជ័យ​លើកទី១ នៅឆ្នាំ១៨៤៤ នៅ(Rochdel) នៃប្រទេសអង់គ្លេស ដោយ​មានមនុស្សមួយក្រុម ដែលមានគ្នា២៨នាក់។ អ្នកដែលបង្កើតសហករណ៍ដំបូងនៅប្រទេសអង់គ្លេសសុទ្ធតែ​ទទួលនូវការធ្វើបាប កេងប្រវញ្ញ័ពីព្រោះថៅកែរោងចក្រ បានផ្តល់ប្រាក់ខែតិចអោយកម្មករ​ហើយលក់ទំនិញអោយកម្មករក្នុងតំលៃថ្លៃ។​ ណាមួយទំនិញដែលលក់អោយកម្មករមាន​គុណភាពទាប។​ ហេតុនេះហើយក្រយពីការសន្សំប្រាក់រួមគ្នាអស់រយៈពេល១ឆ្នាំ កម្មការ​សំរេចចិត្តរួមគ្នាចូលទុន បង្កើតអោយមានហាងសំរាប់ទិញ និងលក់ទំនិញដល់កម្មករ​ដែល​ជាសមានជិកសហគមន៍/សហករណ៍នៅឆ្នាំ១៨៤៤។ តាមរយៈការទិញដុំមកពីទីផ្សារ គេអាចទទួលនូវទំនិញថោក សម្រាប់លក់អោយសមាជិក ហើយប្រាក់ចំណេញដែល​ទទួលបាន ត្រូវបានបែងចែកអោយទៅសមាជិកវិញតាមភាគហ៊ុនដែលគេមាន។ នៅប្រទេស អាំឡឺម៉ង់ ឆ្នាំ១៨៦៤ មានមន្ត្រីមូលដ្ឋានម្នាក់ឈ្មោះ (Friedrich Wilheim Raiffeisen) រ៉ៃហ្វអៃសិន បានផ្តួចផ្តើមគំនិតចាប់ផ្តើមពី​ការសន្សំប្រាក់​រួមគ្នា និង​ចែកអោយគ្នាខ្ចី ។​ ស្របពេលជាមួយគ្នា នេះដែរ នៅកន្លែងផ្សេងគ្នា​ មានជនជាតិអាឡឺមង់​ម្នាក់ទៀត​ឈ្មោះ ហៀម៉ាន ស៊ុល ដេលិត្ស (Hermann Schutze Delitsch) បានបង្កើត​សមាគមន៍ទិញទំនិញវត្ថុធាតុដើមរួមគ្នានៅឆ្នាំ១៨៤៧ និងបានបង្កើតអោយមានសមាគម​សន្សំប្រាក់ន​ និងខ្ចីប្រាក់នៅឆ្នាំ១៨៥០ ដោយឈរលើគោលការជួយខ្លួនឯង ទទួលខុ​ស​ត្រូវដោយខ្លួនឯង និងការគ្រប់គ្រងដោយខ្លួនឯង​។​ ក្រោយមកបានក្លាយជាធនាគារធំមួយ​នៅប្រទេសអាឡឺម៉ង់ មានឈ្មោះថា ធនាគារប្រជាជន។ ចំណែកនៅប្រទេសកាណាដាវិញ ភាពក្រីក្រនិងជំពាក់បំណុលឈ្មួញឯកជន ជាបញ្ហាជំរុញអោយមានការបង្កើតនូវសហករណ៍ឥណទាន ដំបូងបំផុត​នៅឆ្នាំ១៩០០ ដោយលោក ដេហ្សាដាំង (Desjardin) ដោយយកលំនាំតាមសហកឬណ៍ អឺរ៉ុប ដោយផ្តើមពីមនុស្សក្រុមតូច មានលុយត្រឹមតែ២០ដុល្លា ប៉ុណ្ណោះ។ មកដល់បច្ចុប្បន្នននេះ​សហករណ៍ឥណទាននេះមានសមាជិក ៥.៤លាននាក់ ហើយមានទ្រព្យសម្បត្តិ ជាង ១០៣ ពាន់លានដុល្លាកាណាដា។​ ដូចនេះ ជាការសន្និដ្ឋាន សហករណ៍/សហគមន៍ ត្រូចបង្កើតឡើងដោយវណ្ណៈទន់​ខ្សោយ វណ្ណៈអធន មានការតស៊ូ​រំដោះខ្លួនអោយរួចពីភាពក្រីក្រតោកយ៉ាក និងការជិះជាន់​កេងប្រវញ្ញ័ពីវណ្ណៈនាយទុន។ នៅដំណាក់កាលដំបូងកាបង្កើតសហករណ៍/សហគមន៍ ជាការតស៊ូជំនះរាល់ការលំបាកជាច្រើន ប៉ុន្តែការតស៊ូនេះជួយបណ្តុះនូវស្មារតី សាមគ្គីភាព​ សហករណ៍/សហគមន៍បានចឹញ្ចឹមនូវស្មារតី វិន័យលើខ្លួនឯងខ្ពស់ ការទទួល​ខុសត្រូវលើខ្លួនឯងខ្ពស់ ដូជាឧត្តមគតិ ប្រជាធិបតេយ្យ និងសមធម៌។​ ដោយចាប់ផ្តើមចេញពីក្រុម ឬសមាគមន៍ សន្សំប្រាក់ លក់ដូរ ទិញរួមគ្នា សហករណ៍​/សហគមន៍ ក្លាយជាអង្គការជំនួញដ៏ធំមួយ នៅប្រទេសលោកខាងលិច និងប្រទេសជប៉ុន​មានការរីកចំរើនរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ហេតុនេះហើយបានជាគំនិត សហករណ៍/សហគមន៍ត្រូវបានយកទៅអនុវត្តន៍នៅ​ប្រទេសក្រីក្រផ្សេងទៀត និងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។​ ប៉ុន្តែ សហករណ៍/សហគមន៍នៅប្រ​ទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ មិនសូវបានទទួលជោគជ័យទូលំទូលាយដូចនៅប្រទេសលោកខាង​លិចទេ ។​ ដូចគ្នាដែរ នៅប្រទេសដែលប្រកាន់យករបប កុម្មុយនិស្ត ដូចជាអតីតៈសហ​ភាព​សូវៀត ប្រទេសចិន ប្រទេសវៀតណាម។ល។ ការអនុវត្តន៍ សហករណ៍/សហគមន៍ ត្រូវបានបរាជ័យ ដោយសាតែគេមិនបាន គោរពតាមឧត្តមគតិដើម​​របស់ សហករណ៍​/សហគមន៍ ដូចជាការជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ប្រជាធិបតេយ្យ ស្វ័យគ្រប់គ្រង ៕ =='''ខ. និយមន័យ សហគមន៍/ សហករណ៍'''== សហគមន៍/សហករណ៍ គឺជាសមាគមឯករាជ្យមួយដែលបង្កើតឡើងដោយ​ក្រុមមនុស្ស/​មនុស្សច្រើនដែលមានការសហការគ្នាដោយស្មក្រ័ពីចិត្ត ដើម្បីបំពេញនូវតម្រូវ​ការ ការប្រាថ្នាចង់បាន​​ ធ្វើអោយប្រសើរឡើងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច សង្គម វប្បធម៌ តាមរយៈ​ការអនុវត្តន៍ សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច និងការគ្រប់គ្រងតាមបែបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​។ យោង​ទៅតាមព្រះរាជក្រឹត្យ ស្តីពីសហគមន៍កសិកម្មនៅកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី ១៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​២០០១ ។ =='''គ. ផលប្រយោជន៍ទទួលបានពី​ សហករណ៍​/សហគមន៍ '''== ក/​ បង្រៀនដល់សមជិក ពីការងារនិងការអនុវត្តន៍ជាមួយគ្នា ដោយឈរលើគុណ​តម្លៃជួយគ្នាទៅវិញទៅមក។ សហគមន៍គឺជាការធ្វើជំនួញរួមគ្នា ដែលគ្រប់គ្រងដោយក្រុម​មនុស្ស ដែលប្រើប្រាស់សេវារបស់សហគមន៍។​ ពួកគេចាត់ចែងថវិកានិងប្រតិបត្តិការជំនួញ​ឬសេវាកម្មសមរាប់ផលប្រយោជន៍របស់ពួកគេផ្ទាល់។​ ខ/សហករណ៍/សហគមន៍​ នឹងផ្តល់ផលប្រយោជន៍យ៉ាងធំដល់សមាជិកដូចជាការ​បង្កើន​ប្រាក់ចំណូល​ផ្ទាល់ខ្លួន។​ ដូច្នេះវាជាមធ្យោបាយមួយរបស់សមាជិកក្នុងការរស់នៅ តាមរយៈការ​ផ្តល់តាមតម្រូវការសំខាន់ផ្នែកសេវកម្ម។​ ឧបមា​ សហករណ៍/សហគមន៍​ជាយានមួយក្នុងការធ្វើអោយ​ប្រសើរឡើងនូវផ្នែកទីផ្សារ ឬការផ្តល់សេវាកម្ម។​ ផ្ទុយទៅវិញវាមិនអាចកើតឡើងបានទេបើ​សមាជិកតែម្នាក់ធ្វើសកម្មភាពនេះ។​ គ/ វាផ្តល់តម្លៃទំនិញថោក ផ្តល់កំចីដល់សមាជិក ឃ/ វាជួយលើទឹកចិត្តដល់សមាជិក សហករណ៍/សហគមន៍​មានការសន្សំវិនិយោគ​ថវិការរបស់​ពួក​​​គេសំរាប់ប្រើប្រាស់នាពេលអនាគត។ ង/ វាផ្តល់ឱកាសជាច្រើនសំរាប់សមាជិក សហករណ៍/សហគមន៍​ទទួលបាន​ការ​រៀន​​​សូត្រពីការធ្វើជំនួញរបស់ពួកគេនាពេលអនាគត។ =='''ឃ. របៀបបង្កើត សហករណ៍/ សហគមន៍ៈ'''== សហគមន៍ ត្រូវបានគិតពិចារណាដូចជាមនុស្សធម្មតាដែលមានសង្ឃឹម​​ ចាប់​ចេញពីចំណុចដែលទាបបំផុតនៃភាពក្រីក្រតាមរយៈប្រភេទអាជីវកម្មខ្លះៗនៃក្រុមសន្សំ ដែល​​​ឃើញ​ថាមានការរីកចំរើននៃប្រាក់ចំណូល។ ប្រាក់ចំណូលបន្ថែមនេះ គឺត្រូវ​បានត្រៀម​បំរុងយ៉ាងហោចណាស់ក៏អាចឆ្លើយតបទៅនិងតម្រូវការខ្លះទៀតនៅក្នុងគ្រួសារ និង​ ជាវិធី​សាស្រ្ត​ល្អបំ​ផុតក្នុងការធ្វើវិនិយោគទុនយូរអង្វែង ។ របៀបដែលរៀបចំសហគមន៍អោយមានដំណើរការ និង មាននិរន្តភាព វានៅតែមានការជួប​ប្រទះនឹងបញ្ហាខ្លះៗជារឿងធម្មតារបស់មនុស្ស។​ ដូច្នេះតាមរយៈការណែនាំនេះ វាគ្រាន់​តែជាទុនសំរាប់ការបង្កើតសហគមន៍ហើយវាជួយលើកទឹកចិត្តដល់មនុស្សធម្មតាអោយ ចូលជាសមាជិកថ្មីនៃអង្គភាពសហគមន៍ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនិងអារម្មណ៍ពួកគេ និងតម្រូវ ការចំពោះមុខ។ =='''ង. ការអភិវឌ្ឍន៍សហគមន៍'''== ''' ១. និយមន័យ''' a. Community Development: ជាដំណើរកើតពីកិច្ចខិតខមប្រឹងប្រែងរបស់មនុស្សគួបផ្សំជាមួយរដ្ឋាភិបាលដើម្បីលើកកម្ពស់សេដ្ឋកិច្ចសង្គម វប្បធម៌នៃសហគមន៍(ឬ ដើម្បីលើកកម្ពស់កម្រិតសេដ្ឋកិច្ច សង្គម វប្បធម៌ និង សហគមន៍) និងដើម្បីសមាហរណកម្ម សហគមន៍ទាំងនេះទៅក្នុងអនាគតរបស់ជាតិ ហើយលើកទឹកចិត្តអោយប្រជាជនចូលរួមយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំក្នុងដំណើរការនៃការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ។ (ការអោយនិយមន័យឆ្នាំ 1961)។ b. Community Development: ជាដំណើការនៃការៀបចំផែនការ ដើម្បីអោយប្រជាជនទទួលបាននូវចំណេះដឹងដែលគេត្រូវការ អាកប្បកិរិយា ជំនាញ ពោលគឺប្រជាជន ឬពលរដ្ឋ អាចចាត់ចែងរៀបចំ និងចូលរួមយ៉ាងពេញទំហឹងជាមួយនឹងផ្នែកផ្សេងទៀត ឬក៏ស្ថាប័នផ្សេងៗទៀតដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងបញ្ហាសង្គមទាំងនោះ។(ការអោយនិយមន័យឆ្នាំ 1981)។ c. Community Development: ជាការអនុវត្តវិទ្យាសាស្ត្រសង្គមដែលទាក់ទងជាមួយហ្នឹងការសិក្សា និងការចូលរួមរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីធានាបាននូវសុខមាលភាពសង្គម និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់ពលរដ្ឋ(Luna 1997) ។ '''២ សំណួរស្រាវជ្រាវ''' a-Research Question ឬជាភាសាខ្មែរប្រែថា សំណួរស្រាវជ្រាវ គឺជាសំណួរដែលអ្នកស្រាវជ្រាវបង្កើតឡើងដើម្បីស្វែងរកចម្លើយលើការស្រាវជ្រាវអ្វីមួយដែលគេចង់ដឹង។ ការជ្រើសរើសសំណួរស្រាវជ្រាវ គឺជាធាតុសំខាន់នៃការស្រាវជ្រាវទាំងបែប #Quantitative and #Qualitative Research។ សំណួរស្រាវជ្រាវល្អ គឺជាការស្វែងរកការកែលម្អចំណេះដឹងលើប្រធានបទ ការរកអ្វីដែលថ្មី ហើយជាធម្មតាត្រូវតូចចង្អៀត (narrow) និងជាក់លាក់ (specific)។ ទម្រង់នៃសំណួរស្រាវជ្រាវ គឺអាស្រ័យលើការជ្រើសរើសប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវ ថាតើតាមបែប #Quant, #Qual ឬ #Mixed Method (សូមមើលអត្ថបទភាពខុសគ្នារវាង Quant និង Qual តាមតំណភ្ជាប់ខាងក្រោម)។ គ្រប់សំណួរស្រាវជ្រាវទាំងអស់ត្រូវតែ ជាលក្ខខ័ណ្ឌ #FRFSCR៖ ១) Focused ផ្តោតលើបញ្ហាតែមួយ ២) Researchable អាចស្រាវជ្រាវបានដោយប្រើប្រាស់ primary and/or secondary sources (សូមមើលតំណខាងក្រោម) ៣) Feasible អាចទៅរួចក្នុងការឆ្លើយសំណួរដែលចង់ដឹងក្នុងរយៈពេលកំណត់ និងឧបសគ្គជាក់ស្តែងក្នុងពេលស្រាវជ្រាវ ៤) Specific ជាក់លាក់គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីឆ្លើយឱ្យបានហ្មត់ចត់ ៥) Complex ស្មុគស្មាញគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីអភិវឌ្ឍចម្លើយលើសន្លឹកកិច្ចការ ឬនិក្ខេបបទដោយអាចស្វែងរកឃើញនៅរបបគំហើញថ្មី ៦) Relevant ពាក់ព័ន្ធនឹងជំនាញអាចអ្នកស្រាវជ្រាវចេះដឹង ឬភាគីពាក់ព័ន្ធដែលមានឥទ្ធិពលលើការស្រាវជ្រាវ ទោះបីជាអាចដឹងអំពីគោលការណ៍ទាំងអស់នេះក៏ដោយ ក៏អ្នកស្រាវជ្រាវដំបូង និងសិស្សនិស្សិតនៅតែពិបាកក្នុងការទទួលបានសំណួរស្រាវជ្រាវដែលល្អ។ ដើម្បីបានសំណួរស្រាវជ្រាវល្អ យើងត្រូវជ្រើសរើសប្រធានបទណាដែលយើងចាប់អារម្មណ៍ ហើយត្រូវអានឲ្យបានច្រើនលើ Literature Review ដើម្បីស្វែងបញ្ហាដែលអ្នកនិពន្ធពិភាក្សា និងស្វែងរក Gaps (ភាពខ្វះប្រហោង ឬប្រធានបទដែលអាចសិក្សាបានពេលអនាគត) លើ Literature។ នៅពេលរកឃើញ Gaps លើ Literature ទាក់ទងប្រធានបទដែលយើងចង់សិក្សាហើយ យើងអាច Narrow down ជាក់លាក់ដើម្បីផ្តោតលើ Gap ដែលចង់សិក្សា។ ដំណាក់កាលនេះ យើងត្រូវអាន Literature និងជួបអ្នកជំនាញឲ្យបានច្រើន ដើម្បីអាចមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការកំណត់បញ្ហាជាក់លាក់ចង់សិក្សា និងប្រភេទសំណួរដែលគួរសួរ។ ប្រភេទសំណួរស្រាវជ្រាវរួមមាន៖ ១) Descriptive research ជាសំណួរបែបពិពណ៌នា។ ឧ៖ តើអ្នកក្រនៅទីក្រុងភ្នំពេញមានលក្ខណៈសម្គាល់អ្វីខ្លះ? ២) Comparative research ជាសំណួរស្រាវជ្រាវបែបប្រៀបធៀប។ ឧ៖ តើសិល្បៈវប្បធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃមានភាពខុសគ្នា និងស្រដៀងគ្នាអ្វីខ្លះ? ៣) Correlational research ជាសំណួរស្រាវជ្រាវអំពីទំនាក់ទំនង។ ឧ៖ តើទំនាក់ទំនងការទូតរបស់កម្ពុជា និងសហរដ្ឋអាមេរិកយ៉ាងដូចម្តេចដែរ? ៤) Exploratory research សំណួរស្រាវជ្រាវបែបរុករក។ ឧ៖ តើផលិតផលកសិកម្មរបស់កម្ពុជាអ្វីខ្លះដែលមានសក្តានាពលក្នុងការនាំចេញទៅប្រទេសចិនតាមរយៈពាណិជ្ជកម្មសេរីកម្ពុជា-ចិន? ៥) Explanatory research សំណួរស្រាវជ្រាវបែបពន្យល់។ ឧ៖ តើជំនួយឧបត្ថម្ភរបស់ធានាគារពិភពមានឥទ្ធិពលលើការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មនៅបណ្តាប្រទេសក្នុងអាស៊ានដែរឬទេ? ៦) Evaluation research ការស្រាវជ្រាវវាយតម្លៃ។ ឧ៖ តើអ្វីជាគុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិនៃការចំណាកស្រុករបស់ប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងការចាកចេញទៅធ្វើការនៅប្រទេសថៃ? ៧) Action research ការស្រាវជ្រាវបែបសកម្មភាព។ ឧ៖ តើយុទ្ធសាស្រ្តណាដែលមានប្រសិទ្ធភាពបំផុតដើម្បីធ្វើឲ្យវិស័យអប់រំនៅកម្ពុជាប្រសើរឡើង? នៅពេលបានសំណួរតាមប្រភេទដែលចង់បានហើយ យើងអាចផ្ទៀងផ្ទាត់សំណួរតាមទម្រង់ FRFSCR និងត្រូវសុំយោបល់ពីសាស្រ្តាចារ្យ និងអ្នកមានជំនាញស្រាវជ្រាវ។ bកិច្ចការស្រាវជ្រាវ នៅពេលនិយាយពីដំណាក់កាលប្រមូលទិន្នន័យ សំណួរមួយដែលនឹងសួរយើង ថាតើយើងបានទិន្នន័យមកពីណា ដោយរបៀបណា ដែលជាធម្មតាគេតែងសួរថា ជាប្រភេទ Primary Data ឬ Secondary Data ។ ថ្ងៃនេះ Sethakech នឹងលើកយកភាពខុសគ្នា ក៏ដូចជា គុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិ រវាង Primary Data និង Secondary Data ។ Primary Data ៖ ជាធម្មតាត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាទិន្នន័យដើម (Original Information) ដែលយើងអាចរកបានតាមរយៈការប្រមូល ឬបង្កើតដោយខ្លួនឯង ដែលឆ្លើយតប់នឹងសំណួរស្រាវជ្រាវ (Research Question) របស់យើងផ្ទាល់។ យើងអាចបង្កើត ឬប្រមូលទិន្នន័យដើម ឬ Primary Data តាមរយៈ ការស្ទង់មតិ, ការអង្កេត, និងការពិសោធន៍ជាដើម ។ Secondary Data៖ ជាធម្មតាមានអត្ថន័យផ្ទុយពីទិន្នន័យដើម និងគេច្រើននិយមហៅថាទិន្នន័យបន្ទាប់បន្សំ។ Secondary Data ភាគច្រើនជាទិន្នន័យដែលមានស្រាប់ និងដែលមានត្រូវប្រមូលបានដោយអ្នកដទៃ។ យើងអាចរកទិន្នន័យបន្ទាប់បន្សំនេះតាមរយៈ គេហៈទំព័ររដ្ឋាភិបាល, របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវផ្សេងៗ ឬ តាមប្រព័ន្ធអ៊ីនធើណិតជាដើម។ តោះយើងទៅមើលពីគុណសម្បត្តិ និងគុណវិបត្តិរបស់ Primary Data និង Secondary Data ខាងក្រោម៖ #គុណសម្បត្តិ Primary Data៖ -អាចប្រមូលបានដើម្បីឆ្លើយនឹង Research Question ជាក់លាក់ណាមួយ -យើងអាចគ្រប់គ្រងលើគំរូ និងវិធីសាស្រ្តរបស់វា Secondary Data៖ -មានភាពងាយស្រួល និងលឿន ដើម្បីស្វែងរក -អាចប្រមូលទិន្នន័យដែលមានវេលាលាតសន្ធឹងយូ និងភូមិសាស្ររ្តទូលំទូលាយ #គុណវិបត្តិ Primary Data៖ -ត្រូវការចំណាយខ្ពស់ និងពេលវេលារយៈពេលយូរដើម្បីប្រមូល -ត្រូវការហ្វឹងហាត់ក្នុងការប្រមូលទិន្នន័យ Secondary Data៖ -មិនអាចគ្រប់គ្រងនូវគំរូដែលយើងចង់បាន -ត្រូវការផ្ទៀងផ្ទាត់បន្ថែមដើម្បីធ្វើឱ្យការស្រាវជ្រាវមានភាពសុកិត្យ =='''Quantitative Research និង Qualitative Research '''== ស្ដាប់ទៅ វានឹងងាយច្រលំ ក៏ប៉ុន្តែវាមានភាពស្រួលដើម្បីចង់ចាំណាស់។ អ្នកសិក្សាផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនប្រហែលជាបានសិក្សារួចមកហើយនូវភាពខុសគ្នានេះ។ របៀបនៃការស្រាវជ្រាវទាំងពីរខាងលើមានសារៈសំខាន់ដូចគ្នា ប៉ុន្តែគេអាចដឹងថានៅពេលដែលគេប្រមូលទិន្នន័យ និងវិភាគទិន្នន័យទាក់ទងនឹងចំនួន, លេខ និងស្ថិតិ គេនឹងប្រើប្រាស់ Quantitative Research។ ផ្ទុយមកវិញ នៅពេលដែលការស្រាវជ្រាវនោះទាក់ទងនឹងអត្ថន័យ ឬពាក្យពេច គេនឹងប្រើប្រាស់ Qualitative Research។ តោះដើម្បីកាន់តែច្បាស់សូមទៅមើលលក្ខណៈពិសេស និងភាពខុសគ្នារបស់ប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវទាំងពីរខាងក្រោម៖ Quantitative Research ៖ -ផ្ដោតលើការធ្វើតេស្ដទៅលើទ្រឹស្ដី និងសម្មតិកម្ម -វិភាគដោយប្រើប្រាស់គណិតវិទ្យា និងវិភាគបែបស្ថិតិ -មានរូបរាងជាចំនួនលេខ, ក្រាប និងតារាង -ត្រូវការអ្នកឆ្លើយចំនួនច្រើន -ជាប្រភេទសំណួរបិទ (Closed Question) Qualitative Research ៖ -ផ្ដោតលើការរុករកនូវគោលគំនិតថ្មីៗ -វិភាគតាមរយៈការសង្ខេប ការបកប្រែអត្ថន័យ -មានរូបរាងជាពាក្យ -ត្រូវការអ្នកឆ្លើយចំនួនតិចតួច -ជាប្រភេទសំណួរបើក (Opened Question) ឧទាហរណ៍៖ Quantitative Research៖ គេសិក្សានៅពេលដែលអ្នកចង់ដឹងអំពី #ចំនួនសិស្សនិសិ្សត ដែលចូលចិត្តទទួលទានអាហារថ្ងៃត្រង់នៅក្នុងបរិវេនសាកលវិទ្យាល័យរបស់អ្នក។ Qualitative Research៖ នៅពេលអ្នកចង់ដឹងពី #ហេតុផលឬមតិយោបល់ ដែលសិស្សនិស្សិតមិនចូលចិត្តទទួលទានអាហារនៅក្នុងបរិវេនសាកលវិទ្យាល័យ។ ='''តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច'''= ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽ តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽ ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។ ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។ ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ? ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។ ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ ='''ស្វែងយល់​អំពី​ផ្សារ​ភាគហ៊ុន'''= តើ​ផ្សារភាគហ៊ុន​ជា​អ្វី? បើ​និយាយ​​ឲ្យ​ខ្លី​ សាមញ្ញ ហើយ​ស្រួល​ស្តាប់ ផ្សារភាគហ៊ុន គឺ​ជា​កន្លែង​ដែល​គេ​ទិញ-លក់​ភាគហ៊ុន។ ចុះ ភាគហ៊ុន ជា​អ្វី? ភាគហ៊ុន គឺ​ជា​ចំណែក​ដើមទុន ដែល​គេ​ដាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​ណាមួយ។ នៅពេល​ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ចំណេញ ម្ចាស់​ភាគហ៊ុន​ក៏​បាន​ចំណេញ​ ហើយ​បើ​ក្រុមហ៊ុន​ខាត ម្ចាស់​ភាគហ៊ុន​ក៏​ខាត។ ការចំណេញ ឬ​ខាតនេះ វា​សមាមាត្រ​ទៅនឹង​ចំណែក​​ភាគហ៊ុន​ដែល​ខ្លួន​មាន។ បើ​មាន​ភាគហ៊ុន​ច្រើន ពេល​ចំណេញ​ ក៏ចំណេញ​ច្រើន ហើយ​ពេល​ខាត ក៏​ខាត​ច្រើន។ ក្រុមហ៊ុន​ខ្លះ គេ​យក​ភាគហ៊ុន​មួយ​ផ្នែក​​ទៅដាក់​លក់​ នៅ​លើ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន។ ប៉ុន្តែ មិនមែន​គ្រប់​តែ​ក្រុមហ៊ុន​ទាំងអស់​អាច​លក់​ភាគហ៊ុន​បានទេ។ ទាល់តែ​ជា​ប្រភេទ​ក្រុមហ៊ុន​ ដែល​ច្បាប់​កំណត់​ថា​​​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​លក់​ភាគហ៊ុន​បាន ទើប​អាច​ចុះ​ភាគហ៊ុន​លក់​បាន។ តើ​អ្នក​ទិញ​ភាគហ៊ុន​អាច​ទទួល​បាន​ផលចំណេញ​អ្វី​ខ្លះ? ហើយ​អាច​ខាតបង់​អ្វី​ខ្លះ? កាល​ណា​អ្នកណាទិញ​ភាគហ៊ុន​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ណាមួយ អ្នក​នោះ​នឹង​ក្លាយ​ជា​ម្ចាស់​ហ៊ុន​របស់​ក្រុមហ៊ុន​នោះ ហើយ​មាន​សិទ្ធិ​ដូច​ម្ចាស់​ហ៊ុន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដូចជា សិទ្ធិ​បោះឆ្នោត​​ជ្រើសរើស​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​ភិបាល​ក្រុមហ៊ុន ជាដើម។ គ្រាន់តែ​ថា អ្នកណា​មាន​ភាគហ៊ុន​ច្រើន មាន​សំឡេង​បោះឆ្នោត​ច្រើន អ្នក​មាន​ភាគហ៊ុន​តិច មាន​សំឡេង​​តិច។ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី​បាន​ចំណេញ​លុយ ហើយ​គេយក​លុយ​ចំណេញ​នេះ​មកចែក​​គ្នា ម្ចាស់ភាគហ៊ុន​​ទាំងអស់​ទទួល​បាន​ចំណែក​ប្រាក់​ចំណេញ​នេះ ស្រប​ទៅតាម​ភាគហ៊ុន​ដែល​ខ្លួន​មាន។ បើ​មានភាគហ៊ុន ១% បាន​ចំណេញ ១%​។ ប៉ុន្តែ បើ​ក្រុមហ៊ុន​ខាត​វិញ​ ក៏ខាត​ទៅតាម​​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​នេះ​ដែរ។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​មាន​អ្នក​លេង​ភាគហ៊ុន​ខ្លះ​ចំណេញ​ ឬ​ក៏​ខាត​​​ រាប់​ម៉ឺន​ ឬ​រហូតដល់​រាប់​លានដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ប៉ព្រិច​ភ្នែក? អ្នក​លេង​ភាគហ៊ុន​បែបនេះ ទិញភាគហ៊ុន​មិនមែន​​ទុក​ចាំ​ទទួល​ចំណែក​លុយ​ចំណេញ​ពីក្រុមហ៊ុនទេ គឺ​ទិញ​មក​ ដើម្បី​លក់​ទៅវិញ ​យក​ចំណេញ​ភ្លាមៗ។ ក្នុងករណីនេះ ភាគហ៊ុន ត្រូវ​ក្លាយ​ទៅជា​ទំនិញ ដែល​គេលក់​ចេញ ទិញ​ចូល ដូចទំនិញ​​ដែល​គេ​លក់​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​ធម្មតាដែរ។ ឧទាហរណ៍​៖ ពេល​ខ្ញុំ​ឮដំណឹង​អំពី​រឿង​ជំងឺ​ផ្តាសាយ​អា កំពុង​តែ​រីក​រាលដាល​ឡើង នៅ​ម៉ិចស៊ិច ខ្ញុំ​វិភាគ​ទៅ ឃើញថា ជំងឺ​នេះ​ជា​ជំងឺ​ឆ្លង​ខ្លាំង ដែល​អាច​រាលដាល​ទៅ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត។ ដើម្បី​បង្ការកុំ​ឲ្យ​ជំងឺនេះ​ឆ្លង​រាលដាល គេ​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​នាំ​គ្នា​ចាក់វ៉ាក់សាំង។ អ៊ីចឹង ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​វ៉ាក់សាំង​​ប្រាកដ​ជា​លក់​វ៉ាក់សាំង​បានច្រើន ហើយ​ចំណេញ​លុយ​ច្រើន។ ដល់​ពេលនោះ​​ ភាគហ៊ុន​ក្រុមហ៊ុន​ផលិតវ៉ាក់សាំង​ ​ប្រាកដ​ជា​ឡើង​ថ្លៃ​កប់ពពក ព្រោះ​​អ្នក​ណា​ក៏​ចង់​ទិញ​ភាគហ៊ុន​នេះ​ដែរ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំ​ក៏​ប្រមូល​ទិញ​ភាគហ៊ុន​ក្រុមហ៊ុន​នេះ​​ទុក ទាន់ពេល​នៅថោក។ ​ពេល​ដែល​​ភាគហ៊ុននេះឡើង​ថ្លៃ ខ្ញុំ​ក៏​លក់​ចេញ​ទៅវិញភ្លាម​ យក​ចំណេញ។ ​ខ្ញុំចេះ​តែ​បន្ត​ធ្វើ​អ៊ីចឹង​រហូត​ទៅ ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេងទៀត​ក៏ធ្វើ​​ដូចគ្នា! ជួនកាល​ទិញ​ពេលនេះ មួយ​ម៉ោង​ក្រោយ​​ឡើងថ្លៃ លក់​ទៅវិញ​ភ្លាម​ក៏មាន។ ផ្ទុយទៅវិញ បើ​ការវិភាគ​របស់ខ្ញុំ​​ខុស ភាគហ៊ុន​មិន​ឡើង​ថ្លៃ ស្រាប់តែ​ចុះថ្លៃ​ទៅវិញ ខ្ញុំ​ក៏​ខាតបង់​ទៅតាម​នោះដែរ។ បើ​សិន​ជា​ខ្ញុំ​ដឹង​ខ្លួនទាន់ ពេល​ឃើញ​ភាគហ៊ុន​ចាប់​ចុះ​បន្តិច ខ្ញុំ​ប្រញាប់​លក់​ចេញ​ភ្លាមៗ ​ខ្ញុំខាត​ដែរ តែ​ខាត​តិច។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលខ្លះ ​ខ្ញុំ​មិន​ចង់​លក់​ចេញ​ភ្លាម​ទេ អង្គុយ​ចាំមើល ក្រែង​វា​ឡើង​មកវិញ។ បើ​វាឡើង​មកវិញ​មែន​វាគ្រាន់ ប៉ុន្តែ បើ​វាចេះតែចុះ​ទៅទៀត ហើយ​ខ្ញុំ​ចេះ​តែ​ចាំ​ ដល់​ពេលមួយ​វាចុះ​ទាបខ្លាំង បាន​ខ្ញុំ​លក់​ចេញ ពេលនោះ​​ខ្ញុំ​ក៏​ខាត​ឡុងចុង​អ៊ីចឹង​ទៅ។ សូម​បញ្ជាក់​ថា ការលេងភាគហ៊ុន​បែបនេះ គឺ​ជា​រឿងប្រថុយប្រថាន​បំផុត។ ជួនកាល ចំណេញ​មក ខាត​ទៅវិញ​អស់ទៅវិញភ្លាម​ក៏មាន។ ខាត​ទាំង​ដើម​អស់​ទៅទៀត​ក៏មាន ប្រៀប​ដូច​ទៅនឹង​ការ​ភ្នាល់​ល្បែង​ដូច្នេះ​ដែរ។ ​ការ​លេងភាគហ៊ុន​របៀបនេះ​ឯង ដែល​​ពេលខ្លះ ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្សារភាគហ៊ុន​ដួលដាំដូង ហើយ​ពេលខ្លះ​បង្កើត​ទៅជា​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពាសពេញ​ពិភពលោក​ក៏មាន។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជាមូលហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ភាគហ៊ុន​ឡើង​ថ្លៃ ឬ​ចុះថ្លៃ? ដោយសារតែ​ភាគហ៊ុន ត្រូវគេ​យក​មក​ទិញដូរ​យក​ចំណេញ ដូច​ទំនិញ​ធម្មតា អ៊ីចឹង ភាគហ៊ុន​ឡើង​ថ្លៃ ឬ​ក៏ចុះ​ថ្លៃ វា​គោរពទៅតាមច្បាប់​ទីផ្សារ​ធម្មតា ពោល​គឺ​ វា​អាស្រ័យ​ទៅលើ​ផ្គត់ផ្គង់ និង​តម្រូវការ។ គឺ​អ្នក​ទិញ-លក់​ភាគហ៊ុន​នេះ​ឯង ដែល​ជា​អ្នក​កំណត់​ថ្លៃ។ បើ​មាន​អ្នក​រកទិញច្រើន មិនសូវមាន​អ្នក​ចង់​លក់​ វា​ក៏ឡើងថ្លៃ។ បើ​មាន​អ្នក​លក់​ច្រើន មិនសូវមាន​អ្នក​ទិញ វា​ក៏​ធ្លាក់ថ្លៃ។ អ្នក​លេងភាគហ៊ុន គេ​នាំគ្នា​លក់​ ឬ​ក៏នាំ​គ្នា​ទិញ គឺ​វា​អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ការវិភាគ​របស់​អ្នក​លេង​ម្នាក់ៗ ដែល​គេ​មើលទៅ​ថា តើ​ភាគហ៊ុន​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ណាមួយ​នឹង​ឡើងថ្លៃ ឬ​ចុះថ្លៃ? ហើយ​ការវិភាគនេះ គេ​ធ្វើ​ឡើង​ទៅលើ​ហេតុការណ៍​ផ្សេងៗ ដែល​ទាក់ទង​នឹង​ក្រុមហ៊ុននេះ ​(សូមមើល​ឧទាហរណ៍​​ខាងលើ អំពី​ ​​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​វ៉ាក់សាំង និង​គ្រុន​ផ្តាសាយ​អា​)។ ឧទាហរណ៍​មួយ​ទៀត ពេលខ្លះ គ្រាន់តែ​មាន​លេចឮ​ដំណឹង​ព្រាលៗ​មក​ថា អ៊ីស្រាអែល​​ចង់​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយប្រហារ​លើ​អៀរ៉ង់ ភាគហ៊ុន​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ប្រេង​ក៏ចាប់​ធ្លាក់ចុះ​គ្រឹប​ ក៏មាន។ នៅពេល​ដែល​គេនិយាយ​ថា ​ភាគហ៊ុន​នេះ​ ឬ​ភាគហ៊ុន​នោះ មាន ១០០០ Points ឬ​ក៏ ២០០០​ Points តើ​មាន​ន័យ​ថាម៉េច? ១០០០ ឬ​២០០០ Points នេះ មិនមែន​ជា​ថ្លៃ​ភាគហ៊ុនទេ គ្រាន់តែ​ជា​សន្ទស្សន៍​តែប៉ុណ្ណោះ។ សន្ទស្សន៍របស់​ភាគហ៊ុន​នេះ ​កំណត់​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន ដែល​មាន​ជំនាង​​ខាង​ហ្នឹង។​ គេ​ប្រើប្រាស់​សន្ទស្សន៍​ភាគហ៊ុន ​ ដើម្បី​តាមដាន​មើល​​ អំពី​ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន។ ឧបមាថា ពេល​ចាប់​បើក​លក់​ពេលព្រឹក ភាគហ៊ុន​​​មាន ១០០០ Point ហើយ​ស្រាប់តែ ថ្ងៃ​រសៀល​ វាចុះ​មក​នៅ​ត្រឹម ៩០០ មានន័យថា ភាគហ៊ុន​​ធ្លាក់​ចុះ​ ១០០ Points ស្មើ​នឹង ១០% ឬ​ក៏​បើ​ឡើង​ដល់ ១១០០ មានន័យថា ភាគហ៊ុន​​វា​កើន​ឡើង ១០%។ អ្វី​ដែល​សំខាន់ គឺ​មិនមែន​ចំនួន​ Point ១០០០, ២០០០ ឬ​ក៏ ៣០០០​ពាន់​នេះទេ។ អ្វី​ដែលគេ​តាមដាន​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​ភាគរយ​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា ភាគហ៊ុន​​នៅ​កន្លែងណាមួយ វា​កើនឡើង ឬ​ក៏​ធ្លាក់ចុះ? បើ​កើនៗ​ប៉ុន្មាន? បើ​ចុះ​ៗប៉ុន្មាន? ត្រូវ​ទិញ ឬ​ក៏​ត្រូវ​លក់? លក់​ឥឡូវ ឬ​មួយ​ក៏​ចាំ​បន្តិច​ទៀត? តើ​ធ្វើ​ម៉េច​ដើម្បី​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ភាគហ៊ុន​ ដែល​យើង​មាន​នៅ​នឹង​ដៃ គិតជា​លុយ ​មាន​តម្លៃ​ប៉ុន្មាន? វា​អាស្រ័យថា តើ​យើង​មាន​ភាគហ៊ុន​ក្រុមហ៊ុន​អ្វី? ភាគហ៊ុន​របស់​ក្រុមហ៊ុន​នីមួយៗ​មាន​តម្លៃ​ខុសៗ​គ្នា។ តាមការពិត ភាគហ៊ុន​មួយ​ មិន​​ឡើងថ្លៃ ឬ​ចុះថ្លៃ​ភ្លាមៗ ដូច​ដែល​យើង​ឃើញ​នៅលើ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​ទេ។ ឧបមាថា ក្រុមហ៊ុន​មួយ​មាន​ដើម​ទុន ១លាន​ដុល្លារ ហើយ​បែងចែក​ជា​១លាន​ភាគហ៊ុន។ អ៊ីចឹង ១​ភាគហ៊ុន គឺ​ថ្លៃ​១ដុល្លារ ហើយ​នៅតែ​១ដុល្លារ​អ៊ីចឹង​រហូត លើក​លែង​តែ​ដល់​ពេលណាមួយ គេ​បង្កើន​ដើមទុន​ក្រុមហ៊ុ​ន​នេះ​​​ដល់ ២លាន ពេល​នោះ ទើប​​ថ្លៃភាគហ៊ុន​​ឡើង​ដល់ ២ដុល្លារ​ក្នុង​មួយ​ហ៊ុន។ បើ​គណនា​តាម​តម្លៃ​ភាគហ៊ុន​បែ​ប​នេះ មិនមាន​អ្វី​ស្មុគស្មាញ​នោះទេ។ ១​ហ៊ុន​ថ្លៃ​១ដុល្លារ បើយើង​មាន​១ពាន់​ហ៊ុន គឺ​ស្មើ​នឹង​១ពាន់​ដុល្លារ។ ក៏ប៉ុន្តែ តម្លៃ​ភាគហ៊ុន នៅលើ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​វា​ខុស​ពី​តម្លៃ​ហ៊ុន ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ចុះ​បញ្ជី​លក់។ តម្លៃ​ភាគហ៊ុន នៅលើ​ទីផ្សារភាគហ៊ុន ប្រែប្រួល​ឡើងចុះ​ភ្លាមៗ មិនទៀង​ទាត់​នោះទេ។ ដូច្នេះ ​តម្លៃភាគហ៊ុន ដែល​​អ្នកណាម្នាក់​មាន​ក្នុងដៃ វា​ប្រែប្រួល​ទៅតាម​ពេលវេលា។ ឧបមាថា ខ្ញុំមាន​ភាគហ៊ុន​ក្រុមហ៊ុនតូតាល់ ចំនួន ១ពាន់​ហ៊ុន។ តាម​តម្លៃ​លើ​ទីផ្សារ នៅពេលនេះ ម៉ោង​នេះ ភាគហ៊ុន​តូតាល់​ ថ្លៃ​១០​ដុល្លារ ក្នុង​១ហ៊ុន។ អ៊ីចឹង ខ្ញុំមាន​១ពាន់ហ៊ុន វាស្មើ​នឹង ១ម៉ឺន​ដុល្លារ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណា​ខ្ញុំ​មិន​​ទាន់​លក់​ភាគហ៊ុន​ទាំង​នេះ​ចេញ​ផុត​ពី​ដៃ​​ទេ ១ម៉ឺន​ដុល្លារនេះ គ្រាន់​តែ​ជា​តម្លៃ​លើ​ក្រដាស​ប៉ុណ្ណោះ។ កន្លះម៉ោងក្រោយ​វា​អាច​រលាយ​បាត់​ទៅ​អស់​ក៏មាន ឬ​ក៏​វា​អាច​កើន​ឡើង​រហូត​ដល់​ទៅ​២ម៉ឺន​ក៏​ថា​បាន។ តើ​​ពាក្យ​ថា “ទីផ្សារ​មូលបត្រ” និង “​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន”​ ជា​ពាក្យ​តែមួយ ឬ​ក៏​ពាក្យ​ពីរមានន័យ​ខុសគ្នា? និយាយ​ឲ្យ​ត្រឹមត្រូវ​មែនទែន ពាក្យ​ពីរ​នេះ​មាន​ន័យ​ខុសគ្នា។ តាមពិត ភាគហ៊ុន​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​មួយ​​ប៉ុណ្ណោះ នៃ​មូលបត្រ។ ក្រៅ​ពី​ភាគហ៊ុន នៅមាន​មូលបត្រ​ផ្សេង​ទៀត ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ការទិញ-ដូរ នៅ​លើ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ដែរ ដូចជា ​មូលបត្រ​បំណុល មូលបត្រ​ជា​វត្ថុធាតុដើម ឬ​ជា​រូបិយវត្ថុ ។ល។ និង​។ល។ ដោយសារ តែ​ពីដំបូង​ឡើយ ភាគហ៊ុន គឺ​ជា​ប្រភេទ​មូលបត្រ ដែល​​គេទិញ-លក់​ច្រើន​ជាងគេ។ ទើប​យើង​​ចំណាំ​តែ​និយាយ​ “ផ្សារភាគហ៊ុន” ជាប់​មាត់​រហូតមក។ ប៉ុន្តែ​​ បើ​តាម​ភាសា​បច្ចេកទេស​ត្រឹមត្រូវ គេ​ត្រូវ​ហៅ​ថា “ទីផ្សារ​មូលបត្រ”។ =='''សំណួរ-ចម្លើយ​ជុំវិញ​ការ​លក់​ភាគហ៊ុន​ជា​សាធារណៈ​របស់ Facebook '''== តើ​ Facebook គ្រោង​លក់​ភាគហ៊ុន​ប៉ុន្មាន? Facebook មាន​គោលដៅ​ប្រមូល​លុយ​ឲ្យ​បាន ៥ពាន់លាន​ដុល្លារ ពី​ការ​លក់​ភាគហ៊ុន​ជាសាធារណៈ​ជាលើក​ដំបូង (Initial Public Offering) ​នេះ។ ចំនួននេះ​តិច​ជាង​ការ​រំពឹង​ទុក​ពីពេលមុន (១០ពាន់លាន​ដុល្លារ) ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ច្រើន​ជាង​​ការលក់​ភាគហ៊ុន​ដំបូង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​អ៊ីនធ័រនែត​ផ្សេងៗ​ទៀត នាពេល​កន្លងមក។ នៅពេល​លក់​ភាគហ៊ុន​ជា​សាធារណៈ​លើក​ដំបូង កាលពី​ឆ្នាំ​២០០៤ Google លក់​បាន​តែ ១​ ៦៧០​លាន​ដុល្លារ​​ប៉ុណ្ណោះ។ តើ​ភាគហ៊ុន​របស់ Facebook មាន​តម្លៃ​ប៉ុន្មាន? នៅក្នុង​ឯកសារ​ដែល​បញ្ជូន​ទៅ​គណៈកម្មការ​មូលបត្រ Facebook មិនទាន់​បាន​កំណត់​តម្លៃ​ភាគហ៊ុន ដែល​ត្រូវ​លក់​នៅឡើយទេ។ ចំនួន​ពិតប្រាកដ នៃ​​ភាគហ៊ុន ដែល​ត្រូវ​ដាក់លក់​ជា​សាធារណៈ ក៏​ Facebook មាន​បាន​បញ្ជាក់​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​​នេះ​ដែរ។​ នៅពេលបច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា ភាគហ៊ុន Facebook មាន​តម្លៃ ២៩,៧៣​ដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ហ៊ុន។ ប៉ុន្តែ អ្នកខ្លះ​បានព្យាករ​ថា ភាគហ៊ុន​នេះ​អាច​នឹង​មាន​តម្លៃ​រហូតដល់​ទៅ ៤០ដុល្លារ ក្នុងមួយ​ហ៊ុន នៅពេល​ចាប់ផ្តើម​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ។ ទោះជាយ៉ាងណា ទាំងនេះ គ្រាន់តែ​ការ​ប៉ាន់ស្មាន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅពេលណា ទើបគេ​អាច​​ចាប់ផ្តើម​ទិញភាគហ៊ុន​របស់ Facebook បាន? កាលពី​ថ្ងៃ​ពុធ ម្សិលមិញ​នេះ Facebook គ្រាន់តែ​បញ្ជូន​ឯកសារ ដើម្បី​សុំ​លក់​ភាគហ៊ុន ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់​ចាប់ផ្តើម​លក់​ភាគហ៊ុន​នៅឡើយទេ។ ដូច្នេះ គេនៅមិនទាន់​អាច​ទិញ​ភាគហ៊ុន Facebook បាន​នៅឡើយទេ នៅពេលនេះ។ គេត្រូវ​រង់ចាំ​យ៉ាងតិច ៣ខែ​ទៀត (​ក្រោយ​​ថ្ងៃ​ទី២ ឧសភា) ទើប​ Facebook ចាប់ផ្តើម​លក់​ភាគហ៊ុន​។ តើ Facebook មាន​ប្រាក់​ចំណូល និង​ប្រាក់​ចំណេញ​​ប៉ុន្មាន​ក្នុងមួយឆ្នាំៗ? ចាប់ពីពេលនេះ​ទៅ ដោយ​​ Facebook ចង់​លក់​ភាគហ៊ុន​ នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​មូលបត្រ Facebook មាន​កាតព្វកិច្ច​ផ្សព្វផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ​ នូវ​ស្ថានភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​សកម្មភាព​ជំនួញ​របស់​ខ្លួន។ នៅ​ក្នុង​ឯកសារ ដែល​​បញ្ជូន​ទៅ​គណៈកម្មការ​មូលបត្រ Facebook បាន​បង្ហាញ​ថា៖ ប្រាក់ចំណូល​ប្រចាំ​ឆ្នាំ ២០១១ មាន ៣ ៧១១​​លាន​ដុល្លារ​ ប្រាក់​ចំណេញ​សុទ្ធ នៅ​ឆ្នាំ​២០១១ មាន ១០០០​លាន​ដុល្លារ អ្នក​ប្រើប្រាស់សកម្ម​​ប្រចាំ​ខែ (Monthly active users) មាន ៨៤៥​លាន​នាក់ នៅ​ខែ​ធ្នូ ២០១១ អ្នក​ប្រើប្រាស់​សកម្ម​ប្រចាំ​ថ្ងៃ (Daily active users) មាន ៤៨៣លាន​នាក់ តើ​ប្រភពចំណូល​របស់ Facebook បាន​មក​ពីណា? ប្រភពចំណូល​ធំបំផុត​របស់ Facebook គឺ​បាន​មក​ពី​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម (Online advertisement)។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១១ ប្រាក់ចំណូល ដែល​បាន​មក​ពី​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​ មាន​រហូតដល់​ទៅ ៣ ១៥០ ​​លាន​ដុល្លារ​ ពោលគឺ ប្រមាណ ៨៥% នៃ​ប្រាក់​ចំណុល​សរុប​ប្រចាំ​ឆ្នាំ។ ប្រភព​ចំណូល​ធំ​ទីពីរ គឺ​បាន​មក​ពី​​ក្រុមហ៊ុន Zynga (១២% នៃ​ប្រាក់​ចំណូល​សរុប​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​២០១១)។ Zynga គឺ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​ល្បែង​លើ​អ៊ីនធ័រនែត (Online Game) ដែល​​គេច្រើន​លេង​នៅលើ​ Facebook ដូចជា FarmVille, CastleVille, CityVille, Mafia Wars, Café World ។ល។ តើ​ក្រុមហ៊ុន Facebook មាន​តម្លៃ​ប៉ុន្មាន?​ វា​​អាស្រ័យ​ទៅលើ​​តម្លៃភាគហ៊ុន Facebook ដែល​អ្នក​វិនិយោគហ៊ាន​ឲ្យ នៅពេល​ដែល​ភាគហ៊ុន​​​ត្រូវ​ដាក់​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ខាងមុខ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនេះ គេរំពឹង​ថា ក្រោយ​ពេល​ចូល​ក្នុង​ទីផ្សារ​មូលបត្រ ក្រុមហ៊ុន Facebook អាច​នឹង​មាន​តម្លៃ​រហូតដល់​ទៅ ១០០ពាន់លាន​ដុល្លារ។ បើសិន​ជា​ពិតជាដូចនេះ​មែន Facebook ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​បាន​ ៨​ឆ្នាំ​នេះ នឹង​មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់ជាង​ក្រុមហ៊ុន​ធំៗ​ និង​ចំណាស់ៗ​របស់​អាមេរិក ដូចជា Amazon, Caterpillar, Goldman Sachs, Ford Motor និង Boeing ជាដើម។ តើ​​អគ្គនាយក និង​ស្ថាបនិក​ Facebook (Mark Zuckerberg) មាន​ភាគហ៊ុន​ប៉ុន្មាន​? លោក Mark Zuckerberg មាន​ចំណែកហ៊ុន​ ២៨,៤% ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​ Facebook ហើយ​ទទួល​បាន​ប្រាក់ចំណូល​ពី Facebook (ទាំង​ប្រាក់ខែ និង​ប្រាក់​ចំណូល​ផ្សេងទៀត) ចំនួន ១ ៤៩០ ០០០​ដុល្លារ (ឆ្នាំ​២០១១)។ ប្រសិន​បើ​តម្លៃ​ក្រុមហ៊ុន Facebook ពិត​ជា​កើនឡើង​រហូតដល់ ១០០ពាន់លាន​ដុល្លារ ដូច​គេ​រំពឹង​ទុកមែន ភាគហ៊ុន​របស់​លោក Mark Zuckerberg ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Facebook នឹង​មាន​តម្លៃ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ២៨ពាន់លាន​ដុល្លារ។ លោក Zuckerberg នឹង​ត្រូវក្លាយ​ជា​មហាសេដ្ឋី​ ដែលមាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ច្រើន​ជាងគេ​ លំដាប់​ទី ៤ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង ទី៩ នៅទូទាំង​ពិភពលោក។ សូម្បីតែ​បុគ្គលិក​របស់​ក្រុមហ៊ុន Facebook ក៏​អាច​ក្លាយ​ជា​សេដ្ឋី ដែលមាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​រាប់លាន​ដុល្លារ​ដែរ៕ =តើ​ចិន​អាច​ប្រើ​លុយបំណុល​ជា​អាវុធ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ជាមួយ​អាមេរិក?= នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ចិន គេ​តែងតែ​ចោទជា​សំណួរ​ថា តើ​អ្នក​ណា​មាន​ប្រៀបជាងអ្នកណា ហើយ​ភាគី​នីមួយៗ​មាន​ចំណុច​ខ្លាំង​អ្វី ដែល​អាច​យក​មក​ធ្វើ​ជា​អាវុធ ដើម្បីយក​ប្រៀប​លើ​គូប្រជែង? រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អាវុធ​ដែល​ភាគី​ទាំងពីរ​លើក​យក​មក​គំរាម​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក គឺ​ការ​ដំឡើង​ពន្ធនាំចូល។ ក៏ប៉ុន្តែ ចិន​នៅ​មាន​អាវុធ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត​ដែល​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ញញើត គឺ​បំណុល​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ដែល​អាមេរិក​ជំពាក់​ចិន។ តើ​ចិន​អាច​ប្រើ​លុយ​បំណុល​នេះ​ជា​អាវុធ​ដោយ​វិធីណា ហើយ​អាច​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ដែរឬទេ? គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ចិន​គឺ​ជា​ម្ចាស់​បំណុល​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​មាន​មូលបត្រ​បំណុល​រដ្ឋ​អាមេរិក​នៅ​ក្នុងដៃ ចិន​គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​មាន​ជា​ទឹកប្រាក់​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១ពាន់ពាន់​លាន​ដុល្លារ (១ ១៧០ ០០០ ០០០ ០០០​​ ដុល្លារ​អាមេរិក)។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ជាមួយ​អាមេរិក ចិន​អាច​មាន​ជម្រើសមួយ គឺ​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​អាមេរិក​ទាំងអស់​នេះ​មក​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​របស់​អាមេរិក។ គេ​មិនត្រូវ​ភ្លេចទេ​ថា មូលបត្រ​បំណុល ក៏ដូចជា ភាគហ៊ុន (មូលបត្រកម្មសិទ្ធិ) ឬ​ក៏​ទំនិញ​ផ្សេង​ទៀត​ដែរ គឺ​គោរព​ទៅតាម​ច្បាប់​នៃ​ទីផ្សារ​សេរី។ ដូច្នេះ ប្រសិន​បើ​ចិន​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​អាមេរិក​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ​មក​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ តម្លៃ​មូលបត្រ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​​នៅ​ពេល​ដែល​មូលបត្រ​បំណុល​នេះ​លែងសូវមាន​តម្លៃ អ្នក​វិនិយោគ​ផ្សេងទៀត​ដែល​មាន​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​នៅ​ក្នុងដៃ ដូចជា ជប៉ុន ឬ​ប្រទេសផ្សេងទៀត ឬ​ក៏​អ្នក​វិនិយោគ​ឯកជន​ផ្សេងទៀត ក៏​ប្រាកដ​ជា​នឹង​នាំគ្នា​ប្រញាប់​ប្រញាល់​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​ដែល​ខ្លួន​មាន​មក​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ​ដែរ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ខាតបង់​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ។ នៅ​ពេលនោះ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​អាមេរិក​កាន់តែ​ធ្លាក់ថ្លៃ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ថែមទៀត​ ហើយ​សម្រាប់​មូលបត្រ​បំណុល កាលណា​តម្លៃ​ធ្លាក់​ចុះ គឺ​មានន័យថា អត្រា​ការប្រាក់​នឹង​ត្រូវ​កើនឡើង។ អត្រាការប្រាក់​កើនឡើង​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​ផលវិបាក​ធំៗ​ចំនួនពីរ។ ទីមួយ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​បង់​ការប្រាក់​ខ្ពស់ ដើម្បី​ខ្ចីបំណុល​ពី​គេ ហើយ​នេះ​គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏​ធំ​​សម្រាប់​អាមេរិក ដែល​ជា​ប្រទេស​មាន​ឧនភាព​ថវិកា​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​​ ​ជារៀងរាល់​ឆ្នាំ ហើយ​​បរិមាណ​បំណុល​សាធារណៈ​ក៏​មាន​កម្រិត​ខ្ពស់ រហូត​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​បំណុល​ជាច្រើន​លើក​រួចមកហើយ នាពេល​កន្លងមក។ ទីពីរ គឺ​ផលប៉ះពាល់​ទៅលើ​ឥណទាន​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន។ អត្រា​ការប្រាក់​កើនឡើង វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន និង​អ្នក​វិនិយោគ​​មាន​ការ​ពិបាក​ក្នុងការ​ស្វែងរក​ឥណទាន​ជាងមុន ហើយ​ត្រូវ​បង់​ការប្រាក់​ខ្ពស់​ជាងមុន ដែល​ជា​ឧបសគ្គ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​វិនិយោគ​ឯកជន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា វា​ក៏​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​ចំណាយ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ។ ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធតែ​ជា​កត្តា​ចម្បងៗ ដែល​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​មក​លក់​នៅក្នុងទីផ្សារ​នេះ ក៏​នឹង​បង្ក​ផល​ប៉ះពាល់​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​ដល់​​​​ចិន​ខ្លួនឯង ហើយ​ផលប៉ះពាល់​នេះ​អាច​មាន​នៅ​ត្រង់ចំណុច​សំខាន់ៗពីរ។ ទីមួយ ផលប៉ះពាល់​ខាង​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ។ ប្រសិន​បើ​ចិន​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​ទាំងអស់​ដែល​ខ្លួន​មាន​មក​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​មូលបត្រ​នេះ​ធ្លាក់​ចុះខ្លាំង គឺ​មានន័យថា ចិន​ត្រូវ​លក់​មូលបត្រ​អស់ទាំងនេះ ក្នុង​តម្លៃ​ទាបជាង​កាល​ពីពេល​ដែល​ខ្លួន​ទិញ​ ពោលគឺ​លក់​ខាត ហើយ​កាលណា​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​​ធ្លាក់​ចុះ​កាន់តែ​ទាប ចិន​ក៏​ត្រូវ​ខាតលុយ​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីពីរ ផលប៉ះពាល់​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច ជាពិសេស គឺ​វិស័យ​នាំចេញ។ នៅ​ពេល​ដែល​តម្លៃមូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​ធ្លាក់ចុះ វា​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​នៅ​អាមេរិក​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​អត្រា​ការប្រាក់​នៅ​អាមេរិក​កើនឡើង វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​លុយ​ដុល្លារ​អាមេរិក​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ។ នៅ​ពេល​ដែល​លុយដុល្លារ​ធ្លាក់ថ្លៃ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ផលិតផល​របស់​អាមេរិក​នៅលើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ​មាន​ភាព​ប្រកួតប្រជែង​ខ្ពស់​ ហើយ​ទំនិញ​របស់​ចិន​នឹង​ត្រូវ​ពិបាក​រក​ទីផ្សារ​នាំចេញ​។ នេះ​គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំមួយ សម្រាប់​ចិន ដែល​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​ការ​នាំចេញ។ ដូច្នេះ និយាយ​ជារួម​មកវិញ ការ​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​មក​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ វា​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅដល់​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ចិន​ខ្លួន​ឯង​ក៏​ត្រូវ​រង​នូវ​ផលប៉ះពាល់​មិន​តិច​នោះដែរ។ ដូច្នេះ ការ​យក​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​មក​ធ្វើ​ជា​អាវុធ ក្នុង​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម​ជាមួយ​អាមេរិក វា​គួរ​តែ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​មួយ​របស់​ចិន ហើយ​វាក៏​​អាស្រ័យ​ផងដែរ​ថា តើ​មេដឹកនាំ​ចិន​គិតថា​ខ្លួន​មាន​លទ្ធភាព ហើយ​សុខចិត្ត​ទ្រាំទ្រ​ការ​ខាតបង់​បាន​ត្រឹម​កម្រិតណា? ទាំងអស់​នេះ​នៅ​មិនទាន់​គិតផង​ដល់​ចំណុច​សំខាន់​មួយទៀត ដែល​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​អាវុធ​របស់​ចិន​មិនសូវ​មាន​ឥទ្ធិពល គឺ​ភាព​ទាក់ទាញ​នៃ​មូលបត្រ​បំណុល​រដ្ឋ​អាមេរិក​នៅលើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ។ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្ន​កវិនិយោគ​ជាទូទៅ​តែងតែនាំគ្នា​សំឡឹង​ឃើញ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក​ថា​ជា​វិនិយោគ​ដែល​មាន​សុវត្ថិភាព​បំផុត ដែល​គួរ​ជា​ទីទុកចិត្ត។ ដូច្នេះ វា​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​អាច​ទៅរួច​ដែល​ថា នៅ​ពេល​ដែល​ចិន​បញ្ចេញ​មូលបត្រ​អស់ទាំងនេះ​មកលក់​នៅលើ​ទីផ្សារ អ្នក​វិនិយោគ​ផ្សេងទៀត​នឹង​នាំគ្នា​ប្រមូល​ទិញ​មូលបត្រ​នេះ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុល​នេះ​មិនសូវធ្លាក់​ចុះ​ខ្លាំង ហើយ​ជាលទ្ធផល ផលប៉ះពាល់​ទៅលើ​អាមេរិក​ក៏​មិន​សូវ​មាន​ខ្លាំង​ដូច​អ្វី​ដែល​ចិន​រំពឹងទុក៕ ='''តើ Facebook រក​ចំណូល​បាន​ដោយសារ​អ្វី​ទើប​គេ​ហ៊ាន​ឲ្យតម្លៃ​រហូត​ដល់​៥០ពាន់​លាន​ដុល្លារ? '''= Facebook គឺ​ជា​បណ្តាញ​សង្គម​តាម​អ៊ីនធ័រនែត​មួយ ដែល​ បច្ចុប្បន្ន មាន​អ្នកប្រើប្រាស់​ជាង ៥០០​លាន​នាក់ ហើយ​ចំនួន​នេះ​ចេះតែ​បន្ត​កើន​ឡើង​ជា​រៀងរាល់ថ្ងៃ។ អ្នក​ប្រើប្រាស់​បណ្តាញ Facebook មិន​តម្រូវ​ឲ្យ​បង់ប្រាក់​កម្រៃ​អ្វីនោះទេ។ បើ​ដូច្នេះ តើ​ Facebook រក​ចំណូល​បាន​ពីណាមក? ការផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម របៀប​រកលុយ​របស់ Facebook មិនខុស​ពី​វិបសៃត៍​ផ្សេងៗ​ទៀត​ប៉ុន្មាន​ទេ ដូចជា Google,Yahoo និង Youtube ជាដើម។ ប្រភព​ចំណូល​ធំបំផុត​របស់ Facebook គឺបានមកពីការផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មនៅលើទំព័រ​វិបសៃត៍។ អ្នក​ដែល​​មាន​ទំព័រ Facebook ពិត​ជា​អាច​មើលឃើញ នៅ​​ផ្នែក​ខាង​ស្តាំដៃ នៃ​ទំព័រ Facebook តែងតែ​មាន​​ការផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​​របស់​ក្រុមហ៊ុន ឬ​ក៏​ផលិត​ផល​ផ្សេងៗ។ អ្នក​ដែល​ផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​លើ​ទំព័រ​នេះ​ គឺ​ត្រូវ​បង់លុយ​ទៅ​ឲ្យ​ Facebook ហើយ​​ប្រភព​ចំណូល​ពី​ការ​​​ផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​​តាម​អ៊ីនធ័រនែត​បែបនេះ គឺ​មាន​ទំហំ​កាន់តែ​ធំ នៅពេល​ដែល​មាន​អ្នកចូល​មើល​វិបសៃត៍​កាន់តែ​ច្រើន។ សព្វថ្ងៃ​នេះ Facebook មាន​អ្នក​ប្រើប្រាស់​​ជាង ៥០០​លាន​នាក់។ ប្រសិន​​បើ​ក្នុង​មួយថ្ងៃ អ្នក​ប្រើប្រាស់​ម្នាក់ ​ចូល​មើលទំព័រ​​ Facebook តែ​ម្តង ក៏ Facebook អាច​រកចំណូល​បាន​មិនតិច​ដែរ ពី​ការ​ផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម។ សព្វថ្ងៃនេះ Facebook គឺ​ជា​ទំព័រ​វិបសៃត៍ ដែល​មាន​អ្នក​ចូល​មើល​ច្រើន​ជាងគេបំផុត​នៅលើពិភពលោក ពោល​គឺ​ ច្រើន​ជាង Google ច្រើន​ជាង Yahoo និង​ច្រើន​ជាង Youtube ទៅទៀត។ ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​ជួយ​រកលុយ​ឲ្យ Facebook គឺ​អ្នកប្រើប្រាស់​ទាំង​ជាង ៥០០​លាន​នាក់​នេះឯង។ ថ្វីដ្បិត​តែ​យើង​អាច​​ប្រើ Facebook ដោយ​មិន​មាន​បង់​លុយ​មួយសេន​ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ រាល់​លើក​​ដែល​យើង​​ចូល​មើល​ទំព័រ​ Facebook របស់​យើង​ ឬ​ចូល​មើល​ទំព័រ​របស់​មិត្ត​ភ័ក្តិ ឬ​ទំព័រ​ផ្សេងៗ​ទៀត​របស់​ Facebook ​យើង​នាំ​លុយ​​ទៅ​ឲ្យ Facebook ។ ដូច្នេះ Facebook មិនចាំបាច់​​​ងាក​មក​យក​កម្រៃ​សេវាកម្ម ពី​អ្នកប្រើប្រាស់ ដើម្បី​ទទួល​បាន​ប្រាក់ចំណូល​ ដូចជា​​ពាក្យ​ចចាមអារ៉ាម​ខ្លះ​ទេ។ អ្វី​ដែល​ Facebook ត្រូវការ គឺ​​ទុក​ឲ្យគេប្រើប្រាស់​ទំព័រ Facebook ដោយ​ឥតគិតថ្លៃ​ដដែល ដើម្បី​ទាក់ទាញ​អ្នកប្រើប្រាស់​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត។ ការលក់​​ទំនិញ និង​អំណោយ​ផ្សេងៗ (Facebook Goods and Gifts) អ្នក​​ដែល​មាន​ទំព័រ​ Facebook ប្រហែល​ជា​ធ្លាប់​ឃើញ​ហើយថា នៅ​ពេល​ដល់​ថ្ងៃ​បុណ្យ​អ្វីមួយ ដូចជា បុណ្យ​​កំណើត​មិត្ត​ភក្តិ​ បុណ្យ​ណូអែល ឬ​បុណ្យ​សង្សារ ជាដើម Facebook តែងតែ​បង្ហាញ​​​ឲ្យ​ឃើញ​ពី​អំណោយ​ ដែល​គេ​អាច​​ផ្ញើ​ទៅ​មិត្ត​ភក្តិបាន។ អំណោយ​ទាំងនេះ​អាច​​ជា​ រូបផ្កា រូប​កាដូ រូប​នំ​បុណ្យ​កំណើត ជាដើម។ ដើម្បី​បាន​រូបភាព​ទាំងនេះ​ផ្ញើ​ទៅ​ជូន​មិត្ត​ភក្តិ​គេ​ត្រូវ​បង់លុយ​ឲ្យ Facebook ១ដុល្លារ ក្នុង​១រូប។ ក្នុងតម្លៃទាបបែបនេះ ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ខ្លះ​មិន​ខ្លាច​នឹង​ទិញ​ផ្ញើ​ទៅមិត្ត​ភ័ក្តិ​នោះទេ។ សម្រាប់ Facebook រូបមួយ​ថ្លៃ ១ដុល្លារ គឺ​តិចតួចមែន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ប្រើ Facebook មាន​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៥០០​លាន​នាក់។ ដូច្នេះ សក្តានុពល​នៃ​ប្រាក់ចំណូល​ គឺ​អាច​មាន​ច្រើន។ ទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ មាន​អ្នកវិភាគ​ជាច្រើន នៅតែ​យល់ថា ការ​ដែល​ធនាគារ Goldman Sachs ឲ្យ​តម្លៃ Facebook ដល់​ទៅ ៥០ពាន់​លាន​ដុល្លារ គឺ​ជា​តម្លៃ​ខ្ពស់​​ហួសហេតុ​ពេក៕ ='''សភា​អាមេរិក​អនុម័ត​ច្បាប់​កំណែទម្រង់​ផ្សារមូលបត្រ '''= ច្បាប់​ស្តីពី​កំណែទម្រង់​ទីផ្សារ​មូលបត្រ ត្រូវ​បាន​ព្រឹទ្ធសភា​អាមេរិក​អនុម័ត​ក្នុង​សំឡេង​គាំទ្រ ៦០​សំឡេង ទល់​នឹង ៣៩​សំឡេង​ប្រឆាំង។ កំណែទម្រង់​នេះ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង ក្នុង​គោលដៅ​ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដូច​កាល​ពី​​ពេលថ្មីៗនេះ ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ម្តង​ទៀត នៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។​ ការ​រកស៊ី​របស់​ធនាគារ និង​ស្ថាប័ន​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​មាន​ហានិភ័យ​ខ្ពស់​នឹង​ត្រូវ​ដាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតពិនិត្យ​របស់​ រដ្ឋាភិបាល។ ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​​ដល់​សាធារណជន​ទូទៅ ​ក៏​នឹង​ត្រូវ​រឹតបន្តឹង​ដែរ ដើម្បី​ការពារផលប្រយោជន៍​អតិថិជន ជាពិសេស ដើម្បី​ចៀសវាង​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​បែប Subprime ដូច​ពីមុន ដែល​ជា​ដើមហេតុ​នៃ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភពលោក។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រោយ​ពី​ពេល​ច្បាប់​នេះ​ចូល​ជាធរមាន ក្រុមហ៊ុន ឬ​ធនាគារ​ណា​ដែល​រកស៊ី​ខាត ហើយ​ក្ស័យ​ធន មិន​អាច​មក​សុំ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួយ ដូច​ពី​មុន​ទៀត​ទេ។ បន្ទាប់​ពី​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច​បាន​២ឆ្នាំ លោក​អូបាម៉ា និង​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​​បាន​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ជា​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​ដល់​ ទៅពីរ៖ កំណែទម្រង់​ប្រព័ន្ធ​ធានារ៉ាប់រង​សុខភាព និង​កំណែទម្រង់​ហិរញ្ញវត្ថុ។ កំណែទម្រង់​ហិរញ្ញវត្ថុ​​សម្រេច​បាន​ នៅ​តែ ៤​ខែ​ទៀត​ប៉ុណ្ណោះ មុន​នឹង​ដល់​ពេល​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា។ ការ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ហិរញ្ញវត្ថុ​នេះ បាន​បង្ហាញ​អំពី​ជ័យជំនះ​របស់​លោក​អូបាម៉ា ទល់​នឹង​ការ​ធ្វើ​ Lobby របស់​អ្នក​ជំនួញ។ គេ​នៅចាំ​បាន​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​បោះឆ្នោត​ប្រធានាធិបតី កាល​ពី​ឆ្នាំ ២០០៨ លោក​អូបាម៉ា​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ថា នឹង​មិន​បណ្តោយ​ឲ្យ​អ្នក​មាន​លុយ​ប្រើ​ឥទ្ធិពល​របស់​ពួកគេ​មក​លើ​នយោបាយ​ របស់​រដ្ឋាភិបាល​នោះទេ។ របៀបធ្វើ​ការបែបនេះ​អាច​នឹង​ទាក់ទាញ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​មិន​ចូល​ចិត្ត​ការធ្វើ​នយោបាយ​ដោយ​ពឹង​លើ​លុយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ហិរញ្ញវត្ថុ​នេះ គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ទំនង​ជា​បាន​បង្ក​សត្រូវ​ច្រើន ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​អ្នក​ជំនួញ។ អ្នក​ជំនួញ​ដែល​មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​អាច​នឹង​នាំគ្នា​សម្រុក​ទៅ​ជួយ​គណបក្ស​ សាធារណរដ្ឋ នៅ​ក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​​ នៅ​ខែវិច្ឆិកា​នេះ។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត មាន​អ្នក​ខ្លះ​បាន​រិះគន់​កំណែទម្រង់​ហិរញ្ញវត្ថុ​របស់​លោក​អូបាម៉ានេះ​ថា​ មាន​លក្ខណៈ​ទូលំទូលាយ​ខ្លាំង​ពេក ដែល​ត្រូវការ​ពេលវេលា​ច្រើន​ទៀត ទម្រាំ​តែ​អាច​ចាប់​ផ្តើម​អនុវត្ត​ចេញ​ជា​លទ្ធផល​បាន។ ការ​បង្កើត​ស្ថាប័ន​ថ្មី ​ ដើម្បី​ត្រួតពិនិត្យ​​សកម្មភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ បន្ថែម​ពីលើ​ស្ថាប័ន​​ដែល​មាន​ស្រាប់ ក៏​ទទួល​រង​នូវការ​រិះគន់​ផងដែរ។ គេរិះគន់ថា ការ​បង្កើត​ស្ថាប័ន​ច្រើន​បែបនេះ នឹង​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ការិយាធិបតេយ្យ​ស្មុគស្មាញ ដែល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​​បាត់បង់​ប្រសិទ្ធិភាព​ការងារ។ ម្យ៉ាងទៀត ស្ថាប័ន​កាន់តែ​ច្រើន ថវិកា​ចំណាយ ដើម្បី​​ឲ្យ​ស្ថាប័ន​ទាំងនេះ​ដំណើរការ ក៏​មាន​កាន់តែច្រើន៕ =='''ការដួលដាំដូងនៃទីផ្សារភាគហ៊ុនពិភពលោក '''== មូលហេតុ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​អឺរ៉ុប​និង​ទីផ្សារ​ពិភពលោក​ធ្លាក់​ដួល​ដាំដូង​យ៉ាង​ខ្លាំង​បែបនេះ​មាន​ច្រើន៖​ ទី១- ​ការ​បារម្ភ​និង​ការ​សង្ស័យ​ទៅលើ​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ចិន​ដែល​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​ដ៏​សែន​សំខាន់​សម្រាប់​ជួយ​អូស​ទាញ​កំ​ណើន​​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក។ ទី២- ​ស្ថានភាព​ពុំ​ល្អ​នៃ​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន។ ទី៣- ​ការសង្ស័យ​ទៅលើ​សោធនភាព​នៃ​ធនាគារ​អឺរ៉ុប​ឬ​ការ​សង្ស័យ​ទៅលើ​ភាព​មាន​ប្រាក់​គ្រប់​គ្រាន់​សម្រាប់​សង​នៃ​ធនាគារ​អឺរ៉ុប។ ទី៤- ​ការ​បាត់បង់​ទំនុក​ចិត្ត​នៃ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​គេ​លែង​មាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅ​លើ​អនាគត​ និង​ដែល​ជា​មូលហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​គេ​លែង​ហ៊ាន​ធ្វើ​ការ​ទិញ​ដូរ​ហូបចុក​ដូច​ពេលមុនៗ។​ គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ ការទិញ​ដូរ​ហូប​ចុក​ផ្ទៃក្នុង​អាមេរិកាំង​គឺ​ជា​ជំនួយ​មួយ​ដល់​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ជួយ​​អូស​ទាញ​ឲ្យ​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ទី៥- ​ការ​បាត់បង់​ទំនុក​ចិត្ត​របស់​អ្នក​បោះទុន​ធ្វើ​វិនិយោគ​ ដោយ​ហេតុ​តែ​មាន​ដំណឹង​ពុំ​ល្អ​ពុំ​ចេះ​ចប់​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភព​លោក។​ ថ្វី​ត្បិត​តែ​នៅ​ថ្ងៃពុធ​ទី៣០​មិថុនា​នេះ​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​សំខាន់ៗ​នៅ​អឺរ៉ុប​បាន​ស្គាល់​សភាព​គ្រាន់បើ​បន្តិច​ឡើងវិញ​ក៏​ដោយ​ ក៏​កាលពី​ម្សិលមិញ​គេ​បាន​កត់​សម្គាល់​ឃើញ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​ម៉ាឌ្រីដ​បាន​ធ្លាក់​ដាំ​ដូង​បាត់បង់​អស់​ប្រមាណ​៥,៤៥%​ដោយ​ហេតុ​តែ​គេ​បារម្ភ​ពី​សុខភាព​នៃ​ធនាគារ​អេស្ប៉ាញុល។​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស​បាន​ធ្លាក់ចុះ​អស់​​៤,០១%។​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​Londres​បាន​បាត់​បង់​អស់​៣,១០%។​ ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​Francfort​នៃ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ស្រុត​ចុះ​អស់​៣,៣៣% ។ល។ ផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​អាស៊ី​ក្រោយ​ពីបាន​ធ្លាក់​ស្រុត​បាត់បង់​អស់​៤,២៧%​នៅ​ទីក្រុង​សៀងហៃ​ ២,៣១%​នៅ​ទីក្រុង​ហុងកុង​ នៅ​ទីក្រុង​តូក្យូ​ក្រោយ​ពី​​បាន​ចុះ​អស់​១,២៧%​ ​នៅ​ថ្ងៃ​ពុធ​នេះ​បាន​ដួល​ស្រុត​ចុះ​អស់​ជិត​២%​បន្ថែម​ទៀត។​ ទាំងនេះ​ក៏​ពីព្រោះ​តែ​ទស្សនវិស័យ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​មាន​លក្ខណៈ​ពុំ​ល្អ​ប្រសើរ។​ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ដែល​គេ​គ្រោង​ថា​មាន១,៧%​នៅ​ខែមេសា​បែ​ជា​ធ្លាក់​មក​នៅ​ត្រឹម​០,៣%​ទៅវិញ​ដែល​ជា​កម្រិត​មួយ​ដ៏​សែន​ទាប​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​កើត​មាន​ការ​ខក​ចិត្ត។​ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ជប៉ុន​វិញ​ ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​និង​ការ​ទិញដូរ​ហូបចុក​ផ្ទៃក្នុង​បាន​ស្គាល់​ការ​ថយ​ស្រុត​ចុះ​ ហើយ​ចំនួន​អ្នក​ឥត​ការងារ​ធ្វើ​ក៏​បាន​ស្ទុះ​កើន​ឡើង​​នៅ​ខែ​ឧសភា​កន្លង​ទៅនេះ។ កត្តា​ពុំ​ជាក់​ច្បាស់​មួយ​ទៀត​គឺ​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ប្រាក់​កម្ចី​ពិសេស​៤៤២​ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​បាន​ឲ្យ​ធនាគារ​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ខ្ចី​កាលពី​ឆ្នាំទៅ។​ ធនាគារ​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ត្រូវ​សង​ប្រាក់​កម្ចី​ពិសេស​៤៤២​ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​នេះ​ទៅ​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​វិញ​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​ខាង​មុខនេះ។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​គេ​បារម្ភ​ខ្លាច​ក្រែង​ធនាគារ​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​គ្មាន​សមត្ថភាព​និង​គ្មាន​សោធនភាព​នឹង​សង​ប្រាក់​កម្ចី​ពិសេស​របស់​ខ្លួន​កាល​ពី​ឆ្នាំទៅ។​ ទាំងនេះ​ពិត​ជា​កត្តា​និង​ជា​​មូលហេតុ​​នៃ​ក្តី​​បារម្ភ​ខ្លាំង​សម្រាប់​ពិភព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ពិភព​ហិរញ្ញវត្ថុ។​ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត​ បើ​ទោះ​ជា​ ធនាគារ​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​មាន​​សមត្ថភាព​នឹង​សង​ប្រាក់​កម្ចី​ពិសេស​ ៤៤២​ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​នេះ​ក្តី​ ក៏​គេ​នៅ​តែ​ជួយ​បារម្ភ​ខ្លាច​ក្រែង​ ធនាគារ​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ទាំងនោះ​ លែង​មាន​ប្រាក់​គ្រប់​គ្រាន់​សម្រាប់​ជួយ​ផ្តល់​ផ្គត់​ផ្គង់​ក្នុង​ការ​អភិវឌ្ឍ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ឧស្សាហកម្ម។ សម្រាប់​លោក​Dominique Strauss-kahn​អគ្គនាយក​នៃ​FMI ឬមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិយល់ឃើញ​ថា​ សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​លែង​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេលមុនៗ​ទៀតហើយ​ ទោះបី​ជា​គេ​នៅ​តែ​មាន​ការ​សង្ស័យ​ទៅលើ​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ក៏​ដោយ។ ហើយ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​ដ៏​អាប់អួរ​នេះ​ អ្នក​ដែល​មាន​ប្រាក់​សម្រាប់​បោះទុន​ធ្វើ​វិនិយោគ​ ពួក​គេ​បាន​ងាកទៅ​រក​ប័ណ្ណ​រតនាគារ​អាមេរិកាំង​ឬ​ ប័ណ្ណ​រតនាគារ​អាល្លឺម៉ង់​វិញ​ដែល​ពួក​គេ​មាន​ទំនុក​ចិត្ត​កក់ក្តៅ​ជាង៕ =='''គ្មានឡើយ​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​នៃ​ក្រុម​​ប្រទេស​G20​​ស្ដីពី​​ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​​ '''== ក្រុម​ប្រទេស​G20​ពុំ​សម្រេច​បាន​នូវ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ស្ដីពីពន្ធលើធនាគារ​ មូលហេតុ​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ មាន​ដូចជា​ប្រទេស​កាណាដា​និង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ដែល​ធនាគារ​នៅ​ប្រទេស​ទាំងនោះ​គ្មាន​បាន​ដើរតួ​​នាទី​អ្វីឡើយ​នៅក្នុង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​អន្តរជាតិ​នៅពេល​កន្លង​ទៅនេះ។ ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​នេះ​គឺ​ជា​ប្រធានបទ​មួយ​ដែល​សមាជិក​នៃ​ក្រុម​ប្រទេស​G20​បាន​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា​យ៉ាង​ផុសផុល​ ដោយហេតុ​ថា​មាន​ប្រទេស​សមាជិក​G20​ជាច្រើន​មាន​បំណង​នឹង​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​ឡើង​នូវ​ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​ ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​ធនាគារ​ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​ខុស​ឆ្គង​ ទទួល​ខុស​ត្រូវ​និង​បង់​ខាត​ក្នុង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដែល​ពួក​ខ្លួន​បាន​បង្ក​ឲ្យ​កើត​មាន​ឡើង។​ ពុំ​ត្រូវ​ឲ្យ​ប្រជាជន​នៃ​ប្រទេស​ទាំងនោះ​បង់​ពន្ធដារ​យក​​មក​ជួយ​សង្គ្រោះ​ធនាគារ​ឡើយ។ ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​នេះ​គឺ​គេ​ចង់​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​ឡើង​ក្នុង​គោល​បំណង​សម្រាប់​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ឲ្យ​ដល់​មូលនិធិ​ដែល​ត្រូវ​ផ្តល់​ជំនួយ​ឲ្យ​បេសកកម្ម​ជួយ​សង្គ្រោះ​ធនាគារ។ គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសូងហិរញ្ញវត្ថុនៃក្រុម​ប្រទេស​G20​ដែល​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា​នៅទីក្រុង​Pusan​នៃ​ប្រទេស​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ ពួក​គេ​ពុំ​សម្រេច​បាន​នូវ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ស្ដីពី​ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​ឡើយ។​ក៏​ប៉ុន្តែ​លោកស្រីរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុបារាំង​Christine Lagarde បាន​ថ្លែង​ប្រាប់​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ លោក​ស្រី​សង្ឃឹម​ជា​និច្ច​នឹង​ប្រមូល​ប្រជុំ​ដើម្បី​សម្រេច​ឲ្យ​បាន​នូវ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ស្ដីពី​ពន្ធ​លើ​ធនាគារ​នេះ។ ក្រោយ​ពី​ជំនួប​នៃក្រុម​ប្រទេស​G20​នៅទីក្រុង​Pusanនៃ​ប្រទេស​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​បិទ​បញ្ចប់​ហើយ​ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​បាន​សម្តែង​ឲ្យ​ឃើញ​នូវ​សុទិដ្ឋិនិយម​របស់​ពួក​គេ​ ដោយ​បាន​ធ្វើការ​កត់​សម្គាល់​ជា​ឯកច្ឆ័ន្ទ​ថា​ “​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​បាន​វិល​ត្រឡប់​មក​វិញ​ហើយ​”។ ថ្វី​ដ្បិតតែ​អត្រា​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​មាន​កម្រិត​ខ្ពស់​ទាប​ពុំ​មាន​លក្ខណៈ​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា​ ក៏​ប្រទេស​នីមួយៗ​ត្រូវ​តែ​អនុម័ត​ឲ្យ​មាន​វិធានការ​សម្រាប់​​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ត្រូវ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​ឡើង​នូវ​ផែនការ​ត្បិត​ត្បៀត​អនុលោម​តាម​ស្ថានភាព​​​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ស្ថាន​ភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​នីមួយៗ។ សូម​គូស​​បញ្ជាក់​​ថា​​ ជំនួប​ប្រជុំ​ពីរ​ថ្ងៃ​នៅទីក្រុង​​Pusan​នៃ​​ប្រទេស​​កូរ៉េ​​ខាង​ត្បូង​​នៃ​​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ក្រសូង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ក្រុម​​ប្រទេស​​G20​​ បាន​​ប្រព្រឹត្ត​​ទៅ​​នៅ​ក្នុង​​បរិបទ​​មួយ​​ដែល​​ប្រទេស​​មួយ​​ចំនួន​​នៅ​ក្នុង​​តំបន់​​អឺរ៉ូ​​កំពុង​​ត្រូវ​ប្រឈម​​មុខ​​ទល់​នឹង​​វិបត្តិ​​ហិរញ្ញវត្ថុ​​ដ៏​សែន​​​ធ្ងន់ធ្ងរ។​ ហើយ​​ជំនួប​​នេះ​​ក៏​​មាន​​គោល​​បំណង​​ផង​ដែរ​​រិះរក​​ឲ្យ​​បាន​​នូវ​​កិច្ច​​ព្រម​ព្រៀង​​ពាក់​ព័ន្ធ​​នឹង​​កំណែ​​ទម្រង់​​ប្រព័ន្ធ​​ហិរញ្ញវត្ថុ​​ និង​​កំណែ​​ទម្រង់​​ធ្វើ​​យ៉ាង​ណា​​ឲ្យ​​មាន​​តុល្យភាព​​ថវិកា។​ លោក​​អគ្គ​នាយក​​នៃ​​មូល​និធិ​​រូបិយវត្ថុ​​អន្តរជាតិ​​FMI​​បាន​​សម្តែង​​ឲ្យ​​ឃើញ​​នូវ​​ការ​​ពេញ​​ចិត្ត​​របស់​​គេ​​នៅ​​ចំពោះ​​មុខ​​កិច្ច​​ប្រជុំ​​របស់​​រដ្ឋ​​មន្ត្រី​​ក្រសូង​​​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ក្រុម​​ប្រទេស​​G20​​ពីរ​ថ្ងៃ​នៅ​ទីក្រុង​​Pusan​​នៃ​​ប្រទេស​​កូរ៉េ​​​ខាង​ត្បូង​​​ ដោយ​​​បាន​​​គូស​​​បញ្ជាក់​​​ប្រាប់​​ថា​​​ ប្រទេស​​​ទាំង​​នោះ​​​យល់​​​ដឹង​​ពី​​ការ​​ចាំបាច់​​ក្នុង​​កិច្ច​​សហ​​ប្រតិ​បត្តិការ​​ ហើយ​​លោក​​អគ្គ​នាយក​​នៃ​​មូលនិធិ​​រូបិយ​វត្ថុ​អន្តរជាតិ​​FMI​​បាន​​រំលឹក​​ទៀត​ថា​​ ជំនួប​​នៅ​ទីក្រុង​​Pusan​​នៃ​​ប្រទេស​​កូរ៉េ​​ខាង​ត្បូង​​គឺ​​ជា​​ដំណាក់​​ការ​​មួយ​​នៃ​​អភិក្រម​​សម្រាប់​​​កិច្ច​​ពិភាក្សា។​​ ជំនួប​​កំពូល​​លើក​​ក្រោយ​​នៃ​​ក្រុម​​ប្រទេស​​G20​​ដែល​ជា​ក្រុម​ប្រទេស​មហា​អំណាច​ឧស្សាហកម្ម​ជឿន​លឿន​ជាង​គេ​ក្នុង​លោក​​នឹង​​ត្រូវ​​ប្រព្រឹត្ត​​ទៅ​​នៅ​​ទីក្រុង​​តូរ៉ុងតូ​​នៃ​​ប្រទេស​​កាណាដា​​នៅ​​ថ្ងៃទី​​២៦​​និង​​២៧​​មិថុនា​​ខាង​​មុខ​​នេះ៕ ='''សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​កើនឡើង ​៧,៧% ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣ ​តែ​អាច​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ជាងនេះ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ '''= អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​​ ៧,៧% ជា​អត្រា​មួយ​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ឆ្នាំ​២០១២ ហើយ​ខ្ពស់​ជាង​ការ​ព្យាករ​របស់​រដ្ឋាភិបាល ដែល​មាន​ត្រឹមតែ ៧,៥%។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ៧,៧% គឺ​ជា​អត្រា​មួយ​ខ្ពស់ បើ​គេ​ប្រៀបធៀប​នឹង​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្សេងទៀត ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​ចិន នេះ​គឺ​ជា​អត្រា​មួយ​ទាប បើធៀប​​ទៅ​នឹង​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជាង ១០ឆ្នាំ​កន្លងទៅ ដែល​​ជាទូទៅ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​មាន​អត្រា​កំណើន​ដល់​ទៅ​២ខ្ទង់។​ ម្យ៉ាងទៀត កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ៧,៧% ជា​អត្រា​មួយ​ទាប បើធៀប​ទៅនឹង​តម្រូវការ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម​របស់​ចិន ពីព្រោះ​​ចិន​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន ហើយ​មួយ​ផ្នែក​ធំ​នៅ​មាន​ប្រាក់​ចំណូល​ទាប។ ប្រជាជន​ដែល​ត្រូវការ​ការងារធ្វើ​ក៏​មាន​ចំនួន​ច្រើន ដែល​ចាំបាច់​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​បង្កើត​ការងារ​គ្រប់គ្រាន់​តាម​តម្រូវការ។ មន្រ្តី​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​ប្រាប់​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​បារាំង AFP ថា សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៤​នេះ ចិន​កំណត់​គោលដៅ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រឹមតែ ៧,៥% ពោលគឺ ទាប​ជាង​ឆ្នាំ​២០១៣។ បើ​មើ​ល​ទៅលើ​តួលេខ​ ចេញផ្សាយ​ដោយ​ការិយាល័យ​ស្ថិតិ​ចិន នៅថ្ងៃ​ចន្ទ​នេះ គេ​ឃើញ​ថា នៅ​ក្នុងរយៈពេល​៣ខែ​ចុងក្រោយ​នៃ​​ឆ្នាំ​២០១៣ អត្រា​កំណើន​ចិន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ថយចុះ​មកវិញ ដោយសារ​តែ​ការ​​វិនិយោគ​ទៅលើ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ។ នៅ​ក្នុង​ម៉ូដែល​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន នៅពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិនិយោគ គឺ​ជាចលករ​ដ៏សំខាន់មួយ ក្នុងការ​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ ដូច្នេះ នៅពេល​ដែល​វិនិយោគ​ធ្លាក់ចុះ អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ។ ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នេះ គឺ​ជា​ដំណឹង​អាក្រក់​មួយ សម្រាប់​រយៈពេល​ខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ វាអាច​ជា​រឿង​ល្អ សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រយៈពេល​វែង។ ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​វិនិយោគ​ក្នុងវិស័យ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ អាច​ជា​សញ្ញា​បង្ហាញ​ថា រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​ប៉េកាំង​កំពុងតែ​ចាត់វិធានការ​រឹតបន្តឹង​ការ​​ធ្វើ​វិនិយោគ​ដោយ​ប្រើ​ប្រាក់កម្ចី ជាពិសេស វិនិយោគ​​ដែល​មិន​ទទួល​ប្រាក់​ចំណេញ​មកវិញ។ នៅ​ក្នុង​របាយការណ៍​សវនកម្ម​ ដែល​ចិន​បាន​​​ចេញផ្សាយ កាល​ពី​ខែ​ធ្នូ គេឃើញ​ថា រដ្ឋបាល​ដែនដីចិន (រដ្ឋបាល​ខេត្ត ក្រុង ស្រុក ជាដើម) មាន​បរិមាណ​បំណុល​សាធារណៈ​កើនឡើង​យ៉ាង​លឿនបំផុត គឺ​កើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ ៦៧% នៅ​ក្នុងរយៈពេល​តែ ២ឆ្នាំ។ ​ល្បឿន​នៃ​កំណើន​​បំណុល​សាធារណៈ​នេះ​ គឺ​ជា​ហានិភ័យ​ដ៏​ធំ​មួយ សម្រាប់​ស្ថិរភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ​ចិន។ ការ​ចាត់​វិធានការ​រឹតបន្តឹង​ការ​ធ្វើ​វិនិយោគ​ដោយ​ប្រើ​ប្រាក់​កម្ចី ​បង្ហាញ​ថា រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បច្ចុប្បន្ន ផ្តោតការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​ស្ថិរភាពហិរញ្ញវត្ថុ ក្នុងរយៈពេល​វែង ជាជាង​គិតគូរ​តែ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុងរយៈពេល​ខ្លី។ ម្យ៉ាងទៀត ការ​កំណត់​គោលដៅ​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រឹមតែ ៧,៥% នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ វា​ក៏​អាច​ជា​សញ្ញា​មួយ​ដែរ​ថា មេដឹកនាំ​ចិន​បច្ចុប្បន្ន​នៅតែ​​បន្ត​ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ម៉ូដែល​កំណើន​​សេដ្ឋកិច្ច​ ពី​ការពឹងផ្អែក​លើ​ការ​នាំចេញ និង​វិនិយោគ ទៅ​​រក​ម៉ូដែល​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ពឹងផ្អែក​លើ​ការ​បង្កើន​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក ដែល​អាច​ឲ្យ​ចិន​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ប្រកប​ដោយ​ចីរភាព ក្នុងរយៈពេល​វែង​ទៅមុខ។ បញ្ហា​ប្រឈម​ធំបំផុត សម្រាប់​លោក​ស៊ី ជីនពីង និង​លោក​លី ខឺឈាំង គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​អាច​​បន្ត​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ម៉ូដែល​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ​​បាន ដោយមិន​ឲ្យ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់​ចុះ​ទាបពេក ដែល​អាច​បង្ក​ទៅជា​វិបត្តិ​សង្គម នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​ពី​ប្រជាជន។ កន្លងមក លោក​លី ខឺឈាំង ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ចិន​ត្រូវការ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាងតិច ៧,២% ទើបអាច​​រក្សា​ស្ថិរភាព​នៃ​ទីផ្សារ​ការងារ​បាន៕ ពាក្យគន្លឹះ : ចិន - សេដ្ឋកិច្ច =='''តើ​ដល់វេនចិន​ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ប្រាក់បំណុល? '''== ចិនគឺ​ជា​ម្ចាស់បំណុល​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ចិន​ខ្លួនឯង​ក៏​ជំពាក់​បំណុលគេ​មិនតិច​ដែរ! បំណុល​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​ចិន​មាន​កម្រិត​ទាប ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​បំណុល​របស់​រដ្ឋបាល​ដែនដី ដែល​មាន​កម្រិត​ខ្ពស់។ កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ ការិយាល័យ​សវនកម្ម​ជាតិ​ចិន​បាន​ចេញផ្សាយ​នូវ​របាយការណ៍​មួយ​បង្ហាញ​ថា គិត​មក​ត្រឹម​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​២០១៣ ​រដ្ឋបាល​ដែនដី​ចិន​ រួមមាន​ដូចជា​ ស្រុក ខេត្ត និង​ក្រុង ជាដើម មាន​កម្រិត​ប្រាក់​បំណុល​សរុប​នៅទូទាំង​ប្រទេស ​ រហូត​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ ០០០ ០០០ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក (៣ ថែម​សូន្យ​ចំនួន ១២)។ បើ​គិត​ជាសរុប​ជាមួយ​នឹង​ប្រាក់បំណុល​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល អត្រា​ប្រាក់​បំណុល​សាធារណៈ​របស់​ចិន​មាន​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត ៦០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប។ អត្រា​នេះ​​មាន​កម្រិត​ទាប​នៅឡើយ បើ​គេប្រៀប​​ធៀបទៅ​​នឹង​ប្រទេស​​ក្រិក ដែល​កំពុង​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល ដែល​មាន​អត្រា​បំណុល​សាធារណៈ​រហូត​​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១៦០%​ ឬ​ក៏​ធៀប​ទៅនឹង​ប្រទេស​​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​ជឿនលឿន​មួយចំនួន​​ផ្សេងទៀត ដូចជា ជប៉ុន (២៤០%) អាមេរិក (១០០%) និងបារាំង (៩៣%)។ ដូច្នេះ ​ប្រាក់បំណុល​សាធារណៈ​របស់​ចិន នៅពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅ​មិនទាន់​ដល់​កម្រិត​គ្រោះថ្នាក់ ដែល​អាច​បង្ក​ជា​វិបត្តិ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ព្រួយបារម្ភ គឺ​ល្បឿន​នៃ​កំណើន​ប្រាក់បំណុលនេះ។ បើគេ​មើលទៅលើ​តួលេខ​ចុះផ្សាយ​ដោយ​ការិយាល័យ​សវនកម្ម​ជាតិ​ចិន គេឃើញ​ថា នៅ​ក្នុងរយៈពេល​តែ​ប្រមាណ​ជា ២ឆ្នាំ​កន្លះ​ប៉ុណ្ណោះ បំណុល​សាធារណៈ​របស់​ចិន​បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត ៧០% ដែល​ជា​អត្រា​កំណើនមួយ​​ខ្ពស់​បំផុត។ ការណ៍ដែល​បំណុល​សាធារណៈ​ចិន​កើនឡើង​យ៉ាង​លឿន​បែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែ​រដ្ឋបាល​ដែនដី​ចិន​បាន​នាំគ្នា​រំពឹង​ខ្លាំងពេក​ទៅ​លើការ​ខ្ចីបំណុល ដើម្បី​យក​មកចំណាយ ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចិន​កំពុង​រង​ឥទ្ធិពល​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក។ ចំណុច​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​កាន់តែ​ព្រួយបារម្ភ គឺ​សមត្ថភាព​សងបំណុល​របស់​រដ្ឋបាល​ដែនដី​ចិន។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា លុយ​ភាគច្រើន ដែល​​​រដ្ឋបាល​ដែនដី​​ខ្ចី​ពីគេ ត្រូវ​បាន​យក​ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់ ក្នុងវិស័យ​​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សាធារណៈ ដែល​ជា​ការ​វិនិយោគ​ដោយ​មិនទទួល​ ​ប្រាក់ចំណេញ​មកវិញ ដើម្បី​​យក​ទៅ​សងបំណុល​គេ។ របាយការណ៍​សវនកម្ម​ជាតិ​ចិន​បង្ហាញ​ឲ្យឃើញ​ថា អាជ្ញាធរ​ដែនដី​ចិន​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​ប្រភព​ចំណុល​ពីរ ដើម្បី​យក​មក​សងរំលោះ​បំណុល គឺ​ការ​លក់​ដីរដ្ឋ និង​ការ​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម។ ការខ្ចីបំណុលថ្មី ដើម្បី​យក​មក​សងបំណុលចាស់​ គឺ​ជា​យន្តការ​មួយ ដែល​អាច​នាំ​ទៅរក​វិបត្តិ​នៅថ្ងៃ​ណាមួយ។ អ្នកជំនាញ​ខាង​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ខ្លះ​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ក្តីបារម្ភ​ថា បញ្ហា​ប្រាក់បំណុល​សាធារណៈ​ចិន​អាច​នឹង​ជា​ហានិភ័យ​ធំមួយ សម្រាប់​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភពលោក នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤​នេះ ហើយ​គេ​បាន​នាំគ្នា​ជំរុញ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុងប៉េកាំងចាត់វិធានការ​ ដើម្បី​ទប់ស្កាត់អត្រា​កំណើន​នៃ​ប្រាក់បំណុល​សាធារណៈ។ វិធានការ​ដ៏សាមញ្ញ​មួយ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុងប៉េកាំង​អាច​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​កាត់បន្ថយ​ការ​ខ្ចី​បំណុល​ពីគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើបែបនេះ​វា​​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះពាល់​ទៅ​ដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ដែល​កំពុងតែ​មាន​ភាព​យឺតយ៉ាវ​ស្រាប់ នៅពេលនេះ។ ម្យ៉ាងទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​វិមជ្ឈការ​ចិន​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន ការ​ខ្ចី​បំណុល​គេ គឺ​ជា​រឿង​ចាំបាច់ សម្រាប់​​រដ្ឋបាល​ដែនដី​ចិន ដែល​ត្រូវ​ទទួល​រ៉ាប់រង​ការ​ចំណាយ​សាធារណៈ​​​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៨០% នៅ​ក្នុងរង្វង់​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ ទទួល​បាន​ចំណូល​ពីការ​ប្រមូលពន្ធ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៤៨%​។ ដូច្នេះ គន្លឹះ​សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​បំណុល​នៃ​រដ្ឋបាល​ដែនដី គឺ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​បែងចែក​ចំណូល​សារពើពន្ធ រវាង​​​រដ្ឋបាល​ដែនដី និង​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុងប៉េកាំង។ អ្នកជំនាញ​ខ្លះទៀត បាន​ផ្តល់​ជា​អានុសាសន៍​ថា ចិន​គួរតែ​ផ្ទេរ​បំណុល​​​មួយផ្នែក ពី​​​រដ្ឋបាល​ដែនដី​ចិន ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​ប៉េកាំង ដែល​​នៅ​មាន​កម្រិត​បំណុល​សាធារណៈ​ទាប​នៅឡើយ៕ =='''កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ធ្លាក់ចុះ​មិនមែន​ប្រាកដជា​ដំណឹង​អាក្រក់​ទេ! '''== កាលពីឆ្នាំ​២០១២​កន្លងទៅនេះ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​មាន​អត្រា​កំណើន​​ប្រចាំឆ្នាំ​ ៧,៨% ដែល​គេ​អាច​រាប់ថា​ជា​អត្រា​ទាប​បំផុត​កម្រ​នឹង​ឃើញ​មាន ក្នុងរយៈពេល​ជាង​មួយទសវត្សរ៍​កន្លងទៅ ដែល​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​ស្គាល់​អត្រា​កំណើន​ជា​មធ្យម​មិនតិច​ជាង ១០%​ នោះទេ។ ចូល​មក​ដល់​ត្រីមាស​ទី១​ឆ្នាំ​២០១៣ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​​​ធ្លាក់ចុះ​​មក​នៅ​ត្រឹម ៧,៦% បើ​គិត​ជា​អត្រា​ប្រចាំឆ្នាំ ហើយ​នៅ​ត្រីមាស​ទី២ អត្រា​កំណើន​នេះ​បន្ត​ធ្លាក់ចុះ​តទៅទៀត មក​នៅ​ត្រឹម ៧,៥%។ នេះ​បញ្ជាក់ថា ដំណើរ​យឺតយ៉ាវ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​គឺ​ពិត​ជា​កំពុងតែ​កើតមាន​ឡើង​មែន ហើយ​បញ្ហា​នេះ​អាច​នឹង​បន្ត​កើតឡើង​ទៀត​​រហូតដល់​ចុងឆ្នាំ​នេះ។ សូម្បី​តែ​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​​ក៏​ធ្លោយមាត់​​ខ្លួនឯង​ដែរ​ថា អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ មាន​ប្រហែល​ត្រឹមតែ ៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ សម្រាប់​មេដឹកនាំ​ចិន ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ គឺ​ជា​ក្តី​ព្រួយបារម្ភ​ដ៏ធំមួយ ពីព្រោះ​វា​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​​​អត្រា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​កើនឡើង​ខ្ពស់ ហើយ​អាច​នឹង​បង្ក​ទៅជា​វិបត្តិ​សង្គម។ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ក៏​ជា​ក្តីព្រួយបារម្ភ​មួយដែរ សម្រាប់​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​លើ​ពិភពលោក ពីព្រោះ​ចិន ដែល​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​លំដាប់ទីពីរ គឺ​ជា​ទីផ្សារ​ដ៏​ចម្បង​មួយ​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច និង​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ធ្លាក់ចុះ មានន័យថា តម្រូវការ​ប្រេង និង​វត្ថុធាតុដើម​ក៏​ត្រូវ​ថយចុះ។ តម្រូវការ​ថយចុះ ​តម្លៃ​ប្រេង និង​វត្ថុធាតុដើម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​សំឡឹង​មើល​ទៅលើ​តួលេខ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ដោយ​ក្រសែភ្នែក​ទុទ្ទិដ្ឋិនិយម​ពេក​នោះដែរ។ ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន នៅពេលនេះ មិនមែន​ប្រាកដ​ថា​ជា​ដំណឹង​អាក្រក់​នោះទេ។ កំណើន​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប​របស់​ចិន​​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ជាង​មុន សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​ក៏​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​ការ​នាំចេញ​ក៏​ធ្លាក់ចុះ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានេះ​ មាន​តួលេខ​មួយ​ទៀត ដែល​គេ​មិនត្រូវ​មើល​រំលង គឺ​ការ​ចំណាយ​លើ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​ចិន ដែល​មាន​ការ​កើនឡើង ហួស​ពី​ការ​រំពឹង​ទុក។ យោងតាម​តួលេខ​របស់​ការិយាល័យ​ស្ថិតិចិន ការចំណាយ​របស់​ប្រជាជន​ចិន នៅ​ខែ​មិថុនា​កន្លងទៅនេះ មានការ​កើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ ១៣,៣% លើសពី​ខែ​មុន ដែល​មាន​តែ ១២,៩%។ បើ​គិត​ជា​អត្រា​​មធ្យម​ប្រចាំឆ្នាំ ការចំណាយ​របស់​ប្រជាជន​ចិន​នឹង​ត្រូវ​កើនឡើង ១២,៧%។ នេះគឺ​ជា​ការ​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​អំពី​កំណែទម្រង់​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​ប៉េកាំង ក្នុងការ​កែប្រែ​ម៉ូដែល​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ពី​កំណើន​ដែល​ផ្អែក​លើ​ការនាំចេញ និង​វិនិយោគ មក​​ជា​សេដ្ឋកិច្ច​ ដែល​ពឹងផ្អែក​លើ​ការ​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុង​ស្រុក​វិញ។ ជា​កំណែទម្រង់ ដែល​លោក​ស៊ី ជីនពីង ធ្លាប់​បាន​ប្តេជ្ញា​ថា​នឹងរៀបចំ​ធ្វើ ហើយ​វា​ក៏​ជា​កំណែទម្រង់ ដែល​​ប្រទេស​ដៃគូពាណិជ្ជកម្ម​របស់​ចិន ក៏ដូចជា ធនាគារ​ពិភពលោក​ធ្លាប់​តែ​ទាមទារ​ដោយ​ទទូច​​ឲ្យ​ចិន​រៀបចំ​ធ្វើ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា ចិន​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន ហើយ​ការបង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក គឺ​ជា​​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រកប​ដោយ​ចីរភាព ទាំង​សម្រាប់​ចិន​ខ្លួនឯង និង​​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក។ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៅពេលនេះ អាច​ជា​ផ្នែក​មួយ នៃ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ម៉ូដែល​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ចនេះ ពីព្រោះ​ថា ដើម្បី​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​ អាជ្ញាធរ​ចិន​ត្រូវបង្វែរ​ពី​ការ​អភិវឌ្ឍ​វិស័យ​ផលិតកម្ម​ សម្រាប់​ការ​នាំចេញ មក​​ចាប់ផ្តើម​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​វិស័យ​សេវាកម្ម និង​ផលិតកម្ម​ សម្រាប់​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​វិញ។ ចំណុច​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​មួយទៀត គឺ​នៅត្រង់ថា បើទោះបី​ជា​​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​កំពុង​តែ​ធ្លាក់ចុះ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​ក៏ដោយ គេ​មិនឃើញ​មេដឹកនាំ​ចិន​ធ្វើការ​​​កែប្រែ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ ឬ​ដាក់ចេញ​នូវ​វិធានការ​​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ ដូចជា​ពេល​មុនៗ​នោះទេ។ នេះ​ជា​ការ​បង្ហាញ​ថា មេដឹកនាំចិន​សុខចិត្ត​ទ្រាំ​ទទួល​យក​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ទាប​ នាពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ផ្តោត​លើ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជម្រៅ ក្នុង​ចក្ខុវិស័យ​វែងឆ្ងាយ គឺ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​មូលដ្ឋាន​កំណើន​​សេដ្ឋកិច្ច ពី​កំណើន​ដែល​ពឹងផ្អែក​លើ​ការ​នាំចេញ និង​ការវិនិយោគ មក​ជា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ពឹងផ្អែក​លើ​​ការ​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក តាមរយៈ​ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​ប្រជាជន​វិញ ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រកប​ដោយ​ចីរភាព ក្នុងរយៈពេលវែង៕ =='''ចិន អាច​ធ្វើ​ព្យុះ​ធ្វើ​ភ្លៀង​ពាណិជ្ជកម្ម នៅ​អឺរ៉ុប ឬ ? '''== ខុស​ពី​ទម្លាប់​សព្វ​មួយ​ដង កាលពី​ចុង​​ខែ​មិថុនា កន្លង​ទៅ​ថ្មីនេះៗ ប្រធានាធិបតី​បារាំង​បាន​លា​កម្រាល​ព្រំ​ទទួល​ពាណិជ្ជករ និង​អ្នក​ជំនួញ​ធំៗ​ចិន​ ជាង​៤០​នាក់ មាន​ទ្រព្យ​ធន​សរុប​តំណាង៥%​នៃ​ផលិតផល​សរុប​របស់​ចិន។ ​កម្មវត្ថុ​គឺ​បង្ហាញ​គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​សង្គមបារាំង​ដល់​ចិន និង​​​ចង់ទាក់ទាញ​ចិន​ឱ្យ​មក​​វិនិយោគ​​​នៅ​បារាំង។ ប៉ុន្តែ​ទស្សនកិច្ច​នេះ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅក្នុង​ខណៈ​ដែល​ ទំនាក់ទំនង​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន​និង​អឺរ៉ុប នា​រយៈ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ចុង​ក្រោយ​នេះ មាន​សភាព​តាន​តឹង​ជាង​ពេល​ណាៗ​ទាំង​អស់។ ជម្លោះ​ពាណិជ្ជកម្ម​មាន​កើន​ឡើង​ជា​លំដាប់ ៖ សម្ភារៈ​ក្នុង​វិស័យ​​ទូរគមនាគមន៍ ផលិត​ដែកថែប សេរ៉ាមិច គ្រឿងផ្សារ ហើយ​ដំបៅ​ដ៏​ធំ​ជាង​គេ គឺ​ផ្ទាំង​ស្រូប​កម្តៅ​ព្រះ​អាទិត្យ​។ កាលពី​ថ្ងៃ​ទី​៤​មិថុនា គណៈកម្មាធិការ​អឺរ៉ុប បាន​ចេញ​វិធានការ​កណ្តាប់​ដៃ​ដែក ដំឡើង​ពន្ធ​បន្ថែមលើ​ផលិតផល​របស់​ចិន ព្រោះ​អឺរ៉ុប​យល់​ថា​ជា​មធ្យោបាយ​តែ​មួយ​គត់​ដែល​អាច​ជួយ​សង្គ្រោះ​ក្រុមហ៊ុន​អឺរ៉ុប ពី​ការ​រក​ស៊ី​មិន​ស្មោះត្រង់​របស់​ចិន មិន​មែន​ជា​នយោបាយ​ការពារ​ផលប្រយោជន៍​ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​សម្រាប់​នាំ​ចេញ​ទៅ​លក់​នៅ​ប្រទេស​ទេ។ ពោល​គឺ​អឺរ៉ុប​យក​ពន្ធ​លើ​ផ្ទាំង​ស្រូប​កម្តៅ​ព្រះ​អាទិត្យ​ផលិត​នៅ​ចិន ចំនួន ១១,៨% ហើយ​អឺរ៉ុប​រក្សា​សិទ្ធិ​នឹង​ដំឡើ​ងពន្ធ​នេះ​​ដល់​ទៅ ៤៧,៦%។ នេះ​ជា​ទណ្ឌកម្ម​ដ៏​ធ្ងន់​បំផុត​សម្រាប់​ឧស្សាហកម្ម​ចិន ដែល​ជាប់​ឈ្មោះ​អាក្រក់​ និង​ល្បី​ថា​ចូល​ចិត្ត​បង្ខូច​តម្លៃទីផ្សារ។ ផ្ទាំង​ស្រូប​កម្តៅ​ព្រះ​អាទិត្យ​ដែល​ពេល​នេះ តំណាង​ឱ្យ​​៨០%​នៃ​ទីផ្សារ​អឺរ៉ុប​ និង​មាន​តម្លៃ​ថោក​ជាង​ផលិត​ផល​អឺរ៉ុប​ដល់​ទៅ​ពាក់​កណ្តាល។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត អឺរ៉ុប​សង្ស័យ​ថា រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ បាន​ជួយ​ឧបត្ថម្ភ​ក្រុមហ៊ុន​ដោយ​សម្ងាត់​ ដែល​នេះ​ជា​ការ​ធ្វើ​ជំនួញ​មិន​ស្មោះ​ត្រង់។ ប៉ុន្តែ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​សមាជិក​សហភាព​អឺរ៉ុប​ដ៏​សំខាន់ និង​​ជា​ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​ទីមួយ​របស់​ចិន​អឺរ៉ុប ប្រឆាំង​នឹង​ទណ្ឌកម្ម​អឺរ៉ុប​ដាក់​លើ​ចិន ដោយ​ឈរ​លើ​គោលការណ៍​ដំណោះស្រាយ​ជម្លោះ​តាម​ផ្លូវចរចា។ តាម​ការពិត​ សម្រាប់​ភាគី​អឺរ៉ុប ការ​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ​ ធ្វើ​ឡើង​មិន​មែន​ក្នុង​បំណង​ចង់​បំបិទ​ផ្លូវ​ ដាក់ទណ្ឌកម្ម​ ឬ​បង្ក​សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម​​ជាមួយ​ចិន​ទេ តែ​ល្បែង​តាក់តិច​ នាំ​ចិន​ឱ្យ​ព្រម​បើក​ផ្លូវ​ចរចាពាណិជ្ជកម្ម តំឡើង​តម្លៃ​ផលិតផល​ ធ្វើ​យ៉ាង​ឱ្យ​ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​ពាណិជ្ជកម្ម​មាន​លក្ខណៈ​ស្មោះត្រង់ ស្រប​ច្បាប់ មិន​បង្ខូច​តម្លៃ​ទីផ្សារ។ បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​ប្រកាស​អនុម័ត​ដំឡើង​ពន្ធ​លើ​ផលិតផល​ចិន​បណ្តោះអាសន្ន តំណាង​សហភាព​អឺរ៉ុប​ទទួល​បន្ទុក​ផ្នែក​ពាណិជ្ជកម្ម​ បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ភ្លាម​ ទៅ​កាន់​ក្រុង​ប៉េកាំង ដើម្បី​ស្វែង​រក​ការ​ព្រមព្រៀង​គ្នា ឬ​ដំណោះស្រាយ​ណា​មួយ ក្រែង​អាច​បញ្ចៀស​វិបត្តិ​សង្គ្រាម​ពាណិជ្ជកម្ម​បាន។ សម្រាប់​អ្នក​ឯកទេស​ពាណិជ្ជកម្ម​របស់​ភាគី​ទាំង​ពីរ ​មិនចង់​ឃើញ​ឡើយ​ជម្លោះពាណិជ្ជកម្ម​អូស​បន្លាយ​ ​ប៉ុន្តែ​ចិន​​មិន​ចូល​ចិត្ត​ការ​លេង​សើច​បែប​នេះ​ទេ​ ហើយ​ក៏​មិន​​ចេះ​យល់​យោគ​​អនុគ្រោះ​ដែរ ! ចិន​បាន​សង​សឹក​ភ្លាម ព្រោះ​ចិន​ដឹង ​អំពី​ចំណុច​ខ្សោយ​របស់​អឺរ៉ុប ស្គាល់​កន្លែង​ដែល​ចុច​ទៅ​​​ដែល​អឺរ៉ុប​ឈឺផ្សា។ ចិន​បាន​ប្រកាស​បើក​អង្កេត​ជា​ផ្លូវការ​ ​​លើ​ករណី​លក់ថោក បង្ខូចថ្លៃផលិតផល​ស្រា​ដែល​នាំចូល​ពី អឺរ៉ុប។ ស្រា​អឺរ៉ុប​នាំចូល​ទៅចិន គឺ​មាន​តម្លៃ​ច្រើន​ជាង​មួយ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ ហើយ ប្រទេស​ដែល​នឹង​រងគ្រោះជាងគេ​ដោយសារ​វិធានការ​របស់ចិន គឺ​បារាំង ព្រោះ​បារាំង​ជាប្រទេស​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​នាំ​ចូលស្រា​ច្រើន​ជាង​គេ​ទៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន ជាមួយ​តម្លៃ ៧៨៨លាន​ដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២។ បើតាម​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន​ ការ​អង្កេត​នេះ​នឹង​អនុវត្ត​​ ​យ៉ាង​ហ្មត់ចត់ តាមច្បាប់​និង​​វិធាន​របស់​ចិន តែ​ក៏​ឆ្លើយ​តប​ទាំង​ស្រុង​ទៅ​នឹង​វិន័យ​ដាច់​ខាត​មាន​ចែង​ក្នុង​ច្បាប់​របស់​អង្គការ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក។ ចិន​មិន​ខ្វល់​នឹង​ការ​បដិសេធ​របស់​អឺរ៉ុប​ដែល​ថា​ មិន​បាន​ធ្វើ​ការ​ឧបត្ថម្ភធនដល់​ការ​ផលិត​ស្រា​​ ឬ​ប​ញ្ចុះ​​​បង្កូច​តម្លៃ​ស្រា​នាំ​ចេញ​ទៅ​ចិន​ឡើយ។ សេចក្តី​សម្រេច​ចិត្តរបស់​ចិន អាស្រ័យ​ទាំង​ស្រុង​ទៅ​នឹង​លទ្ធផល​នៃ​ការ​អង្កេត​ ដែល​គោរព​តាម​គោលការណ៍​បើក​ចំហពាណិជ្ជកម្ម​ ស្មើភាព​គ្នា​ និង​ប្រកប​ដោយ​តម្លាភាព​ រវាង​ភាគី​ទាំង​សង​ខាង។ ប៉ុន្តែ​ ក្នុងសភាព​ជាក់​ស្តែងពេល​នេះ គ្រាន់​តែ​ក្នុង​​ដំណាក់កាល​ចាប់​ផ្តើម​បើក​អង្កេត​នេះ ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​ខ្លាច​មាន​ផលវិបាក​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ភាព​តាន​តឹង​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន​និង​អឺរ៉ុប បាន​ជះ​ក្លិន ផ្តល់​ឥទ្ធិពល​មិន​ល្អ​ស្រេច​ទៅ​ហើយ ទៅ​លើទីផ្សារ​​​ផលិតផល​ស្រា​អឺរ៉ុប ! ការ​បញ្ជា​ទិញ​ជា​ច្រើន​ត្រូវ​បាន​លើក​ពេល​ ឯ​តម្លៃ​ក៏​ផ្តើម​ធ្លាក់​ចុះ៕​ ==''' នឹង​មាន​សង្រ្គាម​ពាណិជ្ជកម្ម រវាង​សហភាព​អឺរ៉ុប និង​ចិន?'''== ចិន​កំពុង​សងសឹក​នឹង​សហភាព​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​សម្រេច ដំឡើង​ពន្ធ​បន្ថែម​ទៅលើ​ផលិតផល​ផ្ទាំង​ស្រូបកម្តៅ​ព្រះអាទិត្យ ដែល​នាំចូល​មក​ពី​ប្រទេស​ចិន។ ចិន​មិន​បាន​ព្រងើយកន្តើយ​នឹង​ការដាក់ពិន័យ​របស់​អឺរ៉ុប ដោយ​ចិន ក៏ បាន​​បើក​ស៊ើបអង្កេត​ដូចគ្នា​លើ​ករណី​លក់ថោក បង្ខូចថ្លៃ​នៃ​ផលិតផល​ស្រា​ដែល​នាំចូល​ពី អឺរ៉ុប។ ស្រា​អឺរ៉ុប​នាំចូល​ទៅចិន គឺ​មាន​តម្លៃ​ច្រើន​ជាង​មួយ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ ហើយ ប្រទេស​ដែល​នឹង​រងគ្រោះជាងគេ​ដោយសារ​វិធានការ​របស់ចិន គឺ​បារាំង ព្រោះ​បារាំង​ជាប្រទេស​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​នាំ​ចូលស្រា​ច្រើន​ជាង​គេ​ទៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន ជាមួយ​តម្លៃ ៧៨៨លាន​ដុល្លារ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២។ ជារួម អាជ្ញាធរ​ចិន​ចង់​រកភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ថា ​ស្រា​របស់​អឺរ៉ុប​មាន​បាន​ទទួល​ឧបត្ថម្ភធន​ពី​រដ្ឋាភិបាល ឬ​ក៏​មាន​លួច​បញ្ចុះតម្លៃ​ឲ្យ​ថោក​ខ្លាំង​ពេក ដើម្បី​ផ្តួល​គូប្រកួតប្រជែង នៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន គឺ​ដូចនឹង​ចំណាត់ការ​របស់​សហភាពអឺរ៉ុប។ សូមបញ្ជាក់ថា កាល​ពីថ្ងៃ​អង្គារ​ម្សិលមិញ បើទោះបី ជាមាន​ការជំទាស់​ពី​ប្រទេស​សមាជិក​មួយ​ចំនួន សហភាព​អឺរ៉ុប​បាន​បោះឆ្នោត​អនុម័ត​ឲ្យ​គេ​អាច​ដំឡើង​ពន្ធ​បន្ថែម ទៅលើ​ផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យ​របស់ចិន។ សម្រាប់​គណៈកម្មការ​ពាណិជ្ជកម្ម​របស់​សហភាព​អឺរ៉ុប ចំណាត់ការ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើឡើង​ជា​បន្ទាន់ ដើម្បី​ជួយ​ក្រុមហ៊ុន​អឺរ៉ុប​ដែល​រងគ្រោះ ដោយសារ​ការធ្វើ​ពាណិជ្ជកម្ម​មិនស្មោះត្រង់​របស់​ចិន។ បើតាម​គណៈកម្មការ​ដដែល ការលក់​បង្ខូចថ្លៃ​របស់ចិន បាន​គំរាមកំហែង​ឧស្សាហកម្ម​ផលិតផ្ទាំងស្រូបកម្តៅព្រះអាទិត្យ​របស់អឺរ៉ុប។ រោងចក្រ​ជាច្រើន​បាន​បិទទ្វារ ហើយ​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ពាន់នាក់​បាន​បាត់ការងារ​ធ្វើ។ ដូច្នេះ វិធានការ​យកពន្ធ​បន្ថែម ទៅលើ​ផលិតផល​ចិន គឺ ដើម្បី​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ការប្រកួតប្រជែង​ស្មើភាព និង​ដើម្បី ផ្តល់​ទីផ្សារ​ដល់​ផលិតផល​របស់​អឺរ៉ុប ដែល​នឹង​ជួយ​ធានា​សុវត្ថិភាព​ការងារ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អឺរ៉ុប។ កាសែត​ផ្លូវរដ្ឋ​ចិន​បាន​វាយតម្លៃ​ថា សហភាព​អឺរ៉ុប​កំពុង​ដើរ​នយោបាយ​ដាក់​រនាំង​ពន្ធគយ​ដើម្បី​ការពារ​ផលិតផល​​របស់ខ្លួន ហើយ​នយោបាយ​នេះ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះពាល់​ដល់​ទំនាក់ទំនង​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន និង​សហភាព​អឺរ៉ុប។ យ៉ាងណាក៏ដោយ អឺរ៉ុប​នៅ​ប្រកាន់​ឥរិយាបទ​ទន់ភ្លន់ នៅឡើយ ជាមួយ​ចិន។ បើទោះជា​​ការដំឡើង​ពន្ធ​បន្ថែម ទៅលើ​ផលិតផល ចិន នាំចូល​អឺរ៉ុប នឹង​ចាប់មាន​ពីថ្ងៃ​ទី ៦​មិថុនា​ខាងមុខនេះ ប៉ុន្តែ វា​គ្រាន់ជា​ការបណ្តោះ​អាសន្ន​ប៉ុណ្ណោះ។ សហភាព​អឺរ៉ុប​ចង់​និយាយ​​ដោះស្រាយ​ជាមួយ​ចិន ពី​រឿង​លក់បង្ខូច​តម្លៃ នៃ​ផលិតផល​ចិន នៅអឺរ៉ុប។ ប៉ុន្តែ ក្នុង​រយៈពេល ២ខែនេះ បើសិន​ជា​សហភាព​អឺរ៉ុប មិនអាច​រក​ដំណោះស្រាយ​ណាមួយ​ជាមួយ​ចិន​បានទេ នោះ​ទើប​សហភាព​អឺរ៉ុប​សម្រេច​ដំឡើង​មែនទែន អត្រាពន្ធ​លើ​ផ្ទាំងស្រូបកម្តៅ​ព្រះអាទិត្យ ចិន ក្នុង​កម្រិត ៤៧ភាគរយ ដែល​ជាអត្រាខ្ពស់ បើប្រៀបធៀប​នឹង​បច្ចុប្បន្ន ដែល​មាន​តិចជាង ១១,៨ភាគរយ៕ =='''ទំនិញ​ចិន​ហូរចូល​អាមេរិក​ច្រើន​ជាង​ហូរចូល​ទ្វីបអឺរ៉ុប '''== ថ្លែង​នៅ​ក្នុង​សន្និសីតកាសែត​ប្រចំាខែ អ្នកនំាពាក្យ​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន លោក Shen Danyang បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​ថា សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ទីមួយ នៅ​មុខ​សហភាព​អឺរ៉ុប ក្នុង​នាម​ជា​ប្រទេស​ដែល​បាន​នំា​ទំនិញ​ចិន​ចូល​ច្រើន​ជាង​គេ។ បន្ទាប់​មក អ្នក​ដែល​បាន​ទទួល​ចំណាត់ថ្នាក់​លេខ​បី គឺ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាស៊ាន​ដែល​ដណ្តើម​កន្លែង​ប្រទេស​ជប៉ុន។ អ្នកនំាពាក្យ​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន​រូប​នេះ​ដដែល​មិន​បាន​បញ្ជាក់​ពី​តួលេខ​ទេ តែ​បើ​យោង​តាម​តួលេខ​ផ្តល់​ដោយ​ទីចាត់ការគយ​ចិន ការ​នំា​ទំនិញ​ចិន​ចូល​អាមេរិក​ក្នុង​ចន្លោះ​ខែ​មករា និង​តុលា​មាន​ទឹកប្រាក់​រហូត​ដល់​ទៅ ២៨៩ ៣០០លានដុល្លារ ចំណែក​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប​វិញ​មាន​តែ ២៧៦ ៨០០លានដុល្លារ​ប៉ុណ្ណោះ។ យោង​តាម​លោក Shen Danyang ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន និង​សហភាព​អឺរ៉ុប​បាន​ធ្លាក់​ចុះ ៣% ក្នុង​រយៈពេល ១០ខែ​ចុង​ក្រោយ​នេះ តែ​ជាមួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក​វិញ​មាន​ការ​កើន​ឡើង ៩,១%។ ក៏​ប៉ុន្តែ បើ​គេ​និយាយ​ពី​បរិមាណ​នៃ​ការ​ដោះដូរ​វិញ ចិន​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប​នៅ​តែ​មាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​ចិន​ជាមួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក ព្រោះ​ថា ទីក្រុង​ប៉េកំាង​បាន​នំា​ចូល​ទំនិញ​អឺរ៉ុប ច្រើន​ជាង​ទំនិញ​អាមេរិកំាង។ ក្រៅ​ពី​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ការ​នំា​ទំនិញ​ចិន​ចូល​សហភាព​អឺរ៉ុប អ្នកនំាពាក្យ​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន​ក៏​បាន​បញ្ជាក់​ពី​ការ​ថយចុះ​នៃ​វិនិយោគ​អឺរ៉ុប​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​វិនិយោគ​ចិន​នៅ​ទ្វីប​អឺរ៉ុប។ យោង​តាម​លោក Shen Danyang ក្នុង​រយៈពេល ១០ខែ​ចុង​ក្រោយ​នេះ ជួនចំ​ពេល​ដែល​ចិន​បាន​បង្កើន​វិនិយោគ​បន្ថែម​នៅ​បរទេស​ជាង ២៥% នោះ វិនិយោគ​ចិន​នៅ​អឺរ៉ុប​បាន​ថយ​ចុះ ២០,៩% ក្នុង​រយៈពេល​ដូច​គ្នា។ និយាយ​ពី​ការ​ថយចុះ​នៃ​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន និង​ជប៉ុន​វិញ ទោះ​បី​ជា​លោក Shen Danyang មិន​បាន​ផ្តល់​ហេតុផល​អ្វី​ច្បាស់លាស់​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​ដឹង​ថា ភាព​តានតឹង​ផ្លូវទូត​ជុំវិញ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទីប្រជុំកោះ​នៅ​សមុទ្រចិន​ខាងកើត​គឺ​ជា​មូលហេតុចម្បងមួយ។ យោង​តាម​លោក Shen Danyang ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន និង​ជប៉ុន​ក្នុង​រយៈពេល ៦ខែ​ចុងក្រោយ​នេះ​បាន​ថយចុះ ២,១% ចំណែក​រវាង​ចិន និង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ាន​វិញ​បាន​កើន​ឡើង ៩,៤% ក្នុង​រយៈពេល​ដូច​គ្នា៕ =='''ការទូត​ថាមពល​និង​ថាមពល​ការទូត​​​របស់​ចិន​ទៅ​លើ​អាមេរិក​ឡាទីន​ '''== រហូត​មក​ដល់​ឆ្នាំ២០០៣ ​ប្រទេស​ចិន ​មិន​​សូវបានយក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​ឡើយ​ទៅ​លើ​ អាមេរិក​ឡាទីនទោះ​បី​ជា​ចិន​មាន​ទំនាក់ទំនង​ទូត​ជាមួយ​បណ្តា​ប្រទេស​ភាគ​ច្រើន​នៃ​ទ្វីប​នេះ តាំង​ពី​ទសវត្សរ៍​ទី​៧០ និង​ទី​៨០​មក​ក្តី។ នេះ​គឺ​មក​ពី​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន មិន​ចង់​មាន​ទំនាស់​ជាមួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក ដ្បិត​តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​មក ពោល​គឺ​តាំង​ពី​សម័យ​លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិកាំង​James Monroeមក សហរដ្ឋអាមេរិក​ចាត់​ទុក​អាមេរិក​ឡាទីន​ថា ជា​ដែន​អំណាច​ផ្តាច់​មុខ​របស់​ខ្លួន​។ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣ សង្គ្រាម​របស់​អាមេរិក​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​បារម្ភ​ខ្លាច​ខ្វះ​ប្រេង​កាត ​ពីព្រោះ​សង្គ្រាម​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​មួយ​សម្បូណ៌​ទៅ​ដោយ​ប្រេងកាត។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​ពី​ឆ្នាំ​២០០៣​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​អនុវត្ត​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ​ការ ទូត​ថាម​ពល​ បាន​ន័យ​ថា​ចិន​ដើរ​ស្វែង​រក​ប្រេង​កាត​និង​ឧស្ម័ន​ធម្មជាតិ​នៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង​ក្នុង​ពិភព​លោក​ ក្នុង​នោះ​រួមមាន​ជា​អាទិ៍​បណ្តា​ប្រទេស​​ផលិត​ប្រេងកាត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិកឡាទីន​ដូច​យ៉ាង​Brésil ​Argentine ​Vénézuela ​និង​Bolivie​។ តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ឥទ្ធិពល​របស់​ប្រទេស​ចិន​ទៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេស​អាមេរិកឡាទីន​បាន​រីក​ធំ​និង​កើន​ឡើង​ខ្លាំង។ ​ចិន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​លំដាប់​ទី​២​នៅ​ក្នុង​ពិភពលោក​ដែល​ទិញ​ប្រេង​កាត​ច្រើន​ជាង​គេ​ពី​ទ្វីប​អាមេរិកឡាទីន ដោយ​ដេញ​ប្រកិត​ពី​ក្រោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចិន​ជា​ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​ទី​២​របស់​អាមេរិក​ឡាទីន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៨ ចិន​បាន​ដាក់​ទុន​២​ម៉ឺន​៥​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​រកស៊ី​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​នេះ ពោល​គឺ​៥០%​នៃ​ទឹក​ប្រាក់​វិនិយោគ​បរទេស​​​ទាំង​ស្រុង​របស់​ចិន នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​នោះ។ ទន្ទឹម​នេះ ផលិតផល​ដែល​ចិន​នាំ​ចេញ​ទៅ​កាន់​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន ​គិត​ជា​ប្រាក់ ​បាន​កើន​ទៅ​ដល់​ជិត​១​សែន​២​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៨​។ និយាយ​រួម អាមេរិក​ឡាទីន​បាន​ក្លាយ​ជា​ដៃ​គូ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ចាំ​បាច់​ជា​ទី​បំផុត​សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន។ គឺ​នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ហើយ ដែល​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​កំពូលៗ​របស់​ប្រទេស​ចិន​ទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​ផ្លូវការ​កាន់​តែ​ញឹកញាប់​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​នេះ។ ជាក់ស្តែង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០៤​មក​លោក​ប្រធានាធិបតី​ហ៊ូ ជីនតៅ​បាន​ទៅ​ជាន់​ដី​អាមេរិកឡាទីន​បី​លើក​រួច​មក​ហើយ បាន​ឆ្លង​កាត់​ប្រទេស​Argentine Chili Brésil Cuba Costa-Rica Pérou Chili និង Vénézuela។ ក្រៅ​ពី​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ពាណិជ្ជកម្ម វត្តមាន​របស់​ចិន​នៅ​អាមេរិក​ឡាទីន​មាន​គោល​ដៅ​នយោបាយ​មួយ​ច្បាស់ នោះ​គឺ​កាត់​បន្ថយ​ចំនួន​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​ក្នុង​លោក​ដែល​នៅ​បន្ត​ទទួល​ស្គាល់​កោះ​តៃវ៉ាន់​។​ ចូរ​កុំ​ភ្លេច​ថា​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំង​២៣នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ទូត​ជាមួយ​តៃវ៉ាន់ ជិត​ពាក់​កណ្តាល​សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​អាមេរិក​ឡាទីន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧ ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុង​ការ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ប្រទេស​Costa Rica ​ឲ្យ​ផ្តាច់​ទំនាក់​ទំនង​ទូត​ជា​មួយ​តៃវ៉ាន់។ ចិន​ដែល​សម្បូណ៌​លុយ​និង​មាន​ឥទ្ធិពល​នយោបាយ​ជាង​តៃវ៉ាន់​សន្យា​ថា នឹង​បង្កើន​សហប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាមួយ​ប្រទេស​ណា​ដែល​យល់​ព្រម​បោះបង់​ចោល​តៃវ៉ាន់ ហើយ​ងាក​មក​ទទួល​ស្គាល់​គោលការណ៍​ប្រទេស​ចិន​តែ​មួយ។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​និង​សេដ្ឋកិច្ច​សព្វ​ថ្ងៃ​ ប្រទេស​អាមេរិកឡាទីន​ដទៃ ​ដូច​ជា​Honduras ​Nicaragua ​Panama ​Paraguay ​Salvador​។ល។និង។ល។ ​អាច​នឹង​បែក​ចិត្ត​ពី​តៃវ៉ាន់ មក​ទទួល​ស្គាល់​ចិន​កុម្មុយនិស្ត​ដូច​Costa Rica​ដែរ នៅ​ទី​បំផុត។ ទំនាក់ទំនង​ល្អ​និង​ដែល​ត្រូវ​បាន​ពង្រឹង​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស​រវាង​ចិន​និង​អាមេរិក​ឡាទីន មិនមែន​ជា​រឿង​ចៃដន្យ​ទេ។ ចិន​និង​បណ្តា​ប្រទេស​ធំៗ​នៅ​ទ្វីប​អាមេរិក​ខាងត្បូង ដូច​យ៉ាង​Brésil Mexique Venezuela Bolivie និង​Chili មាន​គំនិត​និង​គោលដៅ​ដូច​គ្នា។ ពួក​គេ​ចង់​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រព័ន្ធ​អន្តរជាតិ​បច្ចុប្បន្ន​ដែល​ឋិត​នៅ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជ្រុល​របស់​អាមេរិក​និង​អឺរ៉ុប។ ពួក​គេ​ប្រឆាំង​នឹង​អនុត្តរភាព​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក។ ទាំង​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​នឹង​វត្តមាន​របស់​ចិន​នៅ​អាមេរិក​ឡាទីន។ ​លើស​ពីនេះ​ ទៅ​ទៀត​ ចិន​មាន​ទំនាក់​ទំនង​កាន់​តែ​ល្អ​ជា​មួយ​របប​កុម្មុយនិស្ត​Cuba​ដែល​ជា​សត្រូវ​សួ​ពូជ​របស់​អាមេរិក​។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ប្រទេស​អាមេរិក​ឡាទីន​មួយ​ចំនួន​ចាប់​ផ្តើម​រអ៊ូរទាំ ដ្បិត​ជា​ទូទៅ​ចិន​ទិញ​យក​តែ​វត្ថុធាតុដើម​ពី​ដៃគូ​របស់​ខ្លួន រួច​ហើយ​លក់​មក​វិញ​សុទ្ធ​តែ​ផលិតផល​ចម្រាញ់។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ឆន្ទៈ​នយោបាយ​របស់​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ក្នុង​ការ​បញ្ចុះ​តម្លៃ​ប្រាក់​យ័ន​ធ្វើ​ឲ្យ​ផលិត​ផល​ចិន​មាន​តម្លៃ​ថោក ជាហេតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ប្រទេស​អាមេរិក​ឡាទីន​ថយ​ចុះ រី​ឯ​ផលិតផល​ចិន​វិញ​ចេះ​តែ​បន្ត​ហូរ​គគុក​គគាក់​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​ទាំង​នេះ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ ត​ទៅ​ថ្ងៃ​មុខ សំណួរ​ដែល​នឹង​ចោទ​ឡើង​គឺ តើ​បណ្តា​ប្រទេស​អាមេរិក​ឡាទីន ​ជាពិសេស​ប្រទេស​តូចតាច​និង​ក្រីក្រ អាច​ទប់ទល់​បាន​ដែរ​ឬ​ទេ​នឹង​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​លឿន​រហ័ស​ពេក​បែប​នេះ​របស់​ចិន​មក​លើ​តំបន់​របស់​ពួក​គេ? =='''យុទ្ធសាស្រ្ត​របស់​ចិន នៅ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក '''== តាំង​ពី​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ជា​ប្រធានាធិបតី​នៃ​ប្រទេស​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣​មក លោក​ហ៊ូ ជីនតៅ (Hu Jintao) បាន​ទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​បួន​លើក​នៅ​អាហ្វ្រិក​រួច​មក​ហើយ បាន​ជាន់​ដី​បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​ចំនួន​១៨ ក្នុង​នោះ​រួម​មាន​ជា​អាទិ៍ ម៉ាលី សេណេហ្កាល់ កាមេរូន ហ្កាបុង ស៊ូដង់ នីហ្សេរីយ៉ា និង​អាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ នៅ​ក្រោយ​ទស្សនកិច្ច​​ទាំងអស់​នេះ​ មាន​ជា​បឋម​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​។ ការ​ផ្តោះប្តូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​ រវាង​ប្រទេស​ចិន​និង​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ បាន​កើនជាង៣០​ដង​ ក្នុង​រយៈ​ពេល​តែ​១៣​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ​ កើន​ពី​៣ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៥​ ទៅ​១០ម៉ឺន៧ពាន់លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៨។ និយាយ​បែប​ផ្សេង​ ចិន​បាន​ក្លាយ​ជា​ដៃ​គូ​ពាណិជ្ជកម្ម​ទី​១​ របស់​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ នៅ​ពីមុខ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ និង​ប្រទេស​បារាំង។ ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​សំខាន់ៗ​ជាង​គេរបស់​ចិន​នៅ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ គឺ​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង​ អង់ហ្គោឡា​ ស៊ូដង់​ និងនីហ្សេរីយ៉ា។ ចិន​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ទ្វីប​អាហ្រ្វិក​ សម្លៀក​បំពាក់​ គ្រឿង​សំណង់​ រថយន្ត​ដឹកជញ្ជូន​ និង​អង្ករ​ ហើយ​ទិញ​ពី​អាហ្វ្រិក​មក​វិញ​ វត្ថុធាតុ​ដើម​ ដូច​យ៉ាង​ ដែក​ ស្ពាន់​ ឈើ​ សំឡី​កប្បាស​និងជា​ពិសេស​ប្រេងកាត។ សូម​ជំរាប​ថា​ ចិន​ជា​ប្រទេស​ទី​៣​នៅ​ក្នុងពិភពលោក ​ដែល​ប្រើប្រាស់​ប្រេងកាត​ច្រើន​ជាង​គេ​ ​ក្រោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកនិង​ជប៉ុន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៦​ ចិន​បាន​ទិញ​៣០%​នៃ​ប្រេង​កាត​ដែល​ខ្លួន​ត្រូវការ​ពី​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ ជា​ពិសេស​ពី​ប្រទេស​អង់ហ្គោឡា និងស៊ូដង់​ ​។ ក្រៅ​ពី​នេះ​ រដ្ឋ​ចិន​និង​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​ចិន​ បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ដាក់ទុន​រកស៊ី​យ៉ាង​សន្ធឹក​សន្ធាប់​ នៅ​លើ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ ក្នុង​វិស័យ​រុករក​និង​ចម្រាញ់​ប្រេងកាត​ ក្នុង​វិស័យ​ទូរគមនាគមន៍​ ក្នុង​វិស័យ​សំណង់​។ល។​និង​។ល។​ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​រដ្ឋ​ចិន​និង​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​ចិន​ទាំង​នេះ​ ថែម​ទាំង​បាន​យក​ពលករ​ចិន​ យ៉ាង​តិច​ ៥សែន​នាក់​ មក​ធ្វើការ​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ទៀត​ផង។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ចិន​ទាញ​បាន​ពី​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​ នៅ​មាន​លក្ខណៈ​តិច​តួច​ស្តួច​ស្តើង​នៅ​ឡើយ។ ជាក់​ស្តែង​ នៅ​ក្នុង​ពេល​នេះ​ ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​តំណាង​តែ​៣%​ប៉ុណ្ណោះ​នៃ​ការ​ផ្តោះប្តូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​ទាំង​ស្រុង​របស់​ចិន​ជា​មួយ​ពិភពលោក​។ ដៃ​គូ​ពាណិជ្ជកម្ម​សំខាន់​ជាង​គេ​របស់​ចិន​ គឺ​តំបន់​អាស៊ី​បូព៌ា​ដែល​តំណាង​៤០%​ បន្ទាប់​មក​ទៀត​គឺ​សហភាពអឺរ៉ុប​ ដែល​តំណាង​១៧%​ និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​តំណាង​១៥%​។ ម៉្លោះ​ហើយ​ សួរ​ថា​ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ចិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ម៉្លេះ​ ទៅ​លើ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​? គេ​អាច​អះអាង​បាន​ថា​ គោលដៅ​សំខាន់​របស់​ចិន​ តាម​រយៈ​ការ​បង្កើន​វត្តមាន​របស់​ខ្លួន​ នៅ​អាហ្វ្រិក​ គឺ​នយោបាយ​និង​ការទូត។ ម្យ៉ាង​ ចិន​ចង់​កាត់​បន្ថយ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាមេរិក​ ដែល​ជា​គូ​ប្រជែង​សំខាន់​ជាង​គេ​របស់​ខ្លួន​ ក្នុង​ការ​ដណ្តើម​យក​ប្រេងកាត​របស់​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ ម្យ៉ាង​ទៀត​ ចិន​ចង់​កាត់​បន្ថយ​ឥទ្ធិពល​របស់​ជប៉ុន​ ដែល​កំពុង​ប្រឹងប្រែង​បញ្ចុះបញ្ចូល​បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​ឲ្យ​គាំ​ទ្រ​ខ្លួន​ ក្នុង​ការ​ទាមទារ​អាសនៈ​អចិន្រ្តៃយ៍​មួយ​ នៅ​ក្រុម​ប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អង្គការ​សហ​ប្រជាជាតិ។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ​ ចិន​ដែល​កំពុង​បង្កើន​ទំនាក់ទំនង ជាមួយ​អាហ្វ្រិក​ ចង់​បង្ហើយ​ភាព​ឯកា​របស់​តៃវ៉ាន់​ នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ​។ សូម​ជំរាប​ថា​ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ នៅ​មាន​តែ​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​៥​ប៉ុណ្ណោះ​ ដែល​នៅ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ទូត​ជា​មួយ​តៃវ៉ាន់​ នោះ​គឺ​សៅតូម៉េ(Sao Tomé) បួគីណាហ្វាសូ(Burkina faso) ហ្កំប៊ី(Gambie) ម៉ាឡាវី(Malawi)​ និង​ ស្វាស៊ីឡង់ (Swaziland) ។ វត្តមាន​របស់​ចិន​នៅ​អាហ្វ្រិក​ និង​ទំនាក់ទំនង​ស្អិត​ល្មួត​រវាង​ចិន​និង​អាហ្វ្រិក​ ពិត​ជា​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ទ្វីប​ដ៏​ក្រីក្រ​មួយ​នេះ​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍន៍។ ក៍​ប៉ុន្តែ​ ផលិតផល​Made in China ដែល​មាន​តម្លៃ​ថោក​ និង​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ទ្វីប​នេះ​ កំពុង​តែ​ផ្តើម​សម្លាប់​កសិកម្ម​ និង​ឧស្សាហកម្ម​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ​ ពលករ​ចិន​ដែល​មក​ធ្វើ​ការ​នៅ​អាហ្វ្រិក​ កំពុង​ប្រជែង​ជើង​គ្នា​នឹង​ពលករ​អាហ្វ្រិក​ ក្នុង​ការ​ដណ្តើម​ការងារ​គ្នា​ធ្វើ។ ដោយ​ឡែក​ វត្តមាន​ចិន​នៅ​អាហ្វ្រិក​ កំពុង​បង្ក​ឲ្យ​ទំនាក់​ទំនង​អន្តរជាតិ​ស្មុគស្មាញ​ កាន់​តែ​ខ្លាំង។ មូល​ហេតុ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​មិន​រវល់​ពី​អភិបាលកិច្ច​ល្អ​។ ជាក់​ស្តែង​ ចិន​គាំ​ទ្រ​របប​ផ្តាច់ការ​របស់​Mugabe​ នៅ​ស៊ីមបាវ៉េ(Zimbabwe)​ និង​របប​ Omar el-Béchir នៅ​ស៊ូដង់។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០៣​មក​ សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​នៅ​ស៊ូដង់​ រវាង​ប្រជាជននៅ​តំបន់​Darfour​ និង​កង​ទ័ព​របស់​Omar​ el​-Béchir​ បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​ស្លាប់​ជិត៣សែន​នាក់​ ភាគ​ច្រើន​ជាប្រជាជន​ស៊ីវិល​នៅ​Darfour។ ចិន​មិន​ព្រម​ដាក់​សម្ពាធ​ទៅ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ូដង់ តាម​ការស្នើ​របស់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ ពី​ព្រោះ​ស៊ូដង់​លក់​ផ្តាច់​មុខ​ទៅ​ឲ្យ​ចិន​៧០%​ នៃ​ប្រេង​កាត​ ដែល​ខ្លួន​លក់​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ ការ​ទូត​និង​ជំនួញ​របស់​ចិន​នៅ​អាហ្វ្រិក​ ទទួល​បាន​ជោគជ័យធំ​ណាស់។ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​អាហ្វ្រិក​ ជា​ពិសេស​អ្នកកាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ចូល​ចិត្ត​រក​ស៊ី​ជា​មួយ​ចិន​ ដែល​មិន​ដាក់​ល័ក្ខខ័ណ្ឌ​នយោបាយ​ ជា​ជាង​ជា​មួយ​អាមេរិក​ឬ​អឺរ៉ុប​ដែល​អាហ្វ្រិក​នៅ​តែ​មើល​ឃើញ​ថា​មាន​អាកប្បកិរិយា​អាណា​និគម​និយម។ ជ័យ​ជំនះ​របស់​ចិន​នៅ​អាហ្វ្រិក​ បាន​ស្តែង​ឡើង​ជា​ពិសេស​ តាម​រយៈ​ជំនួប​កំពូល​ចិន​-អាហ្វ្រិក​ដែល​ត្រូវ​បាន​រៀប​ចំ​នៅ​ប៉េកាំង​ កាល​ពី​ខែ​វិច្ឆិកា​ឆ្នាំ​២០០៦។ កាល​នោះ​ ប្រមុខរដ្ឋ​និង​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​អាហ្វ្រិក​ចំនួន​៤៨​ប្រទេស​ ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​អាហ្វ្រិកទាំង​អស់​៥៣​ បាន​ទៅ​ចូល​រួម​ក្នុង​ជំនួប​កំពូល​នោះ៕ =='''ចិន និង​អាមេរិក​សម្លឹង​មើល​គ្នា​យ៉ាង​ប្រុងប្រយ័ត្ន​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក '''== អធិករណ៍​ជាយថាហេតុ នា​អនាគត​ខាង​មុខ រវាង​សហរដ្ឋអាមេរិក​និង​ចិន អាច​នឹង​កើត​ចេញ​ពី​ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា​រវាង​កងទ័ព​ជើង​ទឹក​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង ចិន​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្កើន​វត្តមាន​ព្រម​ទាំង​សកម្មភាព​នៃ​កងទ័ព​ជើង​ទឹក​ នៅ​លើ​ផ្ទៃ​នៃ​បណ្តា​សមុទ្រ​ជិត​និង​ជុំវិញ​ប្រទេស​ខ្លួន។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង​ទៀត កងទ័ព​អាមេរិក​ពិសេស​កងទ័ព​ជើងទឹកដែល​ឈរ​ជើង​នៅ​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ ក៏​កំពុង​និង​បន្ត​បង្កើន​សកម្មភាព​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដែរ។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ ចិន​បាន​ចាយ​ប្រាក់​ជា​ច្រើន​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​ធ្វើ​នវូបនីយកម្ម​ទៅ​លើ​កងទ័ព​ជើងទឹក​របស់​ខ្លួន។ ពី​អំណើះ​ត​ទៅ ចិន​មាន​នាវា​មុជ​ទឹក ដែល​បំពាក់​ទៅ​ដោយ​មីស្ស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​នា​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាង​មុខ ចិន​នឹង​មាន​នាវា​ផ្ទុក​យន្តហោះ​ទៀត​ផង។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដូច​ដែល​របាយការណ៍​មួយ​របស់​មន្ទី​របញ្ចកោណ​អាមេរិក​បាន​គូស​បញ្ជាក់​កាល​ពី​ឆ្នាំ២០១០អ៊ីចឹងថា ចិន​មាន​មហិច្ឆតា​ពង្រីក​ដែន​អំណាច​និង​ដែន​ប្រមាញ់​របស់​ខ្លួន​ទៅ​ឲ្យ​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ ក្នុង​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ទាំង​អម្បាលម៉ាន​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៅ​ប៉ែក​អាគ្នេយ៍ និង​នៅ​ប៉ែក​ខាងកើត​នៃ​ប្រទេស។ ជាក់ស្តែង ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ នាវា​ចម្បាំង​របស់​ចិន​ចេះតែ​ចូល​ទៅ​ជិត​មែន​ទែន ជិត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន ជាហេតុ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​តូក្យូ​ភិតភ័យ​និង​ស្រែក​តវ៉ា។ ទន្ទឹម​ជាមួយ​គ្នា​នេះ សហរដ្ឋអាមេរិក បាន​ប្រមូល​នាវា​មុជទឹក​ដែល​មាន​តួនាទី​ខាង​វាយលុក ព្រម​ទាំង​នាវា​ចម្បាំង​ជា​ច្រើន​គ្រឿង មក​ដាក់​ជិត​មូលដ្ឋាន​យោធា​របស់​ខ្លួន​នៅ​ប្រទេស​ជប៉ុន​និង​នៅ​កោះ​Guam។ គឺ​ចលនា​កាន់​តែ​មមាញឹក​នៃ​កងទ័ព​របស់​មហាយក្ស​ទាំង​ពីរ នៅ​ក្នុង​ដែន​ទឹក​តែ​មួយ​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​អ្នកសង្កេតការណ៍​កាន់​តែ​បារម្ភ បារម្ភ​ក្រែង​មាន​ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា នៅ​ថ្ងៃ​ណា​មួយ។ ចំពោះ​អ្នកឯកទេស​នៃ​បញ្ហា​ចិន​នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏​ដូច​អ្នកឯកទេស​នៃ​បញ្ហា​អាមេរិក​នៅ​ប្រទេស​ចិន ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​រវាង​កង​ទ័ព​ជើង​ទឹក​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​អាច​កើត​ឡើង​គ្រប់​ពេល​វេលា។ ពីព្រោះ កងទ័ព​អាមេរិក​និង​កងទ័ព​ចិន​មិនសូវ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា តាំង​ពី​ខែ​មករា​ដើម​ឆ្នាំ​២០១0មក​ម្ល៉េះ គឺ​តាំង​ពី​អាមេរិក​បាន​សម្រេច​លក់​អាវុធ​ទៅ​ឲ្យ​កោះ​តៃវ៉ាន់​រួច​មក និង​ពីព្រោះ​កងទ័ព​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​គ្មាន​ចក្ខុនិមិត្ត​រួម​គ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់​នាវាចរណ៍។ សម្រាប់​សហរដ្ឋអាមេរិក ការ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​នៅ​លើ​ដែន​ទឹក​អន្តរជាតិ និង​ការ​បន្ត​ឃ្លាំ​មើល​ដែន​ទឹក​ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​របស់​អន្តរជាតិ គឺ​ជា​សិទ្ធិ​សេរីភាព​របស់​គេ។ គឺ​នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​កាល​ពី​ខែ​សីហាឆ្នាំ២០១០ នាវា​ផ្ទុក​យន្តហោះ​មួយ​គ្រឿង​របស់​អាមេរិក បាន​ទៅ​ប្រទេស​វៀតណាម ដោយ​បាន​ចូល​ទៅ​ចត នៅ​ម្តុំ​ទីប្រជុំ​កោះ​Paracel ដែល​ជា​តំបន់​ប្រទាញ​ប្រទង់​គ្នា​រវាង​ចិន​និង​វៀតណាម។ រី​ឯ​សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន​វិញ កងទ័ព​អាមេរិក​គ្មាន​សិទ្ធិ​ចូល​មក​ក្នុង​ដែន​ទឹក ដែល​ជាទី​ជម្លោះ​រវាង​ចិន​និង​ប្រទេស​ដទៃ​ណា​មួយ​ផ្សេង​ទេ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ចិន​ក៏​មិន​សុខចិត្ត​ឲ្យ​មាន​ដែរ រាល់​សមយុទ្ធ​ដែល​ធ្វើ​ឡើង នៅ​ជិត​ព្រំដែន​គោក​ឬ​ព្រំដែន​ទឹក​ជាមួយ​ប្រទេស​ខ្លួន ដូច​ដែល​ម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់​បាន​និយាយ​ថា« យើង​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​គេ​ចូល​មក​ដេក​ស្រមុក​នៅ​ជិត​គ្រែ​របស់​យើង​ទេ»។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​ប្រឆាំង​នឹង​សមយុទ្ធ​រួម​គ្នាមួយចំនួន​រវាង​អាមេរិក​និង​កូរ៉េខាងត្បូង ម្តុំ​សមុទ្រ​លឿង នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​តែ​៥០០គ.ម ប៉ុណ្ណោះ​ពី​ទីក្រុង​ប៉េកាំង។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទាំង​សហរដ្ឋអាមេរិក និង​ទាំង​ប្រទេស​ចិន គ្មាន​បំណង​បង្ក​រឿង​និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​ឧប្បត្តិហេតុ​យោធា​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទេ។ ចំពោះ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង រាល់​ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​ជាមួយ​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចខាត​មហិច្ឆតា​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន។ ចំពោះ​អាមេរិក​វិញ រាល់​ឧប្បត្តិហេតុ​យោធា​ជាមួយ​ចិន​នៅ​ក្នុង​តំបន់ អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រែប្រួល​ស្ថានភាព​Statut Quo មួយ​ដែល​ខ្លួន​ទាញ​បាន​ផល​ចំណេញ​ផ្នែក​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​មួយ​តានតឹង ដ្បិត​ជា​សង្គ្រាម​ចិត្តសាស្រ្ត​និង​ជា​ការ​សម្ញែង​ឫទ្ធិ​យោធា​ដាក់​គ្នា​រវាង​អាមេរិក​និង​ចិន ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា​រវាង​កង​ទ័ព​ជើង​ទឹក​របស់​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​អាច​កើត​មាន​ឡើង​ដោយ​ចៃដន្យ​គ្រប់​ពេល​វេលា៕ ==''' ចិន​បារម្ភ ដ្បិត​អាមេរិក​បន្ត​លូកដៃ​ចូលមក​ក្នុង​ទ្វីប​អាស៊ី'''== នៅ​ចន្លោះ​ខែ​មីនា​និង​ខែ​មេសា​ឆ្នាំ​២០០៣ នា​ពេល​ដែល​កងទ័ព​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ ដើម្បី​រំលំ​របប​របស់​Saddam Hussein ពលរដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​ចំនួន ដូចជា​ប៉ាគីស្ថាន ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ម៉ាឡេស៊ី​ជា​ដើម បាន​នាំ​គ្នា​ធ្វើ​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង។ ប៉ុន្តែ នេះ​មិនមែន​បាន​ន័យ​ថា រដ្ឋាភិបាល​នៃ​ប្រទេស​អាស៊ី​ទាំង​នោះ​ស្អប់ខ្ពើម​អាមេរិក និង​រដ្ឋការ​លោក​ប៊ូស(Bush) ដូច​ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​នោះ​ទេ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ក្នុង​នាម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក ថ្នាក់ដឹកនាំ​ប្រទេស​អាស៊ី​ទាំង​នោះ​គាំទ្រ ឬ​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​គាំទ្រ​អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​អាមេរិក​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់។ តាម​ពិតទៅ ទោះ​ជា​ចិន​ពេញចិត្ត ឬ​មិន​ពេញចិត្ត​ក្តី ក៏​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អាមេរិក និង​អាស៊ី ​និង​មហិច្ឆតា​របស់​អាមេរិក​ទៅ​លើ​ទ្វីប​អាស៊ី មាន​ជា​យូរយា​រណាស់​មក​ហើយ។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ មេ​បញ្ជាការ​នៃ​កងទ័ព​ជើង​ទឹក​អាមេរិក​Perry​បាន​ចូល​មក​ប្រទេស​ជប៉ុន បង្ខំ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ជប៉ុន​ឲ្យ​បើក​ទី​ផ្សារ​របស់​ខ្លួន ដើម្បី​ទទួល​ផលិតផល​និង​វិនិយោគ​អាមេរិក។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេស​ហ្វីលីពីន​បាន​ក្លាយ​ជា​អាណានិគម​របស់​អាមេរិក។ ហើយ​រហូត​មក​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ឆ្នាំ​ដែល​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​ពីរ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ អាមេរិក​រមែង​តែ​ប្រឆាំង​នឹង​មហិច្ឆតា​របស់​ជប៉ុន នៅ​អាស៊ី ដូចជា​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​បាន​ច្បាំង​ឈ្នះ​រុស្ស៊ី​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩០៥ និង​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​ពីរ​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ក្រោយ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​ពីរ អាមេរិក​ដែល​បាន​វាយ​កំទេច​ជប៉ុន តាម​រយៈ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ​នៅ​Hiroshima​និង​Nagasaki បែរ​ជា​សម្រេច​ចិត្ត​ជួយ​កសាង ​និង​ជួយ​ការពារ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​នេះ​ទៅ​វិញ។ នៅ​ក្នុង​ស្មារតី​នៃ​ថ្នាក់ដឹកនាំ​អាមេរិក​ជំនាន់​នោះ ជប៉ុន​ត្រូវ​តែ​ក្លាយ​ជា​ចន្ទល់​មួយ​ដ៏​មាំ​របស់​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ី​និង​នៅ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ មូលហេតុ​ធំ គឺ​មក​ពី​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​រវាង​អាមេរិក ​និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុង​ផ្តើម​ឡើង និង​មក​ពី​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​កំពុង​ផ្តើម​លាត​សន្ធឹង​ទៅ​ដល់​អាស៊ី តាម​រយៈ​ការ​ប្រកាស​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ម៉ៅ សេទុង។ មួយ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ អាមេរិក​បង្កើន​ឥទ្ធិពល ​និង​វត្តមាន​របស់​ខ្លួន​ នៅ​អាស៊ី ដោយ​បាន​ដឹក​មុខ​កង​កម្លាំង​អន្តរជាតិ​មួយ​ទៅ​ជួយ​រំដោះ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​ឲ្យ​រួច​ផុត​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កូរ៉េ​ខាងជើង​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​គាំ​ទ្រ​ដោយ​សូវៀត ​និង​ចិន។ ម៉្លោះ​ហើយ​បាន​ជា​តាំង​ពី​សម័យ​សង្គ្រាម​កូរ៉េ​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ អាមេរិក​មាន​តួនាទី​សំខាន់​ណាស់​ក្នុង​ការ​រក្សា​ស្ថិរភាព​ និង​សន្តិភាព​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ចុង​បូព៌ា​ជាទី​ដែល​អាមេរិក​បាន​ដាក់​បញ្ឈរ​ទាហាន​៨ ០០០០​នាក់ នៅ​ជប៉ុន​និង​នៅ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ ក្រោយ​មក​ទៀត ទោះ​ជា​ចិន​ពេញ​ចិត្ត ​ឬ​មិន​ពេញ​ចិត្ត​ក្តី ក៏​អាមេរិក​ចូល​ជ្រៅ​មក​ដល់​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ​តាម​រយៈ​សង្គ្រាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន។ ក្រោយ​បរាជ័យ​របស់​កងទ័ព​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​Dien Bien Phu ឆ្នាំ​១៩៥៤ អាមេរិក​ចេញ​មុខ​ការពារ​កុំ​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​កណ្តាប់​ដៃ​របស់​វៀតណាម​ខាង​ជើង​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏​ប៉ុន្តែ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ការ​គាប​សង្កត់​របស់​មតិ​អន្តរជាតិ និង​ភាព​សាហាវ​យង់ឃ្នង​នៃ​សង្គ្រាម​ដែល​បាន​រីករាល​ដាល​ទៅ​ដល់​កម្ពុជា​ និង​ឡាវ អាមេរិក​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌូចិន ហើយ​បណ្តោយ​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាងត្បូង កម្ពុជា និង​ឡាវ​ក្លាយ​ជា​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥។ ពី​ពេល​នោះ​មក អាមេរិក​បាន​ផ្តើម​កាត់​បន្ថយ​ទម្ងន់​យុទ្ធសាស្ត្រ ​និង​យោធា​របស់​ខ្លួន​នៅ​អាស៊ី។ ជាក់ស្តែង នៅ​ពេល​ដែល​វៀតណាម​ចូល​រំលំ​របប​ខ្មែរ​ក្រហម ​និង​កាន់កាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​នៅ​ពេល​ដែល​សូវៀត​ចូល​ឈ្លានពាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ អាមេរិក​ឈរ​អោប​ដៃ​មើល មិន​ព្រម​ធ្វើ​អ្វី​ទាំង​អស់។ ការ​ពិត អាមេរិក​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​នៅ​វៀតណាម តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៩​ម៉្លេះ។ កាល​នោះ តាម​រយៈ​សុន្ទរកថា​មួយ​នៅ​កោះ​Guam Richard Nixonដែល​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​សម័យ​នោះ​បាន​ថ្លែង​ថា លោក​នឹង​ផ្តើម​ដក​ទ័ព​អាមេរិក​ចេញ​ពី​វៀតណាម​បណ្តើរ​ៗ។ ក្រោយ​មក​ទៀត អាមេរិក​ក៏​ថែម​ទាំង​សម្រេច​កាត់​បន្ថយ​ទម្ងន់យុទ្ធសាស្រ្ត​យោធា​របស់​ខ្លួន នៅ​អាស៊ី​ចុង​បូព៌ា​ទៀត​ផង។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧២ អាមេរិក​សម្រេច​ប្រគល់​កោះ​Okinawa ដែល​ខ្លួន​បាន​កាន់កាប់​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៥​មក​ម៉្លេះ ទៅ​ឲ្យ​ជប៉ុន​វិញ។ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨០ Jimmy Carterដែល​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ជំនាន់​នោះ បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​និយាយ​ថា លោក​មាន​បំណង​ដក​កងទ័ព​អាមេរិក​ចេញ​ពី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ទៀត​ផង។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០ អាមេរិក​និង​បណ្តា​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាស៊ី​របស់​ខ្លួន​ខ្លះ​បាន​ទាំង​ទាស់ទែង​គ្នា​ទៅ​ទៀត។ ¨មូលហេតុ គឺ​មក​ពី​ជប៉ុន​និង​បណ្តា​ប្រទេស​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​មួយ​ចំនួន​ក្លាយ​ជា​គូ​ប្រជែង​ពាណិជ្ជកម្ម​របស់​អាមេរិក​ផ្ទាល់​តែ​ម្តង ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យឧុនភាព​ថវិកា​អាមេរិក​កាល​នោះ កើន​ឡើង​ឥត​ឈប់​ឈរ។ គឺ​នៅ​ពេល​នោះ​ហើយ ដែល​អាមេរិក​ផ្តើម​និយាយ​ចោទ​ប្រកាន់​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ដែល​ជា​មិត្ត​ថា មិន​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ផ្តើម​ប្រើ​ទណ្ឌកម្ម​ពាណិជ្ជកម្ម​និង​គំនាប​តាម​ផ្លូវ​ទូត ដើម្បី​បង្ខំ​ជប៉ុន សិង្ហបុរី ឬ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ឲ្យ​បើក​ទីផ្សារ​ធំ​ទូលាយ​ជាង​មុន ដើម្បី​ទទួល​ផលិតផល​អាមេរិក។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត អាមេរិក​ចាប់​ផ្តើម​បង្ខំ​ជប៉ុន​ និង​កូរ៉េខាងត្បូង​ឲ្យ​ជួយ​ធ្វើ​វិភាគទាន​ថវិកា ក្នុង​ការ​ចិញ្ចឹម​ និង​ផ្គត់ផ្គង់​ទាហាន​អាមេរិក​ដែល​ឈរ​ជើង​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ចុង​បូព៌ា។ ប៉ុន្តែ នៅ​ទី​បំផុត អាមេរិក​មិន​បាន​បោះបង់​អាស៊ី​ចោល​ទេ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ អាមេរិក​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ពង្រឹង​វត្តមាន​របស់​ខ្លួននៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ី ជាពិសេស តាំងពីឆ្នាំ២០០១ ត​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចិន​បារម្ភ​ខ្លាំង​ឡើងៗ។ ចិន​បារម្ភ ពីព្រោះ ​តាម​រយៈ​សង្គ្រាម​អាហ្វហ្កានីស្តង់ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​ឆ្លៀត​ចូល​មក​ដល់​អាស៊ី​កណ្តាល ដែល​ជា​តំបន់​ជាប់​ជិត​បង្កើយ​នឹង​ប្រទេស​ខ្លួន។ ចិនបារម្ភ ពីព្រោះ​អាមេរិក​បាន​យក​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​ភេរវកម្ម​មក​ធ្វើ​ជា​លេស​ដើម្បី​ចូល​មក​កៀក​ប្រទេស​ខ្លួន និង​ផ្តើម​ធ្វើ​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ប្រទេស​ខ្លួន តាមរយៈការពង្រឹងទំនាក់ទំនង​យោធា និង​នយោបាយ​ជាមួយ​បណ្តា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់ខ្លួន នៅអាស៊ី​ខាងត្បូង អាស៊ីបូព៌ា និង អាស៊ីអាគ្នេយ៍៕ =='''កិច្ចចរចា​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​សេដ្ឋកិច្ច​លើកទី៣ រវាង​ចិន និង​អាមេរិក​ក្នុង​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន '''== សំណុំរឿង​ដែល​ភាគី​ទំាងពីរ​ត្រូវ​លើក​យក​ទៅ​ជជែក​នៅ​ក្នុង​ជំនួប​ជា​ឧភតោភាគី​ប្រចំាឆ្នំា​លើកទី៣​រយៈពេល ២ថ្ងៃ ក្នុង​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន រួមមាន៖ បញ្ហា​តម្លៃ​ប្រាក់យ័នចិន​ទាប ធៀប​នឹង​តម្លៃ​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​សំណុំរឿង​អន្តរជាតិ​សំខាន់ៗ​ផ្សេង​ទៀត​ ដូច​យ៉ាង​បញ្ហា​នុយក្លេអ៊ែរ​កូរ៉េខាងជើង អៀរ៉ង់ ពិសេស​អំពី​ស្ថានការណ៍​ដែល​កំពុង​បន្ត​យ៉ាង​ពុះកញ្រ្ជោល​នៅ​ក្នុង​ពិភព​អារ៉ាប់​នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ អ្វី​ជា​ការ​កត់សម្គាល់ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន និង​អាមេរិក​សម័យ​លោក អូបាម៉ា គឺ​មិន​ដូច​គ្នា​នឹង​សម័យ​លោក​ប៊ូស​ទេ។ លោក​ប៊ូស​ដែល​បាន​ចាត់​ទុក​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច ជា​អាទិភាព​តែ​មួយ​គត់។ ចំណែក​លោក​អូបាម៉ា​បាន​ផ្តោត​នៅ​សឹង​តែ​គ្រប់​វិស័យ​ទំាង​អស់​ មាន​ជា​អាទិ៍ វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច ការទូត បរិឋាន និង​សំណុំរឿង​អន្តរជាតិ។ ពិត​ណាស់​ថា នៅ​មាន​សំណុំរឿង​មួយ​ចំនួន​ដែល​ចិន និង​អាមេរិក​មិន​ទាន់​អាច​និយាយ​ចុះ​សម្រុង​គ្នា​បាន។ តែ​ការ​ដែល​ភាគី​ទំាង​ពីរ​បន្ត​ជួប​គ្នា ១ឆ្នំា​ម្តង តំាង​ពី​ឆ្នំា ២០០៩ ពោល​គឺ​តំាង​ពី​លោក​អូបាម៉ា​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​មក បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អាមេរិក និង​ចិន​មិន​សូវ​ជា​តានតឹង​ខ្លំាង ដូច​ក្នុង​សម័យ​លោក​ប៊ូស​ទេ។ លោក អូបាម៉ា​ចង់​ឲ្យ​មាន​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នៅ​គ្រប់​វិស័យ ជាមួយ​ចិន តែ​នៅ​តែ​ចាត់​ទុក​សេដ្ឋកិច្ច​ថា ជា​វិស័យ​មួយ​ដែល​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន។ ក្នុង​នាម​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី១ និង​ទី២​ក្នុង​លោក អាមេរិក និង​ចិន​ត្រូវ​តែ​ពួត​ដៃ​គ្នា​ដើម្បី​ជួយ​ស្រោចស្រង់​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ពិភពលោក​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន និង​ក៏​ដើម្បី​ផ្តល់​សន្ទុះ​បន្ថែម​លើ​ទំនាក់ទនង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​គ្នា​ផង។ នៅ​ត្រង់​ចំណុច​នេះ រដ្ឋបាល​អាមេរិកំាង​ធ្លាប់​បាន​ប្រកាស​ទទួល​ស្គាល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ពាណិជ្ជកម្ម និង​វិនិយោគ​ជាមួយ​ចិន។ ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នំា ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​​រវាង​​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន និង​ប៉េកំាង​មាន​ទឹកប្រាក់​ជាង ៤០ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ។ សិទ្ធិមនុស្ស និង​ប្រាក់យ័ន​ចិន នៅ​បន្ត​ជា​សំណុំរឿង​ចម្រូងចម្រាស បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​បញ្ហា​ប្រាក់យ័ន​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ប្រធានបទ​ប្រចំាត្រកូល នៅ​ក្នុង​កិច្ចចរចា​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អាមេរិក និង​ចិន​ក្នុង​រយៈពេល ២ឆ្នំា​ចុងក្រោយ​នេះ។ បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន គឺ​ជា​រឿង​មួយ​ច្រំដែល និង​ដែល​ចិន​ខ្លួន​ឯង ឮ​យ៉ាង​សង្កៀរត្រចៀក។ ក្រៅ​ពី​សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រទេសលោកខាងលិច​ផ្សេងទៀត​ក៏​បាន​លើកយក​បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ទៅ​និយាយ​នៅ​ក្នុង​ជំនួប​ជាមួយ​ថ្នាក់ដឹកនំា​ចិន។ ប៉ុន្តែ​គ្រាន់​តែ​មាន​ប្រទេស​ខ្លះ​ហ៊ាន​និយាយ​ខ្លំាងៗ ចំៗ និង​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត និយាយ​បញ្ឆិតបញ្ឆៀង។ កាល​ពី​ខែ​មករា ឆ្នំា ២០១១ ថ្មីៗ​កន្លង​ទៅ​នេះ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី​ចិន​ហ៊ូ ជិនតាវ​នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក លោក ហ៊ូ ជិនតាវ​បាន​ផ្តល់​ចម្លើយ​ដ៏​គួរ​ភ្ញាក់ផ្អើល​មួយ តប​នឹង​ការ​រិះគន់​របស់​លោក អូបាម៉ា​ថា ចិន​ពិត​ជា​មាន​ការ​យឺតយ៉ាវ នៅ​ក្នុង​បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស និង​ថា មាន​កិច្ចការ​ជា​ច្រើន​ទៀត​ដែល​ចិន​ត្រូវ​ធ្វើ។ តែ​អ្វី​ដែល​លោក ហ៊ូ ជិនតាវ​បាន​ព្រមាន​រដ្ឋបាល​អាមេរិកំាង​ពេល​នោះ គឺ​ការ​លូកលាន់​របស់​អាមេរិក និង​ប្រទេស​លោកខាងលិច នៅ​ក្នុង​បញ្ហា​ទីបេ និង​តៃវ៉ាន់។ ទាក់ទង​​នឹង​បញ្ហា​តម្លៃ​ប្រាក់យ័នចិន ធៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុលា្លរ​វិញ តំាង​ពី​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​បន្ធូរដៃ ដោយ​ទុក​ឲ្យ​តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​ឡើង ឬ​ចុះ​ថ្លៃ ទៅ​តាម​តម្លៃ​ទីផ្សារ​តំាង​ពី​ខែ​មិថុនា​ឆ្នំា ២០១០ មក តម្លៃ​ប្រាក់​យ័ន​ចិន​បាន​កើន​ឡើង​ប្រមាណ​ជា ៥% ធៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុល្លារ។ តែ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​បាន​ចាត់​ទុក​កំណើន​នេះ​ថា នៅ​មិន​ទាន់​គ្រប់គ្រាន់​ទេ ព្រោះ​តម្លៃ​ប្រាក់យ័នចិន នៅ​ទាប​ជាង​​ប្រាក់ដុល្លារ​ចន្លោះ​ពី ២០ ទៅ ៤០ភាគរយ​ទៀត។ សូម​ជម្រាប​ជូន​ថា អាមេរិក និង​ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​ផ្សេង​ទៀត​របស់​ចិន​តែង​សុំ​ឲ្យ​ចិន​ដក​ដៃ និង​ទុក​ឲ្យ​តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​ឡើង ឬ​ចុះ​ថ្លៃ ទៅ​តាម​តម្លៃ​ទីផ្សារ។ តែ​ទីក្រុង​ប៉េកំាង​តែង​ចេញ​មុខ​លើក​ឡើង​ថា តម្លៃ​លុយយ័ន​ទាប​ជាង​លុយ​ដុល្លារ នំា​ឲ្យ​មាន​កំណើន​លើ​ការ​នំា​ទំនិញចិន​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​ប្រទេស និង​នំា​ឲ្យ​ចិន​បន្ត​ទទួល​បាន​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​រហូត​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចិន​កំពុង​បារម្ភ​ពី​វិបត្តិអតិផរណា កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ខ្ពស់​ជ្រុលហួសហេតុ​នឹង​អាច​ហុច​ផលអាក្រក់​ដល់​ចិន និង​ឆ្លង​រាលដាល​នៅ​ទូទំាង​ពិភពលោក។ ប្រាក់យ័នចិន​​មាន​តម្លៃ​ទាប ធៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិកំាង ពិត​ជា​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ផលិតផល​ចិន​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ​មាន​តម្លៃ​ថោក​ជាង​ផលិតផល​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេង​ទៀត។ ប៉ុន្តែ​នយោបាយ​ប្រាក់យ័ន​ទាប​ជ្រុល ធៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុល្លារ ក៏​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​រូបិយវត្ថុ និង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក្នុង​ស្រុក​បាត់បង់​តុល្យភាព។ ក្តី​បារម្ភ​មួយ​ទៀត​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ចិន គឺ​កំរិត​អតិផរណា​កំពុង​កើន​ឡើង​ក្នុង​អត្រា​មួយ​ខ្ពស់​ដែល​ចិន​មិន​ធ្លាប់​ប្រទះ​ទេ ក្នុង​រយៈពេល​ជិត ២ឆ្នំា​កន្លង​ទៅ។ បើ​គិត​ក្នុង​រយៈពេល ១ឆ្នំា​កន្លង​ទៅ​នេះ តម្លៃ​ទំនិញ​បាន​កើន​ឡើង​ជាង ៥ភាគរយ គឺ​ជា​កំណើន​មួយ​ដ៏​ខ្ពស់ គិត​តំាង​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នំា ២០០៨។ ឃើញ​ថា ប្រសិន​បើ​រដ្ឋាភិបាល​ចង់​ទប់ទល់​នឹង​វិបត្តិអតិផរណា គេ​គ្មាន​ជម្រើស​អ្វី ក្រៅ​ពី​ដំឡើង​អត្រាការប្រាក់ និង​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​ឡើង ឬ​ចុះ​ថ្លៃ​ទៅ​តាម​ច្បាប់​ទីផ្សារ​រូបិយប័ណ្ណ​នោះ​ទេ។ តាម​ពិត​ទៅ ចិន​យល់​ច្បាស់​ណាស់​អំពី​រឿង​នេះ តែ​អ្វី​ដែល​ចិន​ចង់​បង្ហាញ​ប្រាប់​គេ​គឺ​ថា ចិន​មិន​មែន​អនុវត្ត​តាម​ការ​ទាមទារ​របស់​បរទេស​ទេ តែ​ដោយ​សម្រប​ទៅ​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍន៍​​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន៕ =='''កិច្ចចរចា​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​សេដ្ឋកិច្ច ក្រោម​ភាព​តានតឹង​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ '''== អាមេរិក​សម័យ​លោក​ប្រធានាធិបតី George W Bush គឺ​មាន​តែ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​តែ​មួយ​គត់​ដែល​លោក Bush បាន​ចាត់​ទុក​ជា​អាទិភាព​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ចិន និង​អាមេរិក។ តែ​សម្រាប់​អាមេរិក​សម័យ​លោក​ប្រធានាធិបតី Barack Obama នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​វិញ លោក Obama បាន​ផ្តោត​នៅ​សឹង​តែ​គ្រប់​វិស័យ​ទំាង​អស់​ មាន​ជា​អាទិ៍ វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច ការទូត បរិស្ថាន ឬ​មួយ​ក៏​សំណុំ​រឿង​អន្តរជាតិ​សំខាន់ៗ​ផ្សេង​ទៀត ដូច​យ៉ាង​បញ្ហា​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង និង​របស់​ប្រទេស​អៀរ៉ង់​ជា​ដើម។ ដោយ​មិន​ភ្លេច​ទេ អំពី​បញ្ហា​សិទ្ធិមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​។ ប៉ុន្តែ​នៅ​ចំពោះ​មុខ ផលប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​តែ​បន្ត​គ្រប​ដណ្តប់​នៅ​ក្នុង​​កិច្ច​ចរចា​រវាង​ប្រទេស​ទំាង​ពីរ​ដដែល។ លោក​ឧបនាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ចិន Wang Qishan បាន​ប្រកាស​ជា​ចំហ​ថា វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​បាន​ក្លាយ​ជា​វិស័យ​មួយ​ដែល​អាមេរិក និង​ចិន​មិន​អាច​ផ្តាច់​ពី​គ្នា​បាន។ លោក Wang Qishan បាន​គូស​បញ្ជាក់​បន្ថែម​ទៀត​ថា ប្រឈម​មុខ​នឹង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភព​លោក​បច្ចុប្បន្ន អាមេរិក និង​ចិន​ត្រូវ​តែ​ពួត​ដៃ​គ្នា​ដើម្បី​ជួយ​ស្រោច​ស្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក និង​ផ្តល់​សន្ទុះ​បន្ថែម​លើ​ទំនាក់​ទនង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អាមេរិក និង​ចិន។ ជា​ការ​ឆ្លើយ​តប​វិញ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក Timothy Geithner បាន​ប្រកាស​ទទួល​ស្គាល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​រវាង​អាមេរិក និង​ចិន ទំាង​នៅ​លើ​វិស័យ​ពាណិជ្ជកម្ម និង​វិនិយោគ។ តែ​ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក Timothy Geithner បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​មាន​ការ​បើក​ទូលាយ​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​មួយ ដែល​អាមេរិក និង​ចិន​អាច​ចូល​រួម​ប្រកួត​ប្រជែង​ជា​លក្ខណៈ​សមភាព។ សូម​ជម្រាប​ជូន​ថា ក្នុង​នាម​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​មួយ​ក្នុង​លោក អាមេរិក​កំពុង​តែ​ផុង​ខ្លួន​ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​យ៉ាង​ក្រពុល​មុខ។ រីឯ​ចិន​វិញ ក្នុង​នាម​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​បី បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​ជប៉ុន កំណើន​​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​នៅ​តែ​មាន​ជានិច្ច ជាមួយ​នឹង​អត្រា​ជិត ៩% ក្នុង​ឆ្នំា ២០០៩​កន្លង​ទៅ និង​មាន​រហូត​ដល់​ជិត ១២% នៅ​ត្រីមាស​ទី​មួយ​ឆ្នំា ២០១០។ ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នំា ការ​ដោះ​ដូរ​នៅ​លើ​វិស័យ​ពាណិជ្ជកម្ម​​រវាង​​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន និង​ប៉េកំាង​មាន​ទឹក​ប្រាក់​រហូត​ដល់​ជាង ៤០ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ។ លោក Timothy Geithner រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក ©Reuters អាមេរិក៖ ចិន​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ប្រាក់ Yuan អស់​រយៈពេល​ជា​ច្រើន​ខែ​កន្លង​មក​ហើយ ដែល​អាមេរិក​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ចិន​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​លើ​ប្រាក់ Yuan របស់​ខ្លួន។ តំាង​ពី​រដូវ​ក្តៅ​ឆ្នំា ២០០៨ មក ប្រាក់ Yuan នៅ​តែ​មាន​តម្លៃ​ទាប​ជ្រុល បើ​ប្រៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិកំាង។ រដ្ឋបាល​របស់​លោក Obama តែង​ទិតៀន​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី​ចិន Hu Jintao ពី​ការ​ដែល​ក្រុង​ប៉េកំាង​បន្ត​រក្សា​អត្រា​ប្រាក់ Yuan ទាប​ជ្រុល នៅ​ចំពោះ​មុខ​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិកំាង។ អស់​ជា​ច្រើន​ខែ​មក​ហើយ ដែល​ក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​ក្រុង​ប៉េកំាង​ផ្តើម​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​លើ​រូបិយវត្ថុ​របស់​ខ្លួន។ តែ​ជានិច្ច ជា​កាល ក្រុង​ប៉េកំាង​បាន​ត្រឹម​តែ​បង្ហាញ​ពី​ឆន្ទៈ​ដ៏​ល្អ​របស់​ខ្លួន។ កាល​ពី​ថ្ងៃ​ចន្ទ ទី ២៤ ឧសភា​ទៀត លោក​ប្រធានាធិបតី​ចិន Hu Jintao បាន​បញ្ជាក់​ជា​ថ្មី​អំពី​ឆន្ទៈ​ក្នុង​ការ​បន្ត​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ប្រាក់ Yuan របស់​ចិន តែ​មិន​បាន​កំណត់​ពេល​វេលា​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​លាស់​ទេ។ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក Timothy Geithner បាន​ត្រឹម​តែ​អបអរសាទរ​អំពី​ឆន្ទៈ​ដ៏​ល្អ​របស់​ចិន និង​បាន​អះអាង​ថា កំណែ​ទម្រង់​ប្រាក់ Yuan នឹង​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ឲ្យ​ចិន និង​អាមេរិក។ តែ​សម្រាប់​លោក Zhang Xiaoqiang អនុប្រធាន​គណៈកម្មការ​ជាតិ​ទទួល​បន្ទុក​ការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែ​ទម្រង់​ចិន​បាន​បញ្ជាក់​ថា គេ​មិន​ត្រូវ​សំឡឹង​ឃើញ​តែ​តម្លៃ​ប្រាក់ Yuan មួយ​គត់​ទេ តម្លៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ក៏​កំពុង​មាន​តម្លៃ​ទាប​ច្រើន បើ​ប្រៀប​នឹង​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិកំាង។ បើ​និយាយ​ជា​រួម​ទៅ កាយវិការ​របស់​ចិន​លើក​នេះ​ហាក់​ដូច​ជា​មាន​លក្ខណៈ​សម្រុះ​សម្រួល​ជាង​លើក​មុនៗ។ តែ​ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ ចិន​ក៏​មិន​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​អាមេរិក​ចេះ​តែ​បន្ត​ផ្តល់​មេរៀន​ឲ្យ​ខ្លួន​ដែរ។ ចំណែក​ភាគី​អាមេរិក​វិញ ក៏​មិន​ហ៊ាន​អុង​អាត់​ខ្លំាង ព្រោះ​ខ្លួន​កំពុង​ជំពាក់​បំណុល​ចិន​ជិត ១ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ លោកប្រធានាធិបតីចិន Hu Jintao ©Reuters ចិន​ទើស​ទាល់​ចិត្ត ដោយ​រឿង​កូរ៉េខាងជើង ក្រៅ​ពី​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច ដែល​អាមេរិក និង​ចិន​ត្រូវ​ការ​គ្នា​ទៅ​វិញ ទៅ​មក រដ្ឋបាល​អាមេរិក​របស់​លោក Obama ក៏​ចង់​បាន​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ​ទំាង​ស្រុង​ជា​មួយ​ចិន ដូច​យ៉ាង​នៅ​ក្នុង​សំណុំរឿង​នុយក្លេអ៊ែរ សំណុំរឿង​អាកាសធាតុ​ពិភពលោក សំណុំរឿង​ថាមពល ឬ​មួយ​បញ្ហា​សន្តិសុខ​អន្តរជាតិ​ជា​ដើម។ រដ្ឋបាល​អាមេររិកំាង​យល់​ឃើញ​ថា វត្តមាន​របស់​ចិន​នៅ​ក្នុង​ដំណោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​មួយ​ណា​នៅ​ក្នុង​លោក គឺ​ជា​វត្តមាន​មួយ​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន ពិសេស សំណុំរឿង​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ប្រទេស​អៀរ៉ង់ និង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង។ ពី​ប្រទេស​ចិន លោកស្រី​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបទេស​អាមេរិក Hillary Clinton បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​អៀរ៉ង់​គោរព​តាម​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​របស់​ភាគី​ទំាង ៦ ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​បញ្ឈប់​កម្មវិធី​ចម្រើន​ធាតុ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម។ ទាក់​ទង​នឹង​ប្រទេស​កូរ៉េខាង​ជើង​វិញ ក្រៅ​ពី​បញ្ហា​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​ចុង​ក្រោយ​មួយ​ទៀត​ដែល​បាន​និង​កំពុង​ធ្វើ​ឲ្យ​ចិន​ទើស​ទាល់​ចិត្ត​យ៉ាង​ខ្លំាង។ កូរ៉េខាង​ជើង​បាន​ទទួល​ការ​ចោទ​ប្រកាន់​ថា បាន​បាញ់​ពន្លិច​នាវា​ចម្បំាង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​កាល​ពី​ខែ​មីនា​កន្លង​ទៅ។ តំាង​ពី​បាន​ដាក់​ជើង​ជាន់​ទឹក​ដី​ចិន លោកស្រី Clinton បាន​ព្យាយាម​និយាយ​បញ្ចុះ​​បញ្ចូល​ចិន​ឲ្យ​រួម​ជា​មួយ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ដើម្បី​ដាក់​ទណ្ឌកម្ម​លើ​របប​ក្រុង​ព្យុងយ៉ាង។ សម្រាប់​លោក​ស្រី Clinton ទង្វើ​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង ជា​ទង្វើ​មួយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ និង​នំា​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទំាង​មូល។ ចិន​បាន​ទទួល​ស្គាល់​អំពី​បញ្ហា​នេះ តែ​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បាន​ត្រៀម​ខ្លួន​ដើម្បី​ដាក់​ទណ្ឌកម្ម​លើ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​ទេ។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តី​ជូន​ដំណឹង​មួយ​កាល​ពី​ម្សិលមិញ ក្រុង​ប៉េកំាង​បាន​រម្លឹក​អំពី​កិច្ច​សន្យា​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​រក្សា​ស្ថិរភាព​នៅ​ក្នុង​តំបន់។ មួយ​វិញ​ទៀត លោក​អនុរដ្ឋមន្ត្រី​ការ​បរទេស​ចិន Cui Tiankai បាន​ថ្លែង​ឲ្យ​ដឹង​នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ ទី ២៥ ឧសភា​នេះ​ថា ចិន​ត្រៀម​ខ្លួន​ជានិច្ច​ដើម្បី​ធ្វើ​ការ​ជា​មួយ​គ្រប់​ភាគី​ទំាង​អស់​ក្នុង​ការ​ដោះ​ស្រាយ​វិបត្តិ​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ។ ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​ដែល​នៅ​ថ្ងៃ​នេះ​ដែរ ភាព​តាន​​តឹង​កំពុង​ឡើង​ដល់​កំពូល​រវាង​បងប្អូន​បង្កើត​គូ​សត្រូវ​ទំាង​ពីរ ជើង ត្បូង​ដោយ​របប​ក្រុង​ព្យុងយ៉ាង​បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ប្រុង​ជើង​ការ។ ការ​ប្រកាស​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឡើង បន្ទាប់​ពី​របប​ក្រុង​សេអ៊ូល​បាន​គំរាម​​នឹង​ចាត់​វិធានការ​ចាស់​ដៃ​ចំពោះ​ទង្វើ​របស់​ក្រុង​ព្យុងយ៉ាង។ ='''រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ'''= គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។ គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។ ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ =='''អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ'''== សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។ ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។ វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។ មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។ នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។ ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។ សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។ សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។ ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។ នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។ បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។ ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕ =='''អូបាម៉ាលប់ចេាលទស្សនកិច្ចនៅអាសុីមូលហេតុបំណុល'''== លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ នៅ អាស៊ី មាន​ន័យថា លោក​អូបាម៉ា​នឹង​មិន​ទៅ​ចូល​រួម​នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC) កិច្ចប្រជុំ​​អាស៊ាន និង​ កិច្ចប្រជុំ​អាស៊ី​បូព៌ា។ តាម​សេតវិមាន ស្ថានភាព​វឹកវរ​នៅ​អាមេរិក ដោយសារ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​បាន​តម្រូវ​ឲ្យ​លោកប្រធានាធិបតី​ លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ដ៏​សំខាន់​របស់​លោក​ទៅ​អាស៊ី។ លោក​Jay Carney អ្នកនាំពាក្យ​របស់​លោកអូបាម៉ា បាន​ចោទ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​ថា អ្នកទទួល​ខុសត្រូវ​ និង​បាន​​​រារាំង​លោក​អូបាម៉ា​ មិន​ឲ្យ​​ទៅ​ចូលរួម នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​ ដែល​តាមពិត​នឹង​​​​ផ្តល់​ប្រយោជន៍​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច។ មាន​ន័យថា នយោបាយ​ខ្ទាស់ជើង​របស់​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​​មិន​ត្រឹមតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួប​វិបត្តិ​ថវិកា បិទ​ស្ថាប័ន និង​បញ្ឈប់​បុគ្គលិក​ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វា​ថែម​ទាំង​រារាំង​មិន​ឲ្យ​លោក​អូបាម៉ា​ចេញ​ទៅ​អាស៊ី ជាទី​ដែល​លោក​អូបាម៉ា​អាច​ពិភាក្សា​ជាមួយ​ដៃគូ​អាស៊ី ដើម្បី​ជំរុញ​ការនាំចេញ​ផលិត​ផល​អាមេរិក និង​ការ​បង្កើន​ការងារ​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិកាំង។ អាមេរិក​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់លោក​អូបាម៉ា បាន​ពង្រឹង​វត្តមាន​របស់ខ្លួន ទាំង​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច និង​យោធា នៅ​អាស៊ី។ ដូច្នេះ ​អវត្តមាន​របស់​លោកអូបាម៉ា​នៅ​អាស៊ី មិន​ត្រឹម​តែ​ប៉ះពាល់​ដល់​សហប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អាមេរិក និង​អាស៊ី​តែ​​ប៉ុណ្ណោះទេ​ ប៉ុន្តែ ​វា​នឹង​ឥទ្ធិពល​មិន​ល្អ​ទៅលើ​នយោបាយ​អន្តរជាតិ​របស់​អាមេរិក។ តាម​គម្រោង នៅក្នុង​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី លោកអូបាម៉ា គ្រោង​នឹង​ជជែក​​ពី​វិបត្តិ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​កូរ៉េខាងជើង។ គេ​រំពឹង​ដែរថា លោកអូបាម៉ា​ នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ហ្វីលីពីន ដែល​កំពុង​ត្រូវ​ការ​ជំនួយ​របស់​អាមេរិក​ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​មហាអំណាច​ចិន នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង។ ចុងក្រោយ លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ខកខាន​មិន​បាន​ជួប​លោក​ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី ដែល​តាម​គម្រោង ប្រមុខ​រដ្ឋ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​ជួប​គ្នា​និយាយ​ពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ីរី។ សូម​រំលឹកថា ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​ បាន​ឈាន​ចូល​មក​ដល់​ថ្ងៃ​ទីបួន​ហើយ នៅ​អាមេរិក។ គឺ​អស់​ពេល​បួនថ្ងៃ​ហើយ ដែល​​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​បិទ​ទ្វារ​ស្ថាប័ន​​មួយ​ចំនួន និង​បញ្ឈប់​ការងារ​បុគ្គលិក​បណ្តោះអាសន្ន​​ប្រមាណ​៩​សែននាក់។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​វិទូ​បាន​វាយតម្លៃថា ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខាតបង់​ថវិកា​ប្រមាណ ២០០​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​មួយថ្ងៃ ហើយ​ចំនួន​នេះ​នឹង​កើន​ឡើង នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ​ៗ​ទៀត ព្រោះថា កន្លែង​ទេសចរណ៍ ​ដូចជា​អគារ​ និង​សួនច្បារ​សាធារណៈ ដែល​ត្រូវ​បិទទ្វារ​យូរ​ នឹង​ប៉ះពាល់​ដល់​វិស័យ​ឯកជន។ តាម​អ្នកនាំពាក្យ​ប្រធានាធិបតី លោកអូបាម៉ា​ដែលពេលនេះ​​លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី​កំពុង​ដាក់​គំនាប​លើ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ឲ្យ​​បោះឆ្នោត​ផ្តល់​ថវិកា​ដល់​រដ្ឋាភិបាល​ដើម្បី​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​តទៅទៀត៕ =='''ជប៉ុននិងចិនជាអ្នករងគ្រោះពីបំណុលអាមេរិក'''== កាលពីឆ្នាំ​២០០៨ ពិភពលោក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ នៅ​អាមេរិក។ ៥ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក អាមេរិក​កំពុង​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ព្រួយបារម្ភ​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ខុសពី​​វិបត្តិ​កាល​ពីឆ្នាំ​២០០៨ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វេសប្រហែស និង​ទង្វើ​ខ្វះ​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​ធនាគារ និង​ផ្សារ​មូលបត្រ​អាមេរិក វិបត្តិ​លើកនេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​អ្នក​នយោបាយអាមេរិក។ អស់រយៈពេល ៩ថ្ងៃ​មកហើយ ដែល​​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធអាមេរិក​ត្រូវបិទទ្វា​រ​មួយផ្នែក ដោយសារ​តែ​សភា​មិនព្រម​អនុម័ត​ថវិកា​ជាតិ​ថ្មី។ វិបត្តិ​នេះ​​មិនមែន​បង្ក​បញ្ហា​តែ​ត្រឹម​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​នោះទេ ប៉ុន្តែ វាបាន​ប៉ះពាល់​ផងដែរ​​ទៅដល់​ស្ថិរភាព​នៃ​​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញពិភពលោក ជាពិសេស នៅ​អាស៊ី។ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ គេ​នៅតែ​មិន​ឃើញ​មាន​ពន្លឺ​ណាមួយ ដែល​អាច​ឈាន​ទៅ​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​សភា​អាមេរិក​នេះ​បាន​នៅឡើយ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត បញ្ហា​ថ្មីមួយទៀត និង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​មួយទៀត កំពុង​តែ​ខិតជិត​ចូល​មកដល់។ នៅថ្ងៃទី១៧​ខែ​តុលា​ខាងមុខ រតនាគារ​ជាតិ​អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​អស់លុយ ហើយ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម។ ប្រសិនបើ​​សភាអាមេរិក​នៅតែ​ជាប់គាំង ហើយ​មិន​ព្រម​​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បង្កើន​កម្រិត​បំណុល​សាធារណៈ​ទេ​នោះ រដ្ឋការ​របស់​លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បំណុល​ថ្មី​ក៏​ខ្ចីមិនបាន ចំណែក​ឯ​បំណុល​ចាស់​ក៏​គ្មានលុយសង។ តាមលក្ខណៈ​បច្ចេកទេស អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ ការក្ស័យធន​នៃ​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​មួយនេះ អាច​នឹង​រាលដាល​ ​បង្ក​ភាព​ចលាចល នៅលើ​ប្រព័ន្ធ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ប្រទេស​ពីរ​នៅ​អាស៊ី ដែល​អាច​ជា​អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំង​ជាងគេ ក្នុង​ករណីអាមេរិក​ក្ស័យធន គឺ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​ជា​ម្ចាស់​បំណុល​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អាមេរិក។ យោងតាម​តួលេខ​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក គិត​មក​ត្រឹម​ថ្ងៃទី៣១​កក្កដា ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ បំណុល​ដែល​អាមេរិក​ជំពាក់​​ចិន មាន​រហូតដល់ទៅ ១ ២៨០​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ហើយ​បំណុល​ដែល​ជំពាក់​ជប៉ុន មាន​ ១ ១៤០ពាន់លាន​ដុល្លារ។ ចិន និង​ជប៉ុន​បាន​សុទ្ធតែ​បាន​បង្ហាញ​ នូវ​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ខ្លួន ហើយ​បាន​អំពាវនាវ​ជា​សាធារណៈ​​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល និង​​សភា​អាមេរិកដោះស្រាយ​ជម្លោះ ដើម្បី​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន។ អនុរដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​បាន​ថ្លែង​កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ​​ថា វាជារឿង​ធម្មតា ដែលចិនត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​អំពី​ស្ថានភាព​វិបត្តិ​នយោបាយ​នៅ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ថា វា​ជា​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក ក្នុងការ​បញ្ចៀស​វិបត្តិ​បំណុល និង​ធានា​សុវត្ថិភាព​នៃ​លុយវិនិយោគ​របស់​ចិន នៅ​អាមេរិក។ កាសែត​ជប៉ុនវិញ បាន​ចុះផ្សាយ​ថា មន្រ្តី​ជាន់ខ្ពស់​ជប៉ុន​បាន​ជួប​ជជែក​តាមទូរស័ព្ទ​ជាច្រើនលើក​ ​ជាមួយ​នឹង​មន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ ដើម្បីជជែក​អំពី​វិបត្តិ​បំណុល។ កាលពីថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ លោក​តារ៉ូ អាសូ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​បាន​ថ្លែង​រំឭក​ថា ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​អាមេរិក​ជុំវិញ​រឿង​ថវិកា និង​បំណុល​សាធារណៈ អាចនឹង​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ចំពោះ​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក។ គួរបញ្ជាក់ថា លុយ ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន ឲ្យ​អាមេរិក​ខ្ចី គឺ​ធ្វើឡើង​តាម​រយៈ​ការ​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​​របស់​រដ្ឋ។ ប្រសិនបើ​​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក​ធ្លាក់ចុះ ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​មាន​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​ក្នុង​ដៃ​ច្រើន គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ខាតបង់​ច្រើន។ បញ្ហាមួយទៀត ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ គឺ​តម្លៃ​លុយ​ដុល្លារ​អាមេរិក។ វិបត្តិ​បំណុល​អាមេរិក អាច​នឹង​​ធ្វើ​ឲ្យ​លុយដុល្លារ​អាមេរិក​ធ្លាក់ថ្លៃ​ខ្លាំង​ ធៀប​នឹង​លុយ​យេន​របស់​ជប៉ុន និង​លុយ​យ័ន​របស់​ចិន ហើយ​នេះ គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ធំមួយ សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់ប្រទេស​ទាំងពីរ ដែល​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​ការ​នាំចេញ។ គេ​នៅចាំបាន​ថា កាល​ពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០១១ អាមេរិក​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​បំណុល​នេះ​ម្តងរួចមកហើយ។ នៅពេលនោះ ភាព​ជាប់គាំង​នៅ​ក្នុង​សភា​អាមេរិក ក៏​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ពិភពលោក​​រង្គោះរង្គើ​មិនតិច​ដែរ។ រហូតដល់​នាទី​ចុងក្រោយ ទើប​សភា​អាមេរិក​សុខចិត្ត​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លោក​អូបាម៉ា​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម ហើយ​អាច​បញ្ចៀស​ការក្ស័យធន​បាន។ នៅ​លើកនេះ គេមិនដឹង​ថា តើ​អាមេរិក​នឹង​អាច​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន​បាន ដូចកាល​ពី​ឆ្នាំ​២០១១​ទៀត​ដែរ​ឬទេ? អ្វី​ដែល​គេ​សង្កើតឃើញ ហើយ​ដែល​គួរ​ឲ្យ​មាន​ការព្រួយបារម្ភ គឺ​មាន​សមាជិក​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មួយចំនួន​ហាក់ដូចជា​​​យល់ថា ការណ៍​ដែល​អាមេរិក​ក្ស័យធន​នឹង​មិន​បង្ក​ផលវិបាក​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ដែល​គេ​ធ្លាប់គិត។ ការយល់ឃើញ​បែបនេះ អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​មិន​ចង់​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បីសម្រុះសម្រួល​​បញ្ចប់​វិបត្តិ ហើយ​​សុខចិត្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​អាមេរិក​ក្ស័យធន៕ ='''ចិន​និង​ឥណ្ឌា៖ ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​គ្នា'''= ដូច​បាន​លើក​ឡើង​រួច​ហើយ​ថា ក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល ឥណ្ឌា​ក៏​ដូច​ចិន​ដែរ ឱ្យ​អាទិភាព​ទៅ​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ ម្ល៉ោះ​ហើយ​ក៏​ដូច​ចិន​ដែរ ឥណ្ឌា​ត្រូវ​ការ​ស្ថិរភាព​នៅ​ក្នុង​តំបន់ និង​ត្រូវ​ការ​បន្ធូរ​ភាព​តាន​តឹង​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​ចិន ដោយ​ត្រូវ​ទុក​មួយ​ឡែក​សិន​ទំនាស់​ព្រំ​ដែន និង​គំនុំ​គំ​កួន​ពីអតីតកាល។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ថ្នាក់ដឹកនាំ​ទីក្រុង​ញូវ ដេលី(New Delhi) ថែម​ទាំង​បាន​លួច​សិក្សា​ទៅ​លើ​របៀប​គ្រប់គ្រង​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​របស់​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​ទៀត​ផង។ ត្រង់​នេះ ចំពោះ​ឥណ្ឌា មហា​យក្ស​ចិន​គឺ​ជា​គំរូ​មួយ ល្អ​ផង​និង​អាក្រក់​ផង។ គឺ​ជា​គំរូ​ល្អ​នៅ​លើ​វិស័យ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ជា​គំរូ​ល្អ ត្រង់​ថា​ប្រទេស​អាស៊ី​ដ៏​ធំ​មួយ​នេះ​ប៉ិន​ប្រសប់​ខ្លាំង​ណាស់​ក្នុង​ការ​ប្រែ​ក្លាយ​ជា​កំពូល​មហា​អំណាច​ដោយ​ប្រើ​ពេល​វេលា​តែ​ជាង​៣០​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​នេះ សម្រាប់​ទីក្រុង​New Delhiចិន​ក៏​ជា​គំរូ​អាក្រក់​ដែរ ដ្បិត​ប្រទេស​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​ឥណ្ឌា​ក្នុង​នាម​ជា​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ធំ​ជាង​គេ​នៅ​ក្នុង​លោក មិន​អាច​ទទួល​បាន​ទេ។ ចិន​ជា​គំរូ​អាក្រក់ ពីព្រោះ​ជា​មហា​អំណាច​នយោបាយ​និង​យោធា​មួយ​ដែល​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​ចំនួន​ផ្តើម​វាយ​តម្លៃ​ថា កាច អាង​មាឌ និង​វាតទី​និយម។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ឥណ្ឌា​ដែល​ជា​មហាយក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ មិន​ដូច​ចិន​កុម្មុយនិស្ត និង​ឥណ្ឌា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ដូច​ស្រមោចមិន​ចាញ់​ចិន​ប៉ុន្មាន​ទេ ក៏​ចង់​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មហា​អំណាច​តំបន់​មួយ​ដូច​ចិន​ដែរ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​មហាយក្ស​អាស៊ី​ទាំង​ពីរ​ចៀស​មិន​រួច​ពីប្រកួតប្រជែង​គ្នា។ ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​គ្នា​នេះ​បាន​ផ្តើម​ឡើង នៅ​ទសវត្សរ៍​ទី​៥០។ កាល​នោះ ​ឥណ្ឌា​និង​ចិន នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ឥណ្ឌា​នេរុ​(Nehru) និង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ចិន ជូ អេន​ឡាយ (Chou En Lai) ដណ្តើម​គ្នា​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ដឹក​នាំ​តតិយលោក នៅ​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​មិន​ចូល​បក្ស សម្ព័ន្ធ។ ដោយ​ឡែក នៅ​សម័យ​ទសវត្សរ៍​ទី​៥០​ដដែល​នោះ អគ្គមគ្គទេសក៍​ចិន​ម៉ៅ សេទុង មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​សោះ​ឡើយ នៅ​ចំពោះ​មុខ​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ពេក​របស់​ឥណ្ឌាទៅ​លើ​នេប៉ាល់ និង ​ប៊ូតង់។ ម៉ៅ សេទុង មិន​សប្បាយ​ចិត្ត​សោះ​ឡើយ ពីព្រោះ​ឥណ្ឌា​បាន​ផ្តល់​សិទ្ធិ​ជ្រកកោន​នយោបាយ ឱ្យ​ប្រមុខ​ពុទ្ធសាសនា​ទីបេ ដាឡៃ ឡាម៉ា(Dalaï Lama)។ រី​ឯ​ឥណ្ឌា​វិញ​អន់​ចិត្ត ពីព្រោះ​ចិន​បាន​លេប​យក​ទីបេ ពីព្រោះ​ចិន​បាន​ឈ្លានពាន​យក​តំបន់​Aksai Chin នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​Cachemire។ ភាព​រកាំរកូស​ទាំង​អស់​នេះ បាន​បង្កឱ្យ​មាន ​សង្គ្រាម​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២។ សង្គ្រាម​នេះ​បាន​បំពុល​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​ឥណ្ឌា​អស់​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ និង​ធ្វើឱ្យ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​លែង​ទុក​ចិត្ត​គ្នា រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ។ សង្គ្រាម​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ ក៏​បាន​ញ៉ាំងឱ្យ​ចិន​មាន​គំនិត​ឡោមព័ទ្ធ​ឥណ្ឌា​ដែរ។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ ចិន​បាន​យក​ចិត្ត​បង់ក្លាដែស ស្រីលង្កា និង​ភូមា បាន​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធា​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ដល់ ​បណ្តា​ប្រទេស​ទាំង​នេះ។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​ប៉ាគីស្ថាន លើក​ទី​មួយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ និង​លើក​ទី​ពីរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ចិន​កាន់​ជើង​និង​ជួយ​ប៉ាគីស្ថាន។ គំនាប​និង​នយោបាយ​ឡោមព័ទ្ធ​បែប​នេះ​របស់​ចិន បាន​បង្ខំ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ឥណ្ឌាឱ្យ​ចាយ​ថវិកា​ជាតិ ទៅ​លើ​តែ​វិស័យ​យោធា ដោយ​មិន​សូវ​បាន​គិតគូរ​ដល់​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស អស់​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ។ គឺ​ប្រហែល​ជា​ការ​ភ័យ​ព្រួយ​នៅ​ចំពោះមុខ​ប្រទេស​ចិន​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ជម្រុញ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ឥណ្ឌា​ឱ្យ​ខ្នះខ្នែង​បង្កើត​គ្រាប់បែក​បរមាណូ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៤ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ​ក្រោយ​ពី​ចិន​បាន​ក្លាយ​ជា​មហា​អំណាច​បរមាណូ ឥណ្ឌា​បាន​បំផ្ទុះ​សាកល្បង​គ្រាប់បែកបរមាណូ​ជា​លើក​ទី​មួយ​បង្អស់។ ប៉ុន្តែ​២៤​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨ ទើប​ឥណ្ឌា​ដាច់​ចិត្ត​ប្រកាស​ប្រាប់​ពិភពលោក​ឱ្យ​ដឹង​ជា​ផ្លូវការ​ថា ខ្លួន​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨​នោះ​ហើយ ដែល​ឥណ្ឌា​ចាប់​ផ្តើម​ហ៊ាន​វាយ​ឫក​ដាក់​ចិន ដោយ​បាន​ប្រកាស​យ៉ាង​ចំហ​ថា សត្រូវ​ធំ​របស់​ឥណ្ឌា​គឺ​ចិន មិនមែន​ប៉ាគីស្ថាន​ទេ។ ក៏​ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ នៅ​ឆ្នាំ​២០០១ នា​ឱកាស​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ទីក្រុង​ញូវដែលី(New Delhi)​របស់​លី ប៉េង(Li Peng) ដែល​ជា​នាយករដ្ឋ​មន្ត្រី​ចិន​សម័យ​នោះ ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា កាលនោះ គឺវ៉ាប៉ាយេ(​​Vapayee) បាន​ហ៊ាន​រហូត​ដល់ទៅឱ្យ​លី ប៉េង​អង្គុយ​ចាំ​ជួប ជាហេតុប៊ីសតែធ្វើឱ្យ​ឧប្បតិ្តហេតុ​ទូត​កើត​ឡើង​ផង។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត នៅ​ថ្ងៃ​ដែល​លី ប៉េង​ចេញ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ទៅ​ចិន​វិញ ស្រាប់​តែ​ឥណ្ឌា​បាន​បាញ់​សាកល្បង​កាំជ្រួច​មីស្ស៊ីល​ដែល​អាច​ពាំ​ក្បាល​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន។ * មាន​មាឌ​ធំ​ដូច​គ្នា មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ដូច​គ្នា និង​មាន​សក្តានុពល​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លាំង​ដូច​គ្នា ឥណ្ឌា​និង​ចិន​នៅ​អាស៊ី គឺ​ជា​ភ្នំ​មួយ​ខ្លា​ពីរ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​គ្នា​នៅ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​ដែល​ឥណ្ឌា​ចាត់​ទុក​ថា ជា​ដែន​អំណាច​ផ្តាច់មុខ​របស់​ខ្លួន។ ទន្ទឹម​នេះ​ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ឃ្លាំ​មើល​សកម្មភាព​របស់​ឥណ្ឌា​ដែល​ទីក្រុង​ ប៉េកាំង(Pékin) ជឿ​ជាក់​ថា មាន​មហិច្ឆតា​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ហួស​ពី​ព្រំដែន​នៃ​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​ទៅ​កាន់​ភូមិភាគ​ដទៃ​នៅ​អាស៊ី ជា​អាទិ៍​ទៅ​កាន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ ដោយ​ឡែក ឥណ្ឌា​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ចិន​ក្នុង​អតីតកាល និង​ជា​គូ​ប្រជែង​របស់​ចិនក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល បាន​និង​កំពុង​បន្ត​រក​បង្អែក ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​ចិន និង​សាកល្បង​កាត់​បន្ថយ​ឥទ្ធិពល​របស់​ចិន​នៅ​ក្នុង​តំបន់។ ក្នុង​ន័យ​នេះ ឥណ្ឌា​ត្រូវ​គ្នា​ជាមួយ​​អាមេរិក​កាន់​តែ​ខ្លាំង​តាំង​ពី​មហា​ភេរវកម្ម​ថ្ងៃ​ទី​១១​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០០១​មក។ ក្នុង​គោលដៅ​ទប់​ទល់​នឹង​ចិន​ដូច​គ្នា ឥណ្ឌា​បាន​ពង្រឹង​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​ជប៉ុននា​អំឡុង​ពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ ហើយ​ឥណ្ឌា​ក៏​បាន​ចុះ​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​យោធា​ជាមួយ​ឥណ្ឌូនេស៊ី និង​ជាមួយ​វៀតណាម​ដែរ។ ក៏​មាន​ដែរ ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​នៅ​លើ​វិស័យ​យោធា។ ជា​ការ​ពិត ទ័ព​ឥណ្ឌា​ខ្សោយ​ជាង​ទ័ព​ចិន តែ​ឥណ្ឌា​ក៏​មិន​បណ្តោយ​ឱ្យ​ចិន​បន្ត​មាន​ប្រៀប​ជាង​ខ្លួន​អ៊ីចឹង​យូរ​លង់​ត​ទៅ​ទៀត​ដែរ។ ជាក់​ស្តែង ពី​ឆ្នាំ​២០០១​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១១ ថវិកា​យោធា​របស់​ឥណ្ឌា​បាន​កើន​ឡើង​៦៤%។ ហើយ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​២០០៦​និង​ឆ្នាំ​២០១០ ឥណ្ឌា​ថែម​ទាំង​បាន​ទិញ​អាវុធ​ពី​បរទេស​ច្រើន​ជាង​ចិន​ទៅ​ទៀត។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ក្រសួង​ការពារ​ជាតិ​ឥណ្ឌា​បាន​ប្រកាស​កន្លង​ទៅ​ថ្មីៗ​នេះ​ថា ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​២០១៥​ទៅ កញ្ចប់​ថវិកា​របស់​ខ្លួន​នឹង​កើន​ទៅ​ដល់​៨​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ចិន​មាន​ប្រៀប​ជាង​ឥណ្ឌា​នៅ​លើ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច។ ចិន​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទី​ពីរ រី​ឯ​ឥណ្ឌា​វិញ​ជាប់​លេខ​៩​នៅ​ឡើយ។ ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​អះអាង​របស់​ក្រុម​អ្នក​ជំនាញ ឥណ្ឌា​នឹង​ក្លាយ​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទី​៣​ឬ​ទី​៤ នា​រយៈពេល​២០​ឆ្នាំ​ទៀត​ខាង​មុខ​នេះ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ ចាប់​ពី​ពេល​នេះ​ត​ទៅ ឥណ្ឌា​និង​ចិន​ចៀស​មិន​រួច​ពី​ប្រកួត​ប្រជែង​គ្នា​ក្នុង​ការ​ស្វែង​រក​ថាមពល​នៅ​គ្រប់​ទិសទី​ក្នុង​សកលលោក ដើម្បី​យក​មក​បំប៉ន​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​របស់​គេ​រៀងៗ​ខ្លួន។ ក្រៅ​ពី​ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​គ្នា ឥណ្ឌា​និង​ចិន​មាន​ជម្លោះ​ព្រំដែន​នឹង​គ្នា។ គឺ​ជា​ជម្លោះ​រ៉ាំរ៉ៃ ដ្បិត​ទាំង​សង​ខាង សុទ្ធ​តែ​ជា​អ្នក​ទាមទារ​ទឹក​ដី។ ឥណ្ឌា​នៅ​តែ​បរិហារ​ថា ចិន​បាន​ឈ្លាន​ពាន​យក​ទឹក​ដី​របស់​គេ​មួយ​ដុំ​ធំ​នៅ​Cachemire នោះ​គឺ​ទឹក​ដី​Aksaï Chin។ ចិន​វិញ មិន​ទទួល​ស្គាល់​អាធិបតេយ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ទៅ​លើ​រដ្ឋ​Arunachal Pradesh ដោយ​អះអាង​ថា រដ្ឋ​នេះ​ជា​ទឹក​ដី​របស់​ទីបេ ម្ល៉ោះ​ហើយ​វា​ជា​ទឹក​ដី​របស់​ចិន៕ =='''ឥណ្ឌា​និង​ចិន​៖​ប្រយោជន៍​​ធំ​​ជាង​​គំនុំ​'''== ឥណ្ឌា​ដែល​ចាត់​ទុក​ខ្លួន​ឯង​ថា​ជា​មហា​អំណាច​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​មិន​ដែល​ទុកចិត្ត​ចិន​ទេ។ ​មិន​ទុក​ចិត្ត​ចិន​ ដ្បិត​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​រមែង​តែ​សម្តែង​ឱ្យ​ឃើញ​នូវ​មហិច្ឆតា​របស់​ខ្លួន​ទៅលើ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​ ដូច​មាន​ការ​លេប​យក​ដែន​ដី​ទី​បេ(Tibet)​មក​កាន់​កាប់​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥១​ជា​ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង​ស្រាប់។ ឥណ្ឌា​ក៏​មិន​ភ្លេច​ដែរ​បរាជ័យ​ដ៏​អាម៉ាស់​មុខ​របស់​ខ្លួន ​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ទប់ទល់​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ ​សង្គ្រាម​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​បញ្ហា​ព្រំដែន​រវាង​មហា​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ត​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ។ ឥណ្ឌា​ប្រយ័ត្ន​ណាស់ ​ប្រយ័ត្ន​ខ្លាំង​នៅ​ចំពោះ​មុខ​សកម្មភាព​ទូត ​យោធា​និង​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​នៅ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​ និង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជុំវិញ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង ​ដូចជា​នៅ​ប៉ាគីស្ថាន​បាំងក្លាដែស ​នេប៉ាល​ ប៊ូតង់​ ម៉ាឌីហ្វ ​សេរីលង្កា ​និង​ភូមា។ ទីក្រុង​ញូវ​ដេលី​(New Delhi)​ ចេះ​តែ​មាន​អារម្មណ៍​ថា ​តាំង​ពី​ដើម​មក​ ចិន​មាន​យុទ្ធសាស្ត្រ​ឡោម​ព័ទ្ធ​ប្រទេស​ខ្លួន។ ​អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​ឥណ្ឌា​បារម្ភ​ខ្លាំង​ជាង​គេ​ គឺ​ការ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ថ្នាក់ដឹក​នាំ​ចិន​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​ នូវ​ខ្សែក្រវ៉ាត់​សន្តិសុខ​មួយ​ដែល​ពាក្យ​បារាំង​គេ​ហៅ​ថា​collier de perles​ ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​សន្តិសុខ​ដែល​លាត​សន្ធឹង​ពី​ឈូង​សមុទ្រ​ពែរ្ស​(Perse)​ ទៅ​ដល់​មហា​សមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​(Pacifique)​ ដោយ​ឆ្លង​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ឥណ្ឌា។ រីឯ​ទី​ក្រុង​ប៉េកាំង​(Pékin)​វិញ​អះអាង​ថា​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​សន្តិសុខ​នេះ​មិនមែន​ដើម្បី​ឡោមព័ទ្ធ​ឥណ្ឌា​ទេ ​តែ​ដើម្បី​ការពារ​ចរាចណ៍​នៃ​នាវា​ដឹក​ប្រេង​កាត​របស់​ខ្លួន​មក​ពី​ភូមិ​ភាគ​ដើម​បូព៌ា​ទេ​តើ។ តែ​ឥណ្ឌា​មិន​ជឿ​ហើយ​ជា​ប្រតិកម្ម​ឆ្លើយ​តប​វិញ ​បាន​ទាំង​យល់​ព្រម​ធ្វើ​សមយុទ្ធ​រួម​គ្នា​ជាមួយ​អាមេរិក​ ជប៉ុន​ អូស្ត្រាលី​និង​សិង្ហបុរី​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ឥណ្ឌា​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧​ទៀត​ផង។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ ​សំណួរ​ដែល​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ឡើង​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាង​ពីរ​ទសវត្សរ៍​ចុង​ក្រោយ​នេះ ​គឺ​នៅ​ទីបំផុត ​តើ​ឥណ្ឌា​និង​ចិន​ដែល​កំពុង​លេច​ត្រដែត​ឡើង​នៅ​អាស៊ី​នឹង​ក្លាយ​ជា​ដៃគូ ​ឬ​មួយ​ក៏​មហាយក្ស​អាស៊ី​ទាំង​ពីរ​នេះ​នឹង​ច្បាស់​ជា​ចៀស​មិន​រួច​ពី​ប្រកួត​ប្រជែង​គ្នា? ទោះ​ជា​យ៉ាង​ក៏​ដោយ ​អ្នកភូមិ​សាស្ត្រ​វិទូ​ចាប់​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ឡើង​ៗ​ទៅ​លើ​ទំនាក់​ទំនង​ដ៏​ស្មុគស្មាញ​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​ចិន​ ដ្បិត​នៅ​ក្នុង​រឿង​នេះ​ តួអង្គ​មិន​មែន​មាន​តែ​ពីរ​ទេ​ តែ​បី​ឬ​បួន​ រាប់ទាំង​អាមេរិក​និង​ជប៉ុន​ផង។ ឥណ្ឌា​និង​អាមេរិក​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ខិត​ចូល​ជិត​គ្នា ​នា​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ។ ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​(Washington)​ហាក់​ដូចជា​ចង់​លើក​ស្ទួយ​និង​ជំរុញ​ឥណ្ឌា​ឱ្យ​ឆាប់​ក្លាយ​ជា​មហា​យក្ស ​ដើម្បី​ជួយ​អាមេរិក​និង​ជួយ​ឥណ្ឌា​ខ្លួន​ឯង​ក្នុង​ការ​ខ្ទប់​ឥទ្ធិពល​របស់​ចិន​ នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​។ * ចង់​ឬ​មិន​ចង់​ នៅ​លើ​សាច់​ការ​ជាក់​ស្តែង​និង​ជា​ផ្លូវ​ការ​ ឥណ្ឌា​និង​ចិន​ដែល​បាន​បែរ​ខ្នង​ដាក់​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​បាន​ផ្តើម​សម្រួល​ទំនាក់​ទំនង​នឹង​គ្នា​នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៨។ ការ​រលត់​រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ បាន​ជំរុញ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ឱ្យ​បោះបង់​ចោល​ទំនាស់​មនោគម​វិជ្ជា​និង​សើរើ​មើល​ឡើង​វិញ​នយោបាយ​ការ​បរទេស​របស់​គេ​រៀង​ៗ​ខ្លួន។​ គួរ​គូសបញ្ជាក់​ត្រង់​នេះ​បន្តិច​ថា ​ឥណ្ឌា​ក៏​ដូច​ចិន​ដែរ​ ឱ្យ​អាទិភាព​ទៅ​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច ម្ល៉ោះ​ហើយ​ក៏​ដូច​ចិន​ដែរ​ ឥណ្ឌា​ត្រូវ​ការ​ស្ថិរ​ភាព​នៅ​ក្នុង​តំបន់ ​និង​ត្រូវ​ការ​បន្ធូរ​ភាព​តាន​តឹង​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់​ទំនង​ជា​មួយ​ចិន​ ដោយ​ត្រូវ​ទុក​មួយ​ឡែក​សិន​ទំនាស់​ព្រំដែន ​និង​គំនុំ​គំកួន​ពី​អតីត​កាល។​ សហប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ពាណិជ្ជកម្ម ​គឺ​ជា​ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង​មួយ​នៃ​ការ​សម្រួល​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​អតីត​គូ​សត្រូវ​ទាំង​ពីរ។​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩០​ ការ​ផ្តោះ​ប្តូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​ចិន​និង​ឥណ្ឌា ​គិត​ជា​ទឹក​ប្រាក់​មាន​ប្រមាណ​តែ​២​រយ​លាន​ដុល្លារ​ប៉ុណ្ណោះ។​ តួរ​លេខ​នេះ​បាន​កើន​ទៅ​ដល់​២​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៩ ​និង​រហូត​ដល់​ទៅ​៦​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១០។ គឺ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ល្អ​បែប​នេះ​ហើយ ​ដែល​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៥ ​ឥណ្ឌា​និង​ចិន​បាន​សម្រេច​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​នយោបាយ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ក្នុង​ខែ​មេសា​ឆ្នាំ​២០០៥​ ស្តី​ពី​«ភាព​ជា​ដៃ​គូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ដើម្បី​សន្តិភាព​និង​វឌ្ឍនភាព»​។ ​និយាយ​បែប​ផ្សេង ​ឥណ្ឌា​និង​ចិន​យល់​ព្រម​លើក​តម្កើង​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅថា ​កិច្ច​សន្ទនា​យុទ្ធ​សាស្ត្រ​ដែល​អនុញាត​ឱ្យ​ភាគី​នីមួយ​ៗ​បញ្ចេញ​និង​ផ្តោះ​ប្តូរ​មតិ​យោបល់​គ្នា​ជុំវិញ​បញ្ហា​សន្តិសុខ​ក្នុង​តំបន់​និង​ក្នុង​ពិភព​លោក។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ​ដើម្បី​ធ្វើ​ឱ្យ​ចិន​កក់​ក្តៅ​ចិត្ត​ ឥណ្ឌា​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូ​វការ​ អធិបតេយ្យ​នៃ​ប្រទេស​ចិន​ទៅ​លើ​ទីបេ ​និង​បាន​សន្យា​ប្រាប់​ចិន​ថា ​នឹង​ខ្ទប់​មិន​ឱ្យ​ជន​ភៀស​ខ្លួន​ទីបេ​ ដែល​រស់​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​ឥណ្ឌា​ធ្វើ​សកម្មភាព​នយោបាយ​ប្រឆាំង​នឹង​ចិន​ទៀត​ទេ។ ចិន​វិញ​ក៏​ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ​ ខិតខំ​និយាយ​និង​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កុំឱ្យ​ឥណ្ឌា​ខ្នក់​ចិត្ត​តទៅ​ទៀត។​ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ ​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៥​ នា​ឱកាស​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ឥណ្ឌា នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ចិន​សម័យ​នោះ ​គឺ​វ៉េន យ៉ាបៅ ​(Wen Jiabao) ​បាន​និយាយ​ពន្យល់​ថា ​ក្នុង​រយៈពេល​២​ពាន់​២​រយ​ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅនេះ ​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ចិន​និង​ឥណ្ឌា​មាន​លក្ខណៈ​ល្អ​ប្រសើ​៩៩,៩%។ Wen Jiabao ​ប្រហែល​ជា​ចង់​និយាយ​ថា​ អា​០,១%​ដែល​មិន​ល្អ​នោះ​ គឺ​សង្គ្រាម​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២​នោះ​ឯង។ ដោយ​ឡែក ​ចិន​ក៏​ឈប់​កាន់​ជើង​ផ្កាប់​មុខ​ប៉ាគីស្ថាន​ដែល​ជា​សត្រូវ​សួពូជ​របស់​ឥណ្ឌា ​ដូច​ពេល​មុន​ៗ​ទៀត​ដែរ។​ ហើយ​នេះ​ គឺ​ជា​សម្បទាន​នយោបាយ​មួយ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​ឥណ្ឌា​កក់​ក្តៅ​ចិត្ត​ខ្លាំង​មែន​ទែន​៕ ='''ផលវិបាក​នៃប្រាក់អឺរ៉ូ​ធ្លាក់ស្រុតចុះថ្លៃ'''= កាលពី​៦ខែ​មុន​ អ្នក​ដឹកនាំ​នៃ​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ច្បាស់​ជា​មាន​ការ​ពេញ​ចិត្ត​​ពុំ​តិច​ទេ​ នៅ​ខណៈដែល​ឃើញ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ធ្លាក់​មក​នៅ​ក្រោម​កម្រិត​១ដុលា្លរ​២៨​សេន​បែប​នេះ។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការ​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​ខ្លាំង​នៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​នៅ​ពេល​នេះ​បែរ​ប្រែ​ក្លាយ​ជា​រោគ​សញ្ញា​ដែល​ធ្វើឲ្យ​គេ​បារម្ភ​ភ័យខ្លាច​ទៅ​វិញ។​ បារម្ភ​ភ័យខ្លាច​ក៏​ពី​ព្រោះតែ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក​កំពុង​តែ​រីក​រាល​ដាល​ទូ​ទាំង​តំបន់​នៃ​ប្រទេស​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ។​ នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​នេះ​ ប្រាក់​​អឺរ៉ូ​បាន​ធ្លាក់​មក​នៅ​១ដុល្លារ​២៧​សេន​ ដែល​ជា​កម្រិត​មួយ​ដ៏​សែន​ទាប​ពុំ​ដែល​កើត​មាន​តាំងពី​ខែ​មីនា​ឆ្នាំ២០០៩​មក។​ គួរកត់​សម្គាល់ថា​ កាលនៅ​ដើម​ឆ្នាំ២០១០​នេះ​ ប្រាក់​១€​អាច​ប្តូរបាន​ដល់ទៅ​១$៤៥សេន​ឯណោះ។ អស់រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ខែ​មក​ហើយ​ដែល​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ចេះ​តែ​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​ពុំ​ចេះ​ឈប់ឈរ​ ទន្ទឹម​គ្នា​នឹង​ស្ថានភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ក្រិក​ដែល​ចេះ​តែ​ធ្លាក់ចុះ​កាន់តែ​ដុន​ដាបទៅៗ។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​បាន​ស្គាល់​ការ​ធ្លាក់ស្រុត​ចុះ​ខ្លាំង​នា​រយៈ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ចុង​ក្រោយនេះ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក​ដែល​ជា​បរមតិ​មួយ​ចម្លែក​នៅ​ខណៈ​ដែល​អឺរ៉ុប​និង​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI បាន​សន្យា​ថា​នឹង​ជួយ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ឲ្យ​ប្រទេស​ក្រិក​ប្រមាណ​១១០​ពាន់លាន​អឺរ៉ូ។ តាមពិត​សេចក្តី​ប្រកាស​អះអាង​របស់​អឺរ៉ុប​ពុំ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទី​ផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​​មាន​ការ​កក់ក្តៅ​ឡើយ។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ ទី​ផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​តែ​មាន​ជំនឿ​ជឿ​ទៅលើ​សេណារីយ៉ូ​នៃ​ដំណើរ​ឈាន​ទៅ​រក​ភាព​ធនក្ស័យ​​នៃ​ប្រទេស​ក្រិក​ ហើយ​និង​អាច​រីក​រាល​ដាល​ដល់​ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល​និង​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ។​ ដូច្នេះ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ពុំ​គ្រាន់​តែ​ជា​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​របស់​ប្រទេស​ក្រិក​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ វា​បាន​ប្រែ​ក្លាយ​ទៅជា​វិបត្តិ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​បាត់​បង់​ទំនុក​ចិត្ត​ទៅលើ​ប្រទេស​នៃ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ទាំងមូល។ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ប្រាក់​បំណុល​ដ៏​ច្រើម​មហិមា​របស់​ប្រទេស​ក្រិក​កំពុង​តែ​ក្លាយ​ទៅជា​វិបត្តិ​នៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ។​ គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ នៅ​ពេល​ដែល​គេ​បង្ក​បង្កើត​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៩​ ប្រាក់​១€​ប្តូរ​បាន​១$១៨សេន។​ ដូច្នេះ​ការ​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​នៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​នៅ​ពេល​នេះ​ សម្រាប់​អ្នក​សេដ្ឋសាស្ត្រ​ខ្លះ​គឺ​ពិតជា​ឱកាស​មួយ​ដ៏​ប្រពៃ​សម្រាប់​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​ក្នុង​ការ​នាំ​ទំនិញ​ចេញ​ទៅលក់​ក្រៅ​ប្រទេស​សម្រាប់​ប្រទេស​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​តែ​មាន​បញ្ហា​ឧនភាព​ជញ្ជីង​ពាណិជ្ជកម្ម​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ។​ ការនាំ​ទំនិញ​ចេញ​ទៅលក់​ក្រៅ​ប្រទេស​នេះ​ហើយ​ ដែល​ជា​ប្រភព​នៃ​ការ​បង្កើត​ការងារ​ជូន​ប្រជាជន​ឥត​ការងារ​ធ្វើ។ នៅ​ឯ​ត្រើយ​ម្ខាង​ទៀត​នៃ​មហា​សមុទ្រ​Atlantique ឯណោះ​ គេ​បាន​តាម​ដាន​ឃ្លាំមើល​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​ប្រទេស​ក្រិក​និង​នៅ​តំបន់​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​យ៉ាង​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង។​ ពួកគេ​កំពុង​តាម​ដាន​សកម្មភាព​របស់​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប។​ ដោយ​នៅ​ថ្ងៃ​សុក្រ​នេះ​ ខ្យល់​ព្យុះ​នៃ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​តែ​បន្ត​បោកបក់​ទៅលើ​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​អាស៊ី​ អឺរ៉ុប​និង​នៅ​អាមេរិក​ ដោយ​គេ​បារម្ភ​ភ័យខ្លាច​ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ ​ក្រិក​រីក​រាល​ដាល​ដល់​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត​ ក្នុង​ខណៈ​ដែល​ប្រមុខ​រដ្ឋ​និង​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​នៃ​ប្រទេស​ប្រើ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ​ត្រូវ​មាន​ជំនួប​កំពូល​វិសាមញ្ញ​នៅ​ថ្ងៃ​សុក្រនេះ​នៅ​ទីក្រុង​Bruxelles ដើម្បី​រិះ​រក​ដំណោះ​ស្រាយ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​សែន​ធ្ងន់ធ្ងរ​​បច្ចុប្បន្ននេះ៕ =='''​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក'''== អឺរ៉ុប​អាច​នឹង​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​តំបន់​ព្យុះ​សង្ឃរា​មួយ​ដ៏​ខ្លាំងក្លា។​ គ្រាន់តែ​អឺរ៉ុប​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​ពី​ផែនការ​ដ៏​ធំធេង​ដែល​មាន​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​ដល់​ទៅ​១១០​ពាន់លាន€​សម្រាប់​ជួយ​ស្ដារ​រុញ​ច្រាន​ប្រទេស​ក្រិក​ឲ្យ​ចេញ​ផុត​ពី​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​សែន​ធ្ងន់ធ្ងរ​ភ្លាម​ ស្រាប់តែ​កាលពី​ម្សិលមិញ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទូទាំង​អឺរ៉ុប​ អាមេរិក​និង​អាស៊ី​បាន​ធ្លាក់​ដួល​ដាំដូង​មួយ​រំពេច។​ ទាំងនេះ​ក៏​ពីព្រោះតែ​មាន​ពាក្យ​ចចាម​អារ៉ាម​ថា​ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក​បាន​​រាលដាល​ដល់​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ​និង​ព័រទុយហ្កាល។​ ហើយ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ​កំពុងតែ​សុំ​ខ្ចី​ប្រាក់​ពី​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI​ដើម្បី​យកមក​ដោះ​ស្រាយ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​របស់​ខ្លួន។ គួរ​កត់​សម្គាល់ថា​ ពាក្យ​ចចាមអារ៉ាម​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​កាលពី​ម្សិលមិញ​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​អស់​-៣,៦៤%។​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​Francfort ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​អស់​-២,៦%។​​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​Athènes​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​អស់​-៦,៦៨%។​​ នៅ​ទីក្រុង​ញីវយ៉ក​ធ្លាក់​ចុះ​អស់​-២,០២%។​ ចំណែកឯ​ ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​នៅ​ទីក្រុង​ម៉ាឌ្រីដ​នៃ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ​វិញ​ កាលពី​ម្សិល​មិញ​បាន​ដួល​ដាំដូង​បាត់​បង់​អស់​-៥,៤១%​ ហើយ​នៅ​ព្រឹក​ថ្ងៃ​ពុធ​នេះ​បាន​ស្រុត​ចុះ​អស់​-៣,២១%​បន្ថែម​ទៀត។ ដូច្នេះ​ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក​ដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​Athènes​រញ្ជួយ​កក្រើកទឹក​កក្រើកដី​បាន​រីក​រាល​ដាល​ដល់​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ​ ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល​ ហើយ​នៅ​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាងមុខនេះ​នឹង​អាច​រាលដាល​ដល់​ប្រទេស​អៀរឡង់​ ប្រទេស​អ៊ីតាលី​ផង​ទៀត។ រីឯ​ប្រាក់€​វិញ​ នៅ​ព្រឹក​ថ្ងៃ​ពុធ​នេះ​បាន​ធ្លាក់​ស្រុត​មក​នៅ​ក្រោម​១$៣០​សម្រាប់​១€​ ពោល​គឺ​ជា​លើក​ទី​មួយ​ហើយ​ដែល​ប្រាក់€​បាន​ស្រុត​ចុះ​ដល់​កម្រិត​សែនទាប​១$២៩​បែបនេះ​ ចាប់តាំងពី​ខែ​វិច្ឆិកា​ឆ្នាំ២០០៩​មក​ ដែលកាល​ណោះ​១€​ប្តូរបាន​ដល់ទៅ​១$៤៥។​ ដូច្នេះ​ឃើញថា​ ក្នុង​រយៈពេល​តែ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ប្រាក់€​បាន​ស្រុត​បាត់​បង់​តម្លៃ​របស់​ខ្លួន​អស់​ជាង១០%​ទៅហើយ។ ផែនការ​ជួយ​ប្រទេស​ក្រិក​ដែល​មាន​លក្ខខណ្ឌ​យ៉ាង​តឹងរ៉ឹង​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ដើម្បី​ជួយ​ស្ដារ​ស្ថានភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​នេះ។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​ក្រិក​មាន​បញ្ហា​ធំៗពីរ​គឺ​ទី១-​ប្រទេស​ក្រិក​មាន​ជាប់​ជំពាក់​បំណុល​គេ​យ៉ាង​ច្រើន​មហិមា។​ ទី២-​សេដ្ឋកិច្ច​ក្រិក​ខ្វះ​សមត្ថភាព​នឹង​ធ្វើការ​ប្រកួត​ប្រជែង​ជាមួយ​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ដទៃទៀត។​ ទាំង​នេះ​ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ក្រិក​ធ្លាក់​ខ្លួន​ហៀបនឹង​ធនក្ស័យ​ រក​ប្រាក់​បៀវត្សរ៍​បើក​ឲ្យ​អ្នក​រដ្ឋការ​របស់​ខ្លួន​សឹង​ពុំបាន។​ ដូច្នេះ​ គេ​ត្រូវ​តែ​ធ្វើការ​បន្តឹង​ក្នុង​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ ហើយ​និង​ជួយ​រៀបចំ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ឲ្យ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​ត្រឹមត្រូវ​ដើម្បី​ជួយ​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ជា​ប្រភព​នៃ​ការ​បង្ក​បង្កើត​ការងារ​ជូន​ប្រជាជន។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​មួយ​ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្រៅ​ផ្លូវការ​ឬ​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្មៅ​ងងឹត​ច្រើន​ ផែនការ​តឹងរ៉ឹង​របស់​អឺរ៉ុប​និង​FMI អាច​នឹង​ជួយ​ជំរុញ​ឲ្យ​រីក​រាល​ដាល​នូវ​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​គេ​ហៅថា​ក្រៅ​ផ្លូវការ។​ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI​បាន​សង្កត់​បញ្ជាក់​ពី​ការ​ចាត់​វិធានការ​ឲ្យ​បាន​ មុតមាំ​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​ការ​លួច​គេច​ពន្ធដារ​ហើយ​និង​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​ពុក​រលួយ។ ផែនការ​ដែល​មាន​លក្ខខណ្ឌ​យ៉ាង​តឹងរ៉ឹង​នេះ​គឺ​ធ្វើ​ឡើង​ដើម្បី​ជួយ​ស្ដារ​ស្ថានភាព​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ក្រិក។​ បើ​ប្រសិនជា​ប្រទេសក្រិក​ពុំ​ព្រម​អនុវត្ត​តាម​វិធានាការ​របស់​អឺរ៉ុប​និង​FMI ​ទេ​ នោះ​ពួកគេ​ច្បាស់​ជា​នឹង​ដើរចេញ​ពី​ប្រទេស​ក្រិក​ ទុក​ឲ្យ​ទីក្រុង​Athènes ​រិះរក​ដំណោះ​ស្រាយ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង​តាម​យថាកម្ម​របស់​ខ្លួន​ទៅចុះ។ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក​អាច​រីក​រាល​ដាល​ដល់​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ឯទៀតៗ​ ដូច​ជា​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ​ ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល​និង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ឯ​ទៀតៗ​បើ​ប្រសិន​ជា​គេ​ពុំ​មាន​ការ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង​ទេនោះ។ ហើយ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក្រិក​នេះ​ពុំ​អាច​រីក​រាល​ដាល​ដល់​ប្រទេស​អឹរ៉ុប​ធំៗ​ដូចជា​ប្រទេស​បារាំង​ឬ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ឡើយ៕ ='''អាស៊ាន​ពិបាក​នឹង​ដើរ​ដល់​សមាហរ័ណកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំង​ស្រុង'''= មហិច្ឆតា​របស់​ថ្នាក់ដឹកនាំ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​ជម្រុញ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​អាស៊ាន ដែល​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៧ ក្លាយ​ទៅ​ជា​សហគមន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន​នា​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាង​មុខ ដោយ​យក​គំរូ​តាម​សហភាព​អឺរ៉ុប។ បាន​ន័យ​ថា សមាជិក​អាស៊ាន​ទាំង​១០​ប្រទេស​ចង់​បាន​សមាហរ័ណកម្ម​ទាំង​ស្រុង​មួយ ដែល​មិន​ត្រឹម​តែ​មាន​ចរាចរណ៍​ទំនិញ​ដោយ​សេរី​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ក៏​នឹង​ត្រូវ​មាន​ដែរ ចរាចរណ៍​មូលធន និង​ចរាចរណ៍​ប្រជាជន​ដោយ​សេរី​នៅ​ក្នុង​លំហ​ដី​នៃ​អាស៊ាន​ទាំង​មូល។ ក៏​ប៉ុន្តែ នេះ​ជា​គោលដៅ​មួយ​ពិបាក​សែន​ពិបាក​នឹង​ទៅ​ដល់។ ម្យ៉ាង គឺ​មក​អំពី​បញ្ហា​ផ្ទៃ​ក្នុង​អាស៊ាន​តែ​ម្តង។ នៅ​ខ្វះខាត​ច្រើន​ណាស់​ហេដ្ឋា​រចនាសម្ព័ន្ធ ដូច​ជា​ផ្លូវ​ដែក ផ្លូវ​ថ្នល់ និង​ជើង​យន្តហោះ អន្តរប្រទេស ដែល​នឹង​អាច​បើក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​មាន​ចរាចរណ៍​មនុស្ស ទំនិញ និង​មូលធន ធំ​ទូលំ​ទូលាយ​នៅ​ក្នុង​ព្រំដែន​អាស៊ាន។ នេះ មិន​ទាន់​និយាយ​ដល់​ឧបសគ្គ​នយោបាយ​និង​រនាំង​ផ្នត់​គំនិត​ផង។ ឧទាហរណ៍ តើ​ខ្មែរ​ព្រម​ឲ្យ​ជនជាតិ​វៀតណាម ឬ​ក៍​ថៃ​ព្រម​ឲ្យ​ជនជាតិ​ខ្មែរ ចេញ​ចូល​ដោយ​សេរី ក្នុង​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​របស់​គេ​រៀងៗ​ខ្លួន​ដែរ​ឬ​ទេ? ពីព្រោះ ដើម្បី​ធ្វើ​អ៊ីចឹង​បាន វា​ទាល់​តែ​ពលរដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន​នីមួយៗ ចេះ​សម្លឹង​មើល​ឆ្ងាយ ឆ្ងាយ​ហួស​ពី​ព្រំដែន​របស់​ប្រទេស​ខ្លួន និង​ឆ្ងាយ​ហួស​ពី​ចក្ខុនិមិត្ត​ជាតិនិយម​ឬ​ជាតិនិយម​ជ្រុល ដើម្បី​ឱប​ក្រសោប​យក​ព្រំដែន​និង​ផល​ប្រយោជន៍​តំបន់។ ក៏​មាន​ដែរ​ ឧបសគ្គ​ម្យ៉ាង​ទៀតនៃ​សមាហរ័ណកម្ម​អាស៊ាន​ទាំងស្រុង​មួយ ដូច​គំរូ​សហភាព​អឺរ៉ុប នោះ​គឺ គម្លាត​សេដ្ឋកិច្ច និង​របប​នយោបាយ​ខុស​គ្នា​ខ្លាំង​ពេក រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​សមាជិក​ទាំង​ដប់។ តើ ដូចគ្នា​ត្រង់​ណា​ទៅ កម្រិត​ជីវភាព​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី ដែល​ម្នាក់ៗ​ទទួល​បាន​ជា​មធ្យមភាគ ប្រាក់​ចំណូល​ប្រចាំ​ឆ្នាំ ៣ ៥០០០ដុល្លារ និង​កម្រិត​ជីវភាព​ លំបាកលំបិន​មែនទែន​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ឡាវ? តើ ដូចគ្នា​ត្រង់​ណា​ទៅ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ឥណ្ឌូនេស៊ី​និង​របប​សឹក​ភូមា ឬ​ក៏​របប​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម និង​របប​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ភ្លឺស្វាង​សិង្ហបុរី? គឺ​គម្លាត​សេដ្ឋកិច្ច និង​របប​នយោបាយ​ខុស​គ្នា​ខ្លាំង​ពេក នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន​នេះ​ហើយ​ដែល​បង្ក​ជា​ឧបសគ្គ នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អាស៊ាន​និង​ប្រទេស​ធំៗ​ក្នុង​លោក។ ឧទាហរណ៍​ ជាក់​ស្តែង ក្រោយ​ពី​ការ​ចូល​ជា​ធរមាន​នៃ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ស្តី​ពី​ការ​ផ្តោះប្តូរ​ ពាណិជ្ជកម្ម​ដោយ​សេរី រវាង​ប្រទេស​ចិន​និង​អាស៊ាន​នៅ​ឆ្នាំ​២០១០​នេះ ស្រាប់​តែ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី ចេញ​មុខ​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើ​ការ​ចរចា​ឡើង​វិញ ពីព្រោះ​សមាជិក​អាស៊ាន​ដ៏​ធំ​ជាង​គេ​មួយ​នេះ ខ្លាច​បាត់បង់​ឧស្សាហកម្ម​ថ្មីថ្មោង​របស់​ខ្លួន។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ប្រទេស​ធំៗ​ក្នុង​លោក ចូលចិត្ត​ចរចា​ឬ​សន្ទនា​ជាមួយ​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន​នីមួយៗ ពីព្រោះ​វា​ស្រួល​ជាង​ចរចា​ជាមួយ​អង្គការ​អាស៊ាន​ទាំង​មូល ដោយ​ហេតុតែ​នៅ​ក្នុង​នោះ មាន​រដ្ឋាភិបាល​សមាជិក​ខ្លះ ដូច​យ៉ាង​ភូមា​ជា​ដើម​ដែល​អ្នក​ដឹកនាំ​បស្ចិម​លោក​ខ្លះ​មិន​ចង់​ជួប​មុខ។ ម្យ៉ាងទៀត បញ្ហាដែនដីរវាងរដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ានទាំងអស់ នៅមិនទាន់មានការឯកភាពឬស្រុះស្រួលគ្នាទាំងស្រុងនៅឡើយទេ។ ករណីនេះ នៅតែជាបញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាស់នៅឡើយរវាងប្រទេសកម្ពុជាជាមួយនឹងប្រទេសវៀតណាម ឬប្រទេសកម្ពុជាជាមួយប្រទេសថៃ និងមានប្រទេសមួយចំនួនទៀតដូចជា ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ាជាមួយនឹងប្រទេសថៃ ប្រទេសថៃជាមួយនឹងប្រទេសឡាវ ឬជាមួយនឹងប្រទេសសឹង្ហបុរីជាដើម។ នេះនៅមិនទាន់ពីបញ្ហាបំបែករដ្ឋនៅមីយ៉ាន់ម៉ា ឬនៅភីលីពីននៅឡើយទេរវាងក្រមឧទ្ទាមទ័ពប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល។ គឺ ​បញ្ហា និង​ឧបសគ្គ​ទាំងអស់​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​អ្នក​សង្កេតការណ៍​គ្មាន​សុទិដ្ឋិនិយម​ទាល់​តែ​សោះ ចំពោះ​ការ​បង្កើត​សហគមន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន​មួយ ឲ្យ​បាន​មុន​ឆ្នាំ​២០១៥៕ តែទោះបីជាយ៉ាងណា អាស៊ានបានដើរដល់ដំណាក់កាលមួយក្នុងការគិតគូរយ៉ាងខ្លាំងពីបញ្ហាសន្ដិសុខ វិបុលភាព និងវឌ្ឍនភាពនៃតំបន់ ដែលមានការរីកចម្រើនមួយគួរឱ្យកត់សម្គាល់ផងដែរ។ ការណ័នេះ វាបានធ្វើឱ្យអាស៊ានកាន់តែមានសម្លេង និងទឹកមាត់ប្រៃផងដែរចំពោះការងើបឡើងនៃប្រទេសមហាអំណាចតំបន់ដូចជាចិន ឥណ្ឌា​ ជប៉ុន នឹងអូស្ដា្រលីជាដើម។ ការវិលត្រឡប់មកកាន់តំបន់អាស៊ីឡើងវិញរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក វាបានបង្ហាញនូវកាលានុវត្ដភាពមួយសម្រាប់អាស៊ានក្នុងការទាញយកប្រយោជន៍ ក៏ដូចជាឱកាសដើម្បីពង្រឹងដល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងក្នុងការធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់​ ឱ្យកាន់តែមានភាពជឿជាក់ជាងមុន។ ==អាស៊ាន៖ ចលករ​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ និង​សមាហរណកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​អនាគត== អាស៊ាន​បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​ចម្បង​សម្រាប់​បុព្វហេតុ​សន្តិភាពក្នុង​​តំបន់។ ភាព​ខុសគ្នា​យ៉ាង​ច្រើន​អនេក​តែង​តែ​ស្ថិត​នៅ​ជាឧបសគ្គសម្រាប់​សមាហកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ទោះ​ជា​សម្រាប់​ពេលអតីតកាល បច្ចុប្បន្ន និង​អនាគត។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ ភាពជោគ​ជ័យនៃ​សន្តិភាព និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ​បាន​ផ្តល់​ឱ្យប្រជាជន​អាស៊ាន​ទាំង ៦០០លាន​នាក់​ នាល​ពេល​បច្ចុប្បន្ន អាច​ជា​មេរៀន​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ​មួយ​ដ៏​មាន​សារៈសំខាន់​សម្រាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ដោយ​សារ​ភាព​ចម្រុះ​ច្រើន​អនេកនៃបណ្ដា​ប្រជាជាតិ​ ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ភាគ​អាគ្នេយ៍ បើគេសួរ​ថា “តើ​តំបន់​មួយណា​លើភព​ផែនដី​នេះ អាច​នឹងត្រូវ​រងបរាជ័យ​មុន​គេ ​នៅពេលគេ​ចង់​បង្កើត​ជា​គម្រោង​​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ​ ទោះ​ជា​នៅ​អឺរ៉ុប អាមេរិក​ខាង​ជើង អាមេរិក​ឡាទីន ឬអាហ្រិក?” ​ នោះ​គេ​អាច​​ឆ្លើយ​បានភ្លាម​ថា “​តំបន់អាស៊ី​​អាគ្នេយ៍”។ ផ្ទុយ​ពីការរំពឹង​ទុក​ទាំង​ស្រុង​ ក្រោយ​ខួប​កំណើត​ឆ្នាំទី៥១របស់​ខ្លួន អាស៊ាន​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​តំបន់​ជោគជ័យ​បំផុត​ទីពីរ របស់​ពិភពលោក បន្ទាប់ពីគម្រោង​សហភាពអឺរ៉ុប។ អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះបាន​ក្លាយ​ជាចលករ​មួយ​ដ៏​ចម្បង​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ នា​ពេល​កន្លង​មក និងហើយសម្រាប់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន និង​​អនាគត​ តំបន់មួយ​នេះ​នឹងក្លាយ​ជា​ដែន​ដី​នៃ​កំណើន​ និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច បើ​ទោះ​បីជា ​សមាហរណកម្ម​នយោបាយ​ហាក់​​គ្មាន​ពន្លឺ។ ='''Google ដកខ្លួនចេញ​ពី​ចិន៖ តើ​អ្នកណា​ខាត អ្នកណា​ចំណេញ?'''= កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៦ ក្រុមហ៊ុន Google បាន​បោះជំហាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ចិន ដែល​ជាទីផ្សារ​អ៊ីនធ័រនែត​ធំជាង​គេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក ដោយ​​មាន​អ្នកប្រើ​អ៊ីនធ័រនែត​រហូត​​ដល់​ទៅ​ជាង ៧០០​លាន​នាក់។ ដើម្បី ​បាន​ចូល​ទៅ​រកស៊ី នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ក្រុមហ៊ុន Google បាន​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​​ល័ក្ខខ័ណ្ឌ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ចិន គឺ​ត្រូវ​ធ្វើ​ចម្រោះ​រាល់​ព័ត៌មាន​ នៅ​លើ​​វែបសៃត៍​ Google ជា​ភាសា​ចិន ដោយ​មិនត្រូវ​បញ្ចេញ​ព័ត៌មាន​ណា ដែល​មានន័យ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ឡើយ។ ការសម្រេច​​ចិត្ត​របស់ Google ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ចម្រោះ​ព័ត៌មាន​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការរិះគន់​​យ៉ាងខ្លាំងក្លា ជាពិសេស ពីសំណាក់​សកម្មជន​សិទ្ធិមនុស្ស នៅទូទាំង​ពិភពលោក។ គេនាំ​គ្នា​រិះគន់​ថា Google គិត​តែ​រឿងចំណេញ​លុយ ដោយ​គ្មាន​ឧត្តមគតិ។ ៤​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​ បាន​ពុះពារ​ ជ្រៀតចូល​ក្នុង​ទីផ្សារ​ចិន ដោយ​ត្រូវប្រឈមមុខ​នឹង​ការរិះគន់​ពីគ្រប់ទិសទី ស្រាប់តែ​​ នៅពេលនេះ Google បែរជា​ប្រកាស​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​​ចិន​ទៅវិញ។ តើ​មក​ពី​ហេតុអ្វី? មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការបិទ​វែបសៃត៍​ជាភាសាចិន​នេះ វែបសៃត៍​របស់ Google ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការវាយប្រហារ​​ពី​សំណាក់​ចោរ​អ៊ីនធ័រនែត (Hacker) ដែល​​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ចិន។ ការ​វាយប្រហារ​នេះ គឺ​សម្តៅ​លើ​​អ៊ីមែល​របស់​សកម្មជន​សិទ្ធិមនុស្ស​ ដែល​​តែងតែ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាលចិន។ Google ក៏​បាន​ទាមទារ​ចរចា​ឡើង​វិញ ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន ដើម្បី​សុំ​បញ្ឈប់​ការ​ធ្វើ​ចម្រោះ​ព័ត៌មាន។ ប៉ុន្តែ ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​មិនព្រម ទើប​ Google ប្រកាស​បិទ​​វែបសៃត៍​តែ​ម្តង។ ការ​​រើបម្រះ​ពី​ក្រញាំដៃ​ដែក​របស់​រដ្ឋាភិបាលចិន​នេះ អាចធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Google ស្តារ​មុខមាត់​របស់​ខ្លួន​ឡើងវិញ​បាន ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​បានគេចោទ​ថា​សុខចិត្ត​ជួយ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន ​រំលោភលើ​​សិទ្ធិសេរីភាព​ខាង​ព័ត៌មាន ដើម្បី​តែ​លុយ។ ប៉ុន្តែ សំណួរ​សួរថា តើ​​ក្រុមហ៊ុន Google ត្រូវ​បង់ថ្លៃ​ប៉ុណ្ណា ដើម្បី​មុខមាត់នេះ? បើ​និយាយ​ពី​ប្រាក់ចំណូល ការបិទវែបសៃត៍​ជាភាសា​ចិន នៅពេលនេះ មិន​ធ្វើ​ឲ្យ Google ខាតបង់​ច្រើន​ប៉ុន្មានទេ។ ប្រាក់ចំណូល​ប្រចាំឆ្នាំ​របស់​ Google ដែល​បាន​ពីទីផ្សារ​ចិន មានប្រមាណ​តែ ២% ប៉ុណ្ណោះ ធៀប​នឹង​ប្រាក់​ចំណូលសរុប នៅទូទាំងពិភពលោក (គិតជា​ទឹកប្រាក់​ គឺ​មាន​ប្រមាណ ៥០០​លាន​ដុល្លារ)។ ក្នុង​​ចំណោម​ប្រាក់ចំណូល​​ទាំង ៥០០​លាន​ដុល្លារ មានតែ​មួយ​ផ្នែក​តូចប៉ុណ្ណោះ ដែល​មាន​មកពី​​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម នៅ​លើ​វែបសៃត៍ Google ជាភាសា​ចិន។​​ ប្រាក់​ចំណូល​មួយផ្នែក​ធំ គឺ​​បាន​មក​ពី​ការ​​លក់​សេវា​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុនចិន ប៉ុន្តែ ផ្សព្វផ្សាយ នៅលើ​វែបសៃត៍​ជាភាសា​អង់គ្លេស ( Google.com)។ បើទោះជា​​បាន​បិទ​វែបសៃត៍​ជាភាសា​ចិន​ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុមហ៊ុន Google នៅតែបន្ត​ទុក​ការិយាល័យ​របស់ខ្លួន នៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ដដែល ដើម្បី​បន្ត​លក់​សេវា​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម លើ​វែបសៃត៍ ជាភាសា​អង់គ្លេស ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ ដូច្នេះ ការបិទ​វែបសៃត៍​ជាភាសាចិន (Google.cn) នេះ នឹង​មិនធ្វើ​ឲ្យ Google បាត់បង់​ប្រាក់​ចំណូលច្រើន​​ប៉ុន្មាន​ទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល Google ត្រូវ​ខាតបង់ គឺ​ការបាត់បង់​ឱកាស ទៅថ្ងៃអនាគត ក្នុងការ​​​ទាញ​យក​ផលចំណេញ​ពី​ទីផ្សារ​អ៊ីនធ័រនែត​ចិន ដែល​ជា​ទីផ្សារ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​សក្តានុពល​ធំធេង ព្រោះ​ជា​ទីផ្សារ ដែល​ចេះតែ​បន្ត​កើនឡើង​ទ្វេគុណ ពី​មួយ​ឆ្នាំ ទៅ​មួយ​ឆ្នាំ។ រដ្ឋាភិបាល​​ចិន​ក៏​ជា​អ្នកខាតបង់​ដ៏ធំ​ដែរ ពីការ​ដកខ្លួន​របស់ Google នេះ។ ការ​ណ៍​ដែល​ Google បិទវែបសៃត៍ ក្នុង​ហេតុផល​ថា​ ​មកពី​រដ្ឋាភិបាលចិន​​បំបិទសិទ្ធិសេរីភាព​សារព័ត៌មាន​បែបនេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាក់មុខបាក់​មាត់​មិនតិច​នោះទេ។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ចិន​​បាន​បញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម ដោយ​បង្ហាញ​នូវ​ការខឹង​សម្បារ​យ៉ាងខ្លាំង​ចំពោះ​ការសម្រេច​របស់ Google នេះ។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រោយ​ពី​បិទវែបសៃត៍​នៅចិន Google បាន​សម្រេច​បង្វែរ​ការ​ស្វែងរក​ព័ត៌មាន ពីសំណាក់​ប្រជាជន​ចិន ឲ្យ​ទៅ​​វែបសៃត៍ នៅ​ហុងកុងវិញ ដែល​ជា​វែបសៃត៍​ជា​ភាសា​ចិន​ដែរ ប៉ុន្តែ គ្មាន​កាតព្វកិច្ច​ធ្វើ​ចម្រោះ​ព័ត៌មាន។ នេះ​មានន័យថា ចាប់ពីពេលនេះ​ទៅ រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ត្រូវ​តែ​ស្វែងរក​មធ្យោបាយ ធ្វើ​ចម្រោះ​ព័ត៌មាន​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ដើម្បី​រារាំង កុំ​ឲ្យ​​​​ពលរដ្ឋ​ចិន អាច​ចូល​ទៅមើល​​ព័ត៌មាន នៅ​លើ​វែបសៃត៍​ Google ហុងកុង​បាន។ អ្នក​ទទួល​ខាតបង់​មួយ​ទៀត គឺ​បុគ្គលិក​របស់ Google ដែល​​នឹង​ត្រូវប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​បាត់បង់​ការធ្វើ។ នៅចិន Google មាន​បុគ្គលិក​សរុប​ ប្រមាណ ៧០០​នាក់។ ថ្វីដ្បិត​តែ Google មិនបិទ​ទ្វារ​ក្រុមហ៊ុន​របស់ខ្លួន​ទាំងស្រុង ក៏ប៉ុន្តែ ​បុគ្គលិក​មួយ​ផ្នែក​នឹង​ត្រូវ​​បាត់បង់​ការងារ។ ចំណែក​មួយផ្នែកផ្សេង​ទៀត នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​បាត់បង់​ការងារ​ធ្វើ​ដែរ ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត ប្រសិន​បើ​មុខជំនួញ​របស់ Google ដែល​នៅសេសសល់ ដំណើរការ​ទៅ​មិន​ល្អ។ អ្នកដែល​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ខាតបង់ ពី​ការ​ដកខ្លួន​របស់ Google មួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន ដែល​ជា​ដៃគូ ធ្លាប់​រកស៊ី ជាមួយ Google នៅ​ចិន ដែល​នឹង​ត្រូវ​​បាត់បង់​ប្រាក់ចំណូល ពី​ការ​ធ្វើ​ជំនួញ​ជាមួយ​ Google ។ ចំណែក​អ្នក​ដែល​ទទួល​ផលចំណេញ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បណ្តា​ក្រុមហ៊ុន ដែល​ជា​គូប្រជែង​របស់​ Google នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ចិន និង​សកម្មជន​សិទ្ធិមនុស្ស​ ដែល​តែងតែ​ទាមទារ​កុំ​ឲ្យ​ Google ​ជួយ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ ធ្វើ​ចម្រោះ​ព័ត៌មាន៕ ='''អាស៊ីអាគ្នេយ៍​កំពុង​សម្លឹង​ឃើញ​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ '''= ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទំាង ១០ ស្ថិត​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅ​មិន​ទាន់​មាន​​ប្រទេស​ណា​មួយ​បំពាក់​ដោយ​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​ដើម្បី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទេ។ រហូត​មក​ទល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ប្រទេស​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​បាន​ពឹង​ផ្អែក​ទំាង​ស្រុង​លើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​បាន​មក​ពី​ធ្យូងថ្ម និង​វារីអគ្គិសនី។ ប៉ុន្តែ​បញ្ហា​នៅ​ត្រង់​ថា ជា​មួយ​នឹង​ការ​កើន​ឡើង​នៃ​តម្រូវការ​ប្រចំា​ថ្ងៃ ថាមពល​បាន​មក​ពី​ប្រភព​ធម្មជាតិ​ទំាង​នោះ ពិត​ជា​មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ទេ។ មួយ​វិញ​ទៀត មាន​ប្រភព​ធម្មជាតិ​ខ្លះ ដូច​យ៉ាង​ធ្យូងថ្ម ក៏​ចេះ​តែ​ស្បើយ​ទៅៗ​ដែរ។ គឺ​នៅ​ត្រង់​ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ជម្រុញ​ឲ្យ​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​បន្ត​ស្វែង​រក​ប្រភព​ថាមពល​ថ្មី ដើម្បី​យក​ទៅ​ចិញ្ចឹម​បំប៉ន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន ព្រោះ​ថា អគ្គិសនី គឺ​ជា​ថាមពល​មួយ​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន​ក្នុង​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេសជាតិ។ បើ​យើង​និយាយ​តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក តម្រូវការ​ថាមពល​អគ្គិសនី​នឹង​ត្រូវ​កើន​ប្រមាណ ២,៤% ក្នុង​មួយ​ឆ្នំា ចាប់​ពី​ពេល​នេះ​រហូត​ដល់​ឆ្នំា ២០៣០។ ចំណែក​ឯ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ផ្សេង​ទៀត​វិញ តម្រូវការ​ថាមពល​អគ្គិសនី​មាន​កំណើន​ប្រមាណ​តែ ១,១% ប៉ុណ្ណោះ។ « ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ » គឺ​ជា​ប្រភព​ថាមពល​ថ្មី​ដែល​ប្រទេស​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយ​ចំនួន​ចង់​បាន។ « ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ » ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​ថា ជា​ប្រភព​ថាមពល​កំពុង​ពេញ​និយម និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្ពស់។ មែនទែន​ទៅ ថាមពល​បាន​មក​ពី​នុយក្លេអ៊ែរ​មិន​មែន​ជា​រឿង​ថ្មី​ទេ មាន​ប្រទេស​លោក​ខាង​លិច​មួយ​ចំនួន ដូច​យ៉ាង​អាមេរិក ឬ​ប្រទេស​បារំាង បាន​បំពាក់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​តំាង​ពី​យូរ​មក​ហើយ។ នៅ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​ចំនួន​ក៏​មាន​បំពាក់​ដែរ ដូច​យ៉ាង​កូរ៉េខាងត្បូង ជប៉ុន និង​ប្រទេស​ចិន។ ចិន​ដែល​មាន​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​ចំនួន ១១ និង​កំពុង​​សាងសង់​ចំនួន ២០​បន្ថែម​ទៀត។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​វិញ នា​ពេល​ថ្មីៗ​កន្លង​ទៅ​នេះ ឥណ្ឌា​ទើប​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជា​មួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក ដោយ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីនតោន​​យល់​ព្រម​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ទីក្រុង New Delhiនូវ​ម៉ាស៊ីន​ប្រតិករ​នុយក្លេអ៊ែរ គ្រឿង​បញ្ឆេះ​នុយក្លេអ៊ែរ​​បម្រើ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល ព្រម​ទំាង​បច្ចេកវិជ្ជា។ ក្រឡេក​មក​មើល​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​វិញ​ម្តង មាន​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​កំពុង​សាងសង់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល និង​មួយ​ចំនួន​ទៀត​បាន​ផ្តើម​សិក្សា​ពី​សមត្ថភាព និង​លទ្ធភាព​ក្នុង​ការ​បំពាក់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល។ វៀតណាម គឺ​ជា​ប្រទេស​មុន​គេ​ក្នុង​តំបន់​ដែល​នឹង​ផ្តើម​ដាក់​ឲ្យ​ដំណើរការ​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​មួយ​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​កំលំាង ៤០០០ Mégawatte នៅ​ឆ្នំា ២០២០ ខាង​មុខ។ គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា​កាល​ពី​ខែ​វិច្ឆិការ ឆ្នំា ២០០៩ កន្លង​ទៅ រដ្ឋសភា​វៀតណាម​បាន​យល់​ព្រម​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​សាងសង់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​ចំនួន ៤ ដោយ​ត្រូវ​ចំណាយ​ប្រាក់​ពី ១១ពាន់លាន ទៅ ១៨ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ បន្ទាប់​មក​នៅ​ឆ្នំា ២០២១ មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​របស់​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​ក៏​អាច​នឹង​ផ្តើម​ដំណើរការ​ដែរ។ ចំពោះ​ប្រទេស Singapour បាន​ផ្តើម​សិក្សា​ពី​សមត្ថភាព​​របស់​ខ្លួន។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី និង​ប្រទេស​ថៃ​វិញ បាន​ផ្តើម​ពិនិត្យ​មើល​លើ​លទ្ធភាព និង​ទីតំាង​ដែល​ត្រូវ​សាងសង់។ និយាយ​ជា​រួម​ទៅ អ្វី​ដែល​ជា​ចំណោទ​របស់​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ក្នុង​ការ​បំពាក់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល មិន​មែន​ស្ថិត​នៅ​លើ​លទ្ធភាព និង​សមត្ថភាព​នោះ​ទេ។ សំខាន់ គឺ​ស្ថិត​នៅ​លើ​ទីតំាង​ភូមិសាស្រ្ត បញ្ហា​សន្តិសុខ និង​បទពិសោធន៍​ស្តីពី​នុយក្លេអ៊ែរ។ ការ​ស្វែង​រក​ថាមពល​ដោយ​ប្រើ​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់ និង​ការ​គ្រប់​គ្រង​ត្រឹមត្រូវ។ មួយ​វិញ​ទៀត អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ជា​តំបន់​មួយ​ដែល​ច្រើន​កើត​មាន​គ្រោះ​ធម្មជាតិ ដូច​យ៉ាង​គ្រោះ​រញ្ជួយដី និង​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ជា​ដើម។ ទំាង​នេះ​សុទ្ធសឹង​ជា​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ក្រុម​អ្នក​ឯកទេស​នុយក្លេអ៊ែរ។ បើ​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ត្រឹមត្រូវ នុយក្លេអ៊ែរ​នឹង​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ច្រើន​ក្នុង​វិស័យ​ថាមពល តែ​ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ វា​ក៍​អាច​បង្ក​ចេញ​នូវ​​គ្រោះ​មហន្តរាយ​យ៉ាង​ធំធេង​ដែរ។ ក្រុម​អ្នក​ឯកទេស​នុយក្លេអ៊ែរ​មិន​បាន​ជំទាស់​នឹង​បំណង​ចង់​បំពាក់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ក្នុង​គោលដៅ​ស៊ីវិល​របស់​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ទេ តែ​បាន​ផ្តល់​ជា​អនុសាសន៍​មួយ​ចំនួន​ដូច​យ៉ាង បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ច្បាប់​មួយ​ច្បាស់លាស់​ស្តីពី​នុយក្លេអ៊ែរ។ អ្វី​ដែល​ត្រូវ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​នោះ គឺ​ជៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មហិច្ឆតា​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​មហិច្ឆតា​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា ពិសេស ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កុំ​ឲ្យ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក្លាយ​ជា​អាវុធ​នៃ​ការ​ប្រជែង​កំលំាង​គ្នា​នៅ​ក្នុង​តំបន់។ ='''ចិន និង អាមេរិក សម្លឹង​មើល​គ្នា​យ៉ាង​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក '''= អធិករណ៍​ជាយថាហេតុ នា​អនាគត​ខាង​មុខ រវាង​សហរដ្ឋអាមេរិក​និង​ចិន អាច​នឹង​កើត​ចេញ​ពី​ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា​រវាង​កងទ័ព​ជើង​ទឹក​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង ចិន​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្កើន​វត្តមាន​ព្រម​ទាំង​សកម្មភាព​នៃ​កងទ័ព​ជើង​ទឹក​ នៅ​លើ​ផ្ទៃ​នៃ​បណ្តា​សមុទ្រ​ជិត​និង​ជុំវិញ​ប្រទេស​ខ្លួន។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង​ទៀត កងទ័ព​អាមេរិក​ពិសេស​កងទ័ព​ជើងទឹកដែល​ឈរ​ជើង​នៅ​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ ក៏​កំពុង​និង​បន្ត​បង្កើន​សកម្មភាព​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដែរ។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ ចិន​បាន​ចាយ​ប្រាក់​ជា​ច្រើន​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​ធ្វើ​នវូបនីយកម្ម​ទៅ​លើ​កងទ័ព​ជើងទឹក​របស់​ខ្លួន។ ពី​អំណើះ​ត​ទៅ ចិន​មាន​នាវា​មុជ​ទឹក ដែល​បំពាក់​ទៅ​ដោយ​មីស្ស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​នា​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាង​មុខ ចិន​នឹង​មាន​នាវា​ផ្ទុក​យន្តហោះ​ទៀត​ផង។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដូច​ដែល​របាយការណ៍​មួយ​របស់​មន្ទី​របញ្ចកោណ​អាមេរិក​បាន​គូស​បញ្ជាក់​កាល​ពី​ដើម​សប្តាហ៍​អ៊ីចឹង ចិន​មាន​មហិច្ឆតា​ពង្រីក​ដែន​អំណាច​និង​ដែន​ប្រមាញ់​របស់​ខ្លួន​ទៅ​ឲ្យ​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ ក្នុង​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ទាំង​អម្បាលម៉ាន​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៅ​ប៉ែក​អាគ្នេយ៍ និង​នៅ​ប៉ែក​ខាងកើត​នៃ​ប្រទេស។ ជាក់ស្តែង កន្លង​ទៅ​ថ្មីៗ​នេះ នាវា​ចម្បាំង​របស់​ចិន​បាន​ចូល​ទៅ​ជិត​មែន​ទែន ជិត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន ជាហេតុ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​តូក្យូ​ភិតភ័យ​និង​ស្រែក​តវ៉ា។ ទន្ទឹម​ជាមួយ​គ្នា​នេះ សហរដ្ឋអាមេរិក បាន​ប្រមូល​នាវា​មុជទឹក​ដែល​មាន​តួនាទី​ខាង​វាយលុក ព្រម​ទាំង​នាវា​ចម្បាំង​ជា​ច្រើន​គ្រឿង មក​ដាក់​ជិត​មូលដ្ឋាន​យោធា​របស់​ខ្លួន​នៅ​ប្រទេស​ជប៉ុន​និង​នៅ​កោះ​Guam។ គឺ​ចលនា​កាន់​តែ​មមាញឹក​នៃ​កងទ័ព​របស់​មហាយក្ស​ទាំង​ពីរ នៅ​ក្នុង​ដែន​ទឹក​តែ​មួយ​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​អ្នកសង្កេតការណ៍​កាន់​តែ​បារម្ភ បារម្ភ​ក្រែង​មាន​ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា នៅ​ថ្ងៃ​ណា​មួយ។ ចំពោះ​អ្នកឯកទេស​នៃ​បញ្ហា​ចិន​នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏​ដូច​អ្នកឯកទេស​នៃ​បញ្ហា​អាមេរិក​នៅ​ប្រទេស​ចិន ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​រវាង​កង​ទ័ព​ជើង​ទឹក​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​អាច​កើត​ឡើង​គ្រប់​ពេល​វេលា។ ពីព្រោះ កងទ័ព​អាមេរិក​និង​កងទ័ព​ចិន​អស់​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា តាំង​ពី​ខែ​មករា​ដើម​ឆ្នាំ​២០១0​ម្ល៉េះ គឺ​តាំង​ពី​អាមេរិក​បាន​សម្រេច​លក់​អាវុធ​ទៅ​ឲ្យ​កោះ​តៃវ៉ាន់​រួច​មក និង​ពីព្រោះ​កងទ័ព​នៃ​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​គ្មាន​ចក្ខុនិមិត្ត​រួម​គ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់​នាវាចរណ៍។ សម្រាប់​សហរដ្ឋអាមេរិក ការ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​នៅ​លើ​ដែន​ទឹក​អន្តរជាតិ និង​ការ​បន្ត​ឃ្លាំ​មើល​ដែន​ទឹក​ដែល​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​របស់​អន្តរជាតិ គឺ​ជា​សិទ្ធិ​សេរីភាព​របស់​គេ។ គឺ​នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ហើយ បាន​ជា​កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី​៨​សីហា​កន្លង​ទៅ​នេះ នាវា​ផ្ទុក​យន្តហោះ​មួយ​គ្រឿង​របស់​អាមេរិក បាន​ទៅ​ប្រទេស​វៀតណាម ដោយ​បាន​ចូល​ទៅ​ចត នៅ​ម្តុំ​ទីប្រជុំ​កោះ​Paracel ដែល​ជា​តំបន់​ប្រទាញ​ប្រទង់​គ្នា​រវាង​ចិន​និង​វៀតណាម។ រី​ឯ​សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន​វិញ កងទ័ព​អាមេរិក​គ្មាន​សិទ្ធិ​ចូល​មក​ក្នុង​ដែន​ទឹក ដែល​ជាទី​ជម្លោះ​រវាង​ចិន​និង​ប្រទេស​ដទៃ​ណា​មួយ​ផ្សេង​ទេ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ចិន​ក៏​មិន​សុខចិត្ត​ឲ្យ​មាន​ដែរ រាល់​សមយុទ្ធ​ដែល​ធ្វើ​ឡើង នៅ​ជិត​ព្រំដែន​គោក​ឬ​ព្រំដែន​ទឹក​ជាមួយ​ប្រទេស​ខ្លួន ដូច​ដែល​ម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់​បាន​និយាយ​ថា« យើង​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​គេ​ចូល​មក​ដេក​ស្រមុក​នៅ​ជិត​គ្រែ​របស់​យើង​ទេ»។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​ប្រឆាំង​នឹង​សមយុទ្ធ​រួម​គ្នា​រវាង​អាមេរិក​និង​កូរ៉េខាងត្បូង ម្តុំ​សមុទ្រ​លឿង នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​តែ​៥០០គ.ម ប៉ុណ្ណោះ​ពី​ទីក្រុង​ប៉េកាំង។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទាំង​សហរដ្ឋអាមេរិក និង​ទាំង​ប្រទេស​ចិន គ្មាន​បំណង​បង្ក​រឿង​និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​ឧប្បត្តិហេតុ​យោធា​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទេ។ ចំពោះ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង រាល់​ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​ជាមួយ​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចខាត​មហិច្ឆតា​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន។ ចំពោះ​អាមេរិក​វិញ រាល់​ឧប្បត្តិហេតុ​យោធា​ជាមួយ​ចិន​នៅ​ក្នុង​តំបន់ អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រែប្រួល​ស្ថានភាព​Statut Quo មួយ​ដែល​ខ្លួន​ទាញ​បាន​ផល​ចំណេញ​ផ្នែក​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​មួយ​តានតឹង ដ្បិត​ជា​សង្គ្រាម​ចិត្តសាស្រ្ត​និង​ជា​ការ​សម្ញែង​ឫទ្ធិ​យោធា​ដាក់​គ្នា​រវាង​អាមេរិក​និង​ចិន ការ​ប៉ះទង្គិច​គ្នា​រវាង​កង​ទ័ព​ជើង​ទឹក​របស់​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​អាច​កើត​មាន​ឡើង​ដោយ​ចៃដន្យ​គ្រប់​ពេល​វេលា៕ ='''ចិន និង​វៀតណាម​៖ មូលហេតុ​នៃ​ការមិន​ទុកចិត្ត​គ្នា '''= ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា ចិន និង​វៀតណាម​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ប្រឹងប្រែង​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​គ្នា​មាន​លក្ខណៈ​រឹងរឹត​តែ​ប្រសើរ​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ទៅ​មួយ​ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​ធំ​នៃ​សុឆន្ទៈ​រួម​នេះ គឺ​មក​ពី​ប្រទេស​ជិត​ខាង​ភូមិផង​របង​ជាមួយ​ទាំង​ពីរ​នេះ ត្រូវ​ការបង្កើន​ការផ្តោះប្តូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​រវាង​គ្នា នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ​ដែល​មាន​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លាំងក្លា និង​នៅ​ក្នុង​សម័យ​មួយ​ដែល​សេដ្ឋកិច្ច​ជា​គ្រឹះ​នៃ​ចំណង​រវាង​ប្រទេស​មួយ និង​ប្រទេស​មួយ​ទៀត។ រីឯ​មូលហេតុ​ធំ​មួយ​ទៀត​នៃ​ការខិតខំ​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា​រវាង​ចិន និង​វៀតណាម គឺ​មក​ពី​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ប្រកាន់​លទ្ធិ​នយោបាយ​មួយ​ដូច​គ្នា ទោះ​បី​ជា​នៅ​ក្នុង​អតីតកាល​មិន​ជា​ឆ្ងាយ​ប៉ុន្មាន ចិន​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​ជា​សត្រូវ​នឹង​គ្នា​ក៏​ដោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយហេតុ​តែ​កត្តា​ភូមិសាស្រ្ត និង​ទម្ងន់​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន និង​វៀតណាម មិន​អាច​មាន​លក្ខណៈ​ប្រសើរ​បរិសុទ្ធ និង​ឋិតថេរ​យូរលង់​បាន​ឡើយ។ ព្រំដែន​រវាង​ចិន និង​វៀតណាម​ដែល​មាន​ប្រវែង​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​១ ៥០០គ.ម គឺ​ជា​កត្តា​មួយ​ដែល​ទាំង​ប៉េកាំង និង​ទាំង​ហាណូយ​មិន​អាច​មើល​ចន្លោះ​បាន។ ថ្នាក់​ដឹកនាំ​វៀតណាម​គ្រប់​សម័យ​កាល ដឹង​ថា ឯករាជភាព និង​សន្តិសុខ​នៃ​មាតុភូមិ អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ស្ថានភាព​នៃ​ទំនាក់ទំនង​របស់​ប្រទេស​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​ចិន។ នៅ​ខាង​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​វិញ ជា​ពិសេស​ពី​ទសវត្សរ៍​ទី​៥០​ដល់​ដើម​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០ គេ​តែងតែ​ចាត់​ទុក​វៀតណាម​ថា ជា​ច្រក​សំខាន់​ជាង​គេ​ទៅ​កាន់​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេង​នៃ​ជ្រោយ​ឥណ្ឌូចិន។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​បាន​ជា ម៉ៅ សេទុង ធ្លាប់​បាន​និយាយ​ថា អ្នក​ណា​ក្តាប់​វៀតណាម​បាន នៅ​លើ​វិស័យ​យោធា និង​នយោបាយ អ្នក​នោះ​ក្តាប់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំង​មូល​បាន។ គឺ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​សម័យ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់ ទីក្រុង​ហាណូយ​បាន​បែរ​ទៅ​ចូល​ដៃ​ជាមួយ​សហភាពសូវៀត ដើម្បី​រក្សា និង​ការពារ​ឯករាជភាព​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន នៅ​ចំពោះមុខ​មហាយក្ស​ចិន។ យ៉ាង​ណាមិញ ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​សព្វថ្ងៃ​ប្រហែល​ជា​ពុំ​មាន​គំនិត​ដូច​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​សម័យ​មុន​ទេ ពីព្រោះ​ឥឡូវ ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ចាត់​ទុក​ព្រំដែន​ជាមួយ​វៀតណាម​ថា ជា​កត្តា​ដែល​កំណត់​ស្ថិរភាព​ក្នុង​តំបន់ និង​ថា ស្ថិរភាព​ក្នុង​តំបន់​កំណត់​ការអភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​ចិន និង​វៀតណាម​បាន​សម្រេច​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​ព្រំដែន​គោក​ជាមួយ​គ្នា នៅ​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៩៩។ ក៏ប៉ុន្តែ​ចង់ ឬ​មិន​ចង់ នៅ​ក្នុង​ចក្ខុនិមិត្ត​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​របស់​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន វៀតណាម​រួម​ជាមួយ​ឥណ្ឌូនេស៊ី និង​ច្រក​សមុទ្រ​មួយ​ចំនួន​ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឋិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ​សែន​សំខាន់ ពីព្រោះ​វា​ឋិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ផ្លូវ​ទឹក ពី​ភូមិភាគ​ដើម​បូព៌ា​ឆ្ពោះ​ទៅ​ប្រទេស​ចិន និង​ទៅ​កាន់​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​ដទៃ​ផ្សេង។ គឺ​នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ហើយ បាន​ជា ចិន​មិន​ព្រម​ធ្វើ​សម្បទាន​ឲ្យ​វៀតណាម​ដាច់ខាត ក្នុង​សំណុំរឿង​ទីប្រជុំកោះ Paracels និង Spratly ដែល​ឋិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​ចិន។ ក្រៅ​ពី​កត្តា​ភូមិសាស្រ្ត ក៏​មាន​ដែរ​ទម្ងន់​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​មិន​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន និង​វៀតណាម​មាន​លក្ខណៈ​ប្រសើរ​បរិសុទ្ធ​និង​ឋិតថេរ​យូរលង់​បាន​ឡើយ។ ជា​ទូទៅ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​និង​ជនជាតិ​វៀតណាម​មិន​ដែល​ទុក​ចិត្ត​ចិន​ទេ ពីព្រោះ​ចិន​ធ្លាប់​បាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​វៀតណាម ពិសេស​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នៃ​ប្រទេស ជាង​២​ពាន់​ឆ្នាំ។ ឥទ្ធិពល​ដោយ​ចំពោះ និង​ដោយ​ប្រយោល​របស់​ចិន​បាន​គ្រប​ដណ្តប់​មក​លើ​វៀតណាម​រហូត​ដល់​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​បាន​ជា​ជនជាតិ​វៀតណាម ជា​ពិសេស​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស ចេះ​តែ​មាន​អាម្មណ៍​ថា ចិន​បាន​ដើរ​ខ្សែ​លើ​ប្រទេស​វៀតណាម នៅ​ក្នុង​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​ដោះស្រាយ​ទំនាស់​ព្រំដែន​គោក​ក៏​ដូច​ជា​ព្រំដែន​ទឹក។ ថ្មីៗ​កន្លង​ទៅ​នេះ បញ្ញវន្ត អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត នាយ​ទាហាន និង​ប្រមុខ​សាសនា​កាតូលិក​វៀតណាមមួយ​ចំនួន​បាន​រិះគន់​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ទៅ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ទីក្រុង​ហាណូយ ដែល​បាន​បើក​ដៃ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​មួយ​ចូល​មក​ជីក​យក​ថ្ម​bauxite នៅ​ក្នុង​តំបន់​ខ្ពង់រាប ប៉ែក​កណ្តាល​នៃ​ប្រទេស។ សូម្បី​តែ​ឧត្តមសេនីយ៍​ហ្ស៊ីយ៉ាប(Giap) ដែល​ជា​វីរបុរស​បដិវត្ត​វៀតណាម សមមិត្ត​រួម​អាវុធ​របស់​ហូ ជីមិន(Ho Chi Minh) និង​ដែល​សព្វថ្ងៃ​មាន​អាយុ​៩៩​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​ក៏​បាន​ផ្ញើ​លិខិត​ជា​ច្រើន​ច្បាប់​ទៅ​ឲ្យ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ទីក្រុង​ហាណូយ ដោយ​បាន​គូស​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ទទូច​ថា ការ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចិន​ចូល​មក​ជីក​យក​ថ្មBauxite នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម គឺ​ជា​កំហុស​មួយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ។ គឺ​ទម្ងន់​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដែល​បន្ត​លង​អារម្មណ៍​ប្រជាជាតិ​វៀតណាម​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ហើយ ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​ទីក្រុង​ហាណូយ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ជានិច្ច និង​ឆ្លៀត​ពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​នយោបាយ​និង​យោធា​ជាមួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុង​គ្រា​នេះ។ សរុប​មក​វិញ នៅ​ក្នុង​នយោបាយ​ការបរទេស​របស់​ខ្លួន ថ្នាក់ដឹកនាំ​វៀតណាម​មិន​អាច​ដាក់​ប្រទេស​ចិន​និង​សហរដ្ឋអាមេរិក​នៅ​លើ​កំពស់​និង​ស្ថានភាព​មួយ​ដូច​គ្នា​បាន​ទេ។ ចំពោះ​ហាណូយ ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន​ជា​កត្តា​ស្លាប់រស់ រីឯ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​សហរដ្ឋអាមេរិក​ជា​បង្អែក​នយោបាយ និង​យោធា៕ =='''ទីក្រុងហាណូយ​​បារម្ភ​ពី​កំណើន​​អានុភាព​​របស់​​ប្រទេសចិន​ ​ '''== ប្រទេស​វៀតណាម​នៅ​តែ​មាន​ការ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ជានិច្ច​ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន។​ ដោយ​ហេតុថា​មួយពាន់​ឆ្នាំ​នៃ​ការ​គ្រប់​គ្រង​ត្រួតត្រា​របស់​ប្រទេស​ចិន​ទៅលើ​ប្រទេស​វៀតណាម​បន្សល់​ទុក​ស្លាក​ស្នាម​ដែល​លុប​ពុំ​ចេញ​បាន​ដោយ​ងាយៗ​ឡើយ។​ ប្រទេស​ចិន​ដែល​មាន​អានុភាព​កើន​កាន់​តែ​ខ្លាំងឡើងៗ​រឹង​រិត​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីក្រុង​ហាណូយ​កើត​មាន​ក្តី​បារម្ភ​និង​មាន​ការ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន។​ អ្នក​ដឹកនាំ​វៀតណាម​មាន​ទស្សនៈ​ខ្វែង​គ្នា​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ប្រទេស​ចិន​នេះ។​ អ្នកដឹកនាំ​ខ្លះ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​លើក​យក​បញ្ហា​ប្រទេស​ចិន​ទៅ​ពិភាក្សា​នាឱកាស​សមាជ​ទី១១​នៃ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នៅ​ដើមឆ្នាំ​២០១១​ខាងមុខ​នេះ។ គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ចាប់តាំងពី​ដើម​ឆ្នាំ២០០០​មក​ ប្រទេស​វៀតណាម​បាន​ចាប់​អនុវត្ត​វគ្គ​ទីពីរ​នៃ​កំណែ​ទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​​ដែល​បាន​ចាប់​ធ្វើ​១០ឆ្នាំ​ក្រោយ​ប្រទេស​ចិន។ ​ ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​អាស៊ី​អា​គ្នេយ៍​ទាំងអស់​ប្រទេស​វៀតណាម​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​ចិន​ ជាពិសេស​នៅ​ខណៈ​ដែល​ពិភពលោក​កំពុង​ពើបជួប​នឹង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ។​ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​វៀតណាម​នៅ​ឆ្នាំ២០០៩​មាន​៥,៣%​ទល់​នឹង​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ដែល​មាន​ដល់ទៅ​៨,៧%។ ប្រទេស​វៀតណាម​មាន​ប្រជាជន​៨៦លាន​នាក់។​ ប្រទេស​នេះ​បាន​ត្រូវ​ចាត់​ទុក​ជា​”​ប្រទេស​អភិវឌ្ឍន៍​មធ្យម​”។​ ប្រទេស​វៀតណាម​មាន​ទំហំ​ប៉ុន​ខេត្ត​មួយ​របស់​ប្រទេស​ចិន។​ ប្រទេស​ចិន​ដែល​មាន​ប្រជាជន​១ ៣០០លាន​នាក់​បាន​ត្រូវ​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ក្នុង​លោក​ ហើយ​ជា​ប្រទេស​នាំ​ទំនិញ​ចេញ​ទៅលក់​ក្រៅ​ប្រទេស​ធំ​ជាង​គេ។​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​របស់​វៀតណាម​មាន​ទំហំ​ប៉ុន​១/៤០​នៃ​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​របស់​ចិន។​ ហើយ​ទោះ​បី​ជា​វៀតណាម​ចង់ក្តី​ឬពុំ​ចង់​ក្តី​ ប្រទេស​ចិន​គឺ​ជា​ដៃគូ​ទីមួយ​របស់​ប្រទេស​វៀតណាម។ ឧនភាព​ពាណិជ្ជកម្ម​ជា​ញឹកញយ​របស់​ប្រទេស​វៀតណាម​ដែល​កើត​មាន​ក៏​ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​គ្មាន​តុល្យភាព​ជា​មួយ​ប្រទេស​ចិន​ដែល​នៅ​ឆ្នាំ២០០៩​ ការ​ដោះដូរ​នឹង​គ្នា​មាន​ដល់ទៅ​១១ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ឬ​ស្មើនឹង​១០%​នៃ​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស។​ ទំនាក់​ទំនង​និង​ការ​ដោះ​ដូរ​ចិន-វៀតណាម​មាន​លក្ខណៈ​ជា​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ប្រទេស​អភិវឌ្ឍន៍​ប៉ែក​ខាងជើង​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​ប៉ែក​ខាងត្បូង។​ ប្រទេស​ចិន​នាំ​ចេញ​ទៅលក់​ឲ្យ​ប្រទេស​វៀតណាម​នូវ​គ្រឿង​ម៉ាស៊ីន-ឧបករណ៍​ Ordinateur ឬ​Computors ​ រថយន្ត​ ។ល។ ​ចំណែកឯ​ប្រទេស​វៀតណាម​វិញ​នាំចូល​ប្រទេស​ចិន​នូវ​វត្ថុ​ធាតុដើម​មាន​ដូចជា​ប្រេងកាត​ ធ្យូង​ កៅស៊ូ​ ។ល។ ដើម្បី​ចៀស​ឲ្យ​ផុត​ពី​ការ​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​ប្រទេស​រណប​របស់​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ ទីក្រុង​ហាណូយ​បាន​ធ្វើ​ការ​វាយ​លុក​នៅ​លើ​គ្រប់​សមរភូមិ​ មាន​ដូចជា​ការ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​”​កុម្មង់ដូ​សេដ្ឋកិច្ច​”​ដែល​ក្នុង​នោះ​មាន​ក្រុម​ហ៊ុន​រដ្ឋ​សំខាន់ៗ​ជា​ច្រើន​(​ក្រុមហ៊ុន​ទូរស័ព្ទ​Viettel ​ធនាគារ​BIDV ​ក្រុម​ហ៊ុន​អាកាសចរណ៍​Vietnam Airlines ​)។​ លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​វៀត​ណាម​បាន​ខិតខំ​ធ្វើ​ការ​វាយលុក​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​អស់​រយៈពេល​១៨ខែ​មក​ហើយ​ទៅលើ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ ឡាវ​និង​ប្រទេស​ភូមា​ដែល​តែង​ជា​ដែន​អំណាច​របស់​ប្រទេស​ចិន។ សូម​គូស​បញ្ជាក់​ថា​ ប្រទេស​ចិន​និង​ប្រទេស​វៀតណាម​នៅ​តែ​មាន​អធិករណ៍​ដែនដី​នឹង​គ្នា​ ជាពិសេស​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ទី​ប្រជុំ​កោះ​Spratleys និង​Paracels​ដែល​ឋិត​នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង។​ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​ឃើញ​ប្រទេស​វៀតណាម​បាន​ងាក​ខិត​ចូល​ជិត​ប្រទេស​រុស្ស៊ី​ដែល​ជា​អតីត​សម្ពន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​ ដោយ​បាន​ទិញ​នៅ​ខែធ្នូ​ឆ្នាំ២០០៩​នូវ​នាវា​មុជទឹក​រុស្ស៊ី​ដែល​មាន​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​២ពាន់លាន​ដុល្លារ។​ ហើយ​ក៏​ពី​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ​ដែរ​ដែល​ប្រទេស​វៀតណាម​ទទួល​បាន​នូវ​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ទីមួយ​របស់​ខ្លួន៕ ='''ការពិតជុំវិញ​ការទម្លាក់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ​ទៅលើHiroshima​ '''= រូបភាព​ជន​រង​គ្រោះ ​ជន​រង​គ្រោះ​រាប់​សិប​ម៉ឺន​នាក់ ​ខ្លួន​ប្រាណ​ដុត​រោល​ដោយ​ភ្លើង​និង​កំដៅ​គ្រាប់បែក​បរមាណូ​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​Hiroshima ​ដែល​ខ្ទេចខ្ទី​និង​រាបធេង​ដូច​ត្រូវ​គេ​ឈូស​ចោល នៅ​បន្ត​លង​អារម្មណ៍​របស់​មនុស្សជាតិ ៦៥​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក។ ព្រឹត្តិការណ៍​បាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទំព័រ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាត់​ទៅ​ហើយ។ ក៏​ប៉ុន្តែ សំណួរ​នៅ​តែ​ជា​បច្ចុប្បន្នភាព​ត​ទៅ​ទៀត នោះ​គឺ តើ​កាល​ពី​៦៥​ឆ្នាំ​មុន នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៦​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ គេ​អាច​ចៀសវាង​មិន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ​ទៅ​លើ​ទីក្រុង​Hiroshima និង​បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក ទៅ​លើ​ទីក្រុង​Nagasaki​បាន​ដែរ​ឬ​ទេ? ឆ្លើយ​តប​នឹង​សំណួរ​នេះ ​ប្រវត្តិ​វិទូ​ច្រើន​ឡើងៗ ដែល​បាន​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ ឯកសារ​ជប៉ុន ​ឯកសារ​អាមេរិក និង​ឯកសារ​រុស្ស៊ី​ អះអាង​ថា បុរស​បី​នាក់​ដែល​កាល​ជំនាន់​នោះ​ជា​អ្នក​មាន​អំណាច​ខ្លាំងក្លា គឺ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​Truman ​អគ្គមគ្គទេសក៍​សូវៀត​Staline និង​អធិរាជ​ជប៉ុន​Hirohito មាន​លទ្ធភាព​គ្រប់​គ្រាន់​ ដើម្បី​សង្គ្រោះ​Hiroshima និង​Nagasaki។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ពួក​គេ​មិន​ព្រម​និង​មិន​បាន​ធ្វើ។ ​យោង​ទៅ​តាម​ប្រវត្តិវិទូ​ទាំង​នោះ នៅ​ខែ​កក្កដា​ឆ្នាំ​១៩៤៥ អាមេរិក​បាន​ឈ្នះ​សង្គ្រាម​នៅ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​រួច​ស្រេច​​ទៅ​ហើយ ​ក្រោយ​ពី​បាន​ច្បាំង​ឈ្នះ​កងទ័ព​ជប៉ុន​នៅ​លើ​កោះ Okinawa​រួច​មក។ ​ម្ល៉ោះ​ហើយ ប្រធានាធីបតី​Truman មិន​ចាំបាច់​ប្រញិបប្រញាប់​ប្រើប្រាស់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ ដើម្បី​តម្រូវ​ឲ្យ​ជប៉ុន​សុំ​ចុះចាញ់​ទេ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ កាល​ណោះ​Staline បាន​សន្យា​ថា​នឹង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​នឹង​ជប៉ុន​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៥​សីហា​ទៅ​ទៀត ដើម្បី​ជួយ​អាមេរិក​បញ្ចប់​សង្គ្រាម​នៅ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ យោង​ទៅ​តាម​ប្រវត្តិវិទូ​ទាំង​នោះ​ដដែល នៅ​ខែ​កក្កដា​ឆ្នាំ​១៩៤៥ អធិរាជ​ជប៉ុន​Hirohito ដែល​បាន​យល់​ដឹង​ជា​ស្រេច​ថា​ជប៉ុន​នឹង​ច្បាស់​ជា​ចាញ់​សង្គ្រាម នៅ​មិន​ទាន់​ព្រម​សុំ​ចុះចាញ់ តាម​ឱសានវាទ​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​បញ្ចប់​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៦​កក្កដា។ មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី​Hirohito ចង់​ឲ្យ​Staline ជួយ​និយាយ​អាមេរិក ដើម្បី​ទុក​រូប​ព្រះអង្គ​ឲ្យ​នៅ​បន្ត​សោយរាជ្យ​ត​ទៅ​ទៀត​ ក្រោយ​ពី​សង្គ្រាម​ចប់​ហើយ។ ក៏​ប៉ុន្តែ Staline ចេះ​តែ​ពន្យារ​ពេល​មិន​ព្រម​ជួយ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍ ដោយ​ចង់​យក​ពេល​រៀបចំ​និង​បញ្ជូន​ទ័ព​ពី​អឺរ៉ុប​ទៅ​កាន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​វាយ​យក​តំបន់​អាស៊ី​មួយ​ចំនួន​មក​គ្រប់គ្រង​ឲ្យ​បាន​មុន​ពេល​ដែល​សង្គ្រាម​ត្រូវ​ចប់ ដូច​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​បាន​ធ្វើ នៅ​អឺរ៉ុប។ Staline ចង់​បាន​ជាអាទិ៍​កោះ​Hokkaido ដែល​ជា​កោះ​ដ៏​ធំ​ជាង​គេ​បង្អស់​មួយ​របស់​ជប៉ុន។ គឺ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​ការ​ដណ្តើម​ប្រយោជន៍​គ្នា និង​ដណ្តើម​គ្នា​កាន់កាប់​អាស៊ី​រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​និង​សហភាពសូវៀត​នេះ​ហើយ ដែល​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​Truman បាន​សម្រេច​បញ្ជា​ឲ្យ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ​ទៅ​លើ​ទីក្រុង​Hiroshima នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៦​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ និង​បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៅ​លើ​ទីក្រុង​Nagasaki។ គោលដៅ​ធំ​នោះ គឺ​បង្ខំ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ឲ្យ​សុំ​ចុះចាញ់ មុន​ពេល​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ទៅ​ចូល​ប្រលូក​ក្នុង​សង្គ្រាម នៅ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ពួក​ប្រវត្តិវិទូ​ដែល​បាន​ស្រាវជ្រាវ​សិក្សា​ឯកសារ​ជប៉ុន ​ឯកសារ​អាមេរិក និង​ឯកសារ​រុស្ស៊ី អះអាង​បន្ថែម​ទៀត​ថា ​ក្រោយ​មក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​Truman ​បាន​ប្រឌិត​លេស​មួយ​ឡើង ដែល​មក​ទល់​ឥឡូវ​ក្លាយ​ជា​មូលហេតុ​ផ្លូវការ។ ​លេស​នោះ​គឺ អាមេរិក​កាល​សម័យ​នោះ គ្មាន​ជំរើស​អ្វី ​ក្រៅ​ពី​ប្រើប្រាស់​គ្រាប់បែក​បរមាណូ ពីព្រោះ​បើ​ពុំ​នោះ​សោត​ទេ ​កងទ័ព​អាមេរិក​យ៉ាង​តិច​៥០០ ០០០នាក់​នឹង​ត្រូវ​បាត់​បង់​ជីវិត ​មុន​នឹង​យក​ជ័យជំនះ​បាន​ទៅ​លើ​ប្រទេស​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ប៉ាស៊ីហ្វិក៕ =''' ការភ័យ​តាមគ្នា​រុញ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ពិភពលោក​ឲ្យ​ធ្លាក់​កាន់តែ​ជ្រៅ វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច'''= ភាពចលាចល​ក្នុង​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ពិភពលោក​ហាក់ដូចជា​មិន​​បង្ហាញ​អំពី​សញ្ញា​ធូរស្បើយ​ណាមួយ​នៅឡើយទេ នៅពេលនេះ។ ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​អាស៊ី ដែល​បាន​បិទទ្វារ​លក់​ដូរ​មុនគេ នៅថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ សុទ្ធតែ​ធ្លាក់​ចុះ​គ្រប់កន្លែង។ នៅអឺរ៉ុប វិធានការ​របស់​ធនាគារ​កណ្តាល​សហភាព​អឺរ៉ុប ដែល​​បញ្ចេញ​លុយ​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​អ៊ីតាលី និង​អេស្ប៉ាញ​ពិតជា​បាន​​ជួយ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​កម្ចី​របស់​អ៊ីតាលី និង​អេស្ប៉ាញ​ធ្លាក់ចុះទាបវិញ​មែន ក៏ប៉ុន្តែ វាមិនគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ស្តារ​ស្ថានភាព​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នោះទេ។​ នៅពេល​បើក​ទ្វារលក់​ដូរ​នៅថ្ងៃ​អង្គារនេះ តម្លៃ​ភាគហ៊ុន​​នៅ​អឺរ៉ុប​នៅតែ​បន្តធ្លាក់ចុះ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដដែល។ កាលពី​យប់ម្សិលមិញ លោក​អូបាម៉ា​​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​មួយ ធានា​ដល់​អ្នកវិនិយោគ​ថា បើទោះជា​​ទីភ្នាក់ងារ Standard and Poor’s បាន​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​ហានិភ័យ​បំណុល​របស់​អាមេរិក​ក៏ដោយ ក៏​អាមេរិក​នៅតែ​ជា​កន្លែង​ដែល​មាន​សុវត្ថិភាព​បំផុត ក្នុង​ការ​វិនិយោគ។ ក៏ប៉ុន្តែ សេចក្តីថ្លែងការណ៍​នេះ​ហាក់ដូចជា​មិនមាន​ប្រសិទ្ធិភាព​​កាត់បន្ថយ​ការ​ព្រួយបារម្ភ​របស់​​អ្នក​វិនិយោគ​នោះទេ។ ការធ្លាក់ដាំដូង​នៃ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅពេលនេះ មិនមែន​បណ្តាល​មក​ពី​​ការ​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​​ហានិភ័យ​បំណុល​របស់​អាមេរិក​​តែមួយ​ទេ គឺ​នៅមាន​មូលហេតុ​ផ្សេងទៀត។ ជម្លោះ​នយោបាយ​នៅអាមេរិក​ជុំវិញ​ការ​បង្កើន​កម្រិត​ប្រាក់​បំណុល និង​​វិបត្តិ​ប្រាក់​បំណុល​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ​ គឺ​ជា​សញ្ញា​បង្ហាញ​ថា រដ្ឋាភិបាល​នៅ​គ្រប់​ប្រទេស​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​​​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​ការ​ចំណាយ ដើម្បី​កាត់បន្ថយ​ប្រាក់​បំណុល។ អ្នកវិនិយោគ​​បារម្ភ​ថា ការកាត់បន្ថយ​ការចំណាយ​​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នឹងធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​សាជាថ្មី។ ការបារម្ភ​នេះ​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អ្នក​វិនិយោគ​នាំ​គ្នា​លក់​​ភាគហ៊ុន​ក្រុមហ៊ុន ដែល​គេ​មាន​ក្នុង​ដៃ ដើម្បី​ចៀសវាង​ការ​ខាតបង់​ទៅថ្ងៃ​មុខ។ ភាពចលាចល និង​ការ​ភ័យ​តាម​គ្នា ​ក៏​ជា​កត្តា​មួយ​រុញ​តម្លៃ​មូលបត្រ​ឲ្យ​កាន់តែ​ធ្លាក់ចុះ​ថែមទៀត។ នៅថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ ក្រុមប្រឹក្សាភិបាល​នៃ​ធនាគារ​កណ្តាលអាមេរិក​​នឹង​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដើម្បី​កំណត់​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់តាំង​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ ឆ្នាំ​២០០៨​មក ធនាគារ​កណ្តាល​អាមេរិក​បាន​ប្រើ​​ស្ទើរ​គ្រប់​​ស្នៀត​អស់ទៅហើយ។ អត្រាការប្រាក់​ក៏​បាន​បញ្ចុះ​​​ទាប ស្ទើរ​តែ​ដល់​កម្រិត​សូន្យ​ទៅ​ហើយ (០,២៥%)។ ចំណែក​​ការ​បោះពុម្ពលុយ​បន្ថែម​​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​ជា​ហូរហែររួចមកហើយ រហូតដល់​ទទួល​​រង​ការ​រិះគន់​​ពី​សំណាក់អ្នក​ជំនាញ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខ្លួន​ឯង​ទៀត​ផង។ ដូច្នេះ គេ​មិនរំពឹង​ថា ធនាគារកណ្តាល​អាមេរិក​នឹង​មាន​វិធានការ​ ​ពិសេស​អ្វី ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ស្តារ​ស្ថានភាព​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​​ពេលនេះ​បានទេ៕ =='''យល់ដឹង​ពី​ការដួល​ដាំដូង​នៃ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ ក្នុងពេលនេះ '''== តើ​ជា​ទូទៅ​ការធ្លាក់​ដាំដូង​នៃ​បណ្តា​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​អន្តរជាតិ​មាន​ន័យ​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច? ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ក៏​ដូច​ទីផ្សារ​ប្រភេទ​ដទៃ​ផ្សេង​ដែរ វា​ហក់​លោត​ទៅ​តាម​អ្វី​ដែល​ជា​ច្បាប់​នៃ​ទីផ្សារ​សេរី នោះ​គឺ​ការ​ផ្គត់ផ្គង់​និង​តម្រូវការ។ ឲ្យ​តែ​តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​ភាគ​ច្រើន​នាំ​គ្នា​ផ្អើល​លក់​ចោល​ជា​ជាង​ទិញ​ទុក នោះ​តម្លៃ​មូលបត្រ​នឹង​ត្រូវ​ចុះ​ថោក បាន​ន័យ​ថា​នៅ​ទី​បំផុត ទី​ផ្សារ​នឹង​ត្រូវ​បាត់​បង់​ធន។ ជាក់ស្តែង ការ​រំជើបរំជួល​និង​ការ​ធា្លក់​ដាំដូង​នៃ​តម្លៃ​មូលបត្រ​នៅ​អាស៊ី អឺរ៉ុប​និង​អាមេរិក ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​មុន​នេះ បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ក្នុង​លោក​បាត់បង់​ទឹក​ប្រាក់​ប្រមាណ​២៥០​ម៉ឺន​លាន​ដុល្លារ។ បើ​សិន​ជា​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង​ក្នុង​ពិភពលោក បន្ត​ដួល​ដាំដូង​ច្រើន​ថ្ងៃ​​ ឬ​ច្រើន​សប្តាហ៍​ជាប់ៗ​គ្នា នោះ​នឹង​មាន​កើត​ឡើង​នូវ​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ បាន​ន័យ​ថា​បណ្តា​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេងៗ​ដែល​បាន​បោះ​មូលបត្រ​លក់​ នៅ​លើ​ទីផ្សារ​ត្រូវ​ខាត​ឡុងចុង​ ហើយ​នៅ​ទី​បំផុត​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នឹង​បង្ក​ជា​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​ស្តែង​ចេញ ជា​អាទិ៍​តាម​រយៈ​ការ​ថម​ថយ​នៃ​ការ​ធ្វើ​វិនិយោគ ការ​បិទ​ទ្វារ​រោង​ចក្រ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ការ​កើន​ឡើង​នៃ​អ្នក​អត់​​ការងារ​ធ្វើ។ល។និង។ល។ ការ​ដួល​ដាំដូង​របស់​ទីផ្សារ​មូលបត្រ គឺ​ជា​ផលវិបាក​ហូរ​ចេញ​ពី​ការ​បាត់បង់​ទំនុក​ចិត្ត​របស់​អ្នក​វិនិយោគ។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​តាំង​ពី​សប្តាហ៍​មុន​មក​ទល់​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី​៨​សីហា​នេះ អ្នក​វិនិយោគ​បាត់​បង់​ទំនុក​ចិត្ត? មាន​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង​ដែល​បាន ​និង​កំពុង​បន្ត​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​ការ​បាត់បង់​ទំនុក​ចិត្ត។ មាន​ជា​បឋម ស្ថានភាព​មិន​ជាក់លាក់​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង។ ជា​ការ​ពិត​ហើយ​ដែល​ថា អាមេរិក​នៅ​ទី​បំផុត​បាន​ចេញ​រួច​ពី​វិបត្តិ​ជុំ​វិញ​ការ​លើក​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​របស់​ខ្លួន និង​បាន​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យ​ធន​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ ក៏​ប៉ុន្តែ​ទីផ្សារ​នៅ​បន្ត​ភ័យ​ញាក់​សាច់​នៅ​ឡើយ។ ភ័យ​ញាក់​សាច់ ពីព្រោះ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​អាមេរិកាំង​បាន​យក​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​មក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់​ខ្មាំង​អស់​ជា​ច្រើន​សប្តាហ៍ ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រយោជន៍​នយោបាយ។ ទីផ្សារ​នៅ​ភ័យ​ញាក់​សាច់​ពីព្រោះ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង​បង្ហាញ​នូវ​សញ្ញា​អវិជ្ជមាន​ច្រើន ដូច​ជា​អត្រា​ខ្ពស់​រហូត​ដល់​ទៅ​ជាង​៩​ភាគ​រយ​នៃ​អ្នក​អត់​ការងារ​ធ្វើ និង​អត្រា​ទាប​ជ្រុល​គឺ​ប្រមាណ​តែ​១,៣​ភាគ​រយ​ប៉ុណ្ណោះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ បាន​ន័យ​ថា អាមេរិក​ដែល​ជំពាក់​លុយ​គេ​វ័ណ្ត​ក​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ​នឹង​ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​បង្កើន​កម្រិត​ប្រាក់​បំណុល​បន្ថែម នា​ពេល​ខាង​មុខ​ទៀត។ មូលហេតុ​មួយ​ទៀត​ដែល​កំពុង​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ភ័យ​ញាក់​សាច់​នោះ គឺ​ការ​បញ្ចុះ​ជា​លើក​ទី​មួយ​បង្អស់​ដោយ​ទីភ្នាក់ងារ​វាយ​តម្លៃ​ហានិភ័យ​បំណុល​Standard and Poor's នូវ​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​ ពិន្ទុ​ឧត្តមភាព​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង ពី​អក្សរ​A បី​ដង មក​នៅ​ត្រឹម​A ពីរ​ដង។ នេះ​បាន​ន័យ​ថា Satndard and Poor’s គ្មាន​ជំនឿ​១០០​ភាគ​១០០ លើ​សមត្ថភាព​របស់​រដ្ឋអាមេរិកាំង ​ក្នុង​ការ​សង​បំណុល​ខ្លួន​បាន​នោះ​ទេ។ ការ​ដែល​អាមេរិក​ទទួល​បាន​ពិន្ទុ​មិន​ល្អ​យ៉ាង​ដូច្នេះ ក៏​មាន​ន័យ​ដែរ​ថា​ពី​ពេល​នេះ​ត​ទៅ​ប្រទេស​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​នេះ​ត្រូវ​ខ្ចី​លុយ​ពី​ទី​ផ្សារ​ក្នុង​អត្រា​ការ​ប្រាក់​កម្ចី​ខ្ពស់​ជាង​មុន ជាហេតុ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង​រឹងរឹត​តែ​ផុយ​ស្រួយ នា​ពេល​ខាង​មុខ។ ហើយ​អ្នក​ណា​ក៏​ដឹង​ដែរ​ថា ឲ្យ​តែ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង​ក្អក សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំង​មូល​ផ្តាសាយ​មួយ​រំពេច ដ្បិត​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ពឹងពាក់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិកាំង​ខ្លាំង។ មូលហេតុ​ធំ​ក្រោយ​ដែល​បាន​ និង​កំពុង​បន្ត​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​វិនិយោគ​បាត់បង់​ទំនុក​ចិត្ត គឺ​ស្ថានភាព​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ចាយ​លុយ​អឺរ៉ូ។ បណ្តា​ប្រទេស​អឺរុប​ទាំង​នេះ​ជំពាក់​លុយ​គេ​វ័ណ្ត​ ក រហូត​ដល់​អាច​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ក្ស័យ​ធន។ បញ្ហា​បែប​នេះ​កំពុង​បន្ត​នៅ​ប្រទេស​ក្រិក អៀរឡង់ និង ព័រទុយហ្កាល់។ វា​កំពុង​ផ្តើម​ប៉ះពាល់​ដល់​អេស្ប៉ាញ និង​អ៊ីតាលី ហើយ​អាច​នឹង​ឆ្លង​ទៅ​ដល់​ប្រទេស​បារាំង​ទៀត​ផង។ ទីផ្សារ​មិន​ជឿ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​នៃ​តំបន់​ចាយ​លុយ​អឺរ៉ូ ពិត​ជា​នឹង​អាច​សង​បំណុល​របស់​ពួក​គេ​បាន ដោយហេតុតែ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ទាប​ជ្រុល និង​បរិមាណ​ខ្ពស់​ជ្រុល​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​សាធារណៈ​របស់​ប្រទេស​នីមួយៗ។ តើ​គេ​អាច​អះអាង​បាន​ដែរ​ឬ​ទេ​ថា​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សកល​មួយ​ថ្មី​អាច​នឹង​កើត​ឡើង​? ចង់​ឬ​មិន​ចង់ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​នយោបាយ​នៃ​ក្រុម​G7​ និង​ក្រុម​G20 ព្រម​ទាំង​អ្នក​ដឹកនាំ​ធនាគារ​កណ្តាល​នៅ​ក្នុង​ពិភពលោក​ភ័យ​ខ្លាច​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សកល​មួយ​ផ្ទុះ​ឡើង​ជា​ថ្មី។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​តាំង​ពី​ចុង​សប្តាហ៍​កន្លង​ទៅ​នេះ ​រហូត​មក​ទល់​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី​៨​សីហា​នេះ ​ពួក​គេ​បាន​ និង​កំពុង​បន្ត​ទាក់ទង​គ្នា ពិភាក្សា​គ្នា​ទៅ​លើ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​ និង​វិធានការ​រួម​ផ្សេងៗ​ដែល​ត្រូវ​អនុវត្ត។ ហើយ​សេចក្តី​សម្រេច​ចិត្ត​សំខាន់​ជាង​គេ នៅ​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី​៨​សីហា​នេះ គឺ​វា​ចេញ​មក​ពី​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​BCE​ដែល​បាន​សម្រេច​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​អ៊ីតាលី​និង​អេស្ប៉ាញ។ គោលដៅ​ធំ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ឲ្យ​អ្នក​វិនិយោគ​មាន​ទំនុក​ចិត្ត​ឡើង​វិញ និង​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​អន្តរជាតិ​ឈប់​រំជើបរំជួល​ខ្លាំង​ដូច​កាល​ពី​សប្តាហ៍​មុន​ទៀត។ ប៉ុន្តែ វិធានការ​នេះ​របស់​BCE នៅ​ពេល​នេះ​ម៉ោង​នេះ ដូច​ជា​មិន​ទាន់​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​កក់ក្តៅ​ក្នុង​ចិត្ត​នៅ​ឡើយ​ទេ។ បើ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សកល​មួយ​កើត​ឡើង​ជា​ថ្មី តើ​ផលវិបាក​នឹង​អាច​មាន​លក្ខណៈ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨​ឬ​ទេ? បើ​ពិត​ជា​អ៊ីចឹង​មែន អ្វីៗ​នឹង​ពិបាក​ជាង​កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨។ មូលហេតុ គឺ​មក​ពី​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ខុស​ផ្ទុយ​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ រដ្ឋការ​អាមេរិកាំង និង​រដ្ឋាភិបាល​នៃ​ប្រទេស​ធំៗ​នៅ​អឺរ៉ុប គ្មាន​លទ្ធភាព​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​ក្នុង​ពិភពលោក​វិល​មក​រក​ស្ថិរភាព​វិញ​បាន​ងាយៗ​នោះ​ទេ។ ពីព្រោះ កាំភ្លើង​របស់​ពួក​គេ​អស់​គ្រាប់​បាញ់​ហើយ។ ម្យ៉ាង ធនាគារ​កណ្តាល​នីមួយៗ​ដែល​អនុវត្ត​អត្រា​ការ​ប្រាក់​នាំ​មុខ​ទាប​ពេក​ទៅ​ហើយ មិន​អាច​បញ្ចុះ​អត្រា​នេះ​ឲ្យ​ទាប​ជាង​ហ្នឹង​ទៀត​បាន ដូច​កាល​វិបត្តិ​ឆ្នាំ​២០០៨​ទេ។ ម្យ៉ាង​ទៀត សហរដ្ឋអាមេរិក​ និង​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ដែល​ជំពាក់​បំណុល​គេ​វ័ណ្ត​ក​រួច​ទៅ​ហើយ​ មិន​អាច​នឹង​បង្កើន​បា្រក់​ចំណាយ តាម​រយៈ​ការ​បង្កើន​ប្រាក់​កម្ចី​ដូច​មុន​ទៅ​កើត​ទេ បាន​ន័យ​ថា​ពេល​នោះ នឹង​មិន​អាច​មាន​ទៅ​រួច​ទេ ​ផែន​ការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​អ្វី​ណា​មួយ។ ប៉ុន្តែ​មិន​ទាន់​ទៅ​ដល់​ហ្នឹង​នៅ​ឡើយ​ទេ។ គេ​គ្មាន​ជម្រើស​អ្វី​ផ្សេង​ក្រៅ​ពី​សង្ឃឹម​ថា ទីផ្សារ​មូលបត្រ​អន្តរជាតិ​នឹង​វិល​មក​រក​ស្ថិរភាព​វិញ ក្រោម​អន្តរាគមន៍​របស់​បណ្តា​រដ្ឋាភិបាល​ និង​របស់​ធនាគារ​កណ្តាល​ក្នុង​លោក៕ =='''ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ធ្លាក់​ដាំដូង ដោយ​បារម្ភ​ខ្លាច​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​សាជាថ្មី '''== ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំង​នៅ​អាមេរិក និង​នៅ​អឺរ៉ុប កំពុង​តែ​មាន​ភាព​ផុយស្រួយខ្លាំង។ នៅអាមេរិក​ ​សេដ្ឋកិច្ច​​មាន​អត្រា​កំណើន​ទាប​ជាង​ការ​រំពឹង​ទុក ឯ​​អត្រា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​វិញ នៅតែ​មាន​កម្រិត​ខ្ពស់។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា បំណុល​សាធារណៈ​ក៏​មាន​​បរិមាណ​ធំធេង ហើយ​សមាជិក​សភា​​កំពុង​តែ​ទាមទារ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការចំណាយ។ នៅ​អឺរ៉ុប វិបត្តិ​ប្រាក់​បំណុល​បាន​រាលដាល​ទៅ​ដល់​អ៊ីតាលី និង​អេស្ប៉ាញ ដែល​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​​​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​លំដាប់​ទី៣ និង​ទី៤ ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ។ អ្នកវិនិយោគ​ចាប់ផ្តើម​បារម្ភ​កាន់តែ​ខ្លាំង ខ្លាច​រដ្ឋាភិបាល​​ប្រទេស​មហាអំណាច​ធំៗ​ ដែល​​​កំពុង​តែ​ត្រដាបត្រដួស​ងើបចេញ​ពី​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ស្រាប់​ផង ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​វិបត្តិ​បំណុល​ថែម​ទៀត​បែបនេះ អាច​នឹង​​គ្រប់គ្រង​ស្ថានការណ៍​លែងបាន ហើយ​ពិភពលោក​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​សាជាថ្មី។ ដោយ​មាន​ការព្រួយបារម្ភ​បែបនេះ អ្នក​វិនិយោគ​ដែល​មាន​មូលបត្រ​ក្នុង​ដៃ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​លក់​ចេញ​គ្រប់ៗ​គ្នា ធ្វើ​ឲ្យ​​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដាំដូង។ ទីផ្សារ​មូលបត្រ​អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក​​ ដែល​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​​ជាប់ៗគ្នា ប្រមាណ​​ជាង​មួយ​សប្តាហ៍​កន្លង​មក​ហើយ​នោះ​ បាន​​ធ្លាក់ចុះ​យ៉ាងគំហុក នៅថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​ម្សិលមិញ​នេះ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​អឺរ៉ុប បន្ទាប់​មក​ នៅ​អាមេរិក ហើយ​រាល​ដាល​ទៅ​ដល់​​ទីផ្សារ​អាស៊ី នៅ​ថ្ងៃ​សុក្រ​នេះ។ នៅពេល​ចាប់ផ្តើម​បើកទ្វារលក់​ដូរ នៅថ្ងៃ​សុក្រ​នេះ ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាង​គំហុក​ដដែល។ កាល​ពី​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​ ធនាគារ​កណ្តាល​សហភាព​អឺរ៉ុប​បាន​ប្រកាស​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ ដែល​កំពុង​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​បំណុល។ ក៏ប៉ុន្តែ វិធានការ​នេះ​មិន​គ្រប់គ្រាន់​ ដើម្បី​រំងាប់​ក្តី​ព្រួយបារម្ភ​របស់​វិនិយោគ​​បាន​នោះទេ។ ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​ទើប​នឹង​ចាប់​ផ្តើម​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​របស់​ក្រិក អៀរឡង់​ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ក្នុងពេល​ដែល​បញ្ហា​កំពុង​កើតឡើង​ខ្លាំង នៅ​អ៊ីតាលី និង​អេស្ប៉ាញ។ តាំងពី​វិបត្តិ​បំណុល​ផ្ទុះ​ឡើងមក គេ​សង្កេតឃើញ​ថា មេដឹកនាំ​អឺរ៉ុប​តែងតែ​ដើរ​មួយ​ជំហាន​ក្រោយ​បញ្ហា​ជានិច្ច ដែល​ជា​កត្តា​ចម្បង​មួយ ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​វិនិយោគ​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត។ ឥរិយាបថ​របស់​អ្នក​នយោបាយ​អាមេរិក ក្នុង​ពេល​មាន​វិបត្តិ​ប្រាក់​បំណុល​នាពេល​ថ្មីៗ​នេះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នកវិនិយោគ​​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​មិនតិច​ដែរ។ សមាជិក​សភា​អាមេរិក​បាន​យក​​​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​​មក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់​ខ្មាំង ដើម្បី​ទាញ​យក​ផលប្រយោជន៍​នយោបាយ។ យោងតាម​សេចក្តី​ប្រកាស​ព័ត៌មាន​របស់​វិមាន​ប្រធានាធិបតី​បារាំង នៅ​រសៀល​ថ្ងៃ​សុក្រ​នេះ លោក​នីកូឡា សាកូហ្ស៊ី នឹង​ទូរស័ព្ទ​ទៅ​​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់ និង​ទៅ​​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល​អេស្ប៉ាញ ដើម្បី​​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​បំណុល​អឺរ៉ុប។ ធនាគារ​កណ្តាល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​គ្រោង​នឹង​ជួបប្រជុំ​គ្នា នៅថ្ងៃ​អង្គារ សប្តាហ៍​ក្រោយ ដើម្បី​ពិភាក្សា​ទៅលើ​​​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​អាមេរិក។ រដ្ឋាភិបាល​ចិន និង​ជប៉ុន​វិញ បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​គ្រប់ប្រទេស​ទាំងអស់​សហការ​គ្នា ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​នៅពេលនេះ។ បើមើលជារួម សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក និង​អឺរ៉ុប នៅពេលនេះ កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព “ចុះទឹកក្រពើ ឡើងលើ​ខ្លា”។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​មានភាព​យឺតយ៉ាវ ដែល​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​បង្កើន​ការចំណាយ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា បំណុល​សាធារណៈ​មាន​កម្រិត​ខ្ពស់ ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​​កាត់បន្ថយ​ការ​ចំណាយ។ បើ​​បង្កើន​ការ​ចំណាយ ដើម្បី​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច បំណុល​នឹង​កើនឡើង ហើយ​ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ​បំណុល​អាច​នឹង​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់ ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​កើនឡើង​ខ្ពស់។ ផ្ទុយទៅវិញ បើ​​កាត់បន្ថយ​ចំណាយ ដើម្បី​​កាត់បន្ថយ​បំណុល នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​កម្លាំងចលករ​ ដែល​ជួយ​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ តើ​គួរ​ជ្រើសរើស​ផ្លូវមួយណា? ='''ប្រាក់យ័នចិន​ពុំមែនជា​អ្នកត្រូវ​រងទទួល​ថ្មបាក់​ពីបញ្ហា​អាមេរិកាំង​ឡើយ​ '''= នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​ទី១៥​តុលា​នេះ​ ​ អ្នក​នាំពាក្យ​នៃ​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន​បាន​ថ្លែងថា​ ​ « ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដោយ​មូលហេតុ​បញ្ហា​ផ្ទៃក្នុង​ឬ​មូលហេតុ​សេដ្ឋកិច្ច​ ពុំត្រូវ​យក​ប្រាក់យ័ន​ចិន​មក​ធ្វើ​ជា​​ »​អ្នករង​ទទួល​ថ្មបាក់​ »​ឡើយ។​ ទង្វើ​បែបនេះ​ ជា​ទង្វើ​រំលោភ​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅលើ​វិធានច្បាប់​នៃ​អង្គការ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​(​OMC​ឬ​WTO )​ ​ ហើយ​វា​ក៏​ជា​ទង្វើ​មួយ​ពុំសមរម្យ​សោះឡើយ។ គម្រោង​ច្បាប់​អនុម័ត​ដោយ​សភា​អ្នកតំណាង​អាមេរិក​ដែល​ចោទ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ថា​បាន​កែច្នៃ​អត្រា​ប្តូរ​ប្រាក់យ័ន​បាន​គ្រោង​ថា​ នឹង​ដាក់​ពន្ធគយ​បន្ថែម​ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​ទណ្ឌកម្ម​ដាក់​ទៅលើ​ផលិតផល​ចិន​ដែល​នាំចូល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ​ បើប្រសិន​ជា​គម្រោង​ច្បាប់​នោះ​បាន​ទទួល​ការ​អនុម័ត​ពី​ព្រឹទ្ធសភា​ហើយ​និង​បាន​ត្រូវ​ចុះ​ហត្ថលេខា​ដោយ​លោក​ប្រធានាធិបតី​បារ៉ាក់​អូបាម៉ា។ សមាជិក​សភា​អាមេរិក​ខ្លះ​យល់ថា​ ​ តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​បច្ចុប្បន្ន​បាន​ត្រូវ​អាជ្ញាធរចិន​បញ្ចុះ​តម្លៃ​ប្រមាណ​ពី​២០%​ទៅ៤០%​ពី​តម្លៃ​ពិត​ប្រាកដ​របស់​ខ្លួន។​ ហើយ​របាយការណ៍​ប្រចាំឆមាស​នៃ​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក​ដែល​នឹង​ចេញ​ផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​នេះ​ក៏​នឹង​ថ្លែង​ឲ្យ​ដឹង​ពី​ការ​កែច្នៃ​បញ្ចុះ​តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​ដោយ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ដែរ។ គួរកត់​សម្គាល់​ថា​ ​ កាលពី​ខែមុន​ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក​លោក​Timothy Geithner​បាន​ចោទ​ទីក្រុង​​ប៉េកាំង​ម្តង​រួច​ទៅហើយ​ថា​ ​ បាន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​ដើម្បី​ទប់ទល់​កុំឲ្យ​ប្រាក់យ័ន​ចិន​ឡើងថ្លៃ។ ចំណែកឯ​ភាគីចិន​វិញ​ តាមរយៈ​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​របស់​ខ្លួន​បាន​ថ្លែង​ថា​ ​ តម្លៃ​ប្រាក់យ័ន​ចិន​ឡើង​ថ្លៃ​ខ្ពស់​ពេក​ ​ ពិតជា​មូលហេតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​រោងចក្រ​បិទទ្វារ​និង​បណ្តាល​ឲ្យ​កម្មករ​គ្មាន​ការងារ​ធ្វើ​ ​ ដោយហេតុ​តែ​ទំនិញចិន​មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់​ពេក​ ពុំអាច​នាំ​ចេញ​ទៅលក់​ក្រៅ​ប្រទេស។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជា​យ៉ាងណាក៏​ដោយ​ ​ ក៏​សម្ពាធ​អាមេរិក​ទៅលើ​បញ្ហា​ប្រាក់យ័ន​ចិន​ដែល​មាន​តម្លៃ​ទាបពេក​នេះ​ ពុំស្គាល់​ការ​ស្រាកស្រាន​ឡើយ​ ​ ដោយហេតុថា​ នៅ​ខែ​សីហា​កន្លង​ទៅនេះ​ ក្នុង​ការដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន-អាមេរិក​ ​ ឧនភាព​ពាណិជ្ជកម្ម​អាមេរិក​មាន​ដល់ទៅ​២៨ពាន់លាន​ដុល្លារ​ដែល​ជា​កម្រិត​កំពូល៕ ='''ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២'''= គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ ='''របប​​​ន​យោបាយ​នៃ​ប្រទេស​សិង្ហ​បុ​រី​'''= សិង្ហបុរី​ ជា​ប្រទេស​មួយ​មហា​រុងរឿង​ រុងរឿង​ជាង​គេ​បង្អស់​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​រុងរឿង​ ជាង​បណ្តា​ប្រទេស​បស្ចិម​លោក​ខ្លះ​ទៅ​ទៀត​។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះកាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ តែ​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ភ្លឺស្វាង​ ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ សន្តិសុខ​ ភាព​ថ្លៃថ្នូរ​និង​សុភមង្គល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​ សិង្ហ​បុរី​ជា​ប្រទេស​គំរូ​មួយ​ គំរូ​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​គំរូ​នៃ​សន្តិសុខ​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​បស្ចិម​លោក​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​ មិន​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ មាន​ឈ្មោះ​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​តែនៅ​លើ​ក្រដាស​។ តាម​ពិត​ទៅ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ ឆ្នាំ​ដែល​សិង្ហបុរី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហពន្ធន៍​ម៉ាឡេស៊ី​ លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​និង​សេរី​កម្ម​នយោបាយ​ មិន​ដែល​ជា​អាទិភាព​ចម្បង​របស់​រដ្ឋាភិបាល ​ឡើយ​។ សម្រាប់លី គាន់យូ(Lee Kuan Yew) ដែល​ជា​បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហ​បុរី​ និង​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩១​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​ គឺ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ និង ​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ​។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ លី គាន់យូបាន​បង្កើត​និង​ពង្រឹង​ម៉ាស៊ីន​សន្តិសុខ​មួយ​ ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ទាល់​តែ​អស់​រលីង​ ឥទ្ធិពល​នៃ​ពួក​ប្រឆាំង​ និង​ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​គណបក្ស​របស់​លោក​ គឺ​បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន(People’s Action Party)​ មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯង​ នៅ​លើ​ឆាក​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​មក​ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​រហូត​ ហើយ​ថែមទាំងបានកាន់​កាប់​អាសនៈទាំង​ស្រុង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨១​ទៀតផង។ ដើម្បី​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ និង​ដើម្បី​ក្តាប់​អំណាច​ទាំង​ស្រុង​បាន​ រដ្ឋា​ភិបាលរបស់លី គាន់យូ ប្រើ​​យុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយ​បី​យ៉ាង​។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​ពុះ​ចែក​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត​ឡើង​វិញ​ ដើម្បី​រំសាយ​ដែន​អំណាច​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​។ ម្យ៉ាង​ទៀត​ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ធនធាន​និង​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នៃ​គណបក្ស​។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ​បង្អស់​ គឺ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលា​ការ​ ប្រឆាំង​នឹង​ពួក​អ្នក​ជំទាស់​ ក្នុង​បទបង្ខូច​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​។ ​លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ក៏​ប្រើ​ច្បាប់ ដើម្បី​បិទ​មាត់​អ្នក​ជំទាស់​ដែរ​ នោះ​គឺ​ច្បាប់​ស្តី​ពី​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​។ ច្បាប់​នេះ​អនុញ្ញាត​ ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​កាត់​ទោស​ ឱ្យ​ឃុំ​ខ្លួន​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​បង្ក​វិទ្ធង្សនា​ និង​សកម្មភាព​កុម្មុយនិស្ត​។ ជាក់​ស្តែង​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ លី គាន់យូបាន​ប្រើ​ច្បាប់​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នេះ ដើម្បី​រុញ​ច្រាន​អ្នក​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​ពីរ​នាក់​ចេញ​ពី​សង្វៀន​នយោបាយ​។ មែន​ទែន​ទៅ​ ច្បាប់​នេះ​ មិន​មែន​សំដៅ​ ទៅ​លើ​តែ​អ្នក​នយោបាយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​។ វា​ក៏​ជា​សម្ពាធ​មួយ​ដ៏​មាន​ប្រសិទ្ធិ​ភាព​ ដាក់​ទៅ​លើ​អ្នក​កាសែត​ អ្នក​ជំនួញ​ ឬ​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ ដែល​ហ៊ាន​រិះគន់​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​ លី គាន់យូ និង​ប្រព័ន្ធ​យោបាយ​ជា​សារវន្ត​របស់​ប្រទេស។ * ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ មាន​គណ​បក្ស​នយោបាយ​ប្រឆាំង​ជា​ច្រើន និង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាបន្ត​បន្ទាប់ បួន​ឬ​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ម្តង នៅ​សិង្ហបុរី​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ គ្មាន​បក្ស​ណា​មួយ​ អាច​យក​ឈ្នះ​ឬ​សង្ឃឹម​យក​ឈ្នះ​បក្សសកម្មភាព​ប្រជាជន​របស់​ លី គាន់យូបានឡើយ​។ មូល​ហេតុ​ គឺ​មក​ពី​រដ្ឋាភិបាលលី គាន់យូ ក្នុង​អតីតកាល​ និង​រដ្ឋាភិបាលនៃ​កូន​ប្រុស​របស់​គាត់ គឺលី សៀនឡុង(​Lee Hsien Long) ក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល​ បំបិទ​មាត់​គណបក្ស​ប្រឆាំង​និង​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុក​ម្នេញ​បណ្តា​មេ​គណបក្ស​ប្រឆាំង។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រដ្ឋអំណាច​ក្តាប់​សឹង​ទាំង​ស្រុង​ មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​។ ទូរទស្សន៍​ វិទ្យុ​ និង​កាសែត​ សុទ្ធសឹង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ របស់រដ្ឋមន្រ្តី​ និងរបស់​ញាតិ​មិត្ត​សន្តាន​របស់​អ្នក​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​។ ម៉្លោះ​ហើយ​ ការ​និយាយ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​ អាច​ចេញ​មក​ពី​សារពត៌មាន​បរទេស​មួយ​គត់​។ ដូចនេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​សារពត៌មាន​បរទេសឡើយ​។ រដ្ឋ​សិង្ហបុរីប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលាការ​ ប្រឆាំង​នឹង​កាសែត​ឬ​ទស្សនាវដ្តី​បរទេស​ណា​ដែល​ហ៊ាន​រិះ​គន់​ខ្លួន ហ៊ាន​រិះគន់​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​លី គាន់យូ​និង​ប្រព័ន្ធ​យោបាយ​ជា​សារវន្ត​របស់​ប្រទេស។ ជាក់​ស្តែង​ សារ​ពត៌មាន​ Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬ​ក៏​ Far Eastern Economic Review សុទ្ធ​តែ​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈម​មុខ​នឹង​តុលាការ​សិង្ហបុរី​។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដើម្បី​ត្រួត​ពិនិត្យ​អត្ថបទ​នៃ​អ្នក​កាសែត​បរទេស​ទាំង​នេះ​បាន​ និង​ដើម្បី​ស្រួល​ធ្វើ​ការ​គាប​សង្កត់​ រដ្ឋា​ភិបាល​សិង្ហបុរី​ ទាម​ទារ​ឲ្យ​មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​បរទេស​ ដាក់​ប្រចាំ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​សិង្ហ​បុរី​ តំណាង​ឬ​អ្នក​ឆ្លើយឆ្លង​ពត៌មាន​ម្នាក់​យ៉ាង​តិច​ និង​ដាក់​លុយ​ច្រើន​ម៉ឺន​ដុល្លារ​ប្រចាំ​ទុក នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​សិង្ហបុរី​។ ធ្វើ​ដូច​នេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​អាច​ដក​ហូត​យក​ប្រាក់​សង​ជម្ងឺ​ចិត្ត​ភ្លាមៗ​ នៅ​ក្រោយ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឈ្នះ​សារពត៌មាន​បរទេស​ទាំងអស់​នេះ​ម្តងៗ។ ដោយ​ឡែក​ ឱ្យតែដល់ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តង​ៗ​ រដ្ឋា​ភិបាល​ទិញសំឡេង​ឆ្នោត​ដោយ​ប្រយោល​ បាន​ន័យ​ថា​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ រដ្ឋា​ភិបាល​ដ៏​ធូធារ​នៃ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​នេះ​តែងតែ​ចាត់​វិធានការ​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្សេងៗ ដើម្បី​បង្កើន​ប្រាក់​ចំណូល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ម្ចាស់​ឆ្នោត។ លើស​ពី​នេះទៅ​ទៀត​ គ្មាន​ទេ​ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដើម្បី​ចាត់ចែង​និង​ត្រួត​ពិនិត្យ​មើលការ​បោះ​ឆ្នោត​។ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​ជា​អ្នក​ចាត់ចែង​ទាំងអស់​។ * នៅ​ពី​ក្រោយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ប្រសូត​ចេញ​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ​ គឺ​ក្រុម​គ្រួសារ​លី គាន់យូតែ​ម្តង​ដែល​ជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច​។ លី គាន់យូ​ដែល​ជា​ផ្លូវការ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មុខ​តំណែង​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រីតាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១ និង​ដែល​មាន​អាយុ​៨៩​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ក្លា​ទៅ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ត​ទៅ​ទៀត ក្នុង​ឋានៈ​ជា​Senior Minister និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​ជា Minister Mentor រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១១។ បាន​ន័យ​ថា យោបល់​និង​ការ​ណែនាំ​របស់​លី គាន់យូ​ជា​ការ​មួយ​ចាំ​បាច់ សម្រាប់​រដ្ឋមន្ត្រី​នីមួយៗ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ បណ្តា​គណបក្ស​ប្រឆាំង​គោរព​ខ្លាំង​ណាស់ បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហបុរី​រូប​នេះ។ រី​ឯ លី សៀនឡុង កូន​ប្រុស​របស់​លី គាន់យូ​វិញ​ ជា​បច្ចុប្បន្ន​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​​។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ សមាជិក​ខ្លះ​នៃ​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​លី​ គាន់យូ​ ដឹកនាំ​ក្រុម​ហ៊ុន​រដ្ឋ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន​ និង​មាន​តួនាទី​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​សិង្ហបុរី។ និយាយ​រួម​ នៅ​លើ​ក្រដាស​ សិង្ហបុរី​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ដោយ​យក​គំរូ​តាម​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៃ​ប្រទេស​អង់គ្លេស​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ជាក់​ស្តែង​ រដ្ឋ​អាស៊ី​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​សោះ​។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​ផ្តាច់ការ​សិង្ហបុរី នៅ​តែ​មាន​ប្រជាប្រិយ​ភាព​​ខ្ពស់ ទោះ​ជា​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ជាង​៥០​ប្លាយ​ឆ្នាំ​កន្លង​មក​ហើយ​ក្តី។ នេះ​មិន​មែន​ជា​ការ​មួយ​ចៃដន្យ​ឡើយ។ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​រដ្ឋអំណាច​អាស៊ី​ដ៏​មហា​រុងរឿង​មួយ​នេះ មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​កត្តា​ពីរ​សំខាន់​ៗ។ ទី​មួយ គឺ​ភាព​ទៀង​ត្រង់ បាន​ន័យ​ថា រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ខ្ពស់​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម។ រី​ឯកត្តា​ទី​ពីរ​វិញ គឺ​ប្រសិទ្ធភាព​សេដ្ឋកិច្ច។ ដោយសារ​តែ​ចក្ខុនិមិត្ត​និង​សកម្មភាព​នយោបាយ​របស់ លី គាន់យូ ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជាង​៥០​ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ​នេះ សិង្ហបុរី​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដែល​ពិភពលោក​ច្រណែន​ឬ​កោត​សរសើរ។ ជ័យជំនះ​ដ៏​ធំធេង​នេះ​ ដែល​បាន​មក​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​បែប​ផ្តាច់​ការ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​ការ​បណ្តុះ​បណ្តាល​ធនធាន​មនុស្ស អស់​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍ ក្នុង​គោលដៅ​ស្រូប​យក​ចំណេះដឹង​និង​ចំណេះធ្វើ​ពី​បស្ចិម​លោក។ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សិង្ហបុរី​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​ឧស្សាហកម្ម​បច្ចេកវិជ្ជា​ឈាន​មុខ ដែល​ត្រូវ​បាន​សាង​សង់​ឡើង ដោយ​សារ​មូលធន​និង​បទ​ពិសោធន៍​របស់​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស អ៊ឺរ៉ុប អាមេរិក ឬជប៉ុន។ ម្ល៉ោះហើយ សួរ​ថា​ ទោះ​ជា​គ្មាន​សេរីភាព​នយោបាយ​ និង​គ្មាន​សិទ្ធិ​បុគ្គល​ទូលំ​ទូលាយ​ តើ​ប្រជាជន​សិង្ហ​បុរី​ មាន​សុភមង្គល​ដែរ​ឬ​ទេ​? គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា​ ប្រជា​ពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី​មាន​កំរិត​ជីវភាព​ខ្ពស់​សឹង​គ្រាន់​បើ​ជាង​ប្រជាជន​បស្ចិម​លោក​ទៅ​ទៀត​។ សិង្ហបុរី​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ​ ជា​ប្រទេស​ប្រកប​ដោយ​សន្តិសុខ​ខ្ពស់​។ ម៉្លោះ​ហើយ​ កម្រ​មាន​ណាស់​អ្នក​ដែល​ចង់​ចាកចេញ​ពី​សិង្ហបុរី ​ដើម្បី​ទៅ​រស់​នៅ​ប្រទេស​ផ្សេង​៕ =='''សិង្ហបុរី៖ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬ​របប​ផ្តាច់ការ?'''== សិង្ហបុរី​ ជា​ប្រទេស​មួយ​មហា​រុងរឿង​ រុងរឿង​ជាង​គេ​បង្អស់​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​រុងរឿង​ ជាង​បណ្តា​ប្រទេស​បស្ចិម​លោក​ខ្លះ​ទៅ​ទៀត។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ កាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ តែ​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ភ្លឺស្វាង​ ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ សន្តិសុខ​ ភាព​ថ្លៃថ្នូរ​និង​សុភមង្គល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​ សិង្ហបុរី​ជា​ប្រទេស​គំរូ​មួយ​ គំរូ​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​គំរូ​នៃ​សន្តិសុខ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​បស្ចិមលោក​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​ មិន​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ មាន​ឈ្មោះ​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​តែនៅ​លើ​ក្រដាស។ តាម​ពិត​ទៅ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ ឆ្នាំ​ដែល​សិង្ហបុរី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហព័ន្ធ​រួម​ម៉ាឡេស៊ី​ លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ ​និង​សេរីកម្ម​នយោបាយ​ មិន​ដែល​ជា​អាទិភាព​ចម្បង​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ឡើយ។ សម្រាប់ លី គាន់យូ (Lee Kuan Yew) ដែល​ជា​បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហបុរី​ និង​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩០​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​ គឺ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ និង ​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ លី គាន់យូ បាន​បង្កើត​និង​ពង្រឹង​ម៉ាស៊ីន​សន្តិសុខ​មួយ​ ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ទាល់​តែ​អស់​រលីង​ ឥទ្ធិពល​នៃ​ពួក​ប្រឆាំង​ និង​ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​គណបក្ស​របស់​លោក​ គឺ​បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯង​ នៅ​លើ​ឆាក​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​មក​ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​រហូត​ ហើយ​កាន់​កាប់​អាសនៈ​ទាំង​ស្រុង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨១។ ដើម្បី​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ និង​ដើម្បី​ក្តាប់​អំណាច​ទាំង​ស្រុង​បាន​ រដ្ឋាភិបាល​របស់ លី គាន់យូ ប្រើ​ស្នៀត​នយោបាយ​បី​យ៉ាង។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​ពុះ​ចែក​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត​ឡើង​វិញ​ ដើម្បី​រំសាយ​ដែន​អំណាច​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង។ ម្យ៉ាង​ទៀត​ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ធនធាន​និង​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នៃ​គណបក្ស​។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ​បង្អស់​ គឺ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលា​ការ​ ប្រឆាំង​នឹង​ពួក​អ្នក​ជំទាស់​ ក្នុង​បទបង្ខូច​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ រដ្ឋាភិបាល​របស់ លី គាន់យូ ក៏​ប្រើ​ច្បាប់ ដើម្បី​បិទ​មាត់​អ្នក​ជំទាស់​ដែរ​ នោះ​គឺ​ច្បាប់​ស្តី​ពី​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង។ ច្បាប់​នេះ​អនុញ្ញាត​ ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​កាត់​ទោស​ ឱ្យ​ឃុំ​ខ្លួន​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​បង្ក​វិទ្ធង្សនា​ និង​សកម្មភាព​កុម្មុយនិស្ត។ ជាក់​ស្តែង​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ លី គាន់យូ បាន​ប្រើ​ច្បាប់​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នេះ ដើម្បី​រុញ​ច្រាន​អ្នក​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​ពីរ​នាក់​ចេញ​ពី​សង្វៀន​នយោបាយ។ មែន​ទែន​ទៅ​ ច្បាប់​នេះ​ មិន​មែន​សំដៅ​ ទៅ​លើ​តែ​អ្នក​នយោបាយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ។ វា​ក៏​ជា​សម្ពាធ​មួយ​ដ៏​មាន​ប្រសិទ្ធិ​ភាព​ ដាក់​ទៅ​លើ​អ្នក​កាសែត​ អ្នក​ជំនួញ​ ឬ​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ ដែល​ហ៊ាន​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ មាន​គណបក្ស​នយោបាយ​រហូត​ទៅ​ដល់​ជាង​៤០​ នៅ​សិង្ហបុរី។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ គ្មាន​បក្ស​ណា​មួយ​ អាច​យក​ឈ្នះ​ឬ​សង្ឃឹម​យក​ឈ្នះ​បក្ស សកម្មភាព​ប្រជាជន​របស់​ លី គាន់យូ ឡើយ។ មូល​ហេតុ​ គឺ​មក​ពី​រដ្ឋាភិបាល លី គាន់យូ ក្នុង​អតីតកាល​ និង​រដ្ឋាភិបាលនៃ​កូន​ប្រុស​របស់​គាត់ លី សៀនឡុង (​Lee Hsien Long) ក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល​ ក្តាប់​សឹង​ទាំង​ស្រុង​ មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន។ ទូរទស្សន៍​ វិទ្យុ​ និង​កាសែត​ សុទ្ធសឹង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ របស់រដ្ឋមន្រ្តី​ និងរបស់​ញាតិ​មិត្ត​សន្តាន​របស់​អ្នក​ដឹក​នាំ​ប្រទេស។ ម៉្លោះ​ហើយ​ ការ​និយាយ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​ អាច​ចេញ​មក​ពី​សារពត៌មាន​បរទេស​មួយ​គត់។ ដូចនេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​សារពត៌មាន​បរទេស​មិន​ស្វាង​ឡើយ។ រដ្ឋ​សិង្ហបុរី​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលាការ​ ប្រឆាំង​នឹង​កាសែត​ឬ​ទស្សនាវដ្តី​បរទេស​ណា​ដែល​ហ៊ាន​រិះ​គន់​ខ្លួន។ ជាក់​ស្តែង​ សារ​ពត៌មាន​ Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬ​ក៏​ Far Eastern Economic Review សុទ្ធ​តែ​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈម​មុខ​នឹង​តុលាការ​សិង្ហបុរី។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដើម្បី​ត្រួត​ពិនិត្យ​អត្ថបទ​នៃ​អ្នក​កាសែត​បរទេស​ទាំង​នេះ​បាន​ និង​ដើម្បី​ស្រួល​ធ្វើ​ការ​គាប​សង្កត់​ រដ្ឋា​ភិបាល​សិង្ហបុរី​ ទាម​ទារ​ឲ្យ​មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​បរទេស​ ដាក់​ប្រចាំ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​សិង្ហបុរី​ តំណាង​ឬ​អ្នក​ឆ្លើយឆ្លង​ពត៌មាន​ម្នាក់​យ៉ាង​តិច​ និង​ដាក់​លុយ​២០​ម៉ឺន​ដុល្លារ​ប្រចាំ​ទុក នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​សិង្ហបុរី។ ធ្វើ​ដូច​នេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​អាច​ដក​ហូត​យក​ប្រាក់​សង​ជម្ងឺ​ចិត្ត​ភ្លាមៗ​ នៅ​ក្រោយ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឈ្នះ​សារពត៌មាន​បរទេស​ទាំងអស់​នេះ​ម្តងៗ។ ដោយ​ឡែក​ ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ​ រដ្ឋា​ភិបាល​ទិញសំឡេង​ឆ្នោត​ដោយ​ប្រយោល​ បាន​ន័យ​ថា​ រដ្ឋាភិបាល​ចែកចាយ​អំណោយ​ឲ្យ​ប្រជាពលរដ្ឋ។ ឧទាហរណ៍​នៅ​ឆ្នាំ​២០០១​ អាជ្ញាធរ​បាន​ចែក​ភាគហ៊ុន​ទីផ្សារ​ហាងឆេង​ឲ្យ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ ដែល​បាន​នាំ​គ្នា​ទៅ​ដក​យក​លុយ​អំណោយ​នេះ​ ពី​ធនាគារ​ មួយ​ថ្ងៃ​មុន​ថ្ងៃ​បោះ​ឆ្នោត។ លើស​ពី​នេះទៅ​ទៀត​ គ្មាន​ទេ​ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដើម្បី​ចាត់ចែង​និង​ត្រួត​ពិនិត្យ​មើលការ​បោះ​ឆ្នោត។ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​ជា​អ្នក​ចាត់ចែង​ទាំងអស់។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ នៅ​ពី​ក្រោយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ប្រសូត​ចេញ​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​នេះ​ គឺ​ក្រុម​គ្រួសារ​ លី គាន់យូ តែ​ម្តង​ដែល​ជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច។ លី គាន់យូ ដែល​ជា​ផ្លូវការ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មុខ​តំណែង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៩០​នៅ​បន្ត​ទាញ​ខ្សែ​បង្ហៀរ​រដ្ឋាភិបាល​ត​ទៅ​ទៀត។ លី សៀនឡុង កូន​ប្រុស​គាត់​វិញ​ ជា​បច្ចុប្បន្ន​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី។ សមាជិក​ខ្លះ​នៃ​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់ លី​ គាន់យូ​ ជា​ប្រធាន​អគ្គនាយក​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន​ ដូច​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ Singapour Telecom ជា​ដើម។ និយាយ​រួម​ នៅ​លើ​ក្រដាស​ សិង្ហបុរី​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ដោយ​យក​គំរូ​តាម​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៃ​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ជាក់​ស្តែង​ រដ្ឋ​ដ៏​តូចតែ​មហា​រុងរឿង​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​សោះ។ សួរ​ថា​ ទោះ​ជា​គ្មាន​សេរីភាព​នយោបាយ​ និង​គ្មាន​សិទ្ធិ​បុគ្គល​ទូលំ​ទូលាយ​ តើ​ប្រជាជន​សិង្ហ​បុរី​ មាន​សុភមង្គល​ដែរ​ឬ​ទេ​? គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា​ ប្រជា​ពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី​មាន​កំរិត​ជីវភាព​ខ្ពស់​សឹង​គ្រាន់​បើ​ជាង​ប្រជាជន​បស្ចិម​លោក​ទៅ​ទៀត។ សិង្ហបុរី​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ​ ជា​ប្រទេស​ប្រកប​ដោយ​សន្តិសុខ​ខ្ពស់។ ម៉្លោះ​ហើយ​ កម្រ​មាន​ណាស់​អ្នក​ដែល​ចង់​ចាកចេញ​ពី​សិង្ហបុរី ​ដើម្បី​ទៅ​រស់​នៅ​ប្រទេស​ផ្សេង៕ =='''ហេតុផល​នៅ​ពី​ក្រោយ​ភាព​ជោគជ័យ​នៃ​សង្គម​សិង្ហបុរី​'''== គិត​​មក​ទល់​​នឹង​​ពេល​​​​បច្ចុប្បន្ន​ សិង្ហបុរី​​មាន​​អាយុកាល​​ប្រមាណ​​ជាង​៥០​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​ ក្រោយ​​ពី​បុរី​កោះ​មួយ​​នេះ ​បាន​​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​​ប្រទេស​​ម៉ាឡេស៊ី។ ​ត្រឹម​​រយៈ​ពេល​​មិន​ដល់​​​​បី​ជំនាន់​​មនុស្ស​ផង​ បុរី​រដ្ឋ​​​នេះ​​បាន​​អភិវឌ្ឍ​ខ្លួន​​ពី​ប្រទេស​តតិយលោក​ ឬ​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចំណោម​ប្រទេស​ក្រីក្រ​បំផុត​​លើ​លោក​ មក​​ក្លាយ​​ជា​​ប្រទេស​​មួយ​​ក្នុង​​ចំណោម​​ប្រទេស​​ដែល​​មាន​​បំផុត​​ នា​ពេល​​បច្ចុប្បន្ន។​ តើ​​អ្វី​​ជា​ហេតុ​ផល​នៅ​ពីក្រោយ​​សម្រាប់​ការ​​ពន្យល់​ពី​​ភាព​ជោគជ័យ​​ដ៏​មិន​​គួរ​ឱ្យ​​ជឿ​នេះ?​ សម្រាប់​រដ្ឋបុរីកូនកោះតូច​មួយ ដែលត្រូវ​ប្រឈម​នឹង​កង្វះខាត​ធនធាន​ធម្មជាតិ និង​សូម្បី​​តែទឹកសាបសម្រាប់ប្រើប្រាស់ សាធារណៈ​រដ្ឋ​សិង្ហបុរីជាករណី​ប្រទេស​មួយ​ដែល​​សម្រេចបាន​ភាពជោគជ័យ​ដ៏​មិន​គួរ​ឱ្យ​ជឿ។ សិង្ហបុរីបច្ចុប្បន្ន ជាមជ្ឈមណ្ឌល​ហិរញ្ញវត្ថុ​ធំបំផុត​ទីបួន​របស់​ពិភពលោក ជាដែនទីមួយ​ដែល​មាន​​កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្ម​​ដ៏មមាញឹកបំផុត ហើយ​ក៏ជា​ប្រទេស​អាស៊ីទីមួយ​ដែលមានមហាសេដ្ឋីច្រើនបំផុត​ធៀប​នឹងប្រជាជនសរុប និង​ជាប្រទេស​អាស៊ីតែមួយគត់ដែល​ទទួលបាន​ការវាយតម្លៃ​ខ្ពស់​​បំផុត​គឺចំណាត់ថ្នាក់ AAA ពីស្ថាប័នកំពូលៗ ទទួល​បន្ទុកវាយតម្លៃ​ចំណាត់​ថ្នាក់​ហានិភ័យ​លើប្រទេស​ក្នុង​​ពិភពលោក តួយ៉ាងស្ថាប័ន Standard & Poor's Moody's និង Fitch។​ ​គេអាច​នឹង​បន្តរៀប​រាប់​ពី​បញ្ហាប្រឈមនានាក្នុង​ការអភិវឌ្ឍប្រទេស ឬក៏សមិទ្ធិផល​ជោគជ័យរបស់​សិង្ហបុរី ​ជាពិសេស​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈ​សំណេរ​ជាសៀវភៅ​រាប់​សិប​ក្បាល ឬក៏​ជា​សុន្ទរកថារាប់សិបម៉ោង ក៏ប៉ុន្តែសំនួរ​ដែល​ត្រូវសួរ​រក​ហេតុ​រក​ផល​នៃកត្តា​ចម្បងៗនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យទាំងនោះតែងតែស្ថិត​ជាអាទិភាព។ ប្រាកដណាស់ អាច​មាន​ហេតុផលច្រើន ដែល​អាច​ឆ្លើយបាន​ដោយមនុស្ស​ច្រើននាក់ មិនថាជាជនបរទេស ឬ​ជនជាតិ​សិង្ហបុរីខ្លួនឯងផ្ទាល់ តួយ៉ាង ពីអតីតបិតារដ្ឋ លោក លី ក្វាន់យូ តាមរយៈសៀវភៅរបស់គាត់ “From Third World to First: The Singapore ​Story - 1965-2000” ឬជាភាសាខ្មែរ “ពីប្រទេសតតិយលោក​ទៅកាន់​ប្រទេស​ទីមួយ៖ ប្រវត្តិរបស់សិង្ហបុរី ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដល់​ ២០០០”។ ទោះជាយ៉ាងណា បើផ្អែកតាមបទសម្ភាសន៍មួយ ដោយសាកលវិទ្យា​ល័យ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​​​​របស់ចិន សាកលវិទ្យាល័យ Fudan ​ជាមួយ លោក Kishore Mahbubani អតីត​ឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់សិង្ហបុរីប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ និង​បច្ចុប្បន្ន​ជា​សាស្រ្ដាចារ្យ​​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី ចម្លើយអាចសង្ខេបដូចខាងក្រោម។ នៅពេលដែលគេនិយាយដល់ ភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី គេអាចគិត​ដល់​បន្សំ​ប៉ូល​បី​ គឺ “MPH”។ ប៉ូលទាំងបី​នេះ​ជារូបមន្តមួយ​ដែល​ប្រទេស​មួយ​អាច​នឹង​ជោគជ័យដូចជាសិង្ហបុរី នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​នោះអនុវត្តវា។ ប៉ូលដំបូងតំណាងដោយអក្សរ “M” មានន័យស្មើនឹង “Meritocracy”។ នៅក្នុង​ភាសា​ក្រិក​បុរាណ ពាក្យថា “Meritocracy” មានឬសគល់ពីពាក្យ “Merito” ប្រែថា “ទេពកោសល្យ​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាត” ចំណែកឯពាក្យ “Cracy” ដែលប្រែមកថា “អំណាច”។ ពាក្យនេះសំដៅដល់គោលគំនិតមួយដែលយល់ថា “អំណាច ឬក៏ទំនុកចិត្ត ក្នុង​ការ​សម្រេចកិច្ច​ការចម្បងណាមួយ គួរតែត្រូវផ្តល់ទៅឱ្យបុគ្គលណា ដែលមានការ​ប៉ិន​ប្រសប់​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាតបំផុត។ ហើយ អំណាច ឬទំនុកចិត្តទាំងនោះ មិនគួរ​រារាំង​ដោយ​ក្របខ័ណ្ឌ ក្រុម បក្សពួក ពូជសាសន៍ ឋានៈសង្គម ភាពមានបាន ឬភាពក្រីក្រ​នៃ​បុគ្គលម្នាក់នោះទេ”។​ ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី រដ្ឋ​ជ្រើសរើស​មនុស្ស​ដែលពូកែ​បំផុត​ដើម្បី​ដឹកនាំប្រទេស ហើយមូលហេតុ​ដែល​ប្រទេស​តតិយលោក​បរាជ័យ គឺដោយ​សារ​ នៅពេល​ដែលប្រទេស​ទាំងនោះ​ជ្រើសរើសរដ្ឋមន្ដ្រីសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ពួក​គេ​ជ្រើសរើសតែបងប្អូនសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។ ប៉ូលទីពីរតំណាងដោយអក្សរ “P” មានន័យស្មើនឹង “Pragmatism” ប្រែមកថា ភាព​ជាក់​ស្ដែងនិយមដែលអាចអនុវត្តបាន។ ពាក្យនេះជាភាសាអង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ និយម​ន័យ​នៃពាក្យនេះត្រូវ​បាន​អនុវត្តបានយ៉ាងល្អដោយ មេដឹកនាំចិន លោក Deng Xiaoping ដែលយល់ថា មិនសំខាន់ថាឆ្មានោះស​ឬខ្មៅ សំខាន់​ថា​តើ​ឆ្មា​នោះ​ចាប់​កណ្តុរ​បានឬយ៉ាងណា។ ក្នុង​ករណីសិង្ហបុរី ដោយមិន​ប្រកាន់​និន្នាការ​មនោគមវិជ្ជា ឱ្យ​តែអាចអនុវត្តបាន ទាំងទ្រឹស្ដី​មូលធននិយម ឬ​ទ្រឹស្ដីសង្គមនិយម គឺ​សិង្ហបុរី​ផ្សែផ្សំ​គ្នា​អនុវត្ត​ឱ្យចេញជាប្រយោជន៍។ ប៉ូលចុងក្រោយ តំណាងដោយអក្សរ “H” ជាប៉ូលដ៏ពិបាកបំផុតក្នុង​ការអនុវត្ត។ អក្សរ “H” មានន័យថា “Honesty” សំដៅដល់ភាពស្មោះត្រង់​របស់មន្ដ្រីរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេស​តតិយលោក​ក្រីក្រទទួលរងបរាជ័យក្នុងការអភិវឌ្ឍដោយសារតែអំពើពុករលួយ។ មូលហេតុនេះហើយនៅពេល​ដែល​ លោក លី ក្វាន់យូ បាន​ក្លាយជា​នាយក​រដ្ឋមន្រ្ដី​របស់សិង្ហបុរី គាត់បានដាក់ពិន័យមិនត្រឹមតែមន្រ្ដីធម្មតា តែរហូតដល់​រដ្ឋមន្រ្តី​ជាន់​ខ្ពស់​ នៅពេល​ពួកគេទៅសម្រាកលំហែកាយជាមួយ​នឹងអ្នកជំនួញ។ ក្រោយពេល​ពួកគេត្រលប់មកវិញ ពួកគេត្រូវបានចាប់ខ្លួន ព្រោះថា អ្នក​ជំនួញ​ទាំង​នោះ​ជា​អ្នក​ចេញ​ចំណាយលើការសម្រាកលំហែកាយរបស់ពួកគេ ហើយនេះវា​ជា​ទម្រង់​នៃ​អំពើ​ពុក​រលួយ។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលដែលអ្នក​ផ្សេង​ឃើញ ពួកគេនឹងមានការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន​ លែងហ៊ានប្រព្រឹត្ត។ សរុបជារួម ការអនុវត្តបន្សំគ្នារវាង “Meritocracy” “Pragmatism” និង “Honesty” ឬ “MPH” គឺជារូបមន្ដសម្ងាត់នៃភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី៕ ='''សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ'''= សង្រ្គាម​កូរ៉េ​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ផ្ទុះឡើង​​ដំបូង​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ត្រូវ​រាលដាល​ទៅ​ជា​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​អន្តរជាតិ ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​អ.ស.ប ចូល​ជួយ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិនចូល​ជួយ​កូរ៉េ​ខាង​ជើង។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​លោក​ជាលើកទី៣ ហើយ​បាន​នាំ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្លង​ចូល​មក​ដល់​តំបន់​អាស៊ី។ កូរ៉េ ​គឺ​ជា​ប្រជាជាតិ​មួយ​ដែល​មាន​អត្តសញ្ញាណ​ជាតិ វប្បធម៌​ និង​ភាសា​ផ្ទាល់​ខ្លួន ព្រមទាំង​​មាន​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​រាប់​ពាន់​ឆ្នាំ ក៏ប៉ុន្តែ កូរ៉េ​គឺ​ជា​ប្រទេស​ដ៏​អភ័ព្វ​មួយ ដែល​មាន​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត​ស្ថិត​នៅ​ចំកណ្តាល​​ប្រទេស​មហាអំណាច​ធំៗ​៣ គឺ​ចិន រុស្ស៊ី និង​ជប៉ុន ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​លេប​ត្របាក់​យក​ទឹកដី​កូរ៉េ។ និយាយ​ឲ្យ​ចំ កូរ៉េ គឺ​ជា​កូនចៀម នៅ​ចំកណ្តាល​ហ្វូង​ចចក។ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស កូរ៉េ​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​នគរចិន​យក​ទៅ​​ត្រួតត្រា​​ជា​នគរ​ចំណុះ​​ជា​ញឹកញាប់ មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុងដៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៣គ.ស។ ក្រោយ​មក​ទៀត កូរ៉េ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​មហាអំណាច​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​ទើប​នឹង​លេចមុខ​ឡើង​នៅ​អាស៊ី គឺ​​​អាណាចក្រ​ជប៉ុន។ នៅ​ឯ​ទិស​ខាងជើង​ឯណោះវិញ មហាអំណាច​មួយ​ទៀត គឺ​រុស្ស៊ី ក៏​​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ត្រួតត្រា​ឧបទ្វីប​​​កូរ៉េ​នេះ​​ដែរ ហើយ​ការ​ប្រជែង​គ្នា រវាង​រុស្ស៊ី និង​ជប៉ុន ក៏​ត្រូវ​ផ្ទុះ​​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤។ ជប៉ុន​ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​​ក៏​បាន​គ្រប់គ្រង​កូរ៉េ​ដោយ​ផ្តាច់មុខ​តែ​ម្នាក់​ឯង ព្រមទាំង​បាន​ដាក់​កូរ៉េ​ទាំងមូល​ឲ្យ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​ជប៉ុន​ជា​ផ្លូវការ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩១០ រហូត​ដល់​ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។ ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ជោគវាសនា​របស់​កូរ៉េ​ត្រូវ​បាន​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​នឹង​ជប៉ុន​លើក​យក​មក​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា ហើយ​នៅ​ក្នុង​ជំនួប នៅ​ទីក្រុង​គែរ ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៣ អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សាធារណរដ្ឋ​ចិន​​(ដឹកនាំ​ដោយ​ចាង កាយចៀក) បាន​ឯកភាព​គ្នា​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គេ​យក​ឈ្នះ​លើ​ជប៉ុន​បាន​ហើយ គេ​នឹង​ដក​ហូត​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំងអស់​ពីជប៉ុន​មកវិញ ដោយ​ក្នុង​នោះ ក៏​រួមមាន​​ទាំង​ដែនដី​ចិន និង​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​កាន់តែ​ជិតឈាន​ចូល​ដល់​ទី​បញ្ចប់ សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ពេលនោះ​កំពុងតែ​​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ចូល​ជួយ​ច្បាំង​ទល់​នឹង​ជប៉ុន​នៅ​​​អាស៊ី បាន​ព្រមព្រៀង​​ឲ្យ​ពុះចែក​ប្រទេស​កូរ៉េ​ជា​ពីរ​ផ្នែក នៅ​ត្រង់​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ដោយ​មួយផ្នែក​ខាងជើង​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​សូវៀត និង​មួយផ្នែក​ខាង​ត្បូង​ស្ថិត​ក្រោម​ការត្រួតត្រា​របស់​អាមេរិក។ តាម​គម្រោង​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ការ​ពុះចែក​ប្រទេស​កូរ៉េ​ជា​ពីរផ្នែក​នេះ គ្រាន់តែ​​ជា​ការ​ខណ្ឌចែក​ជាលក្ខណៈ​រដ្ឋបាល ហើយ​ធ្វើឡើង​ជា​បណ្តោះ​អាសន្ន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គេ​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ជប៉ុន​បាន​ហើយ គេ​នឹង​រៀបចំ​ឲ្យ​​កូរ៉េ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​​ទៅ​ជា​ប្រទេស​តែមួយឡើងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីសង្ឃឹម​នៃ​ការ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​នេះ​ត្រូវ​រលាយ​សាបសូន្យ នៅពេល​ដែល​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​គូសត្រូវ​នឹង​គ្នា​ទៅវិញ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែលកិច្ចចរចា​លើ​ដំណោះស្រាយ​បង្រួមបង្រួម​ប្រទេស​កូរ៉េ​ត្រូវ​ជាប់គាំង​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​ក៏​បាន​បញ្ជូន​សំណុំរឿង​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អ.ស.ប​ជា​អ្នក​ដោះស្រាយ។ តាមរយៈ​សេចក្តីសម្រេច​អនុម័ត នៅថ្ងៃ​ទី១៤ វិច្ឆិកា ១៩៤៧ អ.ស.ប​បាន​កំណត់​ឲ្យ​រៀបចំ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​កូរ៉េ (ទាំង​ខាង​ជើង និង​ខាង​ត្បូង) ដើម្បី​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​​​បង្រួបបង្រួម​កូរ៉េ​ទាំងពីរ។ រីឯ​​​កងទ័ព​បរទេស​ទាំងអស់​ដែល​កំពុង​ឈរជើង​នៅ​លើ​ទឹកដី​កូរ៉េ​ត្រូវតែ​ដកចេញ​ទាំងអស់។​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណោះស្រាយ​នេះ​ត្រូវ​បាន​សហភាព​សូវៀត​ច្រានចោល។ នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៨ ការបោះឆ្នោត​ជាតិ​ក្រោម​ការ​ត្រួតពិនិត្យ​របស់​អ.ស.ប​ក៏​ត្រូវបាន​គេ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ដោយ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សហភាព​សូវៀត ការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ខែ​សីហា (ក្រោយ​ការ​បោះឆ្នោត​) រដ្ឋាភិបាលថ្មីមួយ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​នៅ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដែល​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ជាផ្លូវការ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​កូរ៉េ” ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​លោក​ស៊ីងម៉ាន់ រី (Syngman Rhee) ដែល​ជា​ប្រធានាធិបតី។ មួយខែ​ក្រោយ​មក កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មីមួយដែរ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ប្រជាធិបតេយ្យ​កូរ៉េ” ដោយ​មាន​ គីម អ៊ីលស៊ុង ជា​ប្រមុខ។ ការពុះចែក​ប្រទេស​កូរ៉េ ដែល​ពីដំបូង​ធ្វើឡើង​ក្នុង​លក្ខណៈ​ជា​ការ​បែងចែក​រដ្ឋបាល និង​ជា​បណ្តោះអាសន្ន ក៏​បាន​ប្រែក្លាយ​ជា​ការ​បែងចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​និង​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តែ​រដ្ឋាភិបាល​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​មួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​អ.ស.ប​ទទួលស្គាល់​ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៨​ ថា​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ស្របច្បាប់​តែមួយគត់ ដែល​តំណាង​ប្រទេស​កូរ៉េ​ទាំងមូល។ ចំណែកឯ​រដ្ឋាភិបាល​កូរ៉េ​ខាងជើង​វិញ​ត្រូវ​បាន​ទទួលស្គាល់​​ដោយ​សហភាព​សូវៀត និង​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ គីម អ៊ីលស៊ុង (ឆ្វេង) ប្រមុខដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាងជើង និង​ស៊ីងម៉ាន់ រី ប្រមុខដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ព្រមព្រៀងគ្នា​ដក​កងទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​កូរ៉េ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​ប្រទេស​ពីរ ដែល​មាន​កំណើតចេញ​ពី​សាច់ឈាម​នៃ​ជាតិសាសន៍​តែមួយ តែ​សំឡឹង​មើល​គ្នា​ក្នុង​ភាព​ជា​សត្រូវ។ គីម អ៊ីលស៊ុង និង​ស៊ីងម៉ាន់ រី សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជាតិនិយម​​ដូចគ្នា ហើយ​មាន​គោលដៅ​ដូចគ្នា គឺ​ចង់​ឲ្យ​កូរ៉េ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រទេស​តែមួយឡើងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ម្នាក់​ៗ​សុទ្ធតែ​ចង់​ឲ្យ​ប្រទេស​កូរ៉េ​ដែល​រួបរួមគ្នា​នេះ ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ពួកគេ​រៀងៗខ្លួន គឺ​គីម អ៊ីលស៊ុង ចង់​​បង្រួបបង្រួម​កូរ៉េ​ក្រោម​របបដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត ចំណែក​ឯ​ស៊ីងម៉ាន់ រី ចង់​​បង្កើត​ជា​របបដឹកនាំ​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី​បែប​លោក​ខាងលិច។ ការ​សំឡឹង​មើល​គ្នា​ក្នុងភាព​ជាសត្រូវ​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង រវាង​កូរ៉េ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុង​សភាពតានតឹង​ជាប់ជា​ប្រចាំ ហើយ​ចាប់តាំង​ពី​សូវៀត និង​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​កូរ៉េ ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​ដោយ​អាវុធ តែងតែ​កើតមាន​ឡើង​ជារឿយៗ​ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែន។ នៅ​កូរ៉េ​ខាងជើង គីម អ៊ីលស៊ុង ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំង​ជាង​​ក៏​បាន​សម្រេច​ថា​នឹង​ធ្វើការ​បង្រួបបង្រួម​កូរ៉េ​ដោយ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៥០ កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​​បាន​បើក​ការ​វាយ​ប្រហារ​ឆ្លងកាត់​ព្រំដែន​ចូល​ឈ្លានពាន​លើ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង៕ =='''សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ពចិន​ដើម្បី​ជួយ​កូរ៉េ​ខាងជើង'''== នៅ​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៥០ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​ធ្វើ​ពហិការ​មិនចូល​ប្រជុំ ក្រុម​ប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប បានអនុម័ត​​សេចក្តីសម្រេច​ឲ្យ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​ជួយ​ដល់​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដែល​កំពុង​ទទួល​រងនូវ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កូរ៉េ​ខាងជើង។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ចំនួន ១៤ ដែល​បាន​សម្រេច​ចូលរួម​ជាមួយ​អាមេរិក​ ដើម្បី​បញ្ជូន​ទ័ព​ទៅ​កាន់​ឧបទ្វីបកូរ៉េ គេ​ឃើញមាន​​ប្រទេស​លោកខាងលិច ​ដូចជា បារាំង អង់គ្លេស កាណាដា និង​អូស្រ្តាលី ជាដើម ហើយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី មាន​​ប្រទេស​ពីរ គឺ​ហ្វីលីពីន និង​ថៃ។ និយាយ​ជារួម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​សេរី ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិតជា​សរុប កងកម្លាំង​របស់​អ.ស.ប ដែល​ចូលរួម​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​នៅ​កូរ៉េ មាន​ចំនួន ៣០ម៉ឺននាក់​ ហើយ​ត្រូវ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​បញ្ជា​របស់​​​មេទ័ព​អាមេរិក គឺ​ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur ដែល​នៅពេល​នោះ​ជា​មេបញ្ជាការ​កងទ័ព​អាមេរិក​ប្រចាំ​ប្រទេស​ជប៉ុន។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អ.ស.ប​កំពុងតែ​ប្រមែរប្រមូល​កម្លាំង​ទ័ព ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur ​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ពអាមេរិក​ ៤កងពល ដែល​កំពុង​ប្រចាំការ​នៅ​​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន ឲ្យ​ទៅ​ជួយ​កងទ័ព​​​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដើម្បី​ការពារ​ទីតាំង​ចុងក្រោយ គឺ​ទីក្រុង Pusan ដែល​កំពុង​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​របស់​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ជើង។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិច​ជាង អាមេរិក និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​ការពារ​ក្រុង​ Pusan មិន​ឲ្យ​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​កូរ៉េ​ខាងជើង ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យ​នេះ​បាន​មក​ដោយ​ចំណាយ​អាយុ​ជីវិត​ទាហាន​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់។ នៅថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៥០ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព​កូរ៉េខាងជើង​កំពុង​ជាប់ដៃ​ក្នុង​សមរភូមិ នៅ​ក្រុង​ Pusan ដែល​នៅ​ចុង​ខាង​ជើង​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ ឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​៤ម៉ឺននាក់ រួមជាមួយ​នឹង​ទាហាន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ជាង ៨ពាន់នាក់ ឲ្យ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវា​ បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​តាម​កំពង់ផែ​ក្រុង Incheon ដើម្បី​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ភស្តុភា និង​ទ័ពជំនួយ​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង។ ជោគជ័យ​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក នៅ Incheon បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​យ៉ាង​ខ្លាំង ហើយ​​បូក​រួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​វាយបក​​យ៉ាង​គំហុក​ ពី​សំណាក់​អាមេរិក នៅ​ឯ​​សមរភូមិ​ក្រុង Pusan ​នោះ​ផង ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​ក៏​​​ត្រូវ​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ ដោយ​នាំគ្នា​ដកថយ​​​ឆ្លង​ខ្សែ​ស្រប​ទី​៣៨ ត្រឡប់​ចូល​​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង​វិញ។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​និង​អន្តរាគមន៍​របស់​អាមេរិក សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩ នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​កញ្ញា កងទ័ព​អាមេរិក និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​រដ្ឋធានី​សេអ៊ូល ហើយ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​បាន​រំដោះ​ពី​កូរ៉េ​ខាងជើង​មកវិញ​បាន​ទាំងស្រុង។ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិក​​មិន​ចង់​បញ្ឈប់​តែ​ត្រឹមនេះ​ទេ ដោយរដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Harry Truman ​ចង់​ឆ្លៀត​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​កំពុង​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ បើក​ការ​វាយលុក​ផ្តួលរំលំ​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​ព្យុងយ៉ាង ហើយ​បង្រួបបង្រួម​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​មក​ជា​ប្រទេស​តែមួយឡើងវិញ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៥០ នៅ​ពេល​​ដែល​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​វាយលុក​ឆ្លង​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាងជើង ស្តាលីន​បាន​ផ្ញើ​តេលេក្រាម​ទៅ​ម៉ៅសេទុង និង​ជូអេនឡាយ ស្នើសុំ​ឲ្យ​ចិន​បញ្ជូន​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​កូរ៉េ​ខាងជើង ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ស្តាលីន​ក៏​បាន​បញ្ជាក់ផងដែរ​ថា កងទ័ព​សូវៀត​នឹង​មិន​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ​ទេ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ប្រជុំ​ជជែក​គ្នា​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ថ្ងៃ មេដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​ថា ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង​គឺ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ការពារ​ប្រទេស​ចិន​ ពី​ការ​គំរាមកំហែង​របស់​អាមេរិក។ ប្រសិនបើ​​កូរ៉េ​ខាងជើង​ត្រូវ​អាមេរិក​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​បាន​ កងទ័ព​អាមេរិក​នឹង​អាច​មាន​វត្តមាន​នៅ​ព្រំដែន​ចិន ហើយ​ក្នុង​ជំហាន​បន្ទាប់ គឺ​ទឹកដី​ចិន​ ដែល​អាច​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​អាមេរិក។ ដូច្នេះ ចិន​ត្រូវតែ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​កូរ៉េ ដើម្បី​បញ្ចៀស​សេណារីយ៉ូ​ដ៏​គ្រោះថ្នាក់​នេះ។ ចិន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ចល័ត​ទ័ព​ឲ្យ​ទៅកាន់​តំបន់​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​កូរ៉េ​ខាងជើង។ នៅថ្ងៃ​ទី១៩ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៥០ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​វាយ​ចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​ព្យុងយ៉ាង ហើយ​នៅថ្ងៃ​ដដែល​នោះ កងទ័ព​ចិន ដែល​ម៉ៅសេទុង​ហៅ​ថា​ជា​ "​កងទ័ព​ស្ម័គ្រចិត្ត” ហើយ​មាន​ចំនួន​ប្រមាណ​ជា ១៣ម៉ឺននាក់ ក៏​បាន​ឆ្លង​ទន្លេយ៉ាលូ ដែល​ជា​ខ្សែទឹកបែងចែក​ព្រំដែន រវាង​ចិន និង​កូរ៉េ​ខាងជើង។ ៤ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក (ថ្ងៃទី២៥ តុលា) កងទ័ព​ចិន​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងត្បូង និង​កងកម្លាំងអាមេរិក ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ព្រំដែន​ចិន-កូរ៉េ។ ផែនទី​បង្ហាញ​ពី​ការវិវឌ្ឍ​នៃ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥០ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ២ខែបន្ទាប់​មក​ទៀត កងទ័ព​អាមេរិក ដែល​មិន​សូវ​ស្គាល់​កងទ័ព​ចិន ហើយ​ព្រមទាំង​មើល​ស្រាល​ចិន​ផងនោះ ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​បូករួម​ជាមួយ​នឹងការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​រដូវ​រងារ ដែល​​សីតុណ្ហភាព​ចុះ​​ត្រជាក់​ក្រោម​សូន្យ​អង្សា​ផងនោះ ទាហាន​អាមេរិក ដែល​មិន​បាន​ត្រៀមខ្លួន​សម្រាប់​សមរភូមិ​ក្នុង​រដូវ​ត្រជាក់ ក៏ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​វាយដក​ថយ ឆ្ពោះទៅកាន់​ខ្សែស្រប​ទី​៣៨​វិញ។ គិត​ត្រឹមថ្ងៃ​ទី៥​ធ្នូ ក្រុង​ព្យុងយ៉ាង​ត្រូវ​បាន​ចិន​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់ ហើយ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ខែ​ធ្នូ កងទ័ព​អាមេរិក​ និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​ថយ​ចេញ​ពី​កូរ៉េ​ខាងជើង​​ឆ្លងខ្សែស្រប​ទី​៣៨​ត្រឡប់ចូល​ទៅក្នុង​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូងវិញ។ នៅ​ឯ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ ដោយ​មាន​វត្តមាន​គណៈប្រតិភូ​ពិសេស​របស់​ចិន​ ដើម្បី​ព្យាយាម​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​កូរ៉េ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ដល់វេន​ចិន​ម្តង ដែល​មិន​ចង់​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​​នៅ​ត្រឹម​ខ្សែស្រប​ទី៣៨។ ចិន​ដែល​យល់​ថា​ខ្លួន​កំពុងមាន​ប្រៀប​លើ​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​គំនិត​ចង់​បន្ត​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដើម្បី​បង្រួបបង្រួម​កូរ៉េ ដាក់​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត។ ចិន​បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យក​បទឈប់បាញ់​ដែល​ស្នើឡើង ដោយ​អ.ស.ប ហើយ​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ឆ្លង​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ រហូត​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​សេអ៊ូល​ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥១។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បរាជ័យ​នេះ មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​គិតគូរ​ពិចារណា​ចង់​​បើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ទៅលើ​ចិន​ដោយ​ពេញទំហឹង​ ពោលគឺ ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទឹកដី​ចិន​ដោយ​ផ្ទាល់ ដោយ​មិនមែន​កម្រិត​សមរភូមិនៅ​ត្រឹម​តែ​ក្នុង​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ ដូច​ដែល​គេ​ធ្វើ​នាពេល​កន្លងមក។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែ​ដឹង​ថា ចិន​គឺ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​សហភាព​សូវៀត។ ប្រសិនបើ​អាមេរិក​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ចិន សហភាព​សូវៀត​ប្រហែល​ជា​នឹង​ចូល​មក​ជួយ ហើយ​ដល់​​​ពេលនោះ​ ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ដែល​ពីដំបូង​គ្រាន់តែ​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​មួយ​នោះ អាច​នឹង​រុញច្រាន​ពិភពលោក​ឲ្យធ្លាក់​ទៅក្នុង​​មាត់ជ្រោះ​នៃ​សង្រ្គាម​លោក​ជាលើកទី៣៕ =='''សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​និង​អន្តរាគមន៍​របស់​អាមេរិក'''== សង្រ្គាម​កូរ៉េ​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៥០ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ឆ្លងកាត់​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ គីម អ៊ីលស៊ុង ដែល​មាន​បំណង​ចង់​បង្រួបបង្រួម​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​យក​មក​​ដាក់​ក្រោម​របបដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត បាន​សម្រេច​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដោយ​មក​ពី​កត្តា​សំខាន់ៗ៣៖ (១) តុល្យភាព​កម្លាំង​ទ័ព​ដែល​ផ្អៀងខ្លាំង​មក​ខាង​កូរ៉េ​ខាងជើង (២) ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ សូវៀត​និង​ចិន និង (៣) ​ភាព​ខ្ជីខ្ជា​របស់​អាមេរិក​ដែល​ហាក់​មិន​ទុក​បញ្ហា​កូរ៉េ​ជាចំណុច​សំខាន់​​សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​ជាតិ។ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ដកថយ​ចេញ​ពី​ឧបទ្វីបកូរ៉េ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ទៅ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​មាន​កងទ័ព​មិនដល់ ១០ម៉ឺននាក់​ផង ហើយ​កងទ័ព​នោះទៀតសោត​ក៏​មិនសូវ​មាន​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន​ខ្ពស់ ហើយ​ភាគច្រើន​មាន​បទពិសោធន៍​ខាង​បេសកកម្ម​រក្សា​សន្តិសុខ​និង​សណ្តាប់ធ្នាប់​ក្នុងស្រុក ជាជាង​បទពិសោធន៍​ខាង​ប្រយុទ្ធ។ ទាំងនេះ គឺ​មួយផ្នែក​ជា​កំហុស​របស់​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​មិនចង់​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដោយសារ​តែ​នៅ​ពេលនោះ ​អាមេរិកបារម្ភ​ខ្លាចកូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាងជើង ហើយ​ទាញ​អាមេរិក​ឲ្យ​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​សហភាព​សូវៀត។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត ស៊ីងម៉ាន់ រី ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​​ឡើង​មក​​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​បាន​អំណាច​ក្នុងដៃ ក៏​ស្រាប់តែ​បាន​ដឹកនាំ​ប្រទេស​តាមបែប​ផ្តាច់ការ​ ដោយ​ប្រើ​កង​កម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​ទៅ​បង្រ្កាប​អ្នក​នយោបាយ​ប្រឆាំង ដែល​ផ្ទុយ​ទៅនឹង​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី ដែល​អាមេរិក​ចង់បាន។ ផ្ទុយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សហភាព​សូវៀត​បាន​ដកថយ​ចេញ​ពី​កូរ៉េ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចំនួន ១៣ម៉ឺន ៥ពាន់នាក់ ដែលទទួល​បាន​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន​ និង​បទពិសោធន៍​ខ្ពស់ ព្រមទាំង​បំពាក់​ទៅដោយ​គ្រឿងសព្វាវុធ​ទំនើបៗ រួមមាន​ រថក្រោះ កាំភ្លើងធំ និង​ប្រព័ន្ធ​កាំជ្រួច​ទំនើបៗ។ សូវៀត​ក៏​បាន​រក្សា​ទុក​ផងដែរ​​នូវ​ជំនាញការ​យោធា​ឲ្យ​នៅ​ជួយ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង។ ដោយ​មើលឃើញ​ពី​តុល្យភាព​កម្លាំងទ័ព​ប្រកបដោយ​អំណោយផល​នេះហើយ ទើប​មេដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាងជើង​មានគំនិត​ចង់​ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង តាំង​ពីឆ្នាំ​១៩៤៩ ហើយ​ គីម អ៊ីលស៊ុង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​ខែ​មីនា ដើម្បី​បញ្ចុះបញ្ចូល​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​ឲ្យ​គាំទ្រ​គម្រោងនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូង ស្តាលីន​មិន​គាំទ្រ​​ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ​អាមេរិក​មិន​ទាន់​ដក​កងទ័ព​ចេញ​អស់​ពី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​ស្តាលីន​ខ្លាច​សង្រ្គាម​នៅ​កូរ៉េ​ទាញ​សូវៀត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​អាមេរិក។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៥០ ស្តាលីន​បាន​ប្តូរ​ជំហរ​មកវិញ ដោយសារ​តែស្តាលីន​បាន​មើលឃើញ​ថា ស្ថានភាព​យុទ្ធសាស្រ្ត​​​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុស​ពី​មុន។ កងទ័ព​អាមេរិក​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដកចេញ​ពី​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង នៅ​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៩។ នៅ​ខែ​កញ្ញា​ សូវៀត​បាន​ធ្វើ​ការ​សាកល្បង​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ បិទបញ្ចប់​ភាព​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​របស់​អាមេរិក។​ ហើយ​នៅ​ខែ​តុលា បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​បាន​បណ្តេញ​រដ្ឋាភិបាល​ចាង កាយចៀក ឲ្យ​រត់​ទៅ​តៃវ៉ាន់ ហើយ​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ម៉ៅ សេទុង។ ជោគជ័យ​របស់​ពួកកុម្មុយនិស្ត​នៅ​ចិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្តាលីន​គិត​ថា ចិន​គឺ​ជា​ប្រទេស​ជា​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់មួយ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិក​មិន​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ជួយ​ពួក​គួមីនតាង​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើងកាន់​អំណាច។ ដូច្នេះ ចំពោះ​កូរ៉េ​ដែល​ជា​ប្រទេស​តូចតាច​មួយ​នោះ អាមេរិក​​ក៏​ប្រាកដ​ជា​នឹង​មិន​លូកដៃ​ប្រឡូក​ក្នុង​សង្រ្គាម ដើម្បី​ជួយ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​នោះដែរ។ ស្តាលីន​កាន់តែ​មាន​ភាព​ប្រាកដ​ក្នុងចិត្ត​​ថែម​ទៀត​ចំពោះ​ការ​សន្និដ្ឋាន​នេះ​ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាមេរិក គឺ​លោក Dean Acheson បាន​​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ នៅ​ខែ​​មករា ឆ្នាំ​១៩៥០ ដោយ​មិន​រាប់បញ្ចូល​ឧបទ្វីបកូរ៉េ ទៅក្នុង​ចំណោម​​ទីតាំង​យុទ្ធសាស្រ្ត​​​​ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ការពារ​ដោយ​កម្លាំង​ទ័ព។ នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៥០ ស្តាលីន​ក៏​បាន​ផ្តល់​ភ្លើងខៀវ​ឲ្យ​គីម អ៊ីលស៊ុង ចូល​ឈ្លាន​ពាន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​​គម្រោង​ឈ្លានពាន​នេះ​ក៏​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ផងដែរ ក្រោយ​ពី គីម អ៊ីលស៊ុង បាន​ជួប​ជាមួយ​ ម៉ៅ សេទុង នៅ​ខែ​ឧសភា។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​អាទិត្យ ទី២៥ មិថុនា កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ជើង ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កងកាំភ្លើង​ធំ និង​កងរថក្រោះ ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយ​លុក​ឆ្លងព្រំដែន​ចូល​ឈ្លានពាន​​​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​​ក្នុងរយៈពេល​តែ ៣ថ្ងៃ​ កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ក៏​បាន​វាយ​ចូល​ដណ្តើម​បាន​​រដ្ឋធានី​សេអ៊ូល​។ កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដែល​គ្មាន​ទាំង​កាំភ្លើងធំ គ្មាន​ទាំង​រថក្រោះ ហើយ​​គ្មានទាំង​អាវុធ​ទំនើប​សម្រាប់​បាញ់​រថក្រោះផងនោះ ត្រូវ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​វាយ​បំបាក់​ឲ្យ​រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ហើយ​ គ្រាន់តែ​ក្នុង​រយៈពេល ៥ថ្ងៃ កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ដែល​ពីដំបូង​មាន​ចំនួន​ជិត ១០ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​ធ្លាក់​មក​សល់​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជាង ២ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ។ កងទ័ព​ដែល​នៅ​សេសសល់ រួមជាមួយ​​នឹង​មន្រ្តី​រដ្ឋាភិបាល​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ក៏​នាំគ្នា​ដកខ្លួន​ថយ​ចេញ​ពី​រដ្ឋធានី​សេអ៊ូល រត់ទៅ​ទៅ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ពូសាន (Pusan) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង នៃ​ឧបទ្វីបកូរ៉េ។ ក្រៅពី​ក្រុង​ពូសាន ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កូរ៉េ​ខាងជើង។ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​ដំណឹង​ពី​ការវាយលុក​របស់​កូរ៉េ​ខាងជើង លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman បាន​កោះ​ប្រជុំ​មន្រ្តី​ជំនិតៗ ហើយ​បានយល់ស្រប​គ្នា​​ថា អ្វី​ដែល​កំពុង​កើតឡើង​នៅ​កូរ៉េ​ គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​យុទ្ធសាស្រ្ត​របស់​សហភាព​សូវៀត ក្នុងការ​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត។ ​លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman បាន​លើក​ឡើង​នូវ​ហេតុផល​ថា ប្រសិនបើ​អាមេរិក​​​មិនហ៊ាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម ហើយ​​ឈរឱបដៃ​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​កាន់កាប់​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ​នោះ ស្តាលីន​ប្រាកដ​ជា​បានចិត្ត​កាន់តែ​ខ្លាំង​ គឺ​ដូច​ហ៊ីត្លែរ​កាល​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​អ៊ីចឹង ដែល​នៅ​ពេលនោះ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ ដែល​មិនចង់​ជួប​សង្រ្គាម​ក៏​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប្រទេស​តូចតាចនៅ​អឺរ៉ុប​តាមចិត្ត តែ​នៅទីបំផុត សង្រ្គាម​នៅតែ​ត្រូវ​កើតឡើង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អាមេរិក​សម្រេច​ថា​ត្រូវ​តែ​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​មក​ជួយ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ក៏ប៉ុន្តែ លោក Harry Truman ចង់​ឲ្យ​ប្រតិបត្តិការ​នេះ​ត្រូវ​ធ្វើឡើង ក្រោម​​អាណត្តិ​របស់​អ.ស.ប។ ក្រុម​ប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​បើឆ្នោត​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​ស្តីពី​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​សហភាព​សូវៀត ដែល​ធ្វើ​ពហិការ​មិនចូល​ប្រជុំ​ចាប់តាំង​ពី​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥០ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ មិថុនា ថ្ងៃ​ដែល​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាងត្បូង ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប​បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​បន្ទាន់​ ហើយ​​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​មួយ​ថ្កោលទោស​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង ហើយ​២ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​ក៏បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច​ថ្មី​មួយ​ទៀត​ស្នើសុំ​ឲ្យ​ប្រទេស​ជាសមាជិក​បញ្ជូន​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ សហភាព​សូវៀត គឺ​ជា​សមាជិក​អចិន្រ្តៃយ៍​​​ដែល​មាន​សិទ្ធិវ៉េតូ ក៏ប៉ុន្តែ ​បាន​ធ្វើ​ពហិការ​មិនចូលរួម​ប្រជុំ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​ តាំង​ពី​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥០ ដើម្បី​ជា​ការ​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការណ៍​ដែល​គេ​នៅ​បន្ត​ឲ្យ​សាធារណរដ្ឋ​ចិន (ចិនតៃវ៉ាន់) នៅ​បន្ត​កាន់កាប់​អាសនៈ​ជា​សមាជិក​អចិន្រ្តៃយ៍​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ ដោយ​មិន​ព្រម​ផ្ទេរ​អាសនៈ​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន (ចិនដីគោក) ដែល​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច​តាំង​ពី​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អាច​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​ ស្តីពី​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​នេះ​បាន។ គិត​ជា​សរុប មាន​ប្រទេស​ចំនួន ១៤ ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​បេសកកម្ម​អ.ស.ប​នៅ​កូរ៉េ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ប្រទេស​ទាំង ១៤​នេះ រួមមាន បារាំង អង់គ្លេស ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ ក្រិក តួកគី កាណាដា អូស្រ្តាលី នូវែលសេឡង់ អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង អេត្យូពី កូឡុំប៊ី ថៃ និង​ហ្វីលីពីន។ គិតជា​សរុប កងកម្លាំង​អ.ស.ប ដែល​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍ ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មាន​ចំនួន​ប្រមាណ ៣០ម៉ឺននាក់ ក្នុងនោះ​ ២៦ម៉ឺននាក់ មកពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក៕ =='''សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ ​បទឈប់បាញ់​និង​ផលវិបាក​ក្រោយ​សង្រ្គាម'''== នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៥០ និង​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​ចិន​កំពុងមាន​ប្រៀប​ខ្លាំង​លើ​សមរភូមិ ដោយ​វាយ​រុញច្រាន​​កងទ័ព​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ឲ្យ​​​ដក​ខ្លួន​ថយ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាង​ជើង រហូតត្រូវ​បាត់បង់​ទីក្រុង​សេអ៊ូល​ជាលើកទី២ មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​​ពិចារណា​ចង់ធ្វើសង្រ្គាម​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន​ដោយ​ផ្ទាល់។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បី​ជួប​ជាមួយ​លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ប្រាប់​អំពី​ក្តីបារម្ភ​របស់​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា ប្រទេស​ផ្សេងទៀត ដែល​ចូលរួម​ជាមួយ​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ គឺ​បារម្ភ​ខ្លាច​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ចិន​នឹង​បង្ក​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី៣។​ នៅ​ពេលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman បាន​ត្រឹមតែ​ស្តាប់ និង​ទទួលដឹងឮ​ពី​ក្តីបារម្ភ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ធ្វើការ​សន្យា​ណាមួយ អំពី​រឿង​ធ្វើ​សង្រ្គាម​លើ​ចិន​នេះទេ។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ខែ​មករា ដល់​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អាមេរិក​កំពុងតែ​ពិចារណា​អំពី​លទ្ធភាព​បើកធ្វើ​សង្រ្គាម​ដោយ​ផ្ទាល់​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន នៅ​ឯ​សមរភូមិ​ឯណោះវិញ ស្ថានភាព​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ប្រែប្រួល ដោយ​កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ក្រុង​សេអ៊ូល​ពី​ចិន​មកវិញ ព្រមទាំង​បាន​វាយ​រុញច្រាន​កងទ័ព​ចិន​ឲ្យ​ដកថយ​​ចូល​ទៅ​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើងវិញ។ លោក Harry Truman ក៏​បាន​សម្រេច​​កំណត់​សមរភូមិ​នៅ​ត្រឹម​ឧបទ្វីបកូរ៉េ ដោយ​មិន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ផ្ទាល់​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន។ សម្រាប់​លោក Harry Truman គោលដៅ​សំខាន់ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​បង្ខំ​ឲ្យ​ចិន និង​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅរក​ស្ថានភាព​ដើម​វិញ គឺ​ស្ថានភាព​មុនពេល​ដែល​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មេទ័ព​អាមេរិក​នៅ​កូរ៉េ បាន​​ចេញមុខ​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​លោក​ Harry Truman ដោយ​ទាមទារ​​ចង់​បើក​ការ​វាយលុក​ទៅលើ​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង​សាជាថ្មី ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ​ទាមទារ​ឲ្យ​លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ដាក់បញ្ជា​ឲ្យ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន ដោយ​ត្រូវ​​​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ទៅលើ​ចិន​ប្រសិនបើ​ចាំបាច់។ ការជំទាស់នេះ ​ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មិនត្រឹមតែ​បាន​លើកឡើង នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈ​ជា​ឯកជន​ជាមួយ​លោក Harry Truman ដោយ​ផ្ទាល់​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ តែ​ថែម​ទាំង​​បាន​​ផ្ញើ​លិខិត​ទៅប្រាប់​​សភាអាមេរិក ព្រមទាំង​ថ្លែង​ជាសាធារណៈ​​​តាម​ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន។ នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៥១ លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ក៏​បាន​ដកតំណែង​ឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur ពីបទ​មិនស្តាប់​បញ្ជា​ប្រធានាធិបតី ដែល​ជា​អគ្គបញ្ជាការ​កងទ័ព។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ពចិន​ដើម្បី​ជួយ​កូរ៉េ​ខាងជើង សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩ នៅ​ចន្លោះ​ខែ​កក្កដា និង​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​​នៅ​ទ្រឹង​ត្រឹម​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ដោយគ្មាន​ខាងណា​អាច​យក​ប្រៀប​លើ​ខាងណា​បាន ចិន និង​​អ.ស.ប​​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការចរចា​លើ​បទឈប់បាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ជាច្រើន​លើក​ច្រើនសា ចំណែក​ឯ​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​ក៏​ចេះតែ​បន្ត​ធ្វើ​។ នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥៣ ការផ្លាស់ប្តូរ​នយោបាយ​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង​ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លោក Dwight Eisenhower ដែល​កន្លងមក​ធ្លាប់​ចេញមុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​កូរ៉េ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក Harry Truman ដែល​ផុត​អាណត្តិ។ គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ភ្លាម លោក Eisenhower បាន​កំណត់​អាទិភាព​ជាចម្បងមួយ សម្រាប់​នយោបាយ​របស់​លោក គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ លោក​បាន​ចាត់​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​ឲ្យ​បើក​ការចរចា​សាជាថ្មី​ជាមួយ​ចិន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​គំរាម​មេដឹកនាំ​ចិន​ត្រង់ៗ​ថា ប្រសិនបើ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​មិន​បញ្ចប់​ភ្លាមៗ​តាម​រយៈ​ការចរចា​ទេ លោក​នឹង​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នេះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ​ ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏សំខាន់​មួយ​​​ដែរ គឺ​ស្តាលីន​​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​បុរសខ្លាំង​នៃ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ខែ​មីនា​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៥៣ ៤ខែ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់​ស្តាលីន និង​២ខែ​ក្រោយ​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​លោក​ Eisenhower ចិន និង​អ.ស.ប ​ក៏​បាន​​​​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ចុះ​ហត្ថលេខាលើ​បទឈប់បាញ់។ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ត្រូវ​បញ្ចប់ ​ទីតាំង​នៃ​ខ្សែត្រៀម​ចុងក្រោយ​ ដែល​នៅ​ក្បែរ​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ត្រូវ​បាន​គេ​​កំណត់​យក​ជា​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​ រវាង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​តំបន់​គ្មាន​យោធា​ត្រូវបាន​គេ​បង្កើតឡើង នៅ​អមសងខាង​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​នេះ។ កងទ័ព​អាមេរិក និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង នៅក្បែរ​តំបន់​គ្មាន​កងទ័ព នៅ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែន​កូរ៉េ​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​បទឈប់បាញ់ ឆ្នាំ​១៩៥៣ កាល​ពី​ដំបូង បទឈប់បាញ់​​ដែល​ភាគី​ជម្លោះ​ចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃ​ទី២៧ កក្កដា​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​ថា​ជា​ឯកសារ​បណ្តោះ​អាសន្ន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​រង់ចាំ​ការ​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជា​ស្ថាពរ ដែល​គេ​នឹង​រៀបចំ​ធ្វើ​នៅ​ពេលក្រោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង ៦០ឆ្នាំក្រោយមក សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​នេះ​នៅតែ​មិន​ទាន់ត្រូវ​បាន​​ភាគីជម្លោះ​ចុះហត្ថលេខា ហើយ​បើ​និយាយ​តាមផ្លូវច្បាប់ ឧបទ្វីបកូរ៉េ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​រយៈពេល​ខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ​ គឺ​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ដែល​មាន​ការ​បង្ហូរឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ដោយ​បាន​សម្លាប់​អាយុជីវិត​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៥លាននាក់ ក្នុងនោះ មាន​ជាង​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ បើ​គិត​ជា​សមាមាត្រ ​ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មាន​អត្រា​ខ្ពស់​ជាង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទៅទៀត។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ឧបទ្វីបកូរ៉េ​នៅតែ​បន្ត​ពុះចែក​ជាពីរ ហើយ​កូរ៉េ​ខាងជើង និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ដើរ​តាម​គន្លងផ្លូវ​ពីរ​ផ្ទុយពីគ្នា​ស្រឡះ។ កូរ៉េ​ខាងជើង​ស្ថិត​ក្រោម​របបផ្តាច់ការ​កុម្មុយនិស្ត​​បន្តត្រកូល តាំងពី​ជីតា គឺ​លោក​គីម អ៊ីលស៊ុង រហូត​ទៅដល់​ចៅ គឺ​លោក​គីម ជុងអ៊ុន នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ របបកុម្មុយនិស្ត​ក្រុងព្យុងយ៉ាងគិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព ដោយ​ទុក​ឲ្យ​ប្រជាជន​ត្រូវ​រស់​ក្នុង​ភាពក្រីក្រ​រហូត​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះអត់ឃ្លាន បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ស្លាប់​រាប់លាននាក់។ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​វិញ ក៏​បាន​ឆ្លងកាត់​របបផ្តាច់ការប្រមាណ​ជាង ៣០ឆ្នាំ​ដែរ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​ស៊ីងម៉ាន់ រី និង​មេដឹនាំ​យោធា​បន្តបន្ទាប់មកទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែ​មាន​ចលនា​តវ៉ា​ប្រឆាំង​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ក៏​បាន​ធ្វើ​កំណែទម្រង់ ហើយ​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ​ ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៨៧។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ធ្វើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី៕ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៥០ និង​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​ចិន​កំពុងមាន​ប្រៀប​ខ្លាំង​លើ​សមរភូមិ ដោយ​វាយ​រុញច្រាន​​កងទ័ព​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ឲ្យ​​​ដក​ខ្លួន​ថយ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាង​ជើង រហូតត្រូវ​បាត់បង់​ទីក្រុង​សេអ៊ូល​ជាលើកទី២ មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​​ពិចារណា​ចង់ធ្វើសង្រ្គាម​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន​ដោយ​ផ្ទាល់។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បី​ជួប​ជាមួយ​លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ប្រាប់​អំពី​ក្តីបារម្ភ​របស់​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា ប្រទេស​ផ្សេងទៀត ដែល​ចូលរួម​ជាមួយ​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ គឺ​បារម្ភ​ខ្លាច​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ចិន​នឹង​បង្ក​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី៣។​ នៅ​ពេលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman បាន​ត្រឹមតែ​ស្តាប់ និង​ទទួលដឹងឮ​ពី​ក្តីបារម្ភ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ធ្វើការ​សន្យា​ណាមួយ អំពី​រឿង​ធ្វើ​សង្រ្គាម​លើ​ចិន​នេះទេ។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ខែ​មករា ដល់​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អាមេរិក​កំពុងតែ​ពិចារណា​អំពី​លទ្ធភាព​បើកធ្វើ​សង្រ្គាម​ដោយ​ផ្ទាល់​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន នៅ​ឯ​សមរភូមិ​ឯណោះវិញ ស្ថានភាព​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ប្រែប្រួល ដោយ​កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ក្រុង​សេអ៊ូល​ពី​ចិន​មកវិញ ព្រមទាំង​បាន​វាយ​រុញច្រាន​កងទ័ព​ចិន​ឲ្យ​ដកថយ​​ចូល​ទៅ​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើងវិញ។ លោក Harry Truman ក៏​បាន​សម្រេច​​កំណត់​សមរភូមិ​នៅ​ត្រឹម​ឧបទ្វីបកូរ៉េ ដោយ​មិន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ផ្ទាល់​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន។ សម្រាប់​លោក Harry Truman គោលដៅ​សំខាន់ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​បង្ខំ​ឲ្យ​ចិន និង​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅរក​ស្ថានភាព​ដើម​វិញ គឺ​ស្ថានភាព​មុនពេល​ដែល​កូរ៉េ​ខាងជើង​ចូល​ឈ្លានពាន​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មេទ័ព​អាមេរិក​នៅ​កូរ៉េ បាន​​ចេញមុខ​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​លោក​ Harry Truman ដោយ​ទាមទារ​​ចង់​បើក​ការ​វាយលុក​ទៅលើ​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង​សាជាថ្មី ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ​ទាមទារ​ឲ្យ​លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ដាក់បញ្ជា​ឲ្យ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ប្រទេស​ចិន ដោយ​ត្រូវ​​​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ទៅលើ​ចិន​ប្រសិនបើ​ចាំបាច់។ ការជំទាស់នេះ ​ឧត្តមសេនីយ៍ Douglas MacArthur មិនត្រឹមតែ​បាន​លើកឡើង នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈ​ជា​ឯកជន​ជាមួយ​លោក Harry Truman ដោយ​ផ្ទាល់​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ តែ​ថែម​ទាំង​​បាន​​ផ្ញើ​លិខិត​ទៅប្រាប់​​សភាអាមេរិក ព្រមទាំង​ថ្លែង​ជាសាធារណៈ​​​តាម​ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន។ នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៥១ លោក​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ក៏​បាន​ដកតំណែង​ឧត្តមសេនីយ៍ MacArthur ពីបទ​មិនស្តាប់​បញ្ជា​ប្រធានាធិបតី ដែល​ជា​អគ្គបញ្ជាការ​កងទ័ព។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ពចិន​ដើម្បី​ជួយ​កូរ៉េ​ខាងជើង សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩ នៅ​ចន្លោះ​ខែ​កក្កដា និង​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​​នៅ​ទ្រឹង​ត្រឹម​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ដោយគ្មាន​ខាងណា​អាច​យក​ប្រៀប​លើ​ខាងណា​បាន ចិន និង​​អ.ស.ប​​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការចរចា​លើ​បទឈប់បាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ជាច្រើន​លើក​ច្រើនសា ចំណែក​ឯ​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​ក៏​ចេះតែ​បន្ត​ធ្វើ​។ នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥៣ ការផ្លាស់ប្តូរ​នយោបាយ​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង​ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លោក Dwight Eisenhower ដែល​កន្លងមក​ធ្លាប់​ចេញមុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​កូរ៉េ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក Harry Truman ដែល​ផុត​អាណត្តិ។ គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ភ្លាម លោក Eisenhower បាន​កំណត់​អាទិភាព​ជាចម្បងមួយ សម្រាប់​នយោបាយ​របស់​លោក គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ លោក​បាន​ចាត់​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​ឲ្យ​បើក​ការចរចា​សាជាថ្មី​ជាមួយ​ចិន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​គំរាម​មេដឹកនាំ​ចិន​ត្រង់ៗ​ថា ប្រសិនបើ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​មិន​បញ្ចប់​ភ្លាមៗ​តាម​រយៈ​ការចរចា​ទេ លោក​នឹង​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នេះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ​ ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏សំខាន់​មួយ​​​ដែរ គឺ​ស្តាលីន​​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​បុរសខ្លាំង​នៃ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ខែ​មីនា​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៥៣ ៤ខែ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់​ស្តាលីន និង​២ខែ​ក្រោយ​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​លោក​ Eisenhower ចិន និង​អ.ស.ប ​ក៏​បាន​​​​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ចុះ​ហត្ថលេខាលើ​បទឈប់បាញ់។ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ត្រូវ​បញ្ចប់ ​ទីតាំង​នៃ​ខ្សែត្រៀម​ចុងក្រោយ​ ដែល​នៅ​ក្បែរ​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ត្រូវ​បាន​គេ​​កំណត់​យក​ជា​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​ រវាង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​តំបន់​គ្មាន​យោធា​ត្រូវបាន​គេ​បង្កើតឡើង នៅ​អមសងខាង​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​នេះ។ កងទ័ព​អាមេរិក និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង នៅក្បែរ​តំបន់​គ្មាន​កងទ័ព នៅ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែន​កូរ៉េ​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​បទឈប់បាញ់ ឆ្នាំ​១៩៥៣ កាល​ពី​ដំបូង បទឈប់បាញ់​​ដែល​ភាគី​ជម្លោះ​ចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃ​ទី២៧ កក្កដា​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​ថា​ជា​ឯកសារ​បណ្តោះ​អាសន្ន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​រង់ចាំ​ការ​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជា​ស្ថាពរ ដែល​គេ​នឹង​រៀបចំ​ធ្វើ​នៅ​ពេលក្រោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង ៦០ឆ្នាំក្រោយមក សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​នេះ​នៅតែ​មិន​ទាន់ត្រូវ​បាន​​ភាគីជម្លោះ​ចុះហត្ថលេខា ហើយ​បើ​និយាយ​តាមផ្លូវច្បាប់ ឧបទ្វីបកូរ៉េ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​រយៈពេល​ខ្លី ក៏ប៉ុន្តែ​ គឺ​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ដែល​មាន​ការ​បង្ហូរឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ដោយ​បាន​សម្លាប់​អាយុជីវិត​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៥លាននាក់ ក្នុងនោះ មាន​ជាង​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ បើ​គិត​ជា​សមាមាត្រ ​ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មាន​អត្រា​ខ្ពស់​ជាង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទៅទៀត។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ឧបទ្វីបកូរ៉េ​នៅតែ​បន្ត​ពុះចែក​ជាពីរ ហើយ​កូរ៉េ​ខាងជើង និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ដើរ​តាម​គន្លងផ្លូវ​ពីរ​ផ្ទុយពីគ្នា​ស្រឡះ។ កូរ៉េ​ខាងជើង​ស្ថិត​ក្រោម​របបផ្តាច់ការ​កុម្មុយនិស្ត​​បន្តត្រកូល តាំងពី​ជីតា គឺ​លោក​គីម អ៊ីលស៊ុង រហូត​ទៅដល់​ចៅ គឺ​លោក​គីម ជុងអ៊ុន នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ របបកុម្មុយនិស្ត​ក្រុងព្យុងយ៉ាងគិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព ដោយ​ទុក​ឲ្យ​ប្រជាជន​ត្រូវ​រស់​ក្នុង​ភាពក្រីក្រ​រហូត​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះអត់ឃ្លាន បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ស្លាប់​រាប់លាននាក់។ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​វិញ ក៏​បាន​ឆ្លងកាត់​របបផ្តាច់ការប្រមាណ​ជាង ៣០ឆ្នាំ​ដែរ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​ស៊ីងម៉ាន់ រី និង​មេដឹនាំ​យោធា​បន្តបន្ទាប់មកទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែ​មាន​ចលនា​តវ៉ា​ប្រឆាំង​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​ក៏​បាន​ធ្វើ​កំណែទម្រង់ ហើយ​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ​ ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៨៧។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង​បាន​ធ្វើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី៕ ='''ភាព​ផុយ​ស្រួយ​​នៃ​​លទ្ធិ​ប្រជា​ធិប​តេយ្យ​នៅ​​អា​ស៊ី​អាគ្នេយ៍'''= សូម​បន្ត​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​នៃ​ភូមិភាគ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​តទៅទៀត ដោយ​សូម​លើកឡើង​អំពី​ភាពផុយស្រួយ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ផុយស្រួយ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង សុទ្ធសឹង​ជា​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ដែល​តែង​ជួបនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ សង្គម សេដ្ឋកិច្ច និង​សន្តិសុខ។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាងទៀត ថ្នាក់ដឹកនាំ​ខ្លះ​នៅតែ​មិន​ព្រម​ទទួល​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក។ ជាការ​ពិតណាស់​ដែលថា បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន​បាន​បោះជំហាន ទៅរក​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេស​នៅក្នុង​អំឡុង​ទសវត្សរ៍​ទី៩០។ ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ទាំងនេះ ផុយស្រួយ​មែនទែន តែង​ជួបនឹង​វិបត្តិ​បី​ប្រភេទ ៖ វិបត្តិ​នយោបាយ វិបត្តិ​សង្គម​និង​សេដ្ឋកិច្ច ព្រមទាំង​វិបត្តិ​សន្តិសុខ។ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតឡើង នៅពេលដែល​ពលរដ្ឋ​ចាប់ផ្តើម​ប្រឆាំងនឹង​អ្នកដឹកនាំ​ដែល​ខ្លួន​បាន​បោះឆ្នោត​តែងតាំង​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​ឬ​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល។ ជាទូទៅ ពលរដ្ឋ​បែក ចិត្ត ឈប់​គាំទ្រ​អ្នក​ដែល​ខ្លួន​បាន​បោះឆ្នោតឱ្យ ដោយហេតុតែ​ពួក​អ្នកដឹកនាំ​ទាំងនោះ ពុករលួយ បក្សពួកនិយម មិន​ព្រមធ្វើ​កំណែទម្រង់ ឬ​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​របៀប​ផ្តាច់ការ​ពេក។ វិបត្តិ​នយោបាយ​បែបនេះ បានកើត​ឡើង នៅ​ហ្វីលីពីន ក្នុង​ខែមករា​ឆ្នាំ២០០១។ កាលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី​ហ្សូ​ហ្សេ​ហ្វ អេ​ស្ត្រា​ដា (Joseph Estrada) ដែល​ជាប់​ចោទថា​បាន​គៃបន្លំ​យកប្រាក់​រដ្ឋ ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លា​ចេញពី​តំណែង​និង​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​លោកស្រី​អនុ​ប្រធានាធិបតី ក្លូ​រី​យ៉ា អា​រ៉ូ​យ៉ូ (Gloria Arroyo)។ ករណី​ស្រដៀង​គ្នា ក៏បាន​កើតឡើង​ដែរ​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី ក្នុង​ខែកក្កដា​ឆ្នាំ២០០។ កាលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី​វ៉ា​ហ៊ី​ដ (Wahid) បាន​ជាប់​ទាក់ទិន​ក្នុង​រឿង​ពុករលួយ ហើយក៏​ត្រូវ​បាត់បង់​អំណាច​ដែល​បាន​ធ្លាក់​ទៅក្នុង​ដៃ​របស់​លោកស្រី​អនុ​ប្រធានាធិបតី ម៉េ​ហ្កា​វ៉ា​ទី ស៊ុយ​កា​ណូ​ពុ​យ​ទ្រី(Megawati Sukarnoputri) វិញ​ម្តង។ គ្រោះថ្នាក់​ទី​ពីរ ដែល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ជួបប្រទះ គឺ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម។ ជាក់ស្តែង ដោយហេតុតែ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧និង​ចំហាយ​អាក្រក់​របស់​វាត​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ២០០១ សសរ​គ្រឹះ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​និង​នៅ​ហ្វីលីពីន​បាន​រង្គោះរង្គើ។ កាលនោះ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី កងទ័ព​បាន​សាកល្បង​វិល​មក​ក្តាប់​អំណាច​វិញ រីឯ​ពួក​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​ដែល​ស្អប់ខ្ពើម​លិ​ទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ខ្លាំងក្លា។ ចំណែក​នៅ​ហ្វីលីពីន​វិញ កាលណោះ ក្រោយពី​លោក​ប្រធានាធិបតី​ហ្សូ​ហ្សេ​ហ្វ អេ​ស្ត្រា​ដា​បាន​ដួលរលំ ពួកក្រុម​អ្នកមាន​និង​អ្នកមានអំណាច​សម័យ​លោក​ហ្វៀ​ក​ឌី​ណង់ ម៉ាក​កុស ព្រមទាំង​កងទ័ព​ក៏បាន​ពង្រឹង​ជំហរ​របស់​ពួកគេ​ឡើងវិញ​នៅក្នុង​ប្រទេស​ដែរ។ គឺជា​សំណាង​មួយ​ល្អ​ហើយ ដែល​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​មិនបាន​អូសបន្លាយ​យូរ និង​មិនបាន​បណ្តាលឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ក្មេងខ្ចី​ទាំងនេះ​ដួលរលំ។ ដោយឡែក បណ្តា​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា​នៅ​ខ្វះ​ចន្ទល់ មួយ​ដ៏​សំខាន់ នោះ​គឺ​ការស្វែងរក​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជាតិ​ទាំងមូល​ធូរធារ មិនមែន​ឲ្យ​ធូរធារ​តែ​អ្នកមាន និង​អ្នកមានអំណាច​មួយ​ក្តាប់​តូច​តែប៉ុណ្ណោះ​ទេ។ នេះ​គឺជា​មូលហេតុ​សំខាន់​នៃ​គម្លាត​កាន់តែ​ធំ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ គឺជា​មូល​ហេតុដែល​នឹង​អាច បណ្តាលឱ្យ​អ្នកក្រីក្រ​ក្លាយជា​អ្នក​ឈឺចាប់ ហើយ​បែរ​ទៅរក​ចលនានយោបាយ​ជ្រុលនិយម​ឬ​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​ដែល​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​ទៅនឹង​លិ​ទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្រៅពីនេះ វិបត្តិ​សន្តិសុខ​ក៏​អាច​នឹង​ក្លាយជា​គ្រោះថ្នាក់​ធំ​ដែរ សម្រាប់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ គ្រោះថ្នាក់​នេះ អាច​ស្តែងចេញ តាមរយៈ​រូបភាព​ពីរ​ខុសគ្នា។ រូបភាព​ទីមួយ គឺ​អំពើ​ភេរវកម្ម ដែលមាន​កើតឡើង​ជា​ហូរហែ នៅ​ប៉ែក​ខាងត្បូង​ប្រទេស​ថៃ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី ឬ​នៅ​ហ្វីលីពីន។ ចូរ​កុំភ្លេចថា ពួក​ភេរវជន ជាពិសេស​ពួក​ភេរវជន​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម ជាស​ត្រូវ​របស់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ រីឯ​រូបភាព​ទី​ពីរ​វិញ​នៃ​វិបត្តិ​សន្តិសុខ ដែល​អាច​គំរាម​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺ​សង្គ្រាម សង្គ្រាមស៊ីវិល ឬ​សង្គ្រាម​រវាង​ប្រទេសជិតខាង​របង​ជាមួយ។​ យ៉ាងណាក៏ដោយ សព្វថ្ងៃ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅតែ​ជាទី ដែល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក។ មូលហេតុ​មាន​ច្រើនយ៉ាង៖ មូលហេតុ​ទីមួយ គឺ​មក​អំពី​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ខ្លះ មិន​ព្រម​ទទួល​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក នាំគ្នា​និយាយថា មិនត្រូវ​អនុវត្ត​ឡើយ ឬក៏​មិនត្រូវ​អនុវត្ត​ម៉ត់ចត់​ហួសហេតុ​ពេក​ទេ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ដើម្បី​ពង្រឹង​ទឡ្ហីករណ៍​នេះ ពួកគេ​បាន​ទាំង​ចងក្រង​ឡើង​នូវ​អ្វីដែល​គេ​ហៅថា«តម្លៃ​គោលការណ៍​អាស៊ី» (Les valeurs asiatiques)។ តើ​អ្វី​ទៅ « តម្លៃ​អាស៊ី »? វា​គឺជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ដែល​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​សិង្ហ​បុរី លី គាន់​យូ(Lee Kuan Yew) បាន​បង្កើតឡើង ក្នុង​គោលដៅ​ច្រានចោល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម លោក។ លី គាន់​យូ បាន​អះអាង​ជាអាទិ៍​ថា បណ្តា​សង្គម​អាស៊ី​មាន​ប្រពៃណី​និង​វប្បធម៌​របស់គេ​ដាច់ដោយឡែក ដែល​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ពី​ប្រពៃណី​និង​វប្បធម៌​បស្ចិម​លោក។ បស្ចិម​លោក​ឲ្យ​តម្លៃ​ខ្លាំងណាស់​ទៅលើ​បុគ្គល សេរីភាព និង​សមធម៌ ចំណែក​ពិភព​អាស៊ី​វិញ​ឲ្យ​តម្លៃ​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​គ្រួសារ សង្គម វិន័យ សណ្តាប់ធ្នាប់ អំណាច និង​ការងារ។ សម្រាប់​លី គាន់​យូរ « តម្លៃ​អាស៊ី »ប្រសើរ​ជាង​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម លោក។ នេះ​មិនមែន​ជាការ​មួយ​ចៃដន្យ​ឡើយ ពីព្រោះ ពី​ទសវត្សរ៍​ទី៨០រហូតដល់​ពាក់ កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី៩០ បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​ដែល​គេ​ហៅថា«នាគ​អាស៊ី»មាន​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវក្លា នៅពេលដែល​សេដ្ឋកិច្ច​បស្ចិម​លោក​ជាទូទៅ​ផ្តើម​បាត់បង់​សន្ទុះ ជាហេតុ​ជំរុញ នៅពេលនោះ ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំងនេះ និយាយ​អួតអាង​ពី​គំរូ​សង្គម​របស់​ពួកគេ និង​ទិតៀន​គំរូ​សង្គម​របស់​បស្ចិម​លោក។ មូលហេតុ​មួយទៀត ដែល​បង្ក​ឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​គឺ​កម្លាំង​ខ្លាំង​សឹង​ផ្តាច់​មុខតែ​ឯកឯង​នៃ​គណបក្ស​មួយ​នៅលើ​ឆាកនយោបាយ​នៃបណ្តា​ប្រទេស​មួយចំនួន។ ក្នុងនោះ​រួមមាន​ជាអាទិ៍ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន នៅ​សិង្ហ​បុរី បក្ស​អង្គការ​ឯកភាព​ជាតិ​ម៉ា​ឡេ នៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​រហូតមកដល់​ឆ្នាំ២០១៣នេះ បក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា នៅ​កម្ពុជា។ មូលហេតុ​ផ្សេង​មួយទៀត​ដែល​បង្ក​ឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺ​ការ​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ខ្លាំង​នៃ​ប្រទេស​ចិន​កុ​ម្មុយ​និ​ស្ត នៅលើ​ឆាក​តំបន់ និង​នៅលើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។ ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ខ្លួនឯង ដែល​នៅតែ​មិន​ព្រម​ផ្តល់​សិទ្ធិ​នយោបាយ ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​របស់ខ្លួន​បាន​រកស៊ី​សឹង​ផ្តាច់មុខ​ជាមួយ​ប្រទេស​កាន់អំណាច​ផ្តាច់ការ​ដូច​យ៉ាង​ភូមា​រហូតមក​ដល់ពេលថ្មីៗនេះ និង​បានធ្វើ​ឲ្យ​ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច​របស់​បស្ចិម​លោក​ទៅលើ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​នេះ​គ្មាន​ប្រសិទ្ធិភាព។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិន​ផ្តល់ជំនួយ​គ្មាន​ល័​ក្ខ​ខ​ណ្ឌ័​នយោបាយ ដល់​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ដូចជា​កម្ពុជា​ជាដើម។ ឯ​មូលហេតុ​ចុងក្រោយ គឺ​ការដែល​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន នៅតែ​មិន​ព្រម​បោះបង់ចោល​រដ្ឋប្រហារ​យោធា​ដូចជា​ប្រទេស​ថៃ​ជាដើម និង​ការដែល​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន​នៅតែ​បន្ត​ឋិត​ក្រោម​ការគំរាមកំហែង​ពី​សំណាក់​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដូច​យ៉ាង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន៕ =='''អំណាចផ្តាច់ការ និង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍'''== លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចាក់​ឫស​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ និង​បាន​គ្រប​ដណ្តប់​ខ្លាំង​ ទៅ​លើ​ភូមិភាគ​នេះ​ នៅ​ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ ដោយ​សារ​តែ​ការ​រលត់រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់ និង​ដោយសារ​តែ​កំណើន ​និង​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវក្លា​នៃ​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់។ មុន​ពេល​មក​ដល់​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​អាណានិគម​និយម​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ មាន​សុទ្ធ​តែ​របប​រាជា​និយម​ចាស់​គំរិល​។ ក្រោយ​ពេល​ដែល​បណ្តា​ប្រទេស​អាណា​និគម​និយម​ទាំងនេះ​ បាន​ចាក​ចេញ​ពី​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍សឹង​អស់​ទៅ​វិញ​ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៤០​និង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ទី​៥០​ ប្រទេស​ទាំង​អស់​នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​នេះ​ បាន​ទទួល​រង​ខ្លាំង​ឬ​តិច​ ចំហាយ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​។ នៅ​ក្នុង​កាលៈទេសៈ​បែប​នេះ​ ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ក្លាយ​ជា​របប ផ្តាច់ការរណប​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដូច​ជា​ថៃ​ ហ្វីលីពីន និងសិង្ហបុរី រីឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀតវិញបាន​ក្លាយ​ជា​របប​ផ្តាច់ការ​កុម្មុយនិស្តរណប​សហភាព​សូវៀត ឬ​រណប​ប្រទេស​ចិន​ប្រជាមានិត​ ដូច​ជា​វៀតណាម​ ឡាវ​ និង​កម្ពុជា​។ គេ​ត្រូវ​រង់​ចាំរហូត​ដល់​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ ទើប​ឃើញ​ប្រទេសអាស៊ី​អាគ្នេយ៍​មួយ​ នោះគឺ ហ្វីលីពីន ឈាន​ជើង​មុន​គេទៅ​រក​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​។ កាល​នោះ​ គឺ​នៅ​ខែ​កុម្ភៈ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​ ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos) បុរស​ខ្លាំង​នៃរបប​ផ្តាច់ការ​ហ្វីលីពីន ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បង្ខំឲ្យ​រៀប​ចំការ​បោះ​ឆ្នោត​សេរី​និង​ប្រជាធិបតេយ្យ​។ កាល​នោះ ​ជោគជ័យ​នៃ​ការ​បោះ​ឆ្នោត​បាន​ទៅលោក​ស្រី​កូរី អាគីណូ(Cory Aquino) ភរិយា​របស់​មេ​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​លោក​បេនីញ៉ូ អាគីណូ(Benigno Aquino) ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ធ្វើ​ឃាតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៣​។ នេះ​គឺ​ជា​រលក​ប្រជាធិបតេយ្យ​ទី​មួយ​។ រលក​ប្រជាធិបតេយ្យ​ទី​ពីរ​ ដែល​បាន​គ្រប​ដណ្តប់​ទៅ​លើ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ ឧទាហរណ៍​ដូច​ជា​នៅ​សិង្ហបុរី​ នៅ​ថៃ​ នៅ​កម្ពុជា​និង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ជា​ដើម​។ មាន​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង​ ដែល​អាច​ពន្យល់​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​និង​ទី​៩០​។ មូលហេតុ​ទី​មួយ​ គឺ​ការ​រលត់​រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​។ នៅ​ក្នុង​សម័យ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ របប​ផ្តាច់ការ​មួយ​ចំនួន​ ដូច​ជា​នៅ​ថៃ​ឬ​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ បាន​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ ដោយ​មាន​ការ​ចូល​ដៃ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​មនោគមវិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត​។ ក្រោយ​សម័យ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ របប​ផ្តាច់ការ​អស់​ទាំង​នេះ​ដែល​ភាគ​ច្រើន​ជា​របប​សឹក​ អស់​មាន​លេស​ ដើម្បី​ពង្រឹង​និង​បង្កើន​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ទៀត​ហើយ​។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​ បាន​ជា​សន្តិភាព​និង​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ អាច​ផ្តើម​ចាក់​ឫស​គល់​ នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​បាន​ នៅ​ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០។ មូល​ហេតុ​ទី​ពីរ​ដែល​អាច​ពន្យល់​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ គឺ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ខ្លាំង​ក្លា​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​នាគ​អាស៊ី​ ដូច​ជា​សិង្ហបុរី​ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​ របស់​បណ្តា​ប្រទេស​ខ្លា​អាស៊ី​ ដូច​ជា​ម៉ាឡេស៊ី​ និង​ថៃ​ ពី​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩៧​ ឆ្នាំ​ដែល​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​បាន​រាតត្បាត​ទៅ​លើ​ទ្វីប​អាស៊ី​។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​វិសេស​វិសាល​នេះ​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​អ្នក​វណ្ណៈ​កណ្តាលដែល​ចេះ​ដឹង​ជាង​មុន​និង​ធូរធា​ជាង​មុនកើន​ចំនួនលឿន​រហ័ស​ និង​ហ៊ាន​ចេញ​មុខ​ទាមទារ​សេរីភាព​។ * គឺ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​ការ​រលត់រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ បរិបទ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវ​ក្លា​បែប​នេះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ឃើញ​សង្គម​ស៊ីវិល​មួយ​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ និង​ចេញ​មុខ​ទាមទារ​សេរីភាព​ នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​។ សហជីព​ ជា​អ្នក​នាំ​មុខ​គេ​ នៅ​ក្នុង​ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​។ ក្រោយ​មក​ទៀត​ មាន​និស្សិត​ និស្សិត​ដែល​ចាប់​ពី​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ទៅ​ បាន​ចុះ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​នៅ​តាមដង​ផ្លូវ ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ​ ហ្វីលីពីន ភូមា​ និង​ដប់​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី​។ ចូរ​កុំ​ភ្លេច​ថា​ របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ស៊ូហាកតូ(Suharto)​ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​បាន​ដួល​រលំ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨​ ដោយ​ហេតុ​តែមាន​មហា​បាតុកម្ម​ ក្នុង​ទូទាំង​ប្រទេស​ របស់​ពួកសហជីព​និង​របស់​​ពួកនិស្សិត​។ ក្រៅ​ពី​សហជីព​និង​និសិ្សត​ សាសនា​ក៏​បាន​ដើរ​តួ​នា​ទី​មួយ​សំខាន់​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​អភិក្រម​នៃ​ការ​ប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​ ក្នុង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ព្រះ​វិហារ​កាតូលីក​បាន​ចេញ​មុខ​គាំ​ទ្រ​លោក​ស្រី​ប្រមុខ​បក្ស​ជំទាស់​កូរី អាគីណូ(​Cory Aquino) ដើម្បីប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos)។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ​ នៅ​ប្រទេស​ភូមា​ ព្រះសង្ឃ​បាន​ជួយ​លាក់​ខ្លួននៅ​ក្នុង​វត្ត​ ពួក​និស្សិត​ដែល​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ណេ វីន(Ne Win) ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៨៨​។ គេ​ក៏​មិន​អាច​បំភ្លេច​បាន​ដែរ​ តួ​នាទី​របស់​បណ្តា​អង្គការ​មិនមែន​រដ្ឋាភិបាល ​ដែល​ជា​សសរ គ្រឹះមួយ​ដ៏​មាំ​នៃ​សង្គម​ស៊ីវិល​ នៅមុន​និងនៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ខ្លះ​នៅ​ អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដួល​រលំ​ហើយ។ គេ​ក៏​ត្រូវ​ឲ្យ​តម្លៃ​ផង​ដែរ​ដល់​បច្ចេក​វិជ្ជា​ថ្មីៗ​និង​ឈាន​មុខ ដូច​ជា​ទូរស័ព្ទ​ដៃ​ និងអ៊ីនធឺណែត ដែល​បាន​បើក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពត៌មាន​លឿន​រហ័ស​ និង​ការ​ទាក់ទង​គ្នា​ទាន់​ពេល​វេលា​រវាង​មតិ​សាធារណជន​ក្នុង​ស្រុក​និង​មតិ​អន្តរជាតិ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ នៅ​តែ​ជា​ទី​ដែល​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ពិបាក​ងើប​ក្បាលនិង​ពិបាក​ដំណើរ​ការ​។ ពិបាក​ដំណើរ​ការ​ ដោយ​ហេតុ​តែ​វត្តមាន​ដ៏​រឹងមាំ​និង​ចាស់​ដុះ​ស្លែ​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ចំនួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​បំផុស​បំផុល​ឡើង​នូវ​ទ្រឹស្តី«តម្លៃ​គោលការណ៍​អាស៊ី​»ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក​ និង​ដោយហេតុ​តែ​វត្តមាន​របស់​មហាយក្ស​ចិនកុម្មុយនិស្ត​ ដែល​អាច​ជា​ហ្រ្វាំង​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម ​នៅអាស៊ី​អាគ្នេយ៍៕ =='''បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍៖ ខុស​គ្នាច្រើន ដូច​គ្នា​តិច'''== អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ជា​តំបន់​មួយ​ដែល​គ្មាន​អរិយធម៌​រួម​គ្នា​មួយ​ទេ។ ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ​មិន​ដូច​គ្នា​សោះ​ឡើយ ប្រើ​ភាសា​ខុស​គ្នា មាន​វប្បធម៌ ទំនៀម​ទម្លាប់​និង​ប្រពៃណី​ខុស​គ្នា​ស្រឡះ។ សម្រាប់​ពួក​ភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិទូ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឋិត​នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​អាស៊ី​បូព៌ា ដាច់​ដោយ​ឡែក​ពី​អាស៊ី​កណ្តាល អាស៊ី​ខាង​ត្បូង និង​អូសេអានី (Océanie)។ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ​ទៀត​សោត ត្រូវ​បាន​ពួក​អ្នក​ឯកទេស​ដដែល​បែងចែក​ជា​ពីរ៖ មួយគឺពិភព​ឥណ្ឌូចិន និង​មួយ​ទៀត​គឺ​ពិភព​ម៉ាឡេ។ នៅ​ក្នុង​ស្មារតី​របស់​ពួក​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​វិទូ ពាក្យ​ថា"ពិភព​ឥណ្ឌូចិន" មាន​ន័យ​ធំ​ទូលំ​ទូលាយ ពីព្រោះ​វា​គ្រប​ដណ្តប់​មិន​ត្រឹម​តែ​ទៅ​លើ​ប្រទេស​វៀតណាម កម្ពុជា​និង​ឡាវ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ តែ​ទៅ​លើ​ប្រទេស​ភូមា​និង​ប្រទេស​ថៃ​ថែម​ទៀត។ រី​ឯ​"ពិភព​ម៉ាឡេ​"វិញ គឺ​ជា​ពពួក​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដទៃ​ផ្សេង​ដែល​ជា​កោះ ឬ​ជា​ទី​ប្រជុំ​កោះ រួម​មាន​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន សិង្ហបុរី ព្រុយណេ និង​ទីម័រ​ខាង​កើត។ រី​ឯ​ប្រជាជន​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​វិញ មិន​ដូច​គ្នា​សោះ ប្រើ​ភាសា​ខុសៗ​គ្នា មាន​សាសនា ​វប្បធម៌ ទំនៀម​ទម្លាប់​ និង​ប្រពៃណី​ខុសៗ​ពី​គ្នា។ ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ភូមា កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​វៀតណាម កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា។ អ៊ីស្លាម​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី។ វា​ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​ដែរ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ដូច​ជា​នៅ​កោះ​មីនដាណាវ(Mindanao) ស៊ុយលុយ(Sulu) និង​រ៉ូឡូ(Jolo) ព្រម​ទាំង​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ថៃ ដូច​យ៉ាង​នៅ​ខេត្ត​ណារ៉ាធីវ៉ាត(Narathiwat) ប៉ាត្តានី(Pattani) និង​យ៉ាឡា(Yala)។ ចំណែក​ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ហ្វីលីពីន​វិញ ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​គ្រិស្ត។ សាសនា​គ្រិស្ត​ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​ដែរ នៅ​ប្រទេស​វៀតណាម។ បន្ថែម​ពី​ការ​ប្រើ​ភាសា​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ដែល​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​និយាយ​ទាក់ទង​គ្នា​បានស្រួល ក៏​មាន​ដែរ​ការ​ប្រើ​ភាសា​ជា​ច្រើន​ខុសៗ​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នីមួយៗ។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី មាន​ភាសាតូចៗ​ផ្សេងៗ​គ្នា​រហូតដល់ទៅ​ជិត៧០០​ឯ​ណោះ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ បាន​ជា​បន្តិច​ម្តងៗ អង់គ្លេស​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ភាសា​រួម​មួយ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ គឺ​ជា​ភាសា​ផ្លូវការ​របស់​សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ហៅ​កាត់​ថា អាស៊ាន។ * ដោយ​ឡែក លក្ខណៈ​ខុស​គ្នា​ច្រើន​និង​ដូច​គ្នា​តិច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ក៏​ជា​កេរ​ដំណែល​បន្សល់​មក​ពី​សម័យ​អាណានិគម​ផង​ដែរ។ ចូរ​កុំ​ភ្លេច​ថា ភូមា​និង​ម៉ាឡេស៊ី​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ី​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​ហូឡង់ ហ្វីលីពីន​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​របស់​អាមេរិក។ រី​ឯ​ឥណ្ឌូចិន​វិញ រួម​មាន​វៀតណាម កម្ពុជា​និង​ឡាវ ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​មាន​តែ​ប្រទេស​ថៃ​មួយ​ទេ​ដែល​បាន​គេច​ផុត​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ដ្បិត​កាល​សម័យ​នោះ ថៃ​ជា​ដី​មួយ​ដុំ​ដែល​ត្រូវ​បាន​បារាំង​និង​អង់គ្លេស​ទុក​ចោល​ឱ្យ​នៅ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់​ដើម្បី​បែងចែក​ដែនដី​អាណានិគម​នៃ​មហាអំណាច​ទាំង​ពីរ​ឱ្យ​នៅ​ឆ្ងាយ​និង​ដាច់​ស្រឡះ​ពី​គ្នា។ នៅ​ត្រួត​ពី​លើ​កេរដំណែល​បន្សល់​មក​ពី​សម័យ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ក៏​មានដែរ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ឥទ្ធិពល​របស់​ឥណ្ឌា​និង​របស់​ចិន ឥទ្ធិពល​ដែល​មាន​មក​ជា​ច្រើន​សតវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ។ ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​របស់​ឥណ្ឌា​បាន​សាប​ព្រោះ​ខ្លាំង​ទៅ​លើ​កម្ពុជា ឡាវ ភូមា ម៉ាឡេស៊ី​និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​មាន​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ជន​ជាតិ​ឥណ្ឌា​រស់​នៅ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ រី​ឯ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​របស់​ចិន​វិញ វា​លេច​ឡើង ជា​ពិសេស​តាម​រយៈ​វត្តមាន​ច្រើន​សន្ធឹក សន្ធាប់​របស់​ជនជាតិ​ចិន គឺ​ប្រមាណ​ជាង​៣០លាន​នាក់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ រួម​មាន​ជា​អាទិ៍​នៅ​វៀតណាម ថៃ ហ្វីលីពីន កម្ពុជា ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី។ សហគមន៍​ចិន​ដើរ​តួនាទី​សេដ្ឋកិច្ច​សំខាន់​ណាស់​នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ជា​ពិសេស​នៅ​ថៃ​និង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី ជនជាតិ​ចិន​ក្តាប់​យក​យ៉ាង​ហោច​ណាស់​៧០%​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ឯកជន ម្ល៉ោះ​ហើយ​បាន​ជា​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ប្រជាជន​ឥណ្ឌូណេស៊ី​មួយ​ចំនួន​ធំ​ស្អប់​ខ្ពើម​សហគមន៍ចិន។ ដោយ​ឡែក គេ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ជនជាតិ​ចិន​ពិបាក​នឹង​បញ្ចូល​ខ្លួន​ទៅ​ក្នុង​សង្គម​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ជាង​ទៅ​ក្នុង​សង្គម​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ដ្បិត​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ចិន​ដែរ ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែប​ចិន​មាន​លាយ​ទៅ​ដោយ​សាសនា​កុងជឺ(Confucius)​ក៏​ដោយ។ ភាព​ខុស​គ្នា​ចុង​ក្រោយ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​របប​នយោបាយ​ផ្សេងៗពី​គ្នា និង​គម្លាត​សេដ្ឋកិច្ច។ តើ​មាន​អ្វី​ដូច​គ្នា​ទៅ រវាង​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​និង​របប​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម ឬ​រវាង​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ភ្លឺស្វាង​សិង្ហបុរី​និង​អំណាច​ផ្តាច់ការ​សឹង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯកឯង​របស់​គណបក្ស​តែ​មួយ​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី? តើ​មាន​អ្វី​ដូច​គ្នា​ទៅ រវាង​កម្រិត​ជីវភាព​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី និង​កម្រិត​ជីវភាព​របស់​ពលរដ្ឋ​ឡាវ កម្ពុជា​ឬ​វៀតណាម? អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​ពួក​សេដ្ឋវិទូ​នាំ​គ្នា​បែងចែក​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ជា​បី​ប្រភេទ។ ទីមួយ​គឺ​ពពួក​ប្រទេស​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច នោះ​គឺ​ប្រទេស​សិង្ហបុរី។ ទី​ពីរ​គឺ​ពពួក​ប្រទេស​ខ្លា​សេដ្ឋកិច្ច រួម​មាន​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ថៃ​និង​ហ្វីលីពីន។ រី​ឯ​ទី​បី ​គឺ​ពពួកបណ្តា​ប្រទេស​មិន​សូវ​លូត​លាស់ រួម​មាន​វៀតណាម កម្ពុជា ឡាវ ភូមា និង​ទីម័រ​ខាង​កើត៕ ='''ការ​ឡើងកាន់​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ​ឆ្នាំ១៩៤៩'''= ជ័យជម្នះ​របស់​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​ចិន។ ជ័យជម្នះ ដែល​បាន​នាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ដឹកនាំ​ដោយ​ម៉ៅសេទុង​មក​កាន់​អំណាច ចំណែក​ឯ​ក្រុម​ជាតិនិយម​ដឹកនាំ​ដោយ​​ចាង កាយចៀក ​​ត្រូវ​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​តៃវ៉ាន់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣៩ នៅពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បែងចែក​ជា​៣ផ្នែក៖ មួយផ្នែក​ខាង​កើត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ជប៉ុន ខាងលិច​និង​ខាង​ត្បូង​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​រដ្ឋាភិបាល​ជាតិនិយម​គួមីនតាង​ ដឹកនាំ​ដោយ ​ចាង កាយចៀក ចំណែក​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​គ្រប់គ្រង​តំបន់​តូចមួយ នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ។ ជាផ្លូវការ រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង​របស់​ចាង កាយចៀក និង​កងឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​របស់​ម៉ៅ សេទុង គឺ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​នឹង​គ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្ព័ន្ធភាព​​នេះ​​ធ្វើឡើង​ដោយ​សារទេ​កាលៈទេសៈ​តម្រូវ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ​ហើយ​វា​ក៏​ជា​សម្ព័ន្ធភាព​ដែល​មាន​តែ​ឈ្មោះ​ផងដែរ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ភាព​ពិតជាក់ស្តែង រដ្ឋាភិបាល​ជាតិនិយម និង​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត គឺ​ជា​គូសត្រូវ​ស៊ីសាច់ហុតឈាម​នឹង​គ្នា។ នៅ​ក្នុងអំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​មាន​កងទ័ព​ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ និង​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ប្រមាណ​ជា ១០០លាននាក់។ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ បាន​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​ប្រើ​វិធី​ក្តៅផង និង​ត្រជាក់ផង។ វិធី​ក្តៅ គឺតាមរយៈ​ការ​ដាក់ចេញ​នូវ​វិន័យ​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង អមដោយ​ការ​ដាក់ទោស​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ចំពោះ​អ្នក​ល្មើស​នឹង​វិន័យ។ ចំណែក​វិធី​ត្រជាក់ គឺ​ការ​អប់រំ បំពាក់បំប៉ន​មនោគមន៍​វិជ្ជា​ឲ្យ​ប្រជាជន​ចេះ​លះបង់​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បី​បក្ស និង​រដ្ឋ។ វិធី​ដឹកនាំ​នេះ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ភាព​វ័យឆ្លាត​ខាង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​នយោបាយ​របស់​ម៉ៅសេទុង ព្រមទាំង​ភាពប្តូរផ្តាច់​ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ការឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន ព្រមទាំងបាន​ទាក់ទាញ​យុវជន​ក្មេងៗ​​រាប់​ម៉ឺននាក់​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​បក្ស។ ក្រឡេក​ទៅមើល​កម្លាំង​ទ័ព​របស់​​ចាង កាយចៀក​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​​ទទួល​បាន​ជំនួយ​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និងមាន​ចំនួន​កងទ័ព​​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ច្រើន​តែ​ចំនួន​ ហើយ​ខ្វះ​គុណភាព។ មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ត្រូវ​បាន​​​តែងតាំង​ឡើង​តែ​ទៅ​តាម​បក្សពួក ដោយ​មិនខ្វល់​ពី​សមត្ថភាព ហើយ​អំពើ​ពុករលួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង​ពាសពេញ​ក្នុង​ជួរ​មេដឹកនាំ​កងទ័ព។ មេទ័ព​ភាគច្រើន​នាំគ្នា​បំប៉ោង​ចំនួន​កូនទាហាន ព្រមទាំង​កាត់យក​របប​របស់​កូនទាហាន​យក​ទៅ​លក់​នៅ​ក្នុង​ផ្សារ​ងងឹត ដោយ​ទុក​ឲ្យ​កងទ័ព​ដែល​នៅ​តាម​សមរភូមិ​ត្រូវ​​ខ្វះស្បៀង និងគ្រឿង​សព្វាវុធ ហើយ​ត្រូវ​បាត់បង់​ស្មារតី​ប្រយុទ្ធ។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញ​ថា ទាហាន​របស់​ចាង កាយចៀក ត្រូវ​ស្លាប់ និង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ដោយសារ​ការ​ខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ជាជាង​ស្លាប់​ដោយ​ត្រូវ​គ្រាប់កាំភ្លើង​របស់​សត្រូវ។ សូម្បីតែ​មន្រ្តី​យោធា​ជាន់ខ្ពស់​​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏​ធ្លាប់​បាន​រិះគន់​ ចាង កាយចៀក​ដែរ ថា ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​គិតតែ​ពី​អំណាច​ផ្ទាល់​ខ្លួន និង​​ពី​ជម្លោះ​ជាមួយ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ ច្រើន​ជាង​គិត​ពី​ការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន។ សាធារណរដ្ឋ​ចិន ​រវាង​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ​និង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន សាធារណរដ្ឋ​ចិន​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១៖ ​ស៊ុន យ៉ាតសេន ​ងាក​ទៅរក​កុម្មុយនិស្ត សាធារណរដ្ឋ​ចិន​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩១១ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ១៩១១ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក 1 2 3 4 5 នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ត្រូវ​ដក​ខ្លួន​ថយ​ចេញ​ពី​ចិន សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​បារម្ភ​ខ្លាច​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​រដ្ឋាភិបាល​ចាង កាយចៀក និង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង​វិញ ក៏បាន​បញ្ជូន​មន្រ្តី​យោធា​កំពូល​ម្នាក់ គឺ​ឧត្តមសេនីយ៍ George Marshall ឲ្យ​ទៅ​ចិន ដើម្បី​ព្យាយាម​សម្របសម្រួល​ជម្លោះ រវាង​ភាគី​ទាំងពីរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បេសកកម្ម​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ក៏​បាន​ឆាបឆេះ​ឡើង​យ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅ។ នៅ​ពេលនោះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក ថ្វីដ្បិត​តែ​មិន​ចូលចិត្ត​ការដឹកនាំ​របស់​ចាង កាយចៀក ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​សុខចិត្ត​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធា​រាប់ពាន់លាន​ដុល្លារ​ដល់​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ដែល​នៅពេលនោះ​ទទួល​បាន​ជំនួយ​ពី​​សហភាព​សូវៀត​។ បើ​គេ​ពិនិត្យ​មើល​ទៅលើ​តុល្យភាព​នៃ​កម្លាំង នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នេះ គេឃើញ​ថា កងទ័ព​របស់​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង មាន​ចំនួន​ច្រើន​ជាង​កងកម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ដល់​ទៅ​៤ដង (ទាហាន​រដ្ឋាភិបាល​មាន ៤លាននាក់ ចំណែក​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​មាន​តែ ១លាននាក់) ហើយ​គ្រឿងសព្វាវុធ​របស់​កងទ័ព​រដ្ឋាភិបាល​ក៏​មាន​ច្រើន និង​ទំនើបជាង ដោយសារ​តែ​មាន​ជំនួយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​កងទ័ព​របស់​ ​ចាង កាយចៀក ដែល​ខ្វះវិន័យ ហើយ​មេទ័ព​គ្មាន​សមត្ថភាព ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់​នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ កងកម្លាំង​របស់​ម៉ៅសេទុង​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ម៉ាន់ជូរី ដោយ​បាន​ចាប់ខ្លួន​ទាហាន​​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ប្រមាណ​ជា ៤០ម៉ឺននាក់ ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​ទាហាន​ឆ្នើម ប្រដាប់​ដោយ​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទំនើបៗ។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត កងទ័ព​រដ្ឋាភិបាល​មួយ​ក្រុម​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​គ្នា​ប្រមាណ​ ៤៦ម៉ឺននាក់ ត្រូវបាន​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្តធ្វើការ​ឡោមព័ទ្ធ​​ជុំជិត។ ដោយ​បារម្ភ​ខ្លាច​ទាហាន​ទាំងអស់​នេះ រួមទាំង​​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទំនើបៗ​របស់​ពួកគេ​ត្រូវ​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​ចាប់បាន ដូចកាល​ពី​នៅ​ម៉ាន់ជូរី ចាង កាយចៀក ក៏​មាន​គម្រោង​ប្រើ​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ ដើម្បី​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​​​កម្ទេច​ទីតាំង​ទ័ព​របស់​ខ្លួនឯង។ ដឹង​ពី​គម្រោង​នេះ កងទ័ព​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ ក៏​សុខចិត្ត​ទម្លាក់​អាវុធ ហើយ​ចុះចូល​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះ​មក តុល្យភាព​កម្លាំង​ទ័ព​​ក៏​ត្រូវ​ផ្អៀង​កាន់តែ​ខ្លាំង ទៅខាង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ចិន​របស់​ចាង កាយចៀក ក៏​ធ្លាក់​ចុះទន់ខ្សោយ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងដែរ ដោយ​បាត់បង់​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​ចិន​ទូទៅ។ ក្រៅពី​បញ្ហា​ពុករលួយ​ដែល​កើតមាន​ស៊ីរូង នៅ​គ្រប់​ជាន់ថ្នាក់ ក្នុង​ជួររដ្ឋាភិបាល ប្រជាប្រិយភាព​របស់​ចាង កាយចៀក ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះខ្លាំង ដោយមក​ពី​អសមត្ថភាព​ក្នុងការគ្រប់គ្រង​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ ជាពិសេស គឺ​បញ្ហា​អតិផរណា។ ចាប់តាំង​ពី​ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៨ តម្លៃ​ទំនិញ​សព្វសារពើ​មាន​ការ​កើនឡើង ១​គុណ​នឹង​៦៧។ ​គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​ ៦ខែ​ចុងក្រោយ​នៃ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ តម្លៃ​ទំនិញ​បាន​កើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ ៨ម៉ឺន៥ពាន់​ដង ហើយ​លុយ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ថោក​​ដូចក្រដាស។ នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៩ កងទ័ព​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​វាយចូល​កាន់កាប់​​ក្រុង​ណានជីង ដែល​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​សាធារណរដ្ឋ​ចិន ហើយ​ចាង កាយចៀក និង​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង​ក៏​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​តាំង​មូលដ្ឋាន​នៅ​ក្វាងទុង រួចហើយ​ទៅ​ស៊ីឈ័ន មុននឹង​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​កាន់​កោះតៃវ៉ាន់ ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​មន្រ្តី កងទ័ព ព្រមទាំង​សាច់ញាតិ​ប្រមាណ​ជា​ជិត​២លាននាក់។ ចិនដី​គោក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ម៉ៅសេទុង​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន ដោយ​បាន​រើ​រដ្ឋធានី​ពី​ណានជីង ទៅ​តាំង​នៅ​ប៉េកាំង។ នៅ​ឯ​កោះតៃវ៉ាន់​ឯណោះវិញ ចាង កាយចៀក បាន​ប្រកាស​យក​ក្រុង​តៃប៉ិ​ជា​រដ្ឋធានី​បណ្តោះ​អាសន្ន​របស់​សាធារណរដ្ឋ​ចិន ហើយ​បន្ត​អះអាង​ថា រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ គឺ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ស្របច្បាប់​តែ​មួយ​គត់​របស់​​ប្រទេស​ចិន​ទាំងមូល៕ =='''ចិន​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង​ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​ឆ្នាំ​១៩៤៩'''== សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន​ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង ក្រោយ​ជ័យជម្នះ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ចាង កាយចៀក នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន (ចិន​កុម្មុយនិស្ត) ត្រូវ​បាន​ម៉ៅសេទុង​ប្រកាស​បង្កើតឡើង នៅ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ក្រោយ​ពី​បាន​បណ្តេញ​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង របស់​ចាង កាយចៀក​ឲ្យ​ធ្លាក់​ពី​អំណាច ហើយ​រត់ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស នៅ​កោះតៃវ៉ាន់។ ការ​ឡើងមក​កាន់​អំណាច​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​បាន​កើតឡើង ដោយ​សារ​តែ​ចរន្ត​បី នៃ​សាធារណមតិចិន ដែល​វេញ​បញ្ចូល​គ្នា៖ ទីមួយ ចលនា​ជាតិនិយម​ចិន​ប្រឆាំង​នឹង​បរទេស ដែល​បាន​កើតមាន​ឡើង​ចាប់តាំង​ពី​សង្រ្គាមអាភៀន នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ ទីពីរ ការចងអាឃាត​រវាង​វណ្ណៈ​ខ្ពស់ទាប ជាពិសេស រវាង​វណ្ណៈ​កសិករ និង​អភិជន​ម្ចាស់ដី ទីបី ការ​ខឹងសម្បារ​​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ​គ្រប់​វណ្ណៈ​ទាំងអស់​ចំពោះ​អំពើ​ពុករលួយ និង​អសមត្ថភាព​របស់​របស់​រដ្ឋាភិបាល​គួមីនតាង​របស់​ចាង កាយចៀក នៅ​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត ប្រជាជន​ចិន​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេ​បែងចែក​ជា​វណ្ណៈ​កសិករ វណ្ណៈ​មធ្យម និង​វណ្ណៈ​អភិជន​ម្ចាស់ដី ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​តែងតែ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​កិច្ចប្រជុំ​​ជា​សាធារណៈ ដើម្បី​បើក​ឲ្យ​វណ្ណៈកសិករ​ធ្វើការ​រិះគន់​​ពួក​អភិជន ព្រមទាំង​ដាក់​សម្ពាធ​ឲ្យ​ពួកគេ​សារភាព​នូវ​ទោសកំហុស​ពី​អតីតកាល​ ឬ​បោះបង់​នូវ​ដីធ្លី ឬ​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ផ្សេងទៀត ដើម្បី​យក​ទៅ​ដាក់​ជា​សម្បត្តិ​រួម។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ទៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧ ដីធ្លី​​កសិកម្ម​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត​រៀបចំ​ដាក់​ជា​សម្បត្តិ​រួម ឬ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​​គ្រប់គ្រង​របស់​សមូហភាព ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ក្រុម​សាមគ្គី​​បង្កបង្កើនផល” ហើយ​ផល​ដែល​ក្រុម​សាមគ្គី​ផលិតបាន​ត្រូវ​កាត់​ឲ្យ​រដ្ឋ​ពី ៥% ទៅ ១០%។ សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​តាម​ទីក្រុង​វិញ​ក៏​ត្រូវ​ដាក់ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ផងដែរ ដោយ​គ្រប់សហគ្រាស​ឯកជន​ទាំងអស់​ត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​​កុម្មុយនិស្ត​យក​មក​ដាក់​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋ ហើយ​រាល់​សកម្មភាព​រកស៊ី​ជា​លក្ខណៈ​ឯកជន​ទាំងអស់​ត្រូវ​ដាក់​ឲ្យ​នៅ​ក្រៅច្បាប់។ អ្នក​ជំនួញណា​ដែល​សុខចិត្ត​សហការ​ជាមួយ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ត្រូវ​បាន​រក្សា​ឲ្យ​នៅ​កាន់តំណែង​​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន តែ​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​បុគ្គលិក​រដ្ឋ។ ចំណែក​ឯ​អ្នក​ជំនួញ​ដែល​​មិនព្រម​សហការជាមួយ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត ត្រូវ​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ដាក់ទោស ហើយ​ខ្លះ​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​​​ចោល​ផ្ទះសម្បែង ចោល​ទ្រព្យសម្បត្តិ ដោយ​រត់ភៀសខ្លួន​ចេញទៅ​តៃវ៉ាន់ ឬ​ហុងកុង។ និយាយ​ពី​ទំនាក់ទំនង​ក្រៅប្រទេស​វិញ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​ប្រទេស​កុម្មុយនិស្ត​ដូចគ្នា។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៥០ ម៉ៅសេទុង ដែល​ជា​លេខាបក្ស និង​ជូ អេនឡាយ ដែល​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ ដើម្បី​ចរចា​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​មិត្តភាព​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។ តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​មិត្តភាព​នេះ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិន​ទទួលបាន​នូវ​ជំនួយ​ជាច្រើន​ពី​សំណាក់​សហភាព​សូវៀត។ យុវជន​ចិន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់​បាន​ទទួល​អាហារូបករណ៍​ ដើម្បី​ទៅរៀន​នៅ​សហភាព​សូវៀត ចំណែក​សាស្រ្តាចារ្យ និង​វិស្វករ​សូវៀត​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​មក​បង្រៀន​ និង​ផ្តល់​ប្រឹក្សា​ដល់​អ្នក​ជំនាញ​ចិន ក្នុងការ​សាងសង់​ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន ទំនប់ និង​រោងចក្រ។ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ការឡើងកាន់​អំណាច​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ចិន គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏ធំមួយ​នៃ​នយោបាយ​ការបរទេស​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ រដ្ឋការ​របស់​លោក​ Harry Truman បាន​ទាញ​នូវ​ក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ចិន ដឹកនាំ​ដោយ ចាង កាយចៀក ​បាន​បាត់បង់​ការ​គាំទ្រ​ទាំងស្រុង​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​ចិន ដូច្នេះ រដ្ឋាភិបាល​នេះ​មិនសក្តិសម​នឹង​ទទួល​ជំនួយ​ពី​អាមេរិក​តទៅទៀត​ទេ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ កងទ័ព​​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​រៀបចំ​ប្រុងប្រៀបខ្លួន ដើម្បី​វាយលុក​លើ​តៃវ៉ាន់ ក្នុងគោលដៅ​កម្ទេច​រដ្ឋាភិបាល​របស់​ចាង កាយចៀក ឈានទៅ​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ឲ្យ​បាន​ជា​ស្ថាពរ។ នៅ​ពេលនោះ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុងវ៉ាស៊ីងតោន​បាន​កំណត់​ថា អាមេរិក​នឹង​លែង​លូកដៃ​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នេះតទៅទៀត​ ដោយ​ចង់​ទុក​ឲ្យ​​តៃវ៉ាន់​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​ចិន​កុម្មុយនិស្ត​តែ​ម្នាក់​ឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទាំងអស់ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៥០។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល៣ឆ្នាំ (១៩៥០-១៩៥៣) កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ដោយ​អាមេរិក​​គាំទ្រ​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ហើយ​ចិន​គាំទ្រ​កូរ៉េ​ខាងជើង។ នៅ​ពេលនោះ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​​​គិត​ថា អាមេរិក​ចង់​យក​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​មក​ធ្វើ​ជា​លេស ដើម្បី​ចូល​ឈ្លានពាន​ចិន ក្នុងគោលដៅ​ផ្តួលរំលំ​របប​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​នាំ​ចាង កាយចៀក មក​កាន់​អំណាច​វិញ។ ចំណែក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ​​គិត​ថា សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ផ្ទុះឡើង គឺ​ដោយសារ​តែ​ចិន​ជា​អ្នក​ដុតបញ្ឆេះឡើង ក្នុងគោលដៅ​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​តំបន់។ ដូច្នេះ សម្រាប់​អាមេរិក ចិន​កុម្មុយនិស្ត​គឺ​ជា​គ្រោះថ្នាក់​ដ៏ចម្បងមួយ​ចំពោះ​ចលនា​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៃ​ប្លុក​សេរី។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក Harry Truman បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ប្រចាំ​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ឲ្យ​ទៅ​ឈរជើង​នៅ​ច្រក​សមុទ្រ​ដែល​នៅ​ចន្លោះ​​តៃវ៉ាន់ និង​ចិនដីគោក ដោយ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទាំងស្រុង​នូវ​នយោបាយ​ដែល​បាន​ដាក់ចេញ​ពីពេលមុន​ដែល​ថា​នឹង​មិន​​លូកដៃ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម រវាង​​ចិន​កុម្មុយនិស្ត និង​ចិនតៃវ៉ាន់។ សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​កំណត់​អនាគត​នៃ​​ទំនាក់ទំនង​ចិន-អាមេរិក នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់ទសវត្សរ៍​ក្រោយៗ​មក​ទៀត។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជិត ៣០ឆ្នាំ​ ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួលស្គាល់​រដ្ឋាភិបាល​​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន ព្រមទាំង​បាន​ហាមឃាត់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​មិន​ឲ្យ​ធ្វើដំណើរ​ឬ​ធ្វើការ​រកស៊ី​អ្វី​ទាំងអស់​ជាមួយ​ចិនដីគោក។ សម្រាប់​អាមេរិក រដ្ឋាភិបាល​ស្របច្បាប់​របស់​ចិន​មានតែមួយគត់ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​ចាង កាយចៀក នៅតៃវ៉ាន់ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​សិទ្ធិ​ឲ្យ​កាន់កាប់​អាសនៈ​ជា​តំណាង​ប្រទេស​ចិន​នៅ​ក្នុង​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប។ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​វិញ​បាន​កំណត់​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​កាល​ពី​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ធ្លាប់​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​នឹងគ្នា ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​ជប៉ុន តែ​ឥឡូវនេះ​ គឺ​អាមេរិក​ដែល​ជា​សត្រូវ​ដ៏ធំបំផុត​របស់​ចិន៕ =='''បដិវត្តន៍​វប្បធម៌​ចិន ​(១៩៦៦-១៩៧៦)'''== ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ បក្ស​កុម្មុយនិស្តចិន​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​តាមបែប​កុម្មុយនិស្ត ដោយ​យក​គំរូ​តាម​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពីបាន​អនុវត្ត​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ​អស់រយៈពេល​ជិត ១០ឆ្នាំ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​មិនមាន​ការរីកចម្រើន​ជឿនលឿន​​ដូចជាការ​រំពឹងទុក ហើយ​ចិន​នៅតែ​ជា​ប្រទេស​កសិកម្ម​ក្រីក្រ ដើរតាម​យ៉ាងដាច់ឆ្ងាយ​ពីក្រោយ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឧស្សាហកម្ម​លោកខាងលិច។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​ប្រកាស​​​ដាក់ចេញ​នូវ​កំណែទម្រង់​​​ថ្មី​មួយទៀត ដែល​គេហៅ​ថា “​មហាលោតផ្លោះ” (Great Leap Forward) ក្នុងគោលដៅ​ប្រែក្លាយ​ប្រទេស​ចិន ពី​​ប្រទេស​កសិកម្ម ទៅ​ជា​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​ទំនើប ជាមួយនឹង​ពាក្យស្លោក​ថា “​១៥ឆ្នាំ​ទៀត ចិន​នឹង​ដើរទាន់ ឬ​ហួស​អាមេរិក​និង​អង់គ្លេស”។ របបសមូហភាព​ត្រូវ​បាន​អនុវត្ត​យ៉ាងពេញទំហឹង​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស ទាំង​នៅ​ទីក្រុង និង​នៅ​តាម​ទីជនបទ។ កម្មសិទ្ធិឯកជន​ទាំង​អស់​ត្រូវ​លុបចោល។ អ្វីៗ​ទាំងអស់​​រាប់ចាប់តាំង​ពី​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ ដីធ្លី រហូត​ដល់​សត្វពាហនៈ និង​ផលដំណាំ​ដែល​ដាំបាន សុទ្ធតែ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋ។ ប្រជាជន​គ្រប់រូប​ ក្មេង ចាស់ ប្រុស ស្រី​ ត្រូវ​បាន​កេណ្ឌ​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើការ​​នៅ​តាម​ស្រែចម្ការ ជីកប្រឡាយ លើកទំនប់ និង​​ជាពិសេស គឺ​ធ្វើការ​នៅ​តាមរោងជាង​ផលិត​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់​ដោយខ្លួនឯង ដើម្បី​ចៀសវាង​ការ​នាំចូល​ពី​បរទេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” នេះ មិនត្រឹមតែ​មិន​បាន​ប្រែក្លាយ​ចិន​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​នោះទេ តែថែម​ទាំង​បំផ្លិចបំផ្លាញ​វិស័យ​កសិកម្ម​ដែល​មាន​ស្រាប់ ហើយ​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​គ្រោះអត់ឃ្លាន​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ជួប​ប្រទះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ​១៩៥៩ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៦១) ប្រជាជន​ចិន​ប្រមាណ​ជា ៣០លាន​នាក់ ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​​ការ​អត់អាហារ ដោយ​ជំងឺ និង​ដោយ​បញ្ហា​សុខភាព​ផ្សេងទៀត​បង្កឡើង​ដោយ​ការ​ហូបចុក​មិន​គ្រប់គ្រាន់។ នយោបាយ​ “មហាលោតផ្លោះ” ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សោកនាដកម្ម និង​ជា​បរាជ័យ​ដ៏ធំមួយ​នៃ​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង ហើយ​​​មន្រ្តី​ជាច្រើន​ក្នុង​ជួរ​ដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បាន​បាត់បង់​ជំនឿចិត្ត​លើ​ការដឹកនាំ​របស់​ម៉ៅសេទុង។ នៅ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៥៩ ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​សុខចិត្ត​លាឈប់​ពី​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិ​បតី។ លោក​នៅ​បន្ត​កាន់តំណែង​ជា​លេខា​បក្ស ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្រគល់​កិច្ចការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​ប្រចាំថ្ងៃ​ទៅ​ឲ្យ​​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី គឺ​លោក លីវ ស្ហាវឈី (Liu Shaoqi) និង​លេខា​នៃ​គណៈអចិន្រ្តៃយ៍​បក្ស គឺ​លោក​ តេង ស៊ាវពីង។ មេដឹកថ្មី​បាន​ធ្វើការ​បន្ធូរបន្ថយ​នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” របស់​ម៉ៅសេទុង ដោយ​បាន​លុបចោល​ការ​ហូបរួម ហើយ​បង្កើត​ឲ្យ​មានឡើងវិញ នូវការ​ធ្វើកសិកម្ម​ជាលក្ខណៈ​ឯកជន។ គ្រោះអត់ឃ្លាន​ត្រូវ​បាន​កាត់បន្ថយ ហើយ​​សេដ្ឋកិច្ច​ក៏​ចាប់​ផ្តើម​ងើប​ចេញ​ពី​វិបត្តិ​មកវិញ។ ជោគជ័យ​របស់​មេដឹកនាំ​ថ្មី បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ឥទ្ធិពល​របស់​ម៉ៅសេទុង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​ត្រូវ​ថយចុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ រហូត​ដល់​អ្នក​ខ្លះ​ហ៊ាន​សរសេរ​រិះគន់​​នយោបាយ “មហាលោតផ្លោះ” ​ជ្រុល​និយម​របស់​លោក​ថែម​ទៀតផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៅសេទុង​មិន​សុខចិត្ត​បណ្តោយ​ឲ្យ​របូត​អំណាច​ផុត​ពី​ដៃ​​នោះទេ ហើយ​ដើម្បី​ប្រមូល​អំណាច​យក​មក​គ្រប់គ្រង​វិញ ម៉ៅសេទុង​ពឹងលើ​មនុស្ស​សំខាន់​ពីរ​រូប គឺ​​លោក​ លីន ពៀវ (Lin Biao) ដែល​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការពារជាតិ និង​មួយរូបទៀត គឺ​​លោកស្រី ជៀន ឈីង (Jian Qing) ដែល​ជា​ភរិយា​របស់​លោក​ម៉ៅសេទុង​​ផ្ទាល់ និង​​ជា​អតីត​តារាសម្តែង​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព និង​មាន​វោហារ។ លោក​ លីន ពៀវ ជួយ​ម៉ៅសេទុង​ក្នុងការ​បង្កើន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព ចំណែក​ឯលោកស្រី ជៀន ឈីង វិញ ជួយ​ខាង​ផ្នែក​ឃោសនា​មហាជន ដើម្បី​លើកមុខមាត់​លោក​ប្រធានម៉ៅ ព្រមទាំង​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មេដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ពេលនោះ។ ពាក្យសម្តី​សំខាន់ៗ​របស់​ម៉ៅសេទុង ត្រូវ​បាន​លោក​ លីន ពៀវ យក​ទៅ​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ដែល​គេច្រើន​តែ​ហៅ​ថា “កូនសៀវភៅក្រហម” ហើយ​យក​ទៅ​ចែកចាយ​ដល់កងទ័ព ព្រមទាំង​កងកម្លាំង​យុវជន​ដែល​គេ​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង ដោយ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “ឆ្មាំក្រហម” (Red Guards)។ ក្រោយ​ពី​បាន​ចាក់ឫស​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព និង​យុវជន​បាន​ដោយជោគជ័យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៦ ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​ប្រកាស​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ថ្មី​មួយទៀត គឺ “បដិវត្តន៍​វប្បធម៌” ក្នុងគោលដៅ​​លុបបំបាត់​វប្បធម៌​ចាស់គំរិល ព្រមទាំង​គំនិត​សក្តិភូមិនិង​និយម​បរទេស​ ដែល​លោក​អះអាង​ថា កំពុងតែ​ចាក់ឫស​យ៉ាងជ្រៅ​នៅ​​តាម​សាលារៀន នៅ​ក្នុង​សង្គម ​ ក៏ដូចជា​​នៅ​ក្នុង​ជួរ​ថ្នាក់ដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​​នៅ​ពេលនោះ។ ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៦ សាលារៀន​ទាំងអស់​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ត្រូវ​បិទទ្វារ​ ហើយ​យុទ្ធនាការ​បោសសម្អាត​ផ្ទៃក្នុង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស។ លោក​​ លីវ ស្ហាវឈី ត្រូវ​បាន​បណ្តេញចេញ​ពី​តំណែង​ប្រធានាធិបតី ហើយ​យក​ទៅ​ឃុំឃាំង ព្រមទាំង​ធ្វើ​ទារុណកម្ម រហូត​ត្រូវ​ស្លាប់​នៅ​ក្នុង​គុក នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩។ លោក​ តេង ស៊ាវពីង​វិញ ត្រូវ​បាន​គេនិរទេស​​ឲ្យ​ទៅ​រស់នៅ​ធ្វើ​ជា​កសិករ “ដើម្បី​លត់ដំកែប្រែខ្លួន” នៅ​តំបន់​ដាច់ស្រយាល​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន។ នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស ក្រុមយុវជន ដែលគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ឆ្មាំក្រហម” ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​សិទ្ធិ​អំណាច​ឲ្យ​ធ្វើការ​ឆែកឆេរ​ផ្ទះសម្បែង​ប្រជាជន ដើម្បី​ស្វែងរក​​អ្នក​ដែល​គេ​គិត​ថា​មាន​គំនិត​ចាស់គំរិល គំនិត​សក្តិភូមិ គំនិត​រណប​បរទេស ឬ​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​ម៉ៅសេទុង។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន ការផ្តល់​សិទ្ធិអំណាច​ហួសហេតុ​ដល់​ក្រុមយុវជន​នេះ បាន​បង្ក​​ជា​បញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ម៉ៅសេទុង​ខ្លួនឯង ដោយ​ក្រុម “ឆ្មាំក្រហម” មាន​ការបែងចែក​ជា​បក្ស​ជាក្រុម ហើយ​ធ្វើការ​ប្រជែងគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក បង្កើត​ទៅជា​​អនាធិបតេយ្យ​ គ្រប់គ្រង​លែង​បាន។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ពេល​មើលឃើញ​ភាព​ចលាចល​កើតឡើង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ ស្ទើរតែ​រាលដាល​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​ចេញ​បង្រ្កាប​ក្រុម “ឆ្មាំក្រហម”។ នៅពេលនោះ គឺ​​​​ក្រុមយុវជន “ឆ្មាំក្រហម” ខ្លួនឯង​វិញម្តង ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅ​ធ្វើការ​នៅតាម​ទី​ជនបទ ដើម្បី​ធ្វើការ​លត់ដំ​កែប្រែ​។ សេនាប្រមុខ លីន ពៀវ មនុស្សជំនិត​ដែល​ក្លាយ​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ម៉ៅសេទុង សេនាប្រមុខ លីន ពៀវ មនុស្សជំនិត​ដែល​ក្លាយ​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ម៉ៅសេទុង ការ​បង្រ្កាប និង​ការ​បោសសម្អាត​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង​នេះ​មិនបាន​កើតឡើង​តែ​ទៅលើ​ក្រុម​យុវជន “ឆ្មាំក្រហម”​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ វា​បានរាលដាល​ទៅដល់​ជួរថ្នាក់​ដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។ ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៧០ ជួរ​ថ្នាក់ដឹកនាំ​កំពូល​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ត្រូវ​បាន​បែកជាពីរ រវាង​ម្ខាង​ក្រុម​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​ម៉ៅសេទុង និង​ម្ខាងទៀត​ក្រុម​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​ លីន ពៀវ រដ្ឋមន្រ្តី​ការពារជាតិ​និង​ជា​អតីត​មនុស្ស​ជំនិត​របស់​ម៉ៅសេទុងផ្ទាល់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ក្រោយ​ពី​រងការ​​​ចោទប្រកាន់​ថា​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​ម៉ៅសេទុង លីន ពៀវ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ​ក៏​​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​តាម​យន្តហោះ សំដៅ​ទៅ​សុំ​សិទ្ធិ​ជ្រកកោន នៅ​សហភាព​សូវៀត ក៏ប៉ុន្តែ យន្តហោះរបស់​លោក​ត្រូវ​ធ្លាក់​នៅ​​​ក្នុង​ប្រទេស​ម៉ុងហ្គោលី សម្លាប់​មនុស្ស​ទាំងអស់​ដែល​នៅលើ​នោះ។ ក្រោយ​ការ​ស្លាប់​របស់ លីន ពៀវ អំណាច​របស់​ម៉ៅសេទុង​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​បដិវត្តន៍​វប្បធម៌​បាន​បន្ត​ធ្វើ​រហូត​ដល់​ពេល​ដែល​ម៉ៅសេទុង​ទទួល​មរណភាព នៅ​ថ្ងៃទី៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៧៦៕ =='''តេងស៊ាវពីង​និង​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន'''== គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៧១ ម៉ៅសេទុង​បាន​កម្ចាត់​គូប្រជែង​របស់​ខ្លួន​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​ជួរ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន។ តេង ស៊ាវពីង ត្រូវ​បាន​គេ​ដកតំណែង និង​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែ​​ដើម្បី​លត់ដំខ្លួន។ ចំណែក​ឯ​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ដ៏​មាន​អំណាច គឺ លីន ពៀវ ក៏​ត្រូវ​ស្លាប់​ក្នុង​ការ​ធ្លាក់​យន្តហោះ ពេល​រត់គេចខ្លួន​ ក្រោយ​ពី​រងការ​ចោទប្រកាន់​ថា​បាន​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​ម៉ៅសេទុង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រជែង​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​កន្លងទៅនោះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្នុង​សភាព​យ៉ាងសែន​ដុនដាប​ងើបមុខ​មិនរួច។ តាមការពិត នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ទៅនេះ ​ថ្វីដ្បិត​តែ​ម៉ៅសេទុង​​គិតគូរ​ខ្លាំង​តែ​ពី​រឿង​នយោបាយ ជាពិសេស ពី​ការ​បោស​សម្អាត​ផ្ទៃក្នុងបក្ស ដើម្បី​ពង្រឹង​អំណាច​ផ្ទាល់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ម៉ៅសេទុង​ក៏​បន្ត​ចិញ្ចឹមចិត្ត​ចង់​អភិវឌ្ឍ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​ឲ្យ​បាន​រីកចម្រើន​ផងដែរ។ នៅ​ក្រោយ​ពី​បាន​កម្ចាត់​គូប្រជែង និង​ពង្រឹង​អំណាច​យ៉ាងរឹងមាំ​ក្នុងដៃ​ហើយ ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​គិតគូរ​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញម្តង តែ​នៅពេលនោះ ម៉ៅសេទុង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​ការ​ខ្វះខាត​ធនធាន​មនុស្ស ដោយសារ​តែ​​​បដិវត្តន៍​វប្បធម៌​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​មន្រ្តី​មាន​សមត្ថភាព​ល្អៗ​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ត្រូវ​បាន​គេ​កម្ចាត់ចោល​ ដោយខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ត្រូវ​បាន​ដកតំណែង ឬ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅធ្វើការ​នៅតាម​ជំរំ​លត់ដំ។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច ម៉ៅសេទុង​រំពឹង​លើ​មនុស្ស​ជំនិត​ចុងក្រោយ គឺ​ជូ អេនឡាយ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជូ អេនឡាយ ដឹង​ច្បាស់​ថា ដើម្បី​អាច​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​ឲ្យ​ងើប​ចេញ​ពី​វិបត្តិ​វិញ​បាន គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ហៅ​មន្រ្តីមានសមត្ថភាព​ឲ្យ​ចូល​មក​ធ្វើ​ការ​វិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ នៅខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៧២ ជូ អេនឡាយ បាន​បញ្ជូន​បញ្ជីឈ្មោះ​មន្រ្តី​ជាន់ខ្ពស់​​ជាង ៤រយនាក់ ទៅ​សុំ​ការ​ឯកភាព​ពី​ម៉ៅសេទុង ដើម្បី​ឲ្យ​ពួកគេ​វិលត្រឡប់​ចូល​មក​បម្រើ​ការងារ​វិញ។ សំណើ​របស់​ជូ អេនឡាយ បានទទួល​ការ​ឯកភាព​ភ្លាមៗ​ពី​សំណាក់​ម៉ៅសេទុង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ មាន​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​សមត្ថភាព​ម្នាក់ ដែល​ជូ អេនឡាយ ចង់​ឲ្យ​វិលត្រឡប់​មក​ធ្វើ​ការ​វិញ​ដែរ តែ​ម៉ៅសេទុង​​​នៅ​មិនទាន់​ទុកចិត្ត គឺ តេង ស៊ាវពីង។ រហូត​ទាល់តែ​ប្រមាណ​ជា​ជិត​១ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ខែ​​កុម្ភៈ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ ទើប​ម៉ៅសេទុង​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​តេង ស៊ាវពីង បញ្ចប់​​កិច្ចការ​លត់ដំខ្លួន​នៅ​ស្រុកស្រែ ហើយ​វិលត្រឡប់​មក​ក្រុង​ប៉េកាំង​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ តេង ស៊ាវពីង ក៏​នៅមិនទាន់​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​កាន់មុខតំណែង​ណាមួយ​នោះដែរ។ អ្នកដែល​ជំទាស់​នឹង​ការ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់តំណែង​របស់ តេង ស៊ាវពីង នៅពេលនោះ គឺ​លោកស្រី ជាំង ឈីង ភរិយា​របស់​ម៉ៅសេទុង និង​គូកន ៣នាក់​ទៀត ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​សមាជិក​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅ​ក្នុងគណៈអចិន្រ្តៃយ៍​បក្ស។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​មាន​អន្តរាគមន៍​របស់​ជូ អេនឡាយ ម៉ៅសេទុង​ចាប់ផ្តើម​ដាក់ទំនុកចិត្ត​ និង​ប្រគល់​កិច្ចការ​ឲ្យ​​តេង ស៊ាវពីង​ធ្វើ​​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៤ ក្រោយ​ពី ជូ អេនឡាយ ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់​​ដោយ​ជំងឺ​មហារីក តេង ស៊ាវពីង ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ទទួល​បន្ទុក​​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​រដ្ឋ​​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​​ជំនួសមុខ​ឲ្យ​​ ជូ អេនឡាយ។ ទោះជាយ៉ាងណា ការវិលត្រឡប់​មកកាន់អំណាច​​របស់ តេង ស៊ាវពីង មាន​រយៈពេល​ត្រឹមតែ ២ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៧៦ ក្រោយ​ពី​ ជូ អេនឡាយ ទទួល​មរណភាព និង​ដោយ​មាន​ការ​ចាក់ដោត​ពី​លោកស្រី ជាំង ឈីង ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​ដកតំណែង តេង ស៊ាវពីង សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រមាណ​ជា ៥ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត ម៉ៅសេទុង​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​បាន​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៧៦។ មួយខែ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់​ម៉ៅសេទុង លោកស្រី ជាំង ឈីង ព្រមទាំង​បក្សពួក​ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន​យក​ទៅ​កាត់ទោស ចំណែក​ តេង ស៊ាវពីង ក៏​បាន​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​តំណែង​ឡើងវិញ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងកាន់អំណាច តេង ស៊ាវពីង បាន​ប្រកាស​បិទបញ្ចប់​បដិវត្តន៍​វប្បធម៌​របស់​ម៉ៅសេទុង ហើយ​គ្រប់​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​រងគ្រោះ​ក្នុង​បដិវត្តន៍​វប្បធម៌ ទោះបី​ជា​អ្នក​រស់រាន​មានជីវិត​ហើយ​កំពុង​ជាប់ទោស ឬ​ក៏​អ្នក​ដែល​បាន​ស្លាប់​ទៅហើយ​ក្តី ត្រូវ​បាន​លុបលាង​ទោសកំហុស​ចេញវិញ​ទាំងអស់។ ខាងផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច តេង ស៊ាវពីង បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ជា​ដើមឫស​នៃ​ជោគជ័យ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ចចិន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ។ របបកម្មសិទ្ធិឯកជន​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ​យ៉ាងពេញលេញ។ ប្រជាកសិករ​ចិន​មាន​សិទ្ធិ​ពេញលេញ​ក្នុងការ​​ធ្វើ​កសិកម្ម​ជាលក្ខណៈ​ជន ហើយ​អាច​យក​ផល​ដែល​ផលិតបាន​​​ទៅលក់​នៅលើ​ទីផ្សារ នៅ​ក្នុង​តម្លៃ​​ដែល​កំណត់​ដោយ​ការព្រមព្រៀង រវាង​អ្នក​ទិញ និង​អ្នកលក់ ស្របទៅតាម​យន្តការ​នៃ​ទីផ្សារ​សេរី។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ប្រជាជន​ចិន​ម្នាក់ៗ មាន​សិទ្ធិ​បោះទុន​រកស៊ី បង្កើត​ជា​​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស​ជាលក្ខណៈ​ឯកជនសុទ្ធសាធ ដែល​ជា​រឿង​មិន​ធ្លាប់​មាន ចាប់តាំង​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើងកាន់អំណាច កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ វិស័យ​វិនិយោគ​នេះ​មិនត្រឹមតែ​បើក​ចំហ សម្រាប់​ប្រជាជន​ចិន​ជា​លក្ខណៈ​បុគ្គលបែបនេះ​ទេ តែ​ក៏​បាន​បើក​ចំហ​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ផងដែរ ទៅដល់​វិនិយោគិន​បរទេស ហើយ​​ដើម្បី​ទាក់ទាញ​វិនិយោគ​បរទេស តំបន់​សេដ្ឋកិច្ច​ពិសេស​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ឆ្នេរ​សមុទ្រ។ នៅ​ក្នុង​វិស័យអប់រំ​វិញ សាលារៀន និង​សកលវិទ្យាល័យ​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ទ្វារទទួល​សិស្ស ព្រមទាំង​ពង្រីក​កម្មវិធី​សិក្សា ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​វិស័យបច្ចេកទេស ហើយ​ការចុះឈ្មោះ​ទទួល​សិស្ស​នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ដោយ​ផ្អែក​ទៅលើ​សមត្ថភាព ជាជាង​ទៅតាម​មនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ ឬ​តាម​ខ្សែស្រឡាយ​ជាបក្ខជន ដូចដែល​គេ​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន។ មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ និស្សិត​ចិន​រាប់​ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​អឺរ៉ុប ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​មូលធន​និយម ហើយ​មាន​មនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ​ផ្ទុយ​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ ដោយសារតែ​ការ​បើក​ចំហរ​ក្នុង​វិស័យ​វិនិយោគ, ការ​បង្កើត​តំបន់​សេដ្ឋកិច្ច​ពិសេស​​ដែល​មាន​អត្រា​ពន្ធ​ទាប ព្រមទាំង​ការ​អភិវឌ្ឍធនធាន​មនុស្ស វិនិយោគ​បរទេស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ហូរចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ ហើយ​ចាប់ពី​ពេលនោះ​ហើយ ដែល​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ចាប់ផ្តើម​មាន​កំណើន​ក្នុង​ល្បឿន​ដ៏​លឿន​បំផុត​មិន​ធ្លាប់មាន ហើយ​បន្ត​កើនឡើង​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃ​នេះ ចិន​គឺ​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​លំដាប់ទីពីរ ហើយ​អាច​នឹង​ប្រជែង​យក​ឈ្នះ​អាមេរិក​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ។ ភាពរុងរឿង​របស់​ចិន​នៅពេលនេះ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ផ្លូវការ​របស់​ចិន​ចារទុក​ថា​ ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ធំ​មហិមា​របស់​ម៉ៅសេទុង ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្នកដែល​​បាន​នាំមក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ពិតប្រាកដ ហើយ​ដែល​ជា​ដើមឫស​នៃ​ភាពរុងរឿង​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​​របស់​ចិន​នៅពេលនេះ គឺ តេង ស៊ាវពីង៕ ='''ព្រះពុទ្ធសាសនាជា«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គម!'''= នៅ​កម្ពុជា ពលរដ្ឋ​ជាង ៩៥ ភាគ​រយ​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ហើយ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុកជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ សង្គម​មួយ​នេះ​បែរ​ជា​សម្បូរ​ដោយ​បញ្ហា​ចាក់​ស្រេះ​រាប់​រយ​ជំពូក​ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​សីលធម៌​សង្គម​ទៅ​វិញ។ អំពើ​ហិង្សា ការ​កេង​ប្រវ័ញ្ច ការសេព​គ្រឿង​ស្រវឹង និង អំពើ​អសីលធម៌​ជា​ច្រើន​ទៀត​កើត​មាន​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ នេះ​ស​បញ្ជាក់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រយោជន៍​ឲ្យ​សមស្រប​នៅ​ឡើយ។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ដូច្នេះ? នៅ​កម្ពុជា មាន​ពិធី​បុណ្យ​បែប​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ។ ពិធី​បុណ្យ​សាសនា​ធំៗ​មាន​ដូច​ជា មាឃ​បូជា វិសាខ​បូជា និង​ភ្ជុំបិណ្ឌ ជា​ដើម។ ក្រៅ​ពី​ពិធី​បុណ្យ​ធំៗ ប្រជា​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​​ខ្មែរ​ក៏​តែង​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​តាម​បែប​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​នៅ​តាម​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ទី​វត្ត​​អារាម​នានា។ ជា​ការ​ពិត តម្លៃ​ជា​សាកល​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​គឺ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ទស្សន​វិជ្ជា​ដែល​បង្កប់​ដោយ​អត្ថន័យ សន្តិភាព និង អហិង្សា។ ការ​អត់​ឱន​និង​មិន​បៀតបៀន​គ្នា​ដែល​ជា​ស្នូល​នៃ​ទស្សន​វិជ្ជា​​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ក៏​ជា​គោលការណ៍​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដែល​ពិភព​លោក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ហាក់​ដូច​ជា​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​តែ​សម្បក​ក្រៅ តែ​បែរ​ជា​​បណ្តោយ​ខ្លួន​ឲ្យ​ធម៌​ប្រមាទ​ដឹកមុខ​ទៅវិញ។ ជាក់​ស្តែង អំពើ​ហិង្សា ការ​សេព​គ្រឿង​ញៀន គ្រឿង​ស្រវឹង ការ​ឈ្លក់​វក់វី​នឹង​អំណាច បុណ្យ​ស័ក្តិ ទឹក​ប្រាក់ និង​សម្ភារៈ​និយម​ជា​ដើម​កំពុង​តែ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ទៅ​លើ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន។ នៅ​កម្ពុជា ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១៥ លាន​នាក់ មាន​អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដល់​ទៅ​ជាង ៩៥% ។ នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​មាន​វត្ត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​សរុប​ចំនួន​ជាង ៤ ៣០០ វត្ត និង មាន​ព្រះ​សង្ឃ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥ ម៉ឺន​អង្គ។ ចំនួន​នេះ​អាច​ពន្យល់​បាន​អំពី​ជំនឿ​ដ៏​មុត​មាំ​របស់​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ហើយ​វា​ក៏​ស័ក្តិសម​ណាស់​ដែល​ប្រទេស​នេះ​ចាត់ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ គួរ​អ្វី​ដែល​គួរ​កត់​សម្គាល់​នោះ​គឺ ទស្សន​វិជ្ជា​ដ៏​មាន​តម្លៃ​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​បាន​​ត្រឹមត្រូវ​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សុខមាលភាព​សង្គម​នៅ​ឡើយ​ទេ។ មនុស្ស​វ័យ​ចំណាស់​មួយ​ចំនួន​​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​តែ​បែរ​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ផ្ទុយ​ពី​គោល​ការណ៍​សាសនា​ទៅវិញ ខណៈដែល​យុវវ័យ​ជំនាន់​ក្រោយ​ភាគ​ច្រើន​បែរ​ជា​ចាត់​ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ថា​«ហួស​សម័យ»​ឬក៏​ជា​កិច្ចការ​របស់​មនុស្ស​ចាស់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តាម​ពិត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មាន​តម្លៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​និង​គ្រប់​ស្រទាប់​សង្គម ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​​នៅ​ខ្វះ​គឺ​វិធីសាស្ត្រ​ដើម្បី​ទាក់​ទាញ​មនុស្ស​ឲ្យ​ចូលរួម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែង សមាគម​ព្រះ​សង្ឃ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បាន​អនុវត្ត​កម្មវិធី​អប់រំ​តាម​បែប​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​តាម​សាលា​ក៏​បាន​​ទាក់ទាញ​យុវវ័យ​ជា​ច្រើន​ឲ្យ​ស្តាប់​ព្រះធម៌​អប់រំ​ចិត្ត​ផង​ដែរ។ ដូច្នេះ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ស្តី​បន្ទោស​​យុវវ័យ​ថា​មិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា គេ​ក៏​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​ដែរ​ថា​តើ​ស្ថាប័ន​​សាសនា​បាន​ធ្វើ​អ្វីខ្លះ​ក្នុង​ន័យ​បញ្ជ្រាប​ការ​អប់រំ​ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ទៅ​ដល់​យុវ​ជន​​ស្រករ​ក្រោយ? ជា​ការ​ពិត ព្រះពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​ទ្រង់​បាន​ឈ្វេង​យល់​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ​ថា សាសនា​របស់​ព្រះអង្គ​នឹង​ត្រូវ​ផុត​រលត់​ត្រឹម​រយៈពេល​៥០០០​ព្រះ​វស្សា។ ការ​ផុត​រលត់​នៃ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មិន​មែន​បណ្តាល​មក​ពី​សាសនាដ​ទៃ​ណា​មក​បំផ្លាញ​ឡើយ​តែ​គឺ​ដោយសារ«អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ»​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ខ្លួនឯង​ដែលជា​អ្នក​បំផ្លាញ។ បញ្ហា​ចាក់ស្រេះ​ក្នុងសង្គម​ដែល​កើតមាន​បច្ចុប្បន្ន​​ទំនង​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ពី​បញ្ហា​នេះ​បាន។ យ៉ាងណា​ក៏ដោយចុះ ការពង្រឹង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​គឺជា​កិច្ច​ការដែល​មិន​អាច​មើល​រំលង​បាន។ ទន្ទឹម​នឹង​នោះ សំណួរ​មួយ​ទៀត​ដែល​សំខាន់​ហើយ​ត្រូវ​រក​ចម្លើយ​នោះ​គឺ តើ​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ប្រទេស​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែរ​ជា​សម្បូរ​ហិង្សា​និង​អបាយ​មុខ​ផ្សេងៗ​ទៅ​វិញ? មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី ទាំង​«អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា»​និង​ទាំង​ស្ថាប័ន​គ្រប់​គ្រង​កិច្ចការ​សាសនា​មិន​ទាន់​ផ្តល់​តម្លៃ​គ្រប់​គ្រាន់​ដល់​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ពោល​គឺ ពួកគេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​គម្រប់​កិច្ច​ឬ​និយាយ​​តាម​បែប​ផ្សេង​ចូលចិត្ត​និយាយ​តែ​មាត់​តែ​មិន​អនុវត្ត​ដូច​មាត់​ថា។ ដូច្នេះ អ្នក​តម្រង់ទិស​សង្គម​ទាំង​ឡាយ​គួរ​ទាញ​យក​«ឱសថ»​ចេញ​ពី​ឃ្លាំង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មកប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​អស់​លទ្ធភាព​ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​ជា​ពិសេស​ដើម្បី​បន្សាប​មេរោគ​ហិង្សា​និង​ការ​ប្រមាទ​ចេញ​ពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ទាំង​នោះ​អាច​ព្យាបាល​បាន​មែន សង្គម​ខ្មែរ​នឹង​ស្គាល់​តម្លៃ​សីលធម៌​ឡើង​វិញ ហើយ​ប្រទេស​ជាតិ​នឹង​ស្គាល់​សុខ​សន្តិភាព​និង​ការគោរព​សិទ្ធិមនុស្ស​យ៉ាង​ពេញលេញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕ ='''នៅ​​ពេល​​ដែល​​សង្គម​​ស្ថិត​ក្រោម​​ឥទ្ធិពល​​នៃ​​គ្រឿង​​ស្រវឹង!'''= ពេល​មាន​ពិធី​បុណ្យ​ធំ​ម្តងៗ ដូចជា​ពិធី​បុណ្យ​ចូល​ឆ្នាំ​ជា​ដើម គ្រឿង​ស្រវឹង​បាន​ក្លាយ​ជា​ទំនិញ​ដែល​លក់​ដាច់​បំផុត​មួយ។ នេះ​ស​បញ្ជាក់​ថា សង្គម​ខ្មែរ​ហាក់​ដូច​ជា​កំពុង​រង​ការ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ពី​គ្រឿង​ ស្រវឹង។ គ្រឿង​ស្រវឹង​ត្រូវ​គេ​រក​ឃើញ​ថា​ជា​ប្រភព​បង្ក​បញ្ហា​ធំ​ធេង​ណាស់​ដល់​ សង្គម។ ជាក់​ស្តែង គ្រោះ​ថ្នាក់​ចរាចរណ៍​និង​អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​ជា​ដើម ភាគ​ច្រើន​មាន​ប្រភព​មក​ពី​គ្រឿង​ស្រវឹង។ នេះ​នៅ​មិន​ទាន់​រាប់​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​សុខភាព​ផង​ទេ។ តើ​ហេតុអ្វី​បានជា​គ្រឿង​ស្រវឹង​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ម្ល៉េះ​ទៅ​លើ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ? ក្នុង​ចំណោម​ផលិតផល​ដែល​គេ​ផ្សព្វផ្សាយ​ច្រើន​ជាង​គេ​ទៅ​ដល់​សាធារណជន គ្រឿង​ស្រវឹង​គឺជា​ផលិត​ផល​លេច​ធ្លោ​ជាង​គេ​មួយ​ជា​ពិសេស​ក្នុង​ពេល​មាន​ពិធី​បុណ្យ​ធំៗ​ដូច​ជា​បុណ្យ​ចូល​ឆ្នាំ​នេះ​ជា​ដើម។ ផលិត​ផល​គ្រឿង​ស្រវឹង​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្សព្វផ្សាយ​យ៉ាង​ទូលំ​ទូលាយ​ដោយ​បង្ហាញថា វា​ជា​តំណាង​ឲ្យ​ក្តី​សប្បាយ​រីករាយ ជា​ភាពទាន់​សម័យ ជា​កិត្តិយស​និង​ជា​សុភមង្គល​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ​សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ។ ប៉ុន្តែ នៅ​លើ​ទិដ្ឋភាព​ជាក់ស្តែង​វិញ គ្រឿង​ស្រវឹង​បាន​បង្ក​បញ្ហា​រាប់​រាយ​ជំពូក​គួរ​ឲ្យ​ព្រឺ​ខ្លាច៖ ហេតុ​ផល​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​គ្រោះថ្នាក់​ចរាចរណ៍​ដែល​សម្លាប់​មនុស្ស​៥​នាក់​យ៉ាង​តិច​ក្នុង​មួយថ្ងៃ​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​បើក​បរ​ក្នុងស្ថានភាព​ស្រវឹង។ បទឧក្រិដ្ឋ​ជា​ច្រើន​ជា​ពិសេស​អំពើ​ហិង្សា​ក្នុង​គ្រួសារ​ដែល​ជា​បញ្ហា​ធំធេង​សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​ក៏​មាន​ចំណែក​យ៉ាង​សំខាន់​មក​ពី​គ្រឿង​ស្រវឹង។ គ្រឿង​ស្រវឹង​ក៏​បង្ក​ផល​ប៉ះពាល់​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​សុខភាព និង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខាត​បង់​ថវិកា​យ៉ាង​សន្ធឹកសន្ធាប់​ដល់​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជា​ពិសេស​គ្រួសារ​អ្នកក្រីក្រ។ ក៏​ប៉ុន្តែ ផល​វិបាក​ដ៏​ធំ​ធេង​ទាំង​នេះ​ហាក់​មិន​សូវ​មាន​អ្នក​ណា​ចាប់​អារម្មណ៍​ទេ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ភាព​គគ្រឹក​គគ្រេង​នៃ​ការ​ផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​អំពី​គុណសម្បត្តិ​នៃ​គ្រឿង​ស្រវឹង​បាន​លុប​បាត់​ស្ទើរ​ទាំង​ស្រុង​ទៅ​លើ​គុណវិបត្តិ​របស់​វា។ ជាក់​ស្តែង នៅ​រាល់​ពិធី​ជប់​លាង អាពាហ៍ពិពាហ៍ ក៏​ដូច​ជា​ពិធី​ជួប​ជុំ​នានាៗ​ដែរ គ្រឿង​ស្រវឹង​នៅ​តែ​ជា​ជម្រើស​ដែល​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន។ នៅ​ឯ​ភោជនីយដ្ឋាន​និង​ក្លឹប​រាត្រី​ឯណោះ​វិញ គ្រឿង​ស្រវឹង​រឹត​តែ​ពេញ​និយម​ថែម​ទៀត។ ជា​ការ​ពិត​ណាស់ កម្ពុជា​មិន​មែន​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​គត់​ដែល​មាន​ចរាចរណ៍​គ្រឿង​ស្រវឹង​នោះឡើយ។ នៅ​លើ​ពិភព​លោក​នេះ ឧស្សាហកម្ម​គ្រឿង​ស្រវឹង​បាន​រីក​លូត​លាស់​យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​គ្រប់​ទិស​ទី។ ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ខុស​ប្លែក​គ្នា​ពី​ប្រទេស​មួយ​ទៅ​មួយ​ទៀត​គឺ​ត្រង់​កម្រិត​នៃ​ការ​ប្រើប្រាស់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ការ​ប្រើ​ប្រាស់​វា​ក្នុង​កម្រិត​សមរម្យ​ក៏​មិន​មែន​ជា​រឿង​អាក្រក់​ដែរ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែល​អាក្រក់​នោះ​គឺ​ការ​យក​ស្រា​ធ្វើ​ជា​ត្រីមុខ។ នៅ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រឿង​ស្រវឹង​ត្រូវ​បាន​ដូន​តា​ខ្មែរ​ចាត់​ទុក​ជា​«អបាយមុខ»​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​អបាយមុខ​ទាំង​បី​ដែល​គួរ​ចៀស​វាង៖ «ស្រី ស្រា និង​ល្បែង»។ ចៀស​វាង​ពី​ព្រោះ​តែ​ដូន​តា​ខ្មែរ​បាន​យល់​ច្បាស់​ណាស់​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ជាតិ​ស្រវឹង។ ម្យ៉ាង​ទៀត គ្រឿ​ស្រវឹង​ក៏​ត្រូវ​បាន​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ហាម​ប្រាម​ផង​ដែរ។ បើ​ទោះ​ជា​យ៉ាង​នេះ​ក៏​ដោយ នៅ​កម្ពុជា មនុស្ស​គ្រប់​មជ្ឈដ្ឋាន​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​កំពុង​រង​ការ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ជាងពេល​ណាៗ​ទាំង​អស់ពី​សំណាក់​អបាយ​​មុខ​ទាំង​បី។ គ្រឿង​ស្រវឹង​កំពុង​ត្រូវបាន​គេ​គេ​ប្រែ​ក្លាយ​វា​ឲ្យ​ទៅជា​និមិត្តរូប​នៃ​មោទនភាព​ជាតិ និង​ជា​តំណាង​ឲ្យ«បេះដូងខ្មែរ»។ គ្រឿង​ស្រវឹង​អាច​រក​ទិញ​បាន​គ្រប់​ទិស​ទី និង​អាច​ប្រើប្រាស់​បាន​ដោយ​សេរី​សម្រាប់​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ។ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​កំពុង​យក​ស្រា​ធ្វើ​ជា​ត្រី​មុខ​ទៅ​ហើយ។ តើ​នេះ​មិន​មែន​មាន​ន័យ​ថា មនុស្ស​ខ្មែរ​កំពុង​ដើរ​ផ្ទុយ​ពី​សីលធម៌​សង្គម​របស់​ខ្លួន​ទេ​ឬ? ការ​ធ្លាក់ចុះ​សីលធម៌​នេះហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្គម​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មួយ​នេះ​កំពុង​បាត់បង់​លំនឹង ហើយ​បើក​ច្រក​ឲ្យ​អំពើ​អសីលធម៌​មាន​ប្រៀប​លើ​សី​ធម៌ អំពើ​អយុត្តិធម៌​មាន​ប្រៀប​លើ​យុត្តិធម៌ ឬក៏​មនុស្ស​ទុច្ចរិត​អាច​យក​ប្រៀប​លើ​មនុស្ស​សុចរិត​ជា​ដើម។ គឺ​ជា​ភាព​ក្រឡាប់​ចាក់​គួរ​ឲ្យ​ព្រឺ​ខ្លាច។ ដូច្នេះ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​តម្លៃ​សីលធម៌​សង្គម​ឡើង​វិញ ការ​វៀរ​ចាក​អបាយ​មុខ​ទាំង​បី​ជា​ពិសេស​គ្រឿង​ស្រវឹង​គឺ​ជា​កិច្ច​ការ​ដែល​ត្រូវ​ផ្តើម​ធ្វើ​ជា​ចាំបាច់។ គោល​នយោបាយ​ជាតិ​ស្តីពី​គ្រឿង​ស្រវឹង​ជិត​ចេញ​ជា​រូបរាង​ហើយ។ រីឯ​វិធានការ​ក្នុង​ការ​ផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​គ្រឿង​ស្រវឹង​ក៏​ត្រូវ​បាន​ចាត់ជា​បណ្តើរៗ​ដែរ។ នេះ​ជា​សញ្ញា​វិជ្ជមាន​មួយ​គួរ​ឲ្យ​លើក​ទឹក​ចិត្ត។ ប៉ុន្តែ ការ​យក​ឈ្នះ​គ្រឿង​ស្រវឹង​បាន​ឬ​មិន​បាន​អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ឆន្ទៈ​និង​មនសិការ​របស់​មនុស្ស​ច្រើន​ជាង។ ប្រសិនបើ​សមត្ថកិច្ច​រដ្ឋាភិបាល​យល់​ថា​ខ្លួន​មាន​កាតព្វកិច្ច​ធានា​សុខមាល​ភាព​សង្គម ប្រសិន​បើ​អ្នក​ផលិត​គ្រឿង​ស្រវឹង​យល់​ថា​ខ្លួន​មិន​គួរ​ចង់​បាន​ចំណេញ​ហួស​ហេតុ​លើ​គំនរ​ទុក្ខសោក អ្នកដទៃ និង​ប្រសិន​បើ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​គ្រប់គ្នា​យល់​ថា មិន​គួរ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​អបាយ​មុខ​ទាំង​ឡាយ​ដឹកមុខ​ទេ​នោះ សីលធម៌​សង្គម​ខ្មែរ​នឹង​វិល​ត្រឡប់​មក​វិញ​ជា​មិន​ខាន។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ប្រសិន​បើ​គ្មាន​វិធានការ​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​ទេ​នោះ បេះដូង​ខ្មែរ​នឹង​ច្បាស់​ជា​ជោ​គជាំ​ដោយ​គ្រឿង​ស្រវឹង​ពិបាក​កែ​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ៕ ='''ត្រូវ​​កែ​ប្រែ​​ទម្លាប់​​មួយចំ​នួន​​​ទា​ក់​ទង​​នឹង​​ការ​​បរិភោគ​​គ្រឿង​ស្រវឹង​​ដើម្បី​​បន្ថយ​​ករណី​​គ្រោះ​ថ្នាក់​​ចរាចរណ៍​​'''= ករណី​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍បាន​ក្លាយជា​បញ្ហាចំបង​ ដែល​កំពុង​ធ្វើ​អោយ​ខាតបង់​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ។​ ហើយ​វា​ក៏ជា​ឃាតករ​ដែល​សំលាប់ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មិនតិច​ជាង​៥​នាក់ឡើយ​ ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ។ មាន​កត្តាជាច្រើន​ដែល​ត្រូវ​ស្រង់ជា​មូលហេតុ​ដែល​បង្កអោយ​មាន​គ្រោះថ្នាក់​ចរាចរណ៍។​ ក៏​ប៉ុន្តែ ការ​សេព​គ្រឿងស្រវឹង ត្រូវបាន​គេចាត់ទុក​ថា ជា​មូលហេតុ​ចំបង​ជាងគេ។ ការ​បរិភោគ​គ្រឿង​ស្រវឹង​​ ដែល​ពេល​ខ្លះ​បាន​ជា​ទម្លាប់​នៅ​ក្នុងជីវភាព​របស់ពលរដ្ឋ​ខ្មែ​រទៅហើយ។ ដូច្នេះ ​ការ​កាត់បន្ថយ ឬ​កែប្រែ​ទម្លាប់មួយ​ចំនួន ​អាច​នឹង​ជួយ​រួម​ចំណែកក្នុង​ការ​កាត់បន្ថយ​ការក្រេបគ្រឿង​ស្រវឹង​មុន​ការ​បើកបរ។ ការ​វាយតម្លៃ​កន្លងមក​របស់​អង្គការសង្គមស៊ីវិល និង​រដ្ឋាភិបាល បាន​បង្ហាញ​ថា កម្ពុជា​បាន​បាត់បង់​ថវិកា​យ៉ាងហោចណាស់ ៣១០​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ​ ទៅ​ក្នុង​ករណី​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍​ក៏ក្លាយជា​ឃាតករ​លាក់មុខ​សាហាវជាង​មេរោគអេដស៏​ និង​គ្រាប់មីនទៅទៀត ដែល​សម្លាប់ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា។ របាយការណ៍​របស់ប៉ូលិស​ក៏ធ្លាប់បង្ហាញថា ​មនុស្ស​ប្រមាណ​២០០០នាក់ បាន​ស្លាប់​ក្នុង​ករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ខណៈ​ដែល​៤​០០០នាក់ផ្សេងទៀត ​បាន​រងរបួសជារៀងរាល់​ឆ្នាំ។ ទាំងនេះ​សុទ្ធសឹងតែជា​ការ​ខាតបង់​​របស់​កម្ពុជា។ មាន​កត្តាជាច្រើន​ដែល​អ្នកជំនាញ​ចរាចរណ៍ ក៏ដូចជា​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល ព្រម​ទាំង​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍​ផ្លូវ​គោកផង បាន​លើកឡើងជា​មូលហេតុ​នៃគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍។ ការ​ខ្វះខាត​មនសិការ​នៃ​ការ​គោរព​ច្បាប់ចរាចរណ៍ ដូចជា​ការ​បើកបរ​ហួស​ល្បឿន​កំណត់ ករណី​យានយន្ត​ផ្ទាល់ កត្តា​ផ្លូវថ្នល់ និង​ការ​បរិភោគ​គ្រឿង​ស្រវឹង​មុន​ការ​បើកបរ។ តាមពិត​ កត្តាចុងក្រោយនេះ គឺជា​មូលហេតុ​ចំបង​មួយ។ នៅរៀងរាល់ព្រឹក នៅពេល​ដែល​គេលើក​កាន់សារព័ត៌មាន​មកអាន នោះគេ​នឹង​ឃើញ​ករណី​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អ្នកបើកបរ​ដែល​ស្រវឹង។ នៅពេល​ព្រឹក​ព្រលឹម ប្រសិន​បើ​គេ​បើ​កទូរទស្សន៍​ដើម្បី​តាម​ដាន​ព័ត៌មាន​ នោះគេ​នឹង​បាន​ឃើញ​រូបភាព​នៃ​រថយន្ត​ដែល​បើកបរ​ដោយ​អ្នកសេព​គ្រឿង​ស្រវឹង បុកខឿន​ថ្ម និង​របងដែកចែក​ទ្រូង​ផ្លូវ។ មានទាំង​អ្នកបើក​បុក​សំយ៉ាប​ផ្ទះ​ពលរដ្ឋ​ទៀត​ផង​ក៏​មាន។ មតិ​សាធារណៈ​កាន់តែច្រើន​បាន​ស្តីបន្ទោស​អ្នក​បរិភោគ​គ្រឿង​ស្រវឹង មុន​ពេល​ដែល​ពួកគេ​បើកបរ។ ការ​ស្តីបន្ទោស​កាន់តែ​ច្រើន ឬក៏កា​រទទួលស្គាល់​នៃ​ដើម​ទង​នៃ​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍​ដែលជា​គ្រឿងស្រវឹងនោះហើយ បាន​ជាអាជ្ញាធរ​ពាក់ព័ន្ធមួយចំនួន ​រួម​មាន​ទាំង​ក្រសួង​តំណាង​រដ្ឋាភិបាល និង​អង្គការ​ក្រៅរដ្ឋាភិបាល​ផង ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​សារ​មួយ​ឃ្លាខ្លីដែល​មាន​ន័យថា បើស្រវឹង សូម​កុំបើកបរ។ សារ​មួយ​ឃ្លានេះ​ត្រូវបាន​គេនិយាយ​អប់រំ​តៗគ្នា ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​បណ្តាញ​ព័ត៌មាន និងចែក​ផ្សាយ​គ្រប់ទិសទី។ ប៉ុន្តែ ​វា​ហាក់នៅមិន​ទាន់មាន​ប្រសិទ្ធភាព​​នៅឡើយ។ ក្នុង​ន័យនេះ គេគួរ​សំឡឹង​រក​មើល​វិធាន​ការ​មួយ​ចំនួន​ទៀត​។ វិធានការ​ដែលទាក់ទងនឹង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទម្លាប់ ឬ​អាកប្បកិរិយា​របស់​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ វិធានការ​ដែល​ត្រូវ​ស្តែងចេញជាឆន្ទៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាលតាម​រយៈ​ការ​កំណត់​តម្លៃពន្ធ​ខ្ពស់ លើ​ផលិតផល​ប្រណិត​ទាំងនេះ និង​ការអនុវត្តន៍​​ច្បាប់ចរាចរណ៍​ផ្លូវគោក​អោយ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ខ្ពស់។ និយាយ​អំពី​ទម្លាប់ ពលរដ្ឋ​ទូទៅ ជាពិសេស​យុវជន ពួកគេ​មួយ​ចំនួ​ន​ធំ​តែង​គិត​ថា គ្រឿង​ស្រវឹង​ទាំងនោះ​ជា​ធម្យោបាយ​នៃ​ការ​បង្កើត​មិត្តភាព ឬ​ជាមធ្យោបាយ​នៃ​ការ​កាត់​បន្ថយភាព​តប់ប្រមល់​។ ដូច្នេះ ​ការ​ណាត់ជួប​ទាំងនោះ​តែងតែ​ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើង ​នៅ​តាម​ភោជនីដ្ឋាន​ដែល​មាន​លក់​គ្រឿង​ស្រវឹង។ នៅមាន​ទម្លាប់មួយ​ទៀត ប្រសិនបើជា​ការ​ទទួល​ជួបជុំ​មិត្តភ័ក្ត ភាគច្រើនគេ​ជឿជាក់ថា គឺត្រូវមាន​គ្រឿង​ស្រវឹង​ទាំងនេះ ទើបការ​ជួបជុំ​របស់ពួកគេ​ទទួលបាននូវ​ភាព​សប្បាយ និង​អធិកអធម។ ទិដ្ឋភាព​ទាំងនេះ​ គឺ​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង​ជា​រៀងរាល់ថ្ងៃ ហើយ​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍​មួយចំនួន​ក៏​បាន​កើតចេញពី​​​ជីវភាព​ទាំងនេះដែរ។ ដូច្នេះ ចាប់ពីពេលនេះទៅ ​សារ​អប់រំ​គួរតែ​មាន​អត្ថន័យដែល​ផ្តោត​ទៅលើការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទម្លាប់មួយ​ចំនួន​​នេះ។ និយាយ​អំពី​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាណិជ្ជកម្ម​នូវ​ផលិតផល​ដែលជា​គ្រឿង​ស្រវឹងទាំងនេះវិញ។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេសង្កេតឃើញថា ក្រុម​ហ៊ុន​លក់ស្រាបៀ និង​សុរាដែលកំពុង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​នៅកម្ពុជា តែង​បាន​ផលិត​ស្ពត​ពាណិជ្ជកម្ម​ដែល​មាន​លក្ខណៈត្រង់ខ្លាំង ដែល​មានន័យជំរុញ​ ឬហៅ​អោយ​មនុស្ស​អោយបរិភោគ​ផលិត​ផល​របស់ពួកគេ​តែម្តង។ ដូច្នេះ ស្ថាប័ន​ដែលគ្រប់គ្រង​ការ​ផ្សាយ​​ស្ពត​ពាណិជ្ជកម្ម​ គួរ​ផ្តល់គំនិត​អំពី​ការ​បង្កើត​គំនិត​ថ្មី​បង្ហាញអំពី​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ផលិតផល​គ្រឿងស្រវឹង​ ដោយ​មិន​ចំពោះ​។ ត្រង់ចំនុច​នេះ គេក៏ត្រូវ​ការ​ ការសហការ​ពី​ម្ចាស់​ក្រុម​ហ៊ុន​ទូរទស្សន៍​ដែរ។ គេ​សង្កេត​ឃើញថា កម្មវិធី​សន្តិសុខ​សង្គមនៅពេលព្រឹក ដែល​បង្ហាញ​ច្រើន​អំពី​ករណី​គ្រោះថ្នាក់ចរចរណ៍​ ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អ្នកបើកបរ​ស្រវឹងនោះ កម្មវិធី​បែរ​ជា​ត្រូវ​បាន​ឧបត្ថម្ភ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​លក់​ស្រាបៀ និង​សុរា។ នៅពេលខ្លះ នៅពេល​ដែល​អ្នកសារព័ត៌មាន​កំពុង​តែធ្វើអត្ថាធិប្បាយ​រិះគន់ពីអ្នកបើកបរ​ដែលសេព​គ្រឿងស្រវឹងនោះ ផ្ទាំងផ្សព្វផ្សាយ​ផលិតផល​ស្រាបៀ ឬ​សុរា​ក៏​លេចឡើង​នៅ​ពីក្រោយ​អ្នក​សារព័ត៌មាន​ដែរ។ និយាយអំពី​វិធាន​ការ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​វិញ​ម្តង។ រដ្ឋាភិបាល​បាល​តាម​រយៈ​ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច​ គួរ​ពិចារណា​អំពី​សំណើ​របស់​អង្គការ​ក្រៅរដ្ឋាភិបាល​មួយ​ចំនួន​កន្លងមក ដែល​ទាមទារអោយតំឡើង​ពន្ធ​លើ​ផលិត​ទាំងនេះ ដូចជា​គ្រឿង​ស្រវឹង និង​បារី​ជាដើមនោះ។ រដ្ឋាភិបា​លគួរ​បាន​ពិចារណា​អំពី​ការ​ខាតបង់ដែលកើតចេញ​ពីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដែល​ត្រូវបានបង្ហាញ​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។ ការ​ខាតបង់​ជា​ថវិកា​ជារឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ​កម្ពុជា​មិនអាច​បាត់បង់ជីវិត​មនុស្ស​ច្រើនពាន់នាក់​នៅ​ក្នុង​គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ​ដែលភាគច្រើន​បង្កឡើង​ដោយ​​​គ្រឿងស្រវឹងនោះឡើយ។ លើសពីនេះទៀត ក្តីសង្ឃឹមចុងក្រោយនោះ គឺ​ការ​អនុវត្ត​ន៍​ច្បាប់​ដាក់ទោស​លើ​បុគ្គល​ដែល​សេពគ្រឿង​​ស្រវឹង ហើយ​បើកបរ​នៅលើទ្រូង​ផ្លូវនោះ គឺត្រូវតែអនុវត្តអោយមាន​ប្រសិទ្ធភាព​ជាទីបំផុត។ វាគួរតែ​ដល់ពេល​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​អោយច្បាប់ចរាចរណ៍ផ្លូវគោល​​​មាន​ប្រសិទ្ធភាពហើយ។ យុទ្ធនាការរបស់ប៉ូលិស​ទៅលើការចាប់ផាកពិន័យអ្នក​បើកបរ​ទោចក្រយាន​យន្ត​​ដោយ​មិន​ពាក់មួក​សុវត្ថិភាព គឺជាឧទារហណ៍​ដ៏ល្អមួយ​នៅ​ក្នុង​បេសកម្ម​របស់​ប៉ូលិស។ ការ​ផាក​ពិន័យ​ធ្ងន់ធ្ងរ​​ទៅលើអ្នកបើកបរ​ដែល​បាន​ក្រេប​គ្រឿង​ស្រវឹង ​គឺជា​វិធានការ​មួយ​ដែលគួរ​តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ជាងគេ​ផង៕ ='''ភាព​ផុយ​ស្រួយ​​នៃ​​លទ្ធិ​ប្រជា​ធិប​តេយ្យ​នៅ​​អា​ស៊ី​អាគ្នេយ៍'''= សូម​បន្ត​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​នៃ​ភូមិភាគ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​តទៅទៀត ដោយ​សូម​លើកឡើង​អំពី​ភាពផុយស្រួយ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ផុយស្រួយ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាង សុទ្ធសឹង​ជា​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ដែល​តែង​ជួបនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ សង្គម សេដ្ឋកិច្ច និង​សន្តិសុខ។ ពីព្រោះ​ម្យ៉ាងទៀត ថ្នាក់ដឹកនាំ​ខ្លះ​នៅតែ​មិន​ព្រម​ទទួល​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក។ ជាការ​ពិតណាស់​ដែលថា បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន​បាន​បោះជំហាន ទៅរក​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេស​នៅក្នុង​អំឡុង​ទសវត្សរ៍​ទី៩០។ ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ទាំងនេះ ផុយស្រួយ​មែនទែន តែង​ជួបនឹង​វិបត្តិ​បី​ប្រភេទ ៖ វិបត្តិ​នយោបាយ វិបត្តិ​សង្គម​និង​សេដ្ឋកិច្ច ព្រមទាំង​វិបត្តិ​សន្តិសុខ។ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតឡើង នៅពេលដែល​ពលរដ្ឋ​ចាប់ផ្តើម​ប្រឆាំងនឹង​អ្នកដឹកនាំ​ដែល​ខ្លួន​បាន​បោះឆ្នោត​តែងតាំង​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​ឬ​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល។ ជាទូទៅ ពលរដ្ឋ​បែក ចិត្ត ឈប់​គាំទ្រ​អ្នក​ដែល​ខ្លួន​បាន​បោះឆ្នោតឱ្យ ដោយហេតុតែ​ពួក​អ្នកដឹកនាំ​ទាំងនោះ ពុករលួយ បក្សពួកនិយម មិន​ព្រមធ្វើ​កំណែទម្រង់ ឬ​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​របៀប​ផ្តាច់ការ​ពេក។ វិបត្តិ​នយោបាយ​បែបនេះ បានកើត​ឡើង នៅ​ហ្វីលីពីន ក្នុង​ខែមករា​ឆ្នាំ២០០១។ កាលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី​ហ្សូ​ហ្សេ​ហ្វ អេ​ស្ត្រា​ដា (Joseph Estrada) ដែល​ជាប់​ចោទថា​បាន​គៃបន្លំ​យកប្រាក់​រដ្ឋ ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លា​ចេញពី​តំណែង​និង​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​លោកស្រី​អនុ​ប្រធានាធិបតី ក្លូ​រី​យ៉ា អា​រ៉ូ​យ៉ូ (Gloria Arroyo)។ ករណី​ស្រដៀង​គ្នា ក៏បាន​កើតឡើង​ដែរ​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី ក្នុង​ខែកក្កដា​ឆ្នាំ២០០។ កាលនោះ លោក​ប្រធានាធិបតី​វ៉ា​ហ៊ី​ដ (Wahid) បាន​ជាប់​ទាក់ទិន​ក្នុង​រឿង​ពុករលួយ ហើយក៏​ត្រូវ​បាត់បង់​អំណាច​ដែល​បាន​ធ្លាក់​ទៅក្នុង​ដៃ​របស់​លោកស្រី​អនុ​ប្រធានាធិបតី ម៉េ​ហ្កា​វ៉ា​ទី ស៊ុយ​កា​ណូ​ពុ​យ​ទ្រី(Megawati Sukarnoputri) វិញ​ម្តង។ គ្រោះថ្នាក់​ទី​ពីរ ដែល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ជួបប្រទះ គឺ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម។ ជាក់ស្តែង ដោយហេតុតែ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧និង​ចំហាយ​អាក្រក់​របស់​វាត​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ២០០១ សសរ​គ្រឹះ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​និង​នៅ​ហ្វីលីពីន​បាន​រង្គោះរង្គើ។ កាលនោះ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី កងទ័ព​បាន​សាកល្បង​វិល​មក​ក្តាប់​អំណាច​វិញ រីឯ​ពួក​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​ដែល​ស្អប់ខ្ពើម​លិ​ទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ខ្លាំងក្លា។ ចំណែក​នៅ​ហ្វីលីពីន​វិញ កាលណោះ ក្រោយពី​លោក​ប្រធានាធិបតី​ហ្សូ​ហ្សេ​ហ្វ អេ​ស្ត្រា​ដា​បាន​ដួលរលំ ពួកក្រុម​អ្នកមាន​និង​អ្នកមានអំណាច​សម័យ​លោក​ហ្វៀ​ក​ឌី​ណង់ ម៉ាក​កុស ព្រមទាំង​កងទ័ព​ក៏បាន​ពង្រឹង​ជំហរ​របស់​ពួកគេ​ឡើងវិញ​នៅក្នុង​ប្រទេស​ដែរ។ គឺជា​សំណាង​មួយ​ល្អ​ហើយ ដែល​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​មិនបាន​អូសបន្លាយ​យូរ និង​មិនបាន​បណ្តាលឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ក្មេងខ្ចី​ទាំងនេះ​ដួលរលំ។ ដោយឡែក បណ្តា​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជា​នៅ​ខ្វះ​ចន្ទល់ មួយ​ដ៏​សំខាន់ នោះ​គឺ​ការស្វែងរក​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជាតិ​ទាំងមូល​ធូរធារ មិនមែន​ឲ្យ​ធូរធារ​តែ​អ្នកមាន និង​អ្នកមានអំណាច​មួយ​ក្តាប់​តូច​តែប៉ុណ្ណោះ​ទេ។ នេះ​គឺជា​មូលហេតុ​សំខាន់​នៃ​គម្លាត​កាន់តែ​ធំ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ គឺជា​មូល​ហេតុដែល​នឹង​អាច បណ្តាលឱ្យ​អ្នកក្រីក្រ​ក្លាយជា​អ្នក​ឈឺចាប់ ហើយ​បែរ​ទៅរក​ចលនានយោបាយ​ជ្រុលនិយម​ឬ​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​ដែល​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​ទៅនឹង​លិ​ទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្រៅពីនេះ វិបត្តិ​សន្តិសុខ​ក៏​អាច​នឹង​ក្លាយជា​គ្រោះថ្នាក់​ធំ​ដែរ សម្រាប់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ គ្រោះថ្នាក់​នេះ អាច​ស្តែងចេញ តាមរយៈ​រូបភាព​ពីរ​ខុសគ្នា។ រូបភាព​ទីមួយ គឺ​អំពើ​ភេរវកម្ម ដែលមាន​កើតឡើង​ជា​ហូរហែ នៅ​ប៉ែក​ខាងត្បូង​ប្រទេស​ថៃ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី ឬ​នៅ​ហ្វីលីពីន។ ចូរ​កុំភ្លេចថា ពួក​ភេរវជន ជាពិសេស​ពួក​ភេរវជន​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម ជាស​ត្រូវ​របស់​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ រីឯ​រូបភាព​ទី​ពីរ​វិញ​នៃ​វិបត្តិ​សន្តិសុខ ដែល​អាច​គំរាម​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺ​សង្គ្រាម សង្គ្រាមស៊ីវិល ឬ​សង្គ្រាម​រវាង​ប្រទេសជិតខាង​របង​ជាមួយ។​ យ៉ាងណាក៏ដោយ សព្វថ្ងៃ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅតែ​ជាទី ដែល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក។ មូលហេតុ​មាន​ច្រើនយ៉ាង៖ មូលហេតុ​ទីមួយ គឺ​មក​អំពី​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ខ្លះ មិន​ព្រម​ទទួល​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក នាំគ្នា​និយាយថា មិនត្រូវ​អនុវត្ត​ឡើយ ឬក៏​មិនត្រូវ​អនុវត្ត​ម៉ត់ចត់​ហួសហេតុ​ពេក​ទេ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ដើម្បី​ពង្រឹង​ទឡ្ហីករណ៍​នេះ ពួកគេ​បាន​ទាំង​ចងក្រង​ឡើង​នូវ​អ្វីដែល​គេ​ហៅថា«តម្លៃ​គោលការណ៍​អាស៊ី» (Les valeurs asiatiques)។ តើ​អ្វី​ទៅ « តម្លៃ​អាស៊ី »? វា​គឺជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ដែល​អតីត​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​សិង្ហ​បុរី លី គាន់​យូ(Lee Kuan Yew) បាន​បង្កើតឡើង ក្នុង​គោលដៅ​ច្រានចោល​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម លោក។ លី គាន់​យូ បាន​អះអាង​ជាអាទិ៍​ថា បណ្តា​សង្គម​អាស៊ី​មាន​ប្រពៃណី​និង​វប្បធម៌​របស់គេ​ដាច់ដោយឡែក ដែល​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ពី​ប្រពៃណី​និង​វប្បធម៌​បស្ចិម​លោក។ បស្ចិម​លោក​ឲ្យ​តម្លៃ​ខ្លាំងណាស់​ទៅលើ​បុគ្គល សេរីភាព និង​សមធម៌ ចំណែក​ពិភព​អាស៊ី​វិញ​ឲ្យ​តម្លៃ​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​គ្រួសារ សង្គម វិន័យ សណ្តាប់ធ្នាប់ អំណាច និង​ការងារ។ សម្រាប់​លី គាន់​យូរ « តម្លៃ​អាស៊ី »ប្រសើរ​ជាង​គោលការណ៍​ប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម លោក។ នេះ​មិនមែន​ជាការ​មួយ​ចៃដន្យ​ឡើយ ពីព្រោះ ពី​ទសវត្សរ៍​ទី៨០រហូតដល់​ពាក់ កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី៩០ បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​ដែល​គេ​ហៅថា«នាគ​អាស៊ី»មាន​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវក្លា នៅពេលដែល​សេដ្ឋកិច្ច​បស្ចិម​លោក​ជាទូទៅ​ផ្តើម​បាត់បង់​សន្ទុះ ជាហេតុ​ជំរុញ នៅពេលនោះ ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំងនេះ និយាយ​អួតអាង​ពី​គំរូ​សង្គម​របស់​ពួកគេ និង​ទិតៀន​គំរូ​សង្គម​របស់​បស្ចិម​លោក។ មូលហេតុ​មួយទៀត ដែល​បង្ក​ឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​គឺ​កម្លាំង​ខ្លាំង​សឹង​ផ្តាច់​មុខតែ​ឯកឯង​នៃ​គណបក្ស​មួយ​នៅលើ​ឆាកនយោបាយ​នៃបណ្តា​ប្រទេស​មួយចំនួន។ ក្នុងនោះ​រួមមាន​ជាអាទិ៍ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន នៅ​សិង្ហ​បុរី បក្ស​អង្គការ​ឯកភាព​ជាតិ​ម៉ា​ឡេ នៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​រហូតមកដល់​ឆ្នាំ២០១៣នេះ បក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា នៅ​កម្ពុជា។ មូលហេតុ​ផ្សេង​មួយទៀត​ដែល​បង្ក​ឱ្យ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​មានដំណើរ​រ​ប៉ាក់រ​ប៉ើ​ក នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ គឺ​ការ​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ខ្លាំង​នៃ​ប្រទេស​ចិន​កុ​ម្មុយ​និ​ស្ត នៅលើ​ឆាក​តំបន់ និង​នៅលើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។ ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ខ្លួនឯង ដែល​នៅតែ​មិន​ព្រម​ផ្តល់​សិទ្ធិ​នយោបាយ ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​របស់ខ្លួន​បាន​រកស៊ី​សឹង​ផ្តាច់មុខ​ជាមួយ​ប្រទេស​កាន់អំណាច​ផ្តាច់ការ​ដូច​យ៉ាង​ភូមា​រហូតមក​ដល់ពេលថ្មីៗនេះ និង​បានធ្វើ​ឲ្យ​ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច​របស់​បស្ចិម​លោក​ទៅលើ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​នេះ​គ្មាន​ប្រសិទ្ធិភាព។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិន​ផ្តល់ជំនួយ​គ្មាន​ល័​ក្ខ​ខ​ណ្ឌ័​នយោបាយ ដល់​ប្រទេស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ថ្មីថ្មោង​ដូចជា​កម្ពុជា​ជាដើម។ ឯ​មូលហេតុ​ចុងក្រោយ គឺ​ការដែល​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន នៅតែ​មិន​ព្រម​បោះបង់ចោល​រដ្ឋប្រហារ​យោធា​ដូចជា​ប្រទេស​ថៃ​ជាដើម និង​ការដែល​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មួយចំនួន​នៅតែ​បន្ត​ឋិត​ក្រោម​ការគំរាមកំហែង​ពី​សំណាក់​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដូច​យ៉ាង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន៕ =='''អំណាចផ្តាច់ការ និង លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍'''== លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចាក់​ឫស​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ និង​បាន​គ្រប​ដណ្តប់​ខ្លាំង​ ទៅ​លើ​ភូមិភាគ​នេះ​ នៅ​ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ ដោយ​សារ​តែ​ការ​រលត់រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់ និង​ដោយសារ​តែ​កំណើន ​និង​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវក្លា​នៃ​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់។ មុន​ពេល​មក​ដល់​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​អាណានិគម​និយម​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ មាន​សុទ្ធ​តែ​របប​រាជា​និយម​ចាស់​គំរិល​។ ក្រោយ​ពេល​ដែល​បណ្តា​ប្រទេស​អាណា​និគម​និយម​ទាំងនេះ​ បាន​ចាក​ចេញ​ពី​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍សឹង​អស់​ទៅ​វិញ​ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៤០​និង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ទី​៥០​ ប្រទេស​ទាំង​អស់​នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​នេះ​ បាន​ទទួល​រង​ខ្លាំង​ឬ​តិច​ ចំហាយ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​។ នៅ​ក្នុង​កាលៈទេសៈ​បែប​នេះ​ ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ក្លាយ​ជា​របប ផ្តាច់ការរណប​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដូច​ជា​ថៃ​ ហ្វីលីពីន និងសិង្ហបុរី រីឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀតវិញបាន​ក្លាយ​ជា​របប​ផ្តាច់ការ​កុម្មុយនិស្តរណប​សហភាព​សូវៀត ឬ​រណប​ប្រទេស​ចិន​ប្រជាមានិត​ ដូច​ជា​វៀតណាម​ ឡាវ​ និង​កម្ពុជា​។ គេ​ត្រូវ​រង់​ចាំរហូត​ដល់​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ ទើប​ឃើញ​ប្រទេសអាស៊ី​អាគ្នេយ៍​មួយ​ នោះគឺ ហ្វីលីពីន ឈាន​ជើង​មុន​គេទៅ​រក​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​។ កាល​នោះ​ គឺ​នៅ​ខែ​កុម្ភៈ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​ ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos) បុរស​ខ្លាំង​នៃរបប​ផ្តាច់ការ​ហ្វីលីពីន ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បង្ខំឲ្យ​រៀប​ចំការ​បោះ​ឆ្នោត​សេរី​និង​ប្រជាធិបតេយ្យ​។ កាល​នោះ ​ជោគជ័យ​នៃ​ការ​បោះ​ឆ្នោត​បាន​ទៅលោក​ស្រី​កូរី អាគីណូ(Cory Aquino) ភរិយា​របស់​មេ​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​លោក​បេនីញ៉ូ អាគីណូ(Benigno Aquino) ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ធ្វើ​ឃាតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៣​។ នេះ​គឺ​ជា​រលក​ប្រជាធិបតេយ្យ​ទី​មួយ​។ រលក​ប្រជាធិបតេយ្យ​ទី​ពីរ​ ដែល​បាន​គ្រប​ដណ្តប់​ទៅ​លើ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ ឧទាហរណ៍​ដូច​ជា​នៅ​សិង្ហបុរី​ នៅ​ថៃ​ នៅ​កម្ពុជា​និង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ជា​ដើម​។ មាន​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង​ ដែល​អាច​ពន្យល់​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​និង​ទី​៩០​។ មូលហេតុ​ទី​មួយ​ គឺ​ការ​រលត់​រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​។ នៅ​ក្នុង​សម័យ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ របប​ផ្តាច់ការ​មួយ​ចំនួន​ ដូច​ជា​នៅ​ថៃ​ឬ​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ បាន​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ ដោយ​មាន​ការ​ចូល​ដៃ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​មនោគមវិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត​។ ក្រោយ​សម័យ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ របប​ផ្តាច់ការ​អស់​ទាំង​នេះ​ដែល​ភាគ​ច្រើន​ជា​របប​សឹក​ អស់​មាន​លេស​ ដើម្បី​ពង្រឹង​និង​បង្កើន​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ទៀត​ហើយ​។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​ បាន​ជា​សន្តិភាព​និង​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ អាច​ផ្តើម​ចាក់​ឫស​គល់​ នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​បាន​ នៅ​ក្នុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០។ មូល​ហេតុ​ទី​ពីរ​ដែល​អាច​ពន្យល់​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ គឺ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ខ្លាំង​ក្លា​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​នាគ​អាស៊ី​ ដូច​ជា​សិង្ហបុរី​ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​ របស់​បណ្តា​ប្រទេស​ខ្លា​អាស៊ី​ ដូច​ជា​ម៉ាឡេស៊ី​ និង​ថៃ​ ពី​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩៧​ ឆ្នាំ​ដែល​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​បាន​រាតត្បាត​ទៅ​លើ​ទ្វីប​អាស៊ី​។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​វិសេស​វិសាល​នេះ​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​អ្នក​វណ្ណៈ​កណ្តាលដែល​ចេះ​ដឹង​ជាង​មុន​និង​ធូរធា​ជាង​មុនកើន​ចំនួនលឿន​រហ័ស​ និង​ហ៊ាន​ចេញ​មុខ​ទាមទារ​សេរីភាព​។ * គឺ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​ការ​រលត់រលាយ​ទៅ​នៃ​សង្គ្រាម​ត្រជាក់​ បរិបទ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្លៀវ​ក្លា​បែប​នេះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ឃើញ​សង្គម​ស៊ីវិល​មួយ​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ និង​ចេញ​មុខ​ទាមទារ​សេរីភាព​ នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​។ សហជីព​ ជា​អ្នក​នាំ​មុខ​គេ​ នៅ​ក្នុង​ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​។ ក្រោយ​មក​ទៀត​ មាន​និស្សិត​ និស្សិត​ដែល​ចាប់​ពី​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី​៨០​ទៅ​ បាន​ចុះ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​នៅ​តាមដង​ផ្លូវ ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ​ ហ្វីលីពីន ភូមា​ និង​ដប់​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី​។ ចូរ​កុំ​ភ្លេច​ថា​ របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ស៊ូហាកតូ(Suharto)​ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​បាន​ដួល​រលំ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨​ ដោយ​ហេតុ​តែមាន​មហា​បាតុកម្ម​ ក្នុង​ទូទាំង​ប្រទេស​ របស់​ពួកសហជីព​និង​របស់​​ពួកនិស្សិត​។ ក្រៅ​ពី​សហជីព​និង​និសិ្សត​ សាសនា​ក៏​បាន​ដើរ​តួ​នា​ទី​មួយ​សំខាន់​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​អភិក្រម​នៃ​ការ​ប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​ ក្នុង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ព្រះ​វិហារ​កាតូលីក​បាន​ចេញ​មុខ​គាំ​ទ្រ​លោក​ស្រី​ប្រមុខ​បក្ស​ជំទាស់​កូរី អាគីណូ(​Cory Aquino) ដើម្បីប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ហ្វៀកឌីណង់ ម៉ាកកុស(Ferdinand Marcos)។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ​ នៅ​ប្រទេស​ភូមា​ ព្រះសង្ឃ​បាន​ជួយ​លាក់​ខ្លួននៅ​ក្នុង​វត្ត​ ពួក​និស្សិត​ដែល​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​របប​ផ្តាច់ការ​របស់​ណេ វីន(Ne Win) ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៨៨​។ គេ​ក៏​មិន​អាច​បំភ្លេច​បាន​ដែរ​ តួ​នាទី​របស់​បណ្តា​អង្គការ​មិនមែន​រដ្ឋាភិបាល ​ដែល​ជា​សសរ គ្រឹះមួយ​ដ៏​មាំ​នៃ​សង្គម​ស៊ីវិល​ នៅមុន​និងនៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ខ្លះ​នៅ​ អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដួល​រលំ​ហើយ។ គេ​ក៏​ត្រូវ​ឲ្យ​តម្លៃ​ផង​ដែរ​ដល់​បច្ចេក​វិជ្ជា​ថ្មីៗ​និង​ឈាន​មុខ ដូច​ជា​ទូរស័ព្ទ​ដៃ​ និងអ៊ីនធឺណែត ដែល​បាន​បើក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ពត៌មាន​លឿន​រហ័ស​ និង​ការ​ទាក់ទង​គ្នា​ទាន់​ពេល​វេលា​រវាង​មតិ​សាធារណជន​ក្នុង​ស្រុក​និង​មតិ​អន្តរជាតិ។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ នៅ​តែ​ជា​ទី​ដែល​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ពិបាក​ងើប​ក្បាលនិង​ពិបាក​ដំណើរ​ការ​។ ពិបាក​ដំណើរ​ការ​ ដោយ​ហេតុ​តែ​វត្តមាន​ដ៏​រឹងមាំ​និង​ចាស់​ដុះ​ស្លែ​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ចំនួន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​បំផុស​បំផុល​ឡើង​នូវ​ទ្រឹស្តី«តម្លៃ​គោលការណ៍​អាស៊ី​»ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​បែប​បស្ចិម​លោក​ និង​ដោយហេតុ​តែ​វត្តមាន​របស់​មហាយក្ស​ចិនកុម្មុយនិស្ត​ ដែល​អាច​ជា​ហ្រ្វាំង​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម ​នៅអាស៊ី​អាគ្នេយ៍៕ =='''បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍៖ ខុស​គ្នាច្រើន ដូច​គ្នា​តិច'''== អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ជា​តំបន់​មួយ​ដែល​គ្មាន​អរិយធម៌​រួម​គ្នា​មួយ​ទេ។ ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ​មិន​ដូច​គ្នា​សោះ​ឡើយ ប្រើ​ភាសា​ខុស​គ្នា មាន​វប្បធម៌ ទំនៀម​ទម្លាប់​និង​ប្រពៃណី​ខុស​គ្នា​ស្រឡះ។ សម្រាប់​ពួក​ភូមិសាស្ត្រនយោបាយវិទូ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឋិត​នៅ​ក្នុង​ភូមិភាគ​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា​អាស៊ី​បូព៌ា ដាច់​ដោយ​ឡែក​ពី​អាស៊ី​កណ្តាល អាស៊ី​ខាង​ត្បូង និង​អូសេអានី (Océanie)។ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ​ទៀត​សោត ត្រូវ​បាន​ពួក​អ្នក​ឯកទេស​ដដែល​បែងចែក​ជា​ពីរ៖ មួយគឺពិភព​ឥណ្ឌូចិន និង​មួយ​ទៀត​គឺ​ពិភព​ម៉ាឡេ។ នៅ​ក្នុង​ស្មារតី​របស់​ពួក​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​វិទូ ពាក្យ​ថា"ពិភព​ឥណ្ឌូចិន" មាន​ន័យ​ធំ​ទូលំ​ទូលាយ ពីព្រោះ​វា​គ្រប​ដណ្តប់​មិន​ត្រឹម​តែ​ទៅ​លើ​ប្រទេស​វៀតណាម កម្ពុជា​និង​ឡាវ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ តែ​ទៅ​លើ​ប្រទេស​ភូមា​និង​ប្រទេស​ថៃ​ថែម​ទៀត។ រី​ឯ​"ពិភព​ម៉ាឡេ​"វិញ គឺ​ជា​ពពួក​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដទៃ​ផ្សេង​ដែល​ជា​កោះ ឬ​ជា​ទី​ប្រជុំ​កោះ រួម​មាន​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន សិង្ហបុរី ព្រុយណេ និង​ទីម័រ​ខាង​កើត។ រី​ឯ​ប្រជាជន​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​វិញ មិន​ដូច​គ្នា​សោះ ប្រើ​ភាសា​ខុសៗ​គ្នា មាន​សាសនា ​វប្បធម៌ ទំនៀម​ទម្លាប់​ និង​ប្រពៃណី​ខុសៗ​ពី​គ្នា។ ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ភូមា កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​វៀតណាម កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា។ អ៊ីស្លាម​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី។ វា​ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​ដែរ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ដូច​ជា​នៅ​កោះ​មីនដាណាវ(Mindanao) ស៊ុយលុយ(Sulu) និង​រ៉ូឡូ(Jolo) ព្រម​ទាំង​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​នៅ​ភាគ​ខាង​ត្បូង​នៃ​ប្រទេស​ថៃ ដូច​យ៉ាង​នៅ​ខេត្ត​ណារ៉ាធីវ៉ាត(Narathiwat) ប៉ាត្តានី(Pattani) និង​យ៉ាឡា(Yala)។ ចំណែក​ប្រជាជន​ភាគ​ច្រើន​នៅ​ហ្វីលីពីន​វិញ ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​គ្រិស្ត។ សាសនា​គ្រិស្ត​ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​មួយ​ចំនួន​ដែរ នៅ​ប្រទេស​វៀតណាម។ បន្ថែម​ពី​ការ​ប្រើ​ភាសា​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ដែល​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​និយាយ​ទាក់ទង​គ្នា​បានស្រួល ក៏​មាន​ដែរ​ការ​ប្រើ​ភាសា​ជា​ច្រើន​ខុសៗ​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នីមួយៗ។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី មាន​ភាសាតូចៗ​ផ្សេងៗ​គ្នា​រហូតដល់ទៅ​ជិត៧០០​ឯ​ណោះ។ ម្ល៉ោះ​ហើយ បាន​ជា​បន្តិច​ម្តងៗ អង់គ្លេស​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ភាសា​រួម​មួយ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ គឺ​ជា​ភាសា​ផ្លូវការ​របស់​សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ហៅ​កាត់​ថា អាស៊ាន។ * ដោយ​ឡែក លក្ខណៈ​ខុស​គ្នា​ច្រើន​និង​ដូច​គ្នា​តិច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ក៏​ជា​កេរ​ដំណែល​បន្សល់​មក​ពី​សម័យ​អាណានិគម​ផង​ដែរ។ ចូរ​កុំ​ភ្លេច​ថា ភូមា​និង​ម៉ាឡេស៊ី​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ី​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​ហូឡង់ ហ្វីលីពីន​ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​របស់​អាមេរិក។ រី​ឯ​ឥណ្ឌូចិន​វិញ រួម​មាន​វៀតណាម កម្ពុជា​និង​ឡាវ ជា​អតីត​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​មាន​តែ​ប្រទេស​ថៃ​មួយ​ទេ​ដែល​បាន​គេច​ផុត​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ដ្បិត​កាល​សម័យ​នោះ ថៃ​ជា​ដី​មួយ​ដុំ​ដែល​ត្រូវ​បាន​បារាំង​និង​អង់គ្លេស​ទុក​ចោល​ឱ្យ​នៅ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់​ដើម្បី​បែងចែក​ដែនដី​អាណានិគម​នៃ​មហាអំណាច​ទាំង​ពីរ​ឱ្យ​នៅ​ឆ្ងាយ​និង​ដាច់​ស្រឡះ​ពី​គ្នា។ នៅ​ត្រួត​ពី​លើ​កេរដំណែល​បន្សល់​មក​ពី​សម័យ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ក៏​មានដែរ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ឥទ្ធិពល​របស់​ឥណ្ឌា​និង​របស់​ចិន ឥទ្ធិពល​ដែល​មាន​មក​ជា​ច្រើន​សតវត្សរ៍​កន្លង​មក​ហើយ។ ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​របស់​ឥណ្ឌា​បាន​សាប​ព្រោះ​ខ្លាំង​ទៅ​លើ​កម្ពុជា ឡាវ ភូមា ម៉ាឡេស៊ី​និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​មាន​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ជន​ជាតិ​ឥណ្ឌា​រស់​នៅ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ រី​ឯ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​របស់​ចិន​វិញ វា​លេច​ឡើង ជា​ពិសេស​តាម​រយៈ​វត្តមាន​ច្រើន​សន្ធឹក សន្ធាប់​របស់​ជនជាតិ​ចិន គឺ​ប្រមាណ​ជាង​៣០លាន​នាក់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ រួម​មាន​ជា​អាទិ៍​នៅ​វៀតណាម ថៃ ហ្វីលីពីន កម្ពុជា ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី។ សហគមន៍​ចិន​ដើរ​តួនាទី​សេដ្ឋកិច្ច​សំខាន់​ណាស់​នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ជា​ពិសេស​នៅ​ថៃ​និង​នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ ឧទាហរណ៍​ជាក់​ស្តែង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌូណេស៊ី ជនជាតិ​ចិន​ក្តាប់​យក​យ៉ាង​ហោច​ណាស់​៧០%​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ឯកជន ម្ល៉ោះ​ហើយ​បាន​ជា​រហូត​មក​ទល់​សព្វ​ថ្ងៃ ប្រជាជន​ឥណ្ឌូណេស៊ី​មួយ​ចំនួន​ធំ​ស្អប់​ខ្ពើម​សហគមន៍ចិន។ ដោយ​ឡែក គេ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ជនជាតិ​ចិន​ពិបាក​នឹង​បញ្ចូល​ខ្លួន​ទៅ​ក្នុង​សង្គម​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ជាង​ទៅ​ក្នុង​សង្គម​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ដ្បិត​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ក៏​ជា​សាសនា​របស់​ចិន​ដែរ ទោះ​បី​ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែប​ចិន​មាន​លាយ​ទៅ​ដោយ​សាសនា​កុងជឺ(Confucius)​ក៏​ដោយ។ ភាព​ខុស​គ្នា​ចុង​ក្រោយ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​របប​នយោបាយ​ផ្សេងៗពី​គ្នា និង​គម្លាត​សេដ្ឋកិច្ច។ តើ​មាន​អ្វី​ដូច​គ្នា​ទៅ រវាង​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​និង​របប​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម ឬ​រវាង​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ភ្លឺស្វាង​សិង្ហបុរី​និង​អំណាច​ផ្តាច់ការ​សឹង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯកឯង​របស់​គណបក្ស​តែ​មួយ​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី? តើ​មាន​អ្វី​ដូច​គ្នា​ទៅ រវាង​កម្រិត​ជីវភាព​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី និង​កម្រិត​ជីវភាព​របស់​ពលរដ្ឋ​ឡាវ កម្ពុជា​ឬ​វៀតណាម? អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​ពួក​សេដ្ឋវិទូ​នាំ​គ្នា​បែងចែក​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ជា​បី​ប្រភេទ។ ទីមួយ​គឺ​ពពួក​ប្រទេស​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច នោះ​គឺ​ប្រទេស​សិង្ហបុរី។ ទី​ពីរ​គឺ​ពពួក​ប្រទេស​ខ្លា​សេដ្ឋកិច្ច រួម​មាន​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ថៃ​និង​ហ្វីលីពីន។ រី​ឯ​ទី​បី ​គឺ​ពពួកបណ្តា​ប្រទេស​មិន​សូវ​លូត​លាស់ រួម​មាន​វៀតណាម កម្ពុជា ឡាវ ភូមា និង​ទីម័រ​ខាង​កើត៕ 7w7poi9kg8uenklt6mkb19lqmbjl4if 0 2741 9752 9516 2022-04-27T02:36:19Z Chyvoan virak 1933 /* ខ្មែរ​៖ ​មោទនភាពនិង​ស្នេហា​​ជាតិ​តែ​បបូរ​មាត់! */ wikitext text/x-wiki ='''សីលធម៌ធ្លាក់ចុះ'''= បាតុភាពសង្គមមូយដែលបានកើតឡើងគឺមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ដូចជា ៩០ មក ៦៨ យើងអាចសិក្សាបាតុភាពនេះតាមទ្រឹស្តីសង្គមវិជ្ជា យើងសាកល្បងពិចាណារ ។ និន្នាការផ្តល់តម្លៃលើសំបកខាងក្រៅនៃសង្គមខ្មែរ ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មនុស្សនាំគ្នាឲ្យតម្លៃទៅលើរូបភាពច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។ និន្នាការនេះកើតមានគ្រប់ទីកន្លែង និង គ្រប់វិស័យ ។ មិនថាក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឌកិច្ច សង្គមកិច្ច ឬជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃឡើយ ។ ក្រុមអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរបានមើលឃើញថា នៅពេលដែលមនុស្សទូទៅហាក់ដូចជានាំគ្នាផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាព តែភ្លេចគិតពីខ្លឹមសារ សង្គមអាចបាត់បង់និរន្តភាព និងភាពរឹងមាំទៅថ្ងៃអនាគត ។ នេះជាបញ្ញាដែលមិនអាចមេីលរំលងបាន ។សង្គមខ្មែរមានការផ្លាស់ប្តូរគួរឲ្យកត់សំគាល់បន្ទាប់ពីបានឆ្លងផុតពីសម័យកាលសង្រ្គាមមកកាន់សន្តិភាពវិញ ។ ពីសង្គមមួយដែលរស់ក្នុងរបាំងប្រពៃណីតឹងរឹងមកជាសង្គមបើកទូលាយ ។ ពីសង្គមមួយដែលអ្នកនយោបាយផ្តួលរំលំគ្នា ដោយប្រើអាវុធមកជាសង្គមដែលប្រើការបោះឆ្នោត និង ពីសង្គមដែលហែកហួរដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល មកជាសង្គមសន្តិភាព ។ ទាំងនេះ គឺជាការវិវឌ្ឍន៍ដែលមានលក្ខណៈជ្រាលជ្រៅនិងហាក់ដូចជាគួរឲ្យមានមោទនៈ ។ ក៏ប៉ុន្តែការវិវឌ្ឍន៍មួយចំនួនបានឈានទៅរកទិសអវិជ្ជមានដ៏គ្រោះថ្នាក់ ។ ចំណុចលេចធ្លោមួយក្នុងចំណោមនោះគឺនិន្នាការនៃការផ្តល់តម្លៃលើរូបភាពខាងក្រៅច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។ ជាការពិត បម្រែបម្រួលសង្គមពីសម័យកាលមួយទៅសម័យមួយ គឺជាចលនាដែលមិនអាចទប់បាន បុ៉ន្តែគេអាចតម្រង់ទិសវាបានប្រសិនបើគេបានគិតគូរជាមុន។នៅកម្ពុជានិន្នារនៃការផ្តល់តំលៃ មនុស្សដោយផ្អែកលើសម្បកក្រៅហាក់កំពង់តែដណ្តើមទីតាំងឈរជើងកាន់តែរឹងមាំឡើងជាលំដាប់ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។បច្ចុប្បន្នគេហាក់ដូចជាគោរពកោតខ្លាចមនុស្សដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិ បុណ្យ សក្តិដែលគេមើលឃើញភ្លាមៗ។ទស្សនះបែបហាក់បាននិងកំពុងអូសទាញមនុស្សឲ្យរត់តាមកាន់តែច្រើនឡើង។ជាក់ស្តែងអ្នករៀនសូត្រមួយចំនួនចង់បានសញ្ញាបត្របង្អួតគេ ជាជាងការចង់បាន ចំណេះដឹងពិតប្រាកដ។អ្នកមានលុយទទួលបានការគេារពទោះបីជាលុយនោះបានមកពីប្រភពណាក៏ដោយ។ប្រហែលជារត់តាមនិន្នាការនេះមន្រ្តីរាជការមួយចំនួនមានរថយន្តទំនេីប និងផ្ទះសម្បែង តម្លៃខ្ពស់ហួសពីប្រាក់ខែរបស់ខ្លួន។ −នៅក្នុងទិដ្ឌភាពនយោបាយវិញក៏ដូចគ្នា÷ទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យបានរីកដុះដាលដល់គ្រប់មជ្ឈដ្ឌាន ពោលគឺមនុស្សគ្រប់គ្នាហាក់បានស្គាល់ពាក្សប្រជាធិបតេយ្យ បុ៉ន្តែថាតេីគេត្រូវអនុវត្តរបេៀបណាដេីម្បី ឲ្យប្រជាធិប្យតេយ្យប្រព្រឹត្តទៅដោយត្រឹមត្រូវតាមន័យពិតប្រាកដរបស់វា សំណួរនេះអាចឆ្លុះបពាា្ចំងបានពីភាពប្រទាំងប្រទេីសនៃការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ដោយសារតែមនុស្ស ហាក់ឲ្យតម្លៃទៅលេីរូបភាពសំខាន់ជាងខ្លឹមសារនេះហេីយបានជាពា្្ញឹកពា្ញយ អ្នកនយោបាយតែងតែបំភ្លេចខ្លឹមសារប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្តោតតែលើរូបភាពសំបកក្រៅ។ទីបំផុតប្រជាពលរដ្ឌជាអ្នកវង្វេង ហើយជាពា្ញឹកពា្ញយពួកគេបានក្លាយជាអ្នកទទួលរងគ្រេាះព្រេាះភាពមិនច្បាស់លាស់របស់អ្នកនយោបាយ។ ===នៅក្នុងបរិបទសង្គមទូទៅវិញ=== ការផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាពសំបកក្រៅបាននិងកំពង់ធ្វេីឲ្យមនុស្សកាន់តែភ្លេចសីលធម៌និងគុណធម៌របស់មនុស្សដែលជាទូទៅគេមិនអាចមេីលឃេីញភ្លាមៗនេាះឡេីយ។ មនុស្សខ្លះមានគុណធម៌និងចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ប៉ុន្តែគ្មានទ្រព្យសម្បត្តិហុឺហាដូចគេក៏ត្រូវគេបំភ្លេចចេាលមិនឲ្យតម្លៃ។អ្នកអង្គុយស្រាវជ្រាវសរសេរសេៀវភៅច្រេីនជាអ្នកដែលគ្មានទ្រព្យពីព្រេាះសង្គមមិន ឲ្យតម្លៃដល់ការងាររបស់ពួកគេ។គ្រេាះថ្នាក់សង្គមនៅត្រង់ថា សំបកក្រៅមិនបពា្ជាាក់អំពីតម្លៃពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស ឬវត្ថុអ្វីមួយនេាះឡើយ។ការផ្តល់តម្លៃលើទិដ្ឌភាពខាងក្រៅងាយធ្វើឲ្យមនុស្សយល់ ច្រឡំនៅក្នុងការសម្រេចចិត្ត ម្យ៉ាងទេៀតការឲ្យតម្លៃទៅលេីសម្ភារនិយមដែលជាគ្រេឿងបន្លំភ្នែកបានធ្វេីឲ្យរិចរឹលដល់ការងារជាច្រើនដែលមានប្រយេាជន៏សម្រាប់សង្គមេហីយវាបានធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រេីន បាក់ទឹកចិត្ត។ ជាងនេះទៅទេៀតគេហ៊ាន និយាយពាក្ស ត្រូវការមនុស្សធនធាន មិនត្រូវការធនធានមនុស្សទេ េនះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ ់ ===ការបំរើសេវាជូនប្រជាជនរបស់មន្ត្រី=== ភាពក្រអឹតក្រទមដល់ប្រជាជនដែលមកសំុសេវាមកពីមន្រ្តីគេជាឯកឧត្តម េបីមិនអេានលំទោននិងការងារក្រេាមតុកំុសង្ឃឹម េដាយហេតុថាពេលនេះហើយជាពេលលុយមកដល់ដើម្បីការមានបានរបស់គេមិនមែនគេទទួល បេៀវត្សពីប្រជាជនត្រូវបំរើប្រជាជនវិញទេ។តើក្អែលកខ្វក់នេះលាងជ្រះទេ។ មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែសាច់ញាតិរបស់គេ ពីព្រេាះពេលប្រជាជនមករកសេវាបំរើត្រូវទៅជួបមន្រ្តីក្រេាមដេីម្បីនិយាយពីក្រេាមតុជំនួសគេ ទោះជាប្រជននេាះក្រីក្រក៏ដោយ គ្មានទេមនសិការការងារ មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែេចះឪនលំទោន ឬេធ្វីជាទាសាទាសីទើបរស់នៅសុខក្នុងមុខតំណែង ទេាះជាអ្នកជំនាញការងារក៏ដេាយ ពាក្សគួរឲ្យឈឺចាប់គឺគ្មានអ្នក ការងារនៅតែធម្មតាបានផលយ៉ាងណា ក៏គេមិនខ្វល់ដែរ ពីព្រេាះខុសយ៉ាងណាឲ្យតែមានលុយជូនផ្នាក់លេី គេនៅរក្សាមុខតំណែងគេដ៏ដែល។ពួកគេគិតតែពីស្វែងរកផលប្រយេាជន៏ផ្ទាល់ខ្លួនដេីម្បីបង្កើនទ្រព្យធនយ៉ាងសម្បូរបែបក្នុងខណះ ដែលជីវភាពប្រជាជន និង សេដ្ឌកិច្ចជាតិស្ដិតក្នុងស្ដានភាពក្រីក្រនៅឡើយ កត្តាទាំងនេះធ្វើឲ្យមានគម្លាតគ្នាយ៉ាងខ្លាំងរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ ធ្វើឲ្យមានការបែងចែកវណ្ណះក្នុងសង្គម ធ្វើឲ្យមានភាព ច្រណែនគ្នាក្នុងសង្គម ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានទំនាស់សង្គម ចង់មិនចង់អ្នកខ្សោយត្រូវតែគាំទ្រការឃោសនាទោះជាពិតឬមិនក្លាយជាការពិតដែលអ្នកឃោសនានោះអះអាងថាគេនិងបំបាត់ស្ដានភាព នេះបាន។ ខ្លាំងជាងនេះ ពេលដែលការដាក់ចេញវិធានការបំបាត់ភាពមិនប្រក្រតីក្នុងសង្គមរបស់ថ្នាក់លើែលែងមានប្រសិទ្ទភាព ភាពទទួលខុសត្រូវការងារចំពោះមុខងាររបស់មន្រ្តីដែលទទួលភារកិច្ច លែងមានក្នុងរបាយការណ៏ មានតែពាក្សបពេា្ជារលើកជើង ស្ដានភាពនេះអ្នកឆ្លេៀតឧ៍កាសកេងចំណេញងាយស្រួលក្នុងការទទួលផល នេះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ ===ការបន្តវេនក្នុងសង្គមកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន=== ក្រោយថ្ងៃរំដោះ៧មករា១៩៧៩ កម្ពុជាបានជួបនូវវិបត្តិដ៏ធំជាច្រើនសម្រាប់សង្គមកម្ពុជា ក្រោយពេលដែលខ្មែរក្រហមបានកម្ទេចចោលនូវធនធានមនុស្សព្រមទាំងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវ័ន្តនិងកម្មសិទ្ធិបុគ្គលនានាចោលស្ទើតែទាំងអស់ ការកសាងពីចំណុចសូន្យក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្សត្រូវបានចាប់ផ្តើមសារជាថ្មី វាប្រៀបដូចជាការកសាងធនធានមនុស្សពីយុគសម័យបុរេប្រវត្តិឡើងវិញដោយអនុវត្តនូវទ្រឹស្តីមួយ អ្នកចេះច្រើនបង្រៀនអ្នកចេះតិច អ្នកចេះតិចបង្រៀនអ្នកមិនចេះ។ ជាភ័ព្វសំណាងនៃសង្គមខ្មែរហាក់កំពុងស្គាល់ការផ្លាស់ប្តូរមួយគួរឲ្យកត់សំគាល់នាតំណាក់កាលអំឡុងពាក់កណ្តាលទស្សវត្ស៨០និងបន្តមកចុងទសវត្ស៩០ និងបន្តហក់ងើបយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅដើមសហវត្សថ្មីនេះ ធនធានមនុស្សដែលជាយុវជនបានបណ្តុះបណ្តាលតាមរយៈគ្រឹស្ថានរដ្ឋនិងឯកជនបានបន្តហូរចូលយ៉ាងច្រើនក្នុងសង្គមកម្ពុជា យុវជនកំពុងបង្ហាញពីតួនាទីកាន់តែសំខាន់ឡើងក្នុងសង្គមប៉ុន្តែ ការបន្តរវេនមនុស្សជំនាន់ចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់កំពុងជួបវិបត្តិមួយពិបាកដោះស្រាយ ។ ការតភ្ជាប់ជំនាន់មនុស្សពីមួយទៅមួយគឺពីមនុស្សចាស់ទៅយុវជនស្រករក្រោយដែលគេហៅថា ជាការបន្តវេននោះកំពុងជួបឧបសគ្គធំធេង។ មនុស្សចាស់មួយចំនួនប្រកាន់គំនិតអភិរក្សហួសហេតុដោយមិនចង់ប្រគល់ ការងារឱ្យក្មេងស្រករក្រោយឡើយ រីឯយុវជនជំនាន់ក្រោយខ្លះដែលអាងលើសញ្ញាបត្រ ហាក់ដូចជាមើលស្រាលមនុស្សចាស់ដែលគ្មានសញ្ញាបត្រស្មើនឹងខ្លួន ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះត្រូវគេមើលឃើញថាជាវិបត្តិធំធេងសម្រាប់សង្គមខ្មែរដែលត្រូវតែដោះស្រាយ។ មិនថានៅតាមមន្ទីរក្រសួងសាធារណះ ឬក៏នៅតាមកន្លែងធ្វើការផ្សេងទៀតឡើយមនុស្សជំនាន់ចាស់ និងមនុស្សស្រករក្រោយហាក់កំពុងបង្ហាញគម្លាតគ្នាគួរឲ្យកត់សម្គាល់។ បញ្ហានេះមានសភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងរដ្ឋបាលសាធារណៈនិងនៅតាមមន្ទីរក្រសួងជាច្រើន មនុស្សចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់មិនអាចធ្វើសមាហរណកម្មផ្នត់គំនិតនិងការងារជាមួយគ្នាទាល់តែសោះ មនុស្សចាស់អាងលើអាយុ អាងលើបទពិសោធន៍ និងអតីតភាពការងារយូរឆ្នាំក៏មើលស្រាលក្មេងៗ ដែលមានបទពិសោធន៏ការងារនៅក្មេងខ្ចី បើទោះពួកគេមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ជាងក៏ដោយ។ ចំណែកក្មេងស្រករក្រោយវិញដោយអាងលើសញ្ញាបត្រនិងចំណេះដឹងខាងពត៍មានវិទ្យា និងបច្ចេកវិទ្យាថ្មីខ្លះដែលចាស់គ្មាន ក៏ផ្តើមពើងទ្រូង ហើយមើលស្រាលសមត្ថភាពមនុស្សចាស់វិញ។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះបាននិងកំពុងបង្កឱ្យមានគម្លាតដាច់ពីគ្នាកាន់តែឆ្ងាយរវាងជំនាន់មនុស្សមួយទៅមនុស្សមួយទៀត ដែលពិបាកនឹងតភ្ជាប់គ្នា នៅកន្លែងធ្វើការ មនុស្សចាស់ហាក់ព្រួយបារម្ភអំពីមហិច្ឆតាចង់ដណ្តើមកៅអីរបស់់ខ្លួនពីសំណាក់ក្មេងស្រករក្រោយខណៈដែលយុវជនខ្លះវិញមើលស្រាលមនុស្សចាស់ ថា ធ្វើការតាមបែបបុរាណហួសសម័យ ហើយមិនព្រមទទួលស្គាល់សមត្ថភាពក្មេងជំនាន់ក្រោយព្រោះខ្លាចអន់។ ម៉្យាងទៀតមនុស្សចាស់ខ្លះ ក្រាញននៀលនិងតួនាទីមិនព្រមផ្ទេរការងារឲ្យទៅស្រករក្រោយឡើយ បើទោះបីជាដល់អាយុចូលនិវត្តន៏ទៅហើយក្តី ក៏មិនព្រមឈប់ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្នងការងារបន្តអស់សង្ឃឹម។ ជាការពិតគ្រប់សង្គមនានាលើសកលលោក យុវជនជាអ្នកស្នងបន្តរវេនពីមនុស្សចាស់ ប្រៀបដូចជាទំពាំងស្នងឫស្សី នៅក្នុងសង្គមមួយមនុស្សចាស់ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយជាធាតុផ្សំពីរលក្ខណៈជាវិចារវិទ្យា ដើម្បីបន្តរនិរន្តរភាពនៃការអភិវឌ្ឈប្រទេសជាតិ មនុស្សចាស់ដែលពោពេញដោយបទពិសោធន៏ការងារត្រូវផ្ទេរចំណេះដឹង ចំណេះធ្វើ និងបទពិសោធន៏ទាំងឡាយរបស់ខ្លួនទៅឱ្យកូនចៅ ឬមនុស្សស្រករក្រោយ ហើយរីករាយនិងឃើញពួកគេមានសមត្ថភាពលើសពីអ្វីដែលខ្លួនមាន ចំណែកក្មេងជំនាន់ក្រោយវិញត្រូវត្រៀមខ្លួនទទួលយកបទពិសោធនិងចំណេះដឹងពីមនុស្សចាស់។ នេះជាទស្សនៈជឿនលឿនសម្រាប់គ្រួសារមួយក៏ដូចជាសង្គមមួយដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាគួរប្រកាន់យក។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលជំនាន់ទាំងពីរនេះមិនចុះសម្រុងគ្នាហើយចាំតែមើលបំណាំគ្នា បូញមាត់ និងបត់ដំដៃដាក់គ្នា តើអនាគតប្រទេសជាតិនិងទៅជាយ៉ាងណា?។ នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន សញ្ញាដ៏គ្រោះថ្នាក់នេះហាក់កំពុងកើតឡើងយ៉ាងពេញបន្ទុកដែលជាសញ្ញានៃវិបត្តិសង្គមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយប្រៀបបីដូចជាជម្ងឺមហារីក។ នៅតាមកន្លែងធ្វើការនានា គេតែងតែលឺការរអ៊ូរទាំអំពីភាពមិនចុះសំរុងគ្នានេះស្ទើគ្រប់ទីកន្លែង។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារបក្ខពួក និងនិន្នាការនយោបាយជារឿងមួយ រីឯការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារវ័យ និងរបៀបធ្វើការខុសគ្នាជារឿងមួយទៀត សម្រាប់ក្រសែភ្នែកអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរ មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាងដែលនាំឱ្យកើតមានវិបត្តិនេះ។ មូលហេតុទាំងនោះវាផ្តើមចេញពីបម្លាស់ប្តូររបបសង្គម និងនយោបាយជាចម្បង។ កាលពីមុនការឈានទៅកាន់តំណែងតួនាទីក្នុងរដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជាក្នុងសង្គមត្រូវពឹងពាក់លើប្រវត្តិរូបតស៊ូខាងនយោបាយ។ នេះជាហេតុផលដែលមនុស្សចាស់ជាច្រើនមានតំណែងសំខាន់តែគ្មានសញ្ញាបត្រខ្ពស់។ បច្ចុប្បន្នសង្គមបានផ្លាស់ប្តូរ មនុស្សសម័យនេះអាងលើសញ្ញាបត្រ ទោះជាសញ្ញាបត្រខ្លះមិនបញ្ជាក់ពីសមត្ដភាពពិតប្រាកដក៏ដោយ។ ការវិវឌ្ឈន៍ខុសគ្នារវាងសង្គមក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបបច្ចុប្បន្ន ខុសពីសម័យសង្គមចាស់បុរាណពីមុន ក៏រួមចំណែកធ្វើឱ្យផ្នត់គំនិតមនុស្សផ្លាស់ប្តូរខុសគ្នាដែរ។ មនុស្សសម័យមុនខ្លះបត់បែនមិនទាន់សភាពការណ៏ ខណៈដែលមនុស្សជំនាន់ក្រោយដើរលឿនហួសពេកដែលគេនឹកស្មានមិនដល់ ក្រៅពីនោះបញ្ហាផលប្រយោជន៍ដែលកំពុងគ្របសង្កត់លើផ្នត់គំនិតមនុស្សជាទូទៅបានជម្រុញឱ្យម្នាក់ៗហាក់ដូចជាគិតភាពចង់មានចង់បាន ដោយឱ្យតម្លៃទៅលើសម្ភារៈនិយមជាជាងចំណេះដឹងដែលលប់បាត់លើការអៀនខ្មាស់និងសីលធម៍ សុជីវធម៍ដែលដូនតាបានបន្សល់មកសម្រាប់អនុវត្តក្នុងសង្គម។ តើហេតុផលខាងលើជាបាតុភូត ៩០ មក ៦០ ឬទេ? សម្រួលអត្ថបទពីម្ចាស់ដើម ដោយ virak chy ='''ព្រះពុទ្ធសាសនាជា«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គម!'''= នៅ​កម្ពុជា ពលរដ្ឋ​ជាង ៩៥ ភាគ​រយ​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ហើយ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុកជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ សង្គម​មួយ​នេះ​បែរ​ជា​សម្បូរ​ដោយ​បញ្ហា​ចាក់​ស្រេះ​រាប់​រយ​ជំពូក​ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​សីលធម៌​សង្គម​ទៅ​វិញ។ អំពើ​ហិង្សា ការ​កេង​ប្រវ័ញ្ច ការសេព​គ្រឿង​ស្រវឹង និង អំពើ​អសីលធម៌​ជា​ច្រើន​ទៀត​កើត​មាន​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ នេះ​ស​បញ្ជាក់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រយោជន៍​ឲ្យ​សមស្រប​នៅ​ឡើយ។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ដូច្នេះ? នៅ​កម្ពុជា មាន​ពិធី​បុណ្យ​បែប​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ។ ពិធី​បុណ្យ​សាសនា​ធំៗ​មាន​ដូច​ជា មាឃ​បូជា វិសាខ​បូជា និង​ភ្ជុំបិណ្ឌ ជា​ដើម។ ក្រៅ​ពី​ពិធី​បុណ្យ​ធំៗ ប្រជា​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​​ខ្មែរ​ក៏​តែង​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​តាម​បែប​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​នៅ​តាម​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ទី​វត្ត​​អារាម​នានា។ ជា​ការ​ពិត តម្លៃ​ជា​សាកល​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​គឺ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ទស្សន​វិជ្ជា​ដែល​បង្កប់​ដោយ​អត្ថន័យ សន្តិភាព និង អហិង្សា។ ការ​អត់​ឱន​និង​មិន​បៀតបៀន​គ្នា​ដែល​ជា​ស្នូល​នៃ​ទស្សន​វិជ្ជា​​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ក៏​ជា​គោលការណ៍​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដែល​ពិភព​លោក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ហាក់​ដូច​ជា​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​តែ​សម្បក​ក្រៅ តែ​បែរ​ជា​​បណ្តោយ​ខ្លួន​ឲ្យ​ធម៌​ប្រមាទ​ដឹកមុខ​ទៅវិញ។ ជាក់​ស្តែង អំពើ​ហិង្សា ការ​សេព​គ្រឿង​ញៀន គ្រឿង​ស្រវឹង ការ​ឈ្លក់​វក់វី​នឹង​អំណាច បុណ្យ​ស័ក្តិ ទឹក​ប្រាក់ និង​សម្ភារៈ​និយម​ជា​ដើម​កំពុង​តែ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ទៅ​លើ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន។ នៅ​កម្ពុជា ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១៥ លាន​នាក់ មាន​អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដល់​ទៅ​ជាង ៩៥% ។ នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​មាន​វត្ត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​សរុប​ចំនួន​ជាង ៤ ៣០០ វត្ត និង មាន​ព្រះ​សង្ឃ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥ ម៉ឺន​អង្គ។ ចំនួន​នេះ​អាច​ពន្យល់​បាន​អំពី​ជំនឿ​ដ៏​មុត​មាំ​របស់​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ហើយ​វា​ក៏​ស័ក្តិសម​ណាស់​ដែល​ប្រទេស​នេះ​ចាត់ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ គួរ​អ្វី​ដែល​គួរ​កត់​សម្គាល់​នោះ​គឺ ទស្សន​វិជ្ជា​ដ៏​មាន​តម្លៃ​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​បាន​​ត្រឹមត្រូវ​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សុខមាលភាព​សង្គម​នៅ​ឡើយ​ទេ។ មនុស្ស​វ័យ​ចំណាស់​មួយ​ចំនួន​​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​តែ​បែរ​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ផ្ទុយ​ពី​គោល​ការណ៍​សាសនា​ទៅវិញ ខណៈដែល​យុវវ័យ​ជំនាន់​ក្រោយ​ភាគ​ច្រើន​បែរ​ជា​ចាត់​ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ថា​«ហួស​សម័យ»​ឬក៏​ជា​កិច្ចការ​របស់​មនុស្ស​ចាស់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តាម​ពិត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មាន​តម្លៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​និង​គ្រប់​ស្រទាប់​សង្គម ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​​នៅ​ខ្វះ​គឺ​វិធីសាស្ត្រ​ដើម្បី​ទាក់​ទាញ​មនុស្ស​ឲ្យ​ចូលរួម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែង សមាគម​ព្រះ​សង្ឃ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បាន​អនុវត្ត​កម្មវិធី​អប់រំ​តាម​បែប​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​តាម​សាលា​ក៏​បាន​​ទាក់ទាញ​យុវវ័យ​ជា​ច្រើន​ឲ្យ​ស្តាប់​ព្រះធម៌​អប់រំ​ចិត្ត​ផង​ដែរ។ ដូច្នេះ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ស្តី​បន្ទោស​​យុវវ័យ​ថា​មិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា គេ​ក៏​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​ដែរ​ថា​តើ​ស្ថាប័ន​​សាសនា​បាន​ធ្វើ​អ្វីខ្លះ​ក្នុង​ន័យ​បញ្ជ្រាប​ការ​អប់រំ​ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ទៅ​ដល់​យុវ​ជន​​ស្រករ​ក្រោយ? ជា​ការ​ពិត ព្រះពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​ទ្រង់​បាន​ឈ្វេង​យល់​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ​ថា សាសនា​របស់​ព្រះអង្គ​នឹង​ត្រូវ​ផុត​រលត់​ត្រឹម​រយៈពេល​៥០០០​ព្រះ​វស្សា។ ការ​ផុត​រលត់​នៃ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មិន​មែន​បណ្តាល​មក​ពី​សាសនាដ​ទៃ​ណា​មក​បំផ្លាញ​ឡើយ​តែ​គឺ​ដោយសារ«អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ»​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ខ្លួនឯង​ដែលជា​អ្នក​បំផ្លាញ។ បញ្ហា​ចាក់ស្រេះ​ក្នុងសង្គម​ដែល​កើតមាន​បច្ចុប្បន្ន​​ទំនង​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ពី​បញ្ហា​នេះ​បាន។ យ៉ាងណា​ក៏ដោយចុះ ការពង្រឹង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​គឺជា​កិច្ច​ការដែល​មិន​អាច​មើល​រំលង​បាន។ ទន្ទឹម​នឹង​នោះ សំណួរ​មួយ​ទៀត​ដែល​សំខាន់​ហើយ​ត្រូវ​រក​ចម្លើយ​នោះ​គឺ តើ​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ប្រទេស​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែរ​ជា​សម្បូរ​ហិង្សា​និង​អបាយ​មុខ​ផ្សេងៗ​ទៅ​វិញ? មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី ទាំង​«អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា»​និង​ទាំង​ស្ថាប័ន​គ្រប់​គ្រង​កិច្ចការ​សាសនា​មិន​ទាន់​ផ្តល់​តម្លៃ​គ្រប់​គ្រាន់​ដល់​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ពោល​គឺ ពួកគេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​គម្រប់​កិច្ច​ឬ​និយាយ​​តាម​បែប​ផ្សេង​ចូលចិត្ត​និយាយ​តែ​មាត់​តែ​មិន​អនុវត្ត​ដូច​មាត់​ថា។ ដូច្នេះ អ្នក​តម្រង់ទិស​សង្គម​ទាំង​ឡាយ​គួរ​ទាញ​យក​«ឱសថ»​ចេញ​ពី​ឃ្លាំង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មកប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​អស់​លទ្ធភាព​ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​ជា​ពិសេស​ដើម្បី​បន្សាប​មេរោគ​ហិង្សា​និង​ការ​ប្រមាទ​ចេញ​ពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ទាំង​នោះ​អាច​ព្យាបាល​បាន​មែន សង្គម​ខ្មែរ​នឹង​ស្គាល់​តម្លៃ​សីលធម៌​ឡើង​វិញ ហើយ​ប្រទេស​ជាតិ​នឹង​ស្គាល់​សុខ​សន្តិភាព​និង​ការគោរព​សិទ្ធិមនុស្ស​យ៉ាង​ពេញលេញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕ =គុណប្រយោជន៍​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ= សមាធិ ជាការ​អនុវត្ត ​ដ៏​ចំណាស់​មួយ ក្នុង​ពុទ្ធសាសនា។ នៅ​ពេល​ឮពាក្យ​ថា​សមាធិភ្លាម នោះ​គេ​នឹកគិត​ភ្លែត​ដល់​ធម៌ ដល់​សាសនា។ ប៉ុន្តែ​ចាប់​ពី​ជាង​២០​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះមក សមាធិ បាន​ទទួល​ការ​ស្វាគមន៍​ពី​សំណាក់​ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ​និង​វិទ្យាសាស្ត្រ។ សមាធិ មាន​គុណប្រយោជន៍​ច្រើនណាស់​សម្រាប់​សុខភាព ប្រសិន​​យើង​អនុវត្ត​ធ្វើ​ជា​ប្រចាំ​ រៀង​រាល់​ថ្ងៃ ពី១០​ ទៅ​៣០​នាទី​ម្តង និង​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ។ ធ្វើសមាធិ អាច​ពន្យឺត​ភាព​ចាស់ទ្រុឌទ្រោម​នៃ​ខួរក្បាល និង​ជួយ​ឱ្យ​ខួរក្បាល​មាន​សមត្ថភាព​ប្រសើរ​ឡើង ព្រមទាំង​អាច​ជួយ​គ្រប់គ្រង​អារម្មណ៍​បាន​ទៀត កាត់​បន្ថយ​អារម្មណ៍​ឡើង​ស្ត្រេស និង​សម្រួល​ដំណេក។ ​នៅ​ពេល​ឮ​ពាក្យ​ថា​ សមាធិ យើង​នឹង​នឹក​គិត​ដល់​ភ្លាម ដល់​ការ​ប្រារព្ធ​សាសនា ប៉ុន្តែ​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧០​មក គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​ផ្នែក​ចិត្តសាស្ត្រ​ជាតិ​អាមេរិក បាន​ប្រែក្លាយ​សមាធិជា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាលសម្រួល​ផ្លូវចិត្ត អារម្មណ៍​ ដែល​លែង​មាន​លក្ខណៈ​សាសនា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ សាស្ត្រាចារ្យ​វេជ្ជសាស្ត្រ​ Jon Kabat-Zinn បាន​សម្រេច​រៀប​ចំ​ជា​កម្មវិធី​សិក្សា​សមាធិ​រយៈ​ពេ​ល ៨ សប្តាហ៍​មាន​ឈ្មោះ ថា MBSR "Mindfulness based stress reduction" ដែល​ប្រែតាម​ពាក្យមួយ​បាន​ថា កាត់​បន្ថយ​ស្ត្រេស​ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតីពេញ។ តាំង​ពី​នោះ​មក​ ការធ្វើ​សមាធិបាន​ក្លាយ​ជា​ជម្រើសកាន់​តែ​ច្រើន​ឡើងៗ​របស់​ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ ! ក្រុមគ្រូពេទ្យ​​អាមេរិក បាន​ចាប់​ផ្តើម​មុន​គេ បន្ទាប់​មក​គឺ​បារាំង។​ សមាធិ​ទំនង​ជា​ផ្តល់​ប្រយោជន៍​ច្រើន​ដល់​សុខភាព​ និងផ្តល់​ឥទ្ធិពល​ល្អ​​ដល់​ខួរ​ក្បាល ដូច​ជា​ លើក​ទឹក​ចិត្ត កាត់​បន្ថយ​ស្ត្រេស បង្កើន​ការ​ផ្តុំ​អារម្មណ៍ បំភ្លេច​ការឈឺចុកចាប់​រ៉ាំរ៉ៃ និង​ជួយ​សម្រួល​ដំណេក។ សមាធិ​បច្ចេកទេស​ប្រឆាំង​នឹង​ស្ត្រេស ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​មក​នេះ សមាធិ​លែង​មាន​រូបភាព​ជា​សាសនា​ទៀត​ហើយ ! សមាធិ​ត្រូវ​បាន​គេ​រាប់​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឡើង​ស្ត្រេស និង​ជំងឺ​គេង​មិន​លក់​​ទៅ​វិញ ដ៏​ពេញ​និយម។ នៅ​អឺរ៉ុប ជាក់​ស្តែង​នៅ​បារាំង គេ​អាច​រក​រៀន​​ធ្វើ​សមាធិ នៅ​តាម​មជ្ឈមណ្ឌល​សម្រាក​លំហែ មិន​មែន​នៅ​តែ​តាម​ទី​វត្តអារាម ឬ​ទី​សាសនា​ទេ។ សមាធិ គឺ​ជាការ​ផ្តល់​ពេល​វេលា​ឱ្យ​ខ្លួន​ឯង អង្គុយ​និង​អង្កេត​មើល​ស្ថានភាព​​អារម្មណ៍ ស្វែង​រក​ ​ភាព​ស្ងប់ និង​ភាព​ធូរស្បើយ ឆ្ងាយ​ពី​​ភាព​ពុះ​កញ្ជ្រោល សំឡេង សម្ពាធ ពី​​ថ្ងៃ​។ នៅ​ពេល​អារម្មណ៍​បាន​ស្ងប់​ មូល​ល្អ នោះ​ស្ត្រេស​ក៏​ធ្លាក់​ចុះ ហើយ​ការ​ងងោគងងុយ​នឹង​លេច​ឡើង​ ដំណេក​ក៏​បាន​ស្ងប់​ល្អ​ដែរ។ បង្កើត​ឱកាស​ស្ងប់​ល្អ ​​ចេះ​ស្តាប់​អារម្មណ៍​និង​សរីរាង្គ​ខ្លួន​ប្រាណ​ ផ្តោត​ឬ​ផ្តុំ​អារម្មណ៍​​ទៅ​លើចលនា​ដង្ហើម ទៅ​លើ​ពេលវេលា​ជាក់ស្តែង នេះ​ហើយ​ជា​កម្មវត្ថុ​នៃហាត់​រៀន​ធ្វើ​សមាធិ​ ដែល​តែង​អាច​ប្រព្រឹត្ត​​ជា​ក្រុម (១ម្តង​មួយ​ម៉ោង) ដោយ​ម្នាក់ឯង​។ ស្តាប់​ទៅ​ងាយ​ទេ តែ​ជា​លំហាត់​ដ៏​លំបាក។ ក្រៅ​អំពី​ជា​លំហាត់​សម្រាកលំហែ​​អារម្មណ៍ ការ​ធ្វើ​សមាធិ ពិភពវេជ្ជសាស្ត្រ​បានងាក​មក​ជ្រើសរើស​ប្រើ​​ជា​វិធី​សាស្ត្រ​ព្យាបាល​ទប់​ស្កាត់​ការ​លាប់​ជំងឺ​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត ឬ​ហៅ​ថា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាល​អារម្មណ៍​ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតីពេញ​លេញ។ ដើម្បី​ប្រឈម​រស់​ជាមួយ​នឹង​ជំងឺ​មហារីក គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​នៅ​ប្រទេ​សលោក​ខាង​លិច​ក៏​បាន​ស្នើ​ឱ្យ​ អ្នក​មាន​ផ្ទុក​ជំងឺ​មហារីក អ្នក​កំពុង​ទទួល​ការព្យាបាល ឬអ្នក​ទើប​ងើប​ពី​ឈឺ ប្រតិបត្តិ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ ជា​ប្រចាំ។ សមាធិ​កាត់​បន្ថយ​ភាព​ចាស់​ជរា ស្រទាប់​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​ដ៏​ក្រាស់​ក្នុង​លលាដ​ក្បាល​មនុស្ស មាននិន្នាការ​ស្រក​ចុះ​ទៅ​តាម​ភាព​ចាស់​ជរា​របស់​យើង។ ការ​ធ្វើ​សមាធិ ពន្យឺត​​ការ​ស្រក​ស្រទាប់​ប្រព័ន្ធប្រសាទ​ផង និង​ទន្ទឹម​ពេល​ជាមួយ​គ្នា​នោះ វា​ក៏​អាច​បន្ថយ​ល្បឿន​នៃ​ភាព​​ចាស់​ទ្រុឌទ្រោមរបស់​ខួរក្បាលផង។​ ការ​សិក្សា​លើ​ខួរ​ក្បាល​​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ និង​ជា​ច្រើន ម៉ោង (ចាប់​ពី ១៥០០០ ទៅ​៣ម៉ឺនម៉ោង​) ​សមាធិ ចាប់​មាន​ឥទ្ធិពល និង​​ចាប់​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​លើ​ខួរក្បាល មិន​ឱ្យ​ចាស់​ជរា​ទៅ​តាម​អាយុ ពោល​គឺបើ​តាម​រូបភាព​ស្កាន ​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ​ រក្សា​ម៉ាសមាឌ​ខួរក្បាល​បាន​ល្អ​ជាង និង​ស្រក​ចុះ​តិចជាង អ្នក​មិន​ធ្វើ​សមាធិ​ ដែលមាន​វ័យ​ស្របាល​គ្នា។​ ជា​ធម្មតា ខ្លួន​ប្រាណ​មនុស្ស​យើង​មាន​អារម្មណ៍ មាន​ញាណ​ទទួល​ដឹង​អ្វីៗ​សព្វ​យ៉ាង គឺ​ដោយ​សារ​តែ​ការ​ផ្តល់​សញ្ញា​ ផ្តល់​ព័ត៌មាន ​ប្រទាក់​គ្នា​ឆ្លង​ពី​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មួយ​ទៅ​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មួយ​ទៀត។ ហើយ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​នឹង​សម្រួល​​ឱ្យ​ប្រព័ន្ធ​ប្រសាទ​មាន​ចំណង​ប្រទាក់​ភ្ជាប់​គ្នា​​ថ្មីៗ​បន្ថែម​ទៀត។ មាន​ន័យ​ថា បុគ្គល​ណា​បាន​ធ្វើ​សមាធិ ងាយ​នឹង​ចងចាំ ទទួល​យក និង​ឆាប់​ចេះ​ នូវ​អ្វី​ដែល​ថ្មី ព្រោះ​ខួរក្បាល​មាន​ដំណើរការ​​ល្អ​។ ម្យ៉ាង​វិញ ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ទំនង​ជា​បាន​មនុស្ស​យើង​ឱ្យ​​ងាយ​សម្រប​ខ្លួន​នៅ​នឹង​ស្ថានការណ៍ ព្រមទាំង​មានទឹក​ចិត្តស្រស់ថ្លា​​ប្រសើរ​ឡើង។ ការ​សិក្សា ថ្មី​បន្ថែម ​​​នឹង​អាច​វាយ​តម្លៃ​អំពី​ឥទ្ធិពល​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ​ចំពោះ​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ទំហំ​ខួរក្បាល ដែល​ចេះ​តែ​រួញ​ទៅ​ ទៅ​តាម​វ័យ​ចំណាស់​របស់​មនុស្ស និង​ដែល​ធ្វើ​មនុស្ស​ចាស់​បាត់​បង់​បន្តិច​ម្តង​ការ​យល់​ដឹង និង​ការ​ចង​ចាំ។ គ្រូពេទ្យ​ឯកទេស​មនុស្ស​ចាស់ ចាប់​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ណាស់ នឹង​វិធី​សាស្ត្រ​ធ្វើ​សមាធិ ទាំង​នៅ​មាន​ស្មារតី​ពេញ​លេញ។ ស្ត្រេស មាន​កង្វល់​ និង​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត​ សុទ្ធ​សឹង​ជា​កត្តា​​ដែល​នាំ​ឆាប់កើត ឆាប់​មាន​ការ​វិវត្ត​ជំងឺវង្វេង​វង្វាន់​ ហើយ​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​លើក​ឃើញ​ សមាធិ​ ជា​វិធី​សាស្ត្រ​មួយសម្រាប់​ទប់​ស្កាត់​ ឬ​កំរិត​ផលវិបាក​នៃ​សង្គមព្រោះ​ជំងឺ​វង្វេងវង្វាន់។ អ្នក​ស្រាវជាវ ជាតិ​បារាំង បែលហ្សិក អង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ ស្វីស អេស្ប៉ាញ ​កំពុងសិក្សា​​រួម​គ្នា​​លើ​មនុស្ស​ចាស់​ចាប់​អាយុ​៦៥​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ អំពី​ឥទ្ធិពល​នៃ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ និង​ការ​សិក្សា​ភាសា​បរទេស ចំពោះ​ភាព​ចាស់​នៃ​ខួរ​ក្បាល ដែលនឹង​អាច​ផ្តល់​លទ្ធផល​នៅ​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាង​មុខ។ សមាធិ​សម្រួល​ការ​គ្រប់គ្រង​អារម្មណ៍ ឥទ្ធិពល​មួយ​ទៀតរបស់​សមាធិ គឺឥទ្ធិពល​ទៅលើអារម្មណ៍​ ! ខួរក្បាល​មនុស្ស​មាន​ពីរ​ភាគ​ អារម្មណ៍​វិជ្ជមាន​នៅ​ភាគ​ខាង​ឆ្វេង និង​អារម្មណ៍​អវិជ្ជមាន​នៅ​ខួរ​ក្បាល​ផ្នែក​ខាង​ស្តាំ។ ចំពោះ​អ្នក​ធ្វើ​សមាធិ ដែន​អារម្មណ៍​វិជ្ជមាន​នឹង​រីករាល​ឆ្លង​ទៅស៊ី​​ខូង​ចូល​ដល់​ក្នុង​ដែន​អារម្មណ៍​អវិជ្ជមាន។ ដោយ​សារ​តែ​មូលហេតុ​នេះ​ហើយ ទើប​នៅ​ប្រទេសលោក​ខាង​លិច មាន​អ្នក​ចូល​ចិត្ត​ធ្វើ​សមាធិ​កាន់​តែ​ច្រើនឡើងៗ។ ​ថ្វី​បើ​ការ​ធ្វើ​សមាធិ បាន​នាំ​ឱ្យ​យើង​មាន​ភាព​ធូរស្បើយ​ក្នុង​អារម្មណ៍​មែន ប៉ុន្តែសមាធិគ្មាន​​លទ្ធិពល​លើ​អាកប្បកិរិយារបស់​យើង​ទេ។ នេះ​បើ​គេ​ជឿ​តាម​ការ​សិក្សា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ចំនួន​២០ ដែល​បាន​វិភាគ​ឃើញ​ថា ការ​ធ្វើ​សមាធិ បាន​នាំ​ឱ្យ​បុគ្គល​អ្នក​ធ្វើ​នោះ ស្រស់ស្រាយ ចេះ​យោគយល់​ចិត្ត​ អារម្មណ៍​ល្អ បាត់​ទុក្ខកង្វល់ ធ្លាក់​ស្ត្រេស​មែន តែ​មាន​កំរិត​បំផុត​ចំពោះ​អត្តចរិក អាកប្បកិរិយា​ពី​កំណើត។ ប៉ុន្តែ​សូម​ចង​ចាំ​ថា ទោះ​ធ្វើ​សមាធិ​ជា​វិធីសាស្ត្រ​ព្យាបាល​ជំងឺ ឬ​ដើម្បី​បន្ធូរ​អារម្មណ៍​ក្តី ក៏​សមាធិ​អាច​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ល្គិក​ណា​តែ​អ្នក​អនុវត្ត​ធ្វើ​ជា​ប្រចាំ ដោយ​ញឹកញាប់ ឬប្រសើរ​បំផុត​ត្រូវ​ធ្វើ​​​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែ​មិន​មែន​ដាច់​ខាត​ត្រូវ​ទៅ​ធ្វើ​នៅ​មជ្ឈមណ្ឌល ឬ​មណ្ឌល​សាសនា​ទេ មានវិធី​រៀន​ធ្វើ​សមាធិ​ច្រើន​បែប​ច្រើន​យ៉ាង​ណាស់ និង​ធ្វើ​នៅ​តែ​ផ្ទះ តែ​ម្នាក់​ឯង​ក៏​បាន។ អ្វី​ដែល​ចាំ​បាច់​ម្យ៉ាង​ គឺ​ភាព​ស្ងប់ស្ងាត់ ! ហើយ​បើ​អ្នក​គ្មាន​ពេល​ទំនេរ​ទេ ១០​នាទី​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​ គឺ​គ្រប់​គ្រាន់​ហើយ​សម្រាប់​ធ្វើ​សមាធិ។ សូម​ចាប់​ផ្តើម​ថ្ងៃ​នេះ ជាមួយ​យើង​ខ្ញុំ ជ្រើសរើសទី​​ស្ងប់​ស្ងាត់ គ្មាន​ទូរទស្សន៍ គ្មានទូរស័ព្ទ … សូម​ស្តាប់​និង​នៅ​ជាមួយ​ខ្លួន​អ្នក …អង្គុយ​ក៏​បាន ទម្រេខ្លួន​ក៏​បាន តែ​កុំ​គេង … ដក​ដង្ហើម​មួយៗ ស្រូបខ្យល់​ចូល ដកដង្ហើម​ចេញ …. ផ្តោត​អារម្មណ៍​តែ​ទៅ​លើ​ចលនា​ដង្ហើម ….ស្តាប់សភាព​​រាងកាយ ហើយ​បន្ធូរ​អារម្មណ៍​ … បន្ត​ដក​ដង្ហើម​វែងៗមួយៗ ហើយ​រាប់​ដង្ហើម​ចេញ​រាប់​ដង្ហើម​ចូល​របស់​អ្នក … ​តាមដានដំណើរ​​ខ្យល់​ដង​ដង្ហើម​របស់​អ្នក​ដែល​ចូល​តាម​រន្ធ​ច្រមុះ​ រួចធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​ក្នុងពោះ …ប្រសិន​បើ​អ្នក​បែក​​អារម្មណ៍ គិត​ដល់​រឿង​អ្វី​ផ្សេងសូមមើលបញ្ហានោះ... រួច​ងាកមក​គិត​អំពី​ ​ចលនា​ដង្ហើម​របស់អ្នក​វិញ​ បន្ត​ស្រូប​ចូល និង​ដក​ដង្ហើមចេញ​វែងៗ ... សូម​កុំចុះ​ចាញ់​នៅ​ពេលបែក​អារម្មណ៍... ដាស់​​ស្មារតីត្រលប់​ស្តាប់​ដង្ហើម​វិញ​​... ='''គម្លាត​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​រវាង​អ្នកមាន និង​អ្នកក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ '''= ការ​រីក​ដុះដាល​ព្រោងព្រាត​នៃ​ក្លឹប​រាត្រី ​ខារ៉ាអូខេ ​និង​ក្លឹប​កម្សាន្ត​សប្បាយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​ក្នុង​រាជធានី​ និង​ទីប្រជុំ​ជន​មួយ​ចំនួន​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​តម្រូវការ​សប្បាយ​ចាយ​លុយ​មិន​ចេះ​អស់​របស់​ពួក​អ្នកមាន។ នៅ​ជ្រុង​ម្ខាង​ទៀត ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ដើរ​ត្រាច់​រង្គាត់​គ្រប់​ច្រក​ល្ហក​ដើម្បី​ស្វែង​រក​អាហារ​បំពេញ​ក្រពះ​ដោយ​លំបាក។ ​អ្នកខ្លះ​ត្រូវ​ប្រថុយ​ជីវិត​ឆ្លង​ដែន​ខុស​ច្បាប់​ទៅ​ស្វែង​រក​ការងារ​ធ្វើ​នៅ​ប្រទេស​ជិត​ខាង​រហូត​ត្រូវ​គេ​បាញ់​សម្លាប់​យ៉ាង​អយុត្តិធម៌​ក៏មាន។ ​ទាំង​នេះ​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​ភាព​ក្រីក្រ​តោក​យ៉ាក​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន។​ ដោយ​មិន​រាប់​បញ្ចូល​អ្នកមាន​ជីវភាព​មធ្យម ទិដ្ឋភាព​ទាំងពីរ​ដូច​បាន​រៀបរាប់​ខាងលើ​កំពុង​ផុស​ត្រដែត​ឡើង​ហើយ​ញែក​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំងពីរ​ក្រុម​ឲ្យ​ឃ្លាត​ពី​គ្នា​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រហូត​ហៅ​គ្នា​មិន​ឮ។ ជា​ការពិត​ណាស់​ ក្នុង​សង្គម​មនុស្ស​តែង​មាន​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​ជា​រឿង​ធម្មតា។ ​គ្មាន​សង្គម​ណា​មួយ​នៅ​លើ​លោក​យើង​នេះ​ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ស្មើ​ភាព​គ្នា​នោះ​ឡើយ។ ​ការ​ស្រមើ​ស្រមៃ​ចង់​កសាង​សង្គម​មួយ​ស្មើភាព​របស់​ពួក​ខ្មែរ​ក្រហម​ដែល​មេដឹកនាំ​ក្រុម​នេះ​ឈឺ​ចាប់​ដោយ​សារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នោះ​ ទីបំផុត​បាន​នាំ​ប្រទេស​ជាតិ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ក្នុង​វាល​ពិឃាត​ដ៏​វិនាសកម្ម​មួយ។ ដូច្នេះ ​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​គឺ​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ដែល​មិន​អាច​ចៀស​វាង​បាន។ ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​បច្ចុប្បន្ន​នោះគឺ​នៅ​ត្រង់​ថា​ ក្រោយ​សម័យ​ប៉ុលពត​ខ្មែរ​រាល់​រូប​បាន​ចាប់​ផ្តើម​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ពី​បាត​ដៃ​ទទេ​ដូចៗ​គ្នា។ ប៉ុន្តែ ​ជាង​៣​ទសវត្សរ៍​ក្រោយ​មក ​គម្លាត​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​បាន​ចែក​ភព​ពីរ​ឲ្យ​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។​ មាន​ហេតុ​ផល​ច្រើន​យ៉ាង​ដែល​អាច​លើក​មក​ពន្យល់​បញ្ហា​នេះ​បាន​ដោយ​មាន​ទាំង​កត្តា​ចៃដន្យ ​កត្តា​សង្គម និង​កត្តា​នយោបាយ។ ពិត​ហើយ​ថា ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អ្នក​មាន​ដោយ​មិន​ដឹង​ខ្លួន​ដោយ​សារ​អចលនទ្រព្យ​ដូចជា​ដីធ្លី​ឬ​ផ្ទះ​សម្បែង​ជាដើម​ដែល​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ទទេ​ក្រោយ​ពី​របប​ខ្មែរ​ក្រហម​ជាពិសេស​អ្នក​ដែល​មាន​ផ្ទះ​សម្បែង​ ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​តែម្តង។ ​ក្រៅពី​នោះ ​អ្នក​ដែល​ពូកែ​ខាង​ធ្វើ​ជំនួញ​ក៏​អាច​ក្លាយ​ជា​ថៅកែ​បាន​យ៉ាង​ស្រួល​ដោយសារ​តែ​ក្រោយ​របប​ខ្មែរក្រហម ខ្មែរ​ដែល​ចេះ​ធ្វើ​ជំនួញ​ពិត​ប្រាកដ ​មាន​ចំនួន​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ។ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ជំនួញ​នេះ​ក៏មាន​អ្នកជំនួញ​ខ្លះ​ប្រព្រឹត្ត​ទុច្ចរិត​ដោយ​ឆ្លៀត​ឱកាស​ដែល​សង្គម​មាន​អំណោយផល​ដល់​អ្នកមាន​លុយកាក់​ដើម្បី​រក​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដោយ​មិន​ខ្ចី​គិតគូរ​ពីផល​វិបាក​ដល់​សង្គម​ឡើយ។ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ទេ ​អ្វី​ដែល​ជា​កត្តា​ធំ​បំផុត​មួយ​ទៀត​ នោះ​គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ឥទ្ធិពល​នៃ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ ឬ​របស់​សាច់​ញាតិ​ខ្លួន​ដើម្បី​រក​ផល​ប្រយោជន៍​ដែល​គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​ប៉ះពាល់។ កត្តា​ចុងក្រោយ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជាច្រើន​ក្លាយ​ជា​អ្នកមាន​ដោយ​ស្រួល​បំផុត​ហើយ​បាន​បន្ត​ភាព​មានបាន​របស់​ខ្លួន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​បច្ចុប្បន្ន។ ​ដោយសារ​តែ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាន​មក​ដោយ​ស្រួល​បែប​នេះ​ហើយ​ បានជា​ពួកគេ​ចាយ​វាយ​ដោយ​គ្មាន​ញញើត​ដៃ​ឡើយ។ ចំណែក​ឯ​អ្នក​ក្រីក្រ​វិញ​ ពួកគេ​អាច​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ឲ្យ​រីក​ចម្រើន​ទៅ​មុខ​ដោយ​លំបាក​ពី​ព្រោះ​តែ​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​អំណោយ​ផល​សម្រាប់​តែ​អ្នកមាន​ច្រើន​ជាង​អ្នកក្រ។​ នៅ​ពេល​មាន​បញ្ហា​ធំៗ​កើត​ឡើង​ដូចជា​ជំងឺ​ឈឺថ្កាត់​ជាដើម​ អ្នកក្រីក្រ​គ្មាន​អ្វី​ក្រៅពី​លក់​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បន្តិច​បន្តួច​ដូចជា​គោ​ក្របី​ ឬ​ស្រែ​ចម្ការ​ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នោះ​ឡើយ។ ការ​សិក្សា​ជា​ច្រើន​បង្ហាញថា​បញ្ហា​សុខភាព​គឺ​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​ភាពក្រីក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ។ ដូច្នេះ ​រដ្ឋាភិបាល​គួរ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ឲ្យ​បាន​ខ្លាំង​លើ​ការ​ពង្រឹង​ប្រព័ន្ធ​សុខាភិបាល​ដែល​មាន​គុណភាព​និង​តម្លៃ​ថោក​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន។ ​ក្រៅពី​នោះ​ការ​បែង​ចែក​ភាគផល​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយ​សមភាព​ ពោល​គឺ​ការ​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្គម​មាន​អំណោយ​ផល​ចំពោះ​មនុស្ស​ទូទៅ​ជា​ពិសេស​ចំពោះ​អ្នកក្រីក្រ​គឺជា​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើឲ្យ​បាន។ ប្រសិន​បើ​មិន​ដូច្នោះ​ទេ​ គម្លាត​សង្គម​ដែល​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​នឹង​បង្ក​ផល​វិបាក​ធំធេង​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។ ​ផលវិបាក​ដែល​កើត​ចេញ​ពី​ការ​ឈឺចាប់​ដោយសារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នេះ​ឯង៕ =='''សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​មាន​តម្លៃ​ធំធេង​ក្នុង​ការជួយ​គ្នា​រវាង​ខ្មែរ និង​ខ្មែរ'''== គ្រាន់តែ ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ ​ប្រាក់​ជាច្រើន​លាន​ដុលា្លរ ត្រូវ​គេ​ប្រមូល​បាន​សម្រាប់​ជួយ​គ្រួសារ​អ្នក​ដែល​បាន​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពាន​ពេជ្រ។ មហាជន​ខ្មែរ​គ្រប់ ទិសទី​បាន​សស្រាក់ សស្រាំ​ចូល​វិភាគទាន​ដោយ​ជ្រះថ្លា​បំផុត ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន ដែល​បាន​ទទួល​រងគ្រោះ។ នេះ​ជា​ព្រឹត្តិការណ៍​ទី២ ក្នុង​រយៈ​ពេល​២​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ដែល​បង្ហាញ​ពី​មហា​ចលនា​សាមគ្គី​គ្នា​ក្នុង​ចំណោម​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ តាម​រយៈ​ការ​បរិច្ចាគ​ភោគផល​ដែល​ខ្លួន​មាន ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន។ ព្រឹត្តិការណ៍​ទី១ គឺ​រលក​ចលនា​ជាតិ​និយម​ដ៏ធំ​មួយ​ដែល​បាន​កើត​ឡើង កាលពី​អំឡុង​ឆ្នាំ២០០៨​បន្ទាប់​ពី​ទាហាន​ថៃ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ។ កាលណោះ ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​បាន​សស្រាក់​សស្រាំ​ក្នុង​ការជួយ​ឧបត្ថម្ភ​កងទ័ព​សមរភូមិ​មុខ​ក៏ដូច​ជា​ជួយ​កសាង​សមិទ្ធផល​នានា ដូចជា​ផ្លូវ​ឡើង​ទៅកាន់​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ​ជាដើម។ តាមពិត នេះ​មិន​មែន​ជា​បាតុភូត​ថ្មី សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​ឯណា។ ​សង្គម​ខ្មែរ​ធ្លាប់​មាន​សាមគ្គី​ភាព​រឹងមាំ​តាំង​ពី​ដូនតា​មក​ម៉្លេះ។ ​ប៉ុន្តែ ​ឆ្លងកាត់​របត់​សង្គម​ដ៏​វិនាស​ហិនហោច ប្រកប​ដោយ​ការកាប់​សម្លាប់​គ្នា គ្មាន​ត្រាប្រណី រយៈពេល​ជិត​បី​ទសវត្សរ៍​ ជនជាតិ​ខ្មែរ​បាន​ទទួល​រង​នូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​ដំណំ​បំផុត​ ទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​និង​ស្មារតី។ ទាំងនេះ ជា​ដើមហេតុ​នាំឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជាច្រើន ក្រោយ​សម័យ​សង្គ្រាម​ហាក់​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់​គំនិត ពោល​គឺ​ម្នាក់ៗ​ហាក់​ដូច​ជា​គិតតែ​ពី​រក​វិធី​រស់​តែ​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​មិន​សូវ​ជា​អើពើ​ចំពោះ​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ។ ​គំនិត​សួនតួ​និយម​នេះឯង​ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​គម្លាត​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ។ អ្នកក្រ​ត្រដរ​រស់ រីឯ​អ្នកមាន​ខ្ពស់ៗ ហួស​ពី​ការស្មាន។ យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ ផ្នត់​គំនិត​សាមគ្គីភាព និង​ឯកភាព​ជាតិ​មិន​បាន​ទៅណា​ឆ្ងាយពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​ឡើយ។ ​ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​ខ្វះខាត​នោះ គឺ​ប្រហែល​ជា​ការផ្តួចផ្តើម​គំនិត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ​តាមរយៈ​មូលនិធិ​នានា​ដែល​បាន​បំផុស​ចលនា​មហាជន​ឲ្យ​រួបរួម​សាមគ្គី​គ្នា និង​ជួយ​គ្នា​ទៅ​វិញ ទៅមក ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពានពេជ្រ ​គេ​អាច​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា តម្លៃ​នៃ​វប្បធម៌​ចែករំលែក​ដែល​ជាដួង​ព្រលឹង​នៃ​សង្គម​ខ្មែរ​ពិត​ជា​មិន​បាន​បាត់បង់​ទៅ​ណា​ឡើយ។ ជាការ​ពិត​ណាស់ ​«សាមគ្គី​ជាកម្លាំង» ឬ​«ជួយគ្នា​ក្នុង​គ្រាក្រ» សុទ្ធសឹង​ជាទ្រឹស្តី​ដែល​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា​បាន​ស្គាល់​ទាំង​អត្ថន័យ និង​អត្ថរស។ ​ប៉ុន្តែ​តម្លៃ​នៃ​ទស្សនៈវិជ្ជា​របស់​វា ច្រើន​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​ដែល​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​ពឹងផ្អែក​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​ជំនួយ​បរទេស។ ពិត​ហើយ​ថា ជំនួយ​បរទេស​មាន​សារៈសំខាន់​ណាស់​សម្រាប់​ការស្តារ​ឡើង​វិញ នូវ​សង្គម​មួយ​ដ៏​ខ្ទេចខ្ទាំ​ដូចជា​ប្រទេស​កម្ពុជា​នេះ​ជាដើម។ ប៉ុន្តែ ​ពេល​ខ្លះ​ការ​ផ្តេកផ្តួល​ទៅ​លើ​ជំនួយ​ពី​ខាង​ក្រៅ​ខ្លាំង​ពេក បាន​ធ្វើឲ្យ​យើង​ភ្លេច​ប្រើប្រាស់​សិល្បៈ​ដ៏​មាន​តម្លៃ​ដែល​មាន​ស្រាប់​ក្នុង​សង្គម​របស់​ខ្លួន នោះគឺ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែករំលែក​នេះឯង។ ​គឺ​ចែក​រំលែក​ក្នុង​ទស្សនៈ​«ខ្មែរ​ជួយ​ខ្មែរ» ក្នុង​នាម​ជា​ជនជាតិ​ដែល​មាន​ឈាមជ័រ​ដូចគ្នា។ ក្នុង​ន័យ​នេះ ​ខ្មែរ​អ្នក​មាន​ដែល​បាន​ទទួល​ភាគផល​ច្រើន​ពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស នៅ​ក្រោយ​សង្គ្រាម​ គួរ​តែ​ក្រឡេក​ថយក្រោយ​ទៅ​មើល​ជនរួម​ឈាម​របស់​ខ្លួន មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ស្រេកឃ្លាន ឬ​កំពុង​ដេក​ឈឺ​ដោយ​គ្មាន​ប្រាក់​ព្យាបាល​ជំងឺ ឬ​កំពុង​រងទុក្ខ​ដោយ​ប្រការ​ផ្សេង​ទៀត។ តាម​រយៈ​កម្លាំង​សាមគ្គី និង​ការ​ចែក​រំលែក​ដើម្បី​ជួយ​គ្នា ​គេប្រាកដ​ជា​អាច​ជួយ​រំលែក​ទុក្ខ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន។ ​ប៉ុន្តែ ​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ចលនា​សស្រាក់​សស្រាំ​នៃ​ការជួយ​គ្នា​នេះវា​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្តួច​ផ្តើម​ពីសំណាក់​អ្នកមាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​ និង​ការធ្វើ​ជាគំរូ​ពីសំណាក់​អ្នក​ដឹកនាំ និង​អ្នកមាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ​ទាំងឡាយ។ ម្យ៉ាងទៀត ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​មហា​ចលនា​សង្គម​ទូទាំង​ប្រទេស​មួយ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​ដែល​ប្រជា​ពលរដ្ឋ​​ខ្មែរ​ជាច្រើន​រស់នៅ​ក្រោម​បន្ទាត់​នៃ​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ឡើយ។ ការបង្កើត​មូលនិធិ​សង្គ្រោះ​នានា​សម្រាប់​ជួយ​ជន​ក្រីក្រ ពិត​ជា​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ផ្លូវលោក និង​ផ្លូវធម៌ ហើយ​វិធី​នេះ​ពិត​ជា​អាច​ជួយ​សង្គ្រោះ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​ឲ្យ​រួច​ផុត​ពី​ទុក្ខ​លំបាក ឬ​ក៏​ពី​សោកនាដកម្ម​ផ្សេងៗ​ទៀត៕ =='''សម្ភារៈ​និយម​កំពុង​តែ​អូស​ទាញ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ឲ្យ​បំភ្លេច​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ'''== -បើទោះបី​ជា​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ទៅ​មួយ​ឆ្នាំ​ក៏​ដោយ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​កំពុង​តែ​អភិវឌ្ឍ​មួយ​នេះ ទៅ​មិន​ទាន់​អាច​ជៀស​ផុត​ពី​ការ​ហៅ​ថា​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​នោះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ក្រលេក​មើល​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ដ៏​តូច​មួយ ធៀប​នឹង​ទីក្រុង​នានា​ក្នុង​តំបន់​នោះ​វិញ គឺ​ជា​រឿង​មួយ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល។ ភ្ញាក់​ផ្អើល​ដោយ​សារ​តែ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី​តម្លៃ​រាប់​សិបម៉ឺន​ដុល្លារ មាន​ខ្លះ​រហូត​ដល់​ជិត​លាន​ដុល្លារ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ​ជា​ច្រើន ត្រូវ​បាន​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ព្រោងព្រាត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា ដែល​ត្រូវ​បាន​ពិភព​លោក​ចាត់​ទុក​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ។ ដោយសារ​តែ​កត្តា​សម្ភារៈ​និយម​អស់​ទាំង​នោះ​ហើយ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ភ្លេច​គិត​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ។ សំលៀក​បំពាក់​ថ្លៃ​ៗ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​របស់​មួយ​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ អោយ​តម្លៃ​ចំពោះ​មនុស្ស​ដែល​មាន​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នោះ​ប្រើប្រាស់ ដោយ​ភេ្លច​គិត​ថា​តើ​ពួកគេ​បាន​វា​មក​ដោយ​របៀប​ណា និង​ប្រើ​វា​ដោយ​របៀប​ណា និង​ទាញ​ប្រយោជន៍​ពី​របស់​របរ​អស់​ទាំង​នោះ​ដោយ​របៀប​ណា? ហើយ​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង ឬ​ក៏​អ្នក​មាន​មួយ​ចំនួន​ ដែល​ដាក់​ខ្លួន​មិន​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ ដោយ​ជិះ​ត្រឹមតែ​ឡាន ម៉ូតូ កង់ និង​ស្លៀក​សំលៀក​បំពាក់​ធម្មតា​ៗ​វិញ​នោះ ហាក់​បី​ដូចជា​មិន​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​អោយ​តម្លៃ​នោះ​ទេ។ អ្នក​ដែល​ដាក់​ខ្លួន​បែប​នេះ ពេល​ណា​ខ្លះ​មិន​ត្រូវ​បាន​ស្វាគមន៍​ពី​ម្ចាស់​ហាង​នានា​ប៉ុន្មាន​នោះ​ទេ ហើយ​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​ សូម្បី​តែ​ម៉ូតូ​ឌុប ក៏​មិន​ចង់​ឌុប​ដែរ ព្រោះ​មើល​ទៅ​ការ​តែង​ខ្លួន​របស់​ពួក​គេ​នោះ មិន​ដូចជា​អ្នក​ដែល​មាន​លុយ​នោះ​ទេ។ កន្លង​មក​លោក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ ស ខេង ធ្លាប់​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍​ទាំង​អស់​ហ៊ាន​ធ្វើ​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ចំពោះ​ម្ចាស់​រថយន្ត​សេរី​ទំនើប​ថ្លៃ​ៗ ដែល​បើក​បរ​ល្មើស​និង​ច្បាប់​ចរាចរណ៍។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​សូម្បី​តែ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍ ក៏​មិន​ហ៊ាន​ផាក​ពិន័យ​ម្ចាស់​រថយន្ត​អស់​ទាំង​នោះ​ដែរ ​បើ​ទោះបី​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ច្បាប់​ក៏​ដោយ។ ទាំង​អស់​នេះ​ក៏​ដោយ​សារ​តែ​អំណាច​នៃ​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ផង​ដែរ។ «ប្រើ​របស់​ថ្លៃ ប៉ុន្តែ​ចរិក​វិញ​ធូរ​ថ្លៃ!» ឃ្លា​នេះ ត្រូវ​បាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ប្រើប្រាស់ ហើយ​ក៏​កំពុង​តែ​ពេញ​និយម​ផង​ដែរ​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ព្រោះថា​មាន​អ្នក​ជិះឡាន​ថ្លៃ និង​ទំនើប​ៗ​មួយ​ចំនួន មិន​គោរព​ច្បាប់​ចរាចរណ៍ បើក​បំពាន​ភ្លើង​សញ្ញា​ចរាចរណ៍ ឬ​ក៏​ភ្លើង​ស្តុប។ ចូល​ញ៉ាំ​អាហារ​នៅ​ហាង​ថ្លៃៗ​ ប៉ុន្តែ​និយាយ​ពាក្យ​ទ្រគោះ​បោះបោក​ទៅ​កាន់​បុគ្គលិក​បម្រើ​ការងារ​នៅ​ក្នុង​ហាង​ជា​ដើម។ ជា​ការ​ពិត​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​មួយ​ចំនួន គ្មាន​អ្នក​ណា​ដឹង ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ឯង​ដែល​កំពុង​តែ​ដេក​ព្រួយ និង​រិះរក​វិធី​ថា​ត្រូវ​រក​លុយ​មក​ពី​ណា​ខ្លះ ដើម្បី​យក​មក​សង​ធនាគារ ឬ​ក៏​ម្ចាស់​បំណុល បន្ទាប់​ពី​ខ្លួន​បាន​ទៅ​ខ្ចី​បុល​យក​ទៅ​ទិញ​សម្ភារៈ​ដែល​ខ្លួន​ត្រូវ​ការ ទាំង​ដែល​មិន​ទាន់​មាន​លទ្ធភាព​គ្រប់​គ្រាន់។ ការ​បង់​រំលោះ​ជា​រឿង​មួយ​ល្អ និង​ថ្មី​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ បន្ទាប់​ពី​វិស័យ​ធនាគារ​និង​មីក្រូហិរញ្ញ​វត្ថុ​បាន​កំពុង​រីក​ចម្រើន​នៅ​កម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ​វា​ក៏​ជា​រឿង​មួយ​មិន​ល្អ​ទៅ​វិញ​ដែរ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ប្រើប្រាស់​សេវា​ប្រាក់​កម្ចី​មិន​ចំ​គោល​ដៅ​នោះ។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​មាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ជា​ច្រើន​បាន​បាត់បង់​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ដីធ្លី​ស្រែ​ចំការ ដោយសារ​តែ​ជំពាក់​បំណុល។ មួយ​វិញ​ទៀត​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​បាន​បង្ក​ភាព​កាន់តែ​ងាយ​ស្រួល​ដល់​កូន​ៗ​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ថ្លៃ ដោយ​ពួកគេ​មិន​ដឹង​ថា​តើ​ឪពុក​ម្តាយ​ត្រូវ​ខំ​រក​ប្រាក់​លំបាក​យ៉ាង​ណា ដើម្បី​ទិញ​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ​សម្រាប់​ពួក​គេ។ ម៉ូតូ​ទំនើប និង​ទូរសព្ទ​ដៃ​ស្មាតហ្វូន​ស៊េរី​ថ្មី​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​យុវវ័យ​កាន់​ប្រើប្រាស់​គ្រប់​ដៃ នៅ​ក្នុង​ហាង​កាហ្វេ ដែល​មាន​យីហោ​ល្បី​ៗ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ។ ប៉ុន្តែ​គេ​មិន​សូវ​ឃើញ​យុវវ័យ​ខ្មែរ ​ទៅ​ចូល​បណ្តាល័យ ឬ​ក៏​ហាង​កាហ្វេ​ណា​ដែល​មាន​ភាព​ស្ងៀមស្ងាត់​ ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ​នោះ​ទេ។ ដើម្បី​ចូលរួម​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​កំពុង​តែ​កើត​មាន​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ផ្ទាល់​គួរ​តែ​មាន​គោលការណ៍​លើក​កម្ពស់​អ្នក​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ពិត​ប្រាកដ។ ហើយ​មន្ត្រី​រាជការ​ដែល​ជា​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ជាន់​ខ្ពស់​ក៏​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ជា​គំរូ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន តាម​រយៈ​សកម្មភាព​អប់រំ​នានា។ ដូច្នេះ ​ប្រសិន​បើ​សង្គម​ខ្មែរ​បន្ត​លើក​ស្ទួយ​អ្នក​ពូកែ និង​អ្នក​សាង​អំពើល្អ ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ថែម​ទៀត ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ​និង​ស្មើ​ភាព​គ្នា ប្រទេស​កម្ពុជា​ច្បាស់​ជា​សម្បូរ​អ្នក​ចេះ​ដឹង សម្បូរ​មនុស្ស​ពូកែ រី​ឯ​សីលធម៌​សង្គម​ខ្មែរ​ក៏​ត្រូវ​បាន​លើក​កម្ពស់​ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ស៊ីវិល័យ​មួយ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕ =='''វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា!'''== -វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា​។ មន្ដ្រី​រាជការ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់ ជា​ពិសេស​នៅ​ក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​តែ​ម្ដង បាន​ប្រណាំង​​គ្នាបង្ហាញ​​គាំទ្រ​និង​លើក​តម្កើង​​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​យ៉ាង​លើស​លុប។ មែន​ទែន​ទៅ ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក វា​នឹង​បំផ្លាញ​បុគ្គល​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។ ពាក្យ​ថា វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល ឬ Culture of Personality ថ្វី​ត្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨០០​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​និង​អាឡឺម៉ង់​ក៏​ពិត​មែន ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​នានា​លើ​លោក​រួម​ទាំង​កម្ពុជា​ផង បាន​ប្រតិបត្តិ​ទម្លាប់​នេះ​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល​មក​ហើយ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​កម្ពុជា ជនជាតិ​ខ្មែរ​មាន​ទម្លាប់​លើក​តម្កើង​​​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ ថា​ជា​អាទិទេព ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ ជា​បុគ្គល​មាន​បារមី​ស័ក្តិសិទ្ធិ ជា​ម្លប់ដ៏​ត្រជាក់​ត្រជុំ​​នៃ​ប្រទេស​។ ក្រោយ​ៗ​មក នៅ​ពេល​ដែល​ប្រទេស​ប្ដូរ​របប​នយោបាយ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​ត្រូវ​បាន​គេ​គោរព​លើក​តម្កើង​ជំនួស​វិញ​។ នៅ​ក្នុង​របប​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ លោក​សេនា​ប្រមុខ លន់ នល់ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​វីរជន​ដ៏​ឆ្នើម​បំផុត​។ នៅ​ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ គេ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ពាក្យ អង្គការ​មហាលោត​ផ្លោះ មហា​អស្ចារ្យ ដើម្បី​ហៅ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ជាន់​ខ្ពស់​នៃ​របប​នេះ​។ ក្រោយ​ៗ​មក​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ទី​២ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ជាទូទៅ ត្រូវ​បាន​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម អ្នក​គាំទ្រ ក៏​ដូច​ជា​បណ្ដាញ​សារព័ត៌មាន​មួយ​ចំនួន ចាត់ទុក​ជា​បុគ្គល​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ ការ​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ពិធី​ណាមួយ គឺ​ជា​អធិបតី​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់។ ការ​និយាយ​ជា​សាធារណៈ គឺ​ជា​អនុសាសន៍​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ សូម្បី​តែ​ហត្តលេខា ក៏​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ហត្តលេខា​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ដែរ​។​ នៅ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​​មួយ​ចំនួន តាំង​ពី​កម្មវិធី​ព័ត៌មាន រហូត​ដល់​កម្មវិធី​កម្សាន្ត សកម្មភាព​របស់​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ត្រូវ​បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​ភ្ជាប់​ជាមួយ​ដោយ​សារ​លើក​តម្កើង​ពី​គុណ​បំណាច់ ការ​តស៊ូ និង​ការ​លះ​បង់​នានា ដើម្បី​សុខ​សន្តិភាព​របស់​ប្រទេស​។ ជា​ការ​ពិត​ហើយ​ថា ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក មិន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពី​ការ​ពិត វា​នឹង​​ត្រឡប់​ទៅ​​បំផ្លាញ​មេ​ដឹក​នាំ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។ ជា​ទូទៅ នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​ប្រកាន់​យក​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល គេ​ច្រើន​តែ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​មាន​អំណាច​ខ្លាំង ក្នុង​ការ​បង្គាប់​​បញ្ជា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​​​។ ការ​អនុវត្ត​របៀប​នេះ​ក្លាយ​ជា​ទម្លាប់ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​ក្លាយ​ជា​ខ្ជិល​ច្រអូស មិន​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​លើ​ការងារ​របស់​ខ្លួន ទាល់​តែ​មាន​បញ្ជា​ពី​ថ្នាក់​លើ​។ ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​បញ្ហា​តូច​ប្រមូល​ផ្ដុំ​ក្លាយ​ជា​បញ្ហា​ធំ និង​ចាក់​ស្រែះ​ពិបាក​ដោះ​ ស្រាយ​។ រដ្ឋាភិបាល​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា ដែល​មាន​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ធ្លាប់​ទទួល​បាន​​មេរៀន​ជូរចត់ ​និង​ច្បាស់លាស់​ណាស់​ តាមរយៈ​ការស្រុតចុះ​ប្រជាប្រិយភាព​យ៉ាងខ្លាំង​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​សភា​ចុងក្រោយ​នេះ។ មេរៀន​នេះ ​គួរតែ​មានន័យ​គ្រប់គ្រាន់​ក្នុងការ​កែលម្អ​ស្ថានការណ៍​ឡើងវិញ។ ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ក៏​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ ដើម្បី​ផ្គាប់​ថ្នាក់លើ​ច្រើនជាង​ផ្គាប់ចិត្ត​ពលរដ្ឋ​ម្ចាស់ឆ្នោត ​នៅតែ​មិនទាន់​ថមថយ​នៅឡើយ​ទេ។ សព្វ​ថ្ងៃ គេ​នៅ​តែ​ប្រទះ​ឃើញ សារ​ជូន​ពរ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​សម្រាប់​បុគ្គល​ណា​ម្នាក់ ជា​ពិសេស​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ខួប​កំណើត ឬ​ក្នុង​ឱកាស​តែង​តាំង​ឋានៈ​ថ្មី​ណា​មួយ​។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ គេ​ពិបាក​នឹង​បន្ទោស មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោមចំពោះ​ការ​លើក​តម្កើងមេ​កើយ​យ៉ាង​ដូច្នេះ​ណាស់​។ ពិបាក​បន្ទោស ព្រោះការ​ប្រតិបត្ត​របៀប​នេះ កើត​មាន​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល ហើយ​​បន្ត​កើត​មាន​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើង​ៗ​នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​។ អ្នក​លើក​តម្កើង​គេ​មួយ​ចំនួន មិន​ត្រឹម​តែ​ចង់​ទំយើ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​តាម​ទម្លាប់​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ពួក​គេ​ក៏​ចង់​បាន​មក​វិញ​ដែរ​នូវ​ឥទ្ធិពល​និង​ផល​ប្រយោជន៍​។ដូច្នេះ ការ​បញ្ចប់​វប្បធម៌​លើក​តម្កើងបុគ្គល​ដែល​ជា​មេកើយ​​នេះ ទំនង​មិន​អាច​ទៅ​រួច​ទេ ប្រសិន​​បើ​គេ​រង់​ចាំ​តែ​ការ​អនុវត្ត​ពី​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​តែ​ម្ខាង​។ មន្ដ្រីថ្នាក់​លើ ដែល​ត្រូវ​គេ​លើក​តម្កើង ត្រូវ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ការ​ប្រព្រឹត្ត​របៀប​នេះ កំពុង​តែ​បង្កើត​ជា​បញ្ហា​។ ហើយ​ត្រូវ​បង្កើត​ទម្លាប់​ថ្មី​ ដែល​ថ្នាក់​ក្រោម​អាច​សរសើរ ព្រម​ទាំង​រិះគន់ស្ថាបនា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​លើ ដោយ​ផ្អែក​លើ​តថភាព​ជាក់​ស្ដែង​។ មាន​តែ​ទម្លាប់​ថ្មី​ដូច្នេះ​ទេ ទើប​អាច​ផ្ដួល​រំលំ​នូវ​ការ​ធ្វើ​នយោបាយ​បែប​អំណាច​ប្រមូល​ផ្ដុំ ឈាន​ទៅ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​នានា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ជាតិ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​៕ =='''យុវជន​គួរ​រិះគន់​ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន'''== -សិទ្ធិ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សរសើរ និង​រិះគន់ គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​សម្រាប់​ប្រទេស​ដែល​ប្រកាន់​យក​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដូច​កម្ពុជា​។ រឿង​ដែល​មិន​ធម្មតា និង​គួរ​ឲ្យ​បារម្ភ​​នោះ​គឺ យុវជន​កម្ពុជា​មួយ​ចំនួន ចាប់​ផ្ដើម​ប្រើ​សិទ្ធិ​នេះ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​និង​ខ្វះ​ការ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​។ តើ​ការ​រិះគន់​​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋានរបស់​យុវជន​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ផ្ដល់​ផល​អាក្រក់​អ្វីខ្លះ? គ្មាន​នរណា​អាច​ប្រកែក​បាន​ឡើយ​អំពី​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​តាម​រយៈ​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណែត និង​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​។ ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​១​ភាគ​៣ ជា​ពិសេស​យុវជន​តែម្ដង មាន​សកម្មភាព​ផុសផុល​ខ្លាំង​ណាស់​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម។ ពួក​គេ​ថត​វីដេអូ និង​សរសេរ​សំណេរ​បញ្ចេញ​មតិ​ទៅ​លើ​ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ៗ ទាំង​បញ្ហា​សង្គម និង​បញ្ហា​នយោបាយ​​​។ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ល្អ ដែល​គួរ​ឲ្យ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​។ ប៉ុន្តែ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ផង​ដែរ​ថា អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​មួយ​ចំនួន ជា​ពិសេស​យុវជន​ បាន​ប្រើ​ប្រាស់ Facebook ដើម្បី​រិះ​គន់ ដើម្បីជេរ​ប្រមាថ ឬ​ដើម្បី​បរិហារ​កេរ្តិ៍​។ អ្នក​ខ្លះ​ ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយ​បង្ហោះ​រូបភាព​កាត់​ត​អាស​អាភាស ឬ​រូបភាព​កាត់​ត​អសីលធម៌​​ផ្សេងទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ កិត្តិយស​របស់​អ្នក​ដទៃ​។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត បង្ហោះ​ឬ​ចែក​ចាយ​ព័ត៌មាន​មិន​ពិត ដោយ​មិន​បាន​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​ជា​មុន បង្ក​ជា​ភាព​ចលាចល​​។ ហើយ​អ្វី​ដែល​គេ​តែង​តែ​ឃើញ​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃនោះ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយអារម្មណ៍​ជ្រុល​និយម ​ដោយ​កំរោល ដោយ​កំហឹង ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ និង​​ក្រម​សីលធម៌ បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជម្លោះ​បែក​ផ្សែង​តាម​បណ្ដាញ​សង្គម​​។ មាន​ឧទាហរណ៍​ថ្មី​ៗ​ចំនួន​ពីរ ដែល​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​អំពី​ទម្លាប់​របស់​យុវជន​មួយ​ចំនួន ដែល​និយម​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដើម្បី​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ដំបូង​និយាយ​ពី​វីដេអូ​របស់​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​ម្នាក់ ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​រិះគន់​ការ​ដាក់​តាំង​រូប​ថត​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម ទន្ទឹម​នឹង​ព្រះ​ឆាយាលក្ខណ៍​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​។ សំណួរ​និង​ការ​រិះគន់​តាម​ការ​យល់​ឃើញ ដោយ​គ្មាន​អំណះអំណាង​គាំទ្រ​នេះ នៅ​ទី​បំផុត ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា ដោយអ្នក​ខ្លះ​សម្ដែង​មតិ​ហួស​ចិត្ត និង​ខ្លះ​ទៀត​សរសេរ​សារ​​​ណែនាំម្ចាស់​វីដេអូ​​អំពីបែប​បទ​ការទូត​និង​ពិធីការ​ផ្លូវ​រដ្ឋ និង​ស្នើ​ឲ្យ​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​ជាមុន​សិន សឹម​ធ្វើ​កា​រ​រិះគន់​​។ រឿង​មួយ​ទៀត ជុំ​វិញ​ការ​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​នេះដែរ​។ កាល​ពី​ពេល​កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជាបាន​កក្រើក​រញ្ជួយ នៅ​ពេល​ដែល​យុវជន​ខ្មែរ​នាំ​គ្នា​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា​នូវ​ព័ត៌មាន​ដែល​ថា ថៃ​ដាក់​បញ្ចូល​ទម្រង់​ល្ខោន​ខូន ទៅក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌​អរូបី នៃ​​អង្គការ​យូណេស្កូ។ យុវជន​ខ្មែរ​បាន​ប្រើ​ពាក្យ​ឌឺដង បន្ទាប​តម្លៃ​ល្ខោន​ខូន​​របស់​ថៃ និង​ថា ទម្រង់​នៃ​ល្ខោន​ពាក់​របាំង​មុខ​នេះ គឺ​ជា​របស់​ខ្មែរ មិន​មែន​ជា​របស់​ថៃ​ទេ​។ ជា​ការ​ពិត​ នេះ​គឺ​ជា​សិទ្ធិ​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​​មតិរបស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​។ ប៉ុន្តែ​ការ​បញ្ចេញ​មតិតាម​អារម្មណ៍​យ៉ាង​ដូច្នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យប៉ះពាល់​ដល់​រូបភាព និង​កិត្យានុភាព​របស់​កម្ពុជា នៅ​លើ​​ឆាក​អន្ដរជាតិ​ ។ ប្រទេស​ថៃ បាន​ស្រង់​យក​ការ​រិះគន់​ប្រមាថ​ល្ខោន​ខូន​ដែល​យុវជន​​ខ្មែរមួយ​ចំនួន​សរសេរ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម ទៅ​ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​ទូរទស្សន៍ និង​កាសែត​ជា​ដើម​។ ទាំង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​សាស្ត្រាចារ្យ​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ សុទ្ធ​តែ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ល្ខោន​ពាក់​មុខ​របស់​ថៃ មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ខ្មែរ​។ និង​ថា ​ប្រសិន​បើ​អង្គការ​យូណេស្កូ ដាក់​បញ្ចូល​ល្ខោន​ខោល​របស់​ខ្មែរ​ទៅ​ក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌ​អរូបី អ្វី​ដែល​ប្រជាជាតិ​ថៃ​ត្រូវ​ធ្វើ​មុន​គេ​បង្អស់ គឺ​សម្ដែង​ការ​អបអរ​ចំពោះ​កម្ពុជា​។ តាម​រយៈ​ឧទាហរណ៍​ដែល​លើក​ឡើង​នេះ គេ​អាច​សរុប​បាន​ថា ការ​រិះ​គន់​គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ក៏​ពិត​មែន​ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​រិះគន់​នោះ ធ្វើ​ឡើង​តាម​តែ​អារម្មណ៍ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ឬ​អំណះអំណាង​ណា​មួយ​គាំទ្រ​ទេ វា​នឹង​ជះ​ឥទ្ធិពល​អាក្រក់​ត្រឡប់​មក​វិញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន​។ ដំបូង​បង្អស់ ចំពោះ​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​គេ​រិះ​គន់ តិច​ឬ​ច្រើន ផ្លូវ​ចិត្ត​ក៏​ដូច​ជា​អារម្មណ៍​របស់​ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​វាយ​ប្រហារ​។ ដោយ​ឡែក សម្រាប់​អ្នករិះ​គន់​អ្នក​ដទៃ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ការ​រិះគន់​របៀប​នោះ​​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​​ឃើញ​អំពី​កម្រិត​នៃ​​ចំណេះ​ដឹង ក៏​ដូច​ជា​និន្នាការ​របស់​ពួកគេ​​។ ហើយ​តាម​រយៈ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​ដដែល​នេះ ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​ដែល​ធ្លាប់​មើល​មក​កម្ពុជា​ថា​ជា​ប្រទេសខ្ពង់ខ្ពស់​ដោយ​អរិយធម៌ ក៏​អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ការ​គិត​របស់​គេ​ផង​ដែរ​។ ដូច្នេះ​ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គមត្រូវ​តែ​ពិចារណា​ឲ្យ​ច្បាស់ មុន​នឹង​បញ្ចេញមតិ ឬ​ធ្វើ​ការ​រិះគន់​ណាមួយ​​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម​​។ ប្រសិន​បើ​មានការ​យល់​ឃើញ​​ផ្ទុយ​ពី​គ្នា គេ​គួរ​រិះគន់​គ្នា​ដោយ​គំនិត​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​គាំទ្រ​រឹង​មាំ មិន​ត្រូវ​វាយ​ប្រហារ​ដោយ​ការ​រិះ​គន់​ជេរ​ប្រមាថ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​តាម​តែ​អារម្មណ៍​ណាមួយ​​ទេ​៕ ='''វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា '''= ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ត្រូវ​គេ​សង្កេត​ឃើញ​ជា​ទូទៅ​មិន​សូវ​ចូល​ចិត្ត​អាន​សៀវភៅ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ឡើយ។​ កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺជា​ចំណុច​អវិជ្ជមាន​ដ៏​ធំធេង​មួយ​របស់សង្គម​កម្ពុជា។ ​ទម្លាប់​នេះ​បាន​បន្ត​ពី​ជំនាន់​មួយ​ទៅ​ជំនាន់​មួយ​ដោយ​សារ​តែ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​បង្ហាញ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​ជំនាន់​ក្រោយ​ និង​ក៏​ដូចជា​សង្គម​មិន​ទាន់​ឲ្យ​តម្លៃ​ពិត​ប្រាកដ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ទម្លាប់​មិន​អាន​សៀវភៅ​​ឬ​អានសារព័ត៌មាន​ជា​ទម្លាប់​មិន​ល្អ​ដែល​គួរ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ត្រូវ​ជំនួស​វិញ​នូវ​​ការ​បណ្តុះ​វប្បធម៌​នៃ​ការ​អានក្នុង ចំណោមពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេស​ក្នុង​ចំណោម​កុមារ​តែម្តង។ នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿន​លឿន ​និង​ស៊ីវិល័យ​ទាំងឡាយ​ក្នុង​លោក​ ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​គេ​ចាត់​ទុក​សៀវភៅ ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ជា​របស់​ចាំបាច់​មួយ​ដូច​ជា​ចំណី​អាហារ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ដូច្នោះ​ដែរ។​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ និង​គ្រប់​ពេល​វេលា​ដែល​មាន​ពេល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ ពួកគេ​តែង​អាន​សៀវភៅ​ឬ​កាសែត​ជា​ប្រចាំ ​មានន័យ​ថា​ ការ​អាន​គឺ​ជា​ទម្លាប់​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន។ ងាក​មក​មើល​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ ​ពលរដ្ឋ​ភាគច្រើន​លើស​លប់​មាន​ទម្លាប់​តិចតួច​ឬ​អ្នកខ្លះគ្មាន​ទម្លាប់​ទាល់តែ​សោះ​ក្នុង​ការ​អាន​សៀវភៅ។ ​កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺ​ជា​គុណវិបត្តិ​ធំធេង​របស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​ដែល​ត្រូវ​កែប្រែ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ហេតុ​ថា​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ទៅ​មុខ​បាន​លឿន​ខណៈ​ដែល​ពលរដ្ឋ​ក្នុង​សង្គម​នោះ​មិន​អាន​សៀវភៅ​ទាល់​តែសោះ​នោះ​ឡើយ។ ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ងើប​ឡើង​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ពី​គំនរ​ផេះផង់​នៃ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​២​ហើយ​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ​ក៏​ដោយសារ​តែ​ពលរដ្ឋ​ជប៉ុន​ជា​មនុស្ស​ឧស្សាហ៍​ព្យាយាម ​និង​ចូលចិត្តអាន​សៀវភៅ​...! ជា​ការ​ពិត​ណាស់ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ច្រើន​ឲ្យ​តម្លៃទៅ​លើ​មាស​ប្រាក់​ គ្រឿង​អលង្ការ​ ឬ​សម្ភារៈ​ប្រើ​ប្រាស់​ទំនើបៗ​ ដូចជា​រថយន្ត ​ម៉ូតូ ​ឬ​ទូរស័ព្ទ​ដៃ​ប្រភេទ​ថ្មី​ ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អរ​ខាង​ក្រៅ​ជា​ជាង​សៀវភៅ​ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អ​ខាង​ក្នុង ​គឺ​លម្អ​ក្នុង​ចិត្ត ​ក្នុង​សតិបញ្ញា ​និង​ស្មារតី។ ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​តិច​តួច​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​មាន​សៀវភៅ​តាំង​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ។ ​ជា​ទូទៅ ​គេ​ច្រើន​សម្អាង​ថា ​មក​ពី​ជីវភាព​ក្រីក្រ ​គ្មាន​ប្រាក់​ទិញ​សៀវភៅ ​និង​គ្មាន​ពេល​សម្រាប់​អាន។ ​ហេតុផល​នេះ​មិន​ខុស​ទេ ​ប៉ុន្តែ​ វា​ក៏​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ធ្វើ​ជា​អំណះ​អំណាង​នេះ​ដែរ។ ​ជីវភាព​ក្រីក្រ​ជារឿង​មួយ ​ប៉ុន្តែ ​ការ​ខ្វះ​ទម្លាប់​អាន​ជា​រឿង​មួយ​ទៀត។ ​នៅ​ពេល​ដែល​ពលរដ្ឋ​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​សៀវភៅ ​និង​មិន​នាំ​គ្នា​ស្វែង​យល់​ព័ត៌មាន ​តើ​គេ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស​មួយ​ឲ្យ​ជឿនលឿន​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច? ក្នុងន័យនេះ ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ជា​ចាំបាច់​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា។ ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​យ៉ាង​ដើម្បី​បណ្តុះ​ទម្លាប់​នៃ​ការ​អាន​និង​ការ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​សៀវភៅ។ ​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ជា​បឋម​គឺ ​សង្គម​ទាំង​មូល​ត្រូវ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ​នៅ​ពេល​ដែល​អ្នក​រៀន​សូត្រ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​ការ​ទទួល​ស្គាល់​ពីសង្គម​ស័ក្តិសម​នឹង​ការ​ខិតខំ​របស់​ពួកគេ​ ពេល​នោះ ​មនុស្ស​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឲ្យ​តម្លៃ​លើ​ការ​រៀនសូត្រ ​ក៏​ដូច​ជា​លើ​សៀវភៅ​ដែល​ជា​យាន​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​រក​ភាព​ជោគជ័យ​ក្នុង​ជីវិត។ បន្ទាប់​មក​ទៀត ​ឪពុក​ម្តាយ​ដែល​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​គ្រួសសារ​គួរ​តែ​បណ្តុះ​ទម្លាប់​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​ដល់​កូន​ចៅ​ដោយ​ឧស្សាហ៍​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​បណ្តាល័យ​ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ ​ឬ​ទៅ​បណ្ណាគារ​ដើម្បី​ទិញ​សៀវភៅ​ជាជាង​នាំ​ទៅ​ទិញ​វត្ថុ​ផ្សេងៗ​ដែល​មិន​បម្រើ​ឲ្យ​ការ​សិក្សា។ ​ឪពុក​ម្តាយ ​ឬ​សាច់​ញាតិ​គួរ​បង្កើត​ទម្លាប់​ផ្តល់​អំណោយ​ជា​សៀវភៅ​ឲ្យ​កុមារ​នៅ​ពេល​ពួកគេ​រៀន​ពូកែ​ឬ​នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ណាមួយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​គេ​ត្រូវ​ផ្តល់​រង្វាន់​លើក​ទឹកចិត្ត​។ ​ក្រៅពី​នោះ ​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​គួរ​ធ្វើ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​តាម​រយៈ​ការ​អាន​សៀវភៅ​ផងដែរ។ ​ប្រសិន​បើ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​ដែល​កាន់​សៀវភៅ​សោះ ​តើ​ឲ្យ​កូន​ចេះ​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នឹង​កើត? ម្យ៉ាងទៀត សាលារៀនគួរជំរុញវប្បធម៌អានសៀវភៅដល់កុមារ​ជា​ចាំ​បាច់​តាម​រយៈ​ការ​លើក​ទឹក​ចិត្តដល់សិស្សដែលអានសៀវភៅច្រើន។ មានវិធីច្រើនយ៉ាងដែលគេអាចធ្វើបានដូចជា​ការបញ្ចូលមុខវិជ្ជាអានសៀវភៅទៅក្នុងតារាងផ្តល់ពិន្ទុ ឬការ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​គ្នា​អានសៀវភៅនៅក្នុងថ្នាក់រៀនជាដើម។ វិធីទាំងនេះចាំបាច់ណាស់​ដើម្បីបណ្តុះ​វប្បធម៌​អានសៀវភៅដល់កូនខ្មែរតាំងពីតូចៗឲ្យហើយ។ សរុបមកវិញ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ ​គួរតែ​មាន​គំរោង​ចំណាយ​សម្រាប់​ទិញ​សៀវភៅ​សម្រាប់​ខ្លួន​ឯង​ឬ​សម្រាប់​កូនៗ​ជា​ចាំបាច់​ទៅ​តាម​លទ្ធភាព​របស់​ខ្លួន។ ​នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿនលឿន​ក្នុង​លោក ​គេ​ផ្តល់​អំណោយ​សៀវភៅ​ឬ​ប្រដាប់​ប្រដា​សិក្សា​ដល់​កុមារ​ដោយ​ចាត់​ទុក​ជា​អំណោយ​ដ៏​មាន​តម្លៃ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​កម្ពុជា​ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​គិត​ថា ការ​ទិញ​សៀវភៅ​ជា​កាដូ​(អំណោយ)​សម្រាប់​កុមារ​ឬ​មិត្តភក្តិ​ហាក់​ដូច​ជា​រឿង​គួរ​ឲ្យ​អៀន​ខ្លួន​ទៅ​វិញ។ ​ផ្នត់​គំនិត​បែប​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​បាន​កែប្រែ​ជា​ចាំ​បាច់។ ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ ​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​ដែល​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​ជឿន​លឿន​ប្រកប​ដោយ​និរន្តរភាព​ដោយ​ខ្វះ​ធនធាន​ខាង​បញ្ញា​បាន​ឡើយ។ ​ជាពិសេស​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ គឺជាយុគសម័យ​​នៃការអភិវឌ្ឍន៍​ដោយ​ផ្អែកលើចំណេះដឹង។ ​ដូច្នេះ ​សង្គម​កម្ពុជា​​មិន​អាច​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍជឿនលឿន​ដូច​គេ​ឯង​បាន​ទេ​ដរាប​ណា​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរនៅតែ​ខ្វះ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ៕ លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​ [កែប្រែ] វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។ ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។ ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។ ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។ ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។ ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។ ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។ ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។ សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕ ==''លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​''== វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។ ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។ ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។ ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។ ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។ ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។ ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។ ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។ សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕ =='''ខ្មែរ​៖ ​មោទនភាពនិង​ស្នេហា​​ជាតិ​តែ​បបូរ​មាត់!'''== -​ ទឹក​ចិត្ត​ស្នេហា​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ចំពោះ​ជាតិ​សាសន៍​ខ្លួន គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​ណាស់​សម្រាប់​ប្រជាជាតិ​ទាំង​អស់ ទូទាំង​សកល​លោក​។ ខ្មែរ​ក៏​ដូច​គ្នា​។ ប្រជាជន​ខ្មែរ ជា​ពិសេសក្នុង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន មាន​មោទនភាព​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែល​បាន​កើត​មក​ជា​កូន​ខ្មែរ​។ ​មាន​មោទនភាព ព្រោះ​ខ្មែរ​ជា​ពូជ​​អ្នក​សាង​អង្គរ និង​ជា​ជាតិ​សាសន៍​ដែល​ធ្លាប់​មាន​អារ្យធម៌​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​មួយ​នៅ​អាស៊ី​។ ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ និយម​និយាយ​ពី​ភាព​រុង​រឿង​នៃ​សម័យ​អង្គរ ប្រាប់​ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​។ ប៉ុន្តែ​គេ​ភ្លេច​លើក​ឡើង​ពី​សង្គ្រាម​បង្ហូរ​ឈាម​រវាង​ខ្មែរ​នឹង​ខ្មែរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អង្គរ​រួម​តូច​ដូច​សព្វ​ថ្ងៃ​។ ប្រាសាទព្រះ​វិហារ ដែល​ជា​មោទនភាព​ជាតិ និង​ដែល​ប្រទេស​ដទៃ​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​បាន ត្រូវ​បាន​លើក​ឡើង​ជា​ប្រចាំ​។ ប៉ុន្តែ​​មាន​កូន​ខ្មែរ​តិច​តួច​ណាស់​ដែល​អាច​រៀបរាប់​ពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ និង​ភាព​វិសេស​វិសាល​​នៃ​ប្រាសាទ​ដ៏​ស្កឹមស្កៃ​នេះបាន។ ប្រាក់​រៀល រូបិយវត្ថុ​ជាតិ គឺ​មោទនភាព​ជាតិ​ដែរ​! ប៉ុន្តែ​នៅ​កម្ពុជា ប្រជាជន​ខ្មែរដែល​ស្នេហា​ជាតិ ​បែរ​ជា​និយម​ចាយ​រូបិយប័ណ្ណ​បរទេស​​។ និយាយ​ពី​ទំនៀម​ទម្លាប់​វប្បធម៌​និង​សិល្បៈ​វិញ អ្វី​ៗ​​ទាំង​អស់​​ដែល​ល្អ​ គឺ​​ជា​របស់​ខ្មែរ​ផ្ដាច់​មុខ​​។ សិល្បៈ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ណា ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ឬ​ស្រដៀងនឹង​ខ្មែរ គឺ​សុទ្ធ​សឹង​តែ​ជា​ការ​លួច​ចម្លង​ពី​ខ្មែរ​ទាំង​អស់​។ នេះ​គឺ​ជា​​ជំងឺ​ ដែល​កើត​ឡើង​នៅ​ពេល​ដែល​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចោទ​សួរ ឬ​ស្វែង​យល់​ឲ្យ​បាន​ជ្រៅ​ពី​ឫស​គល់​នៃ​ជាតិសាសន៍​របស់​ខ្លួន​ឯង​។ ​តើ​ខ្មែរ​មាន​ដើម​កំណើត​ពី​ណា? តើ​ខ្មែរ​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ណា​? តើ​ប្រទេស​ដទៃ​ពិត​ជា​លួច​ចម្លង​សិល្បៈ វប្បធម៌​ខ្មែរ ឬ​ថាពួក​គេ​ទាំង​នោះ ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ផ្សេង​ដូច​ខ្មែរ​ដែរ​? ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ ​ស្រឡាញ់​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ជាតិ​ខ្ពស់​។ គេ​បាន​និពន្ធ​បទ​ចម្រៀង និង​សរសេរ​ពាក្យពេចន៍​​ឃោសនា​ស្រាបៀរ​ជា​ច្រើន ដើម្បី​ផ្សារ​ភ្ជាប់​នឹង​ឧត្តម​គតិ​​​នេះ​។ ប៉ុន្តែក្រៅ​ពី​សម្ដី​អស់​​ទាំង​នេះ មនុស្ស​​​ខ្មែរ​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បាន​សម្ដែង​កាយ​វិការ​ណាមួយ ដើម្បី​​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​អំពី​ទឹក​ចិត្ត​​នៃមនោសញ្ចេតនា​ស្នេហា​ជាតិ​​របស់​ខ្លួន​​ឡើយ​​។ គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែ​ភាសានិងអក្សរខ្មែរ ហាក់ដូចជាត្រូវពលរដ្ឋខ្មែរមើលរំលង ទៅហើយ។ យុវជន​មួយ​ចំនួន មិនសូវ​ប្រើប្រាស់និងឲ្យតម្លៃអក្សរ​និងភាសាខ្មែរនោះទេ។ ពួកគេ​និយមចូលចិត្តយក​អក្សរនិងភាសាបរទេសមក ប្រើប្រាស់ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ទៅវិញ​។ នេះគឺជាគ្រោះថ្នាក់មួយដ៏ធំធេង ដែលអាចសម្លាប់អត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរបាន។ គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ មិន​ត្រូវ​បាន​គាំទ្រ និង​លើក​តម្កើង​ដូច​សិល្បៈ​បរទេស​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឡើយ​។ សិល្បករ​ខ្មែរ​ដែល​ស្រឡាញ់​និង​ត្រដរ​ថែ​រក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រស់​ក្នុង​ជីវភាព​យ៉ាង​លំបាក​។ គេ​ថា គេ​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ស្រឡាញ់​ខ្មែរ និង​ចង់​ឃើញ​ខ្មែរ​មាន​សន្តិភាព​។ ប៉ុន្តែ​​ខ្មែរ​នៅ​តែ​បន្ត​ឈ្លោះ​គ្នា​ដណ្ដើម​អំណាច ជា​ជាង​ចាប់​ដៃ​គ្នា​ធ្វើ​ការ​ដើម្បី​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិ​។ ទាំង​នេះ​ជា​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ស្នេហា​និង​មោទនភាព​ជាតិ​។ ជា​ការ​ពិត វា​ជា​មោទនភាព​ជាតិ ជា​ស្នេហា​ជាតិ ដែល​មាន​ត្រឹម​តែ​បបូរ​មាត់ ខ្វះ​ការ​អនុវត្ត​ជាក់​ស្ដែង! វា​ជាស្នេហា​និង​​មោទនភាព​ក្លែង​ក្លាយ ដែល​មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​ជួយ​ឲ្យ​ជាតិ​រីក​ចម្រើន​ទេ វា​ថែម​ទាំង​អាច​បំផ្លាញ​​ជាតិ​ឲ្យ​វិនាស​ហិនហោច​ថែម​ទៀត​ផង​។ ​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ក៏​ដូច​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ដែរ ប្រទេស​មួយ​អាច​រីក​ចម្រើន​និង​អភិវឌ្ឍ​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ​បាន លុះ​ត្រា​តែ​មាន​ការ​រួម​ចំណែក​ចូល​រួម​ពី​សំណាក់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ទូទៅ​។ វា​ពុំ​មែន​កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​បង្ខិត​បង្ខំ​ណាមួយ​ទេ ប៉ុន្តែ​វា​ផុស​ចេញ​ពី​ទឹក​ចិត្ត​ស្រឡាញ់ និង​ចង់​រួម​ចំណែក​ក្នុង​ការ​ថែ​រក្សា​និង​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ស្នេហា​ជាតិ មោទនភាព​ជាតិ មិន​មែន​ស្ថិត​នៅ​លើ​បបូរ​មាត់​នោះ​ទេ​។ វា​គឺ​ជាការ​រួម​ចំណែក​របស់​ពលរដ្ឋ​ម្នាក់​ៗ ដែល​ផ្ដល់​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​សង្គម​ជាតិ តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅ​បាន​៕ =='''យុវជន​គួរ​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​ក្លាយ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ!'''== -ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ជាតិ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣ សន្ទុះ​យុវជន​ដែល​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​ចំនួន​កើន​ឡើង​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​។ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​សំខាន់​និង​ចាំ​បាច់ ក្នុង​ការ​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ប៉ុន្តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ នៅ​ក្នុង​ការ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ អ្នក​ជំនាញ​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្វើ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ​ឲ្យ​សោះ! ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​កម្ពុជាប្រមាណ​១៥​លាន​នាក់ មានជិត​​៧០​ភាគ​រយ​ដែល​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ​។ ​ដោយ​ឡែក នៅ​ក្នុង​ការ​បោះ​ឆ្នោតជាតិ​​​អាណត្តិ​ទី​៥ យុវជន​ដែល​មាន​អាយុ​ពី​១៨​ឆ្នាំ​ដល់​៣០​ឆ្នាំ មាន​ចំនួន​ជាង​៥២​ភាគ​រយ​នៃ​ចំនួន​អ្នក​ចុះ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​ទាំង​អស់​​ប្រមាណ​៩លាន​៦​សែន​នាក់​។ ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​តំណាង​រាស្ត្រចុង​ក្រោយ​​រហូត​មក​​ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​ខ្មែរ​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​លក្ខណៈ​សកម្ម​ជាង​ពេល​ណា​ៗ​ទាំង​អស់​។ យុវជន​ចាប់​ផ្ដើម​ស្គាល់​តម្លៃ​នៃ​សន្លឹក​ឆ្នោត​របស់​ខ្លួន​។ ពួក​គេ​ចូល​រួម​បោះ​ឆ្នោត ចុះ​ផ្លូវ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​តវ៉ា តាម​ដាន​និង​នាំ​គ្នា​ជជែក​ពី​បញ្ហា​នយោបាយ​តាម​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​។ និន្នាការ​នៃ​ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ ទំនង​ជា​បន្ត​កើន​ឡើង​ទៀត ដោយ​សារ​តែ​ការ​យល់​ដឹង​ពី​សិទ្ធិ ក៏​ដូច​ជា​​ស្ថានភាព​អំណោយផល​នៃ​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គម Facebook​។ ដោយ​សារ​តែ​យុវជន​ជា​បុគ្គល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង​ទាំង​ផ្នែក​ចំណេះដឹង ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​សកម្មភាព​សង្គម​និង​នយោបាយ ពួក​គេ​បានក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ផ្ទាំង​ស៊ីប ជា​គោលដៅរបស់​អ្នក​នយោបាយ ក្នុង​ការ​ស្វែង​រក​សំឡេង​គាំទ្រ​​​។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ អ្នក​ជំនាញ​មួយ​ចំនួន​បានផ្ដល់​យោបល់​ឲ្យ​យុវជន​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​​​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយឲ្យ​សោះ​។ សម្រាប់​អ្នក​ជំនាញ យុវជន​គួរ​តែ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ដោយ ឃ្លាំ​មើល​ការ​អនុវត្ត​នយោបាយ​ក្រោយ​ការ​បោះ​ឆ្នោត ថា​ការ​សន្យា​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ​ទាំង​នោះ ត្រូវ​បាន​បំពេញ​ក្នុង​កម្រិត​ណា? ហើយ​ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​នយោបាយ​មិន​បាន​បំពេញ​តាម​អ្វី​ដែល​បាន​​សន្យា​ទេ នោះ​យុវជន​អាច​ពិចារណា​ឡើង​វិញ​នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​លើក​ក្រោយ​ទៀត​។ យុវជន​គួរតែ​ជជែក​ដេញ​ដោល​គ្នា​អំពី​គោលនយោបាយ​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ជាតិ​សំខាន់​ៗ ដើម្បី​អាច​សម្រេច​ចិត្ត​បាន​ថា តើ​ត្រូវ​ជ្រើស​រើស​គណបក្ស​មួយ​ណា​ឲ្យ​ឡើង​កាន់​អំណាច​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​របស់​យុវជន ដើម្បី​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ គឺ​ជា​រឿង​សំខាន់​បំផុត​។ យុវជន គួរ​ពិចារណា​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស ជា​ជាង​​ជឿ​ជាក់​យ៉ាង​ផ្កាប់​មុខ​ទៅ​លើ​គណបក្ស​ណា​មួយ​​។ ការ​ជឿជាក់​ផ្កាប់​មុខ​ដោយ​ឥត​ពិចារណា​ចំពោះ​គណបក្ស​ណាមួយ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​នយោបាយ ដែល​ងាយ​ស្រួលអនុញ្ញាត​ឲ្យ​គណបក្ស​នោះ ​បង្វិល ពង្វក់ និង​បញ្ជា​តាម​អំពើ​ចិត្ត​។ វា​ជា​រឿង​ល្អ ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​ដែល​យុវជន​ជឿជាក់​នោះ គិតគូរ​ពី​ផល​ប្រយោជន៍​ប្រទេស​ជាតិ ហើយ​ពង្វក់​ឲ្យ​យុវជន​ងប់ងល់​ក្នុង​ការងារ​បម្រើ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ប្រសិន​បើ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ជឿ​លើ​ប្រជាភិថុតិ​របស់​អ្នក​នយោបាយ​ទុច្ចរិត នោះវិបត្តិ​សង្គម​អាច​នឹង​កើត​មាន​ឡើង​​ក៏​ថា​បាន​។ ព្រោះ​សូម​កុំ​ភ្លេច​ថា យុវជន ជា​ជំពូក​មនុស្ស​ដែល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​គ្រប់​ការងារ​ទាំង​អស់​ដែល​ពួក​គេ​សម្រេច​ចិត្ត​ចូល​ប្រឡូក​។ កម្លាំង​និង​ថាមពល​របស់​យុវជន ដែល​បម្រើ​បក្ស​នយោបាយ​ទុច្ចរិត មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​បាន​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​ទេ វា​ថែម​ទាំង​រុញ​ឲ្យ​ប្រទេស​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភាព​វឹកវរ​ទៀត​ផង​។ សរុប​មក​វិញ យុវជន​ត្រូវ​ពិនិត្យ​ពិចារណា​ឲ្យ​បាន​ម៉ត់ចត់ មុន​ពេល​សម្រេច​ចិត្ត​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​គួរ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស​នោះផ្ទាល់ ចៀសវាង​សម្រេច​ចិត្ត​ផ្អែក​តាម​អារម្មណ៍ ឬ​ការ​ជឿជាក់​ទៅ​លើ​ការ​ឃោសនា​ប្រជាភិថុតិ​​។ យុវជន​គឺ​ជា​សសរ​ទ្រូង​នៃ​ប្រទេស​ជាតិ ជា​ទំពាំង​ស្នង​ឫស្សី និង​ជា​កម្លាំង​ចលករ​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ចូល​រួម​សម្រេច​ជោគ​វាសនា​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ត្រឹម​ត្រូវ នឹង​នាំ​ឲ្យ​ជាតិ​រុងរឿង​។ ខណៈ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខុស​របស់​យុវជន អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ជាតិ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុងគ្រោះ​មហន្តរាយ​។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ យុវជន​ខ្លួន​ឯង​ត្រូវ​ព្យាយាម​ពង្រឹង​និង​ពង្រីក​សមត្ថភាព​របស់​ខ្លួន​បន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​រួម​ចំណែក​កសាង​ជាតិ​​ឲ្យ​មានលូត​លាស់​ទៅ​មុខ​ប្រកប​ដោយ​វឌ្ឍនភាព​៕ ='''បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩'''= នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​ធំមួយ ដែល​នឹង​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​និង​អឺរ៉ុប នោះ គឺ​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជន ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះ បារាំង​​ស្ថិត​ក្រោមការដឹកនាំ​របស់ ​ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​គ្រងរាជ្យ ហើយ​កាន់អំណាច តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយម​បារាំង​ពេលនោះ មាន​សភា ដែល​ចែកចេញ​ជា​ ៣ផ្នែក គឺ​សភា​តំណាង​បុព្វជិត​កាតូលិក (le clergé) សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និង​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​សាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែល​នេះ​ជា​ការ​​ឆ្លុះបញ្ចាំង​អំពី​ការ​បែងចែក​វណ្ណៈ​ នៅ​ក្នុង​សង្គម​បារាំង នា​សម័យកាល​នោះ។ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​យ៉ាង​​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចាយវាយ​​ខ្ជះខ្ជាយ​របស់​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ផង បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ថវិកា​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​រៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ផ្នែក​សារពើពន្ធ ដោយ​ដំឡើង​​ពន្ធ និង​បង្កើត​ពន្ធ​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​បង្កើន​ចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ​ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​​សភា​ទាំង៣ ដើម្បី​អនុម័ត​គម្រោង​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ។ កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣ ដែល​គេ​ហៅ​ថា “Les états-généraux” បាន​បើក​ធ្វើ​ នៅ​ថ្ងៃទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង​ Versailles ជាយក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​​បើក​កិច្ចប្រជុំ បញ្ហា​ដ៏​​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​បាន​កើតឡើង រវាង​សភា​ទាំង៣។ សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត​ជាមុន មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ប្រជុំ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ស្នើឡើង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។ តាម​ទម្លាប់ គិត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នោះ ​សភា​នីមួយៗ​​ត្រូវ​ធ្វើការ​បោះឆ្នោត​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ជាមុន ទើប​ធ្វើ​ការ​អនុម័ត នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​​នៃ​សភា​ទាំង៣​នេះ សភា​នីមួយៗ​មាន​​មួយសំឡេង​ស្មើៗ​គ្នា ដែល​មានន័យថា សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា ដែល​តំណាង​ប្រជាជន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩៨% នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស អាច​​នឹង​ក្លាយ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច ប្រសិន​បើ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត​រួបរួមគ្នា។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា របៀប​បោះឆ្នោត​បែបនេះ​មិនឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ឆន្ទៈ​រាស្រ្ត​ទូទៅ សមាជិក​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​​ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត ពី​ការ​បោះឆ្នោត​តាម​សភា ទៅ​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​​​ដោយ​រាប់​តាម​ចំនួន​សមាជិក​វិញ ពោលគឺ សមាជិក​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​មួយសំឡេង​ស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់។ ភាពចម្រូងចម្រាស​ជុំវិញ​នីតិវិធី​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ជាងមួយខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភា​តំណាង​ប្រជាជន (tiers état) ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​សមាជិក​មួយចំនួន​នៃ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​ជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែល​ជា​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទាំង​ប្រទេស។ ព្រះមហាក្សត្រ​ល្វីស​ទី១៦ បាន​ព្យាយាម​រារាំង​មិន​ឲ្យ​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដោយ​បាន​បិទ​សាលប្រជុំ​នៅ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិក​រដ្ឋសភា​បាន​ទៅ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ​ទីលាន​វាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្រ​បិទ​ទីលាន​វាយកូនបាល់ រដ្ឋសភា​ក៏​នាំគ្នា​ទៅ​ប្រជុំ នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រ​ក៏​បាន​ប្រមូលកម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បំបែក​កិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្តូរ​ព្រះទ័យ​ឈប់ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វិញ ក្រោយ​ពី​​​ឃើញ​មាន​សមាជិក​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក​កាន់តែ​ច្រើន​ ចូលរួម​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ។ នៅទី​បំផុត ដោយ​មិន​អាច​រារាំងកិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​បាន ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​ចូល​រួម​ប្រជុំ​ក្នុង​​រដ្ឋសភា​ថ្មី ដើម្បី​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី។ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កក្កដា រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ទៅជា​​​សភា​ធម្មនុញ្ញ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ជជែក​អំពី​ការ​បង្កើត​របបនយោបាយ​ថ្មីមួយ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រ​នៃ​របបរាជានិយម​បារាំង ដែល​ត្រូវ​ចលនា​បដិវត្តន៍ប្រជាជន​​ផ្តួលរំលំ និង​កាត់ក្បាល​ជាសាធារណៈ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សភាធម្មនុញ្ញ​កំពុង​តែ​ប្រជុំ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី មានហេតុការណ៍​មួយចំនួន​បាន​កើតឡើង ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប រហូត​បង្កើត​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ចល័ត​ចូល​មក​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តា​ជន​មាន​ការ​សង្ស័យ​ខ្លាច​ព្រះអង្គ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្រ្កាប​ចលនាប្រឆាំង​នៅ​រដ្ឋសភា។ ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កក្កដា ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​ដក​តំណែង​រដ្ឋមន្រ្តី​មួយចំនួន ដែល​ព្រះអង្គ​យល់​ថា មាន​គំនិត​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោម​រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ត្រូវ​ដកតំណែង​នោះ មាន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ប្រជាជន​បារាំង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ បណ្តាជន​នៅ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍​ ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​នាំគ្នា​វាយលុក​ទៅលើ​គុកមួយ ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស គឺ​គុកឈ្មោះ Bastille ដែល​ក្រុម​បដិវត្តន៍​ចាត់ទុកថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវ​បាន​ចលនាបដិវត្តន៍​វាយដណ្តើម​យកបាន ហើយ​ថ្ងៃ​ទី១៤ កក្កដា ត្រូវ​បាន​​បារាំង​ចាត់ទុក​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យ​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​សុខចិត្ត​ដកកម្លាំង​ទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ ហើយ​​តែងតាំង​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ឲ្យ​មក​កាន់តំណែង​វិញ។ នៅថ្ងៃ​ទី២៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញ​បារាំង​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស និង​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​ ដែល​មាន​ចែង​ជាអាទិ៍ អំពី​ការ​​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​ការ​លុបចោល​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ​​ពី​សម័យបុរាណ។ របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយ​បង្វែរ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋសភា ដែល​ជា​សភា​តែមួយ ​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​​លែង​មាន​ការ​បែងចែកទៅតាម​វណ្ណៈ​ដូចពីមុន។ អ្នកខ្លះ​គិតថា​ នេះ​គឺ​ជា​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​បដិវត្តន៍​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ របបរាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ​ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អស្ថិរភាព​​ឥតឈប់ឈរ។ ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជនបារាំង​ក៏​បាន​កើតឡើង​សាជាថ្មី​។ ចលនាបដិវត្តន៍​នេះ​​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ឈាន​ទៅ​​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង។ ​របបសាធារណរដ្ឋបារាំង​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​​​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ដែល​ជា​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ៕ ='''តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច'''= ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽ តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽ ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។ ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។ ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ? ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។ ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។ គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។ ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។ ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។ វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។ មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។ នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។ ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។ សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។ សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។ ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។ នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។ បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។ ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕ ='''ភាពរុងរឿងសម័យអង្គរ'''= នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ ផែនទី​នៃ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១០ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ប្រសិន​បើ​លោកអ្នក​ចង់ស្វែងយល់​បន្ថែម សូម​អាន​សៀវភៅ​ "Histoire du Cambodge" របស់​លោក Adhémar Leclère (ជាភាសាបារាំង) ឬ​សៀវភៅ "A History of Cambodia" របស់​លោក David Chandler (ជាភាសាអង់គ្លេស)។ =='''ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា'''== ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។ ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។ ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។ ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។ ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។ នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕ ='''បារាំងក្រោមការគ្រប់គ្រង អធិរាជ ណាប៉ូលីអុង'''= ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte) បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ ដោយ​ពីដំបូង​​​​ណាប៉ូឡេអុង កាន់តំណែង​ជា​​​​កុងស៊ុល ដែលមាន​ឋានៈ​​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​​នៃ​របប​សាធារណរដ្ឋ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៤ ពោលគឺ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​បោះបង់​ចោល​របបសាធារណរដ្ឋ ហើយ​​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូច​កាល​ពី​មុនវិញ តាមរយៈ​ការបង្កើត​ចក្រភព​បារាំង ដែល​មាន​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង ឆ្នាំ​១៧៨៩ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​បារាំង​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង បារាំង​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ហើយ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ និង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​បារាំង​ជា​ទូទៅ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​ចក្រភព​បារាំង និង​ការ​តែងតាំង​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប ពី​សំណាក់​សភាបារាំង។ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​ការ​ចាក់ប្រេងតាំង​ជា​អធិរាជ ពី​សំណាក់​សម្តេច​ប៉ាប ទៅតាម​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​មហាក្សត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ចាត់ទុក​​ជា​ស្តេច​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស​វិញ ស្តេច​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅតែ​ចាត់ទុក​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម ហើយ​សង្រ្គាម ​រវាង​បារាំង និង​​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង តាំងពី​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​​ទម្លាក់​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមរយៈ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​​នយោបាយ​ការទូត​ដ៏ឆ្លាតវៃ ណាប៉ូឡេអុងបាន​ដឹកនាំប្រទេស​បារាំង​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៥ ចក្រភព​រុស្ស៊ី និង​ចក្រភព​អូទ្រីស ដែល​មាន​ការ​ជួយ​គាំទ្រ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស បាន​រួមគ្នា​បង្កើត​​សម្ព័ន្ធភាព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង។ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​នាំទ័ព ឆ្លងកាត់​តាម​អាល្លឺម៉ង់ សំដៅ​​វាយលុក​ទៅលើ​ចក្រភព​អូទ្រីស។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៥ នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ Austerlitz កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង បាន​វាយបំបាក់​កងទ័ព​របស់​អូទ្រីស និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​តមក​ទៀត ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​បន្ត​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​វាយ​កាន់កាប់​ប្រទេស​​​ម្តងមួយៗ​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨១២ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី អាល្លឺម៉ង់ ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ ពោលគឺ ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ ចំណែក​ឯ​ចក្រភព​អូទ្រីស និង​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​វិញ ដែល​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​ជាច្រើន​លើក​ បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្ធិភាព​ជាមួយ​បារាំង។ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​នាំចក្រភព​​បារាំង​ទៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ដ៏រុងរឿងមួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ត្រួតត្រា​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល! ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ។​ ណាប៉ូឡេអុង​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​វាតទី​​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ធំជាង​នេះ​ថែមទៀត។ មហិច្ឆតា​ដែល​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​បារាំង។ ►សូមអាន៖ សករាជ​ខ្មៅងងឹត​នៅ​បារាំង​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅខែមិថុនា​ ឆ្នាំ​១៨១២ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចក្រភព​បារាំង​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អឺរ៉ុប​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ហើយ​នោះ ណាប៉ូឡេអុង​​​នៅតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​បន្ថែម​ទៀត ហើយ​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយបារាំង​រួចហើយ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៨១២ បីខែ​ក្រោយ​ពីណាប៉ូឡេអុង​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី កងទ័ព​បារាំង​បាន​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ទម្លាប់​ដែល​គេ​ធ្លាប់​អនុវត្ត​​​ជាទូទៅ ស្តេច​ត្សារ៍​របស់​រុស្ស៊ី​បាន​បដិសេធ​មិនព្រម​ចុះចាញ់។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​រុស្ស៊ី​​​បាន​ប្រើ​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយដកថយ ដោយ​ដុតបំផ្លាញ​ស្បៀង និង​​ផ្ទះសម្បែង ទុក​ឲ្យ​ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​​នៃ​រដូវ​រងារ​រុស្ស៊ី ដោយ​គ្មាន​ទីជម្រក។ ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់ ការខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាក់កម្លាំង ហើយ​ការរត់ចោលជួរ​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីបំផុត ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​​​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដកថយ ទាហាន​​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​តែ​ចុះខ្សោយ​ស្រាប់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាយឆ្មក់​ពី​សំណាក់​ទាហាន​រុស្ស៊ី នៅ​ស្ទើរតែ​ជាប់តាម​ផ្លូវ​​ចេញ​ពី​​រុស្ស៊ី។ ការឈ្លានពាន​ទៅលើ​រុស្ស៊ី គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ធំមួយ សម្រាប់​ណាប៉ូឡេអុង។ កងទ័ព​បារាំង ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ទ័ព​ដ៏ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​រអា​ពេញ​អឺរ៉ុប ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺន​នាក់ ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​បញ្ជូន​ទៅ​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី នៅសល់តែ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​វិលត្រឡប់​មកវិញ។ ក្រៅពីនោះ ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក​នៅ​រុស្ស៊ី ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​បាន​រត់ចោលជួរ។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ទាហានបារាំង​កំពុង​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ប្រទេស​ដែល​ធ្លាប់តែ​​ជា​ប្រទេស​រណប ឬ​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់​បារាំង​ក៏បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨១៤ អង់គ្លេស រុស្ស៊ី អូទ្រីស ស៊ុយអែដ និង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏បាន​រួមដៃគ្នា​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយ​​​​លើកទ័ព​ចូល​មក​ឈ្លានពាន​បារាំង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ពួកគេ​បាន​វាយបំបាក់​ទាហានរបស់​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូលដល់​ក្រុង​ប៉ារីស នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨១៤។ បារាំង​សុំចុះចាញ់ ហើយ​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះ​មួយ​នៅ​ក្បែរ​អ៊ីតាលី (កោះ Elbe)។ ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅ​និរទេស​បាន​ប្រហែល​ជិត​មួយឆ្នាំ ណាប៉ូឡេអុង​នៅ​មិនសុខ​ក៏​​​វិលត្រឡប់​មក​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​​ឡើងគ្រងរាជ្យ​​ជាលើកទីពីរ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​១៨១៥។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការវិលត្រឡប់​មក​គ្រងរាជ្យ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ ប្រទេស​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​យោធា​សាជាថ្មី ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​ម្តងទៀត។ សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ ឈ្មោះ Les Invalides ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៨១៥ ​ នៅ​ Waterloo (ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក) កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​ទទួល​​បរាជ័យ ហើយ​​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដាក់រាជ្យ​ជាលើក​ទីពីរ និង​ជា​លើក​ចុងក្រោយ។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​អង់គ្លេស​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅលើ​កោះ Saint Hélène ដែល​ជា​កូនកោះ​តូចមួយ ស្ថិតនៅ​ដាច់ស្រយាល​ កណ្តាល​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។ ណាប៉ូឡេអុង​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៨២១ ក្នុងវ័យ ៥២ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ​មួយ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស ឈ្មោះ​ថា “Les Invalides”។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចារឈ្មោះ​ទុក​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​មួយរូប ប្រកប​ដោយ​ភាព​វាងវៃ​ខាង​ផ្នែក​យុទ្ធសាស្រ្ត​សង្រ្គាម។ ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​បាន​នាំ​ប្រទេស​បារាំង​ទៅរក​ភាព​រុងរឿង និង​មាន​ទឹកដី​ធំធេង​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ជាប់ឈ្មោះ​ផងដែរ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​​ប្រកប​ដោយ​មហិច្ឆតា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ ដែល​បង្ក​​ជា​សង្រ្គាម​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពាសពេញ​តំបន់​អឺរ៉ុប៕ ='''ការប្រកួតប្រជែងមហាអំណាចអឺរុបដើម្បីគ្រប់គ្រងដែនដីអាណានិគម'''= ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប បាន​ប្រជែង​គ្នា ក្នុងការ​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប​ដំបូង​គេ គឺ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មាន​ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ព័រទុយហ្កាល់ និង​អេស្ប៉ាញ​បាន​ចាប់ផ្តើមពង្រីក​​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ក្រោយ​ពេលដែល ​គ្រូស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​រកឃើញ​ទ្វីបនេះ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ដោយ​គេឃើញ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​អាមេរិក​កណ្តាល និង​អាមេរិក​ឡាទីន ចាប់តាំង​ពី​ម៉ិចស៊ិក រហូត​ទៅដល់​អាហ្សង់ទីន សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ ចំណែក​ប្រេស៊ីលវិញ ដែល​មាន​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន គឺ​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​ព័រទុយហ្កាល់។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណានិគម​របស់​ព័រទុយហ្កាល់​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ ដូចជា ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម ក៏​បាន​លេចមុខ​​​ឡើង​ដែរ ហើយ​​នៅទីចុងបញ្ចប់ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​ដ៏ធំ​ពីរ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដែល​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៧៥៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​៧ឆ្នាំ”។ នៅទីបំផុត បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ហើយ​អង់គ្លេស​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក ចក្រភព​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល ហើយ​ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឯករាជ្យ ក៏​អង់គ្លេស​នៅ​បន្ត​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​​​មួយចំណែក​ធំ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ដែរ ជាពិសេស គឺ​ដែនដី​ដ៏ធំធេង​របស់​កាណាដា។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​អាហ្វ្រិក អង់គ្លេស​បានកាន់កាប់​ទឹកដី​​ស្ទើរតែ​​ពាក់កណ្តាល​​ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ចាប់តាំង​ពី​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ព្រមទាំង​ឆ្លងចូល​ទៅដល់​​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ស៊ីរី។ នៅ​អាស៊ី អង់គ្លេស​កាន់កាប់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា (ដែលមាន​ដែនដី​គ្រប់ដណ្តប់​ទៅលើ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​បង់ក្លាដែស​បច្ចុប្បន្ន) ភូមា ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហុងកុង អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់។ គិត​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ អង់គ្លេស គឺ​ជា​អាណាចក្រ ដែល​មាន​ប្រជា​ជន​សរុប ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤៦០លាននាក់ (២០% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក​នៅ​ពេលនោះ)​ និង​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​​រហូតដល់​ទៅជាង ៣៣លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា (ប្រមាណ ២៥% នៃ​ដែនដីគោក​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក) លាត​សន្ធឹង​ពី​ចុង​ម្ខាង រហូត​ទៅដល់​ចុងម្ខាង​ទៀត​នៃ​ភពផែនដី។ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​មិនដែល​អស្តង្គត។ និយាយ​ពី​បារាំង​វិញ។ បើទោះបីជា​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង​​ដែរ។ បារាំង​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក។ នៅ​អាហ្វ្រិក​វិញ អង់គ្លេស​កាន់កាប់​មួយ​ផ្នែក​​​នៅ​​ខាងត្បូង និង​ខាងលិច ចំណែក​ឯ​បារាំង​វិញ កាន់កាប់​​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត និង​ប្រទេស​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ពោលគឺ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក ដែល​នៅ​បន្ត​និយាយ​ភាសា​បារាំង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា លីបង់ និង​ស៊ីរី​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ីវិញ ក្រោយ​ពី​​ចាញ់​អង់គ្លេស​នៅ​ឥណ្ឌា បារាំង​នៅ​សល់​ដែនដី​អាណានិគម​តែ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍យោធា នៅ​ឥណ្ឌូចិន ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៥៨ ក្រោមលេសថា ដើម្បី​មក​ការពារ​បេសកជន​កាតូលិក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ នគរខ្មែរ​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​​ប្រទេស​ជិតខាង​ រួមមាន​នគរសៀម និង​នគរ​អាណ្ណាម បាន​នាំគ្នា​ឡោមព័ទ្ធ ច្បិចយក​ទឹកដី​ខ្មែរ​​បន្តិចម្តងៗ ទាំង​នៅ​ខាង​លិច និង​ខាងកើត។ នៅ​ខាងលិច ខេត្ត​មួយចំនួន រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង​ស៊ីសុផុន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សៀម។ ចំណែក​នៅ​ខាង​កើត​ឯណោះវិញ ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ឬ​កម្ពុជាក្រោម ត្រូវ​នគរអាណ្ណាម​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ប្រទេស​ជិតខាងបែបនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម។ ផែនទី​បង្ហាញ​អំពី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៨៩៨ ►សូមអាន៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់ ដោយ​យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់​បារាំង បន្ទាប់​មកទៀត បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​​​កម្ពុជា នៅឆ្នាំ​១៨៦៣ និង​លើ​វៀតណាម (អាណ្ណាម និង​តុងកឹង) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ រួចហើយ​យកដែនដី​​អាណានិគម​អស់ទាំងនេះ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន។ ក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេសឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​​ដណ្តើម​យក​ពី​សៀម មក​ដាក់​ជា​ដែនដី​អាណានិគម ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន វៀតណាម និង​កម្ពុជាផងដែរ។ នៅឆ្នាំ​ដដែល​នោះ បារាំងក៏​បាន​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ចេញ​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ចាក់​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​មក​កាន់កាប់ ដើម្បី​ប្រជែងជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​កាន់កាប់​កោះហុងកុង និង​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​ម៉ាកាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​គ្នា​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ ដើម្បី​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​គ្នា ទាក់ទង​នឹង​នគរ​សៀម។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ចុះ​ឆ្នាំ​១៨៩៦ ​បារាំង​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស​ថា​នឹង​ទុក​ឲ្យ​នគរ​សៀម​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​​តំបន់​ទ្រនាប់ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស (​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី)​ និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង (សហភាព​ឥណ្ឌូចិន)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេលនោះ នគរសៀម​​បាន​រួចផុត​ពី​អាណានិគម​របស់បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ►សូមអាន៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​​បារាំង-​អង់គ្លេស ឆ្នាំ​១៨៩៦​នេះ អង់គ្លេស​​បាន​កាត់យក​ខេត្ត​មួយចំនួន នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​នគរ​សៀម ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ភូមាវិញ ហើយ​ខេត្ត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នគរសៀម ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែនដី​ម៉ាឡេស៊ី​ផងដែរ។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​នគរ​សៀម​វិញ ខេត្ត​មួយ​ចំនួន ដែល​សៀម​បាន​ដណ្តើម​យក​ពី​ខ្មែរ​ កាល​ពីមុន ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​​ឲ្យ​ខ្មែរ​វិញ គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤ និងខេត្ត​បាត់ដំបង និង​សៀមរាប នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧៕ ='''ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២'''= គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ ='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''= អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ រូបគំនួរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យរបស់អាមេរិក'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ =='''សិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់ជនជាតិអាមេរិកស្បែកខ្មៅនៅពុំទាន់រីកចំរើននៅឡើយ'''== កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​ប្រារព្ធ​ពិធី​រំលឹក​ខួប​ ៥០ ឆ្នាំ​ ក្រោយ​ការ​បាញ់​ប្រហារ​សម្លាប់​លោក​ Martin Luther King។ ​គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ជា​និមិត្ត​រូបការពារ​សិទ្ធិ​ជូន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ នា​ឱកាស​នោះ​ ​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​អាមេរិក​ AP និង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​មតិ​ជាតិ​ (National Opinion Research Center) ប្រចាំ​សាកល​វិទ្យាល័យ Chicago បាន​ចេញ​ផ្សាយ​លទ្ធផល​នៃ​​ការ​ស្ទង់​មតិ​មួយ​។ ​គោល​បំណង គឺ​​ចង់​ដឹង​មតិ​យោបល់​​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​គ្នា​ក្នុង​សង្គម​រវាង​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា​ពុំ​ទាន់​មាន​អ្វី​រីកចំរើន​ឲ្យ​បាន​ជា​ដុំ​កំភួន​ឡើយ​ជុំវិញ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​របស់​ពួក​គេ។​ ការ​សិក្សា​ស្ទង់​មតិ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៥ ដល់​ទី​១៩ ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​នេះ។​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ពេញ​វ័យ​ទាំង​ស្បែក​ ស ទាំង​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ចំនួន​ ១ ៣៣៧ នាក់​បាន​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ឆ្លើយ​សំណួរ​តាម​ទូរស័ព្ទ​ និង​តាម​អ៊ិនធើណេត។​ គម្លាត​កំហុស​នៃ​ចម្លើយ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​មាន​ប្រមាណ​ ៣,៩%។ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ចូល​រួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ ក្នុង​នោះ​មាន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ចំនួន​ ៣៨៨ នាក់។​ ចំនួន​ចូលរួម​នេះ​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​អ្នក​វិភាគ​​គិតថា​ មាន​កំរិត​ខ្ពស់​ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​សំណាក​តំណាង​ឲ្យ​ភាគរយ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​នេះ។​ ចំណោទ​បញ្ហា​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​គឺ​ចង់​ដឹង​ថា ​តើ​​ពលរដ្ឋ​ទាំង​នោះ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​ភាព​បែប​ណា​ក្នុង​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​កាន់​កាប់​លំនៅ​ដ្ឋាន?​ តើ​ពួក​គេ​មាន​អ្នក​តំណាង​ចូល​រួម​ប្រឡូក​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​បែប​ណា?​ ចំណោទ​បញ្ហា​ទាំង​នេះ​ គឺ​ក្នុង​ន័យ​ចង់​ដឹង​ពី​ស្ថានភាព​ទូទៅ​របស់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។ ទន្ទឹម​គ្នា​នោះ​ផង​ដែរ​ ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ចំនួន​បី​ត្រូវ​បាន​ចោទ​សួរ​ទៅកាន់​អ្នក​ចូលរួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ស្ទង់​មតិ។​ ក្នុង​នោះ​មាន​៖ ១)ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​មន្រ្តី​នគរបាល ២)ប្រព័ន្ធ​យុត្តធម៌ និង​៣)សិទ្ធិ​បោះឆ្នោត។​ សំដី​មួយ​ម៉ាត់​​របស់​លោក​ Martin Luther King ដែល​បាន​ពោល​កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៣​ ថា​ ខ្ញុំ​មាន​ក្តី​សុបិន​ (I have a dream) នៅ​តែ​ដក់​ជាប់​ជានិច្ច​ក្នុង​ចិត្ត​ក្រុម​អ្នក​តស៊ូ​មតិ​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​ សំរាប់​ក្រុម​ចលនា​នេះ​ អំពើ​ហឹង្សា​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​មក​លើ​សហគមន៍​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​ជា​ជំងឺ​រ៉ាំរ៉ៃ​មួយ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ គិត​មក​ដល់​ពេល​នេះ​ គេ​មិន​ងាយ​ទទួល​បានឡើយ​នូវ​​ទិន្នន័យ​ជុំវិញ​​ករណី​អន្តរាគមន៍​ណាមួយ​ពី​សំណា​ក់​មន្រ្តី​ប៉ូលីស​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ ដូចនេះ​ គេ​ពិបាក​ដឹង​ថា​តើ​មន្រ្តី​បាន​ចាត់​វិធាន​ការណ៍​បែប​ណា​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ចៀស​វាង​អំពើ​ហឹង្សា​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​ ប៉ុន្តែ រយៈ​ពេល​កន្លង​មក​នេះ​ មាន​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ជាច្រើន​បាន​ប្រមូល​ព័ត៌មាន​ពី​ប្រភព​ចំនួន​ពីរ ដើម្បី​វាយ​តម្លៃ​ពី​សមភាព​ពូជសាសន៍​។​ ទីមួយ​ គឺ​ប្រភព​រដ្ឋាភិបាល​ថ្នាក់​សហព័ន្ធ។​ ទិន្នន័យ​ទាំង​នោះ​ គឺ​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​ករណី​បទល្មើស​ច្បាប់​ចរាចរណ៍នៅ​គ្រប់​បណ្តា​រដ្ឋ​ទាំង​អស់។​ ទីពីរ​ គឺ​ប្រភព​​ការិយាល័យ​ស៊ើប​អង្កេត​សហព័ន្ធ​ (FBI) ទាក់​ទងនឹង​ករណី​ឃាត់​ខ្លួន​ជន​ល្មើស​ទូទៅ។​ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ទាំង​នោះ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ងាយ​រង​គ្រោះខ្លាំង​ណាស់​​ និង​តែង​ទទួល​ការ​រើស​អើង​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​ពេល​ចុះ​ឃាត់​រថយន្ត​តាម​ផ្លូវ​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​ចរចារណ៍ ឬ​ពេល​ចាប់​ខ្លួន​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​អ្វី​មួយ។ ផ្អែក​លើ​ការ​សិក្សា​មួយ​ទៀត​របស់​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​ Standford បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ បើ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​ជន​ស្បែក​ ស អ្នក​បើក​បរ​ស្បែក​ខ្មៅ​មាន​ភាគរយ​ខ្ពស់​ដែល​ត្រូវ​មន្រ្តី​នគរបាល​ហៅរថយន្ត​​ឈប់​ ទទួល​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ឬ​ត្រូវ​ចាប់​ឃាត់​ខ្លួន។​ ចំពោះ​ប្រព័ន្ធ​យុត្តិធម៌​វិញ​ កាលពី​ ៥០ ឆ្នាំ​មុន​ ចំនួន​អ្នក​ទោសស្បែក​ខ្មៅ​មាន​កំរិត​ ៥ ដង​ប៉ុណ្ណោះ​ខ្ពស់​ជាង​ចំនួន​អ្នក​ទោស​ស្បែក​ ស។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​ ចំនួន​នេះ​បាន​កើន​ឡើង​រហូត​ទៅ​ដល់​ ៨ ដង។​ ចំពោះ​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត​វិញ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៦ ទិន្នន័យ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំនួន​ជាង​ ៦​ លាន​នាក់​បាន​បាត់​បង់​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត។​ ក្នុង​ចំណោម​នោះ​ ភាគ​ច្រើន​ជា​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។ គួរ​ដឹង​ផង​ដែរ​ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ប្រសិន​បើ​ពលរដ្ឋ​ណា​ម្នាក់​ធ្លាប់មាន​ទោស​ឧក្រិដ្ឋ​ បុគ្គល​នោះនឹង​បាត់​បង់​​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោតហើយ។ ឆ្លង​តាម​ការ​វិភាគ​លទ្ធផល​ស្ទង់​មតិ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ ៥០ ឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​សម្លាប់​លោក​ ​ Martin Luther King ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ទូទៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា ​គម្លាត​សិទ្ធិ​សេរីភាព​រវាង​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​បន្ត​មាន​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ ក្រុម​ចំណោម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ ភាគ​ច្រើន​បាន​បង្ហាញ​ទស្សនៈ​ថា​ មាន​ការ​រីក​ចំរើន​តិច​តួចប៉ុណ្ណោះ​​ ឬ​ស្ទើរ​តែ​ពុំ​មាន​តែម្តង​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើភាព​គ្នា​ចំពោះ​បញ្ហា​សង្គម​នានា​ ដែល​ចលនា​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​បាន​ស្រែក​ទាមទារ​ជា​យូរ​មក​ហើយ។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ ក្រុម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ បាន​យល់​ឃើញ​ថា​ ចង់​មិន​ចង់​ក៏​មាន​ការ​រីក​ចំរើន​ជា​វិជ្ជមាន​ខ្លះ​ដែរ​។​ ហើយ​ពួក​គេ​នៅ​តែ​មាន​សុទិដ្ឋិនិយម​ចំពោះ​ការ​រីកចំរើន​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។​ យោង​តាម​ការ​វិភាគ​លើ​ទិន្នន័យ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​របស់​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​ AP បានសន្និដ្ឋាន​ថា​ ការ​រីកចំរើន​ពិត​ជា​មាន​តិច​តួច​ប្រាកដ​មែន​ចំពោះ​សិទ្ធិ​ទាមទារ​កន្លង​មក​ពី​សំណាក់​ក្រុម​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ៕ ='''យុគនៃពន្លឺនៅអឺរុប'''= សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។ ►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ពិធី​ជប់លៀង​ក្រោយ​ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (អាល្លឺម៉ង់) បញ្ចប់​សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ នៅ​អឺរ៉ុប ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។ នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។ ►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance) Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។ ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន អ្នកប្រាជ្ញ​​​អង់គ្លេស​ដ៏ល្បីល្បាញខាង​រូបវិទ្យា និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។ ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''សករាជខ្មៅងងឹតនៅបារាំង'''== នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​​បាន​​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​នាំ​ប្រទេស​បារាំង ទៅ​រក​របបនយោបាយថ្មី​មួយ​ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ បាន​​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​របបនយោបាយ​ថ្មី​នេះ ដោយសារ​តែ​មាន​សម្ពាធ​ពី​ចលនា​បដិវត្តន៍​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​ក្នុង​ចិត្ត​វិញ ព្រះអង្គ​នៅតែ​ចង់​ឲ្យ​បារាំង​​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ដូចកាល​​ពីសម័យ​ដើម។ នៅ​យប់​មួយ ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩១ ព្រះបាទ​ល្វីស​ទី១៦ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ ក៏​បាន​លួច​រត់​ភៀសព្រះកាយ​ចេញ​ពី​ព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បី​ទៅ​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​ស្តេច​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ប្រមាណ​ជា ៣០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​​​គេ​ចាប់ខ្លួន​បាន រួច​ហើយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ប្រជាជន​បារាំង​បាន​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​លើ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទាំងស្រុង ដោយ​ពួកគេ​ចាត់ទុក​ថា ការព្យាយាម​រត់ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅ​រក​ជំនួយ​ពី​បរទេស​ គឺ​ជា​ទង្វើ​ក្បត់​ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​ក៏​បាន​ចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយ​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំងក្លា​ជាងមុន ដោយ​ពេលនោះ ពួកគេ​​ទាមទារ​ឲ្យ​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង ដើម្បី​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​​ជំនួសវិញ។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​​ថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៩២ ក្រុម​បដិវត្តន៍​​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ដល់​ក្នុង​​ព្រះបរមរាជវាំង ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​គេ​លុប​បំបាត់​ចោល​ទាំងស្រុង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង។ ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩៣។ ការប្រហារ​ជីវិត​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ជា​សាធារណៈ នៅ​កណ្តាល​ក្រុង​ប៉ារីស (នៅ​ត្រង់​ទីលាន​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ទីលាន​បដិវត្តន៍” ហើយ​បច្ចុប្បន្ន ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​មក​ជា​ “Place de la Concorde”)។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ការផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម និង​ប្រហារ​ជីវិត​​ស្តេច​នៅបារាំង ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​នាំ​គ្នា​លើកទ័ព​​វាយលុក​​មក​លើ​របប​សាធារណរដ្ឋ​​បារាំង។ ពី​ខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋ​​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​ពី​គ្រប់ទិស គឺ​អង់គ្លេស និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ពី​ខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស​ពី​ខាង​កើត ហើយ​អេស្ប៉ាញ ពី​ខាង​ត្បូង។ ចំណែក​នៅ​ខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុង​​ក៏​បានឆាបឆេះ​យ៉ាង​សន្ធោរសន្ធៅ​​​ឡើងដែរ គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចលាចល​នេះ របប​សាធារណរដ្ឋបារាំង​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​បែបផ្តាច់ការ និង​ឃោរឃៅ​មួយ ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « La Terreur »។ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ រាល់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​ចោទ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍។ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់ ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍​នេះ​ មាន​ទាំង​អតីត​មន្រ្តី​ក្នុង​របបចាស់ ប្រជាជន​ធម្មតា រហូតដល់​ជួរថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃ​របបសាធារណរដ្ឋ​គ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ​ ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច ក៏​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​មួយទៀត។ របបផ្តាច់ការ​ និង​ឃោរឃៅ​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់ នៅខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៩៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​ដ៏​មាន​អំណាច​ម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយ​​ត្រូវ​គេ​យក​ទៅ​កាត់ក្បាល នៅ​ត្រង់​កន្លែង ដែល​គេ​ធ្លាប់​កាត់ក្បាល​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ កាល​ពី​ជាង​១ឆ្នាំមុន។ គិត​ជា​សរុប មាន​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ ហើយ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ នៅ​ក្រោម​របប​សាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​ថ្មីនេះ។ ►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី​១៨ ក្រោយ​ពេល​ដែល Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​ប្រហារ​ជីវិត បិទបញ្ចប់​របបឃោរឃៅ ដែល​គេហៅ​ថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​តាក់តែង​ឡើង ដើម្បី​បង្កើត​​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយទៀត​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង រវាង​ក្រុម​អ្នក​សាធារណរដ្ឋ និង​អ្នក​រាជានិយម នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជា​ប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​បារាំង នៅពេលនោះ ​​តែងតែ​ប្រែប្រួល​ឥតឈប់ រវាង​ការបោះឆ្នោត និង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដែល​តែងតែ​កើតមាន​ជារឿយៗ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ច្របូកច្របល់​នេះ គេឃើញ​មាន​ឥស្សរជន​ម្នាក់​​ចាប់​ផ្តើម​លេចមុខឡើង ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​នាំ​មក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺ​ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។ ណាប៉ូឡេអុង កើត​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៦៩ នៅ​កោះ Corse ដែល​ជា​អតីត​កោះ​របស់​អ៊ីតាលី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​កើត កោះ Corse ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី​កាត់​មក​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។ នៅ​ពេល​ដែល​បដិវត្តន៍​បារាំង​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុង​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយ​គ្រាន់តែ​ជា​នាយទាហាន​ថ្នាក់ទាប​ម្នាក់ ដែល​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​សាលា​នាយទាហាន នៅ​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោម​​របបសាធារណរដ្ឋ​ ណា​ប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ច្រើន​ក្នុង​សមរភូមិ ក៏បាន​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៦ នៅពេល​ដែល​របបសាធារណរដ្ឋ​បារាំង​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ស្តេច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​នៅ​ជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា​ឧត្តមសេនីយ៍​ ហើយ​បាន​ដឹកនាំទ័ព​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​សំខាន់ៗ​​ជាច្រើន ជាពិសេស នៅ​ប៉ែក​ខាង​អ៊ីតាលី ដែល​កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​កងទ័ព​អូទ្រីស​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​​អូទ្រីស​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​​​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​​ជាមួយ​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​កម្លាំង​គួរ​ឲ្យ​ស្ញប់ស្ញែង​ចំពោះ​សត្រូវ​ពី​ខាងក្រៅ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​ឯណេះវិញ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតមាន​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​គ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់។ របបដឹកនាំ​ថ្មី​នេះ មាន​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​មានរូបភាព​ខាងក្រៅ​ជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង អំណាច​ទាំងអស់​ស្ថិត​ក្នុង​ដៃ​រដ្ឋាភិបាល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រជាជន​បារាំង ដែលខិតខំ​រើខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបផ្តាច់ការ​មួយ ប៉ុន្តែ​ តែងតែត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​ជា​បន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែល​អះអាង​ថា​ជា​អ្នក​ការពារ​របប​សាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​អធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូចពីមុន​វិញ គឺ​ចក្រភព​បារាំង ក្រោម​អំណាច​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង៕ ='''សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​កំពុង​បាត់បង់​អានុភាព​របស់ខ្លួន​ '''= នៅឆ្នាំ២០១០​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​បាត់បង់​តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​ ​ តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​នេះ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ធ្លាប់បាន​កាន់កាប់​តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៦៨​ ​ ឥឡូវនេះ​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​ប្រទេសចិន។​ បើយោងតាម​តួលេខ​ដែលបាន​ផ្សាយ​ឲ្យ​ដឹង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​នៅ​ថ្ងៃទី១៤​កុម្ភៈ​កន្លងទៅ​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​កើនឡើង​ដល់​៥ ៤៧៤ពាន់លាន​ដុល្លារ​នៅឆ្នាំ២០១០​ក្រោយពី​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រ​មាណ​៣,៩%​ទល់នឹង​ផលិតផលដុល​​របស់​ប្រទេសចិន​ដែលមាន​៥ ៨៧៩ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្រោយពី​បាន​ស្គាល់​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ១០,៣%​នៅឆ្នាំ២០១០។​ ហើយ​អត្រា​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នឹងមាន​ប្រមាណ​៩,៦%​ទៀត​នៅឆ្នាំ២០១១​ ​ នេះ​បើ​ផ្អែកលើ​តួលេខ​របស់​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI ​ ទោះបីជា​ប្រទេសចិន​មាន​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​តឹងរ៉ឹង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទប់​ទល់​នឹង​បញ្ហា​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​ក៏​ដោយ។ ទោះបីជា​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ធ្លាក់​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​ឋិត​នៅ​ពីក្រោយ​ប្រទេស​ចិន​ក៏​ដោយ​ ក៏​គេដឹងថា​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ម្នាក់ៗ​នៅ​មាន​កម្រិត​១០ដង​លើស​ប្រទេស​ចិន​ ​ ដោយហេតុ​តែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​ប្រជាជន​១០ដង​តិច​ជាង​ប្រជាជន​ចិន។ ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​នេះ​ ស​ឲ្យ​ឃើញថា​ ឧស្សាហកម្ម​​ជប៉ុន​ដែល​តែង​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​ជួយ​អូស​ទាញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នោះ​កំពុង​តែ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។​ ហើយ​តួលេខ​នៃ​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​ពុំ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​មាន​ការ​កក់ក្តៅ​ឡើយ។​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​របស់​ជប៉ុន​បាន​ស្គាល់​ការ​ដើរ​ថយក្រោយ​ប្រមាណ​-០,៣%​បើ​ប្រៀប​ផ្ទឹម​ទៅនឹង​ត្រីមាស​មុន។​ ទាំងនេះ​ក៏​ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​បិទ​បញ្ចប់​នូវ​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​សម្រាប់​ជួយ​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភព​លោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨។ នៅ​ឆ្នាំ២០១១​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​លោក​Kaoru Yosano​សង្ឃឹមថា​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នឹងមាន​ដំណើរ​ល្អ​ប្រសើរ​ជាងមុន។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ទោះបីជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​មាន​លក្ខណៈ​ល្អ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ ក៏ ពុំ​អាច​មក​ជួយ​កែ​លំអ​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ដែល​មាន​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ទន់​ខ្សោយ​​បាន​ឡើយ។ សូម​បញ្ជាក់ថា​ ​ វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​ជាក់ច្បាស់​នូវ​លក្ខណៈ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​រចនា​សម្ព័ន្ធ​របស់​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ ហើយនិង​ការ​ប្រើ​ខ្ជះខ្ជាយ​ក្នុង​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​និង​ក្នុង​វិស័យ​ធនធាន​មនុស្ស។​ ជាក់ស្តែង​ ​ ដើម្បី​រក្សា​ឲ្យ​មាន​ការងារ​ ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​ឥត​ការងារ​ធ្វើ​ អ្នក​ដឹកនាំ​ជប៉ុន​យល់ព្រម​រក្សា​ទុក​បន្ត​ឲ្យ​មាន​នូវ​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​ជាច្រើន​ ​ ទោះ​បី​ជា​គេ​គ្មាន​រក​បាន​ប្រាក់​ចំណេញ​ក៏​ដោយ។ ខុស​ផ្ទុយ​ពី​ប្រទេស​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​ដែល​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧​ អ្នក​ដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​បាន​ច្របាច់​បញ្ចូល​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​តូច​និង​មធ្យម​ជាច្រើន​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។​ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ជប៉ុន​វិញ​ គេ​បន្តមាន​ឧស្សាហកម្ម​ផលិត​រថយន្ត​ដល់ទៅ​៨​ពោលគឺ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​ជាង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទៅទៀត​ ​ ដែល​ទាំងនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​ឧបសគ្គ​ខាឃាំង​ពុំ​ឲ្យ​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។ បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​គ្រាក់ៗ​ក្នុង​វិស័យ​អេឡេកត្រូនិក​បាន​បាត់បង់​ទីផ្សារ​ប្រមាណ​១/៣​ ​ ហើយ​ទីផ្សារ​ដ៏​សំខាន់​ទាំងនោះ​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​របស់​ឧស្សាហករ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង។ គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជប៉ុន​ហាក់​ដូចជា​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ គេ​បាន​ត្រៀម​លក្ខណៈ​នឹង​ធ្វើការ​ឆ្លើយតបត​វិញ​ ​ ដោយ​បាន​គ្រោង​បញ្ចុះ​ពន្ធ​សហគ្រាស​ប្រមាណ​៥ពិន្ទុ​ឲ្យ​ធ្លាក់​មកនៅ​៣៥%។​ ហើយ​គេ​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ស្ដីពី​ការដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​សេរី​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប​ ​ ហើយនិង​គ្រោង​បញ្ចូល​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៅក្នុង​ក្រុម​ដៃគូ​អន្តរប៉ាស៊ីហ្វិក​ផងទៀត​ដើម្បី​ពង្រឹង​ពង្រីក​ទីផ្សារ​របស់​ខ្លួន៕ =='''ការធ្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​​​មួយកម្រិត​​​គឺស្មើនឹង​មួយដំបង​សំពង​ទៅលើ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​ '''== ក្រោយពី​ទីភ្នាក់ងារ​វិភាគ​ហិរញ្ញវត្ថុ​Standard and Poor’s ​បាន​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​នៃ​ការ​ទុកចិត្ត​មួយ​កម្រិត​ពី​ថ្នាក់AA ​ធ្លាក់​មក​ថ្នាក់AA-​រួចមក​ ​ លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​បាន​ថ្លែង​​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​នេះថា​ “​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​នៅពេល​នេះ​គឺ​យើង​ត្រូវ​រក្សា​វិន័យ​ថវិកា​ ​ ដើម្បី​​​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​បន្ត​រក្សា​ទំនុកចិត្ត​របស់​គេ​មកលើយើង”​ ។ គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ បរិមាណ​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​សរុប​របស់​ប្រទេស​ជប៉ុន​បច្ចុប្បន្ន​មាន​ដល់ទៅ​២០០%​នៃ​ផលិតផល​សរុប​ក្នុង​ប្រទេស​ដែល​ជា​បរិមាណ​មួយ​ដ៏​សែន​ខ្ពស់​សម្រាប់​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​អភិវឌ្ឍន៍។ ដូច្នេះ​ ​ រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ណាអូតូ​ កាន​ត្រូវតែ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ជាបន្ទាន់​ទៅលើ​វិស័យ​ពន្ធដារ​និង​វិស័យ​សង្គមកិច្ច។​ បើ​ពុំ​ដូច្នោះទេ​ ​ ឧនភាព​ថវិកា​ជាតិ​នៅតែ​បន្ត​មានទៀត​ ​ ហើយ​ចំនួន​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​ក៏​ចេះតែ​កើន​ខ្លាំងឡើងៗ។​ នៅទីបំផុត​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក៏​ច្បាស់​ជា​លែង​មាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៀតហើយ។ ពិតមែន​តែ​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ពុំ​មាន​លក្ខណៈ​ដូច​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ ​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការបាត់បង់​ចំណាត់​ថ្នាក់​ធ្លាក់​មកនៅ​AA-​បាន​ដាក់​ប្រទេស​ជប៉ុន​ឲ្យ​ឋិត​នៅ​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​តែ​មួយ​កម្រិត​ប៉ុណ្ណោះ​ ​ ហើយ​ឋិតនៅ​៣កម្រិត​ខ្ពស់ជាង​ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល់​ ​ ៧កម្រិត​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​ក្រិក។ ភាព​​ខុសគ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជប៉ុន​និង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គឺ​ដោយសារតែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​សល់​ប្រាក់​បម្រុង​ទុក​ច្រើន​ ​ ហើយ​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​ទៀត​សោត​ក៏​មាន​លក្ខណៈ​សម្បូណ៌​បែប។​ បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ គឺ​វិនិយោគិន​ក្នុងស្រុក​ជាអ្នក​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ដល់​ឧនភាព​ថវិកា​និង​ប្រាក់​បំណុល​សាធារណៈ។ លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​ដែល​ជា​អ្នក​កណ្តាលនិយម​លំអៀង​ឆ្វេង​បាន​សន្យា​ថា​ ​ នឹង​ធ្វើការ​ដំឡើង​អត្រា​ពន្ធ​ទៅលើ​គ្រឿង​ឧបភោគ​និង​បិរភោគ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​មាន​កម្រិត​តែ​៥%។​ ទាំងនេះ​ដើម្បី​រក​ប្រាក់​ចំណូល​បន្ថែម​សម្រាប់​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ឲ្យ​អ្នក​​ចូល​និវត្តន៍​​ដែល​មាន​កាន់តែ​ច្រើនឡើងៗ​ និង​ជួយ​ធ្វើឲ្យ​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សាធារណៈ​មាន​សមតា៕ ==''ឈ្វេងយល់​អំពី​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូអាបេ'''== រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ទើប​នឹង​បាន​ប្រកាស​ចាត់វិធានការ​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​នឹង​ត្រូវ​កញ្ចប់​ថវិកា រហូតដល់​ទៅ ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ដើម្បី​ជំរុញ​សេដកិច្ចជប៉ុន​ឲ្យ​ចេញផុត​ពី​វិបត្តិ​បរិត្តផរណា ដែល​អូសបន្លាយពេល​អស់រយៈពេល​ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​នៅពេល​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​រហស្សនាម​ជា​ភាសាអង់គ្លេស​​ថា « Abenomics »។ នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច ដែល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ ចាប់តាំង​ពី​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ​បាន​ឡើង​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​​មកនោះ គឺ​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​វិធានការពីរ៖ នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​ដាក់ចេញ​ដោយ​ធនាគារ​កណ្តាល និង​នយោបាយ​សារពើពន្ធ ​ដាក់ចេញ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។ រដ្ឋាភិបាល​របស់​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ បាន​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់​ ជាពិសេស ការ​ចំណាយ ខាង​ផ្នែក​សាធារណការ (ការ​សាងសង់ ជួសជុល ថែទាំ រចនាសម្ព័ន្ធ)។ គោលដៅ គឺ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ ដើម្បី​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ នូវ​នយោបាយ ដែល​គេតែងតែ​និយាយ​​ជា​សាមញ្ញ​ទូទៅ​ថា “ជាការ​បោះពុម្ពលុយ” ពោលគឺ ការបញ្ចេញ​​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​ចរាចរ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ តាមរយៈការ​​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ ឬ​ឯកជន។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា វិធានការ​របស់​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ជាមួយគ្នា។ ជាក់ស្តែង នៅ​ពេលនេះ គេឃើញ​ថា ការបញ្ចេញ​កញ្ចប់​ថវិកា ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​លោក​ស្ហីនហ្សូ អាបេ អនុម័ត​នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ ពោលគឺ តែ​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​តែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន ប្រកាស​ឲ្យដឹង កាល​ពីថ្ងៃ​សុក្រ ថា​នឹង​បន្ត​កម្មវិធី​ទិញ​មូលបត្រ​ ដើម្បី​រក្សា​លំហូរ​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ដូចមុន។ ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច នៅពេលដែល​សាច់ប្រាក់​ ដែល​ចរាចរ​នៅក្នុង​ទីផ្សារ​មាន​ការកើនឡើង ឥទ្ធិពល​សំខាន់ទី១ គឺ​អត្រាការប្រាក់​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​ចរន្តឥណទាន​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន​ក៏​មាន​ការ​ងាយស្រួល​ជាងមុន។ នៅពេលដែល​អត្រាការប្រាក់​ទាប ហើយ​លុយ​ក៏​ងាយស្រួល​ខ្ចី វាជំរុញ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស និង​បុគ្គលឯកជន នាំគ្នា​ខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ ដើម្បី​យក​មក​ធ្វើការ​វិនិយោគ ពង្រីក​កិច្ចការ​រកស៊ី ឬ​ក៏​ (ចំពោះ​បុគ្គលឯកជន) បង្កើន​ការ​ចំណាយ​ ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា។ ​នៅពេល​ដែល​ការចំណាយ​ទូទៅ​របស់​ឯកជន​មាន​ការ​កើនឡើង (បើទោះជា​ការ​ចំណាយ​ដើម្បី​ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា ឬ​ក៏​ចំណាយ​ក្នុងការ​វិនិយោគ​ក៏ដោយ) វា​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច (សកម្មភាព​ផលិត​ ឬសកម្មភាព​ផ្តល់​​សេវាកម្ម) មានការកើនឡើង។ ចំពោះ​ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​រដ្ឋ​ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា​នេះ​ដែរ។ រដ្ឋ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ គឺ​មានន័យថា រដ្ឋ​យក​លុយ​ទៅ​ទិញ​ទំនិញ​ឬ​សេវាកម្ម​ ឬ​ក៏​​បង្កើន​ប្រាក់ខែ​ដល់​មន្រ្តីសាធារណៈ ឬ​ចំណាយ​ទៅលើ​គម្រោង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងៗ។ ​ដូច្នេះ លុយ​ដែល​រដ្ឋ​ចំណាយ​ វា​នាំ​ទៅ​បង្កើន​​ប្រាក់ចំណូល​ដល់​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​បុគ្គលឯកជន។ នៅពេល​ដែល​ចំណូល​កើនឡើង ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​ក៏​បុគ្គល​ឯកជន​អស់ទាំងនេះ​ក៏​អាច​​ចាប់ផ្តើម​មាន​ទំនុកចិត្ត​លើ​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​នាំគ្នា​​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​ខ្លួន​ជា​បន្តទៅទៀត។ ជាលទ្ធផល ការចំណាយទូទៅកើនឡើង តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​កើនឡើង សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​កើនឡើង ហើយ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប​កើនឡើង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច តាមបែប​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ នេះ អាច​ចោទ​ជា​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​បំណុល។ នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​មាន​​រហូតដល់​ទៅ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប ដែល​​​ជា​អត្រា​បំណុលសាធារណៈ​ខ្ពស់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន​ផ្សេងទៀត។ =='''ជប៉ុនប្រកាស​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំជាង២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ'''== គម្រោង​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំ ជាង​២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​នេះ នឹង​ត្រូវ​យក​ទៅ​បំប៉ោង​កញ្ចប់​ថវិកា​រដ្ឋ សម្រាប់​ចំណាយ​សាធារណៈ និង​សម្រាប់​ជួយ​វិស័យ​វិនិយោគសមូហភាព​និង​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស។ រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ផ្តល់​ព័ត៌មាន​លម្អិត​និ​ងស៊ីជម្រៅ​ទាក់ទង​នឹង​ផែនការ​នេះ នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ។ នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​អភិរក្ស​ជប៉ុន លោក​ស៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ស្បថនាឱកាស​វិល​ត្រលប់​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ថ្មី ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១២ ​​​យក​ឈ្នះ​ឱ្យ​បាន​វិបត្តិ​ឱនភាព​ជាតិ និង​ធ្វើ​ឱ្យ​សេដ្ឋកិច្ចជប៉ុន​មាន​លំនឹង​សក្តិសម​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​បី​លើ​ពិភពលោក បាន​សម្រេច​លើក​​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នេះ​ ដោយ​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​អាច​រំញោច​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​ឱ្យ​មាន​សកម្មភាព​ខ្លាំង​ឡើង​វិញ។ កាលពី​ដើម​ខែ​ លោក​ អាបេ បាន​សន្យា​ចាត់​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ជាមួយ​ក្រុម​អ្នក​វិនិយោគ​​សំខាន់ៗ​នៅ​តំបន់ ដើម្បី​ជួយ​​ពលរដ្ឋ​ជា​មេគ្រួសារ​មាន​កូន​តូចៗ និស្សិត កសិករ ឬ ជួយអភិវឌ្ឍន៍​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​ផ្លូវ​ថ្នល់។ រដ្ឋាភិបាល​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ដែរ​ថា នឹង​​ការពារ​ក្រុមហ៊ុនសហគ្រាស​ ​ប្រឆាំង​នឹង​សម្ពាធ​​អន្តរជាតិ។ ព្រោះ​​​ថា​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​របស់​ពលរដ្ឋ​អង់គ្លេស​ដើរ​ចេញ​ពី​សហភាព​អឺរ៉ុប បាន​បង្ក​ឱ្យ​មាន​កា​រប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដល់​ប្រាក់​យ៉េន​ជប៉ុន។ ប្រាក់​យ៉េន​ឡើង​ថ្លៃ បែប​នេះ ហាក់​ដូច​ជា​បាន​ដាក់​ទោស​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ និងជាពិសេស​លើការ​នាំ​ចេញ។ ប៉ុន្តែ​នៅ​ថ្ងៃ​នេះ គ្រាន់​តែ​បាន​ឮ​សេចក្តី​ប្រកាស​បង្ហើប​បង្ហាញ​ពី​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ភ្លាម ភាគ​ហ៊ុន​ជប៉ុន​ បាន​ស្ទុះ​ឡើង។ ឯ​ចំណែក​លុយ​យ៉េន​ក៏​ធ្លាក់​ថ្លៃ​គួរ​ឱ្យ​កត់​សម្គាល់​។ អ្នក​វិនិយោគ​សង្ឃឹម​​ទុក​បន្ថែម​ទៀត​ថា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​ដែល​នឹង​ត្រូវ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា​នៅ​ថ្ងៃស្អែក ក៏​នឹង​អាច​មាន​ការ​បន្ធូរ​បន្ថយ​​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​។ ការ​នេះ​រឹត​តែ​សម្រួល​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ៕ មាន​អ្នកជំនាញ​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លះ យល់ថា នយោបាយ​ដែល​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ​ ដាក់ចេញ​ពេលនេះ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​​​បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​​នឹង​បន្ត​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្ពស់ ហើយ​អាច​បង្ក​ទៅ​ជា​វិបត្តិ ដូចជា​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​ឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើ​និយាយ​ពី​បញ្ហា​បំណុល​ ជប៉ុន​មាន​លក្ខណៈពិសេស​ខុសពី​អឺរ៉ុប នៅត្រង់ថា ​បំណុលសាធារណៈ​​ភាគច្រើន ជា​បំណុល​ដែល​​រដ្ឋជប៉ុន​ជំពាក់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​​ខ្លួនឯង។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញ​ថា ប្រជាពលរដ្ឋ​​ជប៉ុន​ឲ្យ​លុយ​រដ្ឋ​ខ្ចី ក្នុង​ស្មារតី​ស្រឡាញ់ជាតិ ជាជាងការ​​ស្វែងរក​ផលចំណេញ ពី​ការ​យក​ការប្រាក់ខ្ពស់។ ម្យ៉ាងទៀត ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​អាចខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ​កណ្តាល​ខ្លួនឯង ដើម្បី​មក​ចំណាយ ដែល​ខុស​ពី​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​មិនមាន​សិទ្ធិ​ផ្តល់​ប្រាក់កម្ចី​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិ​ក។ លក្ខណៈពិសេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រា​ការប្រាក់​បំណុល​រដ្ឋ​ជប៉ុន​មិនកើនឡើង​ខ្ពស់​ហួសហេតុ បើទោះបីជា​បំណុល​បាន​កើនឡើងកប់ពពក រហូត​ដល់ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''FMI៖ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន និង​ជប៉ុន នឹង​ថយចុះ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​-២០១៧'''== មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​បាន​ចេញ​របាយការណ៍​មួយ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៣​ឧសភា​នេះ​ ស្តីពី​ការ​ព្យាករណ៍​ នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី។ ប្រទេស​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំង​ពីរ​របស់​អាស៊ី​ គឺ​ចិន​និង​ជប៉ុន ​ និង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់​ចុះ​ទាប​ជាង​ឆ្នាំ​មុនៗ ​ សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៦​និង​ ឆ្នាំ​២០១៧​ខាង​មុខ​នេះ។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ទ្វីប​អាស៊ី​នៅ​តែ​ជា​ទ្វីប​ដែល​មាន​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច ​ល្អ​ជាង​គេ ​បើ​ទោះ​បី​ជា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ​នៅ​មាន​លក្ខណៈ​ផុយស្រួយ​ក៏​ដោយ។ ឆ្នាំ​២០១៥ ​គឺ​ជា​ឆ្នាំ​ខ្មៅ​ងងឹត​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។ ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ចិន​ បាន​ដួល​បះជើង​ជា​ច្រើន​លើក ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រាក់​តម្លៃ​ភាគហ៊ុន​ រាប់រយ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ​រលាយ​បាត់បង់​តាម​ខ្យល់។ តម្លៃ​ផលិតផល​វត្ថុធាតុ​ដើម​កាន់​តែ​ចុះថោក ​ទីផ្សារ​ប្រេង​ក៏​ធ្លាក់ថ្លៃ​ជា​គំហុក ​ ទាំងនេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​អាស៊ី​ជួប​បញ្ហា។ ការ​នាំចេញ​របស់​ចិន​បាន​ចុះថយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៥។ ចិន​ដែល​ជា​កំលាំង​ចលករ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី ​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ស្មើ​នឹង ​៦,៥​%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។ តួលេខ​នេះ​ជា​កម្រិត​ទៀប​បំផុត​សម្រាប់​ចិន ​ដែល​ធ្លាប់តែ​ស្គាល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ឆ្នាំៗ ​ជាង​១០%។ មូល​និធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​ បាន​ផ្តល់​អនុសាស្ត្រ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជំរៅ ​ដល់​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច ​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ ព្រម​ទាំង​ធ្វើ​អន្តរកាល​សេដ្ឋកិច្ច​ ឲ្យ​ស្រប​ទៅ​តាម​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ។ ចំណែក​ជប៉ុន​វិញ​ ​របាយការណ៍​បាន​ព្យាករណ៍​ថា ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តែ​០,៥%តែ​​ប៉ុណ្ណោះ ​ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​វិញ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​ធ្លាក់​ចុះ​ក្រោម​សូន្យ ​ដោយសារ​កម្រិត​ពន្ធ​លើ​ការ​ប្រើប្រាស់​ត្រូវ​កើនឡើង។ មូលហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ថយចុះ​របស់​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន ​ ​គឺ​មក​ពី​តម្លៃ​ប្រាក់​យេន ​ ​បាន​ឡើង​ខ្ពស់ ​ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​នាំចេញ​មាន​ការ​លំបាក។ បន្ថែម​ពី​នេះ ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ដែល​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ច្រើន​នេះ ​ក៏​កំពុង​តែ​បង្ករ​ជា​បន្ទុក​ធ្ងន់​ដល់​រដ្ឋាភិបាល ​និង​ការ​ចំនាយ​របស់​រដ្ឋ ​ផងដែរ។ សម្រាប់​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ របាយការណ៍​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៥,៣%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​២០១៧។ យោងតាម ​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ នៅតែ​សកម្ម ​និង​ជា​តំបន់​ដែល​ចរន្ត​សេដ្ឋកិច្ច​ដើរ​ល្អ ​ដោយសារតែ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក​នៅតែ​កើនឡើង។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ភាព​ផុយស្រួយ​នៃ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​ ត្រូវតែ​ដោះស្រាយ​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ស៊ី​ជំរៅ ​ដូចជា​លើវិស័យ​ពន្ធដា​ជាដើម។ ដោយឡែក​ឥណ្ឌា​ នៅឆ្នាំ​២០១៦​និង​២០១៧​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៧,៥%។ រីឯ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​វិញ​ នឹង​មាន​សន្ទុះ​ប្រហែល​ជា​២,៧% ​នៅឆ្នាំ​២០១៦ ​និង​ 2,9% ​នៅឆ្នាំ​២០១៧៕ ='''ស្ថានភាព​ពិភពលោក​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ '''= នៅ​ចុង​សតវត្សរទី១៩ និង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ ប្រទេស​មហាអំណាច​ធំៗ ដែល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់អឺរ៉ុប។ ក្រៅពីនេះ សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​បន្ទាប់​បន្សំ។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ គឺ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​ ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខថ្មី ក៏ប៉ុន្តែ ជា​មហាអំណាច​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ហើយ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំងក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​នៅឡើយទេ។ ម្យ៉ាងទៀត សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​នៅពេលនោះ​​​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ឯកោនិយម និង​​គោលការណ៍​មិន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​នៅក្រៅប្រទេស។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​គិតថា ខ្លួនមាន​សុវត្ថិភាព​ ដោយសារ​មាន​មហាសមុទ្រ​ធំៗ​ពីរ​នៅ​ការពារ​ទាំងសងខាង គឺ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដូច្នេះ​ ហើយ​បាន​ជា​​​មិនសូវ​ជា​រវីរវល់​នឹង​កិច្ចការ​នៅ​ក្រៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ►សូមអាន៖ អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​អាស៊ីវិញ ជប៉ុន​​ក៏​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខ​ថ្មី​មួយដែរ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជប៉ុន​បាន​បោះបង់​ចោល​នយោបាយ​ឯកោនិយម​របស់​ខ្លួន ហើយ​ងាក​មក​ចាប់យក​នយោបាយ​អាណានិគម​និយម ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ជប៉ុន​នៅ​ពេលនោះ គ្រាន់តែ​ជា​មហាអំណាច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​នៅ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​​ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នោះទេ។ ►សូមអាន៖ ចក្រភព​ជប៉ុន​ មហាអំណាច​អាណានិគម​តែមួយ​គត់​នៅ​អាស៊ី នៅ​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​មហាអំណាច​ធំៗ​ចំនួន ៥ ដែល​​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ រហូត​ដល់​ឈាន​ទៅ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ គឺ​រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី និង​អូទ្រីសហុងគ្រី។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំងនេះ ​មហាអំណាច​ធំជាងគេ​បំផុត គឺ​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី១៩ ដល់​ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​លំដាប់ទីមួយ ពោលគឺ ដូចទៅនឹង​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី២០ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២១​នេះ​ដែរ។ ►សូមអាន៖ ការប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៩ មហាអំណាច​ថ្មីមួយ​បាន​​ចាប់លេចមុខ​មក​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស គឺ​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៨៧០ អាល្លឺម៉ង់​មិនទាន់​ជា​ប្រទេស​រួបរួមគ្នា​មួយ​នៅឡើយទេ ដោយ​ត្រូវ​បែងចែក​ជារដ្ឋ​​ ​ដែល​​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ដោយ​ក្នុងចំណោម​នោះ នគរ​ព្រុស្ស៊ី (Prusse/Prussia) គឺ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​ទឹកដី និង​កម្លាំង​ទ័ពខ្លាំង​ជាងគេ។ អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) ដែល​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រ​ Wilhelm ទី១ តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​​​អធិការបតី​ (នាយករដ្ឋមន្រ្តី) ព្រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ គឺ​ជា​អ្នក​នយោបាយ​អភិរក្សនិយម ដែល​​មាន​ក្តីបំណង​​​​ចង់ឃើញ​អាល្លឺម៉ង់​រួបរួមគ្នា បង្កើត​ទៅជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ។ ដើម្បី​សម្រេច​តាម​ក្តីបំណង​នេះ ប៊ីស្មាក់​បាន​រកឃើញ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺ​បង្ក​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ដែល​ជា​គូសត្រូវ​រួម​របស់​គ្រប់ដែនដី​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ភាព​ជា​សត្រូវ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក តាំង​ពី​សម័យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី១ (ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត)។ ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​គិត​ឃើញ​​ផងដែរ​ថា ដើម្បី​អាច​ដុត​បញ្ឆេះ​ចលនា​ជាតិ​និយម​អាល្លឺម៉ង់​​ឲ្យ​រួបរួមគ្នា​ច្បាំង​នឹង​បារាំង​បាន ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងអស់​មើលឃើញ​ថា បារាំង គឺ​ជា​អ្នក​ឈ្លានពាន​លើ​អាល្លឺម៉ង់។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បង្ក​រឿងជាច្រើន​ជាមួយ​​បារាំង រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ (ល្វីស ណាប៉ូឡេអុង) ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​នគរព្រុស្ស៊ី នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៨៧០ ហើយ​ប៊ីស្មាក់​ក៏​បាន​ប្រមែរប្រមូល​រដ្ឋ​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ឲ្យ​ចង​ជា​សម្ព័ន្ធភាព ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​សកម្មភាពដែល​ប៊ីស្មាក់​ហៅ​ថា​ជា​ "ការឈ្លានពាន​របស់​បារាំង"។​ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​យកឈ្នះ​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៧១ ហើយ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ជ័យជម្នះ​នេះ អាល្លឺម៉ង់​​​បាន​​រួបរួមគ្នា​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​មួយឡើង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ Wilhelm ទី១ និង​ដោយ​មាន​​អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ ជា​អធិការបតី ពោលគឺ ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល។ អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) អធិការបតី​នៃ​ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់ នៅពេលនោះ ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​ គឺ​ជា​មហាអំណាចដ៏ធំមួយ ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ អាល្លឺម៉ង់​​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​បានអ្វីៗ​លើសពីនេះ​ទៀត ដើម្បី​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត ហើយ​អ្វី​ដែលមហាអំណាច​ផ្សេង​មាន តែ​អាល្លឺម៉ង់​មិន​ទាន់​មាន គឺ​ដែនដី​អាណានិគម។ ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​​​​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ ដោយ​យល់ឃើញ​ថា ការវាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​អាច​នឹង​ជួយ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ពង្រីក​ទីផ្សារ​​ និង​​​គ្រប់គ្រង​ធនធាន​ធម្មជាតិ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ផង ព្រមទាំង​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​នឹង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ។ អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​វាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដោយ​ផ្តោត​ជា​ពិសេស​ទៅលើ​​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​តំបន់អាស៊ី​​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ការពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​មាន​វិវាទ​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​អាណានិគម​ចាស់ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែងគ្នា រវាង​​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​​​បាន​កើតមាន​ឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ប្រទេស​នីមួយៗ​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ហើយ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ​បាន​កើតមាន​ឡើង​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​សព្វាវុធ​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស។ ព្រមពេល​ជាមួយគ្នា នឹង​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ខាង​សព្វាវុធ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​ចង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា​ផងដែរ។ សម្ព័ន្ធភាព​​​ទ្វេភាគី រវាងអាល្លឺម៉ង់ និង​អូទ្រីស​ហុងគ្រី ត្រូវ​​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​​ឆ្នាំ​១៨៧៩ ហើយ ៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សម្ព័ន្ធភាពនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី​ ក្រោយ​ពីមាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​អ៊ីតាលី។ ដើម្បីទប់ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ បារាំង​ក៏​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ គឺ​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩២ និង​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​នឹង​គ្នា​ សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី ក៏​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង។ សម្ព័ន្ធភាព​ទាំងពីរ​ក្រុម​ គឺ​អាល្លឺម៉ង់-អូទ្រីសហុងគ្រី-អ៊ីតាលី និង​ បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩១៤ ដល់​ឆ្នាំ​១៩១៨៕ =='''ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ​ដែល​នាំ​ទៅរក​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ '''== រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ ១០០ឆ្នាំ​គត់ ដែល​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ក៏ប៉ុន្តែ មូលហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នេះ នៅតែ​ជា​រឿង​ចម្រូងចម្រាស​ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ការធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី នៅ​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ នៅ​ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ គឺ​ជា​ឆ្នួន​ដែល​ដុត​បញ្ឆេះ​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ដើមឫស​នៃ​ជម្លោះ​បាន​កើតមាន​ឡើង​តាំង​ពី​រាប់សិបឆ្នាំ​មុន​ម៉្លេះ ដោយ​ដុះពន្លក​ចេញ​ពី​ការ​ប្រកួតប្រជែង​គ្នា រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប និង​ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​ចលនា​ជាតិនិយម នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។ សង្រ្គាម​បារាំង-អាល្លឺម៉ង់ ១៨៧០-១៨៧១ ផ្កាភ្លើង​នៃ​សង្រ្គាម​​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៧១ គឺ​​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​បារាំង។ អាល្លឺម៉ង់​ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​បាន​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​ថ្មីមួយ ដែល​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត​នៅ​អឺរ៉ុប។ បារាំង​វិញ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​អាល្លឺម៉ង់​កាត់​យក​ទឹកដី​​នៃ​តំបន់ Alsace-Laurraine ​យកទៅ​កាន់កាប់។ ប្រជាជន​បារាំង ដែល​ណាមួយ​ទទួល​រងនូវ​ភាព​អាម៉ាស់​នឹង​បរាជ័យ​ផ្នែក​យោធា និង​ណាមួយ​ទៀត ខឹង​នឹង​ការ​បាត់បង់​ទឹកដី ក៏​បាន​ចិញ្ចឹមចិត្ត​រង់ចាំ​តែ​ឱកាស​ ដើម្បី​សងសឹក​នឹង​អាល្លឺម៉ង់វិញ។ គំនុំគំគួន ការ​មិនទុកចិត្ត​គ្នា និង​ការ​ប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នា​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នាំគ្នា​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន​ផង និង​ព្យាយាម​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​យ៉ាង​ប្រទាក់​ក្រឡា​គ្នា​ផង​ ដើម្បី​​ជា​បង្អែក​ទុក​បង្កា​ក្នុង​ករណី​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង។ បារាំង​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ត្រីភាគី​ជាមួយ​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី។ ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​វិញ​​​បាន​បង្កើត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​អ៊ីតាលី។ វិបត្តិបូស្នី ១៩០៨-១៩០៩ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បញ្ហា​នៅ​តំបន់​បាល់​កង់​បាន​កើតឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប ហើយ​បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​ធ្លាប់​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​បន្តបន្ទាប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ បណ្តា​​ប្រទេស​នៅ​​ក្នុង និង​នៅ​ក្បែរ​​​តំបន់​បាល់កង់ បានប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នាដណ្តើម​ត្រួតត្រា​ប្រទេស ដែលជា​អតីត​ដែនដី​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៨ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី​​បាន​ប្រកាស​កាត់​យក​​ដែនដី​បូស្នី ដែល​ជា​អាណាខេត្ត​មួយ​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់ ​មក​ធ្វើ​ជា​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ទង្វើ​នេះបាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​យ៉ាងខ្លាំង​ពី​សំណាក់​ស៊ែរប៊ី​ ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់នឹង​បូស្នី មាន​ភាសា និង​អម្បូរ​ប្រជាជន​ដូច​បូស្នី ហើយ​​ធ្លាប់​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​ជាមួយ​បូស្នី។ ចំណែក​រុស្ស៊ីវិញ ដែល​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​ចេញមុខ​តវ៉ា​​​នឹង​ការ​កាត់យក​ទឹកដី​បូស្នី ដោយ​​អូទ្រីសហុងគ្រី​នេះ​ដែរ។ =='''សង្រ្គាមបាល់កង់ ១៩១២-១៩១៣'''== នៅ​ឆ្នាំ​១៩១២ ពីរឆ្នាំ​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ប្រទេសចំនួន​ ៤ ដែល​សុទ្ធតែ​ធ្លាប់​​ជា​អតីត​ដែនដី​ក្នុង​ចក្រភពអូតូម៉ង់​ដូចគ្នា គឺ​ ស៊ែរប៊ី ក្រិក ម៉ុងតេណេហ្គ្រោ និង​ប៊ុលហ្ការី បាន​ចងសម្ព័ន្ធភាព​យោធានឹង​គ្នា ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា "បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់"​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ ក្នុងរយៈពេល​តែ​ប៉ុន្មានខែ ក្រុម​បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់ក៏​បាន​យកជ័យជម្នះ​ ដោយ​បាន​ដណ្តើម​​យក​ដែនដី​ជាច្រើន​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​មក​កាន់កាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​សង្រ្គាម​មួយទៀត​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង ដោយ​​ម្តងនេះ ជា​សង្រ្គាម​​រវាង​ប្រទេស​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​បាល់កង់​គ្នាឯង គឺ​រវាង​ម្ខាង​ ប៊ុលហ្ការី និង​ម្ខាងទៀត ស៊ែរប៊ី​ និង​ក្រិក។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​ផ្ទុះឡើង​ដោយមក​ពី​​​ជម្លោះ ក្នុង​ការ​បែងចែក​ដែនដី​ ដែល​​ពួកគេ​ដណ្តើមបាន​​​​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​នៅ​បាល់​កង់​​បាន​បញ្ចប់​ទៅ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩១៣ ស៊ែរប៊ី​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​កម្លាំង​យោធា​ខ្លាំង​ជាងគេ​បំផុត នៅ​ក្នុង​តំបន់​បាល់កង់​ ហើយ​តុល្យភាព​​អំណាច នៅ​បាល់កង់ ក៏​បាន​​ផ្អៀង​ទៅរក​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អូទ្រីស​ហុងគ្រី​មិនសប្បាយចិត្ត ហើយ​មាន​គំនិត​ចង់​​ចាត់វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​ស៊ែរប៊ី កុំ​ឲ្យ​​បង្កើន​អំណាច​នៅ​បាល់កង់​តទៅទៀត។ =='''ការធ្វើឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​​ ទាយាទ​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី'''== ព្រឹកថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ (Franz Ferdinand) ទាយាទ​របស់​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមរថភ្លើង​មក​ដល់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ រដ្ឋធានី​របស់​បូស្នី។ បូស្នី​ ដែល​អូទ្រីសហុងគ្រី​បាន​កាត់​ពី​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់​មក​ធ្វើ​ជា​ខេត្ត​របស់​ខ្លួន កាលពីឆ្នាំ​១៩០៨ ក្រោម​ក្រសែភ្នែក​ក្តៅក្រហាយ​របស់​ស៊ែរប៊ី។ ក្រុមយុវជន​ជាតិនិយម​ស៊ែរប៊ី​ ៧នាក់ ដែល​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ក្រុម​ភេរវជន​ស៊ែរប៊ី បាន​រៀបគម្រោងការណ៍​លបធ្វើ​ឃាត​​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ដោយ​បាន​ពង្រាយ​គ្នា នៅ​តាម​បណ្តោយ​​ផ្លូវ ដែល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់។ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​ ថ្វីដ្បិត​តែ​ដឹង​ថា ដំណើរទៅកាន់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ ជា​ដំណើរ​ប្រកប​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​​ជម្នះ​​​ជិះក្នុង​រថយន្ត​បើក​ដំបូល ដើម្បី​ចង់​បង្ហាញ​ពី​ភាព​ស្និទ្ធស្នាល​ដល់​ប្រជារាស្រ្ត នៅទីនោះ។ នៅ​ម៉ោង​ប្រមាណ​ជា ១០ព្រឹក នៅពេល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បើក​មកដល់ ឃាតក​ម្នាក់​ក៏​បាន​គប់គ្រាប់បែក​សំដៅ​ទៅលើ​រថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាប់បែក​​បាន​ធ្លាក់​ខុសគោលដៅ ដោយ​ផ្ទុះ​ត្រូវ​រថយន្ត​ដែល​បើក​ពីក្រោយ។ អ្នកបើកបរ​ក៏​បាន​បើក​រត់ ហើយ​នាំ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ទៅកាន់​សាលាក្រុងសារ៉ាយេវ៉ូ។ ចំណែក​ឃាតក​វិញ បាន​ព្យាយាម​សម្លាប់​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​សម្រេច ហើយ​ក៏​ត្រូវ​ប៉ូលិស​ចាប់​ខ្លួនបាន។ នៅ​សាលាក្រុង ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ពិធី​ផ្លូវការ​ ដែល​បាន​គ្រោងទុក​ពីមុន​ជា​ធម្មតា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ចប់ពិធី ព្រះអង្គ​​បាន​សម្រេច​លុបចោល​កម្មវិធីដែល​គ្រោង​ទុក​ផ្សេងទៀត ដើម្បី​យាង​ទៅ​​​សួរសុខទុក្ខ​អ្នក​របួស ដោយ​គ្រាប់បែក កាលពីព្រឹក ហើយ​ដែល​កំពុង​សម្រាក​ព្យាបាល​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរពេទ្យ​សារ៉ាយេវ៉ូ។ នៅតាមផ្លូវ​ពីសាលាក្រុង​ទៅ​មន្ទីរពេទ្យ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ និង​មហេសី គឺ​ម្ចាស់ក្សត្រិយ​សូហ្វ៊ី (Sophie) ត្រូវ​បាន​ឃាតក​ម្នាក់ទៀត​​​បាញ់​សម្លាប់​។ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រីបាន​ទម្លាក់​ការទទួលខុសត្រូវ​នៃ​ការ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ​ទៅលើ​​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ែរប៊ី។ អូទ្រីសហុងគ្រី​ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ស៊ែរប៊ី ថ្ងៃ​ទី២៨ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩១៤។ ដោយសារ​តែ​ការ​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប សង្រ្គាម​ទ្វេភាគី រវាង​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​រាលដាល​​ទៅដល់​ប្រទេស​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​​ផ្សេងទៀត រួមមាន អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស បារាំង ​និង​រុស្ស៊ី៕ នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ផងដែរ។ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៣៨ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់ ប្រមាណ​ជា ៣លាន​នាក់ រស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទាំង​បារាំង និង​ទាំងអង់គ្លេស ដែល​​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក Neville Chamberlain បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ជួប​ហ៊ីត្លែរ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ូដែត។ នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នេះ ហើយ​ដោយ​គ្មាន​​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។ បន្ទាប់មក អង់គ្លេស​ក៏​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​បារាំង​ឲ្យ​ទទួល​យក​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង ទៅជួប​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​​អ្វី ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​​តែ​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​យល់ព្រម ហើយ​​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​បន្ថែម​ទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% ដូចដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពីមុន​នោះទេ។ នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ប្រគល់​តំបន់​តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់ ត្រឹមថ្ងៃ​ទី ២៨​ខែ​កញ្ញា។ ក្រោយ​ទទួល​ឱសានវាទ​ពី​ហ៊ីត្លែរ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​បាន​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។ រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ការណ៍​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​តំបន់ស៊ូដែត គឺ​​​ពិត​ជា​ក្នុងគោលដៅ​ចង់ការពារ​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ពិតមែន ហើយ​​ជម្លោះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​បាន ប្រសិនបើ​គេ​យល់ព្រម​តាម​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។ បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។ នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។ ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។ រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់​នយោបាយ​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀត។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិបត្តិ​ដែល​កំពុងកើតឡើង​នៅ​អ៊ុយក្រែន​​កំពុងតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកឃើញ​ឡើងវិញ អំពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី កាល​ពី​ជាង ៧០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ រុស្ស៊ី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​គ្រីមេ​របស់​អ៊ុយក្រែន ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី ដូចដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ទាមទារ​​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក្នុងហេតុផលថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៨​ដូច្នោះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន មិនមែន​មានតែ​តំបន់​គ្រីមេ​មួយ​ទេ ដែល​មាន​ប្រជាជន​​រុស្ស៊ី​រស់នៅ។ តំបន់​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ជាប់​ព្រំដែន​រុស្ស៊ី ក៏​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រៅ​ពីអ៊ុយក្រែន នៅ​មាន​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្នុង​អតីតសហភាព​សូវៀត ដែល​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ដូច្នេះ សំណួរ​ដែល​គេ​ចោទឡើង​នៅពេលនេះ ​គឺ​​នៅត្រង់​ថា តើ​លោក​ពូទីន​នឹង​បញ្ឈប់​ត្រឹម​តំបន់​គ្រីមេ​នេះ ឬ​ក៏​អាច​ឈាន​ទៅ​កាន់កាប់​តំបន់​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ពេល​ខាងមុខ? ='''ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៣៩'''= នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​ចាប់ផ្តើម​ភ្ញាក់​ដឹងខ្លួន ពី​មហិច្ឆតា​​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង​បាន​ប្រជុំ​សម្រេច​គ្នា​ថា គេ​មិន​អាច​បន្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ​ជាថ្មី​ទៀត​នោះទេ។ ចំណែក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​វិញ បាន​ចេញ​មុខ​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩​ថា ប្រសិនបើ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​តូចតាច​ណាមួយ​ថ្មី​ទៀត អង់គ្លេស​នឹង​ចេញមុខ​រារាំង ដោយ​​ប្រើ​គ្រប់​អំណាច​ទាំងអស់​ដែល​ខ្លួន​មាន។ ការ​ប្រកាស​នេះ គឺ​ជា​សារព្រមាន​យ៉ាង​ច្បាស់ៗ​ទៅដល់​ហ៊ីត្លែរ​ថា សង្រ្គាម​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង បើ​ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​​បន្ត​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ការ​ព្រមាន​បែបនេះ​ក៏ដោយ ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​មិនខ្វល់ ហើយ​​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​​​អនុវត្ត​ផែនការ​ជំហាន​ទី៣​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ដែល​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​ធំ ធ្លាប់​ជា​របស់​អាល្លឺម៉ង់ កាល​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១។ នៅថ្ងៃ​ទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ មួយសប្តាហ៍​ក្រោយ​ពី​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​ស្វ៊ីស ពី​ការ​ឈ្លានពាន បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ចេញ​សេចក្តីប្រកាស​រួមគ្នា​មួយ​ធានា​ការពារ​ឯករាជ្យ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។ ពីរសប្តាហ៍​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១៣ ខែមេសា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប្រទេស​ពីរ​ទៀត គឺ​ រ៉ូមានី និង​ក្រិក ក្រោយ​ពី​ម៉ូសូលីនី មេដឹកនាំ​អ៊ីតាលី​បាន​យក​តម្រាប់​តាម​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អាល់បានី។ ទោះជាយ៉ាងណា វិបត្តិ​នៅ​ប៉ូឡូញ នៅតែ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​​​​​​ក៏​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​​សហភាព​សូវៀត​មួយទៀត​​ឲ្យ​ចូលរួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ច្រើន ទុក​កម្លា​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចូលរួម​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ ដោយសារ​តែ​​សូវៀត​ក៏​ជា​គូសត្រូវ ដែល​ចាំតែ​​ឱកាស​លេបត្របាក់​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ​ដែរ ​​​ដែល​ជា​​​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​មិន​ទុកចិត្ត ខ្លាច​​សូវៀត​ទាមទារ​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៅ​​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ជាថ្នូរ​នឹង​ការ​ចូល​មក​ជួយ​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​បាន​​ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​សូវៀត​ចូល​មក​​ឈរជើង​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ការចរចា ​រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាមួយ​ស្តាលីន ក៏​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨ បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស មិន​អាច​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ពី​ដៃ​ហ៊ីត្លែរ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្វី​ឲ្យ​សូវៀត​ជា​ថ្នូរ។ ហ៊ីត្លែរ​វិញ​ ខុសពី​​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ តាមការពិត នៅ​ក្នុងពេល​ដែល ស្តាលីន​កំពុង​ចរចា​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​បាន​ខ្នះខ្នែង​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ ដើម្បី​បញ្ចុះបញ្ចូល​សូវៀត​កុំ​ឲ្យ​លូកដៃ​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​រារាំង​ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ទៅលើ​​​ប៉ូឡូញ ហើយ​ហ៊ីត្លែរ​មាន​កាដូ​ដ៏​ធំមួយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ គឺ​សន្យា​ឲ្យ​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយផ្នែក​ធំ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ។ ស្តាលីន​​​យល់ព្រម ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​សីហា ​សូវៀត និង​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិនឈ្លានពាន​គ្នា ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ មាន​ខ​សម្ងាត់​មួយ​ចែងថា នៅ​ក្នុងពេល​មាន​សង្រ្គាម​ រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​ប៉ូឡូញ សូវៀត​អាច​កាត់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ព្រមទាំង​ប្រទេស ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​ឡេតូនី លីទុយអានី និង​អេស្តូនី យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ជោគវាសនា​របស់​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​មិនមែន​ដោយ​ព្រហ្មលិខិត​ទេ តែ​ដោយ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ហ៊ីត្លែរ-ស្តាលីន។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ វាយ​លុក​ទៅតាម​ពីរ​មុខសញ្ញា​ព្រមៗ​គ្នា ក្នុងគោលដៅ ចូលកាន់កាប់​ទីក្រុង​វ៉ាសូវី​របស់​ប៉ូឡូញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​នៅ​ត្រូវការ​លេស​សមហេតុសមផល​មួយ ដើម្បី​អាច​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។ នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ កងកុម្មង់ដូ​អាល្លឺម៉ង់​​​ក្នុង​ឯកសណ្ឋាន​ជា​​ទាហាន​ប៉ូឡូញ​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ ​ក្បែរ​ព្រំដែន​ជាមួយ​ប៉ូឡូញ។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​លេស​ថា​ប៉ូឡូញ​ជា​អ្នក​វាយប្រហារ​លើ​អាល្លឺម៉ង់​មុន ក៏​​​បញ្ជូន​ទ័ព​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ នៅព្រឹក​ព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា។ នៅថ្ងៃ​ទី៣ កញ្ញា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ។ នៅ​យប់ថ្ងៃ​ដដែល ឱសានវាទ​ត្រូវ​ផុត​កំណត់ ហ៊ីត្លែរ​មិនដក​ទ័ព បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ បារាំង និង​អង់គ្លេស ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ តែ​មិន​បាន​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​អ្វី​ធំដុំ​​នោះទេ ដោយ​ទុក​ឲ្យ​ប៉ូឡូញ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​តែ​ម្នាក់ឯង។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន ដែល​បាន​​វាយលុក​ចូល​​ប៉ូឡូញ​ពីទិស​ខាង​កើត នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​កញ្ញា ស្រប​ទៅតាម​អ្វី​ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ កាល​ពី​ខែ​សីហា។ នៅថ្ងៃ​ទី៦​តុលា កងទ័ព​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទាំងស្រុង ហើយ​ទឹកដី​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន ពុះជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់​កាប់​មួយ​ចំណែក​ម្នាក់។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​ជ័យ​ជម្នះ​នៅ​​ប៉ូឡូញ​ ស្តាលីន​បានងាក​ទៅ​វាយលុក​ចូល​ហ្វាំងឡង់ ចំណែក​ហ៊ីត្លែរ​វិញ បាន​បង្វែរ​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ មក​ទិស​ខាងលិច ដើម្បី​ត្រៀម​តទល់​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ នៅ​សមរភូមិ​ទិស​ខាងលិច​នេះ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​​បាន​កើតមាន​តែ​នៅទីសមុទ្រ រវាង​នាវាចម្បាំង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស ហើយ​ជាថ្មី​ម្តងទៀត អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រើ​តាក់ទិក​ដដែល ដូចកាល​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​ប្រើ​នាវាមុជទឹក​បាញ់​ពន្លិច​នាវាដឹក​ទំនិញ​ចេញចូល​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ រហូតដល់​ជិត​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤០ ទើប​សមរភូមិ​ជើងគោក​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ក្រោយ​ពី​ទាហាន​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយលុក​ទៅលើ​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក បន្ទាប់មក ទៅលើ​ហូឡង់ និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​បារាំង'''== នៅពេល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ បារាំង ថ្វីដ្បិត​តែមាន​ចំនួន​ប្រជាជន​តិចជាង​អាល្លឺម៉ង់​ដល់​ទៅពីរដង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ទាំងពីរ​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ចំណុច​ដែល​ខុសគ្នា ហើយ​ដែលនាំ​ឲ្យ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​​ ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការកាន់កាប់​របស់​ហ៊ីត្លែរ គឺ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព។ យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​បារាំង នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើខ្សែក្រវ៉ាត់ការពារ ដែល​បារាំង​បាន​សង់​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ព្រំដែនជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១។ ខ្សែក្រវ៉ាត់ការពារ​នេះ ត្រូវបាន​​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Ligne Maginot” ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​របស់​អតីត​រដ្ឋមន្រ្តី​ទទួលបន្ទុក​កិច្ចការសង្រ្គាម​របស់​បារាំង ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​សាងសង់​ គឺ​លោក André Maginot។ បារាំង​បាន​ផ្តោត​អាទិភាព​ខ្ពស់​ និង​ចំណាយ​ថវិកា​ការពារជាតិ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​ការ​សាងសង់​​ Ligne Maginot ដោយ​សារ​តែ​គិត​ថា វា​គឺ​ជា​ខ្សែក្រវ៉ាត់​ការពារ​ដ៏រឹងមាំបំផុត ដែល​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​មិន​អាច​ឆ្លង​កាត់បាន។ ជាការពិត នៅ​ក្នុង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ឈ្លានពាន​លើ​ប្រទេស​បារាំង មេទ័ព​របស់​​ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​មិនបាន​ព្យាយាម​វាយលុក​​កាត់តាម​ Ligne Maginot ដ៏រឹងមាំ​នេះ​ដែរ​ ប៉ុន្តែ វាយលុក​ចូល​តាម​ច្រកផ្សេង គឺ​កាត់តាម​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ដែល​បារាំង​មិនមាន​ប្រព័ន្ធ​ការពារ​រឹងមាំ ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ ប៊ែលហ្ស៊ិក​​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត ហើយ​មិនមែន​ជា​គូសត្រូវ​របស់​បារាំង។ នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​បី​ព្រមៗ​គ្នា គឺ​លុចសំបួ ហូឡង់ និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​៣ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​វាយលុក​ឆ្លងពី​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​បារាំង រួចហើយ​វាយបំបាក់​កងទ័ព​បារាំង នៅ​ត្រង់ទន្លេរ Meuse នៅ​ក្រុង Sedan ក្បែរ​ព្រំដែន​ប៊ែលហ្ស៊ិក។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ “សង្រ្គាមផ្លេកបន្ទោរ” របស់​អាល្លឺម៉ង់ ទាហាន​បារាំង​រាប់ម៉ឺននាក់​ដែល​ឈរជើង​នៅ​សមរភូមិ​ទិសខាង​ជើង ក្បែរព្រំដែន​ប៊ែលហ្ស៊ិក បាន​នាំគ្នា​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចេញ ហើយ​សុខចិត្ត​ក្លាយ​ជា​ឈ្លើយសឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ទាហាន​បារាំង​ទាំងអស់​សុទ្ធតែសុខចិត្ត​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ឧសភា ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​មេបញ្ជាការ​កងពល​រថក្រោះ​បារាំង បាន​នាំកងពលរបស់​លោក​ចូល​ទៅវាយស្ទាក់​បង្អាក់ដំណើរ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​​ឲ្យ​កងទ័ព​បារាំង​មាន​ពេល​រៀបចំ​ខ្សែត្រៀម​ការពារ​ក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ កងរថក្រោះ​របស់ Charles de Gaulle ​ក៏​មិន​អាច​ទប់ទល់​នឹង​​​កងរថក្រោះ Panzer របស់​អាល្លឺម៉ង់​បាន​​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ។ គិត​ត្រឹម​ចុងខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០ ខ្សែត្រៀម​បារាំង នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​ត្រូវ​ដួលរលំ​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង ហើយ​អង់គ្លេស ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជម្លៀស​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ រួមជាមួយ​នឹង​ទាហាន​បារាំង​ជាង ១០ម៉ឺននាក់ ចេញ​តាមកប៉ាល់ ពី Dunkerque ឆ្ពោះទៅ​អង់គ្លេស។ នៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ បារាំង​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ទៀត គឺ​អ៊ីតាលី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មូសូលីនី​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ដែល​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១០​មិថុនា។ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​ដល់​ក្រុង​ប៉ារីស ចំណែក​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ប៉ារីស ហើយ​ទៅតាំង​ទីស្នាក់ការ​នៅ​ទីក្រុង Bordeaux នៅ​ខាង​ត្បូង​ឆៀង​ខាង​លិច​ប្រទេស​បារាំង។ ៣ថ្ងៃ​ក្រោយ​ការដួលរលំ​ក្រុង​ប៉ារីស ដោយ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បរាជ័យ​ដ៏​អាម៉ាស់​នេះ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង Paul Reynaud បាន​ចុះចេញ​ពី​តំណែង ហើយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ដែល​ជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជំនួស​លោក Paul Reynaud។ គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជានាយករដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង​ភ្លាម សេនាប្រមុខ​ Pétain ​បាន​ស្នើ​​ភ្លាមៗ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​សុំ​ចរចា​ចុះចាញ់សង្រ្គាម។ មួយថ្ងៃក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី១៨ មិថុនា ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​អនុរដ្ឋមន្រ្តី​ទទួលបន្ទុក​កិច្ចការ​សង្រ្គាម ហើយ​ដែល​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ក៏​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​មួយ តាមរយៈ​វិទ្យុ BBC ដោយ​បាន​រិះគន់​សេចក្តីសម្រេច​របស់​សេនាប្រមុខ Pétain ហើយ​បាន​​អំពាវនាវ​ឲ្យ​ប្រជាជន​បារាំងនាំគ្នា​ងើបឡើង​កាន់អាវុធ ដើម្បី​បន្ត​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ តាមរយៈ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​នេះ ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain កាត់​ទោស​ដោយ​កំបាំង​មុខ​ពី​បទ​ក្បត់ជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​តស៊ូ​បារាំង​ប្រឆាំង​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចាប់កំណើតឡើងដែរ។ ផែនទី​ប្រទេស​បារាំង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បង្ហាញ​ពី​ការ​ពុះចែក​ទឹកដី​បារាំង​ជា ៣​ផ្នែក៖ ពណ៌ក្រហម​​កាន់កាប់​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់, ពណ៌តៃតងខ្ចី​កាន់កាប់​ដោយ​អ៊ីតាលី និង​ពណ៌ស្វាយ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ផែនទី​ប្រទេស​បារាំង​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បង្ហាញ​ពី​ការ​ពុះចែក​ទឹកដី​បារាំង​ជា ៣​ផ្នែក៖ ពណ៌ក្រហម​​កាន់កាប់​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់, ពណ៌តៃតងខ្ចី​កាន់កាប់​ដោយ​អ៊ីតាលី និង​ពណ៌ស្វាយ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain នៅថ្ងៃ​ទី២២ មិថុនា រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ ​​ទឹកដី​បារាំង​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា ៣​ចំណែក។ ទឹកដី​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ដោយ​រួមបញ្ចូល​ទាំង​ទីក្រុង​ប៉ារីស​ផង ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ មួយផ្នែក​តូច​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អ៊ីតាលី។ ចំណែក​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​នៅ​ប៉ែកកណ្តាល​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក Pétain ដែលបាន​ទៅ​តាំង​រដ្ឋធានី នៅទីក្រុង Vichy។ នៅ​លើ​ក្រដាស រដ្ឋ​បារាំង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក Pétain ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុក​ជា​រដ្ឋ​អធិបតេយ្យ​មួយ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិត​ជាក់ស្តែង គឺ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​រណប​អាល្លឺម៉ង់​សុទ្ធសាធ។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​តម្រូវ​ឲ្យ​ទ័ព​ជើងទឹក​បារាំង​ទាំងអស់​ត្រូវ​​រំសាយ​អាវុធ ចំណែក​ឯ​ទ័ព​ជើងគោកវិញ មិន​ត្រូវ​ឲ្យ​មាន​ចំនួន​លើស​ពី ១០ម៉ឺននាក់។ ចំណែក​ទាហាន​បារាំង​ទាំងអស់ ដែល​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចាប់​ជា​ឈ្លើយសឹក ​ត្រូវ​បន្ត​ជាប់ឃុំ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​មក​ប្រទេស​បារាំង​បានវិញ​នោះទេ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត រាល់ការ​ចំណាយ​ទាំងអស់​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​កាន់កាប់​ទឹកដី​ពាក់កណ្តាល​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​បារាំង គឺ​ត្រូវ​ទទួលរ៉ាប់រង​ដោយ​ថវិកា​ជាតិបារាំង។ និយាយ​ដោយ​ខ្លី ហ៊ីត្លែរ​ចង់​​​​សង្កត់​ក្បាល​បារាំង​ឲ្យ​រាប​ដល់ដី ដើម្បី​ឲ្យ​បារាំង​​​ទទួល​នូវ​ភាព​អាម៉ាស់​ ដូចអ្វី​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ទទួល ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង Versailles នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ តាមការពិត អ្វី​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់​លើ​បារាំង មាន​ភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​អ្វី​ដែល​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង Versailles ដាក់​លើ​អាល្លឺម៉ង់​ឆ្ងាយណាស់ ពីព្រោះ​ថា អាល្លឺម៉ង់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ យ៉ាងហោចណាស់​ ក៏​អាច​រក្សា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​បាន​ទាំងមូល ដោយ​គ្មាន​កងទ័ព​បរទេស​គ្រប់គ្រង ហើយ​ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​មិនត្រូវ​បាន​​គេ​ចាប់ឃុំ​ជា​ឈ្លើយសឹក​នោះដែរ៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​បន្ទាប់ពី​យកឈ្នះ​លើ​បារាំង ​ហ៊ីត្លែរ​ងាក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស'''== នៅ​ពាក់កណ្តាល​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​ប៉ារីស ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ចរចា​សុំចុះចាញ់ ហើយ​សុខចិត្ត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋ​រណប​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ បន្ទាប់​ពី​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំងបាន​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅរក​អង់គ្លេស​វិញ​ម្តង ដោយ​ចង់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​ជើង​របស់​បារាំង​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ខុសពី​បារាំង​នៅត្រង់​ថា ប្រទេស​អង់គ្លេស​គឺ​ជា​កោះ ដែល​មាន​សមុទ្រ​​ជា​ខែល​ការពារ។ ដូច្នេះ បើសិន​ជា​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​ចូល​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ (​នៅ​ចន្លោះ​អង់គ្លេស និង​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​បារាំង) ដែល​ជា​មិនមែន​ជា​រឿង​ងាយស្រួល​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹកដ៏ធំមួយ នៅលើ​ពិភពលោក​ ចំណែក​ឯ​ទ័ព​ជើងទឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់វិញ​កំពុងតែ​មាន​សភាព​ទន់ខ្សោយ​យ៉ាងខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ដំណំ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស កាល​ពី​ខែ​មេសា ១៩៤០។ តាមការពិត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​មិនចង់​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ។ បើសិន​ជា​អង់គ្លេស​យល់ព្រម ហ៊ីត្លែរ​សប្បាយចិត្ត​នឹង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស ដើម្បី​ចែក​អំណាច​គ្នា គឺ​អង់គ្លេស​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​ជើងទឹក ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ជើងគោក។ នៅពាក់កណ្តាល​ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ស្នើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះ មាន​អ្នក​នយោបាយ ព្រមទាំង​សមាជិក​រាជវង្ស​មួយចំនួន​របស់​អង់គ្លេស​ចង់​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ​​លោក Winston Churchill ដែល​ទើប​នឹង​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​អង់គ្លេស ជំនួស​លោក Neville Chamberlain បានជាង​ពីរ​ខែ​ បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​ថា ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​កិត្តិយស​ និង​សម្តី​ថ្លៃថ្នូរ អង់គ្លេស​មិន​អាច​​យកតែ​រួចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់កាប់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែនគោក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​អង់គ្លេស​​ធ្លាប់បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្យាថា​នឹង​ជួយ​ការពារ​នោះទេ។ ដោយ​មិន​អាច​បញ្ចុះបញ្ចូល​​អង់គ្លេស​ឲ្យ​ចូល​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​បាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ឲ្យ​​ទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​​​ដែល​បាន​រៀបចំ​ទុក​តាំង​ពីមុន គឺ​ការ​បញ្ជូន​ទ័ព​ឆ្លង​សមុទ្រ​ ដើម្បី​ចូល​ឈ្លានពាន​​លើ​អង់គ្លេស។ ​ប្រតិបត្តិការ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “ប្រតិបត្តិការ​តោសមុទ្រ” (Operation Sea Lion)។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​​​ឲ្យ​ “តោសមុទ្រ” របស់​ហ៊ីត្លែរ​អាច​ឆ្លង​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស​បាន អាល្លឺម៉ង់​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​គ្រប់គ្រង​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ ឲ្យបាន​ជាមុនសិន ហើយ​ ដោយសារ​តែ​​នាវាចម្បាំង​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​ត្រូវ​ខូចខាត​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​លើ​ន័រវែស កាលពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន ហ៊ីត្លែរ​មានតែ​​​​រំពឹង​លើ​យន្តហោះ​ចម្បាំង។ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យកងទ័ព​​អាកាស​អាល្លឺម៉ង់​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយ​កម្ទេច​ទ័ព​អាកាស ព្រមទាំង​ប្រព័ន្ធ​ការពារ​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អង់គ្លេស ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​​ច្រក​សមុទ្រ English Channel។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ការ​រំពឹង​ទុក​របស់​ហ៊ីត្លែរ កងទ័ព​អាកាស​របស់​អង់គ្លេស​មិន​ងាយ​នឹង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​វាយបំបាក់​បាន​ងាយៗ​នោះទេ។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ២សប្តាហ៍​ដំបូង គឺ​ពី​ពាក់កណ្តាល​ខែ ដល់​ចុងខែ​កក្កដា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ទៅវិញ​ទេ ដែល​ទទួល​រង​ការ​ខូចខាត​ច្រើន​ជាង​អង់គ្លេស ដោយ​មាន​យន្តហោះ​រហូតដល់​ទៅ ១៨០​គ្រឿង​ត្រូវ​អង់គ្លេស​បាញ់​ទម្លាក់ ក្នុងពេល​ដែល​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​យន្តហោះ​តែ ៧០គ្រឿង។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា ដែន​អាកាស​ក៏​មិន​អាច​គ្រប់គ្រងបាន ហើយ​ដែនទឹក​ក៏​កាន់តែ​​ពិបាក​នឹង​​យក​ប្រៀប​លើ​អង់គ្លេសទៅទៀត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​លុបចោល​គម្រោង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​ឆ្លង​សមុទ្រ​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ៊ីត្លែរ​មិនបាន​បញ្ឈប់​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវអាកាស​ទៅលើ​អង់គ្លេស​នោះទេ។ ចាប់ពីថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ហ៊ីត្លែរ​បាន​បង្វែរ​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព​អាកាស​ពី​ការ​វាយបើក​ច្រកផ្លូវ​ដើម្បី​​ចូល​ឈ្លានពាន ទៅជា​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​កម្ទេច​ទីក្រុង​ធំៗ​របស់​អង់គ្លេស​វិញ ក្នុងគោលដៅ​​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បង្ក​ការ​ខូចខាត​​ជា​អតិបរមា ដើម្បី​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដល់ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤១ គ្រាប់បែក​ប្រមាណ​ជា ១០០តោន ត្រូវ​បាន​យន្តហោះ​អាល្លឺម៉ង់​ទម្លាក់​ទៅលើ​ទីក្រុង​ធំៗ​​ចំនួន ១៦ក្រុង​របស់​អង់គ្លេស ជាពិសេស គឺ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដោយ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ជនស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ប្រមាណ ៤ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត អគារ​រោងចក្រ ព្រមទាំង​ផ្ទះសម្បែង​រាប់លាន​ខ្នង​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​បំផ្លិចបំផ្លាញ។ ក្រុងឡុងដ៍ ដែល​ត្រូវ​ខូចខាត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក្រុងឡុងដ៍ ដែល​ត្រូវ​ខូចខាត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មីម្តងទៀត ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នេះ​​ក៏​មិន​បាន​សម្រេច​ទៅតាម​គោលដៅ​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​នោះដែរ ពីព្រោះ​ថា វា​មិន​​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​ខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរ ឬ​ក៏​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​បាក់ទឹកចិត្ត​​ ហើយ​​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​នោះទេ។​ ផ្ទុយទៅវិញ ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​លើ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដែល​បាន​កម្ទេច​ផ្ទះសម្បែង​ ព្រមទាំង​សម្លាប់​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​រាប់ម៉ឺននាក់ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​កាន់តែ​មាន​កំហឹង​ចំពោះ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​នាំគ្នា​គាំទ្រ​រដ្ឋាភិបាល និង​កងទ័ព​អង់គ្លេស​​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​​អាល្លឺម៉ង់។ បើ​និយាយ​ពី​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ដោយ​ឥតលោះថ្ងៃ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៨ខែ​នេះ ក៏​មិន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាពផលិតកម្ម​របស់​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​នោះដែរ។ ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​យោធារបស់​អង់គ្លេស​​ មិនត្រឹមតែ​មិន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ តែ​ថែមទាំង​កើនឡើង​ទៅវិញ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤១ អង់គ្លេស​ចាប់ផ្តើម​ទទួល​បាន​នូវ​ជំនួយ​ផ្នែក​យោធា​ពី​ប្រទេស​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤១ សភា​អាមេរិក​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ (Lend-Lease Act) ដោយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក គឺ​លោក Franklin Roosevelt បញ្ជូន​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅជួយ​​អង់គ្លេស ហើយ​ខុស​ពី​កាល​សម័យ​សង្រ្គាម​លោក​​លើកទី១ គ្រឿងសព្វាវុធ​អស់ទាំង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ផ្តល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​ជំនួយ​ឥតសំណង។ ជំនួយ​យោធា​របស់​អាមេរិក បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុង​ការប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ទីចុង​បញ្ចប់ ហ៊ីត្លែរ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​តថភាព​មួយ គឺ​​ទឹកដី​​របស់​អង់គ្លេស​ជា​ដែន​កោះ​ដែល​មិនអាច​ចូល​ឈ្លានពាន​បាន។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​ផ្អាក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​ងាកទៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​គម្រោង​ការណ៍​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា​រួចទៅហើយ នៅ​មុនពេល​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៩៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត'''== នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤១ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​មិន​អាច​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ចូល​មក​ចរចា​ចែកអំណាច​គ្នា​គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុបបាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ផ្អាក​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ហើយ​ងាក​ទៅរក​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង។ គោលដៅ​របស់​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត។ តាមការពិត​ នៅមុនពេល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន បាន​ព្រមព្រៀង​សហការគ្នា និង​បែងចែក​ដែនឥទ្ធិពលគ្នា តាមរយៈ​ការចុះ​សន្ធិសញ្ញា​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា កាលពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ពោលគឺ​នៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍​ប៉ុណ្ណោះ មុនពេល​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ​នៅពេល​ហ៊ីត្លែរ​បញ្ជូន​ទ័ព​​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ​ពី​ទិស​ខាង​លិច កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន​ក៏​​វាយលុក​មក​លើ​ប៉ូឡូញ​​ចូល​តាម​ទិស​ខាង​កើត​ដែរ ហើយ​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ​ក៏​ត្រូវ​បាន​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន​ពុះ​​ជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់កាប់។ បន្ទាប់​ពី​បាន​កាន់កាប់​ប៉ូឡូញ​ម្នាក់​មួយ​ចំណែក​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​​ឈ្លានពាន​អឺរ៉ុប​ដោយវាតទី​ទៅ​ទិស​ខាងលិច គឺ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក ហូឡង់ លុចសំបួ ប៊ែលហ្ស៊ិក បារាំង និង​អង់គ្លេស (តែមិនបាន​សម្រេច)។ ចំណែក​ស្តាលីនវិញ វាតទី​នៅ​ទិស​ខាងកើត ដោយ​ឈ្លានពាន​ហ្វាំងឡង់ ប្រទេស​បី​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី ឡេតូនី និង​អេស្តូនី ព្រមទាំង​ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប្រទេស​រូម៉ានី។ បើពិនិត្យ​មើល​ជារួម នៅ​ឆ្នាំ​ដំបូង​នៃ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​នឹង​គ្នា ទាំង​ខាង​ផ្នែក​ការទូត និង​សេដ្ឋកិច្ច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន សំឡឹង​មើល​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​ប្រកប​ដោយ​ការមិនទុកចិត្តគ្នា ហើយ​ម្ខាងៗ​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​ត្រៀមជើងព្រួល​​​រៀងៗខ្លួន​ ដើម្បី​​ត្រៀមធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹងគ្នា។ តាមការពិត នៅពេលដែល​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​ចុះសន្ធិសញ្ញា​មិនឈ្លានពាន​គ្នា អ្នកណាៗ​ក៏​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ ដោយសារតែ​គេមើលឃើញ​ពី​ភាព​ជា​សត្រូវ​នឹង​គ្នា​ រវាង​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់ និង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្តសូវៀត។ សម្រាប់​ហ៊ីត្លែរ ក្រុម​បុលឆេវិក​សូវៀត សុទ្ធតែ​ជា​ក្រុម​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ឲ្យ​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ Mein Kampf ដែល​ហ៊ីត្លែរ​​សរសេរ​កាល​ពី​មុនពេល​ឡើងកាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បង្ហើប​ឲ្យដឹង​ផងដែរ អំពី​គម្រោង​ចង់​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត ដោយ​ហ៊ីត្លែរ​លើកឡើង​ថា អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវការ​ពង្រីក​ទឹកដី​ ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​រស់​នៅ​ផង និង​ដើម្បី​ទាញ​យក​ធនធាន​ធម្មជាតិ​ផង ហើយ​ទឹកដី​នេះ ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​ពង្រីក​ទៅ​ទិសខាងកើត។ ក្រោយៗ​មកទៀត នៅ​ពេល​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ចក្ខុវិស័យ​កាន់តែច្បាស់​ថា ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាល្លឺម៉ង់​ប្រាកដ​ជា​ចៀសមិនផុត​នឹង​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត​​​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​គិតទុក​ជាមុនផងដែរ​ថា នៅ​ក្នុង​ជំហាន​ដំបូង អាល្លឺម៉ង់​អាច​សហការ​ជាមួយ​សូវៀត​ជា​បណ្តោះអាសន្ន​ ប្រសិនបើ​​វា​អាច​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ដល់​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​បាន​ព្យាយាម​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធត្រី​ភាគី រួមជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី និង​ជប៉ុន ដើម្បី​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន-សូវៀត។ ស្តាលីន​ក៏ដឹង​អំពី​ចេតនា​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ដែល​ចង់​លេបយក​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀតដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​គិត​ថា ការ​ចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​​យ៉ាងហោចណាស់​ក៏​អាច​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​បាន​មួយរយៈដែរ ដើម្បី​ទុកពេល​ឲ្យ​សូវៀត​អាច​ពង្រឹងកម្លាំង​ទ័ព​ទុក​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤០ ស្តាលីន​ក៏​បាន​បញ្ជូន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​​ឲ្យ​ទៅ​ចរចា​ជាមួយអាល្លឺម៉ង់ អំពីការចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​​ហ៊ីត្លែរ។ នៅពេល​បើក​កិច្ចចរចា​ រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រាប់​ទៅ​សមភាគី​សូវៀត​ថា បើមើល​ទៅលើ​ស្ថានភាព​យោធាបច្ចុប្បន្ន បក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគី​​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ គ្រាន់តែ​មិនដឹង​ថា​តើ​ជោគជ័យ​នេះ​នឹង​មកដល់​ឆាប់​ប៉ុណ្ណាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ វា​ល្មម​ដល់​ពេល​​​ដែល​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង ៤ (អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី ជប៉ុន និង​សហភាព​សូវៀត) ត្រូវ​ធ្វើការ​បែងចែក​គ្នា ដើម្បី​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីព្រាង​នៃ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​លើ​តុចរចា​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត ប្រទេស​ទាំង ៤ ត្រូវ​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​ខ្លួន​កំពុង​កាន់កាប់​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាច​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗខ្លួន គឺ​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​កណ្តាល អ៊ីតាលី នៅ​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង និង​ខាង​កើត ជប៉ុន​ នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចំណែក​សហភាព​សូវៀត​ នៅ​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូងសំដៅ​ទៅ​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា។ សំណើនេះ​មិនត្រូវ​បាន​សហភាព​សូវៀត​​ទទួល​យក​ទាំងស្រុង​នោះទេ ដោយ​ស្តាលីន​ទាមទារ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កំណត់​ឲ្យបាន​ច្បាស់លាស់ អំពី​ការបែងចែក​​ដែន​ឥទ្ធិពល​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត ជាពិសេស ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ ប៊ុលហ្ការី និង​រូម៉ានី ដែល​​​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​កាន់កាប់។ ស្តាលីន​បាន​ផ្ញើ​សេចក្តីព្រាង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ថ្មីមួយ​ជា​សំណើតប​ទៅ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​មិនឆ្លើយតប ហើយ​ការចរចា​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​ក៏​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ នៅ​​ថ្ងៃ​ទី២២​ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Barbarossa”។ ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ទៅលើ​សហភាព​សូវៀត​នៅពេលនោះ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ដ៏​ធំបំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិ​សឹកសង្រ្គាម​ពិភពលោក។ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ជាង ៣លាន​នាក់ ចែកចេញ​ជា ១៥០កងពលធំ អមដោយ​រថក្រោះ​ជាង ៤ពាន់គ្រឿង យន្តហោះ​និង​ឧទ្ធម្ភាគចក្រ​ជិត ៥ពាន់​គ្រឿង ព្រមទាំង​កាំភ្លើង​ធំ​ជាង ៧ពាន់​ដើម បាន​បើក​ការវាយលុក​​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​ដែល​បើក​មុខ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​៣ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ។ នៅ​មួយខែ​ដំបូង​ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​យ៉ាងជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​រុស្ស៊ី រហូត​ចូល​ទៅដល់​ទ្វារ​ក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​​ដើមខែ​តុលា។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន រដូវ​ត្រជាក់​ក៏​ឈានចូល​មកដល់ ហើយ​​​កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់​​ដែល​​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មូលដ្ឋាន ហើយ​មិនមាន​សម្ភារៈ​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​នៃ​រដូវរងារ​រុស្ស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ ហើយ​​​​​ត្រូវ​បាន​កងទ័ពរុស្ស៊ី ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក​វាយទប់ជាប់​​​មិន​ឲ្យ​ចូល​កាន់កាប់​​ក្រុងម៉ូស្គូ​បាន។ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “តោសមុទ្រ” (Sealion) នៅ​អង់គ្លេស ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” បាន​ក្លាយ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ជូរចត់​មួយ​ទៀត​របស់​ហ៊ីត្លែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២។ ការឈ្លានពាន​លើ​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​រំពឹង​ថា​នឹង​អាច​ទទួល​ជោគជ័យ​ឆាប់ៗ បាន​ក្លាយ​ជា​សង្រ្គាម ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ ៤ឆ្នាំ។ បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” នៅ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សមរភូមិ​ពីរ​ទិស​ធំៗ​ក្នុងពេល​តែមួយ នៅពេល​ដែល​កងកម្លាំង​នៃ​ចលនាតស៊ូ​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​អាមេរិក ចាប់ផ្តើម​វាយបក​មក​លើ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ នៅ​សមរភូមិ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក'''== នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ភ្លើងសង្រ្គាម​បាន​ឆាបឆេះ​រួចទៅហើយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី គឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ជប៉ុន និង​ចិន ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៧។ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ទឹកដី​មួយផ្នែក​ធំ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ជប៉ុន​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​រួច​ទៅហើយ។ ចំណែក​ឯ​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់ មួយចំណែក​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ចិន​​របស់​លោក​ចាង កាយចៀក និង​មួយ​ចំណែក​តូចទៀត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ក្រុមកុម្មុយនិស្ត​​របស់​ម៉ៅសេទុង។ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​ដំបូងៗ នៃ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​​ពេល​ដែល​អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និង​សហភាព​សូវៀត នាំគ្នា​ឈ្លានពាន​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក​វិញ គឺ​ជា​ដែន​ប្រមាញ់​របស់​ចក្រភព​ជប៉ុន ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ត្រី​ភាគី​ អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន ហើយ​ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​រក្សា​អព្យាក្រឹត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។ តាមពិត ជប៉ុន​ធ្លាប់​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង អង់គ្លេស និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ច្បាំងទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ ប្រទេស​មហាអំណាច​អស់ទាំងនេះ​បើកដៃ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ធ្វើ​ភ្លៀង​ធ្វើ​ផ្គរ​ស្រេចនឹង​ចិត្ត នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការទទួល​បានសិទ្ធិ​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​នៅ​ចិន និង​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នេះ​ មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ស្កប់ចិត្ត​នោះទេ ដោយសារតែ​​នៅ​ពេលនោះ ជប៉ុន​​​យល់ថា​ខ្លួន​គឺ​ជា​ចក្រភព​មួយ ដែល​គួរ​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទុក​ក្នុងកែវភ្នែក​ជា​ដៃគូ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ស្មើមុខស្មើ​មាត់​នឹង​គ្នា តែ​ប្រទេស​មហាអំណាច​បាន​ទុក​ជប៉ុន​ត្រឹមតែ​ជា​ដៃគូ​តូចតាច​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ជប៉ុន​ងាក​​ទៅ​ចូល​រួម​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​អតីត​គូសត្រូវ​ ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អតីត​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កាលពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ទៅវិញ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​១៩៤០ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​របស់​បារាំង ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​រណប​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ដែរ​នោះ ជប៉ុន​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បញ្ជូន​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានតំបន់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ គោលដៅ​របស់​ជប៉ុន គឺ​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​ដឹក​ជញ្ជូន​ស្បៀង ប្រេង និង​សព្វាវុធ ពី​កំពង់ផែ​ហាយហ្វុង​ប្រទេស​វៀតណាម កាត់តាម​ហាណូយ​ ចូល​ទៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ យក​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​កម្លាំង​ទ័ព​របស់​ចាង កាយចៀក និង​ម៉ៅសេទុង ដើម្បី​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ជប៉ុន។ នៅថ្ងៃ​ទី២២ កញ្ញា ១៩៤០ បារាំង​បាន​សុខចិត្ត​​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​កាន់កាប់​តំបន់​តុងកឹង (ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​វៀតណាម ជាប់នឹង​ព្រំដែន​ចិន)។ ក៏ប៉ុន្តែ ជប៉ុន​មិនសុខចិត្ត​ទទួល​យក​ត្រឹម​តំបន់​តុងកឹង​នេះ​មួយទេ។ ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​ជប៉ុន​ក៏​បាន​វាតទី​កាន់កាប់​ទីតាំង​ជាច្រើន​ផ្សេង​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាតទី​របស់ជប៉ុន​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដោយ​មាន​ការ​ព្រមព្រៀង​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស​ ក៏​បាន​សម្រេច​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​លើ​ជប៉ុន ហើយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌូចិន។ ទណ្ឌកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​ខូចខាត​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​ត្រូវ​បាត់បង់​ប្រភព​ផ្គត់ផ្គង់ប្រេង​រហូតដល់​ទៅ​ ៩០% និង​បាត់បង់​ចំណូល​ពី​​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​អន្តរជាតិ រហូតដល់​ទៅ ៧៥%។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​ជប៉ុន​បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤១ ក្រោម​អធិបតីភាព​របស់​អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ (Hirohito) ដើម្បី​ជជែក​គ្នា អំពី​ជម្រើស​៣៖ ទីមួយ ​ដក​ថយ​ពី​​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​តាម​ការ​ទាមទារ​របស់​អាមេរិក ទីពីរ ធ្វើការ​​ចរចា​​ស្វែងរក​សម្បទាន​ពី​អាមេរិក និង​ទីបី ​បើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងអាមេរិក​តែម្តង។ នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​នេះ ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​​ថា​នឹង​ធ្វើការ​ចរចា​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយ​គ្នា​​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​​ទ័ព​ធ្វើ​សង្រ្គាម ប្រសិនបើ​ការ​ចរចា​មិនបាន​សម្រេច។ មួយខែ​ក្រោយមក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤១ ការផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន ដោយ​លោក ហ៊ីដេគី តូចូ (Hideki Tojo) ឧត្តមសេនីយ៍ និង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​កិច្ចការសង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី។ នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​ថ្មីមួយទៀត នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ហ៊ីដេគី តូចូ បាន​លើកឡើង នៅ​ចំពោះមុខ​អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ​ ថា ប្រសិនបើ​ជប៉ុន​មិន​ឆក់​ឱកាស​​​ល្អ​ដែល​ខ្លួន​មាន​នៅ​ក្នុង​ដៃ​នៅ​ពេលនេះទេ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ពីរ ទៅបី​ឆ្នាំ​ទៀត ជប៉ុន​​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រទេស​តតិយលោក។ នៅថ្ងៃ​ទី៥ វិច្ឆិកា ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​ថា​នឹង​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ទល់​នឹង​អាមេរិក ដោយ​កំណត់​យក​ថ្ងៃ​ទី​៣០​វិច្ឆិកា​ជា​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ ​សម្រាប់​ឲ្យមន្រ្តី​ទូត​ជប៉ុន​​ចរចា​ស្វែងរក​​សម្បទាន​សមស្រប​មួយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹក​ត្រៀម​ខ្លួន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥​វិច្ឆិកា ដើម្បី​សំដៅ​ទៅ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចំណែក​ឯ​​កងទ័ព​ជប៉ុន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​វិញ​ត្រូវ​ត្រៀម​ខ្លួន​វាយលុក​ចូល​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ ដើម្បីបើក​ផ្លូវ​ចូល​ឈ្លានពាន​​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​​អង់គ្លេស​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​ភូមា និង​ដែនដី​អាណានិគម​​របស់​ហូឡង់នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ នៅ​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ផែនការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ជប៉ុន​មិនបានដឹង​ទេ​ថា អាមេរិក​រកឃើញ​វិធី​បំបែកកូដ​អាន​សារ​សម្ងាត់​ឆ្លងឆ្លើយគ្នា​​ រវាង​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​តូក្យូ និង​កងទ័ព ព្រមទាំង​មន្រ្តី​ទូត​ជប៉ុន​នៅ​វ៉ាស៊ីងតោន។ តាមរយៈ​ការ​អានសារ​សម្ងាត់​នេះ អាមេរិក​ដឹង​ថា ជប៉ុនបន្ត​ចរចា​ក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​បាន​​សម្រេច​ថា​នឹង​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាមេរិក​ទៅហើយ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយបាន​ជា នៅ​ក្នុង​ការចរចា ​មន្រ្តី​ទូត​អាមេរិក​ មិន​ត្រឹមតែ​មិន​សុខចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​​ទៅ​ភាគី​ជប៉ុន​​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃ​ទី២៦​វិច្ឆិកា រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក​បាន​បន្ថែម​ការ​ទាមទារ​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត​ ជាថ្នូរ​នឹង​ការ​ដកទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ពី​ជប៉ុន។ អាមេរិក​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ដកទ័ព​ចេញ​ទាំង​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន និង​ពី​ប្រទេសចិន​ទាំងមូល ហើយ​ត្រូវ​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រី​ភាគី​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី។ ការទាមទារ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីដេគី តូចូ ផ្ទុះកំហឹង​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​បាន​រៀបចំ​លិខិត​មួយ​ឲ្យ​ឯកអគ្គរាជទូត​ជប៉ុន​ប្រចាំ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន ប្រគល់​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក នៅ​ព្រឹកថ្ងៃ​ទី៧​ធ្នូ ដើម្បី​ជា​ការ​ប្រកាស​សង្រ្គាម។ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​បន្ទាយ​រៀងៗ​ខ្លួន​រួចទៅហើយ ដោយ​សម្តៅ​ទៅ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​​អាច​អាន​សារ​សម្ងាត់​របស់​ជប៉ុន ហើយ​ដឹង​ថា ជប៉ុន​កំពុងរៀបចំ​​សកម្មភាព​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ ហ៊ីដេគី តូចូ បាន​ដាក់​បញ្ជា​យ៉ាង​ដាច់ណាត់​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​និយាយ​ទាក់ទងគ្នា​​អំពី​សកម្មភាព ទីតាំង និង​ទិសដៅ​របស់​ពួកគេ អាមេរិក​មិនបានដឹង​ថា តើ​ជប៉ុន​គ្រោង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​ណា​ពិតប្រាកដ​នោះទេ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ព្រឹកថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ទើប​អាមេរិក​អាច​ដឹង​ច្បាស់ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​ជប៉ុន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋានទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​ Pearl Harbor រដ្ឋ​ហាវ៉ៃ៕ =='''សង្រ្គាម​លោកលើកទី២៖ ជប៉ុន​លប​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​នៅ ​Pearl​ ​Harbor'''== ជាងពីរឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​ផ្ទុះឡើង សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បានព្យាយាម​រក្សា​នយោបាយ​ឯកោ​និយម​របស់ខ្លួន ដោយ​ព្យាយាម​មិនប្រឡូក​ខ្លួន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ជាមួយ​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក ជាពិសេស នៅ​ចិន និង​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​រុញ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឲ្យ​ខិត​កាន់តែ​​ជិតមាត់ជ្រោះ​សង្រ្គាម​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ នៅពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤១ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​ចូល​ឈ្លានពានកាន់កាប់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​ពេលនោះ គឺ​ជា​ដែន​ដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​លើ​ជប៉ុន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​​បាត់បង់​ចំណូល​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពី​ការ​ដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​អន្តរជាតិ ព្រមទាំង​បាត់បង់​ប្រភព​ផ្គត់ផ្គង់​ប្រេង​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង។ ក្រោយ​ពី​បាន​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក​រាប់ខែ​តែ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤១ ហ៊ីដេគី តូចូ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​ជប៉ុន​ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើសង្រ្គាម​ជាមួយ​អាមេរិក។ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ វិច្ឆិកា កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន​បាន​ចេញ​ដំណើរ​ពី​បន្ទាយ ដើម្បី​ឆ្ពោះ​​ទៅបើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​​​អាច​បំបែក​កូដ​លួច​​អាន​សារ​សម្ងាត់​របស់​ជប៉ុន​បាន​តាំង​ពី​យូរមកហើយ​នោះ បានដឹង​តាំង​ពី​ដើមខែ​វិច្ឆិកា​ថា ជប៉ុន​កំពុងរៀបចំ​​សកម្មភាព​ធ្វើសង្រ្គាម​មកលើ​អាមេរិក​ ក៏ប៉ុន្តែ ​មិន​ដឹង​ទេ​ថា តើ​ជប៉ុន​គ្រោង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​ណាមួយ​​ពិតប្រាកដ។ ជប៉ុនវិញ​បាន​ព្យាយាម​លាក់ការណ៍​យ៉ាង​ជិតបំផុត ពីព្រោះ​មេទ័ព​ជប៉ុន​ដឹងថា គន្លឹះ​នៃ​ជោគជ័យ គឺ​ការ​លួច​វាយឆ្មក់​ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​ដឹង​ខ្លួនមុន។​ ទិសដៅ​​ដែល​ជប៉ុន​គ្រោង​ធ្វើ​ការវាយប្រហារ គឺ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ប្រចាំ​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ Pearl Harbor រដ្ឋ​ហាវ៉ៃ ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជាង ៦០០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេសជប៉ុន។ នៅ​ក្នុង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​ជប៉ុន ការ​កម្ទេច​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ Pearl Harbor គឺ​ជា​ចំណុច​គន្លឹះ ក្នុងការ​​ឈានទៅ​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​រារាំង​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​មក​រំខាន​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី។ តាមគម្រោងការណ៍របស់​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor បាន​សម្រេច​ហើយ កងទ័ព​ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ភ្លាមៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រចាំ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ បើក​ការ​វាយប្រហារ​ចាក់ចូល​តាម​ប្រទេស​ថៃ ដើម្ប​ចូល​ឈ្លានពាន​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស នៅ​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ហូឡង់ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ដែល​នៅពេលនោះ​ស្ថិត​នៅក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​អាមេរិក។ មូលដ្ឋានទ័ព​ជើងទឹក​ Pearl Harbor ព្រឹកថ្ងៃ​​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ត្រូវ​ជា​ថ្ងៃ​អាទិត្យ។ ​ដោយសារតែ​នៅពេលនោះ អាមេរិក​មិនស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម ទាហាន​នៅ​​ Pearl Harbor ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឈប់សម្រាក នៅថ្ងៃ​អាទិត្យ ដោយ​ទុក​តែ​មួយចំនួន​តូច​ឲ្យ​នៅ​យាម​ប្រចាំការ។ ម៉ោង ៧ព្រឹក ទាហាន​ដែល​​ប្រចាំការ​នៅ​មុខ​រ៉ាដា​ការពារ​ដែន​អាកាស​ហាវ៉ៃ​បាន​កត់សម្គាល់​ឃើញ​យន្តហោះ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហោះក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន ពី​ទីសមុទ្រ សំដៅ​មក​ Pearl Harbor។ ​ក៏ប៉ុន្តែ មេបញ្ជាការ​ទទួលបន្ទុក​រ៉ាដា​បាន​ប្រាប់​ថា​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ ដោយ​គិត​ថា យន្តហោះ​ដែល​រ៉ាដា​ចាប់បាន​នេះ គឺ​ជា​​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ ​​ដែល​គេ​បញ្ជូន​ពី​​អាមេរិក​ដីគោក​ ហើយ​​ដែល​តាម​គម្រោង​នឹង​ត្រូវ​មក​ដល់​ Pearl Harbor នៅថ្ងៃ​អាទិត្យ​នោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​យន្តហោះ​អស់ទាំងនេះ គឺ​ជា​យន្តហោះ​ចម្បាំង​របស់​ជប៉ុន ដែល​មាន​សរុប​ទាំងអស់ ចំនួន ជាង ៤០០​គ្រឿង ចែកចេញ​ជា​បីក្រុម ដោយ​​ហោះចេញ​ពី​នាវាផ្ទុក​យន្តហោះចំនួន ៦គ្រឿង អមទៅដោយ​នាវាចម្បាំង​តូចធំ គិត​ជា​សរុប​ចំនួន ជិត ៥០គ្រឿង សំដៅ​ទៅធ្វើការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor។ យន្តហោះ​ចម្បាំង​ក្រុម​ទីមួយ​របស់​ជប៉ុន បាន​​ចាប់បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ Pearl Harbor នៅ​ម៉ោង​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៨ព្រឹក បន្ត​កន្ទុយ​ជាប់ៗគ្នា​​ដោយ​ក្រុម​ទី២ និង​ក្រុម​ទី៣ ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​មាន​ពេល​​អាច​តដៃ​ទាន់។ ៩០នាទី​ក្រោយមក ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ក៏​បាន​ដក​ថយ​ចេញ​ទៅវិញ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។ គិតជាសរុប ការ​វាយប្រហារ​របស់​ជប៉ុន​ទៅលើ Pearl Harbor បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​អាមេរិក​បាត់បង់​​នាវាចម្បាំង​ចំនួន ១៨គ្រឿង យន្តហោះ​ច្បាំង​ជិត ៣០០គ្រឿង ព្រមទាំង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​យោធា​​ជាច្រើន​ទៀត ហើយ​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ការ​បាត់បង់​ជីវិត​​ទាហាន​ប្រមាណ​ជិត ២៥០០នាក់​ និង​ ១០០០នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​រងរបួស។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការវាយប្រហារ​ទៅលើ Pearl Harbor ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បរាជ័យ​​ដ៏ធំមួយសម្រាប់​​ជប៉ុន។ បរាជ័យ នៅ​ក្នុងន័យថា ​ជប៉ុន​មិន​អាច​ កម្ទេច​ទ័ពជើងទឹក​អាមេរិក​​ប្រចាំ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ទាំងស្រុង​ដូចការ​ចង់បាន ដោយសារតែ​​ជប៉ុន​មិន​បាន​កម្ទេច​ឃ្លាំង​ស្តុក​ប្រេង និង​អាវុធ ព្រមទាំង​រោងជាង​សម្រាប់​ជួសជុល​នាវា​នៅ Pearl Harbor។ ចំណែក​​ឯនាវាចម្បាំង​សំខាន់ៗ​របស់​អាមេរិក ជាពិសេស នាវាផ្ទុកយន្តហោះ​ធំៗ​ជាច្រើន​គ្រឿង​ ក៏​មិនស្ថិត​នៅ​ក្នុង​បន្ទាយ នៅ​ព្រឹកថ្ងៃ​អាទិត្យ ទី៧​ធ្នូ​នោះ។ លោក Franklin D Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ចុះហត្ថលេខា​លើ​សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន លោក Franklin D Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ចុះហត្ថលេខា​លើ​សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន នៅទីបំផុត​ទៅ ការវាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ Pearl Harbor មិន​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ដូច​ដែល​ជប៉ុន​រំពឹង​ទុក​នោះទេ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយទៅវិញ តាមរយៈ​ការ​វាយប្រហារ​នេះ ជប៉ុន​បាន​ “ដាស់​យក្ស​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ពីដំណេក”។ ជាង​ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​​មាន​ការ​ប្រទាញប្រទង់គ្នា​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សាធារណមតិ​អាមេរិក ដែល​អ្នក​ខ្លះ​ចង់​ឲ្យ​អាមេរិក​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត ឯ​ខ្លះ​ទៀត​ទាមទារ​ឲ្យ​អាមេរិក​រក្សា​ខ្លួន​អព្យាក្រឹត ដើម្បី​បញ្ចៀសខ្លួន​ពី​សង្រ្គាម នៅទីបំផុតទៅ គឺ​ចក្រភព​ជប៉ុន តាមរយៈ​ការវាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor ដែល​បាន​ទាញ​​ប្រជាជន​អាមេរិក​ឲ្យ​មូលមាត់​គ្នា​តែមួយ គឺ​មូលមាត់​គ្នា​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ នៅថ្ងៃ​ទី៨ ធ្នូ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​ការវាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​សុំ​ឲ្យ​សភា​ពេញអង្គ (Congress) ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​​ជប៉ុន។ សេចក្តីប្រកាស​សង្រ្គាម​ដែល​សភា​អាមេរិក​អនុម័ត​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​នោះ។ ៣ថ្ងៃ​ក្រោយមក អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី​ជាមួយ​ជប៉ុន​ ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាមេរិក​វិញ​ដែរ។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ឈានជើង​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ជា​ផ្លូវការ៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​សកម្មភាព​យោធា​ជប៉ុន​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍'''== គិតមក​ត្រឹម​សម័យសង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​​​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​មហាអំណាច​លោកខាងលិច គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ (កម្ពុជា វៀតណាម និង​ឡាវ) ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​ហូឡង់ និង​ហ្វីលីពីន​ស្ថិត​នៅក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ថៃ​មួយចេញ ដែល​បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​មិនយក​មក​ដាក់​ជា​ដែន​អាណានិគម ដើម្បី​ទុក​ធ្វើ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់។ ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​បារាំង​ចាញ់សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជារដ្ឋាភិបាល​​រណប​ហ៊ីត្លែរ ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​​ចូល​មក​ ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅពេលនោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ឥណ្ឌូចិន​​នៅមាន​ឈ្មោះ​ជា​ដែន​អាណានិគម​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដែល​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​​ត្រូវ​​បង្ខំ​ចិត្ត​អនុញ្ញាត​​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​បោះមូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ក្នុង​ដែន​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន។ ជប៉ុន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន គឺ​ក្នុងគោលដៅ​សំខាន់​ពីរ៖ ទីមួយ ដើម្បី​​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​នាំចូល​គ្រឿងសព្វាវុធ​ទៅ​​​ចិន​ផង និង​ទីពីរ​ ​ដើម្បី​​ទុក​ធ្វើជា​មូលដ្ឋាន​ឈានទៅ​ឈ្លានពាន​​ដែន​អាណានិគម​​របស់​លោក​ខាងលិច​ផ្សេងទៀត​ នៅ​​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គ​ដ៏​ធំមួយ គឺ​ការ​​ការ​តវ៉ា​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្រោយ​ពី​​បាន​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក​​ស្វែងរក​​ដំណោះស្រាយ​មិនបាន ជប៉ុន​ក៏​បានសម្រេច​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក ប្រចាំ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក គឺ​មូលដ្ឋានទ័ព Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ។ គោលដៅ​របស់​ជប៉ុន គឺ​ចង់​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​រារាំង​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​មក​រំខាន​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ជាពិសេស តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ តាមគម្រោងការណ៍របស់​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​វាយប្រហារ​លើ​​ Pearl Harbor បាន​សម្រេច​ហើយ កងទ័ព​ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ភ្លាមៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រចាំ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ បើក​ការ​វាយប្រហារ​​ទៅលើ​ប្រទេស​ថៃ ដើម្បី​យក​ទឹកដី​​ថៃ​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ទ័ពក្នុងការ​ឈ្លានពាន​​បន្ត​ទៅទិស​ខាង​លិច សំដៅ​ទៅ​​ភូមា និង​បន្ទាប់​មក​ទៅឥណ្ឌា និង​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​​ Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក ជប៉ុន​ក៏​​​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ ទៅតាម​ការ​គ្រោង​ទុក។ រដ្ឋាភិបាល​ថៃ ដោយ​ដឹង​ថា​ខ្លួន​មិន​មាន​កម្លាំង​អាច​ទប់ទល់​នឹង​កងទ័ព​ជប៉ុន​ ​ក៏​បាន​​សុំចរចា​ឈប់បាញ់​​ភ្លាមៗ ដោយ​សុខចិត្ត​​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ជប៉ុន ហើយ​បើក​ឲ្យ​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​ថៃ ដើម្បី​​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ដែន​អាណានិគម​លោក​ខាងលិច។ នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ​ជប៉ុន​បាន​ប្រើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បញ្ជូន​ទ័ព​ជើងទឹក​​មួយ​ក្រុមផ្សេងទៀត​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ហ្វីលីពីន។ ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​ជាប់ដៃ​ក្នុងការ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អឺរ៉ុប​ផង ហើយ​ខ្ជីខ្ជា និង​មើលស្រាល​កម្លាំង​ទ័ព​ជប៉ុន​ផង បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ ឲ្យ​​មក​ពង្រឹង​កម្លាំង នៅ​តាម​ដែន​អាណានិគម​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​។ ជាលទ្ធផល នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី កងទ័ព​អង់គ្លេស​​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង​​​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ដល់​ទៅ​ពីរដង ហើយ​គ្រឿងសព្វាវុធ​ក៏​ចាញ់​ប្រៀប​ជប៉ុន​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ក្នុងរយៈពេល​មិនដល់​មួយសប្តាហ៍​ផង កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​អង់គ្លេស​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​បាន​ទាំងស្រុង​នូវ​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បើក​ការ​ឈ្លានពាន​ក្នុង​មុខព្រួញ​​ថ្មីផ្សេងទៀត គឺ​វាយប្រហារ​លើ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ភូមា។ គិត​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤២ ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​ទាំងមូល​​ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ជប៉ុន ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​នៅ​សិង្ហបុរី។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក ភូមា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​មួយ​ទៀត​របស់​​​អង់គ្លេស​ ​ក៏​ត្រូវ​​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​ជប៉ុន ហើយ​សូម្បីតែ​ឥណ្ឌា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អង់គ្លេស​នៅ​អាស៊ី ហើយ​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ភូមា​ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​ផងដែរ។ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​វិញ កងទ័ព​ហូឡង់​​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​សុខចិត្ត​​​​ប្រគល់​ដែន​អាណានិគម​​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ទៅ​ឲ្យ​ជប៉ុន​កាន់កាប់​ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤២។ ចំណែក​កងទ័ព​អាមេរិក​វិញ​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ជប៉ុន​វាយ​ឲ្យ​ដកថយ​​ចេញ​ពី​ហ្វីលីពីន នៅ​ខែ​ឧសភា។ គិត​មក​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤២ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ គឺ​កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន និង​ភូមា ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​​កងទ័ព​ជប៉ុន។ ចំណែក​ប្រទេស​ថៃ​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​រណប​ជប៉ុន​​ផងដែរ។ បូកបន្ថែម​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​កូរ៉េ និង​មួយ​ផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ចិន គឺ​ជាងពាក់កណ្តាល​តំបន់​អាស៊ី ដែល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​ជប៉ុន។ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាច​របស់​ជប៉ុន​នៅ​អាស៊ី​នេះ​នឹង​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយមក កងទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ ដែល​ជប៉ុន​កម្ទេច​មិន​អស់ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ Pearl Harbor ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រឹង​ឡើងវិញ ហើយ​យក្ស​ដែល​ជប៉ុន​ដាស់​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ពីដំណេក​​ក៏​នឹង​ងើប​មក​ជាន់​ជប៉ុនវិញ៕ =='''សង្រ្គាមលោកលើកទី២៖ ការប្រែប្រួលនៃតុល្យភាពកម្លាំង​'''== គិតត្រឹមឆ្នាំ​១៩៤២ បក្សសម្ព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ដោយ​បាន​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដីភាគច្រើន​​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​អឺរ៉ុប ហ៊ីត្លែរ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី​ស្ទើរតែ​ពេញ​ទ្វីបអឺរ៉ុប​ទាំងមូល ដោយ​រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​បារាំង​នៅ​ទិស​ខាងលិច រហូតទៅដល់​តំបន់​សមុទ្រ​បាល់ទិក និង​ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ទិស​ខាងកើត។ ចំណែក​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​​អឺរ៉ុប​ប៉ែកខាងត្បូង​ជាប់សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ និង​តំបន់​បាល់កង់វិញ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អ៊ីតាលី។​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក ប្រទេស​ជាច្រើន​ដែល​ជា​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី និង​អាល្លឺម៉ង់​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ផងដែរ។ នៅ​អាស៊ីវិញ​ ជប៉ុន​កាន់កាប់​កូរ៉េ ចិន និង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ រហូតទៅដល់​ព្រំដែន​ឥណ្ឌា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​ដ៏ធំមួយ​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ សកម្មភាព​ឈ្លានពានរ​បស់​ជប៉ុន​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​​ជប៉ុន​បាន​​ធ្វើការ​លប​វាយប្រហារ​ដោយ​ជោគជ័យ​ ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​ Pearl Harbor នៅថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១។ ការ​វាយប្រហារ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ដែល​ប្រទាញប្រទង់គ្នា​រាប់ឆ្នាំ​មកហើយ​នោះ ចាប់​ផ្តើម​​​មូលគំនិតគ្នា​តែមួយ ក្នុងការ​ចូលខ្លួន​ក្នុង​សង្រ្គាម​។ អាមេរិក​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ជប៉ុន នៅថ្ងៃ​ទី៨​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​នៅមិនទាន់​អាច​ស្តារ​កម្លាំង​ទ័ព​​​ពី​វិនាសកម្ម​នៅ Pearl Harbor ​បាន​ពេញលេញ​នៅឡើយទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​​នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៦ខែ​ដំបូង គឺ​ចាប់​តាំង​ពី​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤២ កងទ័ព​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដោយ​ត្រូវ​ជប៉ុន​វាយ​ដណ្តើម​យក​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន ព្រមទាំង​កោះ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល ចាប់ពីខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤២ ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​រកវិធី​បំបែកកូដ ​អាច​លួច​ស្តាប់​ការឆ្លើយឆ្លងគ្នា រវាង​កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន ហើយ​អាច​ដឹង​ជាមុន អំពី​​គម្រោងការណ៍ និង​ចលនា​ទ័ព​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ នៅ​ខែ​ឧសភា​នោះ អាមេរិក​ដឹង​ថា ជប៉ុន​កំពុង​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​វាយប្រហារ​ទ្រង់ទ្រាយធំ ទៅលើ​កោះ Midway របស់​អាមេរិក ដើម្បី​ព្យាយាមកម្ទេច​នាវាផ្ទុក​យន្តហោះ​របស់​អាមេរិក ដែល​នៅសេសសល់​ពី​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ Pearl Harbor។ តាមគម្រោងការណ៍ ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ Midway នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី៤​មិថុនា ដោយ​មិន​ឲ្យ​អាមេរិក​ដឹងខ្លួន​ជាមុន ពោលគឺ​​ប្រើ​តាក់ទិក​ដែល​ធ្លាប់​ប្រើ​ដោយ​ជោគជ័យ​នៅ Pearl Harbor។ ក៏ប៉ុន្តែ លើកនេះ​ខុស​ពី​កាល​ពី​នៅ Pearl Harbor ពីព្រោះ​ថា អាមេរិក​បានដឹង​ទាំងអស់​នូវ​គម្រោងការណ៍​របស់​ជប៉ុន ហើយ​បាន​រៀបចំ​អន្ទាក់​ទុក​ជាស្រេច​ ដើម្បី​ចាំ​ទទួល​ជប៉ុន។ នៅទីបំផុត គឺ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ទៅវិញ​ទេ ដែល​ដើរ​ចូល​ក្នុង​អន្ទាក់​របស់​អាមេរិក​ដោយ​មិនដឹង​ខ្លួន។ ជោគជ័យ​របស់​កងទ័ព​​អាមេរិក​លើ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ នៅ Midway នៅ​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤២ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៃ​តុល្យភាព​កម្លាំង នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក ក៏ដូចជា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទាំងមូល។ បរាជ័យ​នៅ Midway ធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹកជប៉ុន​ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​ជប៉ុន​នឹកស្មាន​មិនដល់។ នាវាផ្ទុកយន្តហោះ​ដ៏ខ្លាំងៗ​ទាំង ៤​ របស់​ជប៉ុន​​ ដែល​នៅលើ​នោះ​មាន​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ ៣២២គ្រឿង និង​ទាហាន​ជាង ៥ពាន់នាក់ ត្រូវ​កងទ័ព​អាមេរិក​បាញ់​ពន្លិច។ ក្រោយពី​ទទួលបរាជ័យ​​នៅ Midway កងទ័ព​ជើងទឹក​​របស់​ជប៉ុន ដែល​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​​បាន​បញ្ឈប់​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​ ​នៅ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយ​អាមេរិក​ក៏​មាន​ឱកាស​ពង្រឹង​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ឡើងវិញ។ ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៩៤២ រហូតដល់​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៣ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​យក​ជ័យជម្នះ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់​លើ​កងទ័ព​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ ដណ្តើម​កោះ នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ គិត​ត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៣ តុល្យភាព​កម្លាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ផ្អៀង​ទៅខាង​អាមេរិក ដែល​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​កោះ​ជាច្រើន​នៅ​ក្បែរ​ប្រទេស​ជប៉ុន ដើម្បី​យក​ទុកធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ឈាន​ទៅ​សម្រេច​គោលដៅ​ចុងក្រោយ គឺ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​​ទៅលើ​ប្រទេស​ជប៉ុន។ នៅ​តំបន់​អាហ្វ្រិក​វិញ កងទ័ព​អង់គ្លេស ដែល​មាន​ជំនួយ​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងកម្លាំង​​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង ដឹកនាំ​ដោយ​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle​ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​យក​ប្រៀបលើ​កងទ័ព​អ៊ីតាលី និង​អាល្លឺម៉ង់​​ផងដែរ។ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង ហើយ​ដែល​ពីមុន​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​រដ្ឋាភិបាល​រណប​ហ៊ីត្លែរ​របស់​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle ដណ្តើម​កាន់កាប់​ម្តងមួយៗ។ គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៣ កងទ័ព​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង ហើយ​គ្រប់គ្រង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ដើម្បី​បើកផ្លូវ​ឈាន​ទៅ​វាយលុក​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ពីដៃ​ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី។ នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៤៣ លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក Winston Churchill នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ឧត្តមសេនីយ៍ Charles De Gaulle មេដឹកនាំ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង និង​ឧត្តមសេនីយ៍ Henri Giraud មេទ័ព​បារាំង​ប្រចាំ​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង បានបើក​ធ្វើ​សន្និសីទ​មួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ Casablanca (ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក) ដើម្បី​ជជែក​​គ្នា​អំពី​ជំហាន​បន្ទាប់ ក្នុង​​សង្រ្គាម​តទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន។ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​នេះ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ថា​ នឹង​មិនមាន​ប្រទេស​ណាមួយ​សុខចិត្ត​ចូល​ទៅ​​​ចរចា​ទទួល​យកសំណើ​​​អ្វី​ទាំងអស់​ពី​ហ៊ីត្លែរ និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ពោលគឺ ត្រូវ​បន្ត​រួមគ្នា​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រហូត​ដល់​​គូសត្រូវ​​សុខចិត្ត​ប្រកាស​​​ចុះចាញ់​​​​ដោយ​គ្មាន​លក្ខខណ្ឌ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នោះ អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ទៅលើ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​នៅ​អឺរ៉ុប។ លោក Franklin Roosevelt ចង់​​​​​ចូលរំដោះ​អឺរ៉ុប តាមរយៈ​ការ​វាយលុក​​ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង។ ចំណែក​លោក Winston Churchill វិញ ​បាន​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​លោក Franklin Roosevelt ថា កងទ័ព​អាល្លឹម៉ង់​នៅ​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង​មាន​ទីតាំងរឹងមាំ​ខ្លាំង ដែល​​ពិបាក​នឹង​វាយបែក​ ហើយ​ថា គេ​គួរតែ​ធ្វើការ​វាយលុក​ចូល​ពី​ទិស​​ខាង​ត្បូងវិញ គឺ​​តាមរយៈ​ការ​​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​ចំណុច​ខ្សោយ​នៃ​ខ្សែ​ក្រវ៉ាត់​ការពារ​​តំបន់អឺរ៉ុប។ ចុងក្រោយ លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​សុខចិត្ត​​​ផ្អាក​គម្រោងការណ៍​​​វាយលុក​ចូល​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ងាក​ទៅ​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​វិញ ​តាម​សំណើ​របស់​លោក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស។ ជាថ្នូរមកវិញ លោក​Winston Churchill បាន​ព្រមព្រៀង​បញ្ជូន​កងទ័ព​អង់គ្លេស​​ឲ្យ​ទៅ​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ទល់​នឹង​ជប៉ុន នៅ​​​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​របប​មូសូលីនី​នៅ​អ៊ីតាលី'''== ក្រោយ​ពី​បាន​វាយបណ្តេញ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​អ៊ីតាលី ចេញ​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ចន្លោះ​ចុងឆ្នាំ​១៩៤២ និង​ដើម​ឆ្នាំ​១៩៤៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​យុទ្ធសាស្រ្ត ដើម្បី​វាយលុក​ចូល​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប និង​ឈាន​ទៅ​សម្រេច​គោលដៅ​ចុងក្រោយ គឺ​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី។ នៅ​ពេលនោះ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​ត្រូ​វ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជម្រើស​ពីរ៖ ទីមួយ គឺ​វាយលុក​តាម​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស (English Chhanel) ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង និង​ទីពីរ វាយលុក​តាម​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅលើ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ដែល​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក​ Winston Churchill ចាត់ទុក​ថា​ជា​​ចំណុច​ខ្សោយ​នៃ​ខ្សែក្រវ៉ាត់​ការពារ​តំបន់​អឺរ៉ុប។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ជជែកគ្នា​យ៉ាង​ច្រើន ជាពិសេស រវាង​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស នៅទីបំផុត ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​ទៅលើ​ជម្រើស​ទីពីរ គឺ​វាយលុក​ចូល​តាម​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ដោយ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ដែល​ភាគច្រើន​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ស្រាប់ ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​តំបន់​​ស៊ីស៊ីល (Sicile) ដែល​ជា​កោះ​​ស្ថិត​នៅ​​​​ចុង​ខាង​ត្បូងបំផុត​នៃ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ មុននឹង​បើក​ការ​វាយលុក​ទៅលើ​​តំបន់​ស៊ីស៊ីល អង់គ្លេស​បាន​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​សម្ងាត់ ដើម្បី​បង្វែងដាន​បញ្ឆោត​ហ៊ីត្លែរ។ នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៣ អង់គ្លេស​បាន​យក​សាកសព​ជន​អនាថា​ម្នាក់ មក​ស្លៀកពាក់​ក្លែងខ្លួន​ជា​ទាហាន​អង់គ្លេស ​ដោយ​ដាក់​ខ្នោះ​ដៃ​ភ្ជាប់​ទៅនឹង​វ៉ាលីស​មួយ ដែល​ផ្ទុកពេញ​ទៅ​ដោយ​ឯកសារ​សម្ងាត់​ក្លែងក្លាយ រួចហើយ​យក​ទៅ​ផ្លុងចោល​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ក្បែរ​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេស្ប៉ាញ ដែល​នៅ​ពេលនោះ មានឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត តែ​លួច​សហការ​ដោយ​សម្ងាត់​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់។ នៅពេល​ដែល​សាកសព​ទាហាន​អង់គ្លេស​ក្លែងក្លាយ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រទះឃើញ ហើយ​ស្រង់ចេញ​ពី​ទឹក វ៉ាលីស​ផ្ទុក​ឯកសារ​សម្ងាត់​​ក្លែងក្លាយ​ ​ក៏​ត្រូវ​បាន​អេស្ប៉ាញ​លួច​បញ្ជូន​បន្ត​ទៅ​ឲ្យ​​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​សម្ងាត់​ក្លែងក្លាយ​នេះ​មាន​សរសេរ​រៀបរាប់​លម្អិត​អំពី​គម្រោងការណ៍​របស់​​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក្នុងការ​វាយលុក​ទៅលើ​អ៊ីតាលី ក៏ប៉ុន្តែ ទិសដៅ​នៃ​ការ​វាយលុក គឺ កោះ Corse និង Sardaigne ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាងលិច​អ៊ីតាលី ​ឆ្ងាយ​ពី​តំបន់​ស៊ីស៊ីល ដែល​ជា​គោលដៅ​ពិតប្រាកដ។ ដោយនឹកស្មាន​ថា ឯកសារ​សម្ងាត់​នេះ គឺ​ជា​ឯកសារ​ពិត ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី ​ក៏​បាន​បង្វែរកម្លាំង​ទ័ព​​ភាគច្រើន​ឲ្យ​ទៅចាំការពារ​កោះ Corse និង Sardaigne ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​ត្រូវ​ថយកម្លាំង​ការពារ។ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​លើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង អាល្លឺម៉ង់​ទុក​កងទ័ព​តែ​២កងពល​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ស៊ីស៊ីល​ ដើម្បី​ជួយ​កងទ័ព​អ៊ីតាលី។ ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​ទៅលើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​របស់​អ៊ីតាលី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេឲ្យឈ្មោះ​សម្ងាត់​ថា “ប្រតិបត្តិការ Husky” បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៣ ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​កងទ័ព​ចំនួន ១៥ម៉ឺននាក់ នាវាចម្បាំង ៣ពាន់គ្រឿង ​យន្តហោះចម្បាំង ៤ពាន់គ្រឿង ព្រមទាំង​រថក្រោះ​ជាច្រើន​គ្រឿងផ្សេងទៀត។ គិតត្រឹម​រសៀល​ថ្ងៃ​ដដែល​នោះ កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ទាំង ១៥ម៉ឺននាក់ ចែកចេញ​ជា ៧​កងពល គឺ​ ៣កងពល​មក​ពី​អាមេរិក ៣កងពល​មក​ពី​អង់គ្លេស និង​១កងពល​មក​ពី​កាណាដា បាន​ចូល​ទៅដល់​តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​ ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​រថក្រោះ​ប្រមាណ ៦០០គ្រឿង។ កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​ធ្វើ​ការ​​​វាយលុក​រុល​ទៅមុខ ដោយ​ជួប​នឹង​ឧបសគ្គតិចតួចបំផុត ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ កងទ័ព​ពូកែៗ​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្វែរ​ទៅ​ការពារ​ទីតាំង​ផ្សេង ដោយសារ​ចាញ់ឧបាយកល​របស់​អង់គ្លេស។ តាមការពិត ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ក្រោយ​ពី​ឃើញ​​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល ហ៊ីត្លែរ​​នៅតែ​​រក្សា​កម្លាំង​ទ័ព​នៅ​ចាំ​ការពារ​កោះ Corse និង​កោះ Sardaigne ដោយ​មិន​ព្រម​បង្វែរ​កម្លាំង​​ឲ្យ​មកស៊ីស៊ីល​វិញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​ពេលនោះ​ ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​ជឿ​ថា ឯកសារសម្ងាត់​ដែល​គេ​យក​បាន​ពី​សាកសព​ទាហាន​អង់គ្លេស គឺ​ជា​​ឯកសារ​ពិត ហើយ​នឹកស្មាន​ថា​ ការណ៍​ដែល​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​​នៅ​តំបន់​ស៊ីស៊ីល គ្រាន់តែ​ជា​ការ​បង្វែង​ដានទៅវិញ។ ទម្រាំ​តែ​ហ៊ីត្លែរ និង​មូសូលីនី​ភ្ញាក់ដឹងខ្លួន កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ីស៊ីល​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង ហើយ​ជំហាន​បន្ទាប់ គឺ​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល​ ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់។ បរាជ័យ​នៅ​ស៊ីស៊ីល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​របបហ្វាស៊ីស​មូសូលីនី​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ត្រូវ​​​​បាត់បង់​​នូវការគាំទ្រ​ពីសំណាក់​ប្រជាជន ​ព្រះមហាក្សត្រ និង​មេដឹកនាំ​យោធា​កំពូលៗ​របស់​អ៊ីតាលី ហើយ​​​នៅថ្ងៃ​ទី​២៤ ខែ​កក្កដា មូសូលីនី​ក៏​ត្រូវ​គេ​ដកតំណែង និង​ចាប់ឃុំខ្លួន ហើយ​​តំណែង​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រ​អ៊ីតាលី ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​សេនាប្រមុខព្យេត្រូ បាដូហ្គ្លីយ៉ូ (Pietro Badoglio) ដែល​ជា​ឥស្សរជន​ធ្លាប់តែ​មាន​ជំហរ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​អំណាច​ភ្លាម សេនាប្រមុខ​បាដូហ្គ្លីយ៉ូ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការចរចា​​ជាមួយ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដើម្បី​ឈាន​ទៅ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​​នេះ​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​លាក់ការណ៍​យ៉ាង​សម្ងាត់​បំផុត ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​មាន​វត្តមាន​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពាសពេញ​​ក្នុង​ទឹកដី​អ៊ីតាលី។ នៅ​​​ថ្ងៃ​ទី៣ កញ្ញា ១៩៤៣ អ៊ីតាលី​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​ក្រុម​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​សុខចិត្ត​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​ផ្តាច់ខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគី​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។​ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ភ្លាម អាល្លឺម៉ង់​ ដែល​មាន​កងទ័ព​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលីស្រាប់ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីតាំង​ទ័ព​សំខាន់ៗ​របស់​​​អ៊ីតាលី ហើយ​បន្ទាប់មក​ទៀត ហ៊ីត្លែរ​បាន​បញ្ជូន​កងកុម្ម៉ង់ដូ​មួយ​ក្រុម​​ឲ្យ​ទៅ​រំដោះ​មូសូលីនី​ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ​អ៊ីតាលី ដើម្បី​យក​ទៅ​បន្តុប​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋាភិបាល​អាយ៉ងមួយ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​រៀបចំ​ឡើង នៅ​ដែនដី​ប៉ែកខាងជើង​អ៊ីតាលី។ ចាប់ពីពេលនោះមក អ៊ីតាលី​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ត្រឹមតែ​ឈ្មោះ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​អ៊ីតាលី​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដែល​ចង់​ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​អ៊ីតាលី ក៏​ត្រូវ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​វាយស្ទាក់ជាប់​នៅ​ត្រឹម​​ខ្សែត្រៀម​ខាងត្បូង​ទីក្រុង​រ៉ូម​ លែង​អាច​រុលទៅមុខទៀតបាន។ យុទ្ធសាស្រ្ត​របស់ Winston Churchill ដែល​ចង់​យក​អ៊ីតាលី​ធ្វើ​ជា​ច្រក​ផ្លូវ សំដៅ​ទៅវាយ​លុក​រំដោះ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ពីដៃ​ហ៊ីត្លែរ​ត្រូវ​បរាជ័យ។ នៅខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​អនុវត្ត​​​ជម្រើសយុទ្ធសាស្រ្ត​​ជំហានទីពីរ គឺ​ការ​វាយលុក​ឆ្លងកាត់តាម​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស ទៅលើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​​​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅរក​ជ័យជម្នះ​របស់​ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត​លើ​ហ៊ីត្លែរ'''== ការវាយលុក​ទៅលើ​តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ​​ Normandie ប៉ែក​ខាងជើងប្រទេស​បារាំង នៅថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​ជា​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​ចេញ​ពី​ទីសមុទ្រ​សំដៅ​ឡើងគោក​​ដ៏​ធំ​បំផុត​មួយ​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត។ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ ដែល​បើក​ផ្លូវ​ឆ្ពោះទៅ​រក​ជ័យជម្នះ​របស់​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លើ​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៤ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​ឈាន​ចូលដល់​ឆ្នាំ​ទី៥។ កាលពី ៤ឆ្នាំ​មុន កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​បាន​រៀបចំ​សាងសង់​ខែល​ការពារ​យ៉ាងរឹងមាំ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ជាប់​នឹង​ច្រកសមុទ្រ​អង់គ្លេស និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ដើម្បី​ទុក​ទប់ទល់​នឹង​ការវាយលុក​របស់​​គូសត្រូវ។ នៅ​ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៤៤ ឧត្តមសេនីយ៍​អាមេរិក Dwight Eisenhower ត្រូវបាន​គេ​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អគ្គបញ្ជាការ​ដឹកនាំ​ប្រតិបត្តិការ​វាយលុក​លើ​ Normandie ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម្ងាត់​ថា « Operation Overlord »។ ក្រោយ​ពី​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ខែ ដើម្បី​រៀបចំ​ផែនការ​ប្រយុទ្ធ ហាត់សម និង​ប្រើ​ឧបាយកល​បង្វែងដាន​គូសត្រូវ នៅ​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៤ កង​កម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ចំនួន​ជាង ១៥ម៉ឺននាក់ មក​​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​កាណាដា បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាចម្បាំង​ចំនួន​ជាង ៥ពាន់​គ្រឿង ចេញ​ពី​ប្រទេស​អង់គ្លេស សំដៅ​ទៅ​​ប្រទេស​បារាំង។ គោលដៅ គឺ​​វាយ​លុក​ទៅលើ​​ទីតាំង​ចំនួន ៥ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប្រវែង​ប្រមាណ ៨០គីឡូម៉ែត្រ​ នៅតំបន់ Normandie។ ទីតាំង​ទាំង ៥នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះសម្ងាត់​ថា Sword, Juno, Gold, Utah និង Omaha។ នៅព្រឹកព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី៦ មិថុនា នៅ​ពេល​ដែល​នាវាដឹកទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ធ្វើ​ដំណើរ​ជិត​ទៅដល់​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​បារាំង នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ជាង​១ម៉ឺនគ្រឿង បាន​បើក​ការវាយប្រហារទៅលើ​ទីតាំង​អាល្លឺម៉ង់​នៅតាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ ដើម្បី​បើក​ផ្លូវ​ឲ្យ​កងថ្មើរជើង​ចុះចត​។ ចំណែក​កងឆ័ត្រយោង​រាប់ពាន់នាក់​ផ្សេងទៀត​​បាន​លោតឆ័ត្រ​ចុះ​ពី​ខាង​ក្រោយ​ខ្សែត្រៀម​អាល្លឺម៉ង់ ដើម្បី​កម្ទេច​កាំភ្លើងធំ ព្រមទាំង​​វាយ​កាត់ផ្តាច់ផ្លូវ​កុំ​ឲ្យ​កងរថក្រោះ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ឆ្នេរ។ នៅម៉ោង ៦និង​៣០នាទី​ព្រឹក ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព​ថ្មើរជើង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ ដោយ​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​កាណាដា​បើកការ​វាយលុក​ទៅលើ​ឆ្នេរ​ Sword, Juno និង Gold ចំណែក​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយលុក​ទៅលើ​ឆ្នេរ Utah និង Omaha។ គិត​ត្រឹម​ល្ងាច​ថ្ងៃ​ដដែល​នោះ កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាន​ទាំងស្រុង​នូវ​​​ឆ្នេរ Normandie ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យ​នេះ​បាន​មក​ ដោយ​ត្រូវ​ចំណាយ​អាយុជីវិត​ទាហាន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជាង ៤ពាន់នាក់ ក្នុងនោះ គ្រាន់តែ​នៅ​ឆ្នេរ​ Omaha មួយ មាន​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់ រហូតដល់​ទៅ ២ពាន់នាក់។ ជោគជ័យ​នៅ Normandie នៅថ្ងៃ​ទី៦ មិថុនា គឺ​ជា​ការ​បើក​ច្រកផ្លូវ​​ឲ្យ​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បញ្ជូន​ទាហាន ព្រមទាំង​អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌ​កាន់តែ​ច្រើន​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង។ គិតត្រឹម​ចុងខែ​មិថុនា ទាហាន​សម្ព័ន្ធមិត្ត​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១លាន​នាក់ ព្រមទាំង​រថក្រោះ និង​រថយន្តផ្សេងៗ​ទៀត​សរុប​ជាង ២០ម៉ឺនគ្រឿង ត្រូវ​បាន​គេ​​បញ្ជូន​ចូល​​មក​ប្រទេស​បារាំង​តាម​ Normandie ហើយ​បាន​វាយរុញច្រាន​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង​ឲ្យដកថយ​ចេញ​ពី​តំបន់​ខាងជើង​ប្រទេស​បារាំង នៅ​ខែ​សីហា។ នៅ​ក្នុង​ពេលជាមួយគ្នា​នោះ កងកម្លាំង​នៃ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​កងកម្លាំង​អាមេរិក​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ពី​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅលើ​ឆ្នេរសមុទ្រ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង ដោយ​អនុវត្ត​តាម​យុទ្ធសាស្រ្ត ដែល​គេ​ប្រើ​ នៅ Normandie។ នៅ​ចុង​ខែ​សីហា កងពល​ធំរថក្រោះ​នៃ​ចលនា​តស៊ូ​បារាំង ដឹកនាំ​ដោយ​ឧត្តមសេនីយ៍ Philippe Leclerc ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កងពលថ្មើរជើង​​របស់​អាមេរិក បាន​វាយលុក​ចូល​រំដោះ​ក្រុង​ប៉ារីស ពី​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ ការ​រំដោះ​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​រំដោះ​ប្រទេស​បារាំង ចេញ​ពី​នឹម​ត្រួតត្រា​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤០។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​បន្ទាប់​ពី​បាន​រំដោះ​ប្រទេស​បារាំង កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​បាន​​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ពី​ទិស​ខាងលិច ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព​ក្រហម​របស់​សហភាព​សូវៀត​​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត។ នៅថ្ងៃ​ទី២៥​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៥ កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត​បាន​ជួប​ចាប់ដៃ​គ្នា​នៅត្រង់​ទន្លេរ Elbe ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងត្បូង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​ពុះចែក​ជាពីរ គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក។ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង កងទ័ព និង​រដ្ឋាភិបាល​ណាហ្ស៊ី ដែល​ទទួល​រង​នូវ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ពី​យន្តហោះ​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ចាប់តាំង​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​មក​នោះ ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​បាញ់ផ្លោង​ឥតដាច់ ពី​សំណាក់​កងទ័ព​សូវៀត ដែល​បាន​ឡោមព័ទ្ធ​ប៊ែរឡាំង ចាប់តាំង​ពីថ្ងៃ​ទី២០​មេសា។ នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​សូវៀត​​​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​បាន​សម្លាប់ខ្លួនឯង ហើយ​ជាង​មួយសប្តាហ៍​ក្រោយ​មក​ រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់បាន​​សុខចិត្ត​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ។ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា​និង​ណាហ្កាសាគី'''== នៅដើម​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៥​ សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់។ អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​អ៊ីតាលី​ហ្វាស៊ីស ដោយ​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​អ៊ីតាលី ​បេនីតូ មូសូលីនី ត្រូវ​បាន​ក្រុម​បះបោរ​អ៊ីតាលី​ចាប់ខ្លួន និង​បាញ់​សម្លាប់​ចោល នៅថ្ងៃ​ទី២៨​មេសា ចំណែក​ឯ​​ហ៊ីត្លែរ​វិញ​​បាន​សម្លាប់​ខ្លួនឯង នៅថ្ងៃ​ទី៣០​មេសា។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំង៣ នៅ​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី នៅ​សល់​តែ​ជប៉ុន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​នៅ​មិនទាន់​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ​សន្និសីទ​មួយ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ុតស្ដាំ (Potsdam) ក្បែរ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់។ ភាគី​អាមេរិក​តំណាង​ដោយ​ លោក​ Harry Truman ដែល​ទើប​នឹង​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានាធិបតី​ជំនួស​លោក​ Franklin Roosevelt ដែល​ទទួលមរណភាព​ដោយ​ជំងឺ កាលពីថ្ងៃ​ទី១២​មេសា ភាគី​អង់គ្លេស​តំណាង​ដោយ​នាយករដ្ឋមន្រ្តី Winston Churchill ហើយ​ភាគី​សហភាព​សូវៀត​តំណាង​ដោយ​​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត Joseph Staline។ ​​សន្និសីទ​ក្រុង​ប៉ុតស្តាំ​នេះ​​ផ្តោត​ជា​ចម្បង​ទៅលើ​បញ្ហា​ធំៗ​ពីរ គឺ​​ការ​គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រោយ​សម័យ​សង្រ្គាម និង​ការ​រួមកម្លាំង​គ្នា​ធ្វើ​​សង្រ្គាមប្រឆាំង​​ជប៉ុន ដើម្បី​​ឈាន​ទៅ​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ បើ​និយាយ​ពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា សហភាព​សូវៀត​​​​​មិនស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ តាមការពិត នៅ​ពេល​​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ ស្តាលីន​​និង​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​សហការ​គ្នា ហើយ​​ស្តាលីន​ថែម​ទាំង​ធ្លាប់​​ធ្វើការ​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ត្រីភាគី​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី និង​ជប៉ុន​ទៀតផង ប៉ុន្តែ ចរចា​មិនបាន​សម្រេច ទើប​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤១។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហភាព​សូវៀត​​និង​ជប៉ុន​បាន​រក្សា​ជំហរ​អព្យាក្រឹត​នឹង​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ស្របទៅតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​បាន​ចុះ កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី១៣ មេសា ឆ្នាំ​១៩៤១ ពោលគឺ ប្រទេស​ទាំងពីរ​នឹង​មិន​សហការ​​គ្នា​ ដើម្បី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ប្រទេស​ផ្សេង ហើយ​ក៏​មិន​ត្រូវ​​សហការ​ជាមួយ​ប្រទេស​ផ្សេង ដើម្បី​ធ្វើ​សង្រ្គាមនឹងគ្នា​នោះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ស្តាលីន​បាន​ព្រមព្រៀង​ដោយ​សម្ងាត់​ជាមួយ​អាមេរិកថា​ នឹង​​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ជាថ្នូរ​នឹង​ការណ៍​ដែល​​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដើម្បី​បំបែក​កម្លាំង​ទ័ព​​អាល្លឺម៉ង់​ពី​សូវៀត។ នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​សន្និសីទ​នៅ​យ៉ាល់តា នៅខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤៥ ស្តាលីន​ធ្លាប់​​​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​លោក Franklin Roosevelt ​រួចទៅហើយ​ថា កងទ័ព​សូវៀត​​នឹង​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ប៉ុតស្តាំ ខែ​កក្កដា លោក Harry Truman បាន​បន្ត​ទទូច​​ឲ្យ​ស្តាលីន​​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ទល់​នឹង​ជប៉ុន ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ទើប​នឹង​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អំពី​ជោគជ័យ​​នៃ​ការ​សាកល្បង​អាវុធ​​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ពិភពលោក​មិន​ធ្លាប់​ស្គាល់​ពីមុន ហើយ​ដែល​​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ជប៉ុន​ចុះចាញ់​ដោយ​មិនចាំបាច់​មាន​ជំនួយ​ពី​សហភាព​សូវៀត។ អាវុធ​ប្រភេទ​ថ្មី​នោះ គឺ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ (គ្រាប់បែក​បរមាណូ)។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៤០ គឺ​តាំង​ពីពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​​អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​លូកដៃ​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​នៅឡើយ។ គម្រោង​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ​​មាន​​ឈ្មោះ​​​ថា “The Mahnatan Project” ​ហើយ​ត្រូវ​បាន​​អាមេរិក​លាក់​ការណ៍​យ៉ាង​សម្ងាត់​បំផុត។ គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ត្រូវ​បាន​អាមេរិ​ក​​ធ្វើការ​​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ នៅ​ព្រឹក​ថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥។ នៅ​​ពេលនោះ អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​រួចទៅហើយ។ នៅសល់​តែ​ជប៉ុន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​នៅ​ចចេស​មិន​ព្រម​ចុះចាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មើល​ឃើញ​យ៉ាងច្បាស់​​ថា កងទ័ព​ជប៉ុន​តែ​ឯង​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​ទប់ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​បាន​ក៏ដោយ លោក Harry Truman នៅតែ​​សម្រេចចិត្ត​​ប្រើ​អាវុធ​ប្រល័យលោក​ ដែល​ទើប​នឹង​ផលិត​បាន​នេះ យក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន។ ហេតុផល​ធំបំផុត ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​លោក​ Harry Truman សម្រេច​ប្រើ​អាវុធ​​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ជប៉ុន គឺ​ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​​​ឲ្យ​បាន​ឆាប់ ដោយ​មិន​ចាំបាច់​បញ្ជូន​កម្លាំង​ទ័ព​ធម្មតា​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ជប៉ុន។ គម្រោង​វាយលុក​លើ​ប្រទេស​ជប៉ុន ដែល​នៅ​ពេលនោះ ត្រូវ​បាន​មេទ័ព​អាមេរិក​ព្យាករ​ថា​អាច​នឹង​បណ្តាល​ឲ្យ​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់ ដោយសារ​តែ​គេមើលឃើញ​ពី​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​របស់​ទាហាន​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​មុនៗ ជាពិសេស នៅ​កោះ​អ៊ីវ៉ូជីម៉ា និង​អូគីណាវ៉ា ដែល​កងទ័ព​ជប៉ុន ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួលបរាជ័យ តែ​បាន​បង្ក​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។ គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ "Little Boy" នៅមុនពេល​ដាក់​លើ​យន្តហោះ​ទៅទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា ម្យ៉ាងទៀត លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក និង​មន្រ្តី​ជំនិតៗ​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត យល់ថា ការវាយប្រហារ​លើ​ជប៉ុន​ដោយ​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ក្រៅពី​​​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​បាន​ឆាប់ ហើយ​បញ្ចៀស​ការ​បាត់បង់​ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក វា​ក៏​អាច​នឹង​បង្កើន​ឥទ្ធិពល​របស់​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ផងដែរ តាមរយៈ​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេ​​ឃើញ អំពី​កម្លាំង​ដ៏​អស្ចារ្យ​នៃ​អាវុធ​ប្រល័យលោកនេះ។ ថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ វេលាម៉ោង ៨ និង​១៥នាទី​ព្រឹក ម៉ោង​ក្នុងស្រុក គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទីមួយ​ (ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Little Boy ») ត្រូវ​បាន​​អាមេរិក​ទម្លាក់​ពីលើ​យន្តហោះ ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា។ ​៣ថ្ងៃក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី៩ សីហា ​​អាមេរិក​បាន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​មួយគ្រាប់ទៀត (ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Fat Man ») ទៅលើ​ទីក្រុង​ណាកាសាគី។ ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​គ្រាប់នេះ បានបណ្តាល​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ប្រមាណ ១២ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់​ភ្លាមៗ (ដោយ​មិន​ទាន់​រាប់​អ្នក​ស្លាប់​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ដោយសារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម) ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី១៥ សីហា អធិរាជ​ហ៊ីរ៉ូហ៊ីតូ​ក៏​បាន​ប្រកាស​​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ។ កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​ជប៉ុន និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ជាថ្ងៃ​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជាផ្លូវការ៕ =='''ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២'''== នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​​​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​​ក្រោយ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​សហភាព​សូវៀត និង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​បាន​វាយកាន់កាប់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ ហើយ​ពុះដែនដី​អាល្លឺម៉ង់​ចែកគ្នា​កាន់កាប់។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​វិញ សង្រ្គាម​បាន​បន្ត​រហូត​ដល់​ខែ​សីហា ទើប​អធិរាជ​ជប៉ុន​ព្រម​ចុះចាញ់សង្រ្គាម ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​បាន​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ កិច្ចព្រមព្រៀង​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ដោយ​ឥតលក្ខខណ្ឌ​ត្រូវ​បាន​​ជប៉ុន តំណាង​ដោយ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស ចុះហត្ថលេខា នៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក និង​នៅ​ចំពោះ​មុខ​មេទ័ព​អាមេរិក​ប្រចាំ​តំបន់​អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង កាល​ពីថ្ងៃ​ទី​១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ក៏​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​រយៈពេល ៦ឆ្នាំ​នេះ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ការ​ខូចខាត​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សង្រ្គាម ដែល​បាន​សម្លាប់​មនុស្ស​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ត្រូវ​បាន​គេ​វាយតម្លៃ​ផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី ៤០លាន ទៅ ៦០លាននាក់ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ជាង​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ ប្រជាជន​ដែល​ទទួលរងគ្រោះ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងគេ គឺ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន ដែល​ប្រទេស​នីមួយៗ ​មាន​ប្រជាជន​ប្រមាណ ពី ១០លាន ទៅ​ជិត ២០លាន​នាក់ ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម ក្នុងនោះ ពាក់កណ្តាល​គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ បើ​គិត​តាម​សមាមាត្រ​នៃ​ចំនួន​ប្រជាជន​សរុបវិញ ​ប៉ូឡូញ គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​អត្រា​ស្លាប់​ខ្ពស់​ជាងគេ គឺ​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ២០% ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​ប៉ូឡូញ​ទាំង​ជិត ៦លាននាក់ ដែល​ត្រូវ​ស្លាប់​ក្នុង​សង្រ្គាម មាន​ពាក់កណ្តាល គឺ​ជា​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ត្រូវ​ទទួល​រងការ​សម្លាប់​រង្គាល ពីសំណាក់​​របបណាហ្ស៊ី​ហ៊ីត្លែរ។ អាល្លឺម៉ង់​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​ជា​អ្នក​ដុត​បញ្ឆេះ​សង្រ្គាម ក៏​ទទួល​រងនូវការ​ខូចខាត​មិនតិច​នោះដែរ ដោយ​មាន​ប្រជាជន​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ ៦លាននាក់ ប៉ុន្តែ អ្នក​ស្លាប់​ភាគច្រើន​លើសលុប គឺ​ជា​ទាហាន។ ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាស៊ី គឺ​ចក្រភព​ជប៉ុន ដែល​មាន​ទាហាន​ស្លាប់​ប្រមាណ ២លាននាក់ ឯ​ជនរងគ្រោះស៊ីវិល​មាន​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់ ក្នុងនោះ​មាន​ប្រមាណ​ជា ១២ម៉ឺននាក់​ជាជនរងគ្រោះ​ក្នុង​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី។ នៅ​​​ឆ្នាំ​១៩៤៦ ប៉ុន្មានខែ​​ក្រោយ​ពី​ចប់​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ មេដឹកនាំ​​នៃ​​របប​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់​​ ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅ​កាត់ទោស នៅ​ក្នុង​តុលាការ​យោធា​អន្តរជាតិ​មួយ ដែល​រៀបចំ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដែល​ជា​អ្នក​​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​នូរ៉ាំប៊ែរ (Nuremberg) ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឯ​ទីក្រុង​តូក្យូវិញ តុលាការ​យោធា​អន្តរជាតិ​មួយ​ទៀត​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើត​ឡើង​ដែរ ដើម្បី​ជំនុំជម្រះ​លើ​បទឧក្រិដ្ឋ ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​មេដឹកនាំ និង​កងទ័ព​ជប៉ុន។ គិតជា​សរុប មេដឹកនាំ​នយោបាយ​និង​យោធា​កំពូលៗ​ ចំនួន ២៣រូប នៃ​របប​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់ និង​មេដឹកនាំ​កំពូលៗ​ចំនួន ២៨រូប នៃ​ចក្រភព​ជប៉ុន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​ខ្លួន​យក​ទៅ​ជំនុំជម្រះ​ដោយ​ចោទប្រកាន់​ពី​បទ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​សង្រ្គាម និង​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។ ជនជាប់ចោទ​ភាគច្រើន​ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ផងដែរ ហ៊ីដេគី តូចូ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​ជប៉ុន​ក្នុង​សម័យ​សង្រ្គាម។ ដំណើរការ​កាត់ទោស​នៅ​តូក្យូ និង​នូរ៉ាំប៊ែរ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ខ្លះ​ចាត់ទុក​ថា​ជាដំណើរការ​កាត់ទោស​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា តុលាការ​អន្តរជាតិ​ទាំងពីរ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ការ​រិះគន់​មិនតិច​ដែរ ដោយសារតែ​គេ​យល់ថា វា​ជា​ដំណើរការ​កាត់ទោស​ដែល​ធ្វើឡើង​ដោយ​ប្រទេស​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ទៅលើ​តែ​ប្រទេស​អ្នក​ចាញ់ ឬ​អាច​និយាយ​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា “​អ្នក​ឈ្នះ​ជា​ស្តេច អ្នក​ចាញ់​ជា​ចោរ”។ សំណួរ​សួរថា ចុះ​បើ​សិន​ជា​ការ​កាត់ទោស​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​ទូលំទូលាយ ទាំងទៅលើ​ប្រទេស​អ្នក​ឈ្នះ និង​អ្នក​ចាញ់ តើ​អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​ជាប់ទោស​យ៉ាងណា ចំពោះ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ សម្លាប់​ជនស៊ីវិល​រាប់សែននាក់ នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាហ្កាសាគី? តើ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​​ដោយ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស លើ​ទីក្រុង​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​មិនរើស​មុខ​ថា​ជា​ទីតាំង​ស៊ីវិល ឬ​យោធា នឹង​ត្រូវ​កាត់ទោស​បែបណា? ទោះជាយ៉ាងណា ដំណើរការ​កាត់ទោស​នៅ​តូក្យូ និង​នូរ៉ាំប៊ែរ ថ្វីដ្បិត​តែ​ជា​យុត្តិធម៌​​មិនគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ដោយ​​ការកាត់ទោស​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​តែ​លើ​ប្រទេស​ចាញ់​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ វា​ជាជំហាន​​ដ៏​សំខាន់​មួយ​​ ឆ្ពោះទៅកែលម្អ​ច្បាប់​អន្តរជាតិ និង​ប្រព័ន្ធ​យុត្តិធម៌​ព្រហ្មទណ្ឌ​អន្តរជាតិ។ ការស៊ើបអង្កេត​​នៅ​ក្នុង​ដំណើរការ​កាត់ទោស​នេះ​បាន​បើក​កកាយ​នូវ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ធំៗ​ជាច្រើន ជាពិសេស ឧក្រិដ្ឋកម្ម​ប្រព្រឹត្ត​ដោយ​ពួក​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅលើ​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ការ​បើក​កកាយ​ឧក្រិដ្ឋកម្ម ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​បង្កើត​​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ស្តីពី​បទ​ឧក្រិដ្ឋ​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍ និង​សេចក្តីប្រកាស​ជា​សកលស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨។ ច្បាប់​សង្រ្គាម​ក៏​ត្រូវ​បាន​កែលម្អ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ តាមរយៈ​​ការ​បង្កើត​អនុសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ នៅឆ្នាំ​១៩៤៩។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​​បញ្ចប់​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ក៏ប៉ុន្តែ បានបន្សល់ទុក​នូវ​មរតក​យ៉ាងច្រើន​ដល់​ពិភពលោក នៅក្នុង​រយៈពេល​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយៗមកទៀត។ ភាព​ខ្ទេចខ្ទាំ​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​បាន​ដាស់​ស្មារតី​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​ឲ្យ​យល់​ពី​សារៈសំខាន់​នៃ​ការ​បង្កើត​យន្តការ​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​ដោយ​សន្តិវិធី​ជាជាង​ការ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៤៥ (ជាងមួយខែ​ក្រោយ​ពី​ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២) អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ចំនួន ៥១ នៅទូទាំង​ពិភពលោក។ អគារ​ទីស្នាក់ការ​កណ្តាល​របស់​អ.ស.ប (ឆ្វេង) នៅ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ការ​សម្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បាន​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ហើយ​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ និង​ជម្លោះ​រ៉ាំរ៉ៃ​នៅ​តំបន់​ដើម​បូព៌ា​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការ​រីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ជាតិ​និយម ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​បានបង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ ឈាន​ទៅ​​លុបបំបាត់​​​អាណានិគម នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់កន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អឺរ៉ុប រួមមាន អង់គ្លេស និង​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​​ដែនដី​អាណានិគម​ម្តងមួយៗ។ បូករួម​ទាំង​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ខ្ទេចខ្ទាំ​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​ផងនោះ អង់គ្លេស និង​បារាំង ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​មហាអំណាច​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​កាល​ពីមុន​សង្រ្គាម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​មហាអំណាច​ជំនាន់ថ្មី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​ទទួល​រង​ការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​តិចតួច​ជាងគេ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ប្រទេស​មហាអំណាច​ផ្សេងៗ​ទៀត។ ក្រៅ​ពី​នៅ​កោះ​ហាវ៉ៃ និង​បណ្តា​កោះ​តូចៗ​​មួយចំនួន ​នៅ​ក្នុង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​ទទួលរងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ជប៉ុន ទឹកដី​របស់​​អាមេរិក​​ ដែល​នៅ​ដាច់ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង ហើយ​មាន​មហាសមុទ្រ​ពីរ​ជា​រនាំង​ការពារ បាន​ចៀសផុតទាំងស្រុង​ពី​ការ​វាយប្រហារ​របស់​សត្រូវ។ រោងចក្រ សហគ្រាស ព្រមទាំង​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្សេងទៀត​ បន្ត​ដំណើរការ​ដោយ​គ្មាន​អាក់ខាន នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ ហើយ​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម ការរីកចម្រើន​នៃ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​ ដែល​មាន​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល និង​ក្នុង​វិស័យ​យោធា បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​​​យោធា​ដ៏​ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន មហាអំណាច​ពិភពលោក​ថ្មី​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​​នឹង​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ​ទៀត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ដែរ គឺ​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​​សហភាពសូវៀត។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​បិទបញ្ចប់ សង្រ្គាម​ថ្មីមួយទៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង គឺ “សង្រ្គាមត្រជាក់”៕ =='''គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ '''== មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ ==''ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨''== នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ​រួមមាន​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​មាន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​រស់នៅ​ក្នុង​តំបន់ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។ គឺ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​នៃ​នយោបាយ​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣៧ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​​ផែនការ​ជា៣ដំណាក់កាល ដើម្បី​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅ​ទិស​ខាង​កើត គឺ​ដំបូង​ចូល​ឈ្លានពាន​​អូទ្រីស ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ហ៊ីត្លែរ​​ បន្ទាប់មក ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី និង​ដំណាក់កាល​ទី៣ ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។ មុននឹង​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​នេះ ហ៊ីត្លែរ​បាន​​រៀបចំ​ចរចា​​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី​​ ដែល​នៅពេលនោះ ជា​ខ្នងបង្អែក​របស់​អូទ្រីស។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៣៧ មូសូលីនី មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​អ៊ីតាលី​បាន​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ត្រីភាគី អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន។ ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយ​មក ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​តាម​ផែនការ​ក្នុងការ​​លេបយក​ប្រទេស​អូទ្រីស ដោយ​ពី​​ដំបូង​ហ៊ីត្លែរ​បាន​​ទាមទារ​ឲ្យ​ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល​អូទ្រីស​តែងតាំង​សមាជិក​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អូទ្រីស​ឲ្យ​កាន់​តំណែង​សំខាន់ៗ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល។ អធិកាបតី​អូទ្រីស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ណាហ្ស៊ី​នៅ​អូទ្រីស​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដោយ​​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន ហើយ​​បន្ទាប់​មក​ស្នើ​ជំនួយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់។ នៅថ្ងៃ​ទី១២​មីនា​ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស រួចហើយ​ប្រកាស​ភ្ជាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។ ​តប​ទៅនឹង​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ ទៅលើ​អូទ្រីស​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស មិនបាន​ធ្វើសកម្មភាព​អ្វី ក្រៅតែ​ពី​ធ្វើការ​តវ៉ា​តាមផ្លូវ​ទូត​នោះទេ។ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ហើយ​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះ​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។ អសកម្មភាព​របស់​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់តែ​បាន​ចិត្ត ក៏​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​ដំណាក់កាល​ទី២​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ប្រើ​តាក់ទិក​តែមួយ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ប្រើ​នៅ​អូទ្រីស។ បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។ វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នេះ​ហាក់ដូចជា​បាន​ដាស់​អារម្មណ៍​បារាំង និង​អង់គ្លេស អំពី​មហិច្ឆតា​យោធា​​របស់​ហ៊ីត្លែរ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​នៅតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​ដូចពីមុន​ដដែល គឺធ្វើ​ដូចម្តេច​ឲ្យតែ​អាច​​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បើទោះបី​ជា​ត្រូវ​កាត់​ដី​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ទៅ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ក៏ដោយ។ ដើម្បី​បញ្ចៀស​ជម្លោះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ដាក់សម្ពាធ​លើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ការទាមទារ​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ពោលគឺ ត្រូវ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​​ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្សោយ ក៏​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​កាន់តែ​ច្រើន​ជាងមុន​ទៅទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% នោះទេ ហើយ​​ម្យ៉ាងទៀត ហ៊ីត្លែរ​ទាមទារ​ថា ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​តែ​កាត់​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ​មក​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ភ្លាមៗ ដោយ​មិនចាំបាច់​​រង់ចាំ​ឲ្យ​មាន​គណៈកម្មការ​អន្តរជាតិ​ចូល​មក​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ព្រំដែន​ជាមុន​នោះទេ។​ នៅ​ឯឆេកូស្លូវ៉ាគី រដ្ឋាភិបាល​​បាន​សម្រេច​​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។ រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ជម្លោះ​អាច​នឹង​បញ្ចប់​ ​​ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​សុខចិត្ត​កាត់តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់ តាម​ការទាមទារ​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។ បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។ នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។ ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​​ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។ រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​ថា ចាប់ពីពេលនេះ​ទៅ ពួកគេ​នឹង​លែង​​​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀតហើយ។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង៕ ='''សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ'''= ពាក្យ​ថា “សង្រ្គាម​ត្រជាក់” ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជា​ដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ដោយ​អ្នកនិពន្ធ​អង់គ្លេស​ម្នាក់​ ឈ្មោះ​ថា George Orwell ដោយ​សំដៅ​ទៅលើ​ស្ថានភាព​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​​ជា​ប្រចាំ រវាង​រដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ មិនឈាន​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា​ដោយផ្ទាល់។ ក្រោយមក ពាក្យ​ថា “សង្រ្គាមត្រជាក់” នេះ ត្រូវបាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​ជា​ទូទៅ ដើម្បី​សំដៅ​លើ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​មហាអំណាច​ធំៗ​ទាំងពីរ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មាន​ការ​យល់ឃើញ​ផ្សេងៗ​គ្នា ជុំវិញ​ដំណើរ​​​ដើមហេតុ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាមត្រជាក់ ដោយ​អ្នក​ខ្លះ​យល់ថា​ សង្រ្គាមត្រជាក់​បាន​ចាប់ផ្តើមដុះពន្លកឡើង នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ចំណែក​ឯ​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​យល់ថា ឫសគល់​នៃ​​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ចាប់មាន​ឡើង តាំង​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​ចាប់តាំង​ពី​​ឆ្នាំ​១៩១៧ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​ស្តេច​ត្សារ៍ ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់ រួចហើយ​បង្កើត​ជា​សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​រដ្ឋ​កុម្មុយនិស្ត។ បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩១៧ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាង​រុស្ស៊ី និង​មហាអំណាច​លោក​ខាងលិច ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​នឹងគ្នា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើងកាន់​អំណាច សហភាព​សូវៀត​បាន​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ដោយ​បាន​ទៅចរចា​​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ទុក​ឲ្យ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​​ច្បាំង​តទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​តែម្នាក់ឯង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​​មហាអំណាច​លោកខាងលិច ជាពិសេស សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ចាប់ផ្តើម​មិន​ទុកចិត្ត​នឹង​​សហភាព​សូវៀត ដោយ​គេ​គិត​ថា ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត គឺ​ជា​​បក្ខពួក​​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ការមិនទុកចិត្ត​នេះ កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​គេ​មើលឃើញ​ថា លេនីន ដែល​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុម​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ហើយ​ដែល​ពីមុន​ធ្លាប់​តែ​រស់នៅ​និរទេសខ្លួន នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស្វ៊ីស អាច​​វិលត្រឡប់​ចូលទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​​រុស្ស៊ី ដើម្បី​រៀបចំ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍ គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​​ពី​សំណាក់​អាល្លឺម៉ង់។ ម្យ៉ាងទៀត ​មហាអំណាច​លោកខាងលិច និង​សហភាព​សូវៀត មាន​ចំណុច​ខ្វែងគ្នា​ដ៏​ធំមួយ គឺមនោគមន៍វិជ្ជា​នយោបាយ។ មហាអំណាច​លោកខាងលិច​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ទីផ្សារ​សេរី ដែល​ជា​​របប​នយោបាយ​​ផ្ទុយ​គ្នា​ទាំងស្រុង ​ពី​សហភាព​សូវៀត ដែល​ប្រកាន់​យក​នូវ​​របបនយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច ​​តាមបែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ហើយ​មិនចូលចិត្ត​របបមូលធននិយម​តាមបែប​លោកខាងលិច។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៩ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត​​បាន​បង្កើត​​អង្គការ​អន្តរជាតិ​មួយ ឈ្មោះ​ថា Comintern (Communist International) ក្នុងគោលដៅ​​ផ្សព្វផ្សាយ​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ដើម្បី​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធិ​មូលធននិយម​លោក​ខាងលិច។ ទាំងនេះ​ហើយ​ជា​ពន្លក​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​មហាអំណាច​លោកខាងលិច។​ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​បាន​គេ​ផាត់ចេញ​ពី​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ឈ្នះ​សង្រ្គាម។ សូវៀត​មិនមាន​ចំណែក​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង​វែរសៃ (Versailles)។ សូវៀត​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​សង្គម​ប្រជាជាតិ។ សូវៀត​ក៏​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ខឹង​នឹង​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មិន​ចាត់ទុក​ខ្លួន​ជាប្រទេស​មហាអំណាច​មួយ​នឹង​គេ។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហភាព​សូវៀត និងសហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​សហការគ្នា ក្នុងការ​ច្បាំង​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​សហការគ្នា​នេះ​​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​ដោយសារ​តែ​កាលៈទេសៈ​តម្រូវ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ​មិនមែន​ធ្វើឡើង​ក្នុង​លក្ខណៈ​ជា​មិត្តភាព​នឹងគ្នា​នោះទេ។ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សហការគ្នា ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​ដោយសារ​តែ​​នៅ​ពេលនោះ ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​មាន​សត្រូវ​រួមគ្នា គឺ​ហ៊ីត្លែរ ប៉ុន្តែ ធាតុពិត ទំនាក់ទំនង​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ដែល​ប្រកបទៅដោយ​ភាព​តានតឹង និង​ការ​មិនទុកចិត្ត​គ្នា។ ភាព​តានតឹង និង​ការមិនទុកចិត្ត​គ្នា​នេះ ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ឲ្យឃើញ តាមរយៈ​សន្និសីទ​ធំៗ​ចំនួន ៣ ដែល​​មេដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ សន្និសីទ​ទីមួយ ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​សូវៀត ប្រចាំ​ទីក្រុង​តេហេរ៉ង់ (អ៊ីរ៉ង់) ពីថ្ងៃ​ទី២៨ វិច្ឆិកា ដល់​ថ្ងៃ​ទី១ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៣ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅជាទូទៅ​ថា “សន្និសីទ​ក្រុង​តេហេរ៉ង់”។ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​នេះ លោក​ Franklin Roosevelt ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក​ Winston Churchill នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស និង​លោក​ស្តាលីន លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ជជែក​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយបក​ទៅលើ​ហ៊ីត្លែរ ដោយ​កងទ័ព​សូវៀត​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត ចំណែក​កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងលិច។ ជាថ្នូរ​នឹង​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នេះ ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក​ និង​អង់គ្លេស​បាន​​យល់ព្រម​តាម​ការ​ទាមទារ​របស់​​ស្តាលីន​ដែល​ចង់​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ហ៊ីត្លែរ។ សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​ផងដែរ​ឲ្យ​សូវៀត​កាត់​យក​ដែនដី​​មួយផ្នែក​ខាងកើត​របស់​ប៉ូឡូញ ដោយ​កាត់​យក​ដី​អាល្លឺម៉ង់​មួយ​ផ្នែក​ទៅ​ឲ្យ​ប៉ូឡូញ​​ជា​ជំនួសវិញ។ នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤៥ (ថ្ងៃ​ទី៤ ដល់ថ្ងៃ​ទី១១) នៅ​ពេល​ដែល​កងកម្លាំង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កំពុងតែ​មាន​ប្រៀប​លើ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​នៅ​សមរភូមិ​ខាង​លិច ហើយ​កងទ័ព​សូវៀត​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​បាន​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ លោក Franklin Roosevelt, Winston Churchill និង​ស្តាលីន បាន​ជួបគ្នា​ជាលើកទី២ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​យ៉ាល់តា (តំបន់​គ្រីមេ) ដោយផ្តោត​ជា​ពិសេស​លើ​ការ​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម។ មេដឹកនាំ​ទាំងបី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពុះចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ជា ៤ចំណែក ដើម្បី​ចែក​គ្នា​កាន់កាប់ គឺ​អាមេរិក​កាន់កាប់​មួយ​ចំណែក អង់គ្លេស​មួយ​ចំណែក សូវៀត​មួយ​ចំណែក ហើយ​ចំណែក​ទី៤ ត្រូវ​បាន​ទៅ​បារាំង។ ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ចំណែក​ដែនដី​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​បែងចែក​ជា ៤​ចំណែក​​ផងដែរ។ ការ​បែងចែក​ដែនដី​គ្នា​កាន់កាប់​ក្រោយ​សង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​មេដឹកនាំ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​សូវៀត​បន្ត​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​លើកទី៣ នៅ​ទីក្រុង​ប៉តស្តាំ (Potsdam) ក្បែរ​រដ្ឋធានី​ប៊ែរឡាំង ពីថ្ងៃ​ទី១៧​ខែ​កក្កដា ដល់​ថ្ងៃទី២​​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ពុះ​ខណ្ឌ​ចែក​ជា​ពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត​កុម្មុយនិស្ត និង​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​​ដែល​ជា​សត្រូវរួម​​ត្រូវ​ដួលរលំ សហភាព​សូវៀត និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បង្វែរ​ពី​ការ​សហការគ្នា ទៅជា​ការ​ប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដើម្បី​បង្កើន​ឥទ្ធិពល​រៀងៗខ្លួន ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ ទាំង​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ធម្មតា និង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ការ​ប្រណាំងប្រជែង​គ្នា​តាំង​ពី​លើ​ផែនដី​​រហូត​ដល់​ទី​អវកាស ព្រម​ទាំង​ការ​រុកគួន​គ្នា​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក៕ =='''សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ ​វិបត្តិ​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ​ឆ្នាំ១៩៥៦'''== សង្រ្គាមត្រជាក់ ដែល​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ជា​ដំបូង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប បាន​ចាប់ផ្តើម​រាលដាល​ចេញ​ទៅដល់​តំបន់​អាស៊ី ជាមួយ​នឹង​ការ​ឡើង​មក​កាន់អំណាច​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ និង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មហាអំណាច​ធំៗ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សុទ្ធតែ​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​សំខាន់ គឺ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​មេដឹកនាំ។ នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក លោក Dwight Eisenhower អតីត​មេទ័ព​ឆ្នើម​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី នៅ​ខែ​មករា​ឆ្នាំ​១៩៥៣ ​ជំនួស​លោក Harry Truman ដែល​ផុតអាណត្តិ។ នៅ​សហភាព​សូវៀត លោក Nikita Khrushchev បាន​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ជំនួស​ស្តាលីន​ដែល​ត្រូវ​ទទួលមរណភាព កាល​ពីខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៥៣។ ក្រោយ​ពី​បានឡើង​មក​កាន់អំណាច លោក​ Khrushchev បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ដើម្បី​ជា​កម្លាំង​ទប់ទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​របស់​លោកខាងលិច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Khrushchev ក៏ហាក់ដូចជា​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំហរផ្សះផ្សា​ជាមួយ​ប្លុក​លោកសេរី​ផងដែរ ដោយ​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពីប្រទេស​អូទ្រីស និង​បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​​ជាមួយ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដែល​បើក​ធ្វើ​នៅ​ហ្សឺណែវ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ លោក Khrushchev បាន​លើកឡើង​អំពី​ការ​ចង់​ឃើញ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​ប្លុក​សេរី អាច​​រស់​នៅ​ក្នុង​សុខសន្តិភាព​ជាមួយ​គ្នា។ គោលការណ៍នេះ​ត្រូវបាន​​លោក Khrushchev ​បញ្ជាក់​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​មហាសន្និបាត​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​នោះ លោក Khrushchev ក៏​បាន​ថ្លែង​រិះគន់​ផងដែរ ចំពោះ​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​និង​ឃោរឃៅ​របស់​ស្តាលីន។ កាយវិកា​ទាំងនេះ​​របស់​លោក Khrushchev បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកគិត​ថា សហភាព​សូវៀត​ប្រហែល​ជា​កំពុងរៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ទ្រង់ទ្រាយធំ ដើរចេញ​ពី​គន្លង​នយោបាយ​និង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​របស់​ស្តាលីន ហើយ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​លោកខាងលិច​​ប្រហែល​ជា​អាច​នឹង​ត្រូវ​ធូរស្រាលមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីរំពឹង​នេះ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់ទៅវិញ នៅពេល​ដែល​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេបាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប។ ព្រែកជីកស៊ុយអេ​គឺ​ច្រកផ្លូវ​ដ៏សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវទឹក ឆ្លងកាត់​ដោយ​ត្រង់​ពី​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅកាន់​សមុទ្រ​ក្រហម។ ព្រែកជីកនេះ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​ឡើង កាលពីឆ្នាំ​១៨៦៩ ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​បារាំង ក្នុង​កិច្ចសន្យា​សម្បទាន​ផ្តល់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​អេហ្ស៊ីប។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សំឡឹង​ឃើញ​អេហ្ស៊ីប​ថាជា​ចំណុច​យុទ្ធសាស្រ្ត​ក្នុងការ​ប្រឆាំង​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ក៏​បាន​ព្យាយាម​ចែចង់​មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​បាន​សន្យា​ផ្តល់​ជំនួយ​យ៉ាងច្រើន​ នៅ​ក្នុង​គម្រោង​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សំខាន់ៗ។ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប​វិញ​​ចង់​រក្សា​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត​​ក៏​បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​ទាំង​ជាមួយ​អាមេរិក និង​ទាំង​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។ អេហ្ស៊ីប​​បាន​ព្រមព្រៀង​ទិញ​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ពី​សហភាព​សូវៀត ហើយ​ថែម​ទាំង​បាន​ជជែក​អំពី​លទ្ធភាព​ក្នុង​ការ​ទទួល​ជំនួយ​រាប់ពាន់​លាន​ដុល្លារ​​ពី​ម៉ូស្គូ​ថែម​ទៀតផង​។ មើល​ឃើញ​បែបនេះ អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សង្ស័យ​ថា អេហ្ស៊ីប​កំពុង​លេងល្បិច​ស៊ី​ទាំងសងខាង ​ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ឈប់​ការ​ផ្តល់​ជំនួយដែល​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ពីមុន។ ឆ្លើយតប​មកវិញ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីបបាន​សម្រេច​​បញ្ឈប់​ការ​ធ្វើ​សម្បទាន​​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ ដោយ​ដកហូត​ការ​គ្រប់គ្រង​​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន ​យក​​មកដាក់​​ជា​សម្បត្តិរដ្ឋ។ នៅ​ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៥៦ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដោយ​សហការ​ជាមួយ​អ៊ីស្រាអែល ​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ​ ​ដែល​ជា​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​ពី​តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ទៅកាន់​តំបន់​អឺរ៉ុប។ នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែវិច្ឆិកា ១៩៥៦ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ជុំវិញ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ លោក Khrushchev បាន​គំរាម​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ​ត្រង់ៗ​ថា ប្រសិនបើ​ពួកគេ​មិន​ដកទ័ព​ថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប​ទេ សូវៀត​នឹង​​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដើម្បី​បញ្ឈប់​ទង្វើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពួកគេ។ ប្រឈមមុខនឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនត្រឹមតែ​មិនចេញ​មុខការពារ​ប្រទេស​ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំង​បាន​ដាក់​សម្ពាធ​​ទៅលើ​​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ឲ្យ​ដកថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ព្រមាន​ថា បើ​ពួកគេ​មិនដកថយ​ទេ ពួកគេ​នឹង​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិន​ចេញមុខ​ជួយ​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល ដោយសារ​តែ​ខឹង​នឹង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ទាំងបី​នេះ ដែល​បើក​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​មិន​ប្រាប់​អាមេរិក​ឲ្យដឹង​ជាមុន។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ពី​សំណាក់​មេដឹកនាំ​សូវៀតផង និង​ការ​គំរាម​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​​សេដ្ឋកិច្ច​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផង បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ហើយ​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​ក៏​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់។ វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​រាលដាល​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ដោយ​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៧ លោក Eisenhower បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ថ្មីមួយ​គឺ​អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ផ្តល់​ជំនួយ​ទាំងខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​ខាង​យោធា ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងឡាយណា ដែល​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត។ វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​​ក៏​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​នយោបាយការបរទេស​បារាំង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ភាពជូរចត់​នៅ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​បារាំង​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា ពួកគេ​មិន​អាច​រំពឹងតែ​ទៅលើ​អាមេរិក​ ដើម្បី​​ជួយ​ការពារ​សន្តិសុខ​របស់​បារាំង​បាន​នោះទេ​។ បារាំង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ក៏​បាន​រៀបចំ​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​​សហការជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ក្នុងការ​​ជំរុញ​ឲ្យ​ពង្រឹង​ការធ្វើ​​សមាហរ័ណកម្ម​អឺរ៉ុប ឈានទៅ​បង្កើត​​សហគមន៍​អឺរ៉ុប ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធភាព​រវាង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គ្នាឯង ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​តែ​ទៅលើ​អង្គការ​អូតង់​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សហគមន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៥៧ (ដោយ​មាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ស្ថាបនិក​ចំនួន ៦ គឺ​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច អ៊ីតាលី ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ និងហូឡង់) ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ បារាំង​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន​​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​ ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទី៤ បន្ទាប់​ពី​សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាព​សូវៀត និង​អង់គ្លេស៕ =='''ការបែកបាក់គ្នា​រវាង​ចិន​និង​សហភាព​សូវៀត​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ មាន​ហេតុការណ៍មួយចំនួន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​សំខាន់ៗ នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ហេតុការណ៍​អស់ទាំងនោះ​រួមមាន​ដូចជា ការ​សង់​ជញ្ជាំង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា សង្រ្គាម​វៀតណាម ហើយ​ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ផងដែរ ការ​បែកបាក់គ្នា រវាងចិន និង​សហភាព​សូវៀត។ ចិន និង​សូវៀត សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​លទ្ធិកុម្មុយនិស្ត​ម៉ាកឡេនីន ហើយ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏ជិតស្និទ្ធ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ប្លុក​សេរី និង​មូលធន​និយម ដឹកនាំ​ដោយសហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ទោះជាយ៉ាងណា មេដឹកនាំ​ចិន និង​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​មនោគមន៍​វិជ្ជា​ដូចគ្នា ប៉ុន្តែ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយ​គ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​​របៀប​យក​មនោគមន៍​វិជ្ជា​នេះ​ទៅ​ដាក់​ចេញ​ជា​គោលនយោបាយ​ ដើម្បី​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ​ ជុំវិញ​ឥរិយាបថ​ដែល​ត្រូវ​ប្រកាន់​យក នៅ​ចំពោះ​មុខ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សញ្ញា​នៃ​ការ​ប្រេះឆា​គ្នា រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ លោក នីគីតា គ្រូឆេវ គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​សហភាព​សូវៀត​​ ដោយ​បាន​ឡើង​មក​បន្ត​តំណែង​ពី​​លោក​ស្តាលីន ដែល​បាន​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​ផ្សះផ្សា​ជាមួយ​ប្លុក​សេរី ដោយ​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ថា សូវៀត​មាន​បំណង​ចង់​ឃើញ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​ប្លុក​សេរី អាច​រស់នៅ​ជាមួយ​គ្នា ក្នុង​សុខសន្តិភាព។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ក៏​បាន​ថ្លែង​រិះគន់​ផងដែរ ចំពោះ​របៀបដឹកនាំ​របស់​លោក​ស្តាលីន ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​ឃោរឃៅ​ផ្តាច់ការ។ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន គឺ​លោក​ម៉ៅ​សេទុង ដែល​តាំងពីដើម​មក​គាំទ្រ​នយោបាយ​ និង​​របៀបដឹកនាំ​​របស់​លោក​ស្តាលីន ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រកាន់​ជំហរ​តឹងរ៉ឹង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សេរី ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ខ្នក់ចិត្ត​នឹង​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ហើយ​ទំនាក់ទំនង រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​រកាំរកូសច្រើនឡើងៗ ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ ទំនាក់ទំនង​ចិន-សូវៀត​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​មួយកម្រិត​ថែម​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ រវាង​ចិនកុម្មុយនិស្ត និង​ចិន​តៃវ៉ាន់​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ជាលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ កំពុង​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ផ្សះផ្សា​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក លោក​ម៉ៅសេទុង ស្រាប់តែ​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កោះតៃវ៉ាន់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត នូវ​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​ដោយ​ប្រយោល​ទល់​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​សម្បកក្រៅ សហភាព​សូវៀត​នៅតែ​បន្ត​ជួយ​ចិន ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​ឆាកវិញ ភាព​តានតឹង​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​លោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ និង​លោក​ម៉ៅសេទុង។ លោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ មាន​ការ​អាក់អន់ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​លោក​ម៉ៅសេទុង បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កោះតៃវ៉ាន់ ដោយ​មិន​ប្រាប់​លោក​ឲ្យដឹង​ជាមុន ហើយ​បង្ក​ជា​ជម្លោះ​ឡើង​ដោយ​ទាញ​សូវៀត​ឲ្យ​ធ្លាក់​ទៅជាមួយ រហូត​ស្ទើរតែ​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ មេដឹកនាំ​សូវៀត​បាន​បញ្ជូន​ប្រមុខការទូត​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​កាន់​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ ដោយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​កងទ័ព​ចិន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ដោយ​ប្រយ័ត្នប្រយែង ដើម្បី​ចៀសវាងកុំ​ឲ្យ​​ជម្លោះ​ជាមួយ​អាមេរិក​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត។ លោក​ម៉ៅសេទុងវិញ ក៏​មាន​ការ​អាក់អន់​ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ ចំពោះលោក​នីគីតា​ គ្រូឆេវ ដែល​ព្យាយាម​ដាក់​សម្ពាធ​លើ​ចិន​ឲ្យ​ប្រកាន់​នូវ​ជំហរ ដែល​ចិនយល់ថា​មានភាពទន់ជ្រាយ​ចំពោះ​អាមេរិក។ ការខ្វែងគំនិតគ្នា​នៅក្រោយឆាក​ បាន​ក្លាយ​ជា​ជម្លោះ​ដោយ​បើកចំហ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ ដោយ​​អតីត​សម្ព័ន្ធ​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​បញ្ចេញ​សំឡេង​រិះគន់​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ជា​សាធារណៈ ហើយ​ភាពតានតឹង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ដក​អ្នក​បច្ចេកទេស និង​ជំនាញការ​របស់​ខ្លួន​​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​ចិន ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​គម្រោង​សហកិច្ចប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច យោធា និង​បច្ចេកវិទ្យា​​ទ្វេភាគី​ចំនួន​រាប់រយ​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ មាន​ព្រឹត្តិការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​ទំនាស់​ រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ឈាន​ដល់​ដំណាក់កាល​​ដែល​មិន​អាច​វិលត្រឡប់ថយក្រោយ​វិញ​បាន នោះ​គឺ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា និង​សង្រ្គាម​ព្រំដែន រវាង​ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ក្រោយ​ពីដឹង​ថា សូវៀត​សុខចិត្ត​ដក​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ចេញ​ពី​គុយបា​ទៅតាម​ការ​ទាមទារ​រប់ស​សហរដ្ឋ​អាមេរិក លោក​ម៉ៅសេទុង​បាន​ធ្វើការ​រិះគន់​​​​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ ដោយ​ពាក្យសម្តី​ធ្ងន់ៗ​ថា មាន​នយោបាយ​​កំសាក​​ចុះញ៉ម​អាមេរិក។ លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ បាន​ឆ្លើយតបមកវិញ​ដោយ​កំហឹង ដោយ​រិះគន់​លោក​ម៉ៅសេទុង​ថា ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​ចូលចិត្ត​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា ដែល​ជា​នយោបាយ​នឹង​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅថ្ងៃ​ណាមួយ។​ មេដឹកនាំ​សូវៀត​មិន​បញ្ចប់​ត្រឹមតែ​ការ​រិះគន់​ដោយ​ពាក្យ​សម្តី​នេះ​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​បាន​ចេញមុខ​គាំទ្រ​ឥណ្ឌា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ព្រំដែន​ជាមួយ​ចិន ដែល​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២។ ទំនាក់ទំនង រវាង​អតីត​សម្ព័ន្ធមិត្ត​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​ឈាន​ដល់​ទី​បញ្ចប់ ហើយ​ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ចិន​ផលិតបាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ខ្លួនឯង ម៉ៅសេទុង​ក៏​បាន​កំណត់​នូវ​នយោបាយ​ជា​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺ​ត្រូវ​តែ​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត ដើម្បី​ធ្វើ​ជាមេដឹកនាំ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​អន្តរជាតិ។ នៅទីបំផុត ចិន និង​សហភាព​សូវៀត បាន​ប្រែក្លាយ​ពី​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទៅ​ជា​សត្រូវ ហើយ​នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​ទាំងពីរ​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល​ នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​ព្រំដែន ដែល​រាលដាល​ខ្លាំង រហូត​​ឈាន​ដល់​មាន​​ការ​ប៉ះទង្គិច​ដោយ​ប្រដាប់អាវុធ ស្ទើរតែ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា។ ការបែកបាក់គ្នា រវាង​ចិន និង​សហភាព​សូវៀត គឺ​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដោយសារ​តែ​វា​បាន​ប្រែក្លាយ​ពិភពលោក ពីការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​ប៉ូលពីរ គឺ​អាមេរិក និង​សូវៀត ទៅជា​ជម្លោះ​ត្រីកោណ អាមេរិក-សូវៀត-ចិន។ ក្រោយមកទៀត ការ​បែកបាក់គ្នា​នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នេះ ក៏​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏ចម្បងមួយ​ដែរ ដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ធូរស្រាល​មួយ​រយៈ។ សម័យកាល​ធូរស្រាល​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់ ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា « Détente »៕ =='''ភាពធូរស្រាល​ក្នុងការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុកសេរី​និង​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់'''== នៅ​ពេញ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ពិភពលោក​ស្ថិត​ក្នុង​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​យ៉ាងតឹងតែង​ និង​ជា​ប្រចាំ រវាង​ប្លុក​ពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពី​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ វិបត្តិផ្ទៃ​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ក្រោយ​ពី​មាន​​ការបែកបាក់គ្នា រវាង​សូវៀត និង​ចិន ហើយជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​នាំ​ទៅរក​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​​ភាពធូរស្រាល​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​អាមេរិក និង​សូវៀត។ នៅក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា មេដឹកនាំ​អាមេរិក និង​សូវៀត បាន​ព្រមព្រៀងគ្នា​បង្កើត​ខ្សែទូរស័ព្ទ​ពិសេស​មួយ​ទុក​ធ្វើ​ជា​មធ្យោបាយ​​ទាក់ទង​និយាយ​គ្នា​ដោយផ្ទាល់ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​ជា​យថាហេតុ និង​​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម។ ស្មារតី​ចង់​ដោះស្រាយ​ជម្លោះ​តាមរយៈ​ការ​ជជែក​គ្នា​នេះ គឺ​ជា​ជំហាន​ដំបូង​ដ៏សំខាន់​មួយ ឆ្ពោះទៅ​រក​​កិច្ចចរចា​​បង្កើត​បាន​ជា​កិច្ចព្រមព្រៀង​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន ជាពិសេស សន្ធិសញ្ញា​ស្តីពី​ការ​ហាមឃាត់​ការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ឆ្នាំ​១៩៦៣), កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តីពី​​ការ​គ្រប់គ្រង​សកម្មភាព​​ក្នុង​ទីអវកាស (ឆ្នាំ​១៩៦៧), សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ឆ្នាំ​១៩៦៨) និងកិច្ចសន្ទនា​ ​ស្តីពី​ការ​កម្រិត​គ្រឿងសព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (Strategic Arms Limitation Talks/SALT) ដែល​​ចាប់ផ្តើម​បើក​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ៊ែលស៊ីនគី ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ហើយ​សម្រេច​បាន​ជា​កិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧២។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ សហភាព​សូវៀត​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក ឡេអូនីត ប្រេស្នេវ (Leonid Brezhnev) ដែល​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច​ជំនួស​លោក​នីគីតា គ្រូឆេវ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៤។ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ លោក​​រីឆាត និចសុន មកពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦៩។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន​​នេះ​ហើយ ដែល​​ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ធូរស្រាល​​ខ្លាំង ដោយ​លោក​រីឆាត និចសុន បាន​ស្តារទំនាក់ទំនង​ឲ្យ​មាន​ភាព​ប្រសើរ​ឡើងវិញ ទាំងជាមួយ​សហភាព​សូវៀត និង​ជាមួយ​ចិន។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​លោក​រីឆាត និចសុន ឡើង​មក​កាន់​អំណាច អាមេរិក​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​ឈឺក្បាល​មួយ គឺ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ​ដោយសារ​តែ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​​ ដែល​ផ្ទុះឡើង​យ៉ាងក្តៅគគុក​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អាទិភាព​សំខាន់​បំផុត​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​វិធី​ធ្វើ​យ៉ាងណា បញ្ចប់​សង្រ្គាម​​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម អាមេរិក​ត្រូវការ​ចិន ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ខ្នងបង្អែក​ដ៏​ធំបំផុត​របស់​ក្រុង​ហាណូយ។ ស្របពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ចិន និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុងតែ​មាន​ជម្លោះ​នឹង​គ្នា​យ៉ាងខ្លាំង ហើយមេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​យល់ឃើញ​ថា ចិន​មិន​អាច​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​អាមេរិក​ផង និង​សូវៀត​ផង ក្នុងពេល​តែមួយ​បែបនេះ​ទេ គឺ​ត្រូវ​តែ​ជ្រើសរើស​យក​មួយ។ នៅពេលនោះ ម៉ៅសេទុង​​បាន​កំណត់​យក​​សហភាព​សូវៀត​ធ្វើ​ជា​គូសត្រូវ​ធំ ហើយ​ក៏​បាន​សម្រេច​​ងាក​ទៅ​ស្តារ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​អាមេរិក។ ភាពធូរស្រាល​នៃ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ចិន អាច​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ហើយ​អាសនៈ​ជា​សមាជិក​អចិន្រ្តៃយ៍​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ ដែល​ពីមុន​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដោយ​​សាធារណរដ្ឋ​ចិន (តៃវ៉ាន់) ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​មក​​ឲ្យ​ចិន​​វិញ។ នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៧២ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​ចិន បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ​ទៀត ជាមួយ​នឹង​ដំណើរទស្សនកិច្ច​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉េកាំង ដែល​ជា​ដំណើរទស្សនកិច្ច​លើក​ដំបូង​បង្អស់​របស់​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ទៅកាន់​ប្រទេស​ចិន ចាប់តាំង​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឡើង​កាន់​អំណាច នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ ភាព​ធូរស្រាល​នៃ​ទំនាក់ទំនង​ចិន-អាមេរិក មិនបាន​រំលង​ពីក្រសែភ្នែក​របស់​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀតនោះទេ ហើយ​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏​មិន​ចង់​ទុកបណ្តោយ​ឲ្យ​គូសត្រូវ​ដ៏ធំទាំងពីរ​របស់ខ្លួន​ចាប់ដៃគ្នា​មក​​ប្រឆាំង​នឹង​សូវៀតនោះដែរ។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​ពី​ដំណើរទស្សនកិច្ច​របស់​លោក​រីឆាត និចសុន នៅ​ប៉េកាំង ជំនួបកំពូល រវាង​លោក​ប្រេស្នេវ និង​លោក​និចសុន ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៧២ ហើយ​មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩៧៣ គឺ​លោក​ប្រេស្នេវ​ម្តង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច នៅ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដើម្បី​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​លើកទី២ ជាមួយ​លោក​រីឆាត និចសុន។ គិត​ជា​សរុប​ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧២ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៩ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត បាន​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​ទ្វេភាគី រហូតដល់​ទៅ ៦លើក ហើយ​ជំនួបកំពូល​នៅ​ទីក្រុង​ហ៊ែលស៊ីនគី ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥ បាន​សម្រេច​ចេញ​ជា​លទ្ធផល​​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ “អង្គការ​សន្តិសុខ​និង​សហប្រតិបត្តិការ​អឺរ៉ុប” ហៅកាត់ថា “OSCE” (Organization for Security and Co-operation in Europe/Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe) ដែល​ជា​អង្គការ​អន្តរជាតិ​ផ្នែក​សន្តិសុខ​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក ហើយ​ជាពិសេស ជា​អង្គការ​ដែល​មាន​ប្រទេស​​សមាជិក​ទាំង​មក​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ (ប្លុកសេរី) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី (ប្លុកកុម្មុយនិស្ត) រួមបញ្ចូល​គ្នា​តែមួយ។ គិតជាសរុប ដំណាក់កាល​ធូរស្រាល​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា “Détente” មាន​រយៈពេល​ ១៧ឆ្នាំ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦២ នៅ​ក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយ​បា រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅ​ពេល​ដែល​សូវៀត​ចូលឈ្លាន​ពាន​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​បង្ក​ឲ្យ​ផ្ទុះឡើងវិញ នូវការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ខាង​ផ្នែក​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត៕ =='''ការប្រជែង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់'''== នៅថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​​ដំបូង​បង្អស់​ត្រូវ​បាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទម្លាក់​ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា ពិភពលោក​ទាំងមូល​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ អំពី​មហន្តរាយ ដែល​អាច​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អាវុធ​ប្រល័យលោក​​ប្រភេទ​ថ្មី ហើយ​យុគសម័យ​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើមឡើង។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ប្រទេស​តែមួយគត់ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​​​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​​នេះ​​​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​​ផលិត​បាន និង​ធ្វើការ​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះ​មក សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​​ប្រណាំងប្រជែង​គ្នា​ខាង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ទាំង​​ខាង​បរិមាណ (​ចំនួន​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ) ទាំង​ខាង​គុណភាព (ការ​ផលិត​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ​ដែល​មាន​ទំហំ​កាន់តែ​តូច តែ​មាន​កម្លាំង​ផ្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង) និង​ទាំង​​មធ្យោបាយ​ក្នុងការ​ទម្លាក់​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (ការអភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប យន្តហោះ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែករយៈចម្ងាយឆ្ងាយ និង​មីស៊ីល​បាញ់ចេញ​ពី​នាវាមុជទឹក​ ជាដើម)។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥២ ចំនួន​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​កើនឡើង​ដល់​បី​ប្រទេស ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សាកល្បងប្រកបដោយជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែររបស់ខ្លួន។ តាមការពិត អង់គ្លេស​បាន​ចូលរួម​សហការ​​ជាមួយ​អាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ម៉្លេះ នៅ​ក្នុង​គម្រោង​សម្ងាត់​សិក្សា​ពី​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ (The Manhattan Project)។ តាម​រយៈ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​នេះ​​ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​​ចំណេះដឹង​ខាង​រូបវិទ្យានុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ សំណាក់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​របស់​ហ៊ីត្លែរ ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សម័យ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​អង់គ្លេស​អាច​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​បាន។ បន្ទាប់​ពីអង់គ្លេស ប្រទេស​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទី៤ គឺ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​អង់គ្លេស បារាំង​រៀបចំ​បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ខ្លួនឯង​សុទ្ធសាធ ដោយ​មិន​បាន​ទទួល​ជំនួយបច្ចេកទេស ឬ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នោះទេ។ កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បារាំង​អាច​ធ្វើទៅបាន ដោយសារ​តែ​បារាំង​មាន​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ក្នុងស្រុក គឺ​អ្នក​វិទ្យសាស្រ្ត​ដែល​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​ថា​ជា​បិតា​នៃ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យានុយក្លេអ៊ែរ រួមជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ បារាំង​បាន​ចំណាយ​ពេល​យូរ ដើម្បី​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ហិរញ្ញវត្ថុ​ផង និង​ជាពិសេស គឺ​មក​ពី​កង្វះ​ឆន្ទៈ​នយោបាយ។ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជាដំបូង នៅ​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៥០ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​បារាំង​គឺ​ជា​កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល​សុទ្ធសាធ គឺ​​មាន​គោលដៅ​ត្រឹមតែ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​គ្មាន​បំណង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះទេ។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​​ដោយសារ​តែ​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​នោះ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ចូល​ឈ្លានពាន​អេហ្ស៊ីប ប្រទេស​ទាំង ៣ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត​ផង និង​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផង។ នៅពេលនោះ លោក Nikita Krushchev មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​បាន​​​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ប្រសិនបើ​អង់គ្លេស បារាំង និង​អ៊ីស្រាអែល ​មិន​បញ្ឈប់​ការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនត្រឹមតែ​មិនចេញ​មុខការពារ​ប្រទេស​ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំង​បាន​ដាក់​សម្ពាធ​​ទៅលើ​​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ឲ្យ​ដកថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ព្រមាន​ថា បើ​ពួកគេ​មិនដកថយ​ទេ ពួកគេ​នឹង​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច។​ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​នោះហើយ ដែល​មេដឹកនាំ​បារាំង​​បាន​សម្រេច​ថា​ បារាំង​ត្រូវ​តែ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បី​ពង្រឹង​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​រក្សា​ជំហរ​ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ ដោយ​មិន​ពឹង​លើ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សេចក្តីសម្រេច​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ នៅពេល​ដែល​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle វិលត្រឡប់​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​ ហើយ​២ឆ្នាំ​ក្រោយមក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ បារាំង​ក៏​ផលិត​ និង​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ "Little Boy" នៅមុនពេល​ដាក់​លើ​យន្តហោះ​ទៅទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា នៅ​អាស៊ី មេដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន ម៉ៅសេទុង ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៤ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ជាច្រើន​លើកច្រើន​សា គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ​ឆ្នាំ​១៩៥០-១៩៥៣​ម្តង និង​ម្តងទៀត ​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​ជាមួយ​តៃវ៉ាន់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៤-១៩៥៥ ហើយ​ជា​រឿយៗ​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដកថយ​ ដោយសារ​តែ​ខ្លាច​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចិន​មាន​សហភាព​សូវៀត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៅសេទុង​មិន​​ចង់​ពឹងផ្អែក​លើ​ប្រទេស​ដទៃ ទើប​សម្រេច​ថា​ចិន​ត្រូវ​តែមាន​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​របស់​ចិន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដំណើរការ​យ៉ាងសកម្ម​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ ដោយ​មាន​ជំនួយ​ខាង​បច្ចេកទេស​ពី​សហភាព​សូវៀត ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៤ ចិន​ក៏​​ផលិត​បាន និង​ធ្វើការ​សាកល្បង​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​នូវ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទីមួយ​របស់​ខ្លួន។ គិតមក​ទល់​ពេលនោះ ចំនួន​ប្រទេស​ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​កើនឡើង​ដល់ ៥ប្រទេស គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សហភាព​សូវៀត អង់គ្លេស បារាំង និង​ចិន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានោះ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល​យ៉ាងខ្លាំង​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៨ ពោលគឺ ៤ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​ចិន​ផលិត​បាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​​​ចុះហត្ថលេខា​ ហើយ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ បាន​​ចូល​ជា​ធរមាន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧០។ តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ ប្រទេស​​ទាំង ៥ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រួចទៅហើយ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​​អាច​បន្ត​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​តទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនត្រូវ​ផ្ទេរ​បច្ចេកវិទ្យា​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ​ទៅ​ប្រទេស​ដទៃ ក្រៅតែ​ពី​បច្ចេកវិទ្យា​ក្នុង​គោលដៅ​ស៊ីវិល។ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ដែល​មិនទាន់​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​វិញ មាន​សិទ្ធិ​បង្កើត​កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​ស៊ីវិល ក៏ប៉ុន្តែ កម្មវិធី​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​ត្រូវ​ហាមឃាត់​ដាច់ខាត។ គោលដៅ​ចម្បង​បំផុត​នៃ​សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​កុំ​ឲ្យ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត ក្រៅពី​ប្រទេស​ទាំង ៥ ដែល​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រួចទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីចុងបំផុត​ទៅ បច្ចេកវិទ្យា​នុយក្លេអ៊ែរ​យោធា​នៅតែ​បន្ត​រីករាលដាល ដោយ​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​អ៊ីស្រាអែល​​មិនព្រម​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​មិនរីកសាយភាយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ ហើយ​បាន​នាំគ្នា​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រៀងៗខ្លួន។ ចំណែក​កូរ៉េ​ខាងជើង​វិញ​​បាន​ចុះហត្ថលេខា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​នេះ​រួចហើយ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ដកខ្លួន​ចេញវិញ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣ រួច​ហើយធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០៦៕ =='''វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​ឆ្នាំ​១៩៦២៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ'''== វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយ​បា​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ គឺ​ជា​ចំណុច​ក្តៅបំផុត​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដោយ​គូបដិបក្ខ​ធំៗ​​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ បាន​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​យ៉ាង​​ខ្លាំង រហូតហៀប​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។ អ្វីៗ​បានចាប់ផ្តើម​ឫសគល់​ពីដំបូង​កាល​ពី​ជាង៣ឆ្នាំមុន។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៥៩ ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ដឹកនាំ​ដោយ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​គុយ​បា ដោយ​​​បាន​ផ្តួលរំលំ​​​មេដឹកនាំផ្តាច់ការ គឺ​ឧត្តមសេនីយ៍ Fulgencio Batista ​ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ការដួលរលំ​នៃ​របបផ្តាច់ការ Batista ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្វាគមន៍​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​គុយបា​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អាមេរិក ​ដែល​បាន​ខិតខំ​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​លទ្ធិ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ ស្រាប់តែ​មក​ត្រូវ​បាត់បង់​​​គុយបា ដែល​ជា​ប្រទេស​​ស្ថិត​នៅ​នឹង​មាត់របងរបស់​អាមេរិក ទៅក្នុងដៃ​កុម្មុយនិស្ត គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទទួល​យក​បាន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក រួមជាមួយ​នឹង​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច CIA បាន​ព្យាយាម​ស្វែងរក​គ្រប់មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​បណ្តេញ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ចេញ​ពី​អំណាច។ CIA ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ប្រមែរប្រមូល​ក្រុម​ប្រឆាំង​គុយបា ដែល​កំពុង​និរទេស​ខ្លួន​ក្នុង​ទឹកដី​អាមេរិក ឲ្យ​មក​បង្កើត​ជា​រដ្ឋាភិបាល​និរទេសមួយ ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​ហ្វឹកហ្វឺន និង​បំពាក់​គ្រឿងសព្វាវុធ​ដល់​ពួកគេ ដើម្បី​ត្រៀម​​វាយផ្តួលរំលំ​របបដឹកនាំ​ ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ទំនាក់ទំនង រវាង​អាមេរិក និង​គុយបា​ កាន់​តែ​មាន​សភាព​តានតឹងឡើង ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​​បណ្តេញ​ក្រុមហ៊ុន​ធំៗ​របស់​អាមេរិក​ឲ្យ​ឈប់​រកស៊ី នៅ​គុយបា តាមរយៈ​យុទ្ធនាការ​ជាតូបនីយកម្ម​​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស។ នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦១ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​កាត់ផ្តាច់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​គុយបា ហើយ​ត្រៀម​ចាប់ផ្តើមបើក​ប្រតិបត្តិការ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា។ ប្រតិបត្តិការ​ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “ការឈ្លានពាន​នៅ Bay of Pigs”។ ផែនការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​គុយបា​​​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ដោយ​សម្ងាត់​បំផុត ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​អ្នក​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបាន​មិនចេះ​លាក់​ការណ៍​សម្ងាត់ ផែនការ​ឈ្លានពាន​របស់ CIA ក៏​ត្រូវ​បាន​លេចធ្លាយ​​​ទៅដល់​​​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​គុយបា និង​ KGB របស់​សូវៀត​។ នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៤ ឈានចូល​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ យន្តហោះចម្បាំង​អាមេរិក​ចំនួន ៨គ្រឿង ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​លាបពណ៌​និង​ដោតទង់ជាតិ​​​​របស់​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបា បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​អាកាស​របស់​គុយបា ដើម្បី​ជា​ការ​បើកផ្លូវ​​សម្រាប់​ការ​វាយលុក​តាម​ជើងគោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រតិបត្តិការ​ជំហាន​ទីមួយ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែ​គុយបា​បាន​ដឹង​ជាមុន ហើយ​បាន​ជម្លៀស​យន្តហោះ​ចម្បាំង​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​ទីតាំង​ដែល​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​របស់​អាមេរិក។ នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៦ ឈានចូល​ថ្ងៃ​ទី១៧ មេសា ប្រតិបត្តិការ​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​គុយបា ដែល​មាន​គ្នា​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៥រយនាក់ បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ដោយ​វាយលុក​ចូល​តាម​ឆកសមុទ្រ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា “Bay of Pigs”។ ប្រតិបត្តិការ​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ដែរ ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​និរទេស​ត្រូវ​បានទាហាន​របស់​ហ្វីដែល ​កាស្រ្តូ វាយឡោមព័ទ្ធ​ជាប់​នៅ​នឹង​មាត់ឆ្នេរ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ទម្លាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់។ គិត​មក​ត្រឹមពេលនោះ ប្រតិបត្តិការឈ្លានពាន​នៅ Bay of Pigs ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​ខិតខំ​លាក់បាំង​ក្លែងបន្លំ​ថា​ជា​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​គុយបា តែ​គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែ​ដឹង​ថា នេះ​គឺ​ជា​ការឈ្លានពាន​​ដែល​រៀបចំ​ធ្វើឡើង​ដោយ​ភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​អាមេរិក។ ហើយ​បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ​នេះ គឺ​ជា​ភាព​អាម៉ាស់​ដ៏ធំមួយ​ សម្រាប់​អាមេរិក ដែល​នៅពេលនោះ​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី John Fitzerald Kennedy។ បរាជ័យ​នេះ​ក៏​បាន​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​យ៉ាង​ច្រើន​ដែរ ដល់​នយោបាយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ប្រឆាំង​នឹង​ចលនាកុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាមេរិកឡាទីន។ សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក នៅ Bay of Pigs បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ទទួល​បាន​នូវការ​គាំទ្រ​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​ចលនា​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត​ប្រឆាំង​នឹង​ចក្រពត្តិ​អាមេរិក​ក៏​ មាន​ប្រជាប្រិយភាព​​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើង​ដែរ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​គុយបា និង​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត នៅ​អាមេរិក​ឡាទីន។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​បាន​រុញ​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ឲ្យ​ខិត​ទៅ​កៀក​នឹង​​សហភាព​សូវៀតកាន់តែ​ខ្លាំងឡើងថែមទៀត ដោយសារ​តែ​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​គុយបា​​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​ការការពារ​ពី​សំណាក់​សូវៀត ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​ការឈ្លានពាន​ណាមួយ​ថ្មី​ទៀត​របស់​អាមេរិក។ ដោយសារ​តែ​ក្តីបារម្ភ​ជា​ប្រចាំ ខ្លាច​ទទួល​រង​នូវការ​ឈ្លានពាន​សាជាថ្មី​ពី​អាមេរិក​នេះ​ហើយ ទើប​នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦២​ (មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​នៅ Bay of Pigs) ហ្វីដែល កាស្រ្តូ ​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​លោក​ ​នីគីតា គ្រូឆេវ ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ដំឡើង​មីស៊ីល​​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ នៅលើទឹកដី​គុយបា។ កាំជ្រួចមីស្ស៊ីល​​នុយក្លេអ៊ែររបស់​សូវៀត ប្រភេទ SS-4 ដែល​នៅ​បន្សល់​ទុក​តាំង​នៅ​ប្រទេស​គុយបា (រូបថតឯកសារ) កាំជ្រួចមីស្ស៊ីល​​នុយក្លេអ៊ែររបស់​សូវៀត ប្រភេទ SS-4 ដែល​នៅ​បន្សល់​ទុក​តាំង​នៅ​ប្រទេស​គុយបា (រូបថតឯកសារ) REUTERS/Desmond Boylan/Files សម្រាប់​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​ ការដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​គុយបា គឺ​ជា​ការឆ្លើយតប​ទៅនឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក ដែល​កំពុង​មាន​ប្រៀប​លើ​សូវៀត តាមរយៈ​ការ​ដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៦១ មីស៊ីល​ជាង ១០០ដើម ​ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​ដំឡើង​នៅក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី និង​តួកគី ដោយ​មីស៊ីល​នីមួយៗ​សុទ្ធតែ​អាច​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ បាញ់​ទៅដល់​ក្រុងម៉ូស្គូ។ សូវៀតវិញ មាន​មីស៊ីល​​​តែ ២០ដើម​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​អាច​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់​នុយក្លេអ៊ែរ បាញ់​ទៅលើ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន គឺ​ជា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប ដែល​ត្រូវ​បាញ់​​​ចេញ​ពី​ទឹកដី​សូវៀត ហើយ​ដែល​មិនសូវ​ជា​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​បាញ់​ឲ្យ​ចំទិសដៅ ដោយសារ​តែ​នៅពេលនោះ បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​របស់​សូវៀត​​មិនទាន់​ជឿនលឿន​គួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​បាន​ ១០០% នៅឡើយ។ ដូច្នេះ ការ​ដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​​រយៈចម្ងាយ​មធ្យម នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​គុយបា ក្បែរ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​ជា​ឱកាស​ល្អមួយ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​​ស្វែងរក​តុល្យភាព​កម្លាំងទ័ព​នុយក្លេអ៊ែរ​ជាមួយ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ហ្វីដែល កាស្រ្តូវិញ យល់ថា ការ​ដំឡើង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​លើ​ទឹកដី​គុយបា គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដ៏ល្អមួយ ដើម្បី​កំញើញ​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​បើក​ការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​គុយបា​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក វត្តមាន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅ​គុយបា ដែល​មាន​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​តែ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​រដ្ឋ Florida គឺ​ជា​ការគំរាមកំហែង​ដ៏ធំបំផុត សម្រាប់​សន្តិសុខ​ជាតិ ដែល​អាមេរិក​ត្រូវតែ​ប្រើគ្រប់មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​កម្ចាត់ចោល។ វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​​ខាង​ផ្នែកយោធា​​យ៉ាង​ខ្លាំងបំផុត រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២៕ =='''វិបត្តិមីស៊ីល​គុយបា​ឆ្នាំ​១៩៦២៖ ​ពិភពលោក​នៅ​មាត់ជ្រោះ​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ'''== នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ យន្តហោះ​ស៊ើបការណ៍​​ធុន U-2 របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ហោះកាត់ពីលើ​គុយបា ហើយ​រូបថតដែល​គេ​ថតបាន​​​ពី​គុយបានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​មាត់ជ្រោះ​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។ កាលពីប៉ុន្មាន​ខែ​មុន គឺ​នៅ​ខែ​ឧសភា សហភាព​សូវៀត ដោយ​មាន​ការ​ព្រមព្រៀង​ពី​សំណាក់​ហ្វីដែល កាស្រ្តូ បាន​រៀបចំ​ដំឡើង​មីស៊ីល​បំពាក់​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ​ជាច្រើន​គ្រឿង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​គុយបា។ ការដំឡើង​មីស៊ីល​នៅ​គុយបា​នេះ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុងគោលដៅធំៗ​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​​ដើម្បី​កំញើញ​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​ធ្លាប់​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ម្តងរួចមកហើយ នៅ Bay of Pigs កាល​ពី​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ គោលដៅ​ទីពីរ គឺ​​ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​អាមេរិក​ ដែល​បាន​ដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច ​ជាពិសេស គឺ​ការដាក់ពង្រាយ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​តួកគី ដែល​ជា​ប្រទេស​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​សហភាព​សូវៀត។ នៅថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ រូបថត​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​យន្តហោះ​ស៊ើបការណ៍​សម្ងាត់ U-2 ថតបាន​នៅ​គុយបា ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅដល់​សេតវិមាន ហើយ​គ្រាន់តែ​បាន​ទទួល​ដំណឹង​នេះ​ភ្លាម ​លោក​ប្រធានាធិបតី Kennedy ក៏​បាន​កោះប្រជុំ​មន្រ្តីជំនិតៗ​ជាបន្ទាន់​ភ្លាមៗ ដើម្បី​ពិភាក្សា​គ្នា​អំពី​វិធានការ​តប​នឹង​ការដំឡើងមីស៊ីល​សូវៀត​នៅ​គុយបានេះ។ សម្រាប់​រដ្ឋការ​របស់​លោក​ John Kennedy មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅលើ​ទឹកដី​គុយបា ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​តែ​ប្រមាណ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​​ពី​ទឹកដី​អាមេរិក គឺ​ជា​ការ​គំរាមកំហែង​ដ៏ធំ​ដល់​សន្តិសុខ​ជាតិ​អាមេរិក ដែល​ជា​រឿង​មិន​អាច​ទទួល​យក​បាន​ជា​ដាច់ខាត។ ដូច្នេះ អាមេរិក​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ប្រើគ្រប់​មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​កម្ចាត់​មីស៊ីលនុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​ចេញ​ពី​គុយបា។ ជម្រើសជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​មេទ័ព​អាមេរិក​ដាក់ជូន​លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy ធ្វើការ​សម្រេច​ ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ផងដែរ ការ​បើក​ការ​វាយប្រហារ​តាមផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ទីតាំង​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅគុយបា និងការ​វាយលុក​​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា​ដោយ​ពេញ​ទំហឹង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត លោក John Kennedy ដែល​ចង់​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ ក៏​បាន​សម្រេច​ជ្រើសរើស​វិធានការ​តប​ជា​ដំណាក់កាល ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​ពី​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ឆ្នេរសមុទ្រ​គុយបា ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​សូវៀត​ដឹកជញ្ជូន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​បន្ថែម​​ចូល​ទៅ​គុយបា ហើយ​ជំហាន​បន្ទាប់​នឹង​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​សូវៀត​ដក​មីស៊ីល​ចេញ​ពី​គុយបា​ទៅវិញ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ផងដែរ​ឲ្យ​មេទ័ព​អាមេរិក​បន្ត​រៀបចំ​ផែនការ​វាយប្រហារ​លើ​ទី​តាំងមីស៊ីល និង​ផែនការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​គុយបា ដើម្បី​បម្រុងទុក​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ។ នៅថ្ងៃ​ទី២២​ តុលា លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​តាម​ទូរទស្សន៍ ដើម្បី​ប្រាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងអស់​ឲ្យដឹង អំពី​វត្តមាន​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​សូវៀត​នៅ​គុយបា និង​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​អំពី​វិធានការ​របស់​អាមេរិក ក្នុងការ​ដាក់​ពង្រាយ​នាវាចម្បាំង​ឡោមព័ទ្ធ​ជុំវិញ​គុយបា។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​សង្កត់ធ្ងន់ផងដែរ​ថា លោក​ត្រៀម​ខ្លួន​នឹង​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ប្រសិនចាំបាច់ ដើម្បី​កម្ចាត់​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​ចេញ​ពី​គុយបា។ ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល នៅថ្ងៃ​ទី២៤​តុលា នៅ​ពេល​ដែល​នាវាចម្បាំង​សូវៀត​ជាច្រើន​គ្រឿង​បាន​បើក​ជិត​ទៅដល់​គុយបា ហើយ​លោក​នីគីតា គ្រូសឆេវ បាន​ផ្ញើ​តេលេក្រាម​មួយ​ច្បាប់​ទៅ​លោក​ John Kennedy ដោយ​ព្រមាន​ទុកជាមុន​ថា សម្រាប់​សូវៀត ការឡោមព័ទ្ធ​ឆ្នេរសមុទ្រ​គុយបា​ដោយ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក គឺ​ជា​ “អំពើ​ឈ្លានពាន” ហើយ​ថា នាវាចម្បាំង​របស់​សូវៀត​នឹង​បើក​ទម្លាយ​​ខ្សែត្រៀម​អាមេរិក ដើម្បី​ចូល​ទៅប្រទេស​គុយបា។ លោក John Kennedy ប្រធានាធិបតីអាមេរិក (ស្តាំ) និង​លោក Robert McNamara រដ្ឋមន្រ្តី​ការពារជាតិ ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ លោក John Kennedy ប្រធានាធិបតីអាមេរិក (ស្តាំ) និង​លោក Robert McNamara រដ្ឋមន្រ្តី​ការពារជាតិ ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៦២ មួយថ្ងៃ​ក្រោយមកទៀត គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២៥​តុលា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​កោះប្រជុំ​បន្ទាន់ ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក John Kennedy បាន​ចេញ​បញ្ជា​ដាក់​កងកម្លាំង​នុយក្លេអ៊ែរ​អាមេរិក​​​​ទាំងអស់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ប្រុងជើងការ​ខ្ពស់​​លំដាប់ទី២ (DEFCON2) ពោលគឺ​តែ​មួយកម្រិត​ប៉ុណ្ណោះ មុនការផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។ នៅ​ពេលនោះ យន្តហោះ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​ធុន B-52 ជាច្រើន​គ្រឿង​បំពាក់ទៅដោយ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ ​ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​ហោះក្រវែល​​ក្បែរ​​​ដែន​អាកាស​របស់​សូវៀត។ ចំណែក​ឯ​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​ចំនួន ១៤៥ដើម ដែល​បំពាក់​ទៅដោយ​ក្បាលគ្រាប់នុយក្លេអ៊ែរ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេត្រៀម​ជាស្រេច​ផងដែរ រង់ចាំតែ​បញ្ជា ដើម្បី​បាញ់​សម្តៅ​ទៅកាន់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុងទឹកដី​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត មានតែ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះ​មួយទេ ដែល​អាមេរិក​ដាក់​កងកម្លាំង​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្នុង​សភាព​ប្រុងជើងការ​ខ្ពស់​លំដាប់​ទី២​បែបនេះ។ ហើយ​ពេញ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ទាំងមូល មាន​តែ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា​នេះមួយទេ ដែល​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាង​ផ្នែក​យោធា​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​ខ្ពស់​បំផុត ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ។ ទាំង​ប្រជាជន​អាមេរិក ទាំង​ប្រជាជន​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​ទន្ទឹង​រង់ចាំមើល ដោយ​ក្តីបារម្ភ​ថា ប្រសិន​បើ​នាវាចម្បាំង​សូវៀត​ពិតជា​បើក​ទម្លាយ​ខ្សែត្រៀម​អាមេរិក​ចូល​ទៅ​គុយបាពិតមែន សង្រ្គាម​​អាច​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​នេះ ប្រាកដ​ជា​​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះមហន្តរាយ​​ពិបាក​នឹង​ពិពណ៌នាជា​មិនខាន។ នៅទីបំផុត នាវាចម្បាំង​សូវៀត​បាន​ឈប់​មុនពេល​ទៅដល់​ខ្សែត្រៀម​នៃ​នាវាចម្បាំង​របស់​អាមេរិក។ ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា រវាង​អាមេរិក និង​សូវៀត​នៅតែ​បន្តកើតមាន ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​ឆាក គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ចរចាគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ ដើម្បី​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម ដោយ​មិន​ឲ្យ​ភាគី​ណាមួយ​ត្រូវ​បាក់មុខ។ នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែតុលា លោក​ John Kennedy និង​លោក នីគីតា គ្រូសឆេវ បាន​ព្រមព្រៀងគ្នា​បញ្ចប់​វិបត្តិ ដោយ​សហភាព​សូវៀត​សុខចិត្ត​ដក​មីស៊ីល​ចេញ​ពី​គុយបា ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​វិញ​សុខចិត្ត​ដក​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​តួកគី ព្រមទាំង​សន្យា​ថា​នឹង​មិន​ឈ្លានពាន​គុយបា។ វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា ដែល​មានរ​យៈពេល ១៣ថ្ងៃ ត្រូវ​បិទបញ្ចប់។ គ្រោះថ្នាក់​នៃ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​បង្ករឡើង នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​នេះ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក និង​សូវៀត សម្រេច​បង្កើត​បណ្តាញ​ទំនាក់ទំនង​ពិសេស​មួយ ដែល​គេច្រើន​តែហៅ​ថា “ទូរស័ព្ទក្រហម” ដើម្បី​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​អាច​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ នៅ​ក្នុងពេល​មាន​ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា ដូច​ក្នុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា៕ =='''សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ការប្រជែងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​អវកាស​រវាង​អាមេរិក​និង​សូវៀត'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ធ្វើការ​​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​វិស័យ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពីឫទ្ធានុភាព​រៀងខ្លួន ក្នុងគោលដៅ​ឆ្ពោះទៅ​​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ ការប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ​បាន​កើតមាន​តាំងពី​​ផ្នែក​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច គ្រឿងសព្វាវុធ ​រហូត​ទៅដល់​ទីអវកាស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​មាន​សមត្ថភាព​ផលិត​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ភាព​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ​ហើយ​គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ប្រណាំងប្រជែងគ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំងខាងផ្នែក​នុយក្លេអ៊ែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បាញ់​ឆ្លងទ្វីប​ទៅដល់ទឹកដី​របស់​គូសត្រូវ។ ការរីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប​នេះ​​ក៏ជា​ការ​បើកផ្លូវ​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅរក​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​​ក្នុង​ទីអវកាស ដែល​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ នៅ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ប្រកាស​ស្ទើរតែ​ព្រមពេល​ជាមួយគ្នា​ថា ពួកគេ​នឹង​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​មីស៊ីល​អន្តរទ្វីប ដើម្បី​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​​ទៅ​ក្នុង​ទីអវកាស នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ពី២ ទៅ​៣ឆ្នាំ​ខាងមុខ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​​ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ដំបូង​នេះ គឺ​សហភាព​សូវៀត​ដែល​បាន​ឈាន​មួយ​ជំហាន​មុន ដោយ​បាន​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​របស់​ខ្លួន​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ នៅ​​ថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​តុលា​ ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ផ្កាយរណប​របស់​សូវៀត​ដែល​​មាន​ឈ្មោះ​ថា “Sputnik” បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ឧបករណ៍​ដំបូង​បង្អស់​ ដែល​ផលិត​ដោយ​មនុស្ស​ ហើយ​ដែល​អាច​ត្រូវ​បាន​គេ​បាញ់​បង្ហោះ​យក​ទៅដាក់​ក្នុង​​​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ផែនដី​។ ជោគជ័យ​របស់ Sputnik បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ផង និង​ព្រួយបារម្ភ​ផង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ភ្ញាក់ផ្អើល​ដោយ​មើលឃើញ​ពី​ភាព​ជឿនលឿន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​អវកាស​​របស់​សូវៀត និង​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាច​ចាញ់​ប្រៀប​សូវៀត​ក្នុងវិស័យ​មីស៊ីល​នុយក្លេអ៊ែរអន្តរទ្វីប។ លោក Dwight Eisenhower ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​ក្រុមការងារ​ផ្នែក​អវកាស​អាមេរិក​ពន្លឿន​គម្រោង​បាញ់បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​ឲ្យ​បាន​ឆាប់​ជាងការ​គ្រោង​ទុក​ពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៥៧ ដោយ​រ៉ុកកែត​ផ្ទុក​ផ្កាយរណប​ត្រូវ​ផ្ទុះ​តែ​ប៉ុន្មាន​វិនាទី​ប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ពេល​ហោះ​ចេញ​ពី Cape Canaveral (Florida)។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មករា ឆ្នាំ១៩៥៨ ពោលគឺ ៤ខែ​ក្រោយ​ពី​ជោគជ័យ​របស់​សហភាព​សូវៀត ទើប​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​អាច​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​​បាញ់​បង្ហោះ​ផ្កាយរណប​របស់​ខ្លួន​​ទៅអវកាស។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយមកទៀត លោក Eisenhower ក៏​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ស្ថាប័ន​ស៊ីវិល​មួយ​ឲ្យ​ទទួលបន្ទុក​ខាង​វិស័យ​អវកាស គឺ​ទីភ្នាក់ងារ​ NASA (National Aeronautics and Space Administration)។ ចាប់ពីឆ្នាំ​១៩៥៨ ការប្រកួតប្រជែង​ខាងផ្នែក​អវកាស​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​កើតឡើង​​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​នៅតែ​ដើរមួយជំហាន​មុន​អាមេរិក ដោយ​បាន​បញ្ជូនយាន​គ្មាន​មនុស្ស​បើក​មួយគ្រឿង​ (Space probe/Sonde spatiale) ឲ្យ​ទៅ​ចុះចត​នៅលើ​ព្រះចន្ទ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៥៩ ហើយ​ជិត​២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦១ អវកាសយានិក​សូវៀត គឺ​លោក Yuri Gagarin ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មនុស្ស​ដំបូង​បង្អស់​ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅដល់​ទីអវកាស ព្រមទាំង​បាន​ហោះ​​​មួយ​ជុំ​ផែនដី​នៅ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី។ ប្រមាណ​ជា ១ខែ​ក្រោយ​ពី​ជោគជ័យ​របស់ Yuri Gagarin លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក John Kennedy ក៏​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅចុះចត​លើ​ដី​ព្រះចន្ទ​​ឲ្យ​បាន​មុន​ដំណាច់​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០។ បេសកកម្ម​ទៅ​កាន់​ព្រះចន្ទ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា Apollo ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២ ថវិកា​របស់​ទីភ្នាក់ងារ NASA ត្រូវ​បាន​សភា​អាមេរិក​បង្កើន​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៥០០% ហើយ​បន្តិចម្តងៗ កម្មវិធី​អវកាស​របស់​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​​មាន​ប្រៀប​លើ​សហភាព​សូវៀត​វិញ​ម្តង ដោយ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​​បញ្ជូន​យាន​ដឹក​អវកាសយានិក​ ៣នាក់ ឲ្យ​ទៅ​ហោះ​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​​ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៦៨។ ថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៦៩ ម៉ោង ៩ និង​៣២នាទីព្រឹក ម៉ោង​នៅ​រដ្ឋ​ Florida សហដ្ឋ​អាមេរិក យានអវកាស​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “Apollo 11” ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​បាញ់​បង្ហោះ​ចេញ​ពី Cape Canaveral ដោយ​នាំ​ទៅ​ជាមួយ​នូវ​អវកាស​យានិក​៣រូប គឺ​ Neil Armstrong, Buzz Aldrin និង Michael Collins។ គោលដៅ គឺ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ។ ៧៦ម៉ោងក្រោយមក ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់ទីអវកាស​ ក្នុង​ចម្ងាយផ្លូវ​ជិត ៤០ម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ Apollo 11 ក៏​បាន​មក​ដល់​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ នៅថ្ងៃ​ទី១៩​កក្កដា ហើយ​មួយ​ថ្ងៃ​ក្រោយមក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២០​កក្កដា Neil Armstrong និង Buzz Aldrin បាន​ធ្វើដំណើរ​តាម​យានតូច​មួយ​សំដៅ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ ដោយ​ទុក​ឲ្យ Michael Collins ជា​អ្នក​បើកបរ​យានធំ នៅ​ចាំ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ព្រះចន្ទ។ Buzz Aldrin នៅ​ពេល​កំពុង​ចុះ​ពី​យាន​នៅលើ​ព្រះចន្ទ។ Neil Armstrong ដែល​ជា​អ្នក​ចុះ​ពី​យានមុន គឺ​ជា​អ្នក​ថតរូបនេះ។ Buzz Aldrin នៅ​ពេល​កំពុង​ចុះ​ពី​យាន​នៅលើ​ព្រះចន្ទ។ Neil Armstrong ដែល​ជា​អ្នក​ចុះ​ពី​យានមុន គឺ​ជា​អ្នក​ថតរូបនេះ។ នៅក្រោយ​ពេលដែល​កូនយាន​បាន​ចុះចត​ដោយ​ជោគជ័យ​លើ​ព្រះចន្ទ Neil Armstrong គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចេញ​ពី​យាន​​ឈានជើង​ជាន់ដី​ព្រះចន្ទ​មុន ហើយ ១៩នាទី​ក្រោយមក​ទៀត Buzz Aldrin ចេញ​ពី​កូនយាន។ បើទោះបី​ជា​មាន​គម្លាតគ្នា​តែ​ប៉ុន្មាន​នាទី Neil Armstrong ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មនុស្ស​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ឈានជើង​ជាន់ដី​ព្រះចន្ទ ដោយ​បាន​ពោលពាក្យ​មួយ​ឃ្លា ដែល​ល្បីល្បាញ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ “That’s one small step for man, one giant leap for mankind”។ ជោគជ័យ​នៃ​បេសកកម្ម Apollo 11 នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ គឺ​ជា​ជោគជ័យ​ដ៏ធំមួយ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​បំពេញ​ទៅតាម​​ការ​ប្តេជ្ញា​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី John Kennedy ដែល​ថា​នឹង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅស្ថានព្រះចន្ទ​ឲ្យ​បាន​មុន​ដំណាច់​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ ហើយ​តាមរយៈ​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅ​ចុះចត​នៅ​លើ​ដី​ព្រះចន្ទ​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​កត់ត្រា​ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ឈ្នះ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែង​អវកាស ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ គិត​ជាសរុប នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ដល់​ឆ្នាំ១៩៧២​ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​បញ្ជូន​មនុស្ស ១២នាក់​ឲ្យ​ទៅចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​ចំនួន ៦លើក។ សហភាព​សូវៀតវិញ បាន​ព្យាយាម​បញ្ជូន​មនុស្ស​ឲ្យ​ទៅ​ចុះចត​លើ​ព្រះចន្ទ​ចំនួន ៤លើក ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​ត្រូវ​​ទទួល​បរាជ័យ​។ មេដឹកនាំ​សូវៀត ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ឈប់​ជា​ស្ថាពរ​នូវ​​គម្រោង​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅ​កាន់​ស្ថានព្រះចន្ទ នៅ​​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៧៤៕ =='''វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង៖ ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ដោយផ្ទាល់​ជា​លើកដំបូង​រវាង​សូវៀត​និង​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់'''== ការពុះចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​នៅ​​យ៉ាល់តា និងប៉តស្តាំ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​​ ត្រូវ​ពុះចែក​ជា ៤ចំណែក គឺ​មួយ​ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​បីចំណែក​ផ្សេងទៀត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិច​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។ ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​រដ្ឋ​ធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤​ចំណែក​ដូចគ្នា​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង៤ មិនបាន​​កំណត់​គ្នា​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​ជាមុន អំពី​ច្រកផ្លូវ​ចេញចូល​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នេះ​ទេ ក្នុងពេល​ដែល​ក្រុង​នេះ​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាងកើត ​ចំកណ្តាល​ដែនដី​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់សហភាព​​សូវៀត ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន នៅ​ពេល​ដែល​​ទំនាក់ទំនង រវាង​សហភាព​សូវៀត និងសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​កាន់តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ប្រឈមមុខគ្នា​ដ៏​ធំ និង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាលើក​ដំបូង រវាង​គូសត្រូវ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ទាំងពីរ។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៨ អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ បាន​ប្រកាស​អំពី​គម្រោង​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​គេ​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា ដើម្បី​រៀបចំ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​ឡើងវិញ។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​គម្រោង​នេះ​ ក៏​បាន​បិទ​គ្រប់​ច្រកផ្លូវ​ទាំងអស់ លែង​ឲ្យ​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀតចេញ​និង​ចូល​ទៅក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង។ ផែនទី​បង្ហាញ​ពី​ការ​បែងចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ជា​ ៤តំបន់ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សូវៀត អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។ នៅ​អាមេរិក លោក​​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ព្រមទាំង​មេទ័ព​កំពូលៗ បាន​ឯកភាព​គ្នា​​ថា អាមេរិកមិន​ត្រូវ​ចុះញ៉ម​​សូវៀត​ ហើយ​​ដកថយ​ចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង​ជាដាច់ខាត។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាមេរិក​ក៏​មិន​ចង់​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ទម្លាយ​​ច្រក​ផ្លូវ​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នោះ​ដែរ ដោយ​មិន​ចង់​​ឲ្យ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​ថ្មី​មួយ​ទៀត។ ដូច្នេះ ដំណោះស្រាយ​ដែល​សមរម្យ គឺ​ត្រូវ​រក​វិធី​ផ្សេង ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​​ស្បៀង​អាហារ និង​សម្ភារៈ​ចាំបាច់ ចូល​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​​ដល់​ប្រជាជន​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ហើយ​​ភ្លាមៗ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ក៏​បាន​ឯកភាព​ទៅលើ​វិធីមួយ គឺ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាមផ្លូវ​អាកាស (ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “Berlin Airlift” ឬ “Air Bridge”)។ សហភាព​សូវៀត ដែល​​ក៏​មិន​ចង់​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​​សង្រ្គាម​ដែរ​នោះ​​ ជាពិសេស ដោយ​ខ្លាច​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​​យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ហោះកាត់​ដែន​អាកាសអាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។ កាល​ពី​ដំបូង សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​គិត​​ថា ការផ្គត់ផ្គង់​ស្បៀង​ដល់​​ក្រុងប៊ែរឡាំង​​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​វិធានការ​បណ្តោះអាសន្ន​រយៈពេល​ខ្លី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​រំពឹង​ថា សូវៀត​នឹង​បើក​ច្រកផ្លូវ​គោកឡើងវិញ​ឆាប់ៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន​ ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ក៏​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​មួយ​ឆ្នាំ។ ចាប់តាំង​ពី​​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៨ រហូតដល់​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ យន្តហោះ​រាប់រយគ្រឿង​របស់​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ប្រមាណ​ពី ៥ពាន់​ ទៅ ៨ពាន់​តោន​ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ ដើម្បី​យក​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។ គិតជាសរុប​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​​ធ្វើការ​ហោះហើរ​ចំនួន​ជិត ៣០ម៉ឺន​ជើង និង​ដឹកស្បៀង ព្រមទាំង​​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​ចំនួន​ជាង​ជាង ២លាន​តោន។ នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ស្បៀង​អាហារ ថ្នាំសង្កូវ និង​ប្រេងឥន្ធនៈ ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​របប​យ៉ាង​តឹងរ៉ឹង​បំផុត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវភាព​ប្រជាជន​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​លំបាក​យ៉ាង​ខ្លាំង ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​រដូវ​រងារ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​នាំគ្នា​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ចំពោះ​ចំណាត់ការ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដោយ​មាន​ពាក្យ​មួយឃ្លា​​​ដែល​គេតែងតែ​នាំ​គ្នា​និយាយ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​នោះ គឺ “នៅ​ប៊ែរឡាំង​​វារងារ​ខ្លាំងណាស់! តែ​យ៉ាងណា​ក៏​មិន​រងារ​ដូច​នៅ​ស៊ីបេរី​នោះដែរ”។ គិតត្រឹម​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហភាព​សូវៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា ការបិទច្រក​ផ្លូវ​គោក​មិន​អាច​ខ្ទប់ដង្ហើម​ក្រុងប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​បាន មិនអាច​បំផុស​ឲ្យ​អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​លោកខាងលិច​បាន ចំណែក​ឯ​គម្រោង​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ក៏​មិន​អាច​រារាំង​បាន សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​សម្រេច​បិទបញ្ចប់​ការ​បិទខ្ទប់​ក្រុងប៊ែរឡាំង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​បើក​ច្រកផ្លូវគោក​​ឲ្យ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញចូល​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​ឡើងវិញ។ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​គ្មាន​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​​ដោយ​​អាវុធ ក៏ប៉ុន្តែ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​តានតឹង​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​​ត្រូវ​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល ដោយ​ចាប់ពីពេលនោះ​មក គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សំឡឹង​មើល​គ្នា​​ថាជា​គូសត្រូវ​ដែល​មិន​អាច​ផ្សះផ្សា​បាន។ នៅថ្ងៃ​ទី២៣ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ​សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច) ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែរឡាំង ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​ដែល​ធ្លាប់​ទទួលរង​ការ​បិទខ្ទប់​ដង្ហើម​ពី​សំណាក់​សូវៀត​ម្តងរួចមកហើយ​នោះ មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​រដ្ឋ​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​​ថ្មី​នេះ​ទេ។ រដ្ឋធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​តាំងទី នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងបន (Bonn)។ ឆ្លើយតប​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ខ្លួន​គ្រប់គ្រង​ ទៅ​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​មួយឡើងដែរ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត) ដោយ​យក​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី។ ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៥២ រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​បាន​បិទ​គ្រប់ច្រក​ព្រំដែន​ទាំងអស់​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដើម្បី​រារាំង​កុំ​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​​លួចរត់ភៀសខ្លួន​ឆ្លងដែន​ទៅ​ខាងលិច។ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងប៊ែរឡាំង​វិញ ជញ្ជាំង​បេតុង​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​សាងសង់​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦១ ដើម្បី​ខណ្ឌចែក​​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​កើត ពី​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច។ ជញ្ជាំង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​ពុះចែក​អឺរ៉ុប រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ការពុះចែក​ប្រទេស​​​ជាពីរ រវាង​ម្ខាង​រណប​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត និង​ម្ខាង​ទៀត​រណប​ប្លុក​អាមេរិក​ដូចជា​ករណី​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​អនុវត្ត​​ផងដែរ​ទៅលើ​ប្រទេស​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ដូចជា កូរ៉េ​ ត្រូវ​ចែក​ជា​កូរ៉េ​ខាងជើង​ (កុម្មុយនិស្ត) និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង (សេរី) យេម៉ែន ត្រូវ​ចែក​ជា​យេម៉ែន​ខាង​ជើង (សេរី) និង​យេម៉ែន​ខាង​ត្បូង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម ​ត្រូវ​ចែក​ជា​វៀតណាម​ខាងជើង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង (សេរី)។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធសឹង​តែ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​វិញ លើកលែង​តែ​កូរ៉េ ដែល​នៅ​បន្ត​បាក់បែក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ'''== ពាក្យថា “វាំងននដែក” (Iron Curtain) ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជាលើកដំបូង​ដោយ​លោក​ Winston Churchill អតីត​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​សន្ទុរកថា នៅ​រដ្ឋមីស៊ូរី សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដោយ​លោក​ចង់សំដៅ​ទៅលើ​ការ​ខណ្ឌ​ចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ដាច់ពី​គ្នា​​ ដោយ​​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាង​កើត​ “វាំងននដែក” ត្រូវ​ជាប់ផុងខ្លួន​ក្នុង​អំណាច​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។ តាមការពិត ​ការ​ពុះចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ជាពិសេស ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​យ៉ាល់តា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ភ្លាម ប្រទេស​ចំនួន ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី អេស្តូនី និង​ឡេតូនី ព្រមទាំង​ដែនដី​មួយចំណែក​នៃ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ហ្វាំងឡង់ និង​រូម៉ានី ត្រូវ​បាន​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​​ជា​រដ្ឋ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​រួចទៅហើយ ស្រប​ទៅតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ដែល​បាន​ចុះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ពោលគឺ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ស្តាលីន និង​ហ៊ីត្លែរ​ នៅ​ត្រូវរ៉ូវគ្នា​នៅឡើយ។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​ទឹកដី​សូវៀត ស្តាលីន​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​សហការ​ជាមួយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដើម្បី​រួមដៃគ្នា​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​ វាយលុក​ចូល​ពីទិស​ខាងលិច ចំណែក​កងទ័ព​សូវៀត​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត និង​អឺរ៉ុប​កណ្តាល​ ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ជា​អ្នក​រំដោះ រួមមាន ប៉ូឡូញ រូម៉ានី ប៊ុលហ្ការី ហុងគ្រី អាល់បានី យូហ្គោស្លាវី និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ប្រទេស​ក្រៅពីនោះ គឺ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច ហើយដែល​​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ជា​អ្នក​រំដោះ ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ឬ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ស៊្វីស និង​ហ្វាំងឡង់​​ចេញ ដែល​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត។ ចំណែក​​អាល្លឺម៉ង់វិញ ដែល​ជា​ប្រទេស​ស្ថិត​នៅ​ចំកណ្តាល ជា​ចំណុច​ប្រសព្វ​រវាង ប្លុក​ខាងកើត និង​ប្លុក​សេរី ត្រូវ​ “វាំងននដែក” ពុះចែក​ប្រទេស​ជាពីរ គឺ​មួយផ្នែក​ខាងកើត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច គឺអាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ លោក​ចច ម៉ារស្ហាល (George Marshall) ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​លោក Harry Truman តែងតាំង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ដ៏ធំមួយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ហៅ​ជា​ទូទៅ​ថា “ប្លង់ម៉ារស្ហាល” (ជាភាសាអង់គ្លេស Marshall Plan) ដើម្បី​ផ្តល់​ជំនួយ​ជួយ​​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​ត្រូវ​ខ្ទេចខ្ទី​ដោយសារ​សង្គ្រាម។ =='''សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្'''== ដើមហេតុ​ដំបូង​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ចាក់ឫស​តាំង​ពី​ចុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​ចាប់តាំង​ពី​បដិវត្តន៍​ខែតុលា​របស់​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​កើតមាន​ឡើង នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ២ឆ្នាំ ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ជិតឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ លោក Franklin Roosevelt ត្រូវ​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ ហើយ​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ត្រូវធ្លាក់​ទៅ​លោក Harry Truman ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី។ នៅពេលនោះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ថ្វីដ្បិត​តែ​សហការគ្នា​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​មនោគមន៍វិជ្ជា​ផ្ទុយគ្នា​រួចទៅហើយ។ អាមេរិក​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបនយោបាយ​បែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី និង​សេដ្ឋកិច្ច​បែបមូលធន​និយម ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​ម្នាក់ៗ​មាន​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន និង​សិទ្ធិ​ស្វែងរក​ភាព​មាន​បាន​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ចំណែក​សហភាព​សូវៀតវិញ​ប្រកាន់​យក​នូវ​របបនយោបាយ​បែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ ដែល​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋ នៅ​ក្នុង​ជំនឿ​មួយ​ថា ភាពមាន​បាន​ត្រូវតែ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ស្មើៗ​គ្នា​ទៅ​គ្រប់​ពលរដ្ឋ​ទាំងអស់។ ការឡើងកាន់តំណែង​របស់​លោក Harry Truman គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​មួយ នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ដោយសារ​តែ​លោក Truman គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​ស្អប់​កុម្មុយនិស្ត​បំផុត គឺ​ដូចគ្នា​នឹង​ស្តាលីន ដែល​ស្អប់​ពួក​មូលធននិយម​យ៉ាងនោះដែរ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ប្រមុខដឹកនាំ​អាមេរិក និង​សូវៀត មាន​គោលដៅ​ផ្ទុយគ្នា​ទាំងស្រុង​ចំពោះ​អាល្លឺម៉ង់។ អាមេរិក​ចង់​ឃើញ​អាល្លឺម៉ង់​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​មួយ​រឹងមាំឡើងវិញ ដើម្បី​អាច​ជា​ដៃគូ​ពាណិជ្ជកម្ម​នឹងគ្នា។ ចំណែក​ឯ​សូវៀតវិញ​ចង់​ជាន់​​អាល្លឺម៉ង់​ឲ្យ​កាន់តែ​ធ្លាក់​ទន់ខ្សោយ ដើម្បី​ងាយស្រួល​គ្រប់គ្រង និង​យក​ធ្វើ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់​ទប់ទល់​នឹង​មហាអំណាច​លោកខាងលិច។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៦ មន្រ្តី​ទូត​អាមេរិក​ម្នាក់​ប្រចាំ​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ ឈ្មោះ​ថា Georges Kennan បាន​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​ដ៏វែងមួយ ទៅវ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាន​សរសេរ​លម្អិត​ អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដែល​អាមេរិក​គួរដាក់ចេញ​ចំពោះ​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្នុង​តេឡេក្រាម​នេះ លោក Georges Kennan បាន​លើកឡើង​ថា សហភាព​សូវៀត​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ចលនានយោបាយមួយ ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងងប់ងល់​ថា សហភាព​សូវៀត​ និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នឹង​មិន​អាច​ឈរនៅ​ជាមួយគ្នា​បាន​ជាដាច់ខាត។ ដូច្នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនមាន​ជម្រើសអ្វី​ក្រៅតែ​ពីការ​ដាក់​ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​រយៈពេល​វែងមួយ ដោយ​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បី​រាំងខ្ទប់​​ការ​រីកសាយ​ភាយ​នៃ​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត។ យុទ្ធសាស្រ្ត ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Containment » ត្រូវបាន​លោក​​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក Harry Truman ឯកភាព​តាម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ លោក​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន​ថ្លែង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពេញ​អង្គ​ថា អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​​នូវ​នយោបាយ​មួយ គឺ​អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ចេញមុខ​ជួយ​ប្រជាជន​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​កៀបសង្កត់​ពី​ប្រទេស​ក្រៅ។ នៅ​ពេល​នោះ​ហើយ ដែល​លោក Harry Truman បាន​ស្នើសុំ​ឲ្យ​សភា​ផ្តល់​លុយ​ចំនួន ៤០០លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​យក​ទៅ​ជួយ​តួកគី និង​ក្រិក ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ទទួល​បាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្លុក​សូវៀត។ សន្ទុរកថា​របស់​លោក Harry Truman ​នៅ​ចំពោះ​សភា​​អាមេរិក ត្រូវបាន​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា​ជា « Truman Doctrine » ហើយ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់យក​​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ជាង ៤ទសវត្សរ៍។ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ចាប់​ផ្ទុះឡើង​ជាផ្លូវការ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ជាមួយ​នឹង​ « Truman Doctrine » ហើយ​បិទបញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង ៤០ឆ្នាំ​នេះ សង្រ្គាមត្រជាក់​ត្រូវបាន​គេ​បែងចែក​ជា​ច្រើន​ដំណាក់កាល។ នៅ​ដំណាក់កាល​ដំបូង ការប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​បាន​ផ្តោត​តែ​ទៅលើ​តំបន់​អឺរ៉ុប ជាមួយ​នឹង​ការ​បង្កើត​ “វាំងននដែក” ពុះចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជាពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ ស្ថិតក្រោម​ឥទ្ធិពល​សូវៀត និង​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​អាមេរិក។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ប្រទេស​ផងដែរ គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​គ្រប់គ្រង​ដោយ​កុម្មុយនិស្ត និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក។ យុគសម័យ​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហភាព​សូវៀត​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​បិទបញ្ចប់​ភាព​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្តាច់មុខ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​ដំណាក់​កាល​បន្ទាប់មក​ទៀត សង្រ្គាមត្រជាក់​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីករាល​ចេញ​ពីតំបន់​អឺរ៉ុប ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ពិភពលោក ជាមួយ​នឹង​ជ័យជម្នះ​របស់​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ម៉ៅសេទុង​នៅ​ចិន និង​ការ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥០​ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នៅ​ក្រោយ​ឆ្នាំ​១៩៥៣ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ស្តាលីន​​ទទួលមរណភាព ទំនាក់ទំនង​ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​​មាន​ការ​ប្រែប្រួល មាន​ចុះ​មានឡើង ពេលខ្លះ​ក៏​ធូរស្រាល ហើយ​ពេលខ្លះ​ក៏​តានតឹង ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម មុននឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខ្លាំងបំផុត​​ស្ទើរតែ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦២។ នៅ​ក្រោយ​វិបត្តិ​មីស៊ីល​គុយបា សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​ឈាន​ចូល​ដំណាក់កាល​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​កុម្មុយនិស្ត​បាន​បែកបាក់គ្នា ហើយ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​មាន​ភាព​ធូរស្រាល​ច្រើន នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​មួយ ដែល​គេច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​បារាំង​ថា « Détente »។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល អាមេរិក និង​សូវៀត​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍ ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដំណាក់កាល​ធូរស្រាល (ឬ Détente) ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​សង្រ្គាមត្រជាក់​ក៏​ចាប់ពុះកញ្ជ្រោលឡើងវិញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៥ លោក​មីកាអ៊ីល ហ្កូបាឆូវ (Makhail Gorbachev) បានឡើងកាន់អំណាច​ជា​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បើក​ចំហ​ទាំង​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច គឺ​កំណែទម្រង់ ដែល​គេ​ហៅថា ប៉េរេស្ត្រយកា (Perestroika) និង​ហ្ក្លាស្នូស្ត (Glasnost)។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ សូវៀត​បាន​ប្រកាស​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​លោក​ហ្កូបាឆូវ​បាន​ប្រកាស​បិទបញ្ចប់​នយោបាយ​ជ្រៀតជ្រែក​ក្នុង​កិច្ចការ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សូវៀត ហើយ​​បើក​សិទ្ធិសេរីភាព​ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​​​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​អាច​ជ្រើសរើស​ផ្លូវ​ដើរ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​របបកុម្មុយនិស្ត​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ពាសពេញ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ​រដ្ឋាភិបាល​រណប​សូវៀត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ ហើយ​នៅ​ចុង​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ខណ្ឌ​ចែករវាង​ដែនដី​កុម្មុយនិស្ត និង​ដែនដី​លោកខាងលិច ត្រូវ​ដួលរលំ។ ការដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំងប៊ែរឡាង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជានិមិត្តរូប​នៃ​ការ​បិទបញ្ចប់ “វាំងននដែក” ដែល​​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ នយោបាយ​បើក​ចំហ​របស់​​​លោក​ហ្កូបាឆូវ​មិន​ត្រឹមតែ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រង្គោះរង្គើ​ដល់​របបកុម្មុយនិស្ត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ប៉ុណ្ណោះទេ សូម្បីតែ​នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួន​ឯង​ក៏​ត្រូវ​រង្គោះរង្គើ​ផងដែរ ដោយ​បណ្តា​រដ្ឋ​ជាសមាជិក​ចាប់ផ្តើម​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ រួច​ហើយ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​​​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប្រទេស​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី អេស្តូនី និង​ឡេតូនី។ នៅទីចុងបំផុត សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​ដួលរលំ​​បាត់រូប នៅ​​ឆ្នាំ​១៩៩១ ហើយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ក៏​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់​ជាផ្លូវការ៕ សង្រ្គាម​ត្រជាក់ តាមគម្រោង​ពី​ដំបូង ប្លង់​ម៉ារស្ហាល​នេះ​ត្រូវ​បើក​ចំហ​ដល់​គ្រប់​ប្រទេស​ទាំងអស់ ដោយ​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​សហភាព​សូវៀត និង​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​អាច​ទទួល​ជំនួយ​ពី​ប្លង់ម៉ារស្ហាល​នេះ​បាន ត្រូវ​តែ​បំពេញ​តាមលក្ខខណ្ឌ​មួយ​ដោយ​ខាន​មិនបាន គឺ​ត្រូវ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​បែបទីផ្សារ​សេរី។ ដោយសារ​តែ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​នេះ​ហើយ ទើប​សហភាព​សូវៀត​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​រារាំង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​ប្លុក​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​មិន​ឲ្យ​ទទួល​ជំនួយ​ពី​អាមេរិក។ សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ បដិវត្តន៍​រុស្ស៊ី​ឆ្នាំ​១៩១៧ ​(បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា) នៅ​ពេលនោះ ស្តាលីន​យល់ថា ប្រសិនបើ​​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ប្រទេស​ទាំងនេះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​​​​របូត​ចេញ​ពីដែន​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​សូវៀត​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ផែនការ​​ផ្តល់​ជំនួយ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត គឺផែនការ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ប្លង់ម៉ូឡូតូវ (Molotov Plan) ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​សូវៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​ប្រែក្លាយ​ជា​ស្ថាប័ន​ជាផ្លូវការ​មួយ មាន​ឈ្មោះ​ថា “កូមេកុន” (COMECON)។ ការបង្កើត​ប្លង់ម៉ារស្ហាល និង​ប្លង់​ម៉ូឡូតូវ គឺ​ជា​ជំហាន​មួយ​ថ្មី​ទៀត ដែល​បានរុញ​​អឺរ៉ុប​ខាងលិច និង​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ឲ្យ​​ឃ្លាត​​​​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំង ទាំង​ខាង​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក​ទៀត ប្លុក​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា​មួយទៀត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​យោធា​រៀងៗខ្លួន។ ប្រទេស​លោកខាងលិច​បាន​​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មាន​ប្រទេស​ស្ថាបនិក​ចំនួន ១២ គឺ សហរដ្ឋ​អាមេរិក កាណាដា ព្រមទាំង​ប្រទេស ១០ នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អ៊ីតាលី ព័រទុយហ្កាល់ ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ ហូឡង់ ដាណឺម៉ាក ន័រវែស និង​អ៊ីស្លង់។ មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នេះ គឺ​មាន​ចែង​ក្នុង​មាត្រា ៥​ នៃ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង ដែល​ចែង​ថា ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ ដែល​ជា​សមាជិក​អូតង់ គឺ​មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​ទាំងមូល ដែល​គ្រប់​សមាជិក​ទាំងអស់​ត្រូវ​តែ​ចេញមុខ​ជួយការពារ​ទប់ទល់​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​នេះ។ ដើម្បី​ជាការ​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​យោធា​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​នៅ​ប្លុក​ខាងកើត គឺ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នៃ​កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ហើយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់។ តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​មិនបាន​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​តបតវិញ​ភ្លាមនោះទេ។ កត្តា​សំខាន់ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្តាលីន​សម្រេច​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី គឺ​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ព្រមព្រមគ្នា យកដែនដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា រួចហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់ការ​ត្រួតត្រា​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​​ឯករាជ្យ​មួយ ដែលមាន​​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់”។ តាមគម្រោង​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ ចង់​ឲ្យ​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​មិនព្រម ក៏​បាន​រៀបចំ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​មួយ​ដាច់​ដោយឡែក នៅ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់”។ ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរដាច់ពីគ្នា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​អង្គការ​អូតង់ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៥៥។ ការ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ទៅ​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់​នេះ​ហើយ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​សូវៀត​បង្កើត​ជា​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​ឡើង ដោយ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ជា​សមាជិក៕ =='''ការដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត​និង​ការ​បញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់'''== នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​របបកុម្មុយនិស្ត​​រណបសូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​បន្តបន្ទាប់ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​ស្ទើរតែ​អស់​គ្មាន​សល់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តាមបែប​លោកខាងលិច។ ​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏ធំមួយ ដែល​ជួយជំរុញ​ឲ្យ​ចលនា​បដិវត្តន៍​នេះ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មិនបាន​រំពឹងទុក​នោះ គឺ​​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​នេះ​មិនមែន​កើតមានឡើង​តែ​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​នោះទេ តែ​បាន​រាលដាល​ទៅ​ដល់​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួន​ឯងផ្ទាល់។ ដំណើរឆ្ពោះទៅរក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​ពី​រដ្ឋ​ជាប់នឹង​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​អេស្តូនី ឡេតូនី និង​លីទុយអានី។ ប្រទេស​ទាំង៣នេះ​ធ្លាប់​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​បាន​សូវៀត​កាត់យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់ខ្លួន តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង រវាង​ស្តាលីន និង​ហ៊ីត្លែរ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ តែងតែ​ចាត់ទុក​ខ្លួន​ឯង​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ តែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​ដោយ​ខុសច្បាប់​ពី​សំណាក់​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចលនា​បដិវត្តន៍​​កំពុងតែ​ផ្ទុះឡើង​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង នៅ​​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ ហើយ​ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​ខួប​ ៥០ឆ្នាំ នៃ​​កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តាលីន-ហ៊ីត្លែរ​ឆ្នាំ​១៩៣៩​ (តាមពិត​គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ម៉ូឡូតូវ-រីបេនត្រុប ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​​សូវៀត-អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​អ្នក​ចុះហត្ថលេខា) ប្រជាជន​​អេស្តូនី ឡេតូនី និង​លីទុយអានី ប្រមាណ​ជា ១លាននាក់​​បាន​នាំគ្នា​ចេញ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​អ្វី​ដែល​ពួកគេ​ហៅ​ថា​ជា​ការ​កាន់កាប់​ដោយ​ខុសច្បាប់​របស់​សូវៀត​។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក ប្រទេស​ទាំងបី​ក៏​បាន​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ពី​សហភាព​សូវៀត។ ការប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​របស់​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋាភិបាល​សហព័​ន្ធ​សូវៀត​ទទួល​ស្គាល់​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ បណ្តា​រដ្ឋ​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត រួមមាន ហ្សកហ្ស៊ី អ៊ុយក្រែន អាមេនី និង​ម៉ុលដាវី ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​សូវៀត​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដោយ​យក​គំរូ​​តាម​ប្រទេស​នៅ​បាល់ទិក។ ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​ គឺ​ការ​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​រដ្ឋ​ធំជាងគេ មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ជាងគេ និង​ជាពិសេស មាន​អំណាច​នយោបាយ​ខ្លាំងជាងគេ នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត។ ការប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ពី​សភាព​សូវៀត​​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី បូរីស យែលស៊ីន នៅថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៩០។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ផ្តាច់ខ្លួន​នៃ​បណ្តា​រដ្ឋ​សមាជិក​ទាំង ១៥ របស់​សហភាព​សូវៀត លោក​ហ្គ័របាឆូវ​នៅតែ​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ដូច​ពីមុន គឺ​ជ្រើសរើស​យក​ការចរចា ជាជាង​ការ​ប្រើកម្លាំង​បង្រ្កាប។ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​នេះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​​កំណែទម្រង់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដើម្បី​ផ្តល់​អំណាច​ដល់​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក ក្នុងការ​ចាត់ចែងកិច្ចការ​ក្នុង​រដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​ស្ទើរតែ​ដូច​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​​ស្ថិត​នៅ​ជា​​រដ្ឋ​សមាជិក​​​សហភាព​សូវៀត​​ដូចពីមុន​ដដែល។ ទោះជាយ៉ាងណា សំណើ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​នេះ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ប្រឆាំង​ពី​ចរន្ត​ធំៗ​ពីរ។ រដ្ឋ​​ចំនួន ៣ គឺ អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាមេនី ហ្សកហ្ស៊ី និង​ម៉ុលដាវី ទាមទារ​ដាច់ខាត​ចង់​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ទាំងស្រុង​ពី​សហភាព​សូវៀត។ ចំណែក​ឯ​ក្រុម​អ្នកនយោបាយ​ប្រកាន់​តឹង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត ដែល​ក្នុង​ចំណោម​នោះ​​ក៏​មាន​មន្រ្តី​កាន់អំណាច​ធំៗ​ជាច្រើន​ផងដែរ គឺ​រួមមាន អនុប្រធានាធិបតី​ នាយករដ្ឋមន្រ្តី រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការពារជាតិ និង​ប្រមុខក្រសួង​ចារកិច្ច (KGB) ​នាំគ្នា​ប្រឆាំង​នឹង​ជំហរ​សម្រុះសម្រួល​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ ដោយ​ទាមទារ​ឲ្យ​ចាត់វិធានការ​ក្តៅ​បង្រ្កាប​ទៅលើ​ចលនា​ផ្តាច់ខ្លួន ដើម្បី​រក្សា​អំណាច​សហភាព​សូវៀត​ឲ្យ​នៅ​ខ្លាំង​ដូច​កាល​ពីមុន។ ដើម្បី​សម្រេច​តាម​បំណង​របស់​ខ្លួន ក្រុម​នេះ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​ ដើម្បី​ច្បាម​យក​អំណាច​ពី​លោក​ហ្គ័របាឆូវ តាមរយៈ​រដ្ឋប្រហារ។ ថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៩១ ក្រុម​មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​បាន​បញ្ជូន​មនុស្ស​ពី​ម៉ូស្គូ ​ឲ្យ​ទៅ​ជួប​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ដែល​​​កំពុង​សម្រាកលំហែរកាយ​នៅ​ឯ​តំបន់​គ្រីមេ ដោយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​លោក​ប្រកាស​ដាក់​ប្រទេស​ក្នុង​ភាព​អាសន្ន ដើម្បី​ដាក់ពង្រាយ​កម្លាំង​ទ័ព​ទៅ​បង្រ្កាប​ក្រុម​អ្នក​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី។ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បដិសេធ​ ពួកមេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​ក៏​បាន​ចាប់លោក​ដាក់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ ដោយ​កាត់ផ្តាច់​រាល់​បណ្តាញ​ទាក់ទង​ទៅ​ពិភព​ខាង​ក្រៅ ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​បាន​ប្រកាសថា លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មាន​ជំងឺ ហើយ​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​គណៈកម្មាធិការ​មួយ ដែល​មាន​សមាជិក ៨រូប ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ជា​បណ្តោះអាសន្ន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​គណៈក​ម្មាធិការ​នេះ​បាន​ប្រកាស​ដាក់​សហភាព​សូវៀត​ទាំងមូល​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ច្បាប់​អាជ្ញាសឹក ព្រមទាំង​បញ្ជូន​កម្លាំង​ឲ្យ​ទៅ​បង្រ្កាប​ពួក​អ្នក​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ។ រថក្រោះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ពង្រាយ​នៅ​ទីលាន​ក្រហម ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក្នុង​អំឡុង​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩១ រថក្រោះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ពង្រាយ​នៅ​ទីលាន​ក្រហម ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក្នុង​អំឡុង​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩១ មកត្រឹម​ពេលនោះ អ្នកណា​ក៏ដឹង​ដែរ​ថា អ្វី​ដែល​កំពុង​កើតឡើង គឺ​ជា​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ពី​តំណែង។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋប្រហារ​នេះ​មានអាយុកាល​តែ៣ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទៅវិញ។ បរាជ័យ​នៃ​រដ្ឋប្រហារ​នេះ​កើតឡើង​ដោយ​សារ​តែ​​មូលហេតុធំៗ​ពីរ គឺ​ការ​ខ្វះគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​ថ្នាក់​ក្រោម​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព និង​ក្នុង​ក្រសួង​ចារកិច្ច KGB ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​ក្រុមរដ្ឋប្រហារ​​​មិន​អាច​ចាប់ខ្លួន​ ​លោក​បូរីស យែលស៊ីន ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី ដែល​ជារដ្ឋ​ដ៏មាន​អំណាច​បំផុត​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត។ នៅថ្ងៃ​ទី១៩​សីហា លោក​បូរីស យែលស៊ីន បាន​ចេញមុខប្រកាស​បដិសេធ​មិន​ទទួលស្គាល់​មេដឹកនាំ​ថ្មី ដែល​កើតចេញ​ពី​អ្វី ដែល​លោក​ហៅថា​ជា​រដ្ឋប្រហារ​រំលោភ​លើ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយ​លោក​បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​ប្រជាជន ព្រមទាំង​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​ទាំងអស់​ស្តាប់​តាមតែ​បទបញ្ជា​ចេញដោយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក។ សេចក្តីប្រកាស​របស់​លោក​បូរីស យែលស៊ីន បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន ក៏ដូចជា ពី​សំណាក់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ជាពិសេស ពី​សំណាក់​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​មហាអំណាច ដូចជា លោក​ប៊ូស ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក លោក​ហ្វ្រង់ស័រ មីតេរ៉ង់ ប្រធានាធិបតី​បារាំង លោក​ចន មេជ័រ នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស និង​លោក​អេលមូត កូល អធិកាបតី​អាល្លឺម៉ង់។ នៅទីបំផុត មេដឹកនាំ​រដ្ឋប្រហារ​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំចិត្តដោះលែង​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ពី​គ្រីមេ​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​អំណាចវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​ត្រូវ​បរាជ័យ​ក៏ដោយ រដ្ឋប្រហារ​នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៩១​នោះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អំណាច​នយោបាយ​របស់​​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​យ៉ាង​ខ្លាំង ដោយ​លោក​មាន​តែ​តំណែង ចំណែក​ឯ​អំណាច​ពិតប្រាកដ​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុងដៃ​លោក​បូរីស យែលស៊ីន។ ៤ខែ​ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ នៅថ្ងៃ​ទី៨​ខែ​ធ្នូ រដ្ឋទាំង ១៥ ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី​២៤​ធ្នូ​ រុស្ស៊ី ដោយ​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​អតីត​រដ្ឋ​សូវៀត​ផ្សេងទៀត បាន​ជូន​ដំណឹង​ទៅ​អ.ស.ប​​ថា ចាប់ពីពេលនោះទៅ រុស្ស៊ី​នឹង​​កាន់កាប់​អាសនៈ​ជា​សមាជិក​អចិន្ត្រៃយ៍​នៃ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប ជំនួស​សហភាព​សូវៀត។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយមក នៅថ្ងៃ​ទី២៥​ធ្នូ ដែល​ចំថ្ងៃ​បុណ្យណូអែល លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​ប្រកាស​លាឈប់​ពីមុខតំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​នៃ​សហភាព​​សូវៀត ហើយ​​នៅថ្ងៃ​ទី២៦ធ្នូ ទង់​ក្រហម​ ដែល​មាន​កណ្ដៀវ​និង​ញញួរ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ហូតចុះ​ពី​វិមានក្រេមឡាំង ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ទង់ជាតិ​រុស្ស៊ី។ ​សហភាព​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​សូវៀត ដែល​បាន​បង្កើតឡើង​តាំង​​ពីឆ្នាំ​១៩២២ ក៏​ត្រូវ​រំលាយ​ជាផ្លូវការ ជំនួសមកវិញ​ដោយ​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ចំនួន ១៥ គឺ​ រុស្ស៊ី អ៊ុយក្រែន បេឡារុស ហ្សកហ្ស៊ី ម៉ុលដាវី អាមេនី អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាស៊ែបៃហ្សង់ កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន តាហ្ស៊ីគីស្ថាន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និង​តួកម៉េនីស្ថាន៕ =='''ការ​ដួលរលំ​នៃ​ប្លុកកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​បាន​បង្កើត​ជា "វាំងននដែក" ខ័ណ្ឌ​ចែក​តំបន់​អឺរ៉ុបជាពីរ គឺ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​សេរី​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់) និង​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត (បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី)។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្លុកកុម្មុយនិស្ត​​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ នៅ​ក្នុង​បដិវត្តន៍​មួយ ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា “បដិវត្តន៍ឆ្នាំ​១៩៨៩”។ អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ជាមួ​យ​នឹង​កំណែទម្រង់​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ នៅ​សហភាព​សូវៀត គឺ​កំណែទម្រង់ “ប៉េរ៉េស្រ្តយកា” និង “ហ្ក្លាស្នូស្ត” ដែល​​បើក​ចំហ​ទាំង​ខាង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច និង​នយោបាយ ពី​ការ​គ្រប់គ្រង​ដ៏តឹងរ៉ឹង​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា លោក​ហ្គ័របាឆូវ បាន​សម្រេច​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​សូវៀត​នៅ​បរទេស​ ដើម្បី​​ងាក​មក​ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​ស្តារសេដ្ឋកិច្ច​​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្លួនឯង។ នយោបាយ​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​បរទេស ដែល​នាំទៅរក​ការ​ដកទ័ព​សូវៀត​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ និង​ជាពិសេស ការ​បន្ធូរបន្ថយ​អំណាច​កុម្មុយនិស្ត នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ នៅ​​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ នៅ​ក្នុង​សុន្ទរកថា​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​​អ.ស.ប លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​​ប្រកាស​ថា គ្រប់ប្រជាជាតិ​ទាំងអស់​គួរតែ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​ជ្រើសរើស​ផ្លូវដើរ​ដោ​យខ្លួនឯង ដោយ​គ្មាន​ការជ្រៀតជ្រែក​ពី​​ខាងក្រៅ។ អ្វីដែល​​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​កាន់តែ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​ទៅទៀតនោះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​អំពី​ផែនការ​​​កាត់បន្ថយ​ចំនួន​កងទ័ពសូវៀត​​ដែល​កំពុងឈរជើង​ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​​កុម្មុយនិស្ត​​ក្នុង​​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ នយោបាយ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​បង្ក​នូវ​ផលវិបាក​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​មិន​រំពឹង​ទុក គឺ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត និង​ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​​១៩៨៩។ PUBLICITÉ ឆ្នាំ​១៩៨៩ គឺ​ជា​ខួបគម្រប់​២០០ឆ្នាំ​នៃ​បដិវត្តន៍​បារាំង ដែល​ប្រជាជន​សាមញ្ញ​ធម្មតា​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ​រហូត​បាន​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​​សក្តិភូមិ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៨៩។ ២០០ឆ្នាំក្រោយ​មក ចលនា​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន​បាន​ចាប់កក្រើក​ឡើង ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្តនៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​នេះ​ក៏​បាន​កើតមានឡើង​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ប៉ុន្តែ ចលនា​បះបោរ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ ដោយ​​ត្រូវ​ទទួល​រង​នូវការ​បង្រ្កាប​យ៉ាងឃោរឃៅ ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ចិន នៅទីលាន​ធៀនអានមេន នៅ​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​១៩៨៩។ នៅ​សូវៀត​ដែល​ជា​ប្រទេស​ធ្លាប់​តែ​ប្រើ​វិធានការ​ក្តៅលើ​ចលនា​បះបោរ​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​ដែរនោះ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​មិនបានអបអរ​ជោគជ័យ​របស់​របបកុម្មុយនិស្ត​ចិន​ទៅលើ​ចលនា​បះបោរ​នេះ​ទេ ផ្ទុយ​ពីនេះ គឺ​មាន​តែ​អះអាង​នៅ​ចំពោះមុខ​​ក្រុមប្រឹក្សា​អឺរ៉ុប​ថា សូវៀត​នឹង​មិន​ប្រើ​កម្លាំង​បង្រ្កាប​ចលនា​ប្រឆាំងដូច​អ្វី​ដែល​ចិន​បាន​ធ្វើ​នោះទេ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ក៏​បាន​ប្រាប់​ផងដែរ​​ទៅ​បណ្តា​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​​រណប​សូវៀត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ឲ្យ​បង្ហាញ​នូវ​ភាព​ទន់ភ្លន់​ចំពោះ​ចលនា​ប្រឆាំង។ នៅទីបំផុត ចលនា​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​របបកុម្មុយនិស្ត​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ រាលដាល​ទៅដល់​ប្រទេស​ហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប៊ុលហ្ការី និង​រ៉ូម៉ានី។​ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​បន្ទាប់ៗ​មក​ទៀត អតីត​ប្រទេស​កុម្មុយនិស្ត​អស់ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើការ​ជ្រើសរើស​មេដឹកនាំ​ថ្មី តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត​តាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើកទី១ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​យោធា​​នៃ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​​ គឺ​កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី។ ព្រឹត្តិការណ៍​ដ៏សំខាន់​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​បិទបញ្ចប់​ការខ័ណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប គឺ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំង​ក្រុងប៊ែរឡាំង។ ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​កុម្មុយនិស្ត​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​​សាងសង់ឡើង កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦១ ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​​លួចរត់ភៀសខ្លួន​ទៅកាន់​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិធានការ​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​បែបនេះ​ក៏ដោយ ពលរដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ជាច្រើន​ នៅតែ​នាំគ្នា​ជម្នះ​ដោយខ្លះ​ត្រូវ​ប្តូរជីវិត ព្យាយាម​រត់ភៀសខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបកុម្មុយនិស្ត។ នៅ​ខែ​តុលា​ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​កុម្មុយនិស្ត​ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​បាន​ធ្វើការ​រុះរើ​រដ្ឋាភិបាល និង​ផ្លាស់ប្តូរ​មេដឹកនាំ​កំពូលៗ​របស់​ខ្លួន ហើយ​មួយខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅថ្ងៃ​ទី៩​​វិច្ឆិកា អាជ្ញាធរ​កុម្មុយនិស្ត​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ថា ចាប់ពី​ពាក់កណ្តាល​អធ្រាត​ថ្ងៃ​៩​វិច្ឆិកា​នោះទៅ ប្រជាជន​ដែល​រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​ទាំងអស់​នឹង​ត្រូវ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ឆ្លងកាត់​ដោយសេរី ទៅប៊ែរឡាំង​ខាង​លិច។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​មាន​សេចក្តីប្រកាស​នេះ បណ្តា​ជន​ទាំង​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត និង​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ខាង​លិច ​បាន​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដើម្បី​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​វិធានការ​ថ្មី និង​រង់ចាំ​ឆ្លងព្រំដែន ហើយ​ចាប់ពីពេលនោះមក ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​វាយទម្លាយ​​បន្តិចម្តងៗ​រហូត​ទាល់តែអស់។ ជាការពិត​ថា គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​រហូតដល់​មួយឆ្នាំក្រោយ គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៩០ ទើប​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងពីរ​អាច​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​ប្រទេស​តែមួយឡើងវិញ ក្រោយ​ពី​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​ត្រូវ​គេ​រំលាយចោល។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ដួលរលំ​នៃ​ជញ្ជាំងក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បានគេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​និមិត្ត​រូប​នៃ​ការដួលរលំ “វាំងននដែក” ដែល​​​​មិនត្រឹមតែ​ខណ្ឌចែក​​​​ប្រជាជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​មួយ​នោះទេ តែ​ខណ្ឌចែក​​ប្រជាជាតិ​​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល​ អស់រយៈពេល​ជិត​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ការផ្លាស់ប្តូរ​ដែល​បាន​កើតឡើង​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ គឺ​ជា​ផលផ្លែ​នៃ​ភាពក្លាហាន​របស់​ប្រជាជន ដែល​ហ៊ាន​ងើបឈរឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​នៃ​របប​កុម្មុយនិស្ត ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​សុទ្ធតែ​យល់ថា​ ក្តីក្លាហាន​មោះមុត​របស់​ប្រជាជន​នៅអឺរ៉ុប​ខាងកើត​​នេះ​ក៏​មិន​អាច​សម្រេច​បានជោគជ័យ​ដែរ ប្រសិនបើ​គ្មាន​លោក​ហ្គ័របាឆូវ។ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​ពានរង្វាន់​ណូបែល​សន្តិភាព នៅឆ្នាំ​១៩៩០ ពោលគឺ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​មិន​បាន​រំពឹងទុក ចំហាយ​នៃ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៨៩​បាន​រាលដាល​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ទៅដល់​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ​រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១៕ =='''លោកហ្គ័របាឆូវ​និង​កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្ត្រយកា​នៅ​សហភាព​សូវៀត'''== នៅឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ចូលឈ្លានពាន​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា ទាំង​ខាង​ការទូត សេដ្ឋកិច្ច និង​ជាពិសេស ខាង​ផ្នែក​យោធា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើងវិញ ​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ គឺ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​។ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​នេះ​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​រ៉ូណាល់ រេហ្គែន (Ronald Reagan) បាន​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៨១ ហើយ​អាមេរិក​បាន​បង្កើន​អន្តរាគមន៍ ទាំង​សម្ងាត់ និង​ទាំង​បើក​ចំហ ជួយ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​ ឬ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​របបកុម្មុយនិស្ត នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​នានា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ ទាំង​នៅ​អាហ្វ្រិក អាមេរិក​ឡាទីន និង​នៅ​តំបន់​អាស៊ី។ ភាពតានតឹង នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ទីពីរ​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នេះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​កើនឡើង​ផងដែរ នូវ​ការ​ប្រជែងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​សព្វាវុធ និង​កម្លាំង​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ហើយ​គិតត្រឹមដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ គឺ​សហភាព​សូវៀត​​ដែល​បាន​បង្កើន​កម្លាំង​យោធា​​ខ្លាំងជាងគេ ​រហូត​មាន​ប្រៀប​លើ​អាមេរិក ដែល​ជា​គូប្រជែង។ ក៏ប៉ុន្តែ កម្លាំងយោធា​ដ៏ខ្លាំងក្លា​នេះ​បាន​មក ដោយ​ត្រូវ​បង់ថ្លៃ​យ៉ាងខ្ពស់​ខាងផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ដោយ​​ការចំណាយ​ខាង​វិស័យ​យោធា​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅអំឡុង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ បាន​កើនឡើង រហូតដល់​ទៅ ២៥% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប។ និយាយ​ជារួម ការចំណាយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ទាំង​ការ​ចំណាយ​ ដើម្បី​ប្រជែង​ខាងផ្នែក​អវកាស ការប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព ការធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​ក្រៅប្រទេស និង​ការ​ផ្តល់​ជំនួយ​ទៅដល់​​រដ្ឋាភិបាល ឬ​ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​អប្រសិទ្ធភាព​នៃ​ប្រព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​តាមបែបកុម្មុយនិស្ត បាន​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទៅ​ដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​របស់​សូវៀត។ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​តម្លៃប្រេងឆៅ​នៅលើ​ទីផ្សារអន្តរជាតិ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​បន្ទុក​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ថែមទៀត​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សូវៀត ដែល​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើ​ចំណូល​បាន​ពីការ​លក់ប្រេង​។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​នេះ​ហើយ ដែល​លោក​មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ (Mikhail Gorbachev) បានឡើងមក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៥។ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៨៥ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​មីខាអ៊ីល ហ្គ័របាឆូវ ឡើងមក​កាន់​តំណែង​ជា​លេខាបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត លោក​មានវ័យ ៥៤ឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បាន​មជ្ឈដ្ឋាន​ទូទៅ​សំឡឹងឃើញ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ជំនាន់ថ្មី​នៃ​សហភាព​សូវៀត។ ជាការពិត មេដឹកនាំ​ជំនាន់ថ្មី ដែល​កើតក្រោយ​បដិវត្តន៍​ខែតុលា​នេះ គឺ​ពិត​ជា​មាន​ចក្ខុវិស័យ​ខុស​ពី​មេដឹកនាំ​មុនៗ​មែន ដោយ​លោក​បាន​បង្វែរ​អាទិភាព​ពី​ការ​ពង្រឹង​កម្លាំង​យោធា មក​​ផ្តោត​លើ​ការ​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ដើម្បី​​កែលម្អ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​ស៊ីវិល និង​បង្កើន​ជីវភាព​របស់​ប្រជាជន។ នៅ​ក្នុង​គោលដៅ​នេះ​ហើយ ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “ប៉េរេស្ត្រយកា” ដោយបាន​បន្ធូរបន្ថយ​នូវ​ប្រព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ ហើយ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាននូវ​ទម្រង់ខ្លះៗ​​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​ទីផ្សារ​។ ក្រសួង មន្ទីរ សហករណ៍ ព្រមទាំង​សហគ្រាស​របស់​រដ្ឋ​ចាប់ផ្តើម​ទទួលបាន​នូវ​សិទ្ធិអំណាច​ទូលំទូលាយ​ក្នុងការ​កំណត់​ទំហំ​ផលិតកម្ម​របស់​ខ្លួន គឺ​ខុស​កាលពីពេលមុន ដែល​គ្រប់តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំងអស់​អនុវត្ត​តែ​ទៅតាម​អ្វី ដែល​​​កំណត់​ដោយ​បក្ស​និង​​រដ្ឋបាលកណ្តាល។ ​ចំណុច​កាន់តែ​គួរ​ឲ្យ​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅទៀត​ នៅ​ក្នុង​កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្រ្តយកា គឺ​ការ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស​អាច​បោះទុន​រកស៊ី នៅ​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​វិនិយោគ​រួម (Joint Venture) ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ក្នុងស្រុក ដែល​ជា​រឿងមិន​ធ្លាប់​មាន នៅ​ក្នុង​សូវៀតកុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ កំណែទម្រង់​ប៉េរេស្ត្រយកា​​នេះ​មិនមែន​ចេះ​អាច​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយរលូន ដោយ​គ្មាន​បញ្ហា​នោះទេ ហើយ​បញ្ហា​ដែល​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ត្រូវ​ប្រឈម​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​កំណែទម្រង់​ ដែល​កើតចេញ​ពី​ក្រុម​អ្នក​អភិរក្ស​និយម​នៅ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀតខ្លួនឯងផ្ទាល់។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​នៅ​ក្នុង​បក្ស​បែបនេះ​ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​គិតឃើញ​ថា វិធី​ដ៏ល្អ ដើម្បី​ជំរុញ​នយោបាយ​កំណែទម្រង់​របស់​លោក គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​ការគាំទ្រ​ពី​​សំណាក់​ប្រជាជន ពីព្រោះ​លោក​គិត​ថា កំណែទម្រង់​នេះ គឺ​ធ្វើឡើង ដើម្បី​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​សេដ្ឋកិច្ចជាតិ បាន​ជា​​ប្រយោជន៍ទៅដល់​ប្រជាជន​សូវៀត​ជា​​ទូទៅ ដូច្នេះ ប្រជាជន​ប្រាកដ​ជា​គាំទ្រ។ ហើយ​ដើម្បី​​ឲ្យ​ប្រជាជន​​អាច​វិនិច្ឆ័យ និង​បញ្ចេញ​ទស្សនៈ​ជុំវិញ​កំណែទម្រង់​នេះ​បាន គឺ​ត្រូវ​តែ​បើក​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញ​មតិ និង​សិទ្ធិ​ក្នុងការ​ទទួល​ព័ត៌មាន។ នៅ​ក្នុង​គោលដៅ​នេះ​ហើយ ដែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពង្រីក​កំណែទម្រង់​ចូល​ទៅដល់​ផ្នែក​នយោបាយ​មួយទៀត គឺ​ការ​បើក​ចំហ​ខាងផ្នែក​នយោបាយ ដែល​គេ​ហៅថា​​ “ហ្ក្លាស្នូស្ត” (Glasnost)។ តាមរយៈ​កំណែទម្រង់​នយោបាយ​នេះ ប្រជាជន​សូវៀត​ចាប់ផ្តើម​ទទួលបាន​នូវ​​សិទ្ធិសេរីភាព​ទូលំទូលាយ​ជាងមុន ជាពិសេស សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុង​ការ​បញ្ចេញ​មតិ, ការគ្រប់គ្រង​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​ត្រូវ​បាន​បន្ធូរបន្ថយ ហើយ​អ្នកទោស​នយោបាយ​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព។ នៅក្នុង​វិស័យគ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាលវិញ សមាសភាព​នៃ​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ក្រសួង មន្ទីរ និង​ស្ថាប័ន​សាធារណៈ ដែល​កាលពីមុន​​ បម្រុងទុក​​ឲ្យតែ​បក្ខជន ក៏​ត្រូវ​បាន​បើក​ចំហ​ដល់​អ្នក​ដែល​មិនមែន​ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ កំណែទម្រង់​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើឡើង គឺ​ការ​បោះឆ្នោត​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត ដែល​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​ដោយសេរី​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​នៅ​សហភាព​សូវៀត ចាប់តាំង​ពីបដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩១៧។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​និង​នយោបាយ​នៅ​ក្នុងស្រុក លោក​ហ្គ័របាឆូវ​ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ​ការបរទេស​របស់​សហភាព​សូវៀត​ផងដែរ ដោយ​បាន​ព្យាយាម​បន្ធូរបន្ថយ​ភាពតានតឹង​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក្នុងគោលដៅ​កាត់បន្ថយ​ការ​ប្រជែង​ខាងសព្វាវុធ ដែល​ជា​មុខចំណាយដ៏ធំ​ និង​ជា​បន្ទុក​​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​សូវៀត។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះពីឆ្នាំ​១៩៨៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨៨ លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​បើក​ធ្វើ​ជំនួបកំពូល​រហូតដល់​ទៅ​៣លើក​ជាមួយ​លោក​រ៉ូណាល់ រេហ្គែន ហើយ​ជំនួប​ទាំងនេះ​បាន​សម្រេច​ចេញ​ជា​ផ្លែផ្កា​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​កិច្ចព្រមព្រៀង​កាត់បន្ថយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​រយៈចម្ងាយ​មធ្យម(Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៧ និង​សន្ធិសញ្ញា​កាត់បន្ថយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​អន្តរទ្វីប (Strategic Arms Reduction Treaty) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ នយោបាយ​កំណែទម្រង់​​​បើក​ចំហ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ភាព​​រង្គោះរង្គើ ទាំង​នៅ​​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ និង​ទាំង​នៅ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ទៅរក​ការដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត៕ =='''សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ​១៩៧៩-១៩៨៩'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​សែន​ជូរចត់​មួយ​សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​សហភាព​សូវៀត ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​បរាជ័យ​ដ៏សែន​ជូរចត់​ស្រដៀងគ្នា​នេះ​ដែរ គឺ​សង្រ្គាម​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ពី​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨៩។ អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់ជាមួយ​នឹង​តួកម៉េនីស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន និង​តាហ្ស៊ីគីស្ថាន ដែល​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​ជា​ដែនដី​របស់​​​សហភាព​សូវៀត ឬ​និយាយ​ម្យ៉ាងទៀត​ថា អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ​រដ្ឋាភិបាល​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត ដែល​រណប​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៧ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​មាន​ជម្លោះផ្ទៃក្នុង ហើយ​ត្រូវ​បែក​ចេញ​ជា​ពីរ​ក្រុម ដោយ​ក្រុម​នីមួយៗ​ប្រជែង​ដណ្តើម​អំណាចគ្នា តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ របបកុម្មុយនិស្ត​​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំងដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ផងដែរ ជាពិសេស ពួក​អភិរក្ស​និយម​​​ខាង​សាសនា​ ដែល​ចាត់ទុក​​​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ថា​ជា​សត្រូវ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៨ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​របប​​កុម្មុយនិស្ត​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​កំពុង​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ ដោយ​ការ​ដណ្តើម​អំណាច​ផ្ទៃក្នុង ចលនា​បះបោរ​ក៏​បាន​​រីកដុះដាល រហូត​​រាលដាល​​​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ដោយ​មើលឃើញ​ពី​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ការ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​នៃ​របបកុម្មុយនិស្ត​នៅ​កាប៊ុល លោក​ឡេអូនីត ប្រេស្នេវ មេដឹកនាំ​សហភាព​សូវៀត ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ជូន​កងទ័ព​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ ដើម្បី​លើកបន្តុប និង​ការពារ​រដ្ឋាភិបាល ដែល​មាន​គំនិត​ស្មោះស្ម័គ្រ​នឹង​សហភាព​សូវៀត។ នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៧៩ ទាហាន​សូវៀត​ប្រមាណ​ជា ៧០០នាក់ ក្នុងនោះ​មាន​ទាំង​កងកុម្ម៉ង់ដូ​ពិសេស និង​កងចារកិច្ច KGB ផង នាំគ្នា​ស្លៀក​ឯកសណ្ឋាន​ជា​ទាហាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយ​ចូល​កាន់កាប់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​កាប៊ុល ជាពិសេស គឺ​វិមាន​ប្រធានាធិបតី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​​ ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​របស់​សូវៀត ក៏​ត្រូវ​បាន​លើក​បន្តុប​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ កងទ័ព​សូវៀត​ប្រមាណ​ជា ៨ម៉ឺននាក់ អមដោយ​រថក្រោះ​និង​រថពាសដែក​ជិត​៣ពាន់គ្រឿង បាន​ឆ្លង​ព្រំដែន​ចូល​ឈ្លានពាន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​​ពីទិសខាងជើង ចំណែក​ឯ​ទាហាន​និង​បរិក្ខា​យោធា​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​បាន​ដឹកតាម​យន្តហោះ​ចូល​តាម​ព្រលានយន្តហោះ​ក្រុង​កាប៊ុល។ គិត​ត្រឹមពាក់​កណ្តាល​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨០ ចំនួន​កងទ័ព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន បានកើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ១០ម៉ឺននាក់។ អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​សូវៀត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​ថ្កោលទោស​​ពី​សំណាក់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ នៅថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨០ មហាសន្និបាត​អ.ស.ប បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ ដោយ​សំឡេង​១០៤ទល់​នឹង​៨ ដើម្បី​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត​ទៅលើ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​​​ចំនួន ៣៤​ប្រទេស បាន​ចេញសេចក្តី​សម្រេច​រួមគ្នា​មួយ​ថ្កោលទោស​​ការឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត ហើយ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​កងទ័ព​សូវៀត​ដកថយ​​ជា​បន្ទាន់ និង​ដោយ​គ្មាន​លក្ខខណ្ឌ ចេញ​ពី​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដែល​ជា​ប្រជាជាតិ​អ៊ីស្លាម។ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​វិញ ចលនា​ឧទ្ទាម​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ក៏​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ចលនា​ឧទ្ទាម​ប្រឆាំង​នឹង​សូវៀត ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​ពួក​មូចាហ៊ីឌីន ហើយ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៨០ ចលនា​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន​នេះ​ចាប់ផ្តើម​មាន​សន្ទុះកើនឡើង​យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​​ពួកគេ​បាន​ទទួល​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ព្រមទាំង​អ្នក​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជាទូទៅ ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ សម្រាប់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ការឈ្លានពាន​របស់​សូវៀត​ទៅលើ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​បំពាន​ទៅលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​ប្រជាជន​អ៊ីស្លាម​គ្រប់រូប​ត្រូវតែ​​ងើបឡើង​ប្រឆាំង។ នៅពេលនោះ​ហើយ ដែល​យុវជន​ជាច្រើន​​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​ចូល​ទៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ដើម្បី​ចូលរួម​​ជាមួយ​ពួក​មូចាហ៊ីឌីន ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជីហាត​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​​ជីហាត​បរទេស​ដែល​ចូល​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​នេះ ក៏មានដែរ យុវជន​វ័យ​ជាង ២០ឆ្នាំ មក​ពី​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ឈ្មោះ​ថា អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា។ នៅ​ក្នុងការ​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្កានីស្ថាន ក្រុម​មូចាហ៊ីឌីន​​ទទួល​បាន​នូវ​ជំនួយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ទាំងជំនួយ​ជាលុយ និង​ជា​គ្រឿងសព្វាវុធ ពី​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន ទាំង​បណ្តា​ប្រទេស​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម រួមមាន អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត អេហ្ស៊ីប និង​ប៉ាគីស្ថាន និង​ទាំង​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​សេរី ជាពិសេស សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រយៈកាលធូរស្រាល​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ដែល​មាន​រយៈពេល​ជិត ២០ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​​គេហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា Détente ត្រូវ​ឈាន​ដល់​ទី​បញ្ចប់។ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​​ផ្ទុះឡើងវិញ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​បាន​​ហៅថា​ជា​សង្រ្គាមត្រជាក់​លើកទី២។ គិតជា​សរុប សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​មានរយៈពេល​ជាង ៩ឆ្នាំ ​ចាប់ពី​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ រហូត​ដល់​​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​បាន​ដកថយ​ចេញ​អស់​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទាហាន​សូវៀត​ប្រមាណ​ជាង​២ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ហើយ​បរាជ័យ​របស់​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺ​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏ចម្បងមួយ ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​សហភាព​សូវៀត និង​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅឆ្នាំ​១៩៩១៕ =='''ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់'''== សង្រ្គាមត្រជាក់​គឺ​ជាការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ដោយ​មិន​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​នឹងគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​សង្រ្គាម​ដោយផ្ទាល់​មិន​កើតមានឡើងក៏ពិតមិន តែ​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹងគ្នា​ដោយ​ប្រយោល ហើយ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​តូចៗ​ជាច្រើន​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ការបញ្ចប់​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏ចម្បង​មួយ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ដំណោះស្រាយ​នយោបាយ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អស់ទាំងនេះ ក្នុងនោះ ក៏​មាន​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​មួយ​ផងដែរ។ ដំណើរការ​ចរចា​សន្តិភាព​ក្នុង​សង្រ្គាមស៊ីវិល​កម្ពុជា​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើឡើង តាំង​ពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៨៧ ក៏ប៉ុន្តែ ការចរចា​នេះ​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ច្រើន ដោយសារ​តែ​ភាគីជម្លោះ​សុទ្ធតែ​មាន​មហាអំណាច​បរទេស​​នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ គឺ​ចិន និង​អាមេរិក គាំទ្រ​ពួក​ខ្មែរក្រហម ចំណែក​ឯ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិត​កម្ពុជា​វិញ មាន​វៀតណាម និង​សហភាព​សូវៀត​នៅ​ពី​ក្រោយ ជាពិសេស គឺ​វៀតណាម ដែល​បញ្ជូន​ជំនាញការ ព្រមទាំង​​​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​​សន្ធឹកសន្ធាប់​ឲ្យ​មក​ឈរជើង​​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា​។ នៅ​ចុងទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៨០ សូវៀត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ហ្គ័របាឆូវ​បាន​កាត់បន្ថយ​អន្តរាគមន៍​ និង​ជំនួយ​ទៅ​បរទេស នៅ​ក្នុងនោះ​ ជំនួយ​ទៅ​វៀតណាម​ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់បន្ថយ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ការដកថយ​របស់​សហភាព​សូវៀត បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​វៀតណាម​​ដក​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ប្រទេស​កម្ពុជា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ចិន និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​បាន​នាំគ្នា​ដក​ការគាំទ្រ​ពី​ខ្មែរក្រហម។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ដំណើរការ​ចរចា​សន្តិភាព​នៅ​កម្ពុជា​ចាប់មាន​សន្ទុះ​ទៅមុខ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅថ្ងៃ​ទី២៣ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៩១។ ការបញ្ចប់​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ផ្តល់​ផល​វិជ្ជាមាន ក្នុងការ​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល ឬ​សង្រ្គាម​ក្នុងតំបន់​នោះទេ។ នៅ​កន្លែង​ខ្លះ សង្រ្គាម​ដែល​កើតចេញ​ពី​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ទោះបីជា​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ដូចជា សង្រ្គាម រវាង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង និង​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​ ជាដើម ដែល​នៅ​​បន្ត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើតវិញ សង្រ្គាម​ដែល​ពីមុន​មិន​ធ្លាប់​កើត​បែរ​ជា​កើតឡើង គឺ​សង្រ្គាម​យូហ្គោស្លាវី ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២០០១។ សង្រ្គាម​​​ដែល​កើតចេញ​ពី​​ការ​បាក់បែក​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​យូហ្គោស្លាវី ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​​ដាច់ពីគ្នា គឺ​រួមមាន ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី ម៉ុងតេណេហ្រ្គោ ស្លូវេនី បូស្ន៊ី ម៉ាសេដ្វាន និង​ចុងក្រោយ គឺ​ ​កូសូវ៉ូ ដែល​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ចេញ​ពី​ស៊ែរប៊ី កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ ក៏ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នៅមិនទាន់​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប​នៅឡើយ ដោយសារ​តែ​មាន​​ប្រទេស​សមាជិក​អ.ស.ប.​​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​ពាក់កណ្តាល ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​កម្ពុជា​ផងដែរ ​មិន​​ទទួលស្គាល់​​​ឯករាជ្យ​របស់​​កូសូវ៉ូ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមត្រជាក់ នយោបាយ​​អន្តរជាតិ​ត្រូវ​បាន​គេ​រៀបចំឡើង​នៅ​ជុំវិញ​មហាអំណាច​ពីរ ដែល​មាន​កម្លាំង​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​ដួលរលំ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​ផុតលេខ​គ្មាន​​គូប្រៀប ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោកទាំងមូល ទាំង​ខាង​វិស័យ​យោធា សេដ្ឋកិច្ច ការទូត និង​ខាងផ្នែក​វប្បធម៌ ហើយ​វប្បធម៌​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​នៅទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ដោយសារ​តែ​ការរីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​ខាង​​ទូរគមនាគមន៍ ព្រមទាំង​ចរន្ត​ដ៏សំខាន់​មួយ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា “សកលភាវូបនីយកម្ម”។ PUBLICITÉ ម៉ាក់ដូណាល់​រួមជាមួយ​នឹង​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា​តែងត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អនុត្តរភាព​វប្បធម៌​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ម៉ាក់ដូណាល់​រួមជាមួយ​នឹង​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា​តែងត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អនុត្តរភាព​វប្បធម៌​អាមេរិក​នៅលើ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​ភាគី​ម្ខាងៗ​នាំគ្នា​ខិតខំ​ចំណាយ​លុយ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ក្នុងការ​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​រៀងៗខ្លួន ដើម្បីយក​មក​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​​ ជាពិសេស ខាង​ផ្នែក​យោធា និងក្នុង​វិស័យ​អវកាស។ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ការ​ប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​ក៏​លែង​មាន​ដូចមុន បច្ចេកវិទ្យា​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្វែរ​មក​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល ហើយ​ពិភពលោក​ក៏​បាន​ស្គាល់​នូវដំណើរវិវឌ្ឍ​ន៍​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើនដាក់ឈ្មោះ​ថា​ជា “បដិវត្តន៍​បច្ចេកវិទ្យា” ឬ “បដិវត្តន៍​ឌីជីថល”។ ដំណើរវិវឌ្ឍន៍​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ ដែល​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​ធំជាងគេ នៃ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សម័យសង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​​ការរីកចម្រើន​នៃ​ប្រព័ន្ធ​កុំព្យូទ័រ ទូរស័ព្ទដៃ និង ​ជាពិសេស​បំផុត គឺ​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​។ អ៊ីនធ័រនែត​គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅប្រើប្រាស់​តែ​ក្នុង​វិស័យ​យោធា​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​បាន​ធ្វើការ​រឹតបន្តឹង​យ៉ាងខ្លាំង​បំផុត​នូវការ​ចែកចាយ​​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ ក្នុងគោលដៅ​ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​វា​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សត្រូវ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពីក្រោយ​ពេល​ដែល​ការប្រឈមមុខដាក់គ្នា​ជាមួយ​នឹង​សហភាព​សូវៀត​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ អាមេរិក​ក៏​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​យក​បច្ចេកវិទ្យា​អ៊ីនធ័រនែត ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ស៊ីវិល។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​​យ៉ាង​លឿន ហើយ​ក្លាយ​ទៅជា​មធ្យោបាយ​ទំនាក់ទំនង​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​មិនធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ តាមរយៈ​ការ​រីកចម្រើន​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​កុំព្យូទ័រ ទូរស័ព្ទដៃ និង​បណ្តាញ​អ៊ីនធ័រនែត​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​​ការទាក់ទងគ្នា​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ ពី​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៅ​មនុស្ស​ម្នាក់​ទៀត មាន​ភាព​ងាយស្រួល​ និង​លឿន​ជាងមុន។ ចម្ងាយ​លែង​ជា​បញ្ហា ព្រំដែន​លែង​ជា​ឧបសគ្គ ហើយ​ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ការកើនឡើង​យ៉ាងលឿន​នូវ​ការ​ដោះដូរ​ទាំង​ខាង​ពាណិជ្ជកម្ម ខាង​វប្បធម៌ ការចែកចាយ​ចំណេះដឹង និង​លំហូរ​នៃ​ព័ត៌មាន។ ដំណើរវវិឌ្ឍ​ន៍​អស់ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រីកដុះដាលឡើង​នូវ​ទស្សនទាន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​គេ​អាច​រាប់​ថា​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​មួយ​ដែរ នៃ​ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ គឺ​ការចេះ​​គិតគូរ​ខ្វល់​ខ្វាយ​​អំពី​បញ្ហា​រួម​ ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​មនុស្សជាតិ​ទាំងមូល ដោយ​មិន​កម្រិត​ត្រឹម​ព្រំដែន​នៃ​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន ជាពិសេស គឺ​ការការពារបរិស្ថាន និង​ការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​ការ​​ឡើងកម្តៅ​នៃ​ភពផែនដី ដែល​នៅតែ​ជា​​ប្រធានរឿង​​​ពេញនិយម​យ៉ាងខ្លាំង​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕ ='''ចិន​និង​រុស្ស៊ី​៖ទំនាក់​ទំនង​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​បដិវាទកម្ម​'''= បើ​គេ​វិភាគ​ជ្រៅជ្រះ​ទៅ​លើ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី ឃើញ​ថា​មាន​ច្រើន​ណាស់​បដិវាទកម្ម។​ នៅ​ម្ខាង ដូច​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​រួច​ហើយ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ពួត​គ្នា​ធ្វើ​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ជំហរ​ឯកតោភាគី​និយម​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ផ្តាច់​ទឹកដី​និយម​នៅ​Tchétchénie សម្រាប់​ប្រទេស​រុស្ស៊ី នៅ​​​ស៊ីងជាំង ​(Xinjiang)​ និង​​នៅ​​ទីបេ​​(Tibet)​ សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន។ រី​ឯ​នៅ​ម្ខាង​ទៀត ភ្នែក​របស់​ចិន​ក៏​ដូច​ភ្នែក​របស់​រុស្ស៊ី​ដែរ សម្លឹង​មើល​អាមេរិក​ជានិច្ច។ ឲ្យ​តែ​អាមេរិក​បន្ធូរ​ដៃ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ឃ្លាត​ចេញ​ពី​គ្នា​ហើយ​រត់​ឱប​គ្នា​វិញ​នៅ​ពេល​ណា​ដែល​អាមេរិក​អុងអាត់​និង​រក​រឿង​ខ្លាំង។ បើ​និយាយ​ពី​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​នៅ​លើ​តែ​ក្រដាស​ប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះ​ចិន​មិនមែន​ជា​ដៃគូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​មួយ​របស់​រុស្ស៊ី​ទេ រុស្ស៊ី​ដែល​រកស៊ី​ជាពិសេស​តែ​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប ជាមួយ​អ៊ុយក្រែន(Ukraine) និង​ជាមួយ​បេឡារុស្ស៊ី(Biélorussie)។ ម្យ៉ាង​ទៀត ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ខុស​គ្នា​ច្រើន​ដូច​គ្នា​តិច។ ចិន​កំពុង​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ជា​មហា​អំណាច រី​ឯ​រុស្ស៊ី​វិញ​កំពុង​បន្ត​រក​ផ្លូវ​ចង់​មាន​មុខ​មាត់​និង​មាន​កម្លាំង​ដូច​ដើម​ ដូច​សម័យ​សហភាព​សូវៀត។ រុស្ស៊ី​មិន​សង្ឃឹម​សោះ​ឡើយ​ថា​នឹង​អាច​ខ្លាំង​ដូច​ដើម​វិញ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ចិន​ទៅ​មុខ​រហូត ច្បាស់​នឹង​ក្លាយ​ជា​អនាគត​កំពូល​មហា​អំណាច​ដែល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រឡាប់​ចាក់​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​ពិភពលោក ឲ្យ​បាត់បង់​ទម្ងន់​និង​ប្រយោជន៍​របស់​រុស្ស៊ី​តែ​ម្តង​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។ និយាយ​រួម ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង និង​ជា​គូ​ប្រជែង​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង។ ជាក់ស្តែង ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ដណ្តើម​គ្នា​ធ្វើ​ធំ​នៅ​ក្នុង​អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​សៀងហៃ ដណ្តើម​ឥទ្ធិពល​គ្នា​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល និង​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ។ ក្រៅ​ពី​នេះ ក៏​មាន​ដែរ​បដិវាទកម្ម​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ម្ខាង រុស្ស៊ី​ត្រូវ​បន្ត​លក់​ប្រេង​កាត ឧស្ម័ន​និង​អាវុធ​ឲ្យ​ចិន ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន។ នៅ​ម្ខាង​ទៀត ថាមពល​និង​សព្វាវុធ​ទាំង​នេះ​កំពុង​ជួយ​ចិន​ឲ្យ​ក្លាយ​កាន់​តែ​លឿន​រហ័ស​ទៅ​ជា​កំពូល​មហា​អំណាច​ពិភពលោក។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត អាវុធ​បរិក្ខារ​និង​បច្ចេកវិជ្ជាយោធា​ដែល​រុស្ស៊ី​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ចិន​អាច​នឹង​គំរាមកំហែង​សន្តិសុខ​របស់​រុស្ស៊ី​វិញ​ទៀត​ផង នៅ​ក្នុង​រយៈ​កាល​វែង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​អ្នក​នយោបាយ​រុស្ស៊ី​ខ្លះ​នាំ​គ្នា​លើក​ជា​សំណួរ​ថា តើ​ប្រាក់​ចំណេញ​​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​អាវុធ​និង​ថាមពល​មាន​តម្លៃ​ជាង​សន្តិសុខ​ជាតិ​ទៅ​ឬ? ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា បដិវាទកម្ម​ទាំង​អស់​នេះ​មិន​មែន​ជា​ឧបសគ្គ​នៃ​ការ​ទាក់ទង​គ្នា​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ទេ។ តែ​ចង់​ឬ​មិន​ចង់ វា​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​មហាយក្ស​ទាំង​ពីរ​ស្គាល់​ភាព​រកាំរកូស ពីព្រោះ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​ប្រយោជន៍​ជាង​នៅ​លើ​គោលការណ៍​ឧត្តមគតិ។ បាន​ន័យ​ថា ចិន​និង​រុស្ស៊ី​មិន​ស្រឡាញ់​គ្នា​ទេ ជួន​កាល​មិន​យល់​គ្នា​ទៅ​ទៀត តែ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដោយហេតុតែ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​គ្នា​រហូត​ដល់​ទៅ​៤ ៣០០​គីឡូ​ម៉ែត្រ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដ្បិត​ត្រូវ​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដូច​គ្នា និង​ត្រូវការ​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា។ គឺ​មក​ពី​គិត​តែ​ប្រយោជន៍​អ៊ីចឹង​ហើយ បានជា​ពេល​ខ្លះ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​រអាក់​រអួល មាន​ដំណើរ​​រប៉ាក់​រប៉ើក។ ជាក់ស្តែង នៅ​ក្រោយ​មហា​ភេរវកម្ម​ថ្ងៃ​ទី​១១​កញ្ញា​ឆ្នាំ​២០០១ រុស្ស៊ី​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​បែរ​ទៅ​គាំទ្រ​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​ភេរវកម្ម​អន្តរជាតិ ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់​ទំនង​របស់​ខ្លួន​ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន​ធ្លាក់​មួយ​រំពេច​ពី​លក្ខណៈ​យុទ្ធសាស្ត្រ​មក​នៅ​ត្រឹម​លក្ខណៈ​បន្ទាប់បន្សំ​ទៅ​វិញ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត នា​អនាគតកាល​ខាង​មុខ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​អាច​នឹង​រអាក់រអួល​ខ្លាំង ដោយហេតុតែ​អ្នក​នយោបាយ​ស្រករ​ក្រោយ​នឹង​ឡើង​មក​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​នៅ​ចិន​និង​នៅ​រុស្ស៊ី។ ភ្នែក​អ្នក​នយោបាយ​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ស្រករ​ក្រោយ​ទាំង​អស់​នេះ​ប្រហែល​ជា​នឹង​មិន​សម្លឹង​មើល​គ្នា​ទេ ប្រហែល​ជា​នឹង​សម្លឹង​មើល​រៀងៗ​ខ្លួន​ទៅ​រក​បស្ចិមលោក​ទៅ​វិញ​ទេ​តើ៕ ='''បដិវត្តន៍​អ៊ីរ៉ង់​និង​វិបត្តិ​ចំណាប់ខ្មាំង​អាមេរិក ​ឆ្នាំ១៩៧៩'''= អស់រយៈពេល​ជាង ៣០ឆ្នាំមកហើយ ដែលគេ​តែងតែ​សង្កេតឃើញ​មាន​ជា​ប្រចាំ​នូវ​ភាព​ជាសត្រូវ រវាង​អ៊ីរ៉ង់ និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ រវាង​អ៊ីរ៉ង់ និង​អ៊ីស្រាអែល។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការ​ពិត អ្វីៗ​គឺ​មិន​ដូចនេះ​ទេ កាល​ពី​មុន​ឆ្នាំ​១៩៧៩។ អ៊ីរ៉ង់​នៅ​មុន​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ គឺ​ជា​របបរាជានិយម ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​ស្តេចស្ហា មហាម៉ាត់ រ៉េសា ផាឡាវី (Mohammad Reza Pahlavi) ដែល​មាន​ទំនាក់ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​បំផុត​ជាមួយ​អាមេរិក និង​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច។ នៅ​ឆ្នាំ​​​១៩៥២ ​ការបោះឆ្នោត​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​មួយ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើឡើង​ ហើយ​អ្នក​ដែល​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី គឺ​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ជាតិនិយម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា មហាម៉ាត់​ ម៉ូសាដេក (Mohammad Mossadegh)​។ គ្រាន់តែ​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ភ្លាម លោក​មហាម៉ាត់ ម៉ូសាដេក ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ជាច្រើន​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាតិនិយម ជាពិសេស គឺ​ការ​ធ្វើ​ជាតូបនីយកម្ម​លើ​វិស័យ​ប្រេង ដោយដកហូត​សិទ្ធិ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បូមប្រេង​ពី​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស។ ជម្លោះ​ជាមួយ​នឹង​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៣ កាន់អំណាច​បាន​ត្រឹមតែ​មួយ​ឆ្នាំ លោក​មហាម៉ាត់ ម៉ូសាដេក ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ទម្លាក់​ចេញ​ពី​តំណែង នៅ​ក្នុង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា​មួយ ដែល​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​សេអ៊ីអា ដើម្បី​ប្រមូល​ផ្តុំ​អំណាច​រដ្ឋ​ទាំងអស់ យក​មក​ឲ្យ​ស្តេចស្ហា មហាម៉ាត់ រ៉េសា ផាឡាវី​វិញ។ រដ្ឋប្រហារ​ឆ្នាំ​១៩៥៣​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​រីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​នៅ​អ៊ីរ៉ង់ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​បញ្ញវន្ត និង​មេដឹកនាំ​សាសនា ហើយ​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ដោយសារ​តែ​នយោបាយ​និយម​អាមេរិក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​​កាន់អំណាច​ផ្តាច់ការ រំលោភ​សិទ្ធិមនុស្ស និង​អំពើ​ពុករលួយ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​របបដឹកនាំ​របស់​ស្តេច​ស្ហា ផាឡាវី ក៏​បាន​​​​រីករាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង ​ទៅ​ជា​ចលនា​មហាជន។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ស្តេចស្ហា នៅ​អ៊ីរ៉ង់ ​មាន​​មេដឹកនាំ​សាសនា​ម្នាក់ ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ក្លាយ​ទៅជា​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍ គឺ​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី (Ayatollah Ruhollah Khomeini)។ នៅ​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​ដាក់​គុក ហើយ​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់​ទៅរស់​នៅ​និរទេស​ខ្លួន​ឯ​ក្រៅប្រទេស គឺ​ពីដំបូង​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ និង​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ប្រទេស​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​អាជ្ញាធរ​តាម​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​កាន់តែ​ខ្លាំង ប្រជាប្រិយភាព​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី កាន់ឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​បើទោះបីជា​លោករស់នៅ​និរទេស​ឯក្រៅប្រទេស ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ជា​មេដឹកនាំ​ប្រឆាំង​ដែល​មាន​អ្នក​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៧៨ ចលនា​បាតុកម្ម​​បាន​ផ្ទុះឡើង​​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល។ ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ កើតចេញ​ពី​​សិស្ស​សាលា​សាសនា ដែល​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញទំហឹង​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី និង​ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​យុវជន ដែល​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​អត់ការងារ​ធ្វើ។​ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នេះ ស្តេចស្ហា ផាឡាវី បាន​ជ្រើសរើស​ចម្លើយតប​ដោយ​ប្រើ​កម្លាំង​បង្រ្កាប ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​អាជ្ញាធរ​ធ្វើ​ការ​បង្រ្កាប​កាន់តែ​ខ្លាំង ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​មាន​សន្ទុះកាន់តែ​ខ្លាំង ជាពិសេស នៅ​ពេល​ដែល​មាន​បាតុករ​ស្លាប់​ដោយ​ការ​បង្រ្កាប​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ពិធី​បុណ្យ​សព​បាតុករ​តែងតែ​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ចលនាបាតុកម្ម​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​ជា​បន្តបន្ទាប់។ ចលនា​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​ស្តេច​ស្ហា​បាន​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល នៅ​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៧៨ ដោយមានអ្នក​ចូលរួម​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី ៦លាន ទៅ ៩លាន​នាក់ នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់។ កម្លាំង​បដិវត្តន៍​​មហាជន​ដ៏​មហិមា​នេះ​​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្តេចស្ហា ផាឡាវី ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់ចេញ​​ពី​ប្រទេស ហើយ​និរទេសខ្លួន​ទៅកាន់​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៦ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៧៩។ របបរាជានិយម​អ៊ីរ៉ង់​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ​ដោយរដ្ឋាភិបាលបដិវត្តន៍​ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ការរស់នៅនិរទេស​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ចូល​មក​កាន់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​វិញ នៅថ្ងៃទី១​ ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៧៩។ នៅ​ក្រោយ​ជ័យជម្នះនៃ​បដិវត្តន៍​អ៊ីរ៉ង់ ភាព​ជាសត្រូវ​ជាមួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​របបចាស់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហើយ​ស្ថានទូត មន្រ្តី​ទូត​​អាមេរិក​ក៏​ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​វាយប្រហារ​ជាច្រើន​លើក​ ពី​សំណាក់​ក្រុម​បាតុករ​គាំទ្រ​បដិវត្តន៍។ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អាមេរិក​បាន​ពុះកញ្ជ្រោល​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ចុងខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៩ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឲ្យ​អតីត​ស្តេច​ស្ហា ផាឡាវី ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ដើម្បី​​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ។ ប្រមាណ​ជា ២សប្តាហ៍ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី៤ ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៧៩ និស្សិត​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់​នាក់​បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​បាតុកម្ម នៅ​មុខ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ប្រចាំ​ទីក្រុង​តេហេរ៉ង់ បន្ទាប់​មក ​ពួកគេ​បាន​នាំគ្នា​សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ស្ថានទូត​ចំនួន ៦៣នាក់​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង។ ក្រុម​បាតុករ​និស្សិត​អ៊ីរ៉ង់ សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​អាមេរិក ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ទូត​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង នៅ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ក្រុម​បាតុករ​និស្សិត​អ៊ីរ៉ង់ សម្រុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានទូត​អាមេរិក ហើយ​ចាប់​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ទូត​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង នៅ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ការរំលោភ​លើ​អភ័យឯកសិទ្ធិ​នៃ​ស្ថានទូត និង​មន្រ្តី​ទូត​បរទេស​បែបនេះ គឺ​ជា​ការរំលោភ​បំពាន​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅលើ​អនុសញ្ញា​ទីក្រុង​វីយ៉ែន (១៩៦១) ស្តីពីទំនាក់ទំនងការទូត ហើយ​សហគមន៍​អន្តរជាតិ រួមទាំង​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប និង​តុលាការ​អន្តរជាតិ​ក្រុង​ឡាអេ សុទ្ធតែ​បាន​ទម្លាក់​ការទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​រដ្ឋាភិបាល​អ៊ីរ៉ង់។ ជាការពិត​ថា សកម្មភាព​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នៅ​ស្ថានទូត​អាមេរិក មិនមែន​ធ្វើឡើង​ដោយ​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​តេហេរ៉ង់​ត្រូវតែ​មាន​ការទទួលខុសត្រូវ ដោយសារ​តែ​ខកខាន​មិនបាន​បំពេញ​តាមកាតព្វកិច្ច​ការពារ​សុវត្ថិភាព​ស្ថានទូត ហើយ​ជាពិសេស​ទៅទៀត ក្រោយ​ពីមាន​ការចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ អាយ៉ាតូឡា ខូម៉ីនី មិនត្រឹមតែ​មិន​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​បាតុករ​ដោះលែង​ចំណាប់ខ្មាំង​នោះទេ តែថែមទាំង​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីថ្លែងការណ៍​ខ្លះ ដែល​មាន​អត្ថន័យ​គាំទ្រ​សកម្មភាព​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ​ថែម​ទៀត​ផង។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក គឺ​រដ្ឋាភិបាល​តេហេរ៉ង់​ផ្ទាល់ ដែល​ជា​អ្នក​ដាក់លក្ខខណ្ឌ ជាថ្នូរ​នឹង​ការដោះលែង​ចំណាប់ខ្មាំង។ ក្រោយ​ពី​ឆ្លងកាត់​ការ​ចរចា​យ៉ាងតឹងតែង ចំណែក​ឯ​​ប្រតិបត្តិការរំដោះ​ចំណាប់ខ្មាំង​ដោយ​កងកុម្ម៉ង់ដូ​អាមេរិក​​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​តាម​លក្ខខណ្ឌ​របស់​អ៊ីរ៉ង់ ហើយ​ចំណាប់ខ្មាំង​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង នៅថ្ងៃ​ទី២០ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៨១។ គិតជា​សរុប ចំណាប់​ខ្មាំង​អស់​ទាំងនេះ​ត្រូវ​ជាប់​ឃុំឃាំង​អស់រយៈពេល ៤៤៤ថ្ងៃ ហើយ​ចាប់​ពី​មាន​​វិបត្តិ​ចំណាប់ខ្មាំង​នេះ​ហើយ ដែល​ទំនាក់ទំនង​ការទូត រវាង​អាមេរិក និង​អ៊ីរ៉ង់​​ត្រូវកាត់ផ្តាច់​ទាំងស្រុង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕ ='''សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កាន់តែ​ខិតកៀកមាត់​ជ្រោះ​សង្គ្រាម​'''= សមយុទ្ធ​យោធា​ទោល​(ធ្វើម្នាក់ឯង)​មិន​ធ្លាប់​មាន​រយៈពេល​ជិត​៣០ឆ្នាំ​ដែល​វៀតណាម​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​កាលពី​ថ្ងៃ​ចន្ទ​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ពិត​ជា​សញ្ញា​គ្រោះ​ថ្នាក់​មួយ​សម្រាប់​ទំនាស់​ដែនដី​នៅ​ប្រជុំ​កោះ ​Paracels ​និង ​Spratlys ។ ​បើទោះបី​ជា​ទីក្រុង​ហាណូយ​​មិន​បាន​ភ្ជាប់​បញ្ហា​ទំនាស់​នេះ​ទៅ​នឹង​សមយុទ្ធ​យោធា​របស់​ខ្លួន​ក្តី ​ប៉ុន្តែ ​សមយុទ្ធ​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ជួន​ចំ​ពេល​ដែល​ចិន ​និង​វៀតណាម​កំពុង​តឹង​សរសៃ​ក​ដាក់​គ្នា​ក្នុង​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ខាង​លើ។ សញ្ញា​គ្រោះថ្នាក់​មួយចំនួន​ទៀត​ដែល​ត្រូវ​ពិនិត្យ​មើល​គឺ​៖ ​នៅ​មុន​ពេល​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​សមយុទ្ធ​នេះ​ វៀតណាម​បាន​បង្កើន​ថវិកា​ដល់​ទៅ​ជាង​៧០​ភាគរយ​សម្រាប់​វិស័យ​យោធា​ក្នុង​ឆ្នាំ២០១១​បើ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ឆ្នាំ​២០១០​ពោលគឺ​ចំណាយ​លើ​វិស័យ​យោធា​វៀតណាម​បាន​កើន​ដល់​ជិត​បីពាន់​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​នោះ​ទីក្រុង​ហាណូយ​ក៏បាន​ប្រកាស​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​ខ្លួន​បាន​ទិញ​នាវា​ចម្បាំង​ចំនួន​៦​គ្រឿង​ពី​រុស្ស៊ី​ក្នុង​តម្លៃ​ជាង២​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ ​នៅ​មុន​នេះ​បន្តិច ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​វៀតណាម ​លោក ​ង្វៀន តាន់ហ្ស៊ុង​ (Nguyen Tan Dung) បាន​ប្រកាស​ជាចំហ​ថា​វៀតណាម​ត្រូវ​តែ​ការពារ​អធិបតេយ្យ​របស់​ខ្លួន​ទៅ​លើ​ទីប្រជុំកោះ​Paracels និង ​Spratlys ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ​មិន​អាច​ប្រកែក​បាន​របស់​វៀតណាម។ ​ចុងក្រោយ​នេះ​ មេដឹកនាំ​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​ទីក្រុង​ហាណូយ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​បទ​បញ្ជា​មួយ​ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​កេណ្ឌ​យុវជន​គ្រប់​អាយុ​ឲ្យ​ចូល​បម្រើ​កងទ័ព​ទៀតផង។ ចំណែក​ឯ​ចិន​វិញ​ ចិន​ក៏​បាន​បង្កើន​ថវិកា​បន្ថែម​១២​ភាគរយ​ឬ​ស្មើ​នឹង​៩៦​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ទៅ​លើ​វិស័យ​កងទ័ព​ដែរ​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១១​នេះ។ ​ទន្ទឹម​នឹង​នោះ ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ក៏​បាន​បង្ហាញ​ពី​នាវា​ដឹក​យន្តហោះ​ដ៏​ធំ​មិន​ធ្លាប់​មាន​របស់​ខ្លួន​ដែល​ការ​សាងសង់​នឹង​ត្រូវ​បញ្ចប់​នៅ​ចុង​ខែ​មិថុនា​នេះ​ល្មម។ ​តើ​ទាំង​នេះ​មិន​មែន​សញ្ញា​នៃ​ការ​ប្រុងប្រៀប​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ទេ​ឬ? ​មក​ដល់​ចំណុច​នេះ គេ​គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ជម្លោះ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​មាន​ចារឹក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ផង ​ភូមិសាស្ត្រ​ផង ​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ផង។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៧ ​ចិន​ដែល​សម្អាង​លើ​របក​គំហើញ​ជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​នាវាចរណ៍​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ ​បាន​ផលិត​ផែនទី​មួយ​ដោយ​ក្រសោប​យក​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩២​ ច្បាប់​ចិន​មួយ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចិន​រក្សាសិទ្ធិ​កាន់​កាប់​ប្រជុំ​កោះ​ទាំង​នោះ​។ ចំណែក​ឯ​វៀតណាម​វិញ​បាន​សម្អាង​លើ​ទីតាំង​ភូមិសាស្ត្រ​និង​ព្រឹត្តិការណ៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បង្កើត​បាន​ជា​ទឡ្ហីករណ៍​ខាង​បុរាណវិទ្យា​រឹងមាំ​សម្រាប់​បញ្ជាក់​ថា​ដីនោះ​ជា​របស់​ខ្លួន​តាំងពី​បុរម​បុរាណ​មកម្ល៉េះ​។​ ទីក្រុង​ហាណូយ​សម្អាង​ថា​ ប្រជុំកោះ ​Paracels និង​ Spratlys ត្រូវ​បាន​ទាមទារ​ដោយ​បារាំង​តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៣០​ ដោយហេតុ​ថា​ ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណាម ​(ឈ្មោះ​ដើម​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម)។ នៅ​លើ​ទិដ្ឋភាព​សេដ្ឋកិច្ចវិញ​ សក្តានុពល​ដ៏​សម្បើម​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នេសាទ​ក៏ជា​មូលហេតុ​មួយ​ទៀត​នៃ​ជម្លោះ។ ​ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​គឺ​ជា​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​មួយ​ដែល​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ការ​នេសាទ ​និង​ប្រេងកាត ​សរុប​ប្រមាណ​ជា​១០០០ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ឡើយ​ សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ក៏​ជា​ផ្លូវ​នាវាចរណ៍​សមុទ្រ​ដ៏​មមាញឹក​មួយ​របស់​ពិភពលោក​ផងដែរ។ ​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ជាង​ពាក់កណ្តាល​នៃ​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​តាម​ដែន​សមុទ្រ​បាន​ឆ្លងកាត់​ទី​នោះ។​ តួលេខ​បាន​កើន​ឡើង​យ៉ាង​គំហុកដោយ​សារ​ការកើន​ឡើង​នៃ​តម្រូវការ​ប្រេង​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ​ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​នាវា​ចរណ៍នៅ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង​មាន​សកម្មភាព​៣​ដង​ច្រើនជាង​នៅ​ព្រែក​ជីក​ស៊ុយអេ ​និង​៥​ដង​ច្រើន​ជាង​ព្រែក​ជីក​ប៉ាណាម៉ា​។ ប៉ុន្តែ ​ភាព​សម្បូរ​បែប​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បែរ​ជា​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​នេះ​ប្រឈម​នឹង​គ្រោះ​ថ្នាក់​នៃ​សង្គ្រាម​មិន​ចប់​មិន​ហើយ​ទៅ​វិញ។ ​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​នៅក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទាញ​យក​ផល​ឡើយ​ដោយ​សារតែ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​គ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជិតខាង។ ​ឥឡូវ​នេះ ​ការ​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​រវាង​វៀតណាម ​និង​មហាយក្ស​ចិន​បាន​ឈាន​ដល់​កម្រិត​អាសន្ន​មួយ​ មានន័យថា សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កំពុង​ស្ថិតនៅ​ពីមុខ​មាត់ជ្រោះ​នៃសង្គ្រាម៕ ==''សេដ្ឋកិច្ច​ចិនយ៉ាប់ ​អូស​តំបន់​អាស៊ី​កំពុង​អភិវឌ្ឍ​ឱ្យ​មាន​កំណើន​យឺតយ៉ាវ''== ​សេដ្ឋកិច្ច​អូស​ជើង​របស់​ចិន ដែល​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ ​បាន​​ប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំងដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​​នៅ​លើ​ពិភពលោក ! ហើយ​បើ​តាមការ​ព្យាករណ៍​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក ចេញ​ផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី ១១​មេសា​នេះ ចិន​នឹង​អូសទម្លាក់​​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​​នៅ​ក្នុង​តំបន់ អាស៊ីខាង​កើត និង​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ ឱ្យ​​​​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​តាមជាមួយ​​ដែរ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៨​ឯណោះ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ នឹង​ត្រូវ​បន្ថយ​ល្បឿន​ ដោយ​ថយ​ចុះ​ពី ៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥មក​ត្រឹម ៦,៣%​នៅឆ្នាំ​​២០១៦- ៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧ និង​២០១៨។ នេះ​បើ​តាម​ការ​ព្យាករ​ចុង​ក្រោយ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក​។ មូល​ហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មហាយក្ស​ចិន​ មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ជា​អូស​សំយ៉ុង​ចុះ ព្រោះ​ចិន​អាច​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រឹម​តែ​៦,៧% នៅ​ឆ្នាំ​នេះ និង​៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​និង​២០១៨ ទល់​នឹង​៦,៩%​ កាលពី​​ឆ្នាំ​២០១៥។ ក្រុម​ប្រទេស​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត នាំ​មុខ​ ដោយ​វៀតណាម និង​ហ្វីលីពីន នឹង​ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្ទូច​ស្ទួយ​ ដោយ​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រឹង​មាំ​ខ្លាំង​ជាងគេ។ ប៉ុន្តែ​​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​អូស​តំបន់​ទាំង​មូល​ឱ្យ​ឡើង​ងើប​ឡើង​ខ្លាំង​បានទេ។ អាស៊ី និង​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច អនាគត​នាយក​រង​ធនាគារ​ពិភពលោក​ទទួល​បន្ទុក​តំបន់​អាស៊ី​​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ពន្យល់​ថា ក្រុម​ប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ ដែល​តំណាង​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​២/៥​នៃ​សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក បាន​ចម្រើន​លូត​លាស់ ដោយសារ​នយោបាយ​ម៉ាក្រូ​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​​​សន្ទុះ​នៃ​ការ​​​នាំ​ចេញវត្ថុ​ធាតុដើម។ នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​បែប​នេះ គ្មាន​ដង្ហើម​វែង​ទេ ! ​និងមាន​ហានិភ័យ​ខ្ពស់ ងាយ​​ប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​កត្តា​ខាង​ក្រៅ កត្តា​អន្តរជាតិ​មិន​អំណោយ​ផល។ ជាក់​ស្តែង ពេល​នេះ ពិភពលោក​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្សោយ និង​មិន​ប្រាកដ​ប្រជា បូក​ផ្សំ​និង​ការ​ដើរ​បន្ថយ​ល្បឿន​របស់​ចិន​ទៀត តំបន់​អាស៊ី​ ក៏​ត្រូវ​រង​ឥទ្ធិពលនឹង​​ដោយ​ចៀសមិន​រួច។ សម្រាប់​អ្នកឯកទេស តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​ចិន ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ថៃ​វៀតណាម ឡាវ ភូមា ម៉ុងហ្កោលី ហ្វីជី ប៉ាពូនអាស៊ីថ្មី-ហ្គីណេ សូឡូម៉ុង និង​ទីម័រ​ខាង​កើត ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​រចនា​សម្ព័ន្ធ​។ រដ្ឋាភិបាល​នីមួយៗ​ត្រូវ​តែ​​ចាក់គ្រឹះស្ថាបនា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ពន្ធដារ​ និង​នយោបាយ​ពន្ធដារ​ ដើម្បី​ប្រឈម​នឹង​ព្យុះ​ព្យោមា​ផ្សេងៗ។ ​ចិន ៖ គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាប ថេរ​និង​យូរអង្វែង ចិន​ ​បាន​និង​កំពុង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​​រចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​មែន ហើយ​គឺ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​នេះ​ឯង​ដែលជា​ចំណែក​មួយ​​នាំ​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចុះ​។ ក្រុង​ប៉េកាំង​ធ្លាប់​បាន​ពន្យល់​​ការពារ​ ជា​ញយ​ដង​ថា ចិន​កំពុងធ្វើ​កំណែទម្រង់ ដោយ​កំពុង​ស្វែង​រក​គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​​មួយ​ដែល​មាន​កំណើនទាប​បន្តិច​មែន តែជា​កំណើន​​​ថេរ និង​​យូរ​អង្វែង និង​ដែល​រំពឹង​ខ្លាំង​ទៅ​ផ្នែក​សេវាកម្ម បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី ការ​ចាយវាយ​ក្នុង​ស្រុក​ ជា​ជាង​រំពឹង​ទាំង​ស្រុងតែ​​លើ​ការ​នាំ​ចេញ និង​ឧស្សាហកម្ម​ធុន​ធ្ងន់។ ធនាគា​រពិភពលោក​ក៏​យល់​ឃើញ​ដូច​គ្នា ! ​ការ​​បន្ត​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​របស់​ចិន​ នឹង​ជួយ​ឱ្យ​មាន​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច នៃ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក។ កំណើន​វិនិយោគ​ និង​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​នឹង​គួរ​តែ​មាន​កំរិត​ល្មម កាត់​បន្ថយ​សមត្ថភាព​ហួសហេតុ​ផ្នែក​ឧស្សាហកម្ម​ និង​កំរិត​បំណុលសាធារណៈ​ ព្រមទាំង​បង្វែរ​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ពន្ធដារ​ទៅ​គិត​គូ​រ​ដល់​វិស័យ​សង្គម។ នេះ​បើ​តាម​ទស្សនៈ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក។ អតិផរណា​ចិន​មាន​ស្ថិរភាព​​ជា​លើក​ទី​មួយ​ នៅ​ខែ​មីនា​ តម្លៃ​ផលិត​ផល​ធ្លាក់​ទាប​ជាង​ការ​គ្រោង​ទុក ហើយ​អតិផរណា​ក៏​ថេរ អាច​បញ្ជាក់បាន​​ថា​ ចិន​មាន​ភាព​ធូរ​ស្រាល និង​គ្មាន​សម្ពាធ​ខ្លាំង​លើ​វិស័យ​​ឧស្សាហកម្ម​។ ហើយ​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​សេដ្ឋកិច្ច ដំណឹង​ថ្មី​នេះ អាច​នឹង​ជំរុញ​ឱ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កំរិត​នយោបាយរូបិយវត្ថុ​របស់​ខ្លួន​ផង ថ្វី​បើ​មិន​ទាន់​ដល់​កំរិត ជា​ផ្លែផ្លា​ ​សក្តិសម​នឹង​ការ​ប្រឹង​អស់​រយៈ​ពេល​ជាង​មួយ​ឆ្នាំ​មក​ហើយ​ក៏​ដោយ។ ធនាគារ​ចិន​បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​អតិផរណា​ តាំង​ពី​ចុង​១០១៤មក​ម្ល៉េះ។ ប៉េកាំង​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​ចិន​នឹង​មាន​អតិផរណា​ម្តុំ​៣% តែ​ពេល​នេះ​ អតិផរណា​មាន​លំនឹង​ត្រឹម​២,៣%។ សូម​បញ្ជាក់​ថា​នៅដើម​​ឆ្នាំ​២០១៥ អតិផរណា​ចិន​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ទៅ​ក្រោម​១%៕ ==''ដើម្បី​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ចិន​មិនត្រូវការ​មាន​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ''== ប្រទេស​ចិន​នឹង​សម្រេច​បាន​គោលដៅ​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន ពោលគឺ ៦,៥%​ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ក្នុង​រយៈពេល​៥​ឆ្នាំ ទៅមុខ។ នៅក្នុង​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​អ្នកកាសែត នៅក្រោយ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ចិន​ពេញអង្គ នៅថ្ងៃ​សៅរ៍នេះ ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធានា​អះអាងថា ចិន​នឹង​មិន​អនុវត្ត​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច នោះទេ។ ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន លោក​ជូ ស៊ាវឈាន់​បាន​អះអាងថា ចិន​នឹង​បន្ត​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ និង​ថា វា​មិនមែន​ជា​រឿង​ចាំបាច់​ដែល​ចិន​ត្រូវ​ប្រើផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ រូបិយវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ប្រមាណ​៦,៥% ចាប់​ពី​ឆ្នាំ នេះ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ ២០២០។ ដើម្បី​អាច​សម្រេច​បាន​ទិសដៅ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ៦,៥%​នោះ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​ត្រូវ​រក្សា ឲ្យ​បាន​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​របស់ខ្លួន។ តាម​ប្រធាន​ធានាគារ​កណ្តាល​ចិន គេ​ត្រូវ​រក្សា​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​បំផុត ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹងរាល់ការគំរាម និង​ការដាក់​សម្ពាធ​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច នៅថ្ងៃ​ខាងមុខ។ កាលពី​ឆ្នាំ ២០១៥ ខុសពី​ការព្យារកទុក កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​បាន​ធ្លាក់​មកនៅ​ត្រឹម ៦,៩%។ អ្នកវិភាគ​ជាច្រើន​វាយតម្លៃថា វា​នឹង​អាច​ធ្លាក់​ចុះ​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ ២០១៦ ដោយ​មើល​ទៅលើ​កម្លាំង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​សព្វថ្ងៃ។ ចិន​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​សកល​ទី ២​ដែល​កំពុង​ស្គាល់​ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​ការនាំចេញ វិបត្តិ​ទីផ្សារភាគហ៊ុន ហើយ​នឹង​លំហូរ​ទុន​ចេញ​ទៅ​បរទេស ដែល​មាន​ប្រមាណ​១ពាន់ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១៤ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន បាន​ចាត់វិធានការ​ជាច្រើន ដើម្បី​ជំរុញ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ដូចជា​ការទម្លាក់​អត្រាការប្រាក់​ដល់​ទៅ ៦ដង និង​ចាប់បង្ខំ​ឲ្យ​ធនាគារ​ផ្តល់​ប្រាក់កំចី​កាន់តែ​ច្រើន។ តាម​អ្នកវិភាគ​មួយចំនួន ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​អាច​នឹង​បញ្ចុះ​អត្រាការប្រាក់​បន្ថែមទៀត នៅ​ឆ្នាំ នេះ។ រដ្ឋាភិបាល​វិញ​បាន​បង្កើន​កញ្ចប់​ថវិកា​ចំណាយ​សម្រាប់​ហេដ្ឋរចនាសម្ព័ន្ធ និង​កាត់បន្ថយ​ការយកពន្ធ។ នៅក្នុង​ពេលផែនការ​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប្រឈម​នឹង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយសារ​ការកើនឡើង ប្រាក់​បំណុល ទីក្រុង​ប៉េកាំង​នៅតែ​អះអាងថា ខ្លួន​នឹង​មិន​ប្រើ​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​ប្រើ​ម្តងហើយ ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០០៩ និង​២០១០ នោះទេ។ កាលណោះ រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​ចាក់​ទឹកប្រាក់​រាប់​រយពាន់​លាន​ដុល្លារ សំដៅ​ស្រោចស្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន៕ ==''ការនាំចេញ​របស់​ចិន​​ធ្លាក់ចុះ ​២៥% ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ''== គិត​ត្រឹម​មក​ដល់​ចុង​ខែ​កុម្ភៈ​ កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ ​ការ​នាំ​ចេញ​ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​របស់​ចិន ​បាន​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​រហូត​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ​២៥​ %។ ចំណែក​ឯ​ការ​នាំចូល​វិញ ​ក៏​ទទួល​រង​ការ​ថយ​ចុះ​ជាង ​១៣ % ​ផងដែរ នេះ​បើ​យោង​តាម​តួ​លេខ​របស់ ​ការិយាល័យ​គយ​ចិន។ ផ្អែក​តាម​ក្រុម​អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ការ​ស្រុត​ចុះ​នេះ ​គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ទ្វេ​ដង ​លើស​ពី​ការ​ព្រាង​ទុក​របស់​ពួក​គេ។ គិត​ជា​ទឹក​ប្រាក់​សរុប ​តម្លៃ​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន បាន​ថយ​ចុះ​ប្រមាណ​ជា ​៣២ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ​ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ ​ទល់​នឹង ​៦៣ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក កាល​ពី​ខែ​មករា ​ឆ្នាំ​២០១៦​ ដដែល​នេះ។ ប៉ុន្តែ អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ម្នាក់ ​ពី​ទី​ប្រទេស​សឹង្ហបុរី​បាន​ពន្យល់​ថា ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នេះ ​ប្រហែល​ជា បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ឈប់​សម្រាក​ក្នុង​អំឡុង​ពីធី​បុណ្យ​ចូល​ឆ្នាំ​ចិន ​ឆ្នាំ​នេះ​ ដែល​នាំ​ឲ្យ ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ​ត្រូវ​ផ្អាក​សកម្មភាព ​មួយ​រយៈ​ពេល។ អ្នក​ជំនាញ​ដដែល​នេះ ​បាន​បន្ត​ទៀត​ថា​ តួ​លេខ​អវិជ្ជមាន​នេះ​ អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រសើរ​ឡើង​វិញ ​នៅ​អំឡុង​ខែ​ក្រោយ​ ដោយ​ប្រៀបធៀប​ជាមួយ​និង​តួ​លេខ​កាល​ពី​ឆ្នាំ​មុន ​នៅ​ក្នុង​ខណៈ​ពេល​តែ​មួយ។ ដោយ​ឡែក ​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន ​បាន​ប្រកាស​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​ថា ​ដំណើរ​សេដ្ឋកិច្ច​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​នឹង ​រក្សា​បាន​ស្ថេរភាព​ និង​ ទទួល​បាន​កំណើន ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​២០១៦។ ទោះ​ជា​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ​គេ​អាច​យល់​បាន​ថា ​ការ​ថមថយ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន ​គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ ​នៃ​តម្រូវការ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សា​អន្តរជាតិ។ ឯ​ការ​ថយចុះ​តម្រូវការ​នេះ​ដែរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មូលហេតុ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន ​មាន​ដូចជា​ ការ​ធ្លាក់​ចុះ​តម្លៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ទំនិញ​ចិន​ឡើង​ថ្លៃ​នៅ​អឺរ៉ុប ​និង​ ការ​កើន​ឡើង​នៃ​តម្លៃ​ពលកម្ម​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ផ្ទាល់​តែ​ម្តង។ សូម​បញ្ជាក់​ថា ​កាល​ពី​ថ្ងៃ​សៅរ៍ ​សប្តាហ៍​មុន ​លោក​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ចិន​ លី ​កឺឈាំង​ ខ្លួន​ឯង​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ នឹង​ត្រូវ​ប្រយុទ្ឋ​តស៊ូរ ​ឲ្យ​អស់​ពី​សមត្ថភាព ​ដើម្បី​រក្សា​លំនឹង​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចំនួន​ ៦,៥ ​% ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​៥​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ។ ​ដើម្បី​សម្រេច​បាន​លទ្ឋផល​នេះ​ លោក​បាន​លើក​ឡើងនូវ​ យុទ្ឋសាស្រ្ត​សំខាន់​ៗ​មាន​ជា​អាទិ៍ ​ការ​បង្កើត​ការងារ​សម្រាប់​ប្រជាជន​ចិន​ និង ​ការ​ពង្រឹង​សហគ្រាស​ សាធារណៈ​ ដែល​ត្រូវការ​បុគ្គលិក។​ សូម​រំលឹក​ថា ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​គេ ​បើ​គិត​ពី ឆ្នាំ​២០០៩​ មក។ រីឯ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ ​២០១៥ ​វិញ ​គឺ​មាន​សន្ទុះ​ត្រឹម​តែ​ ៦,៩ ​% ​ដែល​ជា​តួ​លេខ​ទាប​ជាង​គេ​បំផុត​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល ​២៥​ ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ។ ==''តើហេតុអ្វី​បានជា​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​អាច​បង្កជា​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច?''== កាលពីពេលថ្មីៗ​កន្លងទៅនេះ សភាពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​បាន​ចេញផ្សាយ​របាយការណ៍​មួយ​បង្ហាញ​ថា វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ កំពុងតែ​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​បញ្ហា​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ក៏ដូចជា​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ តើ​អ្វីខ្លះ​ជា​ដើមហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​កើនឡើង​ហួសហេតុ​បែបនេះ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​នេះ​បែរ​ជា​នឹង​បង្ក​បញ្ហា​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ទៅវិញ? យោងតាម​របាយការណ៍​របស់​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ​“កម្លាំងផលិត​ច្រើន​ហួសហេតុ​លើសពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ គឺ​ជា​បញ្ហា​ដែល​កើតមានឡើង​ជាច្រើន​ឆ្នាំមក​ហើយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​ចិន ហើយ​បញ្ហា​នេះ​បាន​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ ដល់​ឆ្នាំ​២០១៥”។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា បញ្ហា​នេះ​កើតមានឡើង​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ធុនធ្ងន់ ដូចជា ការផលិត​ដែកថែប អាលុយមីញ៉ូម និង​ស៊ីម៉ង់ ជាដើម។ ជាឧទាហរណ៍ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ដែកថែប គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជប៉ុន ឥណ្ឌា អាមេរិក និង​រុស្ស៊ី ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​​ប្រទេស​ផលិតដែកថែប​លំដាប់កំពូល​ក្នុង​ពិភពលោក ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​បូករួម​បញ្ចូល​គ្នា​ទាំងបួន​ប្រទេស​​នេះ​ក៏ដោយ ក៏​នៅ​មិនទាន់​អាច​ផលិត​ដែកថែប​បាន​​ស្មើ​នឹង​ប្រទេស​ចិន​មួយ​ផង ក្នុងមួយឆ្នាំៗ។ រីឯ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​ស៊ីម៉ង់វិញ គេឃើញ​ថា គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​២ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ចិន​ផលិត​ស៊ីម៉ង់​បាន​ច្រើន​ជាង​អ្វី​ដែល​អាមេរិក​ផលិតនៅ​​ក្នុងពេញ​​មួយសតវត្សរ៍ទី២០​ទៅទៀត។ មូលហេតុ​ចម្បងបំផុត​ដែល​នាំ​ឲ្យ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ​បែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែមានការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ច្រើន​ហួសហេតុ ពី​សំណាក់​រដ្ឋាភិបាល ទាំង​រដ្ឋបាលកណ្តាល​នៅ​ប៉េកាំង និង​ទាំង​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង។ ការ​បញ្ចូល​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ព្រមទាំង​ការ​ជួយ​សម្រួល​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ក្នុង​អត្រា​ការប្រាក់​ទាប ដែល​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធ្វើ​ចាប់តាំង​ពី​​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ​២០០៨​មក​នោះ ក៏​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​បោះទុនវិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​មាន​ការកើនឡើងកាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា គឺ​ចាប់ពីឆ្នាំ​២០០៨​នេះមក ដែល​​កំណើន​វិស័យ​ឧស្សាកម្ម​ចិន​ចាប់មាន​សន្ទុះ​កាន់​តែខ្លាំង គឺ​កើនឡើង​ស្ទើរតែ​ទ្វេដង។ ជាលទ្ធផល​ ផលិតផល​ដែល​ផលិតបាន​មកមាន​ចំនួន​ច្រើន​ហួសហេតុ លើសពី​តម្រូវការ​នៅលើទីផ្សារ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះយ៉ាងគំហុក ហើយ​ផលិតផល​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ក៏​ត្រូវ​សល់​ក្នុង​ឃ្លាំង​មិនអាច​លក់​ចេញបាន។ រោងចក្រ​មាន​ច្រើន​តែ​បរិមាណ ក៏ប៉ុន្តែ មិនគុណភាព​ខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយ​រោងចក្រ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិតពាក់កណ្តាល​សុទ្ធតែ​ជា​រោងចក្រ​ដែល​រកស៊ី​ខាត ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការក្ស័យធន។ បុគ្គលិក​រោងចក្រ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការបាត់បង់​ការងារ ហើយ​ធនាគារ​ដែល​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ដល់​រោងចក្រ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការខាតបង់​។ ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធតែ​ជា​គ្រឿងផ្សំ ដែល​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន។ អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​មាន​ការ​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង​នោះ គឺ​ផលប៉ះពាល់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​ ​មិនមែនកើតឡើង​តែ​ចំពោះ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ចំពោះ​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ពីព្រោះ​ថា នៅពេល​ដែល​បរិមាណ​ផលិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​មាន​ច្រើន​ហួស​ពីតម្រូវការ​នៅលើ​ទីផ្សារ តម្លៃ​ផលិតផល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត​លំហូរ​នៃ​ផលិតផល​ថោកៗ​មក​ពីចិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រាល់ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រោងចក្រ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លក់​ផលិតផល​របស់​ខ្លួន​ចេញបាន។ តាមការពិត ចិន​​ក៏​ទទួលស្គាល់​ដែរ អំពី​ហានិភ័យ​ដែល​អាច​បង្កឡើង​ដោយ​កំណើន​​ខ្លាំងហួសហេតុ​​នៃ​វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ខ្លួន ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​លី ខឺឈាំង ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង អំពី​កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​ចិន ក្នុងការ​កាត់បន្ថយ​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម កុំ​ឲ្យ​កើនឡើង​លើស​ពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណោះស្រាយ​បញ្ហា​នេះ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែលណា​ដែល​សកម្មភាព​ផលិត​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ ​រោងចក្រ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​បុគ្គលិក។ ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​មិន​ចង់​បាត់បង់​ចំណូល​ដែល​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​រោងចក្រ និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​អត់ការងារ​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​ពួកគេ។ កាលពីថ្ងៃ​អាទិត្យ​កន្លងទៅនេះ ប្រធានគណៈកម្មការ​កំណែទម្រង់​និង​អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច​ចិន បាន​ព្យាយាម​រំងាប់​ក្តីបារម្ភ ដោយលើកឡើង​ថា កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ក្នុងការ​ទប់ស្កាត់​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​​​​នឹង​មិន​បង្ក​ឲ្យ​មានបញ្ហា​អ្នកអត់ការងារ​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះទេ ពីព្រោះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាព​​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផ្សេង​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​អាច​​​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ស្រូបយក​បុគ្គលិក ដែល​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ពី​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ដែល​ចោទ គឺ​នៅត្រង់​ថា នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​កំពុងតែ​មាន​កំណើន​យ៉ាងទាប​​​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​មាន​ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ។ យោងតាម​ការព្យាករ និង​ទិសដៅ ដែល​កំណត់​ដោយ​លោក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី លី ខឺឈាំង សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​នេះ​នឹង​មាន​កំណើន​តែ​ប្រមាណ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​កាលពីពេល​កន្លងមក លោក​ លី ខឺឈាំង ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ចិន​ត្រូវការ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាងតិច ៧% ទើប​អាច​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការ​ស្រូបយក​កម្លាំង​ពលកម្ម​ថ្មីៗ និង​បញ្ចៀសបញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​បាន៕ ==''ចិន​កំណត់​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០១៦ ចន្លោះ ៦,៥% និង​ ៧%''== នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​បាន​ប្រកាស​ធានា​នៅ​ថ្ងៃ​ពុធ ទី៣ កុម្ភៈ​ថា អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​នឹង​មាន​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧%។ នេះ​ជា​លើកទី១ ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​នៃ​អត្រា​កណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ពីរ ពោល​មិន​បាន​កំណត់​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​នា​ពេល​កន្លង​មក​ទេ។ គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​នៅ​ស្រុក​ចិន គឺ​ជា​ទីភ្នាក់ងារ​ដ៏​មាន​អំណាច​មួយ​ទទួល​បន្ទុក​ត្រួតពិនិត្យ​លើ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច។ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី ប្រធាន​គណៈកម្មការ​មួយ​នេះ​បាន​ប្រកាស​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា ទោះ​បី​ជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​កំពុង​បន្ត​ផុយស្រួយ និង​ទទួល​គំនាប​ខ្លាំង​នៅ​ត្រីមាស​ទី១ ដើម​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​ក៏​ដោយ ក៏​ចិន​នឹង​សម្រេច​ឲ្យ​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​អត្រា​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ។ នេះ​ជា​លើកទី១ គិត​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៩៩៥ មក​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ចំនួន​ពីរ ពោល​មិនមែន​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​កន្លង​មក​ទេ។ មូលហេតុ មក​ពី​ចិន​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​កំហុស​ជា​ថ្មី​ទាក់ទង​នឹង​អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៥ ដែល​ខ្លួន​បាន​កំណត់​ឲ្យ​មាន ៧% តែ​ជាក់ស្តែង​ស្រាប់​មាន​ត្រឹម ៦,៩% ប៉ុណ្ណោះ។ ៦,៩% គឺ​ជា​អត្រា​មួយ​ដ៏​ទាប​គិត​ក្នុង​រយៈពេល ២៥ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ។ ក៏​ប៉ុន្តែ ក្រុម​អ្នកវិភាគ​បាន​យល់​ឃើញ​ថា មហិច្ឆតា​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ ជា​មហិច្ឆិតា​មួយ​ដែល​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​ទៅ​រួច បើ​ធៀប​នឹង​ស្ថានការណ៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ផុយស្រួយ​ដែល​ចិន​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​សព្វថ្ងៃ។ លោក យ៉ាង ស្ហាវ អ្នកវិភាគ​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​ណូមូរ៉ា (Nomura) បាន​អះអាង​ថា បើ​ផ្អែក​លើ​កង្វះ​ព័ត៌មាន​ស្តីពី​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​កំពុង​អនុវត្តន៍​បច្ចុប្បន្ន អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ អាច​មាន​ត្រឹម​តែ ៥,៨% ប៉ុណ្ណោះ។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី​បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ពង្រឹង​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​ដើម្បី​ជួយ​ជម្រុញ​វិស័យ​មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ទ្រឹង​មួយ​កន្លែង ដូច​យ៉ាង​វិស័យ​នាំ​ចេញ ឬ​មួយ​ក៏​ការ​វិនិយោគ​អចលនទ្រព្យ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ក៏​នឹង​ផ្តើម​ចាត់​វិធានការ​ប្រឆាំង​នឹង​ក្រុមហ៊ុន រោងចក្រ​សហគ្រាស​មួយ​ចំនួន​ដែល​លែង​ផ្តល់​ចំណេញ​ឲ្យ​រដ្ឋ តែ​បែរ​ជា​កំពុង​បន្ត​រស់​ដោយ​ជំនួយ​របស់​រដ្ឋ និង​កំពុង​ជំពាក់បំណុល​យ៉ាង​ច្រើន​សម្បើម​ទៅ​វិញ៕ =='''ចិន ៖ ពិភពលោកអាច​នឹង​ជួប​វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចជា​​ថ្មី'''== អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជាន់​ខ្ពស់​ចិន លោក Yang Jiechi បាន​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ នៅ​ចំពោះ​មុខ​អង្គប្រជុំ​ត្រៀម​រៀប​ចំ​ជំនួបG២០ ថា​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​អាច​នឹង​ផ្ទុះ​ឡើង​បាន​។ ការ​អះអាង​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ក្នុង​ខណៈ​ដែល​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​ចិន​កំពុង​ជ្រួល​ប្រចល់​ ដាំក្បាល​ចុះ​អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​ និង​ដែល​កំពុង​​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ​ស្ថានភាព​សុខភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។ ហានិភ័យ​នៃ​ការធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ (ពិភពលោក) ពិតជា​មិន​អាច​បញ្ចៀស​បាន​ទាំង​ស្រុង​ឡើយ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​ធ្វើប្រហែស​បាន​ដែរ ! នេះ​ជា​ការ​អះអាង​របស់​លោក Yang Jiechi ទីប្រឹក្សា​រដ្ឋ​ទទួល​បន្ទុក​នយោបាយការ​បរទេស​ ដែល​បាន​ថ្ងូច​ថ្នូរ​យ៉ាង​ទទូច​ ទៅកាន់​ប្រតិភូសមាជិក​​ក្រុមប្រទេសG២០​ទៀត ថា “​សម័យ​នេះ​ឱកាសក៏​មាន​ច្រើន​តែ​គ្រោះហានិភ័យ​ក៏​មិន​ខ្វះ”។ ក្នុង​នាម ​ចិន​ជា​ប្រធាន​ផ្លាស់​វេន​G២០ ​នៅ​ឆ្នាំ​នេះ លោក​ យ៉ង់ ជៀជី បាន​អំពាវនាវ​ឱ្យ​ប្រទេស​និង​អង្គការ​ផ្សេង​ៗ​ពង្រឹង​ការងារ​​ បង្កើនស្មារតី​​ទុក​​ចិត្ត​គ្នាជា​ទូទៅ កាត់​បន្ថយ​វិធានការ​អវិជ្ជមាន​​នៃ​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​​ប្រទេស និង​រំលឹក​អំពី​គោលការណ៍​G២០​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​នយោបាយ​ការពារប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន។​ ​ ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​លោក យ៉ង់ ជុំ​វិញគ្រោះ​ជួប​​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ជា​យថាហេតុ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឡើង​ក្រោយ​ការ​ចេញ​ផ្សាយ​​របាយការណ៍​មួយ​បញ្ជាក់​អំពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រួញ​ក្រញាញ់ ដោយ​ការ​នាំ​​ចេញ​ដែល​ជា​ជន្ទល់​​ដ៏​សំខាន់​របស់​ចិន​ មាន​ត្រឹម​តែ​៨%​​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទីផ្សារមូលបត្រ​​ចិន ដែល​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​តាំង​ពី​ខែ​កក្កដា​មក បាន​ស្គាល់​ការ​ធ្លាក់​យ៉ាង​គំហុក​ទៀត អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​នេះ។ ឯប្រាក់​យ័ន​ស្រាប់​តែ​បាត់​តម្លៃ​ក្នុង​មួយ​រំពេច​ភ្នែក ​ព្រោះ​ការសង្ស័យ​លើ​សមត្ថភាព​ប៉េកាំងក្នុង​ការជំរុញ​នយោបាយ​​រក្សា​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច តាម​រយៈ​ការ​បង្កើន​ចំណាយ​ក្នុង​ស្រុក មាន​កាន់​តែ​ធំ។ បើ​តាម​លោក​យ៉ង់ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នៅ​តែ​ស្វាហាប់​ មាន​កំណើន​ថេរ​និង​ជា​និរន្ត។ ប៉ុន្តែ​តួលេខ​ជា​ផ្លូវការ​ទាក់ទង​នឹង​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ចប្រចាំ​ឆ្នាំ​២០១៥ នឹង​ត្រូវ​ផ្សព្វផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃអង្គារ​ខាង​មុខ ដែល​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​ទំនង​ជា​ត្រូវ​ទាប​ខ្លាំង​​មែនទែន មិន​ធ្លាប់​មាន​ទេ​ក្នុង​ជីវិត​​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​មហាយក្ស​ នារយៈ​ពេល​២៥​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ៕ ='''សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ​ឆ្នាំ​១៩៤៦-១៩៥៤'''= ការ​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​គំរូ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ ការរំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ធ្វើឡើង​​ដោយ​សន្តិវិធី​ នៅ​គ្រប់កន្លែង​ទាំងអស់ ដូចជា​ករណី​ឥណ្ឌា​នោះទេ ហើយ​សង្រ្គាម​ដំបូង​បំផុត​​នៅ​ក្នុង​ចលនា​រំសាយ​អាណានិគម​ ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​សង្រ្គាម​​នៅ​ឥណ្ឌូចិន រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដឹកនាំ​ដោយ​ហូ ជីមិញ។ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​រួមមាន​ កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ និង​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ (១៩៣៩-១៩៤៥) បារាំង ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​បើក​ឲ្យ​ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ចូល​មក​តាំង​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ នៅ​ក្នុង​ដែនដី​ឥណ្ឌូចិន ជាពិសេស នៅ​វៀតណាម​ខាង​ជើង។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៥ ទាហាន​ជប៉ុន​បាន​វាតទី​ពង្រីក​ទីតាំង​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល គឺ​ទាំង​នៅ​វៀតណាម កម្ពុជា និង​ឡាវ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចលនា​ជាតិនិយម​​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង​នៅ​វៀតណាម គឺ​ “បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ដើម្បី​ឯករាជ្យ​វៀតណាម” ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​កាត់ជាទូទៅ​ថា “វៀតមិញ” ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេចលនា​កុម្មុយនិស្ត ហូ ជីមិញ។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ជប៉ុន​បាន​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ នៅថ្ងៃ​ដដែ​លនោះ ហូ ជីមិញ ក៏បាន​ឆ្លៀត​ឱ​កាស​ប្រកាសជា​ឯកតោ​ភាគី​បង្កើត​ឡើង​នូវ​រដ្ឋ​វៀតណាម​ឯករាជ្យ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​វៀតណាម”។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង ដែល​ទើប​តែ​នឹង​ទទួល​ជ័យជម្នះ​​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ មិនសុខចិត្ត​ទុក​​បណ្តោយ​ឲ្យ​​វៀតណាម​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​ឯកតោ​ភាគី​​ទេ។ បារាំង​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ឲ្យ​ចូល​មក​កាន់កាប់​ដែនដី​​អាណានិគម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ឡើងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​​កាន់កាប់​បាន​តែ​ប្រទេស​ឡាវ កម្ពុជា ដែនដី​កូសាំងស៊ីន និង​ប៉ែក​កណ្តាល​ប្រទេស​វៀតណាម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក​ឯ​នៅ​តំបន់​តុងកឹង (ប៉ែក​ខាងជើង​វៀតណាម) កងទ័ព​បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងកម្លាំង​របស់​ពួក​វៀតមិញ។ ក្រោយ​ពី​ចរចា​​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ​តែ​មិនមាន​ដំណោះស្រាយ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៦ សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង។ ​សង្រ្គាម​​ដែល​នឹង​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត ១០ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន"។ នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ដំបូង កងកម្លាំង​របស់​ពួកវៀតមិញ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្សោយ​ជាង មិន​បាន​ចេញមុខ​ច្បាំង​​ដោយ​ចំហ​ទល់​នឹង​​ទាហាន​បារាំង​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ​ បាន​​ប្រើ​វិធី​វាយឆ្មក់​តាម​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ពព្រៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ពួក​ឧទ្ទាម​ទ័ពព្រៃ​នេះ​ក៏​បាន​ពង្រីក​ការ​កាន់កាប់​តំបន់មួយ​ផ្នែក​ធំ នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​តំបន់​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត នៅ​វៀតណាម​ប៉ែក​កណ្តាល និង​កូសាំងស៊ីន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩​ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​បាន​ស្គាល់​នូវ​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ។ ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​ដឹកនាំ​ដោយ​ម៉ៅសេទុង បាន​វាយ​កាន់កាប់​ចិនដីគោក ហើយ​បណ្តេញ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ចាង កាយចៀក ឲ្យ​និរទេស​ទៅ​កាន់​កោះតៃវ៉ាន់។ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ខ្នងបង្អែក​យ៉ាង​ធំ​មួយ ដែល​​បាន​ផ្តល់​ទាំង​លុយកាក់ និង​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅ​ឲ្យ​​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដើម្បី​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បារាំង។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ ដែល​តាមពិត​​ជា​ប្រទេស​មាន​គោលនយោបាយ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង​ ដើម្បី​បង្រ្កាប​ពួក​វៀតមិញ ដែល​ជា​ចលនា​ឧទ្ទាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​បារម្ភ​ខ្លាច​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​អាច​គំរាមកំហែង​ដល់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ដែល​កាល​ពីដំបូង​ជា​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម ក៏​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាញ​ទម្លាក់​បន្តិចម្តងៗ​ឲ្យ​ធ្លាក់​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់​ ហើយ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ​មួយ នៃ​ការ​ប្រជែងគ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ដើម្បី​ស្វែងរក​កម្លាំង​នយោបាយ​ទប់ទល់​នឹង​ពួក​វៀតមិញ បារាំង​បាន​សម្រេច​បង្កើត​រដ្ឋ​វៀតណាម​មួយ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​បាវដាយ។ កងទ័ព​ជាតិ​​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ផងដែរ ក្រោម​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​របស់​បារាំង និង​ដោយ​មាន​ជំនួយ​យោធា​យ៉ាងច្រើន​ពី​​​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ជំនួយ​យោធា​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិកក៏ដោយ កងទ័ព​បារាំង និង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង នៅតែ​ពិបាក​នឹង​​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ​ ដោយសារ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​នេះ​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ជាទូទៅ ដែល​ទាមទារ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ពី​នឹម​អាណានិគមបារាំង។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​បាន​រីកដុះដាល​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើងៗ ដោយ​អ្នក​នយោបាយ និង​សាធារណមតិ​បារាំង​ជាច្រើន​យល់ថា អាណានិគម​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​មិន​មាន​តម្លៃ​អ្វី​ធំដុំ ដែល​​បារាំងត្រូវ​ចំណាយ​លុយ និង​អាយុជីវិត​ទាហាន​​​យកទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ​ទេ។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​មើលឃើញ​ថា តាមផ្លូវ​យោធា​ក៏​ពិបាក​នឹង​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​ក្នុងស្រុក​ក៏​មាន​កាន់តែ​ច្រើន ក៏​ចាប់ផ្តើម​សំឡឹង​មើល​ទៅ​រក​ដំណោះស្រាយ​តាម​ផ្លូវ​ចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ការចរចា​បាន​បើក​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ្សឺណែវ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ក៏​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ព្យាយាម​វាយ​ដណ្តើម​យក​ទីតាំង​សំខាន់ៗ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​​លើ​តុចរចា។ សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ស្តីពី​ឥណ្ឌូចិន ថ្ងៃ​ទី២១ កក្កដា ១៩៥៤ នៅ​ខែមេសា​ ឆ្នាំ​១៩៥៤ ទាហាន​បារាំង​ជាង​១ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​កងកម្លាំង​វៀតមិញ​​ប្រមាណ​ជា ៨ម៉ឺននាក់​វាយ​ឡោមព័ទ្ធ នៅ​ឌៀនបៀនភូ ដែល​ជា​ទីតាំង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ព្រំដែន រវាង​វៀតណាម​ និង​ឡាវ។ ក្រោយ​ពី​បាន​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​អស់រយៈពេល​ជិត ២ខែ កងទ័ព​បារាំង​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ ដៀនបៀនភូ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​វៀតមិញ។ ទាហាន​បារាំង​ជាង​២ពាន់​នាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ជាង​៥ពាន់​នាក់​ត្រូវរងរបួស ហើយ​ជាច្រើន​ពាន់​នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក។ បរាជ័យ​នៅ​ឌៀនបៀន​ភូ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កក្រើក​រញ្ជួយ​​ទាំង​នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង និង​នៅលើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ជាមួយ​ពួកវៀតមិញ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៥៤។ តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ហ្សឺណែវ​នេះ បារាំង​បាន​​សុខចិត្ត​​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ដល់​ប្រទេស​វៀតណាម។ ​ឯករាជ្យ​របស់​​កម្ពុជា និង​ឡាវ ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​ទទួលស្គាល់​យ៉ាង​ពេញលេញ​ផងដែរ។ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​បញ្ចប់។ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល​ត្រូវ​រួចផុត​ពី​នឹម​អាណានិគម​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅតែ​បន្ត​ឆាបឆេះ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។ ​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ប្រទេស​វៀតណាម​​ត្រូវ​បាន​គេ​​បន្ត​ទុក​ឲ្យ​នៅ​បែក​គ្នា​​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​​ខាងជើង និង​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដោយ​កំណត់​គ្នា​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​មកវិញ នៅ​ក្រោយ​ការបោះឆ្នោត​ជាតិ ដែល​គេ​គ្រោង​ធ្វើ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះ​តែ​រវាង​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​គ្មាន​ការចូលរួម​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នោះទេ។ ទីបំផុត ការ​បោះឆ្នោតជាតិ​មិន​អាច​ធ្វើ​ទៅបាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក ប្រទេស​វៀតណាម​ក៏​នៅ​បន្តបែក​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​ខាងជើង​​ស្និទ្ធ​នឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ស្និទ្ធ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​សង្រ្គាម​សាជាថ្មី៕ ='''សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ'''= សង្រ្គាមវៀតណាម គឺ​ជា​ជម្លោះ​ប្រដាប់​អាវុធ​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ វា​គឺ​ជា​សង្រ្គាម រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង (​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត) គាំទ្រ​ដោយ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ជំនួយ​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក។ សង្រ្គាម​នេះត្រូវ​បាន​គេ​​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “សង្រ្គាមវៀតណាម” ប៉ុន្តែ​តាមពិត វា​មិនមែន​កើតឡើង​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​មួយ​នោះទេ គឺ​បានរាលដាល​ទៅដល់​ផ្នែកខ្លះ​នៃ​ទឹកដី​កម្ពុជា និង​ឡាវ​ផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ បាន​ហៅ​សង្រ្គាមនេះ​ថា “សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២” បន្ត​ពី​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ គឺ​សង្រ្គាម រវាង​មហាអំណាច​អាណានិគម​​បារាំង និង​វៀតណាម នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៤។ តាមការពិត គឺ​ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​នេះហើយ ដែល​ជា​ឫសគល់​​នាំ​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២ ឬ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ប្រទេស​​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជា​ពីរ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ហើយ​គឺ​បារាំង ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ ដោយ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ព្រះចៅបាវដាយ អតីត​អធិរាជ​នៃ​នគរ​អាណ្ណាម ដោយ​នៅពេលនោះ បារាំង​មាន​ការគាំទ្រ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ សហរដ្ឋអាមេរិក​ធ្លាប់​គាំទ្រ​ចលនា​តស៊ូ​វៀតណាម​ ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ជប៉ុន ហើយ​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ក៏​តែងតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម​ផងដែរ ទាំងអាណានិគម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន ក៏ដូចជា​អាណានិគម​នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពី​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់​ ហើយ​នៅពេល​ដែល​ពិភពលោក​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ អាមេរិក​បែរ​ជា​ទៅ​គាំទ្រ​បារាំង​ក្នុងការ​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​នៅ​វៀតណាម​ទៅវិញ។ នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​បារាំង​គឺ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ដ៏សំខាន់​​របស់​អាមេរិក ចំណែក​ឯចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​វៀតណាម ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ គឺជា​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​គាំទ្រ​ដោយ​សហភាព​សូវៀត និង​ចិន។ និយាយ​ជារួម មេដឹកនាំ​អាមេរិក​បាន​ក្បត់​នឹង​គោលគំនិត​ប្រឆាំង​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​អាច​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត បារាំង​នៅតែ​​ត្រូវ​ចាញ់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ គឺ​បរាជ័យ​​នៅ​ឌៀនបៀនភូ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៤ ហើយ​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ផុងខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ​កាន់តែ​ជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​នៅ​ឥណ្ឌូចិន។ នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​កក្កដា ​ឆ្នាំ​១៩៥៤ បារាំង​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ដោយ​បារាំង​បាន​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ដល់​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​នេះ ប្រទេស​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​គេ​បន្ត​ទុក​ឲ្យ​នៅ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ដដែល ដោយ​បាន​ត្រឹមតែ​កំណត់​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នឹង​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​មកវិញ នៅ​ក្រោយ​ការបោះឆ្នោត​ជាតិមួយ​ ដែល​គេ​គ្រោងរៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនការ​រៀបចំ​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​នេះ ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត។ នៅ​ពេលនោះ វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​បដិសេធ​មិន​គោរព​តាម​​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​មិនមែន​ជា​ហត្ថលេខី​នៃ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​នេះ​ទេ គឺ​មានតែ​គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​​វៀតណាម​ខាងជើង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​បាន​ចុះហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ។ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ បាន​រិះគន់​ផែនការ​​បោះឆ្នោត​ដែល​ចែង​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងហ្សឺណែវ ដោយលើក​ហេតុផល​ថា ខ្លួន​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិវៀតណាម​នេះ​ត្រូវ​រៀបចំ​ធ្វើ​ដោយ​អ.ស.ប ដើម្បី​ធានា​នូវ​ភាព​សេរី និង​យុត្តិធម៌​ ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ជំទាស់។ ក្តីសង្ឃឹម​អំពី​ការ​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​វៀតណាម​កាន់តែ​ត្រូវ​រលាយ​សាបសូន្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ នៅ​ពេល​ដែល​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង គឺ​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម (Ngo Dinh Diem) ដែល​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​កុម្មុយនិស្ត​ដ៏​ស្រួចស្រាវនោះ បាន​រៀបចំ​ការ​បោះឆ្នោត​ នៅ​តែ​ក្នុង​រង្វង់​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​ពេលនោះ ង៉ូ ឌិនហ្សៀម បាន​បណ្តេញ​ព្រះចៅបាវដាយ​ពី​អំណាច រួចហើយ​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​មួយ​ឡើង ដោយ​​ប្រកាស​តាំង​​ខ្លួនឯង​ជា​ប្រធានាធិបតី។ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល​ឡើង​កាន់តែខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង គឺ​ចលនាឧទ្ទាម​ដែល​​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “វៀតកុង”។ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ច្រលំគ្នា គេគួរធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​ច្បាស់​​ថា “វៀតមិញ” គឺ​ចលនាកុម្មុយនិស្ត​ដឹកនាំ​ដោយ​ហូជីមិញ ដែល​ប្រយុទ្ធទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពីបារាំង ហើយ​​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង ចំណែក​ឯ​ “វៀតកុង” គឺ​ចលនា​​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ជា​ក្រុម​ឧទ្ទាម​​​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ជាមួយនឹង​ការ​កើនឡើង​នៃ​ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង លោក​ Dwight Eisenhower ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​​​បាន​បង្កើន​ការគាំទ្រ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ដល់​របបដឹកនាំ​​របស់​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម តាមរយៈ​ការ​ផ្តល់​ជំនួយ​ជាលុយ និង​​គ្រឿងសព្វាវុធ ព្រមទាំង​បញ្ជូន​ទីប្រឹក្សា​យោធា​​ជាច្រើន​នាក់​ឲ្យ​ទៅ​ជួយ​ហ្វឹកហ្វឺន​​ពង្រឹងកម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដើម្បី​​​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត។ បាន​ជំនួយ​ពីអាមេរិក កងកម្លាំង​របស់​លោក ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម បានចាប់​​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយបង្រ្កាប​ដោយ​ឥតប្រណីដៃ ​ទៅលើ​ចលនាឧទ្ទាម​វៀតកុង នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​នោះ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​បាន​កើតមានឡើង​តែ​រវាង​កងកម្លាំង​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ចលនា​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិនទាន់​មាន​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅឡើយទេ។ រហូតទាល់តែ​ដល់​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៦០ ទើប​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នេះ​រាលដាល​កាន់តែ​ធំ រហូតមាន​អន្តរាគមន៍​យោធា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់ពីឆ្នាំ​១៩៦៥៕ =='''សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ អន្តរាគមន៍​និង​ការ​ផុងខ្លួន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក'''== ចាប់ពី​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​បាន​ចាប់​កើតមានឡើង រវាង​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាងត្បូង និង​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង (ក្រុមឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន និង​ធ្វើ​សកម្មភាព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដោយ​មាន​ការឧបត្ថម្ភ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​វៀតណាម​ខាងជើង)។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នេះ​នៅមាន​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចៗ​នៅឡើយ ហើយ​ក៏​មិនទាន់​មាន​អន្តរាគមន៍​យោធា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅឡើយដែរ។ នៅចុង​​ឆ្នាំ​១៩៦០ នយោបាយ​ប្រើធម៌ក្តៅ​របស់​លោក ង៉ូ ឌិនហ្សៀម ដែល​បាន​ធ្វើការ​​​បង្រ្កាប​ដោយ​ឥតប្រណី​ទៅលើ​ចលនា​ប្រឆាំង​ទាំង​កុម្មុយនិស្ត និង​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​ក្រុម​ប្រឆាំង​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​មិនមែន​ជា​កុម្មុយនិស្ត នាំគ្នា​ទៅចូលដៃ​ជាមួយ​នឹង​ពួកវៀតកុង ​បង្កើត​​ទៅ​ជា​កងកម្លាំង​ប្រឆាំង​​រួម​មួយ​ ដែល​គេដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រណសិរ្ស​រំដោះជាតិ” (National Liberation Front/NLF)។ ចាប់ពីពេលនោះមក កងកម្លាំង​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​ក៏​មាន​កម្លាំងកាន់តែកើនឡើង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ​ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយបក​ទៅលើ​កងទ័ព​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការគំរាមកំហែង​ពីសំណាក់​ក្រុមឧទ្ទាម​វៀតកុង អាមេរិក​បាន​បង្កើន​ជំនួយ​យោធា និង​វត្តមាន​កងទ័ព​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​១ម៉ឺននាក់ ក៏ប៉ុន្តែ លោក John Kennedy ដែល​ទើប​នឹង​ជាប់ឆ្នោត​ឡើងមកកាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​ជំនួស​លោក Eisenhower​ នៅតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​មិនចង់​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​​ចូល​ប្រឡូក​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាមនោះទេ។ សម្រាប់​លោក John Kennedy ការ​វាយបង្រ្កាប​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង វា​គឺ​ជា​ភារកិច្ច​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​អាមេរិក​វិញ​គួរមាន​តួនាទី​ត្រឹមតែ​​ជួយ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ តាមរយៈ​ការ​​ផ្តល់​លុយកាក់ គ្រឿងសព្វាវុធ​ និង​ការហ្វឹកហ្វឺន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ការ​រំពឹង​ទុក ជំនួយ​អស់ទាំងនេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កម្លាំង​ទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូងមានការ​កើនឡើង​នោះទេ ដោយសារ​តែ​​​អំពើ​ពុករលួយ​ និង​ភាព​កម្សោយ​ក្នុងការ​ដឹកនាំ​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព និង​នៅ​ក្នុង​ជួររដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម។ ដោយ​អស់សង្ឃឹម​នឹង​ការដឹកនាំ​របស់ ង៉ូ ឌិនហ្សៀម សហរដ្ឋ​អាមេរិក តាមរយៈ​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច CIA ក៏​បានជំរុញ​ឲ្យ​​​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​វៀតណាម​​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ ដើម្បី​ទម្លាក់​​​លោក ង៉ូ ឌិន​ហ្សៀម ពីតំណែង​នៅ​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៦៣។ លោក​ង៉ូ ឌិន ហ្សៀម និង​ប្អូនប្រុស ដែល​ជា​មនុស្ស​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​កងកម្លាំង​សន្តិសុខ​វៀតណាម​ខាងត្បូង ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​បាញ់​សម្លាប់ចោល មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ។ ២០ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៦៣ លោក John Kennedy​ ក៏​ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត​ដែរ នៅក្នុង​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅបំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ដាឡាស់ (រដ្ឋតិចសាស់)។ លោក Lyndon Johnson ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក John Kennedy។ នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក Lyndon Johnson នយោបាយ​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​មិនមាន​អ្វី​ផ្លាស់ប្តូរ​ពី​លោក John Kennedy នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋការ​របស់​លោក​ Lyndon Johnson ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ផលវិបាក​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ពី​​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ង៉ូ ឌិនហ្សៀម។ ខុស​ពីការ​រំពឹងទុក​របស់​អាមេរិក ការធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​លោក​ង៉ូ ឌិនហ្សៀម មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​មាន​ភាព​រឹងមាំ និង​ដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​ជាងពេលមុន​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ​ វាមានតែ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ និង​បង្កើត​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​ខ្លាំង​ជាង​មុន​ទៅទៀត។ គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​១ឆ្នាំ ក្រោយ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​​លោក ង៉ូ ឌិនហ្សៀម ពី​តំណែង វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ឆ្លងកាត់​​រដ្ឋប្រហារ​ថ្មីៗ​ទៀត​រហូតដល់​ទៅ ៧លើក។ ឆ្លៀតក្នុងពេល​ដែល​នយោបាយ​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​សម្រេច​ដាក់ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ថ្មី គឺ​បង្កើន​ជំនួយ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង និង​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បញ្ជូន​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​ឲ្យ​ជ្រៀតចូល​ទៅ​ធ្វើ​សកម្មភាព នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ​ការ​កើនឡើង​នៃ​​អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​លូកដៃ​ចូល​កាន់តែ​ជ្រៅឡើង ទៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ហើយ​នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៦៤ នៅពេល​ដែល​កងកម្លាំង​ឧទ្ទាម​​កុម្មុយនិស្ត​វៀតកុង​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ដល់​ទៅ​ជិតពាក់កណ្តាល លោក​ប្រធានាធិបតី​ Lyndon Johnson ក៏​បាន​សម្រេច​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​​ចូល​ប្រឡូក​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង។ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៦៤ យន្តហោះចម្បាំង​អាមេរិក​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទ័ព​ជើងទឹក​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង ដោយ​នៅពេលនោះ រដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson ​បាន​ចោទ​វៀតណាមខាងជើង​ថា​បាន​បាញ់​ប្រហារ​មក​លើ​នាវាចម្បាំង​របស់​អាមេរិក​មុន នៅ​ពេល​ដែល​នាវាចម្បាំង​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​អន្តរជាតិ ក្នុង​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង។ ភ្លាមៗក្រោយ​ពីមាន​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង​នេះ សភា​អាមេរិក​​បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ​ទៅតាម​សំណើ​​របស់​លោក​ Lyndon Johnson ដើម្បី​​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​​បើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយៗមកទៀត តាមរយៈ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​ការ​បើក​កកាយ​ឯកសារ​សម្ងាត់​ទាក់ទង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ហេតុការណ៍​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង​​ ​ត្រូវ​បាន​​រដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson ធ្វើការ​បំប៉ោងឡើង ដើម្បី​​បំភ័ន​មតិសាធារណៈ និង​ទាក់ទាញ​សភា​ឲ្យ​គាំទ្រ​ការបើក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ប្រយុទ្ធ​រាប់ម៉ឺននាក់​ឲ្យ​​ចូល​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ គិត​ត្រឹម​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ចំនួន​កងទ័ព​ប្រយុទ្ធ​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​មាន​ជាង ៨ម៉ឺននាក់​ ហើយ​ចំនួន​នេះ​បាន​កើនឡើង​ជាលំដាប់ រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺន​នាក់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៦ និង​ប្រមាណ​ជា​កន្លះលាននាក់ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៧។ នេះ​នៅមិនទាន់​រាប់បញ្ចូល​ទាហាន​ប្រមាណ​ជាង ៦ម៉ឺននាក់​ផ្សេងទៀត ដែល​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក រួមមាន កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង ថៃ ហ្វីលីពីន អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់ (បូករួម​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ជាតិ​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ជាង​៨០ម៉ឺននាក់)៕ =='''សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ទល់នឹង​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​កុម្មុយនិស្'''== នៅពេលដែល​អាមេរិក​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅ​វៀតណាម តើ​មាន​អ្នកណា​ដែល​អាច​រំពឹងទុក​ជាមុន​ថា មហាអំណាច​យោធា​ដែល​គ្មាន​គូប្រៀប​មួយ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទល់​​នឹង​ក្រុមឧទ្ទាម​និង​ប្រទេស​តូចមួយ​ដូចជា​វៀតណាម​ខាងជើង​បែបនេះ? តាមការពិត បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម មិនមែន​មក​ពី​កងទ័ព​អាមេរិក​ខ្សោយ​ជាង​កងទ័ព​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នោះទេ ប៉ុន្តែ បរាជ័យ​ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​មិន​មាន​គោលដៅ​នយោបាយ​ច្បាស់លាស់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​មិន​សមស្រប​ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្រ្គាម​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេលយូរ​នាំ​ឲ្យ​បាត់បង់​ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​សាធារណមតិ។ នៅពេល​ដែល​អាមេរិកបញ្ជូន​កងទ័ព​ទៅច្បាំង​នៅ​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ គោលដៅ​ចម្បង គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​​​​រារាំង​កុំ​ឲ្យ​វៀតណាមកុម្មុយនិស្ត​លេបយក​​ប្រទេស​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​តែប៉ុណ្ណោះ ​មិនមែន​​ដើម្បី​ចូលឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​វៀតណាមខាងជើង​នោះទេ ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​មិន​ចង់​ប្រឈមមុខ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ចិន ដូចកាល​ពី​សម័យ​សង្រ្គាមកូរ៉េ។ គេនៅចាំបាន​ថា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ គឺ​ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយលុក​ឆ្លង​ខ្សែស្រប​ទី៣៨ ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​កូរ៉េ​ខាងជើង រហូត​ជិត​ទៅដល់​ព្រំដែន​ចិន ទើប​ម៉ៅសេទុង​បញ្ជូន​ទាហាន​ចិន​រាប់លាននាក់​ឲ្យ​ចូល​មក​ជួយ​កងទ័ព​កូរ៉េ​ខាងជើង។ ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត​នៅ​វៀតណាម ក៏​ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​កូរ៉េ​ដែរ គឺ​វៀតណាម​ខាងជើង​កាន់កាប់​ដោយ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ចិន ហើយ​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​នៅ​កូរ៉េ អាមេរិក​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​យ៉ាងច្បាស់​ថា ចិន​ប្រាកដ​ជា​នឹង​មិន​ឈរឱបដៃ​មើល​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​ទៅដល់​ទ្វារ​របង​របស់​ខ្លួន​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អាមេរិក​មាន​ការ​ញញើតញញើម​​មិនបញ្ជូន​ទ័ព​ជើងគោក​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ជើង ដោយ​ផ្តោត​តែ​ទៅលើ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​ពីលើ​អាកាស។ រីឯ​កងថ្មើរជើងវិញ​ធ្វើ​សកម្មភាព​សំខាន់​តែ​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ និយាយ​ជារួម នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម កងទ័ព​អាមេរិក​ដៅមុខព្រួញ​ចេញជាពីរ។ ទីមួយ គឺ​វាយប្រហារ​តាមផ្លូវ​អាកាស​ទៅលើ​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងជើង ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​​បង្ខំ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត​​បញ្ឈប់​ការ​គាំទ្រ​ដល់​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង។ ចំណែក​ឯ​មុខព្រួញ​ទីពីរ គឺ​​វាយប្រហារ​ទាំង​តាមផ្លូវអាកាស​និង​ផ្លូវគោកទៅលើ​ក្រុមឧទ្ទាម​វៀតកុង និង​កងទ័ពកុម្មុយនិស្ត​ដែល​​​វៀតណាម​ខាងជើង​បញ្ជូន​ឲ្យ​ចូល​មក​ធ្វើ​សកម្មភាព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ រីឯ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​នោះទៀត​សោត អាមេរិក​ក៏​មិន​ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​វាយ​កាន់កាប់ទីតាំងរបស់​ក្រុមឧទ្ទាម​នោះដែរ គឺ​​គិតតែ​ធ្វើយ៉ាងណា​​វាយប្រហារ​ឲ្យ​សត្រូវ​ទទួលរង​ការ​ខូចខាត​ជា​អតិបរមា ដោយ​អាមេរិក​រំពឹង​ថា ប្រឈមមុខ​នឹង​ការស្លាប់​និង​ការ​ខូចខាត​ដ៏ខ្លាំងក្លា​បែបនេះ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នឹង​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​សុំ​ចុះចាញ់​បោះបង់ការប្រយុទ្ធ ហើយ​ដកថយ​ចេញ​ដោយខ្លួនឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ការ​រំពឹង​ទុក កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​មិន​ព្រម​ចុះញ៉ម ហើយ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះមុខ​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ យុទ្ធសាស្រ្ត​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្ក​ការខូចខាត​បង្ខំ​ឲ្យ​សត្រូវ​ចុះចាញ់ ដែល​​អាមេរិក​ប្រើ​​នៅវៀតណាម​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយ​មក​ពី​មូលហេតុធំៗ​ចំនួនពីរ។ ទីមួយ កងទ័ព​អាមេរិក​នៅពេលនោះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូសត្រូវ​ដែល​បដិសេធ​មិនចេញ​មុខច្បាំង។ ផ្ទុយទៅវិញ ពួក​កុម្មុយនិស្តវៀតណាម​បាន​ប្រើ​តាក់ទិក​លបវាយឆ្មក់​ ហើយ​​រត់គេច​និង​លាក់​ខ្លួន​តាមរបៀប​ទ័ព​ព្រៃ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាកាស​អាមេរិក​ពិបាក​នឹង​រក​គោលដៅ​វាយប្រហារ។ តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​នេះ​កាន់តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​របស់​ពួកគេ ស្គាល់​ភូមិសាស្រ្ត​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ជា​កងទ័ព​ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បរទេស តាំង​ពី​សម័យ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បារាំង។ ម្យ៉ាងវិញ​ទៀត ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​យក​ទឹកដី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​កម្ពុជា និង​ឡាវ មក​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក​លាក់ខ្លួន ឬ​ជា​ច្រក​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ភស្តុភា ដែល​បង្ក​បញ្ហា​ឈឺក្បាល​កាន់តែ​ខ្លាំង​ដល់​កងទ័ព​អាមេរិក។ ទល់​នឹង​តាក់ទិក​ទ័ព​ព្រៃ​នេះ​ ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​របស់​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម បាន​បង្ក​ការ​ខូចខាត​ដល់​ជនស៊ីវិល​ច្រើន​ជាង​ដល់​​កងទ័ព​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​រិះគន់​ពី​សំណាក់​មតិ​សាធារណៈ។ មូលហេតុ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​វៀតណាម គឺ​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​ស្លាប់​រស់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ គេនៅចាំបានថា នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៦ នៅ​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​ប្រឡូក​ចូល​ដោយ​ផ្ទាល់​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម លោក​ផាម វ៉ាន់ដុង នាយករដ្ឋមន្រ្តី​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ប្រាប់​សារព័ត៌មាន​អាមេរិក​ថា នៅទីបំផុត​អាមេរិក​ប្រាកដ​ជា​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ពីព្រោះ​ប្រជាជន​វៀតណាម​​ដែល​សុខចិត្ត​ពលី​ជីវិត​ដើម្បី​ការពារ​ទឹកដី​វៀតណាម​មាន​ចំនួនច្រើន​ជាង​អាមេរិក​​ ដែល​ជា​អ្នក​​ចូល​ទៅឈ្លានពាន​វៀតណាម។ នេះ​គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ តាមការពិត​ទៅ វៀតណាម​ឈ្នះ​អាមេរិក​មិនមែន​ព្រោះតែ​​ទាហាន​វៀតណាម​ខ្លាំង​ជាង​ទាហាន​អាមេរិក​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រោះតែ​វៀតណាម​ស៊ូស្លាប់​ជាង​អាមេរិក។ ជាក់ស្តែង​ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ពេញ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ទាំងមូល មាន​ទាហាន​អាមេរិក​ស្លាប់​តែ​ប្រមាណ​ជា ៦ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ចំណែក​ឯ​​ទាហាន​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្តវិញ (ទាំង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង និង​ពួកឧទ្ទាម​វៀតកុង) ​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១លាននាក់ ពោលគឺ ច្រើន​ជាងទាហាន​អាមេរិក​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​២០ដង។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​ស្លាប់​ច្រើន​ប៉ុណ្ណា ក៏​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នៅតែ​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន ពីព្រោះ​តែ​ពួកគេ​យល់ថា វាជាតម្លៃ​ដែល​ត្រូវ​បង់ ដើម្បី​ការពារ​ប្រទេស​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​បរទេស។ ផ្ទុយទៅវិញ ការបាត់បង់ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក​ម្នាក់ៗ តែងតែ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​រិះគន់​ពី​សំណាក់​​ប្រជាជន​អាមេរិក ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​យល់ឃើញ​ថា វៀតណាម ដែល​ស្ថិត​នៅ​រាប់ម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ទឹកដី​អាមេរិក គ្មាន​តម្លៃ​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ចំណាយ​អាយុជីវិត​ទាហាន ដើម្បី​ការពារ​នោះទេ។ ជាការពិតថា បើ​តាម​ហេតុផល​ដែល​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​បានលើកឡើង​នៅពេលនេះ អាមេរិកធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម​ គឺ​ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​សេរី ដែល​ជា​គោលការណ៍​គ្រឹះ​ដ៏មាន​តម្លៃ​របស់​អាមេរិក ទល់​នឹង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ របបដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​អាមេរិក​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ការពារនៅ​ពេលនោះ ក៏មិនមែន​ជា​របប​ប្រជាធិតេយ្យ​នោះដែរ តែតាមពិត​គឺ​ជា​របបផ្តាច់ការ​ ពុករលួយ ហើយ​​អសមត្ថភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​ថែមទៀត។ សរុបសេចក្តីមកវិញ គេ​គួរនិយាយ​ថា បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ​មិនមែន​ជា​បរាជ័យ​ទល់​នឹង​​​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ អាមេរិក​ចាញ់​ខ្លួនឯង គឺ​ចាញ់​ដោយសារ​នយោបាយ​ខ្លួនឯង និង​​ជាពិសេស ចាញ់​សាធារណមតិ​ជាតិខ្លួនឯង៕ =='''កម្ពុជា​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម'''== សង្រ្គាម​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី២” ដោយសារ​តែ​សង្រ្គាម​នេះ​មិនមែន​កើតមាន​ឡើង​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​មួយ​នោះទេ តែ​វា​បាន​រាលដាល​ទៅកាន់​ប្រទេស​ពីរទៀត ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ហើយ​ដែល​ធ្លាប់​ជា​អាណានិគម​របស់​បារាំង គឺ​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ឡាវ។ តាំងពីក្រោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១ (សង្រ្គាម​រវាង​វៀតណាម និង​បារាំង) កម្ពុជា​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត ហើយ​អព្យាក្រឹតភាព​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទទួលស្គាល់​យ៉ាងពេញលេញ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ឆ្នាំ​១៩៥៤។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលដែល​សង្រ្គាម​វៀតណាម​កាន់តែ​រីករាលដាល អព្យាក្រឹតភាព​របស់​កម្ពុជា​ក៏​កាន់តែ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ រហូត​ត្រូវ​បាត់បង់​តម្លៃ​ទាំងស្រុង​នៅ​ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ បញ្ហា​ដ៏ធំបំផុត ដែល​កម្ពុជា​ត្រូវ​ប្រឈម​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​ការ​ណ៍​ដែល​ពួក​វៀតកុង​​យក​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ កាលពីដំបូង ពួកវៀតកុង​​បានជ្រៀតចូល​មក​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ដោយ​មិនបាន​សុំ​ការអនុញ្ញាត​អ្វី​ទាំងអស់ ពោលគឺ ជា​ការ​រំលោភ​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​កម្ពុជា។ តាមការពិត តាំងពីដើម​រៀងមក មេដឹកនាំ​វៀតណាម ដែល​តែងតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ត្រួតត្រា​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល​នោះ មិនដែល​ទុក​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ឡាវ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ជ្រៀតចូល​មក​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ក៏ដូចជា​ទឹកដីឡាវ​ស្រេចតែ​អំពើ​ចិត្ត។ កម្ពុជា​វិញ ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ទន់ខ្សោយ​នោះ ក៏​គ្មាន​សមត្ថភាព​អ្វី​ទៅ​ពង្រឹង​សន្តិសុខ​តាម​ព្រំដែន ឬ​បណ្តេញ​ពួក​វៀតកុង​ចេញ​ពី​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​នោះដែរ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នេះ កម្ពុជា​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹងការគំរាមកំហែង​ដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ តាមការពិត ការណ៍​ដែលពួក​​វៀតកុង​អាច​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទីជម្រក ដើម្បី​រត់គេច​ពី​ការវាយប្រហារ​ រួចហើយ​​ប្រមូលផ្តុំគ្នាឡើងវិញ ដើម្បី​​លប​ចូល​ទៅ​វាយឆ្មក់​លើ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​កងទ័ព​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង វា​គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំ​ សម្រាប់​អាមេរិក​ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អាមេរិក​តែងតែ​ដាក់សម្ពាធ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា ឲ្យ​ធ្វើការ​បណ្តេញ​ពួកវៀតកុង​ចេញ​ពី​តំបន់​ព្រំដែន​របស់ខ្លួន ហើយ​ជាញឹកញយ កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ឆ្លងព្រំដែន​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ភូមិខ្មែរ ដើម្បី​តាម​ប្រមាញ់​ពួកវៀតកុង ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយប្រហារ​ទាំងនេះ​តែងតែ​បង្ក​ការខូចខាត​ដល់​ជនស៊ីវិល​ខ្មែរ ច្រើន​ជាង​ដល់​ពួក​វៀតកុង។ បន្តិចម្តងៗ កម្ពុជា​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​សម្តេច​ព្រះនរោត្តម​សីហនុ​ក៏​បាន​ងាកចេញ​ពី​នយោបាយ​អព្យាក្រឹត បែរ​ទៅ​ជា​ប្រកាន់​នយោបាយ​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​​ប្រឆាំង​អាមេរិកទៅវិញ។ នៅពេលនោះ​ហើយ ដែល​កម្ពុជា​ត្រូវ​ផុងខ្លួន​កាន់តែ​ជ្រៅ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ នៅ​​​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដោយសំឡឹង​មើល​ឃើញ​ថា ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​កំពុងតែ​មាន​ប្រៀប​ ហើយ​អាច​នឹង​ទទួល​ជ័យជម្នះ​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ សម្តេច​ព្រះនរោត្តម​ សីហនុ ក៏​បាន​សម្រេច​ផ្តាច់ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​អាមេរិក ហើយ​ងាក​ទៅ​គាំទ្រ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​ ដោយ​នៅ​ឆ្នាំ​​​១៩៦៦ ព្រះអង្គ​​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​មេដឹកនាំ​ចិន ឲ្យវៀតណាម​ខាងជើង និង​ពួក​វៀតកុង​​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត កម្ពុជា​បាន​បើក​កំពង់ផែ​ក្រុង​ព្រះសីហនុ​ឲ្យ​ចិន​ប្រើ ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​ជំនួយ​ទៅ​ឲ្យ​ពួក​វៀតកុង។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក កម្ពុជា​ចាប់ផ្តើម​ផុងខ្លួន​កាន់តែ​ជ្រៅ ទៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អប្រជាប្រិយភាព​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​ធ្លាក់​ពី​អំណាច ហើយ​​លោក​ Richard Nixon បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើងមកធ្វើ​​ជា​ប្រធានាធិបតី ជំនួស​លោក​ Lyndon Johnson នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង ដែល​កំពុងតែ​កើតមាន​យ៉ាង​ខ្លាំងក្លា​នោះ លោក Richard Nixon ក៏​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ជាអាទិភាព​មួយ គឺ​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ យុទ្ធសាស្រ្ត​ចម្បង​របស់​លោក Richard Nixon ដើម្បី​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​មុនដំបូង​ត្រូវ​តែ​ពង្រីក​សង្រ្គាម គឺ​ពង្រីក​​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក ដើម្បី​កម្ទេច​ជម្រក​របស់​ពួក​វៀតកុង នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា។ តាមការពិត យន្តហោះ​អាមេរិក​បាន​ធ្វើ​ការទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា តាំង​ពីឆ្នាំ​១៩៦៥ ពោលគឺ តាំង​ពី​សម័យរដ្ឋការ​របស់​លោក Lyndon Johnson មកម៉្លេះ គ្រាន់តែ​ថា នៅ​ពេលនោះ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​​គ្រាប់បែក​នៅ​កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​មានការ​លាក់លៀម និង​កម្រិត​នៅ​ត្រឹម​តែ​តំបន់​​ដែល​នៅ​ជាប់​នឹង​ព្រំដែន​ជាមួយ​វៀតណាម។ នៅ​ក្រោម​អាណត្តិ​លោក Richard Nixon ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា​ត្រូវ​បាន​បើក​ធ្វើ​​ដោយ​ចំហ​ជាងមុន និង​ក្នុង​លក្ខណៈ​ទូលំទូលាយ​ ដោយ​គ្មាន​បែងចែក​ថា​ជា​តំបន់​នៅ​ជាប់ ឬ​មិន​ជាប់ព្រំដែន​នោះទេ។ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា ដែល​អាមេរិក​ដាក់ឈ្មោះ​ថា Operation Menu ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅយប់ថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៦៩ ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ប្រតិបត្តិការ​នេះ​ត្រូវ​បាន​លោក Richard Nixon ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ជា​សាធារណៈ ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០​ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ វាបាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​កាន់តែ​ឆេះ​សន្ធោរសន្ធៅ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។ សមាជិក​សភា​អាមេរិក​ជាច្រើន​បាន​នាំគ្នា​ផ្ទុះកំហឹង​នឹង​ការណ៍​ដែល​លោក​ Richard Nixon ហ៊ាន​ពង្រីក​សង្រ្គាម​វៀតណាម ទៅចូលឈ្លានពាន​កម្ពុជា​ ដែល​ជា​ប្រទេស​អធិបតេយ្យ​មួយ ដោយ​មិន​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា​ជាមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​ចលនា​ប្រឆាំង​បែបនេះ​ក៏ដោយ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​រដ្ឋការ​របស់​លោក Richard Nixon បាន​ព្យាយាម​ប្រើ​គ្រប់មធ្យោបាយ ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ទាញ​កម្ពុជា​ឲ្យ​ឈប់​ជួយ​​ពួក​វៀតកុង។ នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៧០ ក្រុម​អ្នក​នយោបាយ​ខ្មែរ ដែល​​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាមេរិក ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ក៏​បាន​ទម្លាក់​សម្តេច​ព្រះ​នរោត្តម សីហនុ ពី​អំណាច នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ព្រះអង្គ​កំពុង​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ សហភាព​សូវៀត។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក កម្ពុជា ក្រោម​របបសាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​​​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ ក្រៅពី​ត្រូវ​ធ្លាក់ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម កងទ័ព​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ស្រុក​ខ្លួនឯង​ផងដែរ គឺ​​ក្រុមឧទ្ទាម​ខ្មែរក្រហម ដែល​ចូលរួមដៃគ្នា​ជាមួយ​នឹង​ចលនា​តស៊ូ​ដឹកនាំ​ដោយ​សម្តេច​ព្រះនរោត្តម សីហនុ និង​ដែល​មាន​ការ​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ពី​សំណាក់​សាធារណរដ្ឋ​​ប្រជាមានិត​ចិន។ និយាយ​សរុប​ជារួមមកវិញ សង្រ្គាម ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមវៀតណាម” មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងជ្រៅ​ជាមួយ​នឹង​កម្ពុជា។ គិតជាសរុប នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម គ្រាប់បែក​ប្រមាណ​ជា ៥សែន​​តោន ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​ទម្លាក់​លើ​កម្ពុជា ហើយ​​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ប្រមាណ​ពី ៥ម៉ឺន ទៅ ១៥ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​នេះ។ ការប្រទាញប្រទង់គ្នា​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ​ក៏​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ​ដែល​បាន​រុញច្រាន​កម្ពុជា​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​នៃ​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ ដែល​អូសបន្លាយពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយៗ​មក​ទៀត៕ =='''សង្រ្គាមវៀតណាម៖ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម'''== ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ពេល​សង្រ្គាម​ទើប​នឹង​ផ្ទុះឡើង​ភ្លាម ដោយ​ដុះពន្លក​ដំបូង​ចេញ​ពី​ចលនា​និស្សិត​អាមេរិក ដែល​មាន​និន្នាការ​ឆ្វេងនិយម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ គ្រាន់តែ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច​តែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​អាមេរិក។ ប្រជាជន​អាមេរិក​ភាគច្រើន​នាំគ្នា​គាំទ្រ​​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​យល់ថា វា​ជា​រឿងចាំបាច់ ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​ទល់​នឹង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​កាន់តែ​យូរ ចំណាយ​អាយុ​ជីវិត​ទាហាន​អាមេរិក និង​​ថវិកា​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ព័ត៌មាន​ស្តីពី​ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល​ស្លូតត្រង់​ចេះតែ​លេចឮ​ជា​ហូរហែរ ចលនា​ប្រឆាំង​​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ក៏​បាន​រីករាលដាល​ចេញ​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​សកលវិទ្យាល័យ ទៅជា​ចលនា​ប្រឆាំងទ្រង់ទ្រាយ​ធំ នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងមូល។ មានកត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​រីកដុះដាល​នៅ​ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​និស្សិត​អាមេរិក នោះ​គឺ​កាតព្វកិច្ច​យោធា ពោលគឺ ការ​តម្រូវ​ឲ្យ​យុវជន​ចូល​ធ្វើ​ទាហាន ហើយ​កេណ្ឌ​យក​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការបើក​ចំហ​នូវ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ លំហូរ​ដោយសេរី​នៃ​សារព័ត៌មាន បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការរីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ទាមទារ​សិទ្ធិពលរដ្ឋ​របស់​ពួក​ស្បែក​ខ្មៅ​អាមេរិក សុទ្ធសឹង​ជា​កត្តា​សំខាន់ៗ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​រីករាលដាល​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិត​ត្រឹម​១៩៦៧ ចំនួន​កងទ័ព​អាមេរិក​​ដែល​​ត្រូវ​បញ្ជូន​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ជិត​កន្លះលាននាក់, ចំនួន​កងទ័ព​អាមេរិក​ដែល​ស្លាប់​ក្នុង​សង្រ្គាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅជាង​១ម៉ឺន៥ពាន់នាក់ ហើយ​របួស​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​១១ម៉ឺននាក់, ថវិកា​ដែល​ត្រូវ​ចំណាយ​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២៥ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្នុងមួយឆ្នាំ ហើយ​ចំនួន​អ្នក​ជាប់កាតព្វកិច្ច​យោធា​និង​ដែល​​អាច​ត្រូវ​បញ្ជូន​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​​បាន​កើនឡើង​ដល់​ទៅ​៤ម៉ឺននាក់​ក្នុងមួយខែ។ នៅ​ពេលនោះ​ហើយ​ដែល​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ខ្លាំង។ អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​ជឿ​ថា អន្តរាគមន៍​យោធា​របស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម គឺ​ជា​រឿង​ត្រឹមត្រូវ ដើម្បី​ការពារ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ទល់​នឹង​របប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក៏​នាំគ្នា​បាត់បង់​ជំនឿ ដោយសារ​តែ​គេ​មើលឃើញ​ថា របបដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​នោះ ក៏​​មិនមែន​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​សេរីនោះដែរ តែ​តាមពិត​មេដឹកនាំ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ក៏​ជា​មេដឹកនាំ​ឃោរឃៅ​ផ្តាច់ការ​ដូចតែ​គ្នា ហើយ​អាក្រក់​ជាងរបប​​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ខាងជើង​ទៅទៀត​នោះ គឺ​​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​អំពើ​ពុករលួយ និង​អសមត្ថភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​ប្រទេសជាតិ។ នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦៧ ​លោក Martin Luther King មេដឹកនាំ​ចលនា​ទាមទារ​សិទ្ធិ​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ​ប្រឆាំង​នឹង​អន្តរាគមន៍​យោធា​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម។ សំឡេង​របស់​លោក Martin Luther King បាន​ទាក់ទាញ​​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ជាច្រើន​ឲ្យ​ចូលរួម​ក្នុង​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ ដែល​​មាន​ច្រើន​​ត្រូវ​ជាប់កាត្វកិច្ច​យោធា ហើយ​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​របួស​ជាច្រើន​​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​។ លោក Martin Luther King នៅ​ពេល​ថ្លែង​សន្ទុរកថា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម នៅថ្ងៃទី២៧ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៦៧ នៅថ្ងៃ​ទី២១​ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៦៧ បាតុកម្ម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាតុករ​ប្រមាណ​ជា​១០ម៉ឺននាក់​​បាន​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅឯ Lincoln Memorial ដើម្បី​ធ្វើការ​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​បាតុករ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់ បាន​នាំគ្នា​ដើរដង្ហែក្បួន​ទាំងយប់ ឆ្ពោះទៅកាន់​មន្ទីរប៉ង់តាហ្គោន រហូត​ដល់​មាន​ការប៉ះទង្គិចគ្នា​ដោយ​ហិង្សា​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​​និង​កងសន្តិសុខ​​ ហើយ​បាតុករ​រាប់រយនាក់​ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៦៨ ការស្ទាបស្ទង់មតិ​មួយ​បង្ហាញ​ថា ប្រជាជន​អាមេរិក​ប្រមាណ​ជា ៥០% ប្រឆាំង​នឹងនយោបាយ​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson នៅវៀតណាម ហើយ​មានតែ​ ៣៥%​ប៉ុណ្ណោះដែលគាំទ្រ។ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​បញ្ហា​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​អាមេរិក​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ធ្វើ​​ឲ្យ​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដកខ្លួន​លែងឈរឈ្មោះ​ជា​ប្រធានាធិបតីសម្រាប់​អាណត្តិ​ថ្មី។ លោក Richard Nixon បាន​ជាប់​ឆ្នោត​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានាធិបតី​ជំនួស​លោក Lyndon Johnson នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ត្រូវ​ថមថយ​ចុះ​នោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ មានតែ​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon សម្រេច​ពង្រីក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ចូល​ទៅឈ្លានពាន​ដល់​ទឹកដី​កម្ពុជា។ លោក​រីឆាត និចសុន (Richard Nixon) ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក នៅ​ក្នុង​ពេល​ប្រកាស​ឲ្យដឹង​អំពី​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​លើ​កម្ពុជា នៅថ្ងៃ​ទី៣០ មេសា ១៩៧ នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ លោក Richard Nixon បាន​ចេញមុខ​លើ​កញ្ចក់​ទូរទស្សន៍​ជាតិ ដោយ​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​អំពី​ប្រតិបត្តិការ​​យោធា​អាមេរិក​​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ព្រមទាំង​ប្រកាស​កេណ្ឌទាហាន​ចំនួន ១៥ម៉ឺននាក់​បន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​ពង្រីក​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​មាន​សេចក្តីប្រកាស​នេះ បាតុកម្ម​ទ្រង់ទ្រាយធំ​​ជាច្រើន​បាន​កើតមានឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់កន្លែង នៅ​ពាសពេញ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាពិសេស នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ។ នៅថ្ងៃ​ទី៤​ឧសភា បាតុកម្ម​​​ប្រឆាំង​នឹង​ការឈ្លានពាន​កម្ពុជា ដែល​ធ្វើឡើង​ដោយ​និស្សិត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ Kent State រដ្ឋ Ohio បាន​រាលដាល​ទៅជា​អំពើ​ហិង្សា ហើយ​ទាហាន​ (National Guard) ដែល​ត្រូវ​បាន​ដាក់ពង្រាយ​ឲ្យ​ទៅ​ទប់ស្កាត់​បាតុកម្ម បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​ទៅលើ​ហ្វូងបាតុករ​ដោយ​ឥតរើសមុខ ដោយ​បណ្តាល​ឲ្យ​និស្សិត ៤នាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត និង​៩នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​រងរបួស។ ១០ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ហេតុការណ៍​ស្រដៀងគ្នា​បាន​កើតមានឡើង នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ Jackson State ក្នុង​រដ្ឋ Mississipi ដោយ​បាតុករ​និស្សិត​២នាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ដោយ​ការ​បាញ់​បង្រ្កាប​ពី​សំណាក់​​កងកម្លាំង​សមត្ថកិច្ច​។ ហេតុការណ៍​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​​​ឆេះសន្ធោរសន្ធៅ​កាន់តែ​ខ្លាំង បង្ក​ឲ្យ​មាន​បាតុកម្មហិង្សា​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស ហើយ​សកលវិទ្យាល័យ​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​៥០០​កន្លែង​​ត្រូវ​បិទទ្វារ​លែង​ដំណើរការ ដោយសារ​តែ​បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម។ នៅថ្ងៃទី២៣ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧១ អតីត​ទាហាន​អាមេរិក​ដែល​ធ្លាប់​ទៅ​ច្បាំង​នៅ​វៀតណាម​បាននាំគ្នា​​យក​មេដាយ​ប្រមាណ​ជា ៧០០ ទៅ​បោះចោល​នៅ​ជើងជណ្ដើរ​វិមាន​កាពីតូល (វិមាន​សភាអាមេរិក) ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​ការ​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ហើយមួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត បាតុកម្ម​ដ៏ធំបំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ​បាន​ផ្ទុះឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​បាតុករ​​ប្រមាណ ៥០ម៉ឺននាក់ បាន​នាំគ្នា​ដើរដង្ហែក្បួន​ទាមទារ​ឲ្យ​អាមេរិក​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម។ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នេះ​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​ទាល់តែ​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពីវៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣៕ =='''សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរការ​ចរចាសន្តិភាព'''== ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មើលឃើញ​ថា​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​អូសបន្លាយ​ពេល​យូរ​ហួស​ពី​ការ​រំពឹងទុក និង​ជាពិសេស នៅ​ក្រោយ​ពី​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​រីកដុះដាល​ខ្លាំង នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​រដូវ​បុណ្យ​ចូលឆ្នាំ​វៀតណាម កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ខាងជើង​និង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​​ទ្រង់ទ្រាយធំ​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “យុទ្ធនាការវាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ” (Tet Offensive) ដោយ​​កងកម្លាំង​កុម្មុយនិស្ត​ប្រមាណ ៧ម៉ឺននាក់ ក្រោម​បញ្ជា​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ វ៉ូ ង្វៀន ចាប់ (Vo Nguyen Giap) បាន​បើក​ការ​​វាយប្រហារ​ព្រមៗ​គ្នា ទៅលើ​ទីតាំងសំខាន់ៗ​​ជាង ១០០កន្លែង នៅ​ក្នុង​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងត្បូង។ បើ​និយាយ​ពី​តាក់ទិក​ទ័ព យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​យ៉ាង​ដំណំ ដោយ​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងត្បូង និង​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយ​បក​ឲ្យ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ ព្រមទាំង​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​ចាញ់​លើ​សមរភូមិ​​តែ​បោះជំហាន​ទៅរក​ជោគជ័យ​នៃ​សង្រ្គាម។ នៅ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​កម្លាំងទ័ព​និង​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​របស់​ទាហាន​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​ លោក​ប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson បាន​ទាញ​នូវ​ក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា កងទ័ព​​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​​មិន​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ដូច​ការរំពឹង​ទុក​កាលពីមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​ ដែល​កាន់តែ​រីកដុះដាល​ខ្លាំង ហើយ​ប្រជាប្រិយភាព​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​ផងនោះ លោក​ Lyndon Johnson ក៏​បាន​សម្រេច​ដកខ្លួនលែង​ឈរឈ្មោះ​ជា​ប្រធានាធិបត​សម្រាប់​អាណត្តិ​ថ្មី ហើយ​សន្យាថា​នឹង​ចំណាយពេល​សេសសល់​នៃ​អាណត្តិ​របស់​លោក ដើម្បី​ស្វែងរក​សន្តិភាព​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។ លោក Lyndon Johnson បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​បញ្ឈប់​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​នៅ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងជើង ដើម្បី​ជា​ការ​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​មាន​ការចរចា​សន្តិភាព។ សំណើ​ចរចា​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​មេដឹកនាំ​ក្រុង​ហាណូយ​ឆ្លើយតប​ជា​វិជ្ជមាន ហើយ​ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ក៏​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦៨។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​ចរចា​នេះ​បាន​ធ្វើឡើង​​ដោយ​យឺតយ៉ាវ​បំផុត ដោយ​ត្រូវ​ជាប់គាំង​ជាច្រើន​លើក ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាច្រើន​ខែ រហូត​ដល់​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​ផុត​អាណត្តិ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៨។ នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក Lyndon Johnson នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦៩ អាមេរិក​នៅតែ​បន្ត​ប្រកាន់​ជំហរ​ចង់​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​តាមរយៈ​ការចរចា ក៏ប៉ុ​ន្តែ លោក Richard Nixon បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺបង្កើន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅលើ​សមរភូមិ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​នៅលើ​តុចរចា។ នៅ​ខែ​សីហា​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ទន្ទឹម​នឹង​​ដំណើរការ​ចរចា​ដោយ​ចំហ​​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ការ​ចរចា​ដោយ​​​សម្ងាត់ គឺ​កិច្ចចរចា រវាង​លោកហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ (Henry Kissinger) ទីប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​ជាតិ​របស់​លោក Richard Nixon និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ (Le Duc Tho) រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​វៀតណាម​ខាងជើង និង​ជា​សមាជិក​គណៈអចិន្រ្តៃយ៍​នៃ​​​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Richard Nixon ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ពង្រីក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ចូល​ឈ្លានពាន​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ក្នុងគោលដៅ​តាម​កម្ទេច​ទីតាំង​វៀតកុង ដែល​តាំង​ពី​ពេល​ផ្ទុះសង្រ្គាម​មក បាន​យក​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទី​ជម្រក ដើម្បី​ធ្វើការ​វាយឆ្មក់​ទៅលើ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័​ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ការសម្រេច​ចូល​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​កំហុសឆ្គង​ដ៏ធំមួយ​របស់​លោក Richard Nixon នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ព្រោះ​វា​បាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ដែល​កំពុងតែ​មានសន្ទុះខ្លាំង​ស្រាប់ ឲ្យ​កាន់តែ​ឆេះសន្ធោរសន្ធៅ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។ ចាប់ពី​ថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ជា​សាធារណៈ អំពី​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​កើតមាន​ឡើង​​ជាប់ជា​ប្រចាំ ដោយ​មាន​អ្នក​ចូលរួម​រាប់លាន​នាក់​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ រហូត​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អំពើ​ហិង្សា សាលារៀន​ត្រូវ​បិទទ្វារ ហើយ​និស្សិត​ជាច្រើ​ននាក់​​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​របួស នៅ​ក្នុង​ហេតុការណ៍​បាញ់​បង្រ្កាប​បាតុកម្ម។ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នេះ មិនត្រឹមតែ​​ជា​សម្ពាធ​នយោបាយ​ដ៏ធ្ងន់​ដល់​លោក Richard Nixon នៅឯ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​វា​ក៏​ជា​​​សម្ពាធផ្លូវចិត្ត​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​​ផងដែរ ​ដល់​ទាហាន ដែល​កំពុង​ច្បាំង​នៅលើ​សមរភូមិ។ នៅ​ពេលដែលដឹង​ថា សង្រ្គាម​ដែល​ខ្លួន​កំពុងតែ​ច្បាំង​ដោយ​ត្រូវ​ប្រថុយ​អាយុជីវិត​តែ​គ្មាន​ការគាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន ទាហាន​អាមេរិក​ក៏​នាំគ្នា​បាក់ទឹកចិត្ត​ក្នុងការ​ច្បាំង ហើយ​នៅពេលដែល​ចលនា​ប្រឆាំង​កាន់តែ​កើនឡើង ហេតុការណ៍​ទាហាន​រត់ចោលជួរ កូនទាហាន​បាញ់​សម្លាប់​មេបញ្ជាការ​ខ្លួនឯង ទាហាន​ប្រើប្រាស់​ថ្នាំញៀន ព្រមទាំង​វិបត្តិផ្លូវ​ចិត្ត​​ក៏​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ច្រើន នៅក្នុង​ជួរកងទ័ព​អាមេរិក ដែល​កំពុងឈរជើង​នៅ​វៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក ដែល​ចូលរួម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម​ក៏​ត្រូវ​បាក់ទឹកចិត្ត ដោយ​អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់ បាន​នាំគ្នា​ដកកងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១។ នៅទីបំផុត​ទៅ នយោបាយ​របស់​លោក Richard Nixon មិនត្រឹមតែ​មិន​អាច​យកប្រៀប​លើ​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅលើ​តុចរចា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​បែរ​ជា​ត្រូវ​ចាញ់​ប្រៀបទៅវិញ ដោយ​ត្រូវ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​យ៉ាងច្រើន​ទៅតាម​ការទាមទារ​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង ធ្វើយ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ ហើយ​អាច​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ត្រូវ​បាន​ចុះ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ប្រមាណ​ជា ៧ខែ​ក្រោយមក អាមេរិក​ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៥៕ =='''សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​អាមេរិក​ដកទ័ព ​កុម្មុយនិស្ត​វាយចូល​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង'''== កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​ភាគីជម្លោះ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​ចុះហត្ថលេខា នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តីពី​ការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​និង​ស្តារឡើងវិញ​នូវ​សុខសន្តិភាព​នៅ​វៀតណាម” ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​មិនបាន​បិទបញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នោះទេ។ សង្រ្គាម​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​តែ​រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​សង្រ្គាម​​រវាង​វៀតណាម​ទាំងពីរ​នៅតែ​បន្ត​ដោយ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ។ តាមការពិត កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស​ឆ្នាំ​១៩៧៣​នេះ ក៏​​មិនខុស​ពី​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៥៤ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​នោះដែរ គឺ​​មិនបាន​ចែងច្បាស់លាស់ អំពី​ដំណោះស្រាយ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​វៀតណាម​នោះទេ ដោយ​បាន​ត្រឹមតែ​ចែង​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នឹង​បន្ត​ចរចាគ្នា ដើម្បី​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់ជម្លោះ​ដោយ​សន្តិវិធី។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​​បាន​ចែងតម្រូវ​ឲ្យតែ​ខាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​និង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផ្សេងទៀត​​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​ត្រូវ​ដកកងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ចំណែក​ឯ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វិញ​នៅតែ​អាច​បន្ត​ឈរជើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូងបាន​ដូចពីមុន​ដដែល ពោលគឺ ផ្ទុយស្រឡះទាំងស្រុង​ពី​អ្វី​ដែល​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ធ្លាប់បាន​ទាមទារ​កាល​ពីដើមដំបូង គឺ​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ដកទ័ព​ទាំងសងខាង​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា។ ចន្លោះប្រហោងដ៏ធំ​ត្រង់ចំណុច​ទាំងពីរ​នេះ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​របស់​រដ្ឋាភិបាល​លោក Richard Nixon ដែល​នៅពេលនោះ​មាន​អាទិភាព​តែមួយគត់ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​អាមេរិក​អាច​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ នៅក្នុង​ការ​សម្រេច​ធ្វើ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​ ហើយ​ដែល​អាច​ប៉ះពាល់​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ជោគវាសនា​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នេះ​ អាមេរិក​ក៏​មិនបាន​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​សៃហ្កន​នោះដែរ គឺ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ស្ងាត់​តែពីរនាក់ នៅ​ក្នុង​ការចរចា​សម្ងាត់ រវាង​លោក​ហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ។ តាមការពិត ពីដំបូង លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ (Nguyen Van Thieu) ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​បាន​បដិសេធ​ដាច់ខាត​ថា លោក​​មិនព្រម​ទទួល​យក​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បន្ត​បោះទីតាំង​ក្នុងទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​​ត្រូវ​ទទួល​រងសម្ពាធ​ខ្លាំង​ពី​អាមេរិក វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​បង្ខំចិត្ត​ចុះហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ដោយ​លោក Richard Nixon បាន​សន្យា​ដោយផ្ទាល់​ជាមួយ​លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​វិលត្រឡប់​មក​ជួយវៀតណាម​ខាង​ត្បូងវិញ ប្រសិនបើ​មានការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​វៀតណាម​ខាងជើង។ ពាក្យ​សន្យា ដែល​អាមេរិក​មិន​ដែល​គោរពតាម។ ក្រោយ​ពី​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស នៅខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្តនូវ​កាតព្វកិច្ចរៀងៗខ្លួន៖ បទឈប់បាញ់​បាន​ចូល​ជាធរមាន វៀតណាមខាងជើង​ដោះលែង​ឈ្លើយសឹក​អាមេរិក​ទាំង​ជិត ៦០០នាក់ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពីវៀតណាម។ គិតត្រឹមខែ​សីហា​ កងទ័ព​អាមេរិក​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដកចេញ​ពី​វៀតណាម ដោយ​ទុកតែ​កងម៉ារីន​មួយក្រុមតូចប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​រក្សា​សន្តិសុខ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ប្រចាំ​ទីក្រុង​សៃហ្កន។ រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​វិញ មិនមាន​ភាគី​ណាមួយ​មាន​ឆន្ទៈ​អនុវត្ត​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ក្រុង​ប៉ារីស​នេះ​ទេ។ នៅពេល​ដែល​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាងត្បូង វៀតណាម​ទាំងពីរ​ចាប់ផ្តើម​ពង្រឹង​កម្លាំង​​រៀងៗខ្លួន ដើម្បី​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ ក្នុងគោលដៅ​យកជ័យជម្នះ​លើ​គូសត្រូវ​តាមរយៈកម្លាំង​ទ័ព។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ការវាយប្រយុទ្ធគ្នា​ រវាង​ប្រទេស​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ចោទគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ថា​ជា​អ្នក​រំលោភ​បទឈប់បាញ់មុន។ ហើយ​នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៧៤ ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ​១៩៧៣ លែង​មាន​សុពលភាព​តទៅទៀត​ហើយៗ សង្រ្គាម​​ជាមួយ​វៀតណាម​ខាងជើង​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ​ជាផ្លូវការ។ នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រជុំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍ វាយ​លុក​ចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្កន ដើម្បី​ផ្តួលរំលំ​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ដោយ​អាមេរិក​ដកទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពីវៀតណាម ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​របស់​អាមេរិក​ក៏​លែង​មាន ពួកកុម្មុយនិស្ត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ជួសជុល​និង​កែលម្អ​ឡើងវិញ នូវ​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន ជាពិសេស ផ្លូវលំ​ហូជីមិញ ព្រមទាំង​​ពង្រឹង​ឡើងវិញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​ទាំងនៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ព្រំដែន​ក្នុង​ទឹកដីកម្ពុជា និង​ឡាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នៅមាន​ការ​ញញើតញញើម​មិនទាន់​ហ៊ាន​បើក​ការវាយលុក​ទៅលើ​រដ្ឋធានី​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នៅឡើយ ដោយ​សារ​តែ​លោក​ប្រធានាធិបតី​និចសុន​ បាន​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ​ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​មក​វៀតណាមវិញ ប្រសិនបើ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ហ៊ាន​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៧៤ លោក​និចសុន​ដែល​ជាប់រឿង​អាស្រូវ Watergate បាន​ចុះចេញ​ពី​តំណែង ហើយ​លោក​ជេរ៉ាល ហ្វ័រដ (Gerald Ford) ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជំនួស​លោក​និចសុន។ ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយមក នៅ​ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៧៤ ដោយ​ចង់​ធ្វើ​តេស្តមើល​ពី​ប្រតិកម្ម​​របស់​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​អាមេរិក កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ធំបង្គួរមួយ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កម្ពុជា ហើយ​កាន់កាប់​ខេត្ត​មួយ​របស់​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន លោកជេរ៉ាល ហ្វ័រដ មិនត្រឹមតែ​មិន​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​ចូល​មក​ជួយ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​តាម​ការសន្យា​របស់​លោក​និចសុន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ សូម្បីតែ​ជំនួយ​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​បរិក្ខា​យោធា​ក៏​​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មិន​អាច​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បានដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សភា​ទាំងពីរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា អាមេរិក​បាន​បោះបង់​ចោល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ឲ្យ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង​តែ​ម្នាក់ឯង។ នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ ឡេ ហ្ស័ន លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រាប់​ទៅ​មេបញ្ជាការ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​ថា ចាប់តាំង​ពី​ផ្ទុះសង្រ្គាម​​មក នេះគឺ​ជា​លើកដំបូងបង្អស់​ដែល​មាន​លក្ខខណ្ឌ​អំណោយ​ផល​បំផុត ទាំង​ខាង​នយោបាយ យោធា និង​យុទ្ធសាស្រ្ត សម្រាប់​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយកាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៧៥ កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ជើង​ក៏​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ផ្តាច់ព្រ័ត វាយលុក​សម្តៅ​កាន់កាប់​រដ្ឋធានី​សៃហ្កន។ ជនភៀសខ្លួន​វៀតណាម ដែល​អាមេរិក​ជម្លៀស​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ចុះចត​នៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ នៅពេលដែល​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​ជាយក្រុង​សៃហ្កន លោក​ប្រធានាធិបតី​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ បាន​ប្រកាស​លាឈប់​ពីមុខ​តំណែង​ទាំង​ទឹកភ្នែក​ ហើយ​មុននឹង​លោក​រត់គេចខ្លួន​ទៅ​កោះតៃវ៉ាន់ លោក​បាន​ប្រកាស​ថ្កោលទោស​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ថា បាន​​ក្បត់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បោកប្រាស់​លោក​ឲ្យ​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ប៉ារិស ដោយសន្យា​បន្ត​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធា តែ​មិនគោរព​តាម។ នៅថ្ងៃ​ទី២៩​មេសា អាមេរិក​បាន​ជម្លៀស​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ស្ថានទូត​ទាំងអស់​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ពីវៀតណាម​ខាង​ត្បូង ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយមក នៅថ្ងៃ​ទី៣០​មេសា ក្រុង​សៃហ្កន​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការកាន់កាប់​របស់​​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​ស្ថាពរ៕ =='''ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម'''== សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​បិទបញ្ចប់​ទៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ សម្រាប់​វៀតណាម​ខាងជើង​ និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ផលវិបាក​​យ៉ាងច្រើន ទាំង​ចំពោះ​វៀតណាម និង​អាមេរិក ទាំង​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាពគ្នា​នៅឡើយទេ ជុំវិញ​តួលេខ​អ្នក​ស្លាប់ និង​របួស ដោយសារ​សង្រ្គាមវៀតណាម។ ការសិក្សា​ជាច្រើន​បាន​បង្ហាញ​តួលេខ​ខុសៗគ្នា ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​កំណត់ពេល​ខុសគ្នា។ អ្នក​ខ្លះ​កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដែល​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅវៀតណាម​ដោយ​ពេញទំហឹង និង​ដោយ​ចំហ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ អ្នកខ្លះ​ទៀត កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដោយសារ​តែ​គេ​គិត​ថា ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​មិន​ទាន់​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់ និង​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចធំ បាន​កើតមានឡើង​នៅ​វៀតណាម​តាំងពីពេល​នោះមកម៉្លេះ។ បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំមួយ​ទៀត នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម ជាពិសេស ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សម្ងាត់។ តាមការ​ប៉ាន់ស្មាន​ជាទូទៅ សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​សម្លាប់​មនុស្ស​ក្នុង​ចន្លោះ​ប្រមាណ​ពី ២លាន ទៅ​ជាង​​៣លាន​នាក់ ដោយ​ក្នុងនោះ ភាគច្រើន គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំងជាងគេ គឺ​ជនស៊ីវិល​វៀតណាម​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​មាន​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២លាននាក់ ទាំង​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ ជនស៊ីវិល​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ពីរទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរខាង​ក៏​ត្រូវ​រងគ្រោះ​មិនតិច​នោះដែរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​នៅ​ឡាវ​មាន​​ស្លាប់​​​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺននាក់ និង​នៅកម្ពុជា​ប្រមាណ​ជា ៣០ម៉ឺននាក់។ ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​ គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏សែនជូរចត់​បំផុត​មួយ នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​យោធា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​សំខាន់បំផុត គឺ​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និ​ង​ការទូត។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេចទេ​ថា នៅពេល​ដែល​​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​​សម្រេច​​បញ្ជូន​កងទ័ព​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​នៅវៀតណាម ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រាប់ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​ គោលដៅ​ធំបំផុត គឺ​ដើម្បី​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​រីករាលដាល​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ចំណាយលុយ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១៣០ពាន់លាន​ដុល្លារ មាន​ទាហាន​ស្លាប់​​ដល់​ទៅ​ជិត ៦ម៉ឺននាក់ និង​រាប់សិបម៉ឺននាក់​ផ្សេងទៀតត្រូវ​របួស នៅ​ទីចុងបំផុត​ទៅ គោលដៅ​ណាមួយ​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក​នោះដែរ។ អាមេរិក​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​អាច​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​​បាន​នោះទេ តែ​សូម្បីតែ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​ការពារ​បានដែរ។ របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៧៦ វៀតណាម​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា​​ជាផ្លូវការ បង្កើត​ទៅជា​ប្រទេស​តែមួយ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជាង​ ១០​ឆ្នាំ​ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម ប្រជាជន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ក្នុងចន្លោះ​ពី ១លាន ទៅ២,៥​លាននាក់ ត្រូវ​បាន​របបកុម្មុយនិស្ត​ចាប់យក​ទៅដាក់​ក្នុង​ជំរំ​លត់ដំ ហើយ​ក្នុងចំណោម​នោះ មាន​ប្រមាណ​ជា ១៦ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់​ ដោយ​ត្រូវគេ​សម្លាប់ចោល ឬ​ស្លាប់​ដោយ​ការ​ធ្វើការ​ធ្ងន់ហួស​កម្លាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សោកនាដកម្ម​នេះ​នៅតិចតួចណាស់ ប្រើប្រៀបធៀប​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា។ តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពី​បរាជ័យរបស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម មិនមែនមាន​តែ​វៀតណាម​មួយទេ ដែល​ត្រូវធ្លាក់​ក្នុងដៃ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ កម្ពុជា និង​ឡាវ ដែល​ជា​ប្រទេស​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងជ្រៅ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែរ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៧៥តែមួយ។ នៅ​កម្ពុជា របបសាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ខ្មែរក្រហម​ផ្តួលរំលំ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧ មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត របបរាជានិយម​ឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត “ប៉ាថេតឡាវ” ផ្តួលរំលំ​​ដែរ។ នៅទីចុង​បំផុត គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល ដែល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាហាន​ខ្មែរក្រហម​ចូល​កាន់កាប់​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ នៅថ្ងៃ​ទី​១៧ មេសា ១៩៧៥ (រូបថតឯកសារ) ទាហាន​ខ្មែរក្រហម​ចូល​កាន់កាប់​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ នៅថ្ងៃ​ទី​១៧ មេសា ១៩៧៥ (រូបថតឯកសារ) AFP នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាម​របួស​យ៉ាងជ្រៅ ទាំង​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច ​សង្គម និង​ខាង​ផ្លូវចិត្ត។ ការចំណាយ​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​ ជាពិសេស គឺ​វិបត្តិ​អតិផរណា ហើយ​វិបត្តិ​នេះ​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ថែមទៀត នៅក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិប្រេងពិភពលោក នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣។ កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅទៀត គឺ​ការបាក់បែក​នៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក គឺ​ការបាក់បែក​ រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម និង​ជាពិសេស គឺ​ការបាក់បែក រវាង​ប្រជាជន និង​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​និង​កងទ័ព។ នៅមុន​សង្រ្គាម​វៀតណាម ប្រជាជន​អាមេរិក​ភាគច្រើន​លើសលុប ដែល​មាន​មោទនភាព​នឹង​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំនឿទុកចិត្ត​​ដោយ​គ្មាន​មន្ទិល​សង្ស័យ​​​ចំពោះ​មេដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម អ្វីៗ​ត្រូវ​ផ្លាស់ប្តូរ ដោយ​ការ​ស្ទាបស្ទង់មតិ​ជាច្រើន​សុទ្ធតែ​បង្ហាញ​ថា ប្រជាជន​អាមេរិកភាគច្រើន​លើសលុប​ លែង​មាន​ជំនឿ​លើ​មេដឹកនាំ​របស់​ខ្លួន ទាំង​ប្រធានាធិបតី ទាំង​សភា និង​ទាំង​កងទ័ព។ ការបាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​នេះ​កើតមានឡើង ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ការណ៍​សម្ងាត់​ជាច្រើន ដែល​បង្ហាញ​ថា គ្រប់រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ទាំង​រដ្ឋាភិបាល​លោក​លីនដុន ចនសុន ​ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ សុទ្ធតែ​បាន​នាំគ្នា​បិទបាំង បំប៉ោង ឬ​បំភ្លៃ​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ លោក​លីនដុន ចនសុន បាន​បំប៉ោង​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​ហេតុការណ៍​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៤ ដើម្បី​បំភ័ន​មតិសាធារណៈ និង​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​សភា​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅវៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​លោក​រីឆាដ និចសុន​វិញ ដែល​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​បោះឆ្នោត ដោយ​ផ្តោត​លើ​ការ​សន្យា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ជាប់ឆ្នោត​ បែរ​ជា​បាន​លួច​ពង្រីក​សង្រ្គាម ហើយ​ចូល​ឈ្លាន​ប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​គ្មាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា។ នេះ​នៅមិនទាន់​និយាយ​ដល់​រឿងអាស្រូវ​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ​ទៀត គឺ​រឿងអាស្រូវ Watergate ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​កុហក បោកប្រាស់ និង​ការ​រំលោភ​អំណាច ដោយ​រដ្ឋការ​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៧០៕ =='''វៀតណាម​៖ របប​ផ្តាច់​ការ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​'''== ក្រោយ​បន្ទាប់​ពី​ទីក្រុងសៃហ្កុង(Saigon) បាន​ធ្លាក់នៅ​ខែ​មេសា​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ វៀតណាម​ខាង​ជើង​និង​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ត្រូវ​បាន​បង្រួប​បង្រួម​គ្នាទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​វិញ​ដែល​ក្លាយ​ជា​របប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឈ្មោះ​ថា​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម​។ ឥឡូវ​នេះ​ ជិត៤០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក ជា​ផ្លូវការ​ទីក្រុង​ហាណូយ​(Hanoi)​ ចាត់​ទុក​របប​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន​ថា​ជា​"លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដឹក​នាំ​ដោយ​គណបក្ស​តែ​មួយ" នោះ គឺ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​។ រដ្ឋា​ភិបាល​ពន្យល់ថា ​ខ្លួន​កំពុង​ប្រឹង​ប្រែង​ធ្វើ​ឲ្យ​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ រីក​ចំរើន​សន្សឹមៗ​ទៅ​មុខ​ ដោយ​សន្តិវិធី​។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ អាជ្ញាធរ​អះអាង​ថា នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​សភា​ម្តងៗ តែង​តែ​មាន​តំណាង​រាស្រ្ត​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​មែន​ចេញ​មក​ពី​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​។ ជាក់ស្តែង​ វា​មាន​អ៊ីចឹង​មែន​បេក្ខជន​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០០៧ ក៏​ដូច​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០១១​ដែរ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ទាំងស្រុង វា​មិន​ដូច​មាត់​រដ្ឋា​ភិបាលថា​នោះ​ឡើយ​។ អ្នក​ដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​អាច​ឈរ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​បាន​ លុះ​ត្រា​តែ​អ្នក​នោះ​ជា​បេក្ខជន​ឯកឯង​ គ្មាន​អង្គការ​នយោបាយ​ សង្គម​ឬ​សាសនា​ នៅ​ពី​ក្រោយ​។ យ៉ាប់​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ បេក្ខភាព​នៃ​បណ្តា​ជន​ឯករាជ្យ​​ទាំង​អស់​នោះ​ ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់​មុខ​អាជ្ញាធរ​មូលដ្ឋាន​ រួច​ហើយ​មុខ​អាជ្ញាធរ​ថ្នាក់​ជាតិ​។ ជា​ទូទៅ​ បេក្ខភាព​ច្រើន​សន្ធឹក​សន្ធាប់​ណាស់​ត្រូវ​បាន​ច្រាន​ចោល​ ក្រោម​លេស​ថា​ ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ។ ក្រោម​លេស​ថា​ជា​ការ​គំរាមកំហែង​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ​ អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ ចាប់​សកម្មជន​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ​សកម្មជន​សិទ្ធិ​មនុស្ស និងពួកអ្នកប្រឆាំង​ញាត់​បញ្ចូលគុក​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ទៅ​លើ​ជនជាតិ​ភាគ​តិច​ ទៅ​លើ​ប្រមុខ​ពុទ្ធ​សាសនា​ និង​ប្រមុខ​គ្រិស្តសាសនា​។ មិន​ត្រឹម​តែ​គ្មាន​សេរីភាព​សាសនា​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ សូម្បី​តែ​សេរីភាព​សារពត៌មាន​ក៏​គ្មាន​ដែរ​។ ចុង​​ក្រោយ​​នេះ អាជ្ញាធរ​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្កើន​ការ​ត្រួត​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​អ៊ីនធឺណែត ដ្បិត​Facebook និង Micro-blogs កំពុង​ក្លាយ​ជា​វេទិកា​មួយ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់​សម្រាប់​ទីក្រុង​ហាណូយ។ អ្វី​ដែល​អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ចង់​ទប់​ស្កាត់ គឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​ដើម្បី​កេណ្ឌ​គ្នីគ្នា​ងើប​បះបោរ ឬ​ដើម្បី​និយាយ​សម្អុយ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ ឬ​ក៏​ដើម្បី​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាក្យ​ចរចាម​អារ៉ាម ព័ត៌មាន​មិន​ពិត​និង​សារ​ឃោសនា។ និយាយ​រួម ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត។ គឺ​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​និង​ការិយាល័យ​នយោបាយ​នៃ​បក្ស​ជា​អ្នក​អនុម័ត​រាល់​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​សំខាន់ៗ។ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​មាន​វត្តមាន​នៅ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់​និង​គ្រប់​ទី​កន្លែង ពី​រដ្ឋបាល​ជាតិ​និង​មូលដ្ឋាន ពី​កងទ័ព​និង​នគរបាល រហូត​ទៅ​ដល់​សាលា​រៀន​និង​សហគ្រាស​រដ្ឋ​ ឬ​ឯកជន។ យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ភាព​តានតឹង​រមែង​តែ​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត រវាង​អ្នក​ដឹក​នាំ​កំពូលៗ​ដែល​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​និង​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា។ ជាក់​ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ​២០១២ លោក​ប្រធានាធិបតី ទ្រឿង តាន់​សាង(Truong Tan Sang) និង​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ងៀន តាន់ ឌុង(Nguyen Tan Dung) បាន​ទាស់ទែង​គ្នា​ខ្លាំង រហូត​ដល់​បាន​បណ្តាល​ឱ្យ​ការិយាល័យ​នយោបាយ​និង​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​បក្ស​រួម​ប្រជុំ​គ្នា​ដើម្បី​ចាប់​កំហុស​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ទៀត​ផង។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ នៅ​លើ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​ វៀតណាម​យក​តម្រាប់​តាម​ចិន​ ដោយ​បាន​បោះ​បង់​ចោលសេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​ បែរ​ទៅ​រក​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​ផ្សារ​ និង​បើក​ចំហ​ប្រទេស​ ដើម្បី​ទទួល​វិនិយោគ​បរទេស​។ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​។ កាល​នោះ​ ទី​ក្រុង​ហាណូយបាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ​ចំនួន​ បានអនុញ្ញាត​ឲ្យ​មានវិនិយោគ​បរទេស​ជា​លើក​ទី​មួយ​បង្អស់​។ គឺ​ជា​ការ​ផ្តើម​ឡើង​នៃ​នយោបាយ​doi moi ដែល​គេ​អាច​បក​ប្រែ​ថា​ជា​ កំណែ​ទម្រង់​ ឬការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ឡើង​ ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​ពាក្យ​Perestroïka នៅ​សហភាព​សូវៀត​ សម័យ​លោក​Gorbatchev​។ ក្រោយ​មក​ទៀត​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១​ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​នៅ​លើ​វិស័យ​កសិកម្ម។​ ដី​ធ្លី​លែង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​សមូហភាព។​ រដ្ឋាភិបាល​ទទួល​ស្គាល់​វិស័យ​ឯកជន​ និង​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​។ នយោបាយ​ doi moi បាន​នាំ​មក​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស​ នូវ លទ្ធផល​​​ល្អ​ហួស​ការ​ស្មាន​ និង​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​ជា​ទី​បំផុត​។ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ វៀតណាម​ដែល​ជា​ប្រទេស​ក្រ​គ្មាន​អង្ក​ច្រក​ឆ្នាំង​ បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​លក់​អង្ក​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​លំដាប់​ថ្នាក់​លេខ​មួយ​ នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៥​ វៀតណាម​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អាស៊ាន​ មាន​ទំនាក់​ទំនង​ទូត​ឡើង​វិញ​ជា​មួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​បាន​សម្រេច​ឈប់​ដាក់​ទណ្ឌកម្ម សេដ្ឋកិច្ច​ទៅ​លើ​ប្រទេស​អតីត​សត្រូវ​មួយ​នេះ​របស់​ខ្លួន​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៤​។ វៀតណាម​​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អង្គការ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧។ ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១​មក​ទល់​នឹង​ឆ្នាំ​២០១៣ ប្រាក់​ចំណូល​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​របស់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ម្នាក់​ៗ គិត​ជា​មធ្យមភាគ បាន​កើន​ឡើង​បី​ដង កើន​ដល់​១ ៥០០​ដុល្លារ។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ជាង​២០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច ប្រទេស​វៀតណាម​កំពុង​ប្រឈម​មុខ​នឹង​បញ្ហា​សង្គម​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ច្រើន​យ៉ាង។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​កើន​ចំនួន​លឿន​រហ័ស​នៃ​យុវវ័យ។ ក្នុង​ខណៈ​នេះ ៥៦%​នៃ​ប្រជាជន​ទាំង​ស្រុង​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ ហើយ​រៀង​រាល់​ឆ្នាំយុវជន​​និង​យុវនារី​ប្រមាណ​១​លាន​នាក់​ឡើង​មក​ដល់​ទី​ផ្សារ​ការ​ងារ។ ម្យ៉ាង​ទៀត គឺ​វិសមភាព​​រវាង​អ្នក​មាន​និង​អ្នក​ក្រ រវាង​ទីក្រុង​និង​ស្រុក​ស្រែ​ចំការ។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ គឺ​អំពើ​ពុក​រលួយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​បច្ចុប្បន្ន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​មហា​ដំបៅ​សង្គម​ដែល​ត្រូវ​តែ​កំចាត់។ ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា​ សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​វៀតណាម​ មិន​បាន​នាំ​មក​ទន្ទឹម​គ្នា​នូវ​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​នៃ​ប្រទេស​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ក្រុម​អ្នក​សង្កេតការណ៍​ អះអាង​ថាសព្វថ្ងៃ​ នៅ​ផ្ទៃ​ក្នុង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ មាន​ការ​តស៊ូ​មតិ​យ៉ាង​ផុសផុល​ ជុំ​វិញ​ប្រធាន​រឿង​ពីរ​។ ប្រធាន​រឿង​ទី​មួយ​ គឺ​ការ​ចាំ​បាច់​ក្នុងការបង្កើត​ឲ្យ​មាន​អង្គការ​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​អាស្រ័យ​នឹង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ដូច​យ៉ាង​អង្គការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​ពុក​រលួយ​ជា​ដើម​។ គោល​ដៅ​ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​បណ្តើរៗ​ ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដែល​អាច​ទប់​កម្លាំង​ខ្លាំង​ជ្រុល​របស់​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ពីព្រោះ​ពិភព​លោក​ដែល​ផ្លាស់​ប្តូរ​ ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​។ ប្រធាន​រឿង​ទី​ពីរ​ នៃ​ការ​តស៊ូ​មតិ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​សព្វ​ថ្ងៃ​ គឺ​ការ​រៀប​ចំ​ ឲ្យ​មាន​តុល្យភាព​ល្អ​ រវាង​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ និងចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​។ គួរបញ្ជាក់ថា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុងបាន​ធ្លាក់​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​បាន​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ បាក់​កម្លាំង​ទន់ខ្សោយ​ខ្លាំង​។ មូលហេតុ​ទី​មួយ​ គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ និង​ ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ បាន​ស្លាប់​អស់​ច្រើន​។ ឯ​មូល​ហេតុ​ទី​ពីរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ ការ​បង្រួបបង្រួម​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស វៀតណាម​ខាងត្បូង​ និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​ និង​ការ​លាត​សន្ធឹង​របៀប​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​តាម​បែប​កុម្មុយនិស្ត​ ពី​ខាង​ជើង​មក​ខាង​ត្បូង​ ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​ មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាង​ ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​២១​នេះ​ សេដ្ឋកិច្ច​មាន​តម្លៃ​ជាង​មនោគមវិជ្ជា​ បាន​ន័យ​ថា​ តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ ជា​ពិសេស​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុង​ដែល​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​កំពុងស្គាល់ការ អភិវឌ្ឍន៍​លឿន​ជាង​តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ មាន​ទឹក​មាត់​ប្រៃ​ឡើង​វិញ​។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ ប្រជាជន​វៀតណាម​នៅ​បរទេស​ កូន​ចៅ​របស់​ជនភៀស​ខ្លួន​Boat people ដែល​បាន​រៀន​សូត្រ​នៅ​អាមេរិក​ឬ​នៅ​អឺរ៉ុប​ ត្រឡប់​ចូល​មក​ក្នុង​មាតុ​ប្រទេស​វិញ​ ជា​ពិសេស​មករស់​នៅ​ទីក្រុង​សៃហ្កុង​ និង​រក​ស៊ី​មាន​បាន​ ក្លាយ​ជា​តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​សំខាន់ៗ​ ដែល​ពី​អំណើះ​ត​ទៅ​ គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ ត្រូវ​តែ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​៕ ='''ឥទ្ធិពល ​របស់​ចិន​មក​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​កម្ពុជា'''​= ដូច​បានបញ្ជាក់​កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​រូ​ច​ហើយ​ថា ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​បាន​កើនឡើង​ខ្លាំង​ចាប់ពី​ឆ្នាំ១៩៩៧មក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ​សព្វថ្ងៃនេះ​ចិន​ជា​ប្រទេស​ដែល​ដាក់ទុន​រកស៊ី​ច្រើនជាងគេបង្អស់​នៅ​កម្ពុជា គឺ​ប្រមាណ​ជាង៩៦០០លាន​ដុល្លារ​រាប់​ពី​ឆ្នាំ១៩៩៤ដល់​ឆ្នាំ​២០១៣​​​។ ​នេះ​​បើ​​យោង​ទៅតាម​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​កម្ពុជា។ ម្ល៉ោះហើយ តាមរយៈ​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ឬ​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​របស់ខ្លួន ចិន​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មកលើ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ការអភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ តើ​ការដាក់ទុន​រកស៊ី​នៅ​កម្ពុជា​​ពី​​សំណាក់​​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​​និង​​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​របស់​ចិន បាន​ជួយ​កម្ពុជា​ឱ្យ​អភិវឌ្ឍ​បាន​កម្រិតណា? ជា​បឋម​ គេ​​ត្រូវ​ដឹងថា កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានមកពី​វិស័យសំខាន់ៗចំនួន​បី៖ ទីមួយ គឺ​វិស័យ​កាត់ដេរ​ដែល​តំណាង​រហូតដល់​ទៅ៨០%នៃ​ការនាំចេញ​របស់​កម្ពុជា​ទៅ​បរទេស។ វា​ជា​ប្រភព​សំខាន់​ជាងគេ​នៃ​ការងារ​នៅ​កម្ពុជា និង​ជា​ប្រភព​នៃ​ប្រាក់ចំណូល​សំខាន់​ជាងគេ​របស់​រដ្ឋ​នៃ​ប្រទេសមួយ​នេះ។ ទី​ពីរ គឺ​វិស័យ​សាងសង់​ឬ​ជួសជុល​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។ ហើយ​ទី​បី គឺ​រាល់​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ជុំវិញ​ការធ្វើ​អាជីវកម្ម​ទៅលើ​ធនធាន​នៃ​ប្រទេស ធនធាន​ទេសចរណ៍ ធនធាន​កសិកម្ម និង​ធនធានធម្មជាតិ។ ជាការ​ពិត វិស័យ​កាត់ដេរ​ដែលជា​ប្រភព​សំខាន់​ជាងគេ​នៃ​ការងារ​នៅ​កម្ពុជា ឋិត​នៅក្នុង​ដៃ​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន ប៉ុន្តែ​រហូតមកទល់​ពេលនេះ ច្រើន​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ចិនតៃវ៉ាន់ ចិន​ហុងកុង ចិន​សិង្ហ​បុរី និង​ចិន​ម៉ាឡេស៊ី ជាង​ចិនដីគោក។ ផ្ទុយទៅវិញ ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​និង​ឯកជន​របស់​ចិនដីគោក​មាន​ទម្ងន់​ខ្លាំង​នៅលើ​វិស័យ​ហេដ្ឋា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​។​ គឺ​​សុទ្ធ​សឹង​​ជា​​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​ប្រើប្រាស់​ជំនួយ​របស់​ប្រទេស​ចិន​ដល់​កម្ពុជា ​ដើម្បី​សាង​សង់​​ឬ​​ជួសជុល​ផ្លូវជាតិ ផ្លូវដែក ស្ពាន កំពង់ផែ​ទឹក​ជ្រៅ ព្រមទាំង​ទំនប់​វារិ​អគ្គិសនី។ ជាក់ស្តែង ផ្លូវជាតិ​លេខ៧ពី​ក្រចេះ​ទៅដល់​ទល់ដែន​ប្រទេស​ឡាវ ផ្លូវជាតិ​លេខ៨ត​ភ្ជាប់​កម្ពុជា​ទៅ​វៀតណាម ផ្លូវជាតិ​លេខ៧៦ទៅ​មណ្ឌល​គី​រី ទំនប់ន វារី អគ្គិសនី​គី​រី​រម្យ​និង​ភ្នំ​កំចាយ ព្រមទាំង​កំពង់ផែ​ទីក្រុង​ព្រះសីហនុ​សុទ្ធតែជា​ស្នាដៃ​របស់​ចិន។ ដូចគ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ចិន​មាន​គម្រោង​សាងសង់​រោងចក្រ​ផលិត​ដែកថែប​នៅ​ព្រះវិហា មាន​គម្រោង​សាងសង់​ផ្លូវដែក​មួយ​ថ្មី​ពី​ព្រះវិហា​ទៅ​កោះកុង​ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​កំពង់ធំ កំពង់ឆ្នាំង​និង​កំពង់ស្ពឺ និង​មាន​គម្រោង​សាងសង់​កំពង់ផែ​ទឹក​ជ្រៅ​មួយទៀត​នៅ​កោះកុង។ ត្រង់នេះ ក្រុមអ្នកវិភាគ​ខ្លះ​អះអាងថា ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា ក៏​ដូច​ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ដទៃ​និង​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក​ដែរ​ផ្តោត​សំខាន់​ទៅលើ​ការសាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដើម្បី​អាច​ដឹកជញ្ជូន​ធនធានធម្មជាតិ រួមមាន​ជាអាទិ៍​លោហធាតុ​និង​ថាមពល​នានា​ពី​ប្រទេស​នេះ​ឬ​ប្រទេស​នោះ ទៅ​បំប៉ន​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ចិន​តែប៉ុណ្ណោះ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ គេ​ក៏​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​ទទួលស្គាល់​ដែរ​ថា ការសាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ទាំង​អម្បាល​ម្មាន​របស់​ចិន​នៅ​កម្ពុជា មិនយូរ​មិនឆាប់ នឹង​ច្បាស់​ជា​ជួយ​អភិវឌ្ឍ និង​ជួយ​ព​ន្លឿ​ន​ការអភិវឌ្ឍន៍​នៅ​កម្ពុជា ពីព្រោះ​ផ្លូវថ្នល់ ស្ពាន កំពង់ផែ និង​អគ្គិសនី សុទ្ធសឹង​ជា​សរសៃឈាម​នៃ​មីក្រូសេដ្ឋកិច្ច​និង​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច។ ទន្ទឹមនេះ គេ​ក៏​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​និយាយ​ដែរ​ថា ការជួយ​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​និង​ដោយ​ប្រើប្រាស់​ប្រាក់​ជំនួយ​របស់​ចិន បំផុស​ឱ្យមាន​បញ្ហា​បីយ៉ាង។ ម្យ៉ាង គឺ​វា​មិនទាន់បាន​ចូលរួមចំណែក​ខ្លាំង​នៅឡើយ​ទេ​ក្នុង​ការជួយ​បង្កើត​ការងារ​ច្រើនសន្ធឹក​សន្ធាប់​នៅ​កម្ពុជា ពីព្រោះ​សុទ្ធសឹង​ជា​គម្រោងធំៗដែល​ត្រូវការ​ក្រុម​វិស្វករ ក្រុម​អ្នកបច្ចេកទេស និង​ក្រុមកម្មករ​ជំនាញ​មកពី​ប្រទេស​ចិន​តែ​ម្តង។ ម្យ៉ាងទៀត គម្រោង​អភិវឌ្ឍន៍​ភាគច្រើន​រប​ស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​នៅ​កម្ពុជា គឺជា​ប្រភព​នៃ​អធិករណ៍​ដីធ្លី ពីព្រោះ​ការសាងសង់​ផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវដែក ទំនប់​វារិ​អគ្គិសនី សុទ្ធសឹង​ជា​គម្រោងធំៗដែល​ស៊ី​ដី​ច្រើន ជាហេតុ​ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់​ដល់​ជីវភាព​រស់នៅ​របស់​ប្រជាជន​និង​ដល់​បរិស្ថាន។ ហើយ​ម្យ៉ាង​ចុងក្រោយ ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​ជា​ជំនួយ​គ្មាន​ល័ក្ខខ័ណ្ឌ​នយោបាយ ម្ល៉ោះហើយ​ទន្ទឹមនឹង​ការជួយ​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស​កម្ពុជា ជំនួយ​បែបនេះ​របស់​ចិន​ក៏​អាចជួយ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ដែលជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច​រដ្ឋ​ដែរ។ និយាយ​ពី​វិស័យ​នៃ​ការធ្វើ​អាជីវកម្ម​ទៅលើ​ធនធាន​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​រួមមាន​ជាអាទិ៍​ធនធាន​ទេសចរណ៍​វិញ ចិន​ក៏​បាននិងកំពុង​បន្ត​ដើ​តួនាទី​សំខាន់​ដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ២០១៣កន្លងទៅនេះ អ្នកទេសចរ​ចិន​ដែល​មក​កម្ពុជា​បាន​កើនឡើង​ខ្លាំង រហូតដល់​មាន​ចំនួន​លើស​អ្នកទេសចរ​មកពី​កូរ៉េខាងត្បូង និង​ដេញ​ប្រកិត​នៅ​ពីក្រោយ​អ្នកទេសចរ​មកពី​វៀតណាម។ លោក​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួងទេសចរណ៍​កម្ពុជា ថោង ខុន បាន​ទាំង​អះអាងថា ចំនួន​អ្នកទេសចរ​ចិន​នឹង​អាចមាន​ចំនួន​ពី១៥០០០០០នាក់​ទៅ២០០០០០០នាក់​នៅ​ឆ្នាំ២០។ កំណើន​នៃ​អ្នកទេសចរ​ចិន​នៅ​កម្ពុជា នឹង​អាចធ្វើឱ្យ​កើនឡើង​ក្នុង​រយៈកាល​​មធ្យម​​ចំនួន​​ជន​អន្តោប្រវេសន៍​​ចិន​​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​​ខ្មែរ ​តាមរយៈ​ការកើនឡើង​នៃ​សណ្ឋាគារ​ចិន ភោជនីយដ្ឋាន​ចិន និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​នានា ក្នុង​គោលដៅ​បម្រើ​តម្រូវការ​របស់​ជនជាតិ​ចិនច្រើនឡើងៗដែល​មក​កម្សាន្ត​ប្រទេស​កម្ពុជា៕ ==វិនិយោទុន​​ចិន​​នៅ​កម្ពុជា​​កើន​ឡើង​ប្រមាណ​ ៩​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣​== យោង​តាមគេហទំព័ររបស់​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា គិត​មក​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ ទុន​វិនិយោគ​របស់​ចិននៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជាបាន​កើន​ដល់​ប្រមាណជា ៩ពាន់​លាន​ដុល្លារ​​អាមេរិក។ គេហទំព័រ​បក្សកាន់អំណាចបាន​បង្ហាញទៀត​ថា ចិនជាប្រទេសដែល​បានដាក់ទុន​វិនិយោគខ្ពស់​ជាងគេ ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​បាន​មក​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជា។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ចរបស់​គណប្រតិភូ​ចិននៅ​ក្នុង​ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុង​រយៈពេល​ថ្មីៗនេះ ចិន​បាន​ផ្សារភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ជាច្រើន​ ជាមួយ​កម្ពុជា ពិសេស​គឺ​ការ​វិនិយោគទុន។ បន្ទាប់​ពី​ជួប​ពិភាក្សាជាមួយ លោកស្រី ឡៃ​ យូឡាន អនុ​ប្រធាន​គណៈកម្មាធិការ​អចិន្ត្រៃ​យ៍​នៃ​សភា​ប្រជាជន​​ចិន​ ខេត្ត​ក្វាង​ទុង កាល​ពី​ថ្ងៃទី២៨​ តុលា លោក ហេង សំរិន ប្រធាន​​រដ្ឋ​សភា​កម្ពុជាបាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា ទំនាក់​ទំនង​នៃ​ការ​វិនិយោគ​រវាង​ចិន និងកម្ពុជា មក​ដល់​ពេលនេះ គឺ​បាន​កើន​ឡើង​រហូត​​ដល់ ៩ពាន់​លានដុល្លា​រ​អាមេរិក។ នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នោះ ទាំងភាគី​ចិន និង​កម្ពុជា សុទ្ធ​តែ​ប្តេជ្ញា​ថា នឹងរក្សា​ទំនាក់​ទំនង​ទ្វេភាគី​ឱ្យ​បាន​កាន់​តែ​រឹង​មាំ និង​ជាពិសេស គឺ​សហការ​ពង្រឹង​វិស័យ​ពាណិជ្ជកម្ម​ឱ្យ​កើន​ដល់ ៥​ពាន់​ដុល្លារ​ជារៀង​រាល់​ឆ្នាំ។ ​នេះបើយោងតាម​រយៈ​គេហទំព័រ​ ​គណបក្ស​ដែលកំពុងដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល។ ចិននិងកម្ពុជាបានបញ្ជាក់អះអាង​ថា ចំណង​មិត្ត​ភាព​រវាងប្រទេសទាំងពីរនឹង​មិន​អាចបំបែក​បាន ពី​ព្រោះ​ប្រទេសទាំងពីរ​បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់​ទំនង​ការ​ទូតជាមួយ​គ្នា​ តាំងពី​ឆ្នាំ ១៩៥៨ មក។ តាម​លោក ហេង សំរិន ទំនាក់​ទំនង​នេះបញ្ជាក់ថា ចិនគឺ​ជា​មិត្ត​ប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា ហើយ​ចិន​នឹង​នៅ​តែបន្ត​ផ្តល់​ជំនួយដាក់​ទុន​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជាជារៀងរហូត។ សូម​បញ្ជាក់ថា ទោះបី​ជា​មេដឹក​នាំ​គណបក្ស​សង្គ្រោះជាតិ បាន​ផ្ញើ​​លិខិត​ទៅ​កាន់​ស្ថានទូត​ចិន​នៅ​កម្ពុជា​ និយាយ​ពី​ការ​មិន​គោរព​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​របស់​គណបក្ស​ប្រជាជនកម្ពុជា និង​រដ្ឋាភិបាល​បច្ចុប្បន្ន​ក៏​ដោយ ​រដ្ឋាភិបាល​ចិនហាក់​មិន​បាន​ខ្វាយខ្វល់​ពី​បញ្ហា​នេះ​ទេ។ ជាក់​ស្តែង បន្ទាប់ពី​មហាបាតុកម្មលើក​ទី​៣ ប្រឆាំង​នឹង​លទ្ធផល​នៃ​ការ​បោះ​ឆ្នោត ប្រតិភូចិន​មាន​ទាំងប្រតិភូមក​ពី​ខេត្ត​សាន​ទុង និង​ខេត្ត​ក្វាងទុង​ បាន​មក​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​កម្ពុជា​ ភ្លាមៗតែម្តង។ ​ដំណើរ​ទស្សកិច្ច​នោះមាន​គោល​បំណងសិក្សាពីលទ្ធភាព​បណ្តាក់ទុន​វិនិយោគក្នុង​​ច្រើន​​វិស័យ​នៅ​កម្ពុជា។ វិនិយោគិន​ចិន ក៏​បាន​ទៅ​បំពេញ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ខេត្ត​កំពត ​ដើម្បី​ពិនិត្យ​មើល​លទ្ធភាព​វិនិយោគទុន​ លើ​​ដំណាំ​ម្រេច​ផង​ដែរ៕ ==ចិន​និង​កម្ពុជា​ទាញ​បាន​ប្រយោជន៍​រៀងៗ​ខ្លួន​ពី​ទំនាក់​ទំនង​រវាង​គ្នា== ទោះជា​សង្គ្រាមត្រជាក់​បាន​រលត់រលាយ​បាត់ទៅហើយ​ក្តី ក៏​ចិន​នៅតែ​សម្លឹង​ឃើញថា កម្ពុជា​ជាទី​តាំង​សំខាន់​មួយ​សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់ខ្លួន ជាពិសេស​នៅលើ​វិស័យ​យុទ្ធសាស្ត្រ។ អ្នកណា​ក៏​យល់​ដែរ​ថា គោលដៅ​របស់​ចិន​ក្នុង​គ្រា​បច្ចុប្បន្ន​ក៏​ដូច​កាលសម័យ​សង្គ្រាមត្រជាក់​ដែរ គឺ​កាត់បន្ថយ​ឬ​ខ្ទប់​ឥទ្ធិពល​របស់​អាមេរិក​នៅ​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ នៅ​ក្នុងន័យនេះ ប៉េកាំង​ចាត់ទុក​អាស៊ាន​ថា​ជា​ចន្ទល់​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​មួយ​សំខាន់។ នៅ​ក្នុងន័យ​ដូចគ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ប៉េកាំង​ប្រហែលជា​ចង់​បំបែកបំបាក់​អាស៊ាន ម្យ៉ាង គឺ​ដើម្បី​កុំឱ្យ​អាមេរិក​មាន​បង្អែក​ខ្លាំងពេក​នៅក្នុង​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ និង​ម្យ៉ាងទៀត គឺ​ដើម្បី​កុំឱ្យ​អាស៊ាន​មានលទ្ធភាព​ទប់ទល់​នឹង​ខ្លួន​បាន​ក្នុង​ជម្លោះទឹកដី​នៅ​សមុទ្​រ​ចិន​​ខាង​ត្បូង។ គឺ​នៅក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​យុទ្ធសាស្ត្រ​នេះហើយ ដែល​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ជា​បន្តបន្ទាប់​នៅ​ប៉េកាំង ចាត់ទុក​មិត្តភាព​រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​កម្ពុជា រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​ឡាវ ព្រមទាំង​រវាង​ប្រទេស​ខ្លួន​និង​ភូមា​ថា​ជា​កត្តា​មួយ​ចាំបាច់​ជាទីបំផុត។ ម្ល៉ោះហើយ​បានជា​ចិន​ពង្រឹង​សហប្រតិបត្តិការ​យោធា​ខ្លាំង​ឡើងជា​លំដាប់​ជាមួយ​កម្ពុជា នា​រយៈពេល​ជាង​ដប់ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ តាមរយៈ​ការផ្តល់​មកឱ្យ​កម្ពុជា នូវ​បរិក្ខា​យោធា​និង​ជំនួយ​បច្ចេកទេស​ជាច្រើន។ ត្រង់នេះ គួរ​គូសបញ្ជាក់ថា ស្ថានទូត​បរទេស​នៅ​ភ្នំពេញ​ដែលមាន​បេសកកម្ម​​យោធា​(Missions militaires)សំខាន់​ជាងគេ គឺ​អាមេរិក ចិន និង វៀតណាម។ ដោយឡែក អ្វីដែល​ជំរុញ​ចិន​ឱ្យ​ចាប់យក​កម្ពុជា​មក​ធ្វើជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​សំខាន់​ជាងគេ​បង្អស់​មួយ នៅក្នុង​ចំណោម​បណ្តា​ប្រទេស​សមាជិក​អាស៊ាន គឺ​ភូមិសាស្ត្រ​នៃ​កម្ពុជា​តែម្តង។ កម្ពុជា​ជា​ច្រក​មួយ​សំខាន់​បើកចំហរ​ទៅរក​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម។ ពិតមែន​ហើយ លក្ខណៈ​សំខាន់​មួយ​នេះ​នៃ​ភូមិសាស្ត្រ​របស់​កម្ពុជា​មិនមែនជា​ប្រយោជន៍​យោធា​​សម្រាប់​​ចិន​ទេ ដ្បិត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ខ្មែរ​ហាម​មិន​ឱ្យមាន​មូលដ្ឋាន​យោធា​បរទេស​ណាមួយ​ឡើយ​នៅលើ​ទឹកដី​កម្ពុជា។ តែ​ច្រក​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម​ជា​ប្រយោជន៍​សម្រាប់​ចិន​ក្នុងការ​ដឹកឈើ​ទៅកាន់​ប្រទេស​ខ្លួន។​ ហើយ​​រហូត​ដល់​​ខែ​មករា​​ឆ្នាំ២០០២​ ជា​ពេលដែល​កម្ពុជា​បាន​ហាម​ឈប់​ឱ្យ​កាប់​និង​លក់​ឈើ​ទៅ​បរទេស ចិន​បាន​ទិញ​ឈើ​ពី​កម្ពុជា​មិនតិច​ទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិន​ក៏​ច្បាស់​ជា​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ដែរ ទៅលើ​ការរុករក​ឃើញ​ប្រេងកាត នៅ​ឈូង​សមុទ្រ​សៀម​ក្នុង​ដែនទឹក​កម្ពុជា នា​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយនេះ។ ទន្ទឹមនេះ កម្ពុជា​ក៏​ទទួលបាន​មិនតិច​ទេ​ផលប្រយោជន៍​ពី​ប្រទេស​ចិន។ មាន​ជាបឋម​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច ជាអាទិ៍​ជំនួយ។ គួរ​គូសបញ្ជាក់​ត្រង់នេះ​បន្តិច​ថា ជំនួយ​របស់​ប៉េកាំង​​ដល់​​ភ្នំពេញ​​​ក្នុង​​​សករាជ​រា​ជា​ណាចក្រ​​កម្ពុ​ជា​ទី​ពីរ ​មិន​មែន​​ទើប​តែ​​ផ្តើម​ឡើង​​ក្រោម​​ការដឹកនាំ​របស់​រដ្ឋា​ភិ​បាល​លោក​ហ៊ុនសែន​នោះទេ។ វា​បានចាប់ផ្តើម​ឡើង តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៩៣-១៩៩៤មកម្ល៉េះ គឺ​តាំងពី​សម័យកាល​ដែល​ក​ម្ពុ​ជា​ត្រូវបាន​ដឹកនាំ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ក្បាល​ពីរ​ក្រោម​កិច្ចសហការ​គ្រប់គ្រងរ​ដ្ឋ​រវាង​បក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា​និង​បក្ស​FUNCINPEC។ ក៏ប៉ុន្តែ ជំនួយ​របស់​ចិន​ដល់​កម្ពុជា​បាន​ផ្តើម​កើនឡើង​ច្រើន​ក្រោយ​ឆ្នាំ១៩៩៧ និយាយឱ្យចំ​គឺ​ក្រោយ​ព្រឹត្តិការណ៍​ផ្ទុះអាវុធ​ខែកក្កដា​ឆ្នាំ១៩៩។ ឧទាហរណ៍​ជាក់ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៤ ជា​ផ្លូវការ​ជំនួយ​របស់​ចិន​មាន​ប្រមាណ៨លាន៦សែន​ដុល្លារ។ តួលេខ​នេះ​កើន​ដល់២០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧ ៤០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ២០០៤ និង៦០០លាន​ដុល្លារ​នៅ​ឆ្នាំ២០០។ ទាក់ទង​នឹង​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដូចគ្នា​ដែល​កម្ពុជា​ទទួលបាន​ពី​ចិន គួរ​គូសបញ្ជាក់ថា សព្វថ្ងៃនេះ​ចិន​ជា​ប្រទេស​ដែល​ដាក់ទុន​រកស៊ី​ច្រើនជាងគេបង្អស់​នៅ​កម្ពុជា គឺ​ប្រមាណ​ជាង៩០០០លាន​ដុល្លារ​រាប់​ពី​ឆ្នាំ១៩៩៤ដល់​ឆ្នាំ២០១។ នេះ​បើ​យោងទៅតាម​ក្រុមប្រឹក្សា​អភិវឌ្ឍន៍​កម្ពុជា។ ក្រៅពី​ប្រយោជន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​កម្ពុជា​ទទួលបាន​ពី​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​ចិន ក៏មានដែរ​ប្រយោជន៍​​ភូមិសាស្ត្រ​​នយោបាយ។ និយាយ​បែប​ផ្សេង តាមរយៈ​ការពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​​នយោបាយ​​និង​​យោធា​​ជាមួយ​​ប៉េកាំង ភ្នំពេញ​បាននិងកំពុង​បន្ត​កាត់បន្ថយ​ឥទ្ធិពល​​របស់​​វៀតណាម​​មក​លើ​​ខ្លួន៕ ==កម្ពុជា-ចិន​បន្ត​សហប្រតិបត្តិការ ភាព​ជា​ដៃគូ យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុង​ជ្រោយ== ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​ជា​ផ្លូវការ​រយៈពេល ៥ ថ្ងៃ នៅ​ប្រទេស​ចិន ដែល​បាន​បិទ​បញ្ចប់​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១០​មេសា​នេះ លោកនាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បាន​ក្លាយជា​មេដឹកនាំ​បរទេស​ដំបូង​បង្អស់ ដែល​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Xi Jinping និង​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ចិន Li Keqiang បាន​ទទួល​ជួប​ពិភាក្សា​ការងារ នៅ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង។ ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន បាន​ឯកភាព បន្ត​កិច្ច​សហប្រតិបត្តិការ ក្នុង​ភាព​ជា​ដៃគូ យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ លើ​គ្រប់​វិស័យ ចាប់​តាំងពី​ឆ្នាំ​២០១០។ ចិន​ក៏​បាន​ផ្តល់​ឲ្យ​កម្ពុជា​នូវ​ជំនួយ​ឥត​សំណង ៤៨ លាន​ដុល្លារ និង​ប្រាក់​កម្ចី​សម្បទាន ៥០០ លាន​ដុល្លារ បន្ថែម​លើ​ការ​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង និង​អនុស្សារណៈ​យោគយល់​គ្នា លើ​គម្រោង​វិនិយោគ និង​ការអភិវឌ្ឍន៍​នៅ​កម្ពុជា ចំនួន ៨ គម្រោង ដែល​សរុប​ជា​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ពីរ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ លោកនាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និង​គណៈប្រតិភូ​ជាន់ខ្ពស់​កម្ពុជា ព្រមទាំង​អ្នកជំនួញ ឧកញ៉ា​ធំៗ បានបញ្ចប់​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​ផ្លូវការ​នៅ​ប្រទេស​ចិន រយៈពេល ៥ ថ្ងៃ ហើយ​មក​ដល់​ភ្នំពេញ កាលពី​​រសៀល​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​២០១៣។ ​នៅ​ប្រទេស​ចិន ក្រៅពី​ចូលរួម​វេទិកា​ក្រុង​ប៊ូអាវ សម្រាប់​ទ្វីប​អាស៊ី គណៈប្រតិភូ​ជាន់ខ្ពស់​កម្ពុជា ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏​បាន​ជួបពិភាក្សា​ការងារ​ជាមួយ​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Xi Jinping និង​ជួប​ដាច់​ដោយឡែក​មួយ​ទៀត ជាមួយ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ថ្មី​របស់​ចិន លោក Li Keqiang។​ ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន បាន​វាយតម្លៃ​ខ្ពស់ ចំពោះ​ការរីកចម្រើន​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ទ្វេភាគី លើ​វិស័យ​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គម និង​វប្បធម៌ ចាប់តាំងពី​មានការ​ដំឡើង​ទំនាក់ទំនង​កម្ពុជា និង​ចិន ដល់​កម្រិត​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ភាព​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ នៅ​ឆ្នាំ​២០១០។ មួយវិញទៀត ប្រមុខ​ដឹកនាំ​កម្ពុជា និង​ចិន ក៏​បាន​ឯកភាពគ្នា កំណត់​យក​ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ ជា​ខួប​លើក​ទី​៥៥ ឆ្នាំ នៃ​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​រវាង​ចិន និង​កម្ពុជា និង​ជា​ឆ្នាំ​មិត្តភាព​ចិន​-​កម្ពុជា។ កម្ពុជា ក៏​បាន​ប្រកាស​បេ្តជ្ញា​ចិត្ត គាំទ្រ​នយោបាយ​ចិន​តែមួយ ហើយ​ប្រឆាំង​គ្រប់​រូបភាព​នៃ​ឯករាជភាព​របស់​កោះ​តៃវ៉ាន់។​ ​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​រវាង​កម្ពុជា និង​មហាមិត្ត​ចិន ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​តាំងពី​ជំនាន់​សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ នាំ​ឲ្យ​ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ចិន​ជំនាន់​ថ្មី​នេះ បាន​បន្ត​សហប្រតិបត្តិការ​ ភាព​ជា​ដៃគូ គ្រប់​ជ្រុងជ្រោយ​ដល់​កំរិត​កំពូល ជាមួយ​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន។ នេះ​បើ​តាម​ការបញ្ជាក់​របស់​លោក ចម ប្រសិទ្ធ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម។​ ក្នុង​សន្និសីទកាសែត នៅ​ពេល​បញ្ចប់​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច នៅ​រសៀល​ថ្ងៃ​១០​មេសា​នេះ នៅ​ព្រលានយន្តហោះ​ភ្នំពេញ រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម លោក ចម ប្រសិទ្ធ ក៏បាន​លើកឡើងថា ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនៈកិច្ច​លើក​នេះ មេដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​ចិន បានប្រកាស​ផ្តល់​ជំនួយ​ឥត​សំណង​ដល់​កម្ពុជា នូវ​ទឹកប្រាក់ ៣០០ លាន​យ័ន ស្មើ​ប្រមាណ ៤៨ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក និង​ប្រាក់​កម្ចី​សម្បទាន ក្នុង​កម្រិត​ការប្រាក់​ទាប ចំនួន ៥០០ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ ប្រាក់​ជំនួយ​របស់​ចិន​នេះ នឹងត្រូវ​ប្រើប្រាស់ សម្រាប់​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ពិសេស​ប្រែក្លាយ​ផ្លូវលំ​ជនបទ ទៅ​ជា​ផ្លូវ​ចាក់​កៅស៊ូ ប្រវែង ៤០០ គីឡូម៉ែត្រ ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ និង​សម្រាប់​សាងសង់​ប្រព័ន្ធ​ធារាសាស្ត្រ ប្រឡាយទឹក ជាដើម។​ តាម​លោក ចម ប្រសិទ្ធ ក្នុង​រយៈពេល ១០ ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ចិន​ជា​អ្នកផ្តល់ជំនួយ​ធំ​ជាង​គេ សម្រាប់​កសាង​ផ្លូវ​ប្រវែង​ជាង ២០០០ គីឡូម៉ែត្រ និង​ស្ពាន​ធំៗ ៧ កន្លែង នៅ​កម្ពុជា។​ ក្នុង​ដំណើរ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ថ្មី​របស់​ចិន និង​កម្ពុជា ក៏​បាន​ធ្វើ​ជា​សាក្សី ក្នុង​ពិធី​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​លើ​គម្រោង​វិនិយោគ​នៅ​កម្ពុជា និង​អនុស្សារណៈ សរុប​ចំនួន ៨ គម្រោង ដែល​មាន​ទឹកប្រាក់​សរុប​ប្រមាណ ២ ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ ក្នុងនោះ មាន​កិច្ចព្រមព្រៀង​មួយ និយាយ​ពី​គម្រោង​សាងសង់​រោងចក្រ​ចម្រាញ់​ប្រេង រវាង​ធនាគារ និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន សហការ​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន​កម្ពុជា ដែល​មាន​ទឹកប្រាក់ ១.៦៧០ លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ រោងចក្រ​ចំរាញ់​ប្រេងកាត​នោះ អាច​នឹង​ត្រូវ​សាងសង់ នៅ​តាម​ផ្លូវជាតិ​លេខ​៣ ចន្លោះ​ពី​ខេត្ត​កំពត ទៅ​វាលរេញ ស្ថិត​នៅ​ជើងភ្នំ​បូកគោ ផ្នែក​ខាង​សមុទ្រ ក្នុង​ទឹកដី​ខេត្ត​កំពត៕ =ចិន​ដើរប្រមូលទិញ​ដី​កសិកម្ម​នៅបរទេស ដើម្បី​បំពេញ​មាត់​ប្រជាជនក្នុង​ស្រុក= មិនថា ទៅដល់​ទីណា ទ្វីបណា អាហ្វ្រិក អាស៊ី អឺរ៉ុប ឬអាមេរិក គេ​ឃើញ​មាន​មុខ​ប្រជាជន និង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​រហូត។ ក្រុមហ៊ុន​ចិន ដែល​​បាន​ពង្រីក​មុខ​ជំនួញ បោះទុន​វិនិយោគ​របស់​ខ្លួន​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​គ្រប់វិស័យ​ ​នៅក្នុង​​​ទឹកដី​បរទេស។ នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ក្រុមហ៊ុន​ចិន មិនថា រដ្ឋ​ឬ​ឯកជន​បានដើរ​ប្រមូលទិញ​ដី​កសិកម្ម​ នៅ​បរទេស ដើម្បីធានា​ផ្គង់ផ្គង់​ផលិត​ផល​កសិកម្ម​ទៅ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ស្រុក​ចិន ដែលនៅទៅនោះ ​អតិថិជន​កាន់តែច្រើន មានតម្រូវការ​ទាមទារ​កាន់​តែ​ខ្ពស់​ពីរឿង​គុណភាព និង​បរិមាណ។ ចិន​មាន​ប្រជាជន​សរុប ១៣៧៩​លាននាក់ នៅឆ្នាំ ២០១៦ ស្មើ​នឹង​១ភាគ​៥​នៃ​ប្រជាជន​សរុប​លើ​ផែនដី។ ប៉ុន្តែ ផ្ទៃដី​កសិកម្ម ដែល​ចិន​អាច​ដាំដុះ ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជនជាតិ​របស់ខ្លួន មាន​តែ​១០​ភាគរយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទៃដី​កសិកម្ម​តិចតួច មិន​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ការកើនឡើង​មិនឈប់នៃ​ចំនួន​មាត់​មនុស្ស​​នៅ ប្រទេសចិន។ នៅពេល​ដែល​ដី​ធ្វើ​កសិកម្ម​មានតិចតួច រួចទៅ​ហើយ​នោះ នៅ​មាន​កត្តា​មួយ​ចំនួន ដូចជា​ ការប្រើជីគីមី ច្រើនជ្រុល​រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​ដីហ៊ឹ ខ្សោះ​គ្មាន​ជីរជាតិ ការបំពុល​បរិស្ថាន ការសាងសង់​ពង្រីក​​ក្រុង​ទៅលើ​ដីស្រែកសិកម្ម ហើយ​និង​ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ ដែល​ជាដើមហេតុ​នៃ​គ្រោះ​រាំងស្ងួត គ្មានទឹកភ្លៀង ។ល។និង​។ល។ ដែល​រឹត​តែ​កាត់បន្ថយ ទំហំ​ដី​កសិកម្ម​របស់​ចិន ឲ្យ​កាន់តែ​រួម តូចទៅទៀត។ នៅពេល​ប្រទេស​ចិន​ចាប់ផ្តើម មាន​សេដ្ឋកិច្ច​រីកចម្រើន ជនជាតិ​ចិន មានជីវភាព​ល្អប្រសើរ​ជាងមុន ចាប់មាន​តម្រូវការ ចំណង់​ខ្ពស់​ចង់​បរិភោគ​សាច់សត្វ ដែល​ពួកគេ​កម្រ​នឹង​បាន​ស្គាល់​រសជាតិ កាលនៅ​ក្រក្រី។ ប៉ុន្តែ កសិកម្ម ចិញ្ចឹម​សត្វ យក​សាច់ បាន​ទាមទារ​ខ្ពស់ ចំណីអាហារ សត្វ ដូចជា​ពោត សណ្តែក​ជាដើម។ ដី​កសិកម្ម​សម្រាប់​ដំណាំស្រូវ សម្រាប់​ចំណី​មនុស្ស មាន​មិន​គ្រប់គ្រាន់ ចុះ​ទម្រាំ​ដី​កសិកម្ម​សម្រាប់​ដំណាំ​ពោត​សណ្តែក សម្រាប់​ធ្វើ​ជា​ចំណី​សត្វ។ គឺ​ដោយសារ​តែ​ដីកសិកម្ម​សម្រាប់ដាំដុះ មាន​តិច និង​រួមផ្សំ​នឹង​ការកើនឡើង នៃ​តម្រូវការ ចំណី​អាហារ សម្រាប់មនុស្ស និង​សត្វនេះហើយ បាន​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ និង​ឯកជន​ចិន នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយនេះ បាន​ដើរ ប្រមូល​ទិញ កសិកម្ម នៅ​បរទេស មិនថា នៅ​អាស៊ី អាហ្រ្វិក អាមេរិឡាទីន អាមេរិក អូស្ត្រាលី និង​នៅ​អឺរ៉ុប។ តាមការវាស់ស្ទង់​របស់​សមាគម​អាមេរិក​ពីរ គឺ Heritage Foundation និង​វិទ្យាស្ថាន​សហគ្រាស​អាមេរិកាំង​American Entreprise Institute នៅក្នុង​បរិបទ​ដែល​តម្រូវការ​ចំណីអាហារ​កើនឡើង នៅក្នុង​ប្រទេស ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគ​របស់​ចិន បាន​បង្កើន​សកម្មភាព​ទិញ វិនិយោគ ដី​កសិកម្ម នៅ​បរទេស។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១០ តម្លៃ​វិនិយោគ​សរុប​របស់​ចិន ទៅលើ​ផ្នែក​កសិកម្ម នៅ​បរទេស មានចំនួន​សរុប ៩៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយចំនួន​មាន​ច្បាប់​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​លក់​ដី​កសិកម្ម​ទៅ​ជនបរទេស ប្រទេស​មួយចំនួន​ទៀត ដូចជា​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាហ្រ្វិក និង​អាមេរិកឡាទីន​បាន​ក្លាយ​ជា​ផ្ទាំងស៊ីប របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ តាម​ទិន្នន័យ​របស់​ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវ​ឯករាជ្យ អាមេរិកាំង ឈ្មោះ Land Matrix ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ និង​ឯកជន​របស់​ចិន បាន​ ​ចាយលុយ​រាប់លាន​ដុល្លារ ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​ម្ចាស់​ដី ស្រូវ​សាឡី ចំការ​សណ្តែក ដំណាំ​បន្លែ ឬ​កសិដ្ឋាន​ចិញ្ចឹម សត្វ ដែល​នៅក្នុង​ប្រទេស អាហ្សង់ទីន ឈីលី ប្រេស៊ីល ម៉ូហ្សំប៊ិក នីហ្សេរីយ៉ា ស៊ីមបាវ៉េ កម្ពុជា និង​ឡាវ​ជាដើម។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១២ អ្នកស្រាវជ្រាវ​អាមេរិកាំង​បាន​ជំរឿន រកឃើញ គម្រោង​វិនិយោគ​របស់​ចិន ទៅលើ​ផ្ទៃដី​កសិកម្ម ប្រមាណ ៩​លាន ហិចតា នៅក្នុង​បណ្តាប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ ដែលនៅក្នុង​នោះ​មានផងដែរ កម្ពុជា។ នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយនេះទៀត ចិន​បាន​ពង្រីក​ដែន​វិនិយោគ​លើ​កសិកម្ម​បរទេស ទៅ​ដល់​អាមេរិក អូស្ត្រាលី និង​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ឆ្នាំ ២០១៦ ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់​គោ ដ៏ល្បីឈ្មោះ​មួយ​របស់​អូស្ត្រាលី បាន​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​គ្រប់គ្រង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​អចលនទ្រព្យ​ចិន Shanghai CRED ដែល​ធ្វើ​ជំនួញ​ផងដែរ​ទៅលើ​អាជីវកម្ម​រ៉ែ។ វា​មិនមែន​ចៃដន្យ​ទេ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ចិន​បោះទុន​វិនិយោគ​លើ​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់គោ​អូស្ត្រាលី។ ក្រុមហ៊ុន​S kidman &Com ជាម្ចាស់​កសិដ្ឋាន ចិញ្ចឹម​គោ ជិត ពីរសែនក្បាល (១៨៥ ០០០) និង​ជាអ្នកមានសិទ្ធិ គ្រប់គ្រង លើ​២៥ភាគរយ​នៃ​ដី​កសិកម្ម សរុប នៅ​អូស្ត្រាលី។ នៅ​នូវែលហ្សេឡង់​វិញ ក្រុមហ៊ុន កសិចំណីអាហារ​ចិន Bright Food បាន​ទិញ កសិដ្ឋាន​ចិញ្ចឹម​គោ​យក​ទឹកដោះ ដែល​ជា​ផលិតផល​ពេញ​និយម នៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ នៅ​ក្នុង​ចំណែក​សាច់គោ ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​ចិន​មួយផ្សេងទៀត បាន​ទិញ ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​សាច់ក្រក Hot dogs Smithfield Foods ដ៏ល្បីឈ្មោះ​របស់​អាមេរិក ដើម្បី បាន​សិទ្ធិ​ចូល​ទៅ​ទិញ​ដី​សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​សត្វ នៅ​អាមេរិក។ នៅទ្វីបអឺរ៉ុប មាន​ព័ត៌មាន​ចុះផ្សាយ​ថា ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន ដែល​ជា​ជង្រុក ផលិត​ស្រូវ​សាឡី​ដ៏​សំខាន់​របស់​អឺរ៉ុប​បាន​ជួល​ដី​កសិកម្ម​៣លាន​ហិចតា​ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ ដំណឹងនេះ​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​មតិ​ប្រឆាំង​តវ៉ា​ខ្លាំង​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​អ៊ុយក្រែន មុន​នឹង​ត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​ចេញមុខ​បដិសេធ ថា មិន​ពិតទៅវិញ។ នៅ​ប្រទេស​បារាំង ក្រុមហ៊ុន​ចិន Reward Group បាន​ប្រាប់​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​បារាំង AFP​ថា ខ្លួន​បាន​ទិញ​ដី​កសិកម្ម ជិត ៣ពាន់​ហិចតា ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ដើម្បី ដាំស្រូវ​សាឡី​សរីរាង្គ។ ចំការ​ទំពាំងបាយជូ និង​កន្លែង​ផលិតស្រា ដែល​ជាអត្តសញ្ញាណ​សំខាន់​របស់​បារាំង បាន​ធ្លាក់​ម្តងមួយៗ ក្នុង​ដៃ​គ្រប់គ្រង​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន។ នៅពេល​ដែល​ចិន​ទិញ ធ្វើជា​ម្ចាស់ ដីស្រែស្រូវ​សាឡី ​បារាំង រាប់ពាន់​ហិចតា ទៀត​នោះ ប្រជាជន​បារាំង រឹត​តែ​ខឹងសម្បារ និង​រិះគន់ អាជ្ញាធរ​ដែនដី ដែល​តាមពិត ហាក់​មិន​បាន​ដឹង​ពី​ការទិញ ផ្ទេរសិទ្ធិ​ដី​កសិកម្ម​រវាង​ក្រុមហ៊ុន​ចិន និង​កសិករ​បារាំង​នោះ​ផងទេ។ នៅ​មួយថ្ងៃ មុន​បើក​ពិព័រណ៌​កសិកម្ម​អន្តរជាតិ នៅក្រុង​ប៉ារីស ប្រធានាធិបតី​បារាំង លោក​អេម៉ានុយអែល ម៉ាក្រុង ដែល​និយាយ​យោង​ដល់​ការទិញ​ដី​កសិកម្ម​បារាំង ពីសំណាក់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន បាន​សន្យា​ទៅ​កាន់​កសិករ​បារាំង វ័យក្មេង ថា រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​នឹង​ចាត់វិធានការ​គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ដី​កសិកម្ម​បារាំង ដែល​លោក​ចាត់ចូល​ជា​អធិបតេយ្យភាព​របស់​បារាំង ធ្លាក់​ជាដាច់ខាត​ទៅ​ក្នុង​ដៃ របស់​ជនបរទេស៕ =វិស័យថាមពលនៅអឺរ៉ុប កំពុង​ក្លាយ​ជារបស់ចិន ?= តើ​ចិន​កំពុង​ចាប់​ចាក់​ចាក់​គល់​ក្នុង​បណ្តាញ​ថាមពល​អឺរ៉ុប​ឬ​យ៉ាងណា ? ក្នុង​រយៈ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ចុងក្រោយ​នេះ ចិន​បាននិង​​កំពុងសម្រួចការ​វិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​ថាមពល យ៉ាង​ខ្លាំង​នៅ​អឺរ៉ុប។ យុទ្ធសាស្ត្រ​វិនិយោគរបស់​ចិន​​ ក្នុង​បណ្តាញ​ និង​ក្នុង​ផលិតកម្ម​ថាមពល​ បានរឹត​តែ​ធ្វើ​ឱ្យ​អឺរ៉ុប​កាន់​តែ​ប្រេះ​ឆា និង​មាន​ចំណុច​ខ្សោយ​កាន់​តែច្រើន។ កាលពី​ខែ​ឧសភា ក្រុមហ៊ុន​ចិន China Three Gorges (CTG) ​ បាន​ប្រកាស​ចង់​ទិញ​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​ព័រទុយហ្កាល់។ សំណើ​​៩ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​កំពុង​ធ្វើ​ឱ្យ​លីស្បូន​ស្រក់​ទឹក​មាត់​យ៉ាង​ខ្លាំង ! ពីរ​ខែ​ក្រោយ ក្រុមហ៊ុន​ចិន​ State Grid មួយ​ទៀត បាន​ប្រកាស​ចង់​មាន​ទុន​​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​អាល្លឺម៉ង់ 50Hertz។ រដ្ឋាភិបាល​លោកស្រី​មែរកិល បានបញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម​ប្រឆាំង​ និង​ប្រមូល​ធនាគារវិនិយោគ​​សាធារណៈ​មក​បិទ​ខ្ទប់​គម្រោង​នេះ​ភ្លាម។ នេះ​ជា​ឧទាហរណ៍​ជាក់ស្តែង​ពីរ ដែល​បញ្ជាក់​ថា​ចិនសំឡឹងចង់​ក្រសោប​​វិស័យ​ថាមពល​​អឺរ៉ុប កាន់​តែ​ខ្លាំងឡើងៗ​​។ តាមការ​ពិត​ បើ​តាម​ភ្នាក់ងារ Bloomberg ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០១១​មក ចិន​បាន​ចូល​វិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​នេះ អស់​ប្រមាណ​៣៤,៥ពាន់​លានដុល្លារ​​ទៅ​ហើយ។ ថាមពល​បានក្លាយ​ជា​ឧស្សាហកម្ម​ទីពីរ​ បន្ទាប់​ពី​វិស័យ​គីមី ដែល​ចិន​បាន​បង្ហូរ​ទុនមក​អឺរ៉ុប​​ច្រើន​ជាងគេ ក្នុង​រយៈ​ពេល​១០​ឆ្នាំ ចុងក្រោយ​នេះ។ ​សកម្មដំបូង​គេ​ គឺ​ក្រុមហ៊ុន State Grid Corporation of China (SGCC) ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ធំ​ជាង​គេ​នៅ​លើ​ពិភពលោក មាន​បុគ្គលិក​១លាន​នាក់ មាន​ចំណូល ៣៤៨​ពាន់​លាន​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។​ ក្រុមហ៊ុន​បាន​ចូល​រួម​ស្ថាបនា​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​នៅ​ជុំ​វិញ​សមុទ្ទ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០១២​មក ក្រុមហ៊ុន​មាន​ដើរ​តួ​​​កាន់​តែ​សំខាន់​​ក្នុង​បណ្តាញ​អគ្គិសនី និង​បានក្លាយ​ជា​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​រដ្ឋបាលរបស់​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​​ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី និង​ក្រិក។ នេះ​ក៏​ព្រោះ​ក្រុមប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​ត្បូង​ជួប​បញ្ហា​ថវិកា​ ឯ​ចិន​មាន​លុយច្រើន​ ផ្តល់​ការ​វិនិយោគ​​ម្តងៗ​ដល់​រាប់​រយ​លានអឺរ៉ូ ! ក្រុមហ៊ុន​ចិន SGCC ​មិនមែន​ចាប់​អារម្មណ៍​វិនិយោគ​ជាមួយ​ក្រុមប្រទេស​យ៉ាប់យឺន​របស់​អឺរ៉ុបទេ ! ក្រៅ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៦ ក្រុមហ៊ុន​បាន​សាក​ល្បង​ដាក់​ទុន​ ភាគតិច (៨៣០​លាន​អឺរ៉ូ) ​ក្នុង​បណ្តាញ​ចែក​ចាយ​អគ្គិសនី​បែលហ្សិក។ តែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​ទៅ​វិញ។ ក្នុង​រយៈ​ពេល​១០​នេះ​ ចិន​ក៏​បាន​ចំណាយ​​ធ្វើ​វិនិយោគ​៨,៦ពាន់​លានក្នុង​វិស័យ​ថាមពល​មិន​ចេះ​រីង​ស្ងួត ព្រោះ​ប៉េកាំង​ចង់ក្លាយ​ជា​មេដឹកនាំ​ពិភពលោក​ផ្នែក​ថាមពលស្អាត​នេះ និង​គ្រប់គ្រង​ទីផ្សារ​ផ្ទាំង​ស្រូវ​កម្តៅពិភពលោក​​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ។ ​បើ​តាម​ការ​សិក្សា​អាមេរិក​ស្តីពី​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្នែក​ថាមពល ចេញ​ផ្សាយ​កាល​ពី​សប្តាហ៍​មុន ចិន​បាន​ធ្វើ​វិនិយោគ​ខ្លាំង​គួរកត់​សម្គាល់​ក្នុង​ប្រទេស​ចំនួន​៩​នៅ​អឺរ៉ុប ៖ ក្រុមហ៊ុន​ ត្រួត​ត្រា​ស្ទើរ​ទាំង​ស្រុង​វិស័យ​ថាមពលដើរ​ដោយ​ខ្យល់ élolien អា​ល្លឺម៉ង់​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦ ជា​មួយ​នឹង​ទឹក​ប្រាក់​វិនិយោគ​ ១,៥៥ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ។ ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ចិន China Energy Investment Corp., ​ មាន​​ហ៊ុន​៧៥%​ (៣ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ) ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​ថាមពល​ដើរ​ដោយ​ខ្យល់​បី​នៅក្រិក នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។ ​នុយក្លេអ៊ែរ ជា​​វិស័យ​ថាមពលមួយ​ទៀត ដែល​ចិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ជា​ពិសេស​ជាងគេ !​ ដោយ​សារ​ការ​ចាក់​បញ្ចូល​ហ៊ុន​កំរិត​៣៣%​ ​ របស់​ក្រុមហ៊ុន​ចិន China General Nuclear Power Corporation (CGN) ទើប​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​បារាំង​អាច​សម្រេច​គម្រោង​សង់​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ​ជំនាន់​ថ្មី EPR Hinkley Point នៅ​អង់គ្លេស។ ​​ចិន​បាន​បង្ហាញ​ជា​សាធារណៈ​ចង់​តាំង​​វត្តមាន​ជា​និរន្ត​ក្នុង​ទីផ្សារ​នុយក្លេអ៊ែរ​អង់គ្លេស ដោយ​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត​នឹង​អាច​សង់​ប្រតិករ​នុយក្លេអ៊ែរ តែឯង​ផង។ ក្រុមហ៊ុន​ចិន​ក៏ចង់​មាន​ភាគ​ហ៊ុន​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​អគ្គិសនី​Avera ​បារាំង​ដែល​រុះ​រើស​មាសភាព​ខ្លួន​កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៧​ដែរ។ តែ​មិន​បាន​សម្រេច​ដោយ​បារាំង​មិនព្រម​​ឱ្យ​ចិន​មាន​តួនាទី​នៅ​ក្នុង​ក្រុមប្រឹក្សា​រដ្ឋបាល។ នៅ​អឺរ៉ុប​កណ្តាល និង​ខាង​កើត​វិញ ចិន​បាន​ទទួល​ការ​ស្វាគមន៍​ខ្លាំងណាស់ ! ប៉េកាំង​បាន​ដាក់​ឱ្យ​ដំណើរការ​ក្រុម​សម្របសម្រួល​វិនិយោគ​អចិន្ត្រៃយ៍​ ជាមួយ​១៦​ប្រទេស​ ក្នុង​នោះ​១១​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​សហភាព​អឺរ៉ុប ដោយ​មាន​ហុងគ្រី​ ជា​អ្នក​បក់​ដៃ​ បើក​ផ្លូវ​ឱ្យ​ចិន​។ មហិច្ឆតា​របស់​ប៉េកាំង​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​​អឺរ៉ុបចោ​ទ​សួរ​ខ្លួន​ឯង ! ក្រុមហ៊ុន​ចិន​មក​វិនិយោគ ​​នាំ​ទុនមក​អឺរ៉ុប ​ជា​សញ្ញាវិជ្ជមាន ប៉ុន្តែហេតុ​អ្វី​ចិន​ចង់​មក​អឺរ៉ុប​ម្ល៉េះ ?! នេះ​ហើយ​ជា​បញ្ហា ! រាល់​គ្រប់​ក្រុម​ហ៊ុន​ចិន ជា​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ ឬ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អឺរ៉ុប​សង្ស័យ​ថា​គម្រោង​វិនិយោគ​ចិន ជា​គម្រោង​នយោបាយ​របស់​ប៉េកាំង មិន​មែន​ក្នុង​កម្មវត្ថុ​ពាណិជ្ជកម្ម​​តែ​ម្យ៉ាង​ឡើយ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ មក​ពី​មាន​ទៅ​តែ​ទៅ​គ្មាន​មក ! មក​វិនិយោគ​នៅ​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ទិញ​គ្រឿង​បន្លាស់​ពី​ចិន ឯ​ការ​ងារ​ក្នុង​អឺរ៉ុបគ្មាន​បាន​កើន​ទេ ! ចិនក្តាប់​យ៉ាង​ណែន​​ច្រក​ចេញ​ចូល​សេដ្ឋកិច្ចរបស់​​គេ​​ ជា​ពិសេស​ចំពោះ​វិស័យថាមពល​ជា​​យុទ្ធសាស្ត្រ។ នៅ​អឺរ៉ុប បណ្តាញ​ថាមពល​ក៏​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ទុក​ជា​វិស័យ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ដែរ តែ​ពុំ​មាន​ការ​ការពារ​គ្រប់​គ្រាន់​ទេ​ !​ នេះ​មក​ពី​អឺរ៉ុប​ខ្លួន​ឯង​ខ្សោយ ?! មែន​ហើយ តាម​រយៈ​​យុទ្ធសាស្ត្រ​វិនិយោគ​របស់​ចិន​នេះ គេ​ពិត​មើល​ឃើញ​ច្រើន​អំពី​ចំណុច​ខ្សោយ​របស់​អឺរ៉ុប​មែន ! ការ​ដែល​ចិន​អាច​ចូល​វិនិយោគ​នៅ​ព័រទុយហ្គាល់ ក្រិក​ ឬ​អ៊ីតាលី មក​ពី​ប្រទេស​ទាំង​នោះ​ជួប​បញ្ហា​ថវិកា ហើយ​គ្មាន​សាមគ្គីភាព​ពី​អឺរ៉ុប​ណា​មក​ជួយ​ក្រៅ​ពី​ចិន។ មាន​ន័យ​ថា​អឺរ៉ុប​ អសមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​ស្ថាបនា​នយោបាយ​ថាមពល​រួម​ផង មាន​បញ្ហា​ហិរញ្ញវត្ថុ​ផង និងមិន​អាច​ដាក់​ឱ្យ​​ដំណើរការ​ការ​ប្រកួត​ប្រជែង​ត្រឹម​ត្រូវ​ផង។ សម្រាប់​អ្នក​វិភាគ​និ​ងអ្នក​ជំនាញ ប្រសិន​បើ​គេ​មិន​ចង់​ឃើញ​ចិន​មានភាគ​ហ៊ុន​ក្នុង​វិស័យ​ថាមពល​អឺរ៉ុប​ទេ អឺរ៉ុប​ត្រូវ​តែមាន​មូលនិធិបំរុង​ទុក​សម្រាប់​ធ្វើ​ការ​ផ្តោះប្តូរ​ វិនិយោគ​ ក្នុង​រង្វង់​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ នៅ​ពេល​ដែល​ចាំ​បាច់។ ប៉ុន្តែ​ បើ​អឺរ៉ុប​ប្រេះឆា​នឹង​គ្នា​ស្ទើរ​គ្រប់​ប្រធានបទ​អញ្ចឹង គេទំនង​ជា​ត្រូវ​រង់​ចាំ​យូរ​បន្តិច​ហើយ​៕ =អាស៊ាន៖ ចលករ​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ និង​សមាហរណកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​អនាគត= អាស៊ាន​បាន​ដើរ​តួនាទី​យ៉ាង​ចម្បង​សម្រាប់​បុព្វហេតុ​សន្តិភាពក្នុង​​តំបន់។ ភាព​ខុសគ្នា​យ៉ាង​ច្រើន​អនេក​តែង​តែ​ស្ថិត​នៅ​ជាឧបសគ្គសម្រាប់​សមាហកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ទោះ​ជា​សម្រាប់​ពេលអតីតកាល បច្ចុប្បន្ន និង​អនាគត។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ ភាពជោគ​ជ័យនៃ​សន្តិភាព និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះ​បាន​ផ្តល់​ឱ្យប្រជាជន​អាស៊ាន​ទាំង ៦០០លាន​នាក់​ នាល​ពេល​បច្ចុប្បន្ន អាច​ជា​មេរៀន​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ​មួយ​ដ៏​មាន​សារៈសំខាន់​សម្រាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ដោយ​សារ​ភាព​ចម្រុះ​ច្រើន​អនេកនៃបណ្ដា​ប្រជាជាតិ​ ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ភាគ​អាគ្នេយ៍ បើគេសួរ​ថា “តើ​តំបន់​មួយណា​លើភព​ផែនដី​នេះ អាច​នឹងត្រូវ​រងបរាជ័យ​មុន​គេ ​នៅពេលគេ​ចង់​បង្កើត​ជា​គម្រោង​​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ​ ទោះ​ជា​នៅ​អឺរ៉ុប អាមេរិក​ខាង​ជើង អាមេរិក​ឡាទីន ឬអាហ្រិក?” ​ នោះ​គេ​អាច​​ឆ្លើយ​បានភ្លាម​ថា “​តំបន់អាស៊ី​​អាគ្នេយ៍”។ ផ្ទុយ​ពីការរំពឹង​ទុក​ទាំង​ស្រុង​ ក្រោយ​ខួប​កំណើត​ឆ្នាំទី៥១របស់​ខ្លួន អាស៊ាន​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​តំបន់​ជោគជ័យ​បំផុត​ទីពីរ របស់​ពិភពលោក បន្ទាប់ពីគម្រោង​សហភាពអឺរ៉ុប។ អង្គការ​តំបន់​មួយ​នេះបាន​ក្លាយ​ជាចលករ​មួយ​ដ៏​ចម្បង​សម្រាប់​សន្តិភាព​ក្នុង​តំបន់ នា​ពេល​កន្លង​មក និងហើយសម្រាប់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន និង​​អនាគត​ តំបន់មួយ​នេះ​នឹងក្លាយ​ជា​ដែន​ដី​នៃ​កំណើន​ និង​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច បើ​ទោះ​បីជា ​សមាហរណកម្ម​នយោបាយ​ហាក់​​គ្មាន​ពន្លឺ។ កំណើត​អាស៊ាន អាស៊ាន ឬ​ សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​ភាគ​អាគ្នេយ៍ ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៨ ខែសីហា ឆ្នាំ​១៩៦៧ នៅ​ទីក្រុង​បាំងកក ប្រទេស​ថៃ ​ក្រោម​គំនិត​ផ្តួច​ផ្តើម​របស់​ប្រជាជាតិ​ប្រាំ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី រួម​មាន​ ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពិន សិង្ហបុរី និង​ប្រទេសថៃ។ ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយមកទៀត ពោល​គឺ​មួយ​ឆ្នាំ​មុន​ការ​ឈាន​មក​ដល់​​ នៃ​សករាជ​របស់សតវត្សរ៍ទី២១ ប្រទេស​ភូមិ​ផង​របង​ជាមួយ​គ្នា​ប្រាំផ្សេងទៀត​ ជា​បន្តបន្ទាប់ បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​​ជា​សមាជិករួម​ជោគវាសនា​ជាមួយ​អាស៊ាន។ ប្រទេស​ទាំង​នោះ​រួម​មាន​ ប្រ៊ុយណេ មីយ៉ាន់ម៉ា ឡាវ វៀតណាម និង​ចុងក្រោយ​ កម្ពុជា។ យោង​តាម​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ បើ​តាម​ទ្រឹស្ដី វាសនា​របស់​អាស៊ាន គួរ​តែត្រូវ​បាន​ស្លាប់​ពីមុនការ​បង្កើត នោះ​ក៏​ព្រោះ​ដោយ​ហេតុផល​ចម្បង​ខាង​ក្រោម។ ក្រោយ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី២ កំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៦០ បញ្ហាតាន​តឹង​ និង​ស្មុគស្មាញ​យ៉ាង​ច្រើន​​បាន​កំពុង​កើត​ឡើង​នៅ​​តំបន់​អាស៊ី​​អាគ្នេយ៍។ ឥទ្ធិពល​នៃ​ការរីកសាយភាយ​របស់​លទ្ធិកម្មុយនិស្ដ នៅ​ពាសពេញ​តំបន់​អាស៊ី ខណៈ​ប្រទេសស្ថាបនិកអាស៊ាន​ទាំង​ប្រាំ​ កំពុង​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ដ៏​គួរ​ឱ្យ​ស្រួចស្រាល់។ ភាពតានតឹង​រវាង​ម៉ាឡេស៊ី និង​សិង្ហបុរី ដែល​ទើប​តែ​ចែកផ្លូវ​គ្នា។ ឥណ្ឌូ​នេស៊ី​​បាន​ឆ្លង​កាត់​រដ្ឋប្រហារ​បង្ហូរឈាមនៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥។​ ហ្វីលីពិនកំពុងទាមទារ​តំបន់ភាគខាង​កើត​នៃប្រទេស​​ម៉ាឡេស៊ី។ ភាពតានតឹង​ផ្សេងៗតាម​តំបន់​ព្រំដែន​រវាងម៉ាឡេស៊ី និង​ថៃ និង​រវាង​ឥណ្ឌូនេស៊ី និង​ហ្វីលីពីន។ ទោះ​ជា​​អាស៊ានមិន​បានជួប​ប្រទះ​នូវ​បញ្ហា​ដូច​ដែល​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ ក៏អ្នក​វិភាគ​ជាទូទៅ​ នៅ​តែបង្ហាញ​ភាព​ទុទ្ទិដ្ឋិនិយម​ខ្លាំងដដែរ ​ចំពោះ​ជោគវាសនា​អាស៊ាន ព្រោះ​​ថា ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ហាក់​មិន​មាន​ធាតុផ្សំ​ជាមូល​ដ្ឋាន​នៃ​សហប្រតិបត្តិ​ការ​ក្នុង​តំបន់នោះ​ទេ។ ប្រយោគ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​របស់​សាស្រ្ដចារ្យនៃសាកលវិទ្យាល័យ Harvard លោក​ Samuel Hungtington បាន​កត់ត្រា​ថា “ការប៉ះទង្គិច​នៃ​អារិយធម៌ ឬ​ជា​ភាសាបារាំង le Choc des Civilisations” ក្នុង​តំបន់​មួយ​នេះ​ មាន​ទំហំ​ធំធេង​ណាស់។ គ្មាន​តំបន់​ណា​លើ​ភព​ផែន​ដី​នេះ ​ដែល​មាន​ភាព​ចម្រុះ ដូចតំបន់​​អាស៊ីអាគ្នេយ៍នោះ​ទេ។ ទិដ្ឋភាព​​ដែល​យើង​រំពឹងថា​ចង់​បង្កើត​អាស៊ាន ​នៅ​ពេល​នោះ គឺ​វា​មាន​ន័យ​ថា យើង​សង្ឃឹម​ចង់​បាន​ អាស៊ាន​ដែលស្លាប់​ទាំង​មិន​ទាន់​បង្កើត​​តែ​ម្ដង។ នៅ​លើ​ផែនដីនេះ អរិយធម៌​ធំៗ​រស់​នៅ ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​នៅ​ទីតាំង​ភូមិសាស្ដ្រ​ខុសៗគ្នា។ គ្រិស្ត​សាសនា​នៅ អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក។ ខុងជឺ​នៅ​ចិន និង​អាស៊ីបូព៌ា។ អ៊ីស្លាម​នៅ​ម៉ារុក ដល់​ឥណ្ឌូនេស៊ី។ ហិន្ឌូ នៅឥណ្ឌា។ ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ស្រីលង្កា​ដល់​ចិន កូរ៉េ និង​ជប៉ុន។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អាស៊ាន​ជាតំបន់​ប្រមូល​ផ្តុំ​​អារិយធម៌ទាំង​អស់​នេះ។ វប្បធម៌ សាសនា ភាសា និង​ភាពចម្រុះ​ពូជសាសន៍របស់​អាស៊ាន មាន​ ២៤០លាននាក់​ជាមូស្លីម ១៣០លាននាក់​ជាគ្រិស្ដសាសនិក ១៤០លាននាក់​ជាពុទ្ធសាសនិក ៧លាននាក់​ជាហិន្ឌូ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ដ​បាន​សង្កត់​ធ្ងន់​ថា ភាព​ខុសគ្នា​ទាំង​នេះ​នឹង​តាក់តែង​វាសនា​មិន​អាច​រួម​គ្នា​បាន ហើយ​ប្រជាជាតិ​នីមួយៗនឹង​ប្រកាន់​​វាសនា​ផ្ទាល់​ខ្លួន និយាយ​ភាសា​នយោបាយ​រៀង​ខ្លួន ដែល​គ្មាន​ថ្ងៃ​អាចយល់​គ្នា​បាន។ យ៉ាង​ណា​មិញ ទោះជា​ត្រូវ​ប្រឈម​នឹង​បញ្ហា​សព្វគ្រប់​បែប​យ៉ាង អាស៊ានមិន​ស្លាប់​ អាស៊ាន​អាច​រស់បាន​ និងបន្ត​ជោគជ័យមក​ដល់​ថ្ងៃ​នេះ។ អាស៊ាន​បាន​និង​កំពុង​ក្លាយ​ជា​អង្គការ​តំបន់មួយដ៏​សំខាន់​សម្រាប់​សន្តិភាព វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច និង​នយោបាយ​ ដែល​ពិភពលោកមិន​អាច​​មើល​រលង​បាន។ ម៉្យាង ព្រោះ​ដោយ​ ​អាស៊ាន​ជា​តំបន់​នៃ​ដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ច និង​ការកាត់បន្ថយ​ភាព​ក្រីក្រ​របស់​ពិភពលោក។ ​ការ​កាត់​បន្ថយភាព​ក្រីក្រ​នៃ​ប្រទេស​នីមួយៗបាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាង​អស្ចារ្យ។ វៀតណាម​ពី ៥០ភាគរយ មកត្រឹម​៣ភាគរយ​ ក្នុង​៣០ឆ្នាំ។ នៅ​ឆ្នាំ​២០៣០ សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន​នឹង​ក្លាយ​ជា​សេដ្ឋកិច្ចធំបំផុត​ទី៤ ក្នុង​ទំហំ​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ១០ពាន់ពាន់លាន​ដុល្លារអាមេរិក ដែល​វា​នឹង​ជួយ​លើកស្ទួយ​ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និង​ការ​វិនិយោគ របស់​ពិភពលោក។ ម៉្យាង​វិញ​ទៀត ព្រោះ​អាស៊ាន​ក៏​បាន​និង​កំពុង​ក្លាយ​ជា​តំបន់នៃ​ការ​ចរចារលើ​បញ្ហា​សាកលចម្បង​ៗ។ ជាឧទាហរណ៍ ជំនួប​ដែល​គ្មាន​អ្នក​នឹង​ស្មាន​ដល់​រវាង​លោក​ដូណាល់​ ត្រាំ និង​លោក​គីម ជុងអ៊ុន​ នៅ​ខែឧសភា ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី។ ឧបសគ្គ​និងការ​ប្រឈម​សម្រាប់​អនាគត ទោះ​ជាយ៉ាង​ណា មាន​ឧបសគ្គយ៉ាង​ច្រើន​ដែល​នឹងតែងតែ​រារាំង​ដល់​ សមាហរណកម្ម​នយោបាយ​ណាមួយ​កាន់​តែ​ជ្រៅ។ ជាឧទាហរណ៍ ការ​ជាប់​កាំង ឬ​ការ​វិវត្តរ៍យ៉ាង​យឺត នៃ​សហគម​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ាន (la Communauté Économique de l'ASEAN) ដែល​បាន​ដាក់​ចេញ​នៅ​ចុង​ឆ្នាំ២០១៥។ ឧបសគ្គទាំងនោះ​ត្រូវ​បាន​កត់ត្រាប្រកប​ដោយ​ហេតុផល​ ជាពិសេសដោយ​សារពត៌មានរបស់បស្ចិមលោក។ ជាឧទាហរណ៍ ការ​ចេញ​ផ្សាយ​របស់​ទស្សនវដ្តី The Economist ក្នុង​ឆ្នាំ២០១៦ បង្ហាញថា៖ “សេចក្តីថ្លែងការណ៍​របស់​អាស៊ាន​ហាក់​មើល​ទៅសម្បើម​ណាស់ ដូច​ក្នុង​ពិធី​បុណ្យ​ណូអែល​អញ្ជឹង តែ​ធាតុពិត​វា​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ធម្មតា​សោះ។ អាស៊ាន​មិន​មាន​យន្តការ​ដើម្បី​ដាក់កំហិត​ឱ្យ​សមាជិក​គោរព ​កិច្ចព្រមព្រៀង និងសន្ធិសញ្ញា​ណាមួយ​ទេ។ ប្រព័ន្ធធនាគារក្នុងតំបន់ និងទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុ​នៅតែមិនអាចរួមបញ្ចូលគ្នាបាន។ ពន្ធលើ​ពាណិជ្ជកម្ម​ដែល​មាន​ចែង​តែលើក្រដាស​អាច​នឹងរលាយបាត់ ប៉ុន្តែឧបសគ្គនៃ​ការអនុវត្ត​នៅ​តែ​មាន​ជាដរាប។ ប្រទេស​សមាជិក​នីមួយៗ​បន្តបង្កើតប្រព័ន្ធកម្មសិទ្ធិបញ្ញា និងគោលនយោបាយអន្តោប្រវេសន៍ រៀង​ៗ​ខ្លួន។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ គំលាតនៃការ​អភិវឌ្ឍ​រវាង​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ាន​មាន​ទំហំ​ធំធេង​ណាស់។ ផ្អែក​តាមធនាគារ​ពិភពលោក ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​នៃ​ប្រជាពលរដ្ឋសិង្ហបុរីមាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​ ៣៧​ដង ធៀប​នឹង​ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សម្រាប់​មនុស្ស​ម្នាក់​គិត​ជា​មធ្យម​នៃប្រជាពលរដ្ឋរបស់ កម្ពុជា ឡាវ មីយ៉ាន់ម៉ា និង​វៀតណាម។ កត្តា​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​វិភាគ​ខ្លះយល់​ថា សមាហរណកម្ម​អាស៊ាន​ផ្តល់​ផល​ច្រើន ​ឱ្យ​តែ​ប្រទេស​ដែល​មាន​សេដ្ឋកិច្ច​រឹង​មាំតែប៉ុណ្ណោះ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ក៏​មាន​មតិ​ខ្លះបង្ហាញ​យោបល់​សុទិដ្ឋិនិយម​វិញ​ ដោយ​លើក​ហេតុផល​ថា ប្រទេសដែល​មាន​កម្រិត​អភវិឌ្ឍតិច​ជាង ​នៅ​មាន​សក្ដានុពល​ច្រើន​ទៀត​ ដើម្បីអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន។ ប្រាកដ​ណាស់​សមាហរណកម្មអាស៊ា​ន​បាន​ជួប​ឧបសគ្គ​ជារឿយៗ។ យន្តការ​នយោបាយ​យ៉ាង​ច្រើន​ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ដឹកនាំ​អាស៊ាន​ពន្យាពេល​អនុវត្ត តែទោះ​ជាយ៉ាង​ណា ​ដំណើរ​នៃវិវត្តរ៍ជារួម​ ក្នុង​រយៈពេល​វែង ហាក់​បន្តទៅមុខ។ យោងតាមអ្នក​ជំនាញ​ខ្លះ ដំណើរវិវត្តន៍​របស់​អាស៊ាន​ប្រៀប​បាន​នឹង​ដំណើរ​បម្លាស់​ទី​របស់​សត្វ​ក្ដាម​អញ្ជឹង ពីរជំហាន​ទៅមុខ មួយ​ជំហាន​ថយ​ក្រោយ។ បើ​ពិនិត្យ​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លី គេ​ពិបាក​ឃើញ​ថា​មាន​ការ​វិវត្តន៍​អ្វី​សំខាន់​ណាស់​។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ បើ​គេ​មើល​ក្នុង​រយៈពេល​វែង ការ​វិវត្តចម្បង​ៗ​តែង​តែ​លេខ​រូប​រាង​ឡើង​ពីមួយ​ទសវត្សរ៍​ ទៅមួយ​ទសវត្សរ៍៕ =គម្រោង​ពង្រីក​ទី​ផ្សារ​ការងារ​របស់ ILO គាំទ្រ​ដោយ​ចិន ផ្តើម​អនុវត្ត​នៅ​កម្ពុជា= អង្គការ​ពលកម្ម​អន្តរជាតិ (ILO) ដោយមាន​ការគាំទ្រ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​ប្រទេស​ចិន​នឹងដាក់​ឲ្យ​ដំណើរការ​គម្រោង​ថ្មី​មួយ​នៅ​កម្ពុជា​ទាក់ទង​នឹង​ការពង្រីក​សេវាកម្ម​ការងារ។ ពិធី​ប្រកាស​អនុវត្ត​គម្រោង​នេះ​ត្រូវគេ​គ្រោង​ធ្វើ​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​ទី១៦មករា​ស្អែក​នេះ​នៅឯ​សណ្ឋាគារ​ភ្នំពេញ។ នេះ​គឺជា​គម្រោង​លើក​ទី១របស់​អង្គការ ILO នៅក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដែល​គាំទ្រ​ដោយ​ប្រទេស​ចិន​ដែល​ផ្តោតជាសំខាន់​ទៅលើ​ការធ្វើឱ្យ​កាន់តែ​ប្រសើរឡើង​នូវ​សេវា​ការងារ។ គោល​បំណង​​​នៃ​គម្រោង​នេះ គឺ​ដើម្បី​បង្កើន​ប្រសិទ្ធិភាព​ទីផ្សារការងារ និង​ការចូលរួម​ពី​សំណាក់​ភាគី​​ពាក់ព័ន្ធ កាត់បន្ថយ​ភាព​គ្មាន​ការងារ​ធ្វើ និង​ពង្រឹង​លំហូរ​ព័ត៌មាន​រវាង​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​​ធ្វើ និង​និយោជក។ នេះ​បើ​យោងតាម​ព័ត៌មាន​ដែល​ផ្សព្វផ្សាយ​ដោយ​អង្គការ ILO ។ នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា គម្រោង​រយៈពេល០៣ឆ្នាំនេះ​នឹង​លើកកម្ពស់​គុណភាព​សេវា​ការងារ និង​បម្រើ​តាម​សេចក្តីត្រូវការ​របស់​អតិថិជន​បន្ថែមទៀត​តាមរយៈ​មជ្ឈមណ្ឌល​ការងារ​ដែលមាន​ស្រាប់ (នៅ​រាជធានី​ភ្នំពេញ បាត់ដំបង សៀមរាប កំពត និង​ស្វាយរៀង)។ គម្រោង​នេះ​នឹង​បង្កើន​ការផ្គូផ្គង និង​ការទទួលបាន​ការងារ​ធ្វើ តាមរយៈ​ការធ្វើឱ្យ​ប្រសើ​ឡើង​នូវ​ការប្រមូល វិភាគ និង​ផ្សព្វផ្សាយ​ទិន្នន័យ​ទីផ្សារការងារ ព្រមទាំង​ជម្រុញ​ការអភិវឌ្ឍ​កម្មវិធី​ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​ទៅនឹង​ការងារ​សម្រាប់​គាំទ្រ​ដល់​ក្រុម​ជន​គោលដៅ​ដូចជា ស្ត្រី កម្មករ​ចំណាកស្រុក និង​ជនពិការ។ លោក ពេ​ជ សោភ័ន រដ្ឋលេខាធិការ​ក្រសួង​ការងារ និង​បណ្តុះបណ្តាល​វិជ្ជាជីវៈ និង​ជា​អនុប្រធាន​គណៈកម្មាធិកា​រ​ជាតិ​បណ្តុះបណ្តាល មានប្រសាសន៍ថា “ការពង្រឹង​ផលិតភាព​គឺជា​គន្លឹះ​សម្រាប់​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និង​កាត់បន្ថយ​ភាពក្រីក្រ និង​ជួយ​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដើម្បី​សម្រេច​និង​រក្សា​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច និង​ការបង្កើត​ការងារ​បន្ថែម​និង​ល្អប្រសើរ​ជាង​មុន។ ក្រសួង​ការងារ និង​បណ្តុះបណ្តាល​វិជ្ជាជីវៈ រួមជាមួយ​ទីភ្នាក់ងារ​ជាតិ​មុខរបរ​និង​ការងារ​នឹង​ក្លាយជា​ភ្នាក់ងារ​ដ៏​ចម្បង​ក្នុងការ​អនុវត្ត​គម្រោង​នេះ។ ស្ថាប័ន​ទាំងពីរ​នឹង​ទទួលខុសត្រូវ​រាល់​សកម្មភាព​របស់​គ​ម្រោ​ង​ដើម្បី​គាំទ្រ​ដល់​ការបង្កើត​ការងារ ផ្តល់​សេវា​ការងារ​ដល់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ ព្រមទាំង​ធានាបាន​នូវ​ការផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន​ទីផ្សារការងារ​ឱ្យបាន​ទៀងទាត់។ នេះ​បើ​យោងតាម​ការប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​របស់​អង្គការ ILO ៕ =បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន (១៧០៦-១៧៩០)= បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន... បើទោះបីជា​អ្នក​ខ្លះ​មិនស្គាល់ឈ្មោះ តែ​ភាគច្រើន​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាប់​ឃើញមុខ ពីព្រោះ​ថា រូបថត​របស់​លោក​​ស្ថិត​នៅលើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក គឺ​ក្រដាស ១០០ដុល្លារ។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​មួយ​រូប ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​តែ​ពីររូប​គត់ ដែល​មិនមែន​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក តែ​មាន​រូបថត​លើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ (ឥស្សរជនមួយរូបទៀត​ គឺ​លោកអាឡិចសិនឌ័រ ហាមីលតុន រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដំបូងបង្អស់​របស់​អាមេរិក ហើយ​​ដែល​មាន​រូបនៅលើ​ក្រដាស ១០ដុល្លារ)។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនធ្លាប់​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក ពីព្រោះ​លោក​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​ទាំង ៧រូប ដែល​ជា​បិតា​ស្ថាបនិក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ព្រមទាំង​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុងការ​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយរូបផងដែរ ដោយលោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិនៃ​ការ​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន កើតនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០៦ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​​ពេលនោះ នៅ​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​មួយ​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​​មិនទាន់​ចាប់កំណើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ​មួយ​នៅឡើយ​នោះទេ។ ឪពុកម្តាយ​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​អ្នក​កើត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស ហើយ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក​មក​ទឹកដីថ្មី​ កាល​ពី​ ២៣ឆ្នាំ​មុន​។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​កូន​ទី ៨ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​បង្កើត ១០នាក់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បងប្អូនឪពុកតែមួយ​ម្តាយទីទៃ ៧នាក់​ផ្សេងទៀត។ ពីដំបូងឡើយ ឪពុក​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មាន​បំណង​ចង់​ឲ្យ​កូន​ទៅ​រៀន​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ហាវ៉ាដ (Harvard) ហើយ​ចាប់អាជីព​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ទើប​បញ្ជូន​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​ត្រៀម​នៅសាលាភាសាឡាតាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ជីវភាព ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចូល​សាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​បោះបង់​សាលា តាំង​ពី​​ទើប​នឹង​មាន​អាយុបាន ១០ឆ្នាំ។ ឈប់ពីសាលា ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅ​ជួយ​ធ្វើការ​ឪពុក​បាន​ពីរឆ្នាំ មុននឹង​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​រៀន​ខាង​បោះពុម្ព​ជាមួយ​នឹង​បងប្រុស។ បងប្រុស​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្កើត​កាសែត​មួយ ដែល​គេចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​​កាសែត​ឯករាជ​ដំបូងគេ​នៅ​អាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ ដែល​ជា​កូនជាង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ការងារខាង​​រៀបពុម្ពអក្សរ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១៥ឆ្នាំ ​បាន​សុំ​សរសេរ​អត្ថបទ​ ដើម្បី​ចុះផ្សាយ​ក្នុង​កាសែត ក៏ប៉ុន្តែ បងប្រុស​មិន​អនុញ្ញាត។ ការ​បដិសេធ​របស់​បងប្រុស​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​រួញរា​នោះទេ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅតែ​សរសេរ​អត្ថបទ ដោយប្រើ​ឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​ផ្ញើ​​​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ។ អត្ថបទ​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មិន​ត្រឹមតែ​ត្រូវ​បាន​កាសែត​​សុខចិត្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​នោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​បាន​ ​ដាក់​នៅលើ​ទំព័រមុខថែម​ទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បន្ត​សរសេរ​អត្ថបទ​ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះក្លែងក្លាយ​នេះ​ជាច្រើន​​ទៀត ផ្ញើ​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ ហើយនៅ​ក្នុងអត្ថបទ​ខ្លះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​រិះគន់​អាជ្ញាធរ និងការពារ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ។ គិតជាសរុប ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ចំនួន ១៤ ​ចុះផ្សាយ​លើ​ទំព័រ​កាសែត​របស់​បងប្រុស ហើយ​នៅ​ក្នុង​អត្ថបទទី១៤ ដែល​ជា​អត្ថបទចុងក្រោយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្ហាញ​អត្តសញ្ញាណ​ពិត​​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​សរសេរ។ ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាង​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ និង​បងប្រុស មាន​ភាព​តានតឹង​ខ្លាំង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ដល់​ពេលមួយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ លែង​នៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ជាមួយ​បងប្រុស​តទៅទៀត។ នៅឆ្នាំ១៧២៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ១៧ឆ្នាំ ដែល​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ​របស់​បងប្រុស​នៅ​បូស្តុន បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទីក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា។ នៅទីនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជីវិត​ពីដៃទទេ ដោយ​​​ប្រកប​របរ​ជា​ជាង​​បោះពុម្ព ទៅតាម​ជំនាញ​ដែល​រៀន​ពីបងប្រុស។ ដំបូង ហ្វ្រែងឃ្លីន​ធ្វើការ​ជា​កូនឈ្នួល បន្ទាប់​មក​​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​រោងពុម្ព ហើយ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅឆ្នាំ១៧២៨ ហ្វ្រែងឃ្លីនបាន​សម្រេច​ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យគេ ហើយ​ចាប់បើក​រោងពុម្ពមួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​បាន​បង្កើត​កាសែត​ថ្មីមួយ​ ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា The Pennsylvania Gazette។ គិតមកត្រឹមនឹង​ពេលនោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​​ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមានមាត់​ម្នាក់​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វី (ជា​ថៅកែរោងពុម្ព ថៅកែកាសែត និង​អ្នក​សរសរ​អត្ថបទ​កាសែត)។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​រៀបការ​សាងគ្រួសារ ដែល​មាន​កូនប្រុសម្នាក់ និង​ស្រីម្នាក់។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​បាន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ខាង​ផ្នែក​សង្គម​​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺសកម្មភាព​​ទាក់ទង​នឹង​ការលើកតម្កើង​​ការអប់រំ និង​សីលធម៌សង្គម។​ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បង្កើត​ក្លឹបមួយ ឈ្មោះ​ថា Junto ដើម្បី​ប្រមូលផ្តុំ​សមាជិក​ឲ្យ​ធ្វើការ​ជជែក​ដេញដោល​គ្នា​​អំពី​បញ្ហា​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត ព្រមទាំង​​ចែករំលែកចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ទាក់ទង​ទៅនឹង​កិច្ចការ​ជំនួញ។ បន្តិចម្តងៗ ការងារ​ក្លឹប​ Junto នេះ បាន​​រីក​រាលដាល​ទៅ​សកម្មភាព​សង្គម​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ១៧៣១ ដើម្បី​បំពេញ​តម្រូវការ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ការ​អាន​របស់​សមាជិកក្លឹប Juntoហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​​​បណ្ណាល័យ​មួយ ឈ្មោះ​ថា « Library Company of Philadelphia » ដែល​នៅ​ដំណើរការ​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ស្ថាប័ន​វប្បធម៌​ដ៏​ចំណាស់​បំផុត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តាមការ​ជជែកផ្តោះប្តូរ​យោបល់​គ្នា​ក្នុង​ក្លឹប Junto ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ស្នើផងដែរ​ឲ្យ​បង្កើត​ជា​ក្រុម​ពន្លត់​អគ្គិភ័យ​ស្ម័គ្រចិត្ត​​ប្រចាំក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វី និង​បង្កើត​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ប្រចាំក្រុង ដែល​ធ្វើការ​ពេញម៉ោង ដោយ​ទទួល​ប្រាក់​ខែ​ ហើយ​​​ប្រាក់​ខែ​នេះ​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​អចលនទ្រព្យ។ ក្រៅពី​បណ្ណាល័យ ក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យ និង​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ក្រុង ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​ស្ថាប័ន​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ខាង​វិស័យ​អប់រំ រួមមាន បណ្ឌិតសភា​ហ្វីឡាដែលហ្វី ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សកលវិទ្យាល័យផេនស៊ីលវេនញ៉ា (University of Pennsylvania) និង​ បណ្ឌិតសភា​ទស្សនវិជ្ជា (American Philosophical Society) ដែល​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ស្ថាប័នអប់រំ​ដ៏​ចំណាស់​ៗបំផុត​របស់​អាមេរិក ហើយ​ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​អគ្គិសនី= នៅ​ឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ ល្មម​អាច​នឹង​រស់នៅ​ដោយ​ស្រួល ដោយ​មិនចាំបាច់​ធ្វើការ​ ឬ​រកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែរោងពុម្ព និង​សារព័ត៌មាន ហើយ​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការងារ​សង្គម ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​កិច្ចការ​នយោបាយ ព្រមទាំង​ធ្វើការ​សិក្សា​ និង​ពិសោធន៍​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក​តាំង​ពី​ក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹង​ផ្នែក​អគ្គិសនី។ គិតត្រឹម​សម័យកាល​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិត​តែ​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​សង្កេតឃើញ​ ឬ​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ខ្លះៗ អំពី​​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុ​ន្តែ ការយល់ដឹង​អំពី​អគ្គិសនី​នេះ​​នៅ​មាន​កម្រិត​ដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយ​ក៏​នៅមិនទាន់​អាច​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​នេះ​មក​ប្រើប្រាស់​​បាន​នៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង គឺ​អគ្គិសនី​ស្តាទិច ហើយ​ប្រើ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​​លក្ខណៈកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៧៤៣ នៅ​ពេល​ទៅលេង​ស្រុកកំណើត​នៅ​បូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ឃើញ​​ការ​សម្តែងរបស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់ (Archibal Spencer) ​មកពី​ស្កុតឡែនដ៍ ដែល​យក​បំពង់កែវ​ទៅ​ត្រដុស រួច​ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល និង​ជក់ចិត្ត​​យ៉ាងខ្លាំង​ក៏ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​មាន​នូវ​ចម្ងល់ជាច្រើន​ផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចង់យល់​ស៊ីជម្រៅ ហួស​ពី​អ្វី​ដែល​ត្រឹមតែ​ជា​ទស្សនិយភាព​ដើម្បី​កម្សាន្តភ្នែក។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ការត្រដុស​បំពង់កែវ​ ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសនេះ​អាច​បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើង​អគ្គិសនី ? តើ​ផ្កាភ្លើង​នេះ​ និង​ផ្លេកបន្ទោរ​មាន​អ្វី​ខុសគ្នា ? ពេល​ត្រឡប់​ទៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន ​ធ្វើការ​សិក្សា និង​​ពិសោធន៍​​ដោយផ្ទាល់​ អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​នៅ​បូស្តុន។ នៅ​ក្នុង​ការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​រកឃើញ​ថា ការត្រដុស​វត្ថុមួយ​ទៅនឹង​វត្ថុមួយទៀត​មិន “បង្កើត” ឲ្យ​មាន​អគ្គិសនី​នោះទេ តែ​ផ្ទុយទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ស្រាប់​ហើយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុក​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​វត្ថុមួយ អាច​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ទៅ​វត្ថុមួយទៀត។ នៅ​ក្នុងករណី​នេះ បន្ទុក​អគ្គិសនី រវាង​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយ​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​វិជ្ជមាន (បូក) ហើយ​វត្ថុមួយទៀត​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​អវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ពេល​ដែល​គេ​យក​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ទៅ​ដាក់ក្បែរគ្នា ឬ​ប៉ះគ្នា ដើម្បី​បង្កើត​នូវ​លំនឹងឡើងវិញ លំហូរ​នៃ​បន្ទុក​អគ្គិសនី​រវាង​វត្ថុទាំងពីរ​ក៏​កើតមានឡើង ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ចរន្តអគ្គិសនី។ ទ្រឹស្តីទាក់ទង​នឹង​បន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ហើយ​សូម្បីតែ​ពាក្យ​ថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង​ “បន្ទុក​អគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏​ស្ថិត​នៅ​ជា​ពាក្យ​បច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែល​គេ​បន្ត​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​មិនមែន​ជា​ស្នាដៃ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចម្បងបំផុត​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំង​ពីពេល​លោក​នៅរស់ និង​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ការ​សិក្សា​​ទៅលើ​ផ្លេកបន្ទោរ និង​រន្ទះ។ នៅ​ចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ផ្តោត​អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើ​ភាពស្រដៀងគ្នា រវាង​ផ្កាភ្លើង​ដែល​កើតចេញ​ពី​បន្ទុកអគ្គិសនី និង​រន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ថា បាតុភូត​ទាំងពីរ​បង្កើត​​ជា​ពន្លឺដែល​មាន​ពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ​ទម្រង់​ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែ​មួយ​តូចមួយធំ​, បង្កើត​ជា​សំឡេង​ដូចគ្នា គ្រាន់តែ​មួយតិច មួយខ្លាំង, មាន​ទំនាញ​ជាមួយ​នឹង​លោហៈ​ដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​​បាន​​ទាញ​ចេញ​នូវ​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា រន្ទះ និង​​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត​អំពី​សម្មតិកម្ម​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរលិខិត​ទៅ​កាន់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ ទាំងអំពី​ទ្រឹស្តី និង​អំពី​គម្រោង​របស់​លោក​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​រន្ទះ និង​អគ្គិសនី។ តាមគំនិត​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ គេ​ត្រូវការ​ទីតាំង​ខ្ពស់ ដូចជា​ ភ្នំ ឬ​អគារខ្ពស់ ឬ​បង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែល​មាន​ចុងជាលោហៈ ដើម្បី​ទាក់ទាញ​រន្ទះ ហើយ​​គេ​ត្រូវការ​តភ្ជាប់​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនី​ពី​ចុងបង្គោល​មក​លើ​ដី ដើម្បី​អាច​​វាស់​​មើល​​​ថា​តើ​រន្ទះពិតជា​អគ្គិសនី​មែន​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា​មិនមាន​អគារ​ខ្ពស់ ហើយ​ក៏​មិនមាន​ទីតាំង​ដែល​ជា​ទួល ឬ​ភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បែកគំនិត​​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ តាមរយៈ​ការ​បង្ហោះខ្លែង​ដែល​មាន​ចង​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដី​​ជំនួស​បង្គោលលោហៈ។ ទ្រឹស្តី និង​គម្រោង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​​​បង្ហាញ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​នៅ​ឯ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ១៧៥០។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និង​របៀប​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវ​បាន​គេ​បកប្រែ​ជា​ភាសាបារាំង ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ធ្វើ​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន។ ការពិសោធន៍​ត្រូវ​បាន​គេ​​រៀបចំធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី​ (Marly-la-ville) ស្ថិត​នៅ​ជាយក្រុង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ក្រុង​ប៉ារីស ហើយ​នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ​បង្ហាញ​ថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ពិតជា​បាតុភូតតែមួយមែន ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​បាន​រាយការណ៍​ទៅកាន់​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ថា អ្វីដែល​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​សម្មតិកម្ម​លើ​ក្រដាសនោះទេ តែ​វា​ជា​ការពិតជាក់ស្តែង ដែល​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់ ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅ​ឯ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់​បាន​ដឹង​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នៅ​បារាំង​នេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​លោក​បាន​ល្បីសុះសាយ​ជា​អន្តរជាតិ​រួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​​នាំដំណឹង​ស្តីពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​ប្រាប់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​ការកោតសរសើរ​ប្រកប​ដោយ​កិត្តិយស​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុត ចំពោះ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ។ តាមការពិត ទ្រឹស្តី និង​វិធី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែ​អាច​ឲ្យគេ​ដឹងបានថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ​នោះទេ​ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គេ​អាច​ប្រើ​វិធី​នេះ​ ជា​ប្រយោជន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​ គឺ​ការ​សាងសង់​ឧបករណ៍​ការពាររន្ទះ។ នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​ចូលសាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឈប់រៀន​តាំងពី​អាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ចំនួន​ពីរ​នៅអាមេរិក គឺ​ហាវ៉ាដ (Harvard) និង​យ៉េល (Yale) សម្រេច​ផ្តល់​សញ្ញាបត្រ​កិត្តិយស។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​​ស្ថាប័ន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​​អង់គ្លេស​ (The Royal Society)៕ =បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក= នៅពេលនោះ អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​នៅឡើយនោះទេ ហើយ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា​ក៏​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋមួយ​នៅឡើយដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​​​ដែនដីមួយ ក្នុង​ចំណោម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ របស់​អង់គ្លេស។ ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ សុទ្ធសឹងតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋអំណាច​រៀងៗខ្លួន ​ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា​​។ នៅឆ្នាំ១៧៥៦ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ដែនដីគ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង តំណាង​មក​ពី​​ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣​របស់​អង់គ្លេស​ បាន​រៀបចំ​កិច្ចប្រជុំដ៏ធំមួយ (Albany Conference) ដើម្បី​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត ក្នុងការទប់ទល់​ជាមួយ​នឹង​បារាំង។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​សមាជិក​ម្នាក់ ក្នុង​ចំណោមគណៈប្រតិភូ ៤នាក់ តំណាង​ឲ្យ​ដែនដី​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។ ​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​យល់ឃើញ​ថា បញ្ហា​ចម្បង​បំផុត​ដែល​ចោទឡើង​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ការ​ខ្វះ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​គ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ភាព​ទន់ខ្សោយ ពិបាក​នឹង​ទប់ទល់​​ជាមួយ​បារាំង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​មួយ គឺ​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​មួយ​​ ដែល​មាន​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​រួមគ្នា ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ប្រធានាធិបតី ហើយ​មាន​សភា​រួមគ្នា​ ដែល​​​ក្នុងនោះ ដែនដី​អាណានិគម​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​តំណាង​តិច ឬច្រើន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទំហំ​នៃ​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​របស់​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គណៈប្រតិភូមក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏ដូចជា តំណាង​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បដិសេធ​ចោល​មិន​ទទួល​យក។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ រវាង​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​អាណានិគម​បារាំង​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​​ជម្លោះ​ថ្មីមួយ​ទៀត​បានផ្ទុះឡើង គឺ​ជម្លោះ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក និង​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង និង​អង់គ្លេស នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្ងន់ធ្ងរ​បែបនេះ ចក្រភពអង់គ្លេស​ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​ ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ =បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក= នៅ​ពេលនោះ គឺ​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​​តស៊ូ​មតិ នៅ​ចំពោះ​មុខ​សភា​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដើម្បី​ព្យាយាម​ជួយការពារ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ព្យាយាម​ពន្យល់​សភា​អង់គ្លេស​ថា​ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​ចំណាយ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង គឺ​ចំណាយ​ទាំង​លុយ និង​ទាំង​អាយុជីវិត​ទាហាន។ កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​ថា វាជារឿង​ដែល​មិនសមហេតុផល ហើយ​មិនស្របច្បាប់​ដែលសភាអង់គ្លេស​យកពន្ធ​ទៅលើ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម ក្នុងពេល​​ដែល​ពួកគេ​គ្មានសិទ្ធិ​អ្វីទាំងអស់ ​ក្នុងការ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត។ ទោះជាយ៉ាងណា ការព្យាយាម​​របស់​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុង​ការ​សម្រុះសម្រួល​បញ្ចប់​ជម្លោះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា និង​បង្កើត​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​​គម្រោង​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ជា​សហភាពតែមួយ ដែល​ស្នើឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​គេ​ច្រានចោល​ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៧៥៦ ត្រូវបាន​គេ​គាស់កកាយយក​មកវិញ ហើយ​នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ដោយ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ជា​សភា​រួម ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress”។ មួយឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៥ លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការមួយ ដែល​សមាជិក ៥រូប (Roger Sherman, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson, John Adams, Robert Livingston) ហើយ​ដែល​មាន​តួនាទី​ជា​អ្នក​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ចេញ​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស។ សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​នេះ​ត្រូវ​បាន​តាក់តែងចប់ ហើយ​ត្រូវ​បាន​សភា Continental Congress អនុម័ត​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ (ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​យក​​ជាថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យជាតិ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​​)។ ភ្លាមៗនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​មិនសុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក​នោះទេ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ ថែម​ទាំង​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​ជាច្រើន​បន្ថែម​ទៀត​ទៅ​អាមេរិក ដើម្បី​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នេះហើយ ដែល​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បានសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​បញ្ជូន​​ឲ្យ​ទៅ​កាន់ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​​ធ្វើ​ជា​ប្រេសិតពិសេស​ចរចា​សុំ ​​ជំនួយ​​ពី​បារាំង។ នៅ​បារាំង លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ស្រាប់ ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​ស្នាដៃ​របស់​លោក​នៅ​ក្នុងការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ខាង​អគ្គិសនី។ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ទេពកោសល្យ​របស់​លោក​ខាង​ផ្នែក​ការទូត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ឲ្យ​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចូល​ខ្លួន​ជួយ​អាមេរិក ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៨។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ​​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បន្ត​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​បំពេញ​បេសកកម្ម​ខាង​ផ្នែក​ការទូត​តំណាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​បន្ត​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុងប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៣ ដែល​ជា​សន្ធិសញ្ញា​បញ្ចប់​សង្រ្គាមបដិវត្តន៍​អាមេរិក ហើយ​ដែល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​នូវ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិ​កវិញ នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៥ ហើយ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​អភិបាល​រដ្ឋ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា។ ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៧ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីមួយ ហើយ​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធមួយឡើង ដែល​មាន​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន ជា​ប្រធានាធិបតី។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនវិញ មិនមាន​តំណែង​ផ្លូវការ​ណាមួយ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ថ្មីនេះ​ទេ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ លោក​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ណាស់​ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​ក៏​ទ្រុឌទ្រោម​ខ្លាំងផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឥស្សរជន​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​អាមេរិក ​បន្ទាប់​ពី​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​បាត់មុខ​ពី​ទីសាធារណៈ រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅក្នុង​គេហដ្ឋាន​របស់​លោក​នៅ​ហ្វីឡាដែល​ហ្វីយ៉ា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៧៩០ នៅ​ក្នុងវ័យ ៨៤ឆ្នាំ៕ =ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​(១៧៩១-១៨៦៧)= ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ចាប់កំណើតឡើង​ប្រមាណ​ជាជាង​មួយឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ចាប់ពី​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី​នៅ​ក្នុង​បាតុភូតធម្មជាតិ គឺ​រន្ទះ រហូត​មក​ដល់​សម័យកាល​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​អគ្គិសនី​​មាន​ភាព​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​​គួរសម​រួចទៅហើយ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​​ការ​រកឃើញ​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ហ្វារ៉ាដេ។ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា (Alessandro Volta) ​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ប្រើ​ធាតុផ្សំ​គីមី ហើយឈាន​ទៅ​បង្កើត​បាន​នូវ​ថ្មពិល​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថ្មពិល​វ៉ុលតា” (Voltaic pile/Pile Volta)។ ឈ្មោះ​របស់​អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​តង់ស្យុងអគ្គិសនី គឺ “វ៉ុល”។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេ​ម៉ារី អំពែរ (André-Marie Ampère) បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញ៉េទិក ហើយ​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ផ្នែក​ថ្មីមួយ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​​ “អេឡិចត្រូឌីណាមិក” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​ក្លាយ​ទៅជា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ឈ្មោះ​របស់​​អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី គឺ « អំពែរ”។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ​ចច អូម (George Ohm) ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចរន្តអគ្គិសនី ​តង់ស្យុង និង​រ៉េស៊ីស្តង់។ ឈ្មោះ​របស់ ចច អូម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​រ៉េស៊ីស្តង់ គឺ “អូម”។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គឺ​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​​នៅ​ក្នុង​ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ កើតនៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៩១ នៅ​ក្នុងទីក្រុង​ឡុងដ៍ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ហ្វារ៉ាដេ​គឺ​ជា​កូនទី៣ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៤នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដ៏ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជាងដំដែក។ ដោយសារ​តែ​ជីវភាពក្រីក្រ ហ្វារ៉ាដេ​មិនបាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​រកលុយ​ចិញ្ចឹមជីវិត​តាំង​ពី​ក្មេង ដោយ​ដំបូង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​កាសែត និង​បន្ទាប់មក​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ខាង​ធ្វើ​សៀវភៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មិន​បាន​ចូលសាលា ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ជា​ក្មេង​ចង់ចេះចង់ដឹង ក៏​នៅតែ​ខិតខំ​ព្យាយាម​រៀនសូត្រ​ដោយខ្លួនឯង ហើយ​ការធ្វើការ​​​នៅ​កន្លែង​ធ្វើ​សៀវភៅ គឺ​ជា​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ចូលចិត្ត​អាន។ ហ្វារ៉ាដេ​ឆ្លៀត​អានសៀវភៅ​ដែល​គេ​យក​មក​ឲ្យធ្វើ ហើយ​​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចាប់អារម្មណ៍​ជាពិសេស ទៅលើ​សៀវភៅ​ដែល​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ឱកាស​ដ៏ល្អបំផុត និង​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ គឺ​នៅពេល​ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចូល​ទៅស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​គីមី​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​រូប​នៅ​អង់គ្លេស​នាសម័យកាល​នោះ គឺ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី (Humphry Davy)។ នៅ​ឆ្នាំ១៨១២ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ២០ឆ្នាំ បាន​ទទួល​កាដូ​ជា​សំបុត្រ ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Institution)។ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ត្រង់ត្រាប់​ស្តាប់​ ព្រមទាំង​បាន​កត់ត្រា​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ដោយ​យកចិត្ត​ទុកដាក់។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ដាក់ក្តីស្រម៉ៃ​ចង់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​ Royal Institution។ ក្រោយ​ពី​បាន​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​អ្វី​ដែល​លោក​កត់ត្រា​បាន​ទៅ​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ដែល​មាន​កម្រាស​រហូតដល់​ទៅ ៣០០ទំព័រ ​ផ្ញើ​ទៅកាន់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី អមជាមួយ​នឹង​ពាក្យសុំ​ចូល​ធ្វើការ។ ភ្លាមៗនោះ សំណើ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី បដិសេធ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​កន្លែង​ទំនេរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏​លោក​មិនភ្លេច​ហ្វារ៉ាដេ​នោះដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅពេល​ដែល​មុខងារ​ជា​ជំនួយការ​ខាង​ពិសោធន៍​ត្រូវ​នៅ​ទំនេរ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ហៅ​ហ្វារ៉ាដេ​ឲ្យ​ចូល​ធ្វើការជាមួយ​លោក នៅ​ឯ Royal Institution។ នៅ​ទីនោះ ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ភារកិច្ច​ជួយ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក្នុងការ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ខាង​គីមី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​មាន​ឱកាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ក្នុងកា​ររៀនសូត្រ​បាន​យ៉ាងស៊ីជម្រៅ​​​អំពី​គីមីវិទ្យា គឺ​រៀនសូត្រ​បាន​ទាំង​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​ទាំង​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ធ្វើ​ពិសោធន៍។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការងារ​ជា​ជំនួយ​ការ​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​ដែរ​ដល់​ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​តំបន់​អឺរ៉ុប ហើយ​អាច​ជួប​ជាមួយ​នឹង​អ្នកប្រាជ្ញ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​រយៈពេល ១៨ខែ ទៅកាន់​ប្រទេស​បារាំង ស្វីស និង​អ៊ីតាលី (​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ១៨១៣ ដល់​ឆ្នាំ១៨១៥) ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ឱកាស​ជួបជាមួយ​ អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស (បារាំង) និង​ជួប​ជាមួយ អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មីឡង់ (អ៊ីតាលី)។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​មកដល់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ឆ្នាំ១៨១៦ ហ្វារ៉ាដេ ដែល​មិនទាំង​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​អញ្ជើញ​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​បឋកថា​ជាសាធារណៈ​នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថាន​ទស្សនវិជ្ជា​អង់គ្លេស ចំណែក​ឯ​អត្ថបទ​ស្តីពី​គីមី​វិទ្យា​របស់​លោក ក៏​ត្រូវ​បាន​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ផងដែរ។ ប្រាំឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន Royal Institution ​គេ​ដំឡើង​តំណែង​ពី​ជំនួយការ​ ទៅ​ជា​អ្នក​មើល​ការ​ខុសត្រូវ​មន្ទីរពិសោធន៍​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំដដែល​នោះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​អេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិក គឺ​ចលនារង្វិល​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ពោលគឺ​ការ​ប្រើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ចលនា​ម៉េកានិក ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​​​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ម៉ូទ័រ​​ដើរដោយ​អគ្គិសនី ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ចាប់តាំង​ពី​​ឧបករណ៍​ទំនើបៗ ដូចជា រថភ្លើង ឬ​រថយន្ត​​​ដើរដោយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​តូចតាច​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ក្នុងផ្ទះ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ រួមមាន​ដូចជា​កង្ហារ ឬ​ម៉ាស៊ីន​បោក​ខោអាវ ជាដើម។ ដប់ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​បញ្ច្រាស់​មកវិញ ពោលគឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​ចលនា​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ស្នាដៃ​អស់ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត គឺ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើ​តែងតាំង​ជា​ប្រធានរាជបណ្ឌិតសភា​នេះ​ដល់​ទៅពីរលើក តែ​លោក​បដិសេធ ដោយ​សុខចិត្ត​នៅ​ត្រឹមជា​សមាជិក​ធម្មតា។ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​នៅ​ត្រឹមតែ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស​នោះទេ តែ​ល្បី​រន្ទឺ​ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត ហើយ​លោក​ត្រូវ​បាន​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​បរទេស​ល្បីៗ​ជាច្រើន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក គឺ​រួមមាន រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​ស៊ុយអែត (Royal Swedish Academy of Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត​ហូឡង់ (Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences), បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (American Academy of Arts and Sciences) និង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង (Académie des sciences)៕ =ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​និង​ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​ខាង​អគ្គិសនី= គិតមកទល់នឹង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩ មនុស្សជាតិយើង​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ការ​យល់ដឹងខ្លះៗ​អំពី​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់​អាច​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ អគ្គិសនី​នៅត្រឹមតែ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ឬ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​ការកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២០ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុង​នាំគ្នា​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បាតុភូតមួយ គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដាណឺម៉ាក ឈ្មោះ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត (Hans Christian Ørsted) បាន​​សង្កេតឃើញ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​យក​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ភ្ជាប់​ចរន្តអគ្គិសនី​ទៅដាក់​ក្បែរ​ត្រីវិស័យ វាធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​មាន​ចលនា ហើយ​គេដឹង​ថា ទ្រនិចត្រីវិស័យ​គឺ​ជា​ម៉ាញេទិក។ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹងគ្នា ពោលគឺ លំហូរ​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​នៅ​ជុំវិញ​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ចរន្តអគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល នៅ​សម័យកាលនោះ។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ បាន​​​សិក្សា​លម្អិត រហូត​ក្រោយ​មក ​បង្កើត​បាន​​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅ​អង់គ្លេស បណ្តា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ផង ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្វះស្វែង​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​​​ អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​លទ្ធផល​អ្វី​ទាំងអស់។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ​វិញ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ជួយ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ឲ្យ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​បែក​គំនិត​រៀបចំ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍ដោយ​ខ្លួនឯង នៅ​ឆ្នាំ១៨២១។ នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​កែវមួយ ដែល​នៅ​ក្នុងនោះ​មាន​​ផ្ទុក​សារធាតុ​បារ៉ត ហើយ​មាន​បង្គោល​ម៉ាញេទិក (ដែកឆក់) បញ្ឈរ​នៅ​ចំកណ្តាល។ នៅពីលើ​ ហ្វារ៉ាដេ​ចងព្យួរ​ខ្សែភ្លើង​ ដោយ​ចុងម្ខាង​សំយ៉ុងចុះ​ទៅក្នុង​បារ៉ត​ក្នុងកែវ ហើយ​ចុងម្ខាងទៀត​តភ្ជាប់​ទៅនឹង​ថ្មពិល។ អ្វីដែល​ហ្វារ៉ាដេ​សង្កេតឃើញ​នៅពេលនោះ គឺ​នៅពេល​ភ្ជាប់​​ចរន្តអគ្គិសនី ចុងម្ខាង​នៃ​ខ្សែភ្លើងដែល​នៅ​ក្នុងកែវ ​មាន​ចលនា​ជា​រង្វង់​វិលជុំវិញ​បង្គោល​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​ការ​ប្រើ​ម៉ាញេទិក ដើម្បី​បំប្លែង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឲ្យ​ទៅ​ជាថាមពល​​ម៉េកានិក ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​​លើកដំបូង​បង្អស់​​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ គំនូរបង្ហាញ​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​នាំទៅដល់​ការ​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី Public Domaine ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​កាល​ពីមុន​គ្រាន់តែ​ជា​អ្នក​ជំនួយការ​មន្ទីរពិសោធន៍​មួយ​រូបនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មួយរូប​នៅ​អង់គ្លេស។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២៤ ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​មិន​ធ្លាប់​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​នឹងគេ​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ស្រាវជ្រាវ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា​នៅ​លើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាជីព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហាដ៏ធំ​មួយ​​ផងដែរ។ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ មាន​ការ​ខឹងសម្បារ​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​​យក​លទ្ធផល​ពិសោធន៍ អំពី​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ទៅ​ចុះផ្សាយ ដោយ​មិន​បាននិយាយ​​​ទាល់តែ​សោះ អំពី​​ការងារ​ដែល​លោក​បាន​ធ្វើ​ពីមុន​ ហើយ​ដែល​លោក​គិតថា​​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​ការ​ពិសោធន៍​រ​បស់​ហ្វារ៉ាដេ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ប្រគល់​ភារកិច្ច​ផ្សេងទៅ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ ហើយ​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​លែង​មាន​ឱកាស​ធ្វើ​ការងារ​​​ខាង​​អគ្គិសនី និង​​ម៉ាញេទិក​ដូចពីពេលមុនទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ហ្វារ៉ាដេ​នៅតែ​បន្ត​ឆ្លៀតពេល​ដែល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ដែល​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី​ឲ្យ​ធ្វើ ទៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​តទៅទៀត ហើយ​ក្រោយ​ពី​​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ១៨២៩ ហ្វារ៉ាដេ​​ក៏​កាន់តែ​អាច​ផ្តោត​​ការងារ​ពិសោធន៍​របស់​លោក​​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​នេះ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ការពិសោធន៍​របស់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏រឹតតែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត​ខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ហើយ​ដែល​ជា​ទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ថាមពល​អគ្គិសនី។ នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេបាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅពេលដែល​គេ​យក​ដែកឆក់ (ម៉ាញេទិក) ទៅ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ចលនា​នៅ​ចំកណ្តាល​ខ្សែភ្លើង​ដែល​គេ​រុំ​ជា​រ៉ឺស័រ ចលនារបស់​ម៉ាញេទិក​​នេះ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​​ចរន្តអគ្គិសនី ហើយ​នៅពេល​ដែល​ម៉ាញេទិក​លែង​មាន​ចលនា​ចរន្តអគ្គិសនី​ក៏​លែងមាន​ទៅវិញ។ ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​ឲ្យ​ម៉ាញេទិក​នេះ​មាន​ចលនា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ គេ​ក៏​អាច​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចរន្តអគ្គិសនី​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ទៅតាម​នោះដែរ។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​យន្តការ​ថ្មីមួយ ដែល​បញ្ច្រាស​ពី​យន្តការ​​នៃ​ម៉ូទ័រ​អគ្គិសនី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ កាល​ពី១០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ក្នុង​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី គឺ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពលមេកានិក ចំណែក​នៅ​ក្នុង​យន្តការ​ថ្មីនេះវិញ គឺ​ថាមពល​មេកានិក​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី។ យន្តការ​ទីពីរនេះហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ម៉ាស៊ីនភ្លើង​តូចតាច រហូតទៅដល់​រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ដោយ​ធ្យូងថ្ម, រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ, ទំនប់វារីអគ្គិសនី... ។ល។​ និង ។ល។ នៅក្នុងរយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់មកទៀត ហើយ​រហូតទៅដល់​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅលើ ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក ហើយជាចុងក្រោយ ហ្វារ៉ាដេ បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក មិនមែន​ជា​កម្លាំងពីរ​ដាច់ពីគ្នា ដែល​​គ្រាន់តែ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា​នោះទេ តែ​តាមការពិត អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​ជា​កម្លាំង​តែមួយ គ្រាន់តែ​បង្ហាញ​ចេញ​ជា​ទម្រង់ខុសគ្នា​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ។ ហ្វារ៉ាដេ​អាច​ធ្វើការ​សង្កេត​តាម​រយៈការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​អាច​​​ទាញ​ចេញ​ជា​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​សម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ ចំណោទ​នៅត្រង់ថា តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​យក​គំនិត​នេះ​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ពេញលេញមួយ​​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ទទួល​យក​បាន? នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ការ​មិនបាន​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណោទ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ពីព្រោះ​ លោក​​​មិនមាន​​ជំនាញ​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ខាង​គណិតវិទ្យា ដែល​អាចយក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី ដែល​មាន​រូបមន្ត និង​សមីការ​ជា​សំអាង​​អាច​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ​​ទទួល​យក​បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ចំណោទ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​អាច​មាន​ដំណោះស្រាយ។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៨៦១-១៨៦២ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចំណាន​​មួយរូបទៀត​មក​ពី​ស្កុតឡែនដ៍ គឺ​លោក​ជេមស៍ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell) ដែលជា​អ្នក​​មាន​ជំនាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា និង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា បាន​យក​គំនិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ទៅ​​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​សមីការ ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ភាពរួមគ្នា​នៃ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​ជា​កម្លាំងតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ម៉ាក់ស្វ៊ែល​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ បាន​ទទួលស្គាល់​ជា​សាធារណៈថា ទ្រឹស្តី​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​លោក​បង្កើតឡើង គឺ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ចេញ​ពី​គំនិត​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​ទទួលមរណភាព នៅ​ថ្ងៃទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៧ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត៕ =ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​(១៨៤៧-១៩៣១)= នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍនៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ពីព្រោះ​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​​បាន​រកឃើញ​​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​ គឺ​ការ​បំបែ្លង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ជា​ថាមពល​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី និង​ការ​បំប្លែង​ថាមពល​ម៉េកានិក​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​ឲ្យ​​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​បាន​អាច​បាន​ទៅ​ជា​ប្រយោជន៍ ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់​ប្រចាំថ្ងៃ​ដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ គេ​ត្រូវការ​នូវ​គំនិត​ប្រកប​ដោយ​ការ​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់​របស់​ឥស្សរជន​មួយ​រូបទៀត គឺ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រព័ន្ធ​​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​ប្រើថាមពល​អគ្គិសនី ជាពិសេស អំពូលភ្លើង ឧបករណ៍​ថត​សំឡេង​និង​បំពងសំឡេង និង​​ឧបករណ៍​ថត​និង​បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន កើតនៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​រដ្ឋ​អូហៃយ៉ូ (Ohio) សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អេឌីសុន​គឺ​ជា​កូនពៅ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៧នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​​ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជនភៀសខ្លួន​មក​ពី​កាណាដា ហើយ​មាន​របរ​ជា​​ជាងធ្វើ​ដំបូលផ្ទះ ចំណែក​​ម្តាយ​គឺ​​ជា​គ្រូបង្រៀន។ យុវភាព​របស់​អេឌីសុន​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ស្ថានភាព​ដ៏​អាប់អួរ​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក គឺ​​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ពីឆ្នាំ​១៨៦១ ដល់​ឆ្នាំ​១៨៦៥។ បើ​និយាយ​ពី​ការ​អប់រំ​វិញ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជាប់ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ថា​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​បង្កើត​​គំនិត​ថ្មីៗ មាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១ពាន់​​នោះ តាមពិត​មិនបាន​ចូល​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​នឹង​គេ​នោះទេ។ អេឌីសុន​ចូលរៀន​​នៅ​សាលា​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ​៣ខែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារ​តែ​អន់ចិត្ត​នឹង​គ្រូបង្រៀន​ដែល​បន្តុះបង្អាប់​កូន​ថា​ល្ងង់​រៀន​មិនកើត ម្តាយ​របស់​​អេឌីសុន​បាន​​យក​កូន​ចេញ​ពីសាលា​មកវិញ ដើម្បី​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​ផ្ទះ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ឪពុកម្តាយ​របស់​អេឌីសុន ថ្វីដ្បិត​តែក្រទ្រព្យ តែ​មិនក្រចំណេះនោះទេ។ ក្រៅពី​មាន​ម្តាយ​ដែល​មាន​ទេពកោសល្យ​ក្នុងការ​បង្រៀន អេឌីសុន​មាន​ឪពុក​ដែល​ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​សម្បូរសៀវភៅ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ជា​កូនបណ្ណាល័យ​តូចមួយ​​នៅ​ក្នុងផ្ទះបាន។ នៅ​ផ្ទះ ក្រៅពី​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​ម្តាយ អេឌីសុន​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ផងដែរ​ក្នុងការ​អានសៀវភៅ​​របស់​ឪពុក ព្រមទាំង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន១១ឆ្នាំ​មកម៉្លេះ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៥៩ អេឌីសុន​ដែល​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​ ១២ឆ្នាំ បាន​សុំ​ឪពុកម្តាយ​ចេញ​ទៅ​រកស៊ីដោយខ្លួនឯង គឺ​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាម​រថភ្លើង។ ដំបូង អេឌីសុន​ទិញ​កាសែត​ពី​គេ​មក​លក់ ហើយ​ក្រោយ​មក​ បែក​គំនិត​ទៅ​បង្កើត​ជា​កាសែត​មួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ របររកស៊ី​លក់​កាសែត​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​​របស់​អេឌីសុន។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើការ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាមរថភ្លើង អេឌីសុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​អំពី​មធ្យោបាយ​ទាក់ទង​ដ៏​ថ្មីទំនើប​មួយ​នា​សម័យកាល​នោះ គឺ​ទូរលេខ ឬ​តេឡេក្រាហ្វ។ នៅពេលនោះ ទូរលេខ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​ជា​មធ្យោបាយ​ទាក់ទងគ្នា ពី​​ស្ថានីយ៍រថភ្លើង ទៅ​ស្ថានីយ៍​រថភ្លើងមួយ​ ហើយ​ក៏​ត្រូវ​គេ​ប្រើ​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ការ​បញ្ជូន​ព័ត៌មាន​សម្រាប់​កាសែត​ ជាពិសេស​ព័ត៌មាន​​បន្ទាន់ៗ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល។ ពីដំបូងឡើយ អេឌីសុន​ឧស្សាហ៍​ប្រើ​ប្រាស់​​ទូរលេខ​នេះ នៅ​ក្នុង​របរ​លក់​កាសែត​តាម​រថភ្លើង ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មានក្រោយ​មក អេឌីសុន​ចាប់ផ្តើម​រៀន​អំពី​របៀបបញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ​នេះ​ដោយ​ខ្លួនឯង រហូត​បាន​ចេះ​ស្ទាត់​ជំនាញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៦ អេឌីសុន​​បាន​​ប្តូរ​អាជីព​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​​​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ Western Union ដោយ​ទទួលបន្ទុក​ជា​អ្នក​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​ឲ្យ​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​ Associated Press។ នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​ធ្វើការ​ពេលយប់ ចំណែក​ពេលថ្ងៃ​ទំនេរ​ពី​ការងារ អេឌីសុន​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការ​អាន និង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​ក្មេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​បាត់បង់​ការងារ។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​យក​កន្លែង​ធ្វើការ​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កំពប់អាស៊ីដ​ពេញ​ការិយាល័យ រហូត​ជ្រាប និង​ស្រក់​ទៅ​លើ​តុធ្វើការ​របស់​ចៅហ្វាយ ដែល​នៅ​ខាង​ក្រោម។ អេឌីសុន​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​មាន​ការ​យល់ដឹង​យ៉ាងច្រើន​រួចទៅហើយ អំពី​ដំណើរការ​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ទូរលេខ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​បង្កើត​បាន​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ក្នុងការ​កែលម្អ​របៀប​ផ្ញើ និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ។ កាលពីមុន សារដែល​ផ្ញើ​តាម​ទូរលេខ​ ត្រូវ​បញ្ជូន​និង​ទទួល​​តាមរយៈ​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​បង្កើត​ជា​ចំណុចនិងឆ្នូត (dots and dashes/points et traits) រួចហើយ​​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បកប្រែ​ដោយដៃ​ពី​ចំណុចនិង​ឆ្នូតនេះ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារជា​អក្សរ។ អេឌីសុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​ធ្វើការ​បកប្រែសារ ពី​ចំណុច និង​ឆ្នូត ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារ​ជា​អក្សរ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ។ កាល​ពីមុន នៅលើ​ខ្សែទូរលេខ​មួយ​ គេ​អាច​ផ្ញើ​សារ​បានតែមួយ​ក្នុង​ពេលតែមួយ អេឌីសុន​បាន​រក​ឃើញ​វិធី ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ផ្ញើ​សារ​បាន​ពីរ​ក្នុងពេល​តែមួយ (Duplex telegraph) ហើយ​ក្រោយ​មក អាច​ផ្ញើ​សារ​​បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​​បួន​ក្នុងពេល​តែមួយ (Quadruplex telegraph)។ ការរកឃើញ​អស់ទាំងនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​អេឌីសុន​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​មាន​ទាំង​លុយកាក់​ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន និង​​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ទីក្រុង​ញូជើស៊ី (New Jersey) ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ជា​ទូទៅ​​ថា “មិនឡូផាក” (Menlo Park) ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​​​ជា​មន្ទីរពិសោធន៍​​ដ៏​ធំ និង​លើកដំបូងបង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​ផ្តោត​លើ​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ក្នុងគោលដៅ​ពាណិជ្ជកម្ម។ នៅ​ក្នុង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” នេះហើយ ដែល​អេឌីសុន ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​ជំនួយការ​និង​បុគ្គលិក​ជាច្រើន​នាក់ បាន​រកឃើញ​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​ៗ​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងបំផុត​លើ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ថាមពលអគ្គិសនី ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ។ គិតមក​ត្រឹមពេល​ដែល​​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់ជា​កូនអ្នក​ក្រីក្រ និង​មិនបាន​ចូលសាលា​ផងនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមាត់​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​សង្គម មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ មានទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយ​មានទាំង​ភរិយា និង​កូន ៣នាក់ ដោយ​កូនទី១ និង​ទី២ ត្រូវ​បាន​អេឌីសុន​ដាក់​ឈ្មោះ​ក្រៅថា “Dot” និង “Dash” ទៅតាម​សញ្ញា​នៃ​សារ​ដែល​គេ​បញ្ជូន​តាម​ទូរលេខ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៤ ភរិយា​របស់​អេឌីសុន ដែល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ២៩ឆ្នាំ បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​មហារីកខួរក្បាល ហើយ​ពី​ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៦ អេឌីសុន​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ភរិយាទីពីរ។ ជាមួយ​ភរិយាក្រោយ​នេះ អេឌីសុន​មាន​កូន​ ៣នាក់​បន្ថែម​ទៀត ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ កូនបន្ទាប់ពៅ​​ធំឡើង​បាន​ក្លាយ​ជា​អភិបាលរដ្ឋញូជើស៊ី ចំណែក​ឯកូនពៅវិញ បាន​ដើរតាម​គន្លង​របស់ឪពុក ដោយ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​រក​បច្ចកេវិទ្យា​ថ្មីៗ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ស្នងតំណែង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន ក្រោយ​ពី​អេឌីសុន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣១៕ =ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​និង​ស្នាដៃ​ខាង​អគ្គិសនី= នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦ ឆ្នាំដែល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​បង្កើត​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ​ “មិនឡូផាក” ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​សំខាន់​មួយ​កំពុង​កើតមាន​ឡើង នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (ដើមកំណើតស្កុតឡែនដ៍) ឈ្មោះ​ថា អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាម ប៊ែល (Alexander Graham Bell) បាន​បង្កើត​នូវ​ឧបករណ៍​​​ទាក់ទង​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ទូរស័ព្ទ។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់​បាន​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធផ្ញើ​សារ​ជា​អក្សរ​តាមទូរលេខ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​លើ​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​វិញ ដើម្បី​រិះរក​វិធី​ធ្វើ​ឲ្យ​​សំឡេង​ដែល​បញ្ជូន​តាម​ខ្សែទូរស័ព្ទ​​មាន​គុណភាព​កាន់តែ​ល្អ​ជាងមុន។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត អេឌីសុន​ពិត​ជា​​បាន​រកឃើញ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​មែន​​ ដើម្បី​កែលម្អ​គុណភាព​សំឡេង​តាម​ទូរស័ព្ទ ជាពិសេស គឺ​គុណភាព​មីក្រូហ្វូន​របស់​ទូរស័ព្ទ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​នៅពេល​ដែលសិក្សា​អំពី​សំឡេង​នេះ អេឌីសុន បាន​បែកគំនិត​ទៅ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ​ទៀត​នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ គឺ​ឧបករណ៍ដែល​អាច​ថត​សំឡេង​ទុក រួចហើយ​ចាក់សំឡេង​នេះ​​ស្តាប់ឡើងវិញ ដែល​នៅពេលនោះ គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ហ្វូណូក្រាហ្វ” (Phonograph)។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន ត្រូវ​បាន​កែលម្អ និង​ផលិត​ចេញលក់នៅលើ​ទីផ្សារ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ការ​បង្កើត​បាន​នូវ​ហ្វូណូក្រាហ្វ ត្រឹមតែ​ជា​គំរូ ដើម្បី​ដាក់​បង្ហាញ​សាធារណជននោះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​រួចទៅហើយ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សារព័ត៌មាន​ល្បីៗ​របស់​អាមេរិក​នៅពេលនោះ​ បាន​នាំគ្នា​ចុះផ្សាយ​ព្រោងព្រាត អំពី​ការ​បង្កើត​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​ងាក​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​​សិក្សា​លើ​ឧបករណ៍​អគ្គិសនី​ផ្សេងមួយ​ទៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ស្នាដៃដ៏​សំខាន់​មួយ ហើយ​ដែល​ទំនង​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ជាងគេ​បំផុត​របស់​អេឌីសុន និង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​ជីវភាព​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន គឺ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។ តាមការពិត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន មិនមែន​ជា​អ្នក​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដំបូងគេ​នោះទេ។ មុន​អេឌីសុន គេ​បាន​ដឹង​រួចទៅហើយថា នៅពេល​ដែល​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់​ខ្សែភ្លើង​ដែលមាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ វានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែភ្លើង​នេះ​ក្តៅខ្លាំង​រហូត​ប្រែពណ៌ទៅជា​ក្រហម​ ឬ​លឿង ហើយ​បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ។ គំនិត​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​កែច្នៃ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី តាំង​ពី​មុន​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ អំពូល​ភ្លើង​អស់ទាំងនោះ មិនមាន​​មួយណា ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​យក​មក​ប្រើ​ប្រាស់​ជាក់ស្តែង​បាននោះទេ ដោយសារ​តែ​ខ្លះ​មិន​សូវ​ភ្លឺ​ច្បាស់ ខ្លះ​ភ្លឺខ្លាំង​តែ​ស៊ីភ្លើង​ខ្លាំង​ហួសហេតុ ខ្លះទៀតជះពន្លឺខ្លាំង​ហួសហេតុ​ដែល​ភ្នែក​របស់​យើង​ពិបាក​នឹង​ទ្រាំ ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​អស់ទាំងនេះ​​មិន​អាច​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរអង្វែង ពោលគឺ​ភ្លឺ​បានតែ​មួយភ្លែត ក៏​ត្រូវ​ដាច់ទៅវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គិតមកទល់​នឹង​សម័យកាល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ឧបករណ៍​បំភ្លឺ​ដែល​គេ​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ គឺ​នៅតែ​ជា​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ចង្កៀង​ប្រើ​ហ្កាស់។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​នឹង​ធ្វើ​យ៉ាងណា​រកវិធី​ផលិត​ឲ្យ​បាន​នូវ​អំពូល​ភ្លើង​អគ្គិសនី ដែល​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​ជំនួស​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ហ្កាស់។ នៅពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​នៅ “មិនឡូផាក” បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​សារធាតុ​គ្រប់ប្រភេទ ដើម្បី​ស្វែងរក​សារធាតុ​ណាមួយ​​​ដែល​មាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ ហើយ​ធន់នឹងកម្តៅ អាច​ភ្លឺបាន​យូរ​មិន​ឆាប់ដាច់ ហើយ​ប្រើ​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប ត្រឹម ១១០វ៉ុល។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អេឌីសុន​ក៏​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ផងដែរ ដើម្បី​រកវិធី​បូមខ្យល់​​ឲ្យ​អស់​ចេញ​ពី​អំពូល ហើយ​បិទ​ទៅវិញ​យ៉ាង​ជាប់​មិន​ឲ្យ​ខ្យល់​ជ្រាបចូល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ខ្យល់​ គឺ​មាន​អុកស៊ីសែន ហើយ​អុកស៊ីសែន​​ជា​សារធាតុ​សំខាន់​បំផុតមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ “រេស៊ីស្តង់” អំពូល​ត្រូវ​ឆេះ។ នៅចុងឆ្នាំ១៨៧៩ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ទៅលើ​​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ភ្លឺ​បាន​ ១៣ម៉ោង​កន្លះ​ទើបដាច់ ដែល​ជា​រយៈពេល​មួយ​យូរ ក៏ប៉ុន្តែ ១៣ម៉ោង​កន្លះ ក៏នៅតែ​តិច​នៅឡើយដែរ ដើម្បី​អាច​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន។ អេឌីសុន​ក៏​បាន​បន្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកវិធី​កែលម្អ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​របស់​លោក​ រហូត​អាច​បំភ្លឺ​បាន​ជាង ៤០ម៉ោង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​បង្កើន​គុណភាព​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់២រយម៉ោង។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ​ថា យ៉ូសែប ស្វែន (Joseph Swan) ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដែល​មាន​គុណភាព​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អំពូលភ្លើង​របស់​អេឌីសុន​នេះដែរ​ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​វិវាទ អេឌីសុន និង​ស្វែន បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគរួមគ្នាមួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា អេឌីស្វែន (Ediswan) ដើម្បី​អាច​ផលិត​និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​​អំពូលភ្លើង​រួមគ្នា នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​អង់គ្លេស។ នៅទីបំផុត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​សម្រេចគោលដៅ​ដែល​ចង់​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និង​តម្លៃ​សមរម្យល្មម​អាច​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ទូទៅ​ប្រើប្រាស់​បាន ក៏ប៉ុន្តែ អេឌីសុន​ក៏​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា ដើម្បី​ឲ្យ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​អាច​ជំនួស​ចង្កៀងប្រេង​និង​ហ្កាស់​បាន គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដ៏មាន​ប្រសិទ្ធភាព​មួយ ដើម្បី​នាំ​ថាមពល​អគ្គិសនី ពី​កន្លែងផលិត​ទៅដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ដោយ​​មាន​ការ​ដាក់​ទុនវិនិយោគ​ពី​​លោក ជេភី ម័រហ្គែន (JP Morgan) ដែល​ជា​​អ្នក​វិនិយោគ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​សម័យកាល​នោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​រួចទៅហើយ ​ដោយដាក់ឈ្មោះ​ថា Edison Electric Light Company ដើម្បី​រកស៊ី​ខាង​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី។ ក្រោយមក អេឌីសុន ក៏​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ថ្មីមួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Illuminating Company ដែល​ផ្តោត​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​រកឃើញ​វិធី​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព អេឌីសុន បាន​ចាប់ផ្តើម​សាងសង់​ស្ថានីយ៍ផលិត​អគ្គិសនី​លើកដំបូង នៅ​ទីក្រុង​ញូយ៉ក ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​រាយបណ្តាញ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ដល់​ផ្ទះ​រ​បស់​ប្រជាជន ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អគ្គិសនី​ដែល​អេឌីសុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC) ដែល​ជា​ប្រភេទចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មិនសូវ​បង្ក​ឲ្យគ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​តែ​ក្នុង​រយៈចម្ងាយជិត ពោលគឺ​ក្នុងរង្វង់​តែ​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ៃល៍ (១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​ពី​ស្ថានីយ៍ផលិត) តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អេឌីសុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូប្រជែង​​​ដ៏ធំ ដែល​ផលិត និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ជា​ប្រភេទចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​មួយ​រូបទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ ​នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla)។ ដើម្បី​យក​ឈ្នះ​នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ដើម្បី​វាយប្រហារ​លើ​គូប្រជែង ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​ចរន្តឆ្លាស់​អាច​បង្ក​ឡើង​ដល់​ជីវិត​មនុស្ស ក្នុងគោលដៅ​ធ្វើ​ឲ្យ​សាធារណជន​មាន​ការ​ខ្លាចរអា។ យុទ្ធនាការដែល​ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “War of Currents” (​សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្តជាប់​និង​ចរន្តឆ្លាស់)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ បន្តិចម្តងៗ ឥទ្ធិពល​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ រហូត​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លក់​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Genral Electric Company ដោយ​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា​ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង ដែល​ផលិតនិងចែកចាយ​ចរន្តឆ្លាស់ រួចហើយ​​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន General Electric ដែល​​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏ធំ​ខ្នាត​អន្តរជាតិ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ អេឌីសុន ក៏​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​តទៅទៀត ដោយ​ងាក​ទៅ​​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផ្សេង ហើយ​បង្កើតបាន​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន​ទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ថតរូប​មាន​ចលនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ភាពយន្ត៕ =នីកូឡា តេសឡា (១៨៥៦-១៩៤៣)= ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី គេច្រើនតែគិតទៅ​ដល់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ហើយ​កាលណា​និយាយ​អំពី​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាមវិទ្យុ គេច្រើន​តែគិតទៅ​ដល់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​អ៊ីតាលី ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នៅមាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់​ទៀត​ ដែល​គេច្រើន​តែនាំគ្នា​មើល​រំលង ហើយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏​សំខាន់ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល ​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​អគ្គិសនី និង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​វិទ្យុ គឺ នីកូឡា តេសឡា។ នីកូឡា តេសឡា កើតនៅ​ថ្ងៃទី១០​ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៦ នៅ​ក្នុងស្រុកមួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រូអាស៊ី ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី។ តេសឡា​មាន​ឈាមជ័រ​ជា​ជនជាតិ​ស៊ែរប៊ី ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​អកតូដុកស៍ (Orthodox) ចំណែក​ម្តាយ​គឺ​ជា​មេផ្ទះ ក៏ប៉ុន្តែ ពូកែ​ខាង​មេកានិក, ​ជំនាញ​ខាង​កែច្នៃ​របស់របរប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុងផ្ទះ និង​ពូកែចងចាំ។ ប្រហែល​ជា​កាត់ទៅរក​ម្តាយនេះហើយ ទើប​នីកូឡា តេសឡា ចូលចិត្ត​​ខាង​វិស្វកម្ម​អគ្គិសនី ផ្ទុយ​ពី​បំណង​របស់​ឪពុក ដែល​ចង់​ឲ្យ​តេសឡា​ធ្វើ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ តាំងពីនៅតូចមក តេសឡា​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​អ្វីៗ​​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយមាន​វត្ថុមួយ​​ដែល​តេសឡា​​មាន​ចំណាប់​អារម្មណ៍​​ជាពិសេស​ គឺ​​រហាត់ទឹក។ នៅថ្ងៃមួយ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​រូបគំនូរ​ទឹកធ្លាក់​ដ៏ធំ​នៅ​ចន្លោះព្រំដែន​អាមេរិក និង​កាណាដា គឺទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) តេសឡា​បាន​និយាយ​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅ​ពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹក​ដ៏ធំមួយ ទៅដាក់​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់​នេះ ដើម្បីទាញយក​កម្លាំងទឹកធ្លាក់​មក​ប្រើប្រាស់។ ក្តីស្រម៉ៃ​ដែល​តេសឡា​ពិត​ជា​អាច​សម្រេច​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ពេលដែល​តេសឡា​មាន​វ័យ ៣៧ឆ្នាំ។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ តេសឡា​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច ដែល​ជា​សាលា​វិស្វកម្ម​ដ៏ល្បីមួយ នៅ​អូទ្រីស។ នៅ​ទីនោះហើយ​ដែល​តេសឡា​បាន​ឃើញ​ជាលើកទីមួយ​នូវ​ឌីណាម៉ូ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយវិស្វករ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ (Zénobe Gramme) ហើយ​យក​តាម​គោលការណ៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដើម្បី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី តែ ថាមពល​ដែល​ផលិត​ដោយ​ឌីណាម៉ូ​នេះ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC)​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ឌីណាម៉ូ​នេះ តេសឡា​បានជជែក​ជាមួយ​គ្រូ​ អំពី​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​បង្កើត​​​ម៉ាស៊ីន​ដែល​អាច​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូបាន​ឆ្លើយតបទៅវិញ​ថា អ្វីដែល​តេសឡា​បាន​លើកឡើងនេះ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួចនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា តេសឡា​នៅតែ​ជឿ​ថា វា​គឺ​ជា​រឿងដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅរួច ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិធីសាស្រ្ត​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់។ នៅ​សាលាប៉ូលីតិចនិច តេសឡា​គឺ​ជា​និស្សិត​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ជា​និស្សិត​ដែល​ចំណាយ​ពេល​រៀនសូត្រ​ដ៏ច្រើន​ហួសហេតុផងដែរ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​សរសេរ​សំបុត្រ​ទៅ​ប្រាប់​ឪពុក​របស់​តេសឡា​ថា ប្រសិនបើ​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​រៀនហួសហេតុបែបនេះ តេសឡាអាច​នឹង​ត្រូវ​​ខូចខួរក្បាល ឬ​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយសារ​រៀន​ក៏​អាច​ថាបាន។ ចូល​ដល់ឆ្នាំទី៣ ការ​សិក្សា​របស់​តេសឡា​​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិចចាប់ផ្តើម​ជួប​នឹង​បញ្ហា។ ការចំណាយពេល​ដ៏ច្រើន​សិក្សា​ទៅលើ​ចរន្តឆ្លាស់ ដោយ​គ្មាន​បានលទ្ធផល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តេសឡា​បាក់ទឹកចិត្ត ហើយ​មុខវិជ្ជា​ទូទៅ​ផ្សេងទៀត​​នៅ​ក្នុង​សាលា​ក៏​​​​លែងចង់​រៀន។ នៅពេលនោះ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ដើរលេង ស៊ីចាយ ហើយ​ងប់នឹង​ល្បែងស៊ីសង រហូត​ចាញ់​អស់​លុយ​កាក់ ដែល​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​មក​ឲ្យ​រៀន និង​បង់ថ្លៃ​សាលា។ នៅទីបំផុត​ទៅ តេសឡា​ត្រូវ​គេ​បញ្ឈប់​ពី​សាលា ដោយ​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់។ ក្រោយ​មក​ទៀត ដោយ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ឪពុក ព្រមទាំង​ឪពុកមា តេសឡា​ក៏​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​​នៅ​ប្រាក (ប្រទេស​ឆែក​បច្ចុប្បន្ន) ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ តេសឡា​ក៏​ឈប់រៀន ហើយ​ចេញ​ទៅធ្វើការ ដោយ​ដំបូង​ទៅធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរលេខ​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេស​ហុងគ្រី និង​បន្ទាប់មក​ទៀត ទៅ​ធ្វើ​ការ​ឲ្យ​សាខា​​ក្រុមហ៊ុន​​អំពូលភ្លើង​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង។ គិតមក​ត្រឹមពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​ជា​អ្នក​ជំនួញ និង​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​បំផុតមួយ ទាំង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ការណ៍​ដែល​អាច​ធ្វើការ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន គឺ​ជា​បំណងប្រាថ្នា​ដ៏​ធំមួយ​របស់​តេសឡា។ ក្តីស្រម៉ៃ​កាន់តែ​ធំមួយ​ទៀត​របស់​តេសឡា គឺ​ចង់​ទៅ​ធ្វើការ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ក្រោយ​ពី​ធ្វើការ​នៅ​ប៉ារីស​បាន​ពីរឆ្នាំ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​ចូល​ធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក។ ក៏ប៉ុន្តែ តេសឡា​ធ្វើការ​នៅ​ទីនោះ​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏លាឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​តែ​មាន​ទំនាស់​ជាមួយ​នឹង​អេឌីសុន។ គេដឹងថា នីកូឡា តេសឡា និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​មាន​គំនិតផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តអគ្គិសនី។ តេសឡា គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ចំណែក​ឯ​អេឌីសុនវិញ​ប្រកាន់​គំនិត​ខាង​ចរន្តជាប់ ហើយ​រចនាសម្ព័ន្ធក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន ទាំង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ និង​ទាំង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​នេះឯង។ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការ​បំពេញ​ការងារ​ឲ្យ​អេឌីសុន តេសឡា​មិនអាច​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់​ទៅ​អនុវត្ត​បាន​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​តែ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​ឲ្យ​តេសឡា​សិក្សា​​រកវិធី​កែលម្អ​យន្តការ​ផលិត​អគ្គិសនី​ ដោយ​ម៉ាស៊ីន​ភ្លើងចរន្តជាប់ ដោយសន្យាថា ប្រសិន​បើ​តេសឡា​អាច​ធ្វើបាន​ជោគជ័យ​​នឹងផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ចំនួន ៥ម៉ឺនដុល្លារ ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែល ១លាន២សែន​​ដុល្លារ ​បើ​គិត​ទៅតាម​តម្លៃ​លុយ​​បច្ចុប្បន្ន។ បើទោះបីជា​នេះ​គឺ​ជា​ការងារ​ខាង​ចរន្តជាប់ ដែល​ខ្លួន​មិន​សូវ​ចូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ នីកូឡា តេសឡា​បាន​ខិតខំ​ព្យាយាម​ទាំងថ្ងៃ​ទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃធ្វើការ​ ទាំងថ្ងៃ​ឈប់សម្រាក ដើម្បី​​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​ដែល​អេឌីសុន​ដាក់​ឲ្យ រហូត​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​តេសឡា​ទៅទារ​យក​ប្រាក់រង្វាន់ អេឌីសុន​មិនឲ្យ ដោយ​ប្រាប់​តេសឡា​ថា ការសន្យា​ផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​និយាយ​លេងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​អន់ចិត្ត​នឹង​អេឌីសុន ក៏​បាន​ដើរចេញ​ ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យ​អេឌីសុន​។ ភ្លាមៗ​នោះ ការចាកចេញ​របស់​នីកូឡា តេសឡា មិនទាន់​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​នោះទេ។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោ​យមកទៀត ទើប​អេឌីសុន​ដឹងខ្លួន​ថា ការ​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន គឺ​ប្រៀបដូចជា​លែងខ្លា​ឲ្យ​ចូលព្រៃ​បែបនោះដែរ ពីព្រោះ​ថា ​ចំណេះដឹង​ខាង​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា​នេះហើយ​ ដែល​​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្វិតស្វាញមួយ ដែល​ច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “War of Currents” (សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្ត DC និង AC)៕ =នីកូឡា តេសឡា ​និងចរន្តឆ្លាស់ (AC)= នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​បាន​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​ដំណាក់កាល​ដ៏​លំបាក​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត។ ពីដំបូង តេសឡា​បាន​ព្យាយាម​បើក​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី​ដោយ​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ជោគជ័យ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។ តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ជាជាង​អគ្គិសនី​កំប៉ិកកំប៉ុក ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ទ្រង់ទ្រង់​ជីវភាព។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ តេសឡា​ក៏​នៅតែ​មិនបោះបង់​​ចោលដែរ គំនិត​ចង់អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​​ទាក់ទង​នឹង​យន្តការ​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ តាម​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការខិតខំប្រឹងប្រែង​របស់​តេសឡា​ក៏​បាន​សម្រេច​ជោគជ័យ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះបញ្ជី​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ទទួលស្គាល់​ដោយ​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨៨៨ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន​​អគ្គិសនី​ដ៏ធំមួយ​ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ គឺ​ក្រុមហ៊ុន​ឈ្មោះ George Westinghouse ។ បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​តាម​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយក​ក្នុង​​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដោយ​ផ្តល់​ទាំង​សាច់ប្រាក់​​ (៦ម៉ឺនដុល្លារ ពោលគឺ​ប្រហែល​ជា ១,៥លាន​ដុល្លារ​បច្ចុប្បន្ន) ទាំង​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ក្នុងក្រុមហ៊ុន និង​ទាំង​ការផ្តល់​កម្រៃ​ជា​ម្ចាស់សិទ្ធិ (Royalty)​ ដោយ​គិត​ជា​​ភាគរយ ធៀប​ទៅនឹង​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បាន​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse ជួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​កុងស៊ុលតង់​ ដោយ​ផ្តល់​នូវ​ប្រាក់​ខែ​ដ៏ច្រើន​ផងដែរ។ ចាប់ពីពេល​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវ​បាន​​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្រួចស្រាវមួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង រវាងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) ​របស់​តេសឡា និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់ (DC) ​របស់​អេឌីសុន។ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​​ផលិត​ថាមពលអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងខ្ពស់​ស្រាប់ ហើយ​បន្ថែម​ពីនេះទៅទៀត គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​ធ្វើ​ត្រង់ស្វមម៉ាទ័រ ដែល​អាច​បង្កើន​តង់ស្យុង​នៃ​ចរន្ត​ចេញ​ពី​រោងចក្រអគ្គិសនី​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​ធ្វើការ​ចែកចាយ​បាន​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ រួចហើយ​បញ្ចុះ​តង់ស្យុង​នេះ​ឲ្យ​មក​នៅ​ទាប​វិញ នៅ​ពេល​ចែកចាយ​ទៅតាម​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ចរន្តជាប់ (DC) ដែល​ប្រើ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​អេឌីសុន​វិញ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប មិនសូវ​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ បើ​គេ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អេឌីសុន គេ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​បានតែ​ក្នុង​រង្វង់​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​មានន័យថា គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង់​រោងចក្រ​អគ្គិសនី​ច្រើន ហើយ​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្បែរៗគ្នា ទើប​អាច​ផលិត​និង​​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ សម្រាប់​ផ្គត់ផ្គង់​ទី​ក្រុង​ធំៗ​បាន​ដោយ​ពេញលេញ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់​អេឌីសុន ចរន្តជាប់ (DC) គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​លោក​បាន​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​តាំង​ពីដើម​មក, ស្នាដៃ​ជាច្រើន​របស់​លោក ដែល​បាន​ចុះ​បញ្ជី​ទទួល​វិញ្ញបានបត្រ​តក្កកម្ម​រួចហើយ គឺ​សុទ្ធតែ​​ជាប់​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្ត​ជាប់ (DC) ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក រាប់ចាប់តាំង​ពី​រោងចក្រ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូត​ទៅដល់​បណ្តាញ​ចែកចាយ និង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់​នេះ​ទាំងអស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អេឌីសុន​ប្រកាន់​គំនិត​ដាច់ខាត​មិន​ប្តូរ​បច្ចេកវិទ្យា​ទៅ​រក​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ដើម្បី​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​គូប្រជែង អេឌីសុន​​គិតឃើញ​មធ្យោបាយ​មួយ គឺ​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ចំពោះ​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​ការ​ខ្លាច​រអា មិនប្រើ​ប្រាស់​ថាមពលអគ្គិសនី​​របស់​​ក្រុមហ៊ុន​គូប្រជែង។ នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​ប្រឆាំង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ដែល​គេច្រើន​នាំគ្នាហៅ​ថា “War of Currents” អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​បង្ហាញ​សាធារណជន ដោយ​យក​ចរន្តឆ្លាស់​ ទៅ​ឆក់​សម្លាប់​សត្វ តាំងពីសត្វតូចៗ​ដូចជា​ឆ្កែ​ រហូត​ទៅដល់​សត្វធំៗ ដូចជា គោ និង​សេះ ជាដើម។ គោលដៅ​របស់​អេឌីសុន គឺ​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​មើល​ឃើញ​ថា បើ​សិន​ជា​​សត្វធំៗ​ប្រភេទនេះ​អាច​ស្លាប់​ដោយ​សារ​ចរន្ត​ឆ្លាស់​បាន មនុស្ស​យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយ​ចរន្ត​ឆ្លាស់នេះ​បាន​ដែរ។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ឧបករណ៍​ថ្មីមួយ​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើតឡើង​ដើម្បី​​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​​ដោយ​ប្រើ​​ចរន្ត​ឆ្លាស់ AC (Electric chair)។ អេឌីសុន​មិនមែន​ជា​អ្នក​​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​ថ្មី​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បាន​ឆ្លៀត​យក​​ឧបករណ៍​ថ្មីនេះ​មក​​ធ្វើការ​ឃោសនា ដើម្បី​បង្ហាញ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្ត​ឆ្លាស់ (AC)។ យុទ្ធនាការ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​ជោគជ័យ ដូចការ​រំពឹងទុក ដោយ​សាធារណជន​នាំគ្នា​ខ្លាចរអា មិន​ហ៊ាន​តភ្ជាប់​ជាមួយ​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ដែល​បាន​បោះទុន​វិនិយោគ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ នីកូឡា តេសឡា ដែល​មាន​គំនិត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​លើ​ការ​បន្សល់ទុ​ក​នូវស្នាដៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ​ជំនាន់ក្រោយ ជាង​ភាព​មាន​បាន​ខ្លួនឯង​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ក៏​បាន​សុខចិត្ត​សើរើ​ឡើងវិញ នូវ​កិច្ចសន្យា​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជាពិសេស តេសឡា​​បាន​សុខចិត្ត​បោះបង់​ចោល​នូវ​សិទ្ធិ​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ ក្នុងការ​ទទួល​កម្រៃ​ជា​ភាគរយ​នៃ​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ដើម្បី​​រំងាប់​ការខ្លាចរអា​របស់សាធារណជន​​ចំពោះ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) តេសឡា​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ទៅលើ​រូបលោក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដើម្បី​បង្ហាញ​​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ថា ចរន្តឆ្លាស់ (AC) នេះ មិនមាន​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដូចការ​ឃោសនា​របស់​អេឌីសុន​នោះទេ ឬ​យ៉ាងហោចណាស់ គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) មិនមាន​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ចរន្តជាប់​នោះទេ។ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​តេសឡា​គឺ​ជា​កត្តា​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ទប់ទល់​នឹង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បណ្តា​អ្នក​វិនិយោគ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​នូវ​ការ​មិនសប្បាយចិត្តផងដែរ​ចំពោះ​យុទ្ធនាការ​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន ជាពិសេស គឺ​នៅក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ព័ត៌មាន ស្តីអំពីការ​ឃុបឃិតគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ រវាង​អេឌីសុន និង​អ្នក​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​ដោយប្រើ​ចរន្តអគ្គិសនី ក្នុងគោលដៅ​វាយប្រហារ​លើ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការដកសេចក្តីទុកចិត្ត​ពី​សំណាក់​អ្ន​កវិនិយោគ​ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​នាំ​ទៅដល់​បរាជ័យ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ “សង្រ្គាម” ទល់​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ក្រុមហ៊ុន Westinghouse និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​បានគេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​រៀបចំ​ប្រព័ន្ធ​ភ្លើង ដើម្បី​បំភ្លឺ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ នៅ​ទីក្រុង​ Chicago (World’s Columbian Exposition)។ ប្រតិបត្តិការ​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទទួល​បាន​នូវ​កិច្ចសន្យា​សាងសង់​ទំនប់​វារីអគ្គិសនី​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ឯ​ទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​តេសឡា។ សម្រាប់​តេសឡា ការសាងសង់​ទំនប់វារីអគ្គិសនី​នៅ​ញ៉ាហ្ការ៉ា​នេះ គឺ​ជា​ការ​សម្រេច​នូវ​ក្តីស្រមៃ​ដ៏​ធំមួយ​កាល​ពី​ក្មេង ដែល​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​​ធ្លាប់​បាន​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅថ្ងៃណាមួយ នៅពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយ​ដាក់​នៅ​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា ដើម្បី​ទាញ​យក​ថាមពល​ទឹកធ្លាក់​នេះ​ម​កប្រើប្រាស់៕ =នីកូឡា តេសឡា ​និង​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូនសារ​ឥតខ្សែ (Wireless)= សូមបន្ត​រៀបរាប់​ អំពី​ប្រវត្តិ​​របស់ នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla) ជា​បន្ត​ទៀត ដោយ​សូម​លើកឡើង អំពី​ស្នាដៃ​​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត​​របស់​លោក​ ដែល​ភាគច្រើន​​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច ហើយ​ត្រូវ​ជាប់​ឈ្មោះ​ទៅ​អ្នក​ផ្សេង គឺ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាមរលកធាតុ​អាកាស។ គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៨៩ លុយ​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ នីកូឡា តេសឡា ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភម្នាក់ គឺ​ល្មមគ្រប់គ្រាន់​អាច​ឲ្យ​តេសឡាមាន​ទាំង​ពេលវេលា និង​លុយកាក់ ក្នុងការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រធានបទ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ហើយ​​បាន​បង្កើត​នូវ​មន្ទីរពិសោធន៍ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ​សម្រាប់​ប្រើប្រាស់​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៩៤ តេសឡា​បាន​ផ្តោត​ការ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ថាមពល​មួយ​ប្រភេទ ដែល​ចេញ​ពីរលក​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​​ក្នុង​ហ្វ្រកង់កម្រិត​ខ្ពស់ ដែល​គេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​នឹង​ភ្នែក។ នៅ​ក្នុង​ការពិសោធន៍​នេះ តេសឡា​បាន​ផ្តិត​យក​រូបភាព​កាំរស្មី​អ៊ិច (X-Ray) ជាលើកដំបូង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​នៅមិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា នោះ​គឺ​ជា​កាំរស្មីអ៊ិច។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អ្នកប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ វីលហិម រើនត៍ហ្គិន (Wilhelm Röntgen​) ប្រកាស​ពី​ការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច នៅ​ខែធ្នូ​ឆ្នាំ១៨៩៥ ទើប​តេសឡា​ត្រឡប់​ទៅ​រៀបចំ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​មើល​ឡើងវិញ ហើយ​ដឹង​ថា រូបភាព​ដែល​ខ្លួន​ថតបាន កាល​ពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន គឺ​ជា​រូបភាព​មក​ពី​កាំរស្មីអ៊ិច។ ប៉ុន្តែ​ពេលនោះ គឺវាហួសពេលទៅហើយ ពីព្រោះ​ថា គ្រប់គ្នា​​ទទួលស្គាល់​​ថា វីលហិម រើនត៍ហ្គិន គឺ​ជា​អ្នក​​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ គឺ​វិលហិម រើនត៍ហ្គិន​ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល ពីការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ។ ទោះជាយ៉ាងណា នីកូឡា តេសឡា​ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏​ហាក់ដូចជា​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​​ការ​សិក្សា​លើ​​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ ដោយ​ពេលនោះ តេសឡា​កំពុងតែ​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ទៅលើ​​បាតុភូត​ដ៏ចម្លែក​មួយ​ទៀត គឺ​ការ​បញ្ជូន​​ថាមពល​អគ្គិសនី និង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដោយ​មិនចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង (Wireless)។ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​ថាមពល​ដោយគ្មាន​ខ្សែ (Wireless) នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៩ គឺ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ចូលរួម​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ (Exposition Universelle 1889) នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ​ដែល​តេសឡា​បាន​ដឹង​អំពី​ការពិសោធន៍​​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច (Electromagnetic waves)​ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា ហានរីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ (Heinrich Hertz)។ ទ្រឹស្តី​នៃ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​ ដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ​ស្កុតឡែនដ៍​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា ជេមស៍ ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell)។ យោងតាម​ម៉ាក់ស្វ៊ែល ទាំង​ពន្លឺ និង​ទាំង​រលកធាតុអាកាសវិទ្យុ គឺ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ផ្នែក​​មួយ​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​នៅ​ក្នុងលំហ (រួមទាំងភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​ផង) ដោយ​មិន​ចាំបាច់​មាន​​​អ្វី​ជា​មធ្យោបាយ​ចម្លង​ទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​អស់ទាំងនេះ ស្ថិត​នៅ​ត្រឹមតែ​ជា​ទ្រឹស្តី និង​ជា​សមីការ​គណិតវិទ្យាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ចន្លោះ​ពីឆ្នាំ១៨៨៦​ដល់​ឆ្នាំ១៨៨៩ ទើប​ ហាន់រីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ហើយ​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា រលកធាតុអាកាស​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ក្នុងនោះ រួមទាំង​រលកធាតុ​អាកាស​វិទ្យុផង ដែល​ព្យាករ​ដោយ​ម៉ាក់ស្វ៊ែល គឺ​ពិតជា​មាន​ពិតប្រាកដ​មែន។ ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​អំពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​​ហ៊ែត្ស៍​នេះ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើមផ្តោត​​ការ​សិក្សា​អំពី​រលកធាតុ​អាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​ងប់ងល់​តែ​នឹង​គំនិតមួយ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​ស្វែងរក​វិធី​បញ្ជូន​និង​ទទួល​ថាមពល​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែ មិនត្រឹមតែ​ដើម្បី​អាច​បញ្ជូន​សារនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង។ នីកូឡា តេសឡា ចាប់ផ្តើម​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ខ្លះៗ ទាក់​ទង​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សញ្ញា​តាម​រលកធាតុ​អាកាស ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩២ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​ផលិត​បាន​ទូកមួយ​ដែល​អាច​បញ្ជា​ពី​ចម្ងាយ​ដោយ​ប្រើ​​ទូរបញ្ជា ឬ​តេឡេកុម្ម៉ង់ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៨។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏​កំពុងតែ​ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ​នេះ​ដែរ ក្នុងនោះ រួមមាន​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​​បារាំង រុស្ស៊ី និង​ជាពិសេស វិស្វករអគ្គិសនី​ជនជាតិ​អ៊ីតាលី​​ឈ្មោះ​ថា ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ម៉ាកូនី ដែល​មាន​ដើមកំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស បានរក​ឃើញ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាម​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ ហើយ​បាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៧។ ម៉ាកូនី បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​វិទ្យុ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ គឺ​ដោយសារ​តែ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ម៉ាកូនី​បាន​រកឃើញ ត្រូវ​បាន​ម៉ាកូនី​​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​ដោយ​ជោគជ័យ​ តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​ក្រុមហ៊ុន​​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺក្រុមហ៊ុន Marconi Company Ltd. (ចាប់ផ្តើមដំបូង​ ក្រុមហ៊ុន​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា Wireless Telegraph & Signal Company)។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ អ្វី​ដែល​នីកូឡា តេសឡា បាន​រកឃើញ គឺ​បាន​ត្រឹមតែ​យក​​ទៅ​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ជា​គំរូ​តែ​ប៉ុ 5c20qnb0ebliqk8uy4cjjdnu9nq7ehb 0 2742 9120 6577 2020-05-29T10:37:18Z Kao bun song 1312 wikitext text/x-wiki ==''' ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក'''== បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ ការសិក្សា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត មិនថា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាតិ ឬ​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដើម្បី​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើរដើមទង និង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​យើង​ជា​មនុស្សជាតិ អំពី​ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​ចម្បង​សម្រាប់​យល់​ពី​ព្រឹត្តិការណ៍​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន ព្រមទាំង​​ជា​​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍​សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។ បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។ សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។ ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។ មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។ ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។ ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។ មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។ ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។ ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។ អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។ រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។ ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។ ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។ អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។ អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។ អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។ កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។ ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។ ១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​ សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។ និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។ នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។ ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕ អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ កោះក្រែត ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ទាំង ៤ នៃ​មនុស្ស​ជាតិ មានទំនាក់ទំនង​​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា​ច្រើន តាំង​ពី​យុគសម័យ​បុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទាំង ៤នេះ ច្រើន​តែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ផ្លូវគោក ឬ​ក៏​មាន​ការដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ​ដែរ តែ​ជា​ការ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ដង​ទន្លេ។ បើ​និយាយ​ពីអ្នកជំនាញខាង​ដើរ​សមុទ្រ​វិញ គេ​ត្រូវ​ទៅ​មើល​​បណ្តា​រដ្ឋ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង​ជា​បន្តបន្ទាប់​គ្នា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ យើង​នៅ​ក្នុងអំឡុង​យុគសម័យ​លង្ហិន (ប្រមាណ ពី​​​៣ពាន់​ឆ្នាំ រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រមាណ​ ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុនគ.ស)។ នៅខាងជើង​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ មានកោះ​ដ៏ធំមួយ ឈ្មោះ​ថា “កោះក្រែត” (បច្ចុប្បន្ន ជា​ផ្នែកមួយ​នៃប្រទេស​ក្រិក)។ គឺ​អ្នកកោះក្រែត​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​អ្នក​ដុះគំនិត​ និង​មាន​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ​មុនគេ ដោយពួកគេ​បាន​បង្កើត​នាវា​សមុទ្រ​មួយប្រភេទ ដែលមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ពាសពេញផ្ទៃសមុទ្រ​ តាំង​ពី​យុគសម័យបុរាណ រហូតដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៤​គ.ស.។ នាវាសមុទ្រ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​អ្នក​កោះក្រែត​នេះ ត្រូវបាន​​​​​​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាមភាសាក្រិក​បុរាណ​ថា “ហ្កាឡេអា” (Galéa) ហៅតាម​ភាសាបារាំង​បច្ចុប្បន្ន​ថា “ហ្កាលែរ” (Galère) គឺ​ជា​ប្រភេទ​នាវា​សមុទ្រ​ដែល​មាន​ក្តោងផង និង​មាន​ដងចែវ​ផង ដែល​តម្រៀបជាជួរ​ទាំងសងខាង​ តាំងពី​ក្បាល​រហូតដល់​កន្ទុយ។ ដោយសារតែ​នៅ​សម័យកាលនោះ មនុស្ស​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ដើម្បី​អាច​ប្រើ​កម្លាំង​ទល់នឹង​កម្លាំង​បាន​នៅឡើយ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការបើកបរ​នាវាហ្កាលែរ គេអាច​បើក​ក្តោងប្រើ តែ​នៅពេលណា ដែល​មាន​ខ្យល់បក់​មក​ពី​ខាងក្រោយប៉ុណ្ណោះ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន​មនុស្ស​ចែវ ទើប​នាវា Galère អាច​ធ្វើ​ដំណើរទៅមុខ​បាន។ ដោយសារតែ​ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប វានាហ្កាលែរ​ ដែល​ជា​នាវា​ដ៏​មាំ មិនខ្លាច​ព្យុះ មិនខ្លាច​រលក ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរបាន​យូរ​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​ត្រូវ​ចែវវា​មាន​ចំនួន​ច្រើន ហើយ​ប្រើ​កម្លាំង​ចែវច្រើន ដូច្នេះ ​ត្រូវការ​ផឹកទឹកច្រើន ដែល​គេ​មិន​អាច​ដឹកយក​តាមគ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ច្រើន​ថ្ងៃបាន ទើប​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចូល​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ​ជារៀងរាល់យប់។ ​ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​ នាវាហ្កាលែរ គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​កោះក្រែត​ធ្វើជំនួញជួញដូរ​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ នៅ​ជុំវិញ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ចាប់តាំង​ពី​អេហ្ស៊ីប រហូត​ទៅដល់​ក្រិក។ យើងធ្លាប់​បាន​ឃើញ​ហើយ​ថា របរកសិកម្ម​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​បង្កើន​សមត្ថភាព​ផលិត​បាន​​ច្រើន​ជាង​ការបរបាញ់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយដង។ របរ​ជួញដូរ​​រឹតតែ​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​​មានបាន​កាន់តែ​ឆាប់​ជាង​របរ​កសិកម្ម​ទៅទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នកកោះក្រែត​សម័យដើម គឺ​ជា​អ្នកមាន​ដ៏ស្តុកស្តម្ភបំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងយុគសម័យ​លង្ហិន ប្រមាណ​ជា ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) អ្នកកោះក្រែត ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែខាងជំនួញ ក៏​ចាប់​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប។ ម្យ៉ាង ប្រហែល​ជា​មក​ពី​ពួកគេ​​​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​​ចំហាយ​នៃ​ការ​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ដ៏ធំមួយ នៅ​កោះដែល​ក្បែរ​នោះ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (មានទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​លីបង់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅពេលនោះ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (Phénicie) ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ពី​កោះក្រែត ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រដែរ។ ក្រិក​កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​កោះក្រែត ចំណែក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​លីបង់​សព្វថ្ងៃ។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​ និង​ការជួញដូរ​ផ្លូវសមុទ្រ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​វប្បធម៌​ខុសគ្នា។ ប្រជាជន​ក្រិក​​និយាយ​ភាសា​ក្នុង​អម្បូរអឺរ៉ុប ចំណែក​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ និយាយ​ភាសាមួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ភាសាអារ៉ាប់​បច្ចុប្បន្ន។ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​មុខជំនួញ បាន​បង្កើត​​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេមរតក​ដល់​មនុស្សជាតិ​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​អក្ខរក្រម (ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ព្យញ្ជនៈ និង​ស្រៈ)។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ជា​សញ្ញា (Idéogrammes) ដូចជា ភាសា​​​ចិន និង​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនឆ្លើយតប​នឹង​តម្រូវការ​​ជាក់ស្តែង​របស់​អ្នក​ជំនួញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​វា​មាន​សញ្ញា​ច្រើន​ពេក រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន​សញ្ញា។ ដើម្បី​​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​មុខជំនួញ​​របស់​ពួកគេ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​បាន​បែក​គំនិត​​ពី​ការ​ប្រើ​​សំណេរ​ជា​សញ្ញា​រាប់ម៉ឺន​ បែរ​ទៅប្រើ​អក្សរ​ (ឬ​អក្ខរៈ) ដែល​មាន​ចំនួន​តែ​ជាង​ ២០ ដោយ​អក្សរនីមួយៗ​មិនមាន​អត្ថន័យ​អ្វី​ទាំងអស់ ប៉ុន្តែ គេ​អាច​យក​វា​ទៅ​ផ្គុំ និង​ផ្សំ បង្កើត​ជា​ពាក្យ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹក ទៅតាម​ចិត្តចង់។ តាមការពិត អ្នកជំនាញ​ខាងបុរាណវិទ្យា និង​ភាសាវិទ្យា បាន​រកឃើញ​អត្ថបទ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម ដែល​មាន​អាយុ​កាល​តាំង​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៤រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត។ ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ដ៏​ចំណាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន។ ​នេះ​មានន័យថា ការសរសេរ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​​​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​យក​សំណេរ​បែបនេះ​មក​អភិវឌ្ឍ​ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដ៏​ទូលំទូលាយ​ និង​ពេញលេញ។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដែល​ត្រូវបាន​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​បំផុត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រៅពី​ចិន និង​ជប៉ុន គ្រប់ភាសា​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​នេះ សុទ្ធតែ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​អក្ខរក្រម​ ក្នុងនោះ ក៏​រួមទាំង​ភាសា​ខ្មែរ​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី មិន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​នោះទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​​គ្នា​ ដើម្បី​បោះទីតាំង​ ធ្វើ​អាណានិគម​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗ​ខ្លួន គឺ​ក្រិក នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ជើង​ នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ចំណែក ហ្វេនីស៊ី នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ អាណានិគម​ក្នុងន័យនេះ គឺ​ខុស​ពី​អាណានិគម​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​។ សម្រាប់​ពួកក្រិក និង​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​នៅ​សម័យដើម នៅពេលណា ដែល​ទីក្រុង​មួយ​មាន​មនុស្ស​ច្រើន​ពេក ក្រុមគ្រួសារ​ខ្លះ ក៏​ចាកចេញ​ពី​ក្រុងនេះ ទៅ​កាន់​ទីកន្លែង​ថ្មី ដែល​នៅ​តាម​កោះ ឬ​តាម​​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ក្រុង​ថ្មី ដែល​មានរចនាសម្ព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​ឯករាជ្យ​ពី​ក្រុង​ចាស់។ ទាំង​ក្រិក ទាំង​ហ្វេនីស៊ី និង​បណ្តា​អាណាចក្រ​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនមាន​ការ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប្រជាជាតិ ដូចជា សព្វថ្ងៃ​នេះ​ទេ។ ពួកគេ​ គ្រាន់តែ​​ជា​ប្រជាជន​ដែល​​ចេញ​ពី​អម្បូរ​តែមួយ និយាយ​ភាសា​ដូចគ្នា មាន​វប្បធម៌​ដូចគ្នា ហើយ​រស់នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំមួយរួមគ្នា ប៉ុន្តែ មានអំណាច​ដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ទៅតាម​​ទីក្រុង​ផ្សេងៗ​គ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​​កូនរដ្ឋ​តូចៗ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។ អាណានិគមក្រិក​ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាងជើង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្ត ក៏​មាន​ផងដែរ​នៅ​​​ជុំវិញ​សមុទ្រ​ខ្មៅ អ៊ីតាលី និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង។ រហូតមកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែ​អាច​សង្កេតឃើញ​ពី​សំណល់​ពី​អាណានិគម​ក្រិក​សម័យបុរាណ តាមរយៈ​ឈ្មោះ​នៃ​ក្រុង​ខ្លះ ក្នុង​​ប្រទេស​បារាំង និង​អ៊ីតាលី។ ជាអាទិ៍ ទីក្រុង Nice ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង​ ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជាឈ្មោះ​​ដែល​មាន​ឫសគល់​ពី​ភាសាក្រិក Nikaia ដែល​មាន​ន័យថា “ជ័យជម្នះ”។ ទីក្រុង​ Napoli នៅ​អ៊ីតាលី ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី​ភាសាក្រិក Neapolis ដែលមានន័យថា “ក្រុងថ្មី”។ នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក្រិក​បាន​បោះទីតាំង​ធ្វើ​អាណានិគម តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់ Cyrénaïque មួយប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់ Cyrénaïque ដែល​ស្ថិត​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីប៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ក្រៅ​ពី​តំបន់​ Cyrénaïque នេះ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជា​ដែន​អាណានិគម​របស់​ហ្វេនីស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ ៨០០​មុន​គ.ស ហ្វេនីស៊ី​បាន​បង្កើត​ទីក្រុង​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​របស់​ទុយនីស៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ទីក្រុង​នោះ​​មាន​ឈ្មោះ​ថា Carthage ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រីកដុះដាល រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​មួយ​ឯករាជ្យ ហើយ​មាន​អំណាចប្រណាំង​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ​ទៀតផង។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ថ្វីដ្បិត​តែ​នាវា​ហ្កាលែរ​របស់​ពួកគេ ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរ​ក្នុងរយៈពេល​វែង ក៏ប៉ុន្តែ ពួកគេ​នៅតែ​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​សមុទ្រ ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ទៅ​កាន់​តំបន់​ឆ្ងាយៗ​​ផ្សេងទៀត ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ។ ពួកក្រិក​ ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ានេ ដោយ​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ​​ហ្ស៊ីប្រាល់តា (Gibraltar) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ និង​ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក។ នៅ​ពេល​ចេញ​ពី​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ពួកគេ​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស ហើយ​បន្ត​រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​បាល់ទិក (Baltique)។ ពួកហ្វេនីស៊ីវិញ ធ្វើដំណើរ​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ក្រហម (ចន្លោះ​អេហ្ស៊ីប និង​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត) ចាក់ចុះ​ទៅទិសខាង​ត្បូង រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៦០០​មុនគ.ស ពួក​ហ្វេនីស៊ី​​មួយក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមនាវា​ហ្កាលែរ ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង។ នៅរៀងរាល់យប់​ ពួកគេ​តែងតែ​ចូល​ទៅ​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ ដើម្បី​យក​ទឹកផឹកផង និង​ដើម្បី​​ធ្វើការជួញដូរ​ផង​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ អ្នកដើរ​នាវា​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​សង្កេតឃើញ​ថា ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែ​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ​របស់​ពួកគេដដែល ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអាទិត្យ​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​រះ​នៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ ឥឡូវនេះ ស្រាប់តែ​រះនៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​វិញ។ ពួកគេ​ក៏​ដឹង​ខ្លួន​ថា ពួកគេ​បាន​​មក​ដល់​ផ្នែក​​ម្ខាងទៀត​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក (នៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក) ហើយ​កំពុង​តែ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងជើងវិញ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេ​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ហើយ​ក៏​ឆ្លងកាត់​ច្រកសមុទ្រ​នេះ ចូល​ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​គ្រប់មួយជុំទ្វីបអាហ្វ្រិក៕ អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល) កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។ ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។ នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។ ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕ ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ អំពី​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ រវាង​ក្រិក និង​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ការ​ប្រឈមមុខ​ដែល​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​ជិត​កន្លះ​សតវត្សរ៍ ក៏ប៉ុន្តែ ទីចុងបញ្ចប់ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយ​​​ត្រួតត្រា​ក្រិកបាន។ ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។ ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។ អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។ ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖ “របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។ ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។ ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand អំពី​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក។ ការធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​បែកបាក់​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​ខ្លនឯង។ នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។ ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។ នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។ Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។ ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។ ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។ ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។ ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ ​ ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម កាលពីជាង​២ពាន់​ឆ្នាំមុន នៅក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាសេដ្វាន់ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ Alexandre le Grand កំពុង​វាតទី​កាន់កាប់​ដែនដី តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​​តំបន់​អាស៊ី នៅ​ទិស​ខាងកើត នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណេះវិញ គឺ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​បុរេប្រវត្តិ​មួយ​ចំនួន បាន​​​ផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​ ពី​ការ​បរបាញ់​ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​វិញ។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ប្រជាជន​មួយក្រុម​ ដែល​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​លឿន​ជាងគេ បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​អរិយធម៌​រ៉ូម។ តាមពិត ពួករ៉ូម​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​៧៥៣​មុនគ.ស​​ម៉្លេះ ដោយ​នៅពេលដំបូង រ៉ូម​ប្រកាន់​យក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម ដូចជា​បណ្តា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​សម័យកាល​នោះ។ ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​រ៉ូម​ជាទូទៅ មិនចូលចិត្ត​ស្តេច ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​របបដឹកនាំ​ទៅ​ជា​របប​សាធារណរដ្ឋ​វិញ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥០០​មុនគ.ស។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ នៅ​ពេលនោះ ប្រកាន់​យក​របៀបដឹកនាំ​ស្រដៀង​នឹង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​ដែរ ដោយ​មាន​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ជា​ច្បាប់​កំពូល ដែល​មាន​ចែង​ពី​ការ​បែងចែក​អំណាចរដ្ឋ។ ប្រមុខដឹកនាំ​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស៊ុល” ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ដោយ​មាន​អាណត្តិ ១ឆ្នាំ។ អរិយធម៌​រ៉ូម ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អរិយធម៌​ធំៗ ដែល​បន្សល់​ទុក​នូវ​ឥទ្ធិពល និង​កេរមរតក​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតដល់​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រិក​បង្កើត​ទស្សនវិជ្ជា និង​សិល្បៈ​ល្ខោន។ ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​បែប​អក្ខរក្រម។ ចំណែក​រ៉ូមវិញ បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់ និង​សិទ្ធិ ជាពិសេស សិទ្ធិ​លើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំងឡើងៗ បាន​ចាប់ផ្តើម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល នៅ​ឆ្នាំ​២៧២​មុន​គ.ស។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ការកើនឡើង​នៃ​អំណាច​របស់​រ៉ូម ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះទង្គិច​ទៅដល់​រដ្ឋ​មួយទៀត គឺ​ការតាហ្ហ្ស (Carthage)។ Carthage ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​ទុយនីស៊ី​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​​អតីត​បុរីរដ្ឋ​របស់​លីបង់ ដែល​នៅពេលនោះ បាន​ក្លាយទៅជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យមួយ ហើយ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ សង្រ្គាម​រវាង​រ៉ូម និង​ Carthage ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា សង្រ្គាម​ពុយនិក (​Punique) ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៦៤​មុនគ.ស ហើយ​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៤៦​មុនគ.ស។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង​១សតវត្សរ៍​នេះ រ៉ូម និង Carthage ច្បាំងគ្នា ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ នៅពេលមួយ កងទ័ព Carthage ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​​មេទ័ពដ៏ល្បី​មួយរូប ឈ្មោះ​ហានីបាល (Hannibal) និង​ដែល​មាន​ទ័ព​ដំរី​នាំចូល​មក​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ប្រៀប​យ៉ាងខ្លាំង លើ​ទាហាន​រ៉ូម ដោយ​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (Gaule) ពោលគឺ​ប្រទេស​​បារាំងបច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​វាយលុក​រហូតដល់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់​រ៉ូម។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព Carthage កំពុង​ឡោមព័ទ្ធ​អ៊ីតាលី កងទ័ព​រ៉ូម ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​តាម​កប៉ាល់ ចេញ​ពី​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អ៊ីតាលី ឆ្លងកាត់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ឲ្យ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ទុយនីស៊ី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់ Carthage។ ដោយ​មាន​ការភិតភ័យ Carthage ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យហានីបាល ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីតាលី​មកវិញ ដើម្បី​មក​ជួយ​ការពារ​ទុយនីស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេល​មកដល់​ទុយនីស៊ី កងទ័ព​របស់​ហានីបាល​​ត្រូវ​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ Carthage ក៏​បាន​សុំចុះចាញ់ ហើយរ៉ូម​ក៏​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្គោល (បារាំង)។ លទ្ធផល​នៃ​សង្រ្គាម រវាង​​​រ៉ូម និង Carthage គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​លោក​ខាងលិច។ បើសិន​ណា​​ជា​រ៉ូម​ចាញ់​ Carthage​ វិញ ពេលនេះ ប្រជាជន​នៅ​អឺរ៉ុប​​ប្រហែល​​ជា​កំពុង​ប្រើ​ភាសា​ ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​អារ៉ាប់ ហើយ​មិនមែន​និយាយ​ភាសា ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ឡាតាំង (បារាំង អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ) ​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ។ ក្រោយពីបាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​លើ​ Carthage អំណាច​របស់​សាធាណរដ្ឋ​រ៉ូម​ក៏​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយបន្តិចម្តងៗ ​បាន​វាតទី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​រ៉ូម ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨​មុនគ.ស រ៉ូម​ក៏​បាន​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ក្រិកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក នៅតែ​​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ពីព្រោះ​ថា ពួករ៉ូម​ខ្លួនឯង​ក៏​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​តាំង​ពី​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​ដែរ ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​ទៅ វប្បធម៌ក្រិក និង​វប្បធម៌​រ៉ូម​ត្រូវ​រលាយចូល​គ្នាតែមួយ ហើយ​គឺ​មហាអំណាច​រ៉ូម ដែល​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​បន្ត​នូវ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​ក្រិក។ រ៉ូម​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅដល់​ទីណា ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​សតវត្សរ៍​ទី២ មុនគ.ស ជាលើក​ទីមួយ និង​ជាលើក​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​តំបន់​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ទាំងមូល ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​តែមួយគត់ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ នៅពេលនោះ គ្មាន​សត្រូវ​​​ណា ពី​ខាង​ក្រៅ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​រ៉ូម​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ប្រជាជនរ៉ូម​មាន​ចំនួន​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន ចំណែក​ឯ​ស្ថាប័ន​នយោបាយ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម ដែល​បង្កើតឡើងដំបូង សម្រាប់​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​តូចមួយ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា ហើយ​លែង​អាច​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​ដ៏ធំ និង​​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បែបនេះ​តទៅទៀតបាន។ រ៉ូម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ និង​ការ​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន ដូចជា ការបះបោរ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​អេស្ប៉ាញ​ ជាដើម ហើយ​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​នេះ បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​​១​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ាំរ៉ៃ​បែបនេះ​ក៏ដោយ អំណាច​រ៉ូម​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​មិនបាន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ។ រ៉ូម​នៅតែ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដដែល។ នៅ​ប្រមាណ​ជា​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស នៅពេល​ដែល​រ៉ូមកំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង ឥស្សរជន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ក៏​បាន​លេចមុខឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​រ៉ូម គឺ​ហ្ស៊ុលស៍ សេហ្សា (Jules César)។ សេហ្សា​​ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​កុងស៊ុល​រ៉ូម (​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម) នៅ​ឆ្នាំ​៥៩​មុន​គ.ស។ ក្រោយមក សេហ្សា បាន​ដឹកនាំ​កងទ័ព​រ៉ូម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​កាន់កាប់​តំបន់​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប។​ នៅ​ឆ្នាំ​៥២​មុន​គ.ស សេហ្សា បាន​វាយបំបាក់​ពួក​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំងបច្ចុប្បន្ន)​ នៅត្រង់​កន្លែងមួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា សមរភូមិ​អាលេស៊ីយ៉ា (Alésia)។ ក្រោយ​ពី​ជ័យជម្នះ​នេះ សេហ្សា​បាន​នាំទ័ព​​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​រ៉ូមវិញ ដោយ​បាន​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយ​ដណ្តើម​អំណាច​ទាំងអស់​មក​កាន់កាប់។ ក្រោយ​ពី​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ពេញដៃ សេហ្សា បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ពង្រីក​ទឹកដី​រ៉ូម​ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួនឯង​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ សេហ្សា​ត្រូវ​បាន​គេ​លបធ្វើឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៤៤​មុន​គ.ស។ មរណភាព​របស់​ហ្ស៊ុល សេហ្សា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​របបសាធារណរដ្ឋ​ នៅ​រ៉ូម ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ ដោយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​របប​ដឹកនាំ​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ ចក្រភព​​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម​ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស ហើយ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ រហូតដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​នៃ​គ.ស។ គិតជា​សរុប​ទៅ រ៉ូម (ទាំង​ក្នុង​សម័យកាល​សាធារណរដ្ឋ និង​ក្នុង​សម័យកាល​​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម) បាន​​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ អស់រយៈពេល ជិត ៧០០​ឆ្នាំ៕ ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។ នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។ ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។ តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។ ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។ ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។ នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។ នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។ អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ គ្រឹស្តសាសនា៖ ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី ​គឺ​គ្រឹស្តសករាជ យើងដឹងហើយ​ថា ប្រជាជន​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ប្រទេស​តូចមួយ នៅ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រង់​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​អ៊ីស្រាអែល​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​ប្រជាជន ដែល​បាន​​បង្កើត​មុនគេ នូវ​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន​លើ​ជំនឿ​ថា ព្រះពិត​មាន​តែមួយ គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដែល​បាន​បង្កើត​ និង​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ចក្រវាល​ទាំងមូល​។ មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​នេះ គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សាសនា​យូដា”។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពី​២ពាន់​ឆ្នាំមុន សាសនា​យូដា​នេះ​បាន​បែកមែកធាង ទៅ​ជា​សាសនា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ ​គ្រឹស្តសាសនា។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ដំណើររឿង​រួម សាសនាយូដា របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ និង​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​​ជា​សាសនា​គោរព​ដោយ​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​លើសលុប នៅលើ​ពិភពលោក​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន តាមពិត​មាន​ដំណើររឿង​ដើម​រួមគ្នា គឺ​ដំណើរ​រឿង​ ដែល​មាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​ ឬ​គម្ពីរ​តូរ៉ា​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ សាសនាយូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ភាគច្រើន ដូចជា ជំនឿ​ទៅលើ​ព្រះតែមួយ ដែល​បង្កើត​គ្រប់​អ្វីៗ​ទាំងអស់។ ជំនឿ​បែប​សុទិដ្ឋិនិយម​ថា ថ្ងៃ​អនាគត​អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​មនុស្ស​​ជាតិ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង ដើម្បី​​ឲ្យ​ស្ថានភាព​របស់​ខ្លួន​បាន​ប្រសើរ​ឡើង។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះងើប​ឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការ​ជិះជាន់ ដោយ​មិន​ត្រូវ​ដេករង់ចាំ​វាសនា ឬ​ផ្តេកផ្តួល​ទទួល​ភាព​អយុត្តិធម៌​ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ផល ដែល​បាន​មក​ពី​កម្ម ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​ពីមុន។ ទាំង​សាសនាយូដា ទាំង​គ្រឹស្តសាសនា សុទ្ធតែ​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ថា ព្រះ​បាន​បង្កើត​មនុស្ស​ទាំងអស់​​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​​ មិនថា​ស្រី មិនថា​ប្រុស មិន​ថា​ជាតិសាសន៍​​ ឬពណ៌​សម្បុរ​អ្វី​នោះទេ ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ទស្សនាទាន​នៃ​សិទ្ធិមនុស្ស​ជា​សកល ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ បាន​ដើរ​មក​ដល់​ផ្លូវ​បំបែក ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​ព្រះយេស៊ូវ នៅ​ស្រុក​ណាសារ៉ែត ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល។ ការ​ចាប់កំណើត ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី​ ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ “គ្រឹស្តសករាជ”។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ផ្លូវ​បំបែក សម្រាប់​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្ត​សាសនា​ គេ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះយេស៊ូវ គឺ​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ (ដែល​គេ​ហៅថា “យេស៊ូវគ្រីស្ត”) ដែល​មក​ជួយ​រំដោះ​មនុស្ស​ពី​អំពើ​បាប និង​ពី​ទំនៀមទម្លាប់​ដ៏ចាស់​គំរឹល និង​ដ៏តឹងតែង​របស់​សាសនា​យូដា ដូចជា ការ​កាត់ស្បែក និង​ការ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ទទួលទាន​សាច់នេះ ឬ​សាច់សត្វនេះ ឬ​សត្វនោះ​ ជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត តាម​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ព្រះជាម្ចាស់​ទ្រង់​គឺ​ជា​វិញ្ញាណ ដែល​មាន​វត្តមាន​ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ មិនមែន​នៅ​តែ​ក្នុង​វិហារ​នោះទេ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ទាំងអស់​អាច​អធិស្ថាន​​ទៅ​ព្រះ ពី​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ហើយ​អាច​ទាក់ទង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដោយមិនចាំបាច់​ឆ្លងកាត់​តាម​មន្រ្តី​សង្ឃ ដូច​​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សាសនា​យូដា​នោះទេ។ ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្រ្តី​សង្ឃ​នៃ​សាសនា​យូដា ដែល​មិន​ត្រឹមតែ​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះយេស៊ូវ​ថា​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​ចាត់ទុក​ព្រះអង្គ​ថា​ជា​អ្នក​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​យូដា​ទៀត​ផង។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពួកគេ​ចាប់បញ្ជូន​ព្រះអង្គ​ទៅ​ឲ្យ​អាជ្ញាធររ៉ូម​ប្រហារ​ជីវិត នៅលើ​ឈើឆ្កាង។ សាវ័ក​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ដែល​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះអង្គ​បាន​រស់​ពី​សុគតឡើង​វិញ នៅ​ថ្ងៃ​ទីបី បាន​នាំគ្នា​បន្ត​ចែកចាយ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះអង្គ ទៅ​ដល់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា ហើយ​បាន​បង្កើត​ជា​វិហារ ឬ​ក្រុមជំនុំ និង​សហគមន៍ ដែល​គេ​ហៅថា គ្រីស្ទាន គឺ​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​លើ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ត។ សហគមន៍​ដែល​បាន​រីកសាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ រហូត​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក។ គ្រឹស្តសាសនា​ និង​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រឹស្តសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​ ដែល​មាន​អ្នក​​គោរព​ច្រើន​ជាង​គេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ បើគិតជា​សរុប គ្រប់​ក្រុម និង​និកាយ​ទាំងអស់ គ្រឹស្តសាសនិកជន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក មាន​ចំនួន​​​ជាង ២ពាន់​លាន​នាក់ ធៀប​នឹង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​មាន​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយ​លាន​នាក់ និង​អ្ន​កកាន់​ពុទ្ធសាសនា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ២រយ​លាន​នាក់។ មានអ្នកខ្លះ​បាន​ចោទជាសំណួរ​ឡើង​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​គ្រឹស្តសាសនា​អាច​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន រហូតក្លាយ​ទៅជា​សាសនា​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ? សម្រាប់​អ្នក​កាន់គ្រឹស្តសាសនា ចម្លើយ​ គឺ​សាមញ្ញ​បំផុត៖ ដោយសារ​តែ​​​នេះ​ជា​សាសនា​នៃ​សេចក្តីពិត ជឿទៅលើ​ព្រះពិត ដែល​មាន​តែមួយ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​ទៀត គេ​​បាន​ព្យាយាម​បកស្រាយ​តាម​បែប​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយ​គេ​គិត​ថា ការរីកសាយភាយ​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ក៏​មិនខុស​ពី​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​អរិយធម៌​ក្រិកដែរ គឺ​មាន​កត្តា​ចម្បង​ដូចគ្នា នោះ​គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ពី​ដំបូង​បាន​ធ្វើ​ការ​បៀតបៀន ធ្វើ​​ទុក្ខបុកម្នេញ ពួក​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្តសាសនា បាន​ក្លាយបន្តិចម្តងៗ​ទៅជា​ចក្រភព​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​៤គ.ស អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ ឈ្មោះ កុងស្តង់តាំង (Constantin) ដែល​កាន់​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​៣០៦ ដល់​ឆ្នាំ​៣៣៧​គ.ស បាន​ប្រែខ្លួន​ជា​គ្រឹស្តសាសនិកជន ហើយ​បាន​កំណត់​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​​យក​គ្រឹស្តសាសនា ​ជាសាសនា​របស់​រដ្ឋ ហើយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ ទៅតាម​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​រ៉ូមត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជាពីរ គឺចក្រភពរ៉ូម​ខាង​លិច មាន​រាជធានី នៅ​រ៉ូម និង​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត មាន​រាជធានី​នៅ​កង់ស្តង់ទីណូប អាជ្ញាធរ​គ្រប់គ្រង​វិហារ​​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​មាន​ការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដែរ គឺ​ខាង​កើត និង​ខាងលិច។ គ្រឹស្តសាសនា៖ កាតូលិក និង​អ័រតូដុក្ស៍ នៅ​ពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ គ្រឹស្តសាសនា​​ខាងកើត និង​ខាងលិច ក៏​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​​គ្រឹស្តសាសនា​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដើរ​តាម​គន្លង​ផ្លូវ​ផ្សេងគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១០៥៤ ក៏​​បែក​ទៅ​​ជា​និកាយ​ពីរ​ដាច់​ពីគ្នា​ស្រឡះ គឺ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​អតីត​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ដែល​មាន​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ ហើយ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត (ប៊ីហ្សង់តាំង) បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) ដែល​​បច្ចុប្បន្ន​មាន​វត្តមាន​ច្រើន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ និង​នៅ​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៦ គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំង​កាតូលិក​​ក៏​បាន​បែក​ទៅ​ជា​និកាយថ្មីមួយទៀត ដែល​ជា​និកាយ​ធំ​ទី៣ នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​បច្ចុប្បន្ន គឺ​និកាយ​ប្រូតេស្តង់៕ '''យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម''' នៅឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស ចក្រភពរ៉ូម ដែល​ត្រួតត្រាពិភពលោក​រាប់​រយឆ្នាំ​មក​ហើយ​នោះ ត្រូវ​ដួលរលំ។ ចក្រភព​រ៉ូមខាងកើត នៅ​បន្ត​អត្ថិភាព​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​ថា ជា​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី​ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិចវិញ ត្រូវ​រលំ​បាត់រូប ក្រោយ​ពី​អធិរាជ​រ៉ូម​ចុងក្រោយ ឈ្មោះ រ៉ូមូលូស អូហ្គូសទូស (Romulus Augustus) ត្រូវបាន​ក្រុមសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក (Germanique) ផ្តួលរំលំ។ តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​ជាច្រើន។ ​ស្តេចដែល​គ្រប់គ្រង​​​នគរ​អស់ទាំងនោះ ភាគច្រើន​​ជា​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្នុង​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងគ្នា ហើយ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​ជារឿយៗ។ ​ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ នៃ​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គេឃើញ​មាន​ ​ពួក​ហ្វ្រង់ (Franc) គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដែល​​ក្រោយមក ត្រូវបាន​គេ​យក​ឈ្មោះ​មក​ដាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​ និង​ប្រជាជន​បារាំង (La France/Les français)។ ពួក​​អង់គ្លី (Anglii) និង​ពួក​សាក់សុង (Saxon) ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា ជា​ពួក អង់ហ្គ្លោ-សាក់សុង (Anglo-Saxon) បានចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ដីគោក ​ទៅបោះ​ទី​តាំង នៅលើ​កោះ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អឺរ៉ុប គឺដែនដី​នៃ​​រាជាណាចក្រ​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ ឯពួក​ស្កង់ឌីណាវ (Scandinave) គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ប៉ែក​ខាង​ជើង នៅត្រង់​ម្តុំ ប្រទេស​​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក និង​ស៊ុយអែដ​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន ក្នុង​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​នេះ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពួក​ហ្វ្រង់​ គឺ​ជា​ក្រុម​ដែល​មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល (Moyen Age/Middle Age)។ អំណាច​របស់​ពួកហ្វ្រង់​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ (Charlemagne) ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៨០០​គ.ស។ ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្វ្រង់ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល​នោះ លាតសន្ធឹង​នៅ​​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ អាណាចក្រ​ហ្វ្រង់​ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ពីរ​ផ្នែក​ គឺ​​ហ្វ្រង់​ខាងលិច (Francie occidentale) និង​ហ្វ្រង់ខាងកើត (Francie orientale)។ ក្រោយ​មក ហ្វ្រង់​ខាង​លិច​​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រាជាណាចក្រ​​បារាំង ដែល​មាន​ទីតាំង​ស្ថិត​នៅ​ម្តុំ​​ប្រទេស​បារាំង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​​​ហ្វ្រង់ខាងកើត​បានបង្កើត​ជា​​​រាជាណាចក្រ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គឺ​ជា​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ដែនដី​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់តែ​រួបរួម​គ្នា ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បែកជា​ចំណែកៗ។ សង្រ្គាម និង​ភាពចលាចល​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ ដែល​នាំ​ឲ្យ​អឺរ៉ុប​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ គ្មាន​ច្បាប់ គ្មានទម្លាប់ ហើយ​ប្រជាជន​គ្មាន​ការ​អប់រំ។ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​ចាប់ផ្តើម​នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា មនុស្សជាតិ​តែងតែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​ជា​លំដាប់។ ក្នុងរយៈពេល ៣៥​សតវត្សរ៍ ចាប់តាំង​ពី​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​អរិយធម៌​អេហ្ស៊ីប​មក មនុស្សជាតិ​មាន​ចំណេះដឹង​កាន់តែ​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​​របៀបរស់​នៅ​​កាន់តែ​មាន​លក្ខណៈ​ទំនើបឡើង ពី​សតវត្សរ៍មួយ ទៅ​សតវត្សរ៍​មួយ តាមរយៈ​ភាព​ឆ្លាតវៃ និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​ប្រជាជន​អេហ្ស៊ីប ចិន ក្រិក ហ្វេនីស៊ី និង​ពួក​រ៉ូម៉ាំង។ ដោយសារ​ប្រជាជន​អស់ទាំងនេះ​ មនុស្ស​មាន​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​តាមបែប​អក្ខរក្រម​(បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ពួក​ហ្វេនីស៊ី) មាន​ត្រីវិស័យ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ចិន) មាន​រូបមន្ត​ធរណីមាត្រ និង​​ទស្សនវិជ្ជា (ក្រិក) មាន​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់​ជា​សំណេរ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ពួក​រ៉ូម៉ាំង) ។ល។ និង ។ល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អឺរ៉ុប​ ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នៃ​គ.ស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ សង្រ្គាម និង​ការ​កាប់សម្លាប់​គ្នាឥតឈប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ឥតឈប់​បែបនេះ ស្តេចនីមួយៗ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នាំគ្នា​គិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កងទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​បំភ្លេច​ចោល លែង​គិតគូរ​​ពី​ការអប់រំ និង​សុខមាលភាព​​របស់​ប្រជាជន។ នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​នគរ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ឈរ។ ការស្នងរាជ្យ​ពី​ក្សត្រ​មួយ​ទៅ​ក្សត្រ​មួយទៀត ច្រើន​តែ​កើតមាន​ឡើង ដោយ​ការ​បង្ហូរ​ឈាម។ ម្យ៉ាងទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ស្ទើរតែ​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល អំណាច​នៃ​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ។ ចំណែក​ឯ​មេកន្ទ្រាញ​នៅតាម​ខេត្ត​វិញ មាន​អំណាច​កំពូលៗ ដោយ​ខ្លះស្ទើរតែ​មាន​អំណាច​លើស​ស្តេច​ទៅទៀត។ ទាំងនេះ​ ធ្វើ​ឲ្យរដ្ឋ​នីមួយៗ កាន់តែ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រទេស​លែងមាន​ច្បាប់។ អ្នកណា​ខ្លាំង អ្នក​នោះឈ្នះ។ តាមការ​សិក្សា​របស់​អ្នកបុរាណវិទ្យា​ គេឃើញ​ថា ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម ខុសគ្នា​ពី​​អឺរ៉ុប​នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ដូចមេឃ​និង​ដី។ នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម អឺរ៉ុប​គឺ​ជា​តំបន់​មាន​ច្បាប់ (ច្បាប់​ដែល​មាន​ការ​ចងក្រង​ជា​សំណេរ) មាន​សកម្មភាព​ជំនួញ មាន​ការ​រៀបចំ​ដែនដី​ ជា​ទីប្រជុំជន ឬ​ទីក្រុង​ ដែល​មាន​សណ្តាប់ធ្នាប់ មាន​អគារ​ប្រកប​ដោយ​ស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏វិចិត្រ ប្រជាជន​មាន​ការអប់រំ មានការ​ចេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់។ នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នេះ​ត្រូវ​រលុបបាត់​រូប​ទាំងស្រុង ពី​អឺរ៉ុប៖ ​ប្រជាជន​មាន​​ សកម្មភាព​សំខាន់ៗ​តែ​​ពីរ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ធ្វើ​ស្រែ និង​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ អរិយធម៌​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​លិចលង់​បាត់​ទាំងស្រុង។ ​​មាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​​បាន​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម័យកាលនោះ​ថា​ជា​យុគខ្មៅ​ងងឹត (Age Sombre/Dark Age)។ យុគខ្មៅ​ងងឹត​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​ជាច្រើន​សតវត្សរ៍ ពោលគឺ​ ចាប់តាំង​ពីការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម (សតវត្សរ៍​ទី៥) រហូតដល់​សម័យកាល ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ឲ្យឈ្មោះ​ថា La Renaissance (អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៤) ​នៅ​ពេល​ដែល​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចធ្លោ​ឡើងវិញ ជាមួយ​នឹ​ង​អ្នកប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​នៅ​អ៊ីតាលី ដូចជា Léonard de Vinci (វិចិត្រករ ស្ថាបត្យករ វិស្វករ ទស្សនវិទូ) Machiavel (អ្នកជំនាញ​ខាង​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​នយោបាយ) និង​ Michel-Angle (ស្ថាបត្យករ និង​វិចិត្រករ)៕ '''ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម''' ក្រោយការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណោះវិញ ពិភពអារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃសាសនា​ថ្មីមួយ គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយ​មាន​មហាម៉េដ​ជា​ព្យាការី។ មហាម៉េដ​កើតនៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥៧០​គ.ស នៅ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា (Mecca) ក្នុង​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ (ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទីក្រុង​ម៉ិកកា គឺ​ជា​ក្រុង​ជំនួញ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​ភ្ជាប់​ផ្លូវ​ជំនួញ ពី​អឺរ៉ុប រហូតដល់​អាស៊ី។ ដំណើរជីវិត​ពិត​របស់​មហាម៉េដ មាន​ភាព​ស្រពិចស្រពិល​ច្រើន ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​រវាង​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង​ពិតប្រាកដ និង​អ្វី​ដែល​ជា​សាច់រឿង ដែល​គេ​និទាន​តៗ​គ្នា។ ជាទូទៅ មហាម៉េដ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ជំនួញ​ដ៏​ចំណានម្នាក់ ដែល​ធ្វើដំណើរ​ចុះឡើង ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតទៅដល់​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ដើម្បី​ធ្វើការ​ជួញដូរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមជំនឿ​របស់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឆ្នាំ​៦១០ មហាម៉េដ ដែ​លមាន​វ័យ​​ ៤០ឆ្នាំ បាន​ទទួលនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ពីព្រះ​ជា​ម្ចាស់ នៅ​ក្នុង​ល្អាង​ភ្នំមួយ ក្បែរ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា។ មហាម៉េដ បាន​យក​សេចក្តីបង្រៀន​អស់ទាំងនោះ ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ដល់​បណ្តាជន​ផ្សេងទៀត។ មាន​អ្នកខ្លះ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជឿ​ថា មហាម៉េដ គឺ​ជា​ព្យាការី​របស់​ព្រះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ មហាម៉េដ ក៏​មាន​សត្រូវ​ច្រើន​ដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ប្រឆាំង​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ដែល​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ ហើយ​ការ​ថ្វាយបង្គំ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង។ ការគោរព​ និង​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​ ដែល​មាន​ច្រើន​បែប ច្រើន​ប្រភេទ តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ជំនឿសាសនា​របស់​អ្នក​ក្រុង​ម៉ិកកា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ដោយ​មាន​ការ​ប្រឆាំង និង​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ខ្លាំង នៅ​ឆ្នាំ​៦២២ មហាម៉េដ រួមជាមួយ​នឹង​​អ្នក​ស្មោះស្ម័គ្រ​មួយក្រុម​តូច ក៏​បាន​រត់​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ម៉ិកកា ទៅកាន់ក្រុងមួយទៀត ឈ្មោះ​ថា មេឌីណា (Medina) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៣២០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ម៉ិកកា (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ)។ នៅទីនោះ មហាម៉េដ​ បាន​ទាក់ទាញ​មនុស្ស​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ជឿលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ដោយសារ​តែ​ម៉ិកកា និង​មេឌីណា មាន​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នឹង​គ្នា មហាម៉េដ ដែល​ជា​ព្យាការី និង​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ក្លាយទៅជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផងដែរ។ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ភៀសខ្លួន​ទៅ​មេឌីណា មហាម៉េដ បានវិលត្រឡប់​មកកាន់​ទីក្រុង​ម៉ិកកា​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ មកជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហើយ​បាន​វាយលុកចូល​​កាន់កាប់​ក្រុង​ម៉ិកកា ទីកន្លែង​កំណើត​របស់​លោក និង​ជា​ទី​ដែល​លោក​ទទួលមរណភាព ២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២។ ម៉ិកកា និង​មេឌីណា បានបន្ត​​ជា​ទីក្រុង​ដ៏​សក្ការៈ​ បំផុត​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ត្រូវបាន​គេ​កត់ត្រាទុក​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​កូរ៉ាន ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ គោលជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ដែរ គឺ​ជឿ​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ គឺ​ព្រះជាម្ចាស់ ដែល​បង្កើត​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល។ តាមការពិត អ្នកកាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿថា ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដែល​ពួកគេ​គោរព និង​ព្រះ​​របស់​ពួកជ្វីហ្វ និង​គ្រីស្ទាន គឺ​ជា​តួអង្គព្រះដូចគ្នា​តែមួយ គឺ​អាឡាហ៍ (Allah) ហៅ​តាម​ភាសា​អារ៉ាប់ ឬ​យេហូវ៉ា (Jehovah) ហៅតាម​ភាសាហេព្រើ ហើយ​ដំណើររឿង​នៃ​សាសនា​ទាំង៣នេះ មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ប្រភព​តែមួយ ចាប់តាំង​ពី​អាប្រាហាំ និង​ម៉ូសេ រហូតដល់​ព្រះយេស៊ូវ។ តាមជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ប្រជាជន​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ មាន​បុព្វបុរស​ដើមតែមួយ គឺ​អាប្រាហាំ (Abraham) ដែល​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ហៅថា អ៊ីប្រាហ៊ីម (Ibrahim)។ អាប្រាហាំ ឬ​អ៊ីប្រាហ៊ីម មាន​កូន​ប្រុសពីរនាក់ គឺ​​អ៊ីស្មាអែល (Ismaël) ជា​កូនច្បង ក៏ប៉ុន្តែ ជាកូនក្រៅច្បាប់​ជាមួយ​នឹង​ស្រីបម្រើ​ឈ្មោះ​ហាការ និង​អ៊ីសាក់ (Isaac) ជាកូនទីពីរ តែ​ជា​កូន​ស្របច្បាប់​។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿ​ថា ពួក​អារ៉ាប់​គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីស្មាអែល ចំណែក​ឯពួកជ្វីហ្វ គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីសាក់។ ស្ទើរតែ​គ្រប់​ព្យាការី​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា​នៃ​សាសនាយូដា និង​គម្ពីរប៊ីប នៃ​សាសនា​គ្រឹស្ត ក៏​ត្រូវ​បាន​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​ព្យាការី ដែល​ជា​អ្នក​នាំសារ​​របស់​ព្រះ​ដូចគ្នា​ដែរ ដោយ​គ្រាន់តែ​ពួកគេ​យល់ថា សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្យាការី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​ពួក​គ្រីស្ទាន​យក​មក​ផ្សព្វផ្សាយ និង​អនុវត្ត​​ខុស​ពី​ខ្លឹមសារ​ដើម។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ​បញ្ជូន​មហាម៉េដ ឲ្យ​មក​ធ្វើ​ជា​ព្យាការី​ចុងក្រោយបង្អស់ ដើម្បី​​​នាំបន្ទូល​ពិត​របស់​ព្រះ និង​កែតម្រូវ​សេចក្តីបង្រៀន​មុនៗ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម គេឃើញ​ថា មហាម៉េដ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយ​​ផងដែរ។ មហាម៉េដ មាន​តួនាទី គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​ផង ជា​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​ផង និង​ជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផង។ នៅ​ពេល​មហាម៉េដ​ទទួលមរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ បញ្ហា​មួយ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង គឺ​​បញ្ហា​អ្នក​ស្នងតំណែង​ ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដែល​មហាម៉េដ​បាន​បង្កើត និង​បន្សល់ទុក។ នៅពេលនោះ សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ភាគច្រើន​​យល់ថា កាលនៅរស់ មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​​ អាប៊ូ បាគ័រ (Abu Bakr) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មួយ​ផ្នែក​តូច​ជំទាស់ ដោយ​ពួកគេ​យល់ថា អ្នក​ដែល​​មហាម៉េដ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ គឺ អាលី (Ali) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិតផង ជា​កូនប្រសារផង និង​ជា​បងប្អូន​ជីដូនមួយ​ផង​របស់​មហាម៉េដ។ នៅទីបំផុត គឺ​អាប៊ូ បាគ័រ ដែល​ត្រូវ​បានតែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រេះឆា​គ្នា​ក៏​បាន​កើតឡើង​រវាង​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ទាំងពីរ។ ភាពប្រេះឆា ដែល​បាន​រាលដាល​ រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​សាសនាអ៊ីស្លាម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរក្រុម​ផ្សេងគ្នា រហូតមកទល់នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ​​និកាយ​ស៊ុននីត និង​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយស៊ុននីត ដែល​មាន​ភាគច្រើន ជឿ​ថា អាប៊ូ បាគ័រ ជា​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ចំណែក​អ្នក​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត ជឿ​ថា ​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម គឺ​អាលី។ អ្នក​កាន់​និកាយ​ទាំងពីរ​នេះ នៅតែ​មើលមុខគ្នា​មិនចំ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ '''ភាពរុងរឿង​នៃ​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣''' នៅសតវត្សរ៍​ទី៧ សាសនា​ថ្មីមួយ បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់ (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន) គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយមាន​មហាម៉ាត់​ជា​ព្យាការី។ សម្រាប់​អ្នក​មិន​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម មហាម៉ាត់ គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាមវិញ​យល់ថា អ៊ីស្លាម​មាន​តាំង​ពីយូរណាស់មកហើយ ចំណែក​មហាម៉ាត់ គ្រាន់តែ​ជា​ព្យាការីចុងក្រោយ ដើម្បី​នាំសារ​របស់​ព្រះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ​ដល់​មនុស្ស​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ ការលេចមុខ​របស់​មហាម៉ាត់ និង​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ គឺ​ជា​របត់ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពិភព​អារ៉ាប់។ នៅមុន​មហាម៉ាត់ បណ្តាជន​អារ៉ាប់​នៅមិនទាន់​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ ដោយពួកគេ​រស់នៅ​ជា​លក្ខណៈ​កុលសម្ព័ន្ធ​​ផ្សេងៗ​ដាច់ពី​គ្នា ហើយ​កុលសម្ព័ន្ធនីមួយៗ គោរព​បូជា​​ព្រះ​រៀងៗ​ខ្លួន​ផ្សេង​ពីគ្នា គឺ​ ព្រះ​ដែល​តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក។ មហាម៉ាត់​បាន​នាំនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ថ្មីមួយ​ដល់​កុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ គឺថា ​ការ​ថ្វាយបង្គំរូបព្រះ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង ពីព្រោះ​ថា ព្រះពិត​មិនត្រូវ​ការ​រូប​សំណាក​ជា​តំណាង ហើយ​ព្រះពិត​មាន​តែ​មួយអង្គគត់ ដែល​ជា​ព្រះ​របស់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា។ មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ឲ្យ​ទៅ​ជា​សហគមន៍​តែមួយវិញ គឺ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត មហាម៉ាត់​បាន​​រៀបចំ​​ឲ្យ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​នេះ​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ត្រឹមត្រូវ ក្នុង​លក្ខណៈ​​​ជា​រដ្ឋ​មួយ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ ៦៣២ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មហាម៉ាត់ អារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​កាន់កាប់​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់​ទាំងមូល ពោលគឺ ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កូវ៉ែត បារ៉ែន អារ៉ាប់រួម អូម៉ង់ និង​យេមែន នៃ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅក្រោយ​មរណភាព​របស់​មហាម៉ាត់ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ ថ្វីដ្បិត​តែ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មាន​ការខ្វែងគំនិត​គ្នា​ ពីរឿង​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉ាត់ ក៏ប៉ុន្តែ អារ៉ាប់​នៅតែ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង ហើយ​បន្ត​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួនតទៅទៀត រហូត​ទៅដល់​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។ សង្រ្គាម​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​៦៣៤។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បានវាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ខេត្តម្តងមួយៗ​របស់​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង គឺ​ ស៊ីរី (៦៣៧) អេហ្ស៊ីប និង​អារមេនី (៦៣៩) និង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង (៧០៩)។ នៅ​ឆ្នាំ​៧១២ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​ឆ្លង​ច្រកសមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តារ (Gibraltar) ហើយ​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អេស្ប៉ាញ។ ក្រោយ​ពី​វាយយក​អេស្ប៉ាញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ក៏​បាន​ឆ្លង​ជួរភ្នំ​ពីរ៉េណេ (Pyrénées) ចូល​ទៅដល់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅប៉ែកខាងកើត​ឯណោះវិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​យ៉ាង​ស្រួល។ ប្រជាជន​ពែរស៍​បាន​ទទួល​យក​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏ប៉ុន្តែ ប្រកាន់​យក​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ង់ ដែល​ជា​តំណងវង្ស​នេះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់​ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ប៉ុន្តែ ក៏​កងទ័ព​អារ៉ាប់​មិនចេះតែ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​គ្រប់ពេលនោះដែរ។ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​បាន។ នៅអឺរ៉ុប​វិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​កងទ័ព​របស់​ពួក​​ហ្វ្រង់ ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ហាល ម៉ារទែល (Charles Martel) ​វាយបំបាក់ នៅ​ម្តុំ​ព័រជេរ (Poitiers) នៅ​ឆ្នាំ​៧៣២។ ពួក​ហ្វ្រង់ គឺ​ជា​​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ហើយ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំង​បច្បុន្ន) ជោគជ័យ​របស់​ពួកហ្វ្រង់ នៅ​ព័រជេរ គឺ​ជា​រនាំង​ដ៏​ធំមួយ ដែល​រារាំង​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​អារ៉ាប់​ឈ្លានពាន​ចូលកាន់តែ​ជ្រៅ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា គិតមក​ត្រឹមពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី៨ ពោលគឺ ប្រើ​រយៈពេលតែ​មួយសតវត្សរ៍​ប៉ុណ្ណោះ ចក្រភពអារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ខ្លួន​រហូត​ទៅដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ទិស​ខាងកើត និង​អេស្ប៉ាញ នៅ​ទិស​ខាងលិច។ ដែនដី​ទាំងអស់​នៅឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ព្រមទាំង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ទាំងមូល ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦សតវត្សរ៍ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​បំផុត ដោយ​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អារ៉ាប់​​បាន​ពង្រីក​ផ្លូវ​ជំនួញ​របស់​ខ្លួន ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក និង​ផ្លូវ​ទឹក ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប រហូត​ដល់​អាស៊ី។ ខាង​ផ្នែក​ចំណេះ​ដឹង និង​ការ​ច្នៃប្រឌិត អ្នក​ប្រាជ្ញ​អារ៉ាប់​ក៏​មាន​ច្រើន​ដែរ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ខាង​គណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និង​តារាវិទ្យា។ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយសារ​តែ​មាន​សង្រ្គាម​សាសនា​ជាមួយ​នឹង​កាតូលិក នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១១ និង​ទី១២​ផង និង​ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​មាន​ការឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​​ពួកម៉ុងហ្គោល របស់​ហ្សិនហ្គីស ខាន់ (Genghis Khan) នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយលុក​ចូលឈ្លាន​ពាន​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ហើយ​បាន​វាយកម្ទេច​ទីក្រុង​បាកដាដ នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨។ បើទោះបីជា​ចក្រភព​អារ៉ាប់ មិនទាន់​ដួលរលំ​ ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយកម្ទេច​ក្រុងបាកដាដ ដោយ​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨នោះ​​ ​ត្រូវបាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា ជា​ចំណុច​បញ្ចប់​នៃ​ភាពរុងរឿង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ បើ​យើងពិនិត្យ​មើលទៅលើ​ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ ភាសា និង​សាសនា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ នាសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន​នេះ យើងឃើញ​ថា ​ស្លាកស្នាម​នៃ​ការបែងចែក​ រវាង​អរិយធម៌​ចក្រភព​រ៉ូម ប៊ីហ្សង់តាំង និង​​អារ៉ាប់ នៅតែ​បន្ត​បន្សល់​ទុក​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​ នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ដោយ​និយាយ​ភាសា​ឡាតាំង និង​កាន់សាសនា​គ្រឹស្ត​និកាយ​កាតូលិក។ អឺរ៉ុប​ខាងកើត រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់​នៃ​តំបន់​ដើមបូព៌ា ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​កាន់គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​អរតូដុក្ស៍ (Orthodox)។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង កាត់តាម​មជ្ឈិមបូព៌ា​រហូតដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ាគីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ចេញពី​ឥទ្ធិពល​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់៕ '''ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោម​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់''' ឆ្នាំ​១១៦២ (ឯកសារ​ខ្លះ​ថា ឆ្នាំ​១១៥៥) នៅ​តំបន់​ភ្នំ នៃ​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល ទារក​មួយ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង។ ទារក ដែល​​ពេល​ធំដឹងក្តីឡើង ក្លាយទៅជា​មេទ័ព និង​អធិរាជ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក គឺ​ជិនហ្គីស ខាន់។ នៅ​ពេល​ដែល​ជិនហ្គីស ខាន់ ចាប់កំណើត និង​ធំដឹងក្តី ម៉ុងហ្គោល​នៅមិនទាន់​ក្លាយ​ជា​ប្រជាជាតិ​រួបរួមគ្នា​មួយ​នៅឡើយទេ។ ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​រស់នៅ​​​ជា​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ ដែល​រស់នៅ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ ហើយ​ពេល​ខ្លះ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​រវាង​គ្នា​ឯង​ទៀតផង។ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចិន ក្រោម​រាជវង្ស​ថាង និង​បន្ទាប់​មកទៀត​ ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​លៀវ (Liao)។ ជិនហ្គីស ខាន់ ដែល​​​ឈ្មោះ​កំណើត​ថា តេមូឈីន (Temutchin) គឺ​ជា​កូនប្រុស​របស់​មេក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​មួយ​ ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ​ជាច្រើន​របស់​ម៉ុងហ្គោល។ នៅ​ពេល​ដែល​តេមូឈីន នៅ​ជា​ក្មេងប្រុស​ម្នាក់​នៅឡើយ ឪពុក​របស់​តេមូឈីន​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​ថ្នាំបំពុល​របស់​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​ជា​គូសត្រូវ ហើយ​តេមូឈីន ក៏​ឡើង​កាន់តំណែង​ជា​មេក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ជំនួស​ឪពុក។ កុលសម្ព័ន្ធ​​ដែល​កេរមរតក​ពី​ឪពុក​របស់តេមូឈីន គ្រាន់តែ​​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​តូច​ និង​ទន់ខ្សោយ​មួយប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ តេមូឈីន​បាន​ពង្រីក​កម្លាំងក្រុម​សម្ព័ន្ធ​របស់​ខ្លួន តាមរយៈ​ការចង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ និង​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេង​ទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ​១២០៦ តេមូឈីន ដែល​មាន​វ័យ​ ៤៤ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ទៅ​​ជា​មេដឹកនាំ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ គឺ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ តេមូឈីន ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​ងារ​ថ្មី​មួយ គឺ​ ជិនហ្គីស ខាន់ (មានន័យថា​តាម​ភាសា​ម៉ុងហ្គោល​ថា “ស្តេច​ចក្រវាល”)។ ក្រោយ​ពី​បាន​បង្រួបបង្រួម​កុលសម្ព័ន្ធម៉ុងហ្គោល បង្កើត​ទៅជា​ប្រទេស​រួបរួមគ្នា​មួយ​ហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត គឺ​ចិន ដែល​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ម៉ុងហ្គោល។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ដឹងខ្លួន​ថា ចិន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ត្រួតត្រា​ម៉ុងហ្គោល​រាប់សតវត្សរ៍​កន្លងមក​នោះ ប្រាកដ​ជា​នឹង​មិន​ទុកបណ្តោយ​ឲ្យ​ម៉ុងហ្គោល​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ​ មាន​មេដឹកនាំ និង​កងទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​ នៅ​ជាប់នឹង​ព្រំដែន​របស់​ខ្លួន​នោះទេ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ពេលដែល​ចិន​កំពុង​​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ដោយ​មាន​ការ​បែកបាក់​ផ្ទៃក្នុង ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើការ​វាយលុក​ទៅលើ​ចិន​មុន។ នៅ​ពេលនោះ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ច្រើន​ចំណែក ដោយ​មាន​នគរ​ធំៗ​បី គឺ​នគរ​លៀវ (Liao) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ខាងលិច និង​នគរ​សុង (Song) នៅ​​​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​នាំទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ប្រមាណ​ជា ៥ម៉ឺននាក់ ឆ្លងព្រំដែនសំដៅ​ទៅ​វាយលុក​ចូល​ក្នុង​នគរ​លៀវ គឺ​ដែនដី​ចិន​ប៉ែក​ខាង​ជើង។ ពេល​ចូល​ទៅដល់​ចិន​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គ​ដ៏ធំមួយ គឺ​មហាកំផែង​របស់​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​ឆ្លងកាត់​មហាកំផែង​ដ៏ធំមហិមា​​នេះ កងទ័ព​របស់​ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​រកឃើញ​វិធី​ដ៏សាមញ្ញ​បំផុត​មួយ គឺ​ដើរវាងមហាកំផែង។ កងទ័ព​របស់ ជិនហ្គីស ខាន់ ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានីនៃនគរចិន​ខាងជើង ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មីម្តងទៀត កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខនឹង​កំផែង​ក្រុង​ ដែល​មាន​កំពស់​១២ម៉ែត្រ ​ប្រវែង ៣០គីឡូម៉ែត្រ ហើយ​ការពារ​ដោយ​ប៉មយាម​ប្រមាណ​ជា ៩០០រយ។ ខុសពី​មហាកំផែង ដែល​មាន​ផ្លូវ​អាច​ដើរវាងបាន កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ឆ្លងកាត់​កំផែងក្រុង​ប៉េកាំង​ដោយ​ការប្រយុទ្ធ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជិនហ្គីស ខាន់​ មិនបាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កំផែង​ក្រុង​ប៉េកាំង​ភ្លាមៗ​ទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ធ្វើ​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ ដើម្បី​កាត់ផ្តាច់​ការ​ផ្លូវ​នាំស្បៀង​ចូល​ក្នុង​ក្រុង ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ពួកគេ​បាន​សាងសង់​ឧបករណ៍​សង្រ្គាម​ធុនធ្ងន់ ដើម្បី​ត្រៀម​វាយទម្លុះ​កំផែងក្រុង។ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប្រជាជន និង​កងទ័ព​ចិន​​ដាច់ស្បៀង ហើយ​ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​ការអត់ឃ្លាន។ ចំណែក​នៅ​ខាង​ក្រៅក្រុង​វិញ ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ស្បៀង​ហូរហៀរ​ឥតខ្វះ ដោយសារការ​ស្ទាក់​ចាប់​ស្បៀង ដែល​​​ចិន​នាំចូល​ក្នុង​រាជធានី។ នៅឆ្នាំ​១២១៥ កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏បើក​ប្រតិបត្តិការ​​វាយលុក​​ទៅលើ​រាជធានី​ប៉េកាំង។ ក្រោយ​ពី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីក្រុង​បាន​ហើយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ដុតកម្ទេច​ផ្ទះសម្បែង និង​សម្លាប់រង្គាល​ប្រជាជនស្ទើរតែ​អស់​គ្មាន​សល់។ ដែនដី​ចិន​ខាង​ជើង​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ បន្ទាប់​ពី​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ចិនខាងជើងបានហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​ងាកទៅ​សំឡឹង​ទៅទិស​ខាងលិច​វិញ​ម្តង គឺ​ចក្រភព​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាមួយ​ពួក​ពែរស៍ ជិនហ្គីស ខាន់ មិនមាន​បំណង​ចង់​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នោះទេ តែ​ចង់​ធ្វើ​ជំនួញ។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ក៏បាន​បញ្ជូន​មន្រ្តី​ទូត​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​ជួប​អធិរាជ​ពែរស៍ ដើម្បី​ចរចា​បង្កើត​ទំនាក់ទំនង​ពាណិជ្ជកម្ម​នឹង​គ្នា។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២១៨ អ្នកនាំសារម្នាក់​បាន​នាំ​កញ្ចប់​មួយ​ ពី​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​ជិនហ្គីស ខាន់។ កញ្ចប់ ដែល​នឹង​នាំ​ទៅរក​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​កញ្ចប់​នោះ គឺ​ក្បាល​មន្រ្តី​ទូត​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជិនហ្គីស ខាន់ បញ្ជូនឲ្យ​ទៅ​ជួបអធិរាជពែរស៍។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ផ្ទុះកំហឹង ក៏​បាន​ប្រមូលទ័ព​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺននាក់ វាយលុក​ចូល​​ឈ្លានពាន​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ថា អ្នកណា​ដែល​សុខចិត្ត​ដាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់​ត្រូវ​ទុក​ឲ្យរស់ ចំណែក​ឯ​ក្រុមណា ឬ​ទីក្រុង​ណា ដែល​មិនចុះចាញ់​​ត្រូវ​សម្លាប់ និង​ដុតកម្ទេច​ឲ្យរាបដល់ដី។ ​បំណង​ចង់​ធ្វើ​ជំនួញ ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​កំហឹង​ចង់​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ​បាន​វាយ​​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ទាំងមូល​ នៅ​ឆ្នាំ​១២២០។ ប្រជាជន​​ពែរស៍​ប្រមាណ​ជា​ជាង​១លាន​នាក់ ទាំងស្រី ទាំងប្រុស ទាំង​ចាស់ ទាំងក្មេង ត្រូវ​ស្លាប់​បាត់បង់​ជីវិត ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​វាយកាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​ហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ បានដឹកនាំ​កងទ័ព​មួយផ្នែក​ធំ​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដោយ​នៅ​តាម​ផ្លូវ បាន​ឆ្លៀត​វាយដណ្តើម​យក​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ែក​ខាងជើង​ឥណ្ឌា។ កងទ័ព​មួយ​ផ្នែក​តូច​ទៀត ដែល​មាន​គ្នា​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវបាន​ជិនហ្គីស ខាន់ បញ្ជូន​ឲ្យ​ធ្វើការ​វាយលុក​សំដៅ​ទៅទិស​ខាងលិច ដើម្បី​ជាការពិសោធន៍មើល​ថា តើ​ពួកគេ​អាចវាយលុក​ទៅដល់​ត្រឹមណា ទើប​មាន​អ្នក​អាច​ចេញមុខ​មក​រារាំង​បញ្ឈប់​ដំណើរ​របស់​ពួកគេ​បាន។ ក៏ប៉ុន្តែ​ កងទ័ព​មួយ​ក្រុមនេះ​វាយលុក​ចូល​រហូតទៅដល់​ព្រំដែន​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ដោយ​មិនមាន​អ្នក​ណា​អាចរារាំង​បាន។ ឆ្នាំ១២២៦ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅ​ពែរស៍ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​នាំកងទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ទឹកដី​ចិន ដែល​នៅសេសសល់​​ពី​ការ​ឈ្លាន​ពាន​លើកមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១២២៧ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​កំពុង​វាយ​លុក​ទៅលើ​រាជធានី​របស់​នគរ​សៀ នៅ​ដែនដី​ប៉ែក​ខាង​លិច​ប្រទេស​ចិន ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏​ស្រាប់​ចូលទិវង្គត់ ក្នុង​វ័យ ៦៥​ឆ្នាំ (៧២ឆ្នាំ បើ​គិត​តាម​ឯកសារ​ខ្លះ ដែល​ថា ជិនហ្គីស ខាន់ កើត​ឆ្នាំ​១១៥៥)។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅតែមិនទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ អំពី​មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់។ ខ្លះ​ថា ស្លាប់​ក្នុង​សមរភូមិ​ ក្នុង​ពេល​ប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​នគរ​សៀ។ ខ្លះ​ទៀត​ថា​ស្លាប់​ដោយ​ជំងឺ ឬ​ដោយ​ធ្លាក់​ពីលើ​ខ្នងសេះ។ អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់ ទទួល​មរណភាពដោយបន្សល់​ទុក​នូវ​កងទ័ព​​ដ៏​ខ្លាំង​ពូកែ​រាប់សិបម៉ឺននាក់ ហើយ​​គិតមកត្រឹមពេលនោះ ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។ មរណភាព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ មិនបាន​បញ្ចប់​ការ​វាតទី​ពង្រីកទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក ព្រមទាំង​អធិរាជ​ជំនាន់ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ រហូត​កើនឡើង​ទ្វេដង ​​លើស​ពី​សម័យកាល​​អធិរាជជិនហ្គីស ខាន់៕ '''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោយ​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់''' នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​ត្រួតត្រា​ដែន​ដី​ដ៏​ធំ​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១២២៧ ដែល​អធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ ចូលទិវង្គត ដែនដី​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត។ បើ​គិត​ជា​ទំហំ​ផ្ទៃដី ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល មិនបាន​បញ្ចប់​ត្រឹម​ការ​ចូល​ទិវង្គត​របស់​អធិរាជ ​ជិនហ្គីស ខាន់ នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​វាយ​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​ប្រទេស​ចិន ​ហើយ​​បាន​បន្ត​ឈ្លានពាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​នគរ​សុង (Song) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ទៅទិស​ខាងលិច កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ចូល​ឈ្លាន​ពាន​រុស្ស៊ី រួចហើយ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ប៉ូឡូញ មុននឹង​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅដល់​ហុងគ្រី និង​ក្រូអាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​​ត្រឹមនោះ ដោយ​ពួកគេ​មិន​បាន​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នោះទេ។ អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន​ អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម បាន​រួចផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល មិនមែន​ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​មាន​យុទ្ធសាស្រ្ត ឬ​មាន​ទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ដោយសារ​តែអធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ​អហ្កឺដី ខាន់ បាន​ចូល​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១២៤១ ហើយ​មេទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​រាល់​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព ដោយ​​នាំគ្នា​​ប្រញាប់ប្រញាល់​ធ្វើដំណើរ​ចេញពី​អឺរ៉ុប ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដើម្បី​ចូលរួម​ក្នុង​ដំណើរការ​ជ្រើសរើស​អធិរាជ​ថ្មី។ នៅ​ការ៉ាកូរុំ (Karakorum) រាជធានី​ម៉ុងហ្គោល ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អហ្កឺដី ខាន់។ នៅ​ចុងបំផុត តំណែង​ជា​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​កូនប្រុស​របស់​អហ្កឺដី ខាន់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក តែងតែ​បាន​កើតឡើង​ជារឿយៗ នៅ​ពេលណា​ដែល​អធិរាជ​ចាស់​ចូល​ទិវង្គត។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​នៅតែបន្ត​ធ្វើសង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត គឺ​យុទ្ធនាការ​វាតទីទឹកដី​​ចុះ​ទៅ​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន និង​ទៅក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ ទីក្រុង​បាកដាដ ដែល​ជា​ក្រុង​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់ នៅឆ្នាំ​១២៥៨។ បន្ទាប់មកទៀត ស៊ីរី ដែល​ជាទីតាំង​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ដែរ។ នៅ​ឯ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ សង្រ្គាម​ជាមួយ​នគរ​សុង នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ។ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​នគរ​សុង​បាន​ជាស្ថាពរ។ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ឈ្មោះ គូប៊ីឡៃ ខាន់ (Kubilai Khan)។ ដើម្បី​ងាយស្រួល​ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ប្រជាជន​ចិន ដែល​មាន​​ចំនួន​ច្រើន​រាប់លាន​នាក់ គូប៊ីឡៃ ខាន់ បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​​ចិន ហើយ​បាន​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​នឹង​រាជវង្ស​ចិន​ពីពេលមុន ដោយ​បង្កើត​ជា​សែរាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​យ័ន។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ពង្រឹង​អំណាច​ពេញដៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​រួចហើយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ក៏​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​បន្ត​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ​យុទ្ធនាការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ មិនសូវ​ជា​ទទួលបាន​ជោគជ័យ​ប៉ុន្មាន​ទេ។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ​នៅ​កោះជ្វា នៅ​ឆ្នាំ១២៩៣។ នៅ​អាណ្ណាមវិញ កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជាច្រើនលើក និង​ទទួលរងនូវ​ការខាតបង់​ច្រើន ទម្រាំ​តែ​អាច​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាណ្ណាម​បាន នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១២៨៨។ គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​យល់ថា គោលដៅ​សំខាន់​របស់​អធិរាជ​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ​គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​ឲ្យ​នគរ​​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​សុខចិត្ត​រណប​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ ហើយ​យក​សួយសារ​អាករ​ទៅ​ថ្វាយ​ស្តេច​ម៉ុងហ្គោល​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​ចង់​វាយដណ្តើម​យក​ទឹកដី​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ទៅ​គ្រប់គ្រង​ទាំងស្រុង​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន ម៉ុងហ្គោល​ច្រើន​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូច​​ ឬ​ក៏​ត្រឹម​រាជទូត​ឲ្យ​ទៅ​កាន់នគរ​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៣ ​ម៉ុងហ្គោលបាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​​មួយក្រុម​តូច​ កាត់​តាម​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​នគរ​ចំណុះ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោលរួចទៅហើយ ឲ្យ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​នគរ​ខ្មែរ។ គេ​មិនឃើញ​មាន​ឯកសារ​ច្បាស់លាស់​​ដែល​រៀបរាប់​អំពី​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាង​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ខ្មែរ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៥ ស្តេចនគរ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី៨ បាន​ផ្ញើ​សួយសារអាករ​ទៅ​ថ្វាយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ហើយ​នៅឆ្នាំ​១២៩៦ រាជទូតចិន ឈ្មោះ ជីវ តាក្វាន់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​មក​បំពេញ​បេសកកម្ម នៅ​ក្នុង​នគរ​ខ្មែរ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២៩៧។ គឺ ជីវ តាក្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​កំណត់ត្រា​ជាច្រើន អំពី​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ខ្មែរ នៅ​សម័យ​អង្គរ។ ជីវ តាក្វាន់ ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ពី​ចិន ហើយ​ត្រូវ​បានគេ​ហៅ​ថា​ជា​រាជទូត​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​ គឺ​ជា​រាជទូត​របស់អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ​ ចិន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​​រាជបល្ល័ង្ក​របស់​ចិន ត្រូវ​កាន់កាប់ដោយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល។ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាលអធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ មក គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំសម្បើម​មួយ ដែល​មាន​កងទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ច្បាំង​ឈ្នះ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទិសទី ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​រហូត​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភព​ដ៏​ខ្លាំងក្លា​នេះ​មាន​សត្រូវ​ដ៏ធំមួយ គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំមហិមា​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោ​លបាន​បែងចែក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ជា​ចំណែកៗ ដោយ​ផ្នែកនីមួយៗ មាន​ស្តេច​សោយរាជ្យ​ផ្សេងៗ​គ្នា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​ ១២៦០ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤ផ្នែក​ធំៗ។ ផ្នែកទីមួយ​​ គឺ​នៅ​ម៉ុងហ្គោល ទីបេ កូរ៉េ និង​ចិន។ ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​មួយ​ចំណែក​នេះ គ្រប់គ្រង​ដោយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ដែល​មាន​ឋានៈ​​ជា​អធិរាជ​​ចិន​ផង និង​ជា​អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​ទាំងមូលផង។ ម៉ុងហ្គោល​ផ្នែក​ទី២ ស្ថិត​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល។ ផ្នែក​ទី៣ នៅ​រុស្ស៊ី។ ផ្នែក​ទី៤ នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា​ ត្រង់​ម្តុំ​ចក្រភពពែរស៍។ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​​ម៉ុងហ្គោល មាន​សារជាតិ​ដើម​ជា​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ថ​ដាច់ៗ​ពី​គ្នា ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ការ​​ពិបាកក្នុង​ការ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល កើតមាន​ក្នុង​​ពីរ​រូបភាព។ ទីមួយ គឺ​ជម្លោះ​ រវាង​ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​ទាំង ៤ផ្នែក ដោយ​ស្តេច​នីមួយៗ​ប្រជែង​គ្នា​ធ្វើ​ជា​អធិរាជ​ធំ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះទីពីរ គឺ​​ជា​ជម្លោះដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក នៅ​ខាង​ក្នុង​ផ្នែក​នីមួយៗ។ ស្របជាមួយ​នឹង​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នេះ ប្រជាជន​ដែល​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ម៉ុងហ្គោល​ឈ្លានពាន​យក​មក​កាន់កាប់ ក៏​ចាប់ផ្តើម​ឆ្លៀតពេល​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​អស់ទាំងនេះបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ​បន្តិចម្តងៗ រហូត​​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៣៣៥ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បំបែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗពីគ្នា។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល​ផ្សេងៗ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ ហើយ​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ​ជាបន្តបន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៣៦៨ រាជវង្ស​យ័ន​របស់​ម៉ុងហ្គោល ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន ត្រូវ​ក្រុមបះបោរចិន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​ពួកម៉ុងហ្គោល​ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជា​ទឹកដី​កំណើតវិញ។ ចិន​រួច​ផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​បង្កើត​ជា​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​រាជវង្សមីង (Ming)។ គឺ​ឆ្នាំ​១៣៦៨​នេះ​ហើយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សករាជ​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ គិតជាសរុប​ទៅ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​បាន​ស្គាល់ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក្នុងរយៈពេល ១៦២ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ​១២០៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៣៦៨)។ ដូច្នេះ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ចក្រភពរ៉ូម ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ុងហ្គោល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​​បាន​តិច​ឆ្នាំ​ជាងរ៉ូម។ ចក្រភពរ៉ូម​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក រហូតដល់​ទៅ ជាង ៥០០ឆ្នាំ (ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស)៕ =='''ភាពរុងរឿងសម័យអង្គរ'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ ផែនទី​នៃ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១០ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ***ប្រសិន​បើ​លោកអ្នក​ចង់ស្វែងយល់​បន្ថែម សូម​អាន​សៀវភៅ​ "Histoire du Cambodge" របស់​លោក Adhémar Leclère (ជាភាសាបារាំង) ឬ​សៀវភៅ "A History of Cambodia" របស់​លោក David Chandler (ជាភាសាអង់គ្លេស)។ =='''ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា'''== ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។ ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។ ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។ ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។ ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។ នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕ =='''ការ​ភ្ជាប់​ទឹកដី​កម្ពុជាក្រោម ​(កូសាំងស៊ីន) ​ទៅក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​ឆ្នាំ១៩៤៩ សហភាព​ឥណ្ឌូចិន​ ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង តាំង​ពី​​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ ​ត្រូវ​បែងចែក​ជា ៥រដ្ឋ​ផ្សេងគ្នា គឺ​ កម្ពុជា ឡាវ តុងកឹង (វៀតណាម​ខាង​ជើង) អាណ្ណាម (វៀតណាម​កណ្តាល) និង​កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ កម្ពុជា ឡាវ តុងកឹង និង​អាណ្ណាម ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​អាណានិគម​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ នៅមាន​ទម្រង់​ជា​ប្រទេស​ និង​មាន​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់​ពី​បារាំង។ ផ្ទុយទៅវិញ កូសាំងស៊ីន​ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​ធ្វើ​ជាអាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​ទាំងស្រុង ដោយ​មាន​លក្ខន្តិកៈ​ជា​ដែនដីបារាំង​នៅ​នាយសមុទ្រ ​(Territoire d’Outre-mer)។ កូសាំងស៊ីន​​ធ្លាប់​ជា​ទឹកដី​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​នគរ​អាណ្ណាម​ចូល​មក​កាន់កាប់ និង​​កាត់​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ចាប់ពី​​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៧ មុននឹង​ត្រូវ​បារាំង​ច្បាំង​ដណ្តើម​យក​មក​កាន់កាប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ព្រម​ដាក់​កម្ពុជា​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង លោក​ Pierre-Paul de la Grandière ទេសាភិបាល​បារាំង​នៅ​កូសាំងស៊ីន ធ្លាប់បាន​សន្យា​ថា​នឹង​ជួយ​កម្ពុជា​ឲ្យ​​យក​មកវិញ​នូវ​​ទឹកដី​ដែល​បាត់បង់​ទៅ​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក៏ប៉ុន្តែ ពាក្យសន្យា​នេះ បារាំង​បាន​ធ្វើ​​​តែ​ចំពោះ​ទឹកដី​ដែល​​ខ្មែរ​បាត់បង់​ទៅ​សៀម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ក្រោម​វិញ បន្ទាប់​ពី​បាន​ដណ្តើម​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់​ជា​កម្មសិទ្ធិ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​អស់រយៈពេល​ជិត១សតវត្សរ៍ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​វៀតណាម​វិញ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​មិន​កាត់​មក​ឲ្យ​ខ្មែរ​​ដែល​ជា​ម្ចាស់​ដើម​នោះទេ។ ការណ៍ដែល​បារាំង​សម្រេច​កាត់​ទឹកដី​កម្ពុជាក្រោម​ទៅ​ឲ្យ​វៀតណាម​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នៃ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ដែល​បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនាឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម គឺ​ពួក​វៀតមិញ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ពេល​ដែល​បារាំង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ជប៉ុន។ ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ជប៉ុន​ចាញ់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ទើប​បារាំង​ចូល​មក​ត្រួតត្រា​ឥណ្ឌូចិន​ឡើងវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​ការ​រីកដុះដាល​នៃចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ បារាំង​ដឹងច្បាស់​ថា ខ្លួន​នឹង​មិន​អាច​កាន់កាប់​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ពេញ​ដៃ​ដូចកាល​ពីមុនសង្រ្គាម​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​បារាំង​ដាក់ចេញ​នូវផែនការ​​មួយ គឺ​​កែប្រែ​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន​ឲ្យ​ទៅ​ជា “សហព័ន្ធ​ឥណ្ឌូចិន” ដោយ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​នីមួយៗ​ត្រូវ​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ស្ទើរតែ​ពេញលេញ ពោលគឺ​ ត្រូវ​ក្តោបក្តាប់​​អំណាច​ទាំងអស់ លើកលែង​តែ​​វិស័យ​កងទ័ព និង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ត្រូវ​បន្ត​ស្ថិត​ក្នុងដៃ​បារាំង។ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ​ឆ្នាំ​១៩៤៦-១៩៥៤ ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ អរិយធម៌​អាស៊ីអាគ្នេយ៍៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ អរិយធម៌​អាស៊ីអាគ្នេយ៍៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យ​អង្គរ ជាមួយ​កម្ពុជា និង​ឡាវ ការចរចា​ជុំវិញ​លក្ខន្តិកៈ​ពាក់កណ្តាល​ឯករាជ្យ​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​​គ្មាន​ឧបសគ្គ​អ្វី​ធំដុំ​នោះទេ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​កំពុង​រង់ចាំ​ការចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជា​ស្ថាពរ ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បណ្តោះអាសន្ន​ (Modus vivendi) ត្រូវ​បាន​ចុះ​រវាង​បារាំង និង​កម្ពុជា នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៧ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៤៦ និង​រវាង​បារាំង និង​ឡាវ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែ​សីហា​ឆ្នាំ​ដដែល។ ជាមួយ​វៀតណាមវិញ ការចរចា​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ច្រើន ម្យ៉ាង ដោយសារ​តែ​វៀតណាម​នៅ​ពេលនោះ​មិនមែន​ជា​ប្រទេស​រួមគ្នា​តែមួយ ពោលគឺ​ ត្រូវ​ចែក​ជា​តុងកឹង និង​អាណ្ណាម ដែល​មាន​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា​ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​វៀតមិញ ដែល​បាន​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​ឯកតោ​ភាគី​បង្កើត​ជា​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​វៀតណាម​រួចទៅហើយ តាំង​ពីថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥។ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​ជាមួយ​បារាំង ហូ ជីមិញ ដែល​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​វៀតណាម​ ហើយ​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​តុងកឹង (វៀតណាម​ខាងជើង) បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​បារាំង​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ភ្លាមៗ​ដល់​វៀតណាម ហើយ​​ប្រទេស​វៀតណាម​ឯករាជ្យ​នេះ​​ត្រូវ​តែ​រួមបញ្ចូល​គ្នា​នូវ​តំបន់​ទាំង ៣ គឺ ​តុងកឹង អាណ្ណាម និង​​កូសាំងស៊ីន ដែល​វៀតណាម​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដែល​បារាំង​ច្បាំង​ដណ្តើម​យក​ទៅ​​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត។ លក្ខខណ្ឌ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បារាំង​ច្រានចោល ដោយសារ​តែ​នៅ​ពេលនោះ បារាំង​ចង់​រក្សា​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ទុក​​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ ក្រោយ​មក​ទៀត បារាំង​បាន​សុខចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​ដល់​ហូ ជីមិញ ដោយ​យល់ព្រមបើក​ឲ្យ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជា​អ្នក​សម្រេច​ថា តើ​គួរ​បញ្ចូល​តំបន់​ទាំង ៣ ជា​ប្រទេស​វៀតណាម​តែមួយ​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា។ តំណាង​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង និង​ហូ ជីមិញ ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​មួយ​ក្នុង​ន័យ​នេះ នៅថ្ងៃ​ទី៦​ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដោយ​ត្រៀម​រៀបចំ​បើក​ធ្វើ​សន្និសីទ​មួយ នៅ​ហ្វុងតែនប្លូ (Fontainebleau) ប្រទេស​បារាំង ដើម្បី​ចរចា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្ថាពរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ រវាង​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​ក៏​បាន​កើតឡើង​ម្តងទៀត ជុំវិញ​ដំណើរការ​នៃ​ការ​បោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ។ ​ហូ ជីមិញ ទាមទារ​ឲ្យ​​​តុងកឹង អាណ្ណាម និង​កូសាំងស៊ីន​រៀបចំ​ធ្វើ​ប្រជាមតិ​រួមគ្នា​​ជាប្លុក។ ចំណែក​​​​លោក​ Thierry d’Argenlieu ដែល​នៅពេលនោះ​ជា​អគ្គស្នងការ​បារាំង​ប្រចាំ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន (Haut-commissaire de France en Indochine) ​យល់ឃើញ​ថា ការ​បោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ​ជាប្លុក​នេះ​មិនមាន​ភាព​យុត្តិធម៌ ពីព្រោះ​ថា ប្រជាជន​នៅ​តុងកឹង និង​អាណ្ណាម​ ដែល​សុទ្ធតែ​ចង់​ទាមទារ​យក​កូសាំងស៊ីន​ទៅវិញ គឺ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលុប​ធៀប​នឹង​ប្រជាជន​នៅ​កូសាំងស៊ីន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​លោក​ទាមទារ​​ថា បារាំង​ត្រូវ​តែ​​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​កូសាំងស៊ីន​អាច​​​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​មួយ​ដូច​ជារដ្ឋផ្សេងទៀត​ក្នុង​សហព័ន្ធ​ឥណ្ឌូចិន​ដែរ ហើយ​រដ្ឋ​កូសាំងស៊ីន​​ថ្មី​នេះ​គឺ​ជា​អ្នក​មាន​សិទ្ធិ​សម្រេច​ដោយ​ខ្លួនឯងអំពី​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​នឹង​វៀតណាម។ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៦ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល ហូ ជីមិញ ដឹកនាំ​គណៈប្រតិភូវៀតណាម​ចេញ​ទៅ​បារាំង ដើម្បី​​ចូល​រួម​ក្នុង​សន្និសីទ​នៅ​ហ្វុងតែនប្លូ លោក Thierry d’Argenlieu បាន​ប្រកាស​​ឲ្យ​កូសាំងស៊ីន​ក្លាយ​ជា​​​រដ្ឋ​ស្វយ័ត ដោយ​មាន​ឈ្មោះ​ថា ​“សាធារណរដ្ឋ​កូសាំងស៊ីន” និង​​​មាន​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន នៅ​ទីក្រុង​សៃហ្កន (ព្រៃនគរ)។ រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន​​នេះ​ហើយ ដែល​នឹង​ត្រូវ​ទទួល​បន្ទុក​រៀបចំ​ការ​បោះឆ្នោត​ប្រជាមតិ​ សម្រេច​ជោគវាសនា​កូសាំងស៊ីន។ សម្រាប់​ ហូ ជិមិញ ការ​ផ្តាច់​កូសាំងស៊ីន​ឲ្យ​ទៅ​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​រំលោភ​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​បានចុះ​កាល​ពី​ខែមីនា។ សន្និសីទ​នៅ​ហ្វុងតែនប្លូ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។​ ការចរចា​ រវាង​បារាំង និង​ហូ ជីមិញ ក៏​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ​នៅ​ខែ​ធ្នូឆ្នាំ​១៩៤៦ សង្រ្គាម​ រវាង​បារាំង និង​វៀតមិញ (សង្រ្គាមឥណ្ឌូចិន) ​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​កំពុងឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក បារាំង​​បាន​ចាប់ផ្តើមគិតគូរ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ថ្មីមួយ ដើម្បី​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​កុម្មុយនិស្ត នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង។ គោលដៅ​របស់​បារាំង គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​​កាត់ផ្តាច់​ពួក​វៀតមិញ ពី​ការ​គាំទ្រ​របស់​ប្រជាជន​វៀតណាម តាមរយៈ​ការ​សន្យា​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​វៀតណាម ដឹកនាំ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​មួយ ដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត។ នៅ​ពេលនោះ បារាំង​សំឡឹង​ឃើញ​ថា មាន​ឥស្សរជន​តែ​ម្នាក់​គត់ ​ដែល​អាច​ឡើង​មក​ដឹកនាំ​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ប្រជែង​នឹង​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​ហូ ជីមិញបាន គឺ បាវដាយ ​អតីត​អធិរាជ​នៃ​នគរ​​​អាណ្ណាម ដែល​ត្រូវ​ពួក​វៀតមិញ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​រត់ទៅ​រស់នៅ​និរទេសខ្លួន នៅ​ហុងកុង។ លោក Vincent Auriol ប្រធានាធិបតី​បារាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដល់​១៩៥៤ និង​អតីត​អធិរាជ​​អាណ្ណាម បាវ ដាយ នៅឆ្នាំ​១៩៤៧ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ទាក់ទង​ជាមួយ​បាវដាយ ដើម្បី​សុំ​ឲ្យ​ទ្រង់មក​ដឹកនាំ​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​​ថ្មី ដែល​បារាំង​គ្រោង​បង្កើត ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​វៀតមិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ បាវដាយ​មិនបាន​យល់ព្រម​ភ្លាមៗ​នោះទេ ដោយ​បាន​ធ្វើជា​កិកកុក ដើម្បី​ទាមទារ​នូវ​លក្ខខណ្ឌ​ជាច្រើន​ ជាពិសេស គឺ​ទាមទារ​​ឲ្យ​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​វៀតណាម​ជា​ប្រទេស​រួមគ្នា​នូវ​ដែនដី​ទាំង៣ គឺ​តុងកឹង អាណ្ណាម និង​កូសាំងស៊ីន។ និយាយ​ឲ្យ​ចំ លក្ខខណ្ឌ​ដែល​បាវដាយ​ទាមទារ​នេះ គឺ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ការទាមទារ​របស់​ហូ ជីមិញ ហើយ​ដែល​បារាំង​ធ្លាប់​បាន​បដិសេធ​រួចទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​ក្នុងពេល​ចរចាជាមួយ​បាវដាយ គឺខុសគ្នា​ពី​បារាំង​ក្នុងពេល​ចរចា​ជាមួយ​ហូជីមិញ។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ជាច្រើន​ដំណាក់កាល​រួច​ទៅហើយ ហើយ​​របប​នយោបាយ​ថ្មីមួយ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​នៅ​បារាំង គឺ​របបសាធារណរដ្ឋ​ទី៤ ដោយ​មាន​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី គឺ​លោក Vincent Auriol ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង នៅដើម​ឆ្នាំ​១៩៤៧។ លោក Thierry d’Argenlieu អគ្គស្នងការ​បារាំង​ប្រចាំ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​ត្រូវ​បាន​ផ្លាស់ចេញ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៧។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ថ្មី​ ការ​កម្ចាត់​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​វៀតមិញ ​ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន គឺ​ជា​អាទិភាព​ធំជាង​ជោគវាសនា​នៃ​ដែនអាណានិគម​កូសាំងស៊ីន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​បារាំង​សុខចិត្ត​ប្រគល់​កូសាំងស៊ីន​ឲ្យ​ទៅ​វៀតណាម ទៅតាម​ការ​ទាមទារ​របស់​បាវដាយ ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​បាវដាយ​សុខចិត្ត​​ទៅដឹកនាំ​រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម ប្រឆាំង​នឹង​ពួក​វៀតមិញ។ ការចរចា​​ជាមួយ​បាវដាយ​ក៏​បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង នៅ​បេដាឡុង នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៨ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៨ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៩ លោក Vincent Auriol ប្រធានាធិបតី​បារាំង​បាន​ផ្ញើ​លិខិត​​ជាលាយលក្ខណ៍​ទៅ​​បាវដាយ ដោយ​បញ្ជាក់​ពី​ការ​ព្រមព្រៀង​​ឲ្យ​វៀតណាម​ក្លាយ​​ទៅជា​ប្រទេសឯករាជ្យ​មួយ ដោយ​រួមបញ្ចូល​​តំបន់​ទាំង៣ គឺ តុងកឹង អាណ្ណាម និង​កូសាំងស៊ីន។ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៩ សភា​បារាំង​ក៏​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ​បញ្ចប់​លក្ខន្តិកៈ​ជា​ទឹកដី​នៅនាយ​សមុទ្រ​របស់​កូសាំងស៊ីន ដោយ​ភ្ជាប់​​អតីត​ដែនដី​របស់​នគរ​ខ្មែរ​នេះ ទៅជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​វៀតណាម។ ១០ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមិថុនា តុងកឹង អាណ្ណាម និង​កូសាំងស៊ីន​ត្រូវ​បាន​គេ​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា​បង្កើត​ជា​​រដ្ឋវៀតណាម​ឯករាជ្យ​មួយ ដែល​មាន​រដ្ឋធានី​នៅ​សៃហ្គន (ព្រៃនគរ) ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អតីត​អធិរាជ​បាវដាយ៕ =='''សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ​ឆ្នាំ​១៩៤៦-១៩៥៤'''== ការ​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​គំរូ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ ការរំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ធ្វើឡើង​​ដោយ​សន្តិវិធី​ នៅ​គ្រប់កន្លែង​ទាំងអស់ ដូចជា​ករណី​ឥណ្ឌា​នោះទេ ហើយ​សង្រ្គាម​ដំបូង​បំផុត​​នៅ​ក្នុង​ចលនា​រំសាយ​អាណានិគម​ ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ គឺ​សង្រ្គាម​​នៅ​ឥណ្ឌូចិន រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដឹកនាំ​ដោយ​ហូ ជីមិញ។ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ដែល​រួមមាន​ កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ និង​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៩​។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ (១៩៣៩-១៩៤៥) បារាំង ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​បើក​ឲ្យ​ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ហ៊ីត្លែរ ចូល​មក​តាំង​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ នៅ​ក្នុង​ដែនដី​ឥណ្ឌូចិន ជាពិសេស នៅ​វៀតណាម​ខាង​ជើង។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤៥ ទាហាន​ជប៉ុន​បាន​វាតទី​ពង្រីក​ទីតាំង​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល គឺ​ទាំង​នៅ​វៀតណាម កម្ពុជា និង​ឡាវ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចលនា​ជាតិនិយម​​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង​នៅ​វៀតណាម គឺ​ “បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ដើម្បី​ឯករាជ្យ​វៀតណាម” ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​កាត់ជាទូទៅ​ថា “វៀតមិញ” ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេចលនា​កុម្មុយនិស្ត ហូ ជីមិញ។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ជប៉ុន​បាន​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២។ នៅថ្ងៃ​ដដែ​លនោះ ហូ ជីមិញ ក៏បាន​ឆ្លៀត​ឱ​កាស​ប្រកាសជា​ឯកតោ​ភាគី​បង្កើត​ឡើង​នូវ​រដ្ឋ​វៀតណាម​ឯករាជ្យ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​វៀតណាម”។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង ដែល​ទើប​តែ​នឹង​ទទួល​ជ័យជម្នះ​​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ មិនសុខចិត្ត​ទុក​​បណ្តោយ​ឲ្យ​​វៀតណាម​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​ឯកតោ​ភាគី​​ទេ។ បារាំង​ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ឲ្យ​ចូល​មក​កាន់កាប់​ដែនដី​​អាណានិគម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ឡើងវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​​កាន់កាប់​បាន​តែ​ប្រទេស​ឡាវ កម្ពុជា ដែនដី​កូសាំងស៊ីន និង​ប៉ែក​កណ្តាល​ប្រទេស​វៀតណាម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក​ឯ​នៅ​តំបន់​តុងកឹង (ប៉ែក​ខាងជើង​វៀតណាម) កងទ័ព​បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងកម្លាំង​របស់​ពួក​វៀតមិញ។ ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​សកម្មភាព​យោធា​ជប៉ុន​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ក្រោយ​ពី​ចរចា​​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ​តែ​មិនមាន​ដំណោះស្រាយ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៦ សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង។ ​សង្រ្គាម​​ដែល​នឹង​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត ១០ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន"។ នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ដំបូង កងកម្លាំង​របស់​ពួកវៀតមិញ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្សោយ​ជាង មិន​បាន​ចេញមុខ​ច្បាំង​​ដោយ​ចំហ​ទល់​នឹង​​ទាហាន​បារាំង​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ​ បាន​​ប្រើ​វិធី​វាយឆ្មក់​តាម​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ពព្រៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ពួក​ឧទ្ទាម​ទ័ពព្រៃ​នេះ​ក៏​បាន​ពង្រីក​ការ​កាន់កាប់​តំបន់មួយ​ផ្នែក​ធំ នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​តំបន់​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត នៅ​វៀតណាម​ប៉ែក​កណ្តាល និង​កូសាំងស៊ីន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩​ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​បាន​ស្គាល់​នូវ​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ។ ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​ដឹកនាំ​ដោយ​ម៉ៅសេទុង បាន​វាយ​កាន់កាប់​ចិនដីគោក ហើយ​បណ្តេញ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ចាង កាយចៀក ឲ្យ​និរទេស​ទៅ​កាន់​កោះតៃវ៉ាន់។ សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាមានិតចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ខ្នងបង្អែក​យ៉ាង​ធំ​មួយ ដែល​​បាន​ផ្តល់​ទាំង​លុយកាក់ និង​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅ​ឲ្យ​​​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតមិញ ដើម្បី​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​បារាំង។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ ដែល​តាមពិត​​ជា​ប្រទេស​មាន​គោលនយោបាយ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង​ ដើម្បី​បង្រ្កាប​ពួក​វៀតមិញ ដែល​ជា​ចលនា​ឧទ្ទាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​អាមេរិក​បារម្ភ​ខ្លាច​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​អាច​គំរាមកំហែង​ដល់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន ដែល​កាល​ពីដំបូង​ជា​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម ក៏​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាញ​ទម្លាក់​បន្តិចម្តងៗ​ឲ្យ​ធ្លាក់​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាមត្រជាក់​ ហើយ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ​មួយ នៃ​ការ​ប្រជែងគ្នា រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ដើម្បី​ស្វែងរក​កម្លាំង​នយោបាយ​ទប់ទល់​នឹង​ពួក​វៀតមិញ បារាំង​បាន​សម្រេច​បង្កើត​រដ្ឋ​វៀតណាម​មួយ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​បាវដាយ។ កងទ័ព​ជាតិ​​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ផងដែរ ក្រោម​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​របស់​បារាំង និង​ដោយ​មាន​ជំនួយ​យោធា​យ៉ាងច្រើន​ពី​​​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ជំនួយ​យោធា​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិកក៏ដោយ កងទ័ព​បារាំង និង​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង នៅតែ​ពិបាក​នឹង​​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ​ ដោយសារ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​នេះ​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ជាទូទៅ ដែល​ទាមទារ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ពី​នឹម​អាណានិគមបារាំង។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​បាន​រីកដុះដាល​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើងៗ ដោយ​អ្នក​នយោបាយ និង​សាធារណមតិ​បារាំង​ជាច្រើន​យល់ថា អាណានិគម​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​មិន​មាន​តម្លៃ​អ្វី​ធំដុំ ដែល​​បារាំងត្រូវ​ចំណាយ​លុយ និង​អាយុជីវិត​ទាហាន​​​យកទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ​ទេ។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​មើលឃើញ​ថា តាមផ្លូវ​យោធា​ក៏​ពិបាក​នឹង​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​ពួក​វៀតមិញ ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​ក្នុងស្រុក​ក៏​មាន​កាន់តែ​ច្រើន ក៏​ចាប់ផ្តើម​សំឡឹង​មើល​ទៅ​រក​ដំណោះស្រាយ​តាម​ផ្លូវ​ចរចា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ការចរចា​បាន​បើក​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ្សឺណែវ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​ក៏​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ព្យាយាម​វាយ​ដណ្តើម​យក​ទីតាំង​សំខាន់ៗ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​​លើ​តុចរចា។ សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ស្តីពី​ឥណ្ឌូចិន ថ្ងៃ​ទី២១ កក្កដា ១៩៥៤ នៅ​ខែមេសា​ ឆ្នាំ​១៩៥៤ ទាហាន​បារាំង​ជាង​១ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​កងកម្លាំង​វៀតមិញ​​ប្រមាណ​ជា ៨ម៉ឺននាក់​វាយ​ឡោមព័ទ្ធ នៅ​ឌៀនបៀនភូ ដែល​ជា​ទីតាំង​យុទ្ធសាស្រ្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ព្រំដែន រវាង​វៀតណាម​ និង​ឡាវ។ ក្រោយ​ពី​បាន​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​អស់រយៈពេល​ជិត ២ខែ កងទ័ព​បារាំង​ក៏​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ ដៀនបៀនភូ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​វៀតមិញ។ ទាហាន​បារាំង​ជាង​២ពាន់​នាក់​ត្រូវ​ស្លាប់ ជាង​៥ពាន់​នាក់​ត្រូវរងរបួស ហើយ​ជាច្រើន​ពាន់​នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក។ បរាជ័យ​នៅ​ឌៀនបៀន​ភូ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កក្រើក​រញ្ជួយ​​ទាំង​នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង និង​នៅលើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ជាមួយ​ពួកវៀតមិញ នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៥៤។ តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ហ្សឺណែវ​នេះ បារាំង​បាន​​សុខចិត្ត​​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ដល់​ប្រទេស​វៀតណាម។ ​ឯករាជ្យ​របស់​​កម្ពុជា និង​ឡាវ ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​ទទួលស្គាល់​យ៉ាង​ពេញលេញ​ផងដែរ។ សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​បញ្ចប់។ តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល​ត្រូវ​រួចផុត​ពី​នឹម​អាណានិគម​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅតែ​បន្ត​ឆាបឆេះ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។ ​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ប្រទេស​វៀតណាម​​ត្រូវ​បាន​គេ​​បន្ត​ទុក​ឲ្យ​នៅ​បែក​គ្នា​​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​​ខាងជើង និង​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដោយ​កំណត់​គ្នា​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​មកវិញ នៅ​ក្រោយ​ការបោះឆ្នោត​ជាតិ ដែល​គេ​គ្រោង​ធ្វើ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ដែល​មាន​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះ​តែ​រវាង​បារាំង និង​ពួក​វៀតមិញ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​គ្មាន​ការចូលរួម​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នោះទេ។ ទីបំផុត ការ​បោះឆ្នោតជាតិ​មិន​អាច​ធ្វើ​ទៅបាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក ប្រទេស​វៀតណាម​ក៏​នៅ​បន្តបែក​ជា​ពីរ គឺ​វៀតណាម​ខាងជើង​​ស្និទ្ធ​នឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ស្និទ្ធ​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​សង្រ្គាម​សាជាថ្មី៕ =='''បារាំងក្រោមការគ្រប់គ្រង អធិរាជ ណាប៉ូលីអុង'''== ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte) បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ ដោយ​ពីដំបូង​​​​ណាប៉ូឡេអុង កាន់តំណែង​ជា​​​​កុងស៊ុល ដែលមាន​ឋានៈ​​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​​នៃ​របប​សាធារណរដ្ឋ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៤ ពោលគឺ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​បោះបង់​ចោល​របបសាធារណរដ្ឋ ហើយ​​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូច​កាល​ពី​មុនវិញ តាមរយៈ​ការបង្កើត​ចក្រភព​បារាំង ដែល​មាន​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង ឆ្នាំ​១៧៨៩ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​បារាំង​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង បារាំង​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ហើយ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ និង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​បារាំង​ជា​ទូទៅ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​ចក្រភព​បារាំង និង​ការ​តែងតាំង​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប ពី​សំណាក់​សភាបារាំង។ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​ការ​ចាក់ប្រេងតាំង​ជា​អធិរាជ ពី​សំណាក់​សម្តេច​ប៉ាប ទៅតាម​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​មហាក្សត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ចាត់ទុក​​ជា​ស្តេច​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស​វិញ ស្តេច​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅតែ​ចាត់ទុក​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម ហើយ​សង្រ្គាម ​រវាង​បារាំង និង​​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង តាំងពី​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​​ទម្លាក់​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមរយៈ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​​នយោបាយ​ការទូត​ដ៏ឆ្លាតវៃ ណាប៉ូឡេអុងបាន​ដឹកនាំប្រទេស​បារាំង​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៥ ចក្រភព​រុស្ស៊ី និង​ចក្រភព​អូទ្រីស ដែល​មាន​ការ​ជួយ​គាំទ្រ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស បាន​រួមគ្នា​បង្កើត​​សម្ព័ន្ធភាព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង។ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​នាំទ័ព ឆ្លងកាត់​តាម​អាល្លឺម៉ង់ សំដៅ​​វាយលុក​ទៅលើ​ចក្រភព​អូទ្រីស។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៥ នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ Austerlitz កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង បាន​វាយបំបាក់​កងទ័ព​របស់​អូទ្រីស និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​តមក​ទៀត ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​បន្ត​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​វាយ​កាន់កាប់​ប្រទេស​​​ម្តងមួយៗ​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨១២ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី អាល្លឺម៉ង់ ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ ពោលគឺ ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ ចំណែក​ឯ​ចក្រភព​អូទ្រីស និង​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​វិញ ដែល​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​ជាច្រើន​លើក​ បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្ធិភាព​ជាមួយ​បារាំង។ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​នាំចក្រភព​​បារាំង​ទៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ដ៏រុងរឿងមួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ត្រួតត្រា​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល! ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ។​ ណាប៉ូឡេអុង​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​វាតទី​​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ធំជាង​នេះ​ថែមទៀត។ មហិច្ឆតា​ដែល​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​បារាំង។ ►សូមអាន៖ សករាជ​ខ្មៅងងឹត​នៅ​បារាំង​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅខែមិថុនា​ ឆ្នាំ​១៨១២ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចក្រភព​បារាំង​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អឺរ៉ុប​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ហើយ​នោះ ណាប៉ូឡេអុង​​​នៅតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​បន្ថែម​ទៀត ហើយ​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយបារាំង​រួចហើយ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៨១២ បីខែ​ក្រោយ​ពីណាប៉ូឡេអុង​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី កងទ័ព​បារាំង​បាន​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ទម្លាប់​ដែល​គេ​ធ្លាប់​អនុវត្ត​​​ជាទូទៅ ស្តេច​ត្សារ៍​របស់​រុស្ស៊ី​បាន​បដិសេធ​មិនព្រម​ចុះចាញ់។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​រុស្ស៊ី​​​បាន​ប្រើ​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយដកថយ ដោយ​ដុតបំផ្លាញ​ស្បៀង និង​​ផ្ទះសម្បែង ទុក​ឲ្យ​ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​​នៃ​រដូវ​រងារ​រុស្ស៊ី ដោយ​គ្មាន​ទីជម្រក។ ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់ ការខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាក់កម្លាំង ហើយ​ការរត់ចោលជួរ​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីបំផុត ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​​​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដកថយ ទាហាន​​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​តែ​ចុះខ្សោយ​ស្រាប់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាយឆ្មក់​ពី​សំណាក់​ទាហាន​រុស្ស៊ី នៅ​ស្ទើរតែ​ជាប់តាម​ផ្លូវ​​ចេញ​ពី​​រុស្ស៊ី។ ការឈ្លានពាន​ទៅលើ​រុស្ស៊ី គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ធំមួយ សម្រាប់​ណាប៉ូឡេអុង។ កងទ័ព​បារាំង ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ទ័ព​ដ៏ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​រអា​ពេញ​អឺរ៉ុប ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺន​នាក់ ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​បញ្ជូន​ទៅ​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី នៅសល់តែ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​វិលត្រឡប់​មកវិញ។ ក្រៅពីនោះ ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក​នៅ​រុស្ស៊ី ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​បាន​រត់ចោលជួរ។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ទាហានបារាំង​កំពុង​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ប្រទេស​ដែល​ធ្លាប់តែ​​ជា​ប្រទេស​រណប ឬ​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់​បារាំង​ក៏បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨១៤ អង់គ្លេស រុស្ស៊ី អូទ្រីស ស៊ុយអែដ និង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏បាន​រួមដៃគ្នា​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយ​​​​លើកទ័ព​ចូល​មក​ឈ្លានពាន​បារាំង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ពួកគេ​បាន​វាយបំបាក់​ទាហានរបស់​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូលដល់​ក្រុង​ប៉ារីស នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨១៤។ បារាំង​សុំចុះចាញ់ ហើយ​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះ​មួយ​នៅ​ក្បែរ​អ៊ីតាលី (កោះ Elbe)។ ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅ​និរទេស​បាន​ប្រហែល​ជិត​មួយឆ្នាំ ណាប៉ូឡេអុង​នៅ​មិនសុខ​ក៏​​​វិលត្រឡប់​មក​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​​ឡើងគ្រងរាជ្យ​​ជាលើកទីពីរ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​១៨១៥។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការវិលត្រឡប់​មក​គ្រងរាជ្យ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ ប្រទេស​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​យោធា​សាជាថ្មី ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​ម្តងទៀត។ សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ ឈ្មោះ Les Invalides ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៨១៥ ​ នៅ​ Waterloo (ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក) កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​ទទួល​​បរាជ័យ ហើយ​​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដាក់រាជ្យ​ជាលើក​ទីពីរ និង​ជា​លើក​ចុងក្រោយ។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​អង់គ្លេស​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅលើ​កោះ Saint Hélène ដែល​ជា​កូនកោះ​តូចមួយ ស្ថិតនៅ​ដាច់ស្រយាល​ កណ្តាល​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។ ណាប៉ូឡេអុង​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៨២១ ក្នុងវ័យ ៥២ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ​មួយ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស ឈ្មោះ​ថា “Les Invalides”។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចារឈ្មោះ​ទុក​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​មួយរូប ប្រកប​ដោយ​ភាព​វាងវៃ​ខាង​ផ្នែក​យុទ្ធសាស្រ្ត​សង្រ្គាម។ ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​បាន​នាំ​ប្រទេស​បារាំង​ទៅរក​ភាព​រុងរឿង និង​មាន​ទឹកដី​ធំធេង​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ជាប់ឈ្មោះ​ផងដែរ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​​ប្រកប​ដោយ​មហិច្ឆតា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ ដែល​បង្ក​​ជា​សង្រ្គាម​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពាសពេញ​តំបន់​អឺរ៉ុប៕ =='''ការប្រកួតប្រជែងមហាអំណាចអឺរុបដើម្បីគ្រប់គ្រងដែនដីអាណានិគម'''== ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប បាន​ប្រជែង​គ្នា ក្នុងការ​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប​ដំបូង​គេ គឺ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មាន​ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ព័រទុយហ្កាល់ និង​អេស្ប៉ាញ​បាន​ចាប់ផ្តើមពង្រីក​​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ក្រោយ​ពេលដែល ​គ្រូស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​រកឃើញ​ទ្វីបនេះ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ដោយ​គេឃើញ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​អាមេរិក​កណ្តាល និង​អាមេរិក​ឡាទីន ចាប់តាំង​ពី​ម៉ិចស៊ិក រហូត​ទៅដល់​អាហ្សង់ទីន សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ ចំណែក​ប្រេស៊ីលវិញ ដែល​មាន​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន គឺ​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​ព័រទុយហ្កាល់។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណានិគម​របស់​ព័រទុយហ្កាល់​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ ដូចជា ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម ក៏​បាន​លេចមុខ​​​ឡើង​ដែរ ហើយ​​នៅទីចុងបញ្ចប់ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​ដ៏ធំ​ពីរ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដែល​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៧៥៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​៧ឆ្នាំ”។ នៅទីបំផុត បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ហើយ​អង់គ្លេស​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក ចក្រភព​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល ហើយ​ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឯករាជ្យ ក៏​អង់គ្លេស​នៅ​បន្ត​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​​​មួយចំណែក​ធំ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ដែរ ជាពិសេស គឺ​ដែនដី​ដ៏ធំធេង​របស់​កាណាដា។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​អាហ្វ្រិក អង់គ្លេស​បានកាន់កាប់​ទឹកដី​​ស្ទើរតែ​​ពាក់កណ្តាល​​ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ចាប់តាំង​ពី​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ព្រមទាំង​ឆ្លងចូល​ទៅដល់​​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ស៊ីរី។ នៅ​អាស៊ី អង់គ្លេស​កាន់កាប់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា (ដែលមាន​ដែនដី​គ្រប់ដណ្តប់​ទៅលើ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​បង់ក្លាដែស​បច្ចុប្បន្ន) ភូមា ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហុងកុង អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់។ គិត​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ អង់គ្លេស គឺ​ជា​អាណាចក្រ ដែល​មាន​ប្រជា​ជន​សរុប ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤៦០លាននាក់ (២០% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក​នៅ​ពេលនោះ)​ និង​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​​រហូតដល់​ទៅជាង ៣៣លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា (ប្រមាណ ២៥% នៃ​ដែនដីគោក​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក) លាត​សន្ធឹង​ពី​ចុង​ម្ខាង រហូត​ទៅដល់​ចុងម្ខាង​ទៀត​នៃ​ភពផែនដី។ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​មិនដែល​អស្តង្គត។ និយាយ​ពី​បារាំង​វិញ។ បើទោះបីជា​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង​​ដែរ។ បារាំង​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក។ នៅ​អាហ្វ្រិក​វិញ អង់គ្លេស​កាន់កាប់​មួយ​ផ្នែក​​​នៅ​​ខាងត្បូង និង​ខាងលិច ចំណែក​ឯ​បារាំង​វិញ កាន់កាប់​​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត និង​ប្រទេស​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ពោលគឺ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក ដែល​នៅ​បន្ត​និយាយ​ភាសា​បារាំង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា លីបង់ និង​ស៊ីរី​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ីវិញ ក្រោយ​ពី​​ចាញ់​អង់គ្លេស​នៅ​ឥណ្ឌា បារាំង​នៅ​សល់​ដែនដី​អាណានិគម​តែ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍យោធា នៅ​ឥណ្ឌូចិន ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៥៨ ក្រោមលេសថា ដើម្បី​មក​ការពារ​បេសកជន​កាតូលិក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ នគរខ្មែរ​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​​ប្រទេស​ជិតខាង​ រួមមាន​នគរសៀម និង​នគរ​អាណ្ណាម បាន​នាំគ្នា​ឡោមព័ទ្ធ ច្បិចយក​ទឹកដី​ខ្មែរ​​បន្តិចម្តងៗ ទាំង​នៅ​ខាង​លិច និង​ខាងកើត។ នៅ​ខាងលិច ខេត្ត​មួយចំនួន រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង​ស៊ីសុផុន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សៀម។ ចំណែក​នៅ​ខាង​កើត​ឯណោះវិញ ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ឬ​កម្ពុជាក្រោម ត្រូវ​នគរអាណ្ណាម​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ប្រទេស​ជិតខាងបែបនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម។ ផែនទី​បង្ហាញ​អំពី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៨៩៨ ►សូមអាន៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់ ដោយ​យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់​បារាំង បន្ទាប់​មកទៀត បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​​​កម្ពុជា នៅឆ្នាំ​១៨៦៣ និង​លើ​វៀតណាម (អាណ្ណាម និង​តុងកឹង) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ រួចហើយ​យកដែនដី​​អាណានិគម​អស់ទាំងនេះ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន។ ក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេសឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​​ដណ្តើម​យក​ពី​សៀម មក​ដាក់​ជា​ដែនដី​អាណានិគម ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន វៀតណាម និង​កម្ពុជាផងដែរ។ នៅឆ្នាំ​ដដែល​នោះ បារាំងក៏​បាន​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ចេញ​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ចាក់​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​មក​កាន់កាប់ ដើម្បី​ប្រជែងជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​កាន់កាប់​កោះហុងកុង និង​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​ម៉ាកាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​គ្នា​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ ដើម្បី​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​គ្នា ទាក់ទង​នឹង​នគរ​សៀម។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ចុះ​ឆ្នាំ​១៨៩៦ ​បារាំង​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស​ថា​នឹង​ទុក​ឲ្យ​នគរ​សៀម​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​​តំបន់​ទ្រនាប់ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស (​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី)​ និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង (សហភាព​ឥណ្ឌូចិន)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេលនោះ នគរសៀម​​បាន​រួចផុត​ពី​អាណានិគម​របស់បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ►សូមអាន៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​​បារាំង-​អង់គ្លេស ឆ្នាំ​១៨៩៦​នេះ អង់គ្លេស​​បាន​កាត់យក​ខេត្ត​មួយចំនួន នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​នគរ​សៀម ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ភូមាវិញ ហើយ​ខេត្ត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នគរសៀម ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែនដី​ម៉ាឡេស៊ី​ផងដែរ។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​នគរ​សៀម​វិញ ខេត្ត​មួយ​ចំនួន ដែល​សៀម​បាន​ដណ្តើម​យក​ពី​ខ្មែរ​ កាល​ពីមុន ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​​ឲ្យ​ខ្មែរ​វិញ គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤ និងខេត្ត​បាត់ដំបង និង​សៀមរាប នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧៕ =='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''== អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ រូបគំនួរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យរបស់អាមេរិក'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ 1ee8e5e87rf1mkhtfrzrzf23dbgy4x1 0 2744 6098 6097 2014-03-18T09:11:22Z Pagna10 1282 wikitext text/x-wiki *'''Soth Veasna :''' LDP មិនគ្រាន់តែជាគណបក្សនយោបាយទេ តែជាសាលារៀនដែលបានបណ្តុះបណ្តាលនូវគំនិតទស្សនល្អៗ ជាច្រើនដែលបានប្រែក្លាយខ្ញុំជាមនុស្សថ្មីម្នាក់ទៀតជាមួយនឹងការយល់ដឹង៕LDPជាកំនប់នៃចំណេះដឹង។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=525916904125087&id=100001203458942&set=a.299511723432274.89778.100001203458942 .] *'''Sous Sopeak :''' ខ្ញុំអានសៀវភៅរាប់ពាន់ក្បាល មើលរឿងរាប់ពាន់រឿង និងរៀនរហូតទទួលសញ្ញប័ត្របណ្ឌិត តែចំណេះដឹងបានពី គ ស ប ធ្វើអោយជីវិតគ្រួសាររបស់ខ្ញុំមានសុភមង្គល និងជីវិតការងារមានប្រសិទ្ធភាព។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=222031301268718&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Smart Lion :'''គ ស ប គឺជាមណ្ឌលសិក្សាដ៏ល្អបំផុតដែលបង្រៀនខ្ញុំអោយចេះពីរបៀបរស់នៅ ឲ្យខ្ញុំរស់នៅប្រកបដោយសុភមង្គល និងធ្វើអោយខ្ញុំមានទស្សនផ្ទាល់ខ្លួនពិតប្រាកដ។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=222474567891058&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Bunthoeurn Chhoeuy :''' ចំណេះដឹងដែលខ្ញុំទទួលបានពីគណបក្សសម្ព័ន្ធដើម្បីប្រជាអិបតេយ្យគឺមិនគិតថ្លៃ។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=222610691210779&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Mean Sophors :'''គ.ស.ប គឺជាសាលារៀនជីវិតសម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូបដែលផ្តល់ការបង្រៀនដោយឥតគិតថ្លៃតាមរយៈវេទិកា, ការផ្សព្វផ្សាយតាមវិទ្យុ, គេហទំព័រ, ឯកសារ, កម្មវិធី Paltalk, Youtube, បណ្តាញសង្គម Facebook, ការពន្យល់បន្តរបស់អ្នកស្តាប់យល់ ។ល។ និង ។ល។ [https://m.facebook.com/photo.php?fbid=232842176854297&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Pheng Phearom :'''គ.ស.ប គឺជាគណបក្សនយោបាយមួយដែលខុសប្លែកពីគណបក្ស ណាៗទាំងអស់ ក្នុង ប្រទេសខ្មែរ។ គ.ស.ប គឺជា ថ្នាលបណ្តុះគំនិត និងបណ្ដុំទស្សនៈមានន័យសកលដែល អាចប្រើប្រាស់បានគ្រប់ជាតិសាសន៍។ [https://m.facebook.com/photo.php?fbid=230131550458693&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''San Theara :'''អរគុណដល់ សមាជិក គ.ស.ប ជាពិសេសលោកពូ ខឹម វាសនា ដែលបានឲ្យខ្ញុំបានដឹងពីការពិតនៃជិវិត។ ខ្ញុំមិននឹក ស្មាន ថាមានបុគ្គលបែប ហ្នឹង មានក្រុមបែបហ្នឹងស្ថិតនៅស្រុកខ្មែរទេ។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=222052377933277&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Bun Long :'''“គ.ស.ប គឺជាថ្នាក់រៀន តែការពន្យល់របស់ គ.ស.ប មានអត្ថន័យ និងខ្លឹមសារច្បាស់ជាងការពន្យល់របស់គ្រូបង្រៀន។[https://m.facebook.com/photo.php?fbid=223167254488456&id=100003855496383&set=a.106409306164252.8423.100003855496383 .] *'''Sysy Tho:''' ជីវិតពិតជាមានន័យមែនពេលយល់ LDP[https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=591236774293480&id=100002214883718&refid=17 .] *'''Happy Tiger :'''ថ្វីត្បិតតែគាត់ម្នាក់នេះ (ខឹម វាសនា) មិនបានបង្រៀនខ្ញុំពីជំនាញ និងបច្ចេកទេស តែគាត់ជាអ្នកបង្ហាត់ខ្ញុំពីរបៀប ប្រើប្រាស់ជំនាញ និងបច្ចេកទេស។ [https://m.facebook.com/photo.php?fbid=231916183675835&id=100005723653981&set=a.182021568665297.1073741830.100005723653981&refid=52&ref=bookmark&__tn__=E .] qvmsd7shlzbc4vijt2urjbwe8bafpb6 12 2746 5981 5979 2014-02-20T09:09:59Z Kao bun song 1312 /* បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩ */ wikitext text/x-wiki =='''បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩'''== នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​ធំមួយ ដែល​នឹង​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​និង​អឺរ៉ុប នោះ គឺ​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជន ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះ បារាំង​​ស្ថិត​ក្រោមការដឹកនាំ​របស់ ​ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​គ្រងរាជ្យ ហើយ​កាន់អំណាច តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយម​បារាំង​ពេលនោះ មាន​សភា ដែល​ចែកចេញ​ជា​ ៣ផ្នែក គឺ​សភា​តំណាង​បុព្វជិត​កាតូលិក (le clergé) សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និង​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​សាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែល​នេះ​ជា​ការ​​ឆ្លុះបញ្ចាំង​អំពី​ការ​បែងចែក​វណ្ណៈ​ នៅ​ក្នុង​សង្គម​បារាំង នា​សម័យកាល​នោះ។ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​យ៉ាង​​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចាយវាយ​​ខ្ជះខ្ជាយ​របស់​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ផង បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ថវិកា​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​រៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ផ្នែក​សារពើពន្ធ ដោយ​ដំឡើង​​ពន្ធ និង​បង្កើត​ពន្ធ​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​បង្កើន​ចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ​ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​​សភា​ទាំង៣ ដើម្បី​អនុម័ត​គម្រោង​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ។ កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣ ដែល​គេ​ហៅ​ថា “Les états-généraux” បាន​បើក​ធ្វើ​ នៅ​ថ្ងៃទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង​ Versailles ជាយក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​​បើក​កិច្ចប្រជុំ បញ្ហា​ដ៏​​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​បាន​កើតឡើង រវាង​សភា​ទាំង៣។ សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត​ជាមុន មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ប្រជុំ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ស្នើឡើង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។ តាម​ទម្លាប់ គិត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នោះ ​សភា​នីមួយៗ​​ត្រូវ​ធ្វើការ​បោះឆ្នោត​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ជាមុន ទើប​ធ្វើ​ការ​អនុម័ត នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​​នៃ​សភា​ទាំង៣​នេះ សភា​នីមួយៗ​មាន​​មួយសំឡេង​ស្មើៗ​គ្នា ដែល​មានន័យថា សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា ដែល​តំណាង​ប្រជាជន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩៨% នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស អាច​​នឹង​ក្លាយ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច ប្រសិន​បើ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត​រួបរួមគ្នា។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា របៀប​បោះឆ្នោត​បែបនេះ​មិនឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ឆន្ទៈ​រាស្រ្ត​ទូទៅ សមាជិក​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​​ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត ពី​ការ​បោះឆ្នោត​តាម​សភា ទៅ​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​​​ដោយ​រាប់​តាម​ចំនួន​សមាជិក​វិញ ពោលគឺ សមាជិក​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​មួយសំឡេង​ស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់។ ភាពចម្រូងចម្រាស​ជុំវិញ​នីតិវិធី​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ជាងមួយខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភា​តំណាង​ប្រជាជន (tiers état) ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​សមាជិក​មួយចំនួន​នៃ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​ជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែល​ជា​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទាំង​ប្រទេស។ ព្រះមហាក្សត្រ​ល្វីស​ទី១៦ បាន​ព្យាយាម​រារាំង​មិន​ឲ្យ​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដោយ​បាន​បិទ​សាលប្រជុំ​នៅ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិក​រដ្ឋសភា​បាន​ទៅ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ​ទីលាន​វាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្រ​បិទ​ទីលាន​វាយកូនបាល់ រដ្ឋសភា​ក៏​នាំគ្នា​ទៅ​ប្រជុំ នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រ​ក៏​បាន​ប្រមូលកម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បំបែក​កិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្តូរ​ព្រះទ័យ​ឈប់ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វិញ ក្រោយ​ពី​​​ឃើញ​មាន​សមាជិក​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក​កាន់តែ​ច្រើន​ ចូលរួម​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ។ នៅទី​បំផុត ដោយ​មិន​អាច​រារាំងកិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​បាន ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​ចូល​រួម​ប្រជុំ​ក្នុង​​រដ្ឋសភា​ថ្មី ដើម្បី​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី។ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កក្កដា រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ទៅជា​​​សភា​ធម្មនុញ្ញ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ជជែក​អំពី​ការ​បង្កើត​របបនយោបាយ​ថ្មីមួយ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រ​នៃ​របបរាជានិយម​បារាំង ដែល​ត្រូវ​ចលនា​បដិវត្តន៍ប្រជាជន​​ផ្តួលរំលំ និង​កាត់ក្បាល​ជាសាធារណៈ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សភាធម្មនុញ្ញ​កំពុង​តែ​ប្រជុំ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី មានហេតុការណ៍​មួយចំនួន​បាន​កើតឡើង ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប រហូត​បង្កើត​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ចល័ត​ចូល​មក​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តា​ជន​មាន​ការ​សង្ស័យ​ខ្លាច​ព្រះអង្គ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្រ្កាប​ចលនាប្រឆាំង​នៅ​រដ្ឋសភា។ ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កក្កដា ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​ដក​តំណែង​រដ្ឋមន្រ្តី​មួយចំនួន ដែល​ព្រះអង្គ​យល់​ថា មាន​គំនិត​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោម​រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ត្រូវ​ដកតំណែង​នោះ មាន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ប្រជាជន​បារាំង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ បណ្តាជន​នៅ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍​ ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​នាំគ្នា​វាយលុក​ទៅលើ​គុកមួយ ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស គឺ​គុកឈ្មោះ Bastille ដែល​ក្រុម​បដិវត្តន៍​ចាត់ទុកថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវ​បាន​ចលនាបដិវត្តន៍​វាយដណ្តើម​យកបាន ហើយ​ថ្ងៃ​ទី១៤ កក្កដា ត្រូវ​បាន​​បារាំង​ចាត់ទុក​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យ​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​សុខចិត្ត​ដកកម្លាំង​ទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ ហើយ​​តែងតាំង​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ឲ្យ​មក​កាន់តំណែង​វិញ។ នៅថ្ងៃ​ទី២៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញ​បារាំង​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស និង​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​ ដែល​មាន​ចែង​ជាអាទិ៍ អំពី​ការ​​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​ការ​លុបចោល​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ​​ពី​សម័យបុរាណ។ របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយ​បង្វែរ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋសភា ដែល​ជា​សភា​តែមួយ ​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​​លែង​មាន​ការ​បែងចែកទៅតាម​វណ្ណៈ​ដូចពីមុន។ អ្នកខ្លះ​គិតថា​ នេះ​គឺ​ជា​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​បដិវត្តន៍​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ របបរាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ​ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អស្ថិរភាព​​ឥតឈប់ឈរ។ ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជនបារាំង​ក៏​បាន​កើតឡើង​សាជាថ្មី​។ ចលនាបដិវត្តន៍​នេះ​​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ឈាន​ទៅ​​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង។ ​របបសាធារណរដ្ឋបារាំង​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​​​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ដែល​ជា​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ៕ =='''ពេលដែលសីលធម៌ធ្លាក់ចុះ'''== –ហេតុដែលនាំេអាយបាតុភាពសង្គមមូយកេីតឡេីង វាមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ដូចជា៩០ មក ៦៨ យេីងអាចសិក្សាបាតុភាពនេះតាមទ្រឹស្តីសង្គមវិជ្ជា តទៅេនះយេីងសាកល្បងពិចាណារ។ និន្នាការផ្តល់តម្លៃេលីសំបកខាងក្រៅនៃសង្គមខ្មែរ –នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មនុស្សនាំគ្នាឲ្យតម្លៃទៅលេីរូបភាពច្រេីនជាងខ្លឹមសារ។និន្នាការនេះកេីតមានគ្រប់ទីកន្លែង និង គ្រប់វិស័យ។មិនថាក្នុងវិស័យនយេាបាយ សេដ្ឌកិច្ច សង្គមកិច្ច ឬជីវិតរស់នៅប្រចាំផ្ងៃឡេីយ។ ក្រុមអក្នវិភាគសង្គមខ្មែរបានមេីលឃេីញថា នៅេពលដែលមនុស្សទូទៅហាក់ដូចជានាំគ្នាផ្តល់តម្លៃទៅេលីរូបភាព តែភ្លេចគិតពីខ្លឹមសារ សង្គមអាចបាត់បង់និរន្តភាព និងភាពរឹងមាំទៅផ្ងៃ អនាគត។នេះជាបពាា្ហដែលមិនអាចមេីលរំលងបាន។ –សង្គមខ្មែរមានការផ្លាស់ប្តូរគួរឲ្យកត់សំគាល់បន្ទាប់ពីបានឆ្លងផុតពីសម័យកាលសង្រ្គាមមកកាន់សម័យសន្តិភាពវិញ។ពីសង្គមមួយដែលរស់ក្នុងរបាំងប្រពៃណីតឹងរឹងមកជាសង្គមបេីកទូលាយ។ពីសង្គមមួយដែលអក្ននយេាបាយផ្តួលរំលំគ្នា េដាយប្រេីអាវុធមកជាសង្គមដែលប្រេីការេបាះឆ្នេាត និង ពីសង្គមដែលហែកហួរដេាយសង្គ្រាមសុីវិល មកជាសង្គមសន្តិភាព។ទាំងនេះ គឺជាការវិវឌ្ឈន៏ដែលមានលក្ខណះជ្រាលជ្រេៅនិងហាក់ដូចជាគួរឲ្យមានមេាទនះ។ក៏បុ៉ន្តែការវិវឌ្ឈន៏មួយចំនួនបានឈានទេៅរកទិសអវិជ្ជមានដ៏គ្រេាះផ្នាក់។ចំណុចលេចធ្លេាមួយក្នុងចំេណាមនេាះគឺ និន្នាការនៃការផ្តល់តម្លៃលេីរូបភាពខាងក្រេៅច្រេីនជាងខ្លឹមសារ។ −ជាការពិត បម្រែបម្រួលសង្គមពីសម័យកាលមួយទេៅសម័យមួយ គឺជាចលនាដែលមិនអាចទប់បាន បុ៉ន្តែគេអាចតម្រង់ទិសវាបានប្រសិនបើគេបានគិតគូរជាមុន។នៅកម្ពុជានិន្នារនៃការផ្តល់តំលៃ មនុស្សដោយផ្នែកលើសម្បកក្រៅហាក់កំពង់តែដណ្តើមទីតាំងឈរជើងកាន់តែរឹងមាំឡើជាលំដាប់ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។បច្ចុប្បន្នគេហាក់ដូចជាគោរពកោតខ្លាចមនុស្សដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិ បុណ្យ សក្តិដែលគេមើលឃើញភ្លាមៗ។ទស្សនះបែបហាក់បាននិងកំពុងអូសទាញមនុស្សឲ្យរត់តាមកាន់តែច្រើនឡើង។ជាក់ស្តែងអ្នករៀនសូត្រមួយចំនួនចង់បានសញ្ញបត្របង្គួតគេ ជាជាងការចង់បាន ចំណេះដឹងពិតប្រាកដ។អ្នកមានលុយទទួលបានការគេារពទោះបីជាលុយនោះបានមកពីប្រភពណាក៏ដោយ។ប្រហែលជារត់តាមនិន្នាការនេះមន្រ្តីរាជការមួយចំនួនមានរថយន្តទំនេីប និងផ្ទះសម្បែង តម្លៃខ្ពស់ហួសពីប្រាក់ខែរបស់ខ្លួន។ −នៅក្នុងទិដ្ឌភាពនយោបាយវិញក៏ដូចគ្នា÷ទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យបានរីកដុះដាលដល់គ្រប់មជ្ឈដ្ឌាន ពោលគឺមនុស្សគ្រប់គ្នាហាក់បានស្គាល់ពាក្សប្រជាធិបតេយ្យ បុ៉ន្តែថាតេីគេត្រូវអនុវត្តរបេៀបណាដេីម្បី ឲ្យប្រជាធិប្យតេយ្យប្រព្រឹត្តទៅដោយត្រឹមត្រូវតាមន័យពិតប្រាកដរបស់វា សំណួរនេះអាចឆ្លុះបពាា្ចំងបានពីភាពប្រទាំងប្រទេីសនៃការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ដោយសារតែមនុស្ស ហាក់ឲ្យតម្លៃទៅលេីរូបភាពសំខាន់ជាងខ្លឹមសារនេះហេីយបានជាពា្្ញឹកពា្ញយ អ្នកនយោបាយតែងតែបំភ្លេចខ្លឹមសារប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្តោតតែលើរូបភាពសំបកក្រៅ។ទីបំផុតប្រជាពលរដ្ឌជាអ្នកវង្វេង ហើយជាពា្ញឹកពា្ញយពួកគេបានក្លាយជាអ្នកទទួលរងគ្រេាះព្រេាះភាពមិនច្បាស់លាស់របស់អ្នកនយោបាយ។ −នៅក្នុងបរិបទសង្គមទូទៅវិញ ការផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាពសំបកក្រៅបាននិងកំពង់ធ្វេីឲ្យមនុស្សកាន់តែភ្លេចសីលធម៌និងគុណធម៌របស់មនុស្សដែលជាទូទៅគេមិនអាចមេីលឃេីញភ្លាមៗនេាះឡេីយ។ មនុស្សខ្លះមានគុណធម៌និងចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ប៉ុន្តែគ្មានទ្រព្យសម្បត្តិហុឺហាដូចគេក៏ត្រូវគេបំភ្លេចចេាលមិនឲ្យតម្លៃ។អ្នកអង្គុយស្រាវជ្រាវសរសេរសេៀវភៅច្រេីនជាអ្នកដែលគ្មានទ្រព្យពីព្រេាះសង្គមមិន ឲ្យតម្លៃដល់ការងាររបស់ពួកគេ។គ្រេាះថ្នាក់សង្គមនៅត្រង់ថា សំបកក្រៅមិនបពា្ជាាក់អំពីតម្លៃពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស ឬវត្ថុអ្វីមួយនេាះឡើយ។ការផ្តល់តម្លៃលើទិដ្ឌភាពខាងក្រៅងាយធ្វើឲ្យមនុស្សយល់ ច្រឡំនៅក្នុងការសម្រេចចិត្ត ម្យ៉ាងទេៀតការឲ្យតម្លៃទៅលេីសម្ភារនិយមដែលជាគ្រេឿងបន្លំភ្នែកបានធ្វេីឲ្យរិចរឹលដល់ការងារជាច្រើនដែលមានប្រយេាជន៏សម្រាប់សង្គមេហីយវាបានធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រេីន បាក់ទឹកចិត្ត។ ជាងនេះទៅទេៀតគេហ៊ាន និយាយពាក្ស ត្រូវការមនុស្សធនធាន មិនត្រូវការធនធានមនុស្សទេ េនះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ ់ =='''ការបំរើសេវាជូនប្រជាជនរបស់មន្រ្តី់់់់់់'''== ភាពក្រអឹតក្រទមដល់ប្រជាជនដែលមកសំុសេវាមកពីមន្រ្តីគេជាឯកឧត្តម េបីមិនអេានលំទោននិងការងារក្រេាមតុកំុសង្ឃឹម េដាយហេតុថាពេលនេះហើយជាពេលលុយមកដល់ដើម្បីការមានបានរបស់គេមិនមែនគេទទួល បេៀវត្សពីប្រជាជនត្រូវបំរើប្រជាជនវិញទេ។តើក្អែលកខ្វក់នេះលាងជ្រះទេ។ មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែសាច់ញ្ាត្តិរបស់គេ ពីព្រេាះពេលប្រជាជនមករកសេវាបំរើត្រូវទៅជួបមន្រ្តីក្រេាមដេីម្បីនិយាយពីក្រេាមតុជំនួសគេ ទោះជាប្រជននេាះក្រីក្រក៏ដោយ គ្មានទេមនសិការការងារ មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែេចះឪនលំទោន ឬេធ្វីជាទាសាទាសីទើបរស់នៅសុខក្នុងមុខតំណែង ទេាះជាអ្នកជំនាញការងារក៏ដេាយ ពាក្សគួរឲ្យឈឺចាប់គឺគ្មានអ្នក ការងារនៅតែធម្មតាបានផលយ៉ាងណា ក៏គេមិនខ្វល់ដែរ ពីព្រេាះខុសយ៉ាងណាឲ្យតែមានលុយជូនផ្នាក់លេី គេនៅរក្សាមុខតំណែងគេដ៏ដែល។ពួកគេគិតតែពីស្វែងរកផលប្រយេាជន៏ផ្ទាល់ខ្លួនដេីម្បីបង្កើនទ្រព្យធនយ៉ាងសម្បូរបែបក្នុងខណះ ដែលជីវភាពប្រជាជន និង េសដ្ឌកិច្ចជាតិស្ដិតក្នុងស្ដានភាពក្រីក្រនៅឡើយ កត្តាទាំងនេះធ្វើឲ្យមានគម្លាតគ្នាយ៉ាងខ្លាំងរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ ធ្វើឲ្យមានការបែងចែកវណ្ណះក្នុងសង្គម ធ្វើឲ្យមានភាព ច្រណែនគ្នាក្នុងសង្គម ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានទំនាស់សង្គម ចង់មិនចង់អ្នកខ្សោយត្រូវតែគាំទ្រការឃោសនាទោះជាពិតឬមិនក្លាយជាការពិតដែលអ្នកឃោសនានោះអះអាងថាគេនិងបំបាត់ស្ដានភាព នេះបាន។ ខ្លាំងជាងនេះ ពេលដែលការដាក់ចេញវិធានការបំបាត់ភាពមិនប្រក្រតីក្នុងសង្គមរបស់ថ្នាក់លើែលែងមានប្រសិទ្ទភាព ភាពទទួលខុសត្រូវការងារចំពោះមុខងាររបស់មន្រ្តីដែលទទួលភារកិច្ច លែងមានក្នុងរបាយការណ៏ មានតែពាក្សបពេា្ជារលើកជើង ស្ដានភាពនេះអ្នកឆ្លេៀតឧ៍កាសកេងចំណេញងាយស្រួលក្នុងការទទួលផល នេះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ =='''ការបន្តវេនក្នុងសង្គម'''== សង្កមខ្មែរហាក់កំពុងស្គាល់ការផ្លាស់ប្តូរមួយគួរឲ្យកត់សំគាល់។យុវជនកំពុងបង្ហាញពីតួនាទីកាន់តែសំខាន់ឡេីងក្នុងសង្គម ប៉ុន្តែការបន្តរវេនមនុស្សជំនាន់ចាស់និងយុវជនស្រករក្រេាយហាក់កំពុងជួប វិបត្តិមួយពិបាកដោះស្រាយ។ការតភ្ជាប់ជំនាន់មនុស្សពីមួយទៅមួយគឺពីមនុស្សចាស់ទៅយុវជនស្រករក្រោយដែលគេហៅថា ជាការបន្តវេននោះកំពុងជួបឧបសគ្គធំធេង។ មនុស្សចាស់មួយចំនួនប្រកាន់គំនិតអភិរក្សហួសហេតុដោយមិនចង់ប្រគល់ ការងារឲ្យក្មេងស្រករក្រោយឡើយ។រីឯយុវជនជំនាន់ក្រោយខ្លះដែលអាងលើសញ្ញាបត្រ ហាក់ដូចជាមើលស្រាលមនុស្សចាស់ដែលគ្មានសញ្ញាបត្រស្មើនឹងខ្លួន។ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះត្រូវគេមើលឃើញថាជាវិបត្តិធំធេងសម្រាប់សង្គមខ្មែរដែលត្រូវតែដោះស្រាយ។ មិនថានៅតាមមន្ទីរក្រសួងសាធារណះ ឬក៏នៅតាមកន្លែងធ្វើការផ្សេងទេៀតឡើយមនុស្សជំនាន់ចាស់ និងមនុស្សស្រករក្រោយហាក់កំពុងបង្ហាញគម្លាតគ្នាគួរឲ្យកត់សម្គាល់។បពាា្ហនេះមានសភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងរដ្ឌ បាលសាធារណះ។នៅតាមមន្ទីរក្រសួងជាច្រើន មនុស្សចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់មិនអាចធ្វើសមាហរណកម្មជាមួយគ្នាតាល់តែសោះ។មនុស្សចាស់អាងលើអាយុ អាងលើបទបិសេាធន៏និងអតីតភាពការងារយូឆ្នាំ ក៏មើលស្រាលក្មេងៗដែលបទពិសោធន៏ការងារនៅក្មេងខ្ចីនៅឡើយ បើទេាះពួកគេមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ជាងក៏ដោយ។ចំណែកក្មេងស្រករក្រោយវិញដោយអាងលើសញ្ញាបត្រនិងចំណេះដឹងខាងពត៍មានវិទ្យា និងបច្ចេកវិទ្យាថ្មី ខ្លះដែលចាស់ក្មាន ក៏ផ្តើមពើងទ្រូង ហើយមើលស្រាលសមត្ដភាពមនុស្សចាស់វិញ។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះបាននិងកំពុងបង្កឲ្យមានគម្លាតដាច់ពីគ្នាកាន់តែឆ្ងាយរវាងជំនាន់មនុស្សមួយទៅមនុស្សមួយទេៀតដែលពិបាកនឹងតភ្ជាប់គ្នា។នៅកន្លែងធ្វើការ មនុស្សចាស់ហាក់ព្រួយបារម្ភអំពីមហិច្ឆតាចង់ដណ្តើម កៅអីរបស់់ខ្លួនពីសំណាក់ក្មេងស្រករក្រោយខណះដែលយុវជនខ្លះវិញមើលស្រាលមនុស្សចាស់ផា ធ្វើការតាមបែបបុរាណហួសសម័យ ហើយមិនព្រមទទួលស្គាល់សមត្ដភាពក្មេងជំនាន់ក្រោយ ព្រោះខ្លាចអន់។ ម្យា៉ងទេៀត មនុស្សចាស់ខ្លះ ក្រាញននៀលនិងតួនាទីមិនព្រមផ្ទេរការងារឲ្យទៅស្រករក្រោយឡើយ បើទោះបីចាដល់អាយុចូលនិវត្តន៏ទៅហើយក្តី ក៏មិនព្រមឈប់ ដែលធ្វើឲ្យអ្នកស្នងការងារអស់សង្ឃឹម។ ជាការពិតណាស់ យុវជនជាអ្នកស្នងបន្តរវេនពីមនុស្សចាស់ ប្រេៀបដូចជាទំពាំងស្នងឫស្សី។នៅក្នុងសង្គមមួយមនុស្សចាស់ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយជាធាតុផ្សំពីរដែលមិនអាចខ្វះបានដើម្បីបន្តរនិរន្តរភាពនៃការអភិវឌ្ឈន៏ ប្រទេសជាតិ។មនុស្សចាស់ដែលពោពេញដោយបទពិសោធន៏ការងារត្រូវផ្ទេរចំណេះដឹង ចំណេះធ្វើ និងបទពិសោធន៏ទាំងឡាយរបស់ខ្លួនទៅឲ្យកូនចៅ ឬមនុស្សស្រករក្រោយ ហើយរីករាយនិងឃើញពួកគេមានសម្ដភាព លើសពិអ្វីដែលខ្លួនមាន។ចំណែកក្មេងជំនាន់ក្រោយវិញត្រូវត្រេៀមខ្លួនទទួលយកបទពិសោធន៏និងចំណេះដឹងពីមនុស្សចាស់។ នេះជាទស្សនះជេឿនលេឿនសម្រាប់គ្រួសារមួយក៏ដូចជាសង្គមមួយដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាគួរប្រកាន់ យក។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលជំនា់ទាំងពីរនេះមិនចុះសម្រុងគ្នាហើយចាំតែមើលបណ្តាំគ្នា បូញមាត់ និងបត់ដំដៃដាក់គ្នា តើអនាគតប្រទេសជាតិនិងទៅជាយ៉ាងណា?។ នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន សញ្ញាដ៏គ្រោះផ្នាក់នេះហាក់កំពុងកើតឡើងយ៉ាងពេញបន្ទុកដែជាសញ្ញានែវិបត្តិសង្គម ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ។នៅតាមកន្លែងធ្វើការនានា គេតែងតែលឺការរអ៊ូរទាំអំពីភាពមិនចុះសំរុងគ្នានេះស្ទើគ្រប់ទី កន្លែង។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារបក្ខពួក និងនិន្នាការនយោបាយជារេឿងមួយ រីឯការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារវ័យ និងរបេៀបធ្វើការខុសគ្នាជារេឿងមួយទេៀត។សម្រាប់ក្រសែភ្នែកអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរ មានមូលេហតុ ច្រើនយ៉ាងដែលនាំឲ្យកើតមានវិបត្តិនេះ។ មូលហេតុទាំងនោះវាផ្តើមចេញពីបម្លាស់ប្តូររបបសង្គម និងនយោបាយជាចម្បង។ កាលពីមុនការឈានទៅកាន់តំណែងតួនាទីក្នុងរដ្ឌាភិបាល ក៏ដូចជាក្នុងសង្គមត្រូវពឹងពាក់លើ ប្រវត្តិរូបតស៊ូខាងនយោបាយ។នេះជាហេតុផលដែលមនុស្សចាស់ជាច្រើនមានតំណែងសំខាន់តែគ្មានសញ្ញាបត្រខ្ពស់។បច្ចុប្បន្នសង្គមបានផ្លាស់ប្តូរ មនុស្សសម័យនេះអាងលើសញ្ញាបត្រ ទោះជាសញ្ញាបត្រខ្លះមិនបពា្ជាក់ ពីសមត្ដភាពពិតប្រាកដក៏ដោយ។ ការវិវឌ្ឈន៏ខុសគ្នារវាងសង្គមក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបបច្ចុប្បន្ន ខុសពីសម័យសង្គមចាស់បុរាណពីមុនក៏រួមចំណែកធ្វើឲ្យផ្នត់គំនិតមនុស្សផ្លាស់ប្តូរខុសគ្នាដែរ។ មនុស្សសម័យមុនខ្លះបត់បែនមិនទាន់សភាពការណ៏ ខណះ ដែលមនុស្សជំនាន់ក្រោយដើរលេឿនហួសពេកដែលគេនឹកស្មានមិនដល់។ក្រៅពីនោះ បពា្ហាផលប្រយោជន៏ដែលកំពុងគ្របសង្គត់លើផ្នត់គំនិតមនុស្សជាទូទៅបានជំរុញឲ្យម្នាក់ៗហាក់ដូចជាគិតភាពចង់មានចង់បានដែលលប់ បាត់លើការអេៀនខ្មាស់។ តើហេតុផលខាងលើជាបាតុភូត ៩០ មក ៦០ ឬទេ‽ =='''តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច'''== ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽ តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽ ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។ ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។ ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ? ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។ ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។ គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។ ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។ ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។ វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។ មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។ នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។ ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។ សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។ សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។ ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។ នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។ បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។ ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕ ==''' អូបាម៉ាលប់ចេាលទស្សនកិច្ចនៅអាសុីមូលហេតុបំណុល'''== លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ នៅ អាស៊ី មាន​ន័យថា លោក​អូបាម៉ា​នឹង​មិន​ទៅ​ចូល​រួម​នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC) កិច្ចប្រជុំ​​អាស៊ាន និង​ កិច្ចប្រជុំ​អាស៊ី​បូព៌ា។ តាម​សេតវិមាន ស្ថានភាព​វឹកវរ​នៅ​អាមេរិក ដោយសារ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​បាន​តម្រូវ​ឲ្យ​លោកប្រធានាធិបតី​ លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ដ៏​សំខាន់​របស់​លោក​ទៅ​អាស៊ី។ លោក​Jay Carney អ្នកនាំពាក្យ​របស់​លោកអូបាម៉ា បាន​ចោទ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​ថា អ្នកទទួល​ខុសត្រូវ​ និង​បាន​​​រារាំង​លោក​អូបាម៉ា​ មិន​ឲ្យ​​ទៅ​ចូលរួម នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​ ដែល​តាមពិត​នឹង​​​​ផ្តល់​ប្រយោជន៍​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច។ មាន​ន័យថា នយោបាយ​ខ្ទាស់ជើង​របស់​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​​មិន​ត្រឹមតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួប​វិបត្តិ​ថវិកា បិទ​ស្ថាប័ន និង​បញ្ឈប់​បុគ្គលិក​ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វា​ថែម​ទាំង​រារាំង​មិន​ឲ្យ​លោក​អូបាម៉ា​ចេញ​ទៅ​អាស៊ី ជាទី​ដែល​លោក​អូបាម៉ា​អាច​ពិភាក្សា​ជាមួយ​ដៃគូ​អាស៊ី ដើម្បី​ជំរុញ​ការនាំចេញ​ផលិត​ផល​អាមេរិក និង​ការ​បង្កើន​ការងារ​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិកាំង។ អាមេរិក​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់លោក​អូបាម៉ា បាន​ពង្រឹង​វត្តមាន​របស់ខ្លួន ទាំង​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច និង​យោធា នៅ​អាស៊ី។ ដូច្នេះ ​អវត្តមាន​របស់​លោកអូបាម៉ា​នៅ​អាស៊ី មិន​ត្រឹម​តែ​ប៉ះពាល់​ដល់​សហប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អាមេរិក និង​អាស៊ី​តែ​​ប៉ុណ្ណោះទេ​ ប៉ុន្តែ ​វា​នឹង​ឥទ្ធិពល​មិន​ល្អ​ទៅលើ​នយោបាយ​អន្តរជាតិ​របស់​អាមេរិក។ តាម​គម្រោង នៅក្នុង​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី លោកអូបាម៉ា គ្រោង​នឹង​ជជែក​​ពី​វិបត្តិ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​កូរ៉េខាងជើង។ គេ​រំពឹង​ដែរថា លោកអូបាម៉ា​ នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ហ្វីលីពីន ដែល​កំពុង​ត្រូវ​ការ​ជំនួយ​របស់​អាមេរិក​ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​មហាអំណាច​ចិន នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង។ ចុងក្រោយ លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ខកខាន​មិន​បាន​ជួប​លោក​ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី ដែល​តាម​គម្រោង ប្រមុខ​រដ្ឋ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​ជួប​គ្នា​និយាយ​ពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ីរី។ សូម​រំលឹកថា ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​ បាន​ឈាន​ចូល​មក​ដល់​ថ្ងៃ​ទីបួន​ហើយ នៅ​អាមេរិក។ គឺ​អស់​ពេល​បួនថ្ងៃ​ហើយ ដែល​​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​បិទ​ទ្វារ​ស្ថាប័ន​​មួយ​ចំនួន និង​បញ្ឈប់​ការងារ​បុគ្គលិក​បណ្តោះអាសន្ន​​ប្រមាណ​៩​សែននាក់។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​វិទូ​បាន​វាយតម្លៃថា ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខាតបង់​ថវិកា​ប្រមាណ ២០០​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​មួយថ្ងៃ ហើយ​ចំនួន​នេះ​នឹង​កើន​ឡើង នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ​ៗ​ទៀត ព្រោះថា កន្លែង​ទេសចរណ៍ ​ដូចជា​អគារ​ និង​សួនច្បារ​សាធារណៈ ដែល​ត្រូវ​បិទទ្វារ​យូរ​ នឹង​ប៉ះពាល់​ដល់​វិស័យ​ឯកជន។ តាម​អ្នកនាំពាក្យ​ប្រធានាធិបតី លោកអូបាម៉ា​ដែលពេលនេះ​​លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី​កំពុង​ដាក់​គំនាប​លើ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ឲ្យ​​បោះឆ្នោត​ផ្តល់​ថវិកា​ដល់​រដ្ឋាភិបាល​ដើម្បី​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​តទៅទៀត៕ =='''ជប៉ុននិងចិនជាអ្នករងគ្រោះពីបំណុលអាមេរិក'''== កាលពីឆ្នាំ​២០០៨ ពិភពលោក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ នៅ​អាមេរិក។ ៥ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក អាមេរិក​កំពុង​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ព្រួយបារម្ភ​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ខុសពី​​វិបត្តិ​កាល​ពីឆ្នាំ​២០០៨ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វេសប្រហែស និង​ទង្វើ​ខ្វះ​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​ធនាគារ និង​ផ្សារ​មូលបត្រ​អាមេរិក វិបត្តិ​លើកនេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​អ្នក​នយោបាយអាមេរិក។ អស់រយៈពេល ៩ថ្ងៃ​មកហើយ ដែល​​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធអាមេរិក​ត្រូវបិទទ្វា​រ​មួយផ្នែក ដោយសារ​តែ​សភា​មិនព្រម​អនុម័ត​ថវិកា​ជាតិ​ថ្មី។ វិបត្តិ​នេះ​​មិនមែន​បង្ក​បញ្ហា​តែ​ត្រឹម​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​នោះទេ ប៉ុន្តែ វាបាន​ប៉ះពាល់​ផងដែរ​​ទៅដល់​ស្ថិរភាព​នៃ​​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញពិភពលោក ជាពិសេស នៅ​អាស៊ី។ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ គេ​នៅតែ​មិន​ឃើញ​មាន​ពន្លឺ​ណាមួយ ដែល​អាច​ឈាន​ទៅ​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​សភា​អាមេរិក​នេះ​បាន​នៅឡើយ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត បញ្ហា​ថ្មីមួយទៀត និង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​មួយទៀត កំពុង​តែ​ខិតជិត​ចូល​មកដល់។ នៅថ្ងៃទី១៧​ខែ​តុលា​ខាងមុខ រតនាគារ​ជាតិ​អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​អស់លុយ ហើយ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម។ ប្រសិនបើ​​សភាអាមេរិក​នៅតែ​ជាប់គាំង ហើយ​មិន​ព្រម​​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បង្កើន​កម្រិត​បំណុល​សាធារណៈ​ទេ​នោះ រដ្ឋការ​របស់​លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បំណុល​ថ្មី​ក៏​ខ្ចីមិនបាន ចំណែក​ឯ​បំណុល​ចាស់​ក៏​គ្មានលុយសង។ តាមលក្ខណៈ​បច្ចេកទេស អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ ការក្ស័យធន​នៃ​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​មួយនេះ អាច​នឹង​រាលដាល​ ​បង្ក​ភាព​ចលាចល នៅលើ​ប្រព័ន្ធ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ប្រទេស​ពីរ​នៅ​អាស៊ី ដែល​អាច​ជា​អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំង​ជាងគេ ក្នុង​ករណីអាមេរិក​ក្ស័យធន គឺ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​ជា​ម្ចាស់​បំណុល​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អាមេរិក។ យោងតាម​តួលេខ​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក គិត​មក​ត្រឹម​ថ្ងៃទី៣១​កក្កដា ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ បំណុល​ដែល​អាមេរិក​ជំពាក់​​ចិន មាន​រហូតដល់ទៅ ១ ២៨០​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ហើយ​បំណុល​ដែល​ជំពាក់​ជប៉ុន មាន​ ១ ១៤០ពាន់លាន​ដុល្លារ។ ចិន និង​ជប៉ុន​បាន​សុទ្ធតែ​បាន​បង្ហាញ​ នូវ​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ខ្លួន ហើយ​បាន​អំពាវនាវ​ជា​សាធារណៈ​​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល និង​​សភា​អាមេរិកដោះស្រាយ​ជម្លោះ ដើម្បី​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន។ អនុរដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​បាន​ថ្លែង​កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ​​ថា វាជារឿង​ធម្មតា ដែលចិនត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​អំពី​ស្ថានភាព​វិបត្តិ​នយោបាយ​នៅ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ថា វា​ជា​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក ក្នុងការ​បញ្ចៀស​វិបត្តិ​បំណុល និង​ធានា​សុវត្ថិភាព​នៃ​លុយវិនិយោគ​របស់​ចិន នៅ​អាមេរិក។ កាសែត​ជប៉ុនវិញ បាន​ចុះផ្សាយ​ថា មន្រ្តី​ជាន់ខ្ពស់​ជប៉ុន​បាន​ជួប​ជជែក​តាមទូរស័ព្ទ​ជាច្រើនលើក​ ​ជាមួយ​នឹង​មន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ ដើម្បីជជែក​អំពី​វិបត្តិ​បំណុល។ កាលពីថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ លោក​តារ៉ូ អាសូ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​បាន​ថ្លែង​រំឭក​ថា ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​អាមេរិក​ជុំវិញ​រឿង​ថវិកា និង​បំណុល​សាធារណៈ អាចនឹង​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ចំពោះ​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក។ គួរបញ្ជាក់ថា លុយ ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន ឲ្យ​អាមេរិក​ខ្ចី គឺ​ធ្វើឡើង​តាម​រយៈ​ការ​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​​របស់​រដ្ឋ។ ប្រសិនបើ​​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក​ធ្លាក់ចុះ ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​មាន​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​ក្នុង​ដៃ​ច្រើន គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ខាតបង់​ច្រើន។ បញ្ហាមួយទៀត ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ គឺ​តម្លៃ​លុយ​ដុល្លារ​អាមេរិក។ វិបត្តិ​បំណុល​អាមេរិក អាច​នឹង​​ធ្វើ​ឲ្យ​លុយដុល្លារ​អាមេរិក​ធ្លាក់ថ្លៃ​ខ្លាំង​ ធៀប​នឹង​លុយ​យេន​របស់​ជប៉ុន និង​លុយ​យ័ន​របស់​ចិន ហើយ​នេះ គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ធំមួយ សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់ប្រទេស​ទាំងពីរ ដែល​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​ការ​នាំចេញ។ គេ​នៅចាំបាន​ថា កាល​ពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០១១ អាមេរិក​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​បំណុល​នេះ​ម្តងរួចមកហើយ។ នៅពេលនោះ ភាព​ជាប់គាំង​នៅ​ក្នុង​សភា​អាមេរិក ក៏​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ពិភពលោក​​រង្គោះរង្គើ​មិនតិច​ដែរ។ រហូតដល់​នាទី​ចុងក្រោយ ទើប​សភា​អាមេរិក​សុខចិត្ត​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លោក​អូបាម៉ា​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម ហើយ​អាច​បញ្ចៀស​ការក្ស័យធន​បាន។ នៅ​លើកនេះ គេមិនដឹង​ថា តើ​អាមេរិក​នឹង​អាច​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន​បាន ដូចកាល​ពី​ឆ្នាំ​២០១១​ទៀត​ដែរ​ឬទេ? អ្វី​ដែល​គេ​សង្កើតឃើញ ហើយ​ដែល​គួរ​ឲ្យ​មាន​ការព្រួយបារម្ភ គឺ​មាន​សមាជិក​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មួយចំនួន​ហាក់ដូចជា​​​យល់ថា ការណ៍​ដែល​អាមេរិក​ក្ស័យធន​នឹង​មិន​បង្ក​ផលវិបាក​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ដែល​គេ​ធ្លាប់គិត។ ការយល់ឃើញ​បែបនេះ អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​មិន​ចង់​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បីសម្រុះសម្រួល​​បញ្ចប់​វិបត្តិ ហើយ​​សុខចិត្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​អាមេរិក​ក្ស័យធន៕ =='''ភាពរុងរឿងសម័យអង្គរ'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ ផែនទី​នៃ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១០ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ប្រសិន​បើ​លោកអ្នក​ចង់ស្វែងយល់​បន្ថែម សូម​អាន​សៀវភៅ​ "Histoire du Cambodge" របស់​លោក Adhémar Leclère (ជាភាសាបារាំង) ឬ​សៀវភៅ "A History of Cambodia" របស់​លោក David Chandler (ជាភាសាអង់គ្លេស)។ =='''ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា'''== ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។ ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។ ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។ ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។ ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។ នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕ =='''បារាំងក្រោមការគ្រប់គ្រង អធិរាជ ណាប៉ូលីអុង'''== ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte) បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ ដោយ​ពីដំបូង​​​​ណាប៉ូឡេអុង កាន់តំណែង​ជា​​​​កុងស៊ុល ដែលមាន​ឋានៈ​​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​​នៃ​របប​សាធារណរដ្ឋ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៤ ពោលគឺ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​បោះបង់​ចោល​របបសាធារណរដ្ឋ ហើយ​​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូច​កាល​ពី​មុនវិញ តាមរយៈ​ការបង្កើត​ចក្រភព​បារាំង ដែល​មាន​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង ឆ្នាំ​១៧៨៩ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​បារាំង​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង បារាំង​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ហើយ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ និង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​បារាំង​ជា​ទូទៅ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​ចក្រភព​បារាំង និង​ការ​តែងតាំង​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប ពី​សំណាក់​សភាបារាំង។ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​ការ​ចាក់ប្រេងតាំង​ជា​អធិរាជ ពី​សំណាក់​សម្តេច​ប៉ាប ទៅតាម​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​មហាក្សត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ចាត់ទុក​​ជា​ស្តេច​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស​វិញ ស្តេច​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅតែ​ចាត់ទុក​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម ហើយ​សង្រ្គាម ​រវាង​បារាំង និង​​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង តាំងពី​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​​ទម្លាក់​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមរយៈ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​​នយោបាយ​ការទូត​ដ៏ឆ្លាតវៃ ណាប៉ូឡេអុងបាន​ដឹកនាំប្រទេស​បារាំង​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៥ ចក្រភព​រុស្ស៊ី និង​ចក្រភព​អូទ្រីស ដែល​មាន​ការ​ជួយ​គាំទ្រ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស បាន​រួមគ្នា​បង្កើត​​សម្ព័ន្ធភាព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង។ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​នាំទ័ព ឆ្លងកាត់​តាម​អាល្លឺម៉ង់ សំដៅ​​វាយលុក​ទៅលើ​ចក្រភព​អូទ្រីស។ នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៥ នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ Austerlitz កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង បាន​វាយបំបាក់​កងទ័ព​របស់​អូទ្រីស និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​តមក​ទៀត ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​បន្ត​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​វាយ​កាន់កាប់​ប្រទេស​​​ម្តងមួយៗ​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨១២ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី អាល្លឺម៉ង់ ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ ពោលគឺ ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ ចំណែក​ឯ​ចក្រភព​អូទ្រីស និង​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​វិញ ដែល​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​ជាច្រើន​លើក​ បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្ធិភាព​ជាមួយ​បារាំង។ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​នាំចក្រភព​​បារាំង​ទៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ដ៏រុងរឿងមួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ត្រួតត្រា​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល! ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ។​ ណាប៉ូឡេអុង​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​វាតទី​​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ធំជាង​នេះ​ថែមទៀត។ មហិច្ឆតា​ដែល​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​បារាំង។ ►សូមអាន៖ សករាជ​ខ្មៅងងឹត​នៅ​បារាំង​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅខែមិថុនា​ ឆ្នាំ​១៨១២ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចក្រភព​បារាំង​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អឺរ៉ុប​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ហើយ​នោះ ណាប៉ូឡេអុង​​​នៅតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​បន្ថែម​ទៀត ហើយ​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយបារាំង​រួចហើយ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៨១២ បីខែ​ក្រោយ​ពីណាប៉ូឡេអុង​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី កងទ័ព​បារាំង​បាន​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ទម្លាប់​ដែល​គេ​ធ្លាប់​អនុវត្ត​​​ជាទូទៅ ស្តេច​ត្សារ៍​របស់​រុស្ស៊ី​បាន​បដិសេធ​មិនព្រម​ចុះចាញ់។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​រុស្ស៊ី​​​បាន​ប្រើ​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយដកថយ ដោយ​ដុតបំផ្លាញ​ស្បៀង និង​​ផ្ទះសម្បែង ទុក​ឲ្យ​ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​​នៃ​រដូវ​រងារ​រុស្ស៊ី ដោយ​គ្មាន​ទីជម្រក។ ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់ ការខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាក់កម្លាំង ហើយ​ការរត់ចោលជួរ​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីបំផុត ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​​​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដកថយ ទាហាន​​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​តែ​ចុះខ្សោយ​ស្រាប់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាយឆ្មក់​ពី​សំណាក់​ទាហាន​រុស្ស៊ី នៅ​ស្ទើរតែ​ជាប់តាម​ផ្លូវ​​ចេញ​ពី​​រុស្ស៊ី។ ការឈ្លានពាន​ទៅលើ​រុស្ស៊ី គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ធំមួយ សម្រាប់​ណាប៉ូឡេអុង។ កងទ័ព​បារាំង ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ទ័ព​ដ៏ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​រអា​ពេញ​អឺរ៉ុប ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺន​នាក់ ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​បញ្ជូន​ទៅ​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី នៅសល់តែ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​វិលត្រឡប់​មកវិញ។ ក្រៅពីនោះ ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក​នៅ​រុស្ស៊ី ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​បាន​រត់ចោលជួរ។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ទាហានបារាំង​កំពុង​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ប្រទេស​ដែល​ធ្លាប់តែ​​ជា​ប្រទេស​រណប ឬ​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់​បារាំង​ក៏បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨១៤ អង់គ្លេស រុស្ស៊ី អូទ្រីស ស៊ុយអែដ និង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏បាន​រួមដៃគ្នា​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយ​​​​លើកទ័ព​ចូល​មក​ឈ្លានពាន​បារាំង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ពួកគេ​បាន​វាយបំបាក់​ទាហានរបស់​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូលដល់​ក្រុង​ប៉ារីស នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨១៤។ បារាំង​សុំចុះចាញ់ ហើយ​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះ​មួយ​នៅ​ក្បែរ​អ៊ីតាលី (កោះ Elbe)។ ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅ​និរទេស​បាន​ប្រហែល​ជិត​មួយឆ្នាំ ណាប៉ូឡេអុង​នៅ​មិនសុខ​ក៏​​​វិលត្រឡប់​មក​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​​ឡើងគ្រងរាជ្យ​​ជាលើកទីពីរ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​១៨១៥។ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការវិលត្រឡប់​មក​គ្រងរាជ្យ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ ប្រទេស​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​យោធា​សាជាថ្មី ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​ម្តងទៀត។ សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ ឈ្មោះ Les Invalides ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៨១៥ ​ នៅ​ Waterloo (ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក) កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​ទទួល​​បរាជ័យ ហើយ​​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដាក់រាជ្យ​ជាលើក​ទីពីរ និង​ជា​លើក​ចុងក្រោយ។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​អង់គ្លេស​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅលើ​កោះ Saint Hélène ដែល​ជា​កូនកោះ​តូចមួយ ស្ថិតនៅ​ដាច់ស្រយាល​ កណ្តាល​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។ ណាប៉ូឡេអុង​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៨២១ ក្នុងវ័យ ៥២ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ​មួយ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស ឈ្មោះ​ថា “Les Invalides”។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចារឈ្មោះ​ទុក​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​មួយរូប ប្រកប​ដោយ​ភាព​វាងវៃ​ខាង​ផ្នែក​យុទ្ធសាស្រ្ត​សង្រ្គាម។ ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​បាន​នាំ​ប្រទេស​បារាំង​ទៅរក​ភាព​រុងរឿង និង​មាន​ទឹកដី​ធំធេង​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ជាប់ឈ្មោះ​ផងដែរ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​​ប្រកប​ដោយ​មហិច្ឆតា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ ដែល​បង្ក​​ជា​សង្រ្គាម​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពាសពេញ​តំបន់​អឺរ៉ុប៕ =='''ការប្រកួតប្រជែងមហាអំណាចអឺរុបដើម្បីគ្រប់គ្រងដែនដីអាណានិគម'''== ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប បាន​ប្រជែង​គ្នា ក្នុងការ​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប​ដំបូង​គេ គឺ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មាន​ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ព័រទុយហ្កាល់ និង​អេស្ប៉ាញ​បាន​ចាប់ផ្តើមពង្រីក​​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ក្រោយ​ពេលដែល ​គ្រូស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​រកឃើញ​ទ្វីបនេះ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ដោយ​គេឃើញ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​អាមេរិក​កណ្តាល និង​អាមេរិក​ឡាទីន ចាប់តាំង​ពី​ម៉ិចស៊ិក រហូត​ទៅដល់​អាហ្សង់ទីន សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ ចំណែក​ប្រេស៊ីលវិញ ដែល​មាន​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន គឺ​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​ព័រទុយហ្កាល់។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណានិគម​របស់​ព័រទុយហ្កាល់​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ ដូចជា ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម ក៏​បាន​លេចមុខ​​​ឡើង​ដែរ ហើយ​​នៅទីចុងបញ្ចប់ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​ដ៏ធំ​ពីរ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដែល​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៧៥៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​៧ឆ្នាំ”។ នៅទីបំផុត បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ហើយ​អង់គ្លេស​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក ចក្រភព​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល ហើយ​ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឯករាជ្យ ក៏​អង់គ្លេស​នៅ​បន្ត​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​​​មួយចំណែក​ធំ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ដែរ ជាពិសេស គឺ​ដែនដី​ដ៏ធំធេង​របស់​កាណាដា។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​អាហ្វ្រិក អង់គ្លេស​បានកាន់កាប់​ទឹកដី​​ស្ទើរតែ​​ពាក់កណ្តាល​​ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ចាប់តាំង​ពី​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ព្រមទាំង​ឆ្លងចូល​ទៅដល់​​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ស៊ីរី។ នៅ​អាស៊ី អង់គ្លេស​កាន់កាប់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា (ដែលមាន​ដែនដី​គ្រប់ដណ្តប់​ទៅលើ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​បង់ក្លាដែស​បច្ចុប្បន្ន) ភូមា ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហុងកុង អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់។ គិត​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ អង់គ្លេស គឺ​ជា​អាណាចក្រ ដែល​មាន​ប្រជា​ជន​សរុប ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤៦០លាននាក់ (២០% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក​នៅ​ពេលនោះ)​ និង​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​​រហូតដល់​ទៅជាង ៣៣លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា (ប្រមាណ ២៥% នៃ​ដែនដីគោក​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក) លាត​សន្ធឹង​ពី​ចុង​ម្ខាង រហូត​ទៅដល់​ចុងម្ខាង​ទៀត​នៃ​ភពផែនដី។ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​មិនដែល​អស្តង្គត។ និយាយ​ពី​បារាំង​វិញ។ បើទោះបីជា​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង​​ដែរ។ បារាំង​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក។ នៅ​អាហ្វ្រិក​វិញ អង់គ្លេស​កាន់កាប់​មួយ​ផ្នែក​​​នៅ​​ខាងត្បូង និង​ខាងលិច ចំណែក​ឯ​បារាំង​វិញ កាន់កាប់​​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត និង​ប្រទេស​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ពោលគឺ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក ដែល​នៅ​បន្ត​និយាយ​ភាសា​បារាំង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា លីបង់ និង​ស៊ីរី​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​បារាំង។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ីវិញ ក្រោយ​ពី​​ចាញ់​អង់គ្លេស​នៅ​ឥណ្ឌា បារាំង​នៅ​សល់​ដែនដី​អាណានិគម​តែ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍យោធា នៅ​ឥណ្ឌូចិន ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៥៨ ក្រោមលេសថា ដើម្បី​មក​ការពារ​បេសកជន​កាតូលិក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ នគរខ្មែរ​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​​ប្រទេស​ជិតខាង​ រួមមាន​នគរសៀម និង​នគរ​អាណ្ណាម បាន​នាំគ្នា​ឡោមព័ទ្ធ ច្បិចយក​ទឹកដី​ខ្មែរ​​បន្តិចម្តងៗ ទាំង​នៅ​ខាង​លិច និង​ខាងកើត។ នៅ​ខាងលិច ខេត្ត​មួយចំនួន រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង​ស៊ីសុផុន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សៀម។ ចំណែក​នៅ​ខាង​កើត​ឯណោះវិញ ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ឬ​កម្ពុជាក្រោម ត្រូវ​នគរអាណ្ណាម​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ប្រទេស​ជិតខាងបែបនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម។ ផែនទី​បង្ហាញ​អំពី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៨៩៨ ►សូមអាន៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់ ដោយ​យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់​បារាំង បន្ទាប់​មកទៀត បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​​​កម្ពុជា នៅឆ្នាំ​១៨៦៣ និង​លើ​វៀតណាម (អាណ្ណាម និង​តុងកឹង) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ រួចហើយ​យកដែនដី​​អាណានិគម​អស់ទាំងនេះ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន។ ក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេសឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​​ដណ្តើម​យក​ពី​សៀម មក​ដាក់​ជា​ដែនដី​អាណានិគម ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន វៀតណាម និង​កម្ពុជាផងដែរ។ នៅឆ្នាំ​ដដែល​នោះ បារាំងក៏​បាន​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ចេញ​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ចាក់​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​មក​កាន់កាប់ ដើម្បី​ប្រជែងជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​កាន់កាប់​កោះហុងកុង និង​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​ម៉ាកាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​គ្នា​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ ដើម្បី​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​គ្នា ទាក់ទង​នឹង​នគរ​សៀម។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ចុះ​ឆ្នាំ​១៨៩៦ ​បារាំង​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស​ថា​នឹង​ទុក​ឲ្យ​នគរ​សៀម​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​​តំបន់​ទ្រនាប់ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស (​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី)​ និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង (សហភាព​ឥណ្ឌូចិន)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេលនោះ នគរសៀម​​បាន​រួចផុត​ពី​អាណានិគម​របស់បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ►សូមអាន៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​​បារាំង-​អង់គ្លេស ឆ្នាំ​១៨៩៦​នេះ អង់គ្លេស​​បាន​កាត់យក​ខេត្ត​មួយចំនួន នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​នគរ​សៀម ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ភូមាវិញ ហើយ​ខេត្ត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នគរសៀម ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែនដី​ម៉ាឡេស៊ី​ផងដែរ។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​នគរ​សៀម​វិញ ខេត្ត​មួយ​ចំនួន ដែល​សៀម​បាន​ដណ្តើម​យក​ពី​ខ្មែរ​ កាល​ពីមុន ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​​ឲ្យ​ខ្មែរ​វិញ គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤ និងខេត្ត​បាត់ដំបង និង​សៀមរាប នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧៕ =='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''== អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ រូបគំនួរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យរបស់អាមេរិក'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ =='''យុគនៃពន្លឺនៅអឺរុប'''== សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។ ►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ពិធី​ជប់លៀង​ក្រោយ​ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (អាល្លឺម៉ង់) បញ្ចប់​សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ នៅ​អឺរ៉ុប ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។ នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។ ►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance) Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។ ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន អ្នកប្រាជ្ញ​​​អង់គ្លេស​ដ៏ល្បីល្បាញខាង​រូបវិទ្យា និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។ ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''សករាជខ្មៅងងឹតនៅបារាំង'''== នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​​បាន​​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​នាំ​ប្រទេស​បារាំង ទៅ​រក​របបនយោបាយថ្មី​មួយ​ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ បាន​​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​របបនយោបាយ​ថ្មី​នេះ ដោយសារ​តែ​មាន​សម្ពាធ​ពី​ចលនា​បដិវត្តន៍​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​ក្នុង​ចិត្ត​វិញ ព្រះអង្គ​នៅតែ​ចង់​ឲ្យ​បារាំង​​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ដូចកាល​​ពីសម័យ​ដើម។ នៅ​យប់​មួយ ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩១ ព្រះបាទ​ល្វីស​ទី១៦ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ ក៏​បាន​លួច​រត់​ភៀសព្រះកាយ​ចេញ​ពី​ព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បី​ទៅ​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​ស្តេច​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ប្រមាណ​ជា ៣០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​​​គេ​ចាប់ខ្លួន​បាន រួច​ហើយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ប្រជាជន​បារាំង​បាន​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​លើ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទាំងស្រុង ដោយ​ពួកគេ​ចាត់ទុក​ថា ការព្យាយាម​រត់ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅ​រក​ជំនួយ​ពី​បរទេស​ គឺ​ជា​ទង្វើ​ក្បត់​ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​ក៏​បាន​ចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយ​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំងក្លា​ជាងមុន ដោយ​ពេលនោះ ពួកគេ​​ទាមទារ​ឲ្យ​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង ដើម្បី​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​​ជំនួសវិញ។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​​ថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៩២ ក្រុម​បដិវត្តន៍​​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ដល់​ក្នុង​​ព្រះបរមរាជវាំង ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​គេ​លុប​បំបាត់​ចោល​ទាំងស្រុង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង។ ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩៣។ ការប្រហារ​ជីវិត​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ជា​សាធារណៈ នៅ​កណ្តាល​ក្រុង​ប៉ារីស (នៅ​ត្រង់​ទីលាន​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ទីលាន​បដិវត្តន៍” ហើយ​បច្ចុប្បន្ន ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​មក​ជា​ “Place de la Concorde”)។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ការផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម និង​ប្រហារ​ជីវិត​​ស្តេច​នៅបារាំង ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​នាំ​គ្នា​លើកទ័ព​​វាយលុក​​មក​លើ​របប​សាធារណរដ្ឋ​​បារាំង។ ពី​ខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋ​​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​ពី​គ្រប់ទិស គឺ​អង់គ្លេស និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ពី​ខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស​ពី​ខាង​កើត ហើយ​អេស្ប៉ាញ ពី​ខាង​ត្បូង។ ចំណែក​នៅ​ខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុង​​ក៏​បានឆាបឆេះ​យ៉ាង​សន្ធោរសន្ធៅ​​​ឡើងដែរ គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចលាចល​នេះ របប​សាធារណរដ្ឋបារាំង​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​បែបផ្តាច់ការ និង​ឃោរឃៅ​មួយ ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « La Terreur »។ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ រាល់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​ចោទ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍។ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់ ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍​នេះ​ មាន​ទាំង​អតីត​មន្រ្តី​ក្នុង​របបចាស់ ប្រជាជន​ធម្មតា រហូតដល់​ជួរថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃ​របបសាធារណរដ្ឋ​គ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ​ ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច ក៏​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​មួយទៀត។ របបផ្តាច់ការ​ និង​ឃោរឃៅ​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់ នៅខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៩៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​ដ៏​មាន​អំណាច​ម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយ​​ត្រូវ​គេ​យក​ទៅ​កាត់ក្បាល នៅ​ត្រង់​កន្លែង ដែល​គេ​ធ្លាប់​កាត់ក្បាល​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ កាល​ពី​ជាង​១ឆ្នាំមុន។ គិត​ជា​សរុប មាន​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ ហើយ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ នៅ​ក្រោម​របប​សាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​ថ្មីនេះ។ ►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី​១៨ ក្រោយ​ពេល​ដែល Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​ប្រហារ​ជីវិត បិទបញ្ចប់​របបឃោរឃៅ ដែល​គេហៅ​ថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​តាក់តែង​ឡើង ដើម្បី​បង្កើត​​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយទៀត​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង រវាង​ក្រុម​អ្នក​សាធារណរដ្ឋ និង​អ្នក​រាជានិយម នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជា​ប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​បារាំង នៅពេលនោះ ​​តែងតែ​ប្រែប្រួល​ឥតឈប់ រវាង​ការបោះឆ្នោត និង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដែល​តែងតែ​កើតមាន​ជារឿយៗ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ច្របូកច្របល់​នេះ គេឃើញ​មាន​ឥស្សរជន​ម្នាក់​​ចាប់​ផ្តើម​លេចមុខឡើង ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​នាំ​មក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺ​ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។ ណាប៉ូឡេអុង កើត​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៦៩ នៅ​កោះ Corse ដែល​ជា​អតីត​កោះ​របស់​អ៊ីតាលី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​កើត កោះ Corse ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី​កាត់​មក​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។ នៅ​ពេល​ដែល​បដិវត្តន៍​បារាំង​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុង​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយ​គ្រាន់តែ​ជា​នាយទាហាន​ថ្នាក់ទាប​ម្នាក់ ដែល​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​សាលា​នាយទាហាន នៅ​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោម​​របបសាធារណរដ្ឋ​ ណា​ប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ច្រើន​ក្នុង​សមរភូមិ ក៏បាន​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៦ នៅពេល​ដែល​របបសាធារណរដ្ឋ​បារាំង​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ស្តេច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​នៅ​ជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា​ឧត្តមសេនីយ៍​ ហើយ​បាន​ដឹកនាំទ័ព​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​សំខាន់ៗ​​ជាច្រើន ជាពិសេស នៅ​ប៉ែក​ខាង​អ៊ីតាលី ដែល​កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​កងទ័ព​អូទ្រីស​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​​អូទ្រីស​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​​​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​​ជាមួយ​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​កម្លាំង​គួរ​ឲ្យ​ស្ញប់ស្ញែង​ចំពោះ​សត្រូវ​ពី​ខាងក្រៅ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​ឯណេះវិញ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតមាន​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​គ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់។ របបដឹកនាំ​ថ្មី​នេះ មាន​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​មានរូបភាព​ខាងក្រៅ​ជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង អំណាច​ទាំងអស់​ស្ថិត​ក្នុង​ដៃ​រដ្ឋាភិបាល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រជាជន​បារាំង ដែលខិតខំ​រើខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបផ្តាច់ការ​មួយ ប៉ុន្តែ​ តែងតែត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​ជា​បន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែល​អះអាង​ថា​ជា​អ្នក​ការពារ​របប​សាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​អធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូចពីមុន​វិញ គឺ​ចក្រភព​បារាំង ក្រោម​អំណាច​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង៕ i30hfk2mcewpyacb6jjaepqx0zxt0x8 0 2748 6015 6009 2014-02-23T09:11:08Z Kao bun song 1312 /* ប្រជាជាតិដែលរស់នៅជំវិញអាណាចក្រអង្គ */ wikitext text/x-wiki =='''ភាពរុងរៀងសម័យអង្គរ ់់់'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ==''' ប្រជាជាតិរស់នៅជំុវិញអាណាចក្រអង្គរ'''== នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី៩ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៥​គ.ស អាណាចក្រ​ខ្មែរ គឺ​ជា​មហាអំណាច​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កាន់កាប់​ទឹកដី​យ៉ាងធំ គ្របដណ្តប់​លើ​ទឹក​ដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ចម្ប៉ា នៅ​ខាង​កើត​​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេឃើញ​មានពួក​ចាម នៅ​នគរ​ចម្ប៉ា។​ ពួកចាម​​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​ម៉ាឡេស៊ី (មក​ពី​កោះ​ស៊ូម៉ាត្រា ឬ​ជ្វា) ហើយ​​បាន​មក​តាំង​ទីលំនៅ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ឥណ្ឌូចិន និង​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយឡើង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី២ ទៅ​សតវត្សរ៍​ទី១ មុន​គ.ស។ នគរ​ចម្ប៉ា​បាន​ចាប់កំណើត​មុន​នគរភ្នំ ឬ​ហ៊្វូណន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៣មក នគរ​ចម្ប៉ា​មាន​ការរីកចម្រើន​ខ្សោយ​ជាង​នគរ​ហ៊្វូណន ជាពិសេស ខាង​បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ធ្វើ​សឹកសង្រ្គាម។ នគរចម្ប៉ា និង​នគរ​ខ្មែរ គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ហើយ​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ជារឿយៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ធំជាងគេ ដែល​កំណត់​ជោគវាសនា និង​កែប្រែ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពួកចាម គឺ​សង្រ្គាម​ទល់នឹង​ នគរ​អាណ្ណាម ឬ​ដាយវៀត។ អាណ្ណាម នគរ​អាណ្ណាម​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ចម្ប៉ា ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស រហូត​ទៅដល់​ ​សតវត្សរ៍​ទី១០គ.ស (ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណជា​១ពាន់​ឆ្នាំ) អាណ្ណាម​​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចិន ពោលគឺ គឺ​គ្រាន់តែ​ជាអាណា​​ខេត្តមួយ​ប៉ុណ្ណោះ​របស់​ចិន។ ពេលខ្លះ ចិន​បាន​ហៅ​អាណ្ណាម​នេះ​ថា “ណាមវៀត”។ រហូត​ដល់ឆ្នាំ​៩៣៩ ពួក​​អាណ្ណាម​បាន​ទាម​ទារ​ឯករាជ្យ​ ទៅ​បង្កើត​ជានគរដាច់​ពី​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ នគរ​ថ្មី​នេះ​នៅ​តែ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ជា​​​នគរ​ចំណុះរបស់​ចិន​វិញ​ដដែល។ ចិន ដែល​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​៩៦០ ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​សុង។ ក្នុងការ​ព្យាយាម​​រើបម្រះ​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​ចិន ពួក​អាណ្ណាម​តែងតែ​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ចិន​ជារឿយៗ។ ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ ​ពួក​អាណ្ណាម និង​ពួកចាមក៏​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ឈ្លានពាន​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​​ឥតឈប់ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីចុង​បំផុត គឺ​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​ត្រូវ​នគរ​អាណ្ណាម​ឈ្លាន​ពាន​​ចូល​កាន់កាប់​ទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ​១៤៧១។ នគរ​ចម្ប៉ា​ត្រូវ​រលំ ហើយ​ពួកចាម ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ចេញ​ពី​នគរ ដោយ​ភាគ​ច្រើន​រត់​ភៀសខ្លួន​ទៅ​ជ្រកកោន នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​រត់​ទៅ​ម៉ាឡាកា នៅ​ក្នុងប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​បច្ចុប្បន្ន។ លាវ នៅ​ខាង​លិច​អាណាម និង​ខាង​ជើង​នគរ​ខ្មែរ មាន​ប្រជាជន​មួយទៀត គឺ​លាវ។ លាវ​ធ្លាប់​ជា​នគរ​ឯករាជ្យ​មួយ នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ហ៊្វូណន។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ ប្រទេស​លាវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្រោម​​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ខ្មែរ ដោយ​ដំបូង​​ត្រឹម​ជា​នគរ​ចំណុះ ហើយ​បន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​អង្គរ ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​លាវ​​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ខ្មែរវាតទី​កាន់​កាប់​ទាំងស្រុង។ រហូតដល់​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៤ ទើប​ប្រទេស​លាវ​ចាប់ផ្តើម​លេចរូបរាង​សាជាថ្មី​ឡើង​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ លាវ​ស្ថិត​នៅ​ជា​ប្រទេស​ទន់ខ្សោយ ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាម​កំហែង​ជា​ប្រចាំ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ជិតខាង។ ពួក​មន (នៅភូមា) នៅ​ខាង​កើត​អាណាចក្រ​ខ្មែរ មាន​ប្រទេស​មួយ ​ដែល​ខ្មែរ​ហៅ​ថា “ស្រុកមន” ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ត្រង់​ប្រទេស​ភូមា​សព្វថ្ងៃ។ កាលពីមុន ស្រុកមន និង​ស្រុក​ខ្មែរ មាន​ព្រំប្រទល់​ជាប់គ្នា នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ព្រំប្រទល់​​ភូមា និង​ថៃ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ថៃ​វិញ នៅ​មិនទាន់​មាន​រូបរាង​នៅឡើយទេ នៅពេលនោះ។ ថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក គេ​ឃើញ​មាន​ការកត់​ត្រា​ពី​វត្តមាន​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ប្រហែល​ជា​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១២​មក។ ពួកថៃ ឬ​សៀម កាល​ពី​មុន​រស់​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ប្រទេស​ចិន ហើយ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ចាក់ចុះ​មក​ទិស​ខាង​ត្បូង បន្តិចម្តងៗ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៩។ ពីដំបូង គេឃើញ​ពួកថៃ ឬសៀម​​បាន​ចុះ​មកតាំង​ទីលំនៅ នៅ​ភាគខាងជើង​ប្រទេស​លាវ​សព្វថ្ងៃ និង​នៅ​ឈៀងម៉ៃ។ ចំនួន​ពួកថៃ ឬសៀម​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នៃ​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើងៗ ហើយ​ពួកគេ​ក៏​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​មួយចំនួន ដូចជា សុខោទ័យ ឆៀងសែន ឈៀងម៉ែ ​ស្រែមួយលាន និង​អយុធ្យា។​ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​ដំបូង ​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ជា​នគរ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ នគរ​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម​ ក៏​បាន​ពង្រឹង​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ ឲ្យ​ទៅ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​​​​អធិបតេយ្យ​ពេញលេញ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​សុខោទ័យ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ ​បន្ទាប់មកទៀត នៅសតវត្សរ៍​ទី១៤ ក្រោយ​ពី​ស្តេច​រាមកំហែង​ចូល​ទិវង្គត ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ហើយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម​មួយទៀត គឺ​នគរ​​​អយុធ្យា។ គឺ​​អយុធ្យា​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ពង្រីក​អំណាច​នគរ​សៀម ហើយ​​ជា​គូប្រជែង​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ នៅ​ចុងសម័យ​អង្គរ។ ម៉ាឡេ ងាកទៅ​ប៉ែក​ខាង​សមុទ្រ​វិញ នៅ​ប៉ែក​​ខាង​ត្បូង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេ​ឃើញ​មាន​​​អាណាចក្រ​​ដ៏ធំមួយ គឺ​អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ (Srivijaya) ​របស់​ពួកម៉ាឡេ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​លើ​កោះស៊ូម៉ាត្រា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ដែនដី​​គ្របដណ្តប់​​រហូតទៅដល់ កោះជ្វា (Java) កោះ​បរណេអូ (Borneo) និង​ម៉ាឡាកា នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ ពោលគឺ ពាសពេញ​ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ព្រុយណេ​​សព្វថ្ងៃ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​រហូត​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅជា​នគរ​ចំណុះ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ជា​នគរ​ចំណុះ​របស់​នគរ​សុខោទ័យ​របស់​សៀម។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែក​ខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា៕ =='''ភាពរុងរឿងឡើងវិញនៅអឺរ់ុប'''== នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ និង​ទី១៦ នៅ​ពេលដែលអេស្ប៉ាញ​​កំពុងតែ​វាតទី​ពង្រីក​​អាណានិគម​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក ដែល​គេហៅថា​ “ដែនដីថ្មី” នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​ជា​ដែនដី​ចាស់ឯណេះ​វិញ គេបាន​ស្គាល់​នូវការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​ការវិវឌ្ឍ​ខាងវប្បធម៌ ដែល​គេឲ្យ​ឈ្មោះតាម​ភាសា​បារាំង​​ថា “La Renaissance”។ Renaissance ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​នោះ អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​ឡើងវិញ​នូវ​វប្បធម៌រុងរឿង​ដែល​គេ​ធ្លាប់​មាន​កាល​ពី​ក្នុង​សម័យបុរាណ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​​រលាយបាត់បង់​​ស្ទើរតែ​បាត់សូន្យ​នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម។ យើងដឹង​ហើយ​ថា នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ តំបន់​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅជា​នគរ​ផ្សេងៗ​គ្នា ហើយ​នគរ​អស់ទាំងនោះ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន​ទៅលើ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​និង​គ្នា ឬ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អំណាច​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​របស់​ខ្លួន។ អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ខ្ទេចខ្ទាំ ប្រជាជន​គ្មាន​សុខសន្តិភាព និង​គ្មាន​ការ​អប់រំ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​វប្បធម៌​ដ៏រុងរឿង​កាល​ពីមុន ​​ត្រូវ​រលាយបាត់បង់​បន្តិចម្តងៗ រហូត​ធ្លាក់​ក្នុង​ដំណាក់កាល​មួយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគខ្មៅងងឹត”។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ មានហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ចាប់ផ្តើម​ទទួល​ពន្លឺឡើងវិញ។ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​ពួកតួកគី​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ដែល​​ជា​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (អតីត​ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។ អ្នកប្រាជ្ញ​ជាច្រើន​​របស់​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​កាន់​អឺរ៉ុប ដោយនាំ​យក​ទៅជាមួយ​នូវ​ឯកសារ​ល្អៗ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​អ្នកប្រាជ្ញ​ក្រិក​សម័យបុរាណ។ អ្នកប្រាជ្ញ និង​​ឯកសារ​ក្រិក​ទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ជា​គ្រឹះ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​ស្តារ​ឡើងវិញ​នៃ​វប្បធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​ ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​យុគសម័យកណ្តាល និង​ជា​ឆ្នាំ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យកាល Renaissance។ ប្រទេស​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​​ការ​ធ្វើ​ឲ្យរស់ឡើងវិញ នៃ​វប្បធម៌​រុងរឿង​នេះ គឺ​អ៊ីតាលី។ គេសង្កេតឃើញ​ថា អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ ទាំង​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម ទស្សនវិជ្ជា នយោបាយ ហិរញ្ញវត្ថុ និង​តារាសាស្រ្ត ភាគច្រើន​ចេញ​មក​ពី​អ៊ីតាលី។ Michel-Ange, Raphael និង​ Léonard de Vinci ​ដែលត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​វិចិត្រករ ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ឆ្នើម​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ពូកែ​ខាង​​ចម្លាក់ គំនូរ ស្ថាបត្យកម្ម និង​វិស្វកម្ម សុទ្ធសឹង​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ គេឃើញ​មាន​ហ្វូងមនុស្ស​ណែនណាន់តាន់តាប់ នាំគ្នា​ឈរតម្រង់ជួរ​ចាំមើល​រូបគំនូរ​ Monalisa ដែល​គូរ​ដោយ​ Léonard de Vinci ហើយ​ដែល​គេ​ដាក់តាំង​នៅ​ក្នុងសារមន្ទីរ Louvre នៅ​ប៉ារីស។ ចំណែក​ Michel-Ange វិញ ក្រៅពី​គំនូរ និង​ចម្លាក់ បាន​បន្សល់​ទុកនូវស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏ល្បីល្បាញ​​ជាច្រើន ជាពិសេស គឺ​​​​វិហារ Saint Pierre នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចម្លង​តាម​ នៅ​ក្នុងការ​សាងសង់​អគារ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត រួមមាន វិហារ Saint Paul នៅ​អង់គ្លេស និង​វិមាន​កាពីតូល​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ អ្នកប្រាជ្ញ​មួយរូប​ទៀត​របស់​អ៊ីតាលី នាសម័យកាល Renaissance គឺ​ទស្សនវិទូនយោបាយ ឈ្មោះ Machiavelli ​បាន​និពន្ធ​សៀវភៅមួយក្បាល​​ ដែលល្បីសុះសាយ​​រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ គឺ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណង​ជើង​ជា​ភាសា​បារាំង​ថា “Le Prince”។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ Machiavelli បាន​សរសេរ​អំពី​របៀប​ដឹកនាំ​រដ្ឋ ដោយ​ប្រើ​ប្រាជ្ញា​ផង ប្រើ​កម្លាំង​ផង និងប្រើ​​កលល្បិចផង។ បើតាម Machiavelli មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ចេះប្រើ​កម្លាំង​ដូចជា​សត្វតោ និង​ចេះ​ក្រឡិចក្រឡុច​ដូចជា​សត្វកញ្ជ្រោង ក៏ប៉ុន្តែ កម្លាំង និង​ភាព​ក្រឡិចក្រឡុច​នេះ មិនមែន​​ដើម្បី​គ្រាន់តែ​រក្សា​អំណាច​យកមក​បំពេញ​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន​នោះទេ ប៉ុន្តែ គឺ​ដើម្បី​រក្សា​អំណាច​យក​ទៅ​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន​​ទូទៅ។ រដ្ឋ​​អាច​រំលោភ​ច្បាប់ ឬ​ធ្វើ​នូវ​ទង្វើ​ដែល​គ្មាន​សីលធម៌ បើ​សិន​ជា​វា​ចាំបាច់ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​ជាតិ ដែល​គេហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា “Raison d’Etat”។ គោលគំនិត​របស់ Machiavelli ត្រូវ​បាន​អ្នកខ្លះ​រិះគន់​ថា​ជា​គំនិតអ្នកនយោបាយ​ដែល​គ្មាន​សីលធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្លះទៀត យល់ថា​វាជា​គំនិត​នយោបាយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ប្រាកដ​និយម។ មកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ សៀវភៅ “Le Prince” របស់ Machiavelli នៅតែ​ជា​សៀវភៅ​គោល ដែល​គេ​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​​​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សាលា​​វិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ​។ នៅ​សតវត្សរ៍ទី​១៦ ចលនា Renaissance ដែល​ចាប់កំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី បាន​ជះពន្លឺ​បន្តិចម្តងៗ ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប រាប់ចាប់តាំង​ពី​អេស្ប៉ាញ បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស រហូត​ទៅដល់​ប៉ូឡូញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៤៣ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញម្នាក់​ឈ្មោះ Nicolas Corpernic ដែល​ធ្លាប់​បាន​ទៅ​សិក្សា​នៅ​អ៊ីតាលី បាន​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅមួយ អំពី​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​នៃ​តារាសាស្រ្ត ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុកថា​ជា​​បដិវត្តន៍​នៃ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើចក្រវាល។ តាំងពីដើមរៀងមក មនុស្ស​ក្នុង​សម័យបុរាណ​យល់ថា ផែនដី​គឺ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល។ គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​​ដែល​នៅលើ​មេឃ ទាំង​ព្រះចន្ទ ព្រះអាទិត្យ និង​គ្រប់ផ្កាយ​ទាំងអស់​ សុទ្ធតែធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី។ Nicolas Copernic ដែល​បាន​ចំណាយ​ពេល​រាប់ឆ្នាំ សិក្សា​អំពី​តារាស្រ្ត បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ គឺ​ថា មិនមែន​ព្រះអាទិត្យ​ទេ ដែល​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី គឺ​ផែនដី​វិញ​ទេ ដែល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ​ហេតុ​ដែល​គេ​មើលទៅឃើញ​ហាក់ដូចជា​ព្រះអាទិត្យ និង​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​មេឃ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី តាមការពិត គឺ​ដោយសារ​តែ​ផែនដី​វិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង ដែល​ក្នុងមួយជុំៗ ​មាន​រយៈពេល ២៤ម៉ោង។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់ Copernic ផែនដី​​គ្រាន់តែ​ជា​ភពមួយ​ ក្នុង​ចំណោម​ភព​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀតប៉ុណ្ណោះ ហើយ​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូចដែល​គេ​ធ្លាប់​ជឿ​ពីមុន​នោះទេ។ ទ្រឹស្តី​របស់ Nicolas Copernic គឺ​​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យបុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ វាផ្ទុយ​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​វិហារ​កាតូលិក​ នាសម័យកាល​នោះ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ Copernic រង់ចាំ​រហូតដល់ដង្ហើមចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ទើប​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ ស្តីពី​បដិវត្តន៍​នៃ​តារាស្រ្ត​។ និយាយ​អំពី​វិហារ​កាតូលិក ​យុគសម័យ Renaissance ក៏​ជា​យុគសម័យ​​ដែល​​មាន​ការ​បែកបាក់​នៃ​គ្រឹស្ត​សាសនា​និកាយ​​កាតូលិក​ផងដែរ។ យើងដឹង​ហើយ​ថា នៅពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជាពីរ គ្រឹស្ត​សាសនា​​ត្រូវ​បាក់​បែក​ជា​ពីរ​និកាយ​​រួចមកហើយ គឺ​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) នៅ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត (ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​)​ និង​និកាយ​កាតូលិក​ នៅ​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងលិច​ (​អឺរ៉ុបខាងលិច)។ ក្រោយ​ពេល​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច​ដួលរលំ​​បែកខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​ផ្សេងៗ​គ្នា គ្រប់នគរ​ទាំងអស់​​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នៃ​វិហារ​កាតូលិក​ដដែល ដោយ​មាន​​​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម​ ជា​អ្នក​មាន​អំណាច​កំពូលខាង​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៥១៧ បុព្វជិត​កាតូលិក​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់ ឈ្មោះ Martin Luther (សូមកុំច្រឡំ​ជាមួយ Martin Luther King ដែល​ជា​សកម្មជន​ការពារ​សិទ្ធិ​ជន​ជាតិ​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​អាមេរិក!) បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ​រិះគន់​សេចក្តីបង្រៀន រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ​របស់​សម្តេចប៉ាប ព្រមទាំង​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជម្រៅ​នៃ​វិហារ​កាតូលិក​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥២១ Marthin Luther ត្រូវបាន​សម្តេច​ប៉ាប​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​វិហារ​កាតូលិក ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​អធិរាជ​ Charles Quint ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឧទ្ទាម​ក្រៅច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ​ គំនិត​របស់​ Martin Luther បាន​ទទួល​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ថ្នាក់ដឹកនាំ​វិហារកាតូលិក​ចេះតែ​បន្ត​​​រីករាលដាល​កាន់តែ​ធំឡើង រហូត​បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​មួយថ្មី​ទៀត ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ប្រូតេស្តង់” (Protestant)។ ប្រូតេស្តង់ ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​​ជា​អ្នក​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​សម្តេចប៉ាប និង​សេចក្តី​បង្រៀន​ជាទូទៅ​របស់​វិហារ​កាតូលិក។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣៤ នៅ​អង់គ្លេស ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប​ដែរ​នោះ ព្រះបាទ ​Henri VIII ចង់​លែង​ព្រះមហេសី​របស់​ព្រះអង្គ ប៉ុន្តែ សម្តេច​ប៉ាប​មិន​អនុញ្ញាត។ ព្រះបាទ Henri VIII ក៏​បាន​​​ផ្តាច់ខ្លួន​ចេញ​ពី​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប ដោយ​បាន​បង្កើត​ជា​និកាយ​ថ្មី​មួយ​ទៀត សម្រាប់​អង់គ្លេស គឺ​និកាយ Anglican។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិហារ​គ្រឹស្ត​សាសនា​និកាយ​ Anglican នៅតែ​ត្រូវ​កាត់ផ្តាច់​ពី​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប។ ប្រមុខដឹកនាំ​វិហារ​ Anglican គឺ​ ព្រះមហាក្សត្រ​​អង់គ្លេស៕ សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។ ►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។ ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។ នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។ ►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance) Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។ ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។ ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''ទ្វីបអាមេរិកមុនការរកឃើញរបស់ពួកអឺរ៉ុប'''== នៅ​ចុងសវត្សរ៍​ទី១៥ នៅ​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​កំពុង​តែ​រស់នៅលើ​ទឹកដី​នេះ​ស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ដែល​យើង​តែងតែ​ហៅ​ថា​ជា​ជនជាតិ “ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម” បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទឹកដី​អាមេរិក តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​​ឆ្លងកាត់​តាម​ច្រកសមុទ្រ​នៅ​ចន្លោះ​រុស្ស៊ី និង​​អាឡាស្កា (​ច្រក​សមុទ្រ​ Bering) ដែល​កាលណោះ គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើងបាន។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី ១៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ ទ្វីបអាមេរិក​ទាំងមូល​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ រស់​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក ក៏​ដូចជា​មនុស្ស​នៅតំបន់​​ផ្សេងទៀត​ដែរ ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ក្នុង​របៀបរស់នៅ​ ចាប់តាំង​ពី​ការរស់នៅ​ដោយ​ការបរបាញ់ និង​បេះផ្លែឈើ​ តាមរបៀប​បុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មក​បាន​ចាប់យក​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ ដែល​​ខ្លះ​មាន​​អរិយធម៌​រុងរឿង​មិនចាញ់​មនុស្ស​នៅ​តំបន់​ផ្សេងទៀត​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ពួកគេ​ចេះ​បង្កើត​អក្សរសរសេរ ហើយ​មាន​ចំណេះដឹង​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត​ គណិតវិទ្យា និង​កសិកម្ម។ រុក្ខជាតិ​មួយ​ចំនួន ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ និង​បរិភោគ​ជាទូទៅ ទាំង​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏ដូចជា នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត​នៅទូទាំង​ពិភពលោក ដូចជា ដំឡូងបារាំង, ដើម​កាកាវ ដែល​គេយក​មកធ្វើ​ជា​សូកូឡា (Chocolat), ស្លឹកកូកា ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា, ពោត, ប៉េងប៉ោះ ឬ​ថ្នាំជក់ ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​មាន​ដើមកំណើតដំបូង​ចេញ​ពី​វប្បធម៌​កសិកម្ម​នៃ​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​ខ្លាំង ច្រើន​តែ​ពួកអ្នក​​នៅក្នុង​តំបន់​អាមេរិកកណ្តាល និង​អាមេរិក​ខាងត្បូង។ ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើត​រដ្ឋ​នៅត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា ប្រទេស​ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និង​មួយផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ា​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ជាងគេ​បំផុតនៅ​អាមេរិក ដោយ​មាន​ដើមកំណើត​តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ ២៦០០ឆ្នាំ​មុនគ.ស ហើយ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​ខ្លាំង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ​​ទី៩គ.ស មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ដុនដាប រហូត​រលាយ​បាត់រូប នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៦។ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ផ្សេង​ទៀត ដែល​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​មួយដែរ គឺ​ពួក​អាស្ទែក (Aztèque) ​ដែល​មានទីតាំង​នៅ​ត្រង់ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន និង​ពួក​អ៊ីងកា (Inca) ដែល​មាន​ទឹកដី​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ កាត់តាម​បូលីវី និង​ប៉េរូ រហូតដល់​ស៊្ហីលី។ បច្ចុប្បន្ន​ អរិយធម៌​នៃ​ជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​រលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​ជាច្រើន ដែល​បញ្ជាក់ពី​អរិយធម៌​របស់​ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅ​ម៉ិចស៊ិក និង​អាមេរិក​កណ្តាល ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​ម៉ាយ៉ា និង​ពួក​អាស្ទែក និង​ក្រុងបុរាណ​​ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅ​ប៉េរូ ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​ពិភពលោក។ ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក​​របស់​គ្រីស្តូហ្វ​កូឡុំ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​បំផុតមួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ជនជាតិដើម​អាមេរិក ពីព្រោះ​វា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​វាតទី​ធ្វើ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើ​ទឹកដី​អាមេរិក។ ការ​ដាក់​អាណានិគម​ដោយ​កម្លាំង ដែលនាំ​ទៅរក​ការ​ស្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិដើមអាមេរិក។ ជាការពិត​ថា នៅ​ពេល​ទាហានអេស្ប៉ាញ ដែល​គេហៅ​ថា ពួក Conquestador ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​អាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ អរិយធម៌​ម៉ាយ៉ា​បាន​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ស្ទើរតែ​រលាយ​បាត់រូប​ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក​អាស្ទែក និង​ពួក​អ៊ីងកា​វិញ នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំ​មួយ​នៅឡើយ។ នៅចុង​ឆ្នាំ​១៥១៩ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ ដែល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​គុយបា បាន​ទៅដល់​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក (ដែលមានទីតាំង​នៅ​ត្រង់​រដ្ឋធានី​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន)។ ​ស្តេច​អាស្ទែក ឈ្មោះ​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា (Montezuma) បាន​ទទួល​ឲ្យ​ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ស្នាក់នៅ​ដោយ​សុខស្រួល ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​​កាប់សម្លាប់មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​របស់​ពួក​អាស្ទែក ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​ស្តេច​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា​ផងដែរ។ ក្រោយមកទៀត អេស្ប៉ាញបាន​នាំទ័ព​មក​​​វាយលុក​ចូល​​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក និង​ផ្តួលរំលំ​អាណាចក្រ​អាស្ទែក​ទាំងស្រុង នៅពាក់កណ្តាល​​ឆ្នាំ​១៥២១ មុននឹង​វាតទី​ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង រហូតទៅដល់​ដែនដី​របស់​ពួក​ម៉ាយ៉ា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣១ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​មួយក្រុម​ផ្សេងទៀត បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​លិច​អាមេរិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ប៉េរូ ទីតាំង​ធំ​របស់​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា។ អេស្ប៉ាញ ដែល​មាន​គ្នា​មិនដល់ ២០០នាក់​ផង បាន​បើកការ​វាយប្រហារ និង​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អ៊ីងកា ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣២។ ការពង្រីក​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​បាន​បង្កនូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​មហាធំធេង​ដល់​ជនជាតិដើម។ ក្រៅ​ពី​​រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កាប់សម្លាប់​រង្គាល​ ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ពួក​អេស្ប៉ាញ​ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​បន្ត​រងគ្រោះ​​រាប់​ទសវត្សរ៍​​ជា​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​អឺរ៉ុប ជាពិសេស រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កេងប្រវ័ញ្ច​ការងារ​តាមបែប​ទាសករ និង ជាពិសេស ​រងគ្រោះ​ដោយ​ជំងឺ ដែល​ពួកអឺរ៉ុប​នាំ​យក​មក​តាមខ្លួន ដែល​សុទ្ធសឹងជា​ប្រភេទជំងឺ​ថ្មីៗ ដែល​ពួកជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​មិនមាន​អង់ទីគ័រ​ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន។ មេរោគ​ដែល​ចម្លង​ពី​ពួកអឺរ៉ុប​បាន​រាតត្បាត​សម្លាប់​ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ទាំងលានៗ​នាក់។ ប្រជាជន​អ៊ីងកា ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាន​ចំនួន​ប្រហែល​ពី ១២លាន ទៅ ១៥លាន​នាក់ នៅ​មុន​អាណានិគម​អេស្ប៉ាញ បាន​ធ្លាក់ចុះ​មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ មួយសតវត្សរ៍​ក្រោយ​អាណានិគម។ ប្រជាជន​អាស្ទែកវិញ បាន​ធ្លាក់ចុះ ពី​ប្រមាណ​ជា ២០លាននាក់ មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ ១,៦លាននាក់ ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៩០%។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅតែ​មាន​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥០លាន​នាក់ កំពុងរស់នៅ​លើ​ទ្វីបអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសល់តែ​មនុស្ស​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅ​រាយប៉ាយ​ជា​ជនជាតិ​ភាគតិច នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេសផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ស្ទើរតែពាសពេញ​​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក ចាប់តាំង​ពី​កាណាដា រហូតទៅដល់​ស្ហ៊ីលី។ ចំណែកឯ​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​របស់​ពួកគេ​វិញ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់បង់​អស់ទៅហើយ៕ =='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''== អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''ការដណ្តើមឯករាជអាមេរិកពីអង់គ្គេស'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ =='''សង្គ្រាមសុីវិលនៅអាមេរិក'''== នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​វក់វី​នឹង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​នឹង​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឯ​ត្រើយ​ម្ខាងទៀត​នៃ​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក សហរដ្ឋ​​អាមេរិក​ ដែល​បាន​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​​​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៨៣ បាន​​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​​​ទាំង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ទាំង​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឆ្នាំ១៨០៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ទិញ​ដែនដី Louisiane ពី​ណាប៉ូឡេអុង ក្នុង​តម្លៃ​ប្រមាណ​ជា ១៥លាន​ដុល្លារ (ប្រហែល ២៣៤លាន​ដុល្លារ បើ​គិត​តាម​តម្លៃ​លុយ​បច្ចុប្បន្ន)។ សព្វថ្ងៃ​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មាន​រដ្ឋមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក ឈ្មោះ​ថា “Louisiana”។ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​ Louisiane ដែល​អាមេរិក​ទិញ​ពី​ណាប៉ូឡេអុង មិនមែន​មាន​ព្រំដែន​ត្រឹម​រដ្ឋ​ Louisiana បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ តែ​ជា​ដែនដី ដែល​មាន​ទំហំ​រហូត​ដល់​ទៅ​ជាង ២លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពេញ​មួយ​ផ្នែក​កណ្តាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់​តាំង​ពី​ឈូងសមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​កាណាដា នៅ​ប៉ែក​ខាង​​ជើង។ បើ​គិត​តាម​ភូមិសាស្រ្ត​រដ្ឋបាល​បច្ចុប្បន្ន អតីត​ដែនដី Louisiane របស់​បារាំង គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​រដ្ឋ​ចំនួន ៦ ព្រមទាំង​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​រដ្ឋ​ចំនួន ៩​ផ្សេងទៀត។ ក្រៅពី​ការ​ទិញ​ទឹកដី Louisiane ពី​បារាំង អាមេរិក​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​​ចាប់​ដី​ថ្មី និង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម ពី​អង់គ្លេស និង​អេស្ប៉ាញ។ គិត​ត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ទឹកដី​​អាមេរិក ដែល​ពី​ដំបូង​ មាន​ចំនួន​តែ ១៣រដ្ឋ បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់​ទៅ ៣៤រដ្ឋ។ ក្រៅ​ពី​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​មិន​ធ្លាប់​មាន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ដោយសារ​​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ដែល​​បាន​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​​​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានោះ មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​បែងចែក​ជាពីរ​ដាច់​ពី​គ្នា​ស្រឡះ រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៨-១៩ តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​មាន​មូលដ្ឋាន​​សេដ្ឋកិច្ច​​​​ចាក់គ្រឹះ​យ៉ាងរឹងមាំ ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ពឹងផ្អែក​លើ​វិស័យកសិកម្ម ជាពិសេស គឺ​ការ​ដាំ​ដំណាំ​កប្បាស និង​ថ្នាំជក់ ដែល​ជាការ​ធ្វើ​កសិកម្ម​ដោយ​ពឹង​ផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើ​កម្លាំង​ពលកម្ម​របស់​ទាសករ​ស្បែក​ខ្មៅ។ បញ្ហា​ទាសករ​នេះ​ហើយ​ ដែល​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស ដែល​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ខាង​ត្បូង។ បណ្តា​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ទាមទារ​ឲ្យ​​លុបបំបាត់​ទាសភាព នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព។ សម្រាប់​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ទាសករ គឺ​ជា​ធនធាន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ចម្បង​បំផុត​មួយ។ ក្រៅ​ពី​​ការ​ប្រើ​កម្លាំង​ទាសករ ដើម្បី​ធ្វើការ​ក្នុង​ចម្កា​កប្បាស ឬ​ថ្នាំជក់ ការ​ទិញដូរ​ទាសករ​ក៏​ជា​មុខ​ជំនួញ​​​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែរ សម្រាប់​​ប្រជាជន​ដែល​រស់​នៅ​ខាង​ត្បូង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៥០ ជម្លោះ​រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព បាន​កើតមាន​​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើងៗ រហូត​​បង្កទៅជា​អំពើ​ហិង្សា ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​បាន​​ឈាន​ដល់​​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​មិន​អាច​ស្តារ​ឡើងវិញ​បាន នៅ​ក្រោយ​​ការជាប់​ឆ្នោត​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ដែល​មាន​និន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​​ទាសភាព។ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក្នុង​សម័យសង្រ្គាម​ស៊ីវិល លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន សមាជិក​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ មក​ពី​រដ្ឋ​ Ilinois បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទី១៦ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៨៦០។ នៅ​ខែ​ធ្នូ នៅពេល​ដែល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន មិនទាន់​បាន​ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង​ផងនោះ បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែលសម្បូរ​ទាសករ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ម្តងមួយៗ ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិត​ត្រឹម​ពេល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង នៅ​​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៨៦១ រដ្ឋ​ចំនួន ៧ រួមមាន South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana និង Texas បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ទៅ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ថ្មី ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « The Confederate States of America »។ ក្រោយ​ពី​បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បាន​ធ្វើ​ការ​រឹបអូស​រាល់​​ទ្រព្យ​​សម្បត្តិ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក ដែល​ស្ថិត​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ពួកគេ។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ពួកគេ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក​ដក​ទាហាន​ចេញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ពមួយ​កន្លែង ឈ្មោះ « Fort Sumter » ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​រដ្ឋ​ South Carolina។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​១២​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦១ ក្រោយ​ពី​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បដិសេធ​មិន​ដកទ័ព កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ផ្តាច់ខ្លួន​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ Fort Sumter។ ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​វាយប្រហារ​ នៅ Fort Sumter លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​​កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែល​លោក​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ក្រុម​ឧទ្ទាម។ ការ​កេណ្ឌ​កម្លាំង​ទ័ព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ ចំនួន​៤​​ទៀត គឺ​រដ្ឋ Virginia, Arkansas, North Carolina និង Tennessee ប្រកាស​ផ្តាច់​ខ្លួន​​ទៅ​ចូល​រួម​ជាមួយ​​នឹង​សហព័ន្ធ​នៃ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូងដែរ។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​​អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង រវាង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ជើង (២៣រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជាង ២០លាន​នាក់ មាន​កងទ័ព​ប្រមាណ ២លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន និង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ទំនើបៗ ទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង (១១រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ៩លាន​នាក់ កងទ័ព​តែ​ជាង ១លាននាក់ ក៏ប៉ុន្តែ សម្បូរ​មេទ័ព​ដែល​ពូកែ​ខាង​សឹកសង្រ្គាម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៣ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​កំពុង​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ចេញ​ក្រឹត្យ​មួយ​ ដោយ​សម្រេច​រំដោះទាសករ​ទាំង​ប្រមាណ​​ជាង ៣លាននាក់ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព​ពេញលេញ។ តាមរយៈ​សេចក្តីសម្រេច​នេះ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​​យ៉ាងខ្លាំង ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ ដែល​បាន​នាំគ្នា​ស្ម័គ្រចិត្ត​​​ចូល​បម្រើ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ កងទ័ព​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលុប​ស្រាប់ ក៏​កាន់តែ​កើនចំនួន​ថែម​ទៀត។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ការ​រំដោះ​ទាសករ​បាន​ធ្វើ​​ឲ្យ​​បាត់បង់​នូវ​កម្លាំង​ពលកម្ម​ ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨៦៤ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​ខាងជើង​​មាន​ប្រៀប​កាន់តែ​ខ្លាំង​លើ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង។ នៅថ្ងៃទី៩ ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦៥ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​សុំ​ចុះចាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ ៥ថ្ងៃ​ក្រោយមក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ត្រូវ​បាន​អ្នកគាំទ្រ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​​មួយ​រូប បាញ់​សម្លាប់ នៅពេល​លោក​កំពុង​អង្គុយ​មើល​ល្ខោន នៅ​ក្នុង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​លោក​អាប្រាហាំ​ លីនកុន ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ឃាត​​ហើយ​ក៏ដោយ មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៅតែ​សុខចិត្ត​​​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ជាផ្លូវការ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាង ៤ឆ្នាំ ​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ហើយ​រដ្ឋ​ខាង​ជើង និង​ខាង​ត្បូង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តែ​មួយ​ដូច​ពី​មុនវិញ។ គិត​ជា​សរុប ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ ទាំង​នៅ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង និង​រដ្ឋ​ខាង​ជើង ជាង ១លាននាក់ ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៣% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ពេលនោះ៕ =='''សហរដ្ឋ​អាមេរិក៖ ​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ក្រោយ​ទទួល​ឯករាជ្យ '''== នៅ​ពេល​ដែល​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ច្បាំង​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ចន្លោះ ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ប្រជាជន​ប្រមាណ​ ៨៥% ដែល​រស់​​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បានជា​​គេច្រើន​ហៅ​​សង្រ្គាម​នេះ​ថា​ “សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍” ជាជាង “សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ” ពីព្រោះ ​​វា​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជាតិ​មួយ ដើម្បី​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ប្រជាជាតិ​មួយ​ផ្សេងទៀត​នោះទេ តែ​វា​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​ ដើម្បី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ប្រទេស​កំណើត​ខ្លួនឯង ទៅ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ថ្មី។ ►សូមអាន៖ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦។ ថ្ងៃ ៤កក្កដា ដែល​ត្រូវបាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យ​ឯករាជ្យ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ប្រកាស​ឯករាជ្យ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦​នោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​មិនទាន់​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ រហូតដល់ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើបសង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង​ប៉ារីស បាន​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​ថា អតីត​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ គឺ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ។ អាមេរិក ក្នុងឋានៈ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ បាន​ចាប់កំណើត​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ដំណាក់កាល​ដ៏​សំខាន់​មួយទៀត ដែល​ជា​ចំណុច​ស្លាប់​រស់ ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ប្រទេស សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត គឺ​ការ​កំណត់​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របបនយោបាយ ដើម្បី​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ថ្មី​នេះ។ តាមការពិត ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ មិនមែន​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​នោះទេ ប៉ុន្តែ ជា​ដែនដី​ចំនួន ១៣ ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធ​ដឹកនាំដាច់ៗ​ពីគ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ១៣​ផ្សេងគ្នា។ រដ្ឋ​ទាំង ១៣នេះ បាន​បង្កើត​សភា​រួមគ្នា កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress” ហើយ​ក្រោយ​មកទៀត​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា “Confederation Congress”។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង សភា​នេះ​មាន​អំណាច​តិចតួច​បំផុត​ទៅលើ​រដ្ឋ​​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣។ ការតាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​ថា ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​​ត្រូវការ​ចាំបាច់​នូវ​អំណាចរដ្ឋបាល​កណ្តាល​រឹងមាំ​មួយ ទើប​អាច​រក្សា​ស្ថិរភាព​ប្រទេស​បាន​យូរ​អង្វែង។ សភា​អាមេរិក (Confederation Congress) ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​តំណាង​រដ្ឋ​ទាំង ១៣ ដើម្បី​​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ កំណត់​អំពី​របបនយោបាយ​ប្រទេស។ កិច្ចប្រជុំ​នៃ​សភា​ធម្មនុញ្ញ (Constitution Convention) បាន​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៧ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង Philadelphia នៅ​ក្នុង​អគារ ដែល​គេ​ធ្លាប់​ប្រជុំ​អនុម័ត​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ កាល​ពី​១១ឆ្នាំមុន។ ចច វ៉ាស៊ីងតោន (George Washington) មក​ពី​រដ្ឋ Virginia ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​វីរបុរស​ក្នុង​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍ ត្រូវ​បាន​គេ​បោះឆ្នោត​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​​ជា​ប្រធាន​សភា​ធម្មនុញ្ញ ដែល​​មាន​សមាជិក​សរុប ៥៥រូប មក​ពីគ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ លើកលែង​តែ​រដ្ឋ​ Rhode Island ដែល​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ប្រជុំ ដោយសារ​រដ្ឋ​នេះ​មិនចង់​ឲ្យ​មាន​​អំណាច​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​ថ្មី​ណាមួយ​​មក​ត្រួតត្រា​លើ​ពួកគេ។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក្រោយ​ពី​ជជែក​តស៊ូមតិ​គ្នា​យ៉ាង​ស្វិតស្វាញ​អស់រយៈពេល​រាប់ខែ សភាធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​លើ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​មួយ ដែល​មាន​អំណាច​លើ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣ ហើយ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​នេះ​​មាន​អំណាច​ធំៗ​៣ គឺ​​នីតិ​ប្បញ្ញត្តិ ​នីតិ​ប្រតិបត្តិ និង​តុលាការ ដែល​ជា​អំណាច​ឯករាជ្យ​ពី​គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តុល្យភាព​អំណាច ដែល​អាច​ត្រួតមើល​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ (Check and balance) ដោយ​មិន​ឲ្យ​ស្ថាប័ន​ណាមួយ​មាន​អំណាច​ហួសហេតុ​អាច​ធ្វើ​អ្វី​តាម​ចិត្ត។ បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ក្នុង​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ នៅ​ក្នុងការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាមេរិក បញ្ហា​ដែល​ចម្រូងចម្រាស​ខ្លាំង​ជាងគេ ដែល​រហូត​ដល់​ពេល​ខ្លះ​ស្ទើរតែ​នាំ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ធម្មនុញ្ញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ គឺ​​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ ​ស្តីអំពី​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ​សមាជិក និង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ជាពិសេស ការ​កំណត់​របៀប​ជ្រើសរើស​​​តំណាង​រដ្ឋ​សមាជិក នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​រដ្ឋ​ ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ និង​ប្រជាជន​ច្រើន ទាមទារ​ឲ្យ​​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ចំនួន​​អាសនៈ ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន ពោលគឺ រដ្ឋ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ត្រូវ​មាន​អាសនៈ​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​សភា។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​តូចៗ​វិញ​ទាមទារថា រដ្ឋ​សមាជិក​ទាំងអស់ ទោះតូច ទោះធំ ទោះ​មាន​ប្រជាជន​តិច ឬ​ច្រើន ត្រូវ​តែ​មាន​ចំនួន​អាសនៈ​ស្មើៗ​គ្នា នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅទីបំផុត គេ​ក៏​បាន​សម្រុះសម្រួលគ្នា​ដោយ​សម្រេច​យក​ដំណោះស្រាយ​កណ្តាល​មួយ គឺ​បង្កើត​អំណាច​នីតិប្បញ្ញត្តិ ដែលមាន​សភា​ពីរ។ រដ្ឋសភា (House of Representatives) ដែល​ចំនួន​អាសនៈ​ត្រូវ​បែងចែក​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន និង​ព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែល​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ មាន​ចំនួន​អាសនៈស្មើៗ​គ្នា ដោយ​មិន​គិត​ពី​ទំហំ​ផ្ទៃដី ឬ​ចំនួន​ប្រជាជន។ ការអនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សភា​ធម្មនុញ្ញ នៅខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៧ មុននឹង​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​​ប្រជាជន​នៅ​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក​បោះឆ្នោត​អនុម័ត។ ដើម្បី​ឲ្យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ចូល​ជា​ធរមាន​បាន គេ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​ការ​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​​​រដ្ឋ​យ៉ាងតិច ៩ ក្នុង​ចំណោម​រដ្ឋ​ទាំង​ ១៣។ ដំណើរការ​បោះឆ្នោត​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក ដើម្បី​​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​នៅ​ដើម​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៧៨៧ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ចំនួន ៥ គឺ Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia និង Connecticut បាន​ទទួល​យក​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះភ្លាមៗ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ខ្លះ​ទៀត​ ជាពិសេស រដ្ឋ​ Massachussetts បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យក​​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ មិនមាន​ចែង​អំពី​ការ​ការពារ​សិទ្ធិ​ជាមូលដ្ឋាន​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ ដូចជា សិទ្ធិក្នុង​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សិទ្ធិ​សេរីភាព​ខាង​សារព័ត៌មាន និង​សិទ្ធិ​ខាង​ជំនឿ​សាសនា​ ជាដើម។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ទី១៨ នៅ​ទីបំផុត នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋ Massachussetts ព្រមទាំង​រដ្ឋ​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ព្រមព្រៀងទទួល​យក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​នូវការ​សន្យា​ថា​ ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​​​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​ ដើម្បី​ដាក់​បញ្ចូល​​នូវ​ចំណុច​ដែល​ពួកគេ​ចង់​បាន។ ​រដ្ឋ Massachussetts, Maryland និង South Carolina បាន​អនុម័ត​​ទទួលយក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ជា​បន្តបន្ទាប់គ្នា ហើយ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ចូល​ជា​ធរមាន​ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ការ​អនុម័ត​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​រដ្ឋ​ទី៩ គឺ​រដ្ឋ New Hamsphire។ ស្ថិរភាព​នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​និង​របបនយោបាយ​អាមេរិក មួយឆ្នាំ​ក្រោយការ​ចូលជាធរមាន​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ រដ្ឋាភិបាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ​ហើយ​​​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៨៩ លោក ចច វ៉ាស៊ីងតោន បាន​ចូល​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទីមួយ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ដែល​មាន​រដ្ឋ​សមាជិក​ចំនួន ១៣ (Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts, Maryland, South Carolina, North Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, និង Rhode Island)។ ជាង២០០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជាច្រើន​រាប់​មិន​អស់ ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​មួយ​ចម្រៀក​តូច​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត ទៅជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​លាត​សន្ធឹង​តាំង​ពី​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អាត្លង់​ទិក រហូត​ដល់​ឆ្នេ​រ​សមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយ​ចំនួន​រដ្ឋ ដែល​មាន​ពី​ដំបូង​ត្រឹមតែ ១៣រដ្ឋ ​បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់ ៥០​រដ្ឋ (បូករួម​នឹង​ដែនដី​នៅ​ឯនាយ​សមុទ្រ​ជាច្រើន​ទៀត)។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​នៅ​ស្ថិត​ស្ថិរ​ជាប់ជានិច្ច​រៀងមក គឺ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​របបនយោបាយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ត្រូវ​បាន​គេ​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​បន្ថែម​ជំពូក និង​មាត្រា​ថ្មីៗ ចំនួន ២៧​លើក ដើម្បី​សម្របទៅតាម​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​ប្រទេស​ជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ របប​នយោបាយ និង​​គោលគំនិត​​​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ដើម នៅតែ​ស្ថិត​ជា​ធរមាន​​រហូតមក​ទល់​នឹងពេល​បច្ចុប្បន្ន​៕ =='''បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៨-១៩ '''== គិត​មក​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី១៨ ប្រជាជន​​ទូទៅ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ភាគច្រើន​លើសលុប​រស់​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​តូចៗ នៅ​តាម​ទី​ជនបទ ហើយ​ប្រកបរបរ​ចិញ្ចឹមជីវិត ដោយ​ការ​ដាំដុះ ចិញ្ចឹម​សត្វ ឬ​សកម្មភាព​សិប្បកម្ម​ផ្សេងទៀត។ ប្រជាជន​បរិភោគ​ចំណីអាហារ ដែល​បាន​មក​ពី​ដំណាំ​ដែល​គេ​ដាំ​ដោយខ្លួនឯង ​ស្លៀក​សម្លៀក​បំពាក់ និង​​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ ដែល​គេ​ផលិត​ដោយ​ខ្លួនឯង ហើយ​សកម្មភាព​ទិញដូរ​កើត​​មាន​យ៉ាងតិចតួច​បំផុត។​ នៅពេលនោះអ្វីៗ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​ដោយ​ដៃ ដោយ​កម្លាំង​មនុស្ស ឬ​សត្វ​ចិញ្ចឹម ដូចជា គោ ក្របី ឬ​សេះ ជាដើម ហើយ​សកម្មភាព​ផលិតភាគច្រើន​ធ្វើឡើង​តែតាម​ផ្ទះ​ជា​លក្ខណៈ​គ្រួសារ ដែល​ផ្តល់​ផល​ក្នុង​កម្រិតទាប ប្រាក់ចំណូល​តិចតួច ហើយ​​ប្រជាជន​​ភាគច្រើនមាន​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ពិភពលោក​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ដែល​​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម” ជា​ចំណុច​របត់​​នៃ​កា​រផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ពី​ការ​ពឹងផ្អែក​ជាចម្បង​លើ​សកម្មភាព​កសិកម្ម​ ទៅជា​ការប្រកបរបរ​ចិញ្ចឹមជីវិត​​ ដោយ​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម។ អ្វីៗ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​អង់គ្លេស ដោយ​សារ​កត្តា​ច្រើន​យ៉ាង។ កត្តាសំខាន់​ទីមួយ គឺ​វត្ថុធាតុដើម។ អង់គ្លេស គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​សម្បូរ​ទៅដោយ​រ៉ែ​ធ្យូងថ្ម និង​រ៉ែ​ដែក ដែល​ជា​វត្ថុធាតុដើម​សំខាន់​បំផុត ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ កត្តាសំខាន់​ទីពីរ គឺ​ចំណេះដឹង។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៨ អង់គ្លេស​មាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​ជាច្រើន។ អ៊ីសាក់ ញូវតុន (Isaac Newton) ដែល​ជា​ អ្នកប្រាជ្ញ​​​មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​បំផុត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​អ្ន​កប្រាជ្ញ​អង់គ្លេស។ ក្រៅពី​ញូវតុន អង់គ្លេស​នៅ​មាន​អ្នកប្រាជ្ញ​ជាច្រើន​ទៀត ជា​ពិសេស ខាង​ផ្នែក​រូបវិទ្យា និង​វិស្វកម្ម។ ចំណេះដឹង​របស់​អ្នកប្រាជ្ញ​ទាំងនេះ​បាន​ចូលរួម​ចំណែក​យ៉ាង​សំខាន់ ក្នុងការ​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ដូចជា ការ​បង្កើន​​ប្រសិទ្ធភាព​​ក្នុងការ​ប្រើថាមពលទឹក, ការ​ប្រើធ្យូងថ្ម​ជា​ប្រភព​ថាមពល​ជំនួស​អុស, ការបង្កើត​ម៉ាស៊ីន​ដើរដោយ​ចំហាយទឹក, បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ផលិត​ដែក​ជា​លក្ខណៈ​ឧស្សាហកម្ម ព្រមទាំង​បច្ចេកទេស​ខាង​ផ្នែក​មេកានិក​ ក្នុងការ​បង្កើត​គ្រឿង​ម៉ាស៊ីន​​ផ្សេងទៀត សម្រាប់​​ប្រើ​ក្នុង​វិស័យ​​ផលិត​កម្ម​ជំនួស​ដោយ​ការ​ផលិត​ដោយ​ដៃ។ ការផលិត​ដោយ​ប្រើ​​ម៉ាស៊ីន​ទាំងនេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​​​ទទួល​បាន​ទិន្នផល​ច្រើន​ជាង​ការផលិត​ដោយ​ដៃ​​រាប់​រយ ឬ​រហូត​ដល់​រាប់ពាន់ដង។ កត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម នៅ​អង់គ្លេស គឺ​កត្តា​នយោបាយ និង​សង្គម។ ចាប់តាំង​ពី​មាន​បដិវត្តន៍​បង្កើត​របប​រាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៧ អង់គ្លេស​​គឺ​ជា​ប្រទេស​​មួយ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​​ទាំង​ផ្នែក​នយោបាយ និង​សង្គម។ ម្យ៉ាងទៀត រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​តែងតែ​ប្រកាន់​យក​នូវ​​​នយោបាយ​បើក​ចំហ​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន។ ជា​នយោបាយ​ដែល​លើកទឹកចិត្ត​ដល់​អ្នក​​បង្កើត​សហគ្រាសឯកជន និង​អ្នក​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ឬ​បច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ​ ដែល​អាច​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ផលិត។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត អង់គ្លេស នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ ដែល​មាន​ដែនដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំងនេះ គឺ​ជា​ប្រភព​វត្ថុធាតុដើម​ដ៏​សំខាន់​មួយផង ហើយ​វា​ក៏​ជា​ទីផ្សារ​ដ៏​ចម្បងមួយ​ដែរ សម្រាប់​លក់​ផលិតផល​​របស់​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលដែល​ទីផ្សារ​កើនឡើង វាធ្វើ​ឲ្យ​សហគ្រាស​អង់គ្លេស​កាន់តែ​នាំគ្នា​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ ដើម្បី​រកវិធីផលិត​ទំនិញ​​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន និង​កាន់តែ​លឿន។ ទាំងអស់​នេះ​ហើយ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​វិស័យឧស្សាហកម្ម​នៅ​អង់គ្លេស​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ជឿនលឿន​ជាងគេ នៅ​អំឡុង​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី១៩។ នៅពេលនោះ រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បាន​​ព្យាយាម​ទប់ស្កាត់​​មិន​ឲ្យ​​​បច្ចេកវិទ្យា​ឧស្សាហកម្ម​​​របស់ខ្លួន​​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅ​កាន់ប្រទេស​ផ្សេង។ ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែ​មាន​​វិស្វករ ឬ​កម្មករជំនាញ ព្រមទាំង​សហគ្រិន​អង់គ្លេស​​ខ្លះ បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ ដើម្បី​​ទៅ​ស្វែងរក​ឱកាស​ការងារ ឬ​​ឱកាស​​ធ្វើ​ជំនួញ​ នៅ​បរទេស។ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​អង់គ្លេស ទៅកាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​នៅ​អឺរ៉ុប ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប៊ែលហ្ស៊ិក ​បន្ត​ទៅដល់​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​ស៊ុយអែដ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ទៅដល់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិតត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​ចាក់គ្រឹះ​យ៉ាង​មាំ នៅ​​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច និង​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ វិស័យ​ដែល​មាន​ការ​ជឿនលឿន​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​វិស័យ​វាយនភ័ណ្ឌ ការ​ផលិត​ដែក និង​បច្ចេកវិទ្យា​ក្នុង​ការ​ផលិត​ម៉ាស៊ីន ជាពិសេស ម៉ាស៊ីន​ដើរដោយ​ចំហាយទឹក។ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​ឆ្លងកាត់​នូវ​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​រោងចក្រ​​ថ្មីៗ​​រីកដុះដាល​ដូចផ្សិត​នៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង ហើយ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ខាង​ផ្នែក​ដឹកជញ្ជូន​ក៏​មាន​ការ​រីកចម្រើន​​មិនធ្លាប់​មាន។ កាលពី​មុន​ មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ ឬ​ដឹកជញ្ជូន​ទំនិញ ពី​កន្លែង​មួយទៅ​កន្លែង​មួយ ដោយ​ថ្មើរជើង ឬ​ដោយ​​រទេះសេះ។ ការធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវទឹក​វិញ ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើង​​តាមទូក​ដោយ​ប្រើ​ក្តោង ឬ​ចែវ។ ក៏ប៉ុន្តែ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​​នាំទៅរក​ការ​បង្កើត​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ថ្មី ដែលអាច​​​​ដឹកទំនិញ​បាន​ច្រើន បាន​លឿន និង​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ​ជាងមុន។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី​១៩ វិស្វករ​អាមេរិក​បាន​​សាងសង់​កប៉ាល់​ពាណិជ្ជកម្ម​ដើរដោយ​ម៉ាស៊ីន​ប្រើ​ចំហាយ​ទឹក​ជា​លើក​ដំបូង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៩ កប៉ាល់​ដើរ​ដោយ​ចំហាយ​ទឹក​បាន​ក្លាយ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩​នោះដែរ បច្ចេកវិទ្យា​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ដើរ​ដោយ​ចំហាយ​ទឹក​ក៏​ត្រូវ​បាន​វិស្វករ​​​យក​ទៅ​ប្រើ​នៅ​ក្នុង​វិស័យដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវដែក​ផងដែរ តាមរយៈ​ការ​ផលិត​ក្បាលរថភ្លើង​ដើរ​ដោយ​ចំហាយទឹក។ ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣០​ ប្រព័ន្ធ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​​ផ្លូវដែក​ត្រូវ​បាន​ដាក់​ឲ្យដំណើរការ​ជាលើក​ដំបូង ដោយ​តភ្ជាប់​ពី​ទីក្រុង​ Liverpool ទៅ​ទីក្រុង Manchester។ ប្រព័ន្ធ​ទូរគមនាគមន៍​វិញ​​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ជឿនលឿន​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​ដែរ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​តេឡេហ្ក្រាហ្វ (Télégraphe) ដោយ​វិស្វករ​អង់គ្លេស នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៣០។ បើ​និយាយ​ខាង​ផ្នែក​សង្គមវិញ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ ដែល​កាលពីមុន​រស់​នៅ​តាម​ទី​ជនបទ ​នាំគ្នា​មក​រស់នៅ​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា នៅតាម​ទីក្រុង ដែល​ជា​កន្លែង​សម្បូរ​រោងចក្រ និង​សម្បូរ​ការងារធ្វើ។ ការកើនឡើង​នៃ​សមត្ថភាព​ផលិត​​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ថ្លៃ​សម្ភារៈ​ប្រើប្រាស់ ជាពិសេស ក្រណាត់ និង​សម្លៀកបំពាក់​​ មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ។ ប្រជាជន​ទូទៅ​មាន​ប្រាក់​ចំណូល​​​ច្រើន​ និង​មាន​ជីវភាព​ធូរធារ​ជាងមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មាន​អ្នក​ខ្លះ​​បាន​រិះគន់​​ថា បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​​​ក៏​បាន​បង្ក​ជា​បញ្ហាយ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​ ទាក់ទង​នឹង​លក្ខខណ្ឌ​ការងារ​របស់​កម្មករ។ កម្មករ​ត្រូវ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក ឃ្លាតឆ្ងាយ​ពី​ក្រុមគ្រួសារ និង​ភូមិ​កំណើត​ ដើម្បី​ទៅ​ធ្វើការ​នៅ​តាម​ទីក្រុង។ កម្មករ​នីមួយៗ​ត្រូវ​ធ្វើការ​ពី​១២ម៉ោង ទៅ​១៤ម៉ោង​ក្នុងមួយថ្ងៃ ហើយ​​​រោងចក្រ​​​ត្រូវ​បាន​​សាងសង់​ដោយ​មិន​បាន​គិតគូរម៉ត់ចត់ អំពី​សន្តិសុខ និង​សុខមាលភាព​របស់​កម្មករ។ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ ការ​កើនឡើង​នៃ​សកម្មភាព​ផលិត​នៅ​ក្នុង​វិស័យវាយនភ័ណ្ឌ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្រូវការ​កប្បាស​មាន​ការ​កើនឡើង​ខ្លាំង ហើយ​​​ការ​​ទិញ​​ដូរ​ទាសករ​ស្បែក​ខ្មៅ​ ដើម្បី​យក​ទៅ​​​ធ្វើ​ការ​ក្នុង​ចម្ការ​កប្បាស​ក៏​មាន​ការ​កើនឡើង​ខ្លាំង។ បញ្ហា​ទាសករ ដែល​​ធ្លាប់​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ស្រាប់​ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​កកើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​បាន​​​ក្លាយ​ជា​បញ្ហា​កាន់តែ​ធំ រហូត​​រាលដាល​​ទៅជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​រដ្ឋ​របស់​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦១៕ =='''ប្រជាជាតិដែលរស់នៅជំវិញអាណាចក្រអង្គ'''== នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី៩ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៥​គ.ស អាណាចក្រ​ខ្មែរ គឺ​ជា​មហាអំណាច​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កាន់កាប់​ទឹកដី​យ៉ាងធំ គ្របដណ្តប់​លើ​ទឹក​ដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ចម្ប៉ា នៅ​ខាង​កើត​​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេឃើញ​មានពួក​ចាម នៅ​នគរ​ចម្ប៉ា។​ ពួកចាម​​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​ម៉ាឡេស៊ី (មក​ពី​កោះ​ស៊ូម៉ាត្រា ឬ​ជ្វា) ហើយ​​បាន​មក​តាំង​ទីលំនៅ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ឥណ្ឌូចិន និង​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយឡើង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី២ ទៅ​សតវត្សរ៍​ទី១ មុន​គ.ស។ នគរ​ចម្ប៉ា​បាន​ចាប់កំណើត​មុន​នគរភ្នំ ឬ​ហ៊្វូណន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៣មក នគរ​ចម្ប៉ា​មាន​ការរីកចម្រើន​ខ្សោយ​ជាង​នគរ​ហ៊្វូណន ជាពិសេស ខាង​បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ធ្វើ​សឹកសង្រ្គាម។ នគរចម្ប៉ា និង​នគរ​ខ្មែរ គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ហើយ​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ជារឿយៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ធំជាងគេ ដែល​កំណត់​ជោគវាសនា និង​កែប្រែ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពួកចាម គឺ​សង្រ្គាម​ទល់នឹង​ នគរ​អាណ្ណាម ឬ​ដាយវៀត។ អាណ្ណាម នគរ​អាណ្ណាម​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ចម្ប៉ា ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស រហូត​ទៅដល់​ ​សតវត្សរ៍​ទី១០គ.ស (ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណជា​១ពាន់​ឆ្នាំ) អាណ្ណាម​​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចិន ពោលគឺ គឺ​គ្រាន់តែ​ជាអាណា​​ខេត្តមួយ​ប៉ុណ្ណោះ​របស់​ចិន។ ពេលខ្លះ ចិន​បាន​ហៅ​អាណ្ណាម​នេះ​ថា “ណាមវៀត”។ រហូត​ដល់ឆ្នាំ​៩៣៩ ពួក​​អាណ្ណាម​បាន​ទាម​ទារ​ឯករាជ្យ​ ទៅ​បង្កើត​ជានគរដាច់​ពី​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ នគរ​ថ្មី​នេះ​នៅ​តែ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ជា​​​នគរ​ចំណុះរបស់​ចិន​វិញ​ដដែល។ ចិន ដែល​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​៩៦០ ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​សុង។ ក្នុងការ​ព្យាយាម​​រើបម្រះ​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​ចិន ពួក​អាណ្ណាម​តែងតែ​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ចិន​ជារឿយៗ។ ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ ​ពួក​អាណ្ណាម និង​ពួកចាមក៏​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ឈ្លានពាន​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​​ឥតឈប់ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីចុង​បំផុត គឺ​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​ត្រូវ​នគរ​អាណ្ណាម​ឈ្លាន​ពាន​​ចូល​កាន់កាប់​ទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ​១៤៧១។ នគរ​ចម្ប៉ា​ត្រូវ​រលំ ហើយ​ពួកចាម ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ចេញ​ពី​នគរ ដោយ​ភាគ​ច្រើន​រត់​ភៀសខ្លួន​ទៅ​ជ្រកកោន នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​រត់​ទៅ​ម៉ាឡាកា នៅ​ក្នុងប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​បច្ចុប្បន្ន។ លាវ នៅ​ខាង​លិច​អាណាម និង​ខាង​ជើង​នគរ​ខ្មែរ មាន​ប្រជាជន​មួយទៀត គឺ​លាវ។ លាវ​ធ្លាប់​ជា​នគរ​ឯករាជ្យ​មួយ នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ហ៊្វូណន។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ ប្រទេស​លាវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្រោម​​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ខ្មែរ ដោយ​ដំបូង​​ត្រឹម​ជា​នគរ​ចំណុះ ហើយ​បន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​អង្គរ ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​លាវ​​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ខ្មែរវាតទី​កាន់​កាប់​ទាំងស្រុង។ រហូតដល់​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៤ ទើប​ប្រទេស​លាវ​ចាប់ផ្តើម​លេចរូបរាង​សាជាថ្មី​ឡើង​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ លាវ​ស្ថិត​នៅ​ជា​ប្រទេស​ទន់ខ្សោយ ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាម​កំហែង​ជា​ប្រចាំ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ជិតខាង។ ពួក​មន (នៅភូមា) នៅ​ខាង​កើត​អាណាចក្រ​ខ្មែរ មាន​ប្រទេស​មួយ ​ដែល​ខ្មែរ​ហៅ​ថា “ស្រុកមន” ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ត្រង់​ប្រទេស​ភូមា​សព្វថ្ងៃ។ កាលពីមុន ស្រុកមន និង​ស្រុក​ខ្មែរ មាន​ព្រំប្រទល់​ជាប់គ្នា នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ព្រំប្រទល់​​ភូមា និង​ថៃ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ថៃ​វិញ នៅ​មិនទាន់​មាន​រូបរាង​នៅឡើយទេ នៅពេលនោះ។ ថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក គេ​ឃើញ​មាន​ការកត់​ត្រា​ពី​វត្តមាន​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ប្រហែល​ជា​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១២​មក។ ពួកថៃ ឬ​សៀម កាល​ពី​មុន​រស់​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ប្រទេស​ចិន ហើយ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ចាក់ចុះ​មក​ទិស​ខាង​ត្បូង បន្តិចម្តងៗ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៩។ ពីដំបូង គេឃើញ​ពួកថៃ ឬសៀម​​បាន​ចុះ​មកតាំង​ទីលំនៅ នៅ​ភាគខាងជើង​ប្រទេស​លាវ​សព្វថ្ងៃ និង​នៅ​ឈៀងម៉ៃ។ ចំនួន​ពួកថៃ ឬសៀម​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នៃ​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើងៗ ហើយ​ពួកគេ​ក៏​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​មួយចំនួន ដូចជា សុខោទ័យ ឆៀងសែន ឈៀងម៉ែ ​ស្រែមួយលាន និង​អយុធ្យា។​ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​ដំបូង ​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ជា​នគរ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ នគរ​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម​ ក៏​បាន​ពង្រឹង​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ ឲ្យ​ទៅ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​​​​អធិបតេយ្យ​ពេញលេញ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​សុខោទ័យ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ ​បន្ទាប់មកទៀត នៅសតវត្សរ៍​ទី១៤ ក្រោយ​ពី​ស្តេច​រាមកំហែង​ចូល​ទិវង្គត ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ហើយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម​មួយទៀត គឺ​នគរ​​​អយុធ្យា។ គឺ​​អយុធ្យា​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ពង្រីក​អំណាច​នគរ​សៀម ហើយ​​ជា​គូប្រជែង​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ នៅ​ចុងសម័យ​អង្គរ។ ម៉ាឡេ ងាកទៅ​ប៉ែក​ខាង​សមុទ្រ​វិញ នៅ​ប៉ែក​​ខាង​ត្បូង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេ​ឃើញ​មាន​​​អាណាចក្រ​​ដ៏ធំមួយ គឺ​អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ (Srivijaya) ​របស់​ពួកម៉ាឡេ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​លើ​កោះស៊ូម៉ាត្រា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ដែនដី​​គ្របដណ្តប់​​រហូតទៅដល់ កោះជ្វា (Java) កោះ​បរណេអូ (Borneo) និង​ម៉ាឡាកា នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ ពោលគឺ ពាសពេញ​ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ព្រុយណេ​​សព្វថ្ងៃ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​រហូត​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅជា​នគរ​ចំណុះ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ជា​នគរ​ចំណុះ​របស់​នគរ​សុខោទ័យ​របស់​សៀម។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែក​ខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា៕ =='''ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោម​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់'''== ឆ្នាំ​១១៦២ (ឯកសារ​ខ្លះ​ថា ឆ្នាំ​១១៥៥) នៅ​តំបន់​ភ្នំ នៃ​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល ទារក​មួយ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង។ ទារក ដែល​​ពេល​ធំដឹងក្តីឡើង ក្លាយទៅជា​មេទ័ព និង​អធិរាជ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក គឺ​ជិនហ្គីស ខាន់។ នៅ​ពេល​ដែល​ជិនហ្គីស ខាន់ ចាប់កំណើត និង​ធំដឹងក្តី ម៉ុងហ្គោល​នៅមិនទាន់​ក្លាយ​ជា​ប្រជាជាតិ​រួបរួមគ្នា​មួយ​នៅឡើយទេ។ ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​រស់នៅ​​​ជា​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ ដែល​រស់នៅ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ ហើយ​ពេល​ខ្លះ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​រវាង​គ្នា​ឯង​ទៀតផង។ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចិន ក្រោម​រាជវង្ស​ថាង និង​បន្ទាប់​មកទៀត​ ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​លៀវ (Liao)។ ជិនហ្គីស ខាន់ ដែល​​​ឈ្មោះ​កំណើត​ថា តេមូឈីន (Temutchin) គឺ​ជា​កូនប្រុស​របស់​មេក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​មួយ​ ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ​ជាច្រើន​របស់​ម៉ុងហ្គោល។ នៅ​ពេល​ដែល​តេមូឈីន នៅ​ជា​ក្មេងប្រុស​ម្នាក់​នៅឡើយ ឪពុក​របស់​តេមូឈីន​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​ថ្នាំបំពុល​របស់​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​ជា​គូសត្រូវ ហើយ​តេមូឈីន ក៏​ឡើង​កាន់តំណែង​ជា​មេក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ជំនួស​ឪពុក។ កុលសម្ព័ន្ធ​​ដែល​កេរមរតក​ពី​ឪពុក​របស់តេមូឈីន គ្រាន់តែ​​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​តូច​ និង​ទន់ខ្សោយ​មួយប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ តេមូឈីន​បាន​ពង្រីក​កម្លាំងក្រុម​សម្ព័ន្ធ​របស់​ខ្លួន តាមរយៈ​ការចង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ និង​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេង​ទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ​១២០៦ តេមូឈីន ដែល​មាន​វ័យ​ ៤៤ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ទៅ​​ជា​មេដឹកនាំ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ គឺ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ តេមូឈីន ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​ងារ​ថ្មី​មួយ គឺ​ ជិនហ្គីស ខាន់ (មានន័យថា​តាម​ភាសា​ម៉ុងហ្គោល​ថា “ស្តេច​ចក្រវាល”)។ ក្រោយ​ពី​បាន​បង្រួបបង្រួម​កុលសម្ព័ន្ធម៉ុងហ្គោល បង្កើត​ទៅជា​ប្រទេស​រួបរួមគ្នា​មួយ​ហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត គឺ​ចិន ដែល​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ម៉ុងហ្គោល។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ដឹងខ្លួន​ថា ចិន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ត្រួតត្រា​ម៉ុងហ្គោល​រាប់សតវត្សរ៍​កន្លងមក​នោះ ប្រាកដ​ជា​នឹង​មិន​ទុកបណ្តោយ​ឲ្យ​ម៉ុងហ្គោល​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ​ មាន​មេដឹកនាំ និង​កងទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​ នៅ​ជាប់នឹង​ព្រំដែន​របស់​ខ្លួន​នោះទេ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ពេលដែល​ចិន​កំពុង​​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ដោយ​មាន​ការ​បែកបាក់​ផ្ទៃក្នុង ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើការ​វាយលុក​ទៅលើ​ចិន​មុន។ នៅ​ពេលនោះ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ច្រើន​ចំណែក ដោយ​មាន​នគរ​ធំៗ​បី គឺ​នគរ​លៀវ (Liao) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ខាងលិច និង​នគរ​សុង (Song) នៅ​​​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​នាំទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ប្រមាណ​ជា ៥ម៉ឺននាក់ ឆ្លងព្រំដែនសំដៅ​ទៅ​វាយលុក​ចូល​ក្នុង​នគរ​លៀវ គឺ​ដែនដី​ចិន​ប៉ែក​ខាង​ជើង។ ពេល​ចូល​ទៅដល់​ចិន​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គ​ដ៏ធំមួយ គឺ​មហាកំផែង​របស់​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​ឆ្លងកាត់​មហាកំផែង​ដ៏ធំមហិមា​​នេះ កងទ័ព​របស់​ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​រកឃើញ​វិធី​ដ៏សាមញ្ញ​បំផុត​មួយ គឺ​ដើរវាងមហាកំផែង។ កងទ័ព​របស់ ជិនហ្គីស ខាន់ ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានីនៃនគរចិន​ខាងជើង ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មីម្តងទៀត កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខនឹង​កំផែង​ក្រុង​ ដែល​មាន​កំពស់​១២ម៉ែត្រ ​ប្រវែង ៣០គីឡូម៉ែត្រ ហើយ​ការពារ​ដោយ​ប៉មយាម​ប្រមាណ​ជា ៩០០រយ។ ខុសពី​មហាកំផែង ដែល​មាន​ផ្លូវ​អាច​ដើរវាងបាន កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ឆ្លងកាត់​កំផែងក្រុង​ប៉េកាំង​ដោយ​ការប្រយុទ្ធ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជិនហ្គីស ខាន់​ មិនបាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​កំផែង​ក្រុង​ប៉េកាំង​ភ្លាមៗ​ទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ធ្វើ​ការ​ឡោមព័ទ្ធ​ ដើម្បី​កាត់ផ្តាច់​ការ​ផ្លូវ​នាំស្បៀង​ចូល​ក្នុង​ក្រុង ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ពួកគេ​បាន​សាងសង់​ឧបករណ៍​សង្រ្គាម​ធុនធ្ងន់ ដើម្បី​ត្រៀម​វាយទម្លុះ​កំផែងក្រុង។ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប្រជាជន និង​កងទ័ព​ចិន​​ដាច់ស្បៀង ហើយ​ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់​ដោយ​ការអត់ឃ្លាន។ ចំណែក​នៅ​ខាង​ក្រៅក្រុង​វិញ ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ស្បៀង​ហូរហៀរ​ឥតខ្វះ ដោយសារការ​ស្ទាក់​ចាប់​ស្បៀង ដែល​​​ចិន​នាំចូល​ក្នុង​រាជធានី។ នៅឆ្នាំ​១២១៥ កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏បើក​ប្រតិបត្តិការ​​វាយលុក​​ទៅលើ​រាជធានី​ប៉េកាំង។ ក្រោយ​ពី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីក្រុង​បាន​ហើយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ដុតកម្ទេច​ផ្ទះសម្បែង និង​សម្លាប់រង្គាល​ប្រជាជនស្ទើរតែ​អស់​គ្មាន​សល់។ ដែនដី​ចិន​ខាង​ជើង​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ បន្ទាប់​ពី​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ចិនខាងជើងបានហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​ងាកទៅ​សំឡឹង​ទៅទិស​ខាងលិច​វិញ​ម្តង គឺ​ចក្រភព​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាមួយ​ពួក​ពែរស៍ ជិនហ្គីស ខាន់ មិនមាន​បំណង​ចង់​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នោះទេ តែ​ចង់​ធ្វើ​ជំនួញ។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ក៏បាន​បញ្ជូន​មន្រ្តី​ទូត​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​ជួប​អធិរាជ​ពែរស៍ ដើម្បី​ចរចា​បង្កើត​ទំនាក់ទំនង​ពាណិជ្ជកម្ម​នឹង​គ្នា។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២១៨ អ្នកនាំសារម្នាក់​បាន​នាំ​កញ្ចប់​មួយ​ ពី​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​ជិនហ្គីស ខាន់។ កញ្ចប់ ដែល​នឹង​នាំ​ទៅរក​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​កញ្ចប់​នោះ គឺ​ក្បាល​មន្រ្តី​ទូត​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជិនហ្គីស ខាន់ បញ្ជូនឲ្យ​ទៅ​ជួបអធិរាជពែរស៍។ ជិនហ្គីស ខាន់​ ផ្ទុះកំហឹង ក៏​បាន​ប្រមូលទ័ព​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺននាក់ វាយលុក​ចូល​​ឈ្លានពាន​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ថា អ្នកណា​ដែល​សុខចិត្ត​ដាក់​អាវុធ​ចុះចាញ់​ត្រូវ​ទុក​ឲ្យរស់ ចំណែក​ឯ​ក្រុមណា ឬ​ទីក្រុង​ណា ដែល​មិនចុះចាញ់​​ត្រូវ​សម្លាប់ និង​ដុតកម្ទេច​ឲ្យរាបដល់ដី។ ​បំណង​ចង់​ធ្វើ​ជំនួញ ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​កំហឹង​ចង់​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ កងទ័ព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ ​បាន​វាយ​​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ទាំងមូល​ នៅ​ឆ្នាំ​១២២០។ ប្រជាជន​​ពែរស៍​ប្រមាណ​ជា​ជាង​១លាន​នាក់ ទាំងស្រី ទាំងប្រុស ទាំង​ចាស់ ទាំងក្មេង ត្រូវ​ស្លាប់​បាត់បង់​ជីវិត ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​វាយកាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​ហើយ ជិនហ្គីស ខាន់ បានដឹកនាំ​កងទ័ព​មួយផ្នែក​ធំ​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដោយ​នៅ​តាម​ផ្លូវ បាន​ឆ្លៀត​វាយដណ្តើម​យក​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ែក​ខាងជើង​ឥណ្ឌា។ កងទ័ព​មួយ​ផ្នែក​តូច​ទៀត ដែល​មាន​គ្នា​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវបាន​ជិនហ្គីស ខាន់ បញ្ជូន​ឲ្យ​ធ្វើការ​វាយលុក​សំដៅ​ទៅទិស​ខាងលិច ដើម្បី​ជាការពិសោធន៍មើល​ថា តើ​ពួកគេ​អាចវាយលុក​ទៅដល់​ត្រឹមណា ទើប​មាន​អ្នក​អាច​ចេញមុខ​មក​រារាំង​បញ្ឈប់​ដំណើរ​របស់​ពួកគេ​បាន។ ក៏ប៉ុន្តែ​ កងទ័ព​មួយ​ក្រុមនេះ​វាយលុក​ចូល​រហូតទៅដល់​ព្រំដែន​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ដោយ​មិនមាន​អ្នក​ណា​អាចរារាំង​បាន។ ឆ្នាំ១២២៦ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅ​ពែរស៍ ជិនហ្គីស ខាន់ បាន​នាំកងទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ទឹកដី​ចិន ដែល​នៅសេសសល់​​ពី​ការ​ឈ្លាន​ពាន​លើកមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១២២៧ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​កំពុង​វាយ​លុក​ទៅលើ​រាជធានី​របស់​នគរ​សៀ នៅ​ដែនដី​ប៉ែក​ខាង​លិច​ប្រទេស​ចិន ជិនហ្គីស ខាន់ ក៏​ស្រាប់​ចូលទិវង្គត់ ក្នុង​វ័យ ៦៥​ឆ្នាំ (៧២ឆ្នាំ បើ​គិត​តាម​ឯកសារ​ខ្លះ ដែល​ថា ជិនហ្គីស ខាន់ កើត​ឆ្នាំ​១១៥៥)។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅតែមិនទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ អំពី​មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់។ ខ្លះ​ថា ស្លាប់​ក្នុង​សមរភូមិ​ ក្នុង​ពេល​ប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​នគរ​សៀ។ ខ្លះ​ទៀត​ថា​ស្លាប់​ដោយ​ជំងឺ ឬ​ដោយ​ធ្លាក់​ពីលើ​ខ្នងសេះ។ អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់ ទទួល​មរណភាពដោយបន្សល់​ទុក​នូវ​កងទ័ព​​ដ៏​ខ្លាំង​ពូកែ​រាប់សិបម៉ឺននាក់ ហើយ​​គិតមកត្រឹមពេលនោះ ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងកើត។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។ មរណភាព​របស់​ជិនហ្គីស ខាន់ មិនបាន​បញ្ចប់​ការ​វាតទី​ពង្រីកទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក ព្រមទាំង​អធិរាជ​ជំនាន់ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ រហូត​កើនឡើង​ទ្វេដង ​​លើស​ពី​សម័យកាល​​អធិរាជជិនហ្គីស ខាន់៕ =='''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោយ​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​ត្រួតត្រា​ដែន​ដី​ដ៏​ធំ​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១២២៧ ដែល​អធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ ចូលទិវង្គត ដែនដី​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត។ បើ​គិត​ជា​ទំហំ​ផ្ទៃដី ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល មិនបាន​បញ្ចប់​ត្រឹម​ការ​ចូល​ទិវង្គត​របស់​អធិរាជ ​ជិនហ្គីស ខាន់ នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​វាយ​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​ប្រទេស​ចិន ​ហើយ​​បាន​បន្ត​ឈ្លានពាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​នគរ​សុង (Song) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ទៅទិស​ខាងលិច កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ចូល​ឈ្លាន​ពាន​រុស្ស៊ី រួចហើយ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ប៉ូឡូញ មុននឹង​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅដល់​ហុងគ្រី និង​ក្រូអាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​​ត្រឹមនោះ ដោយ​ពួកគេ​មិន​បាន​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នោះទេ។ អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន​ អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម បាន​រួចផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល មិនមែន​ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​មាន​យុទ្ធសាស្រ្ត ឬ​មាន​ទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ដោយសារ​តែអធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ​អហ្កឺដី ខាន់ បាន​ចូល​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១២៤១ ហើយ​មេទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​រាល់​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព ដោយ​​នាំគ្នា​​ប្រញាប់ប្រញាល់​ធ្វើដំណើរ​ចេញពី​អឺរ៉ុប ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដើម្បី​ចូលរួម​ក្នុង​ដំណើរការ​ជ្រើសរើស​អធិរាជ​ថ្មី។ នៅ​ការ៉ាកូរុំ (Karakorum) រាជធានី​ម៉ុងហ្គោល ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អហ្កឺដី ខាន់។ នៅ​ចុងបំផុត តំណែង​ជា​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​កូនប្រុស​របស់​អហ្កឺដី ខាន់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក តែងតែ​បាន​កើតឡើង​ជារឿយៗ នៅ​ពេលណា​ដែល​អធិរាជ​ចាស់​ចូល​ទិវង្គត។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​នៅតែបន្ត​ធ្វើសង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត គឺ​យុទ្ធនាការ​វាតទីទឹកដី​​ចុះ​ទៅ​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន និង​ទៅក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ ទីក្រុង​បាកដាដ ដែល​ជា​ក្រុង​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់ នៅឆ្នាំ​១២៥៨។ បន្ទាប់មកទៀត ស៊ីរី ដែល​ជាទីតាំង​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ដែរ។ នៅ​ឯ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ សង្រ្គាម​ជាមួយ​នគរ​សុង នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ។ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​នគរ​សុង​បាន​ជាស្ថាពរ។ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ឈ្មោះ គូប៊ីឡៃ ខាន់ (Kubilai Khan)។ ដើម្បី​ងាយស្រួល​ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ប្រជាជន​ចិន ដែល​មាន​​ចំនួន​ច្រើន​រាប់លាន​នាក់ គូប៊ីឡៃ ខាន់ បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​​ចិន ហើយ​បាន​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​នឹង​រាជវង្ស​ចិន​ពីពេលមុន ដោយ​បង្កើត​ជា​សែរាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​យ័ន។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ពង្រឹង​អំណាច​ពេញដៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​រួចហើយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ក៏​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​បន្ត​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ​យុទ្ធនាការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ មិនសូវ​ជា​ទទួលបាន​ជោគជ័យ​ប៉ុន្មាន​ទេ។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ​នៅ​កោះជ្វា នៅ​ឆ្នាំ១២៩៣។ នៅ​អាណ្ណាមវិញ កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជាច្រើនលើក និង​ទទួលរងនូវ​ការខាតបង់​ច្រើន ទម្រាំ​តែ​អាច​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាណ្ណាម​បាន នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១២៨៨។ គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​យល់ថា គោលដៅ​សំខាន់​របស់​អធិរាជ​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ​គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​ឲ្យ​នគរ​​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​សុខចិត្ត​រណប​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ ហើយ​យក​សួយសារ​អាករ​ទៅ​ថ្វាយ​ស្តេច​ម៉ុងហ្គោល​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​ចង់​វាយដណ្តើម​យក​ទឹកដី​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ទៅ​គ្រប់គ្រង​ទាំងស្រុង​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន ម៉ុងហ្គោល​ច្រើន​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូច​​ ឬ​ក៏​ត្រឹម​រាជទូត​ឲ្យ​ទៅ​កាន់នគរ​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៣ ​ម៉ុងហ្គោលបាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​​មួយក្រុម​តូច​ កាត់​តាម​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​នគរ​ចំណុះ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោលរួចទៅហើយ ឲ្យ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​នគរ​ខ្មែរ។ គេ​មិនឃើញ​មាន​ឯកសារ​ច្បាស់លាស់​​ដែល​រៀបរាប់​អំពី​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាង​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ខ្មែរ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៥ ស្តេចនគរ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី៨ បាន​ផ្ញើ​សួយសារអាករ​ទៅ​ថ្វាយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ហើយ​នៅឆ្នាំ​១២៩៦ រាជទូតចិន ឈ្មោះ ជីវ តាក្វាន់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​មក​បំពេញ​បេសកកម្ម នៅ​ក្នុង​នគរ​ខ្មែរ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២៩៧។ គឺ ជីវ តាក្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​កំណត់ត្រា​ជាច្រើន អំពី​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ខ្មែរ នៅ​សម័យ​អង្គរ។ ជីវ តាក្វាន់ ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ពី​ចិន ហើយ​ត្រូវ​បានគេ​ហៅ​ថា​ជា​រាជទូត​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​ គឺ​ជា​រាជទូត​របស់អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ​ ចិន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​​រាជបល្ល័ង្ក​របស់​ចិន ត្រូវ​កាន់កាប់ដោយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល។ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាលអធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ មក គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំសម្បើម​មួយ ដែល​មាន​កងទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ច្បាំង​ឈ្នះ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទិសទី ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​រហូត​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភព​ដ៏​ខ្លាំងក្លា​នេះ​មាន​សត្រូវ​ដ៏ធំមួយ គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំមហិមា​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោ​លបាន​បែងចែក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ជា​ចំណែកៗ ដោយ​ផ្នែកនីមួយៗ មាន​ស្តេច​សោយរាជ្យ​ផ្សេងៗ​គ្នា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​ ១២៦០ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤ផ្នែក​ធំៗ។ ផ្នែកទីមួយ​​ គឺ​នៅ​ម៉ុងហ្គោល ទីបេ កូរ៉េ និង​ចិន។ ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​មួយ​ចំណែក​នេះ គ្រប់គ្រង​ដោយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ដែល​មាន​ឋានៈ​​ជា​អធិរាជ​​ចិន​ផង និង​ជា​អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​ទាំងមូលផង។ ម៉ុងហ្គោល​ផ្នែក​ទី២ ស្ថិត​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល។ ផ្នែក​ទី៣ នៅ​រុស្ស៊ី។ ផ្នែក​ទី៤ នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា​ ត្រង់​ម្តុំ​ចក្រភពពែរស៍។ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​​ម៉ុងហ្គោល មាន​សារជាតិ​ដើម​ជា​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ថ​ដាច់ៗ​ពី​គ្នា ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ការ​​ពិបាកក្នុង​ការ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល កើតមាន​ក្នុង​​ពីរ​រូបភាព។ ទីមួយ គឺ​ជម្លោះ​ រវាង​ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​ទាំង ៤ផ្នែក ដោយ​ស្តេច​នីមួយៗ​ប្រជែង​គ្នា​ធ្វើ​ជា​អធិរាជ​ធំ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះទីពីរ គឺ​​ជា​ជម្លោះដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក នៅ​ខាង​ក្នុង​ផ្នែក​នីមួយៗ។ ស្របជាមួយ​នឹង​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នេះ ប្រជាជន​ដែល​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ម៉ុងហ្គោល​ឈ្លានពាន​យក​មក​កាន់កាប់ ក៏​ចាប់ផ្តើម​ឆ្លៀតពេល​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​អស់ទាំងនេះបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ​បន្តិចម្តងៗ រហូត​​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៣៣៥ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បំបែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗពីគ្នា។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល​ផ្សេងៗ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ ហើយ​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ​ជាបន្តបន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៣៦៨ រាជវង្ស​យ័ន​របស់​ម៉ុងហ្គោល ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន ត្រូវ​ក្រុមបះបោរចិន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​ពួកម៉ុងហ្គោល​ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជា​ទឹកដី​កំណើតវិញ។ ចិន​រួច​ផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​បង្កើត​ជា​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​រាជវង្សមីង (Ming)។ គឺ​ឆ្នាំ​១៣៦៨​នេះ​ហើយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សករាជ​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ គិតជាសរុប​ទៅ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​បាន​ស្គាល់ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក្នុងរយៈពេល ១៦២ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ​១២០៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៣៦៨)។ ដូច្នេះ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ចក្រភពរ៉ូម ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ុងហ្គោល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​​បាន​តិច​ឆ្នាំ​ជាងរ៉ូម។ ចក្រភពរ៉ូម​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក រហូតដល់​ទៅ ជាង ៥០០ឆ្នាំ (ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស)៕ =='''ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម '''== កាលពីជាង​២ពាន់​ឆ្នាំមុន នៅក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាសេដ្វាន់ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ Alexandre le Grand កំពុង​វាតទី​កាន់កាប់​ដែនដី តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​​តំបន់​អាស៊ី នៅ​ទិស​ខាងកើត នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណេះវិញ គឺ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​បុរេប្រវត្តិ​មួយ​ចំនួន បាន​​​ផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​ ពី​ការ​បរបាញ់​ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​វិញ។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ប្រជាជន​មួយក្រុម​ ដែល​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​លឿន​ជាងគេ បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​អរិយធម៌​រ៉ូម។ តាមពិត ពួករ៉ូម​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​៧៥៣​មុនគ.ស​​ម៉្លេះ ដោយ​នៅពេលដំបូង រ៉ូម​ប្រកាន់​យក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម ដូចជា​បណ្តា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​សម័យកាល​នោះ។ ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​រ៉ូម​ជាទូទៅ មិនចូលចិត្ត​ស្តេច ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​របបដឹកនាំ​ទៅ​ជា​របប​សាធារណរដ្ឋ​វិញ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥០០​មុនគ.ស។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ នៅ​ពេលនោះ ប្រកាន់​យក​របៀបដឹកនាំ​ស្រដៀង​នឹង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​ដែរ ដោយ​មាន​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ជា​ច្បាប់​កំពូល ដែល​មាន​ចែង​ពី​ការ​បែងចែក​អំណាចរដ្ឋ។ ប្រមុខដឹកនាំ​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស៊ុល” ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ដោយ​មាន​អាណត្តិ ១ឆ្នាំ។ អរិយធម៌​រ៉ូម ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អរិយធម៌​ធំៗ ដែល​បន្សល់​ទុក​នូវ​ឥទ្ធិពល និង​កេរមរតក​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតដល់​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រិក​បង្កើត​ទស្សនវិជ្ជា និង​សិល្បៈ​ល្ខោន។ ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​បែប​អក្ខរក្រម។ ចំណែក​រ៉ូមវិញ បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់ និង​សិទ្ធិ ជាពិសេស សិទ្ធិ​លើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំងឡើងៗ បាន​ចាប់ផ្តើម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល នៅ​ឆ្នាំ​២៧២​មុន​គ.ស។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ការកើនឡើង​នៃ​អំណាច​របស់​រ៉ូម ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះទង្គិច​ទៅដល់​រដ្ឋ​មួយទៀត គឺ​ការតាហ្ហ្ស (Carthage)។ Carthage ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​ទុយនីស៊ី​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​​អតីត​បុរីរដ្ឋ​របស់​លីបង់ ដែល​នៅពេលនោះ បាន​ក្លាយទៅជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យមួយ ហើយ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ សង្រ្គាម​រវាង​រ៉ូម និង​ Carthage ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា សង្រ្គាម​ពុយនិក (​Punique) ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៦៤​មុនគ.ស ហើយ​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៤៦​មុនគ.ស។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង​១សតវត្សរ៍​នេះ រ៉ូម និង Carthage ច្បាំងគ្នា ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ នៅពេលមួយ កងទ័ព Carthage ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​​មេទ័ពដ៏ល្បី​មួយរូប ឈ្មោះ​ហានីបាល (Hannibal) និង​ដែល​មាន​ទ័ព​ដំរី​នាំចូល​មក​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ប្រៀប​យ៉ាងខ្លាំង លើ​ទាហាន​រ៉ូម ដោយ​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (Gaule) ពោលគឺ​ប្រទេស​​បារាំងបច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​វាយលុក​រហូតដល់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់​រ៉ូម។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព Carthage កំពុង​ឡោមព័ទ្ធ​អ៊ីតាលី កងទ័ព​រ៉ូម ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​តាម​កប៉ាល់ ចេញ​ពី​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អ៊ីតាលី ឆ្លងកាត់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ឲ្យ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ទុយនីស៊ី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់ Carthage។ ដោយ​មាន​ការភិតភ័យ Carthage ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យហានីបាល ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីតាលី​មកវិញ ដើម្បី​មក​ជួយ​ការពារ​ទុយនីស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេល​មកដល់​ទុយនីស៊ី កងទ័ព​របស់​ហានីបាល​​ត្រូវ​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ Carthage ក៏​បាន​សុំចុះចាញ់ ហើយរ៉ូម​ក៏​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្គោល (បារាំង)។ លទ្ធផល​នៃ​សង្រ្គាម រវាង​​​រ៉ូម និង Carthage គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​លោក​ខាងលិច។ បើសិន​ណា​​ជា​រ៉ូម​ចាញ់​ Carthage​ វិញ ពេលនេះ ប្រជាជន​នៅ​អឺរ៉ុប​​ប្រហែល​​ជា​កំពុង​ប្រើ​ភាសា​ ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​អារ៉ាប់ ហើយ​មិនមែន​និយាយ​ភាសា ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ឡាតាំង (បារាំង អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ) ​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ។ ក្រោយពីបាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​លើ​ Carthage អំណាច​របស់​សាធាណរដ្ឋ​រ៉ូម​ក៏​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយបន្តិចម្តងៗ ​បាន​វាតទី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​រ៉ូម ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨​មុនគ.ស រ៉ូម​ក៏​បាន​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ក្រិកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក នៅតែ​​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ពីព្រោះ​ថា ពួករ៉ូម​ខ្លួនឯង​ក៏​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​តាំង​ពី​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​ដែរ ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​ទៅ វប្បធម៌ក្រិក និង​វប្បធម៌​រ៉ូម​ត្រូវ​រលាយចូល​គ្នាតែមួយ ហើយ​គឺ​មហាអំណាច​រ៉ូម ដែល​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​បន្ត​នូវ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​ក្រិក។ រ៉ូម​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅដល់​ទីណា ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​សតវត្សរ៍​ទី២ មុនគ.ស ជាលើក​ទីមួយ និង​ជាលើក​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​តំបន់​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ទាំងមូល ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​តែមួយគត់ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ នៅពេលនោះ គ្មាន​សត្រូវ​​​ណា ពី​ខាង​ក្រៅ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​រ៉ូម​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ រូបសំណាក​របស់ Jules César នៅ​ក្នុង​សួនច្បារ​មួយ ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ប្រជាជនរ៉ូម​មាន​ចំនួន​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន ចំណែក​ឯ​ស្ថាប័ន​នយោបាយ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម ដែល​បង្កើតឡើងដំបូង សម្រាប់​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​តូចមួយ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា ហើយ​លែង​អាច​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​ដ៏ធំ និង​​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បែបនេះ​តទៅទៀតបាន។ រ៉ូម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ និង​ការ​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន ដូចជា ការបះបោរ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​អេស្ប៉ាញ​ ជាដើម ហើយ​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​នេះ បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​​១​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ាំរ៉ៃ​បែបនេះ​ក៏ដោយ អំណាច​រ៉ូម​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​មិនបាន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ។ រ៉ូម​នៅតែ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដដែល។ នៅ​ប្រមាណ​ជា​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស នៅពេល​ដែល​រ៉ូមកំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង ឥស្សរជន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ក៏​បាន​លេចមុខឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​រ៉ូម គឺ​ហ្ស៊ុលស៍ សេហ្សា (Jules César)។ សេហ្សា​​ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​កុងស៊ុល​រ៉ូម (​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម) នៅ​ឆ្នាំ​៥៩​មុន​គ.ស។ ក្រោយមក សេហ្សា បាន​ដឹកនាំ​កងទ័ព​រ៉ូម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​កាន់កាប់​តំបន់​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប។​ នៅ​ឆ្នាំ​៥២​មុន​គ.ស សេហ្សា បាន​វាយបំបាក់​ពួក​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំងបច្ចុប្បន្ន)​ នៅត្រង់​កន្លែងមួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា សមរភូមិ​អាលេស៊ីយ៉ា (Alésia)។ ក្រោយ​ពី​ជ័យជម្នះ​នេះ សេហ្សា​បាន​នាំទ័ព​​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​រ៉ូមវិញ ដោយ​បាន​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយ​ដណ្តើម​អំណាច​ទាំងអស់​មក​កាន់កាប់។ ក្រោយ​ពី​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ពេញដៃ សេហ្សា បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ពង្រីក​ទឹកដី​រ៉ូម​ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួនឯង​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ សេហ្សា​ត្រូវ​បាន​គេ​លបធ្វើឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៤៤​មុន​គ.ស។ មរណភាព​របស់​ហ្ស៊ុល សេហ្សា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​របបសាធារណរដ្ឋ​ នៅ​រ៉ូម ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ ដោយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​របប​ដឹកនាំ​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ ចក្រភព​​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម​ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស ហើយ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ រហូតដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​នៃ​គ.ស។ គិតជា​សរុប​ទៅ រ៉ូម (ទាំង​ក្នុង​សម័យកាល​សាធារណរដ្ឋ និង​ក្នុង​សម័យកាល​​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម) បាន​​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ អស់រយៈពេល ជិត ៧០០​ឆ្នាំ៕ =='''ភាពរុងរឿង​នៃ​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣'''== នៅសតវត្សរ៍​ទី៧ សាសនា​ថ្មីមួយ បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់ (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន) គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយមាន​មហាម៉ាត់​ជា​ព្យាការី។ សម្រាប់​អ្នក​មិន​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម មហាម៉ាត់ គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាមវិញ​យល់ថា អ៊ីស្លាម​មាន​តាំង​ពីយូរណាស់មកហើយ ចំណែក​មហាម៉ាត់ គ្រាន់តែ​ជា​ព្យាការីចុងក្រោយ ដើម្បី​នាំសារ​របស់​ព្រះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ​ដល់​មនុស្ស​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ ការលេចមុខ​របស់​មហាម៉ាត់ និង​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ គឺ​ជា​របត់ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពិភព​អារ៉ាប់។ នៅមុន​មហាម៉ាត់ បណ្តាជន​អារ៉ាប់​នៅមិនទាន់​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ ដោយពួកគេ​រស់នៅ​ជា​លក្ខណៈ​កុលសម្ព័ន្ធ​​ផ្សេងៗ​ដាច់ពី​គ្នា ហើយ​កុលសម្ព័ន្ធនីមួយៗ គោរព​បូជា​​ព្រះ​រៀងៗ​ខ្លួន​ផ្សេង​ពីគ្នា គឺ​ ព្រះ​ដែល​តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក។ មហាម៉ាត់​បាន​នាំនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ថ្មីមួយ​ដល់​កុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ គឺថា ​ការ​ថ្វាយបង្គំរូបព្រះ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង ពីព្រោះ​ថា ព្រះពិត​មិនត្រូវ​ការ​រូប​សំណាក​ជា​តំណាង ហើយ​ព្រះពិត​មាន​តែ​មួយអង្គគត់ ដែល​ជា​ព្រះ​របស់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា។ មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ឲ្យ​ទៅ​ជា​សហគមន៍​តែមួយវិញ គឺ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត មហាម៉ាត់​បាន​​រៀបចំ​​ឲ្យ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​នេះ​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ត្រឹមត្រូវ ក្នុង​លក្ខណៈ​​​ជា​រដ្ឋ​មួយ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ ៦៣២ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មហាម៉ាត់ អារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​កាន់កាប់​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់​ទាំងមូល ពោលគឺ ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កូវ៉ែត បារ៉ែន អារ៉ាប់រួម អូម៉ង់ និង​យេមែន នៃ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅក្រោយ​មរណភាព​របស់​មហាម៉ាត់ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ ថ្វីដ្បិត​តែ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មាន​ការខ្វែងគំនិត​គ្នា​ ពីរឿង​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉ាត់ ក៏ប៉ុន្តែ អារ៉ាប់​នៅតែ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង ហើយ​បន្ត​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួនតទៅទៀត រហូត​ទៅដល់​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។ សង្រ្គាម​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​៦៣៤។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បានវាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ខេត្តម្តងមួយៗ​របស់​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង គឺ​ ស៊ីរី (៦៣៧) អេហ្ស៊ីប និង​អារមេនី (៦៣៩) និង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង (៧០៩)។ នៅ​ឆ្នាំ​៧១២ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​ឆ្លង​ច្រកសមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តារ (Gibraltar) ហើយ​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អេស្ប៉ាញ។ ក្រោយ​ពី​វាយយក​អេស្ប៉ាញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ក៏​បាន​ឆ្លង​ជួរភ្នំ​ពីរ៉េណេ (Pyrénées) ចូល​ទៅដល់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅប៉ែកខាងកើត​ឯណោះវិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​យ៉ាង​ស្រួល។ ប្រជាជន​ពែរស៍​បាន​ទទួល​យក​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏ប៉ុន្តែ ប្រកាន់​យក​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ង់ ដែល​ជា​តំណងវង្ស​នេះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់​ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ប៉ុន្តែ ក៏​កងទ័ព​អារ៉ាប់​មិនចេះតែ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​គ្រប់ពេលនោះដែរ។ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​បាន។ នៅអឺរ៉ុប​វិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​កងទ័ព​របស់​ពួក​​ហ្វ្រង់ ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ហាល ម៉ារទែល (Charles Martel) ​វាយបំបាក់ នៅ​ម្តុំ​ព័រជេរ (Poitiers) នៅ​ឆ្នាំ​៧៣២។ ពួក​ហ្វ្រង់ គឺ​ជា​​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ហើយ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។ រូបគំនូរ​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ដាក់តាំង​នៅ​វាំង​ Versailles ប្រទេស​បារាំង បង្ហាញ​អំពី​សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ហ្វ្រង់ និង​កងទ័ព​អារ៉ាប់ នៅ​ព័រជេរ ឆ្នាំ​៧៣២ ជោគជ័យ​របស់​ពួកហ្វ្រង់ នៅ​ព័រជេរ គឺ​ជា​រនាំង​ដ៏​ធំមួយ ដែល​រារាំង​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​អារ៉ាប់​ឈ្លានពាន​ចូលកាន់តែ​ជ្រៅ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា គិតមក​ត្រឹមពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី៨ ពោលគឺ ប្រើ​រយៈពេលតែ​មួយសតវត្សរ៍​ប៉ុណ្ណោះ ចក្រភពអារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​រហូត​ទៅដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ទិស​ខាងកើត និង​អេស្ប៉ាញ នៅ​ទិស​ខាងលិច។ ដែនដី​ទាំងអស់​នៅឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ព្រមទាំង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ទាំងមូល ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦សតវត្សរ៍ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​បំផុត ដោយ​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អារ៉ាប់​​បាន​ពង្រីក​ផ្លូវ​ជំនួញ​របស់​ខ្លួន ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក និង​ផ្លូវ​ទឹក ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប រហូត​ដល់​អាស៊ី។ ខាង​ផ្នែក​ចំណេះ​ដឹង និង​ការ​ច្នៃប្រឌិត អ្នក​ប្រាជ្ញ​អារ៉ាប់​ក៏​មាន​ច្រើន​ដែរ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ខាង​គណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និង​តារាវិទ្យា។ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយសារ​តែ​មាន​សង្រ្គាម​សាសនា​ជាមួយ​នឹង​កាតូលិក នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១១ និង​ទី១២​ផង និង​ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​មាន​ការឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​​ពួកម៉ុងហ្គោល របស់​ហ្សិនហ្គីស ខាន់ (Genghis Khan) នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយលុក​ចូលឈ្លាន​ពាន​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ហើយ​បាន​វាយកម្ទេច​ទីក្រុង​បាកដាដ នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨។ បើទោះបីជា​ចក្រភព​អារ៉ាប់ មិនទាន់​ដួលរលំ​ ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយកម្ទេច​ក្រុងបាកដាដ ដោយ​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨នោះ​​ ​ត្រូវបាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា ជា​ចំណុច​បញ្ចប់​នៃ​ភាពរុងរឿង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ បើ​យើងពិនិត្យ​មើលទៅលើ​ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ ភាសា និង​សាសនា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ នាសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន​នេះ យើងឃើញ​ថា ​ស្លាកស្នាម​នៃ​ការបែងចែក​ រវាង​អរិយធម៌​ចក្រភព​រ៉ូម ប៊ីហ្សង់តាំង និង​​អារ៉ាប់ នៅតែ​បន្ត​បន្សល់​ទុក​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​ នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ដោយ​និយាយ​ភាសា​ឡាតាំង និង​កាន់សាសនា​គ្រឹស្ត​និកាយ​កាតូលិក។ អឺរ៉ុប​ខាងកើត រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់​នៃ​តំបន់​ដើមបូព៌ា ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​កាន់គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​អរតូដុក្ស៍ (Orthodox)។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង កាត់តាម​មជ្ឈិមបូព៌ា​រហូតដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ាគីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ចេញពី​ឥទ្ធិពល​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់៕ =='''ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម'''== ក្រោយការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណោះវិញ ពិភពអារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃសាសនា​ថ្មីមួយ គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយ​មាន​មហាម៉េដ​ជា​ព្យាការី។ មហាម៉េដ​កើតនៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥៧០​គ.ស នៅ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា (Mecca) ក្នុង​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ (ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទីក្រុង​ម៉ិកកា គឺ​ជា​ក្រុង​ជំនួញ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​ភ្ជាប់​ផ្លូវ​ជំនួញ ពី​អឺរ៉ុប រហូតដល់​អាស៊ី។ ដំណើរជីវិត​ពិត​របស់​មហាម៉េដ មាន​ភាព​ស្រពិចស្រពិល​ច្រើន ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​រវាង​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង​ពិតប្រាកដ និង​អ្វី​ដែល​ជា​សាច់រឿង ដែល​គេ​និទាន​តៗ​គ្នា។ ជាទូទៅ មហាម៉េដ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ជំនួញ​ដ៏​ចំណានម្នាក់ ដែល​ធ្វើដំណើរ​ចុះឡើង ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតទៅដល់​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ដើម្បី​ធ្វើការ​ជួញដូរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមជំនឿ​របស់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឆ្នាំ​៦១០ មហាម៉េដ ដែ​លមាន​វ័យ​​ ៤០ឆ្នាំ បាន​ទទួលនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ពីព្រះ​ជា​ម្ចាស់ នៅ​ក្នុង​ល្អាង​ភ្នំមួយ ក្បែរ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា។ មហាម៉េដ បាន​យក​សេចក្តីបង្រៀន​អស់ទាំងនោះ ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ដល់​បណ្តាជន​ផ្សេងទៀត។ មាន​អ្នកខ្លះ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជឿ​ថា មហាម៉េដ គឺ​ជា​ព្យាការី​របស់​ព្រះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ មហាម៉េដ ក៏​មាន​សត្រូវ​ច្រើន​ដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ប្រឆាំង​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ដែល​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ ហើយ​ការ​ថ្វាយបង្គំ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង។ ការគោរព​ និង​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​ ដែល​មាន​ច្រើន​បែប ច្រើន​ប្រភេទ តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ជំនឿសាសនា​របស់​អ្នក​ក្រុង​ម៉ិកកា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ដោយ​មាន​ការ​ប្រឆាំង និង​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ខ្លាំង នៅ​ឆ្នាំ​៦២២ មហាម៉េដ រួមជាមួយ​នឹង​​អ្នក​ស្មោះស្ម័គ្រ​មួយក្រុម​តូច ក៏​បាន​រត់​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ម៉ិកកា ទៅកាន់ក្រុងមួយទៀត ឈ្មោះ​ថា មេឌីណា (Medina) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៣២០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ម៉ិកកា (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ)។ នៅទីនោះ មហាម៉េដ​ បាន​ទាក់ទាញ​មនុស្ស​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ជឿលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ដោយសារ​តែ​ម៉ិកកា និង​មេឌីណា មាន​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នឹង​គ្នា មហាម៉េដ ដែល​ជា​ព្យាការី និង​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ក្លាយទៅជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផងដែរ។ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ភៀសខ្លួន​ទៅ​មេឌីណា មហាម៉េដ បានវិលត្រឡប់​មកកាន់​ទីក្រុង​ម៉ិកកា​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ មកជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហើយ​បាន​វាយលុកចូល​​កាន់កាប់​ក្រុង​ម៉ិកកា ទីកន្លែង​កំណើត​របស់​លោក និង​ជា​ទី​ដែល​លោក​ទទួលមរណភាព ២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២។ ម៉ិកកា និង​មេឌីណា បានបន្ត​​ជា​ទីក្រុង​ដ៏​សក្ការៈ​ បំផុត​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ត្រូវបាន​គេ​កត់ត្រាទុក​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​កូរ៉ាន ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ គោលជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ដែរ គឺ​ជឿ​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ គឺ​ព្រះជាម្ចាស់ ដែល​បង្កើត​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល។ តាមការពិត អ្នកកាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿថា ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដែល​ពួកគេ​គោរព និង​ព្រះ​​របស់​ពួកជ្វីហ្វ និង​គ្រីស្ទាន គឺ​ជា​តួអង្គព្រះដូចគ្នា​តែមួយ គឺ​អាឡាហ៍ (Allah) ហៅ​តាម​ភាសា​អារ៉ាប់ ឬ​យេហូវ៉ា (Jehovah) ហៅតាម​ភាសាហេព្រើ ហើយ​ដំណើររឿង​នៃ​សាសនា​ទាំង៣នេះ មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ប្រភព​តែមួយ ចាប់តាំង​ពី​អាប្រាហាំ និង​ម៉ូសេ រហូតដល់​ព្រះយេស៊ូវ។ តាមជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ប្រជាជន​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ មាន​បុព្វបុរស​ដើមតែមួយ គឺ​អាប្រាហាំ (Abraham) ដែល​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ហៅថា អ៊ីប្រាហ៊ីម (Ibrahim)។ អាប្រាហាំ ឬ​អ៊ីប្រាហ៊ីម មាន​កូន​ប្រុសពីរនាក់ គឺ​​អ៊ីស្មាអែល (Ismaël) ជា​កូនច្បង ក៏ប៉ុន្តែ ជាកូនក្រៅច្បាប់​ជាមួយ​នឹង​ស្រីបម្រើ​ឈ្មោះ​ហាការ និង​អ៊ីសាក់ (Isaac) ជាកូនទីពីរ តែ​ជា​កូន​ស្របច្បាប់​។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿ​ថា ពួក​អារ៉ាប់​គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីស្មាអែល ចំណែក​ឯពួកជ្វីហ្វ គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីសាក់។ ស្ទើរតែ​គ្រប់​ព្យាការី​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា​នៃ​សាសនាយូដា និង​គម្ពីរប៊ីប នៃ​សាសនា​គ្រឹស្ត ក៏​ត្រូវ​បាន​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​ព្យាការី ដែល​ជា​អ្នក​នាំសារ​​របស់​ព្រះ​ដូចគ្នា​ដែរ ដោយ​គ្រាន់តែ​ពួកគេ​យល់ថា សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្យាការី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​ពួក​គ្រីស្ទាន​យក​មក​ផ្សព្វផ្សាយ និង​អនុវត្ត​​ខុស​ពី​ខ្លឹមសារ​ដើម។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ​បញ្ជូន​មហាម៉េដ ឲ្យ​មក​ធ្វើ​ជា​ព្យាការី​ចុងក្រោយបង្អស់ ដើម្បី​​​នាំបន្ទូល​ពិត​របស់​ព្រះ និង​កែតម្រូវ​សេចក្តីបង្រៀន​មុនៗ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម គេឃើញ​ថា មហាម៉េដ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយ​​ផងដែរ។ មហាម៉េដ មាន​តួនាទី គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​ផង ជា​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​ផង និង​ជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផង។ នៅ​ពេល​មហាម៉េដ​ទទួលមរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ បញ្ហា​មួយ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង គឺ​​បញ្ហា​អ្នក​ស្នងតំណែង​ ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដែល​មហាម៉េដ​បាន​បង្កើត និង​បន្សល់ទុក។ នៅពេលនោះ សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ភាគច្រើន​​យល់ថា កាលនៅរស់ មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​​ អាប៊ូ បាគ័រ (Abu Bakr) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មួយ​ផ្នែក​តូច​ជំទាស់ ដោយ​ពួកគេ​យល់ថា អ្នក​ដែល​​មហាម៉េដ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ គឺ អាលី (Ali) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិតផង ជា​កូនប្រសារផង និង​ជា​បងប្អូន​ជីដូនមួយ​ផង​របស់​មហាម៉េដ។ នៅទីបំផុត គឺ​អាប៊ូ បាគ័រ ដែល​ត្រូវ​បានតែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រេះឆា​គ្នា​ក៏​បាន​កើតឡើង​រវាង​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ទាំងពីរ។ ភាពប្រេះឆា ដែល​បាន​រាលដាល​ រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​សាសនាអ៊ីស្លាម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរក្រុម​ផ្សេងគ្នា រហូតមកទល់នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ​​និកាយ​ស៊ុននីត និង​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយស៊ុននីត ដែល​មាន​ភាគច្រើន ជឿ​ថា អាប៊ូ បាគ័រ ជា​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ចំណែក​អ្នក​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត ជឿ​ថា ​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម គឺ​អាលី។ អ្នក​កាន់​និកាយ​ទាំងពីរ​នេះ នៅតែ​មើលមុខគ្នា​មិនចំ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម'''== ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។ នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។ ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។ តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។ ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។ ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។ នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។ នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។ អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ =='''ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ'''== ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។ ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។ អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។ ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖ ពេរីគ្លែស (Périclès) រដ្ឋបុរស​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ក្រិកសម័យបុរាណ “របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។ ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។ ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand'''== នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។ ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។ នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។ Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។ ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។ ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។ រូបចម្លាក់​ Alexandre le Grand នៅលើ​មឈូស​មួយ ដែល​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីបង់ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​រក្សា​ទុក​ក្នុង​សារមន្ទីរ​នៅ​តួកគី ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។ ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ =='''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ កោះក្រែត ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (លីបង់)'''== អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ទាំង ៤ នៃ​មនុស្ស​ជាតិ មានទំនាក់ទំនង​​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា​ច្រើន តាំង​ពី​យុគសម័យ​បុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទាំង ៤នេះ ច្រើន​តែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ផ្លូវគោក ឬ​ក៏​មាន​ការដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ​ដែរ តែ​ជា​ការ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ដង​ទន្លេ។ បើ​និយាយ​ពីអ្នកជំនាញខាង​ដើរ​សមុទ្រ​វិញ គេ​ត្រូវ​ទៅ​មើល​​បណ្តា​រដ្ឋ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង​ជា​បន្តបន្ទាប់​គ្នា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ យើង​នៅ​ក្នុងអំឡុង​យុគសម័យ​លង្ហិន (ប្រមាណ ពី​​​៣ពាន់​ឆ្នាំ រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រមាណ​ ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុនគ.ស)។ នៅខាងជើង​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ មានកោះ​ដ៏ធំមួយ ឈ្មោះ​ថា “កោះក្រែត” (បច្ចុប្បន្ន ជា​ផ្នែកមួយ​នៃប្រទេស​ក្រិក)។ គឺ​អ្នកកោះក្រែត​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​អ្នក​ដុះគំនិត​ និង​មាន​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ​មុនគេ ដោយពួកគេ​បាន​បង្កើត​នាវា​សមុទ្រ​មួយប្រភេទ ដែលមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ពាសពេញផ្ទៃសមុទ្រ​ តាំង​ពី​យុគសម័យបុរាណ រហូតដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៤​គ.ស.។ នាវាសមុទ្រ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​អ្នក​កោះក្រែត​នេះ ត្រូវបាន​​​​​​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាមភាសាក្រិក​បុរាណ​ថា “ហ្កាឡេអា” (Galéa) ហៅតាម​ភាសាបារាំង​បច្ចុប្បន្ន​ថា “ហ្កាលែរ” (Galère) គឺ​ជា​ប្រភេទ​នាវា​សមុទ្រ​ដែល​មាន​ក្តោងផង និង​មាន​ដងចែវ​ផង ដែល​តម្រៀបជាជួរ​ទាំងសងខាង​ តាំងពី​ក្បាល​រហូតដល់​កន្ទុយ។ ដោយសារតែ​នៅ​សម័យកាលនោះ មនុស្ស​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ដើម្បី​អាច​ប្រើ​កម្លាំង​ទល់នឹង​កម្លាំង​បាន​នៅឡើយ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការបើកបរ​នាវាហ្កាលែរ គេអាច​បើក​ក្តោងប្រើ តែ​នៅពេលណា ដែល​មាន​ខ្យល់បក់​មក​ពី​ខាងក្រោយប៉ុណ្ណោះ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន​មនុស្ស​ចែវ ទើប​នាវា Galère អាច​ធ្វើ​ដំណើរទៅមុខ​បាន។ ដោយសារតែ​ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប វានាហ្កាលែរ​ ដែល​ជា​នាវា​ដ៏​មាំ មិនខ្លាច​ព្យុះ មិនខ្លាច​រលក ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរបាន​យូរ​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​ត្រូវ​ចែវវា​មាន​ចំនួន​ច្រើន ហើយ​ប្រើ​កម្លាំង​ចែវច្រើន ដូច្នេះ ​ត្រូវការ​ផឹកទឹកច្រើន ដែល​គេ​មិន​អាច​ដឹកយក​តាមគ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ច្រើន​ថ្ងៃបាន ទើប​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចូល​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ​ជារៀងរាល់យប់។ ​ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​ នាវាហ្កាលែរ គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​កោះក្រែត​ធ្វើជំនួញជួញដូរ​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ នៅ​ជុំវិញ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ចាប់តាំង​ពី​អេហ្ស៊ីប រហូត​ទៅដល់​ក្រិក។ យើងធ្លាប់​បាន​ឃើញ​ហើយ​ថា របរកសិកម្ម​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​បង្កើន​សមត្ថភាព​ផលិត​បាន​​ច្រើន​ជាង​ការបរបាញ់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយដង។ របរ​ជួញដូរ​​រឹតតែ​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​​មានបាន​កាន់តែ​ឆាប់​ជាង​របរ​កសិកម្ម​ទៅទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នកកោះក្រែត​សម័យដើម គឺ​ជា​អ្នកមាន​ដ៏ស្តុកស្តម្ភបំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងយុគសម័យ​លង្ហិន ប្រមាណ​ជា ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) អ្នកកោះក្រែត ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែខាងជំនួញ ក៏​ចាប់​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប។ ម្យ៉ាង ប្រហែល​ជា​មក​ពី​ពួកគេ​​​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​​ចំហាយ​នៃ​ការ​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ដ៏ធំមួយ នៅ​កោះដែល​ក្បែរ​នោះ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (មានទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​លីបង់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅពេលនោះ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (Phénicie) ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ពី​កោះក្រែត ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រដែរ។ ក្រិក​កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​កោះក្រែត ចំណែក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​លីបង់​សព្វថ្ងៃ។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​ និង​ការជួញដូរ​ផ្លូវសមុទ្រ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​វប្បធម៌​ខុសគ្នា។ ប្រជាជន​ក្រិក​​និយាយ​ភាសា​ក្នុង​អម្បូរអឺរ៉ុប ចំណែក​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ និយាយ​ភាសាមួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ភាសាអារ៉ាប់​បច្ចុប្បន្ន។ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​មុខជំនួញ បាន​បង្កើត​​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេមរតក​ដល់​មនុស្សជាតិ​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​អក្ខរក្រម (ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ព្យញ្ជនៈ និង​ស្រៈ)។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ជា​សញ្ញា (Idéogrammes) ដូចជា ភាសា​​​ចិន និង​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនឆ្លើយតប​នឹង​តម្រូវការ​​ជាក់ស្តែង​របស់​អ្នក​ជំនួញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​វា​មាន​សញ្ញា​ច្រើន​ពេក រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន​សញ្ញា។ ដើម្បី​​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​មុខជំនួញ​​របស់​ពួកគេ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​បាន​បែក​គំនិត​​ពី​ការ​ប្រើ​​សំណេរ​ជា​សញ្ញា​រាប់ម៉ឺន​ បែរ​ទៅប្រើ​អក្សរ​ (ឬ​អក្ខរៈ) ដែល​មាន​ចំនួន​តែ​ជាង​ ២០ ដោយ​អក្សរនីមួយៗ​មិនមាន​អត្ថន័យ​អ្វី​ទាំងអស់ ប៉ុន្តែ គេ​អាច​យក​វា​ទៅ​ផ្គុំ និង​ផ្សំ បង្កើត​ជា​ពាក្យ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹក ទៅតាម​ចិត្តចង់។ តាមការពិត អ្នកជំនាញ​ខាងបុរាណវិទ្យា និង​ភាសាវិទ្យា បាន​រកឃើញ​អត្ថបទ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម ដែល​មាន​អាយុ​កាល​តាំង​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៤រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត។ ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ដ៏​ចំណាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន។ ​នេះ​មានន័យថា ការសរសេរ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​​​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​យក​សំណេរ​បែបនេះ​មក​អភិវឌ្ឍ​ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដ៏​ទូលំទូលាយ​ និង​ពេញលេញ។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដែល​ត្រូវបាន​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​បំផុត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រៅពី​ចិន និង​ជប៉ុន គ្រប់ភាសា​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​នេះ សុទ្ធតែ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​អក្ខរក្រម​ ក្នុងនោះ ក៏​រួមទាំង​ភាសា​ខ្មែរ​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី មិន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​នោះទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​​គ្នា​ ដើម្បី​បោះទីតាំង​ ធ្វើ​អាណានិគម​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗ​ខ្លួន គឺ​ក្រិក នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ជើង​ នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ចំណែក ហ្វេនីស៊ី នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ អាណានិគម​ក្នុងន័យនេះ គឺ​ខុស​ពី​អាណានិគម​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​។ សម្រាប់​ពួកក្រិក និង​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​នៅ​សម័យដើម នៅពេលណា ដែល​ទីក្រុង​មួយ​មាន​មនុស្ស​ច្រើន​ពេក ក្រុមគ្រួសារ​ខ្លះ ក៏​ចាកចេញ​ពី​ក្រុងនេះ ទៅ​កាន់​ទីកន្លែង​ថ្មី ដែល​នៅ​តាម​កោះ ឬ​តាម​​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ក្រុង​ថ្មី ដែល​មានរចនាសម្ព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​ឯករាជ្យ​ពី​ក្រុង​ចាស់។ ទាំង​ក្រិក ទាំង​ហ្វេនីស៊ី និង​បណ្តា​អាណាចក្រ​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនមាន​ការ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប្រជាជាតិ ដូចជា សព្វថ្ងៃ​នេះ​ទេ។ ពួកគេ​ គ្រាន់តែ​​ជា​ប្រជាជន​ដែល​​ចេញ​ពី​អម្បូរ​តែមួយ និយាយ​ភាសា​ដូចគ្នា មាន​វប្បធម៌​ដូចគ្នា ហើយ​រស់នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំមួយរួមគ្នា ប៉ុន្តែ មានអំណាច​ដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ទៅតាម​​ទីក្រុង​ផ្សេងៗ​គ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​​កូនរដ្ឋ​តូចៗ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។ អាណានិគមក្រិក​ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាងជើង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្ត ក៏​មាន​ផងដែរ​នៅ​​​ជុំវិញ​សមុទ្រ​ខ្មៅ អ៊ីតាលី និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង។ រហូតមកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែ​អាច​សង្កេតឃើញ​ពី​សំណល់​ពី​អាណានិគម​ក្រិក​សម័យបុរាណ តាមរយៈ​ឈ្មោះ​នៃ​ក្រុង​ខ្លះ ក្នុង​​ប្រទេស​បារាំង និង​អ៊ីតាលី។ ជាអាទិ៍ ទីក្រុង Nice ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង​ ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជាឈ្មោះ​​ដែល​មាន​ឫសគល់​ពី​ភាសាក្រិក Nikaia ដែល​មាន​ន័យថា “ជ័យជម្នះ”។ ទីក្រុង​ Napoli នៅ​អ៊ីតាលី ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី​ភាសាក្រិក Neapolis ដែលមានន័យថា “ក្រុងថ្មី”។ នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក្រិក​បាន​បោះទីតាំង​ធ្វើ​អាណានិគម តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់ Cyrénaïque មួយប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់ Cyrénaïque ដែល​ស្ថិត​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីប៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ក្រៅ​ពី​តំបន់​ Cyrénaïque នេះ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជា​ដែន​អាណានិគម​របស់​ហ្វេនីស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ ៨០០​មុន​គ.ស ហ្វេនីស៊ី​បាន​បង្កើត​ទីក្រុង​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​របស់​ទុយនីស៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ទីក្រុង​នោះ​​មាន​ឈ្មោះ​ថា Carthage ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រីកដុះដាល រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​មួយ​ឯករាជ្យ ហើយ​មាន​អំណាចប្រណាំង​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ​ទៀតផង។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ថ្វីដ្បិត​តែ​នាវា​ហ្កាលែរ​របស់​ពួកគេ ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរ​ក្នុងរយៈពេល​វែង ក៏ប៉ុន្តែ ពួកគេ​នៅតែ​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​សមុទ្រ ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ទៅ​កាន់​តំបន់​ឆ្ងាយៗ​​ផ្សេងទៀត ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ។ ពួកក្រិក​ ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ានេ ដោយ​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ​​ហ្ស៊ីប្រាល់តា (Gibraltar) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ និង​ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក។ នៅ​ពេល​ចេញ​ពី​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ពួកគេ​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស ហើយ​បន្ត​រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​បាល់ទិក (Baltique)។ ពួកហ្វេនីស៊ីវិញ ធ្វើដំណើរ​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ក្រហម (ចន្លោះ​អេហ្ស៊ីប និង​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត) ចាក់ចុះ​ទៅទិសខាង​ត្បូង រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៦០០​មុនគ.ស ពួក​ហ្វេនីស៊ី​​មួយក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមនាវា​ហ្កាលែរ ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង។ នៅរៀងរាល់យប់​ ពួកគេ​តែងតែ​ចូល​ទៅ​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ ដើម្បី​យក​ទឹកផឹកផង និង​ដើម្បី​​ធ្វើការជួញដូរ​ផង​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ អ្នកដើរ​នាវា​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​សង្កេតឃើញ​ថា ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែ​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ​របស់​ពួកគេដដែល ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអាទិត្យ​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​រះ​នៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ ឥឡូវនេះ ស្រាប់តែ​រះនៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​វិញ។ ពួកគេ​ក៏​ដឹង​ខ្លួន​ថា ពួកគេ​បាន​​មក​ដល់​ផ្នែក​​ម្ខាងទៀត​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក (នៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក) ហើយ​កំពុង​តែ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងជើងវិញ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេ​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ហើយ​ក៏​ឆ្លងកាត់​ច្រកសមុទ្រ​នេះ ចូល​ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​គ្រប់មួយជុំទ្វីបអាហ្វ្រិក៕ =='''អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន'''== ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។ រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។ ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។ ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។ អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។ អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។ អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។ កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។ ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។ ១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​ សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។ និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។ នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។ ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល)''== កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។ ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។ នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ការ​កម្ទេច​ក្រុងយេរូសាឡឹម ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ម៉ូសេ​លើក​ផ្ទាំងថ្ម ដែល​មាន​ចែង​ពី​បញ្ញត្តិ​​ទាំង ១០​របស់​ព្រះ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។ ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕ =='''បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ''== ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។ បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។ សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។ ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។ មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។ ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ ភាសា ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ប្រាជ្ញាស្មារតី ​ទៅមុខ​បាន​យ៉ាងលឿន​ខុសពីសត្វ ហើយ​ក៏ដោយសារ​តែ​ភាសា​នេះ​ដែរ ដែលបង្កើត​ឲ្យ​​មាន​ចំណុច​ពិសេស​មួយទៀត​របស់​មនុស្ស ដែល​ខុសស្រឡះពីសត្វ គឺ​ការ​ខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ ពី​អនាគត។ សត្វអាច​មាន​ការ​ចងចាំ​ពី​​​អ្វី​ដែល​វា​បាន​ឆ្លងកាត់​ពី​អតីតកាល ក៏ប៉ុន្តែ វា​គ្មាន​គំនិត​គិត​គូរ ឬ​ការខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ សម្រាប់​​​ថ្ងៃ​អនាគត​នោះទេ។ សត្វ​រស់នៅ​មួយថ្ងៃ​សម្រាប់​តែ​មួយថ្ងៃ។ ឲ្យ​តែ​វា​មាន​ចំណី​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ថ្ងៃនេះ វា​អាច​រស់នៅ​បាន​ដោយ​រីករាយ ហើយ​វា​មិនដែល​គិតខ្វាយខ្វល់ បារម្ភ ឬ​ភ័យព្រួយ​ថា ថ្ងៃណាមួយ​​វា​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់​នោះទេ។ ​ភាសា​បង្កើត​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​បារម្ភ​ពីថ្ងៃ​អនាគត ពីព្រោះ តាមរយៈភាសា មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង ឬ​អ្វី​ដែល​យើង​គិតឃើញ។ យើងអាច​គិតស្រមៃ​ឃើញ​បាន​ថា នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ដោយ​ការ​បរបាញ់ នៅ​ពេល​ត្រឡប់​ពី​ការ​បរបាញ់​វិញ យប់ឡើង មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា រ៉ាយរាប់​ប្រាប់គ្នា អំពី​ការបរបាញ់​កាល​ពីថ្ងៃ។ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នេះ ពួកគេ​ក៏ដឹង​ថា មាន​គ្នា​គេ​ម្នាក់​ត្រូវ​បាត់ខ្លួន​មិន​វិលត្រឡប់​មកវិញ... បាត់ខ្លួន ដោយ​សារ​ត្រូវ​ខ្លាស៊ី... មានន័យថា ត្រូវ​ស្លាប់។ ការដែល​អាច​ជជែក​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា ពី​ការបរបាញ់​ពីថ្ងៃ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ដឹងខ្លួន​ថា មនុស្សយើង​អាច​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​ពេល​បរបាញ់។ ដូច្នេះ នៅថ្ងៃ​ស្អែក នៅពេល​ដែល​យើង​ចេញ​ទៅ​បរបាញ់​ យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់បានដែរ។ ការដឹង ការ​យល់ ការ​បារម្ភ​ អំពី​ថ្ងៃអនាគត ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​គិតគូរ ប្រុងប្រៀប​រៀបចំ​ផែនការ ត្រៀម​ទុក​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ការ​ដឹង​ខ្លួន​ថា ថ្ងៃណាមួយ​ខ្លួន​នឹង​ស្លាប់ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​យើង​​មាន​តម្រូវការ​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត​ដែរ ដែល​យើង​តែងតែ​ចង់​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​រ៉ាយរ៉ាប់ និទាន ដំណាល​សាច់រឿង ឬហេតុការណ៍ ដែល​ខ្លួន​បាន​ឃើញ​ បាន​ជួប ប្រាប់​ទៅ​អ្នក​ដទៃ។ ការរ៉ាយរាប់​ ដំណាល​សាច់​រឿង ឬ​ហេតុការណ៍​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ បើទោះបីវា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ដំណាល​ដោយ​ផ្ទាល់​មាត់​ ដោយ​គ្មាន​សំណេរ​ក៏ដោយ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ក៏​មាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​ដែរ ពីព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ហេតុការណ៍​​ប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ មនុស្ស​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល ដើម្បី​ស្វែងយល់​ពី​បច្ចុប្បន្ន​កាល និងត្រៀមខ្លួន​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ មនុស្ស​ ដែល​ដឹង​ថា ខ្លួន​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ចែកចាយ​ ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទៅ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជំនាន់ក្រោយ។ និយាយ​សរុបជារួមមកវិញ ភាសា ការ​ជជែកគ្នា ការ​រ៉ាយរ៉ាប់រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល គិតគូរ​សម្រាប់​ថ្ងៃអនាគត ការ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់​នឹង​កំណើតដើម​របស់​មនុស្ស តាំង​ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ហើយ​បន្ត​រហូតមក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ការដែល​ខ្ញុំ​កំពុង​រៀបរាប់​អំពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​លោក​អ្នក​ស្តាប់ ដែល​កំពុង​តាមដានស្តាប់​ ចង់ដឹង ចង់​យល់ អំពីដំណើរឿង​ពី​អតីតកាល​របស់​មនុស្សជាតិ​នេះ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដែរ នៃ​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​​របស់​មនុស្ស។ គឺជា​លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់នឹង​ “ធម្មជាតិ” ​របស់​មនុស្ស ឬ​គួរ​និយាយ​ថា ជាប់នឹង “វប្បធម៌” របស់​មនុស្ស ព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” មិនមែន​​វិវឌ្ឍ​តាមតែ​ “ធម្មជាតិ” ដូចជា​សត្វនោះទេ៕ =='''កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង'''== មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។ ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។ មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។ ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។ ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យថ្មរំលីង ក្រោយ​ពី​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម មនុស្ស​នៅ​តាម​តំបន់​ខ្លះ នៅតែ​បន្ត​រស់នៅដោយការ​បរបាញ់​ដូច​ពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​សំខាន់ៗ​ទាំង ៤ មានការ​វិវឌ្ឍ​យ៉ាង​លឿនបំផុត ទាំង​របៀបរស់នៅ ទាំង​ចំនួន​ប្រជាជន និង​របៀបចាត់ចែង​រៀបចំ​សហគមន៍។ ការវិវឌ្ឍ​ដែល​បានឈាន​ដល់​ដំណាក់កាល​ដ៏សំខាន់មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​ជា​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេនីល។ រដ្ឋ​កើតឡើង​មុនគេ​នៅទីនេះ ដោយសារ​តែ​កត្តា​សំខាន់ពីរ។ កត្តា​ទីមួយ ទាក់ទង​នឹង​ការបែងចែក​ទឹកប្រើប្រាស់ ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម។ ​ដោយសារតែ​អេហ្ស៊ីប​ ​ជា​តំបន់​ដែល​​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ប្រជាកសិករ នៅ​ទីនេះ ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​លើ​ប្រភពទឹក​ដែល​មាន​នៅលើ​ដី ដើម្បី​​យក​មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម។ ទៅតាម​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គេ​ឃើញ​ថា អ្នក​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ដីលើ​ ច្រើន​តែ​ព្យាយាម​ចង់​ទប់ទឹក​ ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​តែ​ខ្លួនឯង ដោយ​មិន​គិត​ដល់​អ្នក​នៅ​ដីក្រោម ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ជម្លោះ ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា ដណ្តើម​ទឹកប្រើប្រាស់។ ដើម្បី​បញ្ចៀស​នូវ​ជម្លោះ​ឥតឈប់ឈរ​នេះ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មូលគំនិត​គ្នា បង្កើត​ឲ្យ​មាន​មេដឹកនាំ​ម្នាក់ គឺ​ “ស្តេច” ដើម្បី​ទទួល​បន្ទុក​ចាត់ចែង​បែងចែក​ទឹក​ឲ្យ​សមាជិកសហគមន៍​ទាំងអស់​បាន​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ស្មើភាព​គ្នា។ កត្តាទីពីរ ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ គឺ​តម្រូវការ​សន្តិសុខ និង​សុវត្ថិភាព។ មនុស្ស​សម័យដើម ដែល​ជា​អ្នក​ប្រមាញ់ ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ដែល​ចាប់ផ្តើម​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម គេនាំគ្នា​​​​ទុកពេល​មួយថ្ងៃៗ សម្រាប់តែ​​ការ​សាបព្រោះ ភ្ជួរាស់ ដាំដុះ និង​ប្រមូលផល ហើយ​​លែង​​ចង់​រវីរវល់​នឹង​ការ​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទៀត​ហើយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ពួកគេ​ក៏​ត្រូវការ​ផងដែរ​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ការពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ពួកគេ ក្នុងករណី​មាន​អ្នក​មកយាយី​រំខាន់​ការ​រស់នៅ, មក​លួចប្លន់​សត្វ ឬ​ភោគផល​ដំណាំ​របស់​ពួកគេ។ ដូច្នេះ​ ប្រជាកសិករ​ទាំងអស់នេះ​ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ឲ្យ​​សហគមន៍​របស់​ពួកគេ មាន​ការ​រៀបចំ​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​ត្រឹមត្រូវ មាន​អ្នកដឹកនាំ រក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការពារសុវត្ថិភាព​របស់​ពួកគេ។ ដោយសារ​តែ​កសិ​កម្ម គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​ច្រើន​​លើស​ពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ ប្រជាកសិករ​អាច​យកភោគផល​មួយផ្នែក​​ដែល​សល់​ពី​តម្រូវការនេះ ម្នាក់បន្តិចៗ រួមបញ្ចូល​គ្នា ដើម្បី​យក​​ទៅ​ផ្គត់​សកម្មភាព​របស់​រដ្ឋ ចិញ្ចឹម​ស្តេច និង​កងទ័ព។ ការអនុវត្ត​បែបនេះ​ហើយ ដែល​គេហៅថា ការ​បង់ពន្ធ​ជូនរដ្ឋ។ រដ្ឋ​យកពន្ធ​ពី​ប្រជាជន ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋ​មាន​កាតព្វកិច្ច​រក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាជន ព្រមទាំង​មាន​ភារៈ​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធាន​​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ស្មើភាព​គ្នា៕ 8w1adwm2c0vfei5joflkczovg7xo0c5 0 2749 9486 9485 2020-11-04T06:11:33Z Kao bun song 1312 /* កិច្ចព្រមព្រៀង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដើម្បី​ពុះចែក​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៦ */ wikitext text/x-wiki ='''ភាពរុងរៀងសម័យអង្ករ'''= នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ ==ភាពរុងរៀងសម័យអង្ករ== ់់់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។ ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។ អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។ នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។ តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។ រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។ នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។ ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕ =='''ប្រជាជាតិរស់នៅជំុវិញអាណាចក្រអង្គរ'''== នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី៩ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៥​គ.ស អាណាចក្រ​ខ្មែរ គឺ​ជា​មហាអំណាច​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កាន់កាប់​ទឹកដី​យ៉ាងធំ គ្របដណ្តប់​លើ​ទឹក​ដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ចម្ប៉ា នៅ​ខាង​កើត​​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេឃើញ​មានពួក​ចាម នៅ​នគរ​ចម្ប៉ា។​ ពួកចាម​​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​ម៉ាឡេស៊ី (មក​ពី​កោះ​ស៊ូម៉ាត្រា ឬ​ជ្វា) ហើយ​​បាន​មក​តាំង​ទីលំនៅ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ឥណ្ឌូចិន និង​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយឡើង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី២ ទៅ​សតវត្សរ៍​ទី១ មុន​គ.ស។ នគរ​ចម្ប៉ា​បាន​ចាប់កំណើត​មុន​នគរភ្នំ ឬ​ហ៊្វូណន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៣មក នគរ​ចម្ប៉ា​មាន​ការរីកចម្រើន​ខ្សោយ​ជាង​នគរ​ហ៊្វូណន ជាពិសេស ខាង​បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ធ្វើ​សឹកសង្រ្គាម។ នគរចម្ប៉ា និង​នគរ​ខ្មែរ គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ហើយ​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ជារឿយៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ធំជាងគេ ដែល​កំណត់​ជោគវាសនា និង​កែប្រែ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពួកចាម គឺ​សង្រ្គាម​ទល់នឹង​ នគរ​អាណ្ណាម ឬ​ដាយវៀត។ អាណ្ណាម នគរ​អាណ្ណាម​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ចម្ប៉ា ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស រហូត​ទៅដល់​ ​សតវត្សរ៍​ទី១០គ.ស (ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណជា​១ពាន់​ឆ្នាំ) អាណ្ណាម​​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចិន ពោលគឺ គឺ​គ្រាន់តែ​ជាអាណា​​ខេត្តមួយ​ប៉ុណ្ណោះ​របស់​ចិន។ ពេលខ្លះ ចិន​បាន​ហៅ​អាណ្ណាម​នេះ​ថា “ណាមវៀត”។ រហូត​ដល់ឆ្នាំ​៩៣៩ ពួក​​អាណ្ណាម​បាន​ទាម​ទារ​ឯករាជ្យ​ ទៅ​បង្កើត​ជានគរដាច់​ពី​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ នគរ​ថ្មី​នេះ​នៅ​តែ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ជា​​​នគរ​ចំណុះរបស់​ចិន​វិញ​ដដែល។ ចិន ដែល​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​៩៦០ ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រាជវង្ស​សុង។ ក្នុងការ​ព្យាយាម​​រើបម្រះ​ពី​នឹម​អាណានិគម​របស់​ចិន ពួក​អាណ្ណាម​តែងតែ​បាន​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​ចិន​ជារឿយៗ។ ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ ​ពួក​អាណ្ណាម និង​ពួកចាមក៏​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​ឈ្លានពាន​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​​ឥតឈប់ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីចុង​បំផុត គឺ​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​ត្រូវ​នគរ​អាណ្ណាម​ឈ្លាន​ពាន​​ចូល​កាន់កាប់​ទាំងស្រុង នៅឆ្នាំ​១៤៧១។ នគរ​ចម្ប៉ា​ត្រូវ​រលំ ហើយ​ពួកចាម ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ​ចេញ​ពី​នគរ ដោយ​ភាគ​ច្រើន​រត់​ភៀសខ្លួន​ទៅ​ជ្រកកោន នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​រត់​ទៅ​ម៉ាឡាកា នៅ​ក្នុងប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​បច្ចុប្បន្ន។ លាវ នៅ​ខាង​លិច​អាណាម និង​ខាង​ជើង​នគរ​ខ្មែរ មាន​ប្រជាជន​មួយទៀត គឺ​លាវ។ លាវ​ធ្លាប់​ជា​នគរ​ឯករាជ្យ​មួយ នៅ​ខាង​ជើង​នគរ​ហ៊្វូណន។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ ប្រទេស​លាវ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្រោម​​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ខ្មែរ ដោយ​ដំបូង​​ត្រឹម​ជា​នគរ​ចំណុះ ហើយ​បន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​អង្គរ ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​លាវ​​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ខ្មែរវាតទី​កាន់​កាប់​ទាំងស្រុង។ រហូតដល់​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៤ ទើប​ប្រទេស​លាវ​ចាប់ផ្តើម​លេចរូបរាង​សាជាថ្មី​ឡើង​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ លាវ​ស្ថិត​នៅ​ជា​ប្រទេស​ទន់ខ្សោយ ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាម​កំហែង​ជា​ប្រចាំ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ជិតខាង។ ពួក​មន (នៅភូមា) នៅ​ខាង​កើត​អាណាចក្រ​ខ្មែរ មាន​ប្រទេស​មួយ ​ដែល​ខ្មែរ​ហៅ​ថា “ស្រុកមន” ហើយ​ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ត្រង់​ប្រទេស​ភូមា​សព្វថ្ងៃ។ កាលពីមុន ស្រុកមន និង​ស្រុក​ខ្មែរ មាន​ព្រំប្រទល់​ជាប់គ្នា នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ព្រំប្រទល់​​ភូមា និង​ថៃ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ថៃ​វិញ នៅ​មិនទាន់​មាន​រូបរាង​នៅឡើយទេ នៅពេលនោះ។ ថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក គេ​ឃើញ​មាន​ការកត់​ត្រា​ពី​វត្តមាន​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ប្រហែល​ជា​ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១២​មក។ ពួកថៃ ឬ​សៀម កាល​ពី​មុន​រស់​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូណាន​ប្រទេស​ចិន ហើយ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ចាក់ចុះ​មក​ទិស​ខាង​ត្បូង បន្តិចម្តងៗ ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី៩។ ពីដំបូង គេឃើញ​ពួកថៃ ឬសៀម​​បាន​ចុះ​មកតាំង​ទីលំនៅ នៅ​ភាគខាងជើង​ប្រទេស​លាវ​សព្វថ្ងៃ និង​នៅ​ឈៀងម៉ៃ។ ចំនួន​ពួកថៃ ឬសៀម​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នៃ​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​មាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើងៗ ហើយ​ពួកគេ​ក៏​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​មួយចំនួន ដូចជា សុខោទ័យ ឆៀងសែន ឈៀងម៉ែ ​ស្រែមួយលាន និង​អយុធ្យា។​ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​ដំបូង ​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ជា​នគរ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។ នៅពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ នគរ​របស់​ពួកថៃ ឬ​សៀម​ ក៏​បាន​ពង្រឹង​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​បន្តិចម្តងៗ ឲ្យ​ទៅ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​​​​អធិបតេយ្យ​ពេញលេញ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​សុខោទ័យ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ ​បន្ទាប់មកទៀត នៅសតវត្សរ៍​ទី១៤ ក្រោយ​ពី​ស្តេច​រាមកំហែង​ចូល​ទិវង្គត ​សុខោទ័យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប ហើយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម​មួយទៀត គឺ​នគរ​​​អយុធ្យា។ គឺ​​អយុធ្យា​នេះ​ហើយ ដែល​បាន​ពង្រីក​អំណាច​នគរ​សៀម ហើយ​​ជា​គូប្រជែង​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អាណាចក្រ​ខ្មែរ នៅ​ចុងសម័យ​អង្គរ។ ម៉ាឡេ ងាកទៅ​ប៉ែក​ខាង​សមុទ្រ​វិញ នៅ​ប៉ែក​​ខាង​ត្បូង​អាណាចក្រ​ខ្មែរ គេ​ឃើញ​មាន​​​អាណាចក្រ​​ដ៏ធំមួយ គឺ​អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ (Srivijaya) ​របស់​ពួកម៉ាឡេ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​លើ​កោះស៊ូម៉ាត្រា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ដែនដី​​គ្របដណ្តប់​​រហូតទៅដល់ កោះជ្វា (Java) កោះ​បរណេអូ (Borneo) និង​ម៉ាឡាកា នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វីប​ម៉ាឡេ ពោលគឺ ពាសពេញ​ដែនដី​នៃ​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ព្រុយណេ​​សព្វថ្ងៃ។ នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​រហូត​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅជា​នគរ​ចំណុះ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ ជា​នគរ​ចំណុះ​របស់​នគរ​សុខោទ័យ​របស់​សៀម។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៥ អាណាចក្រ​ស្រីវិជ័យ​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែក​ខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា៕ =='''ពុទ្ធសាសនានិងដែនសុវណ្ណភូមិ'''== ១. កម្ពុជា ក. ទីតាំង ប្រទេស​កម្ពុជា​ស្ថិត​នៅ​ទ្វីប​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ត្រង់​ភាគ​ខាង​ត្បូង​នៃ​ឧបទ្វី​ប​ឥណ្ឌូ​ចិន ចន្លោះ​ខ្សែ​ស្រប​​ទី១០​ និង ទី​១៥ នៃ​រយៈ​ទទឹង​ខាង​ជើង និង​ចន្លោះ​ខ្សែ​បណ្តោយ​ទី ១០២ និង ទី១០៨ ​នៃ​​រយៈ​បណ្តោយ​ខាង​កើត ។ ដូច​នេះ ប្រទេស​កម្ពុជា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ត្រូ​ពិក ត្រង់​អឌ្ឍគោល​ខាង​​ជើង​ដែល​ជា​តំបន់​មាន​ជី​រ​ជាតិ​ហើយ​មាន អំ​ណោយ​ផល​ដល់​ការ​លូត​លាស់​នៃ​រុក្ខ​ជាតិ​និង​​ដំណាំ​ផ្សេង​ៗ​គ្រប់​ប្រ​ភេទ។ កម្ពុជា​មាន​រាង​ជា​ពហុកោណ​ស្ទើរ​ស្មើ​ជ្រុង​ មានព្រំ​ប្រទល់​ខាង​​ជើង​ជាប់​ប្រទេស​ថៃ​ហើយ​មួយ​ភាគ​ធំ​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ឡាវ​ខាង​កើត​និង​ខាង​ត្បូង ​មួយ​​ភាគ​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​វៀត​ណាម​ខាង​ត្បូង មួយ​ភាគ​ទៀត​ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ​ ខាង​លិច​ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ថៃ ហើយ​មួយ​ភាគ​ទៀត​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ថៃ ។ ខ. ផ្ទៃដី ប្រទេសកម្ពុជាមានផ្ទៃក្រឡា ១៨១.០៣៥ គីឡូម៉ែត្រការេ ។ គ. ប្រជាជន ចំនួន​ប្រជាជន​នៅ​កម្ពុជា តាម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​ជាតិ​ពន្ធុ​វិទ្យា​បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា ពួក​​អូ​ស្ត្រាលី​អ៊ីដ​និង​​ពួក​មេឡានេ​ស៊ី សម្បុរ​ខ្មៅ បាន​មក​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​តាំង​ពី​ច្រើន​ស.វ. មុន​គ.ស ម៉្លេះ ។ ​បន្ទាប់​មក មាន​ពួក​ឥណ្ឌូនេ​ស៊ី​ ជា​ជន​ជាតិ​ស្បែក​លឿង​ចូល​មក​នៅ​លាយ​ឡំ​នឹង​ប្រជាជន​ចាស់ បង្ក​បង្កើត​ឡើង​ជាជន​ជាតិ​សាសន៍​មន-ខ្មែរ។ ក្រោយ​មក មាន​ពួក​ឥណ្ឌា​ជា​អ្នក​ជំនួញ ជា​អ្នក​ភៀស​ខ្លួន​ពី​សង្គ្រាម​និង​ជា​អ្នក​ផ្សាយ​សាសនា បាន​មក​រស់​នៅ​លាយ​ឡំ​ជា​មួយ​ម្ចាស់​ស្រុក​ដើម បង្ក​បង្កើត​បាន​ជា​អរិយ​ធម៌​មួយ ។ តែ​ពួក​កុល​សម្ព័ន្ធ​ខ្លះ ពុំ​ព្រម​ទទួល​យក​នូវ​បញ្ហា​ទាំង​នេះ ។​ ក្រោយ​មក​ទៀត​មាន​ជាតិ​សាសន៍​ផ្សេង​ៗ​បាន​មក​រស់​នៅ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដូចជា​ជាតិ​ជ្វា ព្រាហ្មណ៍ (ស.វ.ទី៨) ជាតិ​ចិន (ស.វ.ទី ១៣) រៀត​ណាម ឡាវ ចាម ភូមា ជាដើម។ ហេតុ​នេះ​បាន​ជា​គេ​ឃើញ​មាន​មនុស្ស​ផ្សេងៗ​គ្នា​ជា​ច្រើន រស់​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​កម្ពុជា។ ​ស្ថិតិ​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៦២ មាន​ចំនួន៩.៧២៨.៧៧១ នាក់ ក្នុង​ពេល​នោះ​មាន​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ប្រហែល​ជា ៥ ភាគ ៦។​ ឃ. ជនជាតិផ្សេង ក្រៅពីជនជាតិខ្មែរមាន -ពួក​កុល​សម្ព័ន្ធ មាន​ច្រើន​ក្រុម ដូច​ជា​ពួក​ព័រ ស្អូច សំរ៉ែ កួយ ស្ទៀង ព្នង ។ ពួក​គេ​រស់​នៅ​ដាច់​​ស្រយាល​ពី​គេ, ប្រកប​អាជីវ​កម្ម​ប្រមាញ់ នេសាទ និង​កសិកម្ម​នៅ​ព្រៃ​ដុត ។ -ពួក​ចំណូល​ស្រុក ឬ​ខ្មែរ​ចូល​ជាតិ ជា​ប្រជាជន​ដែល​មក​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​ជា​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ មាន​សិទ្ធិ និង​កាតព្វ​កិច្ច​ដូច​ខ្មែរ​ដែរ ។ ជន​​ជាតិ​ទាំង​​នេះ​​មាន​​ចាម ជ្វា ឡាវ​វៀតណាម និងភូមា…។ ២. តើខ្មែរជានរណា? ជា​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ អ្នក​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​ខ្មែរ បាន​ខិត​ខំ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​កំណើត​​ខ្មែរ​​នេះ ។ ពួក​​គេ​បាន​បញ្ចេញ​យោបល់​ប្លែក​ៗ​គ្នា ហើយ​ជួន​កាល​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​តែម្តង ។ ប៉ុន្តែ​យោបល់​ទាំង​នោះ​អាច​ចែក​ជា​ពីរ​ក្រុម​គឺៈ​ ក- យោបល់ទី១ ពួក​គេ​ទទួល​ថា​ជាតិ​ខ្មែរ ជា​ជាតិ​ប្រវេសន៍ (Race immigré) ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ហើយ​បាន​លុក​លុយ​ដណ្តើម​យក​ទឹក​ដី​របស់​ជន​ជាតិ​ដើម​មួយ (Race Autochtone) គឺ​ជន​ជាតិ​ក្នុង​​អំបូរ​ម៉ាឡាយូ​ប៉ូលី​នេ​ស៊ី​យ៉េន (Race Malayopolynésienne) នេះ​ឯង ។ ទស្សនៈ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​លោក Hendrike Kerne ។ បន្ទាប់​មក​ទៀត ក៏​មាន​អ្នក​ស្រាវ​ជ្រាវ​ខ្លះ​​យល់​ស្រប​តាម​ដូច​ជា​លោក​Adhémard Leciére និង​លោក​Pierre Gourou ជា​ដើម។​ ​លោក Pierre Gourou បាន​បញ្ជាក់​ថា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ប្រហែល​ជា​ត្រូវ​ពួក ទ្រា​វិឌ ឬ​ពួ​កអារ្យ​ច្រាន​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ដោយ​មាន​សេស​សល់​ក្រុម​ខ្លះ​ដូច​ជា​ពួក​មុណ្ឌ បាន​មក​លុក​លុយ​ប្រទេសភូមា​ប្រទេស​សៀម​និង​ប្រទេស​កម្ពុជា ។ លោក​Etienne Aymonier ដែល​យល់​ថា​ក្រុម មន​-​ខ្មែរ​ មណ្ឌុ​មាន​តាំង​ពី​ដើម​នៅ​ជើង​ភ្នំ​ទី​បេត៍ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​បំបែក​ជា​ពីរ​ក្រុម​ ​គឺ មន​-​ខ្មែរ ចូល​មក​តាំង​នៅ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ឯ​មួយ​ក្រុម​ទៀត​គឺ​មណ្ឌុ ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ​។​ ខ-យោបល់ទី២ ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ជា​ជន​ជាតិ​មួយ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ក្រុម មន​-​ខ្មែរ ហើយ​បាន​កើត​ឡើង​នៅ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ តាំង​ពី​បុរាណ​មក ។ នេះ​គឺ​ជា​យោបល់​របស់​លោក Bernard ​Philiffe Groslier បច្ចុប្បន្ន​ជា​អភិរក្ស​អង្គរ និង​លោក Mace Talahot ជា​ដើម ​។ លោក​ទាំង​ពីរ​នេះ​បាន​យល់​ឃើញ​ថា ក្នុង​សម័យ​ឌុណូ ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​ដ៏​យូរ​លង់​ណាស់​មក​ហើយ មាន​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ខាង​ជើង​ចុះ​មក​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដូច​ពួក​អូស្ត្រាឡូអ៊ីដ (Autraloïdes)មេ​ឡានេ​ស៊ី​យាង (Mélanésiens) ។ អំបូរ​មន-ខ្មែរ​បាន​កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​កាត់​ផ្សំ​រវាង​ពួក​ឥណ្ឌូនេស៊ី​យាង​និង​មេឡា​នេ​ស៊ី​យាង ហើយ​បាន​រស់​នៅ​រាយ​ប៉ាយ​លើ​ទឹក​ដី​ដែល​លាត​សន្ធឹង​ពី​ឥណ្ឌូ​ចិន​ជ្រោយ​ម៉ា​ឡាយូ រហូត​ដល់​ព្រំ​ប្រទល់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ គួរកត់សម្គាល់ថា យោបល់នៃក្រុមទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈស្របទៅនឹងទស្សនៈ​របស់​ខ្មែរ ពី​ព្រោះ​បើ​យើង​សំអាង​ទៅ​លើ​រឿង​ព្រេង​ខ្មែរ ដោយ​សារ​តែ​មាន​នាង​នាគ​នៅ​ស្រុក​​ខ្មែរ​នេះ​ឯង ទើប​ព្រះ​ថោង​ដែល​គេ​ថា​មក​ពី​ស្រុក​ឥណ្ឌា បាន​ជួប​ប្រភព​គ្នា​ហើយ​បាន​គ្រប់​គ្រង​ស្រុក​គោក​ធ្លក​នេះ​ឯង ។ បាន​សេចក្តី​ថា លុះ​ត្រា​តែ​មាន​ជន​ជាតិ​ខ្មែ​នៅ​លើ​កោះ​គោក​ធ្លក​នេះ​ដែរ ទើប​ឥណ្ឌា​អាច​ផ្សាយ​អរិយធម៌​របស់​ខ្លួន​បាន​ខ្លះ​ចូល​ស្រុក​ខ្មែរ ។ សេចក្តី​ក្នុង​រឿង​ព្រេង​នេះ​សរ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា ចំពោះ​ខ្មែរ​យើង ជាតិ​ខ្មែរ​មាន​ប្រភព​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​នេះ​ឯង ។ ចំពោះ​បញ្ហា​ដើម​កំណើត​នៃ​ជាតិ​សាសន៍​ខ្មែរ​នេះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អន្តរជាតិ​បាន​បញ្ចេញ​សម្មតិ​កម្ម​ច្រើន​បែប​យ៉ាង​ណាស់ ។ តែ​លោក​បាន​ស្រប​យោបល់​គ្នា​ត្រង់​ចំណុច​ដែល​ថា ​ខ្មែរ​ជា​ជន​ជាតិ​មួយ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​អំបូរ​ពិសេស​មួយ​គឺ​អំបូរ​មន​-​ខ្មែរ ឬ​ខម​នេះ​ឯង។ ថ្មីៗនេះ​លោក​បណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ លោក​ជា​អ្នក​ស្រាវ​ជ្រាវ​វប្បធម៌​ខ្មែរ ស្នា​ដៃ​របស់​លោក​សម​ស្រប​ជា​មួយ​មតិ​ទី២ គឺ​លោក​បាន​បញ្ជាក់​ថា​ខ្មែរ​មាន​ជីវិត​លើ​ទឹក​ដី​ខ្មែរ​តាំង​ពី ៦៨០.០០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស មក​ដល់ សត​វត្ស​ទី១ នៃ​គ.ស ។ សម័យ​នេះ ជា​សម័យ​ថ្ម​គ្រួស​បំបែក ដែល​មាន​អាយុ ៦៨០.០០០​ដល់​​ឆ្នាំ​១២០.០០០ ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ។ យុគ​នេះ​អាច​ជា​ការ​ចាប់​ផ្តើម​នៃ​អរិយ​ធម៌​ខ្មែរ ហើយ​ការ​ចង​ក្រង​ទំព័រ​​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​កម្ពុជា ត្រូវ​ស្ថិត​នៅ​លើ​សម្ភារៈ​វប្បធម៌​កម្ពុជា​ដំបូង​បង្អស់​ជា​មូលដ្ឋាន​។ វប្បធម៌ អរិយធម៌​ខ្មែរ ដូច​បាន​បញ្ជាក់​ជូន​ខាង​លើ ​ក៏​អាច​បង្ហាញ​ឲ្យ​អ្ន​ក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​វិភាគ​បាន​ពី​ប្រភព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា នៅ​កម្ពុជា​ដែរ​ ។​ ៣- ប្រភព និង កាលបរិច្ឆេទព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា ​ដូច​យើង​បាន​បញ្ជាក់​ខាង​លើ​រួច​មក​ហើយ​ថា ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ដើម​កំណើត​នៅ ប្រទស​ឥណ្ឌា​ហើយ​ត្រូវ​ផ្សព្វផ្សាយ​នៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេសនានា​នៅ​លើ​ពិភព​លោក ​ជា​ពិសេស​នៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​នៃ​ភូមិ​ភាគ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​យើង​នេះ ​។ ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​តាំង​ពី​យូរ​អង្វែង​ណាស់​មក​ហើយ ហើយ​មាន​ការ​រីក​ចំរើន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​ព្រម​ទាំង​ជះ​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ជ្រាល​ជ្រៅ​ក្នុង​ក្រអៅ​បេះ​ដូង​នៃ​ចិត្ត​គំនិត​ទំនៀម​ទម្លាប់ ប្រពៃណី​ សិល្បៈ​ វប្បធម៌​នៃ​មនុស្ស​ខ្មែរ​យើង ​។ ចំពោះ​កាល​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់ ឬ​វត្ត​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​កម្ពុជា​ជា​បញ្ហា​មួយ​ដែល​អ្នក​សិក្សា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ក៏​ដូច​ជា​អ្នក​សិក្សា​អក្សរសាស្រ្ត​និង​វប្បធម៌​ទូ​ទៅ​តែង​តែ​ចោទ​​សួរ​ថា តើ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​បាន​មក​ដល់​ប្រទស​កម្ពុជា​តាំង​ពី​ពេល​ណា?​ បញ្ហា​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​លទ្ធិ​ពុទ្ធសាសនា​នេះ យើង​គួរ​សិក្សា​ឲ្យ​បាន​ដឹង​ច្បាស់​ព្រោះ​បញ្ហា​នេះ វា​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ទៅ​លើ​ការ​រីក​ចំរើន​របៀប​​របប​ការ​រស់​នៅ និង​និន្នាការ​របស់​សង្គម​ខ្មែរ​យើង​នៅ​គ្រប់​ដំណាក់​កាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​រយៈ​កាល​កន្លង​មក ។ បញ្ហា​នេះ អ្នក​សិក្សា​ជា​ច្រើន​បាន​ស្រាវ​ជ្រាវ​ឃើញ​កាល​បរិច្ឆេទ​ខុស​ៗគ្នាៈ​ – មាន​អ្នក​សិក្សា​ខ្លះ​បក​ស្រាយ​ថា ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​​តាំង​ពី​ស.វ​ទី៣ ឬ​ទី២ មុន​គ.ស ដោយ​សំអាង​ទៅ​លើ​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​នៃ​ព្រះ​បាទ​ធម្មា​សោក​នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ដែល​ព្រះ​អង្គ​ជា​មហា​ពុទ្ធសាស​និក​ជន​មួយ​រូប គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ បាន​ឧបត្ថម្ភការ​បញ្ជូន​សមណ​ទូត​ពីរ​អង្គ​គឺ ​សោណត្ថេរ និង ឧត្តរត្ថេរ មក​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​លើ​ដែន​ដី​សុវណ្ណ​ភូមិ ។ បញ្ជាក់​ដោយ​សម្តេច​ព្រះ​មហា​​សុមេធា​ធិបតី ហួត តាត វិជិរប្ប​ញ្ញោ ព្រះ​សង្ឃនាយក​គណៈ​មហានិកាយ ក្នុង​ស្នា​ព្រះ​ហស្ត​របស់​ព្រះ​អង្គ​ស្តី​ពី « ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​កម្ពុជា​សង្ខេប » បោះ​ពុម្ព​លើក​ទី២​​នៅគ.ស. ១៩៧០ ទំព័រ​ទី ១ ថា​ «ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ផ្សាយ​ចូល​មក​កម្ពុជា​ជា​មុន​ដំបូង ​តាម​គម្ពីរ​ពុទ្ធសាសនា​សាមន្ត​បាសា​ទិកា​ អដ្ឋ​កថា វិន័យ​បិដក​ជា​ភាសា​បាលី​បាន​ប្រាប់​​ពត៌​មាន​ថា កាល​ក្រោយ​ដែល​ធ្វើ​តតិយ​សង្គាយនា​រួច​ហើយ​នៅ​ក្នុង​ជម្ពូ​ទ្វីប គឺ​ក្នុង​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ក្នុង​ព.ស.ទី​៣ ព្រះ​មហាថេរ​មួយ​ព្រះ​អង្គ​នាម​​ព្រះ​មោគ្គលិ​បុត្ត​តិស្សៈ​បា​ន​ចាត់​ចែង​បញ្ជូន​ព្រះ​ថេរៈ​ពីរ​អង្គ គឺ​ព្រះ​សោណត្ថេរ​និង​ព្រះ​ឧត្ត​រត្ថេរ​ចេញ​ពី​ជម្ពូទ្វីប​(ឥណ្ឌា) មក​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សា​ស​នា​នៅ​សុវណ្ណ​ភូមិ ក្នុង​ព្រះ​រាជូបត្ថម្ភ​នៃ​ព្រះ​មហាក្សត្រ​នាម​ធម្មា​សោក» ។ អ្នក​សិក្សា​ខ្លះ​ទៀត បាន​រក​ឃើញ​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ចូល​មក​ដល់​ប្រទស​ខ្មែរ​យើង​នៅ​ស.វ.ទី​២ នៃ​គ.ស.ទៅ​វិញ ។ បញ្ហា​នេះ អ្នក​ស្រី​ត្រឹង ងា បាន​​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​ស្នាដៃ​អរិយធម៌​ខ្មែរ បោះ​ពុម្ព​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ ទំព័រ​៨០ ថា ​« តាម​សិលា​ចារឹក​វ៉ូកាញ់ ​(នៅ​វៀត​ណាម​ខាង​ត្បូង) ទំនង​ជា​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ចូលម​ក​ប្រតិ​ស្ថាន​ក្នុង​ស្រុក​ខ្មែរ នៅ​ស.វ.ទី​២ នៃ​គ.ស. ក្នុង​រជ្ជកាល​ព្រះបាទ​ស្រី​មារៈ ឬ ហ្វាន​ចេ​ម៉ាន់ ។ ទស្សនៈ​បែប​នេះ​គេ​បាន​ពន្យល់​ថា​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​កំណើត​ក្រោយ​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា ប្រហែល​នឹង​អាច​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ក្រោយ​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​លទ្ធិ​ព្រាហ្មណ៍​សាសនា​ ។​ – មាន​អ្នក​ខ្លះ​ឲ្យ​យោបល់​ថា ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​និង​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា​បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា ឬ​ក៏​មុន​ក្រោយ​បន្តិច​បន្តួច​ប៉ុណ្ណោះ ។ គេ​បាន​ពន្យល់​ថា បញ្ហា​នេះ​គ្មាន​ឯក​សារ​ណា​មួយ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​លាស់​ទេ ព្រោះ​គេ​ហាក់​ដូច​ជា​ពុំ​ទាន់​មាន​ជំនឿ​ចំពោះ​ទស្សនៈ​របស់​អ្នក​សិក្សា​ឯ​ទៀត​ដែល​យល់​ថា​សាសនា​នេះ ឬ​សាសនា​នោះ​មក​ដល់​មុន​នោះ​ឡើយ ។ យោប់​ស្តី​ពី​វត្ត​មាន​នៃ​ការ​ហូរ​ចូល​នៃ​លទ្ធិ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា មាន​ច្រើន​ដូច​ខាង​លើ​ដែល​យើង​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​លាស់​ណាស់ ។ ប៉ុន្តែ​ពិនិត្យ​ជា​រួម ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ក៏​យោបល់​មតិ​ទាំង​អស់​នោះ​ជា​ពន្លឺ​នៃ​ការ​សិក្សារបស់​យើង ។ យើង​ពិនិត្យ​ឃើញ​ថា​យោបល់​ទាំង​អស់​ហាក់​ដូច​ជា​មាន​ការ​ឯក​ភាព​គ្នា​មួយ​នៅ​ត្រង់​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ក៏​ដូច​ជា​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា បាន​ចូល​មក​ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង តាំង​ពី​យូរ​យារ​ណាស់​មក​ហើយ ។ ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ​ខាង​លើ យើង​ជា​អ្នក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​គួរ​តែ​ត្រិះ​រិះ​ពិ​ចារ​ណា​រក​ហេតុ​ផល​ឲ្យ​មាន​លក្ខណៈ​ច្បាស់​លាស់ និង​សម​ស្រប​ដើម្បី​កំណត់​ពី​បញ្ហា​នេះ ​។ យើង​គួរ​លើក​យក​ពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ព្រះ​បាទ​ធម្មា​សោក​ដែល​ឲ្យ​ពត៌​មាន​ថា «ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​បាន​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ចូល​មក​ដល់​ដែន​ដីសុវណ្ណ​ភូមិ​នៅ​ស.វ.ទី៣​ឬ​ទី​២ មុន​គ.ស.» យក​មក​ត្រិះ​រិះ​ពិចារណា​ដើម្បី​កំ​ណ​ត់​កាល​បរិច្ឆេទ​នៃ​ការ​ចូល​មក​ដល់​របស់​លទ្ធិ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​កម្ពុជា​យើង ។ បញ្ហា​ចោទ​នោះ គឺ​ដែន​សុវណ្ណ​ភូមិ​ជា​ដែន​ដី​របស់​ប្រទេស​ណា? ប្រទេស​ខ្មែរ​យើង​ឬ​ជា​ប្រទេស​ណា​ទៀត? ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យល់​ឃើញ​ដោយ​ឡែក​ៗ ហើយ​ម្នាក់​ៗ​សុទ្ធ​តែ​អះ​អាង​ថា ដែន​ដី​សុវណ្ណ​ភូមិ ជា​ដែន​ដី​របស់​ខ្លួន​ម្នាក់​ៗ ។ ឧទាហរណ៍​ដូច​ជា​ខ្លះ​ថា​ដែន​ដី​នេះ​ជា​របស់​ភូមា ខ្លះ​ថា​ជា​ដែន​ដី​ឥណ្ឌូ​នេស៊ី ខ្លះ​ថា​ម៉ា​ឡេស៊ី​ ខ្លះ​ថា​កម្ពុ​ជា ខ្លះ​ថា​ថៃ ខ្លះ​ថា​ចាម ខ្លះ​ថា​វៀត​ណាម…។ យោបល់​ដោយ​ឡែក​ៗ​ខាងលើ​របស់​ជន​ជាតិ​នី​មួយៗ​ សុទ្ធ​តែ​មាន​ការ​អះអាង ព្រម​ទាំង​ប្រកាន់​យក​នូវ​មហិច្ឆតា​ជាតិ​របស់​ខ្លួន​ជា​និច្ច ។ មក​ដល់​ត្រឹម​នេះ យើង​ជា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​ក៏​ពុំ​ទាន់​ហ៊ាន​អះអាង​ថា​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ​ជា​ដែន​ដី​របស់​យើង​ឡើយ ។ តែ​យើង​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​បន្ត​ទៀត​តើ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេស​ណា​ដែល​បាន​ទទួល និង​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ចំណាស់​ជាង​គេ? បើ​យើង​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ និង​ពិនិត្យ​លើ​ការ​ជាក់​ស្តែង​ឃើញ​ថា​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​នេះ ប្រទេស​ដែល​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មាន​ចំ​ណាស់ ជាង​គេ គឺ​មាន​តែ​ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​នេះ​ឯង។ ចំពោះ​បណ្តា​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត ឃើញ​ថាមាន​​ប្រទេស មួយ​ចំនួន គេ​គោរព​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដូច​យើង​ដែរ តែ​គេ​គោរ​ព​នោះ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ក្រោយ​យើង ។ ឧទាហរណ៍ ដូច​ជា​ករណី​ប្រទេស​ថៃ ចាប់​ពី ស.វ.ទី ១ រហូត​មក​ដល់​ដើម ស.វ.ទី ៩ ក្នុង​ពេល​ដែល​ប្រទេស​យើង​បាន​កសាង​ជា​ប្រទេស​មាន​អធិបតេយ្យ​និង​មាន​វប្បធម៌​រឹង​មាំ​រួច​ទៅ​ហើយ​នោះ ប្រទេស​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ ឬ​ជា​ជន​ជាតិ​ភាគ​​តិច ឬ​ជា​ជន​ជាតិ​បញ្ញើ​ក្អែក គ្មាន​ឯក​ភាព​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​យូ​ណាន់​នៃ​ប្រទេសចិន ពោល​គឺ​មិន​ទាន់​កើត​ជា​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ទេ។ លុះ​មក​ដល់​ស.វ.ទី៩ ទើប​ជន​ជាតិ​នេះ​បាន​ជ្រៀត​ចូល​មក​ក្នុង​ឥណ្ឌូ​ចិន តាម​ខ្សែ​ទឹក​នៃ​ទន្លេ​មេ​ណាម ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​ជើង​ចុះ​មក​រក​ទិស​ត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​ទឹក​​ដី​ពី​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​យើង​ខ្លះ​ពី​ជន​ជាតិ មន​ខ្លះ​.​​​.​.​រួច​កសាង​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន​មួយ​នៅ​ស.វ​ ទី​១៣។ ដូច​នេះ ជន​ជាតិ​ថៃ​ពុំ​បាន​ទទួល​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​ជន​ជាតិ​ឥណ្ឌា​ដូច​ជា​ជន​ជាតិ​ខ្មែរ​យើង​ទេ ។ ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ​នា​ពេល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ត្រូវ​បាន​​នាំ​បញ្ចូល​ពី​ប្រទេស​កម្ពុជា ឬ​ជា​សាសនា​ដែល​បាន​ចាក់​ឫស​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​នោះ​តាំង​ពី​យូរ ​ពោល​គឺ តាំង​ពី​ទឹក​ដី​នោះជា​ទឹក​ដី​របស់​ខ្មែរ​មុន​ការ​ចូល​មក​ដល់​នៃ​ជន​ជាតិ​ថៃ​ម៉្លេះ ។ ចំពោះ​ជន​ជាតិ​វៀត​ណាម ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ពី​ស.វ.ទី១ ដល់​ ស.វ.ទី៩ ពុំ​ទាន់​រំដោះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​អាណា​និគម​ចិន​នៅ​ឡើយ​ដែរ ។ លុះ​មក​ដល់​ ស.វ.ទី១០ ទើប​ជន​ជាតិ​នេះ​រំដោះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​អា​ណា​និគម​​រួច​កសាង​ប្រទេស​រ​បស់​ខ្លួន។ ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មហា​យាន ដែល​ជន​ជាតិ​វៀត​ណាម​គោរព​នា​ពេល​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ជា​សាសនា​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ពី​ប្រទេស​ចិន​តាំង​​ពី​នៅ​ក្រោម​អា​ណានិគម​ចិន​ម៉្លេះ ។ ចំណែក​ប្រទេស​ដទៃ​ទៀត​ដែល​នៅ​ក្នុង​ដំបន់​នេះ​មាន​ប្រទេស​ខ្លះ​​គោរ​ព​តាម​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដែរ តែ​ក្នុង​ដំណាក់​កាល​ក្រោយ ឬ​គេ​ពុំ​គោរព​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​តែ​ម្តង ដោយ​គោរព​សាសនា​ដទៃ​ទៀត។ បើ​សរុបម​ក​ឃើញ​ថា ប្រទេស​កម្ពុជា​យើង​ជា​ប្រទេស​មួយ​មាន​អធិបតេយ្យ​ចំណាស់​ជាង​គេ ហើយ​ទទួល និង​គោរព​ព្រះពុទ្ធសាស​នា​មុត​​មាំ​ជាង​គេ ដែល​សក្តិសម​ជា​ដែន​ដី​សុវណ្ណភូមិ ដែល​ទទួល​ការ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ដោយ​ផ្ទាល់​ពី​សមណទូត​ពីរ​ព្រះ​អង្គ​ព្រះនាម សោណត្ថេរ និង ឧត្តរត្ថេរ ក្រោម​ព្រះ​រាជូបត្ថម្ភ​នៃ​ព្រះ​​បាទ​ធម្មា​សោក នា​សត​វត្សទី ៣ ឬ​ទី ២ មុន​គ.ស.​នេះ​ណាស់ ​។ =='''​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពី​បុរេប្រវត្តិ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា'''​== ដោយសារ​តែ​ការ​អាក់ខាន​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពី​បុរេប្រវត្តិ​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា​ទើប​មិន​មាន​អ្នក​ណា​ម្នាក់​បាន​ ​ដឹង​អោយ​ប្រាកដ​ថា​ ​តើ​ប្រជាជន​ខ្មែរ​បាន​រស់នៅ​លើ​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តាំងពី​ពេល​ណា​មក​។ ​បើ​តាម​ផ្ទាំង​សិលា​ស្ថិត​ក្នុង​ ​រូងភ្នំ​នៅ​ភាគ​ខាងជើង​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បានអោយ​ដឹង​ថា​មនុស្ស​ដែល​បាន​ប្រើប្រាស់​ដុំ​ថ្ម​ធ្វើ​ជា​ឧបករណ៍​បាន​រស់នៅ​ ​ក្នុង​រូងភ្នំ​តាំងពី​ដើម​​សតវត្ស​ទី​៤០០០​មុន​គ​.ស​ហើយ​ដំណាំ​ស្រូវ​ត្រូវ​បាន​ដាំ​ដុះ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​កម្ពុជា​តាំង​តែ​ពី​មុន​សតវត្ស​ ​ទី​១​នៃ​ព​.សម​ក​ម្លេះ​។​ប្រជាជន​កម្ពុជា​ដំបូង​ហាក់ជា​បាន​មក​រស់នៅ​ទី​នេះ​មុន​កាលបរិច្ឆេទ​ខាងលើ​ទៅ​ទៀត​ ​ហើយ​ប្រហែលជា​និរទេស​ខ្លួន​មក​ពី​ភាគ​ខាងជើង​ ​ទោះបីជា​ពុំ​បានដឹង​ពី​ភាសា​និយាយ​ ​និង​ជីវិត​រស់នៅ​របស់​ពួក​គេ​ក៏​ដោយ​។ នៅ​ដើម​សតវត្ស​ទី​១​នៃ​ព​.ស​. ពួក​អ្នកជំនាញ​ជនជាតិ​ចិន​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​សរសេរ​អំពី​វត្តមាន​អាណាចក្រ​មួយ​ក្នុង​ ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ដែល​ស្ថិត​លើ​ឆ្នេរ​ ​និង​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មាត់សមុទ្រ​។​ ​អាណាចក្រ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ពាក់ព័ន្ធ​រួច​ទៅ​ហើយ​ ​ជាមួយនឹង​វប្បធម៌ឥ​ណ្ឌា​ ​ដែល​បាន​ផ្តល់​នូវ​អក្ខរក្រម​ ​ទំរង់​សិល្បៈ​ ​រចនា​បទ​នៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ ​សាសនា​(ហិណ្ឌូ​ ​និង​ព្រះពុទ្ធ​) និង​ប្រព័ន្ធ​នែ​ការ​បែងចែក​ថ្នាក់​។​ ​បើ​តាម​ជំនឿ​អ្នកស្រុក​វិញ​ថា​ ​លក្ខណៈ​សំខាន់​នៃ​ព្រលឹង​វិញ្ញាណ​ក្ខ័​ន​ ​បុព្វបុរស​គឺ​វា​មានការ​ពាក់ព័ន្ធ​ ​ឬ​លាយ​ទ្បំ​ជាមួយនឹង​សាសនា​ឥណ្ឌា​ ​ហើយ​វា​ពិតជា​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ទ្ធិ​ពល​របស់​ខ្លួន​ ​រហូត​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃនេះ​។​ ​ វប្បធម៌​ ​អរិយធម៌​របស់​ប្រទេស​កម្ពុ​ជានា​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ​មាន​ឬ​ស​គល់​តាំងពី​សតវត្ស​ទី​១​រហូត​ដល់​សតវត្ស​ ​ទី​៦​មក​ម្លេះ​ ​ដែល​ពេល​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា​សម័យ​ហ្វូ​ណ​ន​ ​ជា​សម័យមួយ​ដែល​មាន​ភាព​ចំណាស់​ជាងគេ​ក្នុង​អាស៊ី​ ​អា​គ្នេ​យិ៍​យើង​នេះ​។​ ​ចាប់ពី​ពេល​នោះ​ហើយ​ ​គឺជា​ពេល​នៃ​ការ​វិវត្តន៍​ភាសា​ខ្មែរ​ ​ដែល​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​អំបូរ​មន​ខ្មែរ​ ​ហើយ​ ​មាន​លាយ​ជាមួយនឹង​ភាសាបាលី​សំស្ក្រឹត​។​ ​ជា​ឧទាហរណ៍​ ​ពួក​ប្រវត្តិវិទូ​បាន​កត់​សំគាល់ថា​ប្រជាជន​កម្ពុជា​មាន​ ​លក្ខណៈ​ខុស​ប្លែក​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង​ដោយសារ​សំលៀក​បំពាក់​ ​ដូច​ជា​ការ​ប្រើប្រាស់​ក្រមា​ ​យក​មក​ជួតក្បាល​ជំនួស​ ​អោយ​ការ​ពាក់មួក​ជាដើម​។​ ​ សម័យ​ហ្វូ​ណ​ន​បាន​ត្រួសត្រាយ​ផ្លូវ​ខ្មែរ​អោយ​បាន​ឈាន​ឆ្ពោះទៅ​រក​អាណាចក្រ​អង្គរ​ ​ជាមួយនឹង​ការ​កាន់កាប់​អំណាច​ ​ដោយ​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ក្នុង​ឆ្នាំ​៨០២​។​ ​៦០០ឆ្នាំបន្ទាប់បានបង្ហាញអោយឃើញពីទ្ធិពលដ៏ខ្លាំងក្លានៃ អាណាចក្រខ្មែរ ដែល​ពេល​នោះ​មាន​ផ្ទៃដី​លាត​សន្ធឹង​យ៉ាង​ធំធេង​ក្នុង​ភូមិភាគ​អាស៊ី​អា​គ្នេ​យិ៍​ ​ដោយ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​ភូមា​ ​ភាគ​ខាងកើត​ជាប់​នឹង​សមុ​ទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង​ ​រីឯ​ភាគ​ខាងជើង​ជាប់​នឹង​ប្រទេស​លាវ​។​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​នា​អំ​ទ្បុ​ង​ពេល​ ​នោះ​បាន​សាង​សង់​ប្រាសាទបុរាណ​ជា​ច្រើន​ ​ដូច​ជា​ប្រាសាទអង្គរវត្ត​ ​ដែល​ជា​អច្ឆរិយៈវត្ថុ​ទី​៧​នៅ​លើ​ពិភពលោក​។​ ​ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​បាន​សម្រេច​បាន​នូវ​ជោគជ័យ​ដ៏​ធំធេង​អស្ចារ្យ​នេះ​ ​រួម​មាន​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ ​ព្រះបាទ​ន្ទ្រ​វរ្ម័ន​ទី​១​ ​ព្រះបាទ​សូរយ្យ​វរ្ម័ន​ទី​២​ ​និង​ព្រះបាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី​៧​ ​រួម​ទាំង​ការ​បង្កើត​នូវ​ស្នាដៃឯក​វិស្វកម្ម​បែប​បុរាណ​ ​ដូច​ជា​ ​ប្រព័ន្ធ​ធារាសាស្ត្រ​ដ៏​មាន​អត្ថប្រយោជន៍​បំផុត​ ​ដែល​ក្នុង​នោះ​មាន​បា​រា​យិ៍​(បឹង​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​បង្កើត​ទ្បើ​ង​ដោយ​មនុស្ស​) និង​ព្រែកជីក​ដែល​អាច​ផ្តល់​ដល់​ប្រជាជន​នូវ​លទ្ធភាព​ធ្វើស្រែ​បាន​៣​ដង​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ​ ​ហើយ​ជាង​នេះ​ទៀត​សោត​ ​ផ្នែក​ខ្លះ​ ​នៃ​ប្រព័ន្ធ​នេះ​ត្រូវ​បាន​យក​មក​ប្រើប្រាស់​រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ​ទៀត​ផង​។​ ​ចេនឡា​ដី​គោក បង្កើត​ឡើង​នៅ​ឆ្នាំ​៧០៦​-​រ.​៨០២​គ.ស.​ដែល​កើត​ឡើង​បន្ទាប់​ពី​ការ​បែង​ចែក​ចេន​ឡា​ទៅ​ជា​ពីរ​មួយ​គឺ​ចេន​ឡា​ទឹក​លិច និង​មួយ​ទៀត​ហៅ​ថា​ចេន​ឡា​ដី​គោក​នេះ​ឯង ។ មូល​ហេតុ​មកពី​កំសោយ​អំនាច​កណ្ដាល​ព្រោះ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី១​គ្មាន ព្រះរាជ​បុត្រ​ស្នង​រាជ្យ​ទើប​​ព្រះ​អង្គ​ប្រគល់​រាជ​សម្បត្តិ​ឲ ព្រះ​នាង​ជយ​ទេវី​ជា​បុត្រី ដោយ​សារ​ព្រះ​នាង​ជា​ស្ត្រី​នេះ​ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រ​ទេស​បែក​ជា​ពីរ ។ [១]​ ចេនឡា​ដី​គោក​ត្រូវ​ចិន​ហៅ​ថា លូ​ចេនឡា រឺ Lùzhēnlà (陸真蠟) (“ចេន​ឡា​គោក” ក៏​ហៅ​ផង​ដែរ​ថា​វ៉ិន​តាន រឺ Wèndān (文單) រឺ ផលូ Pólòu (婆鏤)) ។ ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ប្រវត្តិ​ចេនឡា​ដី​គោក​គេ​មិន​សូវ​ដឹង​ច្បាស់​ទេ ព្រោះ​ហាក់​ដូច​ជា​នៅ​ដាច់​ស្រយាល​ពី​ការ​ទៅ​មក​របស់​អ្នក​ដំណើរ​ចិន​ពេក ។ ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក៏​​ដោយ ក៏​គេ​បាន​ដឹង​ថា​ក្នុង​សម័យ​នោះ​នយោបាយ​ក្រៅ​ប្រទេស​ចេន​ឡា​ដី​គោក​បាន​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ។ ម្យ៉ាង​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ​៧២២​ចេនឡាដី​គោក​បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​មេទ័ព​យួន​ឈ្មោះ​ម៉ៃ ហាក់​ដេ (mai hac-de)​ដែល​បះ​បោរ​ឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ជិះ​ជាន់​របស់​ពួក​ចិន​ក្នុង​រាជ​វង្ស​ថាង (៦១៨-៩០៧) ។ យ៉ាង​ណា​មិញ​នៅ​ឆ្នាំ​៦២១ ស្ដេច​កៅ​ត​នៃ​រាជ​វង្ស​នេះ​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព​ឈ្មោះ​ខូវ វ៉ា​ លើក​ទ័ព​ទៅ​វាយ​យក យ៉ាវ​ចូវ​(ឈ្មោះ​​ស្រុក​យួន​នៅ​សម័យ​នោះ​) ដែល​ក្រោយ​មក​ទៀត​គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៧៩​ស្ដេច កៅ​តុង​បាន​ផ្លាស់​ឈ្មោះ​ទៅ​ជា​អាណ្ណាម​ដូ​ហូ​តូ (ប្រទេស​ជា​អា​ណាព្យា​បាល) វិញ ។ គឺ​ក្នុង​ករណី​នេះ​ហើយ​ដែល​មេ​ទ័ព​យួន​ម៉ៃ​ហាក់​ដេ បាន​បះ​ឡើង​ប្រឆាំង​ចិន​ដោយ​ចង​សម្ព័ន្ធ​មិត្ត​ជា​មួយ​ចេនឡា​និង​ចាម្ប៉ា ។ គួរ​គប្បី​ជ្រាប​ថា នេះ​គឺ​ជា​លើក​ទី​មួយ​ហើយ​ដែល​មាន​ប្រើ​ពាក្យ​អណ្ណាម​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​យួន ។ នៅ​ពាក់​កណ្ដាល​ទី​២​នៃ ស.វ.ទី៨ ចេនឡា​ដី​គោក​ទំនង​ជា​ត្រូវ​ចិន​ហៅ​ថា វ៉ិន​តាន ថែម​ទៀត ។​ ក្នុង​គ.ស.៧៥០ អគ្គរាជ​ទូត​ខ្មែរ​មួយ​ទៀត​ត្រូវ​បាន​ទៅ​ដល់​ស្រុក​ចិន ។ [៤] នៅ​ឆ្នាំ​៧៥៣​មាន​ការ​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​ក្រោម ព្រះ​រាជ​កិច្ច​ដឹក​នាំ​របស់​ព្រះរាជ​បុត្រ​នៃ​ព្រះរាជា​និង​គណៈ​ប្រតិភូ​២៦​នាក់ បាន​ទៅ​ដល់​គាល់​ស្ដេច​ចិន ហើយ​បាន​ធ្វើ​ដំ​ណើរ​ទៅ​ខេត្ត​ចិន យូ​ណាន ជា​មួយ​មេទ័ព​ចិន​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហូ លី​ត្វាង ដែល​ទទួល​បេសក​កម្ម​ត្រូវ​លើក​ទ័ព ទៅ​ច្បាំង​វាយ​កំទេច​ពួក​យួន​និង​ថៃ ។[៥] នៅ​ឆ្នាំ​៧៥៤ ព្រះ​រាជ​បុត្រ​អង្គ​ដដែល​ឬ​អង្គ​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​បាន​លើក​ទ័ព​ទៅ​ជួយ​ចិន​ ក្នុង​ការ​វាយ​លុក​យក​តំបន់ ណាន ចាវ ។ នៅ​ឆ្នាំ​៧​៧១ រជ្ជ​ទា​យាទ ផ​មី រឺ Pómí (婆彌) បាន​មក​ដល់​ក្នុង​សវន​ការ​អធិរាជ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៣​ធ្នូ ឆ្នាំ​៧៧១ ទ្រង់​ក៏​បាន​ទទួល​ងារ​ថា ខាយ​ភ្វូ​តុង​សាន​ស៊ី រឺ Kāifǔyítóngsānsī (開府儀同三司) (អ្នក​បើក​សម្ភោធ​ក្នុង​បរម​រាជ​វាំង ដោយ​ពេញ​ព្រះ​ហឬទ័យ​នឹង​គ្រឿង​ឥស្សរ​យស​ស្មើ​នឹង​មន្ត្រី​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ៗ​ទាំង​បី) និង​ឆ្នាំ​៧៩៩មាន​ការ​បញ្ជូន​ទូត​ទៅ​ប្រទេស​ចិន​ទៀត បេសកជន​ម្នាក់​មក​ពី​វ៉ិន​តាន​មាន​ឈ្មោះ​ថា លី​ធូ​ជី រឺ Lītóují (李頭及) ក៏​បាន​ទទួល​គោរម្យ​ងារ​ចិន​ដែរ ។ សិលា​ចារឹក​នៅ​ល្បើក​ស្រូវ ខេត្ត​ក្រចេះ ក៏​បាន​បញ្ជាក់​អំពី​កិច្ចការ​ទូត​នេះ​ដែរ ។ [៦] [៧] រាជ​ធានី​ចេន​ឡា​ដី​គោក​ទំនង​ជា​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ម្ដុំ​មជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ចេនឡា​ដើម ហើយ​ព្រះ​រា​ជា​ដែល​មាន​មហិទ្ធិ​រិទ្ធិ​ជាង​គេ​ទំនង ជយ​សិង្ហ​វរ្ម័ន ព្រោះ​គេ​បាន​រក​ឃើញ​សិលា​ចារឹក​មួយ​ផ្ទាំ​ង​របស់​ព្រះ​អង្គ​នៅ​ម្ដុំ​នគរ​រាជ​សីមា ក្នុង​ដី​សៀម​សព្វ​ថ្ងៃ ​។​ ចេនឡា​ទឹក​លិច​គឺ​ជា​តំបន់​សម្បូរ​ដោយ​បឹង​បួរ និង​សមុទ្រ​ហ៊ុមព័​ទ្ធ​ជុំវិញ​គ្រប​ដណ្ដប់​លើ​តំបន់​អាង​ទឹក​ទន្លេ​មេគង្គ ចាប់​ពី​ល្បាក់​ទឹក​ខោន រហូត​ដល់​សមុទ្រ ។[៣] ព្រោះ​តែ​ដូច្នេះ​ហើយ​ទើប​គេហៅ​ថា​ចេនឡា​ទឹក​ដូច​នេះ ។​ ប្រវត្តិសាស្ត្រ​គួរ​​គប្បី​​បញ្ជាក់​​ថា​​ចេនឡា​​ទឹក​​លិច​​ក៏​​មិន​​អាច​​ថែ​រក្សា​​ឯក​ភាព​​យូរ​​អង្វែង​​ទេ: រដ្ឋ​​នេះ​​ត្រូវ​​បែង​ចែក​​ជា​​ក្សត្រ​​បុរី​​តូច​ៗ​​តទៅ​​ទៀត យ៉ាង​​តិច​​ណាស់​​ក៏​​មាន​ចំនួន​​ប្រាំ​​ហើយ​​ក្សត្រ​​បុរី​​ដែល​​គេ​​ដឹង​​ឈ្មោះ​​ពិត​​ប្រាកដ​​គឺ​អនិន្ទិត​បុរ ដែល​​គេ​​មិន​​ស្គាល់​​ទី​​តាំង​​ច្បាស់​​លាស់​​និង​សម្ភុ​បុរ​គឺ​​សំបូរ​​នៅ​​លើ​​ត្រើយ ខាង​​ឆ្វេង​​ទន្លេ​​មេគង្គ​​ក្នុង​ខេត្ត​​ក្រ​ចេះ។ នៅ​​ខាង​​ដើម​​ស.វ.ទី៨ ​ព្រះ​អង្គ​​ម្ចាស់​បុស្ក​រាក្ស ដែល​​មាន​​ដើម​​កំណើត​​នៅ​​អនិន្ទិត​បុរ​​បាន​​យាង​​ទៅ​​សោយ​រាជ្យ​​នៅ​​សម្ភុបុរ (៧២៣) ជា​ទី​​ដែល​ព្រះ​អង្គ​​បាន​​បន្សល់​​ទុក​​សិលា​​ចារឹក​​មួយ​​ផ្ទាំង ចុះ​​កាល​​កំណត់​​៧១៦​នៅ​​ត្រង់​​ប្រាសាទ​ព្រះ​ធាតុ​កូន​ពីរ ។ ព្រះ​​អង្គ​​បាន​​យាង​​ទៅ​​នេះ​​ក្នុង​​កិច្ច​​ចង់​​បង្រួប​​បង្រួម​​ចេន​ឡា​​ទឹក​លិច​។ បន្ទាប់​​មក​ បុត្រ​​ព្រះ​អង្គ​​ព្រះ​នាម​​រា​ជេន្ទ្រ​វរ្ម័ន បាន​​ខំ​​ព្យាយាម​​បន្ត​​គោល​​ជំហរ​​នេះ​​ទៀត ។ តែ​​ជា​​ការ​​ឥត​​ប្រយោជន៍ ។ ពី​​ព្រោះ​​មិន​​យូរ​​ប៉ុន្មាន​​ផង ចេន​ឡា​ទឹក​​លិច​​ត្រូវ​​បែង​​ចែក​​ជា​នគរ​​តូចៗ​​ប្រាំ​​ទៀត។ ចំពោះ​​ព្រំ​​សីមា​​កំណត់​​ទឹក​​ដី​​នគរ​​នី​មួយ​ៗ គេ​​ពុំ​​ទាន់​​មាន​​ឯកសារ​​អ្វី​​ជា​​ច្បាស់​​លាស់​​សំរាប់​​បញ្ជាក់​​ទេ​។[៤] ព្រះ​​បាទ​បុស្ករាក្ស​​មាន​​ជាប់​​ខ្សែ​ញាតិ​​ទៅ​​នឹង​​ព្រះ​បាទ​​ពាលា​ទិត្យ ដែល​​បាន​​សោយ​​រាជ្យ​​នៅ​​អនិន្ទិត​បុរ ហើយ​​ដែល​​បាន​​អះ​​អាង​​ថា​​ព្រះ​អង្គ​​ជា​​កូន​​ចៅ​​របស់​​ព្រះ​​បាទ​​កៅ​ណ្ឌិន្យ​ និង​​ព្រះ​នាង​​នាគី​សោមា មក​​ដល់​​ព្រះ​បាទ​​ភវវរ្ម័ន​ទី១ ដែល​​ជា​​ចៅ​​របស់​​ព្រះ​​បាទ​​រុទ្រវរ្ម័ន​ព្រះ​​មហាក្សត្រ​​នគរ​​ភ្នំ ។[៥] ហើយ​​ដែល​​ក្រោយ​​មក​​ទៀត ព្រះ​​រាជា​សោយ​រាជ្យ​​នៅ​​អង្គ​រ​​ទ្រង់​​បាន​​ចាត់​​ទុក​​ថា ជា​​ចំណង​​ភ្ជាប់​​ព្រះ​អង្គ​​ទាំង​​ឡាយ​​ទៅ នឹង​​ស្ថាប​និក​​នៃ​​បឋម​វង្ស​​នៃ​​អាណាចក្រ​​ភ្នំ ។ ត្រង់​​នេះ យើង​​អាច​​យក​​ធ្វើ​​ជា​​អំណះ​​អំ​ណាង​មួយ​​សំរាប់​​ឆ្លើយ​​តប​​ចំពោះ​​ជន​​ណា ដែល​​បដិសេធ​​ថា អាណាច​ក្រ​ភ្នំ​​ពុំ​​មែន​​ជា​​រដ្ឋ​​ខ្មែរ​​ដំបូង។ ចុះ​​ហេតុ​​អ្វី​​បាន​​ជា​​អធិរាជ​​អង្គរ ដែល​​បាន​​វាយ​​ឈ្នះ​​អាណាចក្រ​​ភ្នំ​​បែរ​ជា​​ខិត​​ខំ ភ្ជាប់​​ខ្សែ​​ស្រឡាយ​​របស់​​ព្រះ​អង្គ​​ទៅ​នឹង​​ព្រះ​​រាជា​អាណាចក្រ​​ភ្នំ ដែល​​ជា​​អ្នក​​ចាញ់​​ទៅ​​វិញ? នេះ​​មិន​​គឺ​​មក​​តែ​​ពី​​មនុស្ស​​តាំង​​តែ​​ពី​​សម័យ​​អា​ណាចក្រ​​ភ្នំ​​រហូត ដល់​​សម័យ​​អង្គរ​​មាន​​ពូជ​​អំបូរ​​ជាតិ​​សាសន៍​​តែ​​មួយ​​ទេ​​ឬ? ចំណែក​ក្រុម​ព្រះមហា​ក្សត្រ ដែល​គ្រប់​គ្រង​រស់​នៅ​ទី​ក្រុង​សម្ភុបុរៈ ប្រកាស​ថា ជាប់​ព្រះញាតិ​វង្ស​ចុះ​មក​ពី​ព្រះ​មហាក្ស​ត្រី​យានី ព្រះនាង​ជ័យ​ទេវី ។ [៦] ព្រះបាទ​ពាល​ទិត្យ​ទំនង​ជា​បាន​កសាង​ក្រុង​ពាលា​ទិត្យ​បុរ​ដែល​ជន​ជាតិ​ចិន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​រាជ​ធានី​ពិត​ប្រាកដ​របស់​ចេន​ឡា​ទឹក​លិច ​(ប៉ូឡូ​ទីប៉ូ) ។ រាជ​ទូត​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅ​ទស្សន​កិច្ច​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​៧​៥​០ទំនង​ជា​មក​ពី​ចេនឡា​ទឹក​លិច ។[៧] ក្នុង​ពាក់​កណ្ដាល​ទី២​នៃស.វ​.ទី៨​ នៅ​ចេនឡា​ទឹក​​លិច មាន​ការ​កសាង​សិលា​ចារឹក​ជា​ច្រើន ជា​ពិសេស​នៅ​តំបន់​សម្ភុ​បុរ​ដែល​គេ​បាន​រក​ឃើញ​មួយ​ចុះ​កា​ល​កំណត់​៧៧០ (ព្រះ​ធាតុ​ព្រះ​ស្រី-ត្បូង​ឃ្មុំ ) និង​មួយ​ទៀត​ចុះ​កាល​កំណត់​៧៨១ (ល្បើក​ស្រុត-ក្រ​ចេះ) ទាំង​នេះ​សុទ្ធ​តែ​ជា​ស្នា​ព្រះ​ហស្ថ​របស់​ព្រះ​បាទ​ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី១​ស្ទួន (ដាក់​លេខ​ទី១​ស្ទួន​គឺ​ដើម្បី​កុំ​អោយ​ពិបាក​រុះ​រើ​លេខ​ព្រះ​រាជា​អង្គរ​ពិជ័យវរ្ម័ន​ទី២​ដល់​ទី៩)​ ។ ក្រៅ​ពី​នេះ គេ​បាន​រក​ឃើញ​សិលា​ចារឹក​មួយ​ផ្ទាំង​ទៀត​ចុះកា​លកំ​ណត់ ៧៩១ នៅ​ប្រាសាទ​តា​គាម​ក្នុង​ខេត្ត​សៀម​រាប ។​ គេ​ចាត់​ទុក​សិលា​ចារឹក​នេះ ថា​ជា​ស​ក្ខីភាព​មួយ​ចាស់​ជាង​គេ​នៃ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មហា​យាន នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ ព្រោះ​ឯក​សារ​នេះ​បាន​និយាយ​ពី​ការ​កសាង​បដិមា​ព្រះ​ពោធិសត្វ​លោកេស្វរៈ​ជា​ពោធិសត្វ​បាន គេ​និយម​គោរព​បូជា​ជាង​គេ​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​យើង ។ ក្នុង​សិល្បៈ​ចម្លាក់​បុរាណ​សិល្បករ​ខ្មែរ​ច្រើន​ឆ្លាក់​រូប​ពោធិសត្វ​នេះ​ជា​បុរស​ស​មាន​វ័យ​ក្មេង​មាន​ព្រះហស្ត​៤​កាន់​ផ្កា​ឈូក ខ្សែ​ផ្គាំ​គម្ពីរ និង​ដប​ទឹក (សូម​កុំ​ច្រឡំ​និង​ព្រះ​វិស្ណុ​ដែល​មាន​ព្រះហស្ត៤​ដែរ តែ​កាន់​ផ្កា​ឈូក​កង​ចក្រ ក្រទា និង សង្ខ) ។ នៅ​លើ​ព្រះ​សិរ​របស់​ព្រះអង្គ​មាន​រូប​ព្រះ​ពុទ្ធ​អា​មិ​តាភៈ ​។ [​៨] ចេន​ឡា​ទឹក​លិច​ក្រោម​ការ​ត្រួត​ត្រា​របស់​ជ្វា​ប្រទេស​ខ្មែរ​នៅ​ស.វ.ទី៨ ជា​សម័យ​មួយ​ដែល​គ្មាន​ស្ថិរភាព​ខាង​នយោ​បាយ​ព្រោះ​តែ​មាន​ការ​បែក​បាក់​ផ្ទៃ​ក្នុង​យ៉ាង​តំណំ ។ នេះ​ហើយ​ជា​ហេតុ​មួយ​ឲ​ជាតិ​ជិត​ខាង​មើល​ងាយ ដោយ​ហ៊ាន​លូក​ដៃ​ចូល​កកូរ​ក្នុង​កិច្ចការ​ផ្ទៃ​ក្នុង​ទៀត​ផង ។​ យ៉ាង​ណា​មិញ នៅស​.វ.ទី៨ ពួក​ចោរ​សមុទ្រ​ជាតិ​ជ្វា​ដែល​ជិះ​សំពៅ​ធំ​ៗបាន​ចូល​មក​រាត​ត្បាត​ឆ្នេរ​សមុទ្រ និង​តាម​ទន្លេ​នៃ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដី​គោក​ក្នុង​គោល​បំណង​ឆក់​ប្លន់​យក​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​តាម​ទំនើង​ចិត្ត ។ ពួក​ចោរ​សមុទ្រ​ដែល​ហ៊ាន​មក​ឈ្លាន​ពាន​ដូច្នេះ​បាន ព្រោះ​តែ​នៅ​ពេល​នោះ​រាជ​វង្ស​សៃ​លេន្ទ្រ​ដែល​សោយ​រាជ្យ​នៅ​កោះ​ជ្វា ហើយ​ដែល​ជា​រាជ​វង្ស​ស្ថាបនិក​ប្រាសាទ​បូរូបូឌួ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​នោះ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​ឥទ្ធិពល របស់​ខ្លួ​ន​ទៅ​លើ​អាស៊ីអា​គ្នេយ៍​ទាំង​មូល ។ នៅ​ឆ្នាំ​៧៧៤​និង​៧៨៧ ពួក​ចោរ​ជ្វា​ក្រោយ​ពី​វាយ​បាន​កោះ​ត្រឡាច​ហើយ​តាំង​ជា​មូលដ្ឋាន បាន​លើក​គ្នា​ទៅ​រាត​ត្បាត ឆ្នេរ​សមុទ្រ​ប្រទេស​ចា​ម្ប៉ា ។ គឺ​នៅ​ពេល​ជា​មួយ​គ្នា​នេះ​ហើយ​ដែ​ល​ពួក​ចោរ​នោះ​បាន​ចូល​មក​រាត​ត្បាត​ចេនឡាទឹក​លិច​ដែរ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​បញ្ច្រាស​ឡើង​តាម​ទន្លេ​មេគង្គ មក​ដល់​សម្ភុ​បុរ ដុត​បំផ្លាញ​ទី​ក្រុង ឡោម​ព័ទ្ធរាជ​វាំង ចាប់​បាន​ព្រះ​រាជា​ព្រះ​នាម មហីបតិ​វរ្ម័ន ជា​បុត្រ​ព្រះ​បាទ​រាជេន្ទ្រ​វរ្ម័ន កាត់​យក​ព្រះ​សិរ​ហើយ​យក​ទៅ​ប្រទេស​ជ្វា ។ ចំពោះ​ការ​ឈ្លាន​ពាន​របស់​ជ្វា​មក​លើ​ក្សត្រ​បុរី​មួយ​របស់​ចេន​ឡាទឹក​លិច​នេះ មាន​មតិ​ខ្លះ​យល់​ថា ជា​ការ​ទាម​ទារ​យក​កេរ​មត៌ក​របស់​ដូន​តា​ខ្លួន ព្រោះ​ពួក សៃ​លេន្ទ្រ​ធ្លាប់​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​ស្ដេច​ភ្នំ (សៃ​លេន្ទ្រ) ដែល​ជា​ឋានន្តរ​នាម​របស់​ព្រះ​រាជា​ណាចក្រ​ភ្នំ​នេះ​ឯង ។ ចំពោះ​ការ​តាំង​អំណាច​អធិរាជ​ភាព (Suzeraninte) របស់​ពួក​សៃ​លេន្ទ្រ​លើ​ប្រទេស​ខ្មែរ​នេះ ឈ្មួញ​អារ៉ាប់​ម្នាក់​ឈ្មោះ សូឡៃ​ម៉ាន់ នៅ​ស.វ.ទី១០​បាន​និយាយ​ថា: ថ្ងៃ​មួយ​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​មាន​ព្រះ​បំណង​ចង់​ឃើញ​ព្រះ​សិរ នៃ​មហារាជ​ក្រុង Zabag កាត់​ដាក់​លើ​ថាស​មួយ ។ ដំណឹង​នេះ​ក៏​ឮ​ដល់​មហារាជ​ព្រះ​អង្គ​ក៏​លើក​ទ័ព​ជើង​ទឹក​ចូល​មក​វាយ​ប្រទេស​ខ្មែរ ចាប់​បាន​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​ហើយ​បញ្ជា​ឲ្យ​កាត់​ព្រះ​សិរ ។ លុះ​ត្រលប់​ទៅ​ដល់​ព្រះ​នគរ​វិញ​ហើយ​មហារាជ​ទ្រង់​ឲ្យ​យ​ក​ព្រះ​សិរ​នោះ​ទៅ​លាង​ស្អាត យក​អប់​ទុក​ក្នុង​ភាជន៍​មួយ​រួច​ទ្រង់​ឲ្យ​បញ្ជូន​មក​ថ្វាយ​ចំពោះ​ព្រះ​រាជា​ដែល​បាន​ឡើង​សោយ​រាជ្យ​ជា​តំណ​តមក ។ ចាប់​តាំង​ពី​ពេល​នោះ​មក នៅ​រៀង​រាល់​ព្រឹក​ព្រះ​រាជា​ខ្មែរ​ត្រូវ​បែរ​ព្រះ​ភក្ត្រ​ឆ្ពោះ​ម​ក​ក្រុង Zabag ដើម្បី​ធ្វើ​គារវកិច្ច​ចំពោះ​ព្រះ​មហារាជ​ក្រុង​នេះ (សេចក្ដី​ស្រង់​តាម​អត្ថ​បទ​បោះ​ពុម្ពផ្សាយ ដោយ​ជន​ជាតិ​អារ៉ាប់​ម្នាក់​ទៀត​ឈ្មោះ Abou Zayd Hassan នៅ​ប្រមាណ​ឆ្នាំ​៩២៦) ។ រឿង​ដែល​តំណាល​ដោយ​ឈ្មួញ​អារ៉ាប់​ខាង​លើ​នេះ​ទោះ​បី​មាន​លក្ខណៈ​ជា​រឿង​ព្រេង​ក៏​ដោយ ក៏​មាន​លក្ខណៈ​ស្រប​នឹង​ការ​ពិត​ខ្លះ​ដែរ គឺ​តំណាង​អំណាច​របស់​ជ្វា​មក​លើ​ប្រទេស​ខ្មែរ​យើង​ហើយ​ដែល​មាន​ការ​បញ្ជាក់​ពី​សិលា​ចារឹក​ស្ដុក​កក់​ធំ​នៅ​ពេល​ក្រោយ​មក​ទៀត ​។ ='''ភាពរុងរឿងឡើងវិញនៅអឺរ់ុប'''= នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ និង​ទី១៦ នៅ​ពេលដែលអេស្ប៉ាញ​​កំពុងតែ​វាតទី​ពង្រីក​​អាណានិគម​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក ដែល​គេហៅថា​ “ដែនដីថ្មី” នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​ជា​ដែនដី​ចាស់ឯណេះ​វិញ គេបាន​ស្គាល់​នូវការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​ការវិវឌ្ឍ​ខាងវប្បធម៌ ដែល​គេឲ្យ​ឈ្មោះតាម​ភាសា​បារាំង​​ថា “La Renaissance”។ Renaissance ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​នោះ អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​ឡើងវិញ​នូវ​វប្បធម៌រុងរឿង​ដែល​គេ​ធ្លាប់​មាន​កាល​ពី​ក្នុង​សម័យបុរាណ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​​រលាយបាត់បង់​​ស្ទើរតែ​បាត់សូន្យ​នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម។ យើងដឹង​ហើយ​ថា នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ តំបន់​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅជា​នគរ​ផ្សេងៗ​គ្នា ហើយ​នគរ​អស់ទាំងនោះ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន​ទៅលើ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​និង​គ្នា ឬ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អំណាច​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​របស់​ខ្លួន។ អឺរ៉ុប​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ខ្ទេចខ្ទាំ ប្រជាជន​គ្មាន​សុខសន្តិភាព និង​គ្មាន​ការ​អប់រំ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​វប្បធម៌​ដ៏រុងរឿង​កាល​ពីមុន ​​ត្រូវ​រលាយបាត់បង់​បន្តិចម្តងៗ រហូត​ធ្លាក់​ក្នុង​ដំណាក់កាល​មួយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគខ្មៅងងឹត”។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ មានហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ចាប់ផ្តើម​ទទួល​ពន្លឺឡើងវិញ។ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​ពួកតួកគី​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ដែល​​ជា​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (អតីត​ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។ អ្នកប្រាជ្ញ​ជាច្រើន​​របស់​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​នាំគ្នា​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​កាន់​អឺរ៉ុប ដោយនាំ​យក​ទៅជាមួយ​នូវ​ឯកសារ​ល្អៗ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​អ្នកប្រាជ្ញ​ក្រិក​សម័យបុរាណ។ អ្នកប្រាជ្ញ និង​​ឯកសារ​ក្រិក​ទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ជា​គ្រឹះ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​ស្តារ​ឡើងវិញ​នៃ​វប្បធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​ ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​យុគសម័យកណ្តាល និង​ជា​ឆ្នាំ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យកាល Renaissance។ ប្រទេស​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​​ការ​ធ្វើ​ឲ្យរស់ឡើងវិញ នៃ​វប្បធម៌​រុងរឿង​នេះ គឺ​អ៊ីតាលី។ គេសង្កេតឃើញ​ថា អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ ទាំង​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម ទស្សនវិជ្ជា នយោបាយ ហិរញ្ញវត្ថុ និង​តារាសាស្រ្ត ភាគច្រើន​ចេញ​មក​ពី​អ៊ីតាលី។ Michel-Ange, Raphael និង​ Léonard de Vinci ​ដែលត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​វិចិត្រករ ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ឆ្នើម​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ពូកែ​ខាង​​ចម្លាក់ គំនូរ ស្ថាបត្យកម្ម និង​វិស្វកម្ម សុទ្ធសឹង​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ គេឃើញ​មាន​ហ្វូងមនុស្ស​ណែនណាន់តាន់តាប់ នាំគ្នា​ឈរតម្រង់ជួរ​ចាំមើល​រូបគំនូរ​ Monalisa ដែល​គូរ​ដោយ​ Léonard de Vinci ហើយ​ដែល​គេ​ដាក់តាំង​នៅ​ក្នុងសារមន្ទីរ Louvre នៅ​ប៉ារីស។ ចំណែក​ Michel-Ange វិញ ក្រៅពី​គំនូរ និង​ចម្លាក់ បាន​បន្សល់​ទុកនូវស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏ល្បីល្បាញ​​ជាច្រើន ជាពិសេស គឺ​​​​វិហារ Saint Pierre នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចម្លង​តាម​ នៅ​ក្នុងការ​សាងសង់​អគារ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត រួមមាន វិហារ Saint Paul នៅ​អង់គ្លេស និង​វិមាន​កាពីតូល​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ អ្នកប្រាជ្ញ​មួយរូប​ទៀត​របស់​អ៊ីតាលី នាសម័យកាល Renaissance គឺ​ទស្សនវិទូនយោបាយ ឈ្មោះ Machiavelli ​បាន​និពន្ធ​សៀវភៅមួយក្បាល​​ ដែលល្បីសុះសាយ​​រហូត​មក​ដល់​សព្វថ្ងៃ គឺ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណង​ជើង​ជា​ភាសា​បារាំង​ថា “Le Prince”។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ Machiavelli បាន​សរសេរ​អំពី​របៀប​ដឹកនាំ​រដ្ឋ ដោយ​ប្រើ​ប្រាជ្ញា​ផង ប្រើ​កម្លាំង​ផង និងប្រើ​​កលល្បិចផង។ បើតាម Machiavelli មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ចេះប្រើ​កម្លាំង​ដូចជា​សត្វតោ និង​ចេះ​ក្រឡិចក្រឡុច​ដូចជា​សត្វកញ្ជ្រោង ក៏ប៉ុន្តែ កម្លាំង និង​ភាព​ក្រឡិចក្រឡុច​នេះ មិនមែន​​ដើម្បី​គ្រាន់តែ​រក្សា​អំណាច​យកមក​បំពេញ​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន​នោះទេ ប៉ុន្តែ គឺ​ដើម្បី​រក្សា​អំណាច​យក​ទៅ​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន​​ទូទៅ។ រដ្ឋ​​អាច​រំលោភ​ច្បាប់ ឬ​ធ្វើ​នូវ​ទង្វើ​ដែល​គ្មាន​សីលធម៌ បើ​សិន​ជា​វា​ចាំបាច់ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​ជាតិ ដែល​គេហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា “Raison d’Etat”។ គោលគំនិត​របស់ Machiavelli ត្រូវ​បាន​អ្នកខ្លះ​រិះគន់​ថា​ជា​គំនិតអ្នកនយោបាយ​ដែល​គ្មាន​សីលធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្លះទៀត យល់ថា​វាជា​គំនិត​នយោបាយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ប្រាកដ​និយម។ មកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ សៀវភៅ “Le Prince” របស់ Machiavelli នៅតែ​ជា​សៀវភៅ​គោល ដែល​គេ​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​​​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សាលា​​វិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ​។ នៅ​សតវត្សរ៍ទី​១៦ ចលនា Renaissance ដែល​ចាប់កំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី បាន​ជះពន្លឺ​បន្តិចម្តងៗ ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប រាប់ចាប់តាំង​ពី​អេស្ប៉ាញ បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស រហូត​ទៅដល់​ប៉ូឡូញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៤៣ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញម្នាក់​ឈ្មោះ Nicolas Corpernic ដែល​ធ្លាប់​បាន​ទៅ​សិក្សា​នៅ​អ៊ីតាលី បាន​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅមួយ អំពី​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​នៃ​តារាសាស្រ្ត ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុកថា​ជា​​បដិវត្តន៍​នៃ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើចក្រវាល។ តាំងពីដើមរៀងមក មនុស្ស​ក្នុង​សម័យបុរាណ​យល់ថា ផែនដី​គឺ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល។ គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​​ដែល​នៅលើ​មេឃ ទាំង​ព្រះចន្ទ ព្រះអាទិត្យ និង​គ្រប់ផ្កាយ​ទាំងអស់​ សុទ្ធតែធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី។ Nicolas Copernic ដែល​បាន​ចំណាយ​ពេល​រាប់ឆ្នាំ សិក្សា​អំពី​តារាស្រ្ត បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ គឺ​ថា មិនមែន​ព្រះអាទិត្យ​ទេ ដែល​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី គឺ​ផែនដី​វិញ​ទេ ដែល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ​ហេតុ​ដែល​គេ​មើលទៅឃើញ​ហាក់ដូចជា​ព្រះអាទិត្យ និង​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​មេឃ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី តាមការពិត គឺ​ដោយសារ​តែ​ផែនដី​វិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង ដែល​ក្នុងមួយជុំៗ ​មាន​រយៈពេល ២៤ម៉ោង។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់ Copernic ផែនដី​​គ្រាន់តែ​ជា​ភពមួយ​ ក្នុង​ចំណោម​ភព​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀតប៉ុណ្ណោះ ហើយ​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូចដែល​គេ​ធ្លាប់​ជឿ​ពីមុន​នោះទេ។ ទ្រឹស្តី​របស់ Nicolas Copernic គឺ​​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យបុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ វាផ្ទុយ​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​វិហារ​កាតូលិក​ នាសម័យកាល​នោះ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ Copernic រង់ចាំ​រហូតដល់ដង្ហើមចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ទើប​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ ស្តីពី​បដិវត្តន៍​នៃ​តារាស្រ្ត​។ និយាយ​អំពី​វិហារ​កាតូលិក ​យុគសម័យ Renaissance ក៏​ជា​យុគសម័យ​​ដែល​​មាន​ការ​បែកបាក់​នៃ​គ្រឹស្ត​សាសនា​និកាយ​​កាតូលិក​ផងដែរ។ យើងដឹង​ហើយ​ថា នៅពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជាពីរ គ្រឹស្ត​សាសនា​​ត្រូវ​បាក់​បែក​ជា​ពីរ​និកាយ​​រួចមកហើយ គឺ​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) នៅ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត (ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​)​ និង​និកាយ​កាតូលិក​ នៅ​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងលិច​ (​អឺរ៉ុបខាងលិច)។ ក្រោយ​ពេល​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច​ដួលរលំ​​បែកខ្ញែក​ទៅជា​នគរ​ផ្សេងៗ​គ្នា គ្រប់នគរ​ទាំងអស់​​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នៃ​វិហារ​កាតូលិក​ដដែល ដោយ​មាន​​​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម​ ជា​អ្នក​មាន​អំណាច​កំពូលខាង​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៥១៧ បុព្វជិត​កាតូលិក​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់ ឈ្មោះ Martin Luther (សូមកុំច្រឡំ​ជាមួយ Martin Luther King ដែល​ជា​សកម្មជន​ការពារ​សិទ្ធិ​ជន​ជាតិ​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​អាមេរិក!) បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ​រិះគន់​សេចក្តីបង្រៀន រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ​របស់​សម្តេចប៉ាប ព្រមទាំង​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជម្រៅ​នៃ​វិហារ​កាតូលិក​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥២១ Marthin Luther ត្រូវបាន​សម្តេច​ប៉ាប​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​វិហារ​កាតូលិក ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​អធិរាជ​ Charles Quint ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឧទ្ទាម​ក្រៅច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ​ គំនិត​របស់​ Martin Luther បាន​ទទួល​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ថ្នាក់ដឹកនាំ​វិហារកាតូលិក​ចេះតែ​បន្ត​​​រីករាលដាល​កាន់តែ​ធំឡើង រហូត​បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​មួយថ្មី​ទៀត ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ប្រូតេស្តង់” (Protestant)។ ប្រូតេស្តង់ ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​​ជា​អ្នក​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​សម្តេចប៉ាប និង​សេចក្តី​បង្រៀន​ជាទូទៅ​របស់​វិហារ​កាតូលិក។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣៤ នៅ​អង់គ្លេស ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប​ដែរ​នោះ ព្រះបាទ ​Henri VIII ចង់​លែង​ព្រះមហេសី​របស់​ព្រះអង្គ ប៉ុន្តែ សម្តេច​ប៉ាប​មិន​អនុញ្ញាត។ ព្រះបាទ Henri VIII ក៏​បាន​​​ផ្តាច់ខ្លួន​ចេញ​ពី​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប ដោយ​បាន​បង្កើត​ជា​និកាយ​ថ្មី​មួយ​ទៀត សម្រាប់​អង់គ្លេស គឺ​និកាយ Anglican។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិហារ​គ្រឹស្ត​សាសនា​និកាយ​ Anglican នៅតែ​ត្រូវ​កាត់ផ្តាច់​ពី​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាប។ ប្រមុខដឹកនាំ​វិហារ​ Anglican គឺ​ ព្រះមហាក្សត្រ​​អង់គ្លេស៕ សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។ ►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។ ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។ នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។ ►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance) Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។ ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។ ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ ='''ទ្វីបអាមេរិកមុនការរកឃើញរបស់ពួកអឺរ៉ុប'''= នៅ​ចុងសវត្សរ៍​ទី១៥ នៅ​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​កំពុង​តែ​រស់នៅលើ​ទឹកដី​នេះ​ស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ដែល​យើង​តែងតែ​ហៅ​ថា​ជា​ជនជាតិ “ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម” បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទឹកដី​អាមេរិក តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​​ឆ្លងកាត់​តាម​ច្រកសមុទ្រ​នៅ​ចន្លោះ​រុស្ស៊ី និង​​អាឡាស្កា (​ច្រក​សមុទ្រ​ Bering) ដែល​កាលណោះ គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើងបាន។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី ១៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ ទ្វីបអាមេរិក​ទាំងមូល​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ រស់​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក ក៏​ដូចជា​មនុស្ស​នៅតំបន់​​ផ្សេងទៀត​ដែរ ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ក្នុង​របៀបរស់នៅ​ ចាប់តាំង​ពី​ការរស់នៅ​ដោយ​ការបរបាញ់ និង​បេះផ្លែឈើ​ តាមរបៀប​បុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មក​បាន​ចាប់យក​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ ដែល​​ខ្លះ​មាន​​អរិយធម៌​រុងរឿង​មិនចាញ់​មនុស្ស​នៅ​តំបន់​ផ្សេងទៀត​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ពួកគេ​ចេះ​បង្កើត​អក្សរសរសេរ ហើយ​មាន​ចំណេះដឹង​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត​ គណិតវិទ្យា និង​កសិកម្ម។ រុក្ខជាតិ​មួយ​ចំនួន ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ និង​បរិភោគ​ជាទូទៅ ទាំង​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏ដូចជា នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត​នៅទូទាំង​ពិភពលោក ដូចជា ដំឡូងបារាំង, ដើម​កាកាវ ដែល​គេយក​មកធ្វើ​ជា​សូកូឡា (Chocolat), ស្លឹកកូកា ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា, ពោត, ប៉េងប៉ោះ ឬ​ថ្នាំជក់ ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​មាន​ដើមកំណើតដំបូង​ចេញ​ពី​វប្បធម៌​កសិកម្ម​នៃ​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​ខ្លាំង ច្រើន​តែ​ពួកអ្នក​​នៅក្នុង​តំបន់​អាមេរិកកណ្តាល និង​អាមេរិក​ខាងត្បូង។ ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើត​រដ្ឋ​នៅត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា ប្រទេស​ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និង​មួយផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ា​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ជាងគេ​បំផុតនៅ​អាមេរិក ដោយ​មាន​ដើមកំណើត​តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ ២៦០០ឆ្នាំ​មុនគ.ស ហើយ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​ខ្លាំង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ​​ទី៩គ.ស មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ដុនដាប រហូត​រលាយ​បាត់រូប នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៦។ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ផ្សេង​ទៀត ដែល​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​មួយដែរ គឺ​ពួក​អាស្ទែក (Aztèque) ​ដែល​មានទីតាំង​នៅ​ត្រង់ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន និង​ពួក​អ៊ីងកា (Inca) ដែល​មាន​ទឹកដី​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ កាត់តាម​បូលីវី និង​ប៉េរូ រហូតដល់​ស៊្ហីលី។ បច្ចុប្បន្ន​ អរិយធម៌​នៃ​ជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​រលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​ជាច្រើន ដែល​បញ្ជាក់ពី​អរិយធម៌​របស់​ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅ​ម៉ិចស៊ិក និង​អាមេរិក​កណ្តាល ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​ម៉ាយ៉ា និង​ពួក​អាស្ទែក និង​ក្រុងបុរាណ​​ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅ​ប៉េរូ ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​ពិភពលោក។ ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក​​របស់​គ្រីស្តូហ្វ​កូឡុំ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​បំផុតមួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ជនជាតិដើម​អាមេរិក ពីព្រោះ​វា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​វាតទី​ធ្វើ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើ​ទឹកដី​អាមេរិក។ ការ​ដាក់​អាណានិគម​ដោយ​កម្លាំង ដែលនាំ​ទៅរក​ការ​ស្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិដើមអាមេរិក។ ជាការពិត​ថា នៅ​ពេល​ទាហានអេស្ប៉ាញ ដែល​គេហៅ​ថា ពួក Conquestador ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​អាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ អរិយធម៌​ម៉ាយ៉ា​បាន​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ស្ទើរតែ​រលាយ​បាត់រូប​ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក​អាស្ទែក និង​ពួក​អ៊ីងកា​វិញ នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំ​មួយ​នៅឡើយ។ នៅចុង​ឆ្នាំ​១៥១៩ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ ដែល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​គុយបា បាន​ទៅដល់​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក (ដែលមានទីតាំង​នៅ​ត្រង់​រដ្ឋធានី​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន)។ ​ស្តេច​អាស្ទែក ឈ្មោះ​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា (Montezuma) បាន​ទទួល​ឲ្យ​ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ស្នាក់នៅ​ដោយ​សុខស្រួល ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​​កាប់សម្លាប់មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​របស់​ពួក​អាស្ទែក ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​ស្តេច​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា​ផងដែរ។ ក្រោយមកទៀត អេស្ប៉ាញបាន​នាំទ័ព​មក​​​វាយលុក​ចូល​​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក និង​ផ្តួលរំលំ​អាណាចក្រ​អាស្ទែក​ទាំងស្រុង នៅពាក់កណ្តាល​​ឆ្នាំ​១៥២១ មុននឹង​វាតទី​ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង រហូតទៅដល់​ដែនដី​របស់​ពួក​ម៉ាយ៉ា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣១ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​មួយក្រុម​ផ្សេងទៀត បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​លិច​អាមេរិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ប៉េរូ ទីតាំង​ធំ​របស់​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា។ អេស្ប៉ាញ ដែល​មាន​គ្នា​មិនដល់ ២០០នាក់​ផង បាន​បើកការ​វាយប្រហារ និង​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អ៊ីងកា ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣២។ ការពង្រីក​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​បាន​បង្កនូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​មហាធំធេង​ដល់​ជនជាតិដើម។ ក្រៅ​ពី​​រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កាប់សម្លាប់​រង្គាល​ ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ពួក​អេស្ប៉ាញ​ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​បន្ត​រងគ្រោះ​​រាប់​ទសវត្សរ៍​​ជា​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​អឺរ៉ុប ជាពិសេស រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កេងប្រវ័ញ្ច​ការងារ​តាមបែប​ទាសករ និង ជាពិសេស ​រងគ្រោះ​ដោយ​ជំងឺ ដែល​ពួកអឺរ៉ុប​នាំ​យក​មក​តាមខ្លួន ដែល​សុទ្ធសឹងជា​ប្រភេទជំងឺ​ថ្មីៗ ដែល​ពួកជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​មិនមាន​អង់ទីគ័រ​ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន។ មេរោគ​ដែល​ចម្លង​ពី​ពួកអឺរ៉ុប​បាន​រាតត្បាត​សម្លាប់​ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ទាំងលានៗ​នាក់។ ប្រជាជន​អ៊ីងកា ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាន​ចំនួន​ប្រហែល​ពី ១២លាន ទៅ ១៥លាន​នាក់ នៅ​មុន​អាណានិគម​អេស្ប៉ាញ បាន​ធ្លាក់ចុះ​មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ មួយសតវត្សរ៍​ក្រោយ​អាណានិគម។ ប្រជាជន​អាស្ទែកវិញ បាន​ធ្លាក់ចុះ ពី​ប្រមាណ​ជា ២០លាននាក់ មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ ១,៦លាននាក់ ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៩០%។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅតែ​មាន​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥០លាន​នាក់ កំពុងរស់នៅ​លើ​ទ្វីបអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសល់តែ​មនុស្ស​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅ​រាយប៉ាយ​ជា​ជនជាតិ​ភាគតិច នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេសផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ស្ទើរតែពាសពេញ​​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក ចាប់តាំង​ពី​កាណាដា រហូតទៅដល់​ស្ហ៊ីលី។ ចំណែកឯ​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​របស់​ពួកគេ​វិញ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់បង់​អស់ទៅហើយ៕ =='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''== អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''ការដណ្តើមឯករាជអាមេរិកពីអង់គ្គេស'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ =='''សង្គ្រាមសុីវិលនៅអាមេរិក'''== នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​វក់វី​នឹង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​នឹង​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឯ​ត្រើយ​ម្ខាងទៀត​នៃ​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក សហរដ្ឋ​​អាមេរិក​ ដែល​បាន​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​​​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៨៣ បាន​​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​​​ទាំង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ទាំង​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឆ្នាំ១៨០៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ទិញ​ដែនដី Louisiane ពី​ណាប៉ូឡេអុង ក្នុង​តម្លៃ​ប្រមាណ​ជា ១៥លាន​ដុល្លារ (ប្រហែល ២៣៤លាន​ដុល្លារ បើ​គិត​តាម​តម្លៃ​លុយ​បច្ចុប្បន្ន)។ សព្វថ្ងៃ​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មាន​រដ្ឋមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក ឈ្មោះ​ថា “Louisiana”។ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​ Louisiane ដែល​អាមេរិក​ទិញ​ពី​ណាប៉ូឡេអុង មិនមែន​មាន​ព្រំដែន​ត្រឹម​រដ្ឋ​ Louisiana បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ តែ​ជា​ដែនដី ដែល​មាន​ទំហំ​រហូត​ដល់​ទៅ​ជាង ២លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពេញ​មួយ​ផ្នែក​កណ្តាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់​តាំង​ពី​ឈូងសមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​កាណាដា នៅ​ប៉ែក​ខាង​​ជើង។ បើ​គិត​តាម​ភូមិសាស្រ្ត​រដ្ឋបាល​បច្ចុប្បន្ន អតីត​ដែនដី Louisiane របស់​បារាំង គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​រដ្ឋ​ចំនួន ៦ ព្រមទាំង​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​រដ្ឋ​ចំនួន ៩​ផ្សេងទៀត។ ក្រៅពី​ការ​ទិញ​ទឹកដី Louisiane ពី​បារាំង អាមេរិក​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​​ចាប់​ដី​ថ្មី និង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម ពី​អង់គ្លេស និង​អេស្ប៉ាញ។ គិត​ត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ទឹកដី​​អាមេរិក ដែល​ពី​ដំបូង​ មាន​ចំនួន​តែ ១៣រដ្ឋ បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់​ទៅ ៣៤រដ្ឋ។ ក្រៅ​ពី​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​មិន​ធ្លាប់​មាន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ដោយសារ​​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ដែល​​បាន​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​​​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានោះ មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​បែងចែក​ជាពីរ​ដាច់​ពី​គ្នា​ស្រឡះ រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៨-១៩ តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​មាន​មូលដ្ឋាន​​សេដ្ឋកិច្ច​​​​ចាក់គ្រឹះ​យ៉ាងរឹងមាំ ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ពឹងផ្អែក​លើ​វិស័យកសិកម្ម ជាពិសេស គឺ​ការ​ដាំ​ដំណាំ​កប្បាស និង​ថ្នាំជក់ ដែល​ជាការ​ធ្វើ​កសិកម្ម​ដោយ​ពឹង​ផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើ​កម្លាំង​ពលកម្ម​របស់​ទាសករ​ស្បែក​ខ្មៅ។ បញ្ហា​ទាសករ​នេះ​ហើយ​ ដែល​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស ដែល​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ខាង​ត្បូង។ បណ្តា​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ទាមទារ​ឲ្យ​​លុបបំបាត់​ទាសភាព នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព។ សម្រាប់​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ទាសករ គឺ​ជា​ធនធាន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ចម្បង​បំផុត​មួយ។ ក្រៅ​ពី​​ការ​ប្រើ​កម្លាំង​ទាសករ ដើម្បី​ធ្វើការ​ក្នុង​ចម្កា​កប្បាស ឬ​ថ្នាំជក់ ការ​ទិញដូរ​ទាសករ​ក៏​ជា​មុខ​ជំនួញ​​​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែរ សម្រាប់​​ប្រជាជន​ដែល​រស់​នៅ​ខាង​ត្បូង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៥០ ជម្លោះ​រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព បាន​កើតមាន​​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើងៗ រហូត​​បង្កទៅជា​អំពើ​ហិង្សា ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​បាន​​ឈាន​ដល់​​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​មិន​អាច​ស្តារ​ឡើងវិញ​បាន នៅ​ក្រោយ​​ការជាប់​ឆ្នោត​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ដែល​មាន​និន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​​ទាសភាព។ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក្នុង​សម័យសង្រ្គាម​ស៊ីវិល លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន សមាជិក​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ មក​ពី​រដ្ឋ​ Ilinois បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទី១៦ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៨៦០។ នៅ​ខែ​ធ្នូ នៅពេល​ដែល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន មិនទាន់​បាន​ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង​ផងនោះ បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែលសម្បូរ​ទាសករ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ម្តងមួយៗ ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិត​ត្រឹម​ពេល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង នៅ​​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៨៦១ រដ្ឋ​ចំនួន ៧ រួមមាន South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana និង Texas បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ទៅ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ថ្មី ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « The Confederate States of America »។ ក្រោយ​ពី​បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បាន​ធ្វើ​ការ​រឹបអូស​រាល់​​ទ្រព្យ​​សម្បត្តិ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក ដែល​ស្ថិត​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ពួកគេ។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ពួកគេ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក​ដក​ទាហាន​ចេញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ពមួយ​កន្លែង ឈ្មោះ « Fort Sumter » ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​រដ្ឋ​ South Carolina។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​១២​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦១ ក្រោយ​ពី​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បដិសេធ​មិន​ដកទ័ព កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ផ្តាច់ខ្លួន​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ Fort Sumter។ ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​វាយប្រហារ​ នៅ Fort Sumter លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​​កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែល​លោក​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ក្រុម​ឧទ្ទាម។ ការ​កេណ្ឌ​កម្លាំង​ទ័ព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ ចំនួន​៤​​ទៀត គឺ​រដ្ឋ Virginia, Arkansas, North Carolina និង Tennessee ប្រកាស​ផ្តាច់​ខ្លួន​​ទៅ​ចូល​រួម​ជាមួយ​​នឹង​សហព័ន្ធ​នៃ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូងដែរ។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​​អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង រវាង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ជើង (២៣រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជាង ២០លាន​នាក់ មាន​កងទ័ព​ប្រមាណ ២លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន និង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ទំនើបៗ ទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង (១១រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ៩លាន​នាក់ កងទ័ព​តែ​ជាង ១លាននាក់ ក៏ប៉ុន្តែ សម្បូរ​មេទ័ព​ដែល​ពូកែ​ខាង​សឹកសង្រ្គាម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៣ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​កំពុង​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ចេញ​ក្រឹត្យ​មួយ​ ដោយ​សម្រេច​រំដោះទាសករ​ទាំង​ប្រមាណ​​ជាង ៣លាននាក់ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព​ពេញលេញ។ តាមរយៈ​សេចក្តីសម្រេច​នេះ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​​យ៉ាងខ្លាំង ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ ដែល​បាន​នាំគ្នា​ស្ម័គ្រចិត្ត​​​ចូល​បម្រើ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ កងទ័ព​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលុប​ស្រាប់ ក៏​កាន់តែ​កើនចំនួន​ថែម​ទៀត។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ការ​រំដោះ​ទាសករ​បាន​ធ្វើ​​ឲ្យ​​បាត់បង់​នូវ​កម្លាំង​ពលកម្ម​ ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨៦៤ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​ខាងជើង​​មាន​ប្រៀប​កាន់តែ​ខ្លាំង​លើ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង។ នៅថ្ងៃទី៩ ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦៥ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​សុំ​ចុះចាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ ៥ថ្ងៃ​ក្រោយមក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ត្រូវ​បាន​អ្នកគាំទ្រ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​​មួយ​រូប បាញ់​សម្លាប់ នៅពេល​លោក​កំពុង​អង្គុយ​មើល​ល្ខោន នៅ​ក្នុង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​លោក​អាប្រាហាំ​ លីនកុន ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ឃាត​​ហើយ​ក៏ដោយ មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៅតែ​សុខចិត្ត​​​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ជាផ្លូវការ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាង ៤ឆ្នាំ ​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ហើយ​រដ្ឋ​ខាង​ជើង និង​ខាង​ត្បូង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តែ​មួយ​ដូច​ពី​មុនវិញ។ គិត​ជា​សរុប ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ ទាំង​នៅ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង និង​រដ្ឋ​ខាង​ជើង ជាង ១លាននាក់ ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៣% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ពេលនោះ៕ សហរដ្ឋ​អាមេរិក៖ ​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ក្រោយ​ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ពេល​ដែល​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ច្បាំង​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ចន្លោះ ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ប្រជាជន​ប្រមាណ​ ៨៥% ដែល​រស់​​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បានជា​​គេច្រើន​ហៅ​​សង្រ្គាម​នេះ​ថា​ “សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍” ជាជាង “សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ” ពីព្រោះ ​​វា​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជាតិ​មួយ ដើម្បី​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ប្រជាជាតិ​មួយ​ផ្សេងទៀត​នោះទេ តែ​វា​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​ ដើម្បី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ប្រទេស​កំណើត​ខ្លួនឯង ទៅ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ថ្មី។ ►សូមអាន៖ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦។ ថ្ងៃ ៤កក្កដា ដែល​ត្រូវបាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យ​ឯករាជ្យ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ប្រកាស​ឯករាជ្យ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦​នោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​មិនទាន់​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ រហូតដល់ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើបសង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង​ប៉ារីស បាន​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​ថា អតីត​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ គឺ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ។ អាមេរិក ក្នុងឋានៈ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ បាន​ចាប់កំណើត​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ដំណាក់កាល​ដ៏​សំខាន់​មួយទៀត ដែល​ជា​ចំណុច​ស្លាប់​រស់ ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ប្រទេស សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត គឺ​ការ​កំណត់​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របបនយោបាយ ដើម្បី​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ថ្មី​នេះ។ តាមការពិត ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ មិនមែន​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​នោះទេ ប៉ុន្តែ ជា​ដែនដី​ចំនួន ១៣ ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធ​ដឹកនាំដាច់ៗ​ពីគ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ១៣​ផ្សេងគ្នា។ រដ្ឋ​ទាំង ១៣នេះ បាន​បង្កើត​សភា​រួមគ្នា កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress” ហើយ​ក្រោយ​មកទៀត​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា “Confederation Congress”។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង សភា​នេះ​មាន​អំណាច​តិចតួច​បំផុត​ទៅលើ​រដ្ឋ​​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣។ =='''ការតាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី'''== ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​ថា ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​​ត្រូវការ​ចាំបាច់​នូវ​អំណាចរដ្ឋបាល​កណ្តាល​រឹងមាំ​មួយ ទើប​អាច​រក្សា​ស្ថិរភាព​ប្រទេស​បាន​យូរ​អង្វែង។ សភា​អាមេរិក (Confederation Congress) ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​តំណាង​រដ្ឋ​ទាំង ១៣ ដើម្បី​​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ កំណត់​អំពី​របបនយោបាយ​ប្រទេស។ កិច្ចប្រជុំ​នៃ​សភា​ធម្មនុញ្ញ (Constitution Convention) បាន​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៧ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង Philadelphia នៅ​ក្នុង​អគារ ដែល​គេ​ធ្លាប់​ប្រជុំ​អនុម័ត​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ កាល​ពី​១១ឆ្នាំមុន។ ចច វ៉ាស៊ីងតោន (George Washington) មក​ពី​រដ្ឋ Virginia ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​វីរបុរស​ក្នុង​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍ ត្រូវ​បាន​គេ​បោះឆ្នោត​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​​ជា​ប្រធាន​សភា​ធម្មនុញ្ញ ដែល​​មាន​សមាជិក​សរុប ៥៥រូប មក​ពីគ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ លើកលែង​តែ​រដ្ឋ​ Rhode Island ដែល​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ប្រជុំ ដោយសារ​រដ្ឋ​នេះ​មិនចង់​ឲ្យ​មាន​​អំណាច​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​ថ្មី​ណាមួយ​​មក​ត្រួតត្រា​លើ​ពួកគេ។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក្រោយ​ពី​ជជែក​តស៊ូមតិ​គ្នា​យ៉ាង​ស្វិតស្វាញ​អស់រយៈពេល​រាប់ខែ សភាធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​លើ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​មួយ ដែល​មាន​អំណាច​លើ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣ ហើយ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​នេះ​​មាន​អំណាច​ធំៗ​៣ គឺ​​នីតិ​ប្បញ្ញត្តិ ​នីតិ​ប្រតិបត្តិ និង​តុលាការ ដែល​ជា​អំណាច​ឯករាជ្យ​ពី​គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តុល្យភាព​អំណាច ដែល​អាច​ត្រួតមើល​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ (Check and balance) ដោយ​មិន​ឲ្យ​ស្ថាប័ន​ណាមួយ​មាន​អំណាច​ហួសហេតុ​អាច​ធ្វើ​អ្វី​តាម​ចិត្ត។ =='''បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ក្នុង​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ'''== នៅ​ក្នុងការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាមេរិក បញ្ហា​ដែល​ចម្រូងចម្រាស​ខ្លាំង​ជាងគេ ដែល​រហូត​ដល់​ពេល​ខ្លះ​ស្ទើរតែ​នាំ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ធម្មនុញ្ញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ គឺ​​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ ​ស្តីអំពី​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ​សមាជិក និង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ជាពិសេស ការ​កំណត់​របៀប​ជ្រើសរើស​​​តំណាង​រដ្ឋ​សមាជិក នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​រដ្ឋ​ ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ និង​ប្រជាជន​ច្រើន ទាមទារ​ឲ្យ​​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ចំនួន​​អាសនៈ ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន ពោលគឺ រដ្ឋ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ត្រូវ​មាន​អាសនៈ​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​សភា។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​តូចៗ​វិញ​ទាមទារថា រដ្ឋ​សមាជិក​ទាំងអស់ ទោះតូច ទោះធំ ទោះ​មាន​ប្រជាជន​តិច ឬ​ច្រើន ត្រូវ​តែ​មាន​ចំនួន​អាសនៈ​ស្មើៗ​គ្នា នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅទីបំផុត គេ​ក៏​បាន​សម្រុះសម្រួលគ្នា​ដោយ​សម្រេច​យក​ដំណោះស្រាយ​កណ្តាល​មួយ គឺ​បង្កើត​អំណាច​នីតិប្បញ្ញត្តិ ដែលមាន​សភា​ពីរ។ រដ្ឋសភា (House of Representatives) ដែល​ចំនួន​អាសនៈ​ត្រូវ​បែងចែក​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន និង​ព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែល​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ មាន​ចំនួន​អាសនៈស្មើៗ​គ្នា ដោយ​មិន​គិត​ពី​ទំហំ​ផ្ទៃដី ឬ​ចំនួន​ប្រជាជន។ =='''ការអនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ'''== រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សភា​ធម្មនុញ្ញ នៅខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៧ មុននឹង​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​​ប្រជាជន​នៅ​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក​បោះឆ្នោត​អនុម័ត។ ដើម្បី​ឲ្យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ចូល​ជា​ធរមាន​បាន គេ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​ការ​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​​​រដ្ឋ​យ៉ាងតិច ៩ ក្នុង​ចំណោម​រដ្ឋ​ទាំង​ ១៣។ ដំណើរការ​បោះឆ្នោត​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក ដើម្បី​​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​នៅ​ដើម​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៧៨៧ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ចំនួន ៥ គឺ Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia និង Connecticut បាន​ទទួល​យក​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះភ្លាមៗ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ខ្លះ​ទៀត​ ជាពិសេស រដ្ឋ​ Massachussetts បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យក​​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ មិនមាន​ចែង​អំពី​ការ​ការពារ​សិទ្ធិ​ជាមូលដ្ឋាន​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ ដូចជា សិទ្ធិក្នុង​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សិទ្ធិ​សេរីភាព​ខាង​សារព័ត៌មាន និង​សិទ្ធិ​ខាង​ជំនឿ​សាសនា​ ជាដើម។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ទី១៨ នៅ​ទីបំផុត នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋ Massachussetts ព្រមទាំង​រដ្ឋ​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ព្រមព្រៀងទទួល​យក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​នូវការ​សន្យា​ថា​ ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​​​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​ ដើម្បី​ដាក់​បញ្ចូល​​នូវ​ចំណុច​ដែល​ពួកគេ​ចង់​បាន។ ​រដ្ឋ Massachussetts, Maryland និង South Carolina បាន​អនុម័ត​​ទទួលយក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ជា​បន្តបន្ទាប់គ្នា ហើយ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ចូល​ជា​ធរមាន​ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ការ​អនុម័ត​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​រដ្ឋ​ទី៩ គឺ​រដ្ឋ New Hamsphire។ =='''ស្ថិរភាព​នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​និង​របបនយោបាយ​អាមេរិក'''== មួយឆ្នាំ​ក្រោយការ​ចូលជាធរមាន​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ រដ្ឋាភិបាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ​ហើយ​​​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៨៩ លោក ចច វ៉ាស៊ីងតោន បាន​ចូល​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទីមួយ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ដែល​មាន​រដ្ឋ​សមាជិក​ចំនួន ១៣ (Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts, Maryland, South Carolina, North Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, និង Rhode Island)។ ជាង២០០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជាច្រើន​រាប់​មិន​អស់ ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​មួយ​ចម្រៀក​តូច​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត ទៅជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​លាត​សន្ធឹង​តាំង​ពី​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អាត្លង់​ទិក រហូត​ដល់​ឆ្នេ​រ​សមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយ​ចំនួន​រដ្ឋ ដែល​មាន​ពី​ដំបូង​ត្រឹមតែ ១៣រដ្ឋ ​បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់ ៥០​រដ្ឋ (បូករួម​នឹង​ដែនដី​នៅ​ឯនាយ​សមុទ្រ​ជាច្រើន​ទៀត)។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​នៅ​ស្ថិត​ស្ថិរ​ជាប់ជានិច្ច​រៀងមក គឺ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​របបនយោបាយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ត្រូវ​បាន​គេ​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​បន្ថែម​ជំពូក និង​មាត្រា​ថ្មីៗ ចំនួន ២៧​លើក ដើម្បី​សម្របទៅតាម​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​ប្រទេស​ជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ របប​នយោបាយ និង​​គោលគំនិត​​​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ដើម នៅតែ​ស្ថិត​ជា​ធរមាន​​រហូតមក​ទល់​នឹងពេល​បច្ចុប្បន្ន​៕ ='''បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៨-១៩'''= គិត​មក​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី១៨ ប្រជាជន​​ទូទៅ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ភាគច្រើន​លើសលុប​រស់​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​តូចៗ នៅ​តាម​ទី​ជនបទ ហើយ​ប្រកបរបរ​ចិញ្ចឹមជីវិត ដោយ​ការ​ដាំដុះ ចិញ្ចឹម​សត្វ ឬ​សកម្មភាព​សិប្បកម្ម​ផ្សេងទៀត។ ប្រជាជន​បរិភោគ​ចំណីអាហារ ដែល​បាន​មក​ពី​ដំណាំ​ដែល​គេ​ដាំ​ដោយខ្លួនឯង ​ស្លៀក​សម្លៀក​បំពាក់ និង​​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ ដែល​គេ​ផលិត​ដោយ​ខ្លួនឯង ហើយ​សកម្មភាព​ទិញដូរ​កើត​​មាន​យ៉ាងតិចតួច​បំផុត។​ នៅពេលនោះអ្វីៗ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​ដោយ​ដៃ ដោយ​កម្លាំង​មនុស្ស ឬ​សត្វ​ចិញ្ចឹម ដូចជា គោ ក្របី ឬ​សេះ ជាដើម ហើយ​សកម្មភាព​ផលិតភាគច្រើន​ធ្វើឡើង​តែតាម​ផ្ទះ​ជា​លក្ខណៈ​គ្រួសារ ដែល​ផ្តល់​ផល​ក្នុង​កម្រិតទាប ប្រាក់ចំណូល​តិចតួច ហើយ​​ប្រជាជន​​ភាគច្រើនមាន​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ពិភពលោក​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ដែល​​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម” ជា​ចំណុច​របត់​​នៃ​កា​រផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ពី​ការ​ពឹងផ្អែក​ជាចម្បង​លើ​សកម្មភាព​កសិកម្ម​ ទៅជា​ការប្រកបរបរ​ចិញ្ចឹមជីវិត​​ ដោយ​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម។ អ្វីៗ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​អង់គ្លេស ដោយ​សារ​កត្តា​ច្រើន​យ៉ាង។ កត្តាសំខាន់​ទីមួយ គឺ​វត្ថុធាតុដើម។ អង់គ្លេស គឺ​ជា​ប្រទេស​ដែល​សម្បូរ​ទៅដោយ​រ៉ែ​ធ្យូងថ្ម និង​រ៉ែ​ដែក ដែល​ជា​វត្ថុធាតុដើម​សំខាន់​បំផុត ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ កត្តាសំខាន់​ទីពីរ គឺ​ចំណេះដឹង។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៨ អង់គ្លេស​មាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​ជាច្រើន។ អ៊ីសាក់ ញូវតុន (Isaac Newton) ដែល​ជា​ អ្នកប្រាជ្ញ​​​មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​បំផុត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​អ្ន​កប្រាជ្ញ​អង់គ្លេស។ ក្រៅពី​ញូវតុន អង់គ្លេស​នៅ​មាន​អ្នកប្រាជ្ញ​ជាច្រើន​ទៀត ជា​ពិសេស ខាង​ផ្នែក​រូបវិទ្យា និង​វិស្វកម្ម។ ចំណេះដឹង​របស់​អ្នកប្រាជ្ញ​ទាំងនេះ​បាន​ចូលរួម​ចំណែក​យ៉ាង​សំខាន់ ក្នុងការ​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ដូចជា ការ​បង្កើន​​ប្រសិទ្ធភាព​​ក្នុងការ​ប្រើថាមពលទឹក, ការ​ប្រើធ្យូងថ្ម​ជា​ប្រភព​ថាមពល​ជំនួស​អុស, ការបង្កើត​ម៉ាស៊ីន​ដើរដោយ​ចំហាយទឹក, បច្ចេកទេស​ក្នុងការ​ផលិត​ដែក​ជា​លក្ខណៈ​ឧស្សាហកម្ម ព្រមទាំង​បច្ចេកទេស​ខាង​ផ្នែក​មេកានិក​ ក្នុងការ​បង្កើត​គ្រឿង​ម៉ាស៊ីន​​ផ្សេងទៀត សម្រាប់​​ប្រើ​ក្នុង​វិស័យ​​ផលិត​កម្ម​ជំនួស​ដោយ​ការ​ផលិត​ដោយ​ដៃ។ ការផលិត​ដោយ​ប្រើ​​ម៉ាស៊ីន​ទាំងនេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​​​ទទួល​បាន​ទិន្នផល​ច្រើន​ជាង​ការផលិត​ដោយ​ដៃ​​រាប់​រយ ឬ​រហូត​ដល់​រាប់ពាន់ដង។ កត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម នៅ​អង់គ្លេស គឺ​កត្តា​នយោបាយ និង​សង្គម។ ចាប់តាំង​ពី​មាន​បដិវត្តន៍​បង្កើត​របប​រាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៧ អង់គ្លេស​​គឺ​ជា​ប្រទេស​​មួយ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​​ទាំង​ផ្នែក​នយោបាយ និង​សង្គម។ ម្យ៉ាងទៀត រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​តែងតែ​ប្រកាន់​យក​នូវ​​​នយោបាយ​បើក​ចំហ​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន។ ជា​នយោបាយ​ដែល​លើកទឹកចិត្ត​ដល់​អ្នក​​បង្កើត​សហគ្រាសឯកជន និង​អ្នក​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ឬ​បច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗ​ ដែល​អាច​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ផលិត។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត អង់គ្លេស នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ ដែល​មាន​ដែនដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំងនេះ គឺ​ជា​ប្រភព​វត្ថុធាតុដើម​ដ៏​សំខាន់​មួយផង ហើយ​វា​ក៏​ជា​ទីផ្សារ​ដ៏​ចម្បងមួយ​ដែរ សម្រាប់​លក់​ផលិតផល​​របស់​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលដែល​ទីផ្សារ​កើនឡើង វាធ្វើ​ឲ្យ​សហគ្រាស​អង់គ្លេស​កាន់តែ​នាំគ្នា​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ ដើម្បី​រកវិធីផលិត​ទំនិញ​​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន និង​កាន់តែ​លឿន។ ទាំងអស់​នេះ​ហើយ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​វិស័យឧស្សាហកម្ម​នៅ​អង់គ្លេស​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ជឿនលឿន​ជាងគេ នៅ​អំឡុង​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី១៩។ នៅពេលនោះ រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បាន​​ព្យាយាម​ទប់ស្កាត់​​មិន​ឲ្យ​​​បច្ចេកវិទ្យា​ឧស្សាហកម្ម​​​របស់ខ្លួន​​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ទៅ​កាន់ប្រទេស​ផ្សេង។ ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែ​មាន​​វិស្វករ ឬ​កម្មករជំនាញ ព្រមទាំង​សហគ្រិន​អង់គ្លេស​​ខ្លះ បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ ដើម្បី​​ទៅ​ស្វែងរក​ឱកាស​ការងារ ឬ​​ឱកាស​​ធ្វើ​ជំនួញ​ នៅ​បរទេស។ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​អង់គ្លេស ទៅកាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​នៅ​អឺរ៉ុប ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​ប៊ែលហ្ស៊ិក ​បន្ត​ទៅដល់​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​ស៊ុយអែដ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ទៅដល់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិតត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​ចាក់គ្រឹះ​យ៉ាង​មាំ នៅ​​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច និង​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ វិស័យ​ដែល​មាន​ការ​ជឿនលឿន​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​វិស័យ​វាយនភ័ណ្ឌ ការ​ផលិត​ដែក និង​បច្ចេកវិទ្យា​ក្នុង​ការ​ផលិត​ម៉ាស៊ីន ជាពិសេស ម៉ាស៊ីន​ដើរដោយ​ចំហាយទឹក។ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​ឆ្លងកាត់​នូវ​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​រោងចក្រ​​ថ្មីៗ​​រីកដុះដាល​ដូចផ្សិត​នៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង ហើយ​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ខាង​ផ្នែក​ដឹកជញ្ជូន​ក៏​មាន​ការ​រីកចម្រើន​​មិនធ្លាប់​មាន។ កាលពី​មុន​ មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ ឬ​ដឹកជញ្ជូន​ទំនិញ ពី​កន្លែង​មួយទៅ​កន្លែង​មួយ ដោយ​ថ្មើរជើង ឬ​ដោយ​​រទេះសេះ។ ការធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវទឹក​វិញ ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើង​​តាមទូក​ដោយ​ប្រើ​ក្តោង ឬ​ចែវ។ ក៏ប៉ុន្តែ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​​នាំទៅរក​ការ​បង្កើត​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ថ្មី ដែលអាច​​​​ដឹកទំនិញ​បាន​ច្រើន បាន​លឿន និង​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ​ជាងមុន។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី​១៩ វិស្វករ​អាមេរិក​បាន​​សាងសង់​កប៉ាល់​ពាណិជ្ជកម្ម​ដើរដោយ​ម៉ាស៊ីន​ប្រើ​ចំហាយ​ទឹក​ជា​លើក​ដំបូង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៩ កប៉ាល់​ដើរ​ដោយ​ចំហាយ​ទឹក​បាន​ក្លាយ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩​នោះដែរ បច្ចេកវិទ្យា​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ដើរ​ដោយ​ចំហាយ​ទឹក​ក៏​ត្រូវ​បាន​វិស្វករ​​​យក​ទៅ​ប្រើ​នៅ​ក្នុង​វិស័យដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវដែក​ផងដែរ តាមរយៈ​ការ​ផលិត​ក្បាលរថភ្លើង​ដើរ​ដោយ​ចំហាយទឹក។ ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣០​ ប្រព័ន្ធ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​​ផ្លូវដែក​ត្រូវ​បាន​ដាក់​ឲ្យដំណើរការ​ជាលើក​ដំបូង ដោយ​តភ្ជាប់​ពី​ទីក្រុង​ Liverpool ទៅ​ទីក្រុង Manchester។ ប្រព័ន្ធ​ទូរគមនាគមន៍​វិញ​​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​ជឿនលឿន​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​ដែរ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​តេឡេហ្ក្រាហ្វ (Télégraphe) ដោយ​វិស្វករ​អង់គ្លេស នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៣០។ បើ​និយាយ​ខាង​ផ្នែក​សង្គមវិញ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ ដែល​កាលពីមុន​រស់​នៅ​តាម​ទី​ជនបទ ​នាំគ្នា​មក​រស់នៅ​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា នៅតាម​ទីក្រុង ដែល​ជា​កន្លែង​សម្បូរ​រោងចក្រ និង​សម្បូរ​ការងារធ្វើ។ ការកើនឡើង​នៃ​សមត្ថភាព​ផលិត​​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ថ្លៃ​សម្ភារៈ​ប្រើប្រាស់ ជាពិសេស ក្រណាត់ និង​សម្លៀកបំពាក់​​ មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ។ ប្រជាជន​ទូទៅ​មាន​ប្រាក់​ចំណូល​​​ច្រើន​ និង​មាន​ជីវភាព​ធូរធារ​ជាងមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មាន​អ្នក​ខ្លះ​​បាន​រិះគន់​​ថា បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​​​ក៏​បាន​បង្ក​ជា​បញ្ហាយ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​ ទាក់ទង​នឹង​លក្ខខណ្ឌ​ការងារ​របស់​កម្មករ។ កម្មករ​ត្រូវ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក ឃ្លាតឆ្ងាយ​ពី​ក្រុមគ្រួសារ និង​ភូមិ​កំណើត​ ដើម្បី​ទៅ​ធ្វើការ​នៅ​តាម​ទីក្រុង។ កម្មករ​នីមួយៗ​ត្រូវ​ធ្វើការ​ពី​១២ម៉ោង ទៅ​១៤ម៉ោង​ក្នុងមួយថ្ងៃ ហើយ​​​រោងចក្រ​​​ត្រូវ​បាន​​សាងសង់​ដោយ​មិន​បាន​គិតគូរម៉ត់ចត់ អំពី​សន្តិសុខ និង​សុខមាលភាព​របស់​កម្មករ។ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​វិញ ការ​កើនឡើង​នៃ​សកម្មភាព​ផលិត​នៅ​ក្នុង​វិស័យវាយនភ័ណ្ឌ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្រូវការ​កប្បាស​មាន​ការ​កើនឡើង​ខ្លាំង ហើយ​​​ការ​​ទិញ​​ដូរ​ទាសករ​ស្បែក​ខ្មៅ​ ដើម្បី​យក​ទៅ​​​ធ្វើ​ការ​ក្នុង​ចម្ការ​កប្បាស​ក៏​មាន​ការ​កើនឡើង​ខ្លាំង។ បញ្ហា​ទាសករ ដែល​​ធ្លាប់​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ស្រាប់​ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​កកើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​បាន​​​ក្លាយ​ជា​បញ្ហា​កាន់តែ​ធំ រហូត​​រាលដាល​​ទៅជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​រដ្ឋ​របស់​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦១៕ ='''ទ្វីបអាមេរិកមុនការរកឃើញរបស់ពួកអឺរ៉ុប'''= នៅ​ចុងសវត្សរ៍​ទី១៥ នៅ​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​កំពុង​តែ​រស់នៅលើ​ទឹកដី​នេះ​ស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ដែល​យើង​តែងតែ​ហៅ​ថា​ជា​ជនជាតិ “ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម” បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទឹកដី​អាមេរិក តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​​ឆ្លងកាត់​តាម​ច្រកសមុទ្រ​នៅ​ចន្លោះ​រុស្ស៊ី និង​​អាឡាស្កា (​ច្រក​សមុទ្រ​ Bering) ដែល​កាលណោះ គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើងបាន។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី ១៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ ទ្វីបអាមេរិក​ទាំងមូល​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ រស់​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក ក៏​ដូចជា​មនុស្ស​នៅតំបន់​​ផ្សេងទៀត​ដែរ ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ក្នុង​របៀបរស់នៅ​ ចាប់តាំង​ពី​ការរស់នៅ​ដោយ​ការបរបាញ់ និង​បេះផ្លែឈើ​ តាមរបៀប​បុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មក​បាន​ចាប់យក​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ ដែល​​ខ្លះ​មាន​​អរិយធម៌​រុងរឿង​មិនចាញ់​មនុស្ស​នៅ​តំបន់​ផ្សេងទៀត​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ពួកគេ​ចេះ​បង្កើត​អក្សរសរសេរ ហើយ​មាន​ចំណេះដឹង​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត​ គណិតវិទ្យា និង​កសិកម្ម។ រុក្ខជាតិ​មួយ​ចំនួន ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ និង​បរិភោគ​ជាទូទៅ ទាំង​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏ដូចជា នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត​នៅទូទាំង​ពិភពលោក ដូចជា ដំឡូងបារាំង, ដើម​កាកាវ ដែល​គេយក​មកធ្វើ​ជា​សូកូឡា (Chocolat), ស្លឹកកូកា ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា, ពោត, ប៉េងប៉ោះ ឬ​ថ្នាំជក់ ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​មាន​ដើមកំណើតដំបូង​ចេញ​ពី​វប្បធម៌​កសិកម្ម​នៃ​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​ខ្លាំង ច្រើន​តែ​ពួកអ្នក​​នៅក្នុង​តំបន់​អាមេរិកកណ្តាល និង​អាមេរិក​ខាងត្បូង។ ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើត​រដ្ឋ​នៅត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា ប្រទេស​ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និង​មួយផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ា​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ជាងគេ​បំផុតនៅ​អាមេរិក ដោយ​មាន​ដើមកំណើត​តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ ២៦០០ឆ្នាំ​មុនគ.ស ហើយ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​ខ្លាំង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ​​ទី៩គ.ស មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ដុនដាប រហូត​រលាយ​បាត់រូប នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៦។ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ផ្សេង​ទៀត ដែល​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​មួយដែរ គឺ​ពួក​អាស្ទែក (Aztèque) ​ដែល​មានទីតាំង​នៅ​ត្រង់ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន និង​ពួក​អ៊ីងកា (Inca) ដែល​មាន​ទឹកដី​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ កាត់តាម​បូលីវី និង​ប៉េរូ រហូតដល់​ស៊្ហីលី។ បច្ចុប្បន្ន​ អរិយធម៌​នៃ​ជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​រលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​ជាច្រើន ដែល​បញ្ជាក់ពី​អរិយធម៌​របស់​ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅ​ម៉ិចស៊ិក និង​អាមេរិក​កណ្តាល ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​ម៉ាយ៉ា និង​ពួក​អាស្ទែក និង​ក្រុងបុរាណ​​ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅ​ប៉េរូ ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​ពិភពលោក។ ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក​​របស់​គ្រីស្តូហ្វ​កូឡុំ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​បំផុតមួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ជនជាតិដើម​អាមេរិក ពីព្រោះ​វា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​វាតទី​ធ្វើ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើ​ទឹកដី​អាមេរិក។ ការ​ដាក់​អាណានិគម​ដោយ​កម្លាំង ដែលនាំ​ទៅរក​ការ​ស្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិដើមអាមេរិក។ ជាការពិត​ថា នៅ​ពេល​ទាហានអេស្ប៉ាញ ដែល​គេហៅ​ថា ពួក Conquestador ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​អាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ អរិយធម៌​ម៉ាយ៉ា​បាន​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ស្ទើរតែ​រលាយ​បាត់រូប​ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក​អាស្ទែក និង​ពួក​អ៊ីងកា​វិញ នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំ​មួយ​នៅឡើយ។ នៅចុង​ឆ្នាំ​១៥១៩ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ ដែល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​គុយបា បាន​ទៅដល់​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក (ដែលមានទីតាំង​នៅ​ត្រង់​រដ្ឋធានី​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន)។ ​ស្តេច​អាស្ទែក ឈ្មោះ​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា (Montezuma) បាន​ទទួល​ឲ្យ​ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ស្នាក់នៅ​ដោយ​សុខស្រួល ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​​កាប់សម្លាប់មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​របស់​ពួក​អាស្ទែក ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​ស្តេច​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា​ផងដែរ។ ក្រោយមកទៀត អេស្ប៉ាញបាន​នាំទ័ព​មក​​​វាយលុក​ចូល​​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក និង​ផ្តួលរំលំ​អាណាចក្រ​អាស្ទែក​ទាំងស្រុង នៅពាក់កណ្តាល​​ឆ្នាំ​១៥២១ មុននឹង​វាតទី​ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង រហូតទៅដល់​ដែនដី​របស់​ពួក​ម៉ាយ៉ា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣១ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​មួយក្រុម​ផ្សេងទៀត បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​លិច​អាមេរិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ប៉េរូ ទីតាំង​ធំ​របស់​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា។ អេស្ប៉ាញ ដែល​មាន​គ្នា​មិនដល់ ២០០នាក់​ផង បាន​បើកការ​វាយប្រហារ និង​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អ៊ីងកា ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣២។ ការពង្រីក​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​បាន​បង្កនូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​មហាធំធេង​ដល់​ជនជាតិដើម។ ក្រៅ​ពី​​រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កាប់សម្លាប់​រង្គាល​ ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ពួក​អេស្ប៉ាញ​ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​បន្ត​រងគ្រោះ​​រាប់​ទសវត្សរ៍​​ជា​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​អឺរ៉ុប ជាពិសេស រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កេងប្រវ័ញ្ច​ការងារ​តាមបែប​ទាសករ និង ជាពិសេស ​រងគ្រោះ​ដោយ​ជំងឺ ដែល​ពួកអឺរ៉ុប​នាំ​យក​មក​តាមខ្លួន ដែល​សុទ្ធសឹងជា​ប្រភេទជំងឺ​ថ្មីៗ ដែល​ពួកជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​មិនមាន​អង់ទីគ័រ​ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន។ មេរោគ​ដែល​ចម្លង​ពី​ពួកអឺរ៉ុប​បាន​រាតត្បាត​សម្លាប់​ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ទាំងលានៗ​នាក់។ ប្រជាជន​អ៊ីងកា ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាន​ចំនួន​ប្រហែល​ពី ១២លាន ទៅ ១៥លាន​នាក់ នៅ​មុន​អាណានិគម​អេស្ប៉ាញ បាន​ធ្លាក់ចុះ​មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ មួយសតវត្សរ៍​ក្រោយ​អាណានិគម។ ប្រជាជន​អាស្ទែកវិញ បាន​ធ្លាក់ចុះ ពី​ប្រមាណ​ជា ២០លាននាក់ មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ ១,៦លាននាក់ ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៩០%។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅតែ​មាន​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥០លាន​នាក់ កំពុងរស់នៅ​លើ​ទ្វីបអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសល់តែ​មនុស្ស​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅ​រាយប៉ាយ​ជា​ជនជាតិ​ភាគតិច នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេសផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ស្ទើរតែពាសពេញ​​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក ចាប់តាំង​ពី​កាណាដា រហូតទៅដល់​ស្ហ៊ីលី។ ចំណែកឯ​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​របស់​ពួកគេ​វិញ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់បង់​អស់ទៅហើយ៕ =='''ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក'''== អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។ ​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។ នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។ ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។ មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។ អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕ =='''ការដណ្តើមឯករាជអាមេរិកពីអង់គ្គេស'''== ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។ ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières) នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។ នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕ សង្គ្រាមសុីវិលនៅអាមេរិក នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​វក់វី​នឹង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​នឹង​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឯ​ត្រើយ​ម្ខាងទៀត​នៃ​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក សហរដ្ឋ​​អាមេរិក​ ដែល​បាន​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​​​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៨៣ បាន​​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​​​ទាំង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ទាំង​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី។ ►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង នៅ​ឆ្នាំ១៨០៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ទិញ​ដែនដី Louisiane ពី​ណាប៉ូឡេអុង ក្នុង​តម្លៃ​ប្រមាណ​ជា ១៥លាន​ដុល្លារ (ប្រហែល ២៣៤លាន​ដុល្លារ បើ​គិត​តាម​តម្លៃ​លុយ​បច្ចុប្បន្ន)។ សព្វថ្ងៃ​នេះ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មាន​រដ្ឋមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ជាប់​នឹង​ឈូង​សមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក ឈ្មោះ​ថា “Louisiana”។ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​ Louisiane ដែល​អាមេរិក​ទិញ​ពី​ណាប៉ូឡេអុង មិនមែន​មាន​ព្រំដែន​ត្រឹម​រដ្ឋ​ Louisiana បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ តែ​ជា​ដែនដី ដែល​មាន​ទំហំ​រហូត​ដល់​ទៅ​ជាង ២លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពេញ​មួយ​ផ្នែក​កណ្តាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់​តាំង​ពី​ឈូងសមុទ្រ​ម៉ិចស៊ិក នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​កាណាដា នៅ​ប៉ែក​ខាង​​ជើង។ បើ​គិត​តាម​ភូមិសាស្រ្ត​រដ្ឋបាល​បច្ចុប្បន្ន អតីត​ដែនដី Louisiane របស់​បារាំង គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​រដ្ឋ​ចំនួន ៦ ព្រមទាំង​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​រដ្ឋ​ចំនួន ៩​ផ្សេងទៀត។ ក្រៅពី​ការ​ទិញ​ទឹកដី Louisiane ពី​បារាំង អាមេរិក​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​​ចាប់​ដី​ថ្មី និង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម ពី​អង់គ្លេស និង​អេស្ប៉ាញ។ គិត​ត្រឹម​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ទឹកដី​​អាមេរិក ដែល​ពី​ដំបូង​ មាន​ចំនួន​តែ ១៣រដ្ឋ បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់​ទៅ ៣៤រដ្ឋ។ ក្រៅ​ពី​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ក៏​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​មិន​ធ្លាប់​មាន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ដោយសារ​​បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​ដែល​​បាន​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​​​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នានោះ មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​បែងចែក​ជាពីរ​ដាច់​ពី​គ្នា​ស្រឡះ រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ឧស្សាហកម្ម​នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៨-១៩ តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​មាន​មូលដ្ឋាន​​សេដ្ឋកិច្ច​​​​ចាក់គ្រឹះ​យ៉ាងរឹងមាំ ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ពឹងផ្អែក​លើ​វិស័យកសិកម្ម ជាពិសេស គឺ​ការ​ដាំ​ដំណាំ​កប្បាស និង​ថ្នាំជក់ ដែល​ជាការ​ធ្វើ​កសិកម្ម​ដោយ​ពឹង​ផ្អែក​ខ្លាំង​ទៅលើ​កម្លាំង​ពលកម្ម​របស់​ទាសករ​ស្បែក​ខ្មៅ។ បញ្ហា​ទាសករ​នេះ​ហើយ​ ដែល​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស ដែល​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​រដ្ឋ​នៅ​ខាងជើង និង​រដ្ឋ​នៅ​ខាង​ត្បូង។ បណ្តា​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ទាមទារ​ឲ្យ​​លុបបំបាត់​ទាសភាព នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចំណែក​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព។ សម្រាប់​រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ទាសករ គឺ​ជា​ធនធាន​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ចម្បង​បំផុត​មួយ។ ក្រៅ​ពី​​ការ​ប្រើ​កម្លាំង​ទាសករ ដើម្បី​ធ្វើការ​ក្នុង​ចម្កា​កប្បាស ឬ​ថ្នាំជក់ ការ​ទិញដូរ​ទាសករ​ក៏​ជា​មុខ​ជំនួញ​​​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែរ សម្រាប់​​ប្រជាជន​ដែល​រស់​នៅ​ខាង​ត្បូង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៥០ ជម្លោះ​រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​លុបបំបាត់​ទាសភាព បាន​កើតមាន​​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើងៗ រហូត​​បង្កទៅជា​អំពើ​ហិង្សា ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​បាន​​ឈាន​ដល់​​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​មិន​អាច​ស្តារ​ឡើងវិញ​បាន នៅ​ក្រោយ​​ការជាប់​ឆ្នោត​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ដែល​មាន​និន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​​ទាសភាព។ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន (Abraham Lincoln) ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក្នុង​សម័យសង្រ្គាម​ស៊ីវិល លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន សមាជិក​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ មក​ពី​រដ្ឋ​ Ilinois បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទី១៦ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៨៦០។ នៅ​ខែ​ធ្នូ នៅពេល​ដែល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន មិនទាន់​បាន​ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង​ផងនោះ បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែលសម្បូរ​ទាសករ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ម្តងមួយៗ ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ គិត​ត្រឹម​ពេល​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ស្បថ​ចូល​កាន់​តំណែង នៅ​​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៨៦១ រដ្ឋ​ចំនួន ៧ រួមមាន South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana និង Texas បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ទៅ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ថ្មី ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « The Confederate States of America »។ ក្រោយ​ពី​បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក រដ្ឋ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បាន​ធ្វើ​ការ​រឹបអូស​រាល់​​ទ្រព្យ​​សម្បត្តិ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក ដែល​ស្ថិត​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ពួកគេ។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ពួកគេ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​អាមេរិក​ដក​ទាហាន​ចេញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ពមួយ​កន្លែង ឈ្មោះ « Fort Sumter » ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​រដ្ឋ​ South Carolina។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​១២​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦១ ក្រោយ​ពី​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បដិសេធ​មិន​ដកទ័ព កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ផ្តាច់ខ្លួន​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ Fort Sumter។ ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​វាយប្រហារ​ នៅ Fort Sumter លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​​កងទ័ព​របស់​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង ដែល​លោក​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ក្រុម​ឧទ្ទាម។ ការ​កេណ្ឌ​កម្លាំង​ទ័ព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ ចំនួន​៤​​ទៀត គឺ​រដ្ឋ Virginia, Arkansas, North Carolina និង Tennessee ប្រកាស​ផ្តាច់​ខ្លួន​​ទៅ​ចូល​រួម​ជាមួយ​​នឹង​សហព័ន្ធ​នៃ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូងដែរ។ ►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​​អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​​អាមេរិក​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង រវាង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ជើង (២៣រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជាង ២០លាន​នាក់ មាន​កងទ័ព​ប្រមាណ ២លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន និង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ទំនើបៗ ទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង (១១រដ្ឋ) ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ៩លាន​នាក់ កងទ័ព​តែ​ជាង ១លាននាក់ ក៏ប៉ុន្តែ សម្បូរ​មេទ័ព​ដែល​ពូកែ​ខាង​សឹកសង្រ្គាម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៣ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​កំពុង​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ចេញ​ក្រឹត្យ​មួយ​ ដោយ​សម្រេច​រំដោះទាសករ​ទាំង​ប្រមាណ​​ជាង ៣លាននាក់ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព​ពេញលេញ។ តាមរយៈ​សេចក្តីសម្រេច​នេះ លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​​យ៉ាងខ្លាំង ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ ដែល​បាន​នាំគ្នា​ស្ម័គ្រចិត្ត​​​ចូល​បម្រើ​ក្នុង​ជួរកងទ័ព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ កងទ័ព​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​មាន​ចំនួន​ច្រើន​លើសលុប​ស្រាប់ ក៏​កាន់តែ​កើនចំនួន​ថែម​ទៀត។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​វិញ ការ​រំដោះ​ទាសករ​បាន​ធ្វើ​​ឲ្យ​​បាត់បង់​នូវ​កម្លាំង​ពលកម្ម​ ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨៦៤ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​ខាងជើង​​មាន​ប្រៀប​កាន់តែ​ខ្លាំង​លើ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង។ នៅថ្ងៃទី៩ ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨៦៥ កងទ័ព​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​សុំ​ចុះចាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ ៥ថ្ងៃ​ក្រោយមក លោក​អាប្រាហាំ លីនកុន ត្រូវ​បាន​អ្នកគាំទ្រ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​​មួយ​រូប បាញ់​សម្លាប់ នៅពេល​លោក​កំពុង​អង្គុយ​មើល​ល្ខោន នៅ​ក្នុង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​លោក​អាប្រាហាំ​ លីនកុន ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​ឃាត​​ហើយ​ក៏ដោយ មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៅតែ​សុខចិត្ត​​​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​ជាផ្លូវការ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាង ៤ឆ្នាំ ​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ហើយ​រដ្ឋ​ខាង​ជើង និង​ខាង​ត្បូង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តែ​មួយ​ដូច​ពី​មុនវិញ។ គិត​ជា​សរុប ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ ទាំង​នៅ​រដ្ឋ​ខាង​ត្បូង និង​រដ្ឋ​ខាង​ជើង ជាង ១លាននាក់ ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៣% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ពេលនោះ៕ =='''សហរដ្ឋ​អាមេរិក៖ ​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ក្រោយ​ទទួល​ឯករាជ្យ'''== នៅ​ពេល​ដែល​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ច្បាំង​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ចន្លោះ ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៥ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ប្រជាជន​ប្រមាណ​ ៨៥% ដែល​រស់​​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បានជា​​គេច្រើន​ហៅ​​សង្រ្គាម​នេះ​ថា​ “សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍” ជាជាង “សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ” ពីព្រោះ ​​វា​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជាតិ​មួយ ដើម្បី​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ប្រជាជាតិ​មួយ​ផ្សេងទៀត​នោះទេ តែ​វា​ជា​សង្រ្គាម​ រវាង​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​ ដើម្បី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ប្រទេស​កំណើត​ខ្លួនឯង ទៅ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ថ្មី។ ►សូមអាន៖ អាមេរិក៖ ដំណើរឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​អនុម័ត​លើ​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦។ ថ្ងៃ ៤កក្កដា ដែល​ត្រូវបាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យ​ឯករាជ្យ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ប្រកាស​ឯករាជ្យ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦​នោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​មិនទាន់​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ​ ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។ រហូតដល់ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើបសង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ តាមរយៈ​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុង​ប៉ារីស បាន​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​ថា អតីត​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ គឺ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ។ អាមេរិក ក្នុងឋានៈ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ បាន​ចាប់កំណើត​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ដំណាក់កាល​ដ៏​សំខាន់​មួយទៀត ដែល​ជា​ចំណុច​ស្លាប់​រស់ ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ប្រទេស សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត គឺ​ការ​កំណត់​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របបនយោបាយ ដើម្បី​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ថ្មី​នេះ។ តាមការពិត ប្រទេស​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ថ្មី​នេះ មិនមែន​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​នោះទេ ប៉ុន្តែ ជា​ដែនដី​ចំនួន ១៣ ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធ​ដឹកនាំដាច់ៗ​ពីគ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ១៣​ផ្សេងគ្នា។ រដ្ឋ​ទាំង ១៣នេះ បាន​បង្កើត​សភា​រួមគ្នា កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress” ហើយ​ក្រោយ​មកទៀត​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា “Confederation Congress”។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង សភា​នេះ​មាន​អំណាច​តិចតួច​បំផុត​ទៅលើ​រដ្ឋ​​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣។ =='''ការតាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី'''== ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស មេដឹកនាំ​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​ថា ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​​ត្រូវការ​ចាំបាច់​នូវ​អំណាចរដ្ឋបាល​កណ្តាល​រឹងមាំ​មួយ ទើប​អាច​រក្សា​ស្ថិរភាព​ប្រទេស​បាន​យូរ​អង្វែង។ សភា​អាមេរិក (Confederation Congress) ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​តំណាង​រដ្ឋ​ទាំង ១៣ ដើម្បី​​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ កំណត់​អំពី​របបនយោបាយ​ប្រទេស។ កិច្ចប្រជុំ​នៃ​សភា​ធម្មនុញ្ញ (Constitution Convention) បាន​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៧ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង Philadelphia នៅ​ក្នុង​អគារ ដែល​គេ​ធ្លាប់​ប្រជុំ​អនុម័ត​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ កាល​ពី​១១ឆ្នាំមុន។ ចច វ៉ាស៊ីងតោន (George Washington) មក​ពី​រដ្ឋ Virginia ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​វីរបុរស​ក្នុង​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍ ត្រូវ​បាន​គេ​បោះឆ្នោត​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​​ជា​ប្រធាន​សភា​ធម្មនុញ្ញ ដែល​​មាន​សមាជិក​សរុប ៥៥រូប មក​ពីគ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ លើកលែង​តែ​រដ្ឋ​ Rhode Island ដែល​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ប្រជុំ ដោយសារ​រដ្ឋ​នេះ​មិនចង់​ឲ្យ​មាន​​អំណាច​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​ថ្មី​ណាមួយ​​មក​ត្រួតត្រា​លើ​ពួកគេ។ ►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥ ក្រោយ​ពី​ជជែក​តស៊ូមតិ​គ្នា​យ៉ាង​ស្វិតស្វាញ​អស់រយៈពេល​រាប់ខែ សភាធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា​លើ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​មួយ ដែល​មាន​អំណាច​លើ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក​ទាំង ១៣ ហើយ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​នេះ​​មាន​អំណាច​ធំៗ​៣ គឺ​​នីតិ​ប្បញ្ញត្តិ ​នីតិ​ប្រតិបត្តិ និង​តុលាការ ដែល​ជា​អំណាច​ឯករាជ្យ​ពី​គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តុល្យភាព​អំណាច ដែល​អាច​ត្រួតមើល​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ (Check and balance) ដោយ​មិន​ឲ្យ​ស្ថាប័ន​ណាមួយ​មាន​អំណាច​ហួសហេតុ​អាច​ធ្វើ​អ្វី​តាម​ចិត្ត។ =='''បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ក្នុង​ការ​តាក់តែង​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ'''== នៅ​ក្នុងការ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាមេរិក បញ្ហា​ដែល​ចម្រូងចម្រាស​ខ្លាំង​ជាងគេ ដែល​រហូត​ដល់​ពេល​ខ្លះ​ស្ទើរតែ​នាំ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ធម្មនុញ្ញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ គឺ​​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ ​ស្តីអំពី​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ​សមាជិក និង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ជាពិសេស ការ​កំណត់​របៀប​ជ្រើសរើស​​​តំណាង​រដ្ឋ​សមាជិក នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​រដ្ឋ​ ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ និង​ប្រជាជន​ច្រើន ទាមទារ​ឲ្យ​​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ចំនួន​​អាសនៈ ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន ពោលគឺ រដ្ឋ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ច្រើន​ត្រូវ​មាន​អាសនៈ​ច្រើន​នៅ​ក្នុង​សភា។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​តូចៗ​វិញ​ទាមទារថា រដ្ឋ​សមាជិក​ទាំងអស់ ទោះតូច ទោះធំ ទោះ​មាន​ប្រជាជន​តិច ឬ​ច្រើន ត្រូវ​តែ​មាន​ចំនួន​អាសនៈ​ស្មើៗ​គ្នា នៅ​ក្នុង​សភា​សហព័ន្ធ។ ►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅទីបំផុត គេ​ក៏​បាន​សម្រុះសម្រួលគ្នា​ដោយ​សម្រេច​យក​ដំណោះស្រាយ​កណ្តាល​មួយ គឺ​បង្កើត​អំណាច​នីតិប្បញ្ញត្តិ ដែលមាន​សភា​ពីរ។ រដ្ឋសភា (House of Representatives) ដែល​ចំនួន​អាសនៈ​ត្រូវ​បែងចែក​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិក ទៅតាម​ចំនួន​ប្រជាជន និង​ព្រឹទ្ធសភា (Senate) ដែល​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ មាន​ចំនួន​អាសនៈស្មើៗ​គ្នា ដោយ​មិន​គិត​ពី​ទំហំ​ផ្ទៃដី ឬ​ចំនួន​ប្រជាជន។ =='''ការអនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ'''== រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សភា​ធម្មនុញ្ញ នៅខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៧ មុននឹង​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​​ប្រជាជន​នៅ​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក​បោះឆ្នោត​អនុម័ត។ ដើម្បី​ឲ្យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ចូល​ជា​ធរមាន​បាន គេ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​ការ​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​​​រដ្ឋ​យ៉ាងតិច ៩ ក្នុង​ចំណោម​រដ្ឋ​ទាំង​ ១៣។ ដំណើរការ​បោះឆ្នោត​តាម​រដ្ឋ​សមាជិក ដើម្បី​​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​នៅ​ដើម​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៧៨៧ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ចំនួន ៥ គឺ Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia និង Connecticut បាន​ទទួល​យក​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះភ្លាមៗ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​ខ្លះ​ទៀត​ ជាពិសេស រដ្ឋ​ Massachussetts បាន​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យក​​ ដោយ​លើកហេតុផល​ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ មិនមាន​ចែង​អំពី​ការ​ការពារ​សិទ្ធិ​ជាមូលដ្ឋាន​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ ដូចជា សិទ្ធិក្នុង​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សិទ្ធិ​សេរីភាព​ខាង​សារព័ត៌មាន និង​សិទ្ធិ​ខាង​ជំនឿ​សាសនា​ ជាដើម។ ►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ទី១៨ នៅ​ទីបំផុត នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋ Massachussetts ព្រមទាំង​រដ្ឋ​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ព្រមព្រៀងទទួល​យក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​នេះ ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​នូវការ​សន្យា​ថា​ ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​​​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​ ដើម្បី​ដាក់​បញ្ចូល​​នូវ​ចំណុច​ដែល​ពួកគេ​ចង់​បាន។ ​រដ្ឋ Massachussetts, Maryland និង South Carolina បាន​អនុម័ត​​ទទួលយក​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៃ​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ជា​បន្តបន្ទាប់គ្នា ហើយ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៨ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នេះ​ក៏​បាន​ចូល​ជា​ធរមាន​ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ការ​អនុម័ត​យល់ព្រម​ពី​សំណាក់​រដ្ឋ​ទី៩ គឺ​រដ្ឋ New Hamsphire។ =='''ស្ថិរភាព​នៃ​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​និង​របបនយោបាយ​អាមេរិក'''== មួយឆ្នាំ​ក្រោយការ​ចូលជាធរមាន​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ រដ្ឋាភិបាល​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ​ហើយ​​​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៨៩ លោក ចច វ៉ាស៊ីងតោន បាន​ចូល​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​ទីមួយ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ ដែល​មាន​រដ្ឋ​សមាជិក​ចំនួន ១៣ (Delaware, Pennsylvania, New Jersey, Georgia, Connecticut, Massachusetts, Maryland, South Carolina, North Carolina, New Hampshire, Virginia, New York, និង Rhode Island)។ ជាង២០០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជាច្រើន​រាប់​មិន​អស់ ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​មួយ​ចម្រៀក​តូច​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត ទៅជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ទឹកដី​លាត​សន្ធឹង​តាំង​ពី​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អាត្លង់​ទិក រហូត​ដល់​ឆ្នេ​រ​សមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយ​ចំនួន​រដ្ឋ ដែល​មាន​ពី​ដំបូង​ត្រឹមតែ ១៣រដ្ឋ ​បាន​កើនឡើង​រហូត​ដល់ ៥០​រដ្ឋ (បូករួម​នឹង​ដែនដី​នៅ​ឯនាយ​សមុទ្រ​ជាច្រើន​ទៀត)។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​នៅ​ស្ថិត​ស្ថិរ​ជាប់ជានិច្ច​រៀងមក គឺ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​របបនយោបាយ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​​នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ត្រូវ​បាន​គេ​​ធ្វើ​វិសោធនកម្ម​បន្ថែម​ជំពូក និង​មាត្រា​ថ្មីៗ ចំនួន ២៧​លើក ដើម្បី​សម្របទៅតាម​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​ប្រទេស​ជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ របប​នយោបាយ និង​​គោលគំនិត​​​នៃ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ដើម នៅតែ​ស្ថិត​ជា​ធរមាន​​រហូតមក​ទល់​នឹងពេល​បច្ចុប្បន្ន​៕ ='''សករាជ​ខ្មៅងងឹត ​(La ​Terreur) ​នៅ​បារាំង ​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩ '''= នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​​បាន​​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​នាំ​ប្រទេស​បារាំង ទៅ​រក​របបនយោបាយថ្មី​មួយ​ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ បាន​​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​របបនយោបាយ​ថ្មី​នេះ ដោយសារ​តែ​មាន​សម្ពាធ​ពី​ចលនា​បដិវត្តន៍​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​ក្នុង​ចិត្ត​វិញ ព្រះអង្គ​នៅតែ​ចង់​ឲ្យ​បារាំង​​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ដូចកាល​​ពីសម័យ​ដើម។ នៅ​យប់​មួយ ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩១ ព្រះបាទ​ល្វីស​ទី១៦ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ ក៏​បាន​លួច​រត់​ភៀសព្រះកាយ​ចេញ​ពី​ព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បី​ទៅ​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​ស្តេច​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ប្រមាណ​ជា ៣០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​​​គេ​ចាប់ខ្លួន​បាន រួច​ហើយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ប្រជាជន​បារាំង​បាន​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​លើ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទាំងស្រុង ដោយ​ពួកគេ​ចាត់ទុក​ថា ការព្យាយាម​រត់ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅ​រក​ជំនួយ​ពី​បរទេស​ គឺ​ជា​ទង្វើ​ក្បត់​ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​ក៏​បាន​ចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយ​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំងក្លា​ជាងមុន ដោយ​ពេលនោះ ពួកគេ​​ទាមទារ​ឲ្យ​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង ដើម្បី​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​​ជំនួសវិញ។ នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​​ថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៩២ ក្រុម​បដិវត្តន៍​​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ដល់​ក្នុង​​ព្រះបរមរាជវាំង ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​គេ​លុប​បំបាត់​ចោល​ទាំងស្រុង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង។ ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩៣។ ការប្រហារ​ជីវិត​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ជា​សាធារណៈ នៅ​កណ្តាល​ក្រុង​ប៉ារីស (នៅ​ត្រង់​ទីលាន​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ទីលាន​បដិវត្តន៍” ហើយ​បច្ចុប្បន្ន ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​មក​ជា​ “Place de la Concorde”)។ ►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ការផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម និង​ប្រហារ​ជីវិត​​ស្តេច​នៅបារាំង ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​នាំ​គ្នា​លើកទ័ព​​វាយលុក​​មក​លើ​របប​សាធារណរដ្ឋ​​បារាំង។ ពី​ខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋ​​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​ពី​គ្រប់ទិស គឺ​អង់គ្លេស និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ពី​ខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស​ពី​ខាង​កើត ហើយ​អេស្ប៉ាញ ពី​ខាង​ត្បូង។ ចំណែក​នៅ​ខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុង​​ក៏​បានឆាបឆេះ​យ៉ាង​សន្ធោរសន្ធៅ​​​ឡើងដែរ គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចលាចល​នេះ របប​សាធារណរដ្ឋបារាំង​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​បែបផ្តាច់ការ និង​ឃោរឃៅ​មួយ ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « La Terreur »។ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ រាល់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​ចោទ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍។ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់ ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍​នេះ​ មាន​ទាំង​អតីត​មន្រ្តី​ក្នុង​របបចាស់ ប្រជាជន​ធម្មតា រហូតដល់​ជួរថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃ​របបសាធារណរដ្ឋ​គ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ​ ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច ក៏​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​មួយទៀត។ របបផ្តាច់ការ​ និង​ឃោរឃៅ​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់ នៅខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៩៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​ដ៏​មាន​អំណាច​ម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយ​​ត្រូវ​គេ​យក​ទៅ​កាត់ក្បាល នៅ​ត្រង់​កន្លែង ដែល​គេ​ធ្លាប់​កាត់ក្បាល​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ កាល​ពី​ជាង​១ឆ្នាំមុន។ គិត​ជា​សរុប មាន​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ ហើយ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ នៅ​ក្រោម​របប​សាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​ថ្មីនេះ។ ►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី​១៨ ក្រោយ​ពេល​ដែល Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​ប្រហារ​ជីវិត បិទបញ្ចប់​របបឃោរឃៅ ដែល​គេហៅ​ថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​តាក់តែង​ឡើង ដើម្បី​បង្កើត​​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយទៀត​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង រវាង​ក្រុម​អ្នក​សាធារណរដ្ឋ និង​អ្នក​រាជានិយម នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជា​ប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​បារាំង នៅពេលនោះ ​​តែងតែ​ប្រែប្រួល​ឥតឈប់ រវាង​ការបោះឆ្នោត និង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដែល​តែងតែ​កើតមាន​ជារឿយៗ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ច្របូកច្របល់​នេះ គេឃើញ​មាន​ឥស្សរជន​ម្នាក់​​ចាប់​ផ្តើម​លេចមុខឡើង ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​នាំ​មក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺ​ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។ ណាប៉ូឡេអុង កើត​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៦៩ នៅ​កោះ Corse ដែល​ជា​អតីត​កោះ​របស់​អ៊ីតាលី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​កើត កោះ Corse ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី​កាត់​មក​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។ នៅ​ពេល​ដែល​បដិវត្តន៍​បារាំង​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុង​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយ​គ្រាន់តែ​ជា​នាយទាហាន​ថ្នាក់ទាប​ម្នាក់ ដែល​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​សាលា​នាយទាហាន នៅ​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោម​​របបសាធារណរដ្ឋ​ ណា​ប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ច្រើន​ក្នុង​សមរភូមិ ក៏បាន​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៦ នៅពេល​ដែល​របបសាធារណរដ្ឋ​បារាំង​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ស្តេច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​នៅ​ជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា​ឧត្តមសេនីយ៍​ ហើយ​បាន​ដឹកនាំទ័ព​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​សំខាន់ៗ​​ជាច្រើន ជាពិសេស នៅ​ប៉ែក​ខាង​អ៊ីតាលី ដែល​កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​កងទ័ព​អូទ្រីស​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​​អូទ្រីស​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​​​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​​ជាមួយ​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​កម្លាំង​គួរ​ឲ្យ​ស្ញប់ស្ញែង​ចំពោះ​សត្រូវ​ពី​ខាងក្រៅ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​ឯណេះវិញ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតមាន​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​គ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់។ របបដឹកនាំ​ថ្មី​នេះ មាន​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​មានរូបភាព​ខាងក្រៅ​ជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង អំណាច​ទាំងអស់​ស្ថិត​ក្នុង​ដៃ​រដ្ឋាភិបាល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រជាជន​បារាំង ដែលខិតខំ​រើខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបផ្តាច់ការ​មួយ ប៉ុន្តែ​ តែងតែត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​ជា​បន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែល​អះអាង​ថា​ជា​អ្នក​ការពារ​របប​សាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​អធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូចពីមុន​វិញ គឺ​ចក្រភព​បារាំង ក្រោម​អំណាច​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង៕ =='''បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ១៧៨៩ '''== នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​ធំមួយ ដែល​នឹង​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​និង​អឺរ៉ុប នោះ គឺ​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជន ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះ បារាំង​​ស្ថិត​ក្រោមការដឹកនាំ​របស់ ​ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​គ្រងរាជ្យ ហើយ​កាន់អំណាច តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយម​បារាំង​ពេលនោះ មាន​សភា ដែល​ចែកចេញ​ជា​ ៣ផ្នែក គឺ​សភា​តំណាង​បុព្វជិត​កាតូលិក (le clergé) សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និង​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​សាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែល​នេះ​ជា​ការ​​ឆ្លុះបញ្ចាំង​អំពី​ការ​បែងចែក​វណ្ណៈ​ នៅ​ក្នុង​សង្គម​បារាំង នា​សម័យកាល​នោះ។ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​យ៉ាង​​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចាយវាយ​​ខ្ជះខ្ជាយ​របស់​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ផង បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ថវិកា​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​រៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ផ្នែក​សារពើពន្ធ ដោយ​ដំឡើង​​ពន្ធ និង​បង្កើត​ពន្ធ​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​បង្កើន​ចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ​ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​​សភា​ទាំង៣ ដើម្បី​អនុម័ត​គម្រោង​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ។ កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣ ដែល​គេ​ហៅ​ថា “Les états-généraux” បាន​បើក​ធ្វើ​ នៅ​ថ្ងៃទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង​ Versailles ជាយក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​​បើក​កិច្ចប្រជុំ បញ្ហា​ដ៏​​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​បាន​កើតឡើង រវាង​សភា​ទាំង៣។ សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត​ជាមុន មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ប្រជុំ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ស្នើឡើង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។ តាម​ទម្លាប់ គិត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នោះ ​សភា​នីមួយៗ​​ត្រូវ​ធ្វើការ​បោះឆ្នោត​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ជាមុន ទើប​ធ្វើ​ការ​អនុម័ត នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​​នៃ​សភា​ទាំង៣​នេះ សភា​នីមួយៗ​មាន​​មួយសំឡេង​ស្មើៗ​គ្នា ដែល​មានន័យថា សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា ដែល​តំណាង​ប្រជាជន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩៨% នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស អាច​​នឹង​ក្លាយ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច ប្រសិន​បើ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត​រួបរួមគ្នា។ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា របៀប​បោះឆ្នោត​បែបនេះ​មិនឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ឆន្ទៈ​រាស្រ្ត​ទូទៅ សមាជិក​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​​ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត ពី​ការ​បោះឆ្នោត​តាម​សភា ទៅ​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​​​ដោយ​រាប់​តាម​ចំនួន​សមាជិក​វិញ ពោលគឺ សមាជិក​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​មួយសំឡេង​ស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់។ ភាពចម្រូងចម្រាស​ជុំវិញ​នីតិវិធី​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ជាងមួយខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភា​តំណាង​ប្រជាជន (tiers état) ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​សមាជិក​មួយចំនួន​នៃ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​ជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែល​ជា​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទាំង​ប្រទេស។ ព្រះមហាក្សត្រ​ល្វីស​ទី១៦ បាន​ព្យាយាម​រារាំង​មិន​ឲ្យ​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដោយ​បាន​បិទ​សាលប្រជុំ​នៅ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិក​រដ្ឋសភា​បាន​ទៅ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ​ទីលាន​វាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្រ​បិទ​ទីលាន​វាយកូនបាល់ រដ្ឋសភា​ក៏​នាំគ្នា​ទៅ​ប្រជុំ នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រ​ក៏​បាន​ប្រមូលកម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បំបែក​កិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្តូរ​ព្រះទ័យ​ឈប់ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វិញ ក្រោយ​ពី​​​ឃើញ​មាន​សមាជិក​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក​កាន់តែ​ច្រើន​ ចូលរួម​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ។ នៅទី​បំផុត ដោយ​មិន​អាច​រារាំងកិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​បាន ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​ចូល​រួម​ប្រជុំ​ក្នុង​​រដ្ឋសភា​ថ្មី ដើម្បី​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី។ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កក្កដា រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ទៅជា​​​សភា​ធម្មនុញ្ញ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ជជែក​អំពី​ការ​បង្កើត​របបនយោបាយ​ថ្មីមួយ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រ​នៃ​របបរាជានិយម​បារាំង ដែល​ត្រូវ​ចលនា​បដិវត្តន៍ប្រជាជន​​ផ្តួលរំលំ និង​កាត់ក្បាល​ជាសាធារណៈ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សភាធម្មនុញ្ញ​កំពុង​តែ​ប្រជុំ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី មានហេតុការណ៍​មួយចំនួន​បាន​កើតឡើង ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប រហូត​បង្កើត​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ចល័ត​ចូល​មក​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តា​ជន​មាន​ការ​សង្ស័យ​ខ្លាច​ព្រះអង្គ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្រ្កាប​ចលនាប្រឆាំង​នៅ​រដ្ឋសភា។ ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កក្កដា ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​ដក​តំណែង​រដ្ឋមន្រ្តី​មួយចំនួន ដែល​ព្រះអង្គ​យល់​ថា មាន​គំនិត​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោម​រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ត្រូវ​ដកតំណែង​នោះ មាន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ប្រជាជន​បារាំង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ បណ្តាជន​នៅ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍​ ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន។ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​នាំគ្នា​វាយលុក​ទៅលើ​គុកមួយ ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស គឺ​គុកឈ្មោះ Bastille ដែល​ក្រុម​បដិវត្តន៍​ចាត់ទុកថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវ​បាន​ចលនាបដិវត្តន៍​វាយដណ្តើម​យកបាន ហើយ​ថ្ងៃ​ទី១៤ កក្កដា ត្រូវ​បាន​​បារាំង​ចាត់ទុក​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យ​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​សុខចិត្ត​ដកកម្លាំង​ទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ ហើយ​​តែងតាំង​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ឲ្យ​មក​កាន់តំណែង​វិញ។ នៅថ្ងៃ​ទី២៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញ​បារាំង​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស និង​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​ ដែល​មាន​ចែង​ជាអាទិ៍ អំពី​ការ​​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​ការ​លុបចោល​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ​​ពី​សម័យបុរាណ។ របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយ​បង្វែរ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋសភា ដែល​ជា​សភា​តែមួយ ​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​​លែង​មាន​ការ​បែងចែកទៅតាម​វណ្ណៈ​ដូចពីមុន។ អ្នកខ្លះ​គិតថា​ នេះ​គឺ​ជា​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​បដិវត្តន៍​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ របបរាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ​ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អស្ថិរភាព​​ឥតឈប់ឈរ។ ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជនបារាំង​ក៏​បាន​កើតឡើង​សាជាថ្មី​។ ចលនាបដិវត្តន៍​នេះ​​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ឈាន​ទៅ​​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង។ ​របបសាធារណរដ្ឋបារាំង​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​​​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ដែល​ជា​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ៕ ='''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម '''= ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។ នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។ ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។ តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។ ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។ ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។ នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។ នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។ អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ =='''យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម '''== នៅឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស ចក្រភពរ៉ូម ដែល​ត្រួតត្រាពិភពលោក​រាប់​រយឆ្នាំ​មក​ហើយ​នោះ ត្រូវ​ដួលរលំ។ ចក្រភព​រ៉ូមខាងកើត នៅ​បន្ត​អត្ថិភាព​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​ថា ជា​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី​ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិចវិញ ត្រូវ​រលំ​បាត់រូប ក្រោយ​ពី​អធិរាជ​រ៉ូម​ចុងក្រោយ ឈ្មោះ រ៉ូមូលូស អូហ្គូសទូស (Romulus Augustus) ត្រូវបាន​ក្រុមសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក (Germanique) ផ្តួលរំលំ។ តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​ជាច្រើន។ ​ស្តេចដែល​គ្រប់គ្រង​​​នគរ​អស់ទាំងនោះ ភាគច្រើន​​ជា​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្នុង​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងគ្នា ហើយ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​ជារឿយៗ។ ​ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ នៃ​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គេឃើញ​មាន​ ​ពួក​ហ្វ្រង់ (Franc) គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដែល​​ក្រោយមក ត្រូវបាន​គេ​យក​ឈ្មោះ​មក​ដាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​ និង​ប្រជាជន​បារាំង (La France/Les français)។ ពួក​​អង់គ្លី (Anglii) និង​ពួក​សាក់សុង (Saxon) ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា ជា​ពួក អង់ហ្គ្លោ-សាក់សុង (Anglo-Saxon) បានចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ដីគោក ​ទៅបោះ​ទី​តាំង នៅលើ​កោះ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អឺរ៉ុប គឺដែនដី​នៃ​​រាជាណាចក្រ​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ ឯពួក​ស្កង់ឌីណាវ (Scandinave) គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ប៉ែក​ខាង​ជើង នៅត្រង់​ម្តុំ ប្រទេស​​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក និង​ស៊ុយអែដ​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន ក្នុង​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​នេះ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពួក​ហ្វ្រង់​ គឺ​ជា​ក្រុម​ដែល​មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល (Moyen Age/Middle Age)។ អំណាច​របស់​ពួកហ្វ្រង់​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ (Charlemagne) ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៨០០​គ.ស។ ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្វ្រង់ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល​នោះ លាតសន្ធឹង​នៅ​​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ អាណាចក្រ​ហ្វ្រង់​ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ពីរ​ផ្នែក​ គឺ​​ហ្វ្រង់​ខាងលិច (Francie occidentale) និង​ហ្វ្រង់ខាងកើត (Francie orientale)។ ក្រោយ​មក ហ្វ្រង់​ខាង​លិច​​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រាជាណាចក្រ​​បារាំង ដែល​មាន​ទីតាំង​ស្ថិត​នៅ​ម្តុំ​​ប្រទេស​បារាំង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​​​ហ្វ្រង់ខាងកើត​បានបង្កើត​ជា​​​រាជាណាចក្រ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គឺ​ជា​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ដែនដី​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់តែ​រួបរួម​គ្នា ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បែកជា​ចំណែកៗ។ សង្រ្គាម និង​ភាពចលាចល​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ ដែល​នាំ​ឲ្យ​អឺរ៉ុប​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ គ្មាន​ច្បាប់ គ្មានទម្លាប់ ហើយ​ប្រជាជន​គ្មាន​ការ​អប់រំ។ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​ចាប់ផ្តើម​នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា មនុស្សជាតិ​តែងតែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​ជា​លំដាប់។ ក្នុងរយៈពេល ៣៥​សតវត្សរ៍ ចាប់តាំង​ពី​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​អរិយធម៌​អេហ្ស៊ីប​មក មនុស្សជាតិ​មាន​ចំណេះដឹង​កាន់តែ​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​​របៀបរស់​នៅ​​កាន់តែ​មាន​លក្ខណៈ​ទំនើបឡើង ពី​សតវត្សរ៍មួយ ទៅ​សតវត្សរ៍​មួយ តាមរយៈ​ភាព​ឆ្លាតវៃ និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​ប្រជាជន​អេហ្ស៊ីប ចិន ក្រិក ហ្វេនីស៊ី និង​ពួក​រ៉ូម៉ាំង។ ដោយសារ​ប្រជាជន​អស់ទាំងនេះ​ មនុស្ស​មាន​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​តាមបែប​អក្ខរក្រម​(បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ពួក​ហ្វេនីស៊ី) មាន​ត្រីវិស័យ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ចិន) មាន​រូបមន្ត​ធរណីមាត្រ និង​​ទស្សនវិជ្ជា (ក្រិក) មាន​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់​ជា​សំណេរ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ពួក​រ៉ូម៉ាំង) ។ល។ និង ។ល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អឺរ៉ុប​ ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នៃ​គ.ស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ សង្រ្គាម និង​ការ​កាប់សម្លាប់​គ្នាឥតឈប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ឥតឈប់​បែបនេះ ស្តេចនីមួយៗ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នាំគ្នា​គិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កងទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​បំភ្លេច​ចោល លែង​គិតគូរ​​ពី​ការអប់រំ និង​សុខមាលភាព​​របស់​ប្រជាជន។ នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​នគរ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ឈរ។ ការស្នងរាជ្យ​ពី​ក្សត្រ​មួយ​ទៅ​ក្សត្រ​មួយទៀត ច្រើន​តែ​កើតមាន​ឡើង ដោយ​ការ​បង្ហូរ​ឈាម។ ម្យ៉ាងទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ស្ទើរតែ​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល អំណាច​នៃ​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ។ ចំណែក​ឯ​មេកន្ទ្រាញ​នៅតាម​ខេត្ត​វិញ មាន​អំណាច​កំពូលៗ ដោយ​ខ្លះស្ទើរតែ​មាន​អំណាច​លើស​ស្តេច​ទៅទៀត។ ទាំងនេះ​ ធ្វើ​ឲ្យរដ្ឋ​នីមួយៗ កាន់តែ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រទេស​លែងមាន​ច្បាប់។ អ្នកណា​ខ្លាំង អ្នក​នោះឈ្នះ។ តាមការ​សិក្សា​របស់​អ្នកបុរាណវិទ្យា​ គេឃើញ​ថា ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម ខុសគ្នា​ពី​​អឺរ៉ុប​នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ដូចមេឃ​និង​ដី។ នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម អឺរ៉ុប​គឺ​ជា​តំបន់​មាន​ច្បាប់ (ច្បាប់​ដែល​មាន​ការ​ចងក្រង​ជា​សំណេរ) មាន​សកម្មភាព​ជំនួញ មាន​ការ​រៀបចំ​ដែនដី​ ជា​ទីប្រជុំជន ឬ​ទីក្រុង​ ដែល​មាន​សណ្តាប់ធ្នាប់ មាន​អគារ​ប្រកប​ដោយ​ស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏វិចិត្រ ប្រជាជន​មាន​ការអប់រំ មានការ​ចេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់។ នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នេះ​ត្រូវ​រលុបបាត់​រូប​ទាំងស្រុង ពី​អឺរ៉ុប៖ ​ប្រជាជន​មាន​​ សកម្មភាព​សំខាន់ៗ​តែ​​ពីរ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ធ្វើ​ស្រែ និង​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ អរិយធម៌​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​លិចលង់​បាត់​ទាំងស្រុង។ ​​មាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​​បាន​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម័យកាលនោះ​ថា​ជា​យុគខ្មៅ​ងងឹត (Age Sombre/Dark Age)។ យុគខ្មៅ​ងងឹត​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​ជាច្រើន​សតវត្សរ៍ ពោលគឺ​ ចាប់តាំង​ពីការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម (សតវត្សរ៍​ទី៥) រហូតដល់​សម័យកាល ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ឲ្យឈ្មោះ​ថា La Renaissance (អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៤) ​នៅ​ពេល​ដែល​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចធ្លោ​ឡើងវិញ ជាមួយ​នឹ​ង​អ្នកប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​នៅ​អ៊ីតាលី ដូចជា Léonard de Vinci (វិចិត្រករ ស្ថាបត្យករ វិស្វករ ទស្សនវិទូ) Machiavel (អ្នកជំនាញ​ខាង​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​នយោបាយ) និង​ Michel-Angle (ស្ថាបត្យករ និង​វិចិត្រករ)៕ =='''ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ '''== ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។ ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។ អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។ ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖ ពេរីគ្លែស (Périclès) រដ្ឋបុរស​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ក្រិកសម័យបុរាណ “របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។ ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។ ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand '''== នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។ ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។ នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។ Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។ ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។ ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។ រូបចម្លាក់​ Alexandre le Grand នៅលើ​មឈូស​មួយ ដែល​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីបង់ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​រក្សា​ទុក​ក្នុង​សារមន្ទីរ​នៅ​តួកគី ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។ ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ ='''អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន '''= ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។ រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។ ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។ ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។ អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។ អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។ អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។ កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។ ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។ ១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​ សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។ និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។ នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។ ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕ ='''បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ '''= ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។ បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។ សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។ ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។ មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។ ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ ភាសា ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ប្រាជ្ញាស្មារតី ​ទៅមុខ​បាន​យ៉ាងលឿន​ខុសពីសត្វ ហើយ​ក៏ដោយសារ​តែ​ភាសា​នេះ​ដែរ ដែលបង្កើត​ឲ្យ​​មាន​ចំណុច​ពិសេស​មួយទៀត​របស់​មនុស្ស ដែល​ខុសស្រឡះពីសត្វ គឺ​ការ​ខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ ពី​អនាគត។ សត្វអាច​មាន​ការ​ចងចាំ​ពី​​​អ្វី​ដែល​វា​បាន​ឆ្លងកាត់​ពី​អតីតកាល ក៏ប៉ុន្តែ វា​គ្មាន​គំនិត​គិត​គូរ ឬ​ការខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ សម្រាប់​​​ថ្ងៃ​អនាគត​នោះទេ។ សត្វ​រស់នៅ​មួយថ្ងៃ​សម្រាប់​តែ​មួយថ្ងៃ។ ឲ្យ​តែ​វា​មាន​ចំណី​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ថ្ងៃនេះ វា​អាច​រស់នៅ​បាន​ដោយ​រីករាយ ហើយ​វា​មិនដែល​គិតខ្វាយខ្វល់ បារម្ភ ឬ​ភ័យព្រួយ​ថា ថ្ងៃណាមួយ​​វា​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់​នោះទេ។ ​ភាសា​បង្កើត​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​បារម្ភ​ពីថ្ងៃ​អនាគត ពីព្រោះ តាមរយៈភាសា មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង ឬ​អ្វី​ដែល​យើង​គិតឃើញ។ យើងអាច​គិតស្រមៃ​ឃើញ​បាន​ថា នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ដោយ​ការ​បរបាញ់ នៅ​ពេល​ត្រឡប់​ពី​ការ​បរបាញ់​វិញ យប់ឡើង មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា រ៉ាយរាប់​ប្រាប់គ្នា អំពី​ការបរបាញ់​កាល​ពីថ្ងៃ។ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នេះ ពួកគេ​ក៏ដឹង​ថា មាន​គ្នា​គេ​ម្នាក់​ត្រូវ​បាត់ខ្លួន​មិន​វិលត្រឡប់​មកវិញ... បាត់ខ្លួន ដោយ​សារ​ត្រូវ​ខ្លាស៊ី... មានន័យថា ត្រូវ​ស្លាប់។ ការដែល​អាច​ជជែក​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា ពី​ការបរបាញ់​ពីថ្ងៃ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ដឹងខ្លួន​ថា មនុស្សយើង​អាច​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​ពេល​បរបាញ់។ ដូច្នេះ នៅថ្ងៃ​ស្អែក នៅពេល​ដែល​យើង​ចេញ​ទៅ​បរបាញ់​ យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់បានដែរ។ ការដឹង ការ​យល់ ការ​បារម្ភ​ អំពី​ថ្ងៃអនាគត ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​គិតគូរ ប្រុងប្រៀប​រៀបចំ​ផែនការ ត្រៀម​ទុក​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ការ​ដឹង​ខ្លួន​ថា ថ្ងៃណាមួយ​ខ្លួន​នឹង​ស្លាប់ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​យើង​​មាន​តម្រូវការ​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត​ដែរ ដែល​យើង​តែងតែ​ចង់​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​រ៉ាយរ៉ាប់ និទាន ដំណាល​សាច់រឿង ឬហេតុការណ៍ ដែល​ខ្លួន​បាន​ឃើញ​ បាន​ជួប ប្រាប់​ទៅ​អ្នក​ដទៃ។ ការរ៉ាយរាប់​ ដំណាល​សាច់​រឿង ឬ​ហេតុការណ៍​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ បើទោះបីវា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ដំណាល​ដោយ​ផ្ទាល់​មាត់​ ដោយ​គ្មាន​សំណេរ​ក៏ដោយ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ក៏​មាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​ដែរ ពីព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ហេតុការណ៍​​ប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ មនុស្ស​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល ដើម្បី​ស្វែងយល់​ពី​បច្ចុប្បន្ន​កាល និងត្រៀមខ្លួន​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ មនុស្ស​ ដែល​ដឹង​ថា ខ្លួន​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ចែកចាយ​ ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទៅ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជំនាន់ក្រោយ។ និយាយ​សរុបជារួមមកវិញ ភាសា ការ​ជជែកគ្នា ការ​រ៉ាយរ៉ាប់រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល គិតគូរ​សម្រាប់​ថ្ងៃអនាគត ការ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់​នឹង​កំណើតដើម​របស់​មនុស្ស តាំង​ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ហើយ​បន្ត​រហូតមក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ការដែល​ខ្ញុំ​កំពុង​រៀបរាប់​អំពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​លោក​អ្នក​ស្តាប់ ដែល​កំពុង​តាមដានស្តាប់​ ចង់ដឹង ចង់​យល់ អំពីដំណើរឿង​ពី​អតីតកាល​របស់​មនុស្សជាតិ​នេះ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដែរ នៃ​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​​របស់​មនុស្ស។ គឺជា​លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់នឹង​ “ធម្មជាតិ” ​របស់​មនុស្ស ឬ​គួរ​និយាយ​ថា ជាប់នឹង “វប្បធម៌” របស់​មនុស្ស ព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” មិនមែន​​វិវឌ្ឍ​តាមតែ​ “ធម្មជាតិ” ដូចជា​សត្វនោះទេ៕ ='''កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង '''= មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។ ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។ មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។ ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។ ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យថ្មរំលីង ក្រោយ​ពី​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម មនុស្ស​នៅ​តាម​តំបន់​ខ្លះ នៅតែ​បន្ត​រស់នៅដោយការ​បរបាញ់​ដូច​ពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​សំខាន់ៗ​ទាំង ៤ មានការ​វិវឌ្ឍ​យ៉ាង​លឿនបំផុត ទាំង​របៀបរស់នៅ ទាំង​ចំនួន​ប្រជាជន និង​របៀបចាត់ចែង​រៀបចំ​សហគមន៍។ ការវិវឌ្ឍ​ដែល​បានឈាន​ដល់​ដំណាក់កាល​ដ៏សំខាន់មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​បង្អស់ នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​ជា​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេនីល។ រដ្ឋ​កើតឡើង​មុនគេ​នៅទីនេះ ដោយសារ​តែ​កត្តា​សំខាន់ពីរ។ កត្តា​ទីមួយ ទាក់ទង​នឹង​ការបែងចែក​ទឹកប្រើប្រាស់ ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម។ ​ដោយសារតែ​អេហ្ស៊ីប​ ​ជា​តំបន់​ដែល​​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ប្រជាកសិករ នៅ​ទីនេះ ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​លើ​ប្រភពទឹក​ដែល​មាន​នៅលើ​ដី ដើម្បី​​យក​មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម។ ទៅតាម​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គេ​ឃើញ​ថា អ្នក​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ដីលើ​ ច្រើន​តែ​ព្យាយាម​ចង់​ទប់ទឹក​ ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​តែ​ខ្លួនឯង ដោយ​មិន​គិត​ដល់​អ្នក​នៅ​ដីក្រោម ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ជម្លោះ ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា ដណ្តើម​ទឹកប្រើប្រាស់។ ដើម្បី​បញ្ចៀស​នូវ​ជម្លោះ​ឥតឈប់ឈរ​នេះ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មូលគំនិត​គ្នា បង្កើត​ឲ្យ​មាន​មេដឹកនាំ​ម្នាក់ គឺ​ “ស្តេច” ដើម្បី​ទទួល​បន្ទុក​ចាត់ចែង​បែងចែក​ទឹក​ឲ្យ​សមាជិកសហគមន៍​ទាំងអស់​បាន​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ស្មើភាព​គ្នា។ កត្តាទីពីរ ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ គឺ​តម្រូវការ​សន្តិសុខ និង​សុវត្ថិភាព។ មនុស្ស​សម័យដើម ដែល​ជា​អ្នក​ប្រមាញ់ ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ដែល​ចាប់ផ្តើម​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម គេនាំគ្នា​​​​ទុកពេល​មួយថ្ងៃៗ សម្រាប់តែ​​ការ​សាបព្រោះ ភ្ជួរាស់ ដាំដុះ និង​ប្រមូលផល ហើយ​​លែង​​ចង់​រវីរវល់​នឹង​ការ​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទៀត​ហើយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ពួកគេ​ក៏​ត្រូវការ​ផងដែរ​ឲ្យ​មាន​អ្នក​ការពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ពួកគេ ក្នុងករណី​មាន​អ្នក​មកយាយី​រំខាន់​ការ​រស់នៅ, មក​លួចប្លន់​សត្វ ឬ​ភោគផល​ដំណាំ​របស់​ពួកគេ។ ដូច្នេះ​ ប្រជាកសិករ​ទាំងអស់នេះ​ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ឲ្យ​​សហគមន៍​របស់​ពួកគេ មាន​ការ​រៀបចំ​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​ត្រឹមត្រូវ មាន​អ្នកដឹកនាំ រក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការពារសុវត្ថិភាព​របស់​ពួកគេ។ ដោយសារ​តែ​កសិ​កម្ម គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​ច្រើន​​លើស​ពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ ប្រជាកសិករ​អាច​យកភោគផល​មួយផ្នែក​​ដែល​សល់​ពី​តម្រូវការនេះ ម្នាក់បន្តិចៗ រួមបញ្ចូល​គ្នា ដើម្បី​យក​​ទៅ​ផ្គត់​សកម្មភាព​របស់​រដ្ឋ ចិញ្ចឹម​ស្តេច និង​កងទ័ព។ ការអនុវត្ត​បែបនេះ​ហើយ ដែល​គេហៅថា ការ​បង់ពន្ធ​ជូនរដ្ឋ។ រដ្ឋ​យកពន្ធ​ពី​ប្រជាជន ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋ​មាន​កាតព្វកិច្ច​រក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាជន ព្រមទាំង​មាន​ភារៈ​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធាន​​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ស្មើភាព​គ្នា៕ ='''ការបង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨'''= ការ​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​នៃ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល គឺ​ជា​គន្លឹះ​មួយ ដើម្បី​យល់​អំពី​ជម្លោះ​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​នៅ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៩៤៨ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា មិនមាន​ទេ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល គឺ​មានតែ​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​មនុស្ស​ជាច្រើន ជាពិសេស អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​យល់ថា វត្តមាន​របស់​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នេះ​ គឺ​ជា​រឿង​ខុសច្បាប់ ដោយសារ​តែ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​នៅលើ​ទឹកដី​​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​​វាមាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ជាងនេះ។ តាមពិត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​​មុនឆ្នាំ​១៩៤៨ ក៏​គ្មាន​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន​ដែរ​ គឺ​មាន​តែ​ទឹកដី​​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "ប៉ាឡេស្ទីន" ហើយ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដូរដៃ​គ្នា​កាន់កាប់​ពីមួយ​ទៅមួយ អស់រយៈពេល​រាប់​ពាន់​ឆ្នាំ។ ​ទឹកដី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ ក៏​មាន​បន្ទាត់​ព្រំដែន​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​ច្បាស់លាស់​ដែរ ដោយ​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​គេ​រាប់​បញ្ចូល​ទាំង​ប្រទេស​មួយចំនួន ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ ដូចជា​​ លីបង់ ស៊ីរី និង​ហ្សកដានី ជាដើម អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​សម័យកាល និង​អាស្រ័យ​ទៅតាម​​ការ​ចាត់ចែង​របស់​ប្រទេស​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​នេះ។ កាលពី​ជាង​៣ពាន់​ឆ្នាំមុន តំបន់​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ មាន​ប្រជាជន​ជាច្រើន​អម្បូរ​រស់​នៅ ក្នុងនោះ​ក៏​មាន​ដែរ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​បាន​សាងសង់​បុរី​ជា​ទីសក្ការៈ​មួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភពរ៉ូម ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយកម្ទេច​ចោល ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​រ៉ូម ត្រូ​វ​បាន​គេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​ឲ្យ​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ ទៅ​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​​លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ប្តូរ​ដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយទៅមួយ ដោយ​ភាគច្រើន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម រួមមាន​ដូចជា ចក្រភព​អារ៉ាប់ អេហ្ស៊ីប និង​តួកគី​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ដួលរលំ។ តំបន់​​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ និង​ទន្លេយ័រដាន់ (Jordan) ពោលគឺ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​​បច្ចុប្បន្ន ​ក៏​ត្រូវធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៩ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ចលនា​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​មាន​គំនិត​ចង់​​ឲ្យ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋ​នៅ​ទឹកដី​កំណត់​របស់​ខ្លួនវិញ។ ចលនា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ស៊ីយ៉ូនិស្ត” (Sioniste)។ “ស៊ីយ៉ូន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​ប្រើ​នៅក្នុង​គម្ពីរប៊ីប ដោយ​សម្តៅ​ទៅលើ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ចូលទៅ​តាំងទីលំនៅ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមានឡើង ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ចំនួន​ជនជាតិជ្វីហ្វ​មាន​ការ​កើនឡើង ភាពតានតឹង​ជាមួយ​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមាន​ឡើង​​ដែរ ដែល​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ដល់​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ ដែល​ជា​អាណា​ព្យាបាល។ អង់គ្លេស​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ជាមួយ​នឹង​ពួក​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ អង់គ្លេស​ក៏​បាន​សន្យា​​ដល់​ចលនា​ស៊ីយ៉ូនិស្ត​​ផងដែរ​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ទឹកដី​ជា​មាតុភូមិ​មួយ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ហេតុការណ៍​នៃ​ការ​សម្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​​បាន​ធ្វើឲ្យ​ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​​ឲ្យ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់​តែ​ច្រើន​ពី​សំណាក់​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​គិត​ថា​ខ្លួន​មាន​ចំណែក​ទទួលខុសត្រូវ នៅ​ក្នុង​សោកនាដកម្ម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដោយ​មើល​ឃើញ​អំពី​ស្ថានភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ អង់គ្លេស​ក៏​​បាន​ប្រកាស​​បញ្ចប់​​​អាណត្តិ​ជាអ្នក​គ្រប់គ្រង​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ប៉ុន្តែ មិន​​ព្រម​​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា តើ​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នឹង​ត្រូវចាត់ចែង​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នោះទេ​​ ដោយ​​បាន​រុញ​​សំណុំរឿង​​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ជា​អ្នក​ដោះស្រាយ។ អ.ស.ប​ក៏​បាន​សម្រេច​បង្កើត​គណៈកម្មាធិការ​ពិសេស​មួយ ដែល​មាន​​សមាជិក​មក​ពី​ប្រទេស​ចំនួន ១១ ឲ្យ​ធ្វើការ​សិក្សា​អំពី​ដំណោះស្រាយ​​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្នុង​គណៈកម្មាធិការ​នេះ មាន​ប្រទេស​ខ្លះ រួមមាន អ៊ីរ៉ង់ ឥណ្ឌា និង​យូហ្គោស្លាវី បាន​ស្នើ​នូវ​គំនិត​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ប៉ាឡេស្ទីន​មួយ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ពីរ​ជា​សមាជិក គឺ​រដ្ឋមួយ​សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់ និង​រដ្ឋ​មួយ​ទៀត សម្រាប់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ចំនួន ៧​ផ្សេងទៀត (កាណាដា ឆេកូស្លូវ៉ាគី ហូឡង់ ស៊ុយអែត ក្វាតេម៉ាឡា ប៉េរូ អ៊ុយរូហ្កាយ) ស្នើ​ឲ្យ​​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ បង្កើត​រដ្ឋ​ពីរ​ឯករាជ្យ​ដាច់ពី​គ្នា​ទាំងស្រុង។ នៅទីបំផុត គឺ​ដំណោះស្រាយ​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា​ ដែល​ត្រូវ​បាន​​មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​​អនុម័ត នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៩ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤៧ (សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១)។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​​នេះ មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​ក៏​បាន​កំណត់​ផងដែរ​ថា ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម ដែល​ជា​ចំណុច​ប្រទាញប្រទង់​ខ្លាំង​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ ​នឹង​មិន​ត្រូវ​បញ្ចូល​ទៅ​​ក្នុងរដ្ឋ​ណាមួយ​នោះទេ ​តែ​ត្រូវ​ដាក់​ជា​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​​អន្តរជាតិ។ សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១​ ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប​​ អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​គាំទ្រ​លើស​ពី ២ភាគ៣ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រប់​​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ និង​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទាំងអស់​​​​បាន​នាំគ្នា​​​​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង។ បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​បាន​​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដោយ​ទាមទារ​ឲ្យ​យក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ទាំងអស់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​តែមួយ សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់។ អ៊ីស្រាអែលវិញ​​​បាន​ទទួល​ស្វាគមន៍​ចំពោះ​​​ដំណោះស្រាយ​របស់​​​អ.ស.ប. ហើយ​មេដឹកនាំ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​លោក David Ben-Gourion ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​​អ៊ីស្រាអែល​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៨។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់ ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ គឺ​រួមមាន អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី ហ្សកដានី លីបង់ និងអ៊ីរ៉ាក់ ក៏​បាន​នាំគ្នា​​លើកទ័ព​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​អ៊ីស្រាអែល។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​អារ៉ាប់-អ៊ីស្រាអែល​លើកទី១ ហើយ​មាន​រយៈពេល​ជាង ៩ខែ។ ជាលទ្ធផល គឺ​អ៊ីស្រាអែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ។ រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​ត្រូវ​បាន​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​ទទួល​ស្គាល់​ជាផ្លូវការ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ​នៅតែ​មិន​អាច​បង្កើត​បាន រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''ការបង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨'''== ការ​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​នៃ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល គឺ​ជា​គន្លឹះ​មួយ ដើម្បី​យល់​អំពី​ជម្លោះ​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​នៅ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៩៤៨ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា មិនមាន​ទេ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល គឺ​មានតែ​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​មនុស្ស​ជាច្រើន ជាពិសេស អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​យល់ថា វត្តមាន​របស់​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នេះ​ គឺ​ជា​រឿង​ខុសច្បាប់ ដោយសារ​តែ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​នៅលើ​ទឹកដី​​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​​វាមាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ជាងនេះ។ តាមពិត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​​មុនឆ្នាំ​១៩៤៨ ក៏​គ្មាន​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន​ដែរ​ គឺ​មាន​តែ​ទឹកដី​​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "ប៉ាឡេស្ទីន" ហើយ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដូរដៃ​គ្នា​កាន់កាប់​ពីមួយ​ទៅមួយ អស់រយៈពេល​រាប់​ពាន់​ឆ្នាំ។ ​ទឹកដី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ ក៏​មាន​បន្ទាត់​ព្រំដែន​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​ច្បាស់លាស់​ដែរ ដោយ​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​គេ​រាប់​បញ្ចូល​ទាំង​ប្រទេស​មួយចំនួន ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ ដូចជា​​ លីបង់ ស៊ីរី និង​ហ្សកដានី ជាដើម អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​សម័យកាល និង​អាស្រ័យ​ទៅតាម​​ការ​ចាត់ចែង​របស់​ប្រទេស​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​នេះ។ កាលពី​ជាង​៣ពាន់​ឆ្នាំមុន តំបន់​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ មាន​ប្រជាជន​ជាច្រើន​អម្បូរ​រស់​នៅ ក្នុងនោះ​ក៏​មាន​ដែរ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​បាន​សាងសង់​បុរី​ជា​ទីសក្ការៈ​មួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភពរ៉ូម ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយកម្ទេច​ចោល ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​រ៉ូម ត្រូ​វ​បាន​គេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​ឲ្យ​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ ទៅ​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​​លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ប្តូរ​ដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយទៅមួយ ដោយ​ភាគច្រើន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម រួមមាន​ដូចជា ចក្រភព​អារ៉ាប់ អេហ្ស៊ីប និង​តួកគី​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ដួលរលំ។ តំបន់​​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ និង​ទន្លេយ័រដាន់ (Jordan) ពោលគឺ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​​បច្ចុប្បន្ន ​ក៏​ត្រូវធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៩ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ចលនា​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​មាន​គំនិត​ចង់​​ឲ្យ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋ​នៅ​ទឹកដី​កំណត់​របស់​ខ្លួនវិញ។ ចលនា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ស៊ីយ៉ូនិស្ត” (Sioniste)។ “ស៊ីយ៉ូន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​ប្រើ​នៅក្នុង​គម្ពីរប៊ីប ដោយ​សម្តៅ​ទៅលើ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ចូលទៅ​តាំងទីលំនៅ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមានឡើង ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ចំនួន​ជនជាតិជ្វីហ្វ​មាន​ការ​កើនឡើង ភាពតានតឹង​ជាមួយ​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមាន​ឡើង​​ដែរ ដែល​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ដល់​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ ដែល​ជា​អាណា​ព្យាបាល។ អង់គ្លេស​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ជាមួយ​នឹង​ពួក​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ អង់គ្លេស​ក៏​បាន​សន្យា​​ដល់​ចលនា​ស៊ីយ៉ូនិស្ត​​ផងដែរ​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ទឹកដី​ជា​មាតុភូមិ​មួយ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ហេតុការណ៍​នៃ​ការ​សម្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​​បាន​ធ្វើឲ្យ​ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​​ឲ្យ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់​តែ​ច្រើន​ពី​សំណាក់​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​គិត​ថា​ខ្លួន​មាន​ចំណែក​ទទួលខុសត្រូវ នៅ​ក្នុង​សោកនាដកម្ម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដោយ​មើល​ឃើញ​អំពី​ស្ថានភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ អង់គ្លេស​ក៏​​បាន​ប្រកាស​​បញ្ចប់​​​អាណត្តិ​ជាអ្នក​គ្រប់គ្រង​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ប៉ុន្តែ មិន​​ព្រម​​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា តើ​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នឹង​ត្រូវចាត់ចែង​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នោះទេ​​ ដោយ​​បាន​រុញ​​សំណុំរឿង​​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ជា​អ្នក​ដោះស្រាយ។ អ.ស.ប​ក៏​បាន​សម្រេច​បង្កើត​គណៈកម្មាធិការ​ពិសេស​មួយ ដែល​មាន​​សមាជិក​មក​ពី​ប្រទេស​ចំនួន ១១ ឲ្យ​ធ្វើការ​សិក្សា​អំពី​ដំណោះស្រាយ​​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្នុង​គណៈកម្មាធិការ​នេះ មាន​ប្រទេស​ខ្លះ រួមមាន អ៊ីរ៉ង់ ឥណ្ឌា និង​យូហ្គោស្លាវី បាន​ស្នើ​នូវ​គំនិត​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ប៉ាឡេស្ទីន​មួយ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ពីរ​ជា​សមាជិក គឺ​រដ្ឋមួយ​សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់ និង​រដ្ឋ​មួយ​ទៀត សម្រាប់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ចំនួន ៧​ផ្សេងទៀត (កាណាដា ឆេកូស្លូវ៉ាគី ហូឡង់ ស៊ុយអែត ក្វាតេម៉ាឡា ប៉េរូ អ៊ុយរូហ្កាយ) ស្នើ​ឲ្យ​​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ បង្កើត​រដ្ឋ​ពីរ​ឯករាជ្យ​ដាច់ពី​គ្នា​ទាំងស្រុង។ នៅទីបំផុត គឺ​ដំណោះស្រាយ​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា​ ដែល​ត្រូវ​បាន​​មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​​អនុម័ត នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៩ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤៧ (សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១)។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​​នេះ មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​ក៏​បាន​កំណត់​ផងដែរ​ថា ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម ដែល​ជា​ចំណុច​ប្រទាញប្រទង់​ខ្លាំង​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ ​នឹង​មិន​ត្រូវ​បញ្ចូល​ទៅ​​ក្នុងរដ្ឋ​ណាមួយ​នោះទេ ​តែ​ត្រូវ​ដាក់​ជា​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​​អន្តរជាតិ។ សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១​ ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប​​ អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​គាំទ្រ​លើស​ពី ២ភាគ៣ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រប់​​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ និង​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទាំងអស់​​​​បាន​នាំគ្នា​​​​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង។ បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​បាន​​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដោយ​ទាមទារ​ឲ្យ​យក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ទាំងអស់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​តែមួយ សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់។ អ៊ីស្រាអែលវិញ​​​បាន​ទទួល​ស្វាគមន៍​ចំពោះ​​​ដំណោះស្រាយ​របស់​​​អ.ស.ប. ហើយ​មេដឹកនាំ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​លោក David Ben-Gourion ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​​អ៊ីស្រាអែល​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៨។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់ ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ គឺ​រួមមាន អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី ហ្សកដានី លីបង់ និងអ៊ីរ៉ាក់ ក៏​បាន​នាំគ្នា​​លើកទ័ព​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​អ៊ីស្រាអែល។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​អារ៉ាប់-អ៊ីស្រាអែល​លើកទី១ ហើយ​មាន​រយៈពេល​ជាង ៩ខែ។ ជាលទ្ធផល គឺ​អ៊ីស្រាអែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ។ រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​ត្រូវ​បាន​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​ទទួល​ស្គាល់​ជាផ្លូវការ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ​នៅតែ​មិន​អាច​បង្កើត​បាន រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''សង្រ្គាម​រវាង​អ៊ីស្រាអែល​និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់'''== នៅ​ក្រោយ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ សង្រ្គាម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ជាច្រើន​លើក​​ ​រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​​ការ​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​ពីរ​រដ្ឋ គឺ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ និង​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់ ទៅតាម​សេចក្តីសម្រេច​របស់​អ.ស.ប។ សង្រ្គាម​លើកទី១ ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ហៅថា​ “សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ” បាន​កើតមាន​ឡើង​នៅ​​ឆ្នាំ​១៩៤៨ មួយថ្ងៃ​ក្រោយពី​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ កងទ័ព​អារ៉ាប់​មក​ពី​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ហ្សកដានី លីបង់ ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់ ព្រមទាំង​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន បាន​រួមដៃគ្នា​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ៊ីស្រាអែល។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ អ៊ីស្រាអែល​ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​តែ​ម្នាក់ឯង ក៏ប៉ុន្តែ មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំង​ជាង​ប្រទេស​អារ៉ាប់ ហើយ​ក្រោយ​ពី​បាន​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​អស់រយៈពេល​ជាង ៩ខែ បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ក៏​សុខចិត្ត​ចុះចាញ់ ហើយ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​បញ្ចប់​សង្រ្គាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​បាន​កំណត់​នូវ​ព្រំដែន​បណ្តោះអាសន្ន​មួយ ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​អ.ស.ប​ទទួលស្គាល់​​ជា​ព្រំដែន​ស្របច្បាប់​របស់​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល។ ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​នេះ ដែល​គេ​តែងតែ​ហៅ​ថា “បន្ទាត់​បៃតង” (Green Line/Ligne verte) បាន​កាត់​យក​ទឹកដី​ជាច្រើន ដែល​កាល​ពីមុន​ត្រូវ​បាន​អ.ស.ប​បែងចែក​ទុក​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន។ ជាលទ្ធផល បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​អាច​​កម្ចាត់​អ៊ីស្រាអែល​ចេញ​ពី​តំបន់​ដើមបូព៌ា​ដូច​ក្តីបំណង​នោះទេ តែ​ថែមទាំង​ត្រូវ​អ៊ីស្រាអែល​វាយបំបាក់​ឲ្យ​បរាជ័យ ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​បាន​កាន់តែ​ធំ​លើស​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កំណត់​នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​អ.ស.ប កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ទៅទៀត។ សម្រាប់​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ក៏​មិន​អាច​បង្កើត​ឡើងបាន ដោយ​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​ត្រូវ​​អ៊ីស្រាអែល​កាត់យក​ ចំណែក​ឯ​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​គ្នាឯង គឺ​តំបន់​ហ្កាហ្សា​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អេហ្ស៊ីប ចំណែក​តំបន់ West Bank ឬ Cisjordanie ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ហ្សកដានី។ ប្រជាជន​ប៉ាឡេស្ទីន​​ជាង ៧០ម៉ឺននាក់ ដែល​រត់ភៀសខ្លួន​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម ក៏​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះសម្បែងវិញ​បាន ដោយស្រុកភូមិ​របស់​ពួកគេ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល។ សិទ្ធិវិលត្រឡប់​របស់​ជនភៀសខ្លួន​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ​ហើយ​ ដែល​ជា​​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ដ៏​ចម្បងមួយ​ នៅ​ក្នុង​ការចរចា​សន្តិភាព រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦ (៧ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​ទី១​ត្រូវ​បញ្ចប់) សង្រ្គាម រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់​បាន​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ លើកនេះ គឺ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​បាន​ចូល​ដៃ​​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​ ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ទឹកដី​​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ (Suez)។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ បើ​និយាយ​ខាង​ផ្នែក​យោធា អ៊ីស្រាអែល អង់គ្លេស និង​បារាំង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ដោយ​អាច​វាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទីតាំង​សំខាន់ៗ​របស់​អេហ្ស៊ីប ជាពិសេស អ៊ីស្រាអែល​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ីណៃ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និង​ការទូតវិញ ប្រទេស​ទាំង ៣នេះ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការ​រិះគន់​​ពី​គ្រប់​ទិសទី។ សូម្បី​តែ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​រិះគន់​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ដែរ។ ចំណែក​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់ ដែល​កំពុងតែ​មិនចូល​ចិត្ត​អ៊ីស្រាអែល​ស្រាប់ ក៏​កាន់តែ​ស្អប់​អ៊ីស្រាអែល​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។ ការបង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល) ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម 1 2 3 4 5 នៅ​​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦៧ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ទំនាក់ទំនង រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ជិតខាង​កំពុង​តែ​ស្ថិត​ក្នុង​សភាព​តានតឹង​ខ្លាំង​ស្រាប់ អេហ្ស៊ីប​បាន​ទទួល​ព័ត៌មាន​ខុស​ពី​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​សូវៀត​ថា អ៊ីស្រាអែល​កំពុង​ប្រមូល​កម្លាំង​ទ័ព​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្បែរ​ព្រំដែន​ស៊ីរី។ អេហ្ស៊ីប ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ការពារជាតិ​ជាមួយ​ស៊ីរី ក៏​បាន​ប្រមូល​កម្លាំង​ទ័ព​​ឲ្យ​ចូល​មក​ក្បែរ​ព្រំដែន​អ៊ីស្រាអែល​ ព្រមទាំង​បាន​បណ្តេញ​កងកម្លាំង​មួកខៀវ​របស់​អ.ស.ប​ឲ្យ​ចេញ​ពី​តំបន់​ស៊ីណៃ និង​ហ្កាហ្សា។ នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មិថុនា សង្រ្គាម​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​ម្ខាង​​អ៊ីស្រាអែល និង​ម្ខាងទៀត អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី និង​ហ្សកដានី។ សង្រ្គាម​អ៊ីស្រាអែល-អារ៉ាប់ លើកទី៣​​នេះ​មាន​រយៈពេល​តែ ៦ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​ច្រើន​ហៅ​ថា “សង្រ្គាម៦ថ្ងៃ”។ ជាថ្មីម្តងទៀត គឺ​អ៊ីស្រាអែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ដោយ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ហ្កាហ្សា និង West Bank/Cisjordanie របស់​​​ប៉ាឡេស្ទីន តំបន់​ស៊ីណៃ​របស់​អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​ខ្ពង់រាប​ Golan របស់​ស៊ីរី។ និយាយ​ជារួម អ៊ីស្រាអែល​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​មួយ​ជាបី។ ក៏ប៉ុន្តែ ទឹកដី​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ទើប​នឹង​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ថ្មី​នេះ មិន​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ដោយ​សហគមន៍​អន្តរជាតិ​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ទី២២ វិច្ឆិកា ១៩៦៧ ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ (សេចក្តីសម្រេច​លេខ ២៤២) ​ទាមទារ​ឲ្យ​អ៊ីស្រាអែល​ដក​ថយ​ចេញ​​ពី​ដែនដី​ ដែល​ខ្លួន​ទើប​នឹង​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ ក្នុង​សង្រ្គាម ៦ថ្ងៃ ដោយ​វិល​ត្រឡប់​ទៅ​រក​បន្ទាត់​ព្រំដែន​ចាស់ (បន្ទាត់​បៃតង) ដែល​កំណត់​ដោយ​កិច្ចព្រមព្រៀង​កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៤៩។ ជាថ្នូរមកវិញ ប្រទេស​អារ៉ាប់​ដែល​ជាប់​ជម្លោះ​​ត្រូវ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីស្រាអែល។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ស៊ីរី​មួយ​ចេញ ប្រទេស​ជាប់ជម្លោះ​ទាំងអស់ ដោយ​រួម​ទាំង​អ៊ីស្រាអែល​ផង សុទ្ធតែ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​សេចក្តីសម្រេច​របស់​ក្រុម​ប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បកស្រាយ​ផ្សេងគ្នា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​អនុវត្ត​សេចក្តីសម្រេច​នេះ​ត្រូវ​ជាប់គាំង ដោយ​​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាមទារ​ឲ្យ​អ៊ីស្រាអែល​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​ទឹកដី​របស់​គេ​ជាមុន ទើប​សុខចិត្ត​បើក​ការចរចា​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព ចំណែក​​អ៊ីស្រាអែល​វិញ​​ទាមទារ​ឲ្យ​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទទួលស្គាល់រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល និង​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយគ្នា​ជាមុន ទើប​សុខចិត្ត​ដក​ទ័ព។ នៅថ្ងៃ​ទី៦ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៣ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​​ការ​ចរចា​ត្រូវ​ជាប់គាំង អេហ្ស៊ីប និង​ស៊ីរី ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​​ទៅលើ​អ៊ីស្រាអែល ក្នុងគោលដៅ​ដណ្តើម​តំបន់​ស៊ីណៃ និង​ខ្ពង់រាប Golan ពី​អ៊ីស្រាអែល​មកវិញ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​យ៉ុមគីពួរ” (Yom Kippour) ដោយសារ​តែ​វា​កើត​ឡើង នៅ​ចំថ្ងៃ​​យ៉ុមគីពួរ ដែល​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យ​សាសនា​ដ៏ធំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ សង្រ្គាម​យ៉ុមគីពួរ​នេះ ក៏​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ រវាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គាំទ្រ​អ៊ីស្រាអែល និង​សហភាព​សូវៀត ដែល​គាំទ្រ​អេហ្ស៊ីប។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ចរចា​សម្រុះសម្រូល​គ្នា ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​ក្រុមប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​អ.ស.ប​ ចេញ​សេចក្តីសម្រេច​មួយ​បង្គាប់​ឲ្យ​អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប និង​ស៊ីរី ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ឈប់បាញ់​ ដើម្បី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។ បទឈប់បាញ់ ដែល​ត្រូវ​ភាគី​ជម្លោះ​ទទួល​យក នៅថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​តុលា។ សង្រ្គាម​យ៉ុមគីពួរ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សង្រ្គាម​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​លើក​ចុងក្រោយ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយៗមក​ទៀត សង្រ្គាម​​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចៗ​​ផ្សេង​ទៀត​បាន​កើតមាន​ឡើង​ជា​ញឹកញាប់ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និងលីបង់ ឬ​អ៊ីស្រាអែល និង​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​ប៉ាឡេស្ទីន។ ការងើបឡើង​បះបោរ​​របស់​ប្រជាជន​ប៉ាឡេស្ទីន ដែល​គេ​ហៅ​តាមភាសា​អារ៉ាប់​ថា “អ៊ីនទីហ្វាដា” ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​បាន​កើតឡើង​ចំនួន​ពីរលើក​ផងដែរ គឺ​លើកទី១ ពី​ឆ្នាំ​១៩៨៧ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩៣​ និង​លើក​ទី២ នៅ​ឆ្នាំ​២០០០ ដោយ​​អ៊ីនទីហ្វាដា​មួយលើកៗ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស​រាប់ពាន់​នាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត ភាគច្រើន គឺ​ជនស៊ីវិល​ប៉ាឡេស្ទីន។ ជនរងគ្រោះ​ប៉ាឡេស្ទីន នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នៅ​ហ្កាហ្សា កាល​ពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០១៤REUTERS/Mohammed Salem ជម្លោះ​​រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន មិនមែន​ដូចកុនល្ខោន ដែល​មាន​ម្ខាង​ជា​តួ​ចិត្ត​ល្អ ហើយ​ម្ខាងទៀត​ជា​តួចិត្ត​អាក្រក់​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ វា​ជា​សោកនាដកម្ម​មួយ ដែល​ភាគី​ម្ខាងៗ​សុទ្ធតែ​មាន​ហេតុផល​សមរម្យ​រៀងៗ​ខ្លួន។ ម្ខាងៗ​សុទ្ធតែ​ជា​ជនរងគ្រោះ​ផង និង​ជា​អ្នក​បង្ក​រឿងផង។ កាលពីដំបូង អ៊ីស្រាអែល​ទទួល​យក​នូវ​ដំណោះស្រាយ​របស់​អ.ស.ប ដែល​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ពីរ គឺ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល និង​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ភាគី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ដែល​មិន​ព្រម ដោយ​ចង់បាន​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ទាំងមូល​សម្រាប់​តែ​ខ្លួនឯង ហើយ​នាំគ្នា​លើកទ័ព​មក​វាយប្រហារ​លើ​អ៊ីស្រាអែល។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ ប៉ាឡេស្ទីន​​ចង់​បាន​ត្រឹមតែ​សុខសន្តិភាព និង​អាច​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​មួយ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​នឹង​គេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​អ៊ីស្រាអែល​វិញ​ម្តងដែល​ចេះតែ​យក​ជើងរាទឹក​​មិន​ឲ្យ​​រដ្ឋប៉ាឡេស្ទីន​នេះ​បង្កើត​ឡើងបាន។ ​អ៊ីស្រាអែល​​ចេះតែ​​បន្ត និង​ពង្រីក​អាណានិគម​ទៅលើ​ទឹកដី​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន ដោយ​រំលោភ​ទៅលើ​ច្បាប់​អន្តរជាតិ និង​ផ្គើន​នឹង​ការ​ទាមទារ​របស់​សហគមន៍​អន្តរជាតិ ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃមួយ​នេះ​មិន​អាច​រក​ដំណោះស្រាយ​ចេញរួច។ នៅ​ទីចុង​បំផុត អ្នក​ដែល​រងទុក្ខ​វេទនា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​ប៉ាឡេស្ទីន​ ដែល​រងគ្រោះ​ដោយ​អំពើ​ជិះជាន់​របស់​អ៊ីស្រាអែល ​រងគ្រោះ​ដោយ​​កត្តា​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​និង​ការ​ប្រជែងគ្នា​ រវាង​មហាអំណាច​អ៊ីស្លាម​ស៊ុននីត និង​ស្ហ៊ីអ៊ីត​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រងគ្រោះ​ដោយ​សារ​​នយោបាយ​របស់​មេដឹកនាំ​ប៉ាឡេស្ទីន​ខ្លួនឯងផ្ទាល់៕ =='''ការបង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ការ​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​នៃ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល គឺ​ជា​គន្លឹះ​មួយ ដើម្បី​យល់​អំពី​ជម្លោះ​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​នៅ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៩៤៨ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា មិនមាន​ទេ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល គឺ​មានតែ​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​មនុស្ស​ជាច្រើន ជាពិសេស អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​យល់ថា វត្តមាន​របស់​អ៊ីស្រាអែល នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​នេះ​ គឺ​ជា​រឿង​ខុសច្បាប់ ដោយសារ​តែ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នេះ​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង​នៅលើ​ទឹកដី​​របស់​ប៉ាឡេស្ទីន។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​​វាមាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ជាងនេះ។ តាមពិត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ដើមបូព៌ា​​មុនឆ្នាំ​១៩៤៨ ក៏​គ្មាន​រដ្ឋ​ប៉ាឡេស្ទីន​ដែរ​ គឺ​មាន​តែ​ទឹកដី​​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "ប៉ាឡេស្ទីន" ហើយ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដូរដៃ​គ្នា​កាន់កាប់​ពីមួយ​ទៅមួយ អស់រយៈពេល​រាប់​ពាន់​ឆ្នាំ។ ​ទឹកដី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ ក៏​មាន​បន្ទាត់​ព្រំដែន​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​ច្បាស់លាស់​ដែរ ដោយ​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​គេ​រាប់​បញ្ចូល​ទាំង​ប្រទេស​មួយចំនួន ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ ដូចជា​​ លីបង់ ស៊ីរី និង​ហ្សកដានី ជាដើម អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​សម័យកាល និង​អាស្រ័យ​ទៅតាម​​ការ​ចាត់ចែង​របស់​ប្រទេស​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​នេះ។ កាលពី​ជាង​៣ពាន់​ឆ្នាំមុន តំបន់​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ប៉ាឡេស្ទីន” នេះ មាន​ប្រជាជន​ជាច្រើន​អម្បូរ​រស់​នៅ ក្នុងនោះ​ក៏​មាន​ដែរ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​បាន​សាងសង់​បុរី​ជា​ទីសក្ការៈ​មួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភពរ៉ូម ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយកម្ទេច​ចោល ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​រ៉ូម ត្រូ​វ​បាន​គេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​ឲ្យ​បែក​ខ្ចាត់ខ្ចាយ ទៅ​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​​លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​ប្រទេស​មហាអំណាច​ប្តូរ​ដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយទៅមួយ ដោយ​ភាគច្រើន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម រួមមាន​ដូចជា ចក្រភព​អារ៉ាប់ អេហ្ស៊ីប និង​តួកគី​ក្នុង​សម័យកាល​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ដួលរលំ។ តំបន់​​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ និង​ទន្លេយ័រដាន់ (Jordan) ពោលគឺ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​​បច្ចុប្បន្ន ​ក៏​ត្រូវធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៩ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ចលនា​មួយ​បាន​រីកដុះដាល​ឡើង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​មាន​គំនិត​ចង់​​ឲ្យ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋ​នៅ​ទឹកដី​កំណត់​របស់​ខ្លួនវិញ។ ចលនា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ស៊ីយ៉ូនិស្ត” (Sioniste)។ “ស៊ីយ៉ូន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​ប្រើ​នៅក្នុង​គម្ពីរប៊ីប ដោយ​សម្តៅ​ទៅលើ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ចូលទៅ​តាំងទីលំនៅ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមានឡើង ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ចំនួន​ជនជាតិជ្វីហ្វ​មាន​ការ​កើនឡើង ភាពតានតឹង​ជាមួយ​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើតមាន​ឡើង​​ដែរ ដែល​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ដល់​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ ដែល​ជា​អាណា​ព្យាបាល។ អង់គ្លេស​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ជាមួយ​នឹង​ពួក​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ អង់គ្លេស​ក៏​បាន​សន្យា​​ដល់​ចលនា​ស៊ីយ៉ូនិស្ត​​ផងដែរ​ថា​នឹង​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ទឹកដី​ជា​មាតុភូមិ​មួយ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ហេតុការណ៍​នៃ​ការ​សម្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដោយ​អាល្លឺម៉ង់​ណាហ្ស៊ី​​បាន​ធ្វើឲ្យ​ចលនា​អន្តោប្រវេសន៍​​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​​ឲ្យ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ទាក់ទាញ​នូវ​ការ​គាំទ្រ​កាន់​តែ​ច្រើន​ពី​សំណាក់​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ជាពិសេស បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែល​គិត​ថា​ខ្លួន​មាន​ចំណែក​ទទួលខុសត្រូវ នៅ​ក្នុង​សោកនាដកម្ម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដោយ​មើល​ឃើញ​អំពី​ស្ថានភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ អង់គ្លេស​ក៏​​បាន​ប្រកាស​​បញ្ចប់​​​អាណត្តិ​ជាអ្នក​គ្រប់គ្រង​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ប៉ុន្តែ មិន​​ព្រម​​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា តើ​​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នឹង​ត្រូវចាត់ចែង​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នោះទេ​​ ដោយ​​បាន​រុញ​​សំណុំរឿង​​នេះ​ទៅ​ឲ្យ​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ជា​អ្នក​ដោះស្រាយ។ អ.ស.ប​ក៏​បាន​សម្រេច​បង្កើត​គណៈកម្មាធិការ​ពិសេស​មួយ ដែល​មាន​​សមាជិក​មក​ពី​ប្រទេស​ចំនួន ១១ ឲ្យ​ធ្វើការ​សិក្សា​អំពី​ដំណោះស្រាយ​​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន។ នៅ​ក្នុង​គណៈកម្មាធិការ​នេះ មាន​ប្រទេស​ខ្លះ រួមមាន អ៊ីរ៉ង់ ឥណ្ឌា និង​យូហ្គោស្លាវី បាន​ស្នើ​នូវ​គំនិត​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​ប៉ាឡេស្ទីន​មួយ ដោយ​មាន​រដ្ឋ​ពីរ​ជា​សមាជិក គឺ​រដ្ឋមួយ​សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់ និង​រដ្ឋ​មួយ​ទៀត សម្រាប់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ចំនួន ៧​ផ្សេងទៀត (កាណាដា ឆេកូស្លូវ៉ាគី ហូឡង់ ស៊ុយអែត ក្វាតេម៉ាឡា ប៉េរូ អ៊ុយរូហ្កាយ) ស្នើ​ឲ្យ​​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ បង្កើត​រដ្ឋ​ពីរ​ឯករាជ្យ​ដាច់ពី​គ្នា​ទាំងស្រុង។ នៅទីបំផុត គឺ​ដំណោះស្រាយ​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា​ ដែល​ត្រូវ​បាន​​មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​​អនុម័ត នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៩ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤៧ (សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១)។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​​នេះ មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​ក៏​បាន​កំណត់​ផងដែរ​ថា ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម ដែល​ជា​ចំណុច​ប្រទាញប្រទង់​ខ្លាំង​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ ​នឹង​មិន​ត្រូវ​បញ្ចូល​ទៅ​​ក្នុងរដ្ឋ​ណាមួយ​នោះទេ ​តែ​ត្រូវ​ដាក់​ជា​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​​អន្តរជាតិ។ សេចក្តីសម្រេច​លេខ ១៨១​ ត្រូវ​បាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​អ.ស.ប​​ អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​គាំទ្រ​លើស​ពី ២ភាគ៣ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រប់​​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ និង​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទាំងអស់​​​​បាន​នាំគ្នា​​​​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង។ បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​បាន​​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដោយ​ទាមទារ​ឲ្យ​យក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ទាំងអស់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​តែមួយ សម្រាប់​ពួក​អារ៉ាប់។ អ៊ីស្រាអែលវិញ​​​បាន​ទទួល​ស្វាគមន៍​ចំពោះ​​​ដំណោះស្រាយ​របស់​​​អ.ស.ប. ហើយ​មេដឹកនាំ​ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​លោក David Ben-Gourion ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​​អ៊ីស្រាអែល​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៨។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់ ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ គឺ​រួមមាន អេហ្ស៊ីប ស៊ីរី ហ្សកដានី លីបង់ និងអ៊ីរ៉ាក់ ក៏​បាន​នាំគ្នា​​លើកទ័ព​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​អ៊ីស្រាអែល។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​អារ៉ាប់-អ៊ីស្រាអែល​លើកទី១ ហើយ​មាន​រយៈពេល​ជាង ៩ខែ។ ជាលទ្ធផល គឺ​អ៊ីស្រាអែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ។ រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​ត្រូវ​បាន​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​ទទួល​ស្គាល់​ជាផ្លូវការ។ ចំណែក​ឯ​រដ្ឋ​​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ​នៅតែ​មិន​អាច​បង្កើត​បាន រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។ ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។ មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស 1 2 3 4 5 ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។ នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។ ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕ =''' សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​សកម្មភាព​យោធា​ជប៉ុន​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍'''= គិតមក​ត្រឹម​សម័យសង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​​​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​មហាអំណាច​លោកខាងលិច គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ (កម្ពុជា វៀតណាម និង​ឡាវ) ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​អង់គ្លេស ឥណ្ឌូណេស៊ី​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​ហូឡង់ និង​ហ្វីលីពីន​ស្ថិត​នៅក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ថៃ​មួយចេញ ដែល​បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​មិនយក​មក​ដាក់​ជា​ដែន​អាណានិគម ដើម្បី​ទុក​ធ្វើ​ជា​តំបន់​ទ្រនាប់។ ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​បារាំង​ចាញ់សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជារដ្ឋាភិបាល​​រណប​ហ៊ីត្លែរ ជប៉ុន ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​​ចូល​មក​ ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។ នៅពេលនោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ឥណ្ឌូចិន​​នៅមាន​ឈ្មោះ​ជា​ដែន​អាណានិគម​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​ដែល​ធ្លាក់​ចុះខ្សោយ​​ត្រូវ​​បង្ខំ​ចិត្ត​អនុញ្ញាត​​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​បោះមូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ក្នុង​ដែន​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន។ ជប៉ុន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន គឺ​ក្នុងគោលដៅ​សំខាន់​ពីរ៖ ទីមួយ ដើម្បី​​កាត់ផ្តាច់​ផ្លូវ​នាំចូល​គ្រឿងសព្វាវុធ​ទៅ​​​ចិន​ផង និង​ទីពីរ​ ​ដើម្បី​​ទុក​ធ្វើជា​មូលដ្ឋាន​ឈានទៅ​ឈ្លានពាន​​ដែន​អាណានិគម​​របស់​លោក​ខាងលិច​ផ្សេងទៀត​ នៅ​​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គ​ដ៏​ធំមួយ គឺ​ការ​​ការ​តវ៉ា​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក្រោយ​ពី​​បាន​ចរចា​ជាមួយ​អាមេរិក​​ស្វែងរក​​ដំណោះស្រាយ​មិនបាន ជប៉ុន​ក៏​បានសម្រេច​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក ប្រចាំ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក គឺ​មូលដ្ឋានទ័ព Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ។ គោលដៅ​របស់​ជប៉ុន គឺ​ចង់​ត្រួតត្រា​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បី​រារាំង​អាមេរិក​កុំ​ឲ្យ​ចូល​មក​រំខាន​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ជាពិសេស តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ តាមគម្រោងការណ៍របស់​ជប៉ុន ក្រោយ​ពី​វាយប្រហារ​លើ​​ Pearl Harbor បាន​សម្រេច​ហើយ កងទ័ព​ជប៉ុន​នឹង​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ភ្លាមៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រចាំ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ បើក​ការ​វាយប្រហារ​​ទៅលើ​ប្រទេស​ថៃ ដើម្បី​យក​ទឹកដី​​ថៃ​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ទ័ពក្នុងការ​ឈ្លានពាន​​បន្ត​ទៅទិស​ខាង​លិច សំដៅ​ទៅ​​ភូមា និង​បន្ទាប់​មក​ទៅឥណ្ឌា និង​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ម៉ាឡេស៊ី និង​ឥណ្ឌូណេស៊ី។ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២៖ ជប៉ុន​លប​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​នៅ ​Pearl​ ​Harbor សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​នៅក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​បារាំង សាធារណរដ្ឋ​ចិន ​រវាង​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត ​និង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក នៅ​​ Pearl Harbor ​នៅ​កោះហាវ៉ៃ ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​មក ជប៉ុន​ក៏​​​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ ទៅតាម​ការ​គ្រោង​ទុក។ រដ្ឋាភិបាល​ថៃ ដោយ​ដឹង​ថា​ខ្លួន​មិន​មាន​កម្លាំង​អាច​ទប់ទល់​នឹង​កងទ័ព​ជប៉ុន​ ​ក៏​បាន​​សុំចរចា​ឈប់បាញ់​​ភ្លាមៗ ដោយ​សុខចិត្ត​​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ជប៉ុន ហើយ​បើក​ឲ្យ​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ប្រើប្រាស់​ទឹកដី​ថៃ ដើម្បី​​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ដែន​អាណានិគម​លោក​ខាងលិច។ នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤១ ​ជប៉ុន​បាន​ប្រើ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ថៃ បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បញ្ជូន​ទ័ព​ជើងទឹក​​មួយ​ក្រុមផ្សេងទៀត​ឲ្យ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ហ្វីលីពីន។ ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​ជាប់ដៃ​ក្នុងការ​ច្បាំង​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អឺរ៉ុប​ផង ហើយ​ខ្ជីខ្ជា និង​មើលស្រាល​កម្លាំង​ទ័ព​ជប៉ុន​ផង បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ ឲ្យ​​មក​ពង្រឹង​កម្លាំង នៅ​តាម​ដែន​អាណានិគម​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​។ ជាលទ្ធផល នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ាឡេស៊ី កងទ័ព​អង់គ្លេស​​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង​​​​កងទ័ព​ជប៉ុន​ដល់​ទៅ​ពីរដង ហើយ​គ្រឿងសព្វាវុធ​ក៏​ចាញ់​ប្រៀប​ជប៉ុន​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ផងដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ក្នុងរយៈពេល​មិនដល់​មួយសប្តាហ៍​ផង កងទ័ព​ជប៉ុន​បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​អង់គ្លេស​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​បាន​ទាំងស្រុង​នូវ​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បើក​ការ​ឈ្លានពាន​ក្នុង​មុខព្រួញ​​ថ្មីផ្សេងទៀត គឺ​វាយប្រហារ​លើ​ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ភូមា។ គិត​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៤២ ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​ទាំងមូល​​ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ជប៉ុន ហើយ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ គឺ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​ជើងទឹក​នៅ​សិង្ហបុរី។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក ភូមា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​មួយ​ទៀត​របស់​​​អង់គ្លេស​ ​ក៏​ត្រូវ​​ធ្លាក់​ក្នុង​ដៃ​ជប៉ុន ហើយ​សូម្បីតែ​ឥណ្ឌា ដែល​ជា​ដែន​អាណានិគម​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អង់គ្លេស​នៅ​អាស៊ី ហើយ​ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​នឹង​ភូមា​ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ជប៉ុន​ផងដែរ។ នៅ​ឥណ្ឌូណេស៊ី​វិញ កងទ័ព​ហូឡង់​​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​សុខចិត្ត​​​​ប្រគល់​ដែន​អាណានិគម​​ឥណ្ឌូណេស៊ី​ទៅ​ឲ្យ​ជប៉ុន​កាន់កាប់​ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤២។ ចំណែក​កងទ័ព​អាមេរិក​វិញ​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ជប៉ុន​វាយ​ឲ្យ​ដកថយ​​ចេញ​ពី​ហ្វីលីពីន នៅ​ខែ​ឧសភា។ គិត​មក​ត្រឹម​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤២ តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ គឺ​កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូណេស៊ី ហ្វីលីពីន និង​ភូមា ត្រូវ​ធ្លាក់​​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​​កងទ័ព​ជប៉ុន។ ចំណែក​ប្រទេស​ថៃ​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​រណប​ជប៉ុន​​ផងដែរ។ បូកបន្ថែម​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​កូរ៉េ និង​មួយ​ផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ចិន គឺ​ជាងពាក់កណ្តាល​តំបន់​អាស៊ី ដែល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​ជប៉ុន។ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាច​របស់​ជប៉ុន​នៅ​អាស៊ី​នេះ​នឹង​មិន​ស្ថិតស្ថេរ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយមក កងទ័ព​ជើងទឹក​អាមេរិក​ ដែល​ជប៉ុន​កម្ទេច​មិន​អស់ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ Pearl Harbor ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រឹង​ឡើងវិញ ហើយ​យក្ស​ដែល​ជប៉ុន​ដាស់​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ពីដំណេក​​ក៏​នឹង​ងើប​មក​ជាន់​ជប៉ុនវិញ៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត'''== នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤១ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​មិន​អាច​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ចូល​មក​ចរចា​ចែកអំណាច​គ្នា​គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុបបាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ផ្អាក​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ហើយ​ងាក​ទៅរក​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង។ គោលដៅ​របស់​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត។ តាមការពិត​ នៅមុនពេល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន បាន​ព្រមព្រៀង​សហការគ្នា និង​បែងចែក​ដែនឥទ្ធិពលគ្នា តាមរយៈ​ការចុះ​សន្ធិសញ្ញា​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា កាលពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ពោលគឺ​នៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍​ប៉ុណ្ណោះ មុនពេល​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ​នៅពេល​ហ៊ីត្លែរ​បញ្ជូន​ទ័ព​​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ​ពី​ទិស​ខាង​លិច កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន​ក៏​​វាយលុក​មក​លើ​ប៉ូឡូញ​​ចូល​តាម​ទិស​ខាង​កើត​ដែរ ហើយ​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ​ក៏​ត្រូវ​បាន​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន​ពុះ​​ជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់កាប់។ បន្ទាប់​ពី​បាន​កាន់កាប់​ប៉ូឡូញ​ម្នាក់​មួយ​ចំណែក​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​​ឈ្លានពាន​អឺរ៉ុប​ដោយវាតទី​ទៅ​ទិស​ខាងលិច គឺ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក ហូឡង់ លុចសំបួ ប៊ែលហ្ស៊ិក បារាំង និង​អង់គ្លេស (តែមិនបាន​សម្រេច)។ ចំណែក​ស្តាលីនវិញ វាតទី​នៅ​ទិស​ខាងកើត ដោយ​ឈ្លានពាន​ហ្វាំងឡង់ ប្រទេស​បី​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី ឡេតូនី និង​អេស្តូនី ព្រមទាំង​ចូល​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប្រទេស​រូម៉ានី។ បើពិនិត្យ​មើល​ជារួម នៅ​ឆ្នាំ​ដំបូង​នៃ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​នឹង​គ្នា ទាំង​ខាង​ផ្នែក​ការទូត និង​សេដ្ឋកិច្ច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន សំឡឹង​មើល​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​ប្រកប​ដោយ​ការមិនទុកចិត្តគ្នា ហើយ​ម្ខាងៗ​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​ត្រៀមជើងព្រួល​​​រៀងៗខ្លួន​ ដើម្បី​​ត្រៀមធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹងគ្នា។ តាមការពិត នៅពេលដែល​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​ចុះសន្ធិសញ្ញា​មិនឈ្លានពាន​គ្នា អ្នកណាៗ​ក៏​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ ដោយសារតែ​គេមើលឃើញ​ពី​ភាព​ជា​សត្រូវ​នឹង​គ្នា​ រវាង​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អាល្លឺម៉ង់ និង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្តសូវៀត។ សម្រាប់​ហ៊ីត្លែរ ក្រុម​បុលឆេវិក​សូវៀត សុទ្ធតែ​ជា​ក្រុម​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ឲ្យ​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ Mein Kampf ដែល​ហ៊ីត្លែរ​​សរសេរ​កាល​ពី​មុនពេល​ឡើងកាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បង្ហើប​ឲ្យដឹង​ផងដែរ អំពី​គម្រោង​ចង់​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត ដោយ​ហ៊ីត្លែរ​លើកឡើង​ថា អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវការ​ពង្រីក​ទឹកដី​ ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​រស់​នៅ​ផង និង​ដើម្បី​ទាញ​យក​ធនធាន​ធម្មជាតិ​ផង ហើយ​ទឹកដី​នេះ ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​ពង្រីក​ទៅ​ទិសខាងកើត។ ក្រោយៗ​មកទៀត នៅ​ពេល​បាន​ឡើង​កាន់អំណាច ហ៊ីត្លែរ​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ចក្ខុវិស័យ​កាន់តែច្បាស់​ថា ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាល្លឺម៉ង់​ប្រាកដ​ជា​ចៀសមិនផុត​នឹង​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​សហភាព​សូវៀត​​​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​គិតទុក​ជាមុនផងដែរ​ថា នៅ​ក្នុង​ជំហាន​ដំបូង អាល្លឺម៉ង់​អាច​សហការ​ជាមួយ​សូវៀត​ជា​បណ្តោះអាសន្ន​ ប្រសិនបើ​​វា​អាច​ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​ដល់​អាល្លឺម៉ង់។ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​បន្ទាប់ពី​យកឈ្នះ​លើ​បារាំង ​ហ៊ីត្លែរ​ងាក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​បារាំង ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨ បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles 1 2 3 4 5 នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​មេទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ៊ីត្លែរ​បាន​ព្យាយាម​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធត្រី​ភាគី រួមជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី និង​ជប៉ុន ដើម្បី​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន-សូវៀត។ ស្តាលីន​ក៏ដឹង​អំពី​ចេតនា​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ដែល​ចង់​លេបយក​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀតដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​គិត​ថា ការ​ចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​​យ៉ាងហោចណាស់​ក៏​អាច​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​បាន​មួយរយៈដែរ ដើម្បី​ទុកពេល​ឲ្យ​សូវៀត​អាច​ពង្រឹងកម្លាំង​ទ័ព​ទុក​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៤០ ស្តាលីន​ក៏​បាន​បញ្ជូន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​​ឲ្យ​ទៅ​ចរចា​ជាមួយអាល្លឺម៉ង់ អំពីការចូល​ក្នុង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​​ហ៊ីត្លែរ។ នៅពេល​បើក​កិច្ចចរចា​ រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រាប់​ទៅ​សមភាគី​សូវៀត​ថា បើមើល​ទៅលើ​ស្ថានភាព​យោធាបច្ចុប្បន្ន បក្សសម្ព័ន្ធត្រីភាគី​​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ទទួល​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ គ្រាន់តែ​មិនដឹង​ថា​តើ​ជោគជ័យ​នេះ​នឹង​មកដល់​ឆាប់​ប៉ុណ្ណាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះ វា​ល្មម​ដល់​ពេល​​​ដែល​ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង ៤ (អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី ជប៉ុន និង​សហភាព​សូវៀត) ត្រូវ​ធ្វើការ​បែងចែក​គ្នា ដើម្បី​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​សេចក្តីព្រាង​នៃ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​លើ​តុចរចា​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត ប្រទេស​ទាំង ៤ ត្រូវ​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​ខ្លួន​កំពុង​កាន់កាប់​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាច​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗខ្លួន គឺ​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​កណ្តាល អ៊ីតាលី នៅ​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង និង​ខាង​កើត ជប៉ុន​ នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ចំណែក​សហភាព​សូវៀត​ នៅ​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូងសំដៅ​ទៅ​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា។ សំណើនេះ​មិនត្រូវ​បាន​សហភាព​សូវៀត​​ទទួល​យក​ទាំងស្រុង​នោះទេ ដោយ​ស្តាលីន​ទាមទារ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កំណត់​ឲ្យបាន​ច្បាស់លាស់ អំពី​ការបែងចែក​​ដែន​ឥទ្ធិពល​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត ជាពិសេស ប្រទេស​ហ្វាំងឡង់ ប៊ុលហ្ការី និង​រូម៉ានី ដែល​​​អាល្លឺម៉ង់ និង​សហភាព​សូវៀត​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​កាន់កាប់។ ស្តាលីន​បាន​ផ្ញើ​សេចក្តីព្រាង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ថ្មីមួយ​ជា​សំណើតប​ទៅ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​មិនឆ្លើយតប ហើយ​ការចរចា​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ចតុភាគី​ក៏​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ នៅ​​ថ្ងៃ​ទី២២​ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤១ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Barbarossa”។ ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ទៅលើ​សហភាព​សូវៀត​នៅពេលនោះ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ដ៏​ធំបំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិ​សឹកសង្រ្គាម​ពិភពលោក។ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ជាង ៣លាន​នាក់ ចែកចេញ​ជា ១៥០កងពលធំ អមដោយ​រថក្រោះ​ជាង ៤ពាន់គ្រឿង យន្តហោះ​និង​ឧទ្ធម្ភាគចក្រ​ជិត ៥ពាន់​គ្រឿង ព្រមទាំង​កាំភ្លើង​ធំ​ជាង ៧ពាន់​ដើម បាន​បើក​ការវាយលុក​​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ​ដែល​បើក​មុខ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិត​៣ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ។ នៅ​មួយខែ​ដំបូង​ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​យ៉ាងជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​រុស្ស៊ី រហូត​ចូល​ទៅដល់​ទ្វារ​ក្រុង​ម៉ូស្គូ នៅ​​ដើមខែ​តុលា។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន រដូវ​ត្រជាក់​ក៏​ឈានចូល​មកដល់ ហើយ​​​កងទ័ពអាល្លឺម៉ង់​​ដែល​​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​មូលដ្ឋាន ហើយ​មិនមាន​សម្ភារៈ​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​នៃ​រដូវរងារ​រុស្ស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ ហើយ​​​​​ត្រូវ​បាន​កងទ័ពរុស្ស៊ី ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក​វាយទប់ជាប់​​​មិន​ឲ្យ​ចូល​កាន់កាប់​​ក្រុងម៉ូស្គូ​បាន។ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “តោសមុទ្រ” (Sealion) នៅ​អង់គ្លេស ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” បាន​ក្លាយ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ជូរចត់​មួយ​ទៀត​របស់​ហ៊ីត្លែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២។ ការឈ្លានពាន​លើ​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​រំពឹង​ថា​នឹង​អាច​ទទួល​ជោគជ័យ​ឆាប់ៗ បាន​ក្លាយ​ជា​សង្រ្គាម ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ ៤ឆ្នាំ។ បរាជ័យ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ “Barbarrossa” នៅ​សហភាព​សូវៀត​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សមរភូមិ​ពីរ​ទិស​ធំៗ​ក្នុងពេល​តែមួយ នៅពេល​ដែល​កងកម្លាំង​នៃ​ចលនាតស៊ូ​បារាំង រួមជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​អាមេរិក ចាប់ផ្តើម​វាយបក​មក​លើ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ នៅ​សមរភូមិ​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច៕ =='''សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​បន្ទាប់ពី​យកឈ្នះ​លើ​បារាំង ​ហ៊ីត្លែរ​ងាក​ទៅ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស'''== នៅ​ពាក់កណ្តាល​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤០ កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​ប៉ារីស ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បារាំង ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​សេនាប្រមុខ Philippe Pétain ​ចរចា​សុំចុះចាញ់ ហើយ​សុខចិត្ត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋ​រណប​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ បន្ទាប់​ពី​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំងបាន​ហើយ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅរក​អង់គ្លេស​វិញ​ម្តង ដោយ​ចង់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​ជើង​របស់​បារាំង​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​វាយប្រហារ​លើ​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ខុសពី​បារាំង​នៅត្រង់​ថា ប្រទេស​អង់គ្លេស​គឺ​ជា​កោះ ដែល​មាន​សមុទ្រ​​ជា​ខែល​ការពារ។ ដូច្នេះ បើសិន​ជា​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​ចូល​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ (​នៅ​ចន្លោះ​អង់គ្លេស និង​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ប្រទេស​បារាំង) ដែល​ជា​មិនមែន​ជា​រឿង​ងាយស្រួល​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹកដ៏ធំមួយ នៅលើ​ពិភពលោក​ ចំណែក​ឯ​ទ័ព​ជើងទឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់វិញ​កំពុងតែ​មាន​សភាព​ទន់ខ្សោយ​យ៉ាងខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួលរង​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ដំណំ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ន័រវែស កាល​ពី​ខែ​មេសា ១៩៤០។ តាមការពិត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​មិនចង់​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ។ បើសិន​ជា​អង់គ្លេស​យល់ព្រម ហ៊ីត្លែរ​សប្បាយចិត្ត​នឹង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស ដើម្បី​ចែក​អំណាច​គ្នា គឺ​អង់គ្លេស​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​ជើងទឹក ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​ជា​មហាអំណាច​ខាង​ជើងគោក។ សង្រ្គាមលោក​លើកទី២៖ ​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​បារាំង ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨ បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles 1 2 3 4 នៅពាក់កណ្តាល​ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ស្នើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះ មាន​អ្នក​នយោបាយ ព្រមទាំង​សមាជិក​រាជវង្ស​មួយចំនួន​របស់​អង់គ្លេស​ចង់​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ ​​លោក Winston Churchill ដែល​ទើប​នឹង​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​អង់គ្លេស ជំនួស​លោក Neville Chamberlain បានជាង​ពីរ​ខែ​ បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​ថា ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​កិត្តិយស​ និង​សម្តី​ថ្លៃថ្នូរ អង់គ្លេស​មិន​អាច​​យកតែ​រួចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់កាប់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែនគោក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​អង់គ្លេស​​ធ្លាប់បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្យាថា​នឹង​ជួយ​ការពារ​នោះទេ។ ដោយ​មិន​អាច​បញ្ចុះបញ្ចូល​​អង់គ្លេស​ឲ្យ​ចូល​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​បាន ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ដាក់​បញ្ជា​ឲ្យ​​ទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​​​ដែល​បាន​រៀបចំ​ទុក​តាំង​ពីមុន គឺ​ការ​បញ្ជូន​ទ័ព​ឆ្លង​សមុទ្រ​ ដើម្បី​ចូល​ឈ្លានពាន​​លើ​អង់គ្លេស។ ​ប្រតិបត្តិការ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “ប្រតិបត្តិការ​តោសមុទ្រ” (Operation Sea Lion)។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​​​ឲ្យ​ “តោសមុទ្រ” របស់​ហ៊ីត្លែរ​អាច​ឆ្លង​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស​បាន អាល្លឺម៉ង់​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​គ្រប់គ្រង​ច្រក​សមុទ្រ English Channel​ ឲ្យបាន​ជាមុនសិន ហើយ​ ដោយសារ​តែ​​នាវាចម្បាំង​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​ត្រូវ​ខូចខាត​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​លើ​ន័រវែស កាលពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន ហ៊ីត្លែរ​មានតែ​​​​រំពឹង​លើ​យន្តហោះ​ចម្បាំង។ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤០ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យកងទ័ព​​អាកាស​អាល្លឺម៉ង់​បើក​ប្រតិបត្តិការ​វាយ​កម្ទេច​ទ័ព​អាកាស ព្រមទាំង​ប្រព័ន្ធ​ការពារ​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​អង់គ្លេស ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​​ច្រក​សមុទ្រ English Channel។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ការ​រំពឹង​ទុក​របស់​ហ៊ីត្លែរ កងទ័ព​អាកាស​របស់​អង់គ្លេស​មិន​ងាយ​នឹង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​វាយបំបាក់​បាន​ងាយៗ​នោះទេ។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ២សប្តាហ៍​ដំបូង គឺ​ពី​ពាក់កណ្តាល​ខែ ដល់​ចុងខែ​កក្កដា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ទៅវិញ​ទេ ដែល​ទទួល​រង​ការ​ខូចខាត​ច្រើន​ជាង​អង់គ្លេស ដោយ​មាន​យន្តហោះ​រហូតដល់​ទៅ ១៨០​គ្រឿង​ត្រូវ​អង់គ្លេស​បាញ់​ទម្លាក់ ក្នុងពេល​ដែល​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាត់បង់​យន្តហោះ​តែ ៧០គ្រឿង។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា ដែន​អាកាស​ក៏​មិន​អាច​គ្រប់គ្រងបាន ហើយ​ដែនទឹក​ក៏​កាន់តែ​​ពិបាក​នឹង​​យក​ប្រៀប​លើ​អង់គ្លេសទៅទៀត ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​លុបចោល​គម្រោង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​ឆ្លង​សមុទ្រ​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ៊ីត្លែរ​មិនបាន​បញ្ឈប់​ការ​វាយប្រហារ​តាម​ផ្លូវអាកាស​ទៅលើ​អង់គ្លេស​នោះទេ។ ចាប់ពីថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ហ៊ីត្លែរ​បាន​បង្វែរ​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព​អាកាស​ពី​ការ​វាយបើក​ច្រកផ្លូវ​ដើម្បី​​ចូល​ឈ្លានពាន ទៅជា​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​កម្ទេច​ទីក្រុង​ធំៗ​របស់​អង់គ្លេស​វិញ ក្នុងគោលដៅ​​ធ្វើ​យ៉ាងណា​បង្ក​ការ​ខូចខាត​​ជា​អតិបរមា ដើម្បី​បង្ខំ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៤០ ដល់ថ្ងៃ​ទី២១ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤១ គ្រាប់បែក​ប្រមាណ​ជា ១០០តោន ត្រូវ​បាន​យន្តហោះ​អាល្លឺម៉ង់​ទម្លាក់​ទៅលើ​ទីក្រុង​ធំៗ​​ចំនួន ១៦ក្រុង​របស់​អង់គ្លេស ជាពិសេស គឺ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដោយ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ជនស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ប្រមាណ ៤ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត អគារ​រោងចក្រ ព្រមទាំង​ផ្ទះសម្បែង​រាប់លាន​ខ្នង​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​បំផ្លិចបំផ្លាញ។ ក្រុងឡុងដ៍ ដែល​ត្រូវ​ខូចខាត​ដោយ​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មីម្តងទៀត ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នេះ​​ក៏​មិន​បាន​សម្រេច​ទៅតាម​គោលដៅ​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​នោះដែរ ពីព្រោះ​ថា វា​មិន​​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវការ​ខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរ ឬ​ក៏​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​បាក់ទឹកចិត្ត​​ ហើយ​​ងាក​មក​ចរចា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​នោះទេ។​ ផ្ទុយទៅវិញ ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​លើ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដែល​បាន​កម្ទេច​ផ្ទះសម្បែង​ ព្រមទាំង​សម្លាប់​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​រាប់ម៉ឺននាក់ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស​កាន់តែ​មាន​កំហឹង​ចំពោះ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​នាំគ្នា​គាំទ្រ​រដ្ឋាភិបាល និង​កងទ័ព​អង់គ្លេស​​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុងការ​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​​អាល្លឺម៉ង់។ បើ​និយាយ​ពី​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​ដោយ​ឥតលោះថ្ងៃ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៨ខែ​នេះ ក៏​មិន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាពផលិតកម្ម​របស់​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​នោះដែរ។ ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​យោធារបស់​អង់គ្លេស​​ មិនត្រឹមតែ​មិន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ តែ​ថែមទាំង​កើនឡើង​ទៅវិញ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៤១ អង់គ្លេស​ចាប់ផ្តើម​ទទួល​បាន​នូវ​ជំនួយ​ផ្នែក​យោធា​ពី​ប្រទេស​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤១ សភា​អាមេរិក​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ (Lend-Lease Act) ដោយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក គឺ​លោក Franklin Roosevelt បញ្ជូន​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ទៅជួយ​​អង់គ្លេស ហើយ​ខុស​ពី​កាល​សម័យ​សង្រ្គាម​លោក​​លើកទី១ គ្រឿងសព្វាវុធ​អស់ទាំង​នេះ​ត្រូវ​បាន​ផ្តល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​ជំនួយ​ឥតសំណង។ ជំនួយ​យោធា​របស់​អាមេរិក បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្នុង​ការប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ទីចុង​បញ្ចប់ ហ៊ីត្លែរ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​តថភាព​មួយ គឺ​​ទឹកដី​​របស់​អង់គ្លេស​ជា​ដែន​កោះ​ដែល​មិនអាច​ចូល​ឈ្លានពាន​បាន។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​សម្រេច​ផ្អាក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​ងាកទៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើតវិញ​ម្តង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​គម្រោង​ការណ៍​ចូល​ឈ្លានពាន​សហភាព​សូវៀត ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិន​ឈ្លានពាន​គ្នា​រួចទៅហើយ នៅ​មុនពេល​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៩៕ =''​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦''= សង្រ្គាមត្រជាក់ ដែល​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ជា​ដំបូង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប បាន​ចាប់ផ្តើម​រាលដាល​ចេញ​ទៅដល់​តំបន់​អាស៊ី ជាមួយ​នឹង​ការ​ឡើង​មក​កាន់អំណាច​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ និង​សង្រ្គាម​កូរ៉េ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥៣។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​កូរ៉េ មហាអំណាច​ធំៗ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សុទ្ធតែ​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏​សំខាន់ គឺ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​មេដឹកនាំ។ នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក លោក Dwight Eisenhower អតីត​មេទ័ព​ឆ្នើម​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី នៅ​ខែ​មករា​ឆ្នាំ​១៩៥៣ ​ជំនួស​លោក Harry Truman ដែល​ផុតអាណត្តិ។ នៅ​សហភាព​សូវៀត លោក Nikita Khrushchev បាន​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ជំនួស​ស្តាលីន​ដែល​ត្រូវ​ទទួលមរណភាព កាល​ពីខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៥៣។ ក្រោយ​ពី​បានឡើង​មក​កាន់អំណាច លោក​ Khrushchev បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ដើម្បី​ជា​កម្លាំង​ទប់ទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​របស់​លោកខាងលិច។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Khrushchev ក៏ហាក់ដូចជា​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំហរផ្សះផ្សា​ជាមួយ​ប្លុក​លោកសេរី​ផងដែរ ដោយ​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពីប្រទេស​អូទ្រីស និង​បាន​ភ្ជាប់​ទំនាក់ទំនង​ការទូត​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​​ជាមួយ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដែល​បើក​ធ្វើ​នៅ​ហ្សឺណែវ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ លោក Khrushchev បាន​លើកឡើង​អំពី​ការ​ចង់​ឃើញ​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត និង​ប្លុក​សេរី អាច​​រស់​នៅ​ក្នុង​សុខសន្តិភាព​ជាមួយ​គ្នា។ គោលការណ៍នេះ​ត្រូវបាន​​លោក Khrushchev ​បញ្ជាក់​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​មហាសន្និបាត​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៦។ នៅ​ក្នុង​មហាសន្និបាត​នោះ លោក Khrushchev ក៏​បាន​ថ្លែង​រិះគន់​ផងដែរ ចំពោះ​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​និង​ឃោរឃៅ​របស់​ស្តាលីន។ កាយវិកា​ទាំងនេះ​​របស់​លោក Khrushchev បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកគិត​ថា សហភាព​សូវៀត​ប្រហែល​ជា​កំពុងរៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ទ្រង់ទ្រាយធំ ដើរចេញ​ពី​គន្លង​នយោបាយ​និង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​របស់​ស្តាលីន ហើយ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​លោកខាងលិច​​ប្រហែល​ជា​អាច​នឹង​ត្រូវ​ធូរស្រាលមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្តីរំពឹង​នេះ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់ទៅវិញ នៅពេល​ដែល​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេបាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប។ ព្រែកជីកស៊ុយអេ​គឺ​ច្រកផ្លូវ​ដ៏សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវទឹក ឆ្លងកាត់​ដោយ​ត្រង់​ពី​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ទៅកាន់​សមុទ្រ​ក្រហម។ ព្រែកជីកនេះ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​ឡើង កាលពីឆ្នាំ​១៨៦៩ ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន​បារាំង ក្នុង​កិច្ចសន្យា​សម្បទាន​ផ្តល់​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​អេហ្ស៊ីប។ សង្រ្គាមកូរ៉េ៖ ​បទឈប់បាញ់​និង​ផលវិបាក​ក្រោយ​សង្រ្គាម សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ពចិន​ដើម្បី​ជួយ​កូរ៉េ​ខាងជើង សង្រ្គាម​កូរ៉េ៖ ​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កូរ៉េ​ខាង​ជើង​និង​អន្តរាគមន៍​របស់​អាមេរិក សង្រ្គាម​កូរ៉េ ​(១៩៥០-១៩៥៣)៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ សង្រ្គាម​រវាង​អ៊ីស្រាអែល​និង​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សំឡឹង​ឃើញ​អេហ្ស៊ីប​ថាជា​ចំណុច​យុទ្ធសាស្រ្ត​ក្នុងការ​ប្រឆាំង​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ក៏​បាន​ព្យាយាម​ចែចង់​មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​បាន​សន្យា​ផ្តល់​ជំនួយ​យ៉ាងច្រើន​ នៅ​ក្នុង​គម្រោង​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​សំខាន់ៗ។ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីប​វិញ​​ចង់​រក្សា​ខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត​​ក៏​បាន​ព្យាយាម​ពង្រឹង​ទំនាក់ទំនង​ទាំង​ជាមួយ​អាមេរិក និង​ទាំង​ជាមួយ​សហភាព​សូវៀត។ អេហ្ស៊ីប​​បាន​ព្រមព្រៀង​ទិញ​គ្រឿង​សព្វាវុធ​ពី​សហភាព​សូវៀត ហើយ​ថែម​ទាំង​បាន​ជជែក​អំពី​លទ្ធភាព​ក្នុង​ការ​ទទួល​ជំនួយ​រាប់ពាន់​លាន​ដុល្លារ​​ពី​ម៉ូស្គូ​ថែម​ទៀតផង​។ មើល​ឃើញ​បែបនេះ អាមេរិក និង​អង់គ្លេស ដែល​សង្ស័យ​ថា អេហ្ស៊ីប​កំពុង​លេងល្បិច​ស៊ី​ទាំងសងខាង ​ក៏​បាន​សម្រេច​បញ្ឈប់​ការ​ផ្តល់​ជំនួយដែល​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ពីមុន។ ឆ្លើយតប​មកវិញ មេដឹកនាំ​អេហ្ស៊ីបបាន​សម្រេច​​បញ្ឈប់​ការ​ធ្វើ​សម្បទាន​​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ ដោយ​ដកហូត​ការ​គ្រប់គ្រង​​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ឯកជន ​យក​​មកដាក់​​ជា​សម្បត្តិរដ្ឋ។ នៅ​ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៥៦ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដោយ​សហការ​ជាមួយ​អ៊ីស្រាអែល ​ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អេហ្ស៊ីប ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ព្រែកជីក​ស៊ុយអេ​ ​ដែល​ជា​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​ពី​តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ទៅកាន់​តំបន់​អឺរ៉ុប។ នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែវិច្ឆិកា ១៩៥៦ នៅ​ពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​ជុំវិញ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ លោក Khrushchev បាន​គំរាម​មេដឹកនាំ​ប្រទេស​ទាំង៣​នេះ​ត្រង់ៗ​ថា ប្រសិនបើ​ពួកគេ​មិន​ដកទ័ព​ថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប​ទេ សូវៀត​នឹង​​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដើម្បី​បញ្ឈប់​ទង្វើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពួកគេ។ ប្រឈមមុខនឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ មេដឹកនាំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិនត្រឹមតែ​មិនចេញ​មុខការពារ​ប្រទេស​ជាសម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ខ្លួន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំង​បាន​ដាក់​សម្ពាធ​​ទៅលើ​​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ឲ្យ​ដកថយចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ព្រមាន​ថា បើ​ពួកគេ​មិនដកថយ​ទេ ពួកគេ​នឹង​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​ទណ្ឌកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​មិន​ចេញមុខ​ជួយ​បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល ដោយសារ​តែ​ខឹង​នឹង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ទាំងបី​នេះ ដែល​បើក​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដោយ​មិន​ប្រាប់​អាមេរិក​ឲ្យដឹង​ជាមុន។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​ប្រើ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ពី​សំណាក់​មេដឹកនាំ​សូវៀតផង និង​ការ​គំរាម​ដាក់ទណ្ឌកម្ម​​សេដ្ឋកិច្ច​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផង បារាំង អង់គ្លេស និង​អ៊ីស្រាអែល​ក៏​បាន​ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប ហើយ​វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​ក៏​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់។ វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​រាលដាល​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា ដោយ​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៧ លោក Eisenhower បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​ថ្មីមួយ​គឺ​អាមេរិក​ត្រូវ​តែ​ផ្តល់​ជំនួយ​ទាំងខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​ខាង​យោធា ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងឡាយណា ដែល​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឥទ្ធិពល​កុម្មុយនិស្ត។ វិបត្តិ​ព្រែកជីកស៊ុយអេ​​ក៏​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​នយោបាយការបរទេស​បារាំង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ភាពជូរចត់​នៅ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​បារាំង​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា ពួកគេ​មិន​អាច​រំពឹងតែ​ទៅលើ​អាមេរិក​ ដើម្បី​​ជួយ​ការពារ​សន្តិសុខ​របស់​បារាំង​បាន​នោះទេ​។ បារាំង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ Charles de Gaulle ក៏​បាន​រៀបចំ​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​​សហការជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ក្នុងការ​​ជំរុញ​ឲ្យ​ពង្រឹង​ការធ្វើ​​សមាហរ័ណកម្ម​អឺរ៉ុប ឈានទៅ​បង្កើត​​សហគមន៍​អឺរ៉ុប ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធភាព​រវាង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គ្នាឯង ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​តែ​ទៅលើ​អង្គការ​អូតង់​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សហគមន៍​សេដ្ឋកិច្ច​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៥៧ (ដោយ​មាន​ប្រទេស​ជា​សមាជិក​ស្ថាបនិក​ចំនួន ៦ គឺ​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ខាងលិច អ៊ីតាលី ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ និងហូឡង់) ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦០ បារាំង​បាន​ធ្វើការ​សាកល្បង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​ខ្លួន​​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ​ ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​នុយក្លេអ៊ែរ​ទី៤ បន្ទាប់​ពី​សហរដ្ឋអាមេរិក សហភាព​សូវៀត និង​អង់គ្លេស៕ ='''កិច្ចព្រមព្រៀង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដើម្បី​ពុះចែក​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៦'''= អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំមកហើយ ដែល​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​ផ្សារភ្ជាប់​ទៅនឹង​បញ្ហា​ចាក់ស្រែះ​មិនចេះចប់​មិនចេះហើយ។ ជម្លោះ​រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន, ជម្លោះ និង​ការ​ប្រជែង​អំណាច រវាង​ស៊ុននីត និង​ស្ហ៊ីអ៊ីត, សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់មិនអស់ ដូចជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​ស៊ីរី អ៊ីរ៉ាក់ និង​យេម៉ែន​សព្វថ្ងៃ, ជម្លោះ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ពួក​គួឌីស្ថាន និង​ចុងក្រោយ គឺ​បញ្ហា​ជីហាត​រដ្ឋអ៊ីស្លាម​​នៅ​ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់។ នៅពេលដែល​បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​រដ្ឋ​អធិបតេយ្យ កាល​ពីឆ្នាំ២០១៤ ក្រុម​ជីហាត​​បាន​កំណត់​យក​តំបន់​​មួយ​ផ្នែក​របស់​ស៊ីរី និង​មួយផ្នែក​ទៀត​របស់​អ៊ីរ៉ាក់ មក​ធ្វើ​ជា​ដែនដីរបស់​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដោយ​ប្រកាស​លុបចោល​ទាំងស្រុង​នូវ​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​ដែល​មាន​ពីមុន។ ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ដែល​តាមពិតទៅ មិនមែន​កើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈ​របស់​ប្រទេស​សាម៉ី​នោះទេ តែ​កើតចេញ​ពី​ការ​គូសវាស​តាមចិត្តឯង ដោយ​មហាអំណាច​អាណានិគម​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ អ្វីៗ​កើតឡើង កាល​ពី​១០០ឆ្នាំមុន គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៩១៦។ នៅ​ពេលនោះ គ្មាន​ទេ​ប្រទេស​ស៊ីរី លីបង់ អ៊ីរ៉ាក់ ហើយ​​ក៏​គ្មាន​ដែរ​​អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន។ តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ទាំងមូល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​នៃ​ចក្រភព​ដ៏ធំមួយ គឺ​ចក្រភព​អូតូម៉ង់ ដែល​កកើតឡើងតាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១៣ ហើយ​ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​តាំង​ពី​ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស​នៅ​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​ប្រទេស​ហុងគ្រី​​នៅ​ខាងលិច និង​ពី​អេហ្ស៊ីប​នៅ​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល​នៅ​ខាងជើង ហើយ​មាន​រាជធានី​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប គឺ​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល​ (តួកគី) បច្ចុប្បន្ន។ ចាប់ពី​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់​ចុះទន់ខ្សោយ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ដែន​ដីខ្លះ​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ត្រូវ​ត្រូវ​បាន​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី​ដណ្តើម​យក​ទៅកាន់កាប់ ដែនដី​ខ្លះទៀត​នៅ​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅក្នុងដៃ​អង់គ្លេស។ ចំណែក​ឯ​នៅ​តំបន់​បាល់​កង់វិញ អតីត​ដែនដី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​បាន​ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ប្រកាស​ផ្តាច់ខ្លួន​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដើម្បី​ទៅ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ​រៀងៗខ្លួន។ ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋអ៊ីស្លាម ការផុងខ្លួន​របស់​អាមេរិក​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ សង្រ្គាម​អ៊ីរ៉ាក់​ឆ្នាំ២០០៣ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១៖ ​អាមេរិក​ឈានជើង​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម ​រុស្ស៊ី​ដក​ខ្លួនថយ ការចាប់ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី១ ​ឆ្នាំ​១៩១៤ ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ​ដែល​នាំ​ទៅរក​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ស្ថានភាព​ពិភពលោក​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៤ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង។ ចក្រភព​អូតូម៉ង់ ដែល​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះដុនដាប​ខ្លាំង​ស្រាប់​ទៅហើយ​នោះ បាន​ចូលដៃ​ជាមួយ​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់-អូទ្រីសហុងគ្រី-អ៊ីតាលី ដើម្បី​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩១៥ និង​ឆ្នាំ​១៩១៦ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​នៅមិនទាន់​បញ្ចប់​នៅឡើយ រុស្ស៊ី បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​លួចចរចា​គ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ ដើម្បី​យក​ដែនដី​​នៃ​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​ទៅ​ពុះចែកគ្នា​កាន់កាប់ នៅ​ពេលណា​ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម។ តាមការព្រមព្រៀង រុស្ស៊ី​ត្រូវកាន់កាប់​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ព្រមទាំង​ដែនដី​មួយផ្នែក​​នៅ​ជាប់នឹង​សមុទ្រ​ខ្មៅ។ ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេសវិញ ត្រូវ​កាន់កាប់​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​មួយចំណែក​ម្នាក់។ ការចរចា​ពុះចែក​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ដោយ​​មន្រ្តី​ទូត​អង់គ្លេស​ឈ្មោះ ម៉ាក សៃក្ស៍ (Mark Sykes) និង​មន្រ្តី​ការទូត​បារាំង​ឈ្មោះ ហ្វ្រង់ស័រ ហ្សកពីកូ (François Georges-Picot) ហើយ​បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ដោយសម្ងាត់​នៅ​​​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ១៩១៦។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ដែលគេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចព្រមព្រៀង​សៃក្ស៍-ពីកូ” ដែនដី​នៃចក្រភព​អូតូម៉ង់ នៅ​ក្នុង​តំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរ គឺ​បារាំង​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដែនដី​នៅ​ត្រង់​ប្រទេស​លីបង់ និង​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន ចំណែក​ឯ​អង់គ្លេស​វិញ​ត្រូវ​កាន់កាប់​ដែនដី​នៅត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​ និង​ហ្សកដានី​បច្ចុប្បន្ន។ ដែនដី​នៅ​ត្រង់​អ៊ីស្រាអែល​និង​​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន ពីដំបូង​ត្រូវ​បាន​ព្រមព្រៀង​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​ជា​អន្តរជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោ​យមក​ត្រូវ​ដាក់​បញ្ចូល​ជា​ដែនអាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស។ នៅត្រង់​ចំណុច​ប្រសព្វ​នៃ​ដែនឥទ្ធិពល​បារាំង និង​អង់គ្លេស ខ្សែបន្ទាត់​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​គូស​ស្ទើរតែ​ត្រង់​ដូចបន្ទាត់ ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​ រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ខ្សែបន្ទាត់​នេះ​ហើយ​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​ព្រំដែន រវាង​ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់ នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន រវាង​ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា ខ្សែបន្ទាត់​សៃក្ស៍-ពីកូ ត្រូវបាន​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គូស​តាមតែចិត្តឯង តម្រូវតែ​ទៅតាម​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិនបាន​គិតគូរ​ពី​លក្ខខណ្ឌ​ប្រជាសាស្រ្ត ភាសា និកាយ សាសនា ឬ​ជាតិសាសន៍​​​នៅលើ​ដីជាក់ស្តែងនោះទេ។ ជាលទ្ធផល គេសង្កេតឃើញ​ថា បណ្តា​ជន​ដែល​មាន​ភាសាដូចគ្នា និកាយ​សាសនា​ដូចគ្នា ឬ​ជា​ជាតិសាសន៍​ដូចគ្នា ត្រូវ​បាន​ពុះជា​ចំណែកៗ ហើយ​ត្រូវ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផ្សេងគ្នា ជាពិសេស គឺ​ពួក​គួឌីស្ថាន ដែល​ត្រូវ​ពុះចែក​ដោយខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​សៃក្ស៍-ពីកូ ដោយ​មួយផ្នែក​ទៅនៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់ ហើយ​មួយផ្នែក​ទៀត​ស្ថិត​ក្នុង​ទឹកដី​ស៊ីរី។ ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយ​ស៊ុននីត ដែលត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ស៊ុននីត​ស៊ីរី និង​ស៊ុននីត​អ៊ីរ៉ាក់។ ស៊ុននីត នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់ ដែល​ជា​ប្រទេស​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​កាន់​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ នៅទីចុងបំផុត​ទៅ ប្រទេស​ ដូចជា ស៊ីរី និង​អ៊ីរ៉ាក់​នេះ មាន​ឈ្មោះ​ជា​ប្រទេស​តែ​នៅលើ​ក្រដាស​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯនៅលើ​ដីជាក់ស្តែងវិញ គ្មានទេ​ភាព​រួបរួមគ្នា​ជា​លក្ខណៈ​ប្រជាជាតិ។ ប្រជាជន​ម្នាក់ៗ ភ្ជាប់​អត្តសញ្ញាណ​ខ្លួន​ឯង​ទៅនឹង​សហគមន៍ ជាតិសាសន៍ ឬ​និកាយ​សាសនា​របស់​ខ្លួន ជាជាងទៅនឹង​ប្រទេស​ជាតិ។ ម្នាក់ៗ​គិត​ទៅដល់​ផលប្រយោជន៍​ និង​អត្តសញ្ញាណ​ជា​ស៊ុននីត ជា​ស្ហ៊ីអ៊ីត ឬ​ជា​គួឌីស្ថាន មុននឹង​គិតទៅដល់​ភាព​ជាពលរដ្ឋ​អ៊ីរ៉ាក់ ឬ​ស៊ីរី។ ប្រទេស​ទាំងពីរ​នេះ​​​អាច​រក្សា​អត្ថិភាព​ជា​រដ្ឋ​​នៅ​ជាប់លាប់​បាន នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​កន្លងទៅនេះ គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​របប​ផ្តាច់ការ និង​មេដឹកនាំ​ជា​បុរស​ខ្លាំង ប្រើ​កណ្តាប់​ដៃដែក​​គាបសង្កត់​ ចាប់​បង្ខំ​ឲ្យ​ប្រជាជន​នៅ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិតែមួយ។ នៅពេលដែល​របបផ្តាច់ការ​ត្រូវ​ដួលរលំ ឬ​រង្គោះរង្គើ ដូចជា ករណី​សាដាមហ៊ូសេន នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ និង​របបដឹកនាំ​របស់​លោក​បាស្ហា អាល់អាសាដ នៅ​ស៊ីរី ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ភាព​រួបរួម​ជា​ប្រជាជាតិ​ដែល​មាន​តែ​សម្បក​ខាងក្រៅ ហើយ​ដែល​កើតមាន​​​ដោយសារតែ​ការ​ចាប់បង្ខំនោះ ក៏​ត្រូវ​រលំរលាយ​ទៅតាម​នោះ​ដែរ គឺ​ពួក​ស៊ុននីត​ទៅដោយ​ស៊ុននីត ស្ហ៊ីអ៊ីត​ទៅដោយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត ហើយ​គួឌីស្ថាន​ទៅដោយ​គួឌីស្ថាន។ និមិត្តរូប​ធំជាងគេ ដែល​បង្ហាញ​ពី​ការ​រលំរលាយ​នៃ​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន​សៃក្ស៍-ពីកូ គឺ​ការ​កកើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដែល​​ជា​ក្រុម​​​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយ​ស៊ុននីត​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់​និង​នៅ​ស៊ីរី ហើយ​ដែល​បាន​ប្រកាស​លុបចោល​ទាំងស្រុង​នូវ​ខ្សែបន្ទាត់​ព្រំដែន ដែល​គូដោយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាលពី​១០០ឆ្នាំមុន៕ ='''ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋអ៊ីស្លាម'''= នៅឆ្នាំ២០០១ ក្រោយ​ការ​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​នៅ​ញូវយ៉ក និង​វ៉ាស៊ីងតោន ពិភពលោក​ទាំងមូល​បាន​ឮ​ពី​ឈ្មោះ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន និង​ក្រុមភេរវជន​អាល់កៃដា។ ក្រុមភេរវជន​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​ការគំរាមកំហែង​ផ្នែក​សន្តិសុខ​អន្តរជាតិ​ដ៏ធំបំផុត​មួយ ហើយ​ដែល​បាន​នាំមកនូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមិនធ្លាប់មាន នៅ​ក្នុង​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​ពិភពលោក​ ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។ ប្រមាណ​ជា​១០ឆ្នាំក្រោយ​មក ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ចំនួនពីរ គឺ​ នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន (២០០១) និង​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ (២០០៣) អាមេរិក​បាន​រកឃើញ និង​សម្លាប់​ប៊ិនឡាដិន នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែឧសភា ឆ្នាំ​២០១១ នៅ​ក្នុង​ប្រតិបត្តិការ​កុម្ម៉ង់ដូ នៅ​ទីក្រុង​អាបូតាបាដ ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន។ ក្រុមអាល់កៃដា​បាន​ជ្រើសរើស​អ្នក​ថ្មី គឺ អៃម៉ាន់ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី ឲ្យ​ឡើង​មក​ធ្វើ​ជា​​អ្នក​ដឹកនាំ​ថ្មី​ តែ​ទោះជាយ៉ាងណា ដូចការ​រំពឹងទុក​របស់​លោក​បារ៉ាក់ អូបាម៉ា ការស្លាប់​របស់​ប៊ិនឡាដិន បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​អាល់កៃដា​​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ​យ៉ាងខ្លាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ មកទល់​នឹងពេលនោះ មិនមែន​មានតែ​ក្រុម​អាល់កៃដា​មួយទេ ដែល​ពិភពលោក​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ។ សន្តិសុខ​អន្តរជាតិ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ក្រុម​ថ្មីមួយទៀត ដែល​មាន​កម្លាំងខ្លាំងជាង ហើយ​ជាពិសេស មាន​មនោគមន៍​វិជ្ជា​ជ្រុលនិយមជាង និង​មាន​ចរិត​កាចសាហាវជាង​អាល់កៃដា​ទៅទៀត។ នោះគឺ​ក្រុមជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ហើយ​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋអ៊ីស្លាម​នេះ​មាន​ប្រវត្តិកំណើត​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​អ៊ីរ៉ាក់​។ នៅឆ្នាំ​២០០៣ នៅពេល​ដែល​អាមេរិក​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីរ៉ាក់ លោក​ចច ដាបិលយូ ប៊ូស បាន​ប្រកាស​ថា អ្វី​ដែល​អាមេរិក​ធ្វើ​នៅពេលនោះ គឺ​ដើម្បី​រំដោះ​ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ាក់​ឲ្យ​ចេញ​ផុត​ពី​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​សាដាមហ៊ូសេន។ ក៏ប៉ុន្តែ ពិតប្រាកដ​ទៅ អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង គឺ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​នៅទូទាំង​ប្រទេស ហើយ​​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​នេះ ចលនាបះបោរ​ប្រដាប់អាវុធ​នៃ​ក្រុម​អ្នក​កាន់​និកាយ​ស៊ុននីត ក៏​បាន​ចាប់រីកដុះដាល​ឡើង​យ៉ាងពេញបន្ទុក ដើម្បី​ប្រយុទ្ធប្រឆាំង​នឹង​វត្តមាន​កងទ័ព​អាមេរិក​ និង​ ​រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​នៅ​បាកដាដ ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្រុម​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​មេដឹកនាំ​ក្រុមបះបោរ​ប្រដាប់អាវុធ​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់​នេះ មាន​មនុស្ស​​ ២រូ​ប គឺ អាប៊ូ​មូហ្សាប់ អាល់ហ្សាកាវី (Abu Musab al-Zarqawi) និង អាប៊ូបាគ័រ អាល់បាក់ដាឌី (Abu Bakr al-Baghdadi) ដែល​មានតួ​នាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ អាប៊ូមូហ្សាប់ អាល់ហ្សាកាវី ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​ប្រទេស​ហ្សកដានី បាន​បង្កើត​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​អ៊ីស្លាមជ្រុលនិយម តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០០ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ប្រទេស​លោកខាងលិច ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុមនេះ​មិនមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​អ្វីនោះទេ។ រហូតទាល់​តែ​ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣​ ទើបក្រុមនេះ​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល ដោយ​ទទួល​បាន​នូវការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ក្រុ​ម​អ្នក​កាន់​និកាយ​ស៊ុននីត​អ៊ីរ៉ាក់។ នៅពេលនោះ ក្រុម​របស់​អាល់ហ្សាកាវី បាន​ច្របាច់បញ្ចូលគ្នា​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​ប្រដាប់អាវុធ​មួយទៀត ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ អាប៊ូបាគ័រ អាល់បាកដាឌី បង្កើតទៅជា​សាខា​ក្រុមអាល់កៃដា ប្រចាំប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់។ ប្រតិបត្តិការ​កុម្ម៉ង់ដូ​អាមេរិក​សម្លាប់​ប៊ិនឡាដិន​នៅ​ឆ្នាំ២០១១ ១០ឆ្នាំ​នៃ​ប្រតិបត្តិការ​តាមប្រមាញ់​ប៊ិនឡាដិន ការផុងខ្លួន​របស់​អាមេរិក​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់ សង្រ្គាម​អ៊ីរ៉ាក់​ឆ្នាំ២០០៣ សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ២០០១ ដំណើររឿង​នៃ​ភាព​ជា​សត្រូវ​រវាង​អាមេរិក​និង​ប៊ិនឡាដិន ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា ពីដំបូង សាខាអាល់កៃដា​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អាល់ហ្សាកាវី ចំណែក​ឯ​អាល់បាក់ដាឌីវិញ គ្រាន់តែ​ជា​មេដឹកនាំថ្នាក់​កណ្តាល​ម្នាក់​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អាល់​ហ្សាកាវី​ត្រូវ​ស្លាប់​ក្នុងការ​វាយប្រហារ​​ដោយ​មីស៊ីល​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ​២០០៦។ នៅ​ក្រោយ​ការ​ស្លាប់​របស់​អាល់ហ្សាកាវី ឥទ្ធិពល​របស់​អាល់បាក់ដាឌី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កើនឡើង​បន្តិចម្តងៗ រហូតបាន​ក្លាយ​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុមអាល់កៃដា​ប្រចាំប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់ នៅ​ឆ្នាំ២០១០ ដោយ​នៅពេលនោះ សាខាអាល់កៃដា​ប្រចាំ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់នេះ ​ត្រូវ​បាន​គេដាក់ឈ្មោះ​ថា​ជា “រដ្ឋអ៊ីស្លាម​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់”។ នៅឆ្នាំ២០១១ អាមេរិក​បាន​ដកកងទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីរ៉ាក់។ ការដកថយ​របស់​អាមេរិក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​អសមត្ថភាព​របស់​រដ្ឋាភិបាល​អ៊ីរ៉ាក់ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​រដ្ឋអ៊ីស្លាម​ចាប់ផ្តើម​មានកម្លាំង​កាន់តែខ្លាំង ហើយ​បាន​វាតទី​កាន់កាប់​ទឹកដី​កាន់តែ​ធំឡើង ជាពិសេស នៅ​តំបន់​ប៉ែក​ខាងជើង​អ៊ីរ៉ាក់។ ឆ្លងព្រំដែន​អ៊ីរ៉ាក់​ទៅ​ទិសខាងជើង គឺ ​ស៊ីរី។ ចលនា​បាតុកម្ម​ក្នុងទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ខែមីនា​ឆ្នាំ​២០១១ ដើម្បី​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​របបដឹកនាំ​របស់​លោក​បាស្ហា អាល់អាសាដ។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​រង​ការ​បាញ់​បង្រ្កាប​ពី​សំណាក់​កងកម្លាំង​របស់​លោក​អាសាដ ចលនា​ប្រឆាំង​ដោយ​បាតុកម្ម ក៏​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រដាប់អាវុធ ហើយ​ប្រទេស​ស៊ីរី​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នោះហើយ ដែល​ក្រុម​អាល់កៃដា​ប្រចាំប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​ចាប់ផ្តើម​​​ពង្រីក​កម្លាំង​របស់ខ្លួន​ឆ្លងព្រំដែន​ចូល​ទៅ​បង្កើត​សាខា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី ដោយ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា "រណសិរ្សអាល់នូស្រា” (al-Nusra)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ២០១៣ អាល់បាក់ដាឌី​បាន​បែកបាក់គ្នា​ជាមួយ​នឹង​មេដឹកនាំ​ជាន់ខ្ពស់​អាល់កៃដា ហើយ​ក៏​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​លែង​ធ្វើ​ជា​សាខា​អាល់កៃដា ដោយ​ទៅ​បង្កើត​ក្រុមដាច់ដោយឡែកមួយ ដែល​គ្របដណ្តប់​ទាំង​អ៊ីរ៉ាក់ និង​ស៊ីរី ហើយ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋអ៊ីស្លាម​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់​និង​ស៊ីរី” (Isalmic State of Iraq and Syria-ISIS)។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៤ អាប៊ូបាគ័រ អាល់បាក់ដាឌី បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​រដ្ឋអ៊ីស្លាម ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​ធំ​នៅ​អ៊ីរ៉ាក់​និង​ស៊ីរី តែ​មាន​វិសាលភាព​គ្របដណ្តប់​លើ​គ្រប់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទាំងអស់​នៅទូទាំង​ពិភពលោកទាំងមូល។ ជាង១០ឆ្នាំ​ក្រោយ​អាល់កៃដា ពិភពលោក​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ក្រុម​ភេរវជន​ដ៏​គ្រោះថ្នាក់​មួយ​ថ្មី​ទៀត ក៏ប៉ុន្តែ លើស​​ពី​អាល់កៃដា ដែល​គ្រាន់តែ​ជា​ក្រុម​ភេរវជន ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម​​បាន​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​រដ្ឋ ដែល​មាន​ដែនដី មាន​រដ្ឋាភិបាល មាន​ថវិកា និង​ជាពិសេស មាន​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ ដែល​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ​តាមបែប​កងទ័ព​ជាតិ​នៃ​រដ្ឋ​ឯករាជ។ ក្រុមជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម​បាន​ប្រកាស​​យក​ទីក្រុង​រ៉ាខា (ប្រទេស​ស៊ីរី) មក​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​ខ្លួន មាន​ប្រភពចំណូលផ្ទាល់ខ្លួន​ដែល​បាន​មក​ពី​ការ​លក់​ប្រេង ការ​ប្រមូលពន្ធ ព្រមទាំង​ការ​ចាប់ចំណាប់ខ្មាំង​ទារ​យក​ប្រាក់​ ហើយ​​កងកម្លាំង​ប្រដាប់អាវុធ​របស់​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា​មាន​ចំនួន​ក្នុង​ចន្លោះ ពី១០ម៉ឺន ទៅ២០ម៉ឺននាក់។ កម្លាំងប្រដាប់អាវុធ ប្រភពធនធាន បូករួម​ជាមួយ​នឹង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​ហួសហេតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​ក្លាយ​ទៅជា​ក្រុមភេរវជន​ដ៏​គ្រោះថ្នាក់​បំផុត​របស់​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​មនុស្ស​ជាច្រើន​យល់ថា ​កត្តា​ដ៏ចម្បង​បំផុត ដែល​រួមចំណែក​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុមជីហាត​រដ្ឋ​កកើត និង​រីកដុះដាល​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ការឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក​ទៅលើ​អ៊ីរ៉ាក់​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៣។ គេនៅចាំបានថា នៅពេល​ដែល​អាមេរិក​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីរ៉ាក់​នៅ​ឆ្នាំ២០០៣ លោក​ចច ដាបិលយូ ប៊ូស បាន​ប្រកាស​ថា អ្វី​ដែល​អាមេរិក​ធ្វើ​នៅពេលនោះ គឺ​ដើម្បី​រំដោះ​ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ាក់​ឲ្យ​ចេញ​ផុត​ពី​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​សាដាមហ៊ូសេន។​ ក៏ប៉ុន្តែ មក​ទល់​នឹង​ពេល​​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ១៣ឆ្នាំក្រោយ​ការឈ្លានពាន​របស់​អាមេរិក ១៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​របបផ្តាច់ការ​សាដាមហ៊ូសេន ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ាក់​រាប់សិបម៉ឺននាក់​នាំគ្នា​រត់ភៀសខ្លួន ទាំង​ប្រថុយនឹង​ការ​ស្លាប់ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​បញ្ហា​អសន្តិសុខ និង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​ក្នុង​ប្រទេស និង​ជាពិសេស គេចចេញ​ពី​ក្រុម​ជីហាត​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម៕ =='''ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា'''== នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ​២០០១ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​ជា​មហាអំណាច​ផុតលេខ​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​មកហើយ​នោះ ត្រូវ​ទទួល​រង​ការ​វាយប្រហារ​ដល់​ក្នុង​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន គឺ​ការ​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​នៅ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក និង​វ៉ាស៊ីងតោន។ ភេរវកម្ម​១១កញ្ញា​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​ភូមិសាស្រ្ត​នយោបាយ​ពិភពលោក​​ក្នុងសម័យកាល​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​តួអង្គ​ថ្មីមួយ​បាន​ចាប់លេចមុខ និង​ល្បីឈ្មោះ ​​នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​ថ្មី​នេះ គឺ​​ក្រុម​ភេរវជន​អាល់កៃដា និង​មេដឹកនាំ​ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន។ អាល់កៃដា​បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​ប៉េស្ហាវ៉ា ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន ក៏ប៉ុន្តែ ឫសគល់​នៃ​ចលនា​អ៊ីស្លាម​ស៊ុននីត​ជ្រុលនិយម​នេះ​បាន​ចាប់ពន្លក​​ដំបូង​ចេញ​ពី​​ចលនា “ភាតរអ៊ីស្លាម” (Frères musulmans/Muslim Brotherhood) នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ដោយមាន​មេមនោគន៍វិជ្ជា​ឈ្មោះ​ថា អាប់ដាឡា អាហ្សាំ (Abdallah Azzam)។ អាប់ដាឡា អាហ្សាំ មាន​ដើមកំណើត​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន ​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​អង្គការ​ភាតរអ៊ីស្លាម នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៥០ ​ហើយ​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​អ៊ីស្លាម​ដំបូងគេ​នៅ​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប ដែល​មាន​គំនិត​ចង់​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ចលនា​ជីហាត​​អ​ន្តរជាតិ​មួយ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​មហាអំណាច​អាណានិគម​លោកខាងលិច និង​រដ្ឋាភិបាល​​ប្រទេស​អ៊ីស្លាម​​ដែល​រណប​លោកខាងលិច។ តាមគោលគំនិត​របស់​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ ​គោលដៅ​ចុងក្រោយនៃ​ចលនា​ជីហាត​នេះ គឺ​​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋអ៊ីស្លាម​​​​មួយ ដែល​មាន​វិសាលភាព​ជាសកល ហើយ​ និង​គោលដៅ​នេះ​អាច​សម្រេច​បាន​តាមរយៈ​​​​​អំពើ​ហិង្សា ដែលគេ​ហៅថា “សង្រ្គាមជីហាត”។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ អាប់ដាឡា អាហ្សាំ បាន​ជះឥទ្ធិពល​ដល់​យុវជន​អ៊ីស្លាម​ពីររូប ដែល​ក្រោយ​មកត្រូវ​​ក្លាយ​ជា​មេដឹកនាំ​​អាល់កៃដា គឺ​អៃម៉ាន់ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី និង​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន។ ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ ការចាប់ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ សង្រ្គាម​ឈូង​សមុទ្រ​ពែក្ស១៩៩១៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ​១៩៧៩-១៩៨៩ 1 2 3 4 5 អៃម៉ាន់ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី កើតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៥១ នៅ​ក្នុង​ត្រកូល​អ្នក​មាន​ទ្រព្យស្តុកស្តម្ភ​​មួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​គែរ ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប។ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​ក្មេង​ដែល​រៀន​ពូកែ​នៅ​សាលា, ​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វេជ្ជបណ្ឌិត​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ទីក្រុង​គែរ ហើយ​បាន​ចូល​បម្រើ​ការងារ​ជា​ពេទ្យ​ទាហាន​អេហ្ស៊ីបមួយរយៈពេល​ខ្លី មុននឹង​ទៅ​បើក​គ្លីនិក​ឯកជន​ផ្ទាល់​ខ្លួន​មួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​គែរ។ ស្របជាមួយនឹងការ​ប្រកបអាជីព​ជាគ្រូពេទ្យ​នេះ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី​ក៏​បាន​ចូលរួម​យ៉ាងសកម្ម​ផងដែរ ក្នុង​ចលនា​អ៊ីស្លាមជ្រុលនិយម គឺ​ចលនា “ភាតរអ៊ីស្លាម” រួមជាមួយ​នឹង​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ។ នៅ​ក្នុង​ចលនា​នេះ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរីបាន​ធ្វើ​​សកម្មភាព​ជាច្រើន​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​ដាក់ពន្ធនាគារ ក្នុងការ​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​ធ្វើ​ឃាត​ប្រធានាធិបតី​អេហ្ស៊ីប អានវ៉ា សាដាត នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨១។ ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​សកម្មភាព​​​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល, រស់នៅ​ដោយ​លួចលាក់ ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ ទាំងនៅក្នុ​ង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប និង​ទៅក្រៅ​ប្រទេស ដើម្បី​​គេចពី​ការ​តាមប្រមាញ់​របស់​​អាជ្ញាធរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ​ហើយដែល​អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី​បាន​ជួប​ជាមួយ​នឹង​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន នៅ​ឯ​ខេត្ត​ប៉េស្ហាវ៉ា ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន។ នៅ​ពេលនោះ អៃម៉ាន់ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​ក្រុមអ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​មួយ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា “ក្រុម​ជីហាត​អ៊ីស្លាម​អេហ្ស៊ីប” (Egyptian Islamic Jihad/Jihad islamique égyptien)។ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន កើតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧ (ឯកសារខ្លះ​ដាក់​ថា​កើតនៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨) នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​រីយ៉ាដ ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត។ ប៊ិនឡាដិន គឺ​ជា​កូនទី១៧ ក្នុងចំណោម​កូន​ទាំង ៥២នាក់ របស់​មហាសេដ្ឋី​ដែល​ត្រួតត្រា​មុខជំនួញ​ខាង​វិស័យ​សំណង់ នៅ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត។ ប៊ិនឡាដិន​បាន​រៀនសូត្រ​រហូតដល់​ថ្នាក់​ឧត្តមសិក្សាខាងផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ខាង​វិស្វករ​សំណង់ ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ិនឡាដិន​មិនមាន​ចិត្ត​ចង់​ប្រកប​អាជីព​អ្វីមួយ​នោះទេ ដោយ​ជាប់ចិត្ត​តែ​នឹង​រឿង​សាសនា ជាពិសេស គឺ​មនោគមន៍វិជ្ជា​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​របស់​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៩ ប៊ិនឡាដិន​បាន​បញ្ចប់​ការសិក្សា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ ត្រូវ​ចំពេល​ដែល​ ​សូវៀត​​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ប៊ិនឡាដិន​ក៏​បាន​ចាកចេញ​ពី​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ទៅចូលរួម​ជាមួយ​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ បោះទីតាំង​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​ប៉េស្ហាវ៉ា ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន ហើយ​បង្កើត​បណ្តាញ​មួយ ដើម្បី​​​ជ្រើសរើស​​យុវជន​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ពី​គ្រប់​ទីកន្លែង​ឲ្យ​ទៅ​ចូលរួម​ក្នុង​ចលនា​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ នៅ​ពេលនោះ អាប់ដាឡា អាហ្សាំ ដើរតួនាទី​ជា​អ្នក​ឃោសនា​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា ចំណែក​ឯ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ដែល​ទទួល​មរតក​​ជាលុយរាប់សិបលាន​ដុល្លារ​​ពី​ឪពុក​ដែល​ស្លាប់​កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៧ ដើរតួនាទី​ជា​អ្នក​ផ្តល់​លុយកាក់។ ​ម្តងម្កាល ប៊ិនឡាដិន ដែល​មាន​វ័យត្រឹមតែ​ជាង​២០ឆ្នាំ ក៏​ចូលរួម​ប្រឡូក​​ក្នុង​សមរភូមិ​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​​​នៅ​សមរភូមិ​​ជីចា (Jija) ក្នុង​អំឡុង​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៨៧ ដែល​ក្រុម​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន​បាន​វាយបំបាក់​ទាហាន​សូវៀត។ គឺ​ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ប៊ិនឡាដិន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ឈ្មោះ​បោះសំឡេង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ក្រុម​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន ក៏ដូចជា ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ផ្សេងៗ​ទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឈាន​ជិត​ចូល​ដល់​ទី​បញ្ចប់ ប៊ិនឡាដិន​​​បានផ្តាច់ខ្លួន​ចេញ​ពី​ក្រុម​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន ហើយ​​​ទៅ​បង្កើត​ជា​ចលនា​​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​រួមជាមួយ​នឹង​អៃម៉ាន់ អាល់​ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ក្រុម​ថ្មី​នេះ​ “អាល់កៃដា” ដែល​ជាភាសាអារ៉ាប់​មានន័យថា “មូលដ្ឋាន”។ តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​ក្រុមថ្មី​នេះ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន មាន​​គោលដៅ​ពង្រីក​សង្រ្គាម​ជីហាត​ចេញ​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ​ទៅកាន់​កន្លែងផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅពេល​ដែល​អាល់កៃដា​​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង​ភ្លាម ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន នៅមិនទាន់​បាន​ក្លាយ​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងក្លា​នៅឡើយ​ទេ ដោយសារតែពេលនោះ ប៊ិនឡាដិន​ មិន​អាច​ប្រជែង​ឈ្នះ​ឥទ្ធិពល​របស់​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ ដែល​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​ជើងចាស់ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​ជីហាត​អ៊ីស្លាម។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ ត្រូវ​គេ​លបធ្វើឃាត​ នៅថ្ងៃ​ទី​២៤ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៨៩ នៅ​ពេល​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមឡាន នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​ប៉េស្ហាវ៉ា។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ គេនៅតែ​មិន​អាច​ដឹង​ពិតប្រាកដ​នៅឡើយទេ​ថា តើ​អ្នកណា​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ឃាត អាប់ដាឡា អាហ្សាំ? ក៏ប៉ុន្តែ គេសង្ស័យ​ថា ប៊ិនឡាដិន គឺ​ជា​អ្នករៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​ឃាត​នេះ ដើម្បី​អាច​ក្តោបក្តាប់​អំណាច​ទាំងស្រុង​ក្នុង​ក្រុម​អាល់កៃដា។ បើទោះបីជា​ការសង្ស័យ​នេះ​ជា​ការពិត ឬ​មិនពិត គេ​អាច​សង្កេតឃើញថា គឺ​ចាប់តាំង​ពី​អាប់ដាឡា អាហ្សាំ ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​ឃាត ដែល​​ប៊ិនឡាដិន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពួក​ជីហាត ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ក្រុម​អាល់កៃដា​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​សកម្មភាព​ជា​ក្រុម​ភេរវជន​ខ្នាត​អន្តរជាតិ៕ =='''ដំណើររឿង​នៃ​ភាព​ជា​សត្រូវ​រវាង​អាមេរិក​និង​ប៊ិនឡាដិន'''== នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន (១៩៧៩-១៩៨៩) ក្រុម​របស់​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ដែល​នៅពេលនោះ​ស្ថិត​នៅ​ជា​ផ្នែក​មួយ នៃ​កងឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន បាន​ទទួល​នូវ​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក តាមរយៈ​ទីភ្នាក់ងារ​ចារកិច្ច​សេអ៊ីអា។ អាវុធ​ទំនើបៗ​ជាច្រើន ជាពិសេស មីស៊ីល​​លីលើ​ស្មា​បាញ់​យន្តហោះ​ (ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា Stinger) ត្រូវ​បាន​អាមេរិក​ផ្តល់​ទៅ​ឲ្យ​ក្រុម​មូចាហ៊ីឌីន ដើម្បីយក​ទៅ​​ប្រយុទ្ធ​តទល់​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត។ ដោយសារ​តែ​មាន​ជំនួយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ក្រុម​ឧទ្ទាម​មូចាហ៊ីឌីន​អាច​តទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ដ៏ខ្លាំង​របស់​សូវៀត​បាន។ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ដែល​មាន​ឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ក្នុងការ​​យក​ឈ្នះ​កងទ័ព​សូវៀត ក៏ដោយសារតែ​បាន​ទទួល​ជំនួយ​ជាគ្រឿងសព្វាវុធ​ពី​សេអ៊ីអា​នេះ​ដែរ។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សូវៀត​ដកកងទ័ព​ចេញ​ពី​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៩ ប៊ិនឡាដិន​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើតវិញ ដើម្បី​ប្រមែរប្រមូល​លុយកាក់ និង​អ្ន​កគាំទ្រ សម្រាប់​បំពេញ​បេសកកម្ម​ថ្មី​ស្របទៅតាម​មនោគមន៍​វិជ្ជា​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម​របស់​ខ្លួន គឺ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជីហាត​ប្រឆាំង​នឹង​ឥទ្ធិពល​របស់​អ្នក​មិនកាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩០ សាដាមហ៊ូសេន​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​កូវ៉ែត ហើយ​គំរាមកំហែង​លើ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដែល​នៅ​ក្បែរខាង។ នៅ​ពេលនោះ ប៊ិនឡាដិន​បាន​​ជួប​មេដឹកនាំ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដើម្បី​ស្នើសុំ​យក​កម្លាំង​ស្ម័គ្រចិត្ត​អារ៉ាប់​​ឲ្យ​ចូល​មក​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដើម្បី​ត្រៀមទុក​ការពារ​​ទល់​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​សាដាមហ៊ូសេន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ រដ្ឋាភិបាល​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បាន​បដិសេធ​សំណើ​របស់​ប៊ិនឡាដិន ហើយសុខចិត្ត​ទទួល​កិច្ចការពារ​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​អាមេរិក​ទៅវិញ។ រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​រីយ៉ាដ​បាន​បើកទ្វារ​ទទួល​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​មក​បោះទីតាំង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​របស់​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដែល​ជា​ហេតុធ្វើ​ឲ្យ​ប៊ិនឡាដិន​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​បាន​ចេញមុខ​រិះគន់​ជាសាធារណៈ​ទៅលើ​​ព្រះមហាក្សត្រ និង​ក្រុមគ្រួសារ​រាជវង្ស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​ថា បាន​បើក​ដៃ​ឲ្យ​ពួក​អ្នក​មិនជឿអ៊ីស្លាម​ចូល​មក​កាន់កាប់​ទឹកដី​​ ដែល​មានទីតាំង​ដ៏ជាទីសក្ការៈ​បំផុត​​របស់​អ៊ីស្លាម​រហូត​ដល់​ទៅ​ពីរកន្លែង គឺ​ម៉ិកកា និង​មេឌីណា។ ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ ការចាប់ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ សង្រ្គាម​ឈូង​សមុទ្រ​ពែក្ស១៩៩១៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ ពិភពលោក​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ​១៩៧៩-១៩៨៩ ការធ្វើ​សកម្មភាព​បរិហាររិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​បែបនេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​សត្រូវ​របស់​មេដឹកនាំ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩២ ដោយ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​ពី​សំណាក់​រដ្ឋាភិបាល អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ក៏​និរទេសខ្លួន​​ទៅ​រស់​នៅ​ក្នុង​ ប្រទេស​ស៊ូដង់ ដោយនាំទៅជាមួយ​នូវ​កំហឹង និង​គំនុំ ទាំង​ចំពោះ​មេដឹកនាំ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និង​ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​ស៊ូដង់ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន បាន​ផ្តល់​លុយ​ដល់​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ អូម៉ា អាល់បាស្ហៀរ ដើម្បី​សាងសង់​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ធ្វើ​ប្រជាភិថុត​ទាក់ទាញ​ការគាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន។ ជាថ្នូរមកវិញ រដ្ឋាភិបាល​ស៊ូដង់​ផ្តល់​ទីជម្រក ការការពារ ព្រមទាំង​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប៊ិនឡាដិន​បង្កើត​មូលដ្ឋាន​អាល់កៃដា​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ខាទុំ និងបង្កើត​ជំរំហ្វឹកហ្វឺន​​ក្រុមជីហាត នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលខ្សាច់​របស់​ស៊ូដង់។ ចេញ​ពី​ប្រទេស​ស៊ូដង់​នេះ​ហើយ ដែល​ប៊ិនឡាដិន​បាន​រៀបចំ​ផែនការ​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​ជាច្រើន​ប្រឆាំង​នឹង​ផលប្រយោជន៍​របស់​អាមេរិក និង​លោកខាងលិច។ ការវាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​លើកដំបូងបង្អស់​របស់​អាល់កៃដា​បាន​កើតមានឡើង នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៩២ ដោយសំដៅ​ទៅលើ​ទាហាន​អាមេរិក នៅ​ឯ​សណ្ឋាគារ​ពីកន្លែង ក្នុង​ទីក្រុង​អាដែន ប្រទេស​យេម៉ែន។ ការវាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​ជា​បន្តបន្ទាប់មក​ទៀត គឺ​រួមមាន ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​បំផ្ទុះគ្រាប់បែក​នៅ​ចំណត​រថយន្តក្រោម​ដី នៅ​ឯ​មជ្ឈមណ្ឌល​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក (World Trade Center) នៅ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក (​ឆ្នាំ​១៩៩៣), ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ជំរំហ្វឹកហ្វឺន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត (ឆ្នាំ​១៩៩៥), ​ការប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​​លោក​ហ៊ូស្នី មូបារ៉ាក់ ប្រធានាធិបតី​អេហ្ស៊ីប​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​ (​ឆ្នាំ​១៩៩៥) និង​ការ​ប៉ុនប៉ង​ធ្វើ​ឃាត​លោក​ប្រធានាធិបតី​ប៊ីលគ្លីនតុន នៅ​ពេលដែល​លោក​កំពុងបំពេញ​ទស្សនកិច្ច នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ហ្វីលីពីន (ឆ្នាំ១៩៩៦)។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៦ ដោយទទួលរងសម្ពាធ​កាន់តែ​ខ្លាំង​​ពី​សំណាក់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និង​អេហ្ស៊ីប, លោក​អូម៉ា អាល់បាស្ហៀរ ក៏​បាន​សម្រេច​ឈប់​ផ្តល់​ជម្រក​ឲ្យ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន។ ប៊ិនឡាដិន​បាន​ចាកចេញ​ពី​ស៊ូដង់ នៅខែឧសភា​ឆ្នាំ​១៩៩៦ វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន ទីដែល​ធ្លាប់​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ប្រឆាំង​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត។ នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន បាន​បង្កើត​មូលដ្ឋាន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ចាឡាឡាបាត ហើយ​បាន​ចាប់ដៃ​ធ្វើការ​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​តាលីបង់ ដែល​បាន​វាយលុក​ចូលកាន់កាប់​ក្រុង​កាប៊ុល ហើយ​ឡើង​មក​កាន់​អំណាច​​​​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៩៦។ នៅ​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៩៨​ ប៊ិនឡាដិន និង​អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី បាន​ចុះហត្ថលេខា​រួមគ្នា លើ​សេចក្តីប្រកាស​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ជីហាត​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដោយបញ្ជាក់​ក្នុង​សេចក្តីប្រកាស​នេះ​ថា អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​គ្រប់រូប​មាន​ករណីយកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន ក្នុងការ​សម្លាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត ដើម្បី​រំដោះ​ទីសក្ការៈ​របស់​​អ៊ីស្លាម​ចេញ​ពី​ក្រញ៉ាំ​ដៃ​របស់​ពួកអ្នក​មិនជឿ។ ៨ខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៩៨ អាល់កៃដា​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ចំនួន​ពីរ​នៅ​អាហ្វ្រិក គឺ​នៅ​តង់សានី និង​នៅ​កេនយ៉ា។ ការ​វាយប្រហារ​ទាំងពីរ​កន្លែង​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស​ចំនួន ២២៤នាក់​ ក្នុងនោះ​រួមមាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំនួន ១២នាក់ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​សាធារណជន​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន និង​អៃម៉ាន់ អាល់ហ្សាវ៉ាហ៊ីរី ព្រមទាំង​ក្រុម​អាល់កៃដា។ ​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ត្រូវ​បាន​ទីភ្នាក់ងារ FBI ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​បញ្ជី​ខ្មៅ​នៃ​ជន​ដែល​គេ​ត្រូវ​តាមរក​ចាប់ខ្លួន​ជាអាទិភាព​បំផុត។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅថ្ងៃ​ទី២០​សីហា ក្រោម​បញ្ជា​របស់​លោក​ប្រធានាធិបតី​ប៊ីលគ្លីនតុន កងទ័ព​អាមេរិក​បាន​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ប្រើ​មីស៊ីល ទៅលើ​ទីតាំង​ជាច្រើន​កន្លែង ដែល​គេ​សង្ស័យ​ថា​ជា​​ជំរំហ្វឹកហ្វឺន​របស់​អាល់កៃដា នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ូដង់ និង​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​វាយប្រហារ​អស់ទាំង​នេះ​មិន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុម​អាល់កៃដា​ធ្លាក់​ចុះទន់ខ្សោយ​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​២០០០ អាល់កៃដា​បាន​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​អត្តឃាត​ទៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក ឈ្មោះ USS Cole ដែល​កំពុង​ឈរជើង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​យេម៉ែន ដែល​កាលណោះ បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទាហាន​អាមេរិក​ចំនួន ១៧នាក់​ត្រូវ​បាត់បង់​ជីវិត។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ចំកណ្តាល​ទឹកដី​របស់​អាមេរិក​ដោយ​ផ្ទាល់ ដែល​ត្រូវ​ទទួល​រងការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ក្រុម​អាល់កៃដា គឺ​ការវាយប្រហារ​ភេរវកម្ម នៅ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក និង​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន នៅថ្ងៃទី​១១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០០១៕ =='''ភេរវកម្ម​១១កញ្ញា​២០០១៖ ​គម្រោងការណ៍'''== នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០០១ សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​ជា​មហាអំណាច​ផុតលេខ​លើ​ពិភពលោក​ត្រូវ​ទទួលរងនូវការ​វាយប្រហារ​ដល់​ក្នុងទឹកដី​របស់ខ្លួន គឺ​ការ​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​ទៅលើ​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក និង​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​និមិត្តរូប​សំខាន់ៗ​​របស់​អាមេរិក ទាំង​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច យោធា និង​នយោបាយ​។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប៉ុនប៉ង​វាយប្រហារ​ក្នុងទឹកដី​អាមេរិក​នេះ​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​អាល់កៃដា​រៀបចំ​ធ្វើឡើង​តាំង​ពី​ជិត១០ឆ្នាំមុន​មកម៉្លេះ ហើយ​មេគំនិត​ធំបំផុត ដែល​ជា​អ្នក​រៀបចំផែនការ និង​សម្របសម្រួល​ប្រតិបត្តិការ​ភេរវកម្ម​នេះ មាន​ឈ្មោះ​ថា ខាលីត មហាម៉េដ។ ខាលីត មហាម៉េដ កើតនៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន តែ​ធំដឹងក្តី និង​រស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កូវ៉ែត ហើយ​បាន​ទៅ​រៀនសូត្រ​នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក​ រហូត​បាន​សញ្ញាប័ត្រ​ផ្នែក​វិស្វករ​ខាងម៉េកានិច នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦។ បន្ទាប់​ពី​បាន​បញ្ចប់​ការសិក្សា ខាលីត មហាម៉េដ បាន​ចាកចេញ​ពី​អាមេរិក ធ្វើដំណើរ​ទៅកាន់​ខេត្ត​ប៉េស្ហាវ៉ា​ ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន ដើម្បី​ចូលរួម​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​មូចាហ៊ីឌីន ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​កងទ័ព​សូវៀត​នៅ​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ នៅទីនោះហើយ ដែល​ខាលីត មហាម៉េត បាន​​ធ្វើការ​ជាមួយ​ អាប់ដាឡា អាហ្សាំ និង​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន។ ខាលីត មហាម៉េដ បាន​រៀបចំ​ផែនការ​វាយប្រហារ​លើ​អគារ World Trade Center ក្នុង​​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក​ជាលើកដំបូង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៩៣។ នៅពេលនោះ ក្មួយប្រុស​របស់ ខាលីត មហាម៉េដ មានឈ្មោះថា រ៉ាមស៊ី យូស៊ែហ្វ គឺ​ជា​ជនដៃដល់ ដែល​បាន​បើកឡាន​ផ្ទុកពេញ​ទៅ​ដោយ​គ្រឿងផ្ទុះ យក​ទៅចតចោល​នៅ​ក្នុង​ចំណត​រថយន្តក្រោម​ដី នៃ​អគារ​ World Trade Center រួចហើយ​បញ្ជា​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ពីចម្ងាយ។ ការវាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​នេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​​​មនុស្ស ៦នាក់​ត្រូវ​បាត់បង់ជីវិត និង​ជាង​១ពាន់នាក់​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​រងរបួស ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវបរាជ័យ​​ដោយ​មិន​អាច​រំលំ​អគារ​ World Trade Center បាន។ ក្រោយ​ការ​វាយប្រហារ​នេះ ក្រុម​អាល់កៃដា​បាន​ចេញមុខ​ប្រកាស​ទទួលខុសត្រូវ ដោយ​បាន​លើកឡើង​ថា ថ្ងៃនេះ​ពួកគេ​មិន​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ ក៏ប៉ុន្តែ គង់តែ​មាន​ថ្ងៃ​ណាមួយ​ ការប៉ុនប៉ង​របស់​ពួកគេ​ប្រាកដជា​​នឹង​បាន​សម្រេច។ ដំណើររឿង​នៃ​ភាព​ជា​សត្រូវ​រវាង​អាមេរិក​និង​ប៊ិនឡាដិន ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ក្រុម​ភេរវជន​អន្តរជាតិ​អាល់កៃដា ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ ការចាប់ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាម​ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស​ឆ្នាំ១៩៩១ សង្រ្គាម​ឈូង​សមុទ្រ​ពែក្ស១៩៩១៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ សង្រ្គាម​អាហ្វហ្កានីស្ថាន​ឆ្នាំ​១៩៧៩-១៩៨៩ ខាលីត មហាម៉េដ បាន​រៀបចំគម្រោងការណ៍​ ដើម្បី​វាយប្រហារ​លើ​អាមេរិក​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ប្តូរ​ពីការ​បំផ្ទុះ​រថយន្ត​ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់ពង្រត់យន្តហោះ​ដឹកអ្នកដំណើរ ដើម្បី​​ហោះ​ទៅបុក​ចំណុចស៊ីបវិញ​ម្តង។ ខាលីត មហាម៉េដ បាន​យក​គម្រោងការណ៍​នេះ​ទៅ​បង្ហាញ​ប៊ិនឡាដិន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៦ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ប៊ិនឡាដិន​មិន​អើពើ ដោយសារ​តែ​ក្រុមអាល់កៃដា​កំពុងតែ​ឆ្លងកាត់​ដំណាក់កាល​អន្តរកាល​មួយ​​ ដោយ​ត្រូវ​គេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ស៊ូដង់ ហើយ​ត្រូវ​មក​បង្កើត​ទីតាំង​ថ្មី នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ពីរឆ្នាំក្រោយមក នៅឆ្នាំ​១៩៩៨ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ​​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ព្រមទាំង​​ចាប់ផ្តើម​បើក​ការ​​វាយប្រហារ​លើ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ចំនួន​ពីរ​កន្លែង នៅ​ក្នុងប្រទេស​កេនយ៉ា និង​តង់សានី។ នៅពេលនោះ​ហើយ ដែល​អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន បាន​ផ្តល់​ភ្លើងខៀវ​ ឲ្យ​ខាលីត មហាម៉េដ ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​ក្នុង​ទឹកដី​អាមេរិក។ ទទួល​បាន​ការ​ឯកភាព​ពី​ប៊ិនឡាដិន ខាលីត មហាម៉េដ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជ្រើសរើស​ក្រុម​អ្នក​ស្ម័គ្រចិត្ត​ធ្វើ​ជា​ភេរវជន​អត្តឃាត ដើម្បី​អនុវត្ត​ផែនការ​របស់ខ្លួន។ ក្រុម​ដែល​ត្រូវ​បាន​ជ្រើសរើស​ គឺ​បណ្តាញ​ភេរវជន ដែល​ជា​និស្សិត​កំពុង​សិក្សា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ដែល​មាន​មេខ្លោងឈ្មោះ​ថា មហាម៉េដ អាតា។ មហាម៉េដ អាតា ក្រោយ​ពី​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ពី​សាកលវិទ្យាល័យ​ទីក្រុង​គែរ ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ​​បាន​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​ខាងផ្នែក​នគរូបនីយកម្ម នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ហ៊ែមបឺក ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩២។ នៅក្នុង​ទីក្រុង​ហ៊ែមបឺក​នោះហើយ ដែល​មហាម៉េដ អាតា បាន​ប្រែក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អ្នក​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ប្រកាន់តឹង ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​វិហារសាសនា​អ៊ីស្លាម​ ដែល​ល្បីឈ្មើ​ខាង​សេចក្តីបង្រៀន​តាមបែបជ្រុលនិយម។ គំនិតជ្រុលនិយម​របស់​មហាម៉េដ អាតា បាន​ចាប់ផ្តើម​រីកដុះដាល់​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស និង​ជាពិសេស ក្រោយ​ពីមាន​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​នៅ​ទីក្រុង​អូស្លូ ប្រទេស​ន័រវែស​ ស្តីពី​ជម្លោះ​អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន។ គំនិតជ្រុលនិយម​នេះ​បាន​ទាញ​មហាម៉េដ អាតា ឲ្យចាកចេញ​ពី​ការសិក្សា​ ហើយ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៩៩ និង​គូកន ក៏​បាននាំគ្នា​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ធ្វើ​ដំណើរទៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន ដើម្បី​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន​ពី​ក្រុម​អាល់កៃដា។ នៅទីនោះហើយ ដែល​ក្រុម​របស់​មហាម៉េដ អាតា បាន​ទាក់ទាញ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​ប៊ិនឡាដិន និង​ខាលីត មហាម៉េដ នៅ​ក្នុង​គម្រោងការណ៍​វាយប្រហារ​ភេរវកម្ម​នៅ​អាមេរិក។ ប៊ិនឡាដិន​បាន​សម្រេច​ជ្រើសរើស​យក​ក្រុម​របស់​មហាម៉េដ អាតា ដោយសារ​តែ​យល់ឃើញ​ថា ពួកគេ​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ដែល​ទទួល​បាន​ការ​អប់រំ ស្គាល់​វប្បធម៌​ និង​របៀបរស់​នៅ​របស់​លោក​ខាងលិច, ​ចេះនិយាយ​ភាសា​អង់គ្លេស​ច្បាស់លាស់ និង​​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ពួកគេ​ជា​និស្សិត ដែល​កំពុង​សិក្សា​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ស្រាប់ ដែល​ងាយស្រួល​ក្នុងការ​សុំ​ទិដ្ឋាការ​ទៅ​អាមេរិក។ នៅ​ដើមឆ្នាំ​២០០០ ក្រុម​របស់​មហាម៉េដ អាតា ដែល​មានគ្នា ១៩នាក់ ​ភាគច្រើន​ជា​ពលរដ្ឋ​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​ដំណើរ​​ជាក្រុមតូចៗ ចូល​ទៅ​ដល់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ជា​បន្តបន្ទាប់ ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន ៤នាក់ បាន​ចុះឈ្មោះ​ចូល​​រៀន​បើកបរ​យន្តហោះ​ នៅ​រដ្ឋ​​ Florida និង California។ នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០០០ ក្រុមភេរវជន​ទាំង ៤រូប បាន​បញ្ចប់​វគ្គសិក្សា ហើយ​នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០០១ ប្រមាណ​ជា ៣សប្តាហ៍​មុន​ថ្ងៃ​១១កញ្ញា មហាម៉េដ អាតា ទទួលបាន​បទបញ្ជា​ស្តីពី​គោលដៅ​នៃ​ការ​វាយប្រហារ គឺ​ World Trade Center ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក, មន្ទីរប៉ង់តាហ្គោន​ ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​យោធា និង​​វិមាន​កាពីតូល ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​នយោបាយ។ ក្រុមភេរវជន​ទាំង ១៩នាក់ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ចេញ​ជា ៤ក្រុម ដោយ​ក្នុងក្រុម​នីមួយៗ មានអ្នក​ចេះបើក​យន្តហោះ​ម្នាក់ ហើយ​មាន​ចំណុចស៊ីបរៀងៗខ្លួន គឺ​ពីរក្រុម​ត្រូវ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អគារ​ភ្លោះ​នៃ World Trade Center, មួយក្រុម​វាយប្រហារ​លើ​មន្ទីរប៉ង់តាហ្គោន និង​មួយក្រុម​ទៀត​ត្រូវ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​វិមាន​កាពីតូល៕ =សីតុណ្ហភាព​ផែនដី ​ក្តៅ​កាន់​តែ​ខ្លាំង គំរាម​កសិផល ​និង​ជីវិត​មនុស្ស​សត្វ= ចាប់ពីខែកក្កដាកន្លងមកនេះ សីតុណ្ហភាពផែនដី បានឡើងក្តៅខ្លាំង ជាងធម្មតា ដែលតាមតំបន់ខ្លះ ដូចជានៅប្រទេសអឺរ៉ុបមួយចំនួន សីតុណ្ហភាពបានឡើងក្តៅខ្លាំងមិនធ្លាប់មាន។ សីតុណ្ហភាពកំពុងបន្តឡើងក្តៅខ្លាំង ដោយនៅអេស្ប៉ាញ ប័រទុយហ្កាល់ ឬក្រិកជាដើម សីតុណ្ហភាពអាចឡើងដល់៤៧អង្សារសេ។ ផែនដីឡើងកំដៅ គ្រោះរាំងស្ងួតកាន់តែមានញឺកញាប់ ទាំងនេះគឺជាផលវិបាកកើតចេញពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ហើយវានឹងគំរាមដល់ វិស័យកសិកម្មដោយសារទិន្នផលនឹងធ្លាក់ចុះ ហើយធ្វើឲ្យតម្លៃឡើងថ្លៃខ្ពស់។ ជាងនេះទៅទៀត ជីវិតមនុស្សសត្វ គឺជាអ្នករងគ្រោះទីមួយ ដោយសារសីតុណ្ហភាពឡើងក្តៅ ខ្លាំងបែបនេះ។ ៤៧អង្សារសេ នៅព័រទុយហ្កាល់ ធម្មតាខែនេះ ជារដូវក្តៅនៅអឺរ៉ុប ក៏ប៉ុន្តែឆ្នាំនេះ សីតុណ្ហភាពឡើងក្តៅខ្លាំង ដែលធ្វើឲ្យគេនឹកឃើញទៅដល់គ្រោះក្តៅខ្លាំង កាលពីឆ្នាំ២០០៣ ដែលបានបណ្តាលឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ជាច្រើននាក់។ បច្ចុប្បន្ននេះ នៅបារាំងសីតុណ្ហភាព កំពុងតែឡើងក្តៅទៅៗ ដែលតំបន់ខ្លះ នឹងឡើងរហូតដល់ ៣៩អង្សារសេ។​ ព័រទុយហ្កាល់ ដែលកន្លងមកល្បីថាមានសីតុណ្ហភាពសមល្មមនៅរដូវក្តៅនោះ តែលើកនេះ អាចនឹងឡើងដល់៤៧អង្សារឯណោះ។ ដូចគ្នាដែរ នៅក្រិក សីតុណ្ហភាព អាចឡើងដល់៤៨អង្សារសេ។ ជាងនេះទៅទៀត កម្តៅសីតុណ្ហភាពឡើងខ្លាំង និងភាពរាំងស្ងួតក្តៅហួតហែងខ្លាំងនេះ ក៏បានជំរុញ ឲ្យមានភាពងាយស្រួល កើតជាភ្លើងឆេះព្រៃដែរ ដោយគ្រាន់តែចោលកន្ទុយបារី ឬក៏មានរងើកភ្លើងតែបន្តិច។ ​ជាក់ស្តែងភ្លើងឆេះព្រៃ កាលពីសប្តាហ៍កន្លងទៅ នៅ​ស៊ុយអែត នៅក្រិក និងរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ាជាដើម។ នៅក្រិក ភ្លើងព្រៃ បានផ្តាច់ជីវិតមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ៩០នាក់។ ភ្លើងឆេះព្រៃនៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា ចាប់ផ្តើម​ពី​ថ្ងៃ​ទី​២៣ កក្កដា មកទល់ថ្ងៃនេះ នៅមិនទាន់ពន្លត់បានទាំងស្រុងនៅឡើយទេ។​ ព្រៃប្រមាណ​៥១​ពាន់​ហិកតា ត្រូវឆេះខ្ទិកក្លាយជាផេះ។ ចំណែកនៅអេស្ប៉ាញ នៅតំបន់អង់ដាលូហ្ស៊ី ក៏មានភ្លើងឆេះព្រៃដែរ កាលពីថ្ងៃម្សិលមិញ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលនេះអាជ្ញាធរកំពុងព័ទ្ធពន្លត់ មិនឲ្យរាលដាលបាន។ កាណាដាស្លាប់៧០នាក់ កូរ៉េខាងត្បូងស្លាប់២៩នាក់ នៅថ្ងៃនេះ នៅអេស្ប៉ាញ មានមនុស្សស្លាប់ យ៉ាងហោច២នាក់ ដោយសារតែសីតុណ្ហភាព​ក្តៅខ្លាំងពេក។ ក្នុងរវាងខែកក្កដា កន្លងទៅនេះ នៅកាណាដា មានស្លាប់មនុស្ស​ប្រមាណ៧០នាក់ ដោយសារតែកំដៅឡើងក្តៅខ្លាំង បង្កឲ្យខូចប្រព័ន្ធដកដង្ហើម។ ចំណែកនៅកូរ៉េខាងត្បូងវិញ បើតាមការចុះផ្សាយរបស់ ទូរទស្សន៍ CNN គឺមានមនុស្សស្លាប់ ប្រមាណ២៩នាក់ហើយ ក្នុងរវាង១៥ថ្ងៃចុងក្រោយនេះ ដោយសារតែសីតុណ្ហភាពផែនដី ឡើងក្តៅហួស មិនអាចទ្រាំបាន។ គេជឿថា នៅតាមប្រទេសតំបន់អាស៊ីខាងត្បូង មានស្រីលង្ការ បង់ក្លាដែស និងឥណ្ឌាជាដើម ក៏មានអ្នកស្លាប់មិនតិចដែរ ដោយសារកម្តៅឡើងខ្លាំង ក្នុងរវាងមួយខែចុងក្រោយ​នេះ គ្រាន់តែថាគេពុំមានតួលេខផ្លូវការពីចំនួនអ្នកស្លាប់ ពីអាជ្ញាធរនៃប្រទេសទាំងនោះ។ ចំណែក អាជ្ញាធរសុខាភិបាល នៅតាមប្រទេសអឺរ៉ុប កំពុងតែផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន និង​ចាត់​វិធានការ ដើម្បីការពារ និងសង្រ្គោះអ្នកដែលងាយរងគ្រោះដោយសារសីតុណ្ហភាពក្តៅខ្លាំងនេះ។ ទិន្នផលស្រូវសាឡីនៅអឺរ៉ុប នឹងថយចុះ មិនមែនតែមនុស្សទេ ដែលត្រូវប្រឈមគ្រោះថ្នាក់ ដោយសារសីតុណ្ហភាពឡើងក្តៅខ្លាំងបែបនេះ។ វិស័យកសិក​ម្ម ការប្រមូលទិន្នផល ក៏នឹងជួបផលវិបាលដែរ។ វិស័យផលិតកម្ម​ស្រូវ​សាឡី នៅអឺរ៉ុប កំពុងតែនាំគ្នាព្រួយបារម្ភយ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​សីតុណ្ហភាព​ក្តៅ។ មេឃក្តៅខ្លាំង ធ្វើឲ្យទិន្នផលត្រូវធ្លាក់ចុះ។ ទិន្នផលធ្លាក់ចុះ តម្លៃនឹងឡើងថ្លៃ ហើយអ្នកដែលទទួលផលវិបាក​ចុងក្រោយ គឺមនុស្សយើងនេះតែម្តង ដែលជាអ្នកប្រើប្រាស់​ អ្នកត្រូវការស្រូវសាឡី​ជាគ្រាប់ធុញ្ញជាតិ ជាវត្ថុធាតុដើម។ យោងតាមការវិភាគរបស់លោកស្រី Andrée Defois អ្នកជំនាញនៅ Stratégie Graines លើកឡើងថា ឆ្នាំ២០១៨នេះ​គឺជាឆ្នាំមហន្តរាយបំផុត ដល់វិស័យទិន្នផលស្រូវសាឡី។ ប្រទេសនៅអឺរ៉ុបទាំងអស់​ នឹងឃើញទិន្នផលខ្លួនថយចុះ។ ជាក់ស្តែងទិន្នផលស្រូវសាឡី អាល្លឺម៉ង់ ត្រូវគេរំពឹងថា នឹងថយដល់ទៅ២០% ។ នៅស៊ុយអែតវិញ នឹងថយដល់​ទៅ​៤០%។ បារាំង ប្រទេសផលិត និងនាំចេញស្រូវសាឡី ធំជាងគេបង្អស់នៅអឺរ៉ុប ដែលមានទិន្នផល​ស្រូវ​សាឡី ៣៦,៦លានតោនកាលពីឆ្នាំទៅនោះ នឹងត្រូវធ្លាក់ មកត្រឹមតែ​៣៤​លានតោន​ប៉ុណ្ណោះ។ រូម៉ានី ដែលជាប្រទេសនាំចេញស្រូវសាឡី លំដាប់លេខ៣នៅអឺរ៉ុប ក៏​នឹង​មាន​ទិន្នផល​ថយចុះ ប្រមាណ២០%ដែរ។ តួលេខទិន្នផលធ្លាក់ចុះ ដែលគេរំពឹងទុកទាំងនេះ គឺជាផលវិបាកដោយផ្ទាល់ ពីសីតុណ្ហភាព​ក្តៅខ្លាំង ព្រមទាំងភាពរាំងស្ងួត គ្មានភ្លៀង ហើយបើមានភ្លៀង គឺជាភ្លាំងធ្លាក់គំហុក ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លះ ដែលករណីនេះ ក៏គឺជាកត្តាបំផ្លាញដល់ទិន្នផលកសិកម្មដែរ។ ឆ្នាំ២០១៧ ជាឆ្នាំអាក្រក់បំផុត កាលពីថ្ងៃពុធ ទី១សីហា វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវសមុទ្រនិងបរិយាកាស របស់សហរដ្ឋ​អាមេរិក (The National Oceanic and Atmospheric Administration) បានចេញរបាយការណ៍​មួយ បង្ហាញតួលេខគួឲ្យព្រួយបារម្ភ ដែលថា ឆ្នាំ២០១៧កន្លងទៅនេះ គឺជាឆ្នាំអាក្រក់​បំផុត សម្រាប់កត្តាអាកាសធាតុ។ឆ្នាំ២០១៧ បើនិយាយជាទូទៅ សម្រាប់ភពផែនដីយើង គឺជាឆ្នាំអាក្រក់ ដែលស្ថានភាពអាក្រក់នេះ បានបន្ត ជាប់៣ឆ្នាំជាប់គ្នា ២០១៥ ២០១៦ និង២០១៧។ គេកំពុងតែព្រួយបារម្ភថា ឆ្នាំ២០១៨ អាចនឹងអាក្រក់លើសឆ្នាំមុនផង។ ឆ្នាំ២០១៧ អាក្រក់ខ្លាំង ជាងឆ្នាំមុនៗ ដោយសារតែឆ្នាំ ២០១៥ ២០១៦ ផែនដីឡើងកំដៅខ្លាំង មានគ្រោះធម្មជាតិធ្ងន់ធ្ងរ ខ្យល់ព្យុះទឹកជំនន់ជាដើម គឺបណ្តាលមកពីបាតុភូត El Niño។ បាតុភូត El Niño កើតមានរវាង ពី ៣ទៅ៧ឆ្នាំម្តង ដែលជាបាតុភូតបណ្តុំខ្យល់ក្តៅ កើតចេញពីសីតុណ្ហភាពចំហាយសមុទ្រ។ ខ្យល់ក្តៅ​នេះ បង្កជាដុំពពកក្រាស បង្កជាសីតុណ្ហភាពក្តៅ ជាខ្យល់ព្យុះ ជាភ្លៀងធ្ងន់ធ្ងរ។ ដោយឡែក ឆ្នាំ២០១៧កន្លងមកនេះ គឺពុំទាន់ដក់វដ្តនៃបាតុភូតនេះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ សីតុណ្ហភាពផែនដៅ បានឡើងក្តៅខ្លាំង ​ដោយ​មូលហេតុ​ផ្សេងទៀត ដូចជាឧស្ម័នពុល ដែលនៅហ៊ុំព័ទ្ធជុំវិញផែនដីយើងនេះតែម្តង។ របាយការណ៍អាមេរិកនេះ គឺជាលទ្ធផលការងាររួមគ្នា ជាមួយអ្នកជំនាញ ៥០០នាក់ នៅតាមបណ្តាប្រទេសប្រមាណ៦០ប្រទេស ដើម្បីឈានដល់ការសន្និដ្ឋានរួម បូកសរុប ស្ថានការណ៍ និងទំនោរនៃការប្រែប្រួលអាកាសធាតុរបស់ផែនដីយើង។ យោងតាមរបាយការណ៍​នេះ វាច្បាស់ណាស់ ថាផែនដីយើងឡើងក្តៅកាន់តែខ្លាំងឡើងៗ។ កំរិតឧស្ម័ន​ពុល មានដូចជា ឧស្ម័នកាបូនិក មេតាន និងប្រូតុកស៊ិក អាសូដ ជាដើម ដែលនៅក្នុង​ស្រទាប់​បរិយាកាស មានកាន់តែក្រាស់ទៅៗ ដែលធ្វើឲ្យសីតុណ្ហភាពផែនដីឡើងខ្លាំង។ សីតុណ្ហភាពសមុទ្រក៏កាន់តែក្តៅដែរ។ ជំនាញសង្កេតឃើញថា កម្រាស់ស្រទាប់ខាងលើ របស់ស​មុទ្រ ក្នុងជម្រៅរហូតដល់ ៧០០ម៉ែត្រ បានប្រែប្រួលកាន់តែក្តៅ។ ផលវិបាកដោយផ្ទាល់នៃបញ្ហានេះ គឺវានឹងសម្លាប់ស្រទាប់ផ្កាថ្ម សារាយសមុទ្រ ដែលជាជំរកនៃប្រព័ន្ធជីវចម្រុះក្នុងសមុទ្រ។ សីតុណ្ហភាពសមុទ្រឡើងក្តៅ នោះក៏មានន័យថា បាតុភូត El Niño ដែលនឹងកើតឡើង ប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខនេះ ប្រាដកជាកាន់តែសាហាវធ្ងន់ធ្ងរ។ របាយការណ៍ក៏លើកឡើងដែរថា កម្រិតទឹកភ្លៀងធ្លាក់យ៉ាងគំហុក ក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លី បាន​កើនឡើង​ខ្លាំង ក្នុងឆ្នាំ២០១៧កន្លងទៅ។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅតាមតំបន់ខ្លះ គ្រោះរាំងស្ងួត​ក្តៅ​ហួតហែង គ្មានភ្លៀង ក៏ធ្ងន់ធ្ងរ ជាក់ស្តែង នៅអាមេរិកខាងត្បូង នៅអាហ្វ្រិក នៅឥណ្ឌា រុស្ស៊ី នៅចិន និងនៅអូស្ត្រាលីជាដើម។ ពោលគឺ គ្មានតំបន់ណាមួយ នៃផែនដីយើង ដែលអាចគេចផុត ពីគ្រោះធម្មជាតិទាំងអស់នេះបានទេ។ ២០៧០ តំបន់ខ្លះនៃផែនដីយើង នឹងឡើងក្តៅខ្លាំង មិនអាចឲ្យមនុស្សរស់នៅបាន បើយោងតាមការចុះផ្សាយ របស់វិទ្យាស្ថាន បច្ចេកទេសម៉ាសាជូសេត (MIT) ដែលបានលើកឡើងថា តំបន់ខ្លះ មនុស្សពុំអាចបន្តរស់នៅបានទេ នៅរវាងឆ្នាំ២០៧០ ដោយសារ​តែ​ផែនដី​ឡើង​កំដៅខ្លាំង។ នៅតំបន់ខ្ពង់រាបភាគខាងជើងប្រទេសចិន ដែលបច្ចុប្បន្នមានមនុស្សរស់នៅប្រមាណ៤០០លាននាក់នោះ ចាប់ពីឆ្នាំ២០៧០ទៅ នឹងក្លាយជាតំបន់ដែលមានសីតុណ្ហភាព ក្តៅបំផុត។ ក្រៅពីតំបន់ខ្ពង់រាបប្រទេសចិន នៅមានតំបន់អាស៊ីខាងត្បូង ដែលមានដូចជា ប៉ាគីស្ថាន ឥណ្ឌា ស្រីលង្ការ បង់ក្លាដែសជាដើម ដែលនឹងប្រឈមមុខនឹងកំដៅខ្លាំង ព្រមទាំងបញ្ហាធម្មជាតិផ្សេងៗទៀត ចាប់ពីឆ្នាំ២០៧០ទៅ។ ជាក់ស្តែងក្រុងដាកា នៅបង់ក្លាដែស ដែលបច្ចុប្បន្ន មានមនុស្សរស់នៅប្រមាណ១១លាននាក់នោះ អាចនឹងត្រូវលិចបាត់ ដោយសារ​តែ​ទឹកសមុទ្រឡើងកំពស់ខ្លាំង។ របាយការណ៍របស់ OCDE មួយ ចេញឆ្នាំ​២០០៨ ក៏បានសន្និដ្ឋានស្រដៀងគ្នានេះដែរ អំពីគ្រោះមហន្តរាយ នៃការឡើងកំពស់ទឹក​សមុទ្រ។ តំបន់មួយទៀត ដែលប្រឈមខ្លាំងបំផុតទៅថ្ងៃអនាគត គឺតំបន់ឈូងសមុទ្រ​ពែក្ស ឬតំបន់​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់ តែម្តង។ របាយការណ៍នេះ លើកឡើងថា កម្តៅក្តៅខ្លាំង និងសំណើមកំរិតខ្ពស់នៅតំបន់នោះ អាចនឹងបណ្តាលឲ្យមនុស្សស្លាប់ ក្នុងរយៈពេល៦ម៉ោង បើទោះបីជាអ្នកមានសុខភាព​មាំមួន​ធម្មតាក៏ដោយ។ សារពាង្គកាយមនុស្សយើង នឹងមិនអាចទ្រាំទ្រ និងកម្តៅ ព្រមទាំងកម្រិតសំណើមខ្ពស់បែបនេះបានទេ។ ភាពប្រែប្រួលនេះ វារហ័សពេក ដែលធ្វើឲ្យរាងកាយមនុស្ស ធ្វើការបន្សាំមិនទាន់។ យើងមិនដឹងថា កំរិតនៃការសន្និដ្ឋាននេះ វាអាចជាក់ស្តែងពិត កំរិតណាទេ តែទោះបីជាយ៉ាងណា លោក Jean Jouzel អ្នកជំនាញអាកាសធាតុជនជាតិបារាំង បានទទួលស្គាល់​ថា សីតុណ្ហភាពក្តៅខ្លាំង ជាមួយនឹងសំណើមខ្ពស់ គឺជាឃាតុករដ៏គ្រោះថ្នាក់បំផុត ដល់អាយុ​ជីវិតមនុស្សនឹងសត្វ។ លោក Jean Jouzel ដដែល លើកឡើងថា បើសិនជាកម្រិតសីតុណ្ហភាព ជុំវិញផែនដី នៅតែបន្តឡើងទៅៗ ដោយគ្មានវិធានការណាមួយ ដើម្បីទប់ ឬកាត់បន្ថយទេ នោះជីវិតមនុស្ស សត្វ រុក្ខជាតិ នៅលើផែនដី នឹងប្រែប្រួលទាំងស្រុង។ ប្រែប្រួលមានន័យថា អាចប្រឈមមុខនឹងការផុតពូជ។ បញ្ហាទាំងអស់នេះ ត្រូវបានអ្នកជំនាញអាកាសធាតុ ទូទាំង​សកលលោក ទាញ​សញ្ញាអាសន្ន៣០ឆ្នាំមកហើយ។ លោក Jean Jouzel អំពាវនាវថា ល្មមដល់ពេលហើយ ដែលគ្រប់គ្នា ត្រូវទទួលស្គាល់ ហើយនាំគ្នាចាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហាប្រឈមធ្ងន់ធ្ងរទាំងនេះ៕ =អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត៖ ផែនដី​នឹងអាច​ដាក់​មនុស្ស​បាន​តែ​១ពាន់​លាន​នាក់ បើសិន សីតុណ្ហភាព​កើនឡើង ៤អង្សា​បន្ថែមទៀត= ទោះជា​មនុស្ស​ប្រឹងប្រែង​កាត់បន្ថយ​ឧស្ម័ន​កាបូន ឧស្ម័ន​ផ្ទះកញ្ចក់ ទៅតាម​បរិមាណ​កំណត់ ដែល​មាន​ចែង នៅក្នុង កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុង​ប៉ារីស ស្តីពី​អាកាសធាតុ ប៉ុន្តែ ផែនដី ដែល​នឹង​អាច​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​ផ្ទះ​កញ្ចក់ ច្រើន​ជាង​មនុស្ស នឹងអាច​ធ្លាក់ខ្លួន ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ផែនដី​ឆ្ពុង​មួយ​ដ៏​គ្រោះថ្នាក់ ដែល​គេ​មិនអាច​គ្រប់គ្រង​បាន។ នេះ​បើ​តាម​ការព្រមាន​របស់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត នៅក្នុង​ការសិក្សា​មួយ ដែល​ចេញផ្សាយ កាលពី​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ដើមសប្តាហ៍​នេះ។ នៅក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​អន្តរជាតិ​ស្តីពី​អាកាសធាតុ គេ​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​កាត់បន្ថយ​ការបញ្ចេញផ្សែងពុល ឧស្ម័នកាបូន ប្រភព​ឧស្ម័ន​ផ្ទះ​កញ្ចក់ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើង​កំដៅ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុង​ការសិក្សា​ថ្មី​មួយ​ដែលចេញផ្សាយ​ដោយ​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត Proceedings of the National Academy of Sciences PNAS អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បែរ​ជា​រកឃើញថា ទោះបី​ជា​មនុស្ស​ខំប្រឹង​កាត់បន្ថយ ឬ​មិន​បញ្ចេញឧស្ម័ន​កាបូន ​ទាល់​តែសោះ ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ និន្នាកា​វិវឌ្ឍ សព្វថ្ងៃ ដូចជា​ភ្លើងឆេះព្រៃ ការកាប់​បំផ្លាញ​ព្រៃឈើ ហើយ​និង​ការរលាយ​ទឹកកក មិនឈប់ នៅ​តំបន់​ប៉ូលទឹកកក​អាក់ទឹក នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ផែនដី​ឆ្លងផុត​ខ្សែ​បន្ទាត់​កំណត់​មួយ និង​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​បរិបទ​ថ្មី ដែល​គ្រោះថ្នាក់។ ទឹកស្ទឹង​នឹង​ជន់លិចភូមិ ខ្យល់ព្យុះ​កំបុតត្បូង​បោកបក់ ជន់លិច តំបន់​ឆ្នេរសមុទ្រ ចំនែក​ផ្កាថ្ម​នឹង​ត្រូវ​វិនាសផុតពូជ លែង​មាន​នៅក្នុង​សមុទ្រ។ ហេតុការណ៍​ទាំងនេះ នឹង​អាច​កើតមាន នៅលើ​ផែនដី នៅមុន​ដាច់សតវត្សរ៍ ទី២១នេះ ឬ​មុននេះ ក៏អាច​ថា​បាន។ នេះ​ជា​ការព្រមាន​របស់​ក្រុម​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត មក​សកលវិទ្យាល័យ Copenhague សកលវិទ្យាល័យ​អូស្ត្រាលី ហើយនិង​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវអាល្លឺម៉ង់។ តាមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ឧស្ម័ន​ផ្ទះកញ្ចក់​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កំដៅ​ផែនដី កើនឡើង​បន្ថែម​១អង្សា បើប្រៀបធៀប​នឹង​សករាជមុន​ឧស្សាហកម្ម។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បាន​វាយតម្លៃ​ថា ការឡើងកំដៅផែនដី ១​អង្សា​បន្ថែមទៀត បាន​បណ្តាល​រួចទៅហើយ ឲ្យ​មាន​ភ្លើងឆេះព្រៃ ការរាំងស្ងួត ​ខ្យល់ព្យុះ​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​និង​អាកាសធាតុ​ក្តៅខ្លាំង នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង មិនថា នៅ​អាស៊ី អឺរ៉ុប ឬ ទ្វីបអាមេរិក នាពេល​សព្វថ្ងៃនេះ។ កំដៅ​នៅលើ​ផែនដី សព្វថ្ងៃ​នៅ​បន្តកើន​ឡើង​រហូត ប្រមាណ​០,១៧​អង្សា ក្នុង​រយៈពេល​១០​ឆ្នាំ។ នៅពេល​ដែល​កំដៅ​នៅលើ​ផែនដី ចេះតែកើនឡើង​មិនឈប់ យ៉ាងដូច្នេះ ទោះ​បី​ជា​មនុស្ស​ឈប់​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​ផ្ទះកញ្ចក់ ប៉ុន្តែ គឺ​ផែនដី​ទៅវិញទេ ដែល​នឹង​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​ផ្ទះកញ្ចក់ ក្នុង​បរិមាណ​ដ៏ច្រើន បើប្រៀបធៀប​នឹង​មនុស្ស។ នេះបើតាម​ការសន្និដ្ឋាន​របស់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​គេ​និយាយ​ដូច្នេះ? ឧបមា​ថា មនុស្ស​អាច​មាន​សមត្ថភាព ឈប់​បញ្ចេញផ្សែងពុល ឧស្ម័ន​កាបូនិក ប៉ុន្តែ កំដៅផែនដី​សព្វថ្ងៃ​កំពុង​តែ​ទៅ​រំខាន ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រព័ន្ធ​ធម្មជាតិ​នៅលើ​ផែនដី ប្រែប្រួល​ខុសពីមុន។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បាន​រៀបរាប់​ត្រួសពី​ទិដ្ឋភាព​ចំនួនដប់ នៃ​ប្រព័ន្ធ​ផែនដី ដែល​នឹង​អាច​ប៉ះពាល់ ប្រែប្រួល ខុសប្រក្រតី ដោយសារ​តែ​កំដៅ​ផែនដី។ ទី១ ការកាប់បំផ្លាញ​ព្រៃឈើ បាន​ធ្វើ​ទំហំផ្ទៃ​ព្រៃឈើ ដែល​ដើរតួយ៉ាងសំខាន់ ក្នុង​ការបឺត​ស្រូបយក​ឧស្ម័នកាបូនពីក្នុង​បរិយាកាស ធ្លាក់​ចុះ​គួរឲ្យ​កត់សំគាល់ នៅ​ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយនេះ។ មួយវិញទៀត គេសង្កេតឃើញដែរថា មហាសមុទ្រ ដែល​ដើរតួ​ក្នុង​ការស្រូប​យក​ឧស្ម័នកាបូន ដែរនោះ ហាក់​ដូចជា​គាំង​លែង​អាច​មាន​សមត្ថភាព​ស្រូប​យក​បាន​ច្រើន​ដូចមុន។ ទី២ ទឹកកក តំបន់​ប៉ូល ដែល​ធ្លាប់​តែ​ទទួល និង​ចាំងផ្លាត​ប្រមាណ ៨០ភាគរយ នៃ​ពន្លឺព្រះអាទិត្យ បាន​ចាប់​រលាយ ច្រើន​ជាងមុន ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពន្លឺព្រះអាទិត្យ​ទាំងប៉ុន្មាន​ត្រូវ​ផ្ទេរទៅកំដៅ ទឹកសមុទ្រ ទៅវិញ។ ទី៣ ទៀត ផ្ទាំងទឹកកក​នៅតំបន់​ប៉ូល ដែល​ធ្លាប់​តែ​ទប់ មិន​ឲ្យ​ឧស្ម័នកាបូន និង​មេតាន​ចេញពីក្រោមដី ត្រូវ​បាន​គេរកឃើញថា កំពុង​ចាប់រលាយ បណ្តើរៗ។ គេ​វាយតម្លៃថា នៅពេល​ដែល​ផ្ទាំងដី​កក នៅតំបន់​ប៉ូល​រលាយអស់ នោះ​គឺផែនដី ប៉ុន្តែ មិនមែន​មនុស្ស​ទេ ដែល​នឹង​បញ្ចេញ ឧស្ម័ន​មេតាន ដ៏ក្រាសក្រែល ដែល​នឹង​ទៅបង្កើត ឧស្ម័ន​ផ្ទះកញ្ចក់ ដើមហេតុ​នៃ​ការឡើង​កំដៅលើ​ភពផែនដី។ សម្រាប់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ផែនដី ឆ្លងផុត​ខ្សែបន្ទាត់​កំណត់​មួយ​មានន័យ​ថា សីតុណ្ហភាព​មធ្យម​នៃ​ភពផែនដី​នឹង​កើនឡើង​កំដៅ ពី​៤ ទៅ ៥​អង្សា​បន្ថែម​ទៀត។ ជាលទ្ធផល ទឹកកក​រលាយ​នៅ​តំបន់​ប៉ូល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​កំពស់​ទឹកសមុទ្រ កើនឡើង ១៣ម៉ែត្រ បន្ថែម បើប្រៀបធៀប​នឹង​កំពស់​ទឹកសមុទ្រ​សព្វថ្ងៃ ពោល​គឺ​នឹង​អាចលេបត្របាក់​តំបន់​ជាប់សមុទ្រ ដែល​នៅក្នុង​នោះ ២ភាគបី ទៅហើយ ជា​ទីក្រុង ប្រជុំជន​របស់​មនុស្ស នៅលើ​ភពផែនដី។ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត អាល្លឺម៉ង​ម្នាក់ ធ្លាប់​បាន​និយាយ​ហើយថា បើសីតុណ្ហភាព​មធ្យម​នៅលើ​ផែនដី​កើនឡើង​បន្ថែម ពី៤ ទៅ ៥​អង្សា នោះផែនដី នឹង​អាច​ផ្តល់​កន្លែងរស់នៅ​ដល់​មនុស្ស​បាន​តែ​១ពាន់​លាន​នាក់ប៉ុណ្ណោះ ក្នុង​ពេល​ដែល​ផែនដី សព្វថ្ងៃ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដល់ទៅ​ជាង ៧ពាន់លាននាក់៕ =គុណប្រយោជន៍ និង​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ប្រទាលកន្ទុយក្រពើ= ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ ឬ​ហៅ​តាមភាសា​បច្ចេកទេស អាឡូវេរ៉ា គឺ​ជា​រុក្ខជាតិ​ម្យ៉ាង​ដែល​មានគុណប្រយោជន៍​ល្បីល្បាញ និង​ពេញ​និយមខ្លាំង​ណាស់​។ ​​អំណាចដ៏​ខ្លាំងក្លា​របស់​ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ គឺសម្រួល​ការ​ឈឺ​ចាប់ កន្ទួល​ ពង ជួយ​​ស្បែក​និង​សីររាង្គ​មិន​ឱ្យ​ស្ងួត បំបាត់​ការ​ឡើង​ខ្លាញ់​នៅ​សក់ ...។ ប៉ុន្តែ​សូម​​ប្រយ័ត្ន ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​អាច​ជា​ភ្នាក់ងារ​បង្ក​ជំងឺ​មហារី​ក។ ស្ថាប័ន​សុខាភិបាល​បារាំង ទើប​បាន​ទាញ​សញ្ញា​អាសន្ន​កាលពី​​សប្តាហ៍​មុន និង​បាន​ស្នើ​ឱ្យ​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ​បង្ក​ឡើង​ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ជា​ថ្មី​ឡើងវិញ​។ ពិភពលោក​បានស្គាល់ និង​ប្រើ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​តាំង​ពី ៦០០០​ឆ្នាំ មុន។ ពី​មុន​គេ​គិត​ថា​រុក្ខជាតិ​នេះ មាន​ដើម​កំណើត​នៅ​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ឬ តំបន់​ដើម​បូព៌ា ប៉ុន្តែប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​មាន​ដាំដុះ​នៅ​ស្ទើរ​គ្រប់​ទិសទី​ទាំង​អស់ នៅ​តំបន់​​​ត្រូពិក តំបន់​មាន​អាកាសធាតុ​ក្តៅ ​ដូច​យ៉ាង​អាហ្វ្រិក​ នៅ​ឥណ្ឌា អាស៊ី ការ៉ាអ៊ីប អាមេរិក​ខាង​ត្បូង នៅទ្វីប​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ប៉ែក​ខា​ងក្រោម​ ព្រមទាំង​ក្នុង​តំបន់​ផ្សេងៗ​លើ​ពិភពលោក ក្នុង​នាម​ជា​រុក្ខជាតិ​លម្អ​ក្នុង​ផ្ទះ។ អាឡូវេរ៉ា ឬ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​ដុះ​មាន​បន្សំ​ជាតិ​ទឹក​ដល់ទៅ​៩៩% ព្រមទាំង​សារធាតុ​ចិញ្ចឹម​ជា​ច្រើន​មុខ​ទៀត។ សាច់សៗក្នុង​​​ធាង​របស់​ប្រទាល ជា​បន្តុំ​នៃ​សារធាតុ​​ វីតាមីន រ៉ែ និង​អាស៊ីតអាមីណេ​ដ៏​ចាំបាច់​របស់​ជីវិត។ ដោយ​សារ​តែ​បន្សំធម្មជាតិ​ដ៏​សម្បូរបែប​នេះ​ហើយ​ទើប​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​រុក្ខជាតិ ​ដ៏​​គួ​រឱ្យ​ចាប់​អារម្មណ៍​ ខាង​ផ្នែក​​វេជ្ជសាស្ត្រ។ ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​មាន​នាម​ជា​រុក្ខជាតិ​ឱសថ ដូច​ពាក្យ​ខ្មែរ​ហៅ​ថា​ប្រទាល។ ​​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ​កន្លង​មក​នេះ ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ បាន​ក្លាយ​ជា​ផលិតផលឆ្នើម​​ក្នុង​ពិភព​​ឧស្សាហកម្ម​ចំណី​អាហារ និង​កែសម្ផស្ស។ ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ មានឈ្មោះ​បោះសំឡេងខ្លាំង​ ចំពោះ​​សមត្ថភាព​ខ្ពស់ខាង​​ថែរក្សា​ស្បែក ​ដោយ​ជួយ​កាត់​បន្ថយ​អាការៈ​កន្ទួល​រមាស់ ពង រលាក ... និង​​​គុណប្រយោជន៍ ជាច្រើន​ផ្សេង​ទៀត ដែល​គេ​មិន​សូវ​លើក​មក​បរិយាយ​​។ ប្រទាល​មិត្ត​របស់​ស្បែក បំបាត់ ​ពង​កន្ទួល មុន ប្រទាលកន្ទុយក្រពើ​ជាមិត្ត​របស់​ស្បែក ! រលាក កកិត ​ រោល​នឹង​​កំដៅថ្ងៃ ឬ​ភ្លើង ឡើង​ពង ឡើង​កន្ទួល រមាស់ ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​អាច​ជួយ​បន្ធូរ​បន្ថយ​​ និង​បំបាត់​អាការៈ​សញ្ញា​ទាំង​អស់​នោះ​បាន ដោយ​គ្រាន់​តែ​យក​ជែល​ ឬ​សាច់​សទន់ៗរបស់ក្នុង​ធាង​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​មក​បិទ​ពី​លើ។ បើ​តាម​ការ​ពន្យល់​របស់​លោកស្រី​ឱសថការី Valentine Cabanelឱសថបណ្ឌិតឯកទេស​រុក្ខជាតិ​ ​ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ មាន​សមត្ថភាពផ្តល់​​ភាព​ត្រជាក់ ​ផ្តល់​សំណើម​ជាតិ​ទឹក​ ឱ្យ​ស្បែក និង​ជួសជុល​អេពីដែម ឱ្យ​វិល​មក​រក​ភាព​ធម្មតា​ឡើង​វិញ។ សារធាតុ​សកម្ម​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ មាន​កំហាប់​ខ្ពស់​ខ្លាំង រហូត​អាច​មាន​សមត្ថភាព​ជួយស្បែក​ដំបៅ​ និង​មាន​ការ​បង្ក​រោគ​ ឱ្យ​ឆាប់​បាន​ជា​សះស្បើយ​បាន។ បើ​តាម​ប្រសាសន៍​របស់​លោក​ស្រី​ឱសថការី អាស៊ីត​សាលីស៊ីលិក ដែល​មាន​បង្កប់​នៅ​ក្នុង​ប្រទាល​ អាច​ជ្រាប​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ស្រទាប់​ស្បែក​​តាម​រន្ធ​ញើស​ទៅ​លាងសម្អាត​​ក្រពេញសេបាសេ (ក្រពេញ​នៅចន្លោះ​ស្រទាប់​ស្បែក​លើ​និង​ស្បែកក្នុង)​​ ដែល​មានខ្លាញ់​ច្រើន​ជ្រុល និង​ដែល​ជា​ដើមហេតុ​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​កើត​មុន។ ដូច្នេះ​ដើម្បី​ព្យាបាល​មុខ​កុំ​ឱ្យចេញមុន សូម​យក​សាច់​អាឡូវេរ៉ា​ទៅ​បិទ​ពីលើ​ស្បែក​ពកៗ​រកកើត​មុន​ នៅ​រាល់​ល្ងាច ឬ​ពេញមួយ​យប់​ក៏​បាន។ ក៏​​ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​ប្រយ័ត្ន​​ ! កុំ​ភ្លេច​លាង​សម្អាត​និង​ផ្អើម​ស្បែក​មុខ​នៅ​ពេល​ព្រឹក​ឡើង។ បើ​អ្នក​មាន​ស្បែក​ស្ងួត ឬ​ស្ងួត​ខ្លាំង​ និង​ងាយ​មាន​ប្រតិកម្ម​ គួរ​ប្រយ័ត្ន​នឹង​ការ​ប្រើ​អាស៊ីត​សាលីស៊ីលីក ឬ​ប្រទាល​នេះ ព្រោះ​វា​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​ស្បែក​រលាក​ និង​អាឡែកហ្ស៊ី​បាន។ ក្នុង​ករណីនេះ សូមប្រើ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​តែ​ម្តង​ឬ​ពីរ​បាន​ហើយ​ក្នុងមួយ​​សប្តាហ៍។ ​​ឧស្សាហកម្ម​សម្ផស្ស ត្រូវ​ការ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើណាស់ ! ព្រោះ​ប្រទាល​នេះ​មាន​ផ្ទុកសារធាតុ polysaccharides ​(ជាតិស្ករ) ​​ក្នុង​បរិមាណ​​ដ៏លើសលុប។ សារធាតុ​ polysaccharides មាន​នាទីទៅ​​​ផ្សើម​ និង​ចិញ្ចឹម​ ព្រមទាំង​ផ្តល់​អុកស៊ីសែន ឱ្យ​កោសិកាស្បែក​ ឱ្យ​ចាត់​ចែង​បញ្ចេញ​ជាតិ​កូឡាជែន មាន​ន័យ​ថា​ជាតិ​ស្ករ​របស់​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​នេះ នឹង​ជួយ​ឱ្យ​ស្បែក​មាន​កំរិត​ជាតិ​ទឹក​ខ្ពស់ ធ្វើ​ឱ្យ​រលោង​ យឺតល្អ និង​កាត់​បន្ថយ​ភ្លឺ​ផ្នត់​ជ្រីវជ្រួញ។ សមត្ថភាព​​ជួយ​ស្បែក​មិន​ឱ្យ​ឆាប់​ចាស់ បាន​រឹត​តែ​ធ្វើ​ឱ្យ​ប្រទាល​កន្ទុកក្រពើ​កាន់​តែ​ល្បីល្បាញ​និង​ពេញ​និយម។ ប្រឆាំង​នឹង​សក់​ឡើង​ខ្លាញ់ ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​សិន ជា​​រុក្ខជាតិ​មាន​ផ្ទុក​សារធាតុ​សង្កសី​ច្រើន​ ដែល​អាច​ជួយ​សម្រួល​ការ​ផលិតជាតិ​ខ្លាញ់​​សេប៊ុម ពោល​គឺ​អាច​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឡើង​ជាតិខ្លាញ់​នៅសក់​។ ​ ដូច្នេះ​ បើ​សក់អ្នក​ឆាប់​ឡើង​ខ្លាញ់ សូម​កុំ​លាក់​បាំង​វា​ដោយ​ការ​ចង​ញុក ! សូម​សាកល្បង​ប្រើប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ចុះ។ បន្ថែម​ពី​លើ​នេះ​ទៀត ​ អាឡូវេរ៉ា មាន​ផ្ទុក​វីតាមីន អា និង​បេ ព្រមទាំង​អាស៊ីតអាមីណេ ដែល​សុទ្ធ​សឹង ជាសារធាតុ​មាន​តួនាទី​ចិញ្ចឹម​សក់​ ថែទាំ​សក់​ដល់​ឬសគល់​។​ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​សាប៊ូកក់សក់​ជា​ច្រើន​គេតែង​បញ្ជាក់​បន្ថែម​ថា​មាន​ជាតិ​អាឡូវេរ៉ា ដើម្បី​អួត​អាង​អំពី​គុណភាព​ល្អ​របស់​សាប៊ូ។ ប៉ុន្តែ​ដើម្បី​ឱ្យ​កាន់​តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ​អ្នក​ត្រូវ​ទទួល​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​តែ​ម្តង មិន​មែន​ត្រឹម​តែ​លាបលន​ បិទខាង​ក្រៅ​ឡើយ។ កាត់​បន្ថយ​អាការៈ​រលាក​ក្រពះ ការទទួល​ទាន​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ អាច​ជួយ​ស្បែក ជួយ​សក់ឱ្យ​នៅ​ភ្លឺ​រលោង​ទន់​ល្អ និង​ជួយ​សរីរាង្គ​ផ្នែក​ខាង​ក្នុង​ទៀត។ ដោយ​សារ​ភាព​សម្បូរ​បែប​​ផ្នែក​សារជាតិ​ ប៉ូលីស្ហារីត polysaccharides ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ អាច​ជួយ​ការពារ​ស្រទាប់​ភ្នាស​ក្រពះ មិន​ឱ្យ​ឈឺ និង​មិន​ឱ្យ​មាន​ច្រាល​ឡើង​មក​លើ​​ ព្រមទាំង​អាច​ជួយ​ព្យាបាល​ដំបៅ​ក្រពះ​បាន​ទៀត។ ព្រោះ​ប៉ូលីស្ហារីត ជា​ស្ករ​ធម្មជាតិ​មាន​សមត្ថភាព​ផ្តល់​សំណើម និង​ជួយ​ចាត់​ចែងឱ្យ​ភ្នាស​មាន​សភាព​សើម​​ជា​និច្ច​ ដែល​ការ​នេះ​អាចធ្វើ​ឱ្យ​​អត្រា​ជាតិ​ស្ករ​ និង​ខ្លាញ់​ក្នុង​ឈាម​ ចុះ​ថយ​បាន។ ជាតិ​ស្ករ​ធម្មជាតិ​របស់​ប្រទាល អាច​ជាមិត្ត​ល្អ​របស់​អ្នកកើត​ជំងឺ​ទឹក​នោម​ផ្អែម និង​អ្នក​មាន​ជំងឺ​ខ្លាញ់​ក្នុង​ឈាម​។ នេះ​បើ​តាម​ការ​ពន្យល់​របស់​លោកស្រី​ឱសថការី​ដដែល។ ដើម្បីការពារ​ស្រទាប់​ស្បែកស្តើងៗ​ឱ្យ​នៅ​សើម បាន​យូរ អ្នក​អាច​ទទួល​ទាន​​ទឹក​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ គាប​​ស្រស់ៗ ជា​កិច្ច​ព្យាបាល​ជំងឺ​រយៈ​ពេល​២១ទៅ​២៥​ថ្ងៃ ក្នុង​បរិមាណ​ ២៥​មីល្លីលីត្រ​ ព្រឹក​ម្តង​ល្ងាច​ម្តង នៅ​អាទិត្យ​ដំបូង និង​បន្ទាប់​មក​ពិសារ​តែ​ម្តង ​នៅ​ពេលព្រឹក​មុន​ទទួល​ទានអាហារ។ ចំពោះ​ភ្នែក សរីរាង្គ​​ដែល​ងាយ​នឹង​រក​ការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​មីក្រុប និង​បាក់តេរីផ្សេង​ៗ ឆាប់​មាន​អាការៈ​រលាក​ ឡើង​ក្រហម​វិញ​ ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​អាច​ជួយ​សម្រួល​និងកាត់​បន្ថយភាព​រកាំបានខ្លះ។ ធាង​ប្រទាលកន្ទុយក្រពើ សូម​ចិត​សំបក និង​ជ័រ​ចេញ​ឱ្យ​អស់ និង​ទទួល​ទាន​តែ​សាច់​សៗ dr ជ័រ​របស់​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ អាច​បង្ក​ជំងឺ​មហារីក ប៉ុន្តែ​សូម​ចង​ចាំ​ថា ថ្វី​បើ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​មាន​គុណប្រយោជន៍​ច្រើនយ៉ាង​មែន តែ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​មិនមែន​ជា​ឱសថទិព្វ​ទេ ! សូម​ទទួល​ទាន និង​ប្រើប្រាស់​វា​ដោយ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន និង​ឆ្លង​កាត់​ការ​ពិគ្រោះ​យោបល់​ជាមួយ​នឹង​គ្រោះ​ពេទ្យ​ជានិច្ច។ ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ ក៏​អាច​បង្ក​ផលវិបាក​ ច្រើន​យ៉ាង ប៉ះពាល់​ ដល់​សុខភាព​ដែរ។ ​បើ​តាម​ភ្នាក់ងារ​បារាំង ​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ដែល​មាន​ប្រើ​ប្រាស់​យ៉ាង​ទូលំ​ទូលាយ ក្នុង​វេជ្ជសាស្ត្រ ក្នុង​ផលិតផល​សំអាង​កែសម្ផស្ស​ ជា​គ្រឿង​ផ្សំ​ធ្វើម្ហូប​ មិន​អាចយក​​ប្រើប្រាស់តាម​តែ​ចិត្ត​នឹកឃើញ​ឡើយ ជាពិសេស​ចំពោះ​ប្រទាលកន្ទុយក្រពើ​ស្រស់ៗដែល​មាន​​ជាប់​ជ័រ។ ហើយ​គឺ​ជ័រ​លឿងៗ​ដែល​មាន​ជាប់​នឹង​សំបក​ប្រទាល​នេះ​ឯង​ដែល​ជា​ប្រភព​ផ្តល់​គុណវិបត្តិ និង​ផលរំខាន​ជា​ច្រើន ដែលមាន​​បញ្ជាក់​បង្ហាញ​ក្នុង​ឯកសារ​ជា​ច្រើន តែ​គ្មាន​នរណា​បាន​រំលឹក​អំពី​គ្រោះ​ថ្នាក់​របស់​វា​ នៅ​ពេល​លក់​។ ជ័រលឿងៗ​​របស់​ប្រទាល​ ស្អិត​ខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះ​ប្រសិនបើ​យើង​ទទួល​ទាន​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​​មាន​ជាប់​ជ័រ​នេះច្រើន និងញយៗ​ដង នោះ​គេ​នឹង​អាច​មាន​គ្រោះ​ជួប​ជំងឺ​មហារីក​ពោះវៀន​ បញ្ហា​តម្រង​នោម​ធ្ងន់ធ្ងរ។ ថ្វីបើ​អាឡូវេរ៉ា ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​សម្រាប់​សម្រួល​ការ​ទល់​លាមក​ម្តង​ម្កាល ការ​ទទួល​ទទួល​ប្រទាល​នេះ​ច្រើន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​បញ្ហាចុក​ពោះ និង​​រាករូស​ទៅ​វិញ។ ភ្នាក់ងារ​គ្រប់គ្រង​សុវត្ថិភាព​ចំណី​អាហារ​បារាំង បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឱ្យ​ស្ថាប័ន​ពាក់​ព័ន្ធ ចាប់​ផ្តើម​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​វាយ​តម្លៃ​ហានិភ័យ​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ឡើង​វិញ។ ឯ​ចំណែក​​​​ភ្នាក់ងារ​សុវត្ថិភាព​ចំណី​អាហារ​អឺរ៉ុបវិញ ស្ថាប័ន​បាន​បង្ហើប​ភាព​សង្ស័យ​​របស់​ខ្លួន​ ដោយចំៗ កាលពី​ខែ​មករា ដើមឆ្នាំ​២០១៨ អំពី​គ្រោះ​ថ្នាក់​​ដែល​អាច​បង្ក​ឡើយ​ដោយ​សារធាតុ ​ hydroxyanthracéniques របស់​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ ថា​ជា​ភ្នាក់ងារ​បង្ក​ជំងឺ មហារីក និង​អាច​ធ្វើ​ឱ្យ​អាដេអិន​របស់​មនុស្ស​ខូច​ខាត​។ ក្នុង​ពេល​រង់​ចាំ​លទ្ធផល​នៃកា​រសិក្សា​វាយ​តម្លៃ​អំពី​ហានិភ័យ​របស់​ធាង​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ ភ្នាក់ងារ​សុវត្ថិភាព​ចំណី​អាហារ​បារាំង មិន​ណែនាំ​ឱ្យ​អស់​លោក​អ្នក​ឈប់​ប៉ះពាល់ ឬ​ទទួល​ទាន​​រុក្ខជាតិ​​ដ៏​ពេញនិយម​នេះ​ទេ ប៉ុន្តែ​ភ្នាក់ងារ​សូម​ផ្តល់​អនុសាសន៍​ឱ្យ​លោក​អ្នក​បង្កើន​ការ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន នៅ​ពេល​ប្រើ​ប្រទាល​កន្ទុយ​ក្រពើ​ស្រស់ ដោយ​ត្រូវ​ចិត​សំបក​ចេញ​ឱ្យ​អស់ ​លាង​ជ័រ​ពណ៌​លឿងៗ​ចេញ​ឱ្យ​ស្អាត​ និង​ទទួល​ទាន​តែ​សាច់​ទន់ថ្លាៗ​របស់​ប្រទាល តែប៉ុណ្ណោះ។ ហាម​ស្ត្រី​មាន​ផ្ទៃពោះ ស្ត្រី​បំបៅ​ដោះ​កូន ក្មេង​ ព្រមទាំង​មនុស្សពេញ​វ័យ​ មាន​សុខភាព​មិន​រឹង​មាំ សូម​កុំ​ទទួល​ទាន​ប្រទាល​កន្ទុយក្រពើ​ ជាអាហារ​​​ស្រស់​ឱ្យសោះ​៕ =សេដ្ឋកិច្ចសាកល៖ ១០ឆ្នាំក្រោយវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ= ទី១៥ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០១៨ គឺជាខួប​គម្រប់ឆ្នាំ​ទី១០ នៃ​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សាកល​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨។ តើ​មាន​អ្វី​ផ្លាស់ប្ដូរ​ខ្លះ​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល​ទាំងមូល​ ក្នុង​រយៈពេល​១០ឆ្នាំចុងក្រោយ​នេះ? ថ្ងៃទី១៥ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ២០១៨ គឺជា​ខួប​គម្រប់​ឆ្នាំ​ទី​១០ នៃ​ការដួលរលំធនាគារវិនិយោគ​ធំបំផុត​ទី​បួនរបស់សហរដ្ឋ​អាមេរិក “Lehman Brothers”។ វាជា​ព្រឹត្តិការណ៍មួយ​ដែល​អ្នក​សេដ្ឋកិច្ច​ជាទូទៅ​ឱ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ការ​ចាប់​ផ្តើម​នៃ​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ​សាកល”។ ការក្ស័យធន​របស់​​ធនាគារ​មួយ​នេះ​ ភ្លាមៗ យ៉ាង​តក់ក្រហល់ បាន​បង្ក​ឱ្យ​មាន​វិបត្តិដល់​ប្រព័ន្ធធនាគារ និង​ទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុ​សាកល​ទាំងមូល​។ សេដ្ឋកិច្ច​សាកល​បាន​ធ្លាក់​ចូល​ក្នុង​វិបត្តិ​ ដោយអត្រា​កំណើននៃ​ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សរុប (ផ.ស.ស) ​​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ពី ៥,៦ភាគរយ នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧ មក​ត្រឹម ០,១ភាគរយ​ក្នុង​ឆ្នាំ២០០៩។ តើ​មាន​តុល្យការ​ចម្បង​អ្វី​ខ្លះសម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល​ទាំងមូលក្នុង​រយៈពេល​១០ឆ្នាំ​នេះ? ការ​កើន​ឡើង​បំណុល​សាធារណៈសាកល បំណុល​សាធារណៈសាកល​ធៀប​នឹង​ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សរុប​បាន​កើន​ឡើង​ប្រមាណ ២៦ ភាគរយ គិត​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​២០០៧។ ក្នុង​នោះ​ ​បំណុល​របស់​ប្រទេស​អភិវឌ្ឍបាន​កើន​ឡើងយ៉ាង​គំហុកប្រហែល ៤១ភាគរយ ធៀប​នឹង​ ១២ភាគរយ ក្នុង​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍ។ ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត​ខាង​មុខ កម្រិត​បំណុលដ៏​ធំធេង​​នេះ ​ទំនង​ជានឹង​​មិន​ងាយ​ធ្លាក់​ចុះ​វិញ​ដោយ​ងាយស្រួល​​​ទេ ព្រោះថា​ឱនភាន​ភាព​ថវិកា​នៃ​ប្រទេស​នីមួយ​ៗក្នុង​ពិភពលោក​ ជាមធ្យម ​នៅ​តែ​បន្តមាន​វត្តមាន។ កំណើន​ថមថយ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល​ធៀប​ពីមុនមាន​វិបត្តិ ចំពោះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល យោង​តាម​អ្នក​ជំនាញ បើ​ទោះ​បី​ជា រហូត​មក​ដល​ពេល​បច្ចុប្បន្ន សេដ្ឋកិច្ច​សាកលបាន​ងើប​ឆ្លង​ផុត​ពី​វិបត្តិ​ជាស្ថាពរហើយ​ក៏​ដោយ តែ​អត្រា​កំណើន​ជារួម ​ធៀប​នឹង​មួយ​ទសវត្សរ៍មុន នៅមានកម្រិតទាប​ជាង។ យោង​តាម​របាយការណ៍​របស់ស្ថាប័ន J.P. Morgan កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​អត្រា​ប្រមាណ ០,៣ភាគរយ ជារៀងរាល់​ឆ្នាំ ធៀបពី​មុន​ពេល​មាន​វិបត្តិ។​ ជាឧទាហរណ៍ ក្នុង​ករណី​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍ​នៅ​តំបន់​អាស៊ី កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៧ មាន​ប្រមាណតែ៦ភាគរយប៉ុណ្ណោះ ធៀប​នឹង​ ៨,៣ភាគរយនៅ​ឆ្នាំ​២០០៧។ វិបត្តិតំបន់​ចាយ​ប្រាក់​អ៊ឺរ៉ូ និង​សហភាពអឺរ៉ុប នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុបឯណោះ​វិញ វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សាកល​​បាន​រុញច្រាន​តំបន់​មួយ​នេះ​ឱ្យ​ធ្លាក់​ចូល​ក្នុង​វិបត្តិ​​ប្រាក់​អ៊ឺរ៉ូ បំណុល​សាធារណៈ និងការកើន​ឡើង​អត្រានិកម្ម​ភាព។ ប្រទេស​ដែល​រង​គ្រោះ​ធ្ងន់ធ្ងរជាង​គេមាន​ ក្រិក និងអៀរឡង់ និង​ក្រោយមក ព័រទុយហ្គាល់ អ៊ីតាលី និងអេស្ប៉ាញ។ អត្រានិកម្មភាពបច្ចុប្បន្នរបស់យុវជនមានលើសពី៤០ភាគរយ ក្នុងបណ្តាប្រទេស អ៊ីតាលី ក្រូអាស៊ី ក្រិក និងអេស្ប៉ាញ។ រីឯ ក្នុងប្រទេសអឺរ៉ុបទាំង ២៨ វិញ យ៉ាង​ហោច​​ណាស់ ក៏យុវជនគ្មានការងារធ្វើ មានប្រមាណច្រើនជាង ២០ភាគរយដែរ។ ទោះ​ជាស្ថានភាព​ជារួមហាក់​មាន​ភាព​ល្អ​ប្រសើរ រហូត​មក​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ ក៏​ជា​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​ចម្បងៗ និង​ការ​បែងបាក់ផ្ទៃក្នុង​ នៅ​តែ​បន្ត​តាម​លង​បន្លាច​ប្រទេស​សមាជិក​ទាំងមូល។ បញ្ហា​​ទាំង​នេះបាន​និង​កំពុងធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ការកើនឡើងសម្លេង​គាំទ្រ​ នយោបាយជាតិនិយម “Protectionnisme” និង នយោបាយ “Populist” ឬ​ជា​ទំនោរ​នយោបាយ​ប្រឆាំង​នឹង​ក្រុមពលរដ្ឋ​អ្នកមាន ឬស្ថាប័ន​ក្រុមហ៊ុន​ធំ នៅអឺរ៉ុប​ទាំង​មូល។ ទម្ងន់​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​កំពុង​កើន​ឡើងឥតឈប់ឈរ សម្រាប់​ករណី​ប្រទេស​នៅ​តំបន់អាស៊ី ផល​អវិជ្ជមាន​អាច​មាន​ដោយ​ផ្ទាល់​ ឬ​ប្រយោល ក៏​ប៉ុន្តែ​ទំហំ​នៃ​ផល​ប៉ះពាល់​នៅ​មាន​ទំហំ​តូច​ណាស់​ធៀប​នឹង​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក។ ក្នុង​រយៈពេល​១០ឆ្នាំ​នេះ ទម្ងន់សេដ្ឋកិច្ច​​អាស៊ី​បាន​កើន​ឡើង​ក្នុង​ទំហំ​ដ៏​ធំធេង ក្នុង​សេដ្ឋកិច្ចសាកល។​ យោងតាមរបាយការណ៍​របស់ The Foreign Policy ផលិត​ផល​ក្នុង​ស្រុក​សរុប​របស់​អាស៊ី​បាន​កើន​ច្រើន​ជាង​ មួយ​ភាគ​បី​ នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​សាកល គឺ​ជាទំហំ​ធំ​ជា​ង​តំបន់​ផ្សេងណាៗទាំង​អស់លើ​ពិភពលោក។ ផ្អែក​តាម Forum Économique Mondial អាស៊ី​រួមចំណែក​ប្រមាណ ៣០​ភាគរយ​ ក្នុង​ពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ ដោយ​ទំហំ​នេះ​កើន​ឡើង ប្រមាណ​ជាង​ប្រាំ​ដង​​ធៀប​នឹង​ឆ្នាំ​២០០២។ កំណើន​ចំនួនពលរដ្ឋមាន​ចំណូល​មធ្យម ​​បាន​កើន​ឡើង​ក្នុងអត្រា​​មួយ​នឹក​ស្មាន​មិន​ដល់។ ​បច្ចុប្បន្ន​ ពលរដ្ឋ​អាស៊ី​​ដែល​អាច​រក​ចំណូល​បាន​ចន្លោះ​ពី ១០ ទៅ១០០ដុល្លារអាមេរិក​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ មាន​ចំនួន​ ៥០០លាន​នាក់ ហើយ​​តួលេខ​អាច​កើន​ឡើង​រហូត​ដល់​ ១,៧៥ពាន់​លាន​នាក់​នៅ​ឆ្នាំ​២០២០។ នេះ​វា​មាន​ន័យ​ថា ចំនួន​គឺ​ច្រើន​ជាង​ប្រជាជន​អឺរ៉ុប​សរុបទាំង​មូលទៅទៀត​៕ =ក្រុមហ៊ុន និង​អ្នកប្រើប្រាស់​នៅ​អាស៊ី​កំពុង​ប្រឈម​នឹង​បញ្ហា​តម្លៃ​រូបិយវត្ថុ​ធ្លាក់​ចុះ= ពីវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ​នៅក្នុងប្រទេសតួកគី ដល់​ការបង្កើន​អត្រាការប្រាក់​របស់​ធនាគារកណ្តាល​នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ចំពោះប្រទេសឥណ្ឌា ឥណ្ឌូណេស៊ី និង​ហ្វីលីពីនឯណោះវិញ ប្រជាពលរដ្ឋជាទូទៅ និង​ក្រុមហ៊ុន​ធំៗនានាកំពុង​ប្រឈម​នឹង​បញ្ហា​អតិផរណា និង​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​តម្លៃរូបិយវត្ថុជាតិ។ ស្រប​ពេល​តម្លៃ​ប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិកកំពុង​កើន​ឡើង និង​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុកំពុង​ញាំញី​ប្រទេស​តួកគី អ្នក​ប្រើប្រាស់​និង​ក្រុមហ៊ុនយ៉ាង​ច្រើន​ នៅតំបន់អាស៊ី កំពុងប្រឈមនឹងបញ្ហាតម្លៃរូបិយវត្ថុជាតិ​ធ្លាក់ចុះ និងកម្រិត​អតិផរណា​កើន​ឡើង។​ យោង​តាម​ទិន្នន័យ​ផ្លូវការ​ចុងក្រោយ ចេញផ្សាយ​ដោយការសែតសេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន Nikkei Asian Review បើប្រៀបធៀបជាមួយ​​លុយដុល្លារអាមេរិក លុយហ្វីលីពីនធ្លាក់​តម្លៃ​ប្រមាណ៧ភាគរយ លុយឥណ្ឌូណេស៊ីប្រហែល៩ភាគរយ លុយឥណ្ឌាប្រហែល១១ភាគរយ ខណៈលុយតួកគីធ្លាក់ដំាក្បាល​ចុះ​ខ្លាំង ​រហូត​ជិត​ដល់៥០ភាគរយ គិត​ចាប់​ពី​ដើម​ឆ្នាំ​២០១៨។ បញ្ហា​ទាំង​នេះ​កំពុង​បង្ក​ជា​ផល​ប៉ះពាល់​មួយ​ចំនួន​ ដល់អ្នក​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ និងការ​ធ្លាក់​ចុះ​​ប្រាក់​ចំណេញ​របស់​ក្រុមហ៊ុននានា។ ទីមួយ នៅពេល​ដែល​ទីផ្សារ​មាន​ស្ថានភាព​មិនសូវ​ល្អប្រសើរ​ មនុស្ស​បាន​​នាំ​គ្នា​យក​ប្រាក់​ ឬ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ដែល​ខ្លួន​រក្សា​ទុក​ទៅប្តូរ​ជា​មាស​ ដោយ​សារការ​ភ័យ​ខ្លាច​ថា ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ដែល​​ខ្លួន​កាន់ក្នុងដៃ​នៅថ្ងៃ​នេះ​​នឹង​បន្តធ្លាក់ចុះតម្លៃនៅ​ថ្ងៃខាងមុខទៀត។ ឥរិយាបថ​នេះ​​នឹង​រុញច្រាន​​ឱ្យ​តម្រូវ​ការមាស មាន​ការ​កើន​ឡើងកាន់តែខ្លាំង ឬ​វា​មាន​ន័យ​ថា រូបិយវត្ថុ​ជាតិ​ក្នុង​ប្រទេសមួយបន្ត​​ធ្លាក់​ចុះតែម្ដង។ លោក​ប្រធានា​ធិបតីឥណ្ឌូណេស៊ី បានឆ្លើយតប​ទៅអ្នក​ការសែត ​នៅ​ទីក្រុងហ្សាការតាថា “ឥទ្ធិពល​នៃ​ការ​ធ្លាក់​តម្លៃ​របស់​លុយ​ឥណ្ឌូណេស៊ីគឺ​ដោយសារ​តែមនុស្សនាំគ្នា​ទិញ​មាស​”។ ទីពីរ សម្រាប់​ប្រទេស​ដែល​មាន​ឱនភាព​ជញ្ជីងពាណិជ្ជកម្មស្រាប់ ការធ្លាក់​ចុះ​តម្លៃ​រូបិយវត្ថុជាតិ​នឹង​មាន​ន័យ​ថា រដ្ឋ​មួយ​ត្រូវ​ចំណាយ​លុយ​ច្រើន​ជាង​មុន​ ដើម្បី​នាំចូល​ទំនិញ​ក្នុង​បរិមាណដូចគ្នា។ នេះជាករណី​ប្រទេសហ្វីលីពីន និងឥណ្ឌូណេស៊ី ដែល​កំពុង​ប្រឈម​នឹង​បញ្ហា​ឱនភាព​ជញ្ជីង​ពាណិជ្ជកម្ម និង​អតិផរណា​ស្រាប់។ ទីបី ក្រុមហ៊ុន​ដែល​ប្រើប្រាស់​វត្ថុ​ធាតុដើម​ក្នុង​បរិមាណច្រើន នាំ​ចូល​ពីបរទេស នឹង​ត្រូវ​ចំណាយ​ថ្លៃ​ដើម​ច្រើន​ជាង​មុន​ ដូច​ជា​ការ​ចំណាយ​លើ ថ្លៃប្រេងសាំង ឬ​ឧបករណ៍ជួសជុល​ថែទាំ ជាដើម។ ជាឧទាហរណ៍ នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ក្នុង​ពេល​ថ្មី​ៗនេះ ក្រុម​ហ៊ុន​អាកាសចរណ៍ឯកជន​ធំបំផុត ឈ្មោះ IndiGo​ បាន​ប្រកាស​ពី​ការ​ធ្លាក់​ចុះប្រាក់​ចំណេញ​សុទ្ធរបស់​ខ្លួន គឺបាន​ធ្លាក់​ចុះ​ច្រើនជាង ៩៧ភាគរយ។ ករណី​នេះក៏​ដូចគ្នាផងដែរ​ចំពោះ​ ក្រុមហ៊ុន​អាកាសចរណ៍ឥណ្ឌាមួយ​ផ្សេងទៀត​ឈ្មោះថា SpiceJet។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ក្រុម​ហ៊ុន​ផលិត​ថ្នាំធំបំផុត ឈ្មោះ​ថា ​ Kalbe Farma ដែល​បាន​នាំ​ចូល​វត្ថុ​ធាតុដើមប្រមាណ​ ៩០ភាគរយ​នៃ​សង្វាក់​ផលិតកម្ម​របស់​ខ្លួន បាន​បង្ខំចិត្ត​កាត់​បន្ថយ​កម្រិត​គោលដៅ​នៃ​ប្រាក់​ចំណូល។ ប្រាក់​ចំណេញ​សុទ្ធរបស់​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​នេះ​បាន​ធ្លាក់​ចុះប្រមាណជិត ៥០ភាគរយ​នៅពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​២០១៨នេះ។ នៅចុងបញ្ចប់ អតិផរណាដែល​​បានធ្វើ​ឱ្យ​តម្លៃ​ទំនិញ​ក្នុង​ស្រុក​ជា​ទូទៅ​​កើន​ឡើងនឹងបង្ក​​ឱ្យ​អំណាច​ទិញរបស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ជាទូទៅ​​ធ្លាក់​ចុះ។ បញ្ហា​ទាំង​នេះ​នឹង​ដាក់​បន្ទុកខ្លាំង​ចំពោះពលរដ្ឋដែល​មាន​ចំណូល​ទាប ឬមធ្យម ព្រោះពួកគេ​​ជា​ក្រុម​មនុស្ស​ងាយ​រងគ្រោះខ្លាំង​ដោយសារ​ថ្ងៃទំនិញ​កើន​ឡើង៕ =តើហេតុអ្វី​បានជា​អតិផរណា​នៅ​អឺរ៉ុប​មាន​អត្រា​ទាបខ្លាំង?= នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ខ្លះ គេ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​អតិផរណា​ដែល​មាន​អត្រា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ។ ចំណែក​ឯ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូវិញ កំពុងតែ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អត្រា​អតិផរណា​ទាប​ទៅវិញ។ បើទោះបីជា​មាន​ចំណាត់ការ​យ៉ាងច្រើន​ពីសំណាក់​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប ក៏ប៉ុន្តែ អតិផរណា​នៅ​អឺរ៉ុប​នៅតែ​មិន​ព្រមកើនឡើង ផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​មាន​តែ​ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​កម្រិត​អវិជ្ជមាន កាល​ពីខែ​កុម្ភៈ​កន្លងទៅនេះ។ តើ​មាន​កត្តាអ្វីខ្លះ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រា​អតិផរណា​នៅ​អឺរ៉ុប​មាន​កម្រិត​ទាប​ខ្លាំង​បែបនេះ? ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​ធ្លាប់​បាន​វាយតម្លៃ​ថា តម្លៃ​ទំនិញ​ទូទៅក្នុងតំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ​​​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​មាន​កំណើន​ក្នុង​រង្វង់ ២% ក្នុងមួយឆ្នាំ ទើប​សេដ្ឋកិច្ច​​អាច​មាន​កំណើន​ប្រកប​ដោយ​ចីរភាព។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​កន្លងទៅនេះ ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​បាន​ចាត់វិធានការ​ជាច្រើន ដើម្បី​ជំរុញ​អត្រា​អតិផរណា​ឲ្យ​កើនឡើង។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ អត្រា​អតិផរណា​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ូ​មិនត្រឹមតែ​មិនកើនឡើង តែបែរ​ជា​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅវិញ រហូតដល់​អត្រា​អវិជ្ជមាន គឺ​-០,២% កាល​ពីខែ​កុម្ភៈ​កន្លងទៅនេះ។ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​តម្លៃ​ទំនិញ​ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ​នេះ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​កត្តា​ជាច្រើន​យ៉ាង​រួមផ្សំគ្នា។ កត្តា​ទី១ ដែល​ជា​កត្តា​សំខាន់​ជាងគេ គឺ​​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​តម្លៃ​ប្រេងឆៅ​នៅលើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុងរយៈពេល​២ឆ្នាំ​កន្លងទៅនេះ តម្លៃ​ប្រេងឆៅ​នៅលើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ​បានដាំក្បាលចុះ​យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​បរិមាណ​ប្រេង​ដែល​គេ​បូមលក់​​មាន​កំណើន​លឿន​ជាង​តម្រូវការ​នៃ​ទីផ្សារ។ ជាការពិត​ថា ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​តម្លៃ​ប្រេង​នេះគឺ​​ជា​ចំណុច​វិជ្ជមាន​មួយ​ដល់​អ្នក​ប្រើប្រាស់ ក៏ដូចជា​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា វា​ក៏​​ទាញ​តម្លៃ​ទំនិញ​​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅតាម​នោះ​ដែរ​ ទាំង​តម្លៃ​ប្រេង តម្លៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី ក៏ដូចជា តម្លៃ​ផលិតផល​ផ្សេងទៀត​ដែល​ផលិត​ចេញ​ពី​ប្រេង ឬ​ផលិត​ដោយ​ប្រើ​ប្រេង។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​នេះ គេ​សង្កេតឃើញថា តម្លៃ​ប្រេង​ហាក់​ដូចជា​នៅ​ទ្រឹង ឬ​ក៏​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​កើនឡើង​បន្តិចបន្តួច ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​បង្ហើប​ឲ្យដឹង​ខ្លះៗ ពី​សំណាក់​ប្រទេស​នាំចេញ​ប្រេង អំពី​លទ្ធភាព​នៃ​ការ​កាត់បន្ថយ​បរិមាណ​បូមប្រេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា បណ្តា​ប្រទេស​អស់ទាំងនេះ​នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិតគ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​គិត​ថា តម្លៃ​ប្រេងឆៅ​ទំនង​ជា​នឹង​មិនកើនឡើង​មកវិញនោះទេ នៅ​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ខាងមុខនេះ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អ្នកជំនាញ​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ព្យាករ​ថា អត្រា​អតិផរណា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ ក៏​ទំនង​ជា​នឹង​មិន​កើនឡើង​នោះដែរ ដរាបណា​តម្លៃប្រេងឆៅ នៅតែ​មាន​កម្រិត​ទាបបែបនេះ។ កត្តា​ទី២ គឺ​អត្រា​ប្តូរប្រាក់អឺរ៉ូ​។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា កាលពីខែ​មីនា​ឆ្នាំ​ទៅមិញ​នេះ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​អឺរ៉ុប​ប្រកាស​បញ្ចេញ​សាច់ប្រាក់​យ៉ាងច្រើន​ទៅក្នុង​ទីផ្សារ លុយ​អឺរ៉ូ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​ធៀប​ទៅនឹង​លុយ​បរទេស​ផ្សេងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ខែ​ចុងក្រោយ​នេះ លុយ​អឺរ៉ូ​ក៏​ស្រាប់តែ​ឡើង​ថ្លៃ​មកវិញ ជាពិសេស ធៀប​នឹង​លុយ​ដុល្លារ​អាមេរិក។ នៅ​ពេល​ដែល​លុយ​អឺរ៉ូ​ឡើងថ្លៃ​ធៀបនឹង​លុយ​បរទេស គឺ​មានន័យ​ថា តម្លៃ​ទំនិញ​ដែល​នាំចូល​ពីបរទេស​មក​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយអឺរ៉ូ​​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ថ្លៃ​ទៅតាម​នោះដែរ។ កត្តា​ទី៣ គឺ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​កម្រិត​​ប្រាក់ឈ្នួលរបស់​និយោជិត។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ប្រទេស​ជាច្រើន ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ រួមមាន​ដូចជា ក្រិក អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី និង​ព័រទុយហ្កាល់​ ជាដើម ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​ប្រាក់​បំណុល បាន​នាំគ្នា​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ទីផ្សារ​ការងារ ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​កាត់បន្ថយ​កម្រិត​ប្រាក់​ឈ្នួល​របស់​និយោជិត។ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រាក់​ខែ​ធ្លាក់​ចុះ ប្រាក់ចំណូល​របស់​ប្រជាជន​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​ការចំណាយ​ទូទៅ​របស់ប្រជាជន​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទំនិញ​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ពេលដែល​តម្លៃ​ទំនិញ​ទូទៅ​ធ្លាក់ចុះ ដែល​នាំ​ឲ្យ​អត្រា​អតិផរណា​មាន​កម្រិត​ទាប កម្រិត​ប្រាក់​ឈ្នួល​​ដែល​ជាទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​សន្ទស្សន៍​ទៅតាម​អត្រា​អតិផរណា​​ក៏​ត្រូវ​នៅ​ទ្រឹង​ដោយ​មិន​កើនឡើង ចំណែក​ឯ​និយោជិត​ដែល​មាន​ប្រាក់​ខែ​ទាប ប៉ុន្តែ មាន​អំណាច​ទិញ​កើនឡើង ដោយសារ​តែ​ទំនិញ​ធ្លាក់ថ្លៃ ក៏​មិនសូវ​ជា​ស្ទុះស្ទា​ទាមទារ​ដំឡើង​ប្រាក់​ខែ។ កត្តា​អស់ទាំងនេះ​ហើយ​ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​អត្រា​អតិផរណា​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ​នៅតែ​បន្ត​មាន​កម្រិត​ទាប​ដោយ​មិន​កើនឡើង។ នៅ​ពេល​ដែល​អត្រា​អតិផរណា​មាន​កម្រិត​ទាប​ខ្លាំង​បែបនេះ វា​ធ្វើ​ឲ្យ​​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ​មិនសូវ​មាន​កំណើន ហើយ​ចក្ខុវិស័យ​ក្នុងរយៈពេល​ខ្លី​ក៏​មិនល្អ ដែល​ជា​ហេតុធ្វើ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាស​ជាទូទៅ​គ្មាន​​ជំនឿចិត្ត​ ក្នុង​ការ​បោះទុន​វិនិយោគ​លើ​មុខជំនួញ​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ពេល​ដែល​ការ​វិនិយោគ​ធ្លាក់ចុះ តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​ដែល​មាន​កម្រិត​ទាបស្រាប់​ក៏​កាន់តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត ហើយ​នេះ​គឺ​ជា​កត្តា​មួយ​បន្ថែម​ទៀត ជំរុញ​ឲ្យ​អត្រា​អតិផរណា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយ​លុយ​អឺរ៉ូ​កាន់តែ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ដូចជា​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =អត្រា​អតិផរណា​ថយចុះ ​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​ក៏ស្រុតចុះ​ដូចគ្នា​ដែរ​= ប្រទេសចិន​បាន​ប្រកាស​នៅថ្ងៃសុក្រ​ទី១១​ឧសភា​នេះ​ឲ្យដឹងថា​ ​ អត្រា​អតិផរណា​បាន​ធ្លាក់​ស្រុត​ចុះ​ ​ ហើយ​កំណើន​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​ក៏​បាន​ថយ​ចុះ​ដូចគ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ។​ នេះ​ជា​កំណើន​ដ៏​តិចទាប​បំផុត​សម្រាប់​រយៈកាល​បីឆ្នាំ​ចុងក្រោយនេះ។ អត្រា​អតិផរណា​ឬ​អត្រា​នៃ​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​នៅ​ប្រទេស​ចិន​សម្រាប់​ខែមេសា​ឆ្នាំ២០១២​បាន​កើនឡើង​៣,៤%​សម្រាប់​រយៈពេល​​មួយឆ្នាំ​ ​ ទល់នឹង​៣,៦%​នៅ​ខែមីនា​កន្លងទៅ។​ នេះ​បើយោងតាម​តួលេខ​របស់​ការិយាល័យ​ជាតិ​ខាង​ស្ថិតិ។ ចំណែកឯ​កំណើន​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្មវិញ​បាន​កើនឡើង​តែ​៩,៣%​ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុង១ឆ្នាំ​សម្រាប់​ខែមេសា​ឆ្នាំ២០១២​ ​ ទល់នឹង​១១,៩%​ក្នុង១ឆ្នាំ​សម្រាប់​ខែមីនា​កន្លងទៅ។ ដូច្នេះ​ឃើញថា​ ​ អត្រា​កំណើន​ផលិផល​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​នៅខែ​មេសា​ឆ្នាំ២០១២​គឺជា​អត្រា​ទាបបំផុត​ពុំដែល​កើតមាន​តាំងពី​ខែឧសភា​ឆ្នាំ២០០៩មក។​ ទាំងនេះ​មានកម្រិត​ទាបជាង​ការប្រមាណ​របស់​ទីភ្នាក់ងារ​ Dow Jones ​ដែលបាន​គ្រោងថា​ មាន​ប្រមាណ​១២,២%​ឯណោះ។ រីឯ​អត្រា​អតិផរណា​ឬ​អត្រា​នៃ​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​នៅ​ប្រទេស​ចិន​សម្រាប់​ខែមេសា​ឆ្នាំ២០១២​វិញ​ ​ មាន​កម្រិត​សមស្រប​នឹង​ការ​វិភាគ​របស់​ ទីភ្នាក់ងារ​ Dow Jones ​ឬ​របស់​សារព័ត៌មាន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ឈ្មោះ​ Diyi Caijing Ribao ( China Business News)​ ដែល​គ្រោងថា​ ​ អាចថយចុះ​ប្រមាណ​០,១%​នៅខែ​មេសា​ឆ្នាំ២០១២។​ ទាំងនេះ​ក៏​ដោយសារតែ​តម្លៃ​ចំណី​អាហារ​បាន​ស្រុតចុះ​អស់​០,៩%។ ដូច្នេះ​ឃើញថា​ ​ តម្លៃ​ចំណី​អាហារ​នៅ​ប្រទេសចិន​បាន​កើនឡើង​តែ​៧%​ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុង១ឆ្នាំ។​ អត្រា​កើនឡើង​នៃ​ចំណី​អាហារ​គឺជា​កត្តា​មួយ​ដ៏​សំខាន់​ ​ ដោយហេតុថា​សម្រាប់​គ្រួសារ​ក្រីក្រ​ ​ ការចំណាយ​ទៅលើ​ចំណី​អាហារ​គឺជា​ការចំណាយ​មួយ​ដ៏​សំខាន់​សម្រាប់​ពួកគេ។ សញ្ញា​មួយទៀត​បង្ហាញ​ឲ្យឃើញ​នូវ​ភាព​ទន់ខ្សោយ​របស់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​គឺ ​ការទិញ​ដូរ​ហូបចុក​ផ្ទៃក្នុង​នៅ​ខែមេសា​បាន​កើន​ឡើងតែ​១៤,១%​ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុង១ឆ្នាំ​ទល់នឹង​១៤,៨%​សម្រាប់​ត្រីមាស​ទីមួយ​កន្លងទៅ។ សូមបញ្ជាក់ថា​ ​ ជាងមួយឆ្នាំ​មកហើយ​សន្ទុះ​កំណើន​ផលិតផល​ដុល​សរុប​របស់​ប្រទេសចិន​បាន​ថយស្រុតចុះ​ ​ ធ្លាក់មកនៅ​ប្រមាណ​៨,១%​សម្រាប់​ត្រីមាស​ទី១​ឆ្នាំនេះ​ ​ ទល់នឹង​៩,៧%​ក្នុង១ឆ្នាំ​សម្រាប់​ត្រីមាស​ទី១​ឆ្នាំ២០១១។​ ហើយ​បញ្ហា​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​ក៏​ជា​ប្រភព​នៃ​ “អស្ថិរភាព​សង្គម”​ មួយ​ដ៏​គ្រោះថ្នាក់។​ ម្យ៉ាងទៀត​នារយៈកាល​នេះ​ ជា​រយៈកាល​មួយ​ដ៏​រសើប​សម្រាប់​ប្រទេសចិន​ ​ ដោយហេតុថា​អ្នកដឹកនាំចិន​ជំនាន់ថ្មី​នឹង​ឡើងមក​កាន់កាប់​អំណាច​ដឹកនាំប្រទេស​នៅ​សរទរដូវ​ខាងមុខនេះ៕ =ចិន​ត្រៀម​ទប់ទល់​នឹង​វិបត្តិ​សង្គម​ដែល​បណ្តាល​មកពី​ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច= មន្រ្តីកំពូល​នៃ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​បាន​ប្រាប់​ទៅ​អាជ្ញាធរ​តាម​បណ្តា​ខេត្ត​ឲ្យ​ប្រុងប្រៀប​ខ្លួន ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​ភាពចលាចល​សង្គម​ ដែល​អាច​នឹង​កើតឡើង​ដោយសារ​តែ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​កំពុង​ធ្លាក់ចុះ។ នេះ​បើ​យោងតាម​ទីភ្នាក់ងារ​សារព័ត៌មាន​ចិន ស៊ីនហួ ដែល​បាន​ចុះផ្សាយ កាលពី​ចុងសប្តាហ៍​កន្លង​ទៅនេះ។ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទី៣ (កក្កដា-កញ្ញា) ឆ្នាំ​២០១១​នេះ អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​មក​នៅត្រឹម​តែ ៩,១% ប៉ុណ្ណោះ ពោល​គឺ ០,៤%​ ទាបជាង កាលពី​ត្រីមាស​ទី២ ដែល​មាន​រហូតដល់​ទៅ ៩,៥%។ វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ ដែល​ជា​កម្លាំង​ចលករ​ដ៏​ធំបំផុត​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ដល់​កម្រិត​មួយ​ទាបបំផុត មិនធ្លាប់មាន ក្នុងរយៈពេល​ជិត ៣ឆ្នាំ​កន្លងទៅនេះ។ មូលហេតុ គឺ​មក​ពី​​ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​នៅ​អាមេរិក និង​អឺរ៉ុប ដែល​កំពុង​ជាប់ផុង​ក្នុង​វិបត្តិ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍​ចុងក្រោយ​នេះ កូដកម្ម​ទ្រង់ទ្រាយធំ​ជាច្រើន​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ចិន ដោយសារ​តែ​កម្មករ​រោងចក្រ​បាន​នាំគ្នា​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់ខែ​ទាប និង​ការ​កាត់បន្ថយ​បុគ្គលិក។ កូដកម្ម​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន នៅថ្ងៃ​ចន្ទ​នេះ នៅ​រោងចក្រ​ផលិត​គ្រឿង​អេឡិចត្រូនិក​មួយ នៅ​សៀងហៃ។ ទាំង​នេះ​ហើយ​ជាសញ្ញា​អវិជ្ជមាន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចិន​​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាច​មាន​វិបត្តិ​សង្គម​ផ្ទុះឡើង។ គួររំឭកឡើងវិញ​ថា ក្រោយ​ពី​មាន​ផ្ទុះវិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ​២០០៨ រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​ចាត់​វិធានការ​មួយចំនួន ដើម្បី​ជំរុញ​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ឲ្យ​ចេញ​ពី​វិបត្តិ។ វិធានការ​ទាំងនោះ​ពិត​ជា​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ចិន​​ចេញ​ផុត​ពីវិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​បាន​លឿន​មែន ក៏ប៉ុន្ត វា​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រា​អតិផរណា​កើនឡើង​ខ្ពស់​ដែរ។ ដោយ​បារម្ភខ្លាច​ការ​ឡើងថ្លៃ​ទំនិញ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​ពី​ប្រជាជន អាជ្ញាធរ​ចិន​ក៏​បាន​​រឹតបន្តឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ និង​រឹតត្បិត​ចរន្តឥណទាន​មកវិញ ដើម្បី​​ទប់ទល់​នឹង​បញ្ហា​អតិផរណា។ អត្រាអតិផរណា​ក៏​បាន​ធ្លាក់ចុះមកវិញ កាលពី​ខែ​តុលា ក៏ប៉ុន្តែ វិធានការ​ទាំងនេះ​ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​​ធ្លាក់ចុះ​មកវិញ​ដែរ។ អាជ្ញាធរ​ចិន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា “ចុះទឹក​ក្រពើ ឡើងលើ​ខ្លា”។ បើទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​មាន​អត្រា​អតិផរណា​ខ្ពស់ ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ ក៏​អាច​បណ្តាល​ឲ្យ​មាន​​វិបត្តិ​សង្គម។ បើ​សិន​ជា​​ទាញ​អត្រា​អតិផរណា​ឲ្យ​ធ្លាក់ចុះ​មកវិញ វា​ធ្វើ​ឲ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់ចុះ ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​បាត់បង់​ការងារ​ធ្វើ​ ហើយ​វា​ក៏​អាច​នាំ​ទៅ​រក​ចលាចល​សង្គម​ដូចគ្នា។ កាលពី​ថ្ងៃ​ពុធ សប្តាហ៍មុន ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​​បាន​ប្រកាស​ថា​ ខ្លួន​នឹង​បន្ធូរបន្ថយ​ការ​រឹតត្បិត​ឥណទាន​ធនាគារ​ឯកជន​មកវិញ​ ចាប់ពីថ្ងៃ​ចន្ទ ៥ ធ្នូ នេះ​តទៅ ដើម្បី​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​។ នេះ​បង្ហាញ​ថា នៅពេលនេះ ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​​កំពុងតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចិន​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង​ជាង​បញ្ហា​អតិផរណា៕ =ពលរដ្ឋ​ចំណាកស្រុក​​ចិន​​នៅ​​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ៖​ ទិដ្ឋភាព​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​​និង​​បច្ចុប្បន្នភាព​​= ប្រជាជនចិន​យ៉ាង​ច្រើន​ បានធ្វើ​ចំណាកស្រុុក​ពីមាតុភូមិ​របស់ខ្លួន​ មក​កាន់​​តំបន់​​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ​តាំងពី​ចន្លោះសតវត្សរ៍​ទី​១០ ​និង​ទី១៥​ ហើយ​​បន្ត​រហូត​មកទល់​​នឹង​​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ តើ​ចលនា​ចំណាកស្រុក​នេះ ​មាន​ដំណើរ​វិវ​ឌ្ឍ​ន៍​​យ៉ាង​​ដូចម្ដេច​​ តាម​​ទិដ្ឋភាព​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ និង​បច្ចុប្បន្នភាព?​ យោង​​តាម​ទិដ្ឋភាពប្រវត្តិសាស្ត្រ ចលនា​ចំណាកស្រុក​របស់​ប្រជាជន​ចិន មក​កាន់​តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាច​បែង​ចែក​ជា បួន​ដំណាក់​កាល​សំខាន់​ៗ។ ដំណាក់​កាល​ដំបូង កើត​ឡើង​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី​១០ និង​ទី​១៥ ដែល​ប្រជាជន​ចិន នាល​ពេល​នោះ ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ មក​កាន់​ដែន​ដីអាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅ​តំបន់​ដែល​ស្ថិត​នៅ​លើ​ដែន​ដី​បច្ចុប្បន្ន ដូចជា កម្ពុជា ថៃ ឥណ្ឌូ​នេស៊ី និង​ម៉ាឡេ​ស៊ី។ ជនជាតិ​ចិន​ជំនាន់​នោះ បាន​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ជាមួយ​ជនជាតិ​ដើម​ និងបាន​សម្រប​ខ្លួន​ក្លាយ​ជា​ប្រជាជន​ម្ចាស់​ស្រុក​ក្នុង​​តំបន់​នីមួយៗ។ ដំណាក់​កាល​ទីពីរ ចាប់​ផ្តើមនៅ​កំឡុង​ពេល​នៃ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​របស់​រាជរង្ស​ម៉េង នៅ​កំឡុង​សតវត្សរ៍ទី​១៧ ហើយ​ភាគ​ច្រើន​នៃ​ប្រជាជនចិន​​នៅ​ជំនាន់នោះ បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​មក​តាំងទី​លំនៅ ​លើ​​ដែនដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន ​ស្ថិត​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា និង​ឧបទ្វីបម៉ាឡេ។ ដំណាក់​កាល​ទី​បី ជា​ពេល​ដែល​​ប្រជាជន​ចិន​បាន​ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ ក្នុង​ចំនួនមួយ​​ដ៏​ច្រើន​ នៅ​​សម័យ​អាណានិគម​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស លើ​ប្រទេស​ផ្សេង​ៗ​លើ​ពិភពលោក រួម​ទាំង​ប្រទេស​នៅ​អាស៊ី ដូចជា​ចិន ឬ​ឥណ្ឌា។ ភាគច្រើននៃប្រជាជនចិន​​ជំនាន់​នោះ ធ្វើ​ចំណាក​ស្រុក​ ក៏​ព្រោះ​មូល​ហេតុ​នៃ​ កង្វះខាតស្បៀងអាហារ និង​សង្គ្រាមមិន​ឈប់​ឈរ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ពោល​គឺ​ស្ថិត​ក្នុង​យុគសម័យ​នៃ​សាកល​ភាវូបនីយកម្ម​ទំនើប ប្រជាជន​ចិន​ បាន​និង​កំពុង​បន្ត​​ធ្វើ​ដំណើរមក​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី ​ក៏ព្រោះ​ ដើម្បី​ស្វែងរក ​ឱកាស​ការងារ និង​ការ​វិនិយោគ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ចម្បងៗ​ដូច​ជា ការ​សាង​សង់​​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ បច្ចេកវិទ្យា ថាមពល ឧស្សាហកម្ម ហិរញ្ញវត្ថុ និងទេសចរណ៍។ ជាឧទាហរណ៍ ក្នុង​ពេល​ថ្មី​ៗ​នេះ ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យា​ចិន Alibaba និង Tencent បាន​ព្យាករណ៍​ថា អាស៊ីអាគ្នេយ៍នឹងក្លាយជាដែន​ដី​នៃការអភិវឌ្ឍ និង​ការ​វិនិយោគ​ សម្រាប់​​ក្រុម​ហ៊ុន​យក្ស​ចិន។ យោង​តាម​ការប៉ាន់ស្មាន របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ បង្ហាញថា ចំនួននៃពលរដ្ឋ​ចំណាក​ស្រុក​ជនជាតិ​ចិន​ បាន​កើន​ឡើង​យ៉ាងគំហុក ជា​ពិសេស​ នៅតំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍។ គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​២០១៥ ចំនួនប្រជាជន​ចិន​ដែល​រស់នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស បានកើន​ឡើង​ទ្វេដងពី ៤,២ លាននាក់​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩៩០ មក​ដល់​ប្រមាណ ៩,៥​លាននាក់​ នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្នុង​នោះ តំបន់​អាស៊ី​តំណាង​ឱ្យ​ ច្រើនជាងពាក់កណ្តាលនៃ​ចំនួន​សរុប។ កត្តា​ចម្បង​មួយផ្សេង​ទៀត ដែលបាន​​ជំរុញ​ឱ្យ​មាន ការធ្វើចំណាកស្រុកថ្មីៗ​របស់​ប្រជាជន​ចិនគឺ គំនិត​ផ្តួចផ្តើមឱ្យ​មាន​ គម្រោង​ផ្លូវ​សូត្រ ដែល​វា​បាន​និង​កំពុង​នាំ​មក​នូវ​គម្រោង​វិនិយោគ​លើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ក្នុង​ទំហំ​ទឹកប្រាក់​រាប់ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។ ទោះជាយ៉ាង​ណា មិន​ដូច​​ប្រជាជន​ចិន​ជំនាន់​មុន ដែល​ភាគ​ច្រើន​នៃ​ពលរដ្ឋចំណាក​ស្រុក ជា​អ្នក​ក្រ និង​មាន​ការ​អប់រំ​តិចតួច ប្រជាជន​ចំណាក​ស្រុក​ជនជាតិ​ចិននាល​ពេល​​បច្ចុប្បន្ន ច្រើន​ជា​វិនិយោគិន និង​សហគ្រិន។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា ក៏​មាន​ការ​បារម្ភ​ផង​ដែរ​លើ​ ការ​​វិនិយោគរបស់​​ចិន ដែល​បាន​និង​កំពុង​​វិនិយោគលើ​គ្រប់​វិស័យ​ និង​សូម្បី​តែ​ កាស៊ីណូ និងពេស្យាចារ្យ។ ប្រាកដ​ណាស់​ វិនិយោគគិន​ចិន​នៅបរទេស ជាពិសេស​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រីក្រ ជារឿយៗ ត្រូវ​បានគេ​រិះគន់​អំពី ​ការវិនិយោគ​ដែលបង្កផលប៉ះពាល់​ដល់ ​ការ​រំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្ស ​បរិស្ថាន និង​ការ​ផ្តល់​សេវាកម្ម ឬ​ទំនិញគ្មាន​ស្ដង់ដារគុណភាព ខណៈ​ការ​វិនិយោគ ​ក្នុង​ការ​សាងសង់​ផ្លូវ និង​ស្ពាន ​ភាគច្រើន​ប្រើប្រាស់​វត្ថុធាតុដើម និង​កម្លាំង​ពលកម្ម​​ជនជាតិ​ចិន​​ផ្ទាល់ ហើយ​វា​មិន​សូវផ្តល់​​ផល​ចំណេញ​ទៅ​ឱ្យ​ ពលរដ្ឋ​ម្ចាស់​ស្រុក​នោះ​ទេ។ លើស​ពី​នេះ ប្រទេស​ខ្លះ​ក៏​កំពុង​ជាប់​ផុងផង​ដែរ ក្នុង​បញ្ហា​កើន​ឡើង​បំណុល​សាធារណៈរបស់​ខ្លួន​ ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន៕ =មនុស្សជាតិ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ចក្រវាល= ជាទូទៅ កាលណា​និយាយ​អំពី​ “ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក” គេ​ច្រើន​​​និយាយត្រឹម​តែ​អំពី​​ដំណើររឿង​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការ​ពិតទៅ ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង ទាំង​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ និង​​បុរេប្រវត្តិ (ប្រវត្តិ​​មុន​ពេលមាន​​សំណេរ) គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចល្អិត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ បើធៀបទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ភពផែនដី​របស់​យើង ហើយ​កាន់តែ​តូចល្អិត​ណាស់​ទៅទៀត​ បើធៀប​ទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ មនុស្ស​ជាតិ​យើង​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​​មុន ហើយ​សម្រាប់​មនុស្ស​​​យើង​ម្នាក់ៗ ដែល​គិតជា​មធ្យម​មាន​ជីវិត​រស់នៅ​មិនដល់ ១០០ឆ្នាំផងនោះ ២០ម៉ឺនឆ្នាំ អាច​រាប់ថា​​​ជា​រយៈពេល​ដ៏​យូរ​អង្វែងមួយ ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចមួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ភពផែនដី ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ ៤ពាន់៥០០លាន​ឆ្នាំមុន ហើយ​វាកាន់តែ​​តិចតួច​ខ្លាំង​ណាស់​ទៅទៀត បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ជិត ១៤ពាន់លាន​ឆ្នាំមុន។ ដើម្បី​ឲ្យ​ងាយស្រួល​យល់​អំពី​រយៈពេល​ដ៏ខ្លី​នៃ​ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល គេ​អាច​ធ្វើ​ការ​ពិចារណា ដោយ​​យក​ប្រវត្តិ​​ចលក្រវាល​​ទាំង ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​មក​បង្រួញ​​ឲ្យ​នៅ​ត្រឹម​រយៈពេល​១ឆ្នាំ ហើយ​បង្កើត​ទៅ​​ជា​ប្រតិទិន​១២ខែ គឺ​​ចាប់ផ្តើម​ពីថ្ងៃ​ទី១​​ខែ​មករា ហើយ​បញ្ចប់​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី៣១​ខែ​ធ្នូ ដែល​ត្រូវ​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្ប​ន្ន​នេះ។ នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​នេះ ចក្រវាល​ចាប់កំណើត​នៅថ្ងៃ​ទី១​មករា ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ និង​ភពផែនដី​ចាប់កំណើត​នៅ​ក្នុង​ខែ​កញ្ញា ហើយ​រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ថ្ងៃ​ទី៣១​ធ្នូ ពោលគឺ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​បង្អស់​​នៃ​ប្រតិទិន នៅម៉ោង១១ និង​៥២នាទី​យប់ ពោលគឺ មិនត្រឹមតែ​នៅ​ម៉ោង​ចុងក្រោយ​បង្អស់​នោះទេ តែ​គឺ​ស្ទើរតែ​ដល់​នាទី​ចុងក្រោយ​បង្អស់ ទើប​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ចាប់​មាន​វត្តមាន​លើ​ភពផែនដី។ បើ​និយាយ​ត្រឹម​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​​វិញ ពោលគឺ ចាប់ពី​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ទាំងមូល ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣០វិនាទី​ចុងក្រោយ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ (ថ្ងៃ៣១ធ្នូ ម៉ោង១១ ៥៩នាទី និង​៣២វិនាទី) នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​១២ខែ​ នៃ​ប្រវត្តិ​ចក្រវាល។ នេះ​បើ​និយាយ​អំពី​ពេល។ បើនិយាយ​អំពី​លំហ ឬ​ទំហំ​វិញ ប្រសិនបើ​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​​មកឈរ​​ជាប់ៗគ្នា​នៅ​នឹង​កន្លែងតែមួយ​ មនុស្សទាំង ៧ពាន់លាន​នាក់​ នៅលើ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​មិនទាំងអាច​ឈរ​ពេញផ្ទៃដី​ស្មើ​នឹង​ខេត្ត​របស់​កម្ពុជា​មួយ​ផង (ខេត្ត​ទំហំមធ្យម) ដែលនេះ​ គឺ​​ជា​ទំហំ​ដ៏តូច​មួយ​បើធៀប​នឹង​ផ្ទៃក្រឡា​របស់​ភពផែនដី​​ទាំងមូល។ ភពផែនដី​យើង​នេះ​ទៀតសោត ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​ភព​មួយ​ដែរ ក្នុង​ចំណោម​ភព​ទាំង ៨​ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្កាយ​មួយ​ដួង​ប៉ុណ្ណោះ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​​ប្រមាណ​ពី ២០០ ទៅ ៤០០​ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ (Milky Way) ចំណែក​ឯ​មីលគីវេ​នេះ​ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​កាឡាក់ស៊ី (បណ្តុំផ្កាយ)​ មួយដែរ ក្នុង​ចំណោម​កាឡាក់ស៊ី​ប្រមាណ​ជា ១០០ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ដែល​មនុស្សជាតិ​យើង តែងតែ​ធ្វើការ​សង្កេត ពិចារណា ចង់ដឹង​ចង់​យល់ អំពី​ចក្រវាល។ មនុស្ស​យើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ធ្វើការ​សង្កេត សិក្សា និង​តាមដាន​មើល​ដំណើរ​នៃ​ដួងតារា​នៅលើ​មេឃ តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ​មក​ម៉្លេះ ដោយ​ខ្លះ​​ធ្វើការ​សង្កេត​ដើម្បី​​​ទស្សន៍ទាយ​ពី​ជោគជតា​រាសី រីឯខ្លះ​ទៀត ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​ការ​សម្គាល់ទិស​ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ ឬ​ជា​ការ​សម្គាល់​ឆ្នាំ ខែ ឬ​រដូវ ដើម្បី​កំណត់​ពេល​ដាំដុះ ឬ​បរបាញ់ ជាដើម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ​ការយល់ដឹង​របស់​​មនុស្ស​យើង​ទៅលើ​​ចក្រវាល តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ រហូ​ត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ​ក៏តែងតែ​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ផងដែរ។ ពីដំបូង គេនាំគ្នា​ជឿ​ថា ផែនដី​មាន​រាង​សំប៉ែត ហើយ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដី​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ហើយ​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ ដែល​នៅ​លើ​មេឃ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី​ទាំងអស់។ ជំនឿ​ថា​ផែនដី​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាលនេះ​ត្រូវ​បាន​ចាក់​គ្រឹះ​យ៉ាងមាំ នៅ​ក្នុង​ការ​យល់​ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ ក៏ដូចជា​នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​របស់​​អារីស្តូត (ជាង៣០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) និង​ផ្តូលេមី (Ptolemy សតវត្សរ៍ទី២​គ.ស.) រហូត​មកទល់​នឹង​សតវត្សរ៍​ទី១៦គ.ស ​ទើប​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ។ នៅ​ឆ្នាំ១៥១៤ អ្នកប្រាជ្ញ​ប៉ូឡូញ ឈ្មោះ នីកូឡា កូពែរនិក បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដោយ​កំណត់​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​មិនមែន​សុទ្ធតែ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដីនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ ផែនដី​ទៅវិញទេ ដែល​​រួមជាមួយ​នឹង​​ភព​ផ្សេងទៀត សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ទ្រឹស្តី​នេះ ដែល​កាល​ពីដំបូង​មិនទាន់​ជា​សូវមាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន បាន​ចាប់ផ្តើម​ល្បី និង​មាន​ឥទ្ធិពល​រីកសាយភាយ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួ​ល​បាន​នូវ​ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​ពីរូប នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៧ គឺ​អ្នក​​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ យ៉ូហានេស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី ឈ្មោះ កាលីលេ។ ក្រោយៗ​មក​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​កាន់តែ​រីកចម្រើន ហើយ​បច្ចេកវិទ្យា​ក៏​កាន់តែ​ជឿនលឿន ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​ផលិត​តេឡេស្កុបកាន់តែ​ល្អ មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ និង​បាន​ឆ្ងាយ​ទៅ​ក្នុង​លំហ​អវកាស ការយល់ដឹង​របស់​យើង​​ទៅលើ​ចក្រវាល ក៏​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​កាន់តែ​លឿន​​ទៅ​តាម​នោះ​ដែរ។ ចុងក្រោយ គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា កុំថាឡើយ​ត្រឹម​ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល សូម្បីតែ​ព្រះអាទិត្យ និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ក៏មិនមែន​ជា​ប្រព័ន្ធតែមួយ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​នោះដែរ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ​ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ប្រព័ន្ធ​ផ្កាយ​មួយ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយដ៏​ច្រើន​​រាប់មិនអស់ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ហើយ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស ទៅលើ​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រវាល ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​កាន់តែ​ធំផងដែរ ដោយ​ចេញ​ពី​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ទៅ​ដល់​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ រួចហើយ​ពង្រីក​​ចេញ​ពី​មីលគីវេ ទៅកាន់​កាឡាក់ស៊ី​​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផ្សេងទៀត។ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​កំណត់​ថា ទំហំ​នៃ​ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ​បាន គឺ​មាន​រហូតដល់​ទៅ​ ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ មើលចេញ​ទៅ​គ្រប់ទិស​ពី​ភពផែនដី។ គេហៅថា​ “ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញបាន” (Observable Universe) ពីព្រោះ​គេ​ជឿ​ថា ទំហំ​ពិតប្រាកដ​នៃ​ចក្រវាល គឺ​មាន​ច្រើន​ជាងនេះ គ្រាន់តែគេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​បាន ដោយ​សារ​តែ​ចក្រវាល​យើងនេះ​មាន​អាយុកាល​ត្រឹមតែ​ជិត ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ ដូច្នេះ ​ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយ ឬ​កាឡាក់ស៊ី​ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ជាង ១៤ពាន់លានឆ្នាំ​ពន្លឺ​​ពី​ភព​ផែនដី មិនមាន​ពេល​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ភពផែនដី ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​សង្កេត​ឃើញ​បាន។ ភាព​ធំល្វឹងល្វឺយ​មិនអាច​ពិពណ៌នា​បាន​នៃ​ចក្រវាល​ គឺ​ជា​ការ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​យើង​ដឹង​ខ្លួន​ថា មនុស្ស​ជាតិ​យើង​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូច​ល្អិត​បំផុត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏​ធំធេង​នេះ ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ឲ្យ​យើង​ដឹងខ្លួន​ថា បើទោះបីជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត និង​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​យើង​មាន​ការ​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏ធំធេង​នេះ នៅមាន​រឿងជាច្រើន​ទៀត ដែល​យើង​មិនទាន់​ដឹង ហើយ​ដែល​យើង​ត្រូវ​ស្វែងយល់។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សាស្រ្តាចារ្យ ស្ទីវិន ហកឃីង (Stephen Hawking) ដែល​ទើប​នឹង​ទទួល​មរណភាព កាល​ពីថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨​កន្លងទៅ ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង កាល​ពី​ពេល​លោក​នៅ​រស់​ថា យើង​​មិនគួរ​​សំឡឹង​ចុះ​ទៅដី​មើល​តែ​ត្រឹមចុងជើង​ខ្លួនឯង​​នោះទេ ប៉ុន្តែ​​​គួរតែ​ងើបក្បាល​សំឡើង​មើល​ទៅ​​​ដួងតារា​ដែល​នៅលើ​មេឃ ហើយ​ធ្វើការ​ពិចារណា​ ចង់ដឹង​ចង់យល់ អំពី​ចក្រវាល​របស់​យើង៕ =Big Bang ៖ ការចាប់កំណើត​នៃ​ចក្រវាល= នៅពេល​ដែល​​យើង​ងើបក្បាល សំឡឹង​មើល​ទៅលើ​មេឃ​នៅ​ពេល​យប់ យើង​អាច​សង្កេតឃើញ​ផ្កាយ​រាប់ពាន់​ដួង រះព្រោងព្រាត​ ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ផ្កាយ​ខ្លះ​មាន​ពន្លឺ​ចាំងចែង​ខ្លាំង​លើសគេឯង​ទាំងពួង ហើយ​តាមពិតទៅ ផ្កាយ​ដែល​មាន​ពន្លឺ​ចាំងចែង​អស់ទាំងនេះ ភាគច្រើន មិនមែន​ជា​ផ្កាយ​នោះទេ តែ​គឺ​ជា​ភព នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង រួមមាន​ដូចជា ភពសុក្រ ភពព្រហស្បតិ៍ ភព​អង្គារ និង​ភព​ពុធ ដែល​ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់​​ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​​ទាំង ៥ ដែល​មាន​ពន្លឺ​ខ្លាំង​ជាងគេ​ នៅពេលយប់។ ភព​អស់ទាំងនេះ​មាន​ពន្លឺ​ចាំងចែង​ខ្លាំង​លើសគេឯង មិនមែន​ដោយសារ​តែ​វា​មាន​ទំហំធំ​ជាងគេ​នោះទេ តែ​គឺ​ដោយសារ​តែ​វា​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ភពផែនដី​យើង​ជាងគេ។ ផ្កាយ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ថ្វីដ្បិត​តែ​យើង​មើល​ទៅ​ឃើញ​មាន​ទំហំតូច ហើយ​មាន​ពន្លឺ​តិច​ជាង ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​ផ្កាយ ដែល​ស្រដៀង​នឹង​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង ដោយ​ខ្លះ​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ព្រះអាទិត្យ​រហូត​ដល់​ទៅ​រាប់រយ ឬ​រាប់ពាន់​ដង ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​ភពផែនដី​ ដោយ​ខ្លះ​ឆ្ងាយ​រហូត​ដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​ពន្លឺ​ឯណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា គ្រប់ផ្កាយ​ទាំងអស់ ដែល​យើង​អាច​សង្កេត​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ (មិនប្រើ​តេឡេស្កុប) បើ​ទោះ​ជា​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ប៉ុណ្ណា​ក៏ដោយ គឺ​សុទ្ធតែ​ជា​ផ្កាយ​ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ​ទាំងអស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន កាល​ពី​ដំបូងឡើយ នៅពេល​ដែល​យើង​មិន​ទាន់​មាន​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​តេឡេស្កុប​បាន​ជឿនលឿន មនុស្សភាគច្រើន​លើសលុប​​​គិត​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង គឺ​មានត្រឹមតែ​ក្នុង​មីលគីវេ​នេះឯង ដោយ​មិនមាន​អ្វី​ហួស​ពី​នេះ​ទៀត​នោះទេ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ឆ្នាំ​​១៩២៥ ក្រោយ​ពី​តារាវិទូ​អាមេរិក​ម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល (Edwin Hubble) បាន​ធ្វើការ​សង្កេត​ដោយ​ប្រើ​តេឡេស្កុប​ប្រភេទ​ថ្មី​ ហើយ​បាន​រកឃើញ​កាឡាក់ស៊ី​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្រៅ​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ ទើប​គេ​អាច​ដឹង​បាន​ថា ព្រំដែន​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង​នេះ លាតសន្ធឹង​ចេញ​ហួស​ពី​​មីលគីវេ ហើយ​តាមការពិត​ទៅ មីលគីវេ​នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​កាឡាក់​ស៊ី​មួយ ក្នុង​ចំណោម​កាឡាក់​ស៊ី​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អ៊ែដវីន ហឺបល មិនត្រឹមតែ​រកឃើញ​ថា​មាន​​កាឡាក់ស៊ី​ថ្មីៗ​ជាច្រើន នៅ​ក្រៅ​មីលគីវេ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៩២៩ លោក​បាន​រកឃើញ​ថា កាឡាក់ស៊ី​អស់ទាំងនេះ មិនថា​ស្ថិត​នៅ​ទិស​ខាងណា ​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​ចេញឆ្ងាយ​ពីភពផែនដី​របស់យើង ហើយ​នេះ គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​បញ្ជាក់ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មិន​នៅ​នឹង​ថ្កល់​ឥតប្រែប្រួល (Static Universe) ​​ដូច​ដែល​អ្វីដែល​យើង​ធ្លាប់​​គិត​​​តាំង​ពី​មុនមក​នោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វា​រីក​កាន់តែ​ធំឡើង​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។ ចេញពី​ការ​សង្កេតនេះ​ហើយ ដែល​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​បាន​នាំគ្នា​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា បើ​សិន​ជា​ក្នុងពេល​បច្ចុប្ប​ន្ន​​នេះ ​​ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំឡើង មានន័យថា កាល​ពី​មុន​ចក្រវាល​មាន​ទំហំតូច​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​បើ​គេ​សំឡឹង​មើល​ទៅ​អតីតកាល​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​​ ចក្រវាល​មាន​ទំហំ​​កាន់តែ​តូចទៅៗ រហូត​ដល់​ចំណុច​មួយ​ដ៏តូចបំផុត ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Singularity”។ Singularity នេះហើយ ដែល​ជា​ទី​ចាប់កំណើត​ដំបូង​ មុននឹង​មាន​ហេតុការណ៍ Big Bang បង្កើត​ទៅជា​ចក្រវាល​របស់​យើង។ កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​មុន គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់ រាប់ចាប់តាំង​ពី​​អាតូម​នៅ​ក្នុង​ខ្លួន​របស់​យើង​គ្រប់គ្នា រហូត​ទៅដល់​សារធាតុ​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង​នៅ​ទូទាំង​ភពផែនដី ព្រមទាំង​ភព និង​ផ្កាយផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ ក៏ដូចជា នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​រាប់រយពាន់​លាន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​របស់​យើង​ទាំងមូល ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​​ជា​ចំណុច​ដ៏តូច​ល្អិត​បំផុត​មិន​អាច​គណនា​បាន គឺ​តូច​បំផុត​​រហូត​គ្មាន​កម្លាំង​ទំនាញ គ្មាន​កម្លាំង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ឬ​កម្លាំង​ផ្សេងទៀត ដែល​យើង​ធ្លាប់​ស្គាល់​នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​នាពេល​​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​គ្មាន​សូម្បីតែ​លំហ និង​ពេល។ នៅពេលមួយ នៅ​ក្នុង​យន្តការ និង​ដើមហេតុ ដែល​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅតែ​មិន​ទាន់​អាច​យល់​បាន​នៅឡើយ ចំណុច​ដ៏តូចល្អិត​នេះ​ក៏​ស្រាប់​តែ​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្នុងហេតុការណ៍ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Big Bang”។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ត្រឹមតែ​មួយ​ប៉ព្រិចភ្នែក ចក្រវាល​ដែល​ជា​ចំណុច Singularity ​មាន​ទំហំ​តូចជាង​អាតូម​ទៅទៀតនោះ បាន​រីកមាឌ​រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ទំហំ​នៃ​​​​កាឡាក់ស៊ី​មួយ​​ ដែល​មានមុខកាត់​​រហូត​ដល់​ទៅ​ ១០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ។ អ្នក​ខ្លះ​អាច​នឹង​ចោទ​ជា​សំណួរ​ថា បើ​សិន​ជា​ចក្រវាល​រីកមាឌ​លឿន​បែបនេះ​ពិតមែន (គឺ​ពី​ចំណុច​សូន្យ ទៅ​ដល់ ១០ម៉ឺនឆ្នាំ​ពន្លឺ ដោយ​ប្រើ​រយៈពេល​មិនដល់​មួយ​វិនាទី​ផងបែបនេះ) គឺ​មានន័យ​ថា ព្រំដែន​នៃ​ចក្រវាល​ត្រូវ​រីកសាយភាយ​ក្នុង​ល្បឿន​មួយ​ដែល​លឿន​ជាង​ពន្លឺ​ ហើយ​នេះ​វា​ផ្ទុយ​នឹង​គោលការណ៍​រូបវិទ្យា ដែលកំណត់​ថា នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើង​នេះ គ្មាន​អ្វី​ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​លឿន​ជាង​ពន្លឺនោះទេ។ តាមការពិត គោលការណ៍ “ល្បឿនពន្លឺ” ខាងលើនេះ គឺ​សំដៅលើ​ល្បឿន​នៃ​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​លំហ ដែល​គេ​គួរ​និយាយ​មួយបែបទៀត​ថា “គ្មានអ្វី​ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់លំហ​បាន​លឿន​ជាង​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ”។ រីឯ​នៅ​ក្នុងហេតុការណ៍ Big Bang វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ភាគច្រើន​ គេតែងតែ​ប្រើពាក្យ​ថា “ផ្ទុះ” ដើម្បី​ឲ្យ​ងាយយល់ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិតទៅ វា​មិនមែន​ជា​ហេតុការណ៍​ផ្ទុះ​​ធម្មតា​ ដូចអ្វី​ដែល​យើង​ធ្លាប់​ឃើញ​នោះទេ។ នៅ​ក្នុងការ​ផ្ទុះ​ជា​លក្ខណៈ​ធម្មតា កម្លាំងផ្ទុះ​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​ចំណុចផ្ទុះ​​ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​តាម​លំហ។ ចំណែក​ឯ​នៅ​ក្នុង Big Bang វិញ វាមិនមែន​ជា​ការ​ផ្ទុះ​កាត់​តាម​លំហ​នោះទេ ប៉ុន្តែ គឺ​លំហ (ឬ​លំហពេល) ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​រីកប៉ោងឡើង។ មែនទែនទៅ នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ដំបូងនោះ ចក្រវាល គឺ​នៅ​ជា​លំហ​ទទេ​សុទ្ធសាធ ដោយ​មិនទាន់​មាន​សារធាតុ​អ្វី ដើម្បី​​​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​លំហ​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ សូម្បីតែ​អាតូម​ក៏​នៅមិនទាន់​កើតឡើង​នៅឡើយផង។ រហូតទាល់តែ​ដល់​​ប្រមាណ​ជា ៤០ម៉ឺនឆ្នាំ​ក្រោយ Big Bang នៅ​ពេល​ដែល​ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ ដង់ស៊ីតេ និង​សីតុណ្ហភាព​ក៏​ថយចុះ​ទាប​ល្មម ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​សមស្រប​មួយ ដល់​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​អាតូម ហើយ​អាតូម​ដែល​ចាប់កំណើត​ឡើង​ដំបូង​នោះ ភាគច្រើន​លើស​លុប គឺ​ជា​អ៊ីដ្រូសែន (H)​។ ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ អ៊ីដ្រូសែន​ទាំងនេះ​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បន្តិចម្តងៗ​ នៅ​ក្នុង​ដំណើរការ​ដ៏យឺតៗ​ ដែល​ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២០០លាន​ឆ្នាំ ទើប​​អាច​ប្រមូលផ្តុំ​​​ឲ្យ​មាន​​ម៉ាស់​គ្រប់គ្រាន់​ល្មម​​​ (នាំ​ឲ្យ​មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ) ​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ផ្កាយ​ ហើយ​ផ្កាយ​អស់ទាំងនេះ​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា​ជា​កញ្ចុំ បង្កើត​ទៅជា​បណ្តុំផ្កាយ ឬ​​កាឡាក់ស៊ី៕ =វដ្ត​នៃ​ជីវិត​របស់​ផ្កាយ= ផ្កាយរាប់ពាន់​ដែល​យើងមើល​ឃើញ​​រះព្រោងព្រាត​នៅលើ​មេឃ​នៅ​ពេល​យប់ លើកលែងតែ​​មួយចំនួន​ដ៏តូច​បំផុត ដែល​ខ្លះ​​ជា​ភព​នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ខ្លះ​ទៀត គឺ​ជា​កាឡាក់ស៊ី ស្ថិត​នៅ​ក្រៅ​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ ក្រៅពីនោះ គឺ​សុទ្ធ​តែ​ជា​ផ្កាយ ដូចជា​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង។ ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើតឡើង កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤៥០០លាន​ឆ្នាំ​មុននេះ​ប៉ុណ្ណោះ រីឯ​ផ្កាយ​ដំបូងៗ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើង​នេះ បាន​ចាប់កកើតឡើង តាំង​ពី​​ជាង ១៣ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​មុន​ម៉្លេះ ពោលគឺ តាំង​ពី​ចក្រវាល​របស់​យើង​​មាន​អាយុកាល​ទើប​នឹង​បាន​ប្រមាណ​ជា ២០០លាន​ឆ្នាំ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ កាលពីដើម​ដំបូងឡើយ នៅ​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​ក្រោយ Big Bang ​នៅ​ពាសពេញ​ចក្រវាល​របស់​យើង​ទាំងមូល មាន​ត្រឹម​តែ​ជា​​ឧស្ម័ន​អ៊ីដ្រូសែន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ៊ីដ្រូសែន​ទាំងនេះ​ក៏​មិនមែន​រាយប៉ាយគ្នា​​ដោយ​ស្មើៗគ្នា​​​នៅ​គ្រប់​ទី​កន្លែង​ទាំងអស់​នោះដែរ ដោយ​នៅ​កន្លែង​ខ្លះ​មាន​តិច ខ្លះ​មាន​ច្រើន ហើយ​នៅ​កន្លែង​ដែល​មាន​ដង់ស៊ីតេ​អ៊ីដ្រូសែន​ខ្ពស់ កម្លាំង​ទំនាញ​ក៏​មាន​ខ្លាំងជាងគេ អាច​​ទាញ​អ៊ីដ្រូសែន​នៅ​ជុំវិញ​នោះ​ឲ្យ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​​ដុំស្វ៊ែរ​អ៊ីដ្រូសែន​ដ៏​ធំមួយ ដែល​មាន​​​ម៉ាស់​គ្រប់គ្រាន់ បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ (Nuclear fusion) នៅ​ក្នុង​ស្នូល​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង។ ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ក្នុង​ស្នូល​នេះហើយ ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពល រួចហើយសាយភាយ​ចេញ​ពី​ស្នូល​ខាង​ក្នុង មកស្រទាប់​ខាងក្រៅ ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្កាយ​អាច​បញ្ចេញ​កម្តៅ និង​ពន្លឺ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ រហូត​ដល់​ទៅ​រាប់លាន ឬ​​រាប់ពាន់​លាន​ឆ្នាំ ដូចជា​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​នេះ​ជាដើម ដែល​មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ បញ្ចេញ​ជា​កម្តៅ និង​ពន្លឺ​អស់រយៈពេល​ ៤ពាន់៦រយលាន​ឆ្នាំមកហើយៗ នឹង​បន្ត​បែបនេះ​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៥ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​តទៅមុខ​ទៀត។ ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ក្នុង​ស្នូល​របស់​ផ្កាយ ក្រៅពី​បាន​បង្កើត​ជា​ថាមពល បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ និង​កម្តៅ​មក​ខាងក្រៅ វា​ក៏​ជា​យន្តការ​ដ៏​សំខាន់​មួយផងដែរ ក្នុងការ​ផលិត​សារធាតុ​ដែល​រឹង និង​ធ្ងន់ៗ​ជាង​អ៊ីដ្រូសែន ហើយ​ដែល​ជា​សារធាតុ​ចាំបាច់ នៅ​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ទៅ​ជា​ភព ដូចជា​ភពផែនដី​របស់​យើង ជាដើម និង​ក្រោយ​មក បង្កើត​ទៅ​ជា​​​ជីវសាស្ត្រចម្រុះ រួម​ទាំង​ជីវិត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​ស្នូល​របស់​ផ្កាយ ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំងទំនាញ និង​សីតុណ្ហភាព​ដ៏ក្តៅ​រហូត​ដល់​ទៅ​​​រាប់លាន​អង្សារ ធ្វើ​ឲ្យ​អាតូម​អ៊ីដ្រូសែន​ត្រូវ​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា​​ បង្កើត​ទៅជា​​អេលីយ៉ូម (He) ហើយ​​ចេញពី​អេលីយ៉ូម​​បង្កើត​បាន​​​ជា​សារធាតុ​ថ្មី ដែល​មាន​អាតូម និង​ម៉ាស់​កាន់តែ​ធ្ងន់​ជាងមុន រួមមាន​ដូចជា កាបោន (C) អុកស៊ីសែន (O) និង​ដែក (Fe) ជាដើម ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​សារធាតុចាំបាច់ នៅ​ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​ភព និង​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ក្នុង​ស្នូល​របស់​ផ្កាយ អាច​បង្កើត​បាន​ជា​សារធាតុ​ដ៏​ធ្ងន់​បំផុត​តែ​ត្រឹម​ធាតុដែក​តែ​ប៉ុណ្ណោះ (ស្ថិត​នៅ​លេខរៀង​ទី២៦ នៃ​តារាងលំដាប់អាតូម)។ ដូច្នេះ សំណួរ​សួរថា ចុះ​សារធាតុ​ដែល​កាន់តែ​ធ្ងន់ៗ​ជាងនេះ រួមមាន​ដូចជា មាស ប្រាក់ សំណ ឬ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ជាដើម តើ​កើតចេញ​មក​ពី​ណា? បើ​សារធាតុ​ធ្ងន់ៗ​អស់ទាំងនេះ ​មិន​អាច​បង្កើត​ឡើង​បាន​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ផ្កាយ​នៅ​មាន​ជីវិត ដូច្នេះ គេ​មានតែ​ត្រូវ​រង់ចាំ​​នៅ​ពេល​ដែល​ផ្កាយ​ត្រូវ​អស់ជីវិត។ នៅពេល​ដែល​យើងមើល​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ យើងឃើញ​ថា​ ផ្កាយ​ទាំងអស់​ដែល​រះ​នៅលើ​មេឃ​នៅ​ពេលយប់ មាន​ទម្រង់​ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ​ជា​ចំណុច​ពន្លឺ​ពណ៌​ ស ដូចៗគ្នា​​ទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ បើ​សិន​ជា​យើង​ឆ្លុះ​មើល​តាម​តេឡេស្កុប ឬ​តាម​ម៉ាស៊ីន​ថតរូប យើង​នឹង​អាច​សង្កេតឃើញ​ថា ផ្កាយ​ទាំងនេះ​មាន​ទំហំ​ និង​ពន្លឺ​មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ ដោយខ្លះ​ធំ ខ្លះ​តូច ខ្លះ​ភ្លឺ​​តិច ខ្លះ​ភ្លឺខ្លាំង ហើយ​ពណ៌​វិញ​ក៏​មិនដូចគ្នា​នោះដែរ ដោយ​ខ្លះ​មាន​ពណ៌​ខៀវ ខ្លះ​ពណ៌​ ស ខ្លះពណ៌​​លឿង ខ្លះ​ពណ៌​ទឹកក្រូច ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ពណ៌​ក្រហម។ ពណ៌​ខុសៗគ្នា​នេះ គឺ​សម្គាល់​អំពី​សីតុណ្ហភាព​ខុសៗគ្នា​របស់​ផ្កាយនីមួយៗ។ ផ្កាយ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​ស្រាល មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​តិច មាន​សីតុណ្ហភាព​ទាប ហើយ​បញ្ចេញ​ពន្លឺ​ពណ៌​ក្រហម។ ផ្កាយ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​កាន់តែ​ធ្ងន់ មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​កាន់តែខ្លាំង មាន​សីតុណ្ហភាព​កាន់តែ​ក្តៅ​ ហើយ​ពណ៌​ក៏​ផ្លាស់ប្តូរ​ខុសគ្នា​ផងដែរ គឺ​តាម​លំដាប់លំដោយ​ ពី​​ពណ៌​ក្រហម (សីតុណ្ហភាព​ទាប) ទៅ​ពណ៌​ទឹកក្រូច ពណ៌​លឿង ពណ៌ ស និង​ពណ៌​ខៀវ (សីតុណ្ហភាព​ខ្ពស់​បំផុត)។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ពណ៌​ខុសៗគ្នា​នេះ ​ក៏​អាច​​កំណត់​បាន​ផងដែរ អំពី​អាយុជីវិត​របស់​ផ្កាយ​នីមួយៗ។ ផ្កាយ​ពណ៌​ក្រហម​​ដែល​មាន​ម៉ាស់​ស្រាល ហើយ​មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​តិច និង​យឺតៗ អាច​​មាន​អាយុ​ច្រើន​រហូតដល់​ទៅ​លើស​ពី​ ១០ពាន់លាន​ឆ្នាំ។ ចំណែក​ឯ​ផ្កាយ​ពណ៌​ខៀវ​វិញ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​ធ្ងន់ មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​​ខ្លាំង និងលឿន ហើយ​សារធាតុ​ដែល​ចាំបាច់​សម្រាប់​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះ​ក៏​​ត្រូវ​ប្រើ​ឆាប់អស់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្កាយ​ទាំងនេះ​​មាន​អាយុខ្លី ដោយខ្លះ​បាន​ត្រឹមតែ​ប៉ុន្មាន​លាន​ឆ្នាំ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ​ជីវិត​របស់​ផ្កាយ​ធំៗ​អស់ទាំងនេះ​​មិន​បញ្ចប់​ទៅ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ស្ងប់ស្ងៀម​នោះទេ តែ​ផ្ទុយ​ទៅវិញ វា​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ជា​ហេតុការណ៍​ផ្ទុះ​​ដ៏​ខ្លាំង​បំផុតមួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Supernova” (ស៊ូពើណូវ៉ា)។ កម្លាំង​ផ្ទុះ​ដ៏​ខ្លាំងក្លា នៅ​ក្នុង​ស៊ូពើណូវ៉ា​នេះ​ហើយ ដែល​បង្កើត​​​ឲ្យ​មាន​សារធាតុ​ដែល​មាន​អាតូម និង​ម៉ាស់​ធ្ងន់ៗ ដូចជា មាស ប្រាក់ សំណ ឬ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម ជាដើម។ សារធាតុ​អស់ទាំងនេះ រួម​ជាមួយ​នឹង​សារធាតុ​ផ្សេងទៀត ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ស្នូល​របស់​ផ្កាយ​ចាស់ ត្រូវ​​កម្លាំង​ផ្ទុះ​​ធ្វើ​ឲ្យ​បាចសាច​ចេញ​ទៅ​ក្នុង​លំហអវកាស ហើយ​ក្រោយមកទៀត វា​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ធាតុ​ផ្សំ សម្រាប់​បង្កើត​ផ្កាយ​ថ្មី​ទៀត ទៅតាម​យន្តការ​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​ដូច​កាល​ពី​មុន។ យន្តការ​នៃ​ការកើត​និង​ស្លាប់​​ផ្កាយ​ចាស់ ហើយ​​បង្កើត​ជា​ផ្កាយ​ថ្មី​បែបនេះចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ជាប់​ជា​ប្រចាំ ហើយ​ពី​ជំនាន់មួយ​ទៅ​ជំនាន់មួយ ពីស៊ូពើណូវ៉ា​មួយ​ទៅ​ស៊ូពើណូវ៉ា​មួយ សារធាតុ​ថ្មីៗ​​និង​កាន់តែ​​ធ្ងន់ៗ​ក៏​ចេះតែ​កើតមាន​ឡើងកាន់តែច្រើន រហូត​ដល់​អាច​​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​​បាន​ទៅ​ជា​ភព ដែលមាន​ធាតុផ្សំ​ជា​សារធាតុរឹង ដូចជា ភពផែនដី​របស់​យើង។ អ្នក​តារាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​កំណត់​ថា ភព​ដំបូងៗ​បាន​ចាប់កំណើតឡើង តាំង​ពី​ជិត ១៣ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន (១២,៨ពាន់លាន​ឆ្នាំ) ពោលគឺ ក្រោយ​ Big Bang តែ​ប្រមាណ​ជា​ ៩០០លាន​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ​។ ក៏ប៉ុន្តែ ភព​ដែល​កើតឡើង​ដំបូងនេះ គឺ​ជា​ភព​ដែល​មាន​ធាតុ​ផ្សំ​ជា​ឧស្ម័ន ពោលគឺ​ស្រដៀង​នឹង​ភពទាំង ៤​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ក្រៅ​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង (ព្រហស្បតិ៍, សៅរ៍, អ៊ុយរ៉ានុស និង​ណិបទូន)។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ​៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ ក្រោយ Big Bang ទើប​ភពដែល​មាន​ធាតុផ្សំ​ជា​សារធាតុ​រឹង​ស្រដៀង​នឹង​ភពផែនដី និង​ភពបីផ្សេងទៀត​នៅប៉ែក​ខាង​ក្នុង​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ (ពុធ, សុក្រ និង​អង្គារ) បាន​ចាប់កំណើតឡើង។ =ការចាប់កំណើត​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ= នៅ​​ពេល​យប់ ក្នុងចន្លោះ​ពី​ខែ​មេសា ដល់​ខែ​តុលា នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឌ្ឍគោលខាងជើង ដូចជា​ប្រទេស​កម្ពុជា​ជាដើម អ្នក​ដែល​នៅ​​ជនបទ ឆ្ងាយ​ពី​ភាព​រំខាន​នៃ​ពន្លឺ​ទីក្រុង អាច​នឹង​មើលឃើញ​ពន្លឺផ្កាយ​ដ៏ចម្លែក ដែល​មាន​ទម្រង់​ដូចជា​ពពក​រាង​វែង​ពុះកាត់​ផ្ទៃមេឃ​​ជាពីរ។ នេះ​មិនមែន​ជា​ផ្កាយ​នោះទេ តែ​ជា​បណ្តុំផ្កាយ ឬ​​កាឡាក់ស៊ី ឈ្មោះ “​មីលគីវេ” (Milky Way) ដែល​មាន​ទំហំ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ ហើយ​មាន​ផ្កាយ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ពី ២០០ ទៅ ៤០០ពាន់លាន ដោយ​ក្នុងនោះ ក៏​មាន​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​​មួយ​ផងដែរ។ កាលពី​ ៤៥០០លាន​ឆ្នាំមុន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៣ម៉ឺន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ (​ក្នុងច​ន្លោះ​ពី ២៦០០ ទៅ ២៨០០ឆ្នាំពន្លឺ) ពី​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ សារធាតុ​ចម្រុះ ដែល​មាន​ទម្រង់​ជា​ល្អងធូលី​ដ៏​តូចល្អិត​នៅឡើយ ប្រមូលផ្តុំគ្នា​​នៅ​កន្លែងតែមួយ​ប្រៀបដូចជា​ពពក ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ណេប៊ុយឡា” (Nebula/Nébuleuse)។ នៅ​ពេលមួយ ផ្កាយ​ដែល​នៅ​ក្បែរនោះ​បាន​ផ្ទុះ​ជា​ស៊ូពើណូវ៉ា (Supernova) ហើយ​​កម្លាំងសម្ពាធ​ដែល​កើតចេញ​ការ​ផ្ទុះនេះ​បាន​រុញច្រាន​សារធាតុ​​ដែល​នៅ​ក្នុង​ណេប៊ុយឡាទាំងនោះ​ឲ្យ​ហាប់ចូ​លគ្នា។​ ចាប់ពីពេលនោះមក ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​ សារធាតុ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​តំបន់​ដែល​មាន​ដង់ស៊ីតេ​ខ្ពស់​ជាងគេ មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​ខ្លាំង​ជាងគេ ក៏​បាន​ស្រូប​យក​សារធាតុ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ ហើយ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​ដុំស្វ៊ែរ​ឧស្ម័ន ដែល​មាន​ទំហំ​​កាន់តែ​ធំឡើងៗ​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ដល់​ពេលមួយ​​មាន​ម៉ាស់​គ្រប់គ្រាន់ នាំ​ឲ្យ​មាន​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នៅ​ស្នូល​ខាងក្នុង ហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ផ្កាយ ដែល​យើង​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ព្រះអាទិត្យ”។ ព្រះអាទិត្យ​គឺ​​ជា​ប្រភេទ​ “កូនផ្កាយលឿង” ដែល​គេ​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Yellow Dwarf »... ជា​ប្រភេទ​ផ្កាយ​ដែល​មាន​​​ទំហំ​មធ្យម បើ​ធៀប​នឹង​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ក៏ប៉ុន្តែ បើ​គិត​ត្រឹមតែ​នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​នេះ ព្រះអាទិត្យ​មាន​ម៉ាស់​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៩៩,៩% (៩៩,៨៥%) នៃ​ម៉ាស់សរុប​របស់​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ទាំងមូល ពោលគឺ សារធាតុ​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​​ដែល​មាន​នៅក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់យើង​នេះ​​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅ​ក្នុង​​ព្រះអាទិត្យតែមួយ។ សារធាតុ​ប្រមាណ​ជា ០,១% ដែល​នៅ​សេសសល់​ពី​ការ​បង្កើត​ព្រះអាទិត្យ បន្ត​ស្ថិត​នៅ​រាយប៉ាយ​វិល​ជា​រង្វង់​​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ សារធាតុ​មួយផ្នែក​ធំ ​ដែលជា​ប្រភេទ​ឧស្ម័ន ដែល​មាន​ម៉ាស់​ស្រាលៗ រួមមាន​ដូចជា អ៊ីដ្រូសែន និង​អេលីយ៉ូម ជាដើម ​ត្រូវ​កម្លាំង​ខ្យល់​នៃ​ព្រះអាទិត្យ (Solar Wind) រុញច្រាន​ឲ្យ​​​​ចេញ​ទៅ​ប៉ែក​​ខាងក្រៅ​ឆ្ងាយ​ពី​ព្រះអាទិត្យ​ ចំណែក​ឯ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង​ក្បែរ​ព្រះអាទិត្យ គឺ​ភាគច្រើន​​​ជា​សារធាតុ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​ធ្ងន់ៗ។ សារធាតុ​ធ្ងន់ៗ​​ទាំងនេះហើយ ដែល​​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ទៅ​ជា​​ភព ៤ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ គឺ ​ភព​ពុធ ភព​សុក្រ ភពផែនដី និង​ភព​អង្គារ ដែល​ជា​ប្រភេទ​​ភព​មាន​ធាតុផ្សំ​ជា​សារធាតុ​រឹង ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ភព​ថ្ម” ឬ “ភពដី” (ឬភព​ដែល​មាន​ទម្រង់​ស្រដៀងផែនដី)។ ចំណែក​ឯ​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ក្រៅ​ឯណោះវិញ សារធាតុ​ដែល​ជា​ប្រភេទ​ឧស្ម័ន​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​​ភព ៤ ផ្សេងទៀត រួមមាន​ ភពព្រហស្បតិ៍ ភព​សៅរ៍ ភព​អ៊ុយរ៉ានុស និង​ភព​ណិបទូន ដែល​ជា​ប្រភេទ​ភព​មាន​ធាតុផ្សំ​ជា​ឧស្ម័ន​សុទ្ធសាធដោយ​គ្មាន​ផ្ទៃដី​រឹង ហើយ​ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​ទំហំ​យ៉ាង​ធំ​សម្បើម​ បើ​ធៀប​នឹង​ភព​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង។ ក្រៅ​​ពីបាន​​បង្កើតព្រះអាទិត្យ និង​ភព​ទាំង៨​ហើយ សារធាតុ​មួយ​ផ្នែក​តូច​ដែល​នៅ​សេសសល់​ពីនោះ មួយផ្នែក​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា​បង្កើត​ទៅ​ជា​តារារណបធម្មជាតិ​ដែល​វិល​ជុំវិញ​ភព ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ព្រះចន្ទ” ដោយ​ភពខ្លះ​ ដូចជា ភពព្រហស្បតិ៍​ ជាដើម មាន​ព្រះចន្ទ​ច្រើន​​រហូតដល់​ទៅ ៦៧​ ចំណែក​ភពខ្លះ​ទៀត​មាន​ព្រះចន្ទ​តិច ដូចជា​ភព​ផែនដី​របស់​យើង ដែល​មាន​ព្រះច​ន្ទ​តែ​មួយ​ ក្នុងពេល​ដែល​ភព​ពុធ និង​ភព​សុក្រ មិនមាន​ព្រះចន្ទ​ទាល់តែ​សោះ។ សារធាតុ​ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ ខ្លះ​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា​ជា​បំណែក​ធំ​ល្មម​ ក្លាយ​ទៅជា “កូនភព” (Dwarf planet) រីឯ​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ត្រឹម​ជា​បំណែក​តូចៗ​ដែល​នៅ​សេសសល់​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​​​អាចម៍ផ្កាយ (Asteroid) និង​ផ្កាយ​ដុះ​កន្ទុយ (Comet)។ ប្រសិនបើ​យើង​​ធ្វើ​ដំណើរ​​ឆ្លងកាត់​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ចេញ​ពី​ចំណុច​កណ្តាល ឆ្ពោះទៅ​ព្រំដែន​ខាងក្រៅ គេឃើញ​ថា ភព​ពុធ គឺ​ជា​ភព​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​នឹង​ព្រះអាទិត្យ​ជាងគេ បន្ទាប់​មក គឺ​ភពសុក្រ មុននឹង​មក​ដល់​ភព​ផែនដី ហើយ​ចេញ​ពី​ផែនដី ទៅដល់​ភព​អង្គារ ដែល​ជា​ភព​ទី៤ និង​ជា​ភព​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ភព​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ។ បន្ទាប់​ពី​ភព​អង្គារ យើង​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​តាម​តំបន់​ដ៏ធំ​មួយ ដែល​មាន​ចម្ងាយ​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ចម្ងាយ​​ពី​ព្រះអាទិត្យ​មកផែនដី... នេះ គឺ “ខ្សែក្រវ៉ាត់​អាចម៍ផ្កាយ” (Asteroid Belt) ដែល​ជា​ទី​ប្រមូលផ្តុំ​​​​អាចមន៍​ផ្កាយ​ភាគច្រើន​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង។ ឆ្លងផុត​ខ្សែក្រវ៉ាត់​អាចម៍​ផ្កាយ​នេះ គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ភព​ព្រហស្បតិ៍ ដែល​ជា​ភព​ធំជាង​គេ​បង្អស់ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ពោលគឺ​ធំជាង​ផែនដី​រហូតដល់​ទៅ ១១ដង។ ចេញ​ពី​ភពព្រហស្បតិ៍ យើង​ទៅ​ដល់​​ភពសៅរ៍ បន្ទាប់​មក គឺ​ភពអ៊ុយរ៉ានុស មុននឹង​ទៅដល់​ភព​ណិបទូន ដែល​ជា​ភព​ទី៨ និង​ជា​ភព​ចុងក្រោយ នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រំដែន​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​មិន​មែន​បញ្ចប់​តែ​ត្រឹម​នេះទេ។ ចេញ​ពី​ភព​ណិបទូន​ទៅ គឺ​ជា​តំបន់​ដ៏​សែន​ធំ​ល្វឹងល្វឺយ​មួយ​ទៀត ដែល​លាតសន្ធឹង​​ក្នុង​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ ២០ដង នៃ​​​ចម្ងាយ​ពី​ព្រះអាទិត្យ​មក​ផែនដី​ ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “ខ្សែក្រវ៉ាត់គុយពែរ” (Kuiper Belt)។ ​ខ្សែក្រវ៉ាត់​គុយពែរ​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ទីប្រមូលផ្តុំ​បំណែក​តូចធំ​ជាច្រើន ដែល​ភាគច្រើន​ជា​ដុំ​ទឹកកក ហើយ​ដែល​នៅ​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​មក​ប៉ែក​ខាង​ក្នុង​ក្បែរព្រះអាទិត្យ ក៏​ត្រូវ​រលាយ​ទៅ​ជា​ចំហាយ និង​បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ​យ៉ាងវែងជាប់តាម​​ពី​ខាងក្រោយ ដែល​យើង​ហៅ​ថា "ផ្កាយដុះកន្ទុយ"។​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ខ្សែក្រវ៉ាត់​គុយពែរ​នេះ​ ក៏​មាន​ដែរ កូនភព​ជាច្រើន ជាពិសេស ភ្លុយតុង ដែល​កាល​ពីមុន​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​ភព​ទី៩ នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​គេ​ទម្លាក់​តំណែង​មក​នៅ​ត្រឹម​កូនភព​វិញ កាលពី​ឆ្នាំ​២០០៦។ ចេញ​ពី​ខ្សែក្រវ៉ាត់គុយពែរ​ទៅ គឺ​ជា​ស្រទាប់​ចុងក្រោយ ដែល​មាន​រាង​ជា​ស៊្វែរ​ហ៊ុំព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ... នេះ គឺ​ជា​តំបន់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “អួតខ្លោវដ៍” (Oort Cloud) ហើយ​ជា​ព្រំដែន​ខាង​ក្រៅបង្អស់​នៃ​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។ គិត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​យានតែ​ពីរ​គត់​ដែល​ធ្វើ​ដោយ​ដៃ​មនុស្ស ហើយ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ទៅ​ដល់​ព្រំដែន​ខាងក្រៅ​បំផុត​របស់​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​បាន គឺ​យាន​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា Voyageur។ យាន​ទាំងពីរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​បាញ់​បង្ហោះ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧៧ ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅជាង ៥ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រ​ក្នុងមួយម៉ោង (ជាង ១៥គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​មួយ​វិនាទី) ពោលគឺ​លឿន​ជាង​យន្តហោះ​ដឹកអ្នក​ដំណើរ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៦០ដង ហើយ​លឿន​ជាង​ល្បឿន​គ្រាប់កាំភ្លើង​ដល់​ទៅ​ជាង ៣០ដង។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​ល្បឿន​ដ៏​លឿន​បែបនេះ​ក៏ដោយ យាន​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ ៤០ឆ្នាំ ទើប​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ទៅដល់​ផ្នែក​ខាងក្រៅ​បំផុត​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​បាន។ ចេញ​ផុត​ពី​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ទៅ គឺ​ជា​ដែន​អវកាស ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Interstellar” គឺ​លំហអវកាស ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ពី​​​ប្រព័ន្ធផ្កាយមួយ ទៅ​​ប្រព័ន្ធផ្កាយ​មួយទៀត។ ផ្កាយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​យើង​ជាងគេ គឺ​ប្រព័ន្ធផ្កាយ​ឈ្មោះ “អាល់ហ្វាសិនថូរី” (Alpha Centauri) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៤ឆ្នាំ​ពន្លឺ ពី​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ពោលគឺ ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយអាល់ហ្វាសិនថូរី​នេះ ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៤ឆ្នាំ ទើប​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ និង​ភពផែនដី​របស់​យើង៕ =ការកកើត​ភពផែនដី= កាលពី ៤៥០០លានឆ្នាំមុន នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​សារធាតុ​​ប្រមាណ​ជា ៩៩,៩% នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​ព្រះអាទិត្យ​ សារធាតុ​ប្រមាណ​ជា ០,១% ដែល​នៅ​សេសសល់ ហើយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ក៏​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បន្តិចម្តងៗ បង្កើត​ទៅ​ជា​ភព ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះក៏​មាន​ភពផែនដី​របស់​យើង​មួយ​ផងដែរ ដែល​ជា​ភព​ទីបី​រាប់ពី​ព្រះអាទិត្យ។ គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា អ្វីៗ​កើតឡើង​ចេញ​ពី​ល្អងធូលី​ដ៏តូចល្អិត ដែល​ស្ថិត​នៅ​វិលវល់​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ ល្អងធូលី​ដូចតូចល្អិត​នេះ​បាន​ប្រមូល​ផ្តុំគ្នា​ ពីដំបូង​ជា​ដុំថ្ម​តូចៗ រួចហើយ​​​ដុំថ្មតូចៗ​ទាំងនេះ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ទៅ​ជា​បំណែក​កាន់តែ​ធំឡើង​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​រាប់លាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក ក៏​​មាន​ម៉ាស់​និង​កម្លាំងទំនាញ​​គ្រប់គ្រាន់ បង្កើត​ទៅ​ដុំ​​​មាន​រាង​ជា​ស្វ៊ែរ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​ហៅថា​ជា​ភព។ ភពផែនដី​ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើត​ឡើង​ដំបូង​នោះ ត្រូវ​រង​នូវ​​ការ​ប៉ះទង្គិច​ជាប់​ជា​ប្រចាំ ​ជាមួយ​នឹង​​បំណែក​អាចម៍ផ្កាយ ឬ​ផ្កាយ​ដុះកន្ទុយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ក្បែរគ្នា ហើយ​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​នោះ​​បាន​​​ធ្វើ​ឲ្យ​ផែនដី​អាច​ប្រមូលផ្តុំ​ធាតុផ្សំ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើង ហើយ​​ទំហំ​ក៏​កាន់តែ​រីក​ធំឡើងទៅតាម​នោះ​ផងដែរ។​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ផែនដី​របស់​យើង​មិនមែន​ប៉ះទង្គិច​តែ​ជាមួយ​នឹង​បំណែក​អាចម៍ផ្កាយ ឬ​ផ្កាយ​ដុះ​កន្ទុយ​នោះទេ តែ​មាន​ការ​ប៉ះទង្គិច​ដ៏​អស្ចារ្យ​​មួយ​ទៀត ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ផលវិបាក​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​ដល់​ភពផែនដី និង​មនុស្សជាតិ​យើង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ នៅ​ប្រមាណ​ជា ១០០លាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ នៅ​ពេល​ដែល​ផែនដី​​បាន​​កើន​ទំហំ​ជិត​ប៉ុន​នឹង​សព្វថ្ងៃ​ កូនភព​តូចមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “តេយ៉ា” (Theia) មាន​ទំហំ​ប៉ុន​ភព​អង្គារ (​ប្រហែល​ពាក់​កណ្តាល​នៃ​ភពផែនដី) ​បាន​ហោះ​មក​បុក​នឹងភពផែនដី។ កម្លាំង​ទង្គិច​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភព​ទាំងពីរ​ត្រូវ​រលាយ​ចូល​គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ដោយសារ​តែ​ការ​ទង្គិច​គ្នា​នេះ​កើតឡើង​​ក្នុងទិសដៅ​​បញ្ឆិត ដូច្នេះ ផ្នែកខ្លះ​នៃ​កូនភព​តេយ៉ា ព្រមទាំង​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ផែនដី ត្រូវ​ខ្ទាត​ចេញ​ទៅ​​ក្នុង​ទីអវកាស ហើយ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​បំណែក​ខ្លះ​តូចខ្លះ​ធំ ស្ថិត​នៅវិល​​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ បំណែក​អស់ទាំងនេះហើយ ដែល​ក្រោយ​មកបាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បន្តិចម្តងៗ ​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ព្រះចន្ទ ដែល​វិលជុំវិញ​ភពផែនដី​របស់​យើង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទង្គិច​នៅពេលនោះ ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ័ក្សផែនដី ពោលគឺ អ័ក្ស​នៃ​ចលនា​វិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង​របស់​ភពផែនដី​ត្រូវ​ទ្រេត​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​ភាព​ទ្រេត​នៃ​អ័ក្សផែនដី​នេះ​ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដែល​​​ធ្វើ​ឲ្យ​ផែនដី​របស់​យើង​​មាន​អាកាសធាតុ ដែល​ចែកចេញ​ជា​រដូវកាល​យ៉ាងទៀងទាត់។ លើសពីនេះទៅទៀត វត្តមាន​របស់​ព្រះចន្ទ នៅ​​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី ហើយ​ដែល​មាន​ទំហំ​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៣០% នៃ​ទំហំ​ផែនដី​ បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​តុល្យភាព​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​មួយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​អ័ក្សផែនដី​របស់​យើង​​​​មាន​លំនឹង ដែល​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយធ្វើ​ឲ្យ​អាកាសធាតុ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​លំនឹង មិនសូវ​ប្រែប្រួល​ខ្លាំង ដែល​ជាកត្តា​ដ៏សំខាន់​ សម្រាប់​ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត។ ព្រះចន្ទ​ក៏​បាន​ជួយ​​ឲ្យ​ចលនា​វិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង​របស់​ផែនដី​ត្រូវ​បន្ថយ​ល្បឿន​ផងដែរ ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ថ្ងៃ​​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​រយៈពេល​កាន់តែ​វែង ពោលគឺ មួយថ្ងៃ​ ដែល​ពីមុន​មាន​ត្រឹមតែ ៦ម៉ោង ​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​បន្តិចម្តងៗ​ រហូត​កើនឡើង​​ដល់ ២៤ម៉ោង ដូចជា​​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ កាល​ពី​ដើមដំបូងឡើយ នៅ​ពេល​ដែល​ផែនដី​ទើប​នឹង​កកើត​ជា​រូបរាងឡើង ការប៉ះទង្គិច​ជាមួយ​កូនភព​តេយ៉ា ក៏ដូចជា​ការ​ប៉ះទង្គិច​ស្ទើរជាប់​ជា​ប្រចាំ​ជាមួយ​បំណែក​តូចធំ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​ផែនដី​មាន​សីតុណ្ហភាព​ក្តៅខ្លាំង គឺ​ក្តៅ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជាង ១០០០អង្សា​ ដែល​​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រប់​អ្វីៗ​ទាំងអស់​ត្រូវ​រលាយ​ទៅ​ជា​សារធាតុ​រាវ ប្រៀបដូច​ជា​កម្អែ​ភ្នំភ្លើង។ គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា ភពផែនដី​របស់​យើង​នៅ​ពេលនោះ​​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​​ទៅដោយ​មហាសមុទ្រ​គ្រប់កន្លែង គ្រាន់តែ​សមុទ្រ​នោះ​​មិនមែន​ជា​សមុទ្រទឹក តែ​ជា​មហាសមុទ្រ​នៃ​កម្អែភ្នំភ្លើង... ហើយ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ សារធាតុដែក និង​នីកែល ព្រមទាំង​​សារធាតុ​ផ្សេងទៀត​ដែល​មានដង់ស៊ីតេខ្ពស់ និង​​ទម្ងន់ធ្ងន់ ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​ខាងក្រោម ចំណែក​ឯ​សារធាតុ​ស្រាលៗ​ស្ថិត​នៅ​ស្រទាប់​ខាងលើ។ ក្រោយមក​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​បំណែក​ភាគច្រើន​ដែល​នៅលើ​គន្លង​ជាមួយគ្នា​បាន​ប៉ះទង្គិច​ ហើយ​រលាយ​ចូលគ្នា​ជាមួយ​នឹង​ភពផែនដី ហេតុការណ៍​ប៉ះទង្គិច​គ្នា​ក៏កើត​មាន​កាន់តែតិច​ទៅៗ ហើយ​សីតុណ្ហភាព​លើ​ភពផែនដី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ថយចុះ។ ដល់​ពេលមួយ​ ស្រទាប់​ខាងលើ​នៃ​ភពផែនដី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កករឹង​ទៅជា​​ផ្នែក​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា "សម្បកផែនដី" ចំណែក​ឯ​សារធាតុដែក​និង​នីកែល​ដែល​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​ខាងក្រោម ក៏​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​ “ស្នូលផែនដី”។ ស្នូលផែនដី​ដែល​សម្បូរ​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​ដែក​នេះហើយ​​ ដែល​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​ដែន​ម៉ាញេទិក នៅ​​ជុំវិញ​ភពផែនដី ហើយ​ជា​របាំង​​ជួយ​ការពារ​ផែនដី​​ពី​កម្លាំងខ្យល់​ពី​ព្រះអាទិត្យ (Solar Wind) ក៏ដូចជា​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម​ផ្សេងទៀត​មក​ពី​ទីអវកាស ដែល​នេះ​គឺ​​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយ សម្រាប់​​ការ​កកើត​ជីវិត នៅ​ពេល​ក្រោយ​មក​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ជីវិត​អាច​កកើតឡើង​បាន​នៅលើ​ភពផែនដី គេ​ត្រូវការ​នូវ​ធាតុផ្សំ​ដ៏​ចម្បងមួយ គឺ​ទឹក។ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​ដឹង​ថា ផ្ទៃ​នៃ​ភពផែនដី​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៧០% ត្រូវ​គ្រប​ដណ្តប់​ទៅដោយ​ទឹកសមុទ្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចោទឡើង​ថា តើ​ទឹក​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ​មាន​ប្រភព​ដើម​ចេញ​មក​ពីណា? ជាទូទៅ ប្រភព​ដើម​នៃ​ទឹក​លើ​ភពផែនដី គឺ​ជា​អាថ៌កំបាំង ដែល​តែងតែ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា​ រវាង​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ការ​យល់ដឹង​​ទៅលើ​ចំណុច​នេះ​ក៏តែងតែ​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ជាច្រើន​ដំណាក់កាល​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ យោង​តាម​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ចុងក្រោយ​បង្អស់ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា ប្រភព​នៃ​ម៉ូលេគុល​ទឹក (H2O) ដើម​ដំបូង​លើ​ភពផែនដី ត្រូវ​ចែកចេញ​ជា​ពីរផ្នែក។ មួយផ្នែក គឺ​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ធាតុផ្សំ​ដើម​ដំបូង​​របស់​ភពផែនដី ពោលគឺ ម៉ូលេគុលទឹក​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​​​បំណែក​តូចធំ​ទាំងឡាយ ដែល​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​​បង្កើត​ជា​ភពផែនដី។ ម៉ូលេគុលទឹក​មួយ​ផ្នែក​ទៀត មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​អាចម៍ផ្កាយ (Asteroid) ឬ​ផ្កាយដុះកន្ទុយ (Comet) ដែល​ធ្លាក់​មក​លើ​ផែនដី​ នៅ​ពេល​ក្រោយៗ​មកទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ កាល​ពី​ដំបូងឡើយ ដោយសារ​តែ​​ផែនដី​មាន​សីតុណ្ហភាព​ក្តៅខ្លាំងពេក​ ម៉ូលេគុល​ទឹក​​អស់ទាំងនេះមិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​សភាពរាវ នៅលើ​ផ្ទៃដី​បាន​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ​វា​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​ចំហាយទឹក ស្ថិតនៅ​ពាសពេញ​ក្នុង​បរិយាកាសនៃ​ភពផែនដី។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ពេល​ដែល​សីតុណ្ហភាព​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​កម្រិត​មួយ​ទាបល្មម ទើប​ចំហាយទឹក​នេះ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ទៅ​ជា​ពពក រួចហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ភ្លៀង​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើ​ផ្ទៃដី ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ទឹកភ្លៀង​ទាំងនេះ​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​លើ​ផ្ទៃដី ដំបូង​​បង្កើត​បាន​ជា​ថ្លុក ត្រពាំង បឹងបួរ ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​រាប់លាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត បរិមាណទឹក​នៅលើ​ផ្ទៃដី​ក៏​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ ​រីកសាយភាយ​រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​មហាសមុទ្រ។ គិតត្រឹម​ប្រមាណ​ជា ៣៨០០លាន​ឆ្នាំមុន ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០០លានឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ផែនដី​របស់​យើង​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​​ទៅជា​ភពមួយ ដែល​មាន​ “ស្នូល” និង​​ដែន​ម៉ាញេទិក, មាន​ព្រះចន្ទ និង​មាន​ចលនា​វិលជុំវិញ​អ័ក្ស​ប្រកប​ដោយ​លំនឹង ព្រមទាំង​​​មាន​សីតុណ្ហភាព​ធ្លាក់ចុះ​ទាប​ល្មម ដែល​អាច​ឲ្យ​ទឹក​អាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​សភាព​រាវ ហើយ​​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​មហាសមុទ្រ​នៅលើ​ផ្ទៃដី​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ថាមពល​នៃ​កម្តៅ​ក្នុង​ស្នូលផែនដី​បាន​រុញដី​បាតសមុទ្រ​ឲ្យ​ប៉ោងឡើង​បង្កើត​ទៅជា​ភ្នំភ្លើង និង​​ជា​កូនកោះតូចៗ ដែល​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បន្តិចម្តងៗ​ទៅ​ជា​ដីគោក និង​​​​រាប់​រយលាន​ឆ្នាំ​​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ​បង្កើត​បានទៅ​ជា​ទ្វីប៕ =ការកកើត​ជីវិត​លើ​ភពផែនដី (ត)= គិតត្រឹម​ប្រមាណ​ជា ៣៨០០លាន​ឆ្នាំមុន ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០០លានឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ផែនដី​របស់​យើង​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​​ទៅជា​ភពមួយ ដែល​មាន​ “ស្នូល” និង​​ដែន​ម៉ាញេទិក, មាន​ព្រះចន្ទ និង​មាន​ចលនា​វិលជុំវិញ​អ័ក្ស​ប្រកប​ដោយ​លំនឹង, មាន​មហាសមុទ្រ និង​មាន​ដីគោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ​ ភពផែនដី​ក៏​នៅមិនទាន់​ក្លាយ​ជា​ទីកន្លែង​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ជីវិត​ស្រស់ថ្លា ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយដែរ។ ភពផែនដី​មាន​ទឹក​ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​​ជីវិត​សព្វសារពើ រួមទាំង​ជីវិត​មនុស្ស​យើង​ផង​​​អាច​រស់នៅ​បាន គេ​ត្រូវការ​លក្ខខណ្ឌ​ដ៏​ចាំបាច់​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀតទៀត ជាពិសេស គឺ​ត្រូវការ​​បរិយាកាស ដែល​សម្បូរ​ទៅដោយ​អុកស៊ីសែន។ នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​នៃ​ភពផែនដី​កាល​ពី​ដំបូង គឺ​មាន​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ឧស្ម័នកាបូនិក នីត្រូសែន និង​មេតាន ចំណែក​ឯ​អុកស៊ីសែន​វិញ មាន​តិចតួចតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជាវាពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវិត​អាច​ចាប់កំណើត និងរីកលូតលាស់​ឡើងបាន... ជីវិត​មិន​អាច​ចាប់កំណើត​បាន​នៅលើ​ដី និង​ក្នុង​បរិយាកាស ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឯ​ក្រោម​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ឯណោះវិញ ដំណើរវិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង។ នៅ​ក្នុងទឹកសមុទ្រ សារធាតុ​សាមញ្ញៗមួយ​ចំនួន រួមមាន​ អ៊ីដ្រូសែន​ដែល​ជា​សារធាតុ​ដើម​កើតចេញ​ពី​ក្រោយ Big Bang​ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​​សារធាតុផ្សេងទៀត​ដែល​កើត​ចេញ​ពី​ផ្កាយ រួមមាន​ដូចជា អុកស៊ីសែន កាបោន និង​នីត្រូសែន ព្រមទាំង​សារធាតុ​ខ្លះទៀត ដែល​​ធ្លាក់​មក​លើ​ភពផែនដី​ជាមួយ​នឹង​អាចមន៍ផ្កាយ បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​ធាតុផ្សំ​ដ៏សំខាន់ៗ សម្រាប់​ការ​កកើត​នៃ​ជីវិត ហើយ​ជីវិត​ដែល​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​ជា​ដំបូង​នៅ​ពេលនោះ មិនមែន​ជា​ជីវិត​ក្នុងទម្រង់​សាំញ៉ាំ ដូចជា មនុស្ស សត្វ ឬ​រុក្ខជាតិ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​ជា​ប្រភេទ​​ជីវិត​ក្នុង​ទម្រង់​ដ៏​សាមញ្ញ ដែល​មាន​កោសិកា​ទោល គឺ​ប្រភេទ​បាក់តេរី។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បាក់តេរី​អស់ទាំងនោះ មាន​បាក់តេរី​មួយ​ប្រភេទ (Cyanobactérie) រស់នៅ​ដោយ​ប្រើ​​ពន្លឺព្រះអាទិត្យ​​ដើម្បី​​ស្រូបយក​​​ឧស្ម័នកាបូនិក​​ទៅ​បំផ្លែង​​ជា​សារធាតុគីមី ដើម្បី​ចិញ្ចឹមជីវិត នៅ​ក្នុង​យន្តការ​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះថា “រស្មីសំយោគ” (Photosynthèse) ហើយ​នៅ​ក្នុង​យន្តការ​រស្មីសំយោគនេះ វាបញ្ចេញ​មក​វិញ​​នូវ​កាកសំណល់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ ដែល​ដើរតួនាទី​ដ៏​ចម្បង នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ភពផែនដី គឺ​អុកស៊ីសែន។ ពីដំបូង សារធាតុ​អុកស៊ីសែន ដែល​ជា​កាកសំណល់​​បញ្ចេញ​ពី​រស្មីសំយោគ​ដោយ​បាក់តេរីនេះ ត្រូវ​រីកសាយភាយ​នៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ ហើយ​ទឹកសមុទ្រ​នៅ​ពេលនោះ​​​មាន​ពេញ​ទៅដោយ​អាតូម​នៃ​សារធាតុដែក ដែល​កើតឡើង​តាំង​ពី​រាប់លាន​ឆ្នាំមុន នៅ​ពេល​ដែល​ផ្កាយ​ត្រូវ​អស់ជីវិត ហើយ​ត្រូវ​ផ្ទុះ នៅ​ក្នុងហេតុការណ៍ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “Supernova”។ នៅពេល​ដែលសារធាតុ​ដែក​នេះ​ជួប​នឹង​អុកស៊ីសែន វា​បង្កើត​ទៅជា​ដែកអុកស៊ីត (​ច្រែះដែក) ដែល​ធ្លាក់ចុះ​ទៅ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅ​ឯ​បាតសមុទ្រ ហើយ​ដែល​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់ពាន់​លាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត វា​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​រ៉ែដែក ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ទាញ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​សារធាតុ​ដ៏​ចម្បងមួយ សម្រាប់​​ផលិត​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់​ប្រចាំថ្ងៃ ក៏ដូចជា​ប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ក្រោយៗមកទៀត នៅពេល​ដែល​អាតូម​ដែក​នៅ​ក្នុង​​ទឹកសមុទ្រ​មាន​កាន់តែតិច​ទៅ បរិមាណ​អុកស៊ីសែន​ដែល​បញ្ចេញ​ពី​រស្មីសំយោគ​ដោយ​បាក់តេរី​ទៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ​​​មាន​កាន់តែ​ច្រើន​លើសលុប ក៏​ត្រូវ​បំភាយចេញ​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស។ បន្តិចម្តងៗ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ពីរពាន់លាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទឹកសមុទ្រ ព្រមទាំង​ខ្យល់​ក្នុង​បរិយាកាស​នៃ​ភពផែនដី​របស់​យើង​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​ទៅដោយ​អុកស៊ីសែន... ម៉ូលេគុល​អុកស៊ីសែន​នៅ​ក្នុង​ខ្យល់​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្ទៃមេឃ​​ត្រូវ​ប្រែពណ៌​ទៅ​ជា​ខៀវ ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​ផ្ទៃសមុទ្រ​ដែល​ទទួល​ពន្លឺ​ពី​បរិយាកាស។ កាល​ពី​៧៥០លានឆ្នាំ​មុន ដីគោក​នៅលើ​ភពផែនដី​របស់​យើង​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​នៅកន្លែងតែមួយ បង្កើត​ទៅជា​ទ្វីបដ៏ធំ​តែមួយគត់ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “មហាទ្វីបរ៉ូឌីញ៉ា” (Rodinia)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលមួយ ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ដែល​ចេញ​ពី​កម្តៅនៃ​ស្នូល​របស់​ផែនដី​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​មហាទ្វីបនេះ​ត្រូវ​ប្រេះបែក​ចេញ​ពី​គ្នា​បន្តិចម្តងៗ (មួយឆ្នាំ២-៣សង់ទីម៉ែត្រ) រហូត​​បង្កើត​ទៅ​​ជា​ទ្វីបតូចៗ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។ ​ការប្រេះបែក​មហាទ្វីប​រ៉ូឌីញ៉ា​នេះ​បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់ពីរ ដែល​នាំ​មក​នូវ​ការ​ប្រែប្រួល​ដ៏​ធំមួយ​ដល់​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល។ ចលនានៃ​ផ្លាកតិចតូនិក ដែល​នាំ​ឲ្យ​​ប្រេះបែក​មហាទ្វីបរ៉ូឌីញ៉ា​នេះ​ បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​នូវ​ហេតុ​ការណ៍​​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នៅ​ទូទាំងភពផែនដី ហើយ​ការ​ផ្ទុះ​ភ្នំភ្លើង​នេះ​​​បាន​បញ្ចេញ​នូវ​​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​យ៉ាងច្រើន​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស។ នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស ឧស្ម័នកាបូនិក​លាយឡំ​ជាមួយ​នឹង​ចំហាយទឹក បង្កើត​ទៅ​ជា​ភ្លៀងអាស៊ីត​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើ​ដីវិញ។ តាមធម្មតា នៅពេល​ដែល​ភ្លៀង​អាស៊ីត​នេះ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ដល់​ដី វា​ត្រូវ​ហួត ហើយ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​ត្រឡប់​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រេះបែក​មហាទ្វីបរ៉ូឌីញ៉ា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ដុំថ្ម​ជាច្រើន ដែល​កាល​ពីមុន​កប់​នៅ​ក្រោម​ដី​ត្រូវ​ចេញ​មក​ខាងក្រៅ ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ភ្លៀង​អាស៊ីត​ធ្លាក់មក​លើ​ដី​ប៉ះ​នឹង​ថ្ម​ ថ្មទាំងនេះ​ក៏​ស្រូប​យក​ទឹក​ភ្លៀង​ បូករួម​ទាំង​​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​​ផង​​មិន​ឲ្យ​ភាយ​ចេញ​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​វិញ។ ភ្លៀង​ចេះតែ​បន្ត​ធ្លាក់ ហើយ​ថ្ម​ចេះតែ​បន្ត​ស្រូប​យក... បន្តិចម្តងៗ បរិមាណ​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​​ក៏​មាន​កាន់តែ​តិចទៅៗ។ ​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​ គឺ​ជា​ឧស្ម័ន​ផ្ទះ​កញ្ចក់ ដែល​មាន​តួនាទី​ដ៏សំខាន់ នៅ​ក្នុង​ការ​​ទប់ពន្លឺ​​​និងកម្តៅ​ពី​ព្រះអាទិត្យ​ឲ្យ​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស ហើយ​រក្សា​កម្តៅ​នៅ​លើ​ភពផែនដី។ ដូច្នេះ នៅពេល​ដែល​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​មាន​កាន់តែ​តិចទៅៗ ​សីតុណ្ហភាព​ទូទៅលើ​ភពផែនដី​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ត្រជាក់​ទៅតាម​នោះដែរ។ ​នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ត្រឹមតែ​ប៉ុន្មាន​ពាន់ឆ្នាំ សីតុណ្ហភាព​មធ្យម​នៅលើ​ភពផែនដី​ទាំងមូល​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​រហូតដល់​ទៅ -៥០អង្សារ ហើយ​តំបន់​ទឹកកក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រីកសាយភាយ​ចេញ​ពី​តំបន់​ប៉ូល​ទាំងពីរ សំដៅ​ទៅកាន់​តំបន់​អេក្វាទ័រ។ តំបន់​ទឹកកក​លាតសន្ធឹង​កាន់តែធំ​ វា​ធ្វើ​ឲ្យ​ពន្លឺ​ព្រះអាទិត្យ​ត្រូវ​​ចាំង​ផ្លាត​ចេញ​​ពី​ភពផែនដី​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​អាកាសធាតុ​ក៏​កាន់​តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ត្រជាក់​ខ្លាំង បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទឹកកក​កាន់តែ​ច្រើន... រហូត​ដល់​ពេល​មួយ ផ្ទាំង​ទឹកកក​ក៏​បានរីកសាយភាយ​ទៅដល់​គ្រប់​ទីកន្លែង រហូត​ត្រូវ​​គ្របដណ្តប់​នៅ​ពាសពេញ​ភព​ផែនដី​ទាំងមូល។ ភពផែនដី​យើង​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ទើប​នឹង​កកើតឡើង​ដំបូង គឺ​ជា​ភព​នៃ​សមុទ្រ​ភ្លើង ក៏​ត្រូវ​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ភព​នៃ​សមុទ្រ​ទឹកកក (គេច្រើន​ហៅ​តាមភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Snowball Earth”) ហើយ​​យុគសម័យទឹកកក​នោះ​​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​​រហូតដល់​ទៅ​រាប់​​សិបលាន​ឆ្នាំ៕ =ការរីកដុះដាលនៃជីវិតលើភពផែនដី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក= កាលពី​​ជាង ៦០០លាន​ឆ្នាំមុន... រាប់លាន​ឆ្នាំ​មកហើយ​ ដែល​ភពផែនដី​​ទាំងមូល​ត្រូវ​គ្រប​ដណ្តប់​ពេញ​ទៅ​ដោយ​ទឹកកក ដែល​មាន​កម្រាស់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់​ម៉ែត្រ។ ទឹកកក​កាន់តែច្រើន វាធ្វើ​ឲ្យ​ពន្លឺ​និង​កម្តៅព្រះអាទិត្យ​ត្រូវ​ចាំងផ្លាត​ចេញ​ទៅវិញ​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​សីតុណ្ហភាព​ក៏​ត្រូវ​​​ធ្លាក់​ចុះ​ត្រជាក់​កាន់តែ​ខ្លាំង ដែល​ជា​យន្តការមួយ តម្រូវ​ឲ្យ​ភពផែនដី​របស់​យើង​ត្រូវ​ជាប់​ក្នុង​អន្ទាក់ទឹកកក ដោយ​មើល​ទៅ​ហាក់ដូចជា​​គ្មាន​ថ្ងៃ​ដែល​អាច​ចេញ​រួច​មកវិញបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​ផ្ទៃ​ដី​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​ពេញ​ទៅ​ដោយ​ទឹកកក នៅឯ​ខាង​ក្នុង​ផែនដី​ឯណោះ​វិញ ស្នូលផែនដី​នៅតែ​​មាន​សីតុណ្ហភាព​ក្តៅខ្លាំង​ដដែល គឺ​ក្តៅ​​​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៦០០០អង្សារ (ក្តៅ​ជាង​ផ្ទៃខាងលើ​នៃ​ព្រះអាទិត្យ​ទៅ​ទៀត)។ ជាថ្មីម្តងទៀត គឺ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ចេញ​ពី​កម្តៅ​ក្នុង​ស្នូលផែនដី​នេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ភពផែនដី​ត្រូវ​ក្រឡាប់ចាក់​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​ម្តងនេះ អ្វីៗ​ត្រូវ​ដើរបញ្ច្រាស់​ទៅវិញ។ ការ​​ផ្ទុះ​ភ្នំភ្លើង​ដែល​ធ្លាប់​កើតមាន​ជា​រឿយៗ​តាំង​ពី​មុ​ន​មក​នោះ បាន​​​កើតឡើង​យ៉ាង​សកម្ម​​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ទាំងមូល ហើយ​ការ​ផ្ទុះ​ភ្នំភ្លើង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ឧស្ម័នកាបូនិក​ដែល​ត្រូវ​​ជាប់​នៅ​ក្នុងដី​តាំង​ពីមុន​យុគសម័យ​ទឹកកក​​មកនោះ ត្រូវ​​​បញ្ចេញ​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​វិញ។ កាលពីមុន មាន​ថ្ម​ដែល​អាច​ស្រូប​​ឧស្ម័នកាបូនិក​ទាំងនេះ​​ពី​ក្នុង​បរិយាកាស ទៅ​ក្នុង​ដីវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនេះ ថ្ម​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​កប់​បាត់​នៅ​ក្រោម​ផ្ទាំងទឹកកក​អស់ទៅហើយ មិនអាច​ស្រូប​យក​ឧស្ម័នកាបូនិក​ទៅវិញ​បាន​ដូចកាល​ពីមុន​ទៀត​នោះទេ។ ឧស្ម័ន​កាបូនិក​ក៏​ត្រូវ​ប្រមូល​ផ្តុំ​​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ឧស្ម័ន​កាបូនិក​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​មាន​កាន់តែ​ច្រើន វា​​​អាច​ទប់កម្តៅ​ព្រះអាទិត្យ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន ​​​ធ្វើ​ឲ្យ​សីតុណ្ហភាព​លើ​ភពផែនដី​ចាប់ផ្តើម​កើនឡើងមកវិញ។ នៅ​ពេល​ដែល​សីតុណ្ហភាព​កើនឡើង ​ផ្ទាំង​ទឹកកក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រលាយ ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ផ្ទាំងទឹកកក​ថយចុះ ពន្លឺ​និង​កម្តៅព្រះអាទិត្យ​ក៏​លែង​សូវ​ចាំងផ្លាត​ចេញ​ទៅវិញ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​សីតុណ្ហភាព​ទូទៅ​លើ​ភពផែនដី​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង... បន្តិចម្តងៗ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់​លាន​ឆ្នាំក្រោយមកទៀត យន្តការ​នេះ​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​​ភពផែនដី​របស់​យើង​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​​ត្រឡប់​ទៅ​រក​សភាព​ដើម ​ដូចកាល​ពី​មុន​យុគសម័យ​ទឹកកក​វិញ។ តាមពិត ភពផែនដី​មិន​ត្រឹមតែ​វិលត្រឡប់​ទៅ​រកសភាព​ដើម​វិញ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ កម្រិត​អុកស៊ីសែន នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​ក៏​ថែម​ទាំង​​បាន​កើនឡើង​យ៉ាងខ្លាំង​​លើ​សពី​មុន​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ភពផែនដី​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​ដោយ​ផ្ទាំង​ទឹកកក​ ម៉ូលេគុល​ទឹក​នៅ​ក្នុង​ផ្ទាំង​ទឹកកក​នេះ មាន​ប្រតិកម្ម​ជាមួយ​នឹង​កាំរស្មីព្រះអាទិត្យ​ បង្កើត​ទៅ​ជា​សារធាតុ​គីមី​មួយ​ប្រភេទ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ទឹកអុកស៊ីសែន” (H2O2) ឬហៅ​តាម​ភាសាបារាំង​ថា “Peroxyde d’hydrogène”។ ប្រតិកម្ម​នេះ​ចេះតែ​កើតមាន​ឡើង​អស់រយៈពេល​រាប់​លាន​ឆ្នាំ ​នៅ​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទឹកអុកស៊ីសែន​យ៉ាងច្រើន​ជាប់​នៅ​ក្នុង​ផ្ទាំង​ទឹកកក។ នៅ​ពេល​ដែល​ផ្ទាំង​ទឹកកក​ត្រូវ​រលាយ​ ទឹកអុកស៊ីសែន​នេះ​ក៏​ត្រូវ​បំបែក​ខ្លួន​ចេញ​ទៅជា​ម៉ូលេគុល​ពីរផ្សេងគ្នា គឺ​ទឹក និង​អុកស៊ីសែន ដោយ​មួយ​ផ្នែក​ត្រូវ​បញ្ចេញ​ទៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ ហើយ​មួយផ្នែក​ទៀត​ត្រូវ​បំភាយ​ចេញ​ទៅ​ក្នុង​បរិយាកាស។ ហេតុដូច្នេះហើយ​​​បាន​ជា​​​​បរិមាណ​អុកស៊ីសែន​នៅលើ​ភពផែនដី ​ក្រោយ​យុគសម័យ​ទឹកកក​នោះ ត្រូវ​កើនឡើង​យ៉ាងខ្លាំង ទាំង​នៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ និង​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស។ កាល​ពី​មុន​ពេល​ដែល​ភពផែនដី​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​ទៅដោយ​ផ្ទាំង​ទឹកកក ជីវិត​បាន​ចាប់ផ្តើម​កកើត​រួចទៅហើយ​នៅលើ​ភពផែនដី​របស់​យើង គឺ​ជីវិត​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​បាក់តេរី​កោសិកាទោល នៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចោទឡើង​ថា តើ​បាក់តេរីអស់ទាំងនេះ​អាច​នៅ​រស់រាន​មាន​ជីវិត​ដែរ​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​គ្របដណ្តប់​ទៅដោយ​ផ្ទាំងទឹកកក​អស់រយៈពេល​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មកនេះ? តាមការពិត គេរកឃើញ​ថា បាក់តេរី​ដែល​មាន​តាំង​ពី​មុន​មកនោះ យ៉ាងហោចណាស់​ក៏​មាន​មួយផ្នែក​ដែរ ដែល​​នៅ​បន្ត​រស់រាន​មាន​ជីវិត​នៅ​ក្រោម​ផ្ទាំង​ទឹកកក ហើយ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ផ្ទាំងទឹកកក​រលាយ​អស់... ជាមួយ​នឹង​​​​កម្រិត​អុកស៊ីសែន​ដែល​កើនឡើង​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងនោះ ជីវិត​នៅលើ​ភពផែនដី​របស់​យើង​​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​រីកលូតលាស់​ និង​វិវឌ្ឍ​យ៉ាង​លឿន​បំផុត នៅ​ក្នុង​យុគសម័យមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា (Cambrian explosion)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ (ដែល​មាន​​​រយៈពេល​ប្រមាណ​ពី ៧០ ទៅ ៨០លាន​ឆ្នាំ) ជីវិត​នៅលើ​ភពផែនដី​បាន​វិវឌ្ឍ​ពី​ទម្រង់​ជីវិត​​កោសិកា​ទោល ទៅ​ជា​ទម្រង់​ជីវិត​ពហុកោសិកា ដែល​ជា​ទម្រង់​ជីវិត​មាន​លក្ខណៈ​​កាន់តែ​ជឿនលឿន ហើយ​មាន​រូបរាង និង​ទំហំ​កាន់តែ​ធំឡើង ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ ​រហូតដល់​ពេល​មួយ​ ទឹកសមុទ្រ​ដែល​កាល​ពីមុន​មាន​ត្រឹមតែ​បាក់តេរី ក៏​មាន​ពេញ​ទៅ​ដោយ​រុក្ខជាតិ​ និង​មច្ឆជាតិ​តូចធំ​គ្រប់​ប្រភេទ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​រាប់លាន​ឆ្នាំ​កន្លងទៅនោះ ជីវិត​មាន​ការ​រីកដុះដាល​តែ​នៅ​ក្នុង​ទឹកសមុទ្រ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ បើ​គេ​ក្រឡេក​មើល​ទៅលើ​ដីគោកវិញ គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទាំងអស់ គឺ​នៅ​ជា​ទីវាលរហោស្ថាន​ គ្មាន​រុក្ខជាតិ គ្មាន​សត្វ គ្មាន​ជីវិត​អ្វី​ទាំងអស់... ហើយ​ដើមហេតុចម្បង​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវិត​មិន​អាច​រីកដុះដាល​នៅលើ​ដីគោក​បាន​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ដោយសារ​តែ​​វិទ្យុសកម្ម​​នៃ​កាំរស្មីអ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេ (UV) ពី​​​ព្រះអាទិត្យ។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល ក្រោយ​ពី​ប្រតិកម្ម​គីមី​ដ៏​សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុងបរិយាកាស នៅ​ឯរយៈកម្ពស់​​ប្រមាណ​ជា ៣០ ទៅ ៥០គីឡូម៉ែត្រ​ពីភពផែនដី។ នៅ​ពេល​ដែល​កម្រិត​អុកស៊ីសែន​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស​មាន​ការ​កើនឡើង ម៉ូលេគុល​អុកស៊ីសែន​នេះ​មាន​ប្រតិកម្ម​ជាមួយ​នឹង​កាំរស្មី​អ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេ​របស់​ព្រះអាទិត្យ​ ក៏​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជាឧស្ម័ន​មួយ​ប្រភេទ​ទៀត គឺ ​អូហ្សូន (O3)។ ​បន្តិចម្តងៗ ​ឧស្ម័ន​អូហ្សូន​នេះ​បាន​ប្រមូលផ្តុំ​គ្នា​ទៅ​ជា​ស្រទាប់​​កាន់តែក្រាស់​ឡើងៗ... រហូត​មាន​កម្រាស់​​ល្មម​​អាច​នឹង​​ការពារ​ផ្ទៃដី​ពី​កាំរស្មី​អ៊ុលត្រាវីយ៉ូលេបាន។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែល​ជីវិត​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ រីករាលដាល​ចេញ​ពី​ក្នុង​ទឹក​សមុទ្រ ឡើងទៅលើ​ដីគោក ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូងចេញ​ពី​រុក្ខជាតិ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត នៅ​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤០០លាន​ឆ្នាំមុន ប្រភេទ​សត្វ​សមុទ្រ​​​មួយ​ចំនួន ក៏​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ទឹក​មក​រស់​នៅលើ​ដី​គោក ដោយ​ពីដំបូង​​រស់នៅ​ជាប់នឹង​មាត់ទឹក ជា​ប្រភេទ​សត្វពាក់កណ្តាលគោក​ពាក់កណ្តាលទឹក។ ​ក្រោយៗមក​ទៀត ប្រភេទ​សត្វ​ទាំងនេះ​បាន​សម្របខ្លួន​លើ​ជីវិត​ដីគោក​បាន​កាន់តែ​ច្រើន អាច​​រស់នៅ​លើ​គោក​បាន​​កាន់តែ​យូរ និង​កាន់តែ​​ឆ្ងាយ​ពី​មាត់ទឹក ក៏ប៉ុន្តែ បើ​ទោះ​បី​ជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ​ពពួក​សត្វ​ទាំងនេះ​ក៏​នៅ​​មិនទាន់​​អាច​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ទឹក​បាន​ទាំងស្រុង​នោះដែរ ដោយ​ពួកគេ​ចាំបាច់​​ត្រូវត្រឡប់​ទៅ​ពងក្នុងទឹក ដើម្បី​បន្តពូជ។ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣០០លាន​ឆ្នាំមុន មាន​ប្រភេទសត្វមួយ​ចំនួន​ (ជាពិសេស ពពួកល្មូន) បានរកឃើញ​វិធី​បន្តពូជ​​ថ្មី​មួយ​ ដែល​លែងចាំបាច់​ត្រូវ​​ពឹងផ្អែក​លើ​ទឹក​​សមុទ្រ​តទៅទៀត គឺ​ការ​បន្តពូជ​តាមរយៈ​​​ស៊ុត​ដែលមាន​សម្បករឹង​ ហើយ​ដែល​អាច​ស្តុកទឹក​នៅ​ក្នុងនោះបាន។ តាមរយៈវិធី​បន្ត​ពូជ​បែបនេះ ពពួកសត្វ​ទាំងនេះ​អាច​ពង​​​នៅលើ​ដីគោក​បាន ដោយ​​លែង​ចាំបាច់​វិលត្រឡប់​ទៅ​ពង​ក្នុង​ទឹក​ដូចកាលពីមុន​ ហើយប្រែក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​សត្វដី​គោក ដោយ​កាត់ផ្តាច់​ទាំងស្រុង​ពី​ជីវិត​ក្នុងទឹក៕ =ជំងឺមហារីក និងការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំគីមី= ថ្ងៃទី ៤ កុម្ភៈ ជាទិវា​ពិភពលោក​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺមហារីក។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ ជំងឺ​មហារីក​ គឺ​ជា​មូលហេតុ​ទី​មួយ​នៃ​មរណភាព​​របស់​មនុស្ស​ជាតិ លើ​ភព​ផែនដី។ ជា​ជំងឺ​ដ៏​គួ​រ​ឱ្យ​ខ្លាច​រអា ជាឃាតករ​សម្លាប់​មនុស្ស​ គ្មាន​អាសូរ។ ប៉ុន្តែ​ជំងឺ​មហារីក អាច​ព្យាបាល​បាន និង​អាច​ព្យាបាល​ជា ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជំងឺ​មកវិភាគ​រក​ជំងឺ​បាន​ទាន់​ពេល​វេលា។ ការព្យាបាល​អាច​មាន​ច្រើន​យ៉ាង​ច្រើន មាន​ជាអាទិ៍​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​ដោយ​ ថ្នាំ​គីមី។ អង្គការសហប្រជាជាតិ​បាន​គិត​ស្មាន​ថា ជំងឺមហារីកទំនង​ជា​បាន​​​សម្លាប់​ជីវិត​មនុស្ស​អស់​៨៤​លាន​នាក់ នៅ​រវាង​ពី​ឆ្នាំ​ ២០០៥-២០១៥។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អង្គការ​បាន​ប្រើ​មធ្យោបាយ​ធំ ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កាត់​បន្ថយ​ជំងឺ​មហារីក​នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​ទេ​សមភាព​ ! បណ្តាប្រទេស​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ឬ​ក្រុម​​​​ប្រទេស​ជឿនលឿន មធ្យោបាយ​វិភាគវែក​រក​ជំងឺ​មហារីក​ និងការ​​ព្យាបាល ​មាន​កំរិត​ខ្ពស់ ឯ​បណ្តា​ក្រុមប្រទេស​ក្រីក្រ​វិញ​ ពុំ​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​ចាប់​អារម្មណ៍​ទេ។ ដោយ​ជាក់​ស្តែងទៅ តាំង​ពី​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​មក​នេះ វិទ្យាសាស្ត្រ​វេជ្ជសាស្ត្រ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ គឺ​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី ដែល​ហៅជា​ភាសា​បារាំង​ថា ។ ជា​ការព្យាបាល​ដ៏​ចាំបាច់ ប្រឆាំង​នឹង​មេរោគ​មហារីក ប៉ុន្តែ​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ដែល​អ្នក​ជំងឺ​ខ្លាច​រអារ​បំផុត។ ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី​ប្រឆាំង​នឹងជំងឺ​មហារីក អាច​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ទោល ឬ​បន្ថែម​អម​ដោយ​វិធី​ព្យាបាល​ផ្សេង​ទៀត ដូច​ជា​មុន​ការ​វះកាត់ ដើម្បី​បង្រួម​ដុំ​សាច់​មហារីក ឬ​ក្រោយ​ពី​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ជា​ដើម​។ល។ ព្យាបាល​ដោយ​គីមី គឺ​ជា​ការ​ប្រើ​ថ្នាំ​ចាក់​ ឬ​ថ្នាំ​លេប ដែល​សំដៅ​ទៅ​កម្ចាត់​កោសិការ​មហារីក​ ឬ​កំរិត​កោសិកា​មហារីក​កុំ​ឱ្យ​រីក​ឆ្លង​រាលដាល​ទៅ​លើ​កោសិកា ឬ​សរីរាង្គ​ផ្សេង​ទៀត។ ប៉ុន្តែ​ថ្នាំ​ប្រភេទ​នេះ មាន​​អំណាច​ខ្លាំង អាច​វាយប្រហារ​លើ​កោសិកា​គ្មាន​ជំងឺ និង​អាច​ផ្តល់​ផលវិបាក​ គួរ​ឱ្យ​ខ្លាច ដូច​ជា ជ្រុះ​សក់ ក្អួត​ ចង្អោរ ឈឺក្បាល នឿយហត់​ខ្លាំង រលាក​រលាត់​ស្បែក ... ប៉ុន្តែដោយសារ​ភាព​​រីក​ចម្រើន​ច្រើន វេជ្ជសាស្ត្រ​ក៏​អាច​ជួយ​សម្រួល​ស្ថានភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​អ្នក​ជំងឺ​បាន​ច្រើន​ដែរ។ អន្តរាគមន៍​ដោយ​​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ អៀវ សុខា ប្រធាន​ផ្នែក​ជំងឺ​មហារីក​នៅមន្ទីរពេទ្យ​កាល់ម៉ែត្រ​ក្រុង​ភ្នំពេញ។ =ហេតុផល​នៅ​ពី​ក្រោយ​ភាព​ជោគជ័យ​នៃ​សង្គម​សិង្ហបុរី​= គិត​​មក​ទល់​​នឹង​​ពេល​​​​បច្ចុប្បន្ន​ សិង្ហបុរី​​មាន​​អាយុកាល​​ប្រមាណ​​ជាង​៥០​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​ ក្រោយ​​ពី​បុរី​កោះ​មួយ​​នេះ ​បាន​​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​​ប្រទេស​​ម៉ាឡេស៊ី។ ​ត្រឹម​​រយៈ​ពេល​​មិន​ដល់​​​​បី​ជំនាន់​​មនុស្ស​ផង​ បុរី​រដ្ឋ​​​នេះ​​បាន​​អភិវឌ្ឍ​ខ្លួន​​ពី​ប្រទេស​តតិយលោក​ ឬ​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចំណោម​ប្រទេស​ក្រីក្រ​បំផុត​​លើ​លោក​ មក​​ក្លាយ​​ជា​​ប្រទេស​​មួយ​​ក្នុង​​ចំណោម​​ប្រទេស​​ដែល​​មាន​​បំផុត​​ នា​ពេល​​បច្ចុប្បន្ន។​ តើ​​អ្វី​​ជា​ហេតុ​ផល​នៅ​ពីក្រោយ​​សម្រាប់​ការ​​ពន្យល់​ពី​​ភាព​ជោគជ័យ​​ដ៏​មិន​​គួរ​ឱ្យ​​ជឿ​នេះ?​ សម្រាប់​រដ្ឋបុរីកូនកោះតូច​មួយ ដែលត្រូវ​ប្រឈម​នឹង​កង្វះខាត​ធនធាន​ធម្មជាតិ និង​សូម្បី​​តែទឹកសាបសម្រាប់ប្រើប្រាស់ សាធារណៈ​រដ្ឋ​សិង្ហបុរីជាករណី​ប្រទេស​មួយ​ដែល​​សម្រេចបាន​ភាពជោគជ័យ​ដ៏​មិន​គួរ​ឱ្យ​ជឿ។ សិង្ហបុរីបច្ចុប្បន្ន ជាមជ្ឈមណ្ឌល​ហិរញ្ញវត្ថុ​ធំបំផុត​ទីបួន​របស់​ពិភពលោក ជាដែនទីមួយ​ដែល​មាន​​កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្ម​​ដ៏មមាញឹកបំផុត ហើយ​ក៏ជា​ប្រទេស​អាស៊ីទីមួយ​ដែលមានមហាសេដ្ឋីច្រើនបំផុត​ធៀប​នឹងប្រជាជនសរុប និង​ជាប្រទេស​អាស៊ីតែមួយគត់ដែល​ទទួលបាន​ការវាយតម្លៃ​ខ្ពស់​​បំផុត​គឺចំណាត់ថ្នាក់ AAA ពីស្ថាប័នកំពូលៗ ទទួល​បន្ទុកវាយតម្លៃ​ចំណាត់​ថ្នាក់​ហានិភ័យ​លើប្រទេស​ក្នុង​​ពិភពលោក តួយ៉ាងស្ថាប័ន Standard & Poor's Moody's និង Fitch។​ ​គេអាច​នឹង​បន្តរៀប​រាប់​ពី​បញ្ហាប្រឈមនានាក្នុង​ការអភិវឌ្ឍប្រទេស ឬក៏សមិទ្ធិផល​ជោគជ័យរបស់​សិង្ហបុរី ​ជាពិសេស​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈ​សំណេរ​ជាសៀវភៅ​រាប់​សិប​ក្បាល ឬក៏​ជា​សុន្ទរកថារាប់សិបម៉ោង ក៏ប៉ុន្តែសំនួរ​ដែល​ត្រូវសួរ​រក​ហេតុ​រក​ផល​នៃកត្តា​ចម្បងៗនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យទាំងនោះតែងតែស្ថិត​ជាអាទិភាព។ ប្រាកដណាស់ អាច​មាន​ហេតុផលច្រើន ដែល​អាច​ឆ្លើយបាន​ដោយមនុស្ស​ច្រើននាក់ មិនថាជាជនបរទេស ឬ​ជនជាតិ​សិង្ហបុរីខ្លួនឯងផ្ទាល់ តួយ៉ាង ពីអតីតបិតារដ្ឋ លោក លី ក្វាន់យូ តាមរយៈសៀវភៅរបស់គាត់ “From Third World to First: The Singapore ​Story - 1965-2000” ឬជាភាសាខ្មែរ “ពីប្រទេសតតិយលោក​ទៅកាន់​ប្រទេស​ទីមួយ៖ ប្រវត្តិរបស់សិង្ហបុរី ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដល់​ ២០០០”។ ទោះជាយ៉ាងណា បើផ្អែកតាមបទសម្ភាសន៍មួយ ដោយសាកលវិទ្យា​ល័យ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​​​​របស់ចិន សាកលវិទ្យាល័យ Fudan ​ជាមួយ លោក Kishore Mahbubani អតីត​ឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់សិង្ហបុរីប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ និង​បច្ចុប្បន្ន​ជា​សាស្រ្ដាចារ្យ​​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី ចម្លើយអាចសង្ខេបដូចខាងក្រោម។ នៅពេលដែលគេនិយាយដល់ ភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី គេអាចគិត​ដល់​បន្សំ​ប៉ូល​បី​ គឺ “MPH”។ ប៉ូលទាំងបី​នេះ​ជារូបមន្តមួយ​ដែល​ប្រទេស​មួយ​អាច​នឹង​ជោគជ័យដូចជាសិង្ហបុរី នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​នោះអនុវត្តវា។ ប៉ូលដំបូងតំណាងដោយអក្សរ “M” មានន័យស្មើនឹង “Meritocracy”។ នៅក្នុង​ភាសា​ក្រិក​បុរាណ ពាក្យថា “Meritocracy” មានឬសគល់ពីពាក្យ “Merito” ប្រែថា “ទេពកោសល្យ​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាត” ចំណែកឯពាក្យ “Cracy” ដែលប្រែមកថា “អំណាច”។ ពាក្យនេះសំដៅដល់គោលគំនិតមួយដែលយល់ថា “អំណាច ឬក៏ទំនុកចិត្ត ក្នុង​ការ​សម្រេចកិច្ច​ការចម្បងណាមួយ គួរតែត្រូវផ្តល់ទៅឱ្យបុគ្គលណា ដែលមានការ​ប៉ិន​ប្រសប់​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាតបំផុត។ ហើយ អំណាច ឬទំនុកចិត្តទាំងនោះ មិនគួរ​រារាំង​ដោយ​ក្របខ័ណ្ឌ ក្រុម បក្សពួក ពូជសាសន៍ ឋានៈសង្គម ភាពមានបាន ឬភាពក្រីក្រ​នៃ​បុគ្គលម្នាក់នោះទេ”។​ ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី រដ្ឋ​ជ្រើសរើស​មនុស្ស​ដែលពូកែ​បំផុត​ដើម្បី​ដឹកនាំប្រទេស ហើយមូលហេតុ​ដែល​ប្រទេស​តតិយលោក​បរាជ័យ គឺដោយ​សារ​ នៅពេល​ដែលប្រទេស​ទាំងនោះ​ជ្រើសរើសរដ្ឋមន្ដ្រីសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ពួក​គេ​ជ្រើសរើសតែបងប្អូនសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។ ប៉ូលទីពីរតំណាងដោយអក្សរ “P” មានន័យស្មើនឹង “Pragmatism” ប្រែមកថា ភាព​ជាក់​ស្ដែងនិយមដែលអាចអនុវត្តបាន។ ពាក្យនេះជាភាសាអង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ និយម​ន័យ​នៃពាក្យនេះត្រូវ​បាន​អនុវត្តបានយ៉ាងល្អដោយ មេដឹកនាំចិន លោក Deng Xiaoping ដែលយល់ថា មិនសំខាន់ថាឆ្មានោះស​ឬខ្មៅ សំខាន់​ថា​តើ​ឆ្មា​នោះ​ចាប់​កណ្តុរ​បានឬយ៉ាងណា។ ក្នុង​ករណីសិង្ហបុរី ដោយមិន​ប្រកាន់​និន្នាការ​មនោគមវិជ្ជា ឱ្យ​តែអាចអនុវត្តបាន ទាំងទ្រឹស្ដី​មូលធននិយម ឬ​ទ្រឹស្ដីសង្គមនិយម គឺ​សិង្ហបុរី​ផ្សែផ្សំ​គ្នា​អនុវត្ត​ឱ្យចេញជាប្រយោជន៍។ ប៉ូលចុងក្រោយ តំណាងដោយអក្សរ “H” ជាប៉ូលដ៏ពិបាកបំផុតក្នុង​ការអនុវត្ត។ អក្សរ “H” មានន័យថា “Honesty” សំដៅដល់ភាពស្មោះត្រង់​របស់មន្ដ្រីរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេស​តតិយលោក​ក្រីក្រទទួលរងបរាជ័យក្នុងការអភិវឌ្ឍដោយសារតែអំពើពុករលួយ។ មូលហេតុនេះហើយនៅពេល​ដែល​ លោក លី ក្វាន់យូ បាន​ក្លាយជា​នាយក​រដ្ឋមន្រ្ដី​របស់សិង្ហបុរី គាត់បានដាក់ពិន័យមិនត្រឹមតែមន្រ្ដីធម្មតា តែរហូតដល់​រដ្ឋមន្រ្តី​ជាន់​ខ្ពស់​ នៅពេល​ពួកគេទៅសម្រាកលំហែកាយជាមួយ​នឹងអ្នកជំនួញ។ ក្រោយពេល​ពួកគេត្រលប់មកវិញ ពួកគេត្រូវបានចាប់ខ្លួន ព្រោះថា អ្នក​ជំនួញ​ទាំង​នោះ​ជា​អ្នក​ចេញ​ចំណាយលើការសម្រាកលំហែកាយរបស់ពួកគេ ហើយនេះវា​ជា​ទម្រង់​នៃ​អំពើ​ពុក​រលួយ។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលដែលអ្នក​ផ្សេង​ឃើញ ពួកគេនឹងមានការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន​ លែងហ៊ានប្រព្រឹត្ត។ សរុបជារួម ការអនុវត្តបន្សំគ្នារវាង “Meritocracy” “Pragmatism” និង “Honesty” ឬ “MPH” គឺជារូបមន្ដសម្ងាត់នៃភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី៕ drow20jcx82c6jph36ytoc5wr4l8j9g 0 2756 8819 8818 2019-04-25T09:34:49Z 96.9.91.62 wikitext text/x-wiki “ចំណេះចេះតែក្នុងក្បួន​ ជួនជាត្រូវរអាចិត្ត” “ផ្ចាញ់កម្លាំងកាយ ដោយកម្លាំងប្រាជ្ញា ផ្ចាញ់មនុស្សក្លៀវក្លាដោយភាពអង់អាច”​ “មនុស្សធ្វើគំរោងការ ទេវតាអ្នកសម្រេចផល” “មានទ្រព្យគាប់ប្រសើរ តែពុំស្មើមានចំណេះ” “បើគិតអោយបានការ បើថាអោយមានខ្នាត” “ឆ្មើងឆ្មៃ ចង្រៃខ្លួន” “កុំពោលហួសដឹង កុំប្រឹងហួសប្រមាណ” “លួចគេធ្លាប់ដៃ ដេកថ្ងៃធ្លាប់ភ្នែក” “កុំយកស្រឡៅធ្វើខ្មួច កុំសម្រួចឈើពុក” “កុំខ្វើចតាមខ្យល់ កុំខ្វល់តាមរលក” “កុំឃើញខ្លាក្រាប ថាខ្លាសំពះ” “ខ្មោចស្រុកអោយដៃ ទើបខ្មោចព្រៃវាហ៊ាន” “ការប៉ុនភ្នំមិនគិត ទៅគិតស្គរកំបែកមាត់” “កោកៗ សឹកតែមាត់ត្រដោក ឆ្អែតតែពោះក្របី” “គ្នាច្រើន អន្សមខ្លោច គ្នាដូចស្រមោច អន្សមឆៅ” “ស្លៀកស្បង់ មិនកោសក់ ឆ្លុះកញ្ចក់ ធ្មេចនេត្រា” “ពេលឈឺយកដំរីទៅបន់ ពេលស្រន់យកពងមាន់ទៅថ្វាយ” “ឆ្កែនឹងអាចម៌ ស្តេចនឹងរាជ្យ” “ក្រកិច ក្រកល់ ក្រដឹងក្រយល់ ក្រវៃឆ្នៃទាស់” “សំដីជាឯក លេចជាទោ អក្សរជាត្រី” “ខាំចេករបូត ខាំពោតរបេះ ខ្មោចទ័លតំរិះ ធ្វើមិនត្រូវ” “ប្រាំបួន ទ័ល ដប់ ទ័ល​ កុំអោយតែទ័លគំនិត” “រទេះបាក់ មិនគិត ទៅគិតឯគោលួចដាំង” “ចូលព្រៃសត្វសាហាវ រកអំពាវគ្នាមកជុំ ដល់បានស្ករទឹកឃ្មំ ពួនសំងំឆីម្នាក់ឯង” “ដឹងឆ្លើយព្រោះដង កូនឆ្កងព្រោះមេបា” “ឆ្កែខាំអោយរកម្ចាស់ គោឆ្កើះអោយរកនាយ” “ក្រក្រចុះ កុំអោយតែឈឺ” “ឆ្កែដេក កុំដាស់ រឿងចាស់ កុំរំលឹក” “ចចើង ចង់លោភ រែងបាត់ធន់ទៅ” “ភ្នែកសាច់ មិនសម្រេចដូចភ្នែកប្រាជ្ញា” “ត្រីរ៉ស់ក៏រួច ទន្សាយក៏រួច” n1y4clisyuoz0sz0ataqif2jvx7smsm 0 2771 6186 6185 2014-04-30T08:56:18Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <!--{{featured book}}--> __NOTOC__ ''→ To contribute, please view project status in [[ការពិភាក្សា:ការប្រើប្រាស់វិគីសៀវភៅ| discussion page]]'' {| style="100%; margin:5em auto;clear:both;" |- | style="vertical-align:top"| <span style="font-size:48px;"> ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ Wikibooks </span> <div style="width:150px; padding:0px 10px; float:left;">[[File:Open book 01.svg|center|150px|link=]]</div> សៀវភៅ​ណែនាំ​សំរាប់​សិក្សា Wikibooks សៀវភៅ​នេះ​​មានគោល​បំនង​​ណែនាំ​អ្នក​សំរាប់​ការ​​ប្រើ​ប្រាស់ Wikibooks។ ដោយ​ចាប់​ផ្ដើម​ពី​អ្នក​អាន រហូតក្លាយ​ជា​ស្មេរ និង លើស​ពី​នេះ​ថែម​ទៀត ជំពូក​នីមួយៗ​នឹង​រៀប​រាប់​ពី​​ចំនេះ​ដឹង​ចាំ​បាច់​ផ្សេងៗ​សំរាប់​អ្នក។ Wikibooks ជា​គំរោង​មួយ​ក្នុង​ចំនោម​គំរោង​ជា​ច្រើន​ទៀត​របស់ MediaWiki Foundation សំដៅ​លើ​ការ​​ចូលរួម​សរសេរ​សៀវភៅ​ដោយ​អ្នក​អាន​ដោយ​មិន​គិត​ថ្លៃ។ ដូច​គ្នា​នឹង​គំរោង Wikipedia ដែរ Wikibooks លើក​ទឹក​ចិត្ត​ចំពោះ​ទាំង​អ្នក​អាន​ និង អ្នក​សរសេរ​ក្នុង​ការ​ប្រមូល​ផ្ដុំ​អត្ថបទ​ច្រើន​បញ្ចូល​គ្នា​ដើម្បី​បង្កើត​ជា​សៀវភៅ​អាន​មួួ​យ​សម​ស្រប និង មាន​ការ​កែ​សំរួល​ជា​ប្រចាំ​​ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​​រង់​ចាំការ​យល់​ព្រម​ពី​ម្ចាស់​កម្មសិទ្ធ។ ក្នុង​ភាសា​ខ្មែរ​ មិន​ត្រឹម​តែ​សៀវភៅ​អាន​ដែល​បោះ​ពុម្ព​ឡើង​នៅ​មាន​កំរិត​ចំពោះ​សិស្ស និង អ្នក​អាន​ដែល​ខ្វះខាត​ថវិការ​ ឬ រស់​នៅ​ទីដាច់​ស្រយាល សៀវភៅ​​ណែនាំ​អំពី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ឧបករណ៍​​​កុំព្យូទ័រ និង Internet រឹត​តែ​ពិបាក​។ ទោះ​បី​ជា​អ្នក​សិក្សា​​មាន​សតិ​អារម្មណ៍​ថា​​ភាសារ​អង់គ្លេស ឬ អេស្ប៉ាញ​ជា​ភាសា​សកល យើង​ក៏​មិន​អាច​មើល​រំលង​​កូន​ចៅ​ជំនាន់​ក្រោយ​ដែល​ត្រូវ​ការ​ក្រេប​ចំនេះ​ដឹង​ឱយ​បាន​ទូលាយ​បំផុត​​​ទាំង​ក្នុង​និង​ក្រៅ​សាលា​រៀន។ សៀវភៅ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង Wikibooks នេះ​អនុញ្ញាតិ​ឱយ​អ្នក​អាន​យក​ទៅ​ប្រើ​ប្រាស់​តាម​ត្រូវ​ការ​ដោយ​មិន​មាន​ការ​ប្រឈម​មុខ​តាមផ្លូវ​ច្បាប់​ឡើយ។ ទន្ទឹម​នឹង​នេះ អត្ថបទ​ដែល​មាន​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នេះ​សុទ្ធ​តែ​បាន​មក​ពី​ការ​ចូល​រួម​ពី​អ្នក​អាន​ដូចគ្នា ដែល​បាន​ចំនាយ​ពេល​​វេលា និង ចំនេះ​ដឹង​របស់​ខ្លួន​ដើម្បី​​ផ្គត់​ផ្គង់​មជ្ឈដ្ឋាន​ទូទៅ។ យើង​សង្ឃឹម​ថា​ អ្នក​ក៏​នឹង​ដើរ​តាម​គន្លង​របស់​ពួក​យើង និង ឈាន​ឱយ​រឹត​តែ​មាន​សមត្ថភាព​ទៅ​មុខ​បាន​ដោយ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព។ ដោយ​សារ​ភាព​បើក​ចំហរ​នៃ​ការ​ងារ​ទាំង​នេះ នរណា​ម្នាក់​ក៏​អាច​កែប្រែ​អត្ថបទ​បាន​ដោយ​សេរី។ យើង​សង្ឃឹម​ថា​​អ្នក​អាច​ជួយ​​រក្សា​និង​បន្ថែម​គុណភាព​អត្ថបទ​ឱយ​បាន​ប្រសើរ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ | style="vertical-align:top; width:23em; margin-left:2em;"| <div style="padding:10px; border:1px solid #ccc; background:#eef"> <h2​ style="text-align:center">មាតិការ</h2> <div class="mw-collapsible"> » សេចក្ដី​ផ្ដើម <div class="mw-collapsible-content"> * [[/About The Book/ | អំពី​សៀវភៅ]] * [[/What Is Wikibooks/ | អ្វី​ជា Wikibooks]] * [[/Setting Up A User Account/ | ការ​បង្កើត​គណនី]] * [[/Discussion and Consensus/ | ការ​ពិភាក្សា និង ការ​មូល​មតិ]] * [[/Policy and Guidelines/ | វិន័យ និង ការ​ណែ​នាំ]] </div></div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> » ការ​ចាប់ផ្ដើម​ប្រើ​ប្រាស់ <div class="mw-collapsible-content"> * [[/Wikipedian Primer/]] * [[/Class Project Guidelines/]] * [[Help:Starting a new page or book|Starting a New Book]] </div></div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> » សំរាប់​អ្នក​អាន <div class="mw-collapsible-content"> * [[/Finding A Wikibook/ | ស្វែង​រក​សៀវភៅ]] * [[/Printing A Wikibook/ | បោះពុម្ព]] * [[/Using A Wikibook In A Classroom/ | ប្រើ​ប្រាស់​ក្នុង​ថ្នាក់​រៀន]] * [[/Correcting Errors/ | កំនែ​កំហុស]] * [[/Reviewing Pages/ | ការ​ត្រួត​ពិនិត្យ​ទំព័រ]] </div></div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> » សំរាប់​អ្នក​សរសេរ <div class="mw-collapsible-content"> * [[/Contributing To An Existing Wikibook/ | រួម​ចំនែក​ក្នុង​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ស្រាប់]] * [[/Starting A New Wikibook/ | ចាប់​ផ្ដើម​សៀវភៅ​ថ្មី]] * [[/Donating a Book to Wikibooks/ | វិភាគទាន​សៀវភៅ]] * [[/How To Structure A Wikibook/ | រៀប​ចំ​គ្រោង​សាង​សៀវភៅ]] * [[/Subjects, Categories, and Classifications/ | បំនែង​ចែក​ប្រភេទ]] * [[/Attracting Readers/ | ទាក់​ទាញ​អ្នក​អាន]] * [[/Print versions and PDFs/ | ការ​បោះពុម្ព]] </div></div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> » សំរាប់​អ្នក​ត្រួត​ពិនិត្យ <div class="mw-collapsible-content"> * [[/How To Edit A Wikibook/ | កែប្រែ Wikibooks]] * [[/Wiki-Markup/]] * [[/Cleanup and Maintenance/ | ការ​សំអាត និង ការ​ថែ​ទាំ]] * [[/Advanced Techniques/ | បច្ចេក​ទេស​​ថ្នាក់​ខ្ពស់]] * [[/Inserting Images| បញ្ចូល​រូបភាព​ទៅ​ក្នុង​ទំព័រ]] </div></div> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> » សំរាប់​អ្នក​គ្រប់​គ្រង <div class="mw-collapsible-content"> * [[/The Roles Of The Wikibooks Administrator/ | នាទី​អ្នក​គ្រប់​គ្រង]] * [[/Deleting, Undeleting, and Importing/ | ការ​លុប ស្រង់ និង ផ្ទេរ​ទំព័រ]] * [[/Vandalism/ | ការ​រំខាន]] * [[/Advanced Administration/ | ការ​គ្រប់​គ្រង​ថ្នាក់​ខ្ពស់]] </div></div> </div> |} <div style="clear:both;"></div> <hr> [[en:Using_Wikibooks]] [[fr:Wikilivres]] [[it:Usare Wikibooks]] [[tr:Vikikitap'ı kullanma]] <!--{{subjects|help}} {{alphabetical|U}} {{status|100%}} --> drpzybulxrny6uman2xzxt7oeq2niri 0 2773 6188 6187 2014-04-30T08:59:15Z Vireax 466 /* Feedback */ wikitext text/x-wiki __NOTOC__ == នរណា​សរសេរ​សៀវភៅ​នេះ? == ដូច​ជា​សៀវភៅ​ផ្សេង​ទៀត សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​សរសេរ​ដោយ​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ទូទៅ​ដូច​ជា​អ្នក។ នរណា​ដែល​ប្រើ​ប្រាស់​វិបសាយ Wikibooks នេះ អាច​កែ​ប្រែ​ទំព័រ​ណា​ នៅ​ពេល​ណា​ក៏​បាន។ អ្នក​អាន​ខ្លះ​ជា​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ប្រចាំ។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​គ្រាន់​តែ​ចំនាយ​ពេល​បន្តិច​បន្តួច​សំរាប់​កែ​តំរូវ​វេយ្យាករណ៍​ និង ពាក្យ​ពេចន៍​តិចតួច​នៅ​ពេល​ដែល​គេ​អានប្រទះ។ អ្នក​អាច​ជួយ​សរសេរ​សៀវភៅ​នេះ​បាន ដោយ​អ្នក​អាច​ជ្រើស​រើស​ទំហំ​ការងារ និង​តាម​វិធី​របស់​អ្នក។ អ្នក​អាច​កែ​កំហុស​ដែល​អ្នក​បាន​ជួប ឬ​​បន្ថែម​ខ្លឹម​សារ​​តាម​បទ​ពិសោធន៍​របស់​អ្នក​ក្នុង​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ Wikibooks ឬ អ្នក​អាច​ចាប់​ផ្ដើម​និង​សរសេរ​សៀវភៅ​ពេញ​ទាំង​មូល​របស់​អ្នក​តែ​ម្ដង​ក៏​បាន។ បើ​អ្នក​មាន​សំនួរ​អំពី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ Wikibooks អ្នក​អា​ច​សួរ​បាន។ នៅពេល​អ្នក​មាន​ចំលើយ អ្នក​អាច​សរសេរ​ចូល​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ​បន្ថែម​សំរាប់​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ អ្នក​អាន​ផ្សេង​ទៀត។ === Feedback === ឧបករណ៍​ល្អ​បំផុត​ក្នុង​ពេល​សរសេរ​នៅ​ក្នុង Wikibooks គឺ​យោបល់​ពី​អ្នក​អាន។ បើ​អ្នក​ជា​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្មី និង បាន​សិក្សា​ចំនេះ​ដឹង​ថ្មី​ពី​សៀវភៅ​នេះ យើង​រីករាយ​​ស្ដាប់​យោបល់​របស់​អ្នក។ ដូច​គ្នា​ដែរ បើ​អ្នក​បាន​ជួប​ផ្នែក​ណា​មួយដែល​ស្មុគ​ស្មាញ​ ឬ​ដឹង​ថា​ផ្នែក​ណា​មួយ​​ខ្វះ​ខាត យើង​​ក៏​ចង់​បាន​យោបល់​របស់​អ្នក​ដែរ។ One of the best places to provide feedback about this book is at the [[Wikibooks:Reading room/Assistance|assistance reading room]]. When leaving a question or comment, include a link to the book page in question, and discuss what you liked, what you didn't like, and what you think can be improved. == សៀវភៅ​នេះ​រៀប​ចំ​យ៉ាង​ដូច​ម្ដេច? == សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​រៀប​ចំ​ជា​ផ្នែក។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​​សន្មត​​ថា​មាន​នាទី​ផ្សេង​នៅ​ពេល​គេ​ចូល​ប្រើ Wikibooks។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ភាគ​ច្រើន​ជា​អ្នក​អាន ដែល​ចង់​រៀន​ដោយ​មិន​គិត​ថ្លៃ។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ខ្លះ​ជួយ​កែ​បញ្ហា ដូច​ជា​ពាក្យ​ពេចន៍ និង វេយ្យករណ៍ ឬ ការ​រៀប​ចំ​អត្ថបទ។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ក្រុម​ទីពីរ​នេះ​ជា Editors។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ផ្សេងទៀត ចាប់​ផ្ដើម​សរសេរ​សៀវភៅ​ថ្មី ឬ បន្ថែម​ខ្លឹម​សារ។ ក្រុម​នេះ ជា​ស្មេរ ឬ អ្នក​និពន្ធ។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ផ្សេង​ទៀត​ជា​អ្នក​ថែ​ទាំ​ website រៀប​ចំសំអាត ឬ គ្រប់​គ្រង​ការងារ និង ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ការងារ​ដែល​មិន​មាន​អ្នក​ទទួល។ ក្រុម​ចុង​ក្រោយ​នេះត្រូវ​បាន​សំគាល់​ថា​ជា Administrators។ អ្នក​ដែល​មក​ដល់ Wikibooks មិនសូវ​មាន​នៅ​ក្នុង​ក្រុម​តែ​មួយ​ច្បាស់​លាស់​ទេ តែ​​អាច​មាន​នាទី​ច្រើន​រវាង​ក្រុម​ខាង​លើ​នេះ។ អ្នក​ខ្លះ​បំពេញ​ភារកិច្ច​ដែល​ខុស​ពី​ការងារ​ដែល​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ។ ដោយសារ​ការងារ​ភាគ​ច្រើន​អា​ច​ប្រហែល​គ្នា​ទៅ​នឹង​ក្រុម​ទាំង​បួន​នេះ ខ្លឹម​សារ​សៀវភៅ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​បែង​ចែក​ទៅ​តាម​នាទី​មូលដ្ឋាន​ទាំង​បួន ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​។ អ្នក​អាច​បំពេញ​ការ​ងារ​​ណា​មួយ​ក៏​បាន​នៅ​ក្នុង​ Wikibooks នេះ។ ផ្នែក​ទី​មួយ​នឹង​រៀប​រាប​ពី​ទិដ្ឋភាព​ទូទៅ​របស់​គំរោង និង ដំនើរ​ការ។ ផ្នែក​ទី​ពីរ​ សំរាប់អ្នក​អាន​ទូទៅ​ចាប់​ផ្ដើម​ប្រើ​បាន​ឆាប់​រហ័ស​។ សំរាប់​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ប្រចាំ​ឬ​រយៈពេល​យូរ អ្នក​នឹង​អាច​ដឹង​ថា​មាន​ការ​ងារ​​ជា​ច្រើន​ដែល​មិន​ទាន់​បាន​បំពេញ​ហើយ​អ្នក​ក៏​អាច​ចូលរួម​វិភាគទាន​ក្នុង​ការ​ងារ​ទាំង​នេះ​បាន​តាម​ត្រូវការ។ === អំពី​ការ​រៀប​ចំ​ទំរង់​សៀវភៅ === សៀវភៅ​នេះ​​ត្រូវ​បាន​រៀប​ចំ​ឱយ​មាន​ទំរង់​ងាយ​ស្រួល​សំរាប់​​ឱយ​សៀវភៅ​ផ្សេង​ចំលង​បាន។ ប៉ុន្តែ ការ​សំរេចចិត្ត​បង្កើត​សៀវភៅ​នេះ​ឡើង​​មិន​មែន​ជា​ជំរើស​តែ​មួយ​ ឬ ជា​ជំរើស​ដែល​ល្អ​បំផុត​នោះ​ទេ។ អ្នក​អាច​​សរសេរ​សៀវភៅ​ផ្សេង​ដែល​ដើរ​ស្រប​តាម​ទំរង់​នេះ ឬ តាម​ទំរង់​ណា​មួយ​ដែល​អ្នក​ចូល​ចិត្ត ដោយ​មិន​ចាំបាច់​​​គោរព​តាម​វិធី​តែ​មួយ​ដាច់​ខាត​នោះ​ទេ ហើយ​សៀវភៅ​នីមួួយៗ​នឹង​ត្រូវ​ប្រើ​សំរាប់​បំពេញ​តំរូវការ​ផ្សេងៗ​គ្នា។ ការ​រៀបរៀង​​សៀវភៅ​នេះ​ព្យាយាម​​ផ្ដល់​ខ្លឹម​សារដែល​អាច​បោះពុម្ព​សំរាប់​អាន​បាន។ នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​បទដ្ឋាន​មួយ​ពិសេស ដែល​សៀវភៅ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង Wikibooks មិន​ចាំបាច់​គោរព​តាម​ក៏​បាន ព្រោះ​ Internet អាច​រួម​ផ្ដុំ​ដោយ​​ឯកសារ​សោតទស្សន៍​ច្រើន​ប្រភេទ ដែល​អាច​ពិបាក​ក្នុង​ការ​បំលែង​ទៅ​ជា​សៀវភៅ​សំរាប់​បោះពុម្ព។ សៀវភៅ​ផ្សេងៗ​​នៅ​ទី​នេះ​មាន​សេរីភាព​គ្រប់​គ្រាន់​ក្នុង​ការ​បញ្ចូល​បច្ចេកវិទ្យា​ច្រើន​ប្រភេទ​ដើម្បី​បង្កើត​គុណភាព​សំរាប់​ការ​សិក្សា។ សៀវភៅ​នេះ​មិន​ត្រឹម​តែ​ព្យាយាម​​រៀប​ចំ​ទំរង់​ឱយ​ក្លាយ​ជា​ឧទាហរណ៍​ល្អ យើង​សង្ឃឹម​ថា​ខ្លឹម​សារ​ទាំង​នេះ​នឹង​ផ្ដល់​ចំនេះ​ដឹង​ល្អៗ​ចំពោះ​អ្នក​អាន​ដែល​ទើប​មក​ដល់ Wikibooks ឬ គ្រាន់​តែ​ចង់​ដឹង​ពី​មជ្ឈដ្ឋាន​នេះ។ ប្រសិន​បើ​អ្នក​មាន​យោបល់​ ឬ ចង់​កែសំរួល ចំពោះ​សៀវភៅ​នេះ វិបសាយ​នេះ​ដំនើរ​ការ​ដោយ​ប្រព័ន្ធ Wiki ដែល​អនុញ្ញាត​ឱយ​អ្នក​អាន​កែ​បាន​គ្រប់​ពេល។ គំនិត​នេះ​ប្រហែល​ជា​ពិបាក​ទុក​ចិត្ត​បន្តិច តែ​ជំពូក​បន្តបន្តាប់​នេះ​នឹង​ណែ​នាំ​អ្នក​ឱយ​យល់​ពី​ដំនាក់​កាល​នៃ​ការ​កែសំរួល និង សំរេច​ខ្លឹម​សារ​​ដោយ​ពឹង​លើ​ការ​ចូល​រួម​ពី​អ្នក​អាន​គ្រប់គ្នា។ [[pt:Usando o Wikilivros/Sobre este livro]] d3y0h8bklcubvvr77kmpc466depo73g 0 2777 6168 6167 2014-04-29T09:46:50Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <!--{{shortcut|WB:RR}}--> {| style="width: 270px; margin:1em 0 0 1em; float:right; clear:right; border:1px solid #AAAAAA;" | [[File:Polarstern library hg.jpg|center|270px]] |- | <inputbox> bgcolor=transparent type=fulltext prefix=Wikibooks:Reading room break=yes width=39 searchbuttonlabel=Search current discussions and archives </inputbox> |} សួស្ដី ទី​នេះ​ជា​បន្ទប់​អាន​​របស់ Wikibooks និង​ជា​កន្លែង​ដែល​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ទាំង​អស់​ពិភាក្សា​ សួរ​ ឆ្លើយ រាល់​សំនួរ​ដែល​ទាក់​ទង​នឹង​​គំរោង Wikibooks ដូច​ជា​បញ្ហា​បច្ចេកទេស វិន័យ និង​ទិដ្ឋភាព​ទូទៅ​របស់​សហគមន៍។ អ្នក​អាច​បង្កើត​សំនួរ​ថ្មី​របស់​អ្នក​នៅ​តាម​ផ្នែក​ណា​មួយ​ដែល​សមស្រប​តាម​ប្រភេទ​សំនួរ ឬ រក​ចំលើយ​ដែល​មាន​ស្រាប់ ឬ រក​ចំលើយ​ពេល​មុន​​ដែល​បាន​រក្សាទុក​​នៅ​កន្លែង​ដោយ​ឡែក។ សូម​ជ្រើស​រើស​បន្ទប់​ពិភាក្សា​ដែល​សមស្រប​ជាជាង​​បង្កើត​សំនួរ​របស់​អ្នក​នៅ​ទី​នេះ។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ចំលើយ​ឯកភាព​រួច​ហើយ​ អ្នក​​អាច​ជួយ​សរសេរ​បន្ថែម​ក្នុង​[[ជំនួយ:មាតិកា |ទំព័រ​​ជំនួយ]]​របស់​យើង​ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ឯកសារ​រួម​មួយ​សំរាប់ Wikibooks ភាសា​ខ្មែរ​នេះ។ == ពិភាក្សា == {| |- | style="width:15em;" | [[/General/]] || → || Ask general questions about Wikibooks and request comments from the community. |- || [[/Proposals/]] || → || Suggest improvements to Wikibooks. |- || [[/Projects/]] || → || Discuss book and book-related projects with the rest of the community. |- || [[Wikibooks:Featured books/Nominations|Featured books]] || → || Nominate books that represent the best Wikibooks has to offer here or request that currently-featured books be de-featured. |} == ជំនួយ == {| |- | style="width:15em;" | [[/Assistance|General assistance]] || → || Need assistance with writing books or a new user? Come to this room to ask questions and tell us about your work. |- || [[/Technical Assistance|Technical assistance]] || → || Need help or having problems with the wiki markup language or using features on Wikibooks? Come tell us about it. |- || [[/Administrative Assistance|Administrative assistance]] || → || Request assistance dealing with vandalism, (un)protecting pages, and other [[WB:ADMIN|administrative tasks]]. |} == សំនើរ == {| |- | style="width:15em;" | [[Wikibooks:Requests_for_deletion#Deletion|Deletion requests]] || → || Request deletion of material at Wikibooks |- || [[Wikibooks:Requests_for_deletion#Undeletion|Undeletion requests]] || → || Request that material that has been deleted be restored. |- || [[Wikibooks:Requests for import|Import and upload requests]] || → || Request that material from another [[wmf:Our_projects|Wikimedia project]] be imported and fair use media unsuitable for Wikimedia Commons be uploaded to Wikibooks. |- || [[Wikibooks:Requests for permissions|Permissions requests]] || → || Certain actions are restricted to those who have earned the trust of the community and asked for access. |- || [[Wikibooks:Requests for renaming|Renaming requests]] || → || If you would like your username changed, you can file a request to do so. |- || [[/Bulletin Board|Bulletin board]] || → || Share important news and announcements with the Wikibooks community. |} 11022ekfwyhsxmkrn964naqsrw6pww4 0 2778 6181 2014-04-30T08:34:24Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ == Wikibooks ជា​អ្វី? == Wikibooks ជាវិបសាយ​សំរាប់​សរសេរ​... wikitext text/x-wiki == Wikibooks ជា​អ្វី? == Wikibooks ជាវិបសាយ​សំរាប់​សរសេរ​ និង រៀប​រៀង​សៀវភៅ​​រួម​គ្នា ក្រោម​រូបភាព​ជា​សៀវភៅ​រៀន ឬ សៀវភៅ​អាន​​តាម​ប្រធាន​បទ​ផ្សេងៗ។ នេះ​ជា​គំរោង​របស់ Wikimedia ដែល​ដំនើរ​ការ​បាន​ដោយ​ក្រុម​បច្ចេក​ទេស​ដែលថែទាំ Wikipedia, Wikimedia Foundation។ អ្នក​អាច​កែ​ទំព័រ​នេះ ឬ សឹង​តែ​គ្រប់​ទំព័រ តាម​ត្រូវ​ការ មិន​ប្រកាន់​ពេល​វេលា។ នេះ​ជា​គោលការណ៍​មូលដ្ឋាន​របស់ Wikibooks។ === ប្រវត្តិ === គំរោង Wikibooks បាន​ចាប់​ផ្ដើម​នៅ​ឆ្នាំ ២០០៣ និង​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​វ៉ិបសាយមួយ​ក្នុង​ចំនោម​វ៉ិប​សាយ​ធំៗ​​ដែល​ផ្ដល់​​សៀវភៅ​អេឡិចត្រូនិច​​។ អ្នក​អាច​អាន​ពត៌មាន​បន្ត​នៅទំព័រ [[Wikibooks:Welcome]]។ នៅ​ពេល​ដំបូង គំរោង​នេះ​មាន​ភាព​ប្រែ​ប្រួល​មិន​ទៀង​ តែ​មក​ទល់​ពេល​នេះ​ ដំនើរ​ការ​​កាន់​តែ​មាន​លំនឹង។ Wikibooks មាន​សៀវភៅ​ច្រើន​ប្រភេទ ច្រើន​ប្រធាន​បទ និង សហគមន៍​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​​ផុស​ផុល​ក្នុង​ការ​​​សរសេរ​និង​ថែ​ទាំ​រួម​គ្នា។ === សហគមន៍ === Wikibooks ដំនើរ​ការ​បាន​ដោយ​សារ​​សហគមន៍​អ្នក​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​នៅ​លើ​ Internet។ សមាជិក​ជាច្រើន​រក្សា​អនាមិកភាព​​ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​ផ្ដល់​ពត៌មាន​ទាំង​ស្រុង​អំពី​ខ្លួន។ Wikibooks មិន​មាន​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​កំពូល ឬ ក្រុម​​សំរេច​ចិ​ត្ត​មជ្ឈិម​ទេ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ការ​សំរេចចិត្ត​ទាំង​ប៉ុន្មាន​​ពឹង​ផ្អែក​លើ​ការ​ពិភាក្សា ការ​ជំទាស់ និង​ ប្រជាមតិ​របស់​សមាជិក​សហគមន៍។ ការ​កែប្រែទាំង​ប៉ុន្មាន​ស្ថិត​នៅ​លើ​ការ​ប្រឹង​ប្រែង​របស់​អ្នក​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ទាំង​អស់​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​នរណា​ក៏​អាច​កែ​ប្រែ​ទំព័រ​ណា​មួយ​ក៏​បាន ហើយ​គ្មាន​ការ​សំរេច​ចិត្ត​ពី​ថ្នាក់​កំពូល​សំរាប់​រក្សា​ដំនើរ​ការ​របស់​គំរោង​អោយ​មាន​ស្ថេរភាព អ្នក​អាច​មាន​ចំងល់​ថា ហេតុអី្វ​ក៏​គំរោង​នេះ​ដំនើរ​ការ​ទៅរួច? តើ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ឱយ​ភារកិច្ច និង លទ្ធផល​រំកិលទៅ​មុខ​ដោ​យ​គ្មាន​ឧបសគ្គ? អាថ៌កំបាំង​គឺ​ការ​ចូលរួម​របស់​សហគមន៍​អ្នក​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត។ យើង​នឹង​ពិភាក្សា​​​អោយ​បាន​ក្បោះ​ក្បាយ​នៅ​ជំពូក '''The Wikibooks Community'''។ == Wikimedia ជា​អ្វី? == The Wikimedia Foundation ជាអង្គការមិនរកប្រាក់ចំណេញដែល​ត្រួស​ត្រាយ​ដំនើរ​ការ​របស់ Wikibooks, Wikipedia, និង​គំរោយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា។ គំរោង​ខ្លះៗ​មាន​ដូច​ជា: *[[v:|Wikiversity]] *[[s:|Wikisource]] *[[n:|Wikinews]] *[[q:|Wikiquote]] *[[commons:|Wikimedia Commons]] == Wiki ជា​អ្វី? == ពាក្យ "Wiki" មាន​ប្រភព​មក​ពី​ភាសាហាវ៉ៃ (Hawaiian) "WikiWiki" ដែល​មាន​ន័យ​ថា លឿន ឬ ឆាប់។ Wiki ជា​កម្មវិធី​ដែល​អនុញ្ញាតិ​ឱយ​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បង្កើត​ខ្លឹម​សារ​បាន​ឆាប់​រហ័ស។ ស្ទើរ​តែ​គ្រប់​ទំព័រ​នៅ​ក្នុង​កម្មវិធី Wiki មាន Edit button សំរាប់​អោយ​អ្នកប្រើប្រាស់​គ្រប់​ទី​កន្លែង​ផ្លាស់​ប្ដូរ និង បន្ថែម​ខ្លឹម​សារ​។ ការ​កែ​ប្រែ​ទំព័រ​នៅ​ក្នុង​វ៉ិបសាយ​ខ្លាះ​ដែល​ដើរ​លើ Wiki អាច​​ត្រូវ​បាន​កំរិត​ តែ​ Wikibooks អនុញ្ញាតិ​ឱយ​មាន​ការ​កែ​ប្រែ​ជា​ទូទៅ​។ == Wikitext == ទំព័រ​ទាំង​ប៉ុន្មាន​នៅ​ក្នុង Wikibooks ត្រូវ​បាន​រៀប​ចំ​ឡើង​ហៅ​ថា "Wikitext"។ Wikitext ប្រហាក់​ប្រហែល​ទៅ​នឹង HTML ហើយ​ទំព័រ​មួយ​ចំនួន​ក៏​ត្រូវ​បាន​រៀប​ចំ​ឡើង​ដោយ​រួម​បញ្ចូល Wikitext, HTML, និង​ CSS។ គុណ​ប្រយោជន៍​របស់ Wikitext គឺ​ភាព​ងាយ​ស្រួល​និង​ឆាប់​រហ័ស។ ការ​រៀប​ចំ​ទំរង់​អត្ថបទ​អាច​ធ្វើ​ឡើង​បាន​ដោយ​កំនែ​ប្រែ​បន្តិច​បន្តួច។ ដូច​គ្នា​ដែរ Wikitext ជួយ​រក្សា​ទំរង់​​មាត្រដ្ឋាន​ទូទៅ​នៅ​លើ Wikibooks ដូច​ជា​​ការ​បង្ហាញ​ចំនង់​ជើង​ផ្នែក ឬ ជំពូក​នីមួយៗ។ ផ្នែក[[Using Wikibooks|The Wikibooks Editor]] នឹង​ផ្ដោត​លើ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ Wikitext។ == លក្ខខ័ណ្ឌ​សំរាប់​រួម​បញ្ចូល​ == Wikibooks has specific criteria for the inclusion of new materials. The name "Wiki'''books'''" is a bit of a misnomer in the sense that this project does not allow all books to be hosted. On the contrary, only the small subset of instructional non-fiction books are allowed to be hosted here. Traditionally the term used was "textbook", although blurring of the definition led to the current standing that wikibooks allows "Textbooks, manuals, and other instructional texts". The final interpretation of whether or not a particular book belongs on Wikibooks is left up to the community. សូម​សំគាល់​ផង​ដែរ​ថា​​ Wikibooks អាច​មាន​ខ្លឹម​សារ​ជាន់​គ្នា​ជា​មួយ​នឹងគំរោង [[v:|Wikiversity]]។ ​ឯកសារ​ដែល​មិន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​វត្ថុ​បំនង​របស់​ Wikibooks គួរ​តែ​បំពេញ​លក្ខខ័ណ្ឌ​ Wikiversity បាន​ល្អ​ជាង។ ដូចគ្នា​ដែរ Wikibooks ផ្ដល់​តំលៃ​លើ​ការ​បង្កើត​ឯកសារ​ មិន​ត្រឹម​តែ​ការ​រក្សា​ទុក​នោះ​ទេ។ ទោះ​បី​ជា​យើង​អនុញ្ញាតិ​ការ​ដាក់​បង្ហា​ញ​ឯកសារ​ដែល​វិភាគទាន​ដោយ​អ្នក​និពន្ធ​ដើម យើង​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ចំពោះ​ការ​ងារ​ដែល​អាច​កែ​សំរួល​ជា​បន្ត​បាន។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ​ឯកសារដែល​បាន​បោះ​ពុម្ព​​ចាស់ៗ ដែល​អស់​តំលៃ​កម្មសិទ្ធិ​បញ្ញា មិន​គួរ​ដាក់​បង្ហាញ​នៅ លើ Wikibooks ទេ ឯកសារ​ទាំង​នេះ​គួរ​តែ​នឹង​ផ្ទេរ​ទៅ [[s:|Wikisource]]។ [[pt:Usando o Wikilivros/O que é o Wikilivros]] hx8lkjahbkj1q3q7s019tghbypxdh19 0 2779 6241 6200 2014-05-02T09:05:21Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <p style="font-size:3.5em; text-align:center; backround:#dfdfdf">សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍</p> <div style="float:right; padding:0 0 0 2em; background:#fff;"> <div style="padding:10px; border:1px solid #ccc; background:#ddf; margin-bottom:2em;"> PART 1 INTRODUCTION #History #គោលការណ៍ # សកម្មភាព # លទ្ធផលសំរេច​បាន PART 2 MEMBER COUNTRIES # Indonesia # Malaysia, # Philippines, # Singapore # Thailand # Brunei # Burma (Myanmar) # Cambodia # Laos # Vietnam PART 3 កិច្ច​ប្រជុំ # ASEAN Summits # East Asia Summit # Commemorative summit # Regional Forum # Other meetings ## Another Three ## Asia–Europe Meeting ## ASEAN–Russia Summit ## ASEAN Foreign Ministers Meeting PART 4 សកម្មភាព # Economics # Cultural # Educational # Sport PART 5 ផ្សេងៗ # Criticism # FAQs </div></div> == សេចក្ដី​ផ្ដើម == សៀវភៅ​នេះ​រៀប​រាប់​ពី​ដំនើរ​ការ​ទូទៅ​នៃ​សមាគមន៍​ប្រជា​ជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ជា​ភា​សា​ខ្មែរ។ ផ្នែក​ទី​១​នឹង​រៀប​រាប់​ពី​គោលបំនង... ផ្នែក​ទី ២ បង្ហាញ​ពី​ស្ថានភាព​បច្ចុប្បន្ន​របស់​ប្រទេស​នីមួយ ផ្នែក​ទី​៣ បង្ហាញ​ពី​ការ​ប្រជុំ​ជា​ច្រើន​ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ​ ផ្នែក​ទី ៤ សកម្មភាព​របស់​សមាគម​លើ​វិស័យ​ចំបង​​របស់​ប្រទេស​សមាជិក​នីមួយៗ ផ្នែក​ចុង​ក្រោយ​នឹង​រៀប​រាប់​ពី​មតិ​រិះគន់​ និង​ចំងល់​របស់​អ្នក​អាន។ [[Category:ASEAN]] [[Category: សៀវភៅ​ព្រាង]] nwt09k3yxcpn3unt85t14mzq3jg5l63 0 2780 6225 6202 2014-05-02T08:05:56Z Vireax 466 /* ប្រយោជន៍​នៃ​ការ​បង្កើត​ Account */ wikitext text/x-wiki == ប្រយោជន៍​នៃ​ការ​បង្កើត​ Account == ប្រយោជន៍​បាន​ពី​ការ​បង្កើត​ និង​ប្រើ​ប្រាស់ Account របស់​អ្នក​ជា​ប្រចាំ​មាន​ដូច​ខាង​ក្រោម៖ ; អនាមិកភាព​ : អ្នក​អាច​រក្សា​ភាព​អនាមិក​បាន​នៅ​ពេល​ចុះ​ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​ការ​ការ​កែ​អត្ថបទធម្មតា​តែង​ភ្ជាប់​ជាមួយ IP address ដែល​អាច​សំគាល់​ទី​តាំង​របស់​អ្នក​បាន។ IP address របស់​អ្នក​ដែល​បាន​ចុះ​ឈ្មោះ​នឹង​ត្រូវ​បាន​លាក់​។ សូម​សំគាល់​ថា នៅ​ពេល​មាន​បញ្ហា សមាជិក​ដែល​មាន​សិទ្ធិ​ពិសេស​ "Checkusers" អាច​បើក​មើល​​សំនៅ​ IP address បាន។ ប៉ុន្តែ Checkusers នឹង​ចូល​មើ​ល​សំនៅ​ទាំង​នេះ​នៅ​ពេល​ណា​ដែល​មាន​តំរូវការ​ច្បាស់​លាស់​ណា​មួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្នែក The Wikibooks Administrator នឹង​បក​ស្រាយ​បាន​គ្រប់​ជ្រុង​ជ្រោយ​អំពី​ Checkusers និង IP logs។ ;User space:បើអ្នក​មាន account អ្នក​នឹង​មាន [[Special:MyPage|personal userpage]] ដែរ និង subpages ទាំង​ប៉ុន្មាន​ដែល​នៅ​ក្នុង​នោះ បើ​អ្នក​ចង់​បង្កើត។ សមាជិក​ខ្លះ​មាន​ទំព័រ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​រាប់​រយ​ដើម្បី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ផ្សេងៗ។ អ្នក​អាច​រៀប​រាប​អំពី​ខ្លួន​អ្ន​ក​ និង ពី​អ្វី​ដទៃ​ក៏​បាន។ សមាជិក​ខ្លះ​ប្រើ​ទំព័រ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដើម្បី​សរសេរ​សៀវភៅ និង តាម​ដាន​ការងារ​ដែល​ត្រូវ​បំពេញ​នៅ​ទៅ​នោះ។ ដូច​គ្នា​ដែរ ទំព័រ [[Special:MyPage/monobook.js|javascript]] និង [[Special:MyPage/monobook.css|CSS stylesheets]] ជា​ទំព័រ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​សំរាប់​​កែ​រូបរាង​របស់​ Wikibooks។ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​ខ្លះ​មាន userspace ងាយ ខ្លះ​ទៀត​មាន​ទំព័រ​​ទូលំទូលាយ។ នេះ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​អ្នក អ្នក​អាច​ប្រើ​ប្រាស់​សំរាប់​ធ្វើ​អ្វី​ក៏​បាន។ ;User talk pages:បន្ថែម​លើ​ទំព័រ​ផ្ទាល់​ខ្លួនដែល​អាច​សរសេរ​អំពី​ខ្លួន​អ្នក អ្នក​ក៏​អាច​មាន​ user talk page សំរាប់​អោយ​អ្នក​ដទៃ​ទាក់​ទង​ជាមួយ​អ្នក។ នៅ​ពេល​ដែល​នរណា​ម្នាក់​សរសេរ​ទុក អ្នក​នឹង​ឃើញ​សញ្ញា​បញ្ជាក់​ប្រាប់​នៅ​ផ្នែក​ខាង​លើ​របស់​ទំព័រ​អ្នក។ នេះ​ជា​វិធី​ប្រសើរ​សំរាប់​ទាក់ទង​ជា​មួយ​អ្នក​ដទៃ ជា​ពិសេស​បញ្ហា​លំបាក​ក្នុង​ការ​ទាក់​ទង​ផ្ទាល់​ដោយ​សារ​ល្វែង​ម៉ោង​ខុស​គ្នា។ ;User Preferences:អ្នក​អាច​កែប្រែ [[Special:Preferences|ចំណូល​ចិត្ត]] មួយ​ចំនួន​សំរាប់ account របស់​អ្នក​ដូច​ជា ការ​កំនត់ email contact address that others can use, ប្ដូរ​ផ្ទាំង​សំបក​វិបសាយ ("skins"), ប្ដូរ​រូប​រាង​នៃ​ផ្នែក​ខ្លះៗ និង ប្ដូរ​ទំរង់​ថ្ងៃ​ខែ. Wikibookians and other Wikimedians have also developed a number of javascript-based productivity tools called '''gadgets''' that can be added to your account. There are lots of options for you to check out and customize your wikibooks experience. ;Watchlist: You will get a personal watchlist that will show changes that other people make to pages on that list. This way you can monitor pages that you are interested in, such as pages that you author, and discussion pages that you participate in. The watchlist gives you a way to keep track of pages you like, and play an active role in their development. ;Voting and Discussing: While even IP users can participate in community discussions, their voice usually carries little weight and in some cases will be ignored entirely. This is because people editing from an IP address are not considered to have a vested interest here, and because there is a one-to-many relationship between most IP addresses and individual people. As a registered user you will have full rights to participate in community discussions and help make decisions, even from your very first day here. This is a long list, but it is not inclusive. There are many reasons why you should create an account at Wikibooks. If you plan to spend much time here, you should consider signing up for one. The process is free, quick, and easy. You are not required to supply any personal information, so you can always remain anonymous if you choose to. We know it's yet another internet signup, and we know you've probably been through a million, but we promise that this signup process will be fast and painless. ==​ការ​បង្កើត Account == Setting up a user account is quick and easy, often taking less than a couple of minutes to complete. Before starting this process you must first choose a username. Once you set up your account all of your edits will be performed under this name, so it is important to choose a name that you are comfortable with. Also, the username that you choose has to be unique and must conform to the Username policy (see below). Once you have decided on a username you can register it. Click the "Sign in / create account" link in the top right of the screen to bring up the login screen. From here click the 'Create One' link at the top of the login box. Ensure that all of the mandatory boxes are filled out on the form on the registration page and click 'Create Account' to finish the process. Make sure you choose a strong password that isn't easy to guess so that your account remains secure (See Below). Once you have finished registration you can login with your username and password. You now have access to your own personal watchlist and preferences, selected from the links banner in the top right corner. === Username ដែល​មាន​ស្រាប់? === Over a hundred new user accounts are created every day, so the odds are good that the username that you want might already be taken by somebody else. There is some chance that the username you want may be available for '''usurpation'''. That means that special users known as "'''bureaucrats'''" can try to give you the username you want by taking it away from an inactive account. It is not a guarantee, but in some cases it is possible. Ask for help from a bureaucrat, including the username you want and your current username (if any), at the [[WB:AN|Administrative Assistance]] discussion page. === បង្ហោះ​រូបភាព === {{TextBox| ;Help! I'm a new user, and I can't upload images for my book! What can I do? :This is a common question, and one that's worth answering here in the middle of the chapter. The software in use at Wikibooks, MediaWiki, is based on the idea of user permissions. Everybody can do basic editing stuff, but you need more permissions if you want to do more advanced things. For instance, only people with '''admin''' permissions can delete a page. Only people with '''bureaucrat''' permissions can rename users. Uploading images requires a permission called '''uploader'''. :&nbsp; :Luckily, that's not the whole story. Another project called [[commons:|Wikimedia Commons]] allows users to upload images immediately without special permission. Images uploaded to commons are immediately usable and visible here at Wikibooks (and also at Wikipedia and all other WMF projects). However, because the images can be used all over the place, Commons is very strict about its copyright policies. Images uploaded to commons ''must be released under a free license'', not fair use. Fair use images can be uploaded here at Wikibooks, but not unless you have the '''uploader''' permission. :If you have more questions about this, ask at [[WB:CHAT]]. }} == ជ្រើស​រើស Username == It is worth choosing a username that is not insulting or confusing to those around you in order to promote a harmonious editing environment. There are no policies regarding this in particular, but [[Wikibooks:Be civil]] is relevant. As a guideline, we suggest avoiding: #'''Confusing usernames:''' #* Usernames that are very similar to the name of another Wikibooks user and might cause confusion. #* Usernames that confusingly refer to a Wikibooks process, namespace, or toolbar item. #'''Misleading usernames:''' #* Usernames that imply the user is an administrator or official figure on Wikipedia, or of the Wikimedia Foundation. #* Usernames that match the name of a well-known/famous living or recently deceased person, unless you verifiably are that person, in which case please note this on your user page. #'''Disruptive usernames:''' #* Usernames that are similar to those previously used by persistent vandals or banned users. #* Usernames that are attacks on specific users. #* Usernames that contain personal information about people, such as a telephone number or street addresses. #* Usernames that allude to hacking, trolling, vandalism, legal threats, or computer malware (viruses, spyware etc...). #* Usernames that include profanity, or obscenities, or references to genitalia or sexual slang. #'''Promotional usernames:''' #* Usernames that match the name of a company or group, if the user is using the account as a promotional tool. #'''Offensive usernames:''' #* Usernames that promote a controversial or potentially inflammatory point of view. #* Usernames that are defamatory or insulting to other people or groups. #* Usernames that invoke the name of a religious figure or religion in a distasteful, disrespectful, or provocative way, or promote one religion over another. (Note that simple expressions of faith are allowed unless they are disruptive, but are generally discouraged.) #* Usernames that refer to real-world violent actions. #* Usernames that refer or include allusions to racism, sexism, hate speech, etc... #* Usernames that refer to a medical condition or disability in a belittling way. #* Usernames that include slurs, or references to reproductive or excretory bodily functions. #'''Usernames containing the at symbol (@)''' #*These are disallowed due to technical restrictions. == ជ្រើស​រើស Password == In order to maintain the integrity and security of your account, you should choose a good, strong password. '''Weak Passwords:''' Poor/easily guessable passwords tend to include words in the dictionary, proper names, words based on your username or common variations on these themes, as well as information such as birth dates and pet names. Example of weak passwords include: *<code>admin</code> — too easily guessed *<code>abc123</code> — too easily guessed *<code>zzz</code> — repeated letters and/or adjacent letters on a keyboard (e.g. qwerty) *<code>susan</code> — common personal names *<code>password</code> — easily guessed, used very often *<code>p@$$\/\/0rd</code> — simple letter substitutions are pre-programmed into cracking tools *<code>rover</code> — common name for a pet, also a dictionary word *<code>18/9/73</code> — date, possibly of personal importance *<code>nbusr123</code> — a user name, and if so, very easily guessed '''Strong Passwords:''' Strong passwords avoid using dictionary terms and are generally made up of a random sequence of letters, numbers, and symbols. Unusual/bizarre phrases can also be acceptable. The length of a password can also slow down the time which it takes to guess it, often causing a hacker to deem the amount of time needed is not worth it. Examples of strong passwords include: *<code>7gEbs?id~3</code> — not a dictionary word, has both cases of alpha, plus numeric, and punctuation characters *<code>nOoOoFiM425965</code> — long, with both alpha cases and numeric characters *<code>Change_100$ to Pounds?</code> — phrases can be long, memorable and contain an extended symbol to increase their strength *<code>Tpftcits4Utg!</code> — A mixture of varying-case letters, numbers, and symbols. It is memorable as an initialism of "The password for this computer is too strong for you to guess!" '''Note:''' these particular strings are no longer strong passwords, because they have been published. == សិទ្ធិ​សមាជិក​ថ្មី == Newly created user accounts have a few restrictions placed on them. We do this because vandals and other unsavory elements set up temporary user accounts in order to post spam and vandalism here on Wikibooks. This restricted period lasts 4 days from the time you create your user account. Once these 4 days have passed, your account is called '''autoconfirmed'''. Here are some of the restrictions that new users face until they become autoconfirmed: ;Image uploads:New users cannot upload images to Wikibooks. This is because we have historically had a large problem with vandals uploading inappropriate pictures to Wikibooks. However, there is an easy solution to this: [[commons:|Wikimedia Commons]] allows new users to upload images without having to wait to become autoconfirmed. Images that are uploaded to commons can be used here on Wikibooks as if they have been uploaded here. Commons is the preferred place to upload images, even for veteran users. ;Page Moves:New users cannot move pages. However, if you have a page that needs to be moved, you can ask on [[WB:PROJECTS]] or [[WB:AN]] for help. Make sure to read the guidelines at [[Wikibooks:Naming policy]], to help avoid some common mistakes. ;Editing protected pages:Some pages on Wikibooks are protected against being edited by anonymous users. Unfortunately, registered users who are not autoconfirmed cannot edit these pages either. Luckily, these pages are not common, and it is unlikely that new users will need to edit many of them anyway. Ask for help at [[WB:HELP]] or [[WB:AN]] for help with this. == ទំព័រ​សមាជិក == Every user account has two special pages, a '''user page''' and a '''user talk page'''. These two pages are ''yours'', and yours alone. What you do with these pages is for you to decide; but, here are some common uses: ;[[Special:MyPage|Your User Page]]:People often use their user pages as profile pages. Write about yourself, what you like, who you are. Many people also use it as a place to organize thoughts, prepare a list of links that are needed often, tips, and reminders. Many users also take some pride in decorating their user pages, and making them look fancy. There are many options, and you should feel free to experiment with your user page as much as you want. ;[[Special:MyTalk|Your User Talk Page]]: The talk page is a place where other users can contact you, and where you can carry on discussions with others. When another user writes a message on your user talk page, you will see a banner at the top of your browser that says "You have new messages". When you see this banner, go to your talk page, because somebody has left you a message. If you want people to contact you in a special way, or if you want to provide basic guidelines for how people talk to you, you can post them at the top of your talk page. === User Space === In addition to the two pages mentioned above, you can have a multitude of additional pages for personal use. These pages together are known as your '''user space'''. The user space works like any other book. Your [[Special:MyPage|user page]] is like the main page, and you can create subpages with a forward slash <code>/</code>. Here are some common examples: ;[[Special:MyPage/Sandbox|Your Page/Sandbox]]: Wikibooks has a large [[Wikibooks:Sandbox]] page that people can experiment with, but some people would like a personal sandbox where they can experiment with things without being disturbed. If you want to practice with templates, you might also like to create a [[Special:MyPage/Template Sandbox|Template Sandbox]] page, and experiment with that. ;[[Special:MyPage/Links|Your Page/Links]]: Create a list of links for your benefit, or to help others get around quickly. ;[[Special:MyPage/About| Your Page/About]]: Create a page about you, your interests, your experience, your background. ;[[Special:MyPage/Books|Your Page/Books]]: Write a little bit about the books and projects you are working on, what your goals are, and what you think needs to be fixed. In book writing, the more plans you write out, the easier it will be for other users to join in. These are just a few ideas. Some people don't use any pages in their user space, while some users have hundreds of pages there. Feel free to use as much or as little as you want. === លុប Subpages របស់​អ្នក === If you have a subpage in your user space, and you want it to be deleted. add the following tag to the top of the page: {{tlx|delete|requested by owner}}. An admin will find it and delete it eventually. If you are in a big hurry for some reason, you could contact an admin directly. Admins may delete pages in their own user space at any time for any reason. ==​ ការ​ចូល​រួម​របស់​អ្នក == Your contributions are important, and you should be proud of them! Go to [[Special:Contributions]] and type in your name to see a list of your edits. In the upper-left corner of your screen, there should also be a link that says '''My Contributions'''. Clicking on that will take you to your edit history directly. [[pt:Usando o Wikilivros/Criação de uma conta de usuário]] ico26h4qxmoph10ufwg8kpp086612ph 0 2782 6242 6216 2014-05-02T09:05:31Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki សូម​រៀប​រាប់​ពី​តំបន់​ទេសចរណ៍​នៅ​ក្នុង​ខេត្ត​របស់​អ្នក​ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​រូបភាព ផែនទី និង អាស័យដ្ឋាន​ភ្នាក់ងារ​ទំនាក់​ទំនង​ថែម​ទៀត​រឹត​តែ​ប្រសើរ។ [[File:Cambodia provinces en.svg|550px|left]] <div style="column-width:12em; -moz-column-width:12em; -webkit-column-width:12em; padding:10px; margin 2em auto; border:1px solid #ccc; background:#ddf;"> * [[/ភ្នំពេញ/]] * [[/កែប/]] * [[/កំពង់សោម/]] * [[/ប៉ៃលិន/]] * [[/បាត់​ដំបង/]] * [[/ពោធិសាត់/]] * [[/សៀមរាប/]] * [[/បន្ទាយ​មាន​ជ័យ/]] * [[/ឧត្ដរមានជ័យ​/]] * [[/ព្រះវិហារ/]] * [[/កំពង់ធំ/]] * [[/កំពង់​ចាម/]] * [[/កំពង់​ឆ្នាំង/]] * [[/ស្ទឹង​ត្រែង/]] * [[/ក្រចេះ/]] * [[/រតនគិរី/]] * [[/មណ្ឌល​គិរី/]] * [[/ព្រៃវែង/]] * [[/ស្វាយរៀង/]] * [[/តាកែវ/]] * [[/កណ្ដាល/]] * [[/កំពត/]] * [[/កោះកុង/]] * [[/កំពង់​ស្ពឺ/]] </div> == Introduction == ទន្ទឹម​នឹង​ពេល​ដែល​ភ្ញៀវ​ទេសចរ​ហូរ​ចូល​កម្ពុជា​រាប់​លាន​នាក់​​ជា​រៀង​រាល់​ឆ្នាំ ប្រជាជន​កម្ពុជា​ខ្លួន​ឯង​ផ្ទាល់​ហាក់​មិន​សូវ​បាន​ចាប់​អារម្មណ៍​ពី​សម្បត្តិ​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន​ឱយ​បាន​ក្បោះ​ក្បាយ។ កំហុស​ទីមួយ គឺ​យើង​មិន​មាន​សមត្ថភាព​រៀបរាប់​ជន​ជាតិ​បរទេស​ពី​ចំនុច​ល្អ​របស់​ខ្លួន ទីពីរ​គឺ​យើង​បែរ​ជា​ព្យាយាម​ទៅ​ទស្សនា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ដោយ​មើល​រំលង​ថា​ទី​តាំង​ទេសចរណ៍​របស់​យើង​មិន​មាន​គ្រប់​គ្រាន់​ទាន់​សម័យកាល។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ​ ចំនេះ​ដឹង​អំពី​រមណីយដ្ឋាន​ទាំង​នេះ​ នឹង​ជួយ​​ឱយ​យើង​ស្គាល់​កាន់​តែ​ច្បាស់​ពី​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន ចេះ​ជួយ​ថែ​រក្សា ចេះ​លើក​ដំកើង​អ្វី​ដែល​មាន​ស្រាប់ និង បង្កើត​ថែម​ទៀត​ ក្នុង​គំនិត​មោទនភាព​ជាតិ​។ ក្នុង​ការ​រៀប​រៀង​សៀវភៅ​នេះ យើង​សង្ឃឹម​ថា​អ្នក​អាន​មក​ពី​គ្រប់​ខេត្ត​ក្រុង​អាច​ជួយ​រួម​ចំនែក​​រៀប​រាប់​អំពី​តំបន់​ទេសចរណ៍​របស់​ខ្លួន​​អោយ​បាន​ក្បោះ​ក្បាយ ដើម្បី​ទុក​ជា​ព័ត៌មាន ចំនេះ​ដឹង និង គំរូ​ល្អ​ដល់​កូន​ចៅ​ជំនាន់​ក្រោយ​។ ដើម្បី​សំរួល​ដល់​ការ​សរសេរ​ជា​ក្រុម ជំពូក​នីមួយៗ​សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​បែង​ចែក​តាម​ឈ្មោះ​ខេត្ត។ ប្រសិន​បើ​ទី​តាំង​ណា​មួយ​មាន​ខ្លឹម​សារ​ច្រើន​ដោយ​ឡែក អ្នក​អាច​បង្កើត​ subpages បន្ថែម​ទៀត​បាន​​ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​រង់​ចាំ​ការ​យល់​ព្រម​ពី​អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ទំព័រ​ទេ។ == Resources == * Ministry of Tourism * VisitCambodia * Tour agencies in Cambodia * Hotels and accommodation information around cambodia * Photos from Flickr under creative common license [[Category: សៀវភៅ​ព្រាង]] pqv2gg320t0721g53pt3ok0db6djbwo 0 2783 8989 6210 2020-01-22T09:24:29Z 203.144.88.229 wikitext text/x-wiki * សារមន្ទី​ជា[[តិ]] * វត្តភ្នំ * គុក​ទួល​ស្លែង * ជើង​ឯក * ព្រះ​បរម​រាជវាំង * ... 0xgbofz7ppa8qs6szhrwa7fwr3tm73b 0 2784 7304 6211 2016-08-25T22:23:49Z 1.46.10.153 wikitext text/x-wiki * ប្រាសាទ​ឯក​ភ្នំ * ភ្នំ​បាណន់ * ភ្នំ​សំពៅ * ជ្រោះ​សេកសក * ជ្រោះ​ពេជ្រ​ចិន្ដា * ស្ពាន​អូតាគី * ប្រាសាទ​បាសែត lgd5vvpkuv639lelrxypnghzca9bvqm 0 2785 8970 6212 2019-11-04T21:52:30Z 202.53.146.1 សរសេរបន្ថែម wikitext text/x-wiki * ភ្នំ​សន្ទុក * ប្រាសាទ​សំបូរព្រៃ​គុហ៍ * ស្ទឹង​ព្រៃ​ប្រោះ * ស្ពាន​កំពង់​ក្ដី * ទំនប់​១មករា * ទំនប់​៦មករា * ទំនប់​៧មករា * បឹង​សំរឹទ្ធ​ 7haydzzngu9p2yw726s8pzcpzmiu53t 0 2786 6213 2014-05-01T07:23:30Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ * ភ្នំ​ប្រុស ភ្នំ​ស្រី * ចំការ​កៅស៊ូ * ស្ពាន​... wikitext text/x-wiki * ភ្នំ​ប្រុស ភ្នំ​ស្រី * ចំការ​កៅស៊ូ * ស្ពាន​មិត្តភាព​កម្ពុជា​ ជប៉ុន hblpi80b10jos2ghyplkhloa4v3kn8o 0 2787 7156 6214 2016-06-16T03:26:56Z 116.212.152.166 wikitext text/x-wiki * ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត * បារាយ​ទឹក​ថ្លា * ភ្នំ​គូលែន * ល្អាង​ស្ពាន * បឹង​ទន្លេសាប * ភ្នំក្រោម - ប្រាសាទបេងមាលាឬបឹងមាលា - ប្រាសាទបន្ទាយស្រី - ប្រាសាទនាគពន្ធ័ - ប្រាសាទបាគង - ប្រាសាទព្រះគោ jd96y1ussdhtu216x8wk9txrvoayo43 14 2788 6217 2014-05-01T07:41:07Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ wikitext text/x-wiki សមាគម​ប្រជាជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ 9ib5klv6rdk0f51731h87nu3vjdhahd 0 2790 8300 6244 2018-08-30T15:50:21Z Thaneith 2071 wikitext text/x-wiki <p style="font-size:4em; text-align:center">សៀវភៅធ្វើម្ហូប</p> {| style="width:100%" |- | style="width:33%; vertical-align:top" | ផ្នែក​ទី​១ អំពី​គ្រឿង​ផ្សំ * អង្ករ * ម្សៅ * អំបិល * ស្ក * ខ្ទឹម * រំដេង * ម្រេច * ម្ទេស * ខ្ញី | style="width:33%; vertical-align:top" | ផ្នែក​ទី​២ វិធី​ទទួល​ទាន * អាហារ​ពេល​ព្រឹក * អាហារ​ពេល​ថ្ងៃ * អាហារ​ពេល​ល្ងាច * ចំនី​ក្រៅ​ពេល​បាយ * ចំនី​​គួរ​ជៀសវាង * អាហារ​បែប​អាស៊ី * អាហារ​បែប​អឺរ៉ុប * អាហារ​បែប​អារ៉ាប់ * អាហារ​​តាម​តំបន់ផ្សេងៗទៀត | style="width:33%; vertical-align:top" | ផ្នែក​ទី​៣ វិធី​ធ្វើ​ម្ហូប * បាយ * សំល * ឆា * បន្លែ * មី * គុយទាវ * នំប៉័ង * [[បង្អែម]] |} [[Category: សៀវភៅ​ព្រាង]] evi4c6buso3x69tnbe6vbqkz2cfmt7r 14 2792 6230 2014-05-02T08:48:19Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ អាន​បន្ត​នៅ៖ [[ច្បាប់កម្ពុជា]] wikitext text/x-wiki អាន​បន្ត​នៅ៖ [[ច្បាប់កម្ពុជា]] j0yqtsx3xozfq04uko50ied2luzwzka 14 2793 6236 2014-05-02T08:55:19Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ → [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] wikitext text/x-wiki → [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] gmzoy0j1e8yq6rodjchohxusju9ay61 14 2794 6239 2014-05-02T09:04:59Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ សៀវភៅ​ព្រាង wikitext text/x-wiki សៀវភៅ​ព្រាង t0tg97mwb7ozu4t4w8chzow66tviigb 0 2797 9579 8094 2021-04-03T08:25:50Z WOSlinker 818 MediaWiki-2020-icon.svg wikitext text/x-wiki <!-- | align="center"| [[File:Wikiversity-logo.svg|x48px|link=v:|Wikiversity]] || [[v:|វិគីវិទ្យាល័យ]] <br/> រៀនជាសហគមន៍ --> {| style="float:left; width:300px; " | align="center" width="100" | [[File:Wikipedia-logo-v2.svg|x48px|link=w:|Wikipedia]] || [[w:|វិគីភីឌា]] <br/>ប្រជុំចំណេះ រឺ វិជ្ជាសមោធាន |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Wiktionary small.svg|x48px|link=wikt:|Wiktionary]] || [[wikt:|វិគីនានុក្រម]] <br/>វចនានុក្រម និង វេវចនានុក្រម |} <!-- | align="center" | [[File:Wikiquote-logo.svg|x48px|link=q:|Wikiquote]] || [[q:|វិគីពាក្យពេចន៍]] <br/>សម្រង់ពាក្យសំដី --> {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Wikisource-logo.svg|x48px|link=s:|Wikisource]] || [[s:|វិគីប្រភពឯកសារ]] <br/> ឯកសារ |} <!-- | align="center" | [[File:Wikispecies-logo.svg|x48px|link=wikispecies:|Wikispecies]] || [[wikispecies:|វិគីប្រភេទ]] <br/> លំនាំប្រភេទ | align="center" | [[File:Wikinews-logo.svg|x48px|link=n:|Wikinews]] || [[n:|វិគីព័ត៌មាន]]<br/> របាយការណ៍ព័ត៌មាន | align="center" | [[File:Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg|x48px|link=voy:|Wikivoyage]] || [[wikivoyage:|វិគីដើរកំសាន្ត]] <br/> មគ្គុទេសន៍ធ្វើដំណើរ --> {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Wikidata-logo.svg|x48px|link=wikidata:|Wikidata]] || [[wikidata:|វិគីទិន្នន័យ]] <br/> មូលទិន្នន័យចំណេះដឹង |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Commons-logo.svg|x48px|link=commons:|វិគីមធ្យោសកល]] || [[commons:|សកល]] <br/> ជង្រុកប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Wikimedia Community Logo.svg|x48px|link=m:|Meta Wikimedia]] || [[m:|មេតា]] <br/> កិច្ចសម្របសម្រួល |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:MediaWiki-2020-icon.svg|x48px|link=mw:|MediaWiki]] || [[mw:|មធ្យោវិគី]] <br/> គ្រឿងទន់មធ្យោវិគី |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Buggie.svg|x48px|link=//bugzilla.wikimedia.org|BugZilla]] || [//bugzilla.wikimedia.org ឩកាហ៊្សីល្លា] <br/> អ្នកតាមដានឩការបស់មធ្យោវិគី |} {| style="float:left; width:300px;" | align="center" width="100" | [[File:Wikimedia Cloud Services logo.svg|x48px|link=labsconsole:|Wikimedia Labs]] || [[labsconsole:|មន្ទីរពិសោធន៍វិគីមធ្យោ]] <br/> ការអភិវឌ្ឍមធ្យោវិគី |} 7c95hyq2ws7f3rl2txc656m87zbj8mm 0 2798 9024 9019 2020-03-22T12:23:53Z Minorax 2227 មិន​ធ្វើ​វិញ​នូវ​កំណែ​ប្រែ 9019 ដោយ​ [[Special:Contributions/Gunofficial1998|Gunofficial1998]] ([[User talk:Gunofficial1998|ការពិភាក្សា​]]) used on mainpage wikitext text/x-wiki <div style="float:left; width:50%"> <div style="margin:0 auto;text-align:center; padding:10px; font-size:.9em;"> <p style="font-size:2em;">ស្វាគមន៍​ការ​មក​កាន់​វិគីសៀវភៅ<p> កម្រង​សៀវភៅ​បើកចំហ​ដែល​អ្នក​រាល់​គ្នា​អាច​រៀប​រៀង​បាន<br /> សៀវភៅ​មាន [[មុខវិជ្ជា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា|​{{formatnum:{{NUMBEROFBOOKS}}}} ក្បាល]] និង [[Special:Allpages|{{NUMBEROFARTICLES}} ទំព័រ]] </div> </div> <div style="float:right; padding:0 10px; text-align:center;font-size:.9em;"> [[វិគីសៀវភៅ:ស្វាគមន៍|ទិដ្ឋភាពទូទៅ]]<br/> [[ការប្រើប្រាស់វិគីសៀវភៅ]] • [[វិគីសៀវភៅ:បន្ទប់​អាន|សំណួរ]] • [[ជំនួយ:មាតិកា|ជំនួយ]] • [[វិគីសៀវភៅ:ការិយាល័យរាយឈ្មោះបណ្ណ|មើលត្រួសៗ]] <div style="-webkit-column-count:3;-moz-column-count:3; column-count:3; padding:10px;border-top:1px solid #ccc; text-align:left;"> * [[មុខវិជ្ជា:គណនូបករណ៍វិទ្យា|គណនូបករណ៍វិទ្យា]] * [[មុខវិជ្ជា:វិស្វកម្ម|វិស្វកម្ម]] * [[មុខវិជ្ជា:មនុស្សសាស្ត្រ|មនុស្សសាស្ត្រ]] * [[មុខវិជ្ជា:ភាសា|ភាសា]] * [[មុខវិជ្ជា:គណនូករណ៍វិទ្យា|គណិតវិទ្យា]] * [[មុខវិជ្ជា:បន្ទាប់បន្សំ|បន្ទាប់បន្សំ]] * [[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រ|វិទ្យាសាស្ត្រ]] * [[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម|វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] * '''[[មុខវិជ្ចា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា|គ្រប់មុខវិជ្ជា]]''' </div> </div> jx5738q9jdw3gwq96iqm4mgy0jarhby 0 2800 6348 6345 2014-05-25T06:27:30Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <div style="padding:10px; border:1px solid #ccc; background:#f6f6f6;" class="mw-collapsible"> '''[[LaTeX]]''' (Translation from French Wikibooks)<hr> <div class="mw-collapsible-content"> # [[LaTeX/Généralités|ភាព​ទូទៅ]] # [[LaTeX/Premiers pas|ជំហាន​ដំបូង]] ## [[LaTeX/Installer LaTeX|ការ​ដំឡើងLaTeX]] ## [[LaTeX/Premier exemple|ឧទាហរណ៍]] ## [[LaTeX/Lettre|តួអក្សរ]] ## [[LaTeX/Éléments de base|ធាតុ​មូលដ្ឋាន]] ## [[LaTeX/Les classes|Classes]] ## [[LaTeX/Structuration du texte|គំរោង​អត្ថបទ]] ## [[LaTeX/Mise en forme du texte|ទ្រង់​ទ្រាយ​អត្ថបទ]] ## [[LaTeX/Faire des tableaux|តារាង]] ## [[LaTeX/Inclure des images|រូបភាព]] ## [[LaTeX/Options de mise en forme avancées|ការ​ប្រើ​ប្រាស់​កំរិត​ខ្ពស់]] ## [[LaTeX/Écrire des mathématiques|រូបមន្ត​គណិត​វិទ្យា]] ## [[LaTeX/Écrire de la physique|រូបវិទ្យា]] ## [[LaTeX/Écrire des formules chimiques|គីមីវិទ្យា]] ## [[LaTeX/À l'aide !|ជំនួយ]] # [[LaTeX/Structure du document|គំរោង​ឯកសារ]] # [[LaTeX/Gestion de la bibliographie|ការ​រៀបចំ​ឯកសារយោង]] # [[LaTeX/Tableaux|តារាង]] # [[LaTeX/Images|រូបភាព]] # [[LaTeX/Éléments flottants et figures|ការ​រំកិល​ទីតាំង]] # [[LaTeX/Mise en forme du texte (avancé)|ការ​រៀបចំ​អត្ថបទ​កំរិត​ខ្ពស់]] # [[LaTeX/Choix de la police|ពុម្ព​អក្សរ]] # [[LaTeX/Mise en page|ការ​រៀប​ចំ​ទ្រង់​ទ្រាយ​ទំព័រ]] # [[LaTeX/Mathématiques|គណិត​វិទ្យា]] # [[LaTeX/Gestion des gros documents|ការ​រៀបចំ​អត្ថបទ​ធំៗ]] # [[LaTeX/Faire des présentations|ការ​ធ្វើ​បទ​បង្ហាញ]] # [[LaTeX/LaTeX pour enseignants|LaTeX សំរាប់​គ្រូ​បង្រៀន]] # [[LaTeX/Arts et loisirs|សិល្បៈ និង ការ​កំសាន្ត]] ## [[LaTeX/Écrire de la musique|សញ្ញា​តន្ត្រី]] ## [[LaTeX/Dessiner des échiquiers|ការ​គូរ échiquiers]] # [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX|គំនូរ​ដោយ LaTeX]] ## [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX/Dessiner en LaTeX pur|Dessiner en LaTeX pur]] ## [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX/Dessiner avec PSTricks|Dessiner avec PSTricks]] ## [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX/Dessiner avec PGF et TikZ|Dessiner avec PGF et TikZ]] ## [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX/Dessiner des molécules|Dessiner des molécules]] ## [[LaTeX/Dessiner avec LaTeX/Réalisation de graphiques mathématiques|Réalisation de graphiques mathématiques]] # [[LaTeX/Créer une extension ou une classe|Créer une extension ou une classe]] # [[LaTeX/Programmer avec LaTeX|Programmer avec LaTeX]] '''Annexes''' * [[LaTeX/Vadémécum|''Vade-mecum'']] * [[LaTeX/Conversion vers d'autres formats|Conversion vers d'autres formats]] * [[LaTeX/Glossaire de typographie|Glossaire de typographie]] * [[LaTeX/Index|Index]] * [[LaTeX/Commandes|Commandes]] * [[LaTeX/Liens externes|Liens externes]] </div></div> cnc6ys4eca42e3vwd94dpcu4ywi2s5s 0 2801 6271 6269 2014-05-04T14:05:11Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki <div style="margin:10px auto; padding:10px 20px; border:1px solid #ccc;background:#E0EEF7"> [[ពាក្យបណ្ដៅ]]<hr> {| style="width:100%" |- | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ក | ក]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ខ/ | ខ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/គ | គ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឃ | ឃ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ង | ង]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ច​ | ច]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឆ | ឆ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ជ | ជ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឈ | ឈ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ញ | ញ]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ដ | ដ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឋ | ឋ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឌ | ឌ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឍ | ឍ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ណ | ណ]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ត | ត]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ថ | ថ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ទ | ទ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ធ | ធ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ន | ន]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ប | ប]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ផ | ផ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ព | ព]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ភ | ភ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ម | ម]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/យ | យ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/រ | រ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ល | ល]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/វ | វ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ស | ស]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ហ | ហ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/ឡ | ឡ]] [[ពាក្យបណ្ដៅ/អ | អ]] | [[ពាក្យបណ្ដៅ/ស្រៈពេញតួ | ស្រៈពេញតួ]] |} </div> b52l947vo8x63u7xd1grag4zmm7b4gl 0 2802 9746 9745 2022-04-01T08:01:05Z Mtarch11 2572 បានត្រឡប់កំណែប្រែដោយ[[Special:Contributions/KHY UKDOM|KHY UKDOM]] ([[User talk:KHY UKDOM|Talk]]) ទៅកំណែប្រែចុងក្រោយដោយ [[User:Vireax|Vireax]] wikitext text/x-wiki __NOTOC__ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} ទី​នេះ​ជា​កន្លែង​ផ្ទុក​សំនួរ​ប្រាជ្ញា​តាម​លំដាប់​តួ​អក្សរ។​ សូម​បន្ថែម​សំណួរ​របស់​អ្នក​ទៅ​តាម​លំដាប់​ដោយ​ដាក់​ចំលើយ​នៅ​ប្រអប់​ខាង​លើ​ និង​សំនួរ​ដោយ​រាយជា​បន្ត​បន្ទាប់​ខាង​ក្រោម។ យើង​អាច​ដាក់​ចំលើយ​និង​សំនួរ​នៅ​ជាប់​គ្នា​បាន​ ប៉ុន្តែ​ទំលាប់​បែប​នេះ​នឹង​ធ្វើ​អោយ​អ្នក​អាន​ខ្ជិល​ច្រអូស​មិន​ចង់​ឆ្លើយ​សំនួរ​អោយ​បាន​ត្រឹម​ត្រូវ។ == Template (Source) == <div style="margin:0 auto; border-left:20px solid #ccc; padding:0px 10px;"> <pre style="line-height:2em;font-family: courier"> {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # ចំលើយ១ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # សំនួរ​១ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ </pre> </div> == Template (Output) == <div style="margin:0 auto; border-left:20px solid #ccc; padding:0px 10px;"> {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"><div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px; "> # ចំលើយ១ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # សំនួរ​១ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ </div> [[Category:សៀវភៅ​ព្រាង]] thtls5rs2ci6nk4s405ly1v0yomkwqe 0 2803 7321 6383 2017-02-18T03:19:20Z 110.74.221.166 /* ចំលើយ */ wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"><div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ភ្នំ # ផោម </div></div></div> == សំនួរ == # នាង​អើយ​នាង​នួន នាង​ធំ​តែ​ខ្លួន តែ​ទាប​ជាង​ស្មៅ។ # នាង​អើយ​នាង​នួន មិន​ដែល​ឃើញ​ខ្លួន​ ស្គាល់​តែ​ក្លិន 1f455ltsdq2vpoqviba6k4ffm4k80zi 0 2804 6381 6370 2014-06-07T06:24:40Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ដំរី # ដាំបាយ # ដើម​ចេក​ណាំវ៉ា </div> </div> </div> == សំនួរ == # នាង​ដើរ​ដំនើរ​ប្អូន​ស្រី យក​ដៃ​បោស​ដី បោស​ផ្កា​សូភី។ # នាងអើយ នាងនំ អង្គុយលើភ្នំ ធ្វើមាត់អេចអូច។ # ដើម​ប៉ុន​ភ្លៅ​ម៉ែ ផ្លែ​ប៉ុន​ក្ដ​ឪ 273nx43h2udmboh0be1xm6hothbo6kk 0 2805 6277 2014-05-04T14:40:37Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ឆ្កែ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # អង្គុយ​ខ្ពស់​ជាង​ឈរ អ្នក​ណា​មិន​រក ឆ្កែ។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ iq4ndcf14f2elihaagduoal2d4xhriy 0 2806 6799 6798 2015-07-10T20:42:28Z នរម 573 /* ចំលើយ */ wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # តុកកែ # តាពាំង (ត្រពាំង) អាស្សី (ឫស្សី) # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # ឯក​អង្គ​ទ្រង់​នាម​បញ្ចពណ៌ កន្ទុយ​ញ័រ​ក្អក​ផង​គ្រហែម​ផង # ពីតូចហៅតា ធំឡើងហៅអា # សំនួរ​៣ 0ilqw8otvuj4q8p6r7eff427st2a3sj 0 2810 6378 6298 2014-05-30T17:57:22Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"><div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px; "> # ស្គរ # ស្រមោល # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # ត្រលាច​មិន​ត្រលាច ល្ពៅ​មិន​ល្ពៅ ដាក់​លើ​ភ្លៅ កន្ទ្រឹម​បាយ​ចូក។ # នាងអើយ នាងខ្មៅ គេមិនហៅ ក៏តាម។ # សំនួរ​៣ 4q7ollnb45g4tq559l1f97r3h9dnpya 6 2811 6306 6305 2014-05-06T17:14:45Z នរម 573 wikitext text/x-wiki [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]] na01auflzbuxrrvsg2ucuiusj4f0qx1 6 2812 6307 2014-05-06T17:34:17Z នរម 573 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 14 2813 6308 2014-05-07T08:09:17Z 202.28.78.241 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ពុទ្ធសាសនា wikitext text/x-wiki ពុទ្ធសាសនា omwo8knfofsz164yvupao67bx4lsfd8 0 2814 6324 6323 2014-05-07T14:05:47Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki {| |- | style="vertical-align:top; " | == សៀវភៅ​កំពុង​រៀបចំ == ច្បាប់ * [[ច្បាប់កម្ពុជា]] * [[ច្បាប់ភូមិបាល]] * [[ច្បាប់ចរាចរ]] * [[ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ]] ពុទ្ធសាសនា * [[កតញ្ញូជាធម៌អ្នកប្រាជ្ញ ភាគ១]] * [[មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១]] * [[ធម្មសមុហកថា]] * [[ព្រះបាទអសោក]] ផ្សេងៗ * [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ]] * [[ការប្រើប្រាស់វិគីសៀវភៅ]] | style="vertical-align:top; " | == សៀវភៅ​ព្រាងថ្មី == <!--categorytree mode=pages hideroot=on>សៀវភៅ​ព្រាង</categorytree--> * [[ASEAN | សមាគម​ប្រជា​ជាតិ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍]] * [[តំបន់​ទេសចរណ៍​នៅ​កម្ពុជា]] * [[Scholarship Information | ពត៌មាន​អាហារូបករណ៍]] * [[Science Projects | ពិសោធន៍​វិទ្យាសាស្ត្រ]] * [[Cambodia 2.0 | កម្ពុជា 2.0]] * [[Cookbook | សៀវភៅ​រៀន​​ធ្វើ​ម្ហូប]] * [[Sex Education | សុខភាព​ផ្លូវភេទ]] * [[ពាក្យបណ្ដៅ]] * [[LaTeX]] |} 37w722bt7m9i5efod4whc2c5n61synp 14 2815 6311 2014-05-07T08:15:28Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ជាតក wikitext text/x-wiki ជាតក fun50qc8mkrjb6btrwz8wx3f7wd9m8v 14 2817 6315 2014-05-07T08:31:25Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ]] wikitext text/x-wiki [[ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ]] 4zslyj3xrc4q4mvp8s2lsbtqx2jcnya 0 2822 6364 6363 2014-05-28T14:01:36Z កៅ ស៊ិនឆុង 1350 wikitext text/x-wiki ខេត្តពោធិសាត់គឺជាខេត្តមួយដែលស្ថិតនៅទិសបូព៌ា នៃប្រទេសកម្ពុជា។ យើងអាចធ្វើដំណើរពីរាជធានីភ្នំពេញ មកកាន់ខេត្តពោធិសាត់តាមផ្លូវជាតិលេខ​៥ ចំងាយ១៨៩គម។ នៅក្នុងខេត្តនេះមានតំបន់ ទេសចរណ៍គួរអោយទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរជាច្រើន។ តំបន់ទេសចរណ៍ទាំងនោះមានដូចជា * រមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រអ្នកតាឃ្លាំងមឿង * ភ្នំក្រវាញ * ទឹកធ្លាក់កំរោញ * ទឹកធ្លាក់អូរដា b1rz3oyxghg82sm0lkcssmdp7vm21hg 0 2823 6365 2014-05-28T14:06:35Z កៅ ស៊ិនឆុង 1350 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ខេត្តប៉ៃលិន គឺជាខេត្តតូចមួយដែលជាប់ព្រំដែ... wikitext text/x-wiki ខេត្តប៉ៃលិន គឺជាខេត្តតូចមួយដែលជាប់ព្រំដែនប្រទេសថៃ នៅប៉ែកពាយ័ព្យនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ យើងអាចធ្វើដំណើរពីរាជធានីភ្នំពេញតាមរយៈផ្លូវលេខ៥ និង លេខ៥៧ ប្រមាណជា ៣៩១គម។ តំបន់ទេសចរណ៍ក្នុងខេត្តនេះមានដូចជា *​​ រមណីយដ្ឋានភ្នំយ៉ាត * ទឹកធ្លាក់ភ្នំខៀវ hi58tuhnicvjv48hz19lcb4vyxswt8t 0 2824 6373 6372 2014-05-30T17:45:39Z នរម 573 /* ចំលើយ */ wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ខ្នើយ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # នាងធូ នាងធាត់ នាងធូអត់មាត់ នាងធាត់ឯងៗ។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ mzw3lw9on35krlcl9pcr20reu75k6h4 0 2825 6374 2014-05-30T17:47:24Z នរម 573 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # ចំលើយ១ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # សំនួរ​១ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ gfeop1v92qv6vpoo0agywx6jup01f8c 0 2826 6377 6376 2014-05-30T17:54:57Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # ច្រមុះ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # មើលជិត ឃើញលឹមៗ។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ jyj7o1yj1gboxrcgi69tza1s07170cd 0 2827 6380 2014-06-07T06:23:06Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # ឈូក # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # ដើម​ប៉ុន​ទៀន លៀន​ប៉ុន​ថាស # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ jpulfcmk9ic5yu98m4c24cd83c935os 0 2828 6385 6382 2014-06-07T06:30:19Z Vireax 466 wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # អ្នក​សែង​ជ្រូក # អំពិល​អំពែក # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # ជើង​បួន​ទ្រ​មេឃ ជើង​បួន​ទ្រ​ដី ក្បាល​បី​ កន្ទុយ​មួយ # អំពិល​ទាំង​បួន​ជួន​ឈ្មោះ​តែ​មួយ អាបី​មាន​ត្រួយ​ អាមួយ​មាន​ស្លាប # សំនួរ​៣ 3po8g2uev95mbfn8k0veotvxc3hyeo6 0 2829 6384 2014-06-07T06:29:14Z Vireax 466 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:200px; -moz-column-width:200px; -webkit-column-width:200px;"> # ជិះកង់ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div></div></div> == សំនួរ == # ដៃ​ទល់​ដៃ ជើង​ខ្វៃៗ សំលឹង​មើល​មុខ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ cfa7q7frmi4v3b71wz7onv5d60lc352 0 2831 6391 2014-07-07T15:52:31Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ច្បាប់ចរាចរ]] ទៅ [[ច្បាប់ចរាចរណ៍]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ច្បាប់ចរាចរណ៍]] s3tm2qjvsgisc17d3a14eosiqrdsxa3 4 2864 6579 2015-02-11T04:49:47Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto |... wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 1 }} == ជំនួយការសិក្សា == === ចំណះទូទៅ === :[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[មុខវិជ្ជា:បន្ទាប់បន្សំ]] :[[ប្រវត្តិពិភពលោក]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅ|ជំនួយការសិក្សា]] g5hp62nhqqwqyv1tmrgi6ktgekcyhr0 14 2865 6580 2015-02-11T04:52:31Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រទទេ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 12 2916 6655 6654 2015-03-26T12:17:00Z Vannmeng 1536 បានជំរះទំព័រ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 2918 6696 6695 2015-04-15T15:09:53Z 42.115.74.67 wikitext text/x-wiki ព្រះ​ ពុទ្ធសាសនា​ថេរវាទ​​ (ជា​ភាសា​បាលី: थेरवाद theravāda, ស្ថា​វិរ​វាទ ជា​ភាសា​សំ​ស្ក្រឹត: स्थविरवाद sthaviravāda, ភាសា​អង់​គ្លេស: Theravada) មាន​ន័យ​ប្រាកដ​ថា ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ របស់​ព្រឹទ្ធា​ចារ្យ​ឬ​ការ​ ប្រៀន​ប្រ​ដៅ​ជំនាន់​ដើម គឺ​ជា​ការ​សិក្សា​ចាស់​បំផុត នៃ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ដែល​នៅ​គង់​វង់​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ។ ​ថេរ​វាទ​បាន​ចាប់​កំណើត នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ឥណ្ឌា មាន​សភាព​រក្សា​ទុក​ដូច​ដើម ហើយ​ជា​ទូទៅ​ប្រហាក់​ប្រហែល​គ្នា នឹង​ពុទ្ធសាសនា​ដំបូង ។ ជា​ច្រើន សតវត្សរ៍​កន្លង​មក ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​ថេរ​វាទ​ជា​សាសនា​ចំបង​នៅ​ក្នុង​ស្រី​លង្កា (៧០​ភាគ​រយ​នៃ​ចំនួន​ប្រជាពល​រដ្ឋ) ហើយ​និង​មួយ​ផ្នែក​ធំ​នៃ​អា​ស៊ីភាគ​អាគ្នេយ៍ (ប្រទេស​ខ្មែរ​លាវ ភូមា ថៃ)។ ប្រពៃណី​ថេរ​វាទ​នេះ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រ​តិបត្តិ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ផ្នែក​អាគ្នេយ៍ (ដោយ​ក្រុម​សម្ព​ន្ធ​ហ្សន Shan និង​តៃ Tai) , ក្នុង​ប្រទេស​វៀត​ណាម (ដោយ​ខ្មែរ​ក្រោម),ប្រ​ទេសបង​គ្លា​ដេស (ដោយ​ក្រុម​សម្ពន្ធ​ព​រុ​អាស Baruas ឆក​មា Chakma និង​មឃ​Magh),​ប្រទេស​ម៉ាឡេស៊ី​និង​ឥណ្ឌូ​ណេស៊ី​ផង​ដែរ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​កំពុង​មាន​ប្រជា​ប្រីយ​ភាព នៅ​ក្នុង​សិង្ហ​បូរី​និង​ក្នុង​លោក​ខាង​លិច ។ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ អ្នក​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ ជុំវិញ​ពិភព​លោក​មាន​ចំនួន​ជាង​១០០​លាន​នាក់ ហើយ​ក្នុង​សតវត្ស៍​ថ្មី​នេះ ថេរ​វាទ​បាន​ចាក់​ឫស​ក្នុង​លោក ខាង​លិច និង​ដុះ​ដា​ល​ឡើង​វិញ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ ប្រវត្តិ ប្រភ​ព​នៃ​ការ​បង្រៀន​គ្រឹះ​នៃ​ការ​បង្រៀន​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ​បែក​ចេញ ​មក​អំពី វិភ​ជ្ជ​វាទ Vibhajjavada (ទ្រឹស្តី​នៃ​ការ​ធ្វើ​វិភាគ) ដែល​តមក​អំពី​ស្ថាវិរៈ (ឬ​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ​របស់​ព្រឹទ្ធា​ចារ្យ) ក្នុង​ជំនាន់​ពេល​ធ្វើ​សង្គាយ​នា​លើក​ទី៣ ព.ស២៩៤ ក្នុង​រជ្ជ​កាល​មហា​អធិរាជ​អសោក នៃ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា។ វិភជ្ជវា​ទិន (អ្នក​កាន់​វិភជ្ជវាទ)​ សំគាល់​ខ្លួន​ថា​ជា​អ្នក​បន្ត​ប្រពៃណី​ស្ថាវិរៈ ហើយ​បន្ទាប់​ពី​សង្គាយ​នា​លើក​ទី​៣​មក ក៏​នៅ​តែ​បន្ត​ហៅ​ការ​រៀន​សូត្រ ថា​ជា​ស្ថាវិរ​ថេរៈ (ព្រឹទ្ធា​ចារ្យ) ។ ទ្រឹស្តី​របស់​វិភជ្ជវា​ទិន ប្រហែល​គ្នា​នឹង​ស្ថាវិរៈ​ជំនាន់​ចាស់​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​ដូច​គ្នា​ទាំង ស្រុង​ទេ ។ ក្រោយ​ពេល​ធ្វើ​សង្គាយនា​លើក​ទី៣​មក ដោយ​មក​មាន​ពី​ទី​តាំង​ឆ្ងាយ​ៗ ពី​គ្នា ជា​ហេតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​វិភជ្ជវា​ទិន អភិវឌ្ឍន៍​បន្តិច​ម្តង​ៗ​ជា​៤​ពួកៈ មហី​សាសកៈ​១ Mahisasaka កាស្យ​បី​យៈ​១ Kasyapiya ធម្មគុប្តកៈ១ Dharmakuptaka និង​តា​ម្រ​ប​នីយៈ​១ Tamraparniya ។ ថេរវាទ​ចុះ​មក​អំពី​តា​ម្រប​នីយៈ ដែល​មាន​ន័យ​ថា ពូជ​ពង្ស​ជន​ជាតិ​ស្រី​លង្កា ។ ប្រភព​ខ្លះ​អះ​អាង​ថា មាន​តែ​ថេរវាទ​ទេ​ដែល​អភិវឌ្ឍន៍​មក​ពី​វិភជ្ជវា​ទិន​ផ្ទាល់ ​។ តាម​រយៈ​អ្ន​ក​ស្រាវ​ជ្រាវ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា អា.កា វរ​ដេរ A.K. Warder ថេរវាទ​រីក​ដុះ​ដាល​ទៅ​ខាង​ត្បូង​ទាំង​ពី​អវន្តិ (Avanti) ទៅ​ក្នុង​មហារស្រ្ត (Maharastra) និង​អន្ធរៈ (Andhra) ដល់​ចូឡា​ប្រទេស​កន្ចិ (Kanchi) ហើយ​និង​សី​ឡន (Ceylon)។ គេ​បាន​រក្សា ទី​កន្លែង​នៅ​អវន្តិ​ហើយ និង​ទឹក​ដី​ថ្មី​របស់​គេ​មួយ​រយៈ​ពេល ប៉ុន្តែ​គេ​ប្រមូល​គ្នា​បន្តិច​ម្តង​ៗ នៅ​តំបន់​ខាង​ត្បូង គឺ មហាវិហារ ក្នុង​អនុរទ្ធ​បុរៈ​ធានី​របស់​ប្រទេស​សីឡន ដែល​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មជ្ឈ​មណ្ឌល​សំខាន់ នៃ​ប្រពៃ​ណី​របស់គេ អវន្តិ​ជា​មណ្ឌល​ទី២ ហើយ​តំបន់​ខាង​ជើង ត្រូវ​បោះ​បង់​ចោល ទៅ​ឲ្យ​ក្រុម​សិក្សា​ដទៃ​ទៀត ។ មាន​​ពត៌​​មាន​​តិច​​តួច​​ណាស់ ដែល​​ប្រាប់​​អំពី​​ព្រះ​​ពុទ្ធសាសនា​​ថេរ​វាទ​​ក្នុង​​ប្រទេស​​ឥណ្ឌា ក្នុ​ង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ក្រោយ ហើយ​​គេ​​មិន​​ដឹង​​ថា​​ថេរ​វាទ​​ត្រូវ​​បាត់​​បង់​​ពី​​ប្រទេស​ដើម តាំង​​ពី​​ពេល​​ណា​​មក​​ទេ ។ ឈ្មោះ​តា​ម្រប​នីយៈ​បាន​ដាក់​ឲ្យ​ពូជ​ពង្ស ​ស្រី​លង្កា​នៅ​ឥណ្ឌា ប៉ុន្តែ​គ្មាន​សញ្ញា​ណា​មួយ បង្ហាញ​ថា​មាន​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ទ្រឹស្តី ឬ​គម្ពីរ​ដីកា​អំពី​វិភជ្ជវា​ទិន​ទេ ដោយ​ហេតុ​ថា ឈ្មោះ​គ្រាន់​តែ​ចង្អុល​ប្រាប់ ទី​កន្លែង​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​។ ដោយ​យោង​ទៅ​តាម​ប្រភព​ដើម នៃ​ថេរ​វាទ​រប​ស់​គេ គេ​រំលឹក​ថា គេ​បាន​ទទួល​ការ​បង្រៀន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យល់​ព្រម នៅ​ពេល​ប្រជុំ​សង្គាយនា​លើក​ទី​៣ ហើយ​គេ​ស្គាល់​ការ​បង្រៀន​នេះ​ថា​ជា​វិ​ភជ្ជ​វាទ ។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​៧ អ្នក​ធ្វើ​ដំណើរ​សាសនាជន​ជាតិ​ចិន (Xuanzang) និង (Yijing) នៅ​ក្នុង​ស្រី​លង្កា គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​ពួក​ស្ថាវិរៈ ។នៅ​ក្នុង​ឥណ្ឌា​ជំនាន់​ចាស់ អ្នក​សិក្សា ដែល​ប្រើ​ភាសា​សំស្រ្កឹត​សម្រាប់​សាសនា គេ​ហៅ​ថា​ស្ថាវិរៈ ប៉ុន្តែ​អ្នក​ដែល​ប្រើ​ភាសា​បាលី​វិញ គេ​ហៅ​ថា​ថេរៈ ​។ ស្ថាវិរៈ​និង​ថេរៈ​មាន​ន័យ​ដូច​គ្នា​ថា ព្រឹទ្ធា​ចារ្យ។ គេ​បាន​ប្រើ​ពាក្យ​ថេរ​វាទក្នុង​ការ​សរ​សេរ សម្រាប់​ការ​ហាត់​រៀន​របស់​គេ តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​៤ នៅ​ពេល​ដែល​ពាក្យ​នេះ ឃើញ​មាន​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ទិប​វង្ស ។ តាម​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយ​ផ្នែក​ធំ នៃ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ស្រី​លង្កា ថេរ​វាទ​ក្នុង​ស្រី​លង្កា​ចែក​ជា​ចំណែក​៣​គឺ ពួក​ភិក្ខុ​នៃ​មហា​វិហារ, អភយ​គីរី​វិហារ និង​ជេត​វន​វិហារ ។ តាម​ពាក្យ​របស់​លោក​អា.កា វរដេរ A.K Warder ថា និកាយ​ពី​ឥណ្ឌា មហី​សា​សកៈ ក៏​បាន​តាំង​ឡើង​នៅ​ស្រី លង្កា​ទន្ទឹម​គ្នា​នឹង​ថេរ​វាទ​ដែរ ហើយ​ក៏​រលាយ​ចូល​ជា​មួយ​ថេរ​វាទ​ទៅ ។ ភូមិ​ភាគ​​ខាង​ជើង​នៃ​ស្រី​លង្កា ហាក់​ដូច​ជា​មាន​ការ​ទាក់​ទង ជា​មួយ​នឹង​និកាយ​ផ្សេង​ៗ ពី​ឥណ្ឌា ក្នុង​ពេល​ខ្លះ​ដែរ ។ នៅ​ពេល​ដែល​ព្រះ​សង្ឃ​ចិន (Faxian) បាន​ធ្វើ​ទស្សន​កិច្ច​នៅ​កោះ​នេះ​ក្នុង​ដើម​សត​វត្សរ៍​ទី​៥ ព្រះ​អង្គ​កត់​សំគាល់​ថា​មាន​ភិក្ខុ​៥,០០០​អង្គ នៅ​អភយ​គីរី ភិក្ខុ៣,០០០អង្គ នៅ​មហា​វិហារ ហើយ​និង​ភិក្ខុ២,០០០អង្គ នៅ​ចេតិ​យ​បព្វ​ត​វិហារ ។ អស់​ជា​ច្រើន​សត​វត្សរ៍ ថេរ​វាទិន​នៃ​អភយ​គីរី បាន​រក្សា​មិត្តភាព​ជិត​ស្និត​ជា​មួយ​នឹង​អ្នក​កាន់​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​នៅ​ ឥណ្ឌា ថែម​ទាំង​ទទួល​យក​ការ​បង្រៀន​ថ្មី​ជាច្រើន​ពី​ឥណ្ឌា ទៀត​ផង ដែល​មាន​ផ្នែក​ជា​ច្រើន​នៃ​និកាយ​មហា​យាន ។ ចំណែក​ឯ​ថេរវាទិន​នៃ​ជេត​វនៈ​ក៏​បាន​ទទួល​យក​ចំណែក​នៃ​មហាយាន​ដែរ ប៉ុន្តែ​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង ។ Xuanzang បាន​សរសេរ​ថា មាន​ផ្នែក​ធំ​២​នៃ​ថេរវាទ​នៅ​ក្នុង​ស្រី​លង្កា ថា​ប្រពៃណី​អភយ​គីរី​ជា​មហាយាន​ស្ថាវិរៈ ហើយ​ប្រពៃណី​មហាវិ​ហារ​ជា​ហីន​យាន​ស្ថាវិរៈ ។ Akira Hirakawa សរសេរ​ថា សេចក្តី​បរិយាយ​ពន្យល់ អដ្ឋក​ថា នៃ​និកាយ​មហា​វិហារ នៅ​ពេល​ដែល​បាន​ពិនិត្យ​មើល​ដោយ​ច្បាស់ ឃើញ​ថា​មាន​បញ្ចូល​គោល​ជំហរ​មួយ​ចំនួន ដែល​ស្រប​គ្នា​នឹង​ការ​បង្រៀន​ផ្នែក​មហាយាន​ដែរ ។ ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី៨ គេ​ដឹង​ថា​មហា​យាន និង​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ប្រចាំ ក្រុម​ឯក​ជន (មិន​សម្រាប់​សាធារណ​ជន​ទូទៅ​ទេ) ទាំង​ពីរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​បតិបត្តិ​នៅ​ក្នុង​ស្រីលង្កា ។ ព្រះ​សង្ឃ​ឥណ្ឌា២​អង្គគឺ វជ្រពោធិ (Vajrabodhi) និង​អមោឃវ​ជ្រៈ (Amoghavajra) ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ផ្សាយ ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ប្រចាំ​ក្រុម​ឯក​ជន​នេះ នៅ​ប្រទេស​ចិន បាន​ចូល​មក​កាន់​កោះ​ស្រី​លង្កា​នៅ​ពេល​នេះ​ដែរ ។ អ្ន​ក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​មួយ​ចំនួន បាន​អះ​អាង​ថា អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ស្រីលង្កា​លើក​តំកើង​ប្រពៃណី​សាសនា ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​ថា​ថេរ​វាទ នៅ​តែ​ជា​ទំនៀម​ប្រពៃណី និង​ឲ្យ​មាន​លក្ខណៈ​ផ្សេង​គ្នា​ពី​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ឥ​ណ្ឌា ។ ប៉ុន្តែ​មុន​សតវត្សរ៍​ទី​១២ អ្នក​គ្រប់​គ្រង​ស្រី​លង្កា​ផ្សេង​ទៀត ឧបត្ថម្ភ​គាំ​ទ្រ​ដល់​ថេរវា​ទិន​នៃ​អភយ​គីរី ហើយ​អ្នក​ដំណើរ​សាសនា​ដូច​ជា Faxian កត់​សំគាល់​ថា​ថេរ​វា​ទិន​​នៃ​អភយ​គីរី ជា​ប្រពៃណី​សំខាន់​ជាង​គេ ។ ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​បាន​កើត ឡើង​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​១២ នៅ​ពេល​ដែល​មហាវិហារ​ទទួល​ការ​គាំ​ទ្រ​អំពី​ព្រះ​រាជា បរក្កម​ពាហុ Parakkamabahu (1153-1186 CE) ពេល​នោះ​ប្រពៃណី​អភយគីរី និង​ជេតវនៈ​ត្រូវ​បាន​ហាម​ឃាត់​ក្នុង​ស្រី​លង្កា ។ ភិក្ខុ​ថេរ​វាទ​នៃ​ប្រពៃណី​ទាំង​២​នេះ ត្រូវ​សម្រេច​ចិត្ត​សឹក​ពី​ភាព​បុព្វជិត ឬ​រក​ការ​បួស​ជា​ថ្មីក្នុង​ប្រ​ពៃណី​មហា​វិហារ ។ ចំពោះ​វិវាទ​រវាង​ថេរវាទិន គម្ពីរ​ចូឡ​វង្ស (កត់​ត្រា​ប្រវត្តិ​របស់​ស្តេច) សម្តែង​ការ​សោក​ស្តាយ​ថាៈ “ ពិត​មែន​តែ​មាន​ការ​ប្រឹង​ប្រែង គ្រប់​មធ្យោបាយ អំពី​ព្រះ​រា​ជា​ជំនាន់​មុន​រហូត​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ ពួក​ភិក្ខុ​ប្រកាន់​អាកប្ប​កិរិយា​បែក​បាក់​ចេញ​ពី​គ្នា ហើយ​បង្កើត​ជំលោះ​ទាស់​ទែង​គ្នា​គ្រប់​យ៉ាង ។” មុន​នឹង​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ​រួប​រួម​គ្នា​ក្នុង​ស្រី​លង្កា តំបន់​នៃ​ប្រទេស ថៃ ភូមា លាវ និង​ខ្មែរ ទទួល​ការ​ដុះ​ដាល​ដោយ និកាយ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ផ្សេង​ៗ ពី​ឥណ្ឌា រួម​ទាំង ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​មហាយាន​ផង ។ ក្នុង​សត​វត្សរ៍​ទី៧ យី​ជិង Yijing បាន​កត់​ក្នុង​ដំណើរ​របស់​គាត់​ថា ក្នុង​តំបន់​ទាំង​នេះ និកាយ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ធំ​ៗ​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ការ​រីក​ចម្រើន ។ ពិ​ត​មែន​តែ​មាន​ការ​បក​ស្រាយ​ពី​មុន​មក​ថា ជា​ថេរ​វាទ​ក្នុង ប្រទេស​ភូមា ឯកសារ​ដែល​សេសសល់​បាន​បង្ហាញ​ថា ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ភូមា​ភាគ​ច្រើន រួម​បញ្ចូល​មហាយាន​ដែរ​ហើយ​ប្រើ​សំស្រ្កឹត​ជាង​បាលី ។ បន្ទាប់​ពី​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​អន់​ថយ​នៃ​ព្រះ ​ពុទ្ធ​សាសនា​ក្នុង​ឥណ្ឌា សមណ​ទូត​ពី​ស្រី​លង្កា បាន​កែ​ប្រែ​បន្តិ​ច​ម្តង​ៗ​ ព្រះ​ពុទ្ធសា​សនា​ភូមា​ទៅ​ជា​ថេរ​វាទ​ហើយ​២​សតវត្សរ៍​បន្ទាប់​មក ព្រះពុទ្ធសាសនា​ថេរ​វាទ​ក៏​ត្រូវ​បាន​នាំ​ចូល ទៅ​ក្នុង​តំបន់​ប្រទេស​ថៃ លាវ និ​ង​ខ្មែរ ដែល​ប្តូរ​ជំនួស​បែប​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ពី​ពេល​មុន​ ។ ប្រវត្តិ​នៃ​ប្រពៃណី​សាសនា​តាម​ប្រពៃណី​ របស់​សិន្ហ​លី Sinhalese នៃ​ស្រី​លង្កា ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា​បាន​នាំ​ចូល​មក​ស្រី​លង្កា​ដោយ មហិន្ទ​ Mahinda ដែល​គេ​ជឿ​ថា​ជា​ព្រះ​រាជ​បុត្រ​របស់ ព្រះ​អធិរាជ​អា​សោក នៃ​ម​ឧរ្យៈ Maurya (ឥណ្ឌា​សម័យ​បុព្វកាល) ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី​៣​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ជា​ចំណែក​មួយ​នៃ​សក​ម្មភាព របស់​សមណ​ទូត ក្នុង​ជំនាន់​អាសោក​សម័យ ។ ក្នុ​ង​ស្រី​លង្កា ព្រះ​មហិន្ទ បាន​បង្កើត​អារាម​មហា​វិហារ​នៃ​អនុរ​ធ​បុរៈ ។ ក្រោយ​មក​អារា​ម​មហា​វិហារ ក៏​បាន​បែក​ជា​៣​ក្រុម ដែល​គេ​ស្គាល់​តាម​ទី​តាំង​មណ្ឌល ជា​មហា​វិហារ​១ អភយ​គីរី​វិហារ​១ និង​ជេត​វន​វិហារ​១ ។ ក្នុង​គ.ស​១,១៦៤ ដោយ​មាន​ការ​ណែ​នាំ​ពី​ថេរៈ​២អង្គ ពី​សាខា​ព្រៃ (ប្រហែល​ជា​មាន​ទី​តាំង​ក្នុង​ព្រៃ) នៃ​មហា​វិហារ, ស្តេច​ស្រី​លង្កា​បាន​បង្រួប​បង្រួម ភិក្ខុ​ទាំង​អស់​ក្នុង​ស្រី​លង្កា ឲ្យ​ចូល​ទៅ​ក្នុ​ង​ការ​ហាត់​រៀន​ក្នុង​មហា​វិហារ ត្រឹម​ត្រូវ​តាម​ប្រពៃណី​វិញ ។​ បី​បួន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​បន្ទាប់ ពី​ការ​មក​ដល់​នៃ​ស្ថាវិរៈ មហិន្ទៈ, សង្ឃ​មិត្ត​ដែល​គេ​ជឿ​ថា​ជា​បុត្រី​របស់​អធិរាជ​អា​សោក បាន​មក​កាន់​ស្រី​លង្កា ។ ព្រះ​នាង​សង្ឃ​មិត្ត​បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន ក្រុម​ភិក្ខុនី​ជា​លើក​ដំបូង ក្នុង​ស្រី​លង្កា ប៉ុន្តែ​ក្រុម​ភិក្ខុនី ត្រូវ​សាប​សូន្យ​ទៅ​វិញ ក្នុង​សត​វត្សរ៍​ទី​១១​នៅស្រី​លង្កា និង​សតវត្សរ៍​ទី​១៣​នៅ​ក្នុង​ភូមា ។ នៅ​គ្រឹស្ត​សករាជ​ ៤២៩ តាម​សេចក្តី​សុំ​ពី​អធិរាជ​ប្រទេស​ចិន ភិក្ខុនី​ជា​ច្រើន​ពី​អនុរ​ធបុរៈ បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ចិន ដើម្បី​បង្កើត​ក្រុ​ម​ភិក្ខុនី​នៅ​ទី​នោះ ។ វិន័យ​ភិក្ខុនី​បាន​រីក​ចម្រើន​ទៅ​ដល់​ប្រទេស​កូរេ ។ ក្នុង​ឆ្នាំ ១,៩៩៦ ភិក្ខុនី ១១រូប បាន​ត្រូវ​ជ្រើស​រើស​ពី​ស្រី​លង្កា ហើយ​បំបួស​ជា​ភិក្ខុ​នី ពេញ​លក្ខណៈ​ដោយ ក្រុម​ភិក្ខុ​ថេរ​វាទ រួម​ជា​មួយ​នឹង​ភិក្ខុនី​ពី​កូរេ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ។ មាន​ការ​មិន​យល់​ស្រប​ក្នុង​ចំណោម អ្នក​គ្រប់​គ្រង​វិន័យ​ថេរ​វាទ ថា​តើ​ការ​បំបួស​បែប​នេះ​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ ​។ ក្នុង​ ២ ឬ ៣ ឆ្នាំ​កន្លង​មក អ្នក​ដឹក​នាំគ​ណៈ​ទម្ពុ​ល្លៈ Dambulla (ខេត្ត​មួយ​ក្នុង​ភូមិ​ភាគ​កណ្តាល​នៃ​ស្រី​លង្កា) បាន​ធ្វើ​ពិ​ធី​បំបួស​ដល់​ភិក្ខុនី​ជា​ច្រើន​រយ​អង្គ ។ ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​បាន​ត្រូវ​អ្នក​ដឹក​នាំ​ឯ​ទៀត ក្នុង​និ​កាយ​សៀម Siam Nikaya និង​អមរ​បុរៈនិ​កាយ Amarapura Nikaya ពោល​និន្ទា ហើយ​និង​គណៈ​ដឹក​នាំ​ព្រះ​ពុទ្ធសាសនា​ភូមា បាន​ប្រកាស​ថា​ការ​បំបួស​ភិក្ខុនី​ក្នុង​សម័យ​ថ្មី មិន​ត្រឹម​ត្រូវ​ឡើយ ពិត​មែន​តែ​មាន​ភិក្ខុ​ភូ​មា​ខ្លះ​មិន​យល់​ស្រប ។ តាម​គម្ពីរ​មហា​វង្ស​នៃ​ស្រី​លង្កា បន្ទាប់​អំពី​សង្គាយនា​លើក​ទី​៣បាន​ចប់​សព្វ​គ្រប់ ព្រះ​សង្ឃ​២​អង្គ​គឺ ​សោណៈ និង ឧត្តរៈ បាន​ត្រូវ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ បេសកកម្ម​ផ្សាយ​សាសនា​នៅ​សុវណ្ណ​ភូមិ Suvannabhumi ។ អ្នក​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​មាន​យោបល់​ផ្សេង​ៗ​គ្នា ចំពោះ​ទី​កន្លែង​ពិត​ប្រា​កដ​នៃ​សុវណ្ណ​ភូមិ ប៉ុន្តែ​គេ​ជឿ​ថា​សុវណ្ណ​ភូមិ ស្ថិត​នៅ​កន្លែង​ណា​មួយ ក្នុង​ប្រទេស​ភូមា​ខាង​ក្រោម តំបន់​ដី​សន្តរ South-East Asia កោះ​សុម​ត្រា ​។​ មន Mon និងព្យូ Pyu ជា​អ្នក​ស្រុក​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជន​ជាតិ​ដើម ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​ភូមា​មុន​គេ ។ តាម​ការ​ស្រាវ​ជ្រាវ​​ថ្មី​ៗ​ផ្នែក​បុរាណ​វត្ថុ​វិទ្យា នៅ​កន្លែង​តាំង​លំ​នៅ​ដ្ឋាន​មួយ​របស់​ជន​ជាតិ​ព្យូ​ក្នុង​ជ្រលង​ភ្នំ​សា​មោន (ប្រហែល​១​រយ​គី​ឡូ​មែត្រ​ខាង​ទិស​និរតី​នៃ Bagan) បាន​បង្ហាញ​ថា​ពួក​គេ​មាន​ការ​ទាក់​ទង​ពានិជ្ជ​កម្ម ជា​មួយ​ឥណ្ឌា​តាំង​ពី​៥​រយ ទៅ​៤​រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សក​រាជ ជា​មួយ​នឹង​ប្រទេស​ចិន​តាំង​ពី​២រយ​ឆ្នាំ មុន​គ្រឹស្ត​សក​រាជ ។ ប្រភព​ឯក​សារ​ចិន​ពី​គ្រឹស្ត​សករាជ​២៤០ បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​មាន​រា​ជា​ណាចក្រ​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មួយ ហៅ​ថា​លិន-យាង Lin Yang ដែល​ពួក​អ្នក​សិក្សា​ខ្លះ បាន​ស្គាល់​ថា​រាជា​ណាច​ក្រ​បេក​ថា​ណូ Beikthano របស់​ជន​ជាតិ​ព្យូ ៣០០គ.ម ខាង​ជើង​យ៉ង់​គន Yangon​ ។ ជន​ជាតិ​ភូមា​ក៏​ក្លាយ​បន្តិច​ម្តង​ៗ​ទៅ​ជា​ថេរ​វា​ទិន នៅ​ពេល​ជួប​នឹង​អារ្យ​ធម៌​របស់​មន និង​ព្យូ​មក ។ ជន​ជាតិ​ថៃ​ក៏​ទៅ​ជា អ្នក​កាន់​និកាយ​ថេរ​វាទ​ដែរ បន្តិច​ម្តង​ៗ​បន្ទាប់​ពី​បាន​ជួប​នឹង​អារ្យ​ធម៌​មន ។ ពិត​មែន​តែ​មាន​ជោគជ័យ​នៅ​ក្នុង​អាស៊ី​ផ្នែក​អគ្នេយ៍ ព្រះពុទ្ធ សាសនា​ថេរវាទ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ស្ថិត​នៅ​តែ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​ព្រំ​ដែន នឹង​ប្រទេស​ថេរ​វាទ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។ ទិដ្ឋភាព​ទូ​ទៅ​នៃ​ទស្សន​វិជ្ជា​ថេរ​វាទ​ បង្កើត​នូវ​គំនិត​នៃ​វិភជ្ជវាទ ពាក្យ​នេះ​មាន​ន័យ​ថា ការ​បង្រៀន​ពី​ការ​វិភាគ (teaching of analysis) ។ ទ្រឹស្តី​នេះ​និយាយ​ថា​ បញ្ញា​ត្រូវ​តែ​កើត​មក​ពី​ការ​ពិ​សោធន៍ របស់​អ្នក​ស្វែង​រក ការ​ស៊ើប​អង្កេត​ល្អិត​ល្អន់ ហើយ​វិនិច្ឆ័យ​ជា​ជាង​សទ្ធា​ងងឹត​ងងល់។ យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ គម្ពីរ​ប្រពៃណី​ថេរវាទ​សង្កត់​ខ្លាំង ទៅ​លើ​ការ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន ចំពោះ​ដំបូន្មាន​របស់​អ្នក​វៃឆ្លាត ដោយ​គិត​ថា​ដំបូន្មាន​នោះ​និង​ការ​ពិសោធន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន ត្រូវ​យក​មក​ប្រៀប​ធៀប ដើម្បី​វិនិច្ឆ័យ​សម្រាប់​ការ​ប្រតិបត្តិ ។ នៅ​ក្នុង​ថេរ​វាទ ហេតុ​នៃ​ការ​កើត​ឡើង​និង​សេចក្តី​ទុក្ខ​របស់​មនុស្ស គឺ​តណ្ហា​ដែល​ផ្ទុក​ទៅ​ដោយ​កិលេស ។ កិលេស​ទាំង​នោះ​ដែល​ចង​មនុស្ស ឲ្យ​ជាប់​ក្នុ​ង​ការ​វិល​កើត​វិល​ស្លាប់ ចាត់​ថ្នាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សំយោជនៈ​១០ (ten fetters) ហើយ​កិលេស​ដែល​រា​រាំង​មិន​ឲ្យ​សមាធិ​កើត​ឡើង មាន​៥​គឺ នីវរណធម៌​៥ Five hindrances ។ ថ្នាក់​របស់​កិលេស​អាច គ្រោត​ក្រាត មធ្យម ឬ​សុខុម ។ វា​ជា​បាតុភូត​ដែល​កើត​ឡើង ស្ថិត​នៅ​មួយ​រយៈ ហើយ​វិនាស​សាប​សូន្យ​ទៅ​វិញ​ជា​ញឹក​ញយ ។ អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ​យល់​ឃើញ​ថា កិលេស​មិន​ត្រឹម​តែ​ឲ្យ​ទុក្ខ​ទោស​ដល់​ខ្លួន​ឯង ប៉ុណ្ណោះ​ទេ វា​ឲ្យ​ទុក្ខ​ទោស​ដល់​អ្នក​ដទៃ​ទៀត​ផង​ដែរ វា​ជា​កម្លាំង​រុញ​ច្រាន ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​អំពើ​អមនុស្ស​ធម៌​ទាំង​អស់ ។ អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ​ជឿ​ថា កិលេស​ជា​ទម្លាប់​កើត​ឡើង ដោយ​សារ​អវិជ្ជា Avijja ដែល​ផ្តល់ ការ​ឈឺ​ចាប់ ដល់​ចិត្ត​របស់​អ្នក​មិន​ត្រាស់​ដឹង ដែល​ជាប់​ជំពាក់​ទៅ​លើ​វា និង​ឥទ្ធិ​ពល​របស់​វា​ក្នុង​សេចក្តី​មិន​យល់​ដឹង​នូវ​សេចក្តី​ពិត​ ។ ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​ពិត កិលេស​ទាំង​នោះ គ្រាន់​តែ​ជា​គ្រឿង​ពិស​ពុល​ដល់​ចិត្ត បង្កើត​ឲ្យ​មាន​សេចក្តី​ឈឺ​ចាប់ និង​ការ​ចង្អៀត​ចង្អល់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នក​គ្មាន​ការ​ត្រាស់​ដឹង ជាប់​ជំ​ពាក់​ចិត្ត​ទៅ​លើ​រូប​កាយ ក្នុង​ការ​សន្មត់​ថា​កាយ​នេះ​ជា​របស់​ខ្លួន តែ​តាម​ការ​ពិត​កាយ​នេះ ជា​បាតុភូត​មិន​ទៀង (មិន​ស្ថិត​ស្ថេរ) កើត​ឡើង​ដោយ​សារ មហាភូត​រូប​៤ four basic elements ។ ក្នុង​គម្ពី​រ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ជំនាន់​ដើម មហា​ភូត​រូប​៤​នេះ​ជា​ញឹកញយ មាន​លក្ខណៈ​ជា​ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ត្រូវ​គេ​ផ្តល់​អត្ថន័យ​តាម ការ​ដឹង​ដោយ​វិញ្ញាណ​ថា រឹង កំដៅ រាវ កំរើក ។ គេ​ជឿ​ថា​ជា​រឿយ​ៗ កិលេស​ដែល​បង្ខិត​បង្ខំ និង​ចាត់​ចែង​ចិត្ត​របស់​គេ រា​រាំង​មិន​ឲ្យ​គេ​មើល​ឃើញ នូវ​ធម្មជាតិ​ពិត​នៃ​សេចក្តី​ពិត ។ អាកប្បកិរិយា​ឆ្គាំ​ឆ្គង​នឹង​ជួយ ពង្រឹង​កិ​លេស ឲ្យ​កាន់​តែ​មាំមួន​ថែម​ទៀត ប៉ុន្តែ​ការ​ប្រតិបត្តិតាម អរិយ​អដ្ឋង្គិក​មគ្គ Noble Eightfold Path អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​កិលេស​ចុះ​អន់​ថយ ឬ​ក៏​ផ្តាច់​ឫស​របស់​វា​បាន ។ គេ​ជឿ​ថា​បុគ្គល​គ្មាន​ការ​ត្រាស់​ដឹង ពិសោធន៍​ឃើញ​លោក​នេះ តាម​ទ្វារ​វិញ្ញាណ​មិន​សុក្រិត​៦របស់​គេ (ទ្វារភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ និងចិត្ត) ហើយ​ប្រើ​​ប្រាស់​ចិត្ត ដែល​ស្រ​អាប់​ទៅ​ដោយ​កិលេស សម្រាប់​ការ​បក​ស្រាយ ការ​ដឹង និង​ការ​ទាញ​យក យោ​បល់ ។ ក្នុង​សភាព​ការ​បែប​នេះ ការ​ដឹង​និង​យោបល់​ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើង តាម​តែ​មាយា​ការ​នៃ​សេចក្តី​ពិត របស់​បុគ្គល​នោះ ។ ពេល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឈាន (ចិត្ត​ចុះ​ស៊ប់​ក្នុង​សមាធិ) ទ្វារ​វិញ្ញាណ របស់​រូប​នឹង​មិន​សកម្ម កិលេស​របស់​ចិត្ត​នឹង​ត្រូវ​កំចាត់​បង់ ហើយ​កុសល​ចិត្ត​នឹង​ត្រូវ​កើន​កម្លាំង ។ ពេល​នេះ​ចិត្ត (mind) អាច​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​ពិនិត្យ​និង​កើត​បញ្ញា ក្នុង​ការ​រក​ធម្មជាតិ​ពិត​នៃ​សេច​ក្តី​ពិត ​។ កិលេស​មាន​៣​ជាន់ ក្នុង​ជាន់​អសកម្ម វា​ដេក​សម្ងំ​ស្ងៀម​នៅ​បាត​នៃ​សន្តាន​ចិត្ត រង់​ចាំ​ឱ​កាស​ល្អ (អនុសយ​កិ​លេស) ប៉ុន្តែ​កាល​ណា​មាន​ការ​កំរើក​រញ្ជួយ លើ​ផ្ទៃ​វិញ្ញាណ វា​នឹង​បង្ហាញ​ខ្លួ​ន​នៅ​ផ្ទៃ​ខាង​លើ​នៃ​ចិត្ត ជា​អកុសល​ចិត្ត​ជា​អារម្មណ៍​ជា​ចេត​នា ។ កាល​បើ​វា​មាន​កម្លាំង​គ្រប់​គ្រាន់ កិលេស​នឹង​ដល់​នូវ​ការ​ប្រព្រឹត្ត​កន្លង (វិតិ​ក្កមៈ) ប្រកប​ដោយ​គ្រោះ​ថ្នាក់ ដែល​បណ្តាល​ឲ្យ​គេ ធ្វើ​អំពើ​ដោយ​កាយ ឬ ដោយ​វាចា ។ ដើម្បី​រំដោះ​ចេញ​ពី​ការ​ឈឺចាប់ និង​សេចក្តីតាន​តឹង​ចិត្ត អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ មាន​ជំនឿ​ថា​ត្រូវ​តែ​ផ្តាច់​ឫស​កិលេស ឲ្យ​វិនាស​រហូត ។ ជា​ដំបូង​គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​សតិ​ចំពោះ​ការ​អត់​ធ្មត់ ដើម្បី​ការ​ពារ​កុំ​ឲ្យ​វា​ត្រួត​ត្រា​លើ​អំពើ ដោយ​ចិត្ត​និង​កាយ ។ បន្ទាប់​មក គេ​នឹង​ផ្តាច់​ឫស​របស់​វា តាម​រយៈ​នៃ​ការ​ស្រាវ​ជ្រាវ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នៃ​ចិត្ត ការ​ពិចារណា ការ​ពិសោធន៍ និង​សេចក្តី​យល់​ដឹង​នូវ​ធម្មជាតិ​ពិត​របស់​វា ដោយ​ប្រើ​ឈាន ។ ពិធីការ​នេះ តម្រូវ​ឲ្យ​គេ​ធ្វើ​សារ​ឡើង​វិញ ចំពោះ​កិលេស​និមួយ​ៗ ។ ការ​អនុវត្តន៍​នឹង​នាំ​អ្នក​ធ្វើ​ឈាន ឲ្យ​ដល់​នូវ​អរិយសច្ចៈ​៤ ការ​ត្រាស់​ដឹង និង​ព្រះ​និព្វាន ។ និព្វាន​ជា​គោល​បំណង​ទី​បំផុត របស់​អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ ហើយ​គឺ​ជា​ទី​បរម​សុខ ដែល​បុគ្គល​បាន​រួច​រំដោះ ពី​សង្សារ​វដ្ត​នៃ​ការ​កើត ឈឺ​ចាស់ ស្លាប់ ។ អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ​មាន​ជំនឿ​ថា បុគ្គល​ម្នាក់​ៗ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ចំពោះការ​ត្រាស់​ដឹង​និង​ការ​រំដោះ​ខ្លួន ព្រោះ​ថា​គេ​ជា​ទទួល​ខុស​ត្រូវ លើ​កម្ម​ផល​របស់​គេ ។ ដោយ​គ្រាន់​តែ​សិក្សា​និង​ជឿ​តាម​សេចក្តី ពិ​ត​នៃ​សច្ចធម៌​ដែល​ព្រះ​ពុទ្ធ​បាន​ពន្យល់​ប្រាប់ មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ឡើយ ការ​ត្រាស់​ដឹង​អាច​សម្រេច​បាន តែ​តាម​ការ​ពិសោធន៍​និង​ការ​យល់ ដឹង​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ប៉ុណ្ណោះ ។ បុគ្គល​ម្នាក់​ៗ​ត្រូវ​ប្រតិបត្តិ អរិយ​អដ្ឋង្គិក​មគ្គ តាម​ការ​បង្រៀន​របស់​ព្រះ​ពុ​ទ្ធ ដើម្បី​រក​ឃើញ​សេចក្តី​ពិត​សម្រាប់​ខ្លួន​គេ ។ តាម​ជំនឿ​ក្នុង​ថេរ​វាទ ព្រះ​ពុទ្ធ ព្រះ​អាទិ​ទេព ឬ​ទេព្តា មិន​អាច​ឲ្យ​ការ​ត្រាស់​ដឹង ដល់​មនុស្ស​ណា​មួយ ឬ​រំដោះ​អ្នក​នោះ​ឲ្យ​ផុត​ពី​ការ វិល​វល់​នៃ​ការ​កើត ឈឺ ចាស់ ស្លាប់ Samsara បាន​ឡើយ ។ ចំពោះ​អ្នក​កាន់​ថេរ​វាទ ព្រះពុទ្ធ​គ្រាន់​តែ​ជា​អ្នក​បង្រៀន​អដ្ឋង្គិកមគ្គ ចំណែក​ឯ​អាទិទេព​និង​ទេព្តា​នៅ​តែ​មាន​កំហឹង សេចក្តី​ច្រណែន សេចក្តី​ស្អប់ ការ​ព្យា​បាទ តណ្ហា លោភៈ មោហៈ​និង​សេចក្តី​ស្លាប់ ។ គេ​ជឿ​ថា​បុគ្គល​ខ្លះ​ដែល​បតិបត្តិ​ដោយ​ វិរិយ​ភាព និង​ថា​មពល អាច​សម្រេច​ព្រះ​និព្វាន​បាន​តែ​ក្នុង​១​ជាតិ ដូច​ជា​សាវ័ក​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ​ជា​ច្រើន​រូប នៃ​ជំនាន់​ដំបូង​ពីរ​បី​ជំនាន់ ។ ចំពោះ​អ្នក​ដទៃ​ទៀត ដំណើរ​ទៅ​កាន់ ព្រះនិព្វាន ត្រូវ​ការ​ពេល​អស់​ជា​ច្រើន​ជាតិ តាម​លំដាប់​លំ​ដោយ ម្នាក់​ៗ​នឹង​ឡើង​ថ្នាក់​កាន់​តែ​ខ្ពស់​ទៅ ​។ អ្នក​បាន​សម្រេច​ព្រះ​និព្វាន គេ​ហៅថា អរហន្ត ។ ដោយ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​បរមសម្ពុទ្ធ​មាន​បញ្ញា​ញាណ ដ៏​បរិសុទ្ធ​ក្នុង​ការ​បង្ហាញ ផ្លូវ​ទៅ​កាន់​សេចក្តី​ត្រាស់​ដឹង អ្នក​កាន់​ថេរវាទ​ជឿ​ថា សាវ័ក​ផ្ទាល់​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សម្រេច​ការ​ត្រាស់​ដឹង​បាន​យ៉ាង​ឆាប់​បំផុត ។ តាម​គម្ពីរ​ដីកា​បូរាណ និព្វាន​ដែល​ព្រះ​អរហន្ត​សម្រេច ក៏​ដូច​គ្នា​នឹង​និព្វាន​របស់​ព្រះពុទ្ធ​ដែរ ព្រោះ​និព្វាន​មាន​តែ​មួយ​ប្រភេទ ។ ព្រះ​ពុទ្ធ​ប្រសើរ​ជាង​ព្រះ​អរហន្ត​ទាំង​ឡាយ ព្រោះ​ព្រះ​អង្គ​បាន​រក​ឃើញ​មគ្គ​ដោយ ផ្ទាល់​ខ្លួន​ព្រះ​អង្គ ហើយ​បង្រៀន​មគ្គ​ដល់​អ្នក​ដទៃ​ម្យ៉ាង​ទៀត ព្រះ​អរហន្ត​សម្រេច​ព្រះ​និព្វាន​បាន ក៏​ដោយ​សារ​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ​មួយ​ភាគ​ដែរ ។ អ្នក​កាន់​ថេរវាទ​គោរព​បូជា​ព្រះ​ពុទ្ធ ក្នុង​ភាព​ព្រះ​អង្គ ជា​មហាបុរស​តែ​មួយ ប៉ុន្តែ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​មាន​ព្រះ​ពុទ្ធ​ផ្សេង​ទៀត​ដូច​គ្នា ក្នុង​អតីតកាល​និង​អនាគត​កាល​ដ៏​យូរ​អង្វែង ។ ដូច​ជា​ក្នុង​គម្ពីរ​បាលី មាន​ការ​រៀប​រាប់​យ៉ាង​ខ្លី​ថា ព្រះ​មេ​ត្តេយ្យ (សិអារ្យ​មេត្រី) នឹង​មក​កាន់​លោក​នេះ​ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ ក្នុង​អនាគត​យ៉ាង​យូរ ។ ជា​ប្រពៃ​ណី អ្នក​កាន់​ថេរវាទ​អាច​មាន​សទ្ធា ចំពោះ​ការ​ប្រៀន​ប្រដៅ​របស់​ព្រះពុទ្ធ ហើយ​រក្សា​សីល​ថ្នាក់​ក្រោម ដោយ​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​បាន​កុសល​ខ្លះ ឬ​ក៏​គេ​អា​ច​ធ្វើ​ការ​ស្រាវ​ជ្រាវ ដោយ​ការ​ពិសោធន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន បញ្ជាក់​សេចក្តី​ពិត​នៃ​ការ​បង្រៀន​របស់​ព្រះ​ពុទ្ធ ដោយ​ការ​បំពេញ​ឈាន Jhana ដែល​ជា​ផ្នែក​មួយ​ក្នុង​អរិយអដ្ឋង្គិក​មគ្គ ដើម្បី​ការ​ត្រាស់​ដឹង​របស់​ខ្លួន ។ គោល​សំខាន់​នៃ​ថេរ​វាទ​ជា​ទី​មួយ​ហើយ​ សំខាន់​បំផុត ទស្សន​វិជ្ជា​នៃ​ថេរ​វាទ​គឺ​ការ​វិភាគ ឥត​ឈប់​ឈរ​នៃ​ដំណើរ​ជីវិត មិន​មែន​ត្រឹម​តែ​ជា​ច្បាប់​សីល​ធម៌ ឬ​ពិធី​បុណ្យ​សាសនា​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ។ ទ្រឹស្តី​ខ្ពស់​បំផុត​នៃ​ថេរ​វាទ បាន​ដល់​អរិយ សច្ចៈ៤ ដែល​ជា​សេចក្តី​ពិត​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​បំផុត​៤​យ៉ាង ។ ក្នុង​ការ​និយាយ​ឲ្យ​ងាយ​យល់ អរិយ​សច្ចៈ៤​នេះ​គឺ បញ្ហា, ហេតុ, ដំណោះ​ស្រាយ, និង​ផ្លូវ​ទៅ​កាន់​ដំ​ណោះ​ស្រាយ។ វិន័យជាឫសគល់នៃព្រះសទ្ថម្ម នៅក្នុងសមន្តប្បាសិទិកា ត្រង់ពាហិរិនិទាន មានពន្យល់ថា ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សម្តែងថា៖ * វិន័យ ដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ សំវរៈ (សេចក្តីសង្រួម) * សំវរៈ ដើម្បីជាប្រយោជន៍នៃដល់ អវិប្បដិសារី (សេចក្តីមិនក្តៅក្រហាយ) * អវិប្បដិសារៈ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ បាមោជ្ជៈ (ប្រាមោទ្យ សេចក្តីរីករាយ) * បាមោជ្ជ ដើម្បីប្រយោជន៏នៃ បីតិ (ការត្រេកអរព្រឺព្រួចក្នុងចិត្ត) * បីតិ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ បស្សទ្ធិ (សេចក្តីស្ងប់) * បស្សទ្ធិ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ សុខៈ * សុខ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ សមាធិ (ការតាំងមាំនៃចិត្ត) * សមាធិ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ យថាភូតញាណទស្សនៈ (សេចក្តីដឹងឃើញតាមពិត) * យថាភូតញាណទស្សនៈ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ និព្វិទា (ការនឿយណាយ) * និព្វិទា ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ វិរាគៈ (ការមិនត្រេកត្រអាល) * វិរាគៈ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ វិមុត្តិ (ការរួចផុត) * វិមុត្តិ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ វិមុត្តិញាណទស្សនៈ (សេចក្តីដឹងពិតថា រួចផុតមែន) ហើយ * វិមុត្តិញាណទស្សនៈ ដើម្បីប្រយោជន៍នៃ អនុបាទាបរិនិព្វាន (មិនមានសង្ខារជាដើម គឹនិព្វាន)៕ ការរក្សាឧបោសថសីល ឧបាសក ឧបាសិកា ជាអ្នករក្សានូវឧបោសថសីល កាលបើដល់ថ្ងៃជិតនឹងរក្សានូវឧបោសថសីល គឺថ្ងៃមុន១ថ្ងៃដែលកំណត់ថា ព្រឹកឡើងនឹងរក្សានូវឧបោសថសីលនោះ គប្បីចាត់ចែងការងារដែលគួរនឹងចាត់ចែង មានការចាត់ចែងនូវអាហារជាដើម ដែលជាការងារគឺខ្លួននឹងត្រូវធ្វើ ឬនឹងត្រូវប្រើឲ្យគេធ្វើក្នុងថ្ងៃស្អែក គឺក្នុងថ្ងៃឧបោសថកាល ឲ្យ ហើយក្នុងថ្ងៃនោះមុន តែកុំចាត់ចែងការងារដែលមិនប្រកបដោយធម៌ ដែលជាការងារគឺខ្លួនជាឧបាសក ឧបាសិកា មិនគួរនឹងចាត់ចែងនោះឡើយ ។ លុះដល់ថ្ងៃព្រឹកឡើង ជាថ្ងៃឧបោសថកាល ត្រូវរក្សាឧបោសថសីល គប្បីភ្ញាក់ឡើងពីព្រលឹមហើយខ្ពុរមាត់ ជំរះធ្មេញឲ្យស្អាតរួចហើយ ទើបបានសមាទាននូវឧបោសថសីលក្នុងថ្ងៃនោះក៏ជាការប្រពៃ បើឃើញថានឹងសមាទានពីព្រលឹមនោះមិនទាន់ទេ ក៏គប្បីកំណត់នូវឧបោសថកាល គឺកាលជាទីរក្សានូវឧបោសថសីល ក្នុង១ថ្ងៃ១យប់នោះដោយបញ្ចេញវាចាអធិដ្ឋានថា៖ អជ្ជ ឧបោសថោ ឥមញ្ច រត្តឹ ឥមញ្ច ទិវសំ ឧបោសថិកោ ភវិស្សាមិ់់់ (ឧបាសិកាត្រូវថា ឧបោសថិកា) ថ្ងៃនេះជាថ្ងៃត្រូវរក្សានូវឧបោសថសីល ខ្លួនអញនឹងជាអ្នករក្សានូវឧបោសថសីល អស់ថ្ងៃនេះនិងយប់នេះ ។ កាលបើបានអធិដ្ឋានដូច្នេះរួចហើយ តអំពីពេលនោះមក ក៏គប្បី សមាទាននូវឧបោសថសីល អំពីបុគ្គលដទៃមានភិក្ខុជាដើម តាមកាលគួរ បើទុកជាដល់ពេលព្រះអាទិត្យរះខ្ពស់ឡើង ប្រមាណពេញពន្លឺធំទើបបានសមាទានក្តី ក៏ឈ្មោះ ថាបានសមាទានដោយប្រពៃ ឈ្មោះថាបានរក្សានូវឧបោសថសីល ពេញកាលកំណត់១ថ្ងៃ១យប់ដោយបរិបូណ៌ ។ [កែប្រែ] ពាក្យសុំសមាទានឧបោសថសីល កាលបើឧបាសក ឧបាសិកា នឹងសមាទាននូវឧបោសថសីល ប្រកបដោយអង្គ៨ ជាបច្ចេកសមាទាន អំពីភិក្ខុនោះ ត្រូវសូត្រនមស្ការ ហើយសូមនូវឧបោសថសីលព្រមទាំង ព្រះត្រៃសរណគមន៍ ចំពោះភិក្ខុថា៖ ឧកាស អហំ ភន្តេ វិសុំ វិសុំ រក្ខនត្ថាយ តិសរណេន សហ អដ្ឋសីលានិ យាចា មិ ទុតិ យម្បិ អហំ ភន្តេ វិសុំ វិសុំ រក្ខនត្ថាយ តិសរណេន សហ អដ្ឋសីលានិ យាចា មិ តតិ យម្បិ អហំ ភន្តេ វិសុំ វិសុំ រក្ខនត្ថាយ តិសរណេន សហ អដ្ឋសីលានិ យាចា មិ សូមគោរព បពិត្រព្រះករុណាដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា (ទាំងឡាយ) សូមនូវសីលទាំងឡាយ៨ មួយអន្លើដោយព្រះត្រៃសរណគមន៍ ដើម្បីប្រយោជន៍នឹងរក្សាផ្សេងៗគ្នា បពិត្រព្រះករុណាដ៏ចម្រើន ខ្ញុំព្រះករុណា (ទាំងឡាយ) សូមនូវសីលទាំងឡាយ៨ មួយអន្លើដោយព្រះត្រៃសរណគមន៍ ដើម្បីប្រយោជន៍នឹងរក្សាផ្សេងៗគ្នា ជាគំរប់២ដងផង ជាគំរប់៣ដងផង ។ [កែប្រែ] ឧបោសថសីល បាណាតិបាតា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាធ្វើនូវសត្វមានជីវិតឲ្យធ្លាក់ចុះកន្លង គឺសម្លាប់សត្វ ។ អទិន្នាទានា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាកាន់យកនូវវត្ថុដែលគេមិនបានឲ្យ ដោយកាយឬដោយវាចា ។ កាមេសុ មិច្ឆាចារា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាមទាំងឡាយ ។ មុសាវាទា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាពោលនូវពាក្យកុហក ។ សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាជាទីតាំងនៃសេចក្តីប្រមាទ គឺផឹកនូវទឹកស្រវឹង គឺសុរានិងមេរ័យ ។ វិកាលភោជនា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាបរិភោគនូវភោជនាហារក្នុងកាលខុស ។ នច្ចគីតវាទិតវិសូកទស្សនមាលាគន្ធវិលេបនធារណបណ្ឌនវិភូសនដ្ឋានា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយារាំនិងច្រៀង និងប្រគំ និងមើលនូវល្បែង ដែលជាសត្រូវដល់កុសលធម៌ និងកិរិយាទ្រទ្រង់ និងប្រដាប់និងតាក់តែងស្អិតស្អាងរាងកាយ ដោយផ្កាកម្រងនិងគ្រឿងក្រអូប និងគ្រឿងលាបផ្សេងៗ ។ ឧច្ចាសយនមហាសយនា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាក ទីសេនាសនៈដ៏ខ្ពស់ហួសប្រមាណ និងទីសេនាសនៈដ៏ប្រសើរ ។ [កែប្រែ] អ្នកសមាទានសូត្រកំណត់ឧបោសថកាលថា៖ ឥមំ អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ ពុទ្ធប្បញ្ញត្តំ ឧបោសថំ ឥមញ្ចរត្តឹ ឥមញ្ចទិវសំ សម្មទេវអភិរក្ខិតុំ សមាទិយាមិ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវឧបោសថសីល ដ៏ប្រកបព្រមដោយអង្គ៨ ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ ទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តិទុកហើយនេះ ដើម្បីនឹងរក្សាឲ្យបរិបូណ៌ប្រពៃ អស់កាលកំណត់ថ្ងៃនេះនិងយប់នេះ សូមកុសលចូលជាឧបនិស្ស័យ ធ្វើឲ្យច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ឰដ៏អនាគតកាលទៅឯមុខនោះហោង ។ [កែប្រែ] ព្រះសង្ឃរំលឹកថា ឥមានិ អដ្ឋសិក្ខាបទានិ ឧបោសថសីលវសេន ឥមញ្ចរត្តឹ ឥមញ្ចទិវសំ សាធុកំ កត្វា អប្បមាទេន សម្មារក្ខិតព្វំ អ្នក (អ្នកទាំងឡាយ) គប្បីធ្វើនូវសិក្ខាបទទាំងឡាយ៨នេះឲ្យប្រពៃ ត្រូវរក្សាឲ្យល្អដោយអំណាចនៃឧបោសថសីល អស់កាលកំណត់ត្រឹម១ថ្ងៃ១យប់នេះ ដោយសេចក្តី មិនប្រមាទ គឺថាកុំបីធ្វេសប្រហែសឡើយ ។ (អ្នកសមាទានទទួលថា អាម ភន្តេ សាធុ ប្រពៃ) សីលេន សុគតឹ យន្តិ សីលេនភោគសម្បទា សីលេន និព្វុតឹ យន្តិ តស្មា សីលំវិសោធយេ សត្វទាំងឡាយ បានទៅកាន់ស្ថានសួគ៌ក៏ព្រោះសីល សត្វទាំងឡាយបានបរិបូណ៌ដោយភោគក៏ព្រោះសីល សត្វទាំងឡាយ បានទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន ក៏ព្រោះសីល ព្រោះហេតុនោះ បុគ្គលជាសប្បុរស គប្បីជំរះនូវសីលឲ្យបរិសុទ្ធ កុំឲ្យសៅហ្មង ។ (អ្នកសមាទានត្រូវទទួលថា សាធុ ប្រពៃ ) (ចម្លងចេញពីគិហិបតិបត្តិពិសេស)​ '''តេជះខ្ញុំសាង'" តេជះខ្ញុំសាង សំអិតសំអាង ឱនកាយវាចា សូមសុខសោភា រួចពីទុក្ខា ឆ្លងដល់ត្រើយមហា ពោលគឺនិព្វាន ។ គ្រប់ជាន់គ្រប់ជាតិ កុំឲ្យខ្ញុំឃ្លាត ពីសីលនិងទាន គំនិតខ្ញុំកើត កំណើតខ្ញុំមាន មគ្គផលជាស្ពាន ដល់ស្ថានថ្លៃថ្លា ។ ខ្ញុំជូនមគ្គផល ចំពោះទៅដល់ មាតាបិតា គុណគ្រូឧ បជ្ឈាយាចារ្យ គុណញាតិកា ប្រាំពីរសន្តាន ។ ជីដូនជីតា រស់នៅក្តីណា លោកម្ចាស់ចែកឋាន ខ្ញុំជូនមគ្គផល កុសលថ្កើងថ្កាន សូមសុខក្សេមក្សាន្ត ដល់ឋានផុតទុក្ខ ។ ខ្ញុំសូមសច្ចា សច្ចាំងប្រាថ្នា តំណទៅមុខ សូមមានប្រាជ្ញា ភ្លឺថ្លាបានសុខ សូមរួចចាកទុក្ខ ដល់និព្វានហោង ។ '''ជយន្តោពោធិយាមូលេ''' មហាការុណិកា នាថា ហិតាយ សព្វបាណិនំ បូរេត្វា បារមី សព្វា បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ ជយន្តោ ពោធិយា មូលេ សក្យានំ នន្ទិវឌ្ឍនោ ឯវំ ត្វំ វិជយោ ហោហិ ជយស្សុ ជយមង្គលេ អបរាជិតបល្លង្គេ សីសេ បឋវីបោក្ខរេ អភិ សេកេ សព្វពុទ្ធានំ អគ្គប្បតោ បមោទតិ សុនក្ខត្តំ សុមង្គលំ សុបភាតំ សុហុដ្ឋិតំ សុខណោ សុមហុតោ ច សុ យិដ្ឋំ ព្រហ្មចារីសុ បទក្ខិណំ កាយកម្មំ វាចាកម្មំ បទក្ខិណំ បទក្ខិណំ មនោកម្មំ បណិធិ តេ បទក្ខិណា បទក្ខិណានិ កត្វាន លភន្តត្ថេ បទក្ខិណេ ។ '''សម្ពុទ្ធេ''' សម្ពុទ្ធេ អដ្ឋវិសញ្ច ទ្វាទសញ្ច សហស្សកេ បញ្ចសតសហស្សានិ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។ សម្ពុទ្ធេ បញ្ចបញ្ញាសញ្ច ចតុវីសតិ សហស្សកេ ទសសតសហស្សានិ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។ សម្ពុទ្ធេ នវុត្តរសតេ អដ្ឋចត្តាឡីស សហស្សកេ វិសតិសតសហស្សា និ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។ ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ២៨ព្រះអង្គផង ១ម៉ឺន២ពាន់ព្រះអង្គផង ៥សែនព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ៥៥ព្រះអង្គផង ២ម៉ឺន៤ពាន់ព្រះអង្គផង ១លានព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ១០៩ព្រះអង្គផង ៤ម៉ឺន៨ពាន់ព្រះអង្គផង ២លានព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។ '''ឥតិបិទាន''' ឥតិបិ ទាន បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ទាន ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ទាន បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ សីល បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ សីល ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ សីល បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ នេក្ខម្ម បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ នេក្ខម្ម ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ នេក្ខម្ម បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ បញ្ញា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ បញ្ញា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ បញ្ញា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ វិរិយ បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ វិរិយ ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ វិរិយ បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ ខន្តី បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ខន្តី ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ខន្តី បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ សច្ច បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ សច្ច ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ សច្ច បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ អធិដ្ឋាន បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ អធិដ្ឋាន ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ អធិដ្ឋាន បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ មេត្តា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ មេត្តា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ មេត្តា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។ ឥតិបិ ឧបេក្ខា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ឧបេក្ខា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ឥតិបិ ឧបេក្ខា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា តិ ។ '''យំកិញ្ចិកុសលកម្មំ''' យង្កិញ្ចិ កុសលកម្មំ កត្តព្វំ កិរិយំ មម កាយេន វាចាមនសា តិទសេ សុគតំ កតំ យេ សត្តា សញ្ញិនោ អត្ថិ យេ ច សត្តា អសញ្ញិនោ កតំ បុញ្ញផលំ មយ្ហំ សព្វេ ភាគី ភវន្តុ តេ យេ តំ កតំ សុវិទិតំ ទិន្នំ បុញ្ញផលំ មយា យេ ច តត្ថ ន ជានន្តិ ទេវា គន្ត្វា និវេទយុំ សព្វេ លោកម្ហិ យេ សត្តា ជីវន្តា ហារ ហេតុកា មនុញ្ញំ ភោជនំ សព្វេ លភន្តុ មម ចេតសាតិ ប្រែៈ អំពើជាកុសលឯណាមួយ ដែលខ្ញុំគប្បីធ្វើដោយទ្វារទាំង៣ គឺកាយវាចាចិត្ត អំពើជាកុសលទាំងអស់នោះ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ ជាកុសលអាចនឹងនាំ ឲ្យទៅកើតក្នុងស្ថានត្រៃត្រឹង្សសួគ៌បាន សត្វទាំងឡាយឯណា គឺមនុស្ស ឬទេវតា ឬព្រហ្ម ដែលជាសត្វមានសញ្ញាក្តី សត្វទាំងឡាយឯណា ជាអសញ្ញិសត្វ គឺសត្វដែលឥតសញ្ញាក្តី សត្វទាំងឡាយទាំងអស់នោះ ចូរឲ្យបានចំណែកផលនៃបុណ្យ ហើយចូរសោយនូវផលនៃបុណ្យ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ បានឧទ្ទិស ផ្សាយឲ្យទៅនេះចុះ បុណ្យដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយនោះ បើសត្វទាំងឡាយឯណាបានដឹងច្បាស់ហើយ សត្វទាំងឡាយនោះ ចូរឲ្យបានសោយនូវផលនៃបុណ្យ ដែលខ្ញុំបានឧទ្ទិសឲ្យទៅនោះចុះ ម្យ៉ាងទៀតបណ្តាអស់សត្វទាំងនោះ បើសត្វទាំងឡាយឯណា មិនបានដឹងនូវបុណ្យ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ សូមទេវតាទាំង ឡាយអញ្ជើញ ទៅឲ្យដំណឹងដល់សត្វទាំងឡាយនោះ ឲ្យបានដឹងផងថា ជនឯណេះគេបានធ្វើបុណ្យ ហើយគេឧទ្ទិសផ្សាយផលបុណ្យនោះ មកដល់អ្នកទាំង ឡាយ ៗ ចូរអនុមោទនាត្រេកអរ នឹងបុណ្យគេនោះចុះ សត្វទាំងឡាយឯណាក្នុងលោកទាំងអស់ ដែលអាស្រ័យនូវអាហារ ហើយរស់នៅ សត្វទាំងឡាយ ទាំងអស់នោះ ចូរឲ្យបាននូវភោជនជាទីគាប់ចិត្ត ដែលសម្រេចដោយបុញ្ញឫទ្ធិ តាមចិត្តដែលខ្ញុំឧទ្ទិសផ្សាយ ទៅឲ្យនេះចុះ ។ '''អញ្ជើញពពួកទេវតា''' សមន្តា ចក្កវាឡេសុ អត្រាគច្ឆន្តុ ទេវតា សទ្ធម្មំ មុនិរាជស្ស សុណន្តុ សគ្គមោក្ខទំ ភន្តេ ភគវា សុចិរ បរិនិព្វុតោ ពុទ្ធោ មេ នាថោ ធម្មោ មេ នាថោ សង្ឃោ មេ នាថោ ប្រែៈ ទេវតាទាំងឡាយ ក្នុងចក្រវាឡទាំងឡាយ ដោយជុំវិញ សូមអញ្ជើញមកប្រជុំគ្នាក្នុងទីនេះ ចូរស្តាប់នូវព្រះសទ្ធម្ម ជាធម៌អាចឲ្យនូវស្ថានសួគ៌ និងព្រះនិព្វាន (របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ) ជាស្តេចនៃអ្នកប្រាជ្ញ ។ ព្រះដ៏មានបុណ្យជាម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះអង្គទ្រង់ចូលបរិនិព្វាន ជាយូរអង្វែងហើយ ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះធម៌ជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ។ '''ទេវតាបកាសនគាថា''' សគ្គេ កាមេ ច រូបេ គិរិសិខរតដេ ចន្តលិក្ខេ វិមានេ ទីបេ រដ្ឋេ ច គាមេ តរុវនគហនេ គេហវត្ថុម្ហិ ខេត្តេ ភុម្មា ចាយន្តុ ទេវា ជលថលវិសមេ យក្ខគន្ធព្វនាគា តិដ្ឋន្តា សន្តិកេ យំ មុនិវរ វចនំ សាធវោ មេ សុណន្តុ ។ ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា ប្រែៈ ទេវតាទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្ថានសួគ៌ ដែលជាកាមភពនិងរូបភពក្តីភុម្មទេវតាទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងទិព្វវិមាន គឺលើកំពូលភ្នំ ឬភ្នំដែលដាច់ក្តី ឰដ៏អាកាសក្តី នៅនាកោះនិងដែននិងស្រុកក្តី នៅនាដើមព្រឹក្សា និងព្រៃញាតស្បាត ឬទីស្រែចំការក្តី យក្ខនិងគន្ធព្វនិងនាគទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅនាទីទឹក ទីគោក ឬទីមិនរាបស្មើ ដែលនៅក្នុងទីជិតនេះក្តី សូមអញ្ជើញមកប្រជុំគ្នា ក្នុងទីនេះ ពាក្យឯណាដែលជាពាក្យ ព្រះសក្យមុនីដ៏ប្រសើរ ដែលយើងនឹងសូត្រឥឡូវ នេះ លោកអ្នកសប្បុរសទាំងឡាយ ចូរស្តាប់នូវពាក្យនោះ ដោយគោរព ។ បពិត្រលោកអ្នកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ពេលនេះជាពេលគួរនឹងស្តាប់ព្រះធម៌ ។ '''ពុទ្ធជ័យមង្គល''' ពាហុំ សហស្សមភិនិមិ្មតសា វុធន្តំ គ្រីមេខលំ ឧទិតឃោ រសសេនមារំ ទានាទិធម្មវិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ មារាតិរេកមភិយុជ្ឈិតសព្វរត្តឹ ឃោរម្បនា ឡវក មក្ខមថទ្ធយក្ខំ ខន្តីសុទន្ត វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ នាឡាគិរី គជវរំ អតិមត្តភូតំ ទាវគ្គិចក្កមសនីវ សុទារុណន្តំ មេត្តម្ពុសេក វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ ឧក្ខិត្តខគ្គ មតិហត្ថសុទារុណន្តំ ធាវន្តិយោ ជនបថង្គុលិមា លវន្តំ ឥទ្ធីភិសង្ខ តមនោ ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ កត្វាន កដ្ឋមុទរំ ឥវ គព្ភិនីយា ចិញ្ចាយ ទុដ្ឋវចនំ ជនកាយ មជ្ឈេ សន្តេន សោមវិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ សច្ចំ វិហាយមតិ សច្ចកវាទកេតុំ វាទាភិរោ បិតមនំ អតិអន្ធ ភូតំ បញ្ញាបទី បជលិតោ ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ នន្ទោបនន្ទភុជគំ វិពុធំ មហិទ្ធឹ បុត្តេន ថេរភុជគេន ទមាបយន្តោ ឥទ្ធូបទេស វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ ទុគ្គាហទិដ្ឋិ ភុជគេន សុទដ្ឋហត្ថំ ព្រហ្មំ វិសុទ្ធិ ជុតិមិទ្ធិ ពកាភិធានំ ញាណគទេន វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។ ឯតាបិ ពុទ្ធជយមង្គលអដ្ឋគាថា យោ វាចនោ ទិនទិនេ សរតេ មតន្ទី ហិត្វាននេកវិ វិធានី ចុបទ្ទវានី មោក្ខំ សុខំ អធិគមេយ្យ នរោ សបញ្ញោ ។ ប្រែៈ ព្រះមុនិន្ទលោកាចារ្យ ផ្ចាញ់ក្រុងមារចិត្តមោហន្ធ និម្មិតដៃមួយពាន់ កាន់សស្ត្រាវុធនានា ។ ជិះគ្រីមេខលជាតិ កោញ្ចនាទខ្ទរពសុធា ព្រមដោយមារសេនា ពន្លឹកលន់កងស័ព្ទស៊ាន ។ ដោយធម្មពិធី ទានបារមីជាប្រធាន ក្រុងមារចាញ់ទ្រង់ញាណ ប្រណម្យកាយថ្វាយវន្ទា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះមារគ្រានោះហោង ។ ព្រះមុនិន្ទពិននាយក ផ្ចាញ់អាឡវកយក្សឃោឃៅ រឹងរូសមិនតាំងនៅ ក្នុងខន្តីគុណសត្យា ។ រហូតអស់រាត្រី ព្រះជិនស្រីទ្រង់យុទ្ធនា ក្រៃលែងក្រុងមារា ក្នុងបឋមសម្ពោធី ។ ដោយព្រះពិធីញាណ ទ្រង់ទូន្មានដោយខន្តី ញ៉ាំងចិត្តអសុរី ឲ្យបង់ព្យុសចុះវន្ទា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះអាឡវកយក្ខហោង ។ ព្រះមុនិន្ទពិនជិនស្រី ផ្ចាញ់ដំរីឈ្មោះនាឡា គីរីវរគជា ដ៏ហានក្លាចុះព្រេងព្រិច ។ សាហាវឆាវឆេះក្រៃ ដូចភ្លើងព្រៃឆេះកំទេច មុតដូចចក្រុតពេជ ខ្លាំងដូចកម្មអសនី ។ ដោយព្រះពិធីស្រប់ ស្រោចទឹកអប់គឺបារមី មេត្តាព្រះជិនស្រី ញ៉ាំងដំរីឲ្យជ្រះថ្លា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះនាឡាគីរី ។ ព្រះមុនិន្ទពិនលោកត្រៃ មានព្រះទ័យធ្វើបាដិហារ្យ ផ្ចាញ់ចោរអង្គុលីមាល៍ មានកម្រងគឺម្រាមដៃ ។ នៃមនុស្សដែលគាត់កាត់ មកដោតចាក់ជាមាល័យ អង់អាចកំណាចក្រៃ ដ៏មានដៃស្ទាត់ប្រហារ ។ កាន់ដាវងាគ្រវី ដេញព្រះមុនីសាស្តាចារ្យ ចម្ងាយផ្លូវកន្តារ កណ្តាលព្រៃបីយោជនា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះអង្គុលិមាល៍ ។ ព្រះមុនិន្ទមានព្រះភាគ ផ្ចាញ់ទ្រុស្តពាក្យនាងចិញ្ចា អំពើធ្វើដូចជា ស្រ្តីមានគភ៌ចាស់ចើសពោះ ។ យកឈើធ្វើជាកូន ព័ន្ធពោះខ្លួនពោលទ្រគោះ ព្រះពុទ្ធឈ្នះកាលនោះ ដោយសមាចារពិធី ។ រម្ងាប់ពាក្យចណ្ឌាល នាកណ្តាលជនប្រុសស្រី ចិញ្ចាចាញ់បារមី គឺសច្ចំពាក្យសត្យា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះសាស្តាឈ្នះចិញ្ចា ។ ព្រះមុនិន្ទពិនអ្នកប្រាជ្ញ រុងរឿងស្ងាចដោយបញ្ញា ផ្ចាញ់សច្ចៈកជា និគ្រន្ថក្រៅពុទ្ធវិន័យ ។ អធ្យាស្រ័យលះបង់ ពាក្យសត្យត្រង់តាមគាប់ចៃ សរសើរខ្លួនឯងក្រៃ លើកកំពស់ដូចដងទង់ ។ បង្កើតមួរងងឹត ដោយពោលឥតពាក្យទៀងត្រង់ ព្រះទ្រង់កំចាត់បង់ ដោយប្រទីបគឺបញ្ញា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ឈ្នះសច្ចកៈនិគ្រន្ថ ។ ព្រះមុនិន្ទពិនទ្រង់ញាណ ញ៉ាំងមោគ្គលានមានអំណាច ឲ្យប្លែងជានាគរាជ ទៅទូន្មានព្យុសន៍ភូជង្គ ។ ឈ្មោះនន្ទោបនន្ទ ចិត្តមោហន្ធរឿងឫទ្ធិរុង ទិដ្ឋិកាចទ្រនង់ ទ្រង់ផ្ចាញ់ដោយពិធីឈាន ។ គឺឲ្យឧបទេស ឫទ្ធិវិសេសដល់មោគ្គលាន ឫទ្ធិនាគអន្តរធាន ឱនចុះចាញ់ព្រះចេស្តា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះភគវាឈ្នះនាគហោង ។ ព្រះមុនិន្ទពិនគោតម ផ្ចាញ់មហាព្រហ្មឈ្មោះពកា សំគាល់ថាអាត្មា រុងរឿងដោយគុណបរិសុទ្ធ ។ ដៃកាន់អសិរពិស គឺចិត្តទ្រឹស្តដ៏មុះមុត កាន់ខុសផ្លូវសម្ពុទ្ធ មិនលើកលាកលះបង់ប្រាណ ។ ទ្រង់ឈ្នះដោយវិធី ឱសថវីសេសសម្រាន្ត ផ្សំត្រូវគាប់សន្តាន គឺព្រះញាណប្រោសទេសនា ។ រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ឈ្នះព្រហ្មាឥតមានហ្មង ។ យោ នរោ ជនឯណា កបបញ្ញាប្រាសក្តីខ្ជិល ឧស្សាហ៍សាងទាននៃសីល សូត្ររំលឹកព្រះធម៌ថ្លៃ ។ គាថាប្រាំបីបទ នេះកំណត់ឈ្មោះពុទ្ធជ័យ ខំសូត្រសព្វ ៗ ថ្ងៃ កើតមង្គលជានិរន្តរ៍ ។ សោ នរោ រីជននោះ បានរដោះរោគអាសន្ន ឧបទ្រពអនេកលន់ មានប្រការផ្សេង ៗ ផង ។ នឹកដល់ធម៌ក្សេមក្សាន្ត គឺនិព្វានសុខកន្លង លែងទុក្ខទាំង៤កង ដោយពុទ្ធជ័យមង្គលនេះ ។ '''ឥមិនាបុញ្ញកម្មេ''' ឥមិនា បុញ្ញកម្មេន ឧបជ្ឈាយា គុណុត្តរា អាចរិយូបការា ច មាតាបិតា ច ញាតិកា (បិយា មមំ) សុរិយោ ចន្ទិមា រាជា គុណរន្តា នរាបិ ច ព្រហ្មារា ច ឥន្ទ្រា ច លោកបាលា ច ទេវតា យមោ មិត្តា មនុស្សា ច មជ្ឈត្តា វេរិកាបិ ច សព្វេ សត្តា សុខី ហោន្តុ បុញ្ញានិ បកតានិ មេ សុខញ្ច តិវិធំ ទេន្តុ ខិប្បំ បាបេថ វោមតំ ។ ប្រែៈ ដោយបុញ្ញកម្មនេះ ឧបជ្ឈាយ៍ទាំងឡាយ មានគុណដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ អាចារ្យទាំងឡាយ មានឧបការៈ មាតាបិតានឹងញាតិទាំងឡាយ (មាតាបិតាជាទីស្រ ឡាញ់) ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ព្រះរាជា នរជនអ្នកមានគុណទាំងឡាយ ព្រះព្រហ្មនិងមារាធិរាជ ព្រះឥន្ទទាំងឡាយ លោកបាលមហារាជ និងទេវតាទាំង ឡាយ ព្រះយមរាជនិងមនុស្សទាំងឡាយ ជាមិត្តនឹងគ្នាក្តី មានចិត្តជាកណ្តាលក្តី មានពៀរនឹងគ្នាក្តី សូមឲ្យសព្វសត្វទាំងឡាយ មានសេចក្តីសុខរាល់គ្នា បុណ្យទាំងឡាយ ដែលខ្ញុំបានកសាងសន្សំហើយ ចូរឲ្យនូវសេចក្តីសុខទាំង៣ប្រការ សូមឲ្យអ្នកទាំងឡាយបានដល់នូវ អមតមហានិព្វាន ឲ្យបានឆាប់រួស រាប់ទាន់សេចក្តីប្រាថ្នាហោង ។ ឥមិនា បុញ្ញកម្មេ ឥមិនា ឧទ្ទិសេន ច ខិប្បាហំ សុលភេ ចេវ តណ្ហុបាទានឆេទនំ យេ សន្តា នេ ហីនា ធម្មា យាវ និព្វាន តោ មមំ នស្សន្តុ សព្វទា យេវ យត្ថ ជាតោ ភវេ ភវេ ឧជុចិត្ត សតិបញ្ញា សល្លេខោ វិរិយម្ហិនា មារា លភន្តុ មោកាសំ (នោ កាសំ) កាតុញ្ច វិរិយេសុ មេ ពុទ្ធោ ទីបវរោ នាថោ ធម្មោ នា ថោ វរុត្តមោ នាថោ បច្ចេកពុទ្ធោ ច សង្ឃោ នាថោត្តរោ មមំ តេសោត្តមានុភាវេន មារោកាសំ លភន្តុ មា ។ ប្រែៈ ដោយបុញ្ញកម្មនេះផង ដោយការឧទ្ទិសនេះផង សូមឲ្យខ្ញុំបានដោយងាយយ៉ាងរួសរាន់ទាន់ចិត្ត នូវមគ្គផលជាគ្រឿងផ្តាច់បង់ នូវតណ្ហានិងឧបាទាន ធម៌ ទាំងឡាយណា ជាធម៌ថោកទាប គឺអកុសលធម៌នៅក្នុងសន្តានចិត្តខ្ញុំ សូមឲ្យវិនាសបាត់រៀងរាល់កាលទៅ រហូតដល់ខ្ញុំបានសម្រេចព្រះនិព្វាន បើខ្ញុំអន្ទោល ទៅចាប់កំណើត ក្នុងភពតូចនិងភពធំ ណា ៗ សូមឲ្យខ្ញុំជាបុគ្គលមានចិត្តត្រង់មានសតិបញ្ញាមានចិត្តស្អាតផូរផង់ ទាំងសូមឲ្យមានព្យាយាមផង មារទាំង ឡាយចូរកុំបាននូវឱកាស ដើម្បីធ្វើឲ្យខូចព្យាយាមខ្ញុំឡើយ ព្រះពុទ្ធដូចជាប្រទីបឬកោះដ៏ប្រសើរ ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះធម៌ជាទីពឹង ដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់នៃខ្ញុំ ទាំងព្រះ បច្ចេកពុទ្ធ ក៏ជាទីពឹងនៃខ្ញុំដែរ ដោយឧត្តមានុភាព នៃព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ និងព្រះសង្ឃនោះ មារចូរកុំបាននូវឱកាស ចូលមកជ្រៀតជ្រែកឡើយ ។ '''ពាក្យអារាធនាព្រះសង្ឃចម្រើនព្រះបរិត្ត''' វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វទុក្ខវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។ វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វភយវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។ វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វរោគវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។ ប្រែៈ សូមព្រះករុណាទាំងឡាយ ចម្រើននូវព្រះបរិត្ត ជាជ័យមង្គល ដើម្បីនឹងការពារបញ្ចៀសនូវវិបត្តិ គឺសេចក្តីអន្តរាយទាំងពួង ដើម្បីនឹងឲ្យបានសម្រេច នូវសម្បត្តិគ្រប់ យ៉ាង ដើម្បីនឹងញ៉ាំង ទុក្ខ – ភ័យ – រោគ ទាំងអស់ឲ្យវិនាសបាត់ទៅ ។ មង្គលសូត្រពហូទេវា ឯវមេ សុត្តំ (សូត្រនេះឈ្មោះមង្គលសូត្រ) គឺខ្ញុំ (ឈ្មោះអានន្ទ បានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា) ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់គង់នៅ ក្នុងវត្តជេតពន ជាអារាមរបស់អានាថបណ្ឌិកសេដ្ឋី ទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ អថខោ អញ្ញតរា ទេវតា អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណា កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឧភាសេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ លំដាប់នោះឯង ទេវតាអង្គ១ កាលដែលវេលារាត្រីបឋមយាម កន្លងទៅហើយ មានរស្មីដ៏ល្មមញ៉ាំងវត្តជេតពន ជុំវិញទាំងអស់ឲ្យភ្លឺស្វាង ហើយព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ គង់ក្នុងទីណា ក៏ចូលទៅក្នុងទីនោះ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទើបថ្វាយបង្គំចំពោះព្រះអង្គដ៏មានព្រះភាគ ហើយឈរនៅក្នុងទីដ៏សមគួរ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោសា ទេវតា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ កាលទេវតានោះឈរក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ទើបក្រាបទូលព្រះដ៏មានព្រះភាគដោយពាក្យជាគាថា (យ៉ាងនេះ) ថា ពហូ ទេវា មនុស្សា ច មង្គលានិ អចិន្តយុំ អាកង្ខមានា សោត្ថានំព្រូហិ មង្គលមុត្តមំ ទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយជាច្រើន ប្រាថ្នានូវសេចក្តីសួស្តី បានគិតរកនូវមង្គលទាំងឡាយ សូមព្រះអង្គទ្រង់ព្រះមេត្តា សំដែងប្រាប់នូវមង្គលដ៏ឧត្តម (ព្រះដ៏មាន ព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់សំដែង តបពាក្យទេវតានោះ ដោយពុទ្ធភាសិតជាគាថា យ៉ាងនេះថា) អសេវនា ច ពាលានំ បណ្ឌិតានញ្ខ សេវនា បូជា ច បូជនិយានំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ កិរិយាមិនសេពគប់ នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ១ កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ១ កិរិយាបូជាដល់បុគ្គល ដែលគួរបូជាទាំងឡាយ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ បដិរូបទេសវាសោ ច បុព្វេ ច កតបុញ្ញតា អគ្គសម្មាបណីធិ ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ កិរិយានៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ១ ភាវៈនៃបុគ្គលបានធ្វើបុណ្យ ទុកហើយក្នុងកាលមុន១ កិរិយាដំកល់ខ្លួនដោយប្រពៃ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ពាហុសច្ចញ្ច សិប្បញ្ច វិនយោ ច សុសិក្ខិត្តោ សុភាសិតា ច យា វាចា ឯតម្មង្គលមុត្តំ ភាវៈនៃបុគ្គលបានស្តាប់ បានរៀនហើយដោយច្រើន១ សិល្ប៍សាស្ត្រគឺសេចក្តីឆ្លៀវឆ្លាស់ក្នុងហត្ថកម្ម របស់អ្នកបួសនិងគ្រហស្ថ១ វិន័យដែលបុគ្គលសិក្សាដោយប្រពៃ១ វាចាដែលបុគ្គលពោលត្រឹមត្រូវ១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ មាតាបិតុឧបដ្ឋានំ បុត្តទារស្ស សង្គហោ អនាកុលា ច កម្មន្តា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ កិរិយាបំរើនូវមាតា១ កិរិយាបំរើនូវបិតា១ សេចក្តីសង្រ្គោះដល់បុត្រនិងភរិយា១ ការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ទានញ្ច ធម្មចរិយា ច ញាតិកានញ្ច សង្គហោ អនវជ្ជានិ កម្មានិ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ កិរិយាបរិច្ចាគទាន១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌១ សេចក្តីសង្រ្គោះ ដល់ញាតិទាំងឡាយ១ ការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ អារតី វិរតី បាបា មជ្ជបានា ច សញ្ញមោ អប្បមាទោ ច ធម្មេសុ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយាវៀរចាកបាប១ សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង១ សេចក្តីមិនប្រមាទក្នុងធម៌ទាំងឡាយ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ គារវោ ច និវាតោ ច សន្តុដ្ឋី ច កតញ្ញតា កាលេន ធម្មស្សវនំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ សេចក្តីគោរពចំពោះបុគ្គល ដែលគួរគោរព១ កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបនូវខ្លួន១ សេចក្តីត្រេកអរចំពោះរបស់ដែលមាន១ ភាវៈនៃបុគ្គលអ្នកដឹងនូវឧបការៈ ដែលអ្នកដទៃ ធ្វើហើយដល់ខ្លួន១ កិរិយាស្តាប់នូវធម៌តាមកាល១ ទាំង៥នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ខន្តី ច សោវចស្សតា សមណានញ្ច ទស្សនំ កាលេន ធម្មសាកច្ឆា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ សេចក្តីអត់ធន់១ ភាវៈនៃបុគ្គលដែល គេប្រដៅបានដោយងាយ១ កិរិយាបានឃើញបានជួបនូវសមណៈទាំងឡាយ១ ធម្មសាកច្ឆាគឺកិរិយា សន្ទនាទៅវិញទៅមក នូវធម៌ តាមកាល១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ តបោ ច ព្រហ្មចរិយញ្ច អរិយសច្ចាន ទស្សនំ និព្វានសច្ឆិកិរិយា ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ សេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ១ កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចៈទាំងឡាយ១ កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហិ ចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ អសោកំ វិរជំ ខេមំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ ចិត្តនៃបុគ្គលឯណា ដែលលោកធម៌ទាំងឡាយពាល់ត្រូវហើយ មិនរំភើបញាប់ញ័រ១ មិនមានសេចក្តីសោក១ មានធុលីគឺរាគៈទៅប្រោសហើយ១ ជាចិត្តក្សេមក្សាន្ត១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ ឯតាទិសានិ កត្វាន សព្វត្ថមបរាជិតា សព្វត្ថ សោត្ថឹ គច្ឆន្តិ តន្តេសំ មង្គលមុត្តមន្តិ ទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយ ធ្វើនូវមង្គលទាំងឡាយ ប្រាកដដូច្នេះហើយ ជាអ្នកមិនចាលចាញ់ក្នុងទីទាំងពួង តែងដល់នូវសេរីសួស្តីក្នុងទីទាំងពួង (ម្នាលទេវតា ចូរអ្នកប្រ កាន់ជឿថា) មង្គលទាំង៣៨ប្រការ មានកិរិយាមិនសេពគប់ នូវបុគ្គលពាលជាដើមនោះ របស់ទេវតានិងមនុស្ស ទាំងអម្បាលណោះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។ (គិហិបតិបត្តិពិសេស) =='"គិហិបតិបត្តិពិសេស'"== '''ថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈព្រះត្រ័យរ័ត្ន''' ''ឥមេហិ ទីបធូបា ទិសក្ការេហិ ពុទ្ធំ ធម្មំ សង្ឃំ" "អភិបូជយាមិ មាតាបិតា ទីនំ គុណវន្តានញ្ច" "មយ្ហញ្ច ទីឃរតំ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ" ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមបូជាចំពោះ នូវព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ ដោយគ្រឿងសក្ការៈទាំងឡាយ មានទៀននិងធូបជាដើមនេះ ដើម្បីសេចក្តីចម្រើនដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដើម្បីសេចក្តីសុខ ដល់អ្នកដ៏មានគុណទាំងឡាយ មានមាតាបិតាជាដើមផង ដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផង អស់កាលជាអង្វែងទៅហោង . '''នមស្ការព្រះពុទ្ធរតនៈ''' ''នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស "នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស "នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស ប្រែៈ រីកិរិយានមស្ការ ថ្វាយបង្គំ នៃខ្ញុំព្រះករុណា ចូរមានដល់ព្រះដ៏មានព្រះភាគអង្គនោះ ព្រះអង្គជាព្រះអរហន្តដ៏ប្រសើរ ទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវញេយ្យធម៌ទាំងពួងដោយប្រពៃចំពោះព្រះអង្គ ឥតមានគ្រូអាចារ្យណា ប្រដៅព្រះអង្គឡើយ ។ ''យោ សន្និសិន្នោ វរពោធិមូលេ មារំ សសេនំ មហតឹ វិជេយ្យោ "សម្ពោធិមាគច្ឆិ អនន្តញាណោ លោកុត្តមោ តំ បនមាមិ ពុទ្ធំ ប្រែៈ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គឯណា ទ្រង់គង់ចម្រើននូវ ព្រះអនាបានស្សតិកម្មដ្ឋានលើរតនបល្ល័ង្ក ក្រោមម្លប់ពោធិព្រឹក្សដ៏ប្រសើរបានផ្ចាញ់នូវមារាធិរាជ ព្រមទាំងសេនាដ៏ច្រើន ហើយទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវ សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ មានប្រាជ្ញារកទីបំផុតគ្មាន ព្រះអង្គប្រសើរជាងសត្វលោក ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) ''យេ ច ពុទ្ធា អតីតា ច យេ ច ពុទ្ធា អនាគតា "បច្ចុប្បន្នា ច យេ ពុទ្ធា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា ប្រែៈ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណា ដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ និព្វានកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណាដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណា ដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធក្នុងភទ្រក័ល្បនេះក្តី ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) ''ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតា លោកវិទូ "អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ ប្រែៈ ព្រះដ៏មានព្រះភាគអង្គនោះ ទ្រង់ព្រះនាមថា អរហំ ព្រោះព្រះអង្គឆ្ងាយចាកសឹកសត្រូវ ពោលគឺកិលេស ព្រមទាំងវាសនា គឺកាយ បយោគ និងវចីបយោគ ទ្រង់ព្រះនាមថា សម្មាសម្ពុទ្ធោ ព្រោះព្រះអង្កត្រាស់ដឹងនូវ ញេយ្យធម៌ទាំងពួង ដោយប្រពៃចំពោះព្រះអង្គឥតមានគ្រូអាចារ្យណា ប្រដៅព្រះអង្គឡើយ ទ្រង់ព្រះនាមថា វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ ព្រោះព្រះអង្គបរិបូណ៌ ដោយវិជ្ជា៣និងវិជ្ជា៨ និងចរណៈ១៥ ទ្រង់ព្រះនាមថា សុគតោ ព្រោះព្រះអង្គមានដំណើរល្អ យាងទៅកាន់សុន្ទរស្ថាន គឺអមតមហានិព្វាន ទ្រង់ព្រះនាមថាលោកវិទូ ព្រោះព្រះអង្គជ្រាបច្បាស់នូវត្រៃលោក ទ្រង់ព្រះនាមថា អនុត្តរោ ព្រោះព្រះអង្គប្រសើរដោយសីលាទិគុណ រកបុគ្កលណាមួយស្មើគ្មាន ទ្រង់ព្រះនាមថាបុរិសទម្មសារថិ ព្រោះព្រះអង្គជាអ្នកទូន្មាន នូវបុរសដែលមានឧបនិស្ស័យ គួរនឹងទូន្មានបានទ្រង់ព្រះនាមថាសត្ថា ទេវមនុស្សានំ ព្រោះព្រះអង្គជា សាស្តាចារ្យ នៃទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយ ទ្រង់ព្រះនាមថា ពុទ្ធោ ព្រោះព្រះអង្គត្រាស់ដឹង នូវចតុរារិយសច្ច ហើយញ៉ាំងអ្នកដទៃឲ្យត្រាស់ដឹងផង ទ្រង់ព្រះនាមថាភគវា ព្រោះព្រះអង្គមានដំណើរទៅកាន់ត្រៃភព ខ្ជាក់ចោលហើយ គឺថាព្រះអង្គមិនត្រឡប់កើតទៀតឡើយ ។ ''នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ ពុទ្ធោ មេ សរណំ វរំ "ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសិរីសួស្តីជយមង្គល ចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។ ''ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ បាទបំសុំ វរុត្តមំ ពុទ្ធេ យោ "ខលិតោ ទោសោ ពុទ្ធោ ខមតុ តំ មមំ ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមថ្វាយបង្គំ នូវល្អងធូលីព្រះបាទ នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែលខ្ញុំព្រះករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ សូមព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់អត់នូវទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) '''នមស្ការព្រះធម្មរតនៈ''' ''អដ្ឋង្គិការិយបថោ ជនានំ មោក្ខប្បវេសាយ ឧជូ ច មគ្គោ "ធម្មោ អយំ សន្តិករោ បណីតោ និយ្យានិកោ តំ បនមាមិ ធម្មំ ប្រែៈ ព្រះសទ្ធម្មឯណា ជាធម៌ប្រកបដោយអង្គ៨ប្រការ ជាគន្លងដំណើរនៃព្រះអរិយបុគ្គលជាម្ចាស់ ជាផ្លូវដ៏ត្រង់ក្នុងកិរិយាញ៉ាំងជន ដែលប្រាថ្នានូវព្រះនិព្វាន ឲ្យចូលទៅកាន់ព្រះនិព្វានបាន ព្រះធម៌ជាធម៌ធ្វើឲ្យត្រជាក់ រម្ងាប់បង់នូវភ្លើងទុក្ខភ្លើងកិលេស ជាធម៌ដ៏ឧត្តម ជាគុណញ៉ាំងសត្វឲ្យចេញចាកសង្ខារទុក្ខ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសទ្ធម្មនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) ''យេ ច ធម្មា អតីតា ច យេ ច ធម្មា អនាគតា "បច្ចុប្បន្នា ច យេ ធម្មា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា ប្រែៈ ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលនិព្វានកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធនឹងមានមកក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុក ក្នុងកាលសព្វថ្ងៃនេះក្តី ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។ ''ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ សន្ទិដ្ឋិកោ អកាលិកោ ឯហិ "បស្សិកោ ឱបនយិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្វោ វិញ្ញូហីតិ ប្រែៈ ព្រះបរិយត្តិធម៌គឺព្រះត្រៃបិដក ជាធម៌គឺព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងហើយដោយល្អ ព្រះនពលោកុត្តរធម៌មាន៩ប្រការ គឺំមគ្គ៤ ផល៤ និព្វាន១ ជាធម៌គឺព្រះអរិយបុគ្គល ទាំងពួង ដឹងពិតឃើញពិត ដោយបច្ចវេក្ខណញ្ញាណ គឺថានឹងបានដឹងដោយស្តាប់ ដោយជឿបុគ្គលដទៃនោះក៏ទេ គឺឃើញច្បាស់ដោយខ្លួនឯង ជាធម៌ឲ្យនូវផលមិនរង់ចាំកាល គឺថាកាលបើព្រះអរិយមគ្គកើតឡើងហើយ ព្រះអរិយផលក៏កើតក្នុងលំដាប់គ្នា មិនបានយឺតយូរឡើយ ជាធម៌គួរដល់ឯហិបស្សវិធី គឺថាបើព្រះអរិយបុគ្គល ដែលបានសម្រេចមគ្គផលហើយ ក៏គួរនឹងហៅបុគ្គលដទៃឲ្យចូលមកមើលបានជាធម៌គឺព្រះអរិយបុគ្គលគប្បីបង្អោនចូលមកទុកក្នុងខ្លួនដោយអំណាចនៃភាវនា ជាធម៌គឺអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយមានឧគ្ឃដិតញ្ញូបុគ្គលជាដើម គប្បីដឹងគប្បីឃើញច្បាស់ក្នុងចិត្តនៃខ្លួន ។ ''នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ ធម្មោ មេ សរណំ វរំ "ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះធម៌ជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសិរីសួស្តីជយមង្គលចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។ ''ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ ធម្មញ្ច ទុវិធំ វរំ ធម្មេ យោ "ខលិតោ ទោសោ ពុទ្ធោ ខមតុ តំ មមំ ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ដ៏ប្រសើរមាន២ប្រការ គឺព្រះបរិយត្តិធម៌និងព្រះនពលោកុត្តរធម៌ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែលខ្ញុំព្រះករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះធម៌ជាម្ចាស់ សូមព្រះធម៌ជាម្ចាស់អត់នូវ ទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) '''នមស្ការព្រះសង្ឃរតនៈ''' ''សង្ឃោ វិសុទ្ធោ វរទក្ខិណេយ្យោ សន្តិន្ទ្រិយោ សព្វមលប្បហីនោ "គុណេហិនេកេហិ សមិទ្ធិបត្តោ អនាសវោ តំ បនមាមិ សង្ឃំ ប្រែៈ ព្រះអរិយសង្ឃឯណា ដ៏បរិសុទ្ធវិសេស ជាទក្ខិណេយ្យបុគ្គលដ៏ប្រសើរ មានឥន្ទ្រិយរម្ងាប់ហើយ មានមន្ទិលគឺរាគាទិកិលេស ទាំងពួងបន្សាត់បង់ហើយជាព្រះសង្ឃដល់ហើយនូវ កិរិយាសម្រេចដោយគុណ ទាំងឡាយដ៏ច្រើនជាព្រះសង្ឃមានអាសវធម៌មិនមានគឺថាជាព្រះខីណាស្រពខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះអរិយសង្ឃនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) ''យេ ច សង្ឃា អតីតា ច យេ ច សង្ឃា អនាគតា "បច្ចុប្បន្នា ច យេ សង្ឃា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា ប្រែៈ ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃនឹងបានសម្រេច មគ្គនិងផលកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃនឹងបានសម្រេចមគ្គនិងផល ក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃ នឹងបានសម្រេចមគ្គនិងផល ក្នុងកាលជាបច្ចុប្បន្ននេះក្តី ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះអរិយសង្ឃទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) ''សុបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ ឧជុបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ ញាយ "បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ សាមីចិបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ យទិទំ "ចត្តារិ បុរិសយុគានិអដ្ឋ បុរិសបុគ្គលា ឯស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ អាហុនេយ្យោ "បាហុនេយ្យោ ទក្ខិនេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សាតិ ប្រែៈ ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិហើយដោយប្រពៃ គឺប្រតិបត្តិតាមគន្លង ព្រះនពលោកុត្តរធម៌ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគលោកប្រតិបត្តិដោយត្រង់ គឺប្រតិបត្តិជាមជ្ឈិមប្បដិបទា ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគលោកប្រតិបត្តិដើម្បីត្រាស់ដឹងនូវព្រះនិព្វានជាស្ថានក្សេមផុតចាកទុក្ខ ទាំងពួង ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិដ៏សមគួរ ដល់សាមីចិកម្ម គឺប្រតិបត្តិគួរដល់ សីលសមាធិបញ្ញាព្រះសង្ឃឯណាបើរាប់ជាគូនៃបុរសទាំងឡាយមាន៤គូគឺព្រះសង្ឃដែលបានសម្រេចនូវសោតាបត្តិមគ្គ និងសោតាបត្តិផលជាគូ១ សកទាគាមិមគ្គ និងសកទាគាមិផលជាគូ១ អនាគាមិមគ្គ និងអនាគាមិផលជាគូ១ អរហត្តមគ្គនិងអរហត្តផលជាគូ១បើរាប់រៀងជាបុរសបុគ្គលមាន៨គឺព្រះសង្ឃដែលបានសម្រេចនូវសោតាបត្តិមគ្គ១ សោតាបត្តិផល១ សកទាគាមិមគ្គ១ សកទាគាមិផល១ អនាគាមិមគ្គ១ អនាគាមិផល១ អរហត្តមគ្គ១ អរហត្តផល១ ព្រះសង្ឃទាំងនុ៎ះជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកគួរទទួលនូវចតុប្បច្ច័យ ដែលបុគ្គលឧទ្ទិសចំពោះអ្នកមានសីល ហើយនាំមកអំពីចម្ងាយ បង្អោនចូលមកបូជា លោកគួរទទួលនូវអាគន្តកទាន គឺទានដែលបុគ្គលតាក់តែង ដើម្បីញាតិនិងមិត្ត ដែលមកអំពីទិសផ្សេងៗ ហើយបង្អោនចូលមកបូជា លោកគួរទទួលនូវទាន ដែលបុគ្គលជឿនូវកម្មនិងផលនៃកម្មហើយបូជា លោកគួរដល់អញ្ជលីកម្ម ដែលសត្វលោកគប្បីធ្វើ លោកជា បុញ្ញក្ខេត្ត គឺជាទីដុះឡើងនៃពូជគឺបុណ្យ នៃសត្វលោក រកខេត្តដទៃក្រៃលែងជាងគ្មាន ។ ''នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ សង្ឃោ មេ សរណំ វរំ "ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ'' ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសិរីសួស្តីជយមង្គល ចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។ ''ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ សង្ឃញ្ច ទុវិធោត្តមំ សង្ឃេ "យោ ខលិតោ ទោសោ សង្ឃោ ខមតុ តំ មមំ'' ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសង្ឃដ៏ប្រសើរមាន២ប្រការ គឺសម្មតិ សង្ឃនិងអរិយសង្ឃ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែលខ្ញុំព្រះ ករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ សូមព្រះសង្ឃជាម្ចាស់អត់នូវទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង) '''វន្ទាមិ ចេតិយំ''' ''វន្ទា មិ ចេតិយំ សព្វំ សព្វដ្ឋា នេសុ បតិដ្ឋិតំ សារី " រិកធាតុម្មហាពោធឹ ពុទ្ធរូបំ សកលំ សទា'' ប្រែៈ ខ្ញុំសូមថ្វាយបង្គំ ឆ្ពោះព្រះបរមចេតិយ ព្រមទាំងព្រះសារី រិកធាតុនៃព្រះពុទ្ធ ។ និងមហាពោធិព្រឹក្ស ដែលគួរនឹកដោយលំអុត លំអោនចិត្តបរិសុទ្ធ លើកកំបង់អញ្ជលី ។ និងព្រះពុទ្ធរូប តំណាងអង្គព្រះមុនី ដែលស្ថិតនៅគ្រប់ទី ស្ថាននានានោះទាំងអស់ ។ ដោយតេជះនៃគុណ ព្រះមានបុណ្យប្រសើរខ្ពស់ ដែលតែងតែរំលោះ រំដោះទុក្ខភ័យអន្តរាយ ។ សូមឲ្យខ្ញុំបានសុខ ឃ្លាតចាកទុក្ខផងទាំងឡាយ សត្រូវទោះជិតឆ្ងាយ សូមឲ្យក្លាយមកជាមិត្ត ។ សូមទាន់ព្រះអរិយ មេត្រិយថ្លៃវិសិដ្ឋ សូមបានឃើញធម៌ពិត សមដូចចិត្តប្រាថ្នាហោង ។ '''ធម៌សូមបុណ្យកងកុសល''' ''ឥច្ចេវមច្ចន្ត នមស្សនេយ្យំ នមស្សមានោ រតនត្តយំ យំ "បុញ្ញាភិសន្ទំ វិបុលំ អលត្ថំ តស្សានុភាវេន ហតន្តរាយោ ប្រែៈ ខ្ញុំសូមនមស្ការ លើកហត្ថាឱនសិរសី បង្គំគុណទាំងបី ខ្ពស់លើសលប់លោកាចារ្យ ។ សូមបុណ្យកងកុសល ឲ្យបានដល់យើងខ្ញុំណា ពេញពោរស្មើភារា ដូចជលសាធំទូលាយ ។ សូមឲ្យកំចាត់បង់ អពមង្គលទាំងឡាយ ឲ្យចៀសចេញចាកឆ្ងាយ ក្តីអន្តរាយកុំបីមាន ។ ដោយកម្លាំងអានុភាព បុញ្ញលាភជាប្រធាន កងបុណ្យរាសីមាន សូមបានក្សាន្តកុំមានមោះ ។ ដោយគុណនមស្ការ ត្រៃរតនាប្រសើរខ្ពស់ សូមអានិសង្សនោះ ដាក់ដល់ស្ថាននិព្វានហោង ។ '''សុភមង្គលកថា''' ''ហោតុ សព្វំ សុមង្គលំ'' : សុមង្គលគឺសេចក្តីចម្រើន ដ៏ល្អគ្រប់យ៉ាង ចូរមានដល់ខ្ញុំ ''រក្ខន្តុ សព្វទេវតា'' : ទេវតាទាំងពួងទាំងឡាយចូររក្សានូវខ្ញុំ ''សព្វពុទ្ធានុភាវេន'' : ដោយអានុភាពនៃព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ ''សព្វធម្មានុភាវេន'' : ដោយអានុភាពនៃព្រះធម៌ទាំងពួង ''សព្វសង្ឃានុភាវេន'' : ដោយអានុភាពនៃព្រះសង្ឃទាំងពួង ''សោត្ថី ហោតុ និរន្តរំ'' : សូមសិរីសួស្តីចូរមានដល់ខ្ញុំ ឲ្យបានគ្រប់ពេល កុំបីមានចន្លោះឡើយ ។ '''ធម៌ផ្សាយមេត្តា''' ''សព្វេ បុរត្ថិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ "សព្វេ បុរត្ថិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។ "សព្វេ ទក្ខិណាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ "សព្វេ ទក្ខិណាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។ "សព្វេ បច្ឆិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ "សព្វេ បច្ឆិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។ "សព្វេ ឧត្តរាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ "សព្វេ ឧត្តរាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។ "សព្វេ ឧបរិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ "សព្វេ ហិដ្ឋិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។ "សព្វេ សត្តា អវេរា ហោន្តុ សុខិតា ហោន្តុ និទ្ទុក្ខា ហោន្តុ "អព្យាបជ្ឈា ហោន្តុ អនិឃា ហោន្តុ ទិឃាយុកា ហោន្តុ "អរោគា ហោន្តុ សម្បត្តីហិ សមិជ្ឈន្តុ សុខី អត្តានំ បរិហរន្តុ ។ "ទុក្ខប្បត្តា ច និទ្ទុក្ខា ភយប្បត្តា ច និព្ភយា សោកប្បត្តា "ច និស្សោកា ហោន្តុ សព្វេមិ បាណិនោ ។ ប្រែៈពួកសត្វទាំងអស់ក្នុងទិសបូព៌ ទិសអាគ្នេយ៍ ទិសទក្សិណ ទិសនិរតី ទិសបស្ចឹម ទិសពាយព្យទិសឧត្តរទិសឦសានទិសខាងក្រោមទិសខាងលើសូមឲ្យជាសត្វមិនមានពៀរនឹងគ្នា សូមឲ្យមានតែសេចក្តីសុខជានិច្ច ពួកសត្វទាំងអស់ សូមកុំមានពៀរនឹងគ្នា សូមឲ្យបានតែសេចក្តីសុខ ឲ្យប្រាសចាកទុក្ខ កុំព្យាបាទគ្នា កុំមានសេចក្តីព្រួយចំបែង សូមឲ្យមានអាយុវែង កុំឲ្យមានរោគ សូមឲ្យបានសម្រេច ដោយសម្បត្តិទាំងឡាយ សូមរក្សានូវខ្លួនឲ្យជាសុខរៀងទៅ ។ សត្វទាំងឡាយទាំងពួង ដែលកំពុងដល់នូវសេចក្តីទុក្ខ សូមឲ្យជាសត្វបាត់សេចក្តីទុក្ខទៅ ដែលកំពុងដល់នូវភ័យ សូមឲ្យជាសត្វបាត់ភ័យទៅ ដែលកំពុងដល់ នូវសេចក្តីសោក សូមឲ្យជាសត្វ បាត់សេចក្តីសោកទៅហោង ។ '''ខមាបនគាថា''' ''យេកេចិ ខុទ្ទកា បាណា មហន្តាបិ មយា ហតា យេ បាណេកេ បមាទេន កាយវាចា មនេហិ "វា បុញ្ញំ មេ អនុមោទន្តុ គណ្ហន្តុ ផលមុត្តមំ វេរិនោ ចា បមុញ្ចន្តុ សព្វទោសំ ខមន្តុ មេ ។ ប្រែៈសត្វទាំងឡាយណាមួយ ទោះតូចក្តី ធំក្តី ដែលខ្ញុំបានបៀតបៀនហើយ មួយទៀតសត្វទាំងឡាយណា ពួកខ្លះដែលខ្ញុំបានធ្វើ ទុក្ខបុកម្នេញហើយ ព្រោះសេចក្តីប្រមាទ ភ្លាំងភ្លាត់ដោយកាយវាចាចិត្ត សត្វទាំងឡាយនោះ ចូរអនុមោទនា នូវបុណ្យរបស់ខ្ញុំចុះ ចូរទទួលយកនូវផលបុណ្យ ដ៏ឧត្តមចុះ បើសត្វទាំងឡាយ ដែលមានពៀរនឹងគ្នា ចូររួចរំដោះចាកពៀរនោះចុះ សូមអត់ទោសទាំងពួងដល់ខ្ញុំផង ។ អនុមោទនារក្ខាយាចនគាថា ''អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ សាសនំ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ រាជា នោ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ មាតា បិតា រោ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ គ្រូឧបជ្ឈា អាចារិយោ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ ញាតិយោ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ បាណិនោ ។ "អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ នោសទា ។ '''ធម៌រំលឹកគុណ''' តេជះខ្ញុំសាង សំអិតសំអាង ឱនកាយវាចា សូមសុខសោភា រួចពីទុក្ខា ឆ្លងដល់ត្រើយមហា ពោលគឺនិព្វាន ។ គ្រប់ជាន់គ្រប់ជាតិ កុំឲ្យខ្ញុំឃ្លាត ពីសីលនិងទាន គំនិតខ្ញុំកើត កំណើតខ្ញុំមាន មគ្គផលជាស្ពាន ដល់ស្ថានថ្លៃថ្លា ។ ខ្ញុំជូនមគ្គផល ចំពោះទៅដល់ មាតាបិតា គុណគ្រូឧ បជ្ឈាយាចារ្យ គុណញាតិកា ប្រាំពីរសន្តាន ។ ជីដូនជីតា រស់នៅក្តីណា លោកម្ចាស់ចែកឋាន ខ្ញុំជូនមគ្គផល កុសលថ្កើងថ្កាន សូមសុខក្សេមក្សាន្ត ដល់ឋានផុតទុក្ខ ។ ខ្ញុំសូមសច្ចា សច្ចាំងប្រាថ្នា តំណទៅមុខ សូមមានប្រាជ្ញា ភ្លឺថ្លាបានសុខ =='"ត្រៃលក្ខណ៍'"== នៅក្នុងផ្ទៃនៃព្រះពុទ្ធសាសនា លក្ខណៈ៣នៃធម៌ ដែលប្រជុំកើតឡើង (existence) គឺត្រៃលក្ខណៈ ឬត្រៃលក្ខណ៍ (បាលីៈ តិលក្ខណ, សំស្រ្កឹតៈ ត្រីលក្សណ), អ្វីៗទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រាប់ដោយឈ្មោះគឺ អនិច្ចំ Anicca សេចក្តីមិនទៀង, ទុក្ខំ Dukkha សេចក្តីឈឺចាប់ ឬការមិនពេញចិត្ត, អនត្តា Anattā មិនមែនខ្លួន ។ តាមទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនា ការយល់ច្បាស់សព្វគ្រប់ អំពីលក្ខណៈ៣នេះ អាចធ្វើទីបញ្ចប់នៃសេចក្តីទុក្ខបាន (Dukkha nirodha) ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា អ្វីៗទាំងអស់ដែលតាក់តែងឡើង ដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) ជារបស់មិនទៀងនិងជាទុក្ខ ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា អនត្តាបង្ហាញលក្ខណៈថា ធម៌ទាំងអស់មានន័យថាគ្មានអញ ឬរបស់អញ ក្នុងអ្វីៗដែលមាន បច្ច័យតាក់តែង ហើយនិងអ្វីៗដែលគ្មានបច្ច័យតាក់តែង (ដូចជាព្រះនិព្វាន) ។ ព្រះសិទ្ធត្ថដែលជាអ្នកបង្កើត និងជាអ្នកតំណាង នៃព្រះពុទ្ធសាសនា បានសម្រេចព្រះនិព្វាន និងសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ បន្ទាប់ពីបានធ្វើសមាធិយ៉ាងបរិបូណ៌ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះអង្គក៏បានជាព្រះពុទ្ធ សក្យមុនី ។ ដោយសារបញ្ញិន្រ្ទិយ (ឥន្រ្ទិយគឺបញ្ញា) ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដឹងដោយផ្ទាល់ថា អ្វីៗនិមួយៗក្នុងរូបលោកនេះ (ហើយនិងអ្វីៗក្នុងបាតុភូតវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា) សំគាល់បានដោយលក្ខណៈ៣នេះឯង ។ អនិច្ចំ (សំស្ក្រឹតៈ អនិត្យា) មិនទៀង ឬមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ពាក្យនេះតម្រង់ទៅលើការពិតដែលថា ធម៌ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) មានដំណើរប្រែប្រួលជានិច្ច ។ តាមពិតគ្មានធម៌ឯណា ដែលសាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេ អាការៈខាងក្រៅរបស់វាប៉ុណ្ណោះ ដែលសាបសូន្យ ព្រោះវាផ្លាស់ប្តូរពីធម្មជាតិមួយ ទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង ទៀត ។ ឧបមាដូចជាស្លឹកឈើ ដែលធ្លាក់ចុះលើដី ហើយរលាយ បាត់ទៅ ។ នៅពេលដែលរូបរាង និងវត្តមានរបស់ស្លឹកឈើ បានសាបសូន្យទៅ គ្រឿងដែលបង្កើតស្លឹកឈើ បានក្លាយទៅជាលំអងល្អិតៗ ដែលអាចបន្តឲ្យដើមឈើថ្មី កើតឡើង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា បង្រៀនផ្លូវកណ្តាល ដោយជៀសវាង នូវទស្សនៈហួសហេតុ គឺសស្សតទិដ្ឋិនិយម eternalism និងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម nihilism ។ ទុក្ខំ (សំស្ក្រឹតៈ duḥkha) សេចក្តីមិនពេញចិត្ត (ប្រែថាសេចក្តីឈឺចាប់ដែរ ពិតមែនតែហាក់ដូចជាខុសន័យ) ។ គ្មានអ្វីដែលគេរកឃើញ នៅក្នុងរូបលោក សូម្បីអរូបលោកក៏ដោយ ដែលអាចនាំមក នូវសេចក្តីពេញចិត្ត ជ្រៅហើយស្ថិតស្ថេរ ។ អនត្តា (សំស្ក្រឹតៈ អនត្ម័ន) មិនមែនខ្លួន ប្រើក្នុងសូត្រជានាមផង ជាគុណនាមផង សម្រាប់ចង្អុលបង្ហាញថា បាតុភូតទាំងឡាយមិនមែនជា ឬមិនមានខ្លួនដែលស្ថិតស្ថេរ, ដើម្បីរៀបរាប់អ្វីណាមួយ និងអ្វីទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិ ដែលកើតដោយ ការ ផ្គុំធាតុ ដែលមានខ្លឹមសារដូចគ្នា ដែលជាបាតុភូតនិងជាលោកិយ តាំងអំពីចក្រវាឡ ដល់អតិសុខុមលោក (ធំបំផុតដល់តូចបំផុត) ដែលទាក់ទងនឹងរូបកាយ ឬលោកធាតុ ខាងក្រៅ ថែមទាំងមនោទុច្ចរិត ណាមួយនិងទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ជាញឹកញយ គេតែងរំលឹកអំពីធម្មត្រាទី៤គឺៈ និព្វានគឺជាសន្តិភាព ។ និព្វានគឺជាត្រើយម្ខាងអំពីសង្សារវដ្ត ។ ដោយដាក់ត្រាទាំង៣ (ឬ៤) ទៅក្នុងការពិសោធន៍ ពីពេលមួយទៅពេលមួយ តាមរយៈការយល់ដឹងដោយសមាធិ យើងត្រូវគេនិយាយថា បានបំពេញនូវបញ្ញា- ទី៣ក្នុងនៃធម្មសិក្សាជាន់ខ្ពស់៣- ច្រកចេញអំពីសង្សាវដ្ត ។ ដូច្នេះផ្លូវចេញចាកសង្សារវដ្ត ជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងមាំ នៃលោកទិដ្ឋិ (World views) ។ អនិច្ចំ បាតុភូតទាំងអស់ ដែលជារបស់លាយគ្នា (វត្ថុនិងការពិសោធន៍) ជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិននៅនឹង ហើយមិនស្ថិតស្ថេរ ។ អ្វីៗដែលយើងអាចពិសោធន៍ឃើញ ដោយវិញ្ញាណរបស់យើង កើតឡើងដោយ ចំណែករួមគ្នា ហើយវត្តមានរបស់វាអាស្រ័យ លើបច្ច័យខាងក្រៅ ។ អ្វីៗមានការផ្លាស់ប្តូរជានិច្ច ហើយបច្ច័យរបស់វា និងអ្វីៗខ្លួនវាក៏ផ្លាស់ប្តូរ ជានិច្ចដែរ ។ អ្វីៗកើតឡើងជាមាន ហើយសាបសូន្យទៅជាគ្មាន ជាដរាប គ្មានអ្វីនៅគង់វង់ឡើយ ។ ចំណុចសំខាន់ក្នុងទីនេះគឺ បាតុភូតកើតនិងរលត់ ទៅតាមបច្ច័យ (ដ៏ស្មុគស្មាញ) ។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សេចក្តីព្រមព្រៀងមួយបានដាក់ថាៈ គេពិតជាត្រូវចម្រើនសមាធិលើអនិច្ចំ និងធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ នៃទ្រង់ទ្រាយនិងបាតុភូតទាំងឡាយ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រយ័ត្នកុំឲ្យបន្លាយវា ទៅក្នុងវិស័យនៃព្រះនិព្វាន ដែលអនិច្ចំមិនទោរទន់ទៅរកទេ ។ ក្នុងទស្សនៈបែបនេះ ធម្មជាតិពិតទីបំផុត បានរួចផុតអំពីភាពសៅហ្មង នៃគំនិតពីរយ៉ាង ហើយដោយហេតុនេះ គេមិនត្រូវប្រកាន់យកមួយណាទេ (ថាទៀងឬមិនទៀង) ។ លោក Dzongsar Jamyang Khyentse Rinpoche បានប្រកាសថា ក្នុងត្រា៤នៃមហាយាន ព្រះនិព្វានត្រូវឃើញជាទស្សនៈ ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ (Extremes) ។ លោកប្រកាសថែមទៀតថា ក្នុងទស្សនវិជ្ជាឬសាសនាជាច្រើន គោលដៅទីបំផុតគឺ អ្វីដែលគេអាចកាន់យក ហើយរក្សាទុកបាន ។ គឺគោលដៅទីបំផុតតែប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្វីដែលមានពិត ។ ប៉ុន្តែព្រះនិព្វានមិនមែនជាអ្វី ដែលគេបង្កើតទេ ដូច្នេះវាមិនមែនជាអ្វី ដែលគេអាចកាន់យកនោះឡើយ ។ គេពោលអំពីវាថាជា ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ ។ យើងគិតតាមរបៀបណាមួយថា យើងអាចទៅកន្លែងណាមួយ ដែលយើងនឹងអាចបាន កៅអីពូកប្រសើរជាង ប្រដាប់ងូតទឹកប្រសើរជាង លូទឹកប្រសើរជាង ស្ថាននិព្វានដែល អ្នកមិនចាំបាច់មាន ប្រដាប់ចុចបញ្ជាពីចម្ងាយ ដែលអ្វីៗមាននៅទីនោះភ្លាម តាមតែចិត្តរបស់អ្នកគិត ។ ប៉ុន្តែដូចខ្ញុំបាននិយាយរួចមកហើយ ថាមិនមែនយើងបន្ថែមអ្វីមួយថ្មី ដែលគ្មាននៅទីនោះពីមុនទេ ។ ព្រះនិព្វានអាចសម្រេចបាន កាលណាអ្នកយកចេញ អ្វីៗទាំងអស់ដែលក្លែងក្លាយ និងធ្វើឲ្យងងឹត ។ ទុក្ខំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា អរិយសច្ច៤បង្រៀនអំពីទុក្ខ ជាមាគ៌ាដំបូងឆ្ពោះទៅរកទិសដៅ នៃព្រះនិព្វាន ។ ក្នុងសំស្ក្រឹតគំរូ ពាក្យ ទុក្ខ ប្រៀបបានទៅនឹងប្រដាប់បង្វិល របស់ស្មូនឆ្នាំង ដែលតែងបញ្ចេញសម្លេង សង្កៀត នៅពេលដែលវាវិល ព្រោះវាវិលមិនស្រួល ។ ពាក្យផ្ទុយនឹងទុក្ខៈ គឺសុខៈ ដែលចិត្តទទួលដឹង កាលណាប្រដាប់ស្មូនឆ្នាំង វិលស្រួល ហើយគ្មានបញ្ចេញសម្លេងសោះ ។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត ពីប្រទេសចិន គឺរទេះដែលកង់ម្ខាងបាក់បន្តិច ដូច្នេះអ្នកជិះរទេះ តែងរលាក់ខ្លួន កាលណាកង់រទេះវិលដល់ កន្លែងបាក់ម្តងៗ ។ ថ្វីដ្បិតគេប្រែពាក្យទុក្ខៈថា សេចក្តីឈឺចាប់ តាមន័យទស្សនវិជ្ជា ពាក្យនេះប្រៀបបានទៅនឹងការកង្វល់ ការរំខាន ឬការរុកគួន ជាសភាពនៃសេចក្តីជ្រួលច្របល់ ។ យ៉ាងនេះ សេចក្តីឈឺចាប់ជាពាក្យ មិនគ្រប់គ្រាន់ មានបង្កប់ន័យជាការធ្លាក់ទឹកចិត្ត ដែលអាចឲ្យ យល់ថា ទស្សនៈរបស់ពុទ្ធសាសនិក ជាទុទិដ្ឋិនិយម ។ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែនជាទុទិដ្ឋិនិយម ក៏មិនមែនជាសុទិដ្ឋិនិយមដែរ តែជាប្រាកដនិយម ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ចំពោះសេចក្តីទុក្ខថាៈ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! នេះគឺជាទុក្ខអរិយសច្ចៈ -ជាតិជាទុក្ខ, ជរាជាទុក្ខ, ព្យាធិជាទុក្ខ, មរណៈជាទុក្ខ ។ ការជួបនឹងអ្វីៗដែល មិនជាទីប្រាថ្នា ក៏ជាទុក្ខ ការប្រាស់ព្រាត់ពីអ្វី ដែលជាទីស្រឡាញ់ ក៏ជាទុក្ខ ការមិនបាននូវអ្វី ដែលចង់បាន ក៏ជាទុក្ខ ។ បើពោលឲ្យខ្លី ឧបាទានក្ខន្ធ៥ គឺជាទុក្ខ ។ (សំយុត្តនិកាយ៥៦.១១) ។ ទុក្ខអាចសំដៅយកការពិសោធន៍ មិនជាទីសប្បាយផ្សេងៗ ក្នុងកំរិតខ្ពស់ទាប ។ វាអាច មានតាំងពីការ មិនស្រណុកកាយនិងចិត្ត ដល់សេចក្តីឈឺចាប់ថែមទៀត ។ ព្រះពុទ្ធបានធ្វើពុទ្ធដំណើរស្វែងរកផ្លូវ ដើម្បីបញ្ចប់កុំឲ្យមាន ជរាមរណៈនិងទុក្ខ តទៅទៀត ។ ទុក្ខជាចំណុចសំខាន់ ក្នុងអរិយសច្ច៤ ដែលជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងធម្មជាតិនៃទុក្ខក្នុងជីវិតរស់នៅ អ្វីដែលជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ និងបច្ចេកទេសធ្វើឲ្យទុក្ខរលត់ ។ ផ្លូវឲ្យទៅដល់ការរំលត់ទុក្ខ គឺអរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ (មគ្គ៨ដ៏ប្រសើរ) ។ គម្ពីរដូចជាចុលមលុនក្យោវាទសូត្រ និងអនុរធសូត្រ បានបង្ហាញថា ព្រះពុទ្ធបានបញ្ជាក់ជាញឹកញយថា ព្រះអង្គបង្រៀនតែអំពី សេចក្តីពិតនៃទុក្ខ និងអំពីផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ ក្នុងគំនិតយកព្រះនិព្វាន ជាទិសដៅ ។ ថ្វីដ្បិតតែអរិយសច្ចៈទី១ដែលថា ជីវិតគឺទុក្ខ ហាក់ដូចជាធម្មតា មនុស្សជាច្រើនមិនងាយនឹងដឹងបានឡើយ ។ អានាបានស្សតិសូត្រ និងសតិប្បដ្ឋានសូត្រ បានបញ្ជាក់ថា បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវតែ ធ្វើសមាធិ ឲ្យចិត្តបានបរិសុទ្ធ ចាកនីវរណធម៌៥ ទៅកាន់បញ្ញា ហើយអាចឃើញអ្វីៗ ទៅតាមសភាពពិតរបស់វាសិន មុននឹងពិចារណាលើអរិយសច្ច៤ ដែលចាប់ផ្តើមពីធម្មជាតិ នៃទុក្ខក្នុងការរស់នៅ ។ ចំពោះអ្នកដែលមិនបានឃើញ ការ គ្មានទុក្ខតើមានសភាពដូចម្តេច អ្នកនោះពិបាកនឹងយល់ថា ការរស់នៅគឺជាទុក្ខ ។ រឿង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូជាតិក្រិច ឈ្មោះប្លាតូ Plato អាចជាជំ នួយដ៏ល្អ ក្នុងរឿងយល់ដឹងអំពីទុក្ខនេះ ។ រឿងនេះបានសរសេរ ជាការប្រឌិតអំពីការ សន្ទនារវាងគ្រូរបស់លោកប្លាតូ សូក្រាតេស Socrates និងបងប្រុសរបស់ប្លាតូ គ្លូខន Glaucon នៅខាងដើមនៃសៀវភៅ ទី៧ ។ ក្នុងការសន្ទនានោះ សូក្រាតេស Socrates រាប់រៀបថា មនុស្សមួយក្រុម ដែលគេដាក់ច្រវាក់ជាប់ ទៅនឹងជញ្ជាំងនៃគុហា រស់នៅកន្លែងនេះអស់មួយជីវិត ដោយបែរមុខទៅរកជញ្ជាំង ។ អ្នកទាំងនោះពិនិត្យមើល ស្រមោលលើជញ្ជាំង ដែលចាំងមកអំពីអ្វីៗ ដែលដើរកាត់ពីមុខភ្លើង ខាងក្រោយខ្នងរបស់ពួកគេ ហើយនិយាយអះអាង អំពីរូបរាងស្រមោលទាំងនោះ ។ តាមលោកសូក្រាតេស ក្នុង “ Mindfulness, Bliss, and Beyond “ មហាថេរ អជហ្នព្រហ្មវង្សោ អ្នកបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលសមាធិ Jhana Grove Meditation Retreat (Australia) បានប្រកាសថា បើមិនបានរៀបចំចិត្ត តាមរយៈឈាន ជាមុនទេ នោះមិនងាយនឹងអាចចម្រើន បញ្ញាឲ្យបានជ្រៅ ទៅក្នុងទុក្ខទេ ។ ព្រះអង្គបានធ្វើសេចក្តីឧបមាប្រហែលគ្នានឹង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូប្លាតូដែរ ។ សេចក្តីឧបមាមួយទៀត គ្រាន់បញ្ជាក់អំពីចំណុចនេះ ថាមនុស្សម្នាក់ដែលកើតឡើង ធំ ដឹងក្តីនៅក្នុងកន្លែងឃុំឃាំង មិនដែលចេញទៅក្រៅឡើយ ។ អ្វីៗដែលគាត់ដឹង គឺការរស់នៅក្នុងទីឃុំឃាំង គាត់គ្មានគំនិតអំពីសេរីភាព ខាងក្រៅកន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ទេ ។ ហើយគាត់មិនយល់ថា កន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ ជាទុក្ខឡើយ ។ បើនរណាម្នាក់ឲ្យយោបល់ថា កន្លែងរស់នៅរបស់គាត់ជាទុក្ខ គាត់មិនយល់ព្រមទេ ព្រោះការពិ សោធន៍របស់គាត់ មានព្រំដែនតែត្រឹម កន្លែងឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែថ្ងៃណាមួយ គាត់អាចរកឃើញរូងក្រោមដី ដែលមានពីមុនមកហើយ ដែលជាច្រកភៀសខ្លួន នាំគាត់ចេញក្រៅជញ្ជាំងគុក ទៅកាន់លោកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដោយការភ្ញាក់ផ្អើល ដែលជាកន្លែងនៃសេរីភាពពិតប្រាកដ ។ គឺនៅពេលណាដែលគាត់បាន ចេញអំពីទីឃុំឃាំង តាមរូងនោះ ទើបគាត់យល់ច្បាស់ថា តើការជាប់ក្នុងទីឃុំឃាំង តាមការពិតជាទុក្ខច្រើនយ៉ាងណា ហើយទីបញ្ចប់នៃទុក្ខ គឺការរួចខ្លួនពីគុក ជាសេចក្តីសុខយ៉ាងណា ។ ក្នុងសេចក្តីឧបមានេះ ទីឃុំឃាំងគឺជាតួកាយ ឯជញ្ជាំងខ្ពស់ៗគឺអាយតនៈទាំង៥ ហើយនាយឆ្មាំដែល បញ្ជាអ្នកទោស ឥតឈប់ឈរនោះ គឺជាចំណង់តណ្ហារបស់គេ ជាអ្នកធ្វើ ។ រូងក្រោមដីដែលគេជីកពីមុន ដែលជាផ្លូវរំដោះខ្លួន ឈ្មោះថាឈាន Jhāna ។ កាលណាតែគេពិសោធន៍ ឃើញឈានប៉ុណ្ណោះ ទើបគេដឹងថា អាយតនៈទាំង៥នេះ ទោះបីក្នុងភាពប្រសើរ យ៉ាងណាក៏ដោយ គឺជាជញ្ជាំងគុក៥ ទោះបីផ្នែកខ្លះស្រួលបន្តិចក៏ដោយ ក៏វានៅតែជាទីឃុំឃាំង ដែលអ្នកទោសគ្រប់រូប រង់ចាំថ្ងៃស្លាប់ ។ លុះត្រាតែគេបានចូលជ្រៅក្នុងឈាន ទើបគេដឹងថា តណ្ហានេះជាអ្នកធ្វើទារុណកម្ម ក្លែងបន្លំជាសេរីភាព ហើយរារាំងមិនឲ្យគេសម្រាក ដោយសុខសន្តិភាពបាន ។ មានតែនៅខាងក្រៅពីទីឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ដែលគេអាចកត់ត្រានូវហេតុការណ៍ ដែលបង្កើតបញ្ញា ឲ្យឃើញសេចក្តីពិតអំពីទុក្ខ ។ ដោយសង្ខេប បើគ្មានការពិសោធន៍ក្នុងឈាន ការចេះដឹងរបស់គេមិនទូលំទូលាយ ឲ្យគេយល់ដោយពេញលេញ អំពីទុក្ខបានទេ ដូចអរិយសច្ចៈទី១តម្រូវ ហើយបន្តដំណើរ ឆ្ពោះទៅកាន់ការត្រាស់ដឹង ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ក្នុងសម្បយុត្តនិកាយលេខ៣៥ថា អ្វីដែលជនសាមញ្ញហៅថាសុខ បុគ្គលអ្នកត្រាស់ដឹងហៅថាទុក្ខ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់វែកញែកអំពីទុក្ខ ៣ប្រការគឺៈ ទុក្ខទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះទុក្ខៈ ការឈឺចាប់ ព្យាធិ ជរា មរណៈ មរណៈទុក្ខ វិបរិនាមទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះការប្រែប្រួលៈ អ្វីដែលផ្ទុយនឹងបំណង សេចក្តីសុខដែលបាត់បង់ទៅ ។ សង្ខារទុក្ខ សេចក្តីទុក្ខយ៉ាងសុខុម ដែលជាការប្រតិកម្មទៅលើ គុណភាពនៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រួមទាំងខន្ធ កត្តាបង្កើតចិត្តរបស់មនុស្ស ។ ទុក្ខរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងត្រៃលក្ខណៈ គឺភាពមិនទៀង (អនិច្ចំ) ភាពឈឺចាប់ (ទុក្ខំ) ភាពមិនមែនខ្លួន (អនត្តា) ។ ទុក្ខបង្ហាញការពិសោធន៍ថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង (អនិច្ចំ) ដូច្នេះវាពន្យល់អំពីសភាពការណ៍ ដែលធ្វើឲ្យចិត្ត ទៅជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិនទៀង ។ ព្រោះហេតុនោះ វាក៏ជាច្រកចូលទៅក្នុងអនត្តា មិនមែនខ្លួន ។ ហេតុតែវាមានកម្លាំង តែងប្រែប្រួលជានិច្ច មិនអាចគ្រប់គ្រងវាបាន ហើយមិនមែនជាសេចក្តីពេញចិត្តនៅទីបំផុត ជីវិតដែលខ្វះ ការត្រួតពិនិត្យ គឺជាទុក្ខដោយពិត ។ សំនួរចំពោះការស្វែងរករបស់ព្រះពុទ្ធ ថាតើខ្ញុំដាក់ភាពទាក់ទង ដែលស្ថិតស្ថេរទៅក្នុងអ្វី? ព្រះអង្គមិនបានប្រកែកថា មានសេចក្តីពេញចិត្ត ក្នុងការពិសោធន៍ទេ ការចម្រើនវិបស្សនា សន្មត់ថា យោគីឃើញតាមកាលវេលា នូវសុខៈយ៉ាងច្បាស់ ។ សេចក្តីឈឺចាប់ ត្រូវឃើញជាសេចក្តីឈឺចាប់ សេចក្តីរីករាយត្រូវឃើញ ជាសេចក្តីរីករាយ ។ ការមិនយល់ស្របនោះគឺ សុខៈដែលអាស្រ័យនឹងបច្ច័យ ថាជារបស់គង់វង់ ហើយតាំងនៅបានយូរ ។ ក្នុងគម្ពីរជំនាន់ដើម ខន្ធៈពន្យល់ថាទុក្ខៈជាអ្វី ។ បើតាម Noa Ronkin អ្វីដែលបង្ហាញក្នុងគម្ពីរនោះ…អត្ថរបស់ខន្ធៈទូលំទូលាយជាង ត្រឹមតែពាក្យថាអាយតនៈ ដែលបង្កើតរូបកាយរបស់មនុស្ស ។ Sue Hamilton បានផ្តល់ការសិក្សា ក្បោះក្បាយអំពីខន្ធៈ ។ យោបល់របស់លោកស្រីគឺ ការភពប្រសប់រវាងខន្ធ៥រួម ជាមួយនឹងទុក្ខៈ បញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ការពិសោធន៍គឺជាសភាពរួមគ្នា នៃការដឹងត្រង់ៗ ជាមួយនឹងទិស របស់ចិត្ត ដែលដាក់ពណ៌ឲ្យវា ក្នុងន័យនៃការមិនពេញចិត្ត ។ ដូច្នេះការពិសោធន៍ ទទួលការដឹងផង និងអារម្មណ៍ផងទាំង២ផ្នែក ហើយមិនអាចបំបែកចេញ អំពីសញ្ញាខន្ធ (ការចាំ) បានឡើយ ។ ទៅតាមការប្រែប្រួលនៃសញ្ញា ការពិសោធន៍របស់គេ ក៏ផ្លាស់ប្តូរដែរ ។ យើងម្នាក់ៗផ្ទាល់ខ្លួនមានសកម្មភាព នៃវិញ្ញាណ សញ្ញា និងចេតនា តាមបែបនិងកំរឹតផ្សេងៗគ្នា ហើយប្រតិកម្ម និងការបកស្រាយ អំពីការពិសោធន៍របស់យើង គឺជាការពិសោធន៍ របស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ ក្នុងការព្រមព្រៀងចំពោះ ខ្សែគំនិតនេះ Gethin ពិនិត្យឃើញថា ចំពោះទស្សនៈនៃការពិសោធន៍នេះ ខន្ធៈបង្ហាញរូបរាងជា ទិដ្ឋភាព៥នៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ ទិដ្ឋភាព៥នៃការពិសោធន៍របស់គេ ។ ដូច្នេះហើយ ខន្ធៈនិមួយៗជាតំណាង នៃប្រភេទមួយរបស់បាតុភូត ដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលកើតហើយរលត់ បន្តគ្នា ក្នុងការឆ្លើយតប ទៅនឹងដំណើរនៃចិត្ត ដែលមានមូលដ្ឋានលើ អាយតនៈ៦ ។ ខន្ធៈទាំងនោះក៏ក្លាយទៅជា ឧបាទានក្ខន្ធ៥ ដែលបញ្ចូលសេចក្តីលោភលន់ និងអ្វីដែលគេជាប់ជំពាក់ចិត្ត ។ អនត្តា នៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌាន គំនិតទៅលើពាក្យ អត្ត self (អញឬខ្ញុំ) ហៅថា អាត្ម័ន Ātman (ក្នុងសាសនាហ៊ិនឌូ Hinduism) គឺជាខ្លួនពិតប្រាកដ ដែលយោងទៅលើសារៈ មួយ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្រៃ្តយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ ដឹងដោយគុណភាពរបស់ជីវិត ។ គំនិតនេះ និងគំនិតនៃព្រាហ្មណ៍ Brahman, ឧត្តមគតិនៃទស្សនវិជ្ជាវេទន្ត របស់សាសនាហ៊ិនឌូ ដែលគេជឿថា ជាអាត្ម័នចុងក្រោយ របស់សត្វលោក ជារបស់សំខាន់ សម្រាប់ ខ្សែចរន្តនៃបរមត្ថវិជ្ជា តក្កវិជ្ជា (ភាពសមហេតុផល logic) និងវិទ្យាសាស្រ្ត របស់ឥណ្ឌាន ។ ចំពោះរបស់ជាក់ស្តែង គឺត្រូវតែមានមូលដ្ឋាន និងភាពរឹងមាំនៃសេចក្តី ពិត ស្រដៀងគ្នានឹងទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូប្លាតូ Platonic Forms ។ ព្រះពុទ្ធបដិសេធទ្រឹ ស្តី អាត្ម័នទាំងអស់ ព្រះអង្គបញ្ជាក់ខ្លាំងទៅ លើភាពអនិច្ចំ ភាពមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ព្រះអង្គបង្រៀនថា គំនិតថាមានអត្តផ្ទាល់ខ្លួន ជាគំនិតមិនត្រឹមត្រូវ ស្ថិតនៅក្នុងវិស័យអវិជ្ជា ។ ក្នុងមហាធម្មទេសនា អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ព្រះអង្គរិះគន់ថា គំនិតដែលថា មានព្រលឹង រួមមួយ soul ឬអត្តភាព ក្នុងអ្វីៗទាំងអស់ ជាការឆ្គាំឆ្គង ។ តាមពិតតាមសេចក្តីប្រកាស របស់ព្រះពុទ្ធក្នុងខន្ធសម្បយុត្ត៤៧ ការសញ្ជឹងគិតទាំងអស់ ចំពោះអត្តគឺជាការចាំបាច់ ទោះបីអ្នកធ្វើគំនិតដឹងខ្លួន ឬមិនដឹងក៏ដោយ, ការសញ្ជឹងគិតអំពីអាយតនៈ៥ ឬអាយត នៈណាមួយ ។ ក្នុងចំណោមសូត្រសំខាន់ៗ នៃមហាយាន ដូចជាមហាបរិនិព្វានសូត្រ តថាគតគព្ភសូត្រ ស្រីមលសូត្រជាដើម ព្រះពុទ្ធបានបំភ្លឺ ការបង្រៀនរបស់ព្រះអង្គ ដោយមានព្រះបន្ទូលថា ក្នុងពេលដែលខន្ធ (ដែលបង្កើតនាមនិងរូបធម្មតា) មិនមែនជាអត្ត ក្នុងពពួកសត្វមានវិញ្ញាណទាំងអស់ ពិតជាមានសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ មិនប្រែប្រួល ប្រកបដោយបរមសុខ ដែលជាពុទ្ធធាតុ មិនមានកើត មិនមានស្លាប់ ឬអត្តពិតប្រកដ នៃព្រះពុទ្ធផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។ តថាគតគព្ភ ពុទ្ធធាតុ មិនជាតំណាងអត្តត្រឹមត្រូវទេ ប៉ុន្តែជាស័ព្ទភាសានៃពាក្យសុញ្ញតៈ (ភាពសូន្យទទេ) ហើយជាតំណាង ការសម្រេចជា ពុទ្ធភូមិ Buddhahood តាមរយៈព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ការប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះ ការបង្រៀនតថាគតគព្ភ ស្ថិតនៅលើការជឿ លើការជួយសង្រ្គោះ មិនមែនលើទ្រឹស្តីទេ ។ អត្តឬអាត្ម័នដែលឥតមន្ទិលនេះ មិនអាចពន្យល់ តាបបែបណាមួយ ថាជាខ្លួនលោកិយ ជាខ្លួនមិនស្ថិតស្ថេរ ជាខ្លួនដែលទទួលការឈឺចាប់ទេ វាជាការផ្ទុយស្រឡះ ។ ម្យ៉ាងទៀតសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ឬភាពជាព្រះពុទ្ធនេះ បានត្រូវគេពន្យល់ ជាញឹកញយថា អាចឲ្យសម្រេចពុទ្ធភូមិបាន ជាជាងបាតុភូតដែលមានស្រាប់ ដែលគេអាចទាញយកក្នុងភាព ជាអញឬអត្ត ។ អនត្តាបានលើកយកមកដោះស្រាយ ក្នុងមិលិន្ទបញ្ហា រៀបរៀងឡើងក្នុងកាលសម័យ អាណាចក្រឥណ្ឌូ-ក្រិច ពីសតវត្ស៍ទី២និងទី១ មុនគ្រឹស្តសករាជ ។ ក្នុងសៀវភៅនេះ មហានាគសេនថេរៈ បានបង្ហាញគំនិតនៃការគ្មានអត្ត ដោយប្រៀបធៀបមនុស្សទាំងឡាយ ទៅនឹងរទេះ ហើយប្រកួតជាមួយ នឹងស្តេចមិលិន្ទៈ នៃអាណាចក្រក្រិច ដើម្បីរកសារៈរបស់រទេះ ។ នាគសេនត្ថេរ ប្រកាសថា រទេះមួយកើតឡើង ដោយគ្រឿងជាច្រើនផ្គុំចូលគ្នា គ្មានគ្រឿងណានិមួយ ដែលជាសារៈនៃរទេះឡើយ កាលណាវានៅដាច់តែឯង ដោយគ្មានគ្រឿងឯទៀត ។ ដូចគ្នាដូច្នេះដែរ គ្មានចំណែកណានិមួយ នៃមនុស្សម្នាក់ ជាអង្គភាពពេញលេញ អចិន្រ្តៃយ៍ទេ ។ យើងម្នាក់ៗអាចចែកជា៥ភាគ គឺរូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និងវិញ្ញាណ ។ វិញ្ញាណ ការដឹង ជាផ្នែកជិតជាងគេ ទៅនឹងគំនិតអត្ត ក៏ប៉ុន្តែវាតែងតែផ្លាស់ប្តូរ ពីគំនិតមួយទៅគំនិតថ្មីមួយទៀត តាមទស្សនៈនេះ ។ តាមគំនិតខ្លះរបស់លោកខាងកើត និងលោកខាងលេច ទ្រឹស្តីនៃអត្ត អាចបញ្ជាក់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនាជាបែបមួយ នៃឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ឬអ្វីដែលស្រដៀងគ្នា ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ដូចព្រះគ្រូនាគាជ៌ុនៈ Nāgārjuna បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់, ព្រះពុទ្ធ សាសនាមិនត្រឹមតែបដិសេធ អំពីទស្សនៈនៃការកើតឡើង និងន័យរបស់វា ប៉ុន្តែអំពី ភាពខុសគ្នារវាងការកើតនិងការមិនកើត ឬរវាងការមាននិងការគ្មាន ។ បាតុភូតមិនមែនដាច់ ផុតពីហេតុនិងបច្ច័យទេ ហើយមិនអាចស្ថិតនៅ តែឯកឯងបាន ដូចយើងឃើញនោះទេ ។ ការខ្វះអត្តដែលនៅអចិន្ត្រៃយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ រឹងមាំ ក្នុងសត្វ មានជីវិតនិងវត្ថុទាំងឡាយ មិនមែនមានន័យថា វាមិនលូតលាស់ មិនពុកផុយនោះទេ ក្នុងសភាពធម្មតា ។ ប៉ុន្តែលើវិភាគការវែងឆ្ងាយ គេពុំអាចបែងចែកវត្ថុ និងហេតុ-បច្ច័យរបស់វាដាច់ពីគ្នាបាន ឬថាសំគាល់អ្វីដែលជាអ្នកធ្វើកម្ម និងអ្វីដែលទទួលកម្ម ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានការដូចគ្នាច្រើនជាមួយនឹង ពិសោធន៍និយម Empiricism ហេតុការណ៍និយម Pragmatism អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism ជាជាងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ។ នៅក្នុងនិកាយ ព្រះពុទ្ធនិងសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ តែងសួរនិងឆ្លើយថា “ តើអ្វីដែលមិនស្ថិតស្ថេរ ជារបស់ប្រែប្រួល ជារបស់ប្រកបដោយទុក្ខ ត្រូវសំគាល់យ៉ាងនេះថា នេះជាអញ នេះជារបស់អញ នេះជាខ្លួនអញ ឬទេ? សំនួរដែលព្រះពុទ្ធលើកមកសួរ ចំពោះអ្នកជុំវិញព្រះអង្គនេះ គឺថាតើបាតុភូតលាយគ្នា ត្រូវសំគាល់ថាជាអត្តឬទេ? អ្នកស្តាប់ជុំវិញព្រះអង្គយល់ព្រមថា មិនគួរសំគាល់យ៉ាងនេះទេ ។ ហើយក្នុងការបោះបង់ចោល នូវការជាប់ជំពាក់ ទៅលើបាតុភូតលាយគ្នា បុគ្គលនោះលះបង់ នូវការត្រេកត្រអាល កាមនិងតណ្ហា ចំពោះបាតុភូតរួមគ្នានោះ ហើយក៏គេរួចផុតពីចំណង នៃសេចក្តីមិនទៀង របស់បាតុភូតទាំងនោះ។ កាលណាបានរួចស្រឡះ អំពីការជាប់ជំពាក់ និងតណ្ហាឬចំណង់ក្នុងបញ្ចក្ខន្ធ ពេលនោះបុគ្គលនោះ ឆ្លងផុតហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ទាំងស្រុង ។ ដោយវិធីនេះ បញ្ញាចាក់ធ្លុះទៅលើ អនត្តា ធ្វើឲ្យការរលត់ទុក្ខកើតឡើង ហើយមិនមែន ជាការពិភាក្សាវែកញែក តាមផ្លូវគំនិត ថាតើអត្តមានឬមិនមាននោះឡើយ ។ គឺដោយសារការចាប់យកបាន (មិនមែនគ្រាន់តែយល់ តាមផ្លូវគំនិត ប៉ុន្តែច្បាស់តាម ការពិសោធន៍) នូវត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣ នៃជីវិតដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ គេធ្វើឲ្យបញ្ញារីកចម្រើនឡើង ដែលជាគ្រឿងបន្សាបអវិជ្ជា ដែលនៅក្នុងឫសនៃទុក្ខទាំងពួង ។ សេចក្តីពន្យល់ បាតុភូតនិយម Phenomenalism គឺជាទស្សនៈមួយ ដែលឃើញថា អ្វីៗមិនមាននៅក្នុង ខ្លួនរបស់វាទេ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែជាបាតុភូត ដែលគេដឹងបានដោយសារ សញ្ញាខន្ធឬ វិញ្ញាណប៉ុណ្ណោះដូចជា ពណ៌ក្រហម ភាពរឹង ភាពទន់ រសផ្អែម ។ល។ ដែលមាននៅក្នុងកាលនិងអាកាស ។ ជាពិសេស បាតុភូតនិយម បន្ថយការនិយាយអំពីរបស់មានរូបក្នុងលោកខាងក្រៅ ដើម្បីនិយាយអំពី សំណុំនៃ វិញ្ញាណ្ណារម្មណ៍ Bundles of sense-data។ លោកទស្សនៈ Worldviews ពិពណ៌នាអំពីការដឹងដោយវិញ្ញាណ អំពីលោក ការដឹងដែលមិនផ្លាស់ប្តូរ ហើយផ្តល់គំរោងការណ៍ សម្រាប់ជួយបង្កើត រក្សាទុក និងអនុវត្តចំណេះវិជ្ជា ។ ពិសោធន៍និយម Empiricism បាលីៈ កុវេជ្ជកម្ម ក្នុងទស្សនវិទ្យា ជាចំណេះវិជ្ជាដែល ប្រឆាំងនឹងវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត ដូចជាសនិទាននិយម (និយមការមានហេតុផល Rationalism) ឧត្តមគតិនិយម (Idealism) ប្រវត្តិនិយម Historicism) ។ ពិសោធន៍និយមបញ្ជាក់ថា ចំណេះវិជ្ជាកើតមកតែម្យ៉ាង ឬភាគច្រើន ពីការពិសោធន៍ដោយវិញ្ញាណ មិនមែនដូចសនិទាននិយម ដែលអះអាងថា ចំណេះ វិជ្ជាក៏កើតអំពីគំនិតសុទ្ធសាធដែរ ។ ពិសោធន៍និយមនិងសនិទាននិយម ទាំងពីរនេះជាទ្រឹស្តីឯកត្តនិយម (ទ្រឹស្តីដែលនិយម ខ្លួនមនុស្សម្នាក់ៗជាធំ Individualism) ចំណែកឯប្រវត្តិនិយម ទទួលស្គាល់ថាមានមុខ ងារនៃពិសោធន៍និយមខ្លះដែរ ប៉ុន្តែខុសគ្នាត្រង់ថា តាមប្រវត្តិនិយម អ្វីៗដែលបានមកពីវិញ្ញាណ មិនអាចយល់ ច្បាស់បាន ដោយមិនយកស្ថានភាព ប្រវត្តិសាស្រ្តនិងវប្បធម៌ មកពិនិត្យមើលផង ។ ហេតុការណ៍និយម Pragmatism បាលីៈ អនុភវមូលកវាទ ជាប្រពៃណីទស្សនៈវិជ្ជា របស់អាមេរិកាំង ដែលស្ថិត នៅលើការភ្ជាប់ ការអនុវត្តន៍ទៅនឹងទ្រឹស្តី ។ វាពន្យល់ អំពីដំណើរការ ដែលទ្រឹស្តីត្រូវគេ យកបានមកពីការប្រតិបត្តិ ហើយទ្រឹស្តីនោះត្រូវ ដាក់ចូល ក្នុងការអនុវត្តន៍ ដើម្បីបង្កើតការអនុវត្តន៍ថ្មីហៅថា ការអនុវត្តនវៃឆ្លាត ។ តក្កវិជ្ជា Logic មកពីពាក្យក្រិចថា logikē ជារបៀបត្រឹមត្រូវនៃការសិក្សា អំពីគោល ការណ៍នៃការសន្និដ្ឋាន ហើយនិងការរកហេតុផល ។ តក្កវិជ្ជាប្រើក្នុងសកម្មភាពផ្នែកបញ្ញា ប៉ុន្តែជាសំខាន់ សម្រាប់ការសិក្សា ក្នុងបែបទស្សនវិទ្យា គណិតសាស្ត្រ និឃណ្តសាស្ត្រ (ការសិក្សាអំពីអត្ថន័យ) ហើយនិងវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ ។ តក្កវិជ្ជាពិនិត្យរកមើលបែបនៃសេចក្តីសំអាង បែបណាដែលយកជាការបាន ហើយនិងបែបណា ជាការបំភាន់ ។ រូបលោក Physical world or material world អ្វីៗដែលមាន នៅខាងក្រៅអំពីខ្លួនរបស់ យើង ចាប់តាំងពី អតិសុខុមរូបដែលតូចបំផុត រហូតដល់ចក្រវាឡដែលធំបំផុត ។ អ្វីៗដែលមិនមែនជានាមធម៌ ឬចិត្ត (Mind) ។ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ពាក្យថាអរូបលោកមានន័យថាលោកដែលគ្មានអ្វីៗសោះ ក្រៅអំពីចិត្ត (Mind) សុទ្ធសាធ ។ បរមត្ថវិជ្ជា ឬអជ្ឈត្តវិជ្ជា Metaphysics ជាមែកធាងមួយនៃទស្សនវិទ្យា ដែលទាក់ទង និងពន្យល់បំភ្លឺ អំពីធម្មជាតិសំខាន់ ដែលគេយល់ឃើញ អំពីលោកនិងសត្វលោក អ្វីៗដែល មាននៅក្នុងលោក រួមទាំង វត្ថុធាតុ គុណភាព កាល អាកាស ហេតុបច្ច័យ ។ ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism បង្កើតឡើងដោយបណ្ឌិតសភាអាមេរិ កាំង ។ គេយល់ថាវាជា គោលការណ៍ទាក់ទងទៅនឹង រចនាសម្ព័ន្ធនិយម (សកម្មភាពនៃបញ្ញវន្តអឺរុប-សតវត្ស៍ទី២០) ដែលប្រកាន់ថា វប្បធម៌នៃមនុស្សជាតិ អាចយល់បានតាមរចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាភាសាជាដើម ។ អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism or Nonfoundationalism បានដល់ទស្សនវិទ្យា ដែលទាត់ចោលមូលការណ៍និយម ។ មូលការណ៍និយមគឺជាទ្រឹស្តី ដែលមានមូលដ្ឋានលើជំនឿ ដោយយកភស្តុតាងមកសំអាង ដើម្បីបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវ ។ =='"ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍'"== នមត្ថុរតនត្តយស្ស សូមនមស្សការចំពោះព្រះរតនត្រៃដោយសេចក្តីគោរព ។ សេចក្តីអធិប្បាយក្នុងខាងដើម នៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ គួរពួកពុទ្ធសាសនិកជនទូរទៅ ជ្រាបថា កាលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបរមគ្រូរបស់យើង បានត្រាស់ដឹងឡើង ជាសាស្តាចារ្យឯកក្នុងលោក ទ្រង់មានព្រះហឫទ័យ ប្រកបដោយព្រះមហាករុណាដ៏ធំ ទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះសទ្ធម្មទេសនាចំពោះសត្តនិករក្នុងលោក អស់រយ:ចំនួន៤៥ព្រះវស្សា ។ ដោយទ្រង់មានព្រះពុទ្ធបំណង ចង់ឲ្យពួកសត្តនិករទាំងនោះ បានសម្រេច មគ្គ ផល ក្នុងពេលបានស្តាប់ ឬស្តាប់រួចហើយ និងបានប្រតិបត្តិតាម ដើម្បីឆ្ពោះត្រង់ទៅកាន់ ព្រះនិព្វានតែម៉្យាង ។ មិនមែនមានពុទ្ធបំណង ត្រឹមតែដឹកនាំសត្វឲ្យបានសុគតិ គឺសម្បត្តិមនុស្សលោក ទេវលោក ឬព្រហ្មលោកប៉ុណ្ណោះទេ ។ ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាប ជាក់ច្បាស់នូវភពទាំងពួង ដែលទ្រង់បាន ធ្លាប់កើតស្លាប់ ៗ ដោយ ផ្ទាល់ព្រះអង្គឯងមក អស់រយ:កាលជាអនេកជាតិ ទាំងទ្រង់ឈ្វេងយល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណផងទៀតថា ភពទាំង៣នេះ សឹងពេញទៅដោយគំនរភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ដែលកំពុងតែឆេះ រោលរាលកំដៅពួកសត្វ ឲ្យក្តៅក្រហល់ក្រហាយ អន្ទះអន្ទែងជានិច្ច ដោយភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេស ដុតកំដៅឲ្យឆេះ រោលដាលវិលវល់ កើតស្លាប់ក្នុងវដ្តសង្សារ សោយទុក្ខវេទនារកទីបំផុតគ្មាន ។ ពួកសត្វដែលត្រូវអវិជ្ជាដឹកមុខ បិទបាំងបញ្ញា មិនឲ្យឃើញច្បាស់នូវកងទុក្ខ ត្រឡប់ជាសម្គាល់ថា ការកើតក្នុងភព ជាការសុខសប្បាយទៅវិញ ឧបមាដូចសត្វល្អិត ៗ តូច ៗ មានសត្វ មមាចជាដើម ក្រឡេកឃើញពន្លឺ ភ្លើងភ្លឺច្រាលក្នុងរាត្រីកាល ក៏នឹកស្មានថាជារបស់ត្រជាក់ សុខសប្បាយ ឥតបានដឹងថា ភ្លើងនេះជារបស់ក្តៅក្រហាយឡើយ ក៏នាំគ្នាហើរត្រសុករុលត្បុល ចូលចោមរោមលេងប្រឡែង ព័ទ្ធក្រឡឹងនាយអាយ ដោយសេចក្តីសំគាល់ខុស (មោហ:) មិន បានមួយនាទីនាឡិកាផង ក៏ដល់នូវសេចក្តីវិនាសអន្តរាយ ស្លាប់ខ្លួននៅទីនោះ ត្រៀបត្រាកកកុញ ហួសវិស័យនឹងរាប់ថា ប៉ុណ្ណេះប៉ុណ្ណោះបាន ដោយសារតែភ្លើងនេះឯង យ៉ាងណាមិញ ។ បុគ្គលដែលត្រូវអវិជ្ជាបិទបាំងហើយ សំគាល់ឃើញសម្បត្តិមនុស្ស សម្បត្តិទេវតា ក៏នឹកស្មានថា សម្បត្តិទាំងនោះជារបស់វិសេស ត្រជាក់ត្រជុំថ្លៃថ្លា ប្រកបដោយសេចក្តីសុខស្រួល ថាជារបស់ទៀងទាត់ មិនវិបល្លាសប្រែប្រួល ម៉្លោះហើយក៏នាំគ្នា បំពេញការកុសលផ្សេង ៗ ចំពោះតែខាង វដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលដែលធ្វើដំណើរ ឲ្យវិលវល់ក្នុងភព ព្រោះតែប្រាថ្នានូវសម្បត្តិទាំងនោះ ឯសម្បត្តិទាំងនោះឯង រមែងចងក្រៀកនូវបុគ្គលជាម្ចាស់នោះ ឲ្យចាប់នៅក្នុងភព ហើយឆេះរោលរាល ដោយគំនរភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ធ្វើឲ្យវិលវល់ស្លាប់កើត ទទួលរងនូវសេចក្តីទុក្ខ វេទនាក្នុងវដ្តសង្សាររឿយ ៗ រកទីបំផុតគ្មានយ៉ាងនោះដែរ ។ ព្រះពុទ្ធភាសិតទ្រង់ត្រាស់ថា: យថាបិ នាម ជច្ចន្ធោ នរោ អបរិនាយកោ ឯកទា យាតិ មគ្គេន ឧម្មគ្គេនាបិ ឯកទា សំសារេ សំសរំ ពាលោ តថា អបរិនាយកោ ករោតិ ឯកទា បុញ្ញំ អបុញ្ញម្បិ ឯកទា យទា ច ញត្វា សោធម្មំ សច្ចានិ អភិ សមេស្សតិ តទា អវិជ្ជូ ប សមា ឧបសន្តោ ចរិស្សតិ ។ សេចក្តីថា មនុស្សខ្វាក់អំពីកំណើត (ត្រាច់ចរលើផែនដី) បើឥតគេដឹកដៃនាំមុខទេ ជួន ដើរទៅត្រង់ផ្លូវក៏មាន ជួនដើរទៅខុសផ្លូវក៏មាន យ៉ាងណាមិញ បុគ្គលពាលល្ងង់ខ្លៅ ដែលប្រកបដោយអវិជ្ជាបិទបាំង មិនឲ្យដឹងច្បាស់នូវកងទុក្ខ ព្រោះការអន្ទោលទៅមកក្នុងវដ្ត: កាលត្រាច់រង្គាត់ទៅ ក្នុងវាលវដ្តសង្សារ បើមិនមានអ្នកប្រាជ្ញដឹកនាំមុខទេ រមែងប្រារព្ធធ្វើនូវបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺចំណែកជាបុណ្យខ្លះក៏មាន ប្រារព្ធធ្វើនូវអបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺចំណែកជាបាបខ្លះក៏មាន ប្រារព្ធធ្វើនូវអនេញ្ជាភិសង្ខារ គឺជាចំណែកឈានដែលមាន ចិត្តវិបល្លាសដោយទិដ្និ មានសស្សតទិដ្និជាដើមក៏មាន យ៉ាងនោះដែរ ។ លុះណាតែបុគ្គលពាលនោះ យល់ច្បាស់លាស់ បានត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ច:៤ប្រការ ពេលណា និងជាបុគ្គលប្រព្រឹត្តធម្មបតិបត្តិ ឆ្ពោះទៅរកសន្តិសុខ ស្ងប់ស្ងាត់ក្នុងពេលនោះ ព្រោះ បានស្ងប់អវិជ្ជា ។ តែថាបើបុគ្គលពាលនោះ មិនបានត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ច: ដោយច្បាស់លាស់ទេ ទុកណាជាបុគ្គលនោះ ប្រារព្ធធ្វើនូវបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺការតាក់តែងបុណ្យណាមួយ ដោយកាយ វាចា ចិត្ត បុណ្យនោះឯង រមែងច្រឡំទៅដោយ ទោសទុក្ខជាច្រើនប្រការ មានជាតិនិងជរាជាដើម ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះតែប្រាថ្នានូវសម្បត្តិ ក្នុងលោកទាំង៣ គឺមនុស្សលោក ទេវលោក ព្រហ្ម លោក ដោយសំគាល់ថា សម្បត្តិទាំងនេះឯង ជាសម្បត្តិប្រសើរ ប្រកបដោយសេចក្តីសុខ យ៉ាងទៀងទាត់ ។ ប៉ុន្តែព្រះសព្វញ្ញូពុទ្ធ ពុំដែលទ្រង់សំដែងសរសើរ ចំពោះកំណើតនៃសត្វ ដែលអន្ទោលទៅកើតជាមនុស្សក្តី ជាទេវតាក្តី ជាព្រហ្មក្តី ថាជាកំណើត ប្រកបដោយគុណ ផុតចាក សេចក្តីទុក្ខទាំងពួងនោះឡើយ ។ ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ថា បើជាតិកំណើតរបស់សត្វ ទាំងឡាយមាននៅដរាបណា សេចក្តីទុក្ខទាំងឡាយ មានជាតិទុក្ខជាដើម ក៏មាននៅ ដរាបនោះដែរ ។ ព្រោះហេតុនោះ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ត្រាស់សរសើរចំពោះតែ ព្រះនិព្វានមួយ ថាជាធម្មជាតិអាចធ្វើសត្វទាំងឡាយ ឲ្យរលត់ផុតចាកទុក្ខគ្រប់ប្រការ ។ ចំណែកបុគ្គលដែលប្រកបដោយវិជ្ជា រមែងមានការយល់ឃើញថា ការកើតជាមនុស្សក្តី កើតជាទេវតាក្តី កើតជាព្រហ្មក្តី ដោយអំណាចកាមាវចរកុសល ឬរូបាវចរកុសលណាមួយ ក៏គង់មិនរួចចាកទុក្ខទាំងពួងបានឡើយ ទាំងមានការយល់ឃើញថា បើជាតិកំណើតមិនទាន់អស់ទេ ទុក្ខក៏នៅមិនទាន់អស់ដែរ ព្រោះកំណើតរបស់សត្វទាំងឡាយ ដែលកើតក្នុងភពថោកទាប និងភពដ៏ឧត្តមនោះ ៗ ដោយអំណាចកុសលាកុសលកម្ម សុទ្ធតែជាកំណើត នៅមានការប្រែប្រួលមិនទៀងទាត់ កាលបើអស់អំណាច នៃកុសលាកុសលកម្មនោះហើយ សត្វទាំងឡាយនោះឯង ត្រូវតែវិលត្រឡប់ចុះឡើងនៅក្នុងវដ្ត: ដោយអំណាចនៃផលបុណ្យ និងផលបាបដឹកនាំដូច្នេះ តើទីបំផុតនៃទុក្ខ របស់សត្វនៅត្រឹមណា? បុគ្គលដែលប្រកបដោយវិជ្ជា កាលបើយល់ឃើញ យ៉ាងនេះហើយ រមែងមានសេចក្តី នឿយណាយធុញទ្រាន់ ចំពោះកំណើតដែលកើតរឿយៗ ក្នុងវដ្ត:នេះ តែងត្រេះរិះរកឧបាយ ដើម្បីនឹងដោះខ្លួន គេចចេញ ឲ្យរួចផុតចាកភពទាំង៣ ដោយការខំប្រឹងប្រែង បំពេញកុសលផ្សេង ៗ ចំពោះតែខាងវិវដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលដែលធ្វើដំណើរ ត្រង់ឆ្ពោះទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ជាទីប្រាសចាកវដ្ត: ។ បុគ្គលនោះ កាលបើធ្វើនូវកុសលណាមួយ ដោយកាយ វាចា ចិត្ត មានការឲ្យទានជាដើម រមែងតាំងចិត្តដើម្បីធ្វើពួកកិលេសទាំងឡាយ មានលោភ:ជាដើម ឲ្យរីងស្ងួតអស់ពីខន្ធសន្តាន សំដៅទៅព្រះនិព្វាន តែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ។ កុសលរបស់បុគ្គលនោះហៅថា វិវដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលរបស់បុគ្គល អ្នកដល់ត្រើយ នៃច្រាំង គឺព្រះនិព្វាន រួចផុតស្រឡះចាកការវិលកើតវិលស្លាប់ ។ ធម៌ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់លើកឡើងសំដែង សម្រាប់ឲ្យសត្វប្រតិបត្តិតាម ដើម្បីឆ្ពោះតម្រង់ទៅកាន់ព្រះនិព្វាននោះ មានច្រើនជា អនេកណាស់ ក្នុងទីនេះ ទ្រង់សំដែងសំដៅ យកវិបស្សនាតែម៉្យាង ទីខ្លះសំដៅយកសមថ:ផង ទាំងវិបស្សនាផង ទីខ្លះសំដៅយក អដ្នង្គិមគ្គ គឺមគ្គដែលប្រកបដោយ អង្គ៨ប្រការ មានសមាទិដ្និជាដើម ទីខ្លះសំដៅយក ត្រ័យសិក្ខាទាំង៣ គឺ សីល សមាធិ បញ្ញា ទីខ្លះសំដៅយក ពោធិ៍បក្ខិយធម៌ ទាំង៣៧ប្រការ មានសតិបដ្នាន៤ សម្មប្ប ធាន៤ ជាដើម ។ ក្នុងទីនេះសំដៅយក វិបស្សនា កម្មដ្នានតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ដូចតទៅ ៖ '''វិបស្សនា''' កាលបើព្រះយោគាវចរមានបំណងនឹងចំរើននូវ វិបស្សនានោះ គប្បីឲ្យដឹងអត្ថនៃវិបស្សនា ភាវនាដូច្នេះថាៈ បុគ្គលអ្នកធ្វើវិបស្សនាបញ្ញា ដែលខ្លួនឃើញក្នុងអារម្មណ៍ហើយ មានក្នុងចិត្តដោយចេតនាណា ចេតនានោះឈ្មោះថា វិបស្សនាភាវនា ។ ក៏ឯវិបស្សនាភាវនានេះ ព្រះយោគាវចរនឹងចំរើន គប្បីសិក្សាឲ្យដឹងច្បាស់ នូវធម៌៣ប្រការជាមុនសិនគឺៈ * ១- ធម៌ជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា * ២- ធម៌ជាឫសគល់ ជាហេតុឲ្យកើតឡើងហើយតាំងនៅរបស់វិបស្សនា * ៣- ជាតួវិបស្សនា ។ អ្វីជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនានោះ ? សង្ខារធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងឡើងគឺ ឧបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌អាស្រ័យ និង អនុបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌មិនអាស្រ័យ ឬថា នាម និង រូប ដែលចែកចេញ ទៅដោយប្រការ ផ្សេង ៗ មានខន្ធ៥ អាយតន:១២ ធាតុ១៨ ឥន្រ្ទីយ២២ ជាដើម ទាំងអស់នេះគឺជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនានោះ ត្រូវរៀនធម៌ដែលជាភូមិ ជាអារម្មណ៍ របស់វិបស្សនានោះ ឲ្យដឹងច្បាស់លាស់ជាមុន ហើយគប្បីសាកសួរលោក អ្នកចេះដឹងនូវអត្ថនិងធម៌ ឲ្យដឹងសេចក្តីពិតប្រាកដ ចំណានល្អ ទើប គួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ អ្វីជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនានោះ ? សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសីល១ ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃចិត្តគឺ ឧបចារសមាធិ និងអប្បនាសមាធិ១ វិសុទ្ធិទាំង២នេះឯង ជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលនឹងចំរើននោះ ត្រូវប្រតិបត្តិឲ្យជាអ្នក មានសីលបរិសុទ្ធ និងចិត្តបរិសុទ្ធ ដោយសមាធិជាមុន ទើបគួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ បើជាអ្នកមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនមាន សមាធិ ចិត្តរាយមាយហើយ ក៏ជាអ្នកអភ័ព្វមិនគួរនឹងចំរើនវិបស្សនានោះបានឡើយ ។ ព្រោះថាសីលនិងសមាធិជាកម្លាំង ឲ្យកើតវិបស្សនា ។ អ្វីជាតួវិបស្សនា ? វិសុទ្ធិទាំង៥យ៉ាងគឺៈ * ១- ទិដ្និវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការឃើញ * ២- កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃឃើញច្បាស់ កន្លងបង់សេចក្តីសង្ស័យបាន * ៣- មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងពិតឃើញពិត នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ * ៤- បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យអរិយមគ្គកើតឡើង * ៥- ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែកនៃលោកុត្តរ: គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់តាម លក្ខណ: និងសភាវ:មិនវង្វេងទៅតាមសម្មតិ លោកវោហារថា ជាសត្វ ខ្លួន ប្រាណ យើង គេឡើយ ដែលជាតួទិដ្និវិសុទ្ធិ ។ ទាំងជាហេតុនិងជាបច្ច័យ កន្លងកង្ខាក្នុងកាលទាំង៣ ចេញបាន គឺមិនសង្ស័យថាយើងច្យុតមកពីទីណា? យើងជាអ្វី? យើងនឹងទៅ កើតក្នុងទីណា? ទេវបុត្រ ទេវតាមានឬមិនមាន? ដែលជាតួកង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ។ វិបស្សនាញាណទាំង៩ មានឧទយព្វយញាណ ជាដើម មានអនុលោមញាណ ជាទីបំផុត ឈ្មោះថាបដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ អរិយមគ្គទាំង៤នេះឈ្មោះថា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ វិសុទ្ធិទាំង៥ប្រការនេះឯង ជាតួវិបស្សនា ។ ម៉្យាងទៀត បញ្ញាដែលយើងដឹងពិតឃើញពិតក្នុងសភាវ: ការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺឃើញថា ជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ឃើញច្បាស់ថា របស់ឯណាមិនទៀងតែកាល ណាកើតឡើងហើយ រលត់បាត់បង់ ទៅវិញ របស់នោះជាទុក្ខពិត បើរបស់ឯណាជាទុក្ខ របស់ នោះជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនជាប្រាណ របស់នោះមិនគួរបើនឹងប្រកាន់ប្រកៀក ថាជារបស់យើង ដោយអំណាចតណ្ហា ឧបាទាន មានៈ និងទិដ្និឡើយ ។ ព្រោះថាខ្លួនប្រាណ-យើងគេមិន មានទេ បញ្ញាដែលពិចារណាឃើញជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះ ដរាបដល់កើតនិព្វិទា (នឿយណាយ)ស្អប់ខ្ពើមសង្ខារ កើតវិរាគៈ ប្រាសចាកសេចក្តីតម្រេក ត្រេកអរក្នុងសង្ខារ វិមុត្តិរួចផុតចាក កិលេសាសវៈទាំងអស់ នេះជាតួវិបស្សនាទាំងអស់ដូចគ្នា ។ សាធុជនអ្នកបំពេញសេចក្តីព្យាយាម បដិបត្តិក្នុងវិបស្សនាដូចបានពោលមកនេះ ធ្វើឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ក៏បានឈ្មោះថាចំរើន វិបស្សនាដោយល្អ នេះជាសេចក្តីអធិប្បាយ ដោយសង្ខេបក្នុងវិបស្សនានេះ ។ ឯសេចក្តីពិស្តារដូចមានតទៅនេះ៖ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនា គប្បីឲ្យជាអ្នកបរិសុទ្ធដោយសីល បរិសុទ្ធដោយទិដ្និ ហើយគប្បីដឹងលក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនានោះឯង ។ អ្វីហ្ន៎ជាលក្ខណៈរបស់វិបស្សនា? សភាវៈការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺជារបស់មិនទៀង, ជាទុក្ខ, ជាអនត្តាពិត ។ សេចក្តីឃើញថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះឯង ជាលក្ខណៈគ្រឿងសំគាល់ របស់វិបស្សនា ។ បើការដឹងឃើញ យ៉ាងដទៃទៅ មិនត្រូវតាមន័យដូចពោល មកខាងលើនេះ ក៏មិនមែន ជាវិបស្សនាឡើយ ។ អ្វីហ្ន៎ជាកិច្ច និងជាគុណរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការភ័ន្តច្រឡំក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀង ថាសុខ ថាខ្លួន-ប្រាណឯណា បិទបាំងបញ្ញាមិនឲ្យឃើញច្បាស់ នូវរបស់ពិតនៃសង្ខារ សេចក្តីកំចាត់បង់ងងឹតចេញបានអស់ មិនវង្វេងក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀងទាត់ ជារបស់សុខ ជាខ្លួន-ប្រាណ ជារបស់ល្អ នេះឯងជាកិច្ច ជាគុណវិបស្សនា។ អ្វីហ្ន៎ជាផលរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីឃើញពិតទូទៅក្នុងសង្ខារទាំងពួង ថាជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការវង្វេងចូលមក តាំងនៅមិនបាន ព្រោះមានពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើង នេះឯងជា ផលរបស់វិបស្សនា ក្នុងបទនេះ។ អ្វីជាហេតុកើតឡើង ហើយតាំងនៅ របស់វិបស្សនា? ចិត្តដែលមិនរាយមាយតាំងនៅ ខ្ជាប់ខ្ជួនឯណានិមួយ ដោយអំណាចសមាធិ នេះឯងជា ហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនានោះ រមែងអាស្រ័យសមាធិ ទើបកើតឡើងតាំងនៅបាន បើមិនបានចំរើនសមាធិ ឲ្យកើតមុនហើយ ក៏មិនអាច ចំរើនវិបស្សនា ឲ្យកើតឡើងបាន ព្រោះថា សមាធិជាហេតុឲ្យកើត វិបស្សនាដោយន័យនេះ អ្នកដែលមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនបានសមាធិ នឹងមកពោលអួតថា ខ្លួនបានសម្រេច វិបស្សនាភាវនាយ៉ាងនេះ មិនគួរជឿឡើយ ។ ព្រោះសីលបរិសុទ្ធ ជាហេតុឲ្យកើតសមាធិ សមាធិជាហេតុ ឲ្យកើតវិបស្សនា វិបស្សនាជាហេតុឲ្យកើតអរិយមគ្គ អរិយមគ្គជាហេតុ ឲ្យកើតអរិយផល ជាធម៌តាមនិយម មានយ៉ាងនេះ មិនប្រែប្រួល ទៅជាយ៉ាងដទៃឡើយ ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនាគប្បីឲ្យដឹង លក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនាដោយប្រការដូច្នេះ ។ កាលបើព្រះយោគាវចរមានបំណងនឹងចំរើននូវ វិបស្សនានោះ គប្បីឲ្យដឹងអត្ថនៃវិបស្សនា ភាវនាដូច្នេះថាៈ បុគ្គលអ្នកធ្វើវិបស្សនាបញ្ញា ដែលខ្លួនឃើញក្នុងអារម្មណ៍ហើយ មានក្នុងចិត្តដោយចេតនាណា ចេតនានោះឈ្មោះថា វិបស្សនាភាវនា ។ ក៏ឯវិបស្សនាភាវនានេះ ព្រះយោគាវចរនឹងចំរើន គប្បីសិក្សាឲ្យដឹងច្បាស់ នូវធម៌៣ប្រការជាមុនសិនគឺៈ ១- ធម៌ជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ២- ធម៌ជាឫសគល់ ជាហេតុឲ្យកើតឡើងហើយតាំងនៅរបស់វិបស្សនា ៣- ជាតួវិបស្សនា ។ អ្វីជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនានោះ ? សង្ខារធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងឡើងគឺ ឧបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌អាស្រ័យ និង អនុបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌មិនអាស្រ័យ ឬថា នាម និង រូប ដែលចែកចេញ ទៅដោយប្រការ ផ្សេង ៗ មានខន្ធ៥ អាយតន:១២ ធាតុ១៨ ឥន្រ្ទីយ២២ ជាដើម ទាំងអស់នេះគឺជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនានោះ ត្រូវរៀនធម៌ដែលជាភូមិ ជាអារម្មណ៍ របស់វិបស្សនានោះ ឲ្យដឹងច្បាស់លាស់ជាមុន ហើយគប្បីសាកសួរលោក អ្នកចេះដឹងនូវអត្ថនិងធម៌ ឲ្យដឹងសេចក្តីពិតប្រាកដ ចំណានល្អ ទើប គួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ អ្វីជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនានោះ ? សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសីល១ ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃចិត្តគឺ ឧបចារសមាធិ និងអប្បនាសមាធិ១ វិសុទ្ធិទាំង២នេះឯង ជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលនឹងចំរើននោះ ត្រូវប្រតិបត្តិឲ្យជាអ្នក មានសីលបរិសុទ្ធ និងចិត្តបរិសុទ្ធ ដោយសមាធិជាមុន ទើបគួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ បើជាអ្នកមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនមាន សមាធិ ចិត្តរាយមាយហើយ ក៏ជាអ្នកអភ័ព្វមិនគួរនឹងចំរើនវិបស្សនានោះបានឡើយ ។ ព្រោះថាសីលនិងសមាធិជាកម្លាំង ឲ្យកើតវិបស្សនា ។ អ្វីជាតួវិបស្សនា ? វិសុទ្ធិទាំង៥យ៉ាងគឺៈ ១- ទិដ្និវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការឃើញ ២- កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃឃើញច្បាស់ កន្លងបង់សេចក្តីសង្ស័យបាន ៣- មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងពិតឃើញពិត នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ ៤- បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យអរិយមគ្គកើតឡើង ៥- ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែកនៃលោកុត្តរ: គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់តាម លក្ខណ: និងសភាវ:មិនវង្វេងទៅតាមសម្មតិ លោកវោហារថា ជាសត្វ ខ្លួន ប្រាណ យើង គេឡើយ ដែលជាតួទិដ្និវិសុទ្ធិ ។ ទាំងជាហេតុនិងជាបច្ច័យ កន្លងកង្ខាក្នុងកាលទាំង៣ ចេញបាន គឺមិនសង្ស័យថាយើងច្យុតមកពីទីណា? យើងជាអ្វី? យើងនឹងទៅ កើតក្នុងទីណា? ទេវបុត្រ ទេវតាមានឬមិនមាន? ដែលជាតួកង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ។ វិបស្សនាញាណទាំង៩ មានឧទយព្វយញាណ ជាដើម មានអនុលោមញាណ ជាទីបំផុត ឈ្មោះថាបដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ អរិយមគ្គទាំង៤នេះឈ្មោះថា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ វិសុទ្ធិទាំង៥ប្រការនេះឯង ជាតួវិបស្សនា ។ ម៉្យាងទៀត បញ្ញាដែលយើងដឹងពិតឃើញពិតក្នុងសភាវ: ការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺឃើញថា ជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ឃើញច្បាស់ថា របស់ឯណាមិនទៀងតែកាល ណាកើតឡើងហើយ រលត់បាត់បង់ ទៅវិញ របស់នោះជាទុក្ខពិត បើរបស់ឯណាជាទុក្ខ របស់ នោះជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនជាប្រាណ របស់នោះមិនគួរបើនឹងប្រកាន់ប្រកៀក ថាជារបស់យើង ដោយអំណាចតណ្ហា ឧបាទាន មានៈ និងទិដ្និឡើយ ។ ព្រោះថាខ្លួនប្រាណ-យើងគេមិន មានទេ បញ្ញាដែលពិចារណាឃើញជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះ ដរាបដល់កើតនិព្វិទា (នឿយណាយ)ស្អប់ខ្ពើមសង្ខារ កើតវិរាគៈ ប្រាសចាកសេចក្តីតម្រេក ត្រេកអរក្នុងសង្ខារ វិមុត្តិរួចផុតចាក កិលេសាសវៈទាំងអស់ នេះជាតួវិបស្សនាទាំងអស់ដូចគ្នា ។ សាធុជនអ្នកបំពេញសេចក្តីព្យាយាម បដិបត្តិក្នុងវិបស្សនាដូចបានពោលមកនេះ ធ្វើឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ក៏បានឈ្មោះថាចំរើន វិបស្សនាដោយល្អ នេះជាសេចក្តីអធិប្បាយ ដោយសង្ខេបក្នុងវិបស្សនានេះ ។ ឯសេចក្តីពិស្តារដូចមានតទៅនេះ៖ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនា គប្បីឲ្យជាអ្នកបរិសុទ្ធដោយសីល បរិសុទ្ធដោយទិដ្និ ហើយគប្បីដឹងលក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនានោះឯង ។ អ្វីហ្ន៎ជាលក្ខណៈរបស់វិបស្សនា? សភាវៈការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺជារបស់មិនទៀង, ជាទុក្ខ, ជាអនត្តាពិត ។ សេចក្តីឃើញថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះឯង ជាលក្ខណៈគ្រឿងសំគាល់ របស់វិបស្សនា ។ បើការដឹងឃើញ យ៉ាងដទៃទៅ មិនត្រូវតាមន័យដូចពោល មកខាងលើនេះ ក៏មិនមែន ជាវិបស្សនាឡើយ ។ អ្វីហ្ន៎ជាកិច្ច និងជាគុណរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការភ័ន្តច្រឡំក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀង ថាសុខ ថាខ្លួន-ប្រាណឯណា បិទបាំងបញ្ញាមិនឲ្យឃើញច្បាស់ នូវរបស់ពិតនៃសង្ខារ សេចក្តីកំចាត់បង់ងងឹតចេញបានអស់ មិនវង្វេងក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀងទាត់ ជារបស់សុខ ជាខ្លួន-ប្រាណ ជារបស់ល្អ នេះឯងជាកិច្ច ជាគុណវិបស្សនា។ អ្វីហ្ន៎ជាផលរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីឃើញពិតទូទៅក្នុងសង្ខារទាំងពួង ថាជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការវង្វេងចូលមក តាំងនៅមិនបាន ព្រោះមានពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើង នេះឯងជា ផលរបស់វិបស្សនា ក្នុងបទនេះ។ អ្វីជាហេតុកើតឡើង ហើយតាំងនៅ របស់វិបស្សនា? ចិត្តដែលមិនរាយមាយតាំងនៅ ខ្ជាប់ខ្ជួនឯណានិមួយ ដោយអំណាចសមាធិ នេះឯងជា ហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនានោះ រមែងអាស្រ័យសមាធិ ទើបកើតឡើងតាំងនៅបាន បើមិនបានចំរើនសមាធិ ឲ្យកើតមុនហើយ ក៏មិនអាច ចំរើនវិបស្សនា ឲ្យកើតឡើងបាន ព្រោះថា សមាធិជាហេតុឲ្យកើត វិបស្សនាដោយន័យនេះ អ្នកដែលមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនបានសមាធិ នឹងមកពោលអួតថា ខ្លួនបានសម្រេច វិបស្សនាភាវនាយ៉ាងនេះ មិនគួរជឿឡើយ ។ ព្រោះសីលបរិសុទ្ធ ជាហេតុឲ្យកើតសមាធិ សមាធិជាហេតុ ឲ្យកើតវិបស្សនា វិបស្សនាជាហេតុឲ្យកើតអរិយមគ្គ អរិយមគ្គជាហេតុ ឲ្យកើតអរិយផល ជាធម៌តាមនិយម មានយ៉ាងនេះ មិនប្រែប្រួល ទៅជាយ៉ាងដទៃឡើយ ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនាគប្បីឲ្យដឹង លក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនាដោយប្រការដូច្នេះ វិភាគការចែកជា៦ចំណែកគឺៈ អនិច្ចំ របស់មិនទៀង១, អនិច្ចលក្ខណំ គ្រឿងសំគាល់ដែលឲ្យកំណត់ដឹង ថាជារបស់ មិនទៀង១, ទុក្ខំ របស់ដែលសត្វអត់ទ្រាំ បានដោយកម្រ១, ទុក្ខលក្ខណំ គ្រឿងសំគាល់ដែល ឲ្យកំណត់ដឹង ថាជាទុក្ខ១, អនត្តា សភាវៈមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ១, អនត្តលក្ខណំ គ្រឿងសំ គាល់ដែលឲ្យកំណត់ដឹង ថាមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ១ ។ ក្នុងវិភាគទាំង៦នេះ សង្ខារដែលប្រជុំតាក់តែង ឡើងជាឧបាទិន្នកៈ១ និងអនុបាទិន្នកៈ១ ឬថានាមនិងរូប ដែលចែកចេញទៅដោយប្រការផ្សេង ៗ មានខន្ធ ធាតុ អាយតនៈជាដើម ដែលជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនានោះទាំងអស់ ជាតួអនិច្ចំ ជារបស់មិនទៀង ព្រោះថាកើតឡើងហើយ រលត់សាបសូន្យ ទៅវិញជាធម្មតា តែងតែប្រែប្រួលទៅយ៉ាងដទៃ មិនតាំងនៅដូចដើមឡើយ ។ ក៏ឯការកើតឡើងហើយ សាបសូន្យទៅ នឹងប្រែប្រួលទៅ ជាយ៉ាងដទៃនេះឯង ជាតួអនិច្ចលក្ខណៈ ជាគ្រឿងសំគាល់ ដែលឲ្យដឹងថា ជារបស់មិនទៀងពិត ។ សង្ខារនិងនាម រូបដែលជារបស់មិនទៀង នោះជាតួទុក្ខំ ព្រោះជារបស់ប្រែប្រួល ទៅជាយ៉ាងដទៃ ៗ ដោយភ្លើងគឺ ជរា ព្យាធិ និង មរណៈ បៀតបៀនដុតបំផ្លាញជានិច្ច ។ រីឯការកើតរលត់ និងប្រែប្រួលជាយ៉ាងដទៃ ៗ ទៅដោយ ជរា ព្យាធិ និងមរណៈ បៀតបៀនដុត បំផ្លាញនោះឯង ជាទុក្ខលក្ខណៈ ជាគ្រឿងសំគាល់ឲ្យដឹងថា ជាតួទុក្ខពិត ។ ធម៌ទាំងអស់ ដែលជាសង្ខារនិងវិសង្ខារ និងព្រះនិព្វានសុទ្ធតែជា អនត្តា ព្រោះជាធម៌សូន្យ ចាកខ្លួន-ប្រាណ សត្វ-បុគ្គល មិនមានអ្នកឯណាមួយ ជាម្ចាស់របស់ គ្រាន់តែជាសភាវៈធម៌មួយ ៗ ផ្សេង ៗ ទៅប៉ុណ្ណោះ ។ ក៏ភាពជារបស់សូន្យចាកខ្លួន-ប្រាណ សត្វ-បុគ្គល មិនមានម្ចាស់របស់ គ្រាន់តែជាសភាវៈម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ នេះឯងហៅថា អនត្តលក្ខណៈ គ្រឿងសំគាល់ដឹងថា ជាអនត្តាពិត ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនា គប្បីដឹងស្គាល់វិភាគធម៌៦យ៉ាង ដូចពោលមកនេះ អ្នកបំពេញព្យាយាម ចំរើនវិបស្សនា ជាអ្នកបរិបូណ៌ដោយគុណសម្បត្តិ មានសីល និងទិដ្និជាដើម ដូចបានពោលមកនេះ ទើបគួរជាអ្នក ចំរើនវិបស្សនាដ៏ល្អ ជាអ្នកអាចញ៉ាំងវិបស្សនានោះ ឲ្យបរិបូណ៌បាន ដោយប្រការទាំងពួង ។ លំដាប់នេះ នឹងសំដែងធម៌ដែលជា អារម្មណ៍របស់វិបស្សនា និងវិធីចំរើនវិបស្សនា តាមបាលី និង អដ្នកថាដូចតទៅនេះ ៖ សេចក្តីថា សង្ខារដែលជាបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងឡើង ជា ឧបាទិន្នកៈ និង អនុបាទិន្នកៈ ទាំងអស់នោះឯង ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនាដែលមានសង្ខារ ជាអារម្មណ៍នោះ បានខាងអនិច្ចលក្ខណៈ និងទុក្ខលក្ខណៈ ទាំងពីរដែលមានមកហើយ ក្នុងបាលីថាៈ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សង្ខារធម៌ទាំងអស់ជារបស់មិនទៀង រមែងកើតឡើងហើយរលត់ បាត់បង់ទៅវិញជាធម្មតា ។ សព្វេ សង្ខារា ទុក្ខា សង្ខារទាំងអស់ជាទុក្ខដូច្នេះ ។ ម៉្យាងទៀត ធម៌ទាំងអស់ដែលជាសង្ខារ និង វិសង្ខារ (ព្រះនិព្វាន) ក៏ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនា ដែលមានធម៌ ទាំងអស់ជាអារម្មណ៍នោះបានតែក្នុង អនត្តលក្ខណៈម៉្យាង ដែលមានក្នុងបាលីថាៈ សព្វេ ធម្មា អនត្តា ធម៌ទាំងអស់មិនមែនខ្លួន-ប្រាណ ។ ព្រះនិព្វានដែលមានសង្ខារទៅប្រោសហើយ មិនមានមកក្នុងសង្ខារ ទាំងពីរខាងដើមនោះទេ ព្រោះព្រះនិព្វាន ជាធម៌ទៀង ពេញពោរដោយ បរមសុខយ៉ាងមាំមួន ប៉ុន្តែព្រះនិព្វាននោះ ជាអនត្តាធម៌ មិនមែនជាខ្លួន -ប្រាណ សត្វ-បុគ្គលឡើយ គ្រាន់តែជា អសង្ខតធាតុប៉ុណ្ណោះ ទើបបានមានមក ក្នុងពាក្យថា សព្វេ ធម្មា អនត្តាដូច្នេះ ។ សាធុជនកាលនឹងចំរើនវិបស្សនាដែលមានសង្ខារ និងធម៌ជាអារម្មណ៍នោះ គប្បីចំរើនតាមន័យដែលមានមកក្នុងបាលីដូច្នេះថាៈ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សព្វេ សង្ខារា ទុក្ខា សព្វេ ធម្មា អនត្តា ម៉្យាងទៀតពួក៥ គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ បណ្តាខន្ធទាំង៥នោះ គឺរូបក្ខន្ធ មានកិរិយាចាស់ទ្រុឌទ្រោម ទៅជាខាងដើម មានកិរិយាបែកធ្លាយទៅ ជាខាងចុង ព្រោះបច្ច័យ ជាសត្រូវដល់ខ្លួន មានត្រជាក់និងក្តៅ ជាដើមជាលក្ខណៈ បាននឹងមហាភូតរូប៤គឺ ដី ទឹក ភ្លើងខ្យល់ និងរូបដែលអាស្រ័យ នូវមហាភូតរូប៤នោះទាំងអស់ នេះជាពួករូប ។ វេទនាមានការទទួលរង ឬសោយនូវអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ គឺជាសុខ ទុក្ខ ឧបេក្ខា កើតអំពីសម្ផស្ស ការពាល់ត្រូវ ។ ការសោយនូវអារម្មណ៍ ទាំងអស់នេះ ជាពួកវេទនា ។ សញ្ញា មានសេចក្តីសំគាល់នូវអារម្មណ៍ ឬចំណាំនូវអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ គឺសំគាល់រូប ហើយចំណាំរូបបាន សំគាល់សម្លេង ហើយចំណាំសម្លេងបាន សំគាល់ក្លិន ហើយចំណាំក្លិនបាន សំគាល់រស ហើយចំណាំរសបាន សំគាល់សម្ផស្ស ហើយចំណាំសម្ផស្សបាន សំគាល់ធម្មា រម្មណ៍ ហើយចំណាំធម្មារម្មណ៍បាន សេចក្តីសំគាល់ ហើយចាំបានទាំងអស់នេះ ជាពួកសញ្ញា ។ សង្ខារមានការតាក់តែងចិត្ត ឬប្រុងចិត្តជាលក្ខណៈ គឺមនោសញ្ចេតនា សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងចិត្ត ក្នុងអារម្មណ៍ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម គឺចេតសិកធម៌ ដែលកើតក្នុងចិត្តទាំងអស់ លើកលែងតែ វេទនានិងសញ្ញាចេញ ទាំងអស់នេះ ជាពួកនៃសង្ខារ ។ វិញ្ញាណមានការដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ គឺចិត្ត ដែលអាស្រ័យចក្ខុ សោតៈ ឃានៈ ជីវ្ហា កាយ ចិត្តកើតឡើងជាកុសលខ្លះ, អកុសលខ្លះ, ជាវិបាកខ្លះ, ជាកិរិយាខ្លះ ចិត្តទាំងនេះជាពួកវិញ្ញាណ ។ ខន្ធទាំង៥ដែលពោលមកនេះ ជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ ដែលមានខន្ធ៥ជាជាអារម្មណ៍នោះ មានក្នុងអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈទាំងពីរ ដូចបាលីថា រូបំអនិច្ចំ រូបមិនទៀង វេទនាអនិច្ចា វេទនាមិនទៀង សញ្ញាអនិច្ចា សេចក្តីចាំបានមិនទៀង សង្ខារា អនិច្ចា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនទៀង វិញ្ញាណំអនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនទៀង ។ រូបំអនត្តា រូបមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ វេទនាអនត្តា ការសោយនូវអារម្មណ៍ មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ សញ្ញាអនត្តា សេចក្តីចាំបានមិនមែនខ្លួនប្រាណ សង្ខារអនត្តា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនមែនខ្លួនប្រាណ វិញ្ញាណំអនត្តា ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនមែន ខ្លួនប្រាណ ។ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សង្ខារធម៌ទាំងឡាយទាំងពួងមិនទៀង សព្វេ ធម្មា អនត្តា ធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ជាសង្ខារនិងវិសង្ខារ មិនមែនជា ខ្លួនប្រាណដូច្នេះ ។ បាលីដែលលើកយកមកសំដែងនេះ សំដែងតែចំពោះអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈ ទាំងពីរយ៉ាងប៉ុណ្ណោះ មិនបានសំដែង ទុក្ខលក្ខណៈផងទេ ព្រោះទុក្ខលក្ខណៈរាប់បញ្ចូលក្នុង អនិច្ចលក្ខណៈ ស្រាប់ហើយ ដោយហេតុថា របស់ណាមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ កាលបើឃើញអនិច្ចលក្ខណៈហើយ ទុក្ខលក្ខណៈក៏នឹងប្រាកដផង ។ ព្រោះហេតុនោះបាលីនេះ ទើបសំដែងត្រឹមតែអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈប៉ុណ្ណោះ ។ សាធុជនអ្នកបំពេញសេចកត្តីព្យាយាម គប្បីចំរើនវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥ជាអារម្មណ៍ តាមបាលីដូចបានពោលមកមកនេះចុះ ។ ម៉្យាងទៀតវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥ជាអារម្មណ៍ មានក្នុងលក្ខណៈទាំង៣គឺ អនិច្ចលក្ខណៈ១ ទុក្ខលក្ខណៈ១ អនត្តលក្ខណៈ១ ដែលមានក្នុងបាលីថា រូបំ អនិច្ចំ រូបមិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ រូបឯណាជារបស់មិនទៀង រូបនោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា រូបឯណាដែលជាទុក្ខ រូបនោះមិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ។ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោ ហមស្មិ នមេសោ អត្តា រូបឯណាមិនមែនខ្លួន រូបនោះមិនមែនជារបស់យើងទេ រូបនោះមិនមែនជាខ្លួន ប្រាណនៃយើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមពិតរបស់រូប ដូច្នេះឯង ។ វេទនាអនិច្ចា ការសោយអារម្មណ៍ ជារបស់មិនទៀង យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជារបស់យើង របស់នោះមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណយើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ សញ្ញាអនិច្ចា ការចាំបានជារបស់មិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះ ជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែល ជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែន ជារបស់យើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បី ឃើញដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ សង្ខារា អនិច្ចា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តទាំងឡាយ មិនទៀងយទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះ ជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ ន មេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជា របស់យើងទេ អ្នក ទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ វិញ្ញាណំ អនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៍ ជារបស់មិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោ ហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជារបស់យើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃយ៉ាងនេះចុះ ។ ម៉្យាងទៀត វិបស្សនាដែលមានខន្ធ៥ ទាំងហេតុនិងបច្ច័យ បាននឹងលក្ខណៈទាំង៣ ដែលមានមកហើយក្នុងបាលីថា រូបំអនិច្ចំ រូបមិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុ ជាបច្ច័យឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ ដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានរបស់ទៀងមកពីណា ។ វេទនាអនិច្ចា ការសោយអារម្មណ៍ជា របស់មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏មិនទៀងដូចគ្នា វេទនាដែលកើត ឡើងព្រមដោយហេតុ ដែលមិនទៀងយ៉ាងនេះហើយ នឹងបានរបស់ទៀងមកពីណា ។ សញ្ញាអនិច្ចា ការចាំបានជារបស់មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏មិនទៀងដូចគ្នា សញ្ញាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ និងបច្ច័យដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានជារបស់ទៀងមកអំពីណា ។ សង្ខារាអនិច្ចា ធម៌ទាំងឡាយដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ-បច្ច័យ ដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានរបស់ទៀង មកពីណា ។ វិញ្ញាណំអនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា វិញ្ញាណដែលកើត ព្រមដោយហេតុ-បច្ច័យ មិនទៀងហើយ នឹងបានជារបស់ទៀង ស្ថិតស្ថេរមកអំពីណា ។ រូបជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុ ជាបច្ច័យឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកពីណា។ វេទនាជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ វេទនាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកអំពីណា ។ សញ្ញាជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជា ទុក្ខដូចគ្នា ។ សញ្ញាដែលកើតឡើងព្រមដោយ ហេតុបច្ច័យជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកអំពីណា ។ សង្ខារជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌ នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជា របស់សុខមកពីណា ។ វិញ្ញាណជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ វិញ្ញាណដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខមកពីណា ។ រូបជាអនត្តា រូបមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ វេទនាជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួន ប្រាណដូចគ្នា ។ វេទនាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួន ប្រាណមកអំពីណា ។ សញ្ញាជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជា ខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ សញ្ញាដែលកើតឡើងព្រម ដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ សង្ខារជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ដូចគ្នា ។ សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹង បានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ វិញ្ញាណជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុ បច្ច័យឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ វិញ្ញាណ ដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណ មកអំពីណា ។ វិបស្សនាដែលមានខន្ធ៥ ព្រមទាំងហេតុបច្ច័យជាអារម្មណ៍ មានក្នុងលក្ខណៈទាំង៣ ដូចមានមកហើយក្នុងបាលីដូច្នេះ ។ ព្រះយោគាវចរកុលបុត្តអ្នកចំរើនវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥សុទ្ធជាអារម្មណ៍ក្តី ដែលមានខន្ធ៥ ទាំងហេតុបច្ច័យជាអារម្មណ៍ក្តី ដូចន័យដែលមានមកហើយក្នុងបាលី ដូចពោលមកនេះក៏បាន ។ រីឯវិធីចំរើនវិបស្សនា ដែលមានមក ក្នុងអដ្នកថានោះដូច្នេះ គឺអ្នកបំពេញព្យាយាម បើបានឈានជា សមថយានិកៈហើយ រមែងធ្វើឈានដោយខ្លួនឯង បានឲ្យជាបាទ នៃវិបស្សនាហើយ គឺចេញចាកឈាន ហើយកំណត់ឈានទាំង៥បាននឹងវិតក្កៈ វិចារៈ បីតិ សុខៈ ឯកគ្គតា ទាំងសម្បយុត្តធម៌ ដែលកើតឡើងព្រម ដោយអង្គឈាននោះ តាមន័យចូលចិត្តឲ្យជាក់ច្បាស់ ប្រាកដថា អង្គឈាននិងសម្បយុត្តធម៌ ទាំងអម្បាលនេះ ជានាមធម៌ ព្រោះជាធម៌បង្អោនទៅ កាន់អារម្មណ៍ ហើយស្វែងរកទីអាស្រ័យ របស់នាមធម៌នោះ ទើបឃើញថា ហទយរូបនេះជាទី អាស្រ័យរបស់នាមធម៌នោះ មហាភូតរូប និងឧបាទាយរូប ជាទីអាស្រ័យរបស់ហទយរូបនេះ ទើបសន្និដ្នានចូលចិត្តច្បាស់ថា ហទយរូប មហាភូតរូប និងឧបាទាយរូប ទាំងអម្បាលនេះជា រូបធម៌ ព្រោះជារបស់តែងទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅជាបច្ច័យ ជាសត្រូវដល់ខ្លួន មានត្រជាក់ និងក្តៅជាដើម ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើបានឈាន សមថយានិកៈហើយ រមែងកំណត់ដឹងនូវនាម និងរូបជាក់ច្បាស់ យ៉ាងនេះដូច្នេះឯង ។ ចំណែកខាងវិបស្សនាយានិកៈ អ្នកមានញាណ គឺវិបស្សនា មិនបានឈានសមាបត្តិឯណា កាលដែលចំរើនវិបស្សនា មកកំណត់សង្ខារ មាននាមនិងរូបជាដើម ។ ម្យ៉ាងទៀតមកកំណត់កាយ និងចិត្ត-ចេតសិក ដោយប្រភេទនៃពួកទាំង៥ គឺពួករូប ជារបស់ទ្រុឌទ្រោមទៅ១, ពួកវេទនា ការសោយនូវអារម្មណ៍១, ពួកសញ្ញា ការចាំបាននូវអារម្មណ៍១, ពួកសង្ខារ ជាអ្នកតាក់តែងនូវចិត្ត១, ពួកវិញ្ញាណ ជាអ្នកដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍១ រួមត្រូវជា៥ពួក ។ ការដែលកំណត់កាយ និងចិត្ត-ចេតសិកនេះ ចែកចេញជា៥ពួក ដូចពោលមកហើយ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម នឹងពិចារណា ខន្ធទាំង៥ឲ្យជាក់ច្បាស់ តាមលក្ខណៈ ចំពោះខណ្ឌដូច្នេះហើយ គប្បីបំប្រួញខន្ធទាំង៥នោះ រួមចូលមកជា២ គឺនាម១ រូប១ ។ រូបខន្ធពួករូបជារូបដដែល ព្រោះជារបស់ ទ្រុឌទ្រោមទៅជាធម្មតា តែវេទនា-សញ្ញា-សង្ខារ-វិញ្ញាណ អរូបខន្ធទាំង៤នេះជានាម ព្រោះជាធម៌បង្អោនទៅកាន់អារម្មណ៍ ការកំណត់សង្ខារ ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុងភពទាំង៣ បំប្រួញចុះជានាមជារូប ដូច្នេះហើយ ក៏បានសន្និដ្នានជា សត្វ-បុគ្គល ខ្លួន-ប្រាណ ទេវតា-មារ-ព្រហ្ម ដទៃ ៗ ក្រៅចាកនាមនិងរូប ទៅហើយមិនមាន ។ មានតែនាមរូបប៉ុណ្ណោះ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងភពទាំង៣ ។ ក៏ពាក្យថា សត្វ-បុគ្គល ខ្លួន-ប្រាណ ជាដើមនោះ មិនមានដោយបរមត្ថ មកបញ្ញត្តិសម្មតិនាម-រូបនោះឯង ថាជាសត្វ-បុគ្គល ខ្លួនប្រាណជាដើម បីដូចជាសម្មតិឈើ ថាជាក្រប-ទូកដូច្នោះ ក៏នាម-រូបទាំង២នេះ អាស្រ័យគ្នានឹងគ្នា ហើយក៏លឿនទៅក្នុងសង្សារ បីដូចជា មនុស្សយើងហើយនឹងទូក ទាំងពីរអាស្រ័យគ្នានឹងគ្នា ហើយលឿនទៅ ក្នុងសមុទ្ទសាគរដូច្នោះ។ ការកំណត់នាមនិងរូប បានដឹងច្បាស់តាមពិត លះសត្តូបលទ្ធិសត្តញាណចេញ បានតាំងនៅ ក្នុងភាពជាអ្នកមិនវង្វេងក្នុងបញ្ញត្តិ ថាសត្វ-បុគ្គលខ្លួន-ប្រាណជាដើមដូច្នេះហើយ ទិដ្និសេចក្តីឃើញរបស់អ្នកបំពេញ ព្យាយាមនោះ ក៏បរិសុទ្ធដោយល្អ ឈ្មោះថាទិដ្និវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី១។ សាធុជនអ្នកបំពេញព្យាយាម ធ្វើឲ្យទិដ្និបរិសុទ្ធ បរិបូណ៌ឡើងហើយ គួរចំរើនវិបស្សនាតទៅ ស្វែងរកហេតុបច្ច័យរបស់នាម-រូបនោះ បីដូចជាពេទ្យអ្នកឆ្លាតក្នុង ការរក្សារោគ កាលបើឃើញរោគហើយ ក៏រមែងស្វែងរក សមុដ្នាននៃរោគនោះ យ៉ាងណាមិញ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើដឹងនាម-រូបច្បាស់ហើយ គួរស្វែងរកហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះដែរ កាលបើដឹងហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះច្បាស់ហើយ ក៏រមែងឆ្លងផុតចាកកង្ខា គឺសេចក្តីសង្ស័យក្នុងកាល ទាំង៣បាន ។ អ្វីជាហេតុបច្ច័យរបស់នាម-រូបនោះ? ហើយនាម-រូបនោះ អាស្រ័យរបស់អ្វីទើបកើតឡើង? កម្មជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ នាម-រូបនោះជាតួវិបាក ផលសុខវិសេសរបស់កម្ម អាស្រ័យកម្មទើបកើត ឡើងបាន ។ កម្មនោះមាន២យ៉ាងគឺ កុសលកម្ម១ អកុសលកម្ម១។ នាម-រូបឯណាកើតឡើង ដោយអកុសលកម្ម នាម-រូបនោះ ជារបស់ទុព្វលភាព ថោកទាប ។ នាម-រូបឯណាដែលកើតឡើង ដោយអាស្រ័យ កុសលកម្ម នាម-រូបនោះជារបស់សុខុមល្អិត ដោយហេតុដូច្នេះទើបបានថា កម្មជាហេតុជាបច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ ។ តែបើគ្រាន់តែកម្មម៉្យាង ក៏មិនជាហេតុឲ្យកើតនាម-រូប ក៏ត្រូវអាស្រ័យឧបាទាន គ្រឿងប្រកាន់ខ្ជាប់ និងឆន្ទៈរាគៈ សេចក្តីគាប់ចិត្តត្រេកអរ ឧបាទានត្រូវអាស្រ័យនឹងតណ្ហា សេចក្តីចំណង់ជាហេតុ ឲ្យអន្ទះអន្ទែងទៅ តណ្ហាក៏ត្រូវអាស្រ័យនឹងអវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងច្បាស់ មិនដឹងតាម សេចក្តីពិត ព្រោះហេតុនោះ អវិជ្ជាទើបជា បច្ច័យរបស់តណ្ហា តណ្ហាជាបច្ច័យរបស់ឧបាទាន ឧបាទានជាបច្ច័យរបស់កម្ម(គឺភព) ភពជាបច្ច័យរបស់ជាតិ គឺនាម-រូប ដោយន័យនេះទើបបាន ការសន្និដ្នានឃើញ ច្បាស់ថាធម៌ទាំង៤យ៉ាងគឺ អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទាន កម្ម ជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ ។ នាម-រូបនោះត្រូវអាស្រ័យ ធម៌៤យ៉ាងនេះ ទើបកើតឡើងហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ មហាភូតរូប៤គឺ ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ និងអាហារ ជាបច្ច័យរបស់រូបធម៌ ដោយឧបត្ថម្ភរូបនោះទុក ។ ផស្សៈជា បច្ច័យរបស់នាមធម៌គឺ វេទនា-សញ្ញា-សង្ខារ នាមធម៌ទាំង៣នេះ អាស្រ័យបច្ច័យគឺផស្សៈ កើតឡើងហើយ ទើបប្រព្រឹត្តទៅបាន ។ នាម-រូបជាបច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ ព្រោះវិញ្ញាណនោះអាស្រ័យចក និងរូបទាំងពីរហើយកើតឡើង ទើបបានឈ្មោះថា ចក្ខុវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យសោតៈនិងសម្លេងទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា សោតវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យឃានៈនិងខ្លិនទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ឃានវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យជីវ្ហានិងរសទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ជិវ្ហាវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យកាយនិងសម្ផស្ស ទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា កាយវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យចិត្តនិងធម្មាទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា មនោវិញ្ញាណ ។ ចក្ខុវិញ្ញាណ, សោតវិញ្ញាណ,ឃានវិញ្ញាណ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណ, កាយវិញ្ញាណ ទាំង៥នេះមានរូបតែម៉្យាងជាបច្ច័យ អាស្រ័យរូបហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ ឯមនោវិញ្ញាណ មាននាម-រូបទាំងពីរជាបច្ច័យ អាស្រ័យនាម-រូបទាំងពីរនេះហើយ កើតឡើងប្រព្រឹត្តទៅ ។ ដោយហេតុនេះ នាមនិងរូបទើបជាបច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ វិញ្ញាណអាស្រ័យនាមនិងរូប ទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ បានសេចក្តីសន្និដ្នាន ឃើញច្បាស់ថា អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបាទាន, កម្ម, អាហារ ជាហេតុបច្ច័យរបស់រូបធម៌ ។ រូបធម៌អាស្រ័យនូវបច្ច័យ ទាំង៥យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបា ទាន, កម្ម, ផស្សៈ ជាបច្ច័យរបស់នាមធម៌គឺ វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ អាស្រ័យនូវបច្ច័យទាំង៥ យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបាទាន, កម្ម, នាមនិងរូប ជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ អាស្រ័យនូវបច្ច័យទាំង៥ យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ កាលបើអ្នកខំបំពេញព្យាយាម មកកំណត់ហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូប ជាក់ច្បាស់ដោយប្រការដូច្នេះហើយ គប្បីចូលចិត្តច្បាស់ថា នាម-រូបដែលជាបច្ច័យនោះ អាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ ហើយប្រព្រឹត្តទៅ យ៉ាងណា សូម្បីនាម-រូបដែលជាអតីត អនាគតក្តី រមែងអាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ កើតឡើងហើយ ប្រព្រឹត្តទៅដូច្នេះឯង ។ កាលបើអ្នកបំពេញព្យាយាម កំណត់ហេតុ-បច្ច័យរបស់នាម-រូប ជាក់ច្បាស់ដូច្នេះហើយ រមែងកន្លងកង្ខា គឺសេចក្តីសង្ស័យក្នុងកាលទាំង៣ កង្ខាក្នុងកាលទាំង៣នោះគឺ កង្ខាប្រារព្វចំណែកខាង អតីត កន្លងហើយនោះ៥ កង្ខាចំណែកខាង អនាគតខាងមុខ ដែលមិនទាន់មកដល់៥ កង្ខាក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះ៦ រួមត្រូវជាកង្ខា១៦យ៉ាង ក្នុងកាលទាំង៣ ។ សង្ស័យក្នុងអតីត៥យ៉ាងនោះគឺៈ ១- សង្ស័យថា ដូចជាអញរំពឹងទៅ ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញកើតជាអ្វីអេះ ! ២- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មអញមិនបានកើតជាអ្វីទេ ឬអេះ ! ៣- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញជាខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញទេអេះ ! ៤- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញមានសណ្នាន ទ្រង់ទ្រាយធំ ឬ តូច ខ្មៅឬស ល្អឬអាក្រក់អេះ ! ៥- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញដើមដំបូងកើតជាអ្វី ដល់មក ខាងក្រោយ អាត្មអញកើតជាអ្វីអេះ ? ។ រួមមកត្រូវជា សង្ស័យក្នុងអតីត៥ប្រការ ។ សង្ស័យក្នុងអនាគត៥គឺៈ ១- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតជាអ្វីហ្ន៎ ! ២- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតទៀតដែរឬហ្ន៎ ! ៣- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងបានកើតជាខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញ ក្រីក្ររហេមរហាម យ៉ាងណាទៅអេះ ! ៤-សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើត ជាអ្នកមានសណ្នាន ទ្រង់ទ្រាយធំ តូច ខ្ពស់ ទាប ខ្មៅ ស ដូចម្តេចទៅហ្ន៎ ! ៥- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតជាអ្វី តពីនោះទៅនឹងទៅកើតជាអ្វី ទៀតអេះ ! ។ រួមមកត្រូវជាសង្ស័យក្នុងអនាគត៥ប្រការ ។ សង្ស័យក្នុងបច្ចុប្បន្ន៦នោះគឺៈ ១- សង្ស័យថា ដូចជាអញរំពឹងទៅ សព្វថ្ងៃនេះមានឈ្មោះថាខ្លួនអញមែន ឬមិនមែន ខ្លួនអញទេ ! ២- សង្ស័យថា ដូចជាអញគិតទៅ សព្វថ្ងៃនេះមិនមានឈ្មោះថាខ្លួនអញទេ ឬដូចម្តេច ! ៣- សង្ស័យថា សព្វថ្ងៃនេះបានឈ្មោះថា អាត្មាអញកើតក្នុងខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញ អ្នកគ្រួរ ឬជាដូចម្តេច ! ៤- សង្ស័យថា សព្វថ្ងៃនេះបានឈ្មោះថា អាត្មាអញកើតបានជារូបរាង ពណ៌សម្បុរសណ្នានទ្រង់ទ្រាយធំ តូច ខ្ពស់ ទាប ខ្មៅ ស ល្អ អាក្រក់ ដូចម្តេចទៅ ! ៥- សង្ស័យថា សត្វនេះមកអំពីណា មកកើតក្នុងទីនេះអេះ ! ៦- សង្ស័យថា សត្វនេះមកកើតក្នុងទីនេះហើយ នឹងទៅកើតក្នុងទីណាទៀតអេះ ! ។ រួមត្រូវជាសង្ស័យក្នុងបច្ចុប្បន្ន៦ប្រការ ។ រួមកង្ខាទាំង អតីត៥ អនាគត៥ បច្ចុប្បន្ន៦ ត្រូវជា១៦យ៉ាងដូច្នេះ ។ ការកំណត់នាម-រូបឃើញ ជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះហើយ រមែងឆ្លងចាកកង្ខាទាំង១៦យ៉ាងបាន ជាអ្នកមិនមានសង្ស័យក្នុងចំណែកអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ហើយបញ្ញារបស់ អ្នកបំពេញព្យាយាមនោះ នឹងមានកម្លាំងក្លៀវក្លា ទើបឈ្មោះថា កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី២ ។ ព្រះយោគាវចរបុគ្គល កាលប់កំណត់ដឹងហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបជាក់ច្បាស់ ដរាបកន្លងចាកកង្ខា ក្នុងកាលទាំង៣បានហើយ គួរខំចំរើនវិបស្សនាបញ្ញាតទៅ គឺពិចារណានាម-រូប ដែលជាអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ជាខាងក្រៅឬខាងក្នុង ឬជ្រោកជ្រាក ឬសុខុម ថោកទាប ឬឧត្តម ឆ្ងាយឬជិត ឲ្យឃើញនាម-រូបទាំងអស់ ជារបស់មិនទៀងពិត បានសេចក្តីថា សង្ខារទាំងឡាយ កើតឡើងហើយ ក៏រលត់អស់ទៅ ក្នុងកាលនោះ ៗ ។ ក៏នាម-រូបឯណាជាអតីត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅក្នុងអតីត មិនមានមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះទេ ។ នាម-រូបឯណា ដែលជាអនាគត នាម-រូបនោះ ក៏រលត់ទៅក្នុងអនាគត មិនមានទៅដល់អនាគត ខាងមុខទៀតឡើយ ។ នាម-រូប ឯណាដែលជាបច្ចុប្បន្ន នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងបច្ចុប្បន្ន មិនមានទៅដល់ អនាគតខាងមុខទៀតឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាខាងក្នុង នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ខាងក្នុង មិនមែនមករលត់ ខាងក្រៅឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាខាងក្រៅ នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅខាងក្រៅ មិនមែនមករលត់ខាងក្នុងឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាជ្រោកជ្រាក នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ តាមសភាពជ្រោកជ្រាកទៅ មិនមែនរលត់តាម សភាពល្អិតឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលល្អិត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ តាមសភាពល្អិត មិនមែនរលត់ទៅដោយសភាព ជានាម-រូបជ្រោកជ្រាកឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលថោកទាប នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងសភាពជានាម-រូបថោកទាប មិនដល់សភាព ជានាម-រូបឧត្តមឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលឧត្តម នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងសេចក្តីជានាម-រូបឧត្តម មិនមែនដល់នូវសភាព ជានាម-រូបថោកទាបឡើយ នាម-រូបឯណាដែលឆ្ងាយ នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងទីឆ្ងាយទៅ មិនមែនដល់នូវសភាពជា នាម-រូបជិតបានឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជិត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងទីជិត មិនដល់នូវសភាពជា នាម-រូបឆ្ងាយបានឡើយ ។ ព្រោះហេតុនោះនាម-រូបទាំងអស់ជា របស់មិនទៀងពិត ព្រោះកើតឡើងហើយ រលត់អស់ទៅក្នុងកាលនោះ ៗ មិនកន្លងកាលនោះ ៗ បានឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជា របស់មិនទៀង នាម-រូបនោះ ជាទុក្ខ ព្រោះការកើតឡើងហើយ រលត់អស់ទៅជានិច្ច ឥតឈប់ឡើយ ។ នាម-រូបឯណាជារបស់ទុក្ខ នាម-រូបនោះជារបស់អនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ មិនមានពិត គឺគ្រាន់តែជា នាម-រូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ក៏នាម-រូបនោះមិនមែន ជារបស់យើង មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ របស់យើង មិនមែនជាយើងឡើយ ។ កាលព្រះយោគាវចរ មកប្រារព្ធវិបស្សនា ដោយល្អដូច្នេះ ធម៌១០យ៉ាងក៏កើតឡើងគឺៈ ១- ឧភាសៈ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតអំពីវិបស្សនាចិត្ត ផ្សាយចេញចាកសរីរាវយវៈ ។ ២- បីតិ ផ្សាយចេញទៅសព្វសព៌ាង្គកាយ ធ្វើកាយនិងចិត្តឲ្យឆ្អែត កើតឡើងដោយវិ បស្សនាចិត្ត ។ ៣- វិបស្សនាញាណ ចាស់ក្លាឃើញនាម-រូបជាក់ច្បាស់ដោយល្អកើតឡើង ។ ៤- បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយស្ងប់ចិត្ត រម្ងាប់ក្រវល់ក្រវាយចេញបានដោយល្អ កើតឡើងដោយវិបស្សនាចិត្ត ។ ៥- សុខៈ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងកាយនឹងចិត្តដ៏ឧត្តម កើតឡើងដោយវិបស្សនាចិត្ត ។ ៦- អធិមោក្ខៈ សេចក្តីជឿខ្ជាប់ មានកម្លាំងខ្លាំងក្លា ជាទីផូរផង់របស់ចិត្តនិងចេតសិក កើតឡើងដោយវិបស្សនា ។ ៧- បគ្គាហៈ សេចក្តីព្យាយាម មិនតឹងមិនធូរ ផ្គងចិត្តទុកដោយល្អក្នុងអារម្មណ៍ ធ្វើឲ្យចិត្តប្រព្រឹត្តទៅស្មើបាន កើតឡើងដោយវិបស្សនា ។ ៨- ឧបដ្នានៈ សតិតាំងភ្ជាប់ រក្សានូវអារម្មណ៍ទុក ធ្វើឲ្យប្រាកដដោយល្អ ដូចជាបរលោកប្រាកដមានដល់ អ្នកមានទិព្វចក្ខុដូច្នោះ ។ ៩- ឧបេក្ខា សេចក្តីឃើញធម៌ជាកណ្តាលក្នុងសង្ខារទាំងអស់ មានកម្លាំងខ្លាំងក្លាកើត ឡើង ។ ១០- និកន្តិ សេចក្តីស្រឡាញ់មានអាការៈសុខុម ធ្វើឲ្យអាល័យក្នុងវិបស្សនាកើតឡើង ។ ធម៌ទាំង១០យ៉ាងនេះ ជាឧបធិកិលេសគ្រឿងសៅហ្មងរបស់វិបស្សនា ព្រោះកើតឡើងហើយ ធ្វើអ្នកចំរើនវិបស្សនាឲ្យវង្វេង ទៅសំគាល់ថា មគ្គ-ផលកើតឡើងដល់ខ្លួន ។ ខ្លួនថាមគ្គ- ផលហើយ ក៏បញ្ឈប់សេចក្តីព្យាយាម មិនចំរើនវិបស្សនាតទៅទៀត ក៏កើតតណ្ហា-មានៈ-ទិដ្និ ថារបស់គេ របស់យើង ខ្លួន-ប្រាណយើងឡើងទៀត ។ ព្រោះហេតុដូច្នោះ ធម៌ទាំង១០យ៉ាងនេះ ទើបបានថា ជាឧបធិកិលេស គ្រឿងសៅហ្មងរបស់វិបស្សនា ។ ព្រះយាគាវចរមកប្រារព្ធ វិបស្សនាដោយល្អ កាលបើឧបធិកិលេស ទាំង១០យ៉ាងឯណានិមួយៗ កើតឡើងហើយ មិនត្រេកអរ មិនវង្វេងក្នុងធម៌ឧបធិកិលេស ដែលកើតឡើងនោះ មិនបញ្ឈប់សេចក្តីព្យាយាម របស់ខ្លួនចេញ ដោយចូលចិត្តជឿច្បាស់ថា មិនមែនជាមគ្គ-ផល មិនមែនជាផ្លូវវិបស្សនា ផ្លូវវិបស្សនាផ្សេងៗដែលយើង គប្បីដំណើរទៅ ។ វិបស្សនាបញ្ញា របស់អ្នកបំពេញ ព្យាយាមចាស់ក្លា ដឹងឃើញជាក់ច្បាស់ថា នេះជាផ្លូវមគ្គ-ផល នេះមិនមែនជាផ្លូវមគ្គ-ផល បានដោយល្អយ៉ាងនេះ ឈ្មោះថា មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៣ ។ អ្នកចំរើនវិបស្សនា កាលបើមានបញ្ញាចាស់ក្លា ធ្វើមគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ឲ្យបរិបូណ៌ហើយ វិនិច្ឆ័យបានឃើញច្បាស់ថា នេះជាតួអរិយមគ្គ នេះជាតួឧបធិកិលេស មិនមែនជាតួអរិយមគ្គ ដូច្នេះហើយ គួរចំរើនវិបស្សនាញាណ ទាំង៩ប្រការ ដ៏បរិសុទ្ធផុតចាក ឧបធិកិលេសហើយ ដើម្បីនឹងឲ្យបាន អរិយមគ្គខាងលើតទៅ ។ វិបស្សនាញាណទាំង៩នោះគឺៈ ១- ឧទយព្វយញ្ញាណ ២- ភង្គញ្ញាណ ៣- ភយតូបដ្នានញ្ញាណ ៤- អាទីនវញ្ញាណ ៥- និព្វិទាញាណ ៦- មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ៧- បដិសង្ខាញាណ ៨- សង្ខារូបេក្ខាញាណ ៩- សច្ចានុលោមញ្ញាណ ១- ឧទយព្វយញ្ញាណ ក្នុងញាណទាំង៩នេះ បញ្ញាដែលដឹងច្បាស់ នូវសេចក្តីកើតឡើងផង សេចក្តីរលត់អស់ទៅផង របស់នាមរូបនោះឈ្មោះថា ឧទយព្វយញ្ញាណ នេះពោលដោយសេចក្តីសង្ខេប ។ បើពោលជា និប្បរិយាយវិញថា អ្នកបំពេញសេចក្តីព្យាយាម គប្បីពិចារណាជា និព្វទ្ធលក្ខណៈ គឺសេចក្តីកើតឡើង៥ និង វិបរិណាមលក្ខណៈ គឺសេចក្តីរលត់ទៅ៥ របស់ខន្ធ៥ ដោយន័យនេះ ក្នុងខមួយៗ មានលក្ខណៈ១០ៗ ទាំងកើតទាំងរលត់ខន្ធទាំង៥នេះ រួមទាំងកើតទាំងរលត់ ៥ដប់ដងត្រូវជា៥០គត់ ។ ក្នុងរូបខន្ធនោះ ឲ្យបំពេញព្យាយាម គប្បីពិចារណា ជានិព្វទ្ធលក្ខណៈ គឺកើតឡើង៥យ៉ាង រូបកើតក៏ព្រោះអវិជ្ជា សេចក្តីមិនច្បាស់កើតឡើង១ តណ្ហា១ ព្រោះកម្មជា កុសល-អកុសលកើតឡើង១ ព្រោះអាហារជា គ្រឿងឧបត្ថម្ភកើតឡើង១ គឺសេចក្តីកើតឡើង របស់សត្វតែម៉្យាង មិនអាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ១ រួមជានិព្វទ្ធលក្ខណៈសេចក្តីកើតរបស់រូបក្ខន្ធ ៥យ៉ាងដូច្នេះ ។ គប្បីឃើញ វិបរិណាមលក្ខណៈក្នុង រូបក្ខន្ធទាំង៥យ៉ាងដូច្នេះ គឺរូបដែលរលត់ទៅ ព្រោះអវិជ្ជារលត់១ ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ១ ព្រោះកម្មរលត់អស់ទៅ១ ព្រោះអាហាររលត់អស់ ទៅ១ព្រោះរលត់អស់ទៅ នៃរូបតែម៉្យាង មិនមានហេតុ-បច្ច័យ១ រួមជាវិបរិណាមលក្ខណៈ ៥យ៉ាងដូច្នេះ ។ អ្នកបំពេញ សេចក្តីព្យាយាមពិចារណា និព្វទ្ធលក្ខណៈ៥ និង វិបរិណាមលក្ខណៈ៥ ជា១០ផងគ្នារបស់រូបក្ខន្ធដូច្នេះ ។ រួចហើយត្រូវពិចារណា និព្វទ្ធលក្ខណៈ៥ វិបរិណាមលក្ខណ៥ របស់វេទនាខន្ធ, សញ្ញាខន្ធ, សង្ខារក្ខន្ធ និងវិញ្ញាណក្ខន្ធផង ឲ្យដូចជាពិចារណាក្នុង រូបក្ខន្ធដូច្នោះ ផ្សេងគ្នាតែក្នុង វេទនា-សញ្ញា-សង្ខារនិងវិញ្ញាណ ត្រង់អាហារឲ្យផ្លាស់យកផស្សៈ ដាក់ជំនួសដូច្នេះថា វេទនាកើតឡើងព្រោះ ផស្សៈកើតឡើងដែរ វេទនារលត់ទៅ ក៏ព្រោះផស្សៈរលត់ ទៅ ។ (សញ្ញាក្តី សង្ខារក្តី មានន័យដូចគ្នានឹងវេទនា) ។ រីឯវិញ្ញាណត្រង់អាហារ ឲ្យយកនាម-រូបជំនួស ដូចតទៅនេះថា វិញ្ញាណកើតមានព្រោះ នាម-រូបកើតឡើង វិញ្ញាណនោះរលត់ទៅក៏ ព្រោះនាម-រូបរលត់ ។ និព្វទ្ធលក្ខណៈ និងវិបរិណាមលក្ខណៈ របស់វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ និង វិញ្ញាណប្លែកគ្នា មិនដូចលក្ខណៈ របស់រូបតែប៉ុណ្ណោះ ។ បញ្ញាដែលដឹងនិព្វទ្ធលក្ខណៈ និងវិបរិណាមលក្ខណៈ ក៏កើតឡើង ហើយរលត់ទៅ របស់ខន្ធ៥ដូច្នេះ ឈ្មោះថាឧទយព្វយញ្ញាណ ដែលបង្ហាញឲ្យចំរើន ឃើញច្បាស់ថានាម-រូប ជារបស់មិនទៀងពិត ។ ២- ភង្គញ្ញាណ បញ្ញាដែលពិចារណា តាមសេចក្តីរលត់ របស់សង្ខារតែម៉្យាង មិនពិចារណាហេតុ គឺសេចក្តីកើតឡើង ពិចារណាតែត្រឹមផល គឺសេចក្តីបែកធ្លាយទៅ នៃសង្ខារតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ជារបស់ពិត ដូច្នេះថា សង្ខារទាំងអស់រមែង បែកធ្លាយទៅជាធម្មតា សេចក្តីដែលមិនបែកធ្លាយទៅ នៃសង្ខារនោះមិនមានឡើយ ឧបមាដូចជាពពុះទឹក មានដុំធំ-តូចយ៉ាងណាៗក្តី មានកិរិយាបែកធ្លាយ ទៅវិញជាធម្មតា ។ ក៏ចិត្តឯណា មានរូបជាអារម្មណ៍ កើតឡើងហើយ រមែងបែកធ្លាយទៅ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បីពិចារណាឲ្យឃើញ ការបែកធ្លាយទៅ នៃចិត្តនោះជាអារម្មណ៍ ។ ម៉្យាងទៀត ចិត្តឯណាដែលមានវេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ វិញ្ញាណ ជាអារម្មណ៍ក្តី គប្បីពិចារណា ឲ្យឃើញការបែកធ្លាយទៅ នៃចិត្តនោះៗជាអារម្មណ៍ដូច្នេះ នេះជាកិច្ចរបស់ ភង្គញ្ញាណ ។ ៣- ភយតូបដ្នានញ្ញាណ បញ្ញារបស់អ្នក បំពេញព្យាយាម ដឹងនូវសេចក្តីកើតឡើង និង សេចក្តីរលត់ទៅនៃសង្ខារ ចាស់ក្លាដរាបណា សង្ខារទាំងអម្បាលនេះ ប្រាកដជាភ័យគួរឲ្យខ្លាច ដូចជាគេឃើញភ្លើង ឆេះផ្ទះ នេះឈ្មោះថា ភយតូបដ្នានញ្ញាណ ។ ៤- អាទីនវញ្ញាណ កាលឃើញ ភយតូបដ្នានញ្ញាណ គឺឃើញថា សង្ខារជាភ័យធំគួរឲ្យ ខ្លាចប្រាកដជាក់ច្បាស់ ដូច្នោះហើយ ទើបមិនមាន សេចក្តីត្រេកអរក្នុង សង្ខារទាំងអម្បាលនោះឡើយ ដូចជាបុគ្គល ស្រឡាញ់ជីវិត ដឹងថាភោជនាហារ រលាយទៅដោយថ្នាំពិសហើយ ក៏មិនហ៊ានបរិភោគដូច្នោះ ឬដឹងថា ស្ទឹងមានក្រពើធំកាច គួរខ្លាចមិនហ៊ាន ចុះទៅងូតទឹកឡើយ ។ បញ្ញាឃើញទោស របស់សង្ខារសព្វ យ៉ាងនេះ ដរាបតែមិនត្រេកអរក្នុងសង្ខារ ដូចបានពោលមកហើយ នេះឈ្មោះថា អាទីនវញ្ញាណ ។ ៥- និព្វិទាញាណ បុគ្គលបានចំរើន អាទីនវញ្ញាណ ឲ្យមានកម្លាំងចាស់ក្លា ល្គិកណាដែល មាននិព្វិទា គឺសេចក្តីនឿយណាយ ស្អប់ខ្ពើមក្នុងសង្ខារ ទាំងអម្បាលនោះ មិនត្រេកអររីករាយ ឧបមាដូចបុគ្គល ឃើញទោសរបស់ភរិយា ហើយនឿយណាយ ស្អប់ខ្ពើមភរិយា ដូច្នោះឯង ឈ្មោះថា និព្វិទាញាណ ។ ៦- មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ចិត្តរបស់អ្នកចំរើននោះ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុង សង្ខារឯណានិមួយឡើយ មានបំណងតែនឹងដោះខ្លួន ចេញចាកអំពីសង្ខារ ទាំងឡាយនោះ ព្រោះសេចក្តីនឿយ ណាយចំពោះសង្ខារ បីដូចជាសត្វនៅ ក្នុងទ្រុងឬក្នុងអន្ទាក់ ចង់តែរួចចាក ទៅខាងក្រៅដូច្នោះ ឈ្មោះថា មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ។ ៧- បដិសង្ខាញាណ កាលបើព្យាយាម ធ្វើមុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ប្រាថ្នាឲ្យរួចចាកសង្ខារ ទាំងអម្បាលនោះ ហើយលើកសង្ខារទាំងនោះ ឡើងកាន់ព្រះត្រៃល័ក្ខណ៍ កំណត់ពិចារណា ដោយបដិសង្ខានុបស្សនាញាណ ដើម្បីធ្វើឧបាយឲ្យ ផុតចេញចាក សង្ខារទាំងនោះឡើង ទើបពិចារណាឃើញថា សង្ខារទាំងអស់ ជារបស់មិនទៀងពិត ព្រោះកើតឡើង ហើយរលត់សូន្យទៅវិញ ឲ្យពិចារណាក្នុងលក្ខណៈទាំង៣ ដើម្បីឲ្យសម្រេចឧបាយដោះចេញ ចាកសង្ខារទាំងអម្បាលនោះ ប្រៀបដូចបុរសអ្នកនេសាទ ចាប់មច្ឆាជាតិ យកអង្រុតទៅរុតត្រី ក្នុងទឹក ហើយលូកដៃចុះ ទៅតាមមាត់អង្រុត គិតនឹងចាប់ត្រី ដោយសេចក្តីត្រេកអរ តែថាជាសត្វ អាសិរពិសសោះ កាលបើចាប់លើកឡើងមក ស្រាប់តែឃើញសត្វអាសិរពិស ទើបខ្លាចតក់ស្លុតរន្ធត់ ឃើញទោសក្នុងការចាប់កាន់នោះ ក៏ប្រាថ្នានឹង លែងចោល សត្វអាសិរពិសនោះទៅវិញ ទើបចាប់ត្រង់កន្ទុយ លាតផ្នត់ចេញចាកដើមដៃ ហើយលើកឡើង ក្រវីលើក្បាលជាច្រើនជុំ ធ្វើឲ្យសត្វអាសិរពិសនោះ ទុព្វលភាពថយកម្លាំង មិនអាចនឹងខាំបាន ក៏រលាស់បោះចោលទៅអំពីដៃ ហើយប្រញាប់ប្រញាល់ រត់ឡើងមកលើគោក សម្លឹងមើលផ្លូវ ដែលសត្វអាសិរពិស វារលូនមក សម្លឹងមើលទៅហើយមិនឃើញ ក៏ត្រេកអរ នឹកថាផុតហើយៗចាកភ័យធំ ព្រោះតែសត្វអាសិរពិសនោះ មានឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យថា ដូចជាអ្នកព្យាយាម បានអត្តភាពគឺបញ្ចក្ខន្ធនេះ ក៏ត្រេកអរ ប្រកាន់ខ្ជាប់ថា យើង- របស់យើង ដូចជាបុរសចាប់សត្វ អាសិរពិសក្នុង ទឹកបាន ហើយត្រេកអរ ចាប់ទុកជាប់ដោយសំគាល់ថា ជាមច្ឆាជាតិដូច្នោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើឃើញអត្តភាព គឺបញ្ចក្ខន្ធនេះ ថាមិនទៀង ជាទុក្ខជាអនត្តាពិតហើយ ក៏មានសេចក្តីភ័យ តក់ស្លុតរន្ធត់ ខ្លាចបញ្ចក្ខន្ធនោះ ដោយភយតូបដ្នានញ្ញាណ ដូចជាបុរសលើកដៃឡើង ចាប់មាត់អង្រុត ហើយឃើញក្បាល សត្វអាសិរពិសខ្លាចដូច្នោះឯង ។ វាយមបុគ្គល កាលបើឃើញទោស របស់បញ្ចក្ខន្ធនេះ ដោយអាទីនវញ្ញាណហើយ នឿយណាយចំពោះ បញ្ចក្ខន្ធនេះដោយនិព្វិទានោះ នោះបញ្ញារបស់បុគ្គល អ្នកបំពេញព្យាយាម ស្វែងរកឧបាយ ដើម្បីដោះចេញចាកសង្ខារ ដូចពណ៌នាមកដូច្នេះ ឈ្មោះថា បដិសង្ខាញាណ ។ ៨- សង្ខារូបេក្ខាញាណ កាលកំណត់ពិចារណាសង្ខារទាំងអស់ ថាជារបស់សូន្យ ចាកខ្លួន-ប្រាណ-សត្វ-បុគ្គល សូន្យចាកអាការ ជារបស់មិនទៀង ខ្លួនប្រាណជារបស់ល្អ អាការទាំងអម្បាលនោះ មានក្នុងសព្វសង្ខារ ដូចជាដុំនៃពពុះទឹក និងព្រេញថ្ងៃដូច្នោះ ។ កាលបើអ្នកបំពេញព្យាយម បានកំណត់សង្ខារ ទាំងអស់ឲ្យឃើញថា សុទ្ធសឹងអនុវត្តន៍ ដោយបដិសង្ខានុបស្សនា ដូច្នេះហើយ ទើបកំណត់សង្ខារ ជារបស់សូន្យ មានពីរយ៉ាងគឺ យើងសូន្យចាកសព្វវត្ថុ១ សព្វវត្ថុ សូន្យចាកយើង១ ។ រួចកំណត់ការសូន្យ ចាក៤យ៉ាងទៀតថា ខ្លួនមិនមានរបស់១ របស់មិនមានខ្លួន១ អ្នកដទៃ មិនមានរបស់១ របស់អ្នកដទៃមិនមាន១ មានតែសង្ខារប៉ុណ្ណោះ ទូទៅទាំងអស់ ហើយទើបកំណត់ សង្ខារទាំងអស់ដោយលក្ខណៈ ទាំង៣ថែមទៀត ចិត្តរបស់អ្នក បំពេញព្យាយាមនោះ ក៏អស់តក់ស្លុត អស់ខ្លាច អស់ភ័យ អស់ស្អប់ អស់ស្រឡាញ់ ជាចិត្តប្រងើយ ៗ ក្នុងសង្ខារទាំងអម្បាលនោះ មិនប្រកាន់ថា យើង របស់យើងទៀតឡើយ ដូចជាបុគ្គលមានភរិយា លែងលះគ្នាហើយ លុះទៅជួបគ្នាទៀត ក៏ព្រងើយកន្តើយដោយ សំគាល់ថា មិនមែនជាភរិយារបស់ខ្លួនដូច្នេះ ។ បញ្ញារបស់អ្នក បំពេញព្យាយាម បានពិចារណាឃើញ ដូចពោលមកនេះ ហៅថា សង្ខារូបេក្ខាញាណ ។ បណ្តាញាណទាំង៣គឺ សង្ខារូបេក្ខាញាណ១ មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ១ និង បដិសង្ខាញាណ១ ទាំង៣នេះ បើពោលដោយអត្ថដូចគ្នា តែបើពោលទៅតាម ព្យញ្ជនៈវិញ ឃើញថាផ្សេងគ្នា ។ ឯសង្ខារូបេក្ខាញាណនេះ ជាកំពូលនៃ វិបស្សនាញាណទាំងអស់ ។ ៩- អនុលោមញ្ញាណ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើចំរើន សង្ខារូបេក្ខាញាណ លុះត្រាតែកើត សទ្ធា- វិរិយ- សតិ- សមាធិ និងសង្ខារូបេក្ខាញាណ ចាស់ក្លាហើយ គួរនឹងពោល បានថាអរិយមគ្គកើតឡើង ក្នុងកាលឥឡូវនេះ ខណៈនោះសង្ខារូបេក្ខាញាណ កើតឡើងហើយ ក៏ពិចារណាសង្ខារទាំង៣ ដោយលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយជា អារម្មណ៍ ទើបយាងចុះកាន់ភវង្គ ក្នុងលំដាប់នៃភវង្គនោះ មនោទ្វារាវជ្ជនៈកើតឡើង ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយឲ្យជាអារម្មណ៍ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គ ។ ក្នុងលំដាប់នៃភវង្គនោះ ជវនចិត្តទី១ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យជាអារម្មណ៍យ៉ាងនោះ កើតឡើងហើយ បានឈ្មោះថា បរិកម្ម ។ ក្នុងលំដាប់នៃបរិកម្មនោះ ជវនចិត្តទី២ ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យជាអារម្មណ៍ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ឧបចារៈ ។ ក្នុងលំដាប់នៃឧបចារៈនោះ ជវនចិត្តទី៣ ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យកើតឡើងហើយ ទើបឈ្មោះថា អនុលោម ។ ក៏អនុលោមនោះ គឺជាអនុលោមញ្ញាណ នោះឯង ព្រោះញាណនេះ អនុលោមទៅតាម វិបស្សនាទាំង៨ខាងដើម ដោយកិច្ចត្រូវធ្វើ យ៉ាងនេះដូចគ្នា អនុលោមទៅតាម ពោធិបក្ខិយធម៌ទាំង៣៧ខាងលើ ដោយផ្លូវប្រតិបត្តិនោះ ព្រោះហេតុនោះ អនុលោមនេះ ទើបលោកពោលថាជា អនុលោមញ្ញាណ ។ ក៏វិបស្សនាញាណទាំង៩ មានឧទយព្វយញ្ញាណជាដើម មានសច្ចានុលោមញ្ញាណ ជាទីបំផុត ឈ្មោះថា បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៤ ។ ក្នុងលំដាប់នៃ អនុលោមញ្ញាណនោះ គោត្រភូ ចិត្តទាញយក ព្រះនិព្វាននោះ មកជាអារម្មណ៍ កន្លងបថុជ្ជនគោត្រ យាងចុះកាន់អរិយគោត្រ ។ គោត្រភូញាណ មិនបានរាប់បញ្ចូលក្នុង បដិបទា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិឡើយ គឺរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងពួក ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ព្រោះតាំងនៅក្នុងទី ជាអាវជ្ជនៈរបស់មគ្គញាណ តាំងនៅក្នុងចន្លោះកណ្តាល គួររាប់ថាជា វិបស្សនាបាន ព្រោះធ្លាក់ចុះទៅនៅ ក្នុងក្រសែរបស់វិបស្សនា ។ រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផល សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ ចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោ រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រភូញាណ ជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផលចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោកហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែ រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រភូញាណ ជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផលចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោកហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែលត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។លត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។កហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែលត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។ តពីនេះទៅ នឹងសម្តែងទុក្ខរបស់នាមតទៅ ៖ នាមធម៌មាន៤ប្រការគឺ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ទាំង៤ប្រការនេះ ហៅថានាមធម៌ ព្រោះជាធម៌មានតែឈ្មោះ ជាសភាវធម៌ គ្មានរូបរាងកាយ រកកំណត់កត់ សំគាល់ សណ្នានភេទមិនបាន ។ ព្រះអនាវរណញ្ញាណ ទ្រង់ត្រាស់ទេសនា ចាត់ឲ្យឈ្មោះថានាមធម៌ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដល់ព្រះយោគីអ្នកចំរើន វិបស្សនាបញ្ញា រាវរក ឲ្យឃើញ សភាវធម៌ដែលជា របស់ពិត ពិនិត្យដោយ ព្រះត្រ័យលក្ខណញ្ញាណ ប៉ុណ្ណោះឯង ។ ទុក្ខរបស់នាមនោះ មាន៨កងគឺ សោកទុក្ខ១ បរិទេវទុក្ខ១ ទុក្ខទុក្ខ១ ទោមនស្ស ទុក្ខ១ ឧបាយាសទុក្ខ១ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ១ បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ១ យម្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ១ បញ្ចុបាទានខន្ធាទុក្ខ១ ។ ទុក្ខទាំង៨ នេះជាទុក្ខរបស់នាម សម្រាប់ ដុតបំផ្លាញ ពួកនាមទាំង៤ ។ ដោះស្រាយទុក្ខ ក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ ឃើញថាចង្អៀត ក្រៃពេកណាស់ ។ ខន្ធ៥នេះ ចែកទុក្ខទៅជា២ចំណែក ដូចបានអធិប្បាយ មកហើយ ម្នាលសញ្ញានិងវិញ្ញាណ អ្នកស្តាប់បានហើយឬនៅ? ខ្ញុំស្តាប់បានហើយ ពិតជាខ្ញុំនេះល្ងង់ ជាងសត្វ មមាចមែន ។ សញ្ញាសួរថា ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ទាំង៥នេះ ជារបស់អ្នកណា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា របស់ទាំង៥នេះ ជារបស់ខ្ញុំពិត ។ អើបើអ្នកឯង យល់ឃើញ យ៉ាងនេះហើយ ទុក្ខទាំង៨នេះត្រូវបាន មកលើអ្នកទាំងអស់ ។ បញ្ញាថា អ្នកយល់យ៉ាងនេះ វិញទើបត្រូវ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ទាំង៥ នេះជារបស់ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ មិនមែនជារបស់អ្នកទេ ។ កាលដែលភ្នែកវាកើត កើតរបស់វា ដល់ភ្នែកវាចាស់ ក៏វាចាស់របស់វា ដល់វាឈឺ ក៏វាឈឺរបស់វា ដល់វាស្លាប់ ក៏វាស្លាប់របស់វា ។ របស់ទាំងនេះ ជារបស់ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ទាំងអស់ មិនមែនជារបស់អ្នកទេ បានជាថាមិន មែនជារបស់អ្នកនោះ ព្រោះកាយនេះ វាចាស់តែរាល់ថ្ងៃ ហូរទៅកាន់សេចក្តីទុក្ខ មិនទៀង អនត្តា តែរាល់ថ្ងៃ អ្នកឃាត់ថាកុំឲ្យវាចាស់ កុំឲ្យឈឺ កុំឲ្យស្លាប់ ឃាត់យ៉ាងណា ក៏វាមិនស្តាប់ មិនតាមបង្គាប់អ្នកឯងដែរ ។ ត្រង់ឃាត់មិនបាន បង្គាប់មិនតាមនេះហើយ តើអ្នកសំគាល់ ថា ជារបស់អ្នក ដូចម្តេចកើត? សញ្ញា-វិញ្ញាណថា យីអើហ្ន៎! យើងទាំងពីរនាក់នេះ ខុសហើយតើ ខុសនេះមិនមែនតិចតួចទេ ប្រហែលជា២ម៉ឺន អសង្ខ័យមកហើយ មិនដែល បាន ស្តាប់ធម៌យ៉ាងនេះម្តងសោះ ច្បាស់ណាស់ៗ ភ្លឺស្វាងដូចព្រះអាទិត្យ ទើបនឹងរះ ។ ខ្ញុំទាំង២នាក់ សូមថ្វាយខ្លួនចំពោះបញ្ញា សូមចាំទុកថា ខ្ញុំទាំង២នាក់លែង យល់ខុស ដូចមុនទៀតហើយ ខ្ញុំកាលពីមុននោះ ជាអ្នកវង្វេងជ្រៅ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចពិត ឥឡូវនេះខ្ញុំឃើញ ច្បាស់ណាស់ព្រះអង្គ សូមព្រះបញ្ញាទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស សម្តែង ធម៌តទៅទៀត ខ្ញុំនឹងស្តាប់ឲ្យបានសព្វគ្រប់ ព្រះអង្គ ។ អើ សញ្ញា-វិញ្ញាណ ប្រពៃណាស់ អ្នកចូរតាំងសតិ ស្តាប់ឲ្យបានច្បាស់ចុះណ៎ា! អវិជ្ជា និងសង្ខារដែល បង្កើតអ្នកឯងមកនេះ គឺឲ្យដឹងតែខុសៗ យល់តែខុសៗ មិនបាន ឲ្យយល់ទៅ តាមសភាវធម៌ តាមមែន តាមពិតរបស់ធម៌ ដល់ម្តងសោះឡើយ ឥឡូវនេះអ្នកកើតបញ្ញាហើយតើ បើដូច្នេះយើងនឹងសម្តែង អំពីទុក្ខទាំង៨កងនេះ ម្តងទៀតឲ្យអ្នក ស្តាប់គឺ ៖ * ១- សោកទុក្ខ ទុក្ខព្រោះនឹកស្តាយ ស្រណោះអាឡោះអាល័យ ចំពោះសង្ខារ ដែលព្រាត់ប្រាសទៅ គឺរូប១ សម្លេង១ ខ្លិន១ រស១ សម្ផស្ស១ យល់ឃើញថា របស់ទាំង ៥នេះ ជារបស់ខ្លួន ហើយក៏ប្រកាន់ខ្ជាប់ ចង់ឲ្យតែនៅៗ ឲ្យតែទៀងៗ ដល់របស់នោះមិននៅ មិនទៀង ក៏កើតសេចក្តី សោកស្តាយចំពោះវត្ថុ ដែលវិនាសនោះ ។ ត្រង់សេចក្តីថា ចង់ឲ្យវត្ថុទាំង៥នោះនៅៗ ទៀងៗ ត្រង់នេះជាតួភ្លើង មោហៈផង លោភៈផង ។ ត្រង់ដែលវត្ថុនោះវិនាសទៅ ហើយសោកស្តាយ ត្រង់នេះជាភ្លើងលោភៈ និងមោហៈ ឆេះឡើង ឲ្យកើតទុក្ខ សោកស្តាយ ចំពោះរបស់ដែល បាត់បង់ទៅ ។ ភ្លើងទុក្ខនេះឆេះ ចំពោះតែពួកនាម ព្រោះសញ្ញា-វិញ្ញាណនេះ ល្ងង់ពេកណាស់ ហើរទៅចូលក្នុងគំនរភ្នក់ភ្លើង ហើយ មិនដឹងជាភ្លើង ថែមទៀតផង ។ * ២- បរិទេវទុក្ខ បានខាងការយំទួញរៀបរាប់ ពោលបូរបាច់ប៉ប៉ាច់ប៉ប៉ោច ថ្លែងអំពីសេចក្តីកំសត់ផ្សេងៗ នឹងសង្ខារ ដែលព្រាត់ប្រាសបាត់ទៅ បណ្តាលឲ្យទៅជាត្អូញត្អែ រអាក់រអួល តឹងណែន ចុកឆ្អល់ក្នុងដើមទ្រូង បណ្តាលឲ្យហៀរហូរ ទឹកភ្នែកសស្រាក់ តឹងចិត្ត ធ្ងន់ចិត្ត ។ ភ្លើងទុក្ខ នេះកើតមកពីមោហៈ ។ * ៣- ទុក្ខទុក្ខ ទុក្ខលំបាកទាំងរូបទាំងនាម ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត បង្ហូរមកនូវសេចក្តីទុក្ខ មិនដាច់ជាប់តគ្នាទៅ ដូចជាខ្សែទឹក ដែលហូរនោះឯង ទុក្ខដែលត្រួតៗ លើគ្នា យ៉ាងនេះ ហៅថា ទុក្ខទុក្ខ ។ * ៤- ទោមនស្សទុក្ខ ទុក្ខព្រោះសេចក្តីអាក់អន់ចិត្ត ចំពោះអារម្មណ៍ដែលឃ្នើសឃ្នងចិត្ត គឺអារម្មណ៍ទាំង៦ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម ដែលភ្នែកឃើញ ហើយមិនត្រូវចិត្ត មិនគាប់ចិត្ត ក៏កើតបដិឃៈ ថ្នាំងថ្នាក់ចិត្តចំពោះអារម្មណ៍ ដែលទាស់នោះៗ ហើយក៏ក្តៅរោលរាល ទៅជាភ្លើងទុក្ខ គឺភ្លើងទោសៈផង ភ្លើងមោហៈផង ។ សេចក្តីថា សត្វទាំង ឡាយ ដែលមានសេចក្តីទុក្ខ ពេញប្រៀបដល់បន្ទុកហើយ តែងសោកស្តាយយំកន្ទក់កន្ទេញ គក់ទ្រូងផ្តួលខ្លួន ប្រមៀលត្រឡប់ត្រឡិន ផ្តួលខ្លួនដាំដូង យកជើងឡើងលើ ចាប់កាំបិតកោរ អារកឬលេបថ្នាំពិស ចងកដោយខ្សែ ស្ទុះរត់ចូលភ្លើង រមែងសោយនូវ សេចក្តីទុក្ខយ៉ាងនេះ ជាអនេកប្បការ ហៅថា ទោមនស្សទុក្ខ ។ * ៥- ឧបាយាសទុក្ខ ទុក្ខបណ្តាលឲ្យរអាក់រអួលទង្គិះ ដោយការតឹងណែននៅក្នុងចិត្ត ព្រោះនឹកឃើញដល់សត្វនិងសង្ខារ ដែលជាទីស្រឡាញ់ ពេញចិត្ត ដែលព្រាត់ ប្រាស់ ទៅយូរហើយ ហើយនឹកឃើញ ដោយសេចក្តីអាល័យ ក៏ឆ្អែតចិត្តតឹងណែន ហៅថាឧបាយាសទុក្ខ នេះកើតអំពី មោហៈទាំងអស់ ។ * ៦- អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជួបប្រទះ សត្វនិងសង្ខារដែលខ្លួនមិនត្រូវចិត្ត ។ * ៧- បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស់និរាស ចាកសត្វនិងសង្ខារ ដែលខ្លួន ពេញចិត្ត គាប់ចិត្ត ។ * ៨- យប្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ ទុក្ខកើតអំពីចិត្តប៉ុនប៉ងប្រាថ្នា នូវរបស់ណាៗហើយ មិនបានរបស់នោះៗ ដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ក៏នាំឲ្យកើតសេចក្តីទុក្ខ ។ ទុក្ខនេះមកតែអំពី លោភៈ មោហៈ មានឧបាទាន ជាមេប្រកាន់មាំ បានជាទុក្ខទាំងអស់នោះ កើតឡើងច្រើនៗ ។ ទុក្ខទាំងអស់ ដូចបានអធិប្បាយមកនេះ ជាទីប្រជុំនូវភ្លើងលោភៈ ទោសៈ មោហៈ ទាំងអស់ ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកធ្លាប់ដេក នៅក្នុងភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេស ដូចបានអ ធិប្បាយ មកនេះមែនឬទេ? មែនណាស់ហើយបញ្ញា ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះល្ងង់មែន ដូចជាសត្វមមាច ត្រេកអរតែនឹងភ្លើង ។ ចំណែកខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឥតបានដឹងថាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើង កិលេសនេះ ច្រើនដល់ម្លឹងទេ ។ ខ្ញុំឃើញ ច្បាស់ណាស់ហើយ ខ្ញុំជឿប្រាកដ ឥតមានសង្ស័យឡើយ សូមបញ្ញា សម្តែងតទៅទៀត ។ អើ បើដូច្នោះអ្នកចាំស្តាប់ចុះ យើងនឹងសម្តែង អំពីទុក្ខទោសរបស់ ខន្ធ៥តទៅទៀត ។ ខន្ធ៥នេះមានទុក្ខទោស ច្រើនជាអនេក ជារបស់មិនទៀងទាត់ មិនស្ថិតស្ថេរចិរកាល យូរលង់ឡើយ តែងដឹកជញ្ជូន មកនូវសេចក្តីទុក្ខ យកមកឲ្យជាសម្បុក ឬថាជាទីលំនៅ រោគផ្សេងៗ សម្បូរទៅដោយដំបៅពក ដោយសេចក្តីចាក់ដោត និងដោយពាក្យតិះ ដៀល អំពីសំណាក់ បុគ្គលដទៃ និងការមិនចំរើនផ្សេងៗ លុះដោយជម្ងឺដម្កាត់ ជាច្រើន មិនស្តាប់បង្គាប់ បញ្ជាអ្នកណាឡើយ ជរា ព្យាធិ និងមរណៈ តែងប្រលោមលួងលោម ឲ្យលុះនៅក្នុង សេចក្តីវិនាស រាប់កប្បមិនអស់ឡើយ តែងនាំមកនូវកម្ម មិនមែនជាប្រយោជន៍ ធំទូលាយ ដល់បុគ្គលដែលមិនដឹងច្បាស់ នូវព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ប្រកបដោយឧប ទ្រពចង្រៃ គ្រប់យ៉ាងនិងភ័យផ្សេងៗ ជាប់ទៅដោយកម្ម ឥតប្រយោជន៍រាប់មិនអស់ ញាប់ញ័រទៅដោយ ជរានិងមរណៈ និងលោកធម៌ទាំង៨ វិនាសទៅដោយ សេចក្តីព្យាយាម របស់ខ្លួន និងសេចក្តីព្យាយាម របស់បុគ្គលដទៃ មិនស្ថិតស្ថេរយូរ ប៉ុន្មានឡើយ រកអ្វីជាទីពឹងពុំបាន ឥតមានទីជ្រកកោនឡើយ សេចក្តីសុខ មានប្រមាណតិច ណាស់ រកសង្ឃឹមមិនបាន ជារបស់សូន្យទទេ ជារបស់មិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ ប្រកដទៅដោយទោសផ្សេងៗ ចេះតែប្រែប្រួល ប្រព្រឹត្តទៅ ខុសចាករបស់ដើម រកខ្លឹមសារគ្មាន ដូចដើមចេក រកសេចក្តីចំរើនគ្មាន តែងតែព្រាត់ប្រាស់ ចាកសត្វនិងសង្ខារ ដែលជាទី ស្រឡាញ់ពេញចិត្ត ប្រកបទៅដោយអាសវៈ មានកាមាសវៈជាដើម ជាបច្ច័យប្រជុំ តាក់តែង ប្រកបដោយបច្ចុមារ និងកិលេសមារ តាមបៀតបៀនជានិច្ច គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិទុក្ខ មរណទុក្ខ ជាប់ជាបច្ច័យតាម បៀតបៀនមិនដាច់ រាប់មិនអស់នៅ ក្នុងភពតូចនិងភពធំ ព្រោះតែអវិជ្ជា១ តណ្ហា១ ឧបាទាន១ កម្ម១ អាហារ១ ទាំង៥នេះហើយ ដែលជាអ្នកដឹកនាំឲ្យកើត ស្លាប់រាប់មិនអស់ វិលទៅវិលមក នៅតែក្នុងភព៣ ជួនកាលធ្លាក់ទៅនរក សោយសេចក្តីវេទនា រឹតតែធ្ងន់ៗថែមទៀត ។ ជួនកាលកើតទៅជាប្រេត សោយនូវសេចក្តីទុក្ខវេទនា ដោយរកអាហារ បរិភោគពុំបាន ជួនកាលមក កើតជាមនុស្ស ដោយសេចក្តីទុក្ខលំបាក ជាប់ជាបច្ច័យតៗ គ្នាមិនដាច់ កើត ស្លាប់ ៗ រកទីបំផុតគ្មាន រាប់កំណើតក៏ពុំអស់ រាប់ការស្លាប់ក៏មិនអស់ កាលដែលស្លាប់ទៅនោះ ក៏ទៅទទេ មានតែទុក្ខ និងទោសជាប់ តាមមកជាមួយផង ។ ខន្ធ៥មានទុក្ខទោសច្រើន ហូរទៅកាន់សេចក្តីវិនាស ដូចបានអធិប្បាយមកនេះឯង នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ បានហើយឬ ឬក៏នៅទេ? ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ស្តាប់បានហើយ លោកម្ចាស់បញ្ញា ច្បាស់ណាស់ៗ ខ្ញុំឥតមានសេចក្តីសង្ស័យទេ ពិតជាខ្លួនខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ កើតមកមួយជាតិៗ មានតែទុក្ខនិងទោស ហើយប្រព្រឹត្ត ទៅកាន់សេចក្តីវិនាស គ្មានបានសុខទេ សូមលោកសម្តែង តទៅទៀតចុះ ។ បើដូច្នេះ យើងនឹងសម្តែង អំពីកំណើតដែលអ្នកកើតនោះ អាស្រ័យនូវធម៌ដូចតទៅនេះ ដើមដំបូងគឺ អវិជ្ជាៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសង្ខារ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើត វិញ្ញាណ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតនាមនិងរូប ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសឡាយតនៈ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតផស្សៈ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវេទនា ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតតណ្ហា ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឧបាទាន ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតភព ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជាតិ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជរា មរណៈ ។ ក៏ធម៌ទាំង១២នេះ ចែកចេញជា២យ៉ាងគឺ រូប២៨ម៉្យាង នាមធម៌៤គឺ វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ម៉្យាងរួមមក នៅលើខន្ធ៥ដដែល ជារបស់ដោយឡែក ពីគ្នា តែត្រូវអាស្រ័យ គ្នានឹងគ្នាហើយប្រព្រឹត្តទៅ ជាសភាវធម៌មួយៗ មិនមែនជាសត្វ ជាបុគ្គល មិនមែនជាខ្លួន-ប្រាណ មិនមែនជាគេជាយើង ជាសភាវៈមួយៗ អាស្រ័យគ្នា នឹងគ្នា កើតឡើងហើយ រលត់សូន្យទៅជាធម្មតា វិលកើត វិលស្លាប់ នៅក្នុងវដ្តសង្សារ រកទីបញ្ចប់គ្មាន ។ រីឯសញ្ញានិងវិញ្ញាណ បានស្តាប់ហើយគិតថា បើយើងប្រឹងនៅតែក្នុង ធម៌១២យ៉ាងនេះ មុខជានឹងបានតែទុក្ខ និងទោសយ៉ាងនេះ ពុំខានឡើយ បើដូច្នេះខ្ញុំទាំងពីរនាក់ សូម សួរទៅបញ្ញាថា តើឲ្យខ្ញុំបដិបត្តិដូចម្តេច ទើបនឹងបានរួច អំពីធម៌ទាំង១២នេះ? បញ្ញាឆ្លើយថា អើសញ្ញា-វិញ្ញាណ អ្នកធ្លាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦ យ៉ាងនេះ ជាយូរអង្វែងណាស់ មកហើយ ។ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនោះគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ហៅថា នាវាត្រៃលោក សម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់សេចក្តីវិនាស វិលទៅវិលមក នៅតែក្នុងភពតូចនិងភពធំ ។ ដូចមានសេចក្តីនៅខាងមុខឯណោះ ។ ត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣ ចូរកើតឡើងដល់អ្នក! ។ កាលបើកំណត់ទុក្ខ មកជាអារម្មណ៍ ជាប់មិនដាច់ ហៅថា ទុក្ខសច្ចៈ មានកិច្ចជាគ្រឿងកំណត់ ។ កាលបើឃើញទុក្ខ ហើយ ចំរើនឲ្យច្រើនឡើងៗ ហៅថា មគ្គសច្ចៈ មានកិច្ចតែខាងធ្វើ ឲ្យចំរើនឡើងនូវធម៌ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា សមុទយសច្ចៈ មានកិច្ចលះបង់នូវតណ្ហា ឧបាទានចោល ។ កាល បើរំលត់តណ្ហា ឧបាទានអស់ហើយ ហៅថា និរោធសច្ចៈ មានកិច្ចត្រូវធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវធម៌មិនទៀង ទុក្ខ អនត្តា និងធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អរិយសច្ចៈទាំង៤ កើតឡើងដល់អ្នកហើយ ។ ត្រង់ដែលអ្នក ព្យាយាមចំរើន ឲ្យឃើញនូវទុក្ខទោសនោះ ហៅថា សម្មាវាយាមោ ។ ត្រង់ដែល អ្នក រំលឹកទៅឃើញតែ មិនទៀង ទុក្ខ អនត្តា រឿយៗហៅថា សម្មាសតិ ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់ចិត្តទុកក្នុងអារម្មណ៍ របស់ត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣នោះ ឲ្យនឹងនៅមូលតែមួយ ហៅថា សម្មាសមាធិ ។ ដូច្នេះអដ្នង្គិកមគ្គទាំង៨ មានដល់អ្នក គ្រប់គ្រាន់ហើយ ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់ទុក្ខមកជាអារម្មណ៍ រមែងរំលត់បង់ នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែល ធ្លាប់ឃើញថាសុខ នោះចេញអស់ ហៅថាព្រះនិព្វាន ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់យកការមិនទៀង មកជាអារម្មណ៍នោះ រមែងរំលត់បង់នូវសញ្ញា ដែលធ្លាប់សំគាល់ថាទៀងៗ ថាជាប់ៗ ថាល្អៗ នោះចេញ កាន់យកអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាន និមិត្តក្នុងអារម្មណ៍ទាំង៦ ហៅថាអនិមិត្តវិមោក្ខ ព្រោះរួចផុតអំពីនិមិត្ត ឬថាឆ្លងផុតអំពី អារម្មណ៍ទាំង៦ អស្មិ មានៈក៏រលត់អស់ទៅ ឬហៅថា អនិមិត្តវិមោក្ខនិព្វាន ដូច្នេះវិញក៏បាន ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់នូវធម៌អនត្តា មកជាអារម្មណ៍នោះ គឺកំណត់ឃើញច្បាស់ថា ខន្ធទាំង៥នេះ ពិតជាមិនមែនខ្លួន មិនមែនអញ-ឯង មិនមែនយើង មិនមែនគេ មិនមែនជាប្រុស-ស្រី មិនមែនជាសត្វ-បុគ្គល ។ កំណត់ឃើញច្បាស់ថា ជារបស់ធាតុ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ប៉ុណ្ណោះ ។ កាលបើឃើញថាមិនមែនខ្លួន មិនមែនអញដូច្នោះហើយ ក៏រមែងរំលត់បង់ នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញ ថាខ្លួនៗ ថាអញៗនោះចេញបាន កាន់យកនូវ អសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្ត ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ឆ្លងផុតពីសង្ខតធម៌ ឬថាឆ្លងផុត ពីអារម្មណ៍ទាំង៦ ឬថាប្រាសចាក សង្ខារធម៌ជាអារម្មណ៍ ឈ្មោះថាសុញ្ញតវិមោក្ខ ព្រោះ រួចផុតអំពីនិមិត្ត ដែលឃើញថាខ្លួន ថាអញៗនោះ ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ មានគ្រប់គ្រាន់ ដល់អ្នកហើយឬ? មានគ្រប់គ្រាន់ហើយ ព្រះអង្គ ភ្លឺស្វាងច្បាស់ណាស់ៗ ដូចជាព្រះអាទិត្យទើបនឹងរះ ភ្លឺណាស់ ឥតមានសង្ស័យអ្វី បន្តិចបន្តួចក្នុងភពទាំង៣ នេះសោះឡើយ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ក៏ឆ្លងផុតអំពី នាវាត្រៃលោកហើយ ឥតមានការទាក់ទាម នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក ទៀតទេ ។ បញ្ញាពោលថា មហាបាតិមោក្ខទាំង៣នេះ បើអ្នកចូលតាម បាតិមោក្ខណាមួយ ក៏នឹងឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នាទាំង៣ ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌ទុក្ខំ ចូលកាន់ អប្បណិហិតវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌អនិច្ចំ ចូលកាន់អនិមិត្តវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នា ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌អនត្តា ចូលកាន់សុញ្ញតវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នាដែរ ។ ធម៌ទាំង៣នេះ តាមតែអ្នកស្ទាត់ជំនាញ ពេញចិត្តណាមួយក៏បាន (បានជាកវីបូរាណយើង និពន្ធទុក ក្នុង សាស្ត្រាច្បាប់ក្រមថា) ចូលមហាបាតិមោក្ខ គឺនិព្វានហោង ។ មហាបាតិមោក្ខទាំង៣នេះ ជាធម៌ផុតព្រំដែនរបស់ត្រៃលោក ។ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦ គឺ អដ្នង្គិកមគ្គ៨ អរិយសច្ចៈ៤ ត្រៃលក្ខណ៍៣ និងព្រះនិព្វាន១ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ មានគ្រប់គ្រាន់ ដល់អ្នកហើយ ។ បើដូច្នេះ ចូរអ្នកកំណត់ធម៌ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ឲ្យមាំមួនចុះ ព្រោះថាសេចក្តីកំណត់ ជាហេតុនាំឲ្យត្រាស់ដឹង នូវពោធិបក្ខិយធម៌ ទាំង៣៧ប្រការ ហូរមកជុំលើការកំណត់ទុក្ខ គឺការកំណត់ថាមិនទៀង កំណត់ថាទុក្ខ កំណត់ថាជាអនត្តា ។ ឯការកំណត់ នូវធម៌ទាំង៣នេះ ជាកិច្ចរបស់ទុក្ខសច្ចៈ គឺជាកិច្ចត្រូវតែកំណត់ ហើយចំរើនធម៌ ទាំងនេះឲ្យច្រើនឡើងៗ នេះជាកិច្ចរបស់មគ្គសច្ចៈ ត្រូវតែចំរើនឲ្យច្រើន នូវ សេចក្តីកំណត់ ទាំង៣នេះ ។ បញ្ញាដែលឃើញច្បាស់ នូវកងទុក្ខ មិនទៀងជាទុក្ខ ជាអនត្តា ឃើញច្បាស់នូវចិត្ត ដែលកំណត់ទុក្ខ ឃើញច្បាស់នូវមគ្គ ដែលចំរើនទុក្ខនោះ ឃើញច្បាស់នូវធម៌ ដែលរំលត់ទុក្ខនោះ ត្រង់កិច្ចពិនិត្យឲ្យច្បាស់ នូវធម៌គ្រប់អន្លើនោះ ជាកិច្ចរបស់និរោធសច្ចៈ កិច្ចនេះត្រូវតែធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ដោយញាណ ជាគ្រឿង ត្រាស់ដឹង ។ ធម៌ដែលជាញាណ ត្រូវត្រាស់ដឹងនោះ គឺពោធិបក្ខិយធម៌៣៧ គឺសតិប្បដ្នាន៤ សម្មប្បធាន៤ ឥទ្ធិបាទ៤ ឥន្ទ្រីយ៥ ពលៈ៥ ពោជ្ឈង្គ៧ អង្គមគ្គ៨ ។ ធម៌ទាំង៣៧ ប្រការនេះ កើតឡើងព្រម ដោយគ្រឿងកំណត់ ថាជាទុក្ខ កំណត់ថាមិនទៀង កំណត់ថាជាអនត្តា បើខ្វះគ្រឿងកំណត់ ថាមានទុក្ខជាដើមហើយ ធម៌ទាំង៣៧ប្រការនេះ ឥតកើតមានទេ ។ បើកំណត់យក ធម៌អនត្តាមកជាអារម្មណ៍ ឃើញច្បាស់ថា រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ធម៌ទាំងអស់នេះ មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ មិនមែនជាអញ- ឯង មិនមែនជាប្រុស ស្រី មិនមែនជាសត្វ បុគ្គល ឃើញយ៉ាងនេះហើយ ខំបំពេញព្យាយាម ចំរើនមិនឲ្យដាច់ នោះសតិបដ្នាន៤ សម្មប្បធាន៤ ក៏កើតឡើងព្រម ឥទ្ធិបាទ៤ ឥន្ទ្រីយ៥ ពលៈ៥ ពោជ្ឈង្គ៧ អង្គមគ្គ៨ ក៏កើតឡើងព្រមគ្នា ដោយសេចក្តីកំណត់នោះ និងគប្បីព្យាយាម ចំរើនឲ្យច្រើនឡើងៗ នេះជាកិច្ចរបស់មគ្គសច្ចៈ ។ ពិនិត្យឲ្យជាក់ ច្បាស់ នូវពោធិបក្ខិយធម៌ ដែលកើតឡើងព្រម ដោយសេចក្តីព្យាយាម ចំរើននោះ ជាកិច្ចរបស់និរោធសច្ចៈ ។ សេចក្តីថាមគ្គញ្ញាណ ខាងដើមនេះ ធ្វើឲ្យសម្រេច មិនគប្បីធ្វើនូវកិច្ច ដទៃទៀតឡើយ ត្រូវតែចំរើនអនត្តា ជាអនុលោម បដិលោមម្យ៉ាងឲ្យសម្រេច ។ កិលេស ដែលបិទបាំង នូវសច្ចៈទាំង៤នេះ ត្រូវកំចាត់បង់ ដោយអនុលោម៣ ចិត្តដែលមិនជាប់ នៅក្នុងសង្ខារ មិនស្ទុះស្ទារ ទៅកាន់អារម្មណ៍ផ្សេងៗ ដូចជាទឹក ដែលមិនដក់ នៅ លើស្លឹកឈូក មានការប្រព្រឹត្តទៅ មានអនត្តាជាអារម្មណ៍ ទាំងនេះក៏កើតប្រាកដ ដល់ព្រះយោគីដែលមាន សេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ ។ លំដាប់នោះ ព្រះយោគីចំរើន នូវអនុលោ មញ្ញាណ ធ្វើនូវព្រះនិព្វាន ដែលមិនមាននិមិត្ត ប្រាសចាកសង្ខារធម៌ ឲ្យជាអារម្មណ៍ ហើយកន្លងនូវ បុថុជ្ជនគោត្រ និងបុថុជ្ជនភូមិ ហើយឡើងទៅកាន់ អរិយគោត្រ និងអ រិយភូមិ គោត្រភូញាណក៏កើតប្រាកដ ហើយគ្របសង្កត់នូវ កិរិយាកើតឡើង និងកិរិយាប្រព្រឹត្តទៅ ហើយក៏ស្ទុះទៅកាន់ ព្រះនិព្វាន ជាអារម្មណ៍ ដូច្នេះឈ្មោះថា គោត្រភូ ហើយក៏នៅ ស្ងៀមយ៉ាងណាមិញ ចំណែកព្រះយោគី ដែលនឹងឆ្លងទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ អនុលោមជវនដែល ពិចារណាឃើញ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដូច្នេះ ក៏មិនព្រម លែងនៅរូបនោះ ហើយលោតឡើង ដោយអនុលោមចិត្ត ជាបឋម មានចិត្តទោរទន់ ទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ដូចជាទោរទន់ ទៅកាន់ត្រើយម្ខាង ជិតព្រះនិព្វាន ដោយ តតិយជវន ដូចជាដល់ត្រើយខាងនាយ លែងពិចារណានូវសង្ខារ ដល់នូវត្រើយគឺព្រះនិព្វាន ដោយគោត្រភូចិត្ត អនុលោមញ្ញាណ កំចាត់បង់នូវងងឹតគឺកិលេស ដែលបិទ បាំងនូវសច្ចៈ៤ តែមិនអាចធ្វើនូវ ព្រះនិព្វានឲ្យជា អារម្មណ៍បានឡើយ។ ឯគោត្រភូទើបធ្វើ ព្រះនិព្វានឲ្យជាអារម្មណ៍បាន តែមិនអាច កំចាត់បង់ងងឹត គឺកិលេសបានឡើយ ។ ចំណែកអនុលោមញ្ញាណ កំចាត់បង់នូវកិលេសបាន តែមិនអាចឃើញ នូវព្រះនិព្វាន ដោយខ្លួនឯងបានទេ ។ ឯគោត្រភូញាណ ឃើញនូវព្រះនិព្វាន តែមិនអាចកំចាត់បង់ កិលេសបានឡើយ មគ្គមិនលែងនូវសញ្ញា ដែលគោត្រភូញាណឲ្យ ។ បញ្ញានោះក៏ត្រាស់ដឹង តៗគ្នាមិនដាច់ ហើយទំលាយ នូវគំនរលោភៈ ទោសៈ មោហៈ ដោយអំណាច អរិយមគ្គញ្ញាណ ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ ! ផ្លូវប្រតិបត្តិដែលបាន សំដែងមកនេះ អ្នកឃើញសព្វគ្រប់ហើយឬ? ខ្ញុំព្រះករុណាទាំង២នាក់ បានឡើងជិះ នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ដែល ប្រដាប់ដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនោះ ឃើញថាត្រជាក់ណាស់ សុខក្សេមក្សាន្តណាស់ ភ្លឺណាស់ ។ ផ្លូវប្រតិបត្តិដើម្បីជា គ្រឿងរំលត់ទុក្ខ ខ្ញុំស្គាល់ច្បាស់ណាស់ហើយ ឥត មានទាក់ទាមទេព្រះអង្គ សូមព្រអង្គសំដែងធម៌ តទៅទៀត ។ អើបើដូច្នោះ យើងនឹងសំដែងអំពី នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦យ៉ាង និង កិលេសដែលកើតឡើង ជ្រៀតជ្រែកនៅ ជាមួយគ្នានោះតទៅ ធម៌ទាំង ១៦នោះគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ឧបមាដូចជានាវា សម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់ភពតូច និងភពធំ ប្រកបទៅ ដោយ ទុក្ខនិងទោស ច្រើនជាអនេក រាប់មិនអស់ នៅក្នុងភព៣ កើតហើយស្លាប់ ៗ ហើយកើតវិញ រកទីបំផុតគ្មាន ព្រោះតែប្រកបដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនេះ ។ នឹងអ ធិប្បាយអំពីធម៌ ទាំង១៦យ៉ាងនេះតទៅគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២នោះ បានសំដែងរួចមកហើយ (ក្នុងទំព័រលេខ២៩) ឯក្នុងទីនេះនឹងសំដែង តែអំពីត្រៃលោក និងអាកាសធាតុ ប៉ុណ្ណោះ ។ ត្រៃលោកនោះមាន៣គឺ កាមលោក១ រូបលោក១ អរូបលោក១ និងអាកាសធាតុ១ ជាមេប្រធាន លើលោកទាំង៣ ។ អាកាសធាតុ ធាតុដែលស្រូបជប់ ឲ្យកើត ឡើង នូវធាតុដី ធាតុទឹក ធាតុភ្លើង ធាតុខ្យល់ នៅក្នុងលោកទាំង៣នេះ ម្ល៉ោះហើយសង្ខារលៃលក តាក់តែងឲ្យកើតមនុស្ស សត្វ នៅក្នុងកាមភព រូបភព អរូបភព ដោយសង្ខារ ជាអ្នកតាក់តែងលៃលក ទៅតាមអំពើបុណ្យ និងអំពើបាបរបស់សត្វ ល្អនិងអាក្រក់ ធំនិងតូច ខ្ពស់និងទាប ដោយសង្ខារជាអ្នកចាត់ចែង លៃលកឲ្យកើតឡើង ដោយអាស្រ័យ នូវធាតុទាំង៥ គឺអាកាសធាតុ១ ធាតុដី១ធាតុទឹក១ ធាតុភ្លើង១ ធាតុខ្យល់១ កើតឡើងតៗគ្នាគឺ អវិជ្ជា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ នាមរូប១ សឡាយតនៈ១ ផស្សៈ១ វេទនា១ តណ្ហា១ ឧបាទាន១ ភព១ ជាតិ១ ជរាមរណៈ១ ធម៌ដែលកើតឡើង តៗគ្នានេះហៅថា បដិច្ចសមុប្បាទ ។ កងទុក្ខទាំង១២ ក៏កើតឡើង តៗគ្នាជាមួយនឹង បដិច្ចសមុប្បាទ ហើយប្រព្រឹត្តទៅ នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក៣គឺ កាមលោក រូបលោក អរូបលោក លោកទាំង៣នេះ បានសេចក្តីថាវិនាស ក្នុងកាមលោកក៏វិនាស រូបលោកនិងអរូបលោក ក៏ វិនាស ត្រង់សេចក្តីថាវិនាស ហៅថា លោក ។ ត្រង់ដែលសូន្យ ចន្លោះទទេៗ ហៅថាអាកាសធាតុ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ឧបមាដូចជានាវា មួយសម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់សេចក្តីវិនាស នៅតែក្នុងត្រៃលោក ទាំង៣នេះទេ គឺកើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើត រាប់មិនអស់ រកទីចប់គ្មាន ។ ហេតុមកតែអំពីអវិជ្ជា តណ្ហានិងឧបាទាន ដែលជាបច្ច័យឲ្យកើតភព។ ភពនោះមាន២យ៉ាងគឺ ឧបបត្តិភព១ កម្មភព១ ។ ចំណែកឧបបត្តិភពនោះ មាន៩ ផ្សេងគ្នាដោយខន្ធ គឺកាមភព១ រូបភព១ អរូបភព១ សញ្ញាភព១ អសញ្ញាភព១ នេវសញ្ញានាសញ្ញាភព១ ឯកវោការភព១ ចតុវោការភព១ បញ្ចវោការភព១ ភពទាំង៩នេះ ហៅថា ឧបបត្តិភព ។ ចំណែកកម្មភព ភពដែលប្រកបដោយ តម្រេកទាំងប៉ុន្មាន បានដល់អបាយភូមិ៤ មនុស្ស១ និងស្ថានសួគ៌៦ជាន់ ។ រូបភពគឺភពដែលមានរូប បានដល់ ព្រហ្ម១៦ជាន់ ។ អរូបភព ភពដែលឥតរូប បានដល់អរូបព្រហ្ម៤ជាន់ ។ សញ្ញាភព គឺភពដែលមានសញ្ញា ។ អសញ្ញាភព ភពដែលឥតសញ្ញា ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញាភព បាន ដល់អរូបព្រហ្ម៤ ។ ភព៩សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។ នឹងសំដែងអំពីកម្មភពតទៅ ។ ឯកម្មភពនេះគឺភពដែលសត្វធ្វើ មាន៣យ៉ាងគឺ កាមភព១ រូបភព១ អរូបភព១ ។ ភពទាំង៣នេះ មានឧបាទាននិងតណ្ហា ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ នឹងវិនិច្ឆ័យអំពីតណ្ហា និងឧបាទានដែលបង្កើតឡើង នូវភពនោះៗ ។ តណ្ហានោះមាន៣៦គឺ តណ្ហាខាងក្នុងមាន១៨ ខាងក្រៅមាន១៨ រួមជា៣៦ ។ ឯតណ្ហា ខាងក្នុងនោះគឺ ចិត្តត្រេកអរនឹងភ្នែក តួចិត្ត ដែលត្រេកអរនោះ ហៅថា កាមតណ្ហា ភ្នែកនោះហៅថា កាមភព ។ បើជាប់ចិត្តនឹងភ្នែក ប្រកាន់យកតែទៀងៗ តួចិត្តជាប់នេះ ហៅថា ភវតណ្ហា ភ្នែកនោះជារូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ឲ្យភ្នែក ចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា ភ្នែកនោះហៅថា អរូបភព១ ។ ក្នុងភ្នែក១មានតណ្ហា ៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ គឺកាមតណ្ហា និងភវតណ្ហា ប្រកបដោយ សស្សតទិដ្និចំណែកឯវិភវតណ្ហា ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ ។ ឯឧបាទាននោះ ប្រកាន់ទៅតាម តណ្ហា ទាំង៣ មិនដែលលះបង់ ចោលគ្នាឡើយ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងត្រចៀក តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា ត្រចៀកនោះជា កាមភព បើចិត្តជាប់នឹងត្រចៀក ឲ្យនៅតែ ទៀងៗ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា ត្រចៀកនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យត្រចៀកចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួ ចិត្តមិនចង់នោះហៅថា វិភវតណ្ហា ត្រចៀកនោះហៅ ថា អរូបភព១ ។ ក្នុងត្រចៀក១ មានតណ្ហា៣ មានភព៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងច្រមុះ តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះ ហៅថា កាមតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅ ថា កាមភព ។ បើចិត្តជាប់នឹងច្រមុះ ចង់ឲ្យនៅតែទៀងៗ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យច្រមុះចាស់ ឈឺស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅថា អរូបភព១ ។ ក្នុងច្រមុះនោះ មានតណ្ហា៣ មានភព៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ គឺកាមតណ្ហា និងភវតណ្ហា ប្រកបដោយ សស្សតទិដ្និ និងវិភវតណ្ហា ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងអណ្តាត តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះហៅថា កាមតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា កាម ភព ។ បើចិត្ត ជាប់នឹងអណ្តាតនោះ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្ត មិនចង់ឲ្យ អណ្តាតចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា អរូបភព១ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងកាយ តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះហៅថា កាមតណ្ហា កាយនោះហៅថា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹង កាយ តួចិត្តដែលជាប់នោះ ហៅថា ភវតណ្ហា កាយនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យកាយចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ហៅថាវិភវតណ្ហា កាយនោះ ហៅថា អរូបភព១ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងចិត្ត តួចិត្តដែលត្រេកអរ នោះហៅថា កាមតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងចិត្ត តួចិត្តដែល ជាប់នោះ ហៅថា ភវតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យចិត្តព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា អរូបភព១ ។ តណ្ហា១៨ខាងក្នុង នឹងសំដែងអំពីតណ្ហាខាងក្រៅ១៨តទៅទៀត ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងរូប តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា រូបនោះជា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងរូប តួចិត្ត ដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា រូបនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរូបព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា រូបនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងរូប១មានភព៣ មាន តណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងសម្លេង តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា សម្លេងនោះ ជាកាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹង សម្លេង តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា សម្លេងនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យសម្លេងព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា សម្លេងនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងសម្លេង១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងក្លិន តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា ក្លិននោះ ជាកាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងក្លិន តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា ក្លិននោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យក្លិនព្រាត់ប្រាស បាត់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជាវិភវតណ្ហា ក្លិន នោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងក្លិន១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងរស តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា រសនោះជា កាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងរស តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា រសនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរសនោះបាត់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា រសនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងរស១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងសម្ផស្ស តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា កាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់ នឹងសម្ផស្ស តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យសម្ផស្សបាត់បង់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងសម្ផស្ស១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងធម្មារម្មណ៍ តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់ នឹងធម្មារម្មណ៍ តួចិត្តដែល ជាប់នោះជា ភវតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យធម្មារម្មណ៍ ព្រាត់ប្រាសទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងធម្មារម្មណ៍១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បូករួមតណ្ហាខាងក្នុង១៨ និងខាងក្រៅ១៨ ត្រូវជា៣៦ ។ តណ្ហាទាំង៣៦នេះ តែងកើតឡើង ផ្លាស់ប្តូរគ្នាជាធម្មតា ។ ត្រង់ដែលផ្លាស់ប្តូរគ្នា ម្តងៗនេះហើយ ដែល ចាត់ជាអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ។ កាលបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តត្រេកអរ កាមតណ្ហានេះ ជាបច្ចុប្បន្ន អតីត អនាគតមិនទាន់ មានមកដល់ ។ កាលបើចិត្ត ជាប់ នឹងរូប ភវតណ្ហានេះជា បច្ចុប្បន្ន កាមតណ្ហានោះ ជាអតីតវិញ អនាគត មិនទាន់មានមកដល់ ។ កាលបើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរូបព្រាត់ប្រាស វិភវតណ្ហានេះ ជាបច្ចុប្បន្ន ភវតណ្ហា នោះ ជាអតីតវិញ អនាគតមិនទាន់ មានមកដល់ ។ តណ្ហានេះចាត់ទុកជា អតីត៣៦ អនាគត៣៦ បច្ចុប្បន្ន៣៦ រួមទាំងអស ត្រូវជា១០៨ ។ ជាតិកើតមានព្រោះភព ភពកើតមានព្រោះឧបាទាន ឧបាទានកើតមានព្រោះតណ្ហា តណ្ហាកើតមានព្រោះវេទនា វេទនាកើតមានព្រោះផស្សៈ ផស្សៈកើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈ សឡាយតនៈកើតមានព្រោះនាមនិងរូប នាមនិងរូបកើតមានព្រោះសង្ខារ សង្ខារកើតមានព្រោះអវិជ្ជា ។ ក៏បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាធម៌ដោយឡែកអំពី គ្នា តែត្រូវអាស្រ័យគ្នា ហើយកើតឡើងតៗគ្នា ព្រោះមានអវិជ្ជា និងសង្ខារជាមេប្រធាន បណ្តាលឲ្យកើតឡើង តៗគ្នាមិនដាច់ ហើយអវិជ្ជា ទៅកាន់ការ គ្រប់តំណែង សង្ខារ ក៏ជាអ្នកតាក់តែងគ្រប់ដំណែង នៅក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទធម៌នេះ ហើយកងទុក្ខ ទាំង១២មានជាតិទុក្ខជាដើម ក៏កើតឡើងតៗគ្នា ព្រោះមានអវិជ្ជា និងសង្ខារជា បច្ច័យ ។ កាល បើបដិច្ចសមុប្បាទ កើតឡើង កងទុក្ខក៏កើតឡើង ហើយហូរចូល ទៅកាន់ត្រៃលោក ។ ត្រៃលោក ក៏បញ្ជូនទៅកាន់ អាកាសធាតុ ទៅនៅត្រង់សេចក្តី វិនាសសូន្យសោះ ទទេៗហៅថា អាកាសធាតុ ។ នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ ទៅដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនេះ គឺបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ កាលបើធម៌ ទាំង១៦នេះកើតឡើង ហើយ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ក៏កើតឡើង តៗគ្នាជាប់មិនដាច់ ដូចន័យដែលមាន សេចក្តីអធិប្បាយ ទៅខាងមុខនេះ ។ ភ្លើងកិលេស ដែលកើតឡើង តៗគ្នានោះដូច្នេះគឺ សំយោជនៈ១០ កិលេស១០ មិច្ឆត្តធម៌១០ លោកធម៌៨ មច្ឆរិយៈ៥ វិបល្លាស៣ គន្ថៈ៤ អគតិ៤ អាសវៈ៤ ឱឃៈ៤ យោគៈ៤ នីវរណៈ៥ ឧបាទាន៤ បរាមាសៈ១ អនុសយៈ៧ មលៈ៣ អកុសលកម្មបទ១០ អកុសលចិត្តុប្បាទ១២ ។ សំយោជនៈ១០ គឺ សក្កាយទិដ្និ ប្រកាន់កាយថា ជារបស់ខ្លួន១ វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ ស្ទាក់ស្ទើរ១ សីលពត្តបរាមាសៈ ចិត្តស្ទាបអង្អែល ក្នុងជីវិត១ កាមរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងកាម១ បដិឃៈ សេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់ចិត្ត១ រូបរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងរូបភព១ អរូបរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងអរូបភព១ មានោ លើកដាក់ខ្លួន ឯងប្រកាន់១ ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ១ អវិជ្ជា សេចក្តីល្ងង់ខ្លៅ១ ។ កិលេស១០នោះ គឺ លោភោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យជាប់ជំពាក់នៅ ក្នុងអារម្មណ៍១ ទោសោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យប្រទុស្ត ក្នុងអារម្មណ៍ ឬថ្នាំងថ្នាក់១ មោហោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យវង្វេងក្នុងអារម្មណ៍១ មានោ សភាពលើកខ្លួន ឬដាក់ខ្លួន១ ទិដ្និ ធម្មជាតិធ្វើចិត្ត ឲ្យឃើញខុស ឬយល់ខុស១ វិចិកិច្ឆា ធម្មជាតិឲ្យសង្ស័យ ឬស្ទាក់ស្ទើរ១ ថីនំ ធម្មជាតិ ធ្វើចិត្តឲ្យរួញរា ឬឲ្យធុញទ្រាន់ ក្នុងកុសលផ្សេងៗ១ ឧទ្ធច្ចំ ធម្មជាតិ ធ្វើចិត្តឲ្យញាប់ញ័រ ឬឲ្យរាយមាយ១ អហិរិកំ ធម្មជាតិ មិនខ្ពើមអំពើទុច្ចរិត១ អនោតប្បំ ធម្មជាតិមិនខ្លាច ឬមិនតក់ស្លុត នូវអំពើទុច្ចរិត១ ។ មិច្ចត្តធម៌១០នោះគឺ ១- មិច្ឆាទិដ្និ គំនិតយល់ខុស ហើយប្រកាន់ថាត្រូវ ២- មិច្ឆាសង្កប្បៈ ត្រិះរិះខុស ៣- មិច្ឆាវាចា សំដីខុស ៤-មិច្ឆាកម្មន្តៈ ការងារខុស ៥- មិច្ឆាអាជីវៈ ចិញ្ចឹមជីវិតខុស ៦- មិច្ឆាវាយាមៈ ព្យាយាមខុស ៧- មិច្ឆាសតិ រលឹកខុស ៨- មិច្ឆាសមាធិ ដំកល់ចិត្តខុស ៩- មិច្ឆាវិមុត្តិ ផុតខុស ១០- មិច្ឆាញាណ ដឹងខុស ។ លោកធម៌៨នោះគឺ ១-លាភោ បានលាភ ២-អលាភោ មិនបានលាភ ៣-យសោ បានយស ៤-អយសោ មិនបានយស ៥-សុខំ បានសុខ ៦-ទុក្ខំ បានទុក្ខ ៧-និន្ទា តិះដៀល ៨-បសំសា សរសើរ ។ មច្ឆិរិយៈ៥នោះគឺ ១-អាវាសមច្ឆរិយៈ កំណាញ់អាវាស (ឬទីលំនៅ) ២-កុលមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ត្រកូល ៣-លាភមច្ឆរិយៈ កំណាញ់លាភ ៤-វណ្ណមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ពណ៌សម្បុរ (ឬកំណាញ់គុណ) ៥-ធម្មមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ធម៌ ។ គន្ថៈ៤នោះគឺ ១-អភិជ្ឈាកាយគន្ថៈ ចំណងកាយគឺអភិជ្ឈា ២-ព្យាបាទកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺព្យាបាទ ៣-សីលពត្តបរាមាសកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺសីលពត្តបរាមាសៈ ៤-ឥទំភិនិវេសកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺសេចក្តីសំគាល់ ថារបស់នេះពិត ។ វិបល្លាស៣នោះគឺ ១-សញ្ញាវិបល្លាស សំគាល់ខុស គឺយល់ថាខន្ធ៥ ដែលជារបស់មិនទៀង សំគាល់ថាទៀង ទុក្ខសំគាល់ថាសុខ មិនមែនខ្លួន សំគាល់ថាខ្លួន ២-ចិត្តវិបល្លាស ត្រិះរិះខុស ៣-ទិដ្និវិបល្លាស យល់ខុស ។ អគតិ៤នោះគឺ ១-ឆន្ទាគតិ លំអៀងព្រោះ ស្រឡាញ់ ២-ទោសាគតិ លំអៀងព្រោះស្អប់ ៣-មោហាគតិ លំអៀងព្រោះ មិនដឹង ៤-ភយោគតិ លំអៀងព្រោះភ័យខ្លាច ។ អាសវៈ៤នោះគឺ ១-កាមាសវៈ តម្រាំគឺកាម ២-ភវាសវៈ តម្រាំគឺភព ៣-ទិដ្នាសវៈ តម្រាំគឺទិដ្និ ការយល់ខុស ៤-អវិជ្ជាសវៈ តម្រាំគឺអវិជ្ជា សេចក្តីល្ងង់ ។ ឱឃៈ៤នោះគឺ ១-កាមោឃៈ អន្លង់គឺកាម ២-ភវោឃៈ អន្លងគឺភព ៣-ទិដ្នោឃៈ អន្លង់គឺទិដ្និ ៤-អវិជ្ជោឃៈ អន្លង់គឺអវិជ្ជា ។ នីវរណៈ៥នោះគឺ ១-កាមច្ឆន្ទៈ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងកាម ២-ព្យាបាទៈ សេចក្តីគំនុំគំគួន ៣-ថីនមិទ្ធៈ សេចក្តីរួញរា ៤-ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តអណ្តែតអណ្តូង ៥-វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យមិនដាច់ស្រេច ។ ឧបាទាន៤នោះគឺ ១-កាមុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងកាម ២-សីលពត្តុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងសីលវត្ត ៣-អត្តវាទុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងខ្លួនប្រាណ ៤-ទិដ្នុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ ក្នុងការយល់ឃើញ ។ បរាមាសៈ១ គឺមិច្ឆាទិដ្និ ។ អនុសយៈ៧នោះគឺ ១-កាមរាគានុសយៈ ២-ភវរាគានុសយៈ ៣-បដិឃានុសយៈ ៤-មានានុសយៈ ៥-ទិដ្នានុសយៈ ៦-វិចិកិច្ឆានុសយៈ ៧-អវិជ្ជានុសយៈ ។ អនុសយៈទាំង៧នេះ ជាកិលេស ដេកត្រាំនៅរឿយៗ ក្នុងសន្តានរបស់សត្វ ។ មូលៈ៣នោះគឺ ១-លោភៈ ២-ទោសៈ ៣-មោហៈ ។ អកុសលកម្មបទ១០នោះគឺ កាយកម្ម៣ វចីកម្ម៤ មនោកម្ម៣ ត្រូវជា១០ ។ អកុសលចិត្តុប្បាទ១២នោះគឺ លោភមូល៨ ទោសមូល២ មោហមូល២ ត្រូវជា១២ ។ ភ្លើងកិលេសដែលកើតឡើងតៗគ្នាដូច្នេះនេះ គឺមកតែអំពីអវិជ្ជានិងសង្ខារ ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង នៅក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទដដែល ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ ! អ្នកឃើញភ្លើងកិលេស ហើយឬនៅ? សាធុ សាធុ ប្រពៃហើយ! ប្រពៃហើយ! ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឃើញច្បាស់ ណាស់ហើយ ថាភ្លើងកិលេស ទាំងអស់នេះ ប្រជុំចូលក្នុង បដិច្ច សមុប្បាទធម៌ ទាំង១២ពិតមែន ហើយធម៌ទាំងនេះបង្វិល ឲ្យវិលទៅកាន់ នាវាត្រៃលោក ហើយក៏នាំចូល ទៅកាន់អាកាសធាតុ គឺជារបស់ សោះសូន្យទទេៗ រកប្រយោជន៍ គ្មាន ស្លាប់ទៅទទេៗ មានតែភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ជាប់តាម ទៅជាមួយផង ដល់ត្រឡប់ មកកើតវិញ ក៏មកទទេៗ មានតែភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស តាមមក ជាមួយ ផង ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឃើញច្បាស់ថា នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦គឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ពិតជាប្រកប ទៅ ដោយភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ដុតបំផ្លាញរូប ដុតបំផ្លាញនាម ឲ្យរលាយទៅជា អាកាសទទេៗ ។ ឯភ្លើងទុក្ខទាំង៤ភ្នក់នេះ សម្រាប់ដុតបំផ្លាញ រូបទាំង២៨ឲ្យ រលាយសោះ សូន្យ ទៅទទេៗ ។ ចំណែកភ្លើងកិលេស ទាំង១៥០០នេះ សម្រាប់ដុតបំផ្លាញ ពួកនាមទាំង៤គឺ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ឲ្យរលាយសោះសូន្យទៅ ហើយបំភ្លៃ កំណើត ឲ្យក្លាយទៅកើត ជាប្រេត-នរក-តិរច្ឆាន-អសុរកាយ សោយនូវសេចក្តី ទុក្ខវេទនា រកទីបំផុតគ្មាន ។ សត្វទាំងអស់ វិលកើតវិលស្លាប់រាប់មិនអស់ នៅក្នុងភពតូចនិងភពធំ ហេតុមកតែអំពី អវិជ្ជាខ្ទប់មុខ ឲ្យងងឹតងងល់ងប់ដូចយប់ ដូចមនុស្សខ្វាក់ លលើធ្វើលលាក់ ដូចអន្ទាក់ឆ្វាក់រឹតក អូសទាញដឹកនាំ ឲ្យនៅតែក្នុង នាវាត្រៃលោក ច្រើនមីរដេរដាស កកកុញណែនណាន់តាន់តាប់ ចង្អៀតដូចជា អង្ករនៅក្នុងនាឡិ ឬដូចជាស្និតចេក ត្រា រាប់ពុំអស់ នូវមនុស្សសត្វដែលជិះ នៅលើនាវាត្រៃលោក ហើយបើកទៅ តាមប្រឡាយទឹក ដែលហូរត្របាញ់ គឺតណ្ហា ឆ្ពោះទៅកាន់ ភពតូចនិងភពធំ នោះឯង ។ ខ្ញុំទាំងពីរ នាក់ ឃើញច្បាស់ណាស់ ព្រះអង្គ ថាមនុស្សសត្វ ទាំងអស់នេះ ស្ម័គ្រចិត្តជិះ តែនាវាត្រៃលោក ច្រើនរាប់មិនអស់ ។ ឯនាវាត្រៃល័ក្ខណ៍វិញ នៅចត ចោលទទេ ឥតមាន មនុស្ស ឬសត្វណាជិះ សោះឡើយ មែនឬមិនមែន ព្រះអង្គ? អើ! មែនហើយសញ្ញា វិញ្ញាណ អ្នកឃើញយ៉ាងហ្នឹង ត្រូវហើយ ព្រោះមានច្បាប់ថា ត្រៃលោក គោកត្រៃលក្ខណ៍ សង្សារចក្ក វិលមិនដល់ អវិជ្ជាជាឫសគល់ ជា បច្ច័យនៃសង្ខារ នាំសត្វឲ្យសោកសៅ លិចលង់ទៅ ក្នុងជលសារ បញ្ចមារមោហន្ធការ រឹតរុំហ៊ុំជុំជាប់នៅ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! មារទាំង៥នោះគឺ កិលេសមារ១ ខន្ធមារ១ អភិសង្ខារមារ១ មច្ចុមារ១ ទេវបុត្តមារ១ មារទាំង៥នេះ មានខ្សែ៥ សម្រាប់ចងមនុស្សសត្វ រឹតរុំហ៊ុំឲ្យជាប់នៅ តែក្នុងនាវាត្រៃលោក បានជានាវាត្រៃលក្ខណ៍ នេះនៅទំនេរ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណ សួរទៅបញ្ញាថា កាលពីដើម ខ្ញុំបានធ្វើទាន សីល ភាវនាណាស់ដែរ តើខ្ញុំបាននៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ដែរឬទេ? ។ បញ្ញាសួរទៅសញ្ញា វិញ្ញាណវិញថា កាលអ្នកធ្វើ ទាន សីល ភាវនានោះ តើអ្នកសំគាល់ឃើញ ដូចម្តេចបានជាអ្នកធ្វើ? ។ ខ្ញុំសំគាល់ឃើញដូច្នេះថា ធ្វើទានឲ្យបានផល មានភោគសម្បត្តិ ធ្វើសីលឲ្យបានផល មានអាយុវែង រូបល្អ ចំរើនភាវនា ឲ្យបានផលមានបញ្ញា និងបានសេចក្តីសុខច្រើន ខ្ញុំសំគាល់ឃើញ ដូច្នេះហើយ ក៏ខំធ្វើទាន សីល ភាវនាទៅ ។ បញ្ញាថា បើអ្នកសំគាល់ ឃើញដូច្នោះ ហើយខំធ្វើទាន សីល ភាវនាយ៉ាងនេះ មិនបានចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ជាដាច់ខាត បានជាថា មិនបានចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍នោះ ព្រោះថាអ្នកសំគាល់ យក ត្រៃលោកមកជាអារម្មណ៍ ហៅថាលោកាធិបតេយ្យ អត្តាធិបតេយ្យ ។ ទាន សីល ភាវនារបស់អ្នកនេះ ចាត់ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំងអស់ ។ បើទាន សីល ភាវ នារបស់អ្នក កាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍នោះ ទើបចាត់ចូល ទៅក្នុងនាវា ត្រៃលក្ខណ៍ទាំងអស់ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ទាន សីល ភាវនា ដែលខ្ញុំបានធ្វើទាំងអស់ មិនចាត់ចូល ទៅក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ខ្ញុំក៏យល់ព្រមហើយ ពិតជានៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ប្រាកដមែន ចុះចំណែក ផលបុណ្យ បានឬមិនបាន? ។ បញ្ញាថា សេចក្តីត្រង់នេះ អ្នកចាំស្តាប់ អភិធម្មសំដែងថា សោមនស្ស សហគត ញាណសម្បយុត្ត កុសលចិត្តកើតឡើង ប្រកបដោយ សោមនស្សវេទនា ប្រកបដោយញាណ ជាគ្រឿងដឹង បើមាន ញាណ ទើបធ្វើទាន សីល ភាវនា កាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍បាន ។ កុសលចិត្ត ដែលកើតឡើងក្នុង នាវាត្រៃល័ក្ខណ៍ បើគ្មានញាណទេ ហើយធ្វើទាន សីល ភាវនា ប្រើតែវិញ្ញាណនោះ កាន់យកបានតែ លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ប៉ុណ្ណោះ ជាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ សោមនស្ស សហគត ទិដ្និគតសម្បយុត្ត លោភចិត្តកើតឡើង ប្រកបដោយ សោមនស្សវេទនា និងព្រមដោយទិដ្និ ទាំង២ប្រការគឺ សស្សតទិដ្និ១ ឧច្ឆេទទិដ្និ១ ។ បើធ្វើទាន ប្រកបដោយសោមនស្ស ព្រមដោយទិដ្និ ដែលយល់ឃើញថា អនាគតទៅ ខាងមុខ នឹងមានភោគ សម្បត្តិច្រើន ឃើញដូច្នោះហើយ ចិត្តក៏ត្រេកអរ ជាប់ចិត្តនឹងសម្បត្តិ ហើយក៏ប្រាថ្នាថា ឲ្យបាន សម្បត្តិ៣គឺ សម្បត្តិមនុស្ស១ សម្បត្តិទេវតា១ សម្បត្តិព្រះនិព្វាន១ ។ ចំណែកឯអ្នក ដែលទទួល យកទាននោះ ក៏ឲ្យពរថា ឲ្យអ្នកបានសម្រេច ដូចសេចក្តីប្រាថ្នា របស់អ្នក ចុះ ។ ចំណែកអ្នកម្ចាស់ទាន ក៏កើតលោភមូល សោមនស្ស ជាទិដ្និសម្បយុត្ត រឹតតែខ្លាំងឡើងៗ ត្រង់ដែលយល់ឃើញថា ធ្វើទានបាន សម្បត្តិច្រើននេះ ជាតួសស្សតទិដ្និ ។ ត្រង់ចិត្តដែលជាប់ នឹងសម្បត្តិ ប្រកាន់ឲ្យតែមានៗ ឲ្យតែនៅៗ នេះជាតួភវតណ្ហា ។ ត្រេកអរនឹងរបស់មាន ត្រេកអរនឹងរបស់នៅ នេះជាតួកាមតណ្ហា ។ បើមិនចង់ឲ្យ របស់ នោះវិនាស ព្រាត់ប្រាសទៅ នេះជាតួវិភវតណ្ហា ។ វិភវតណ្ហានេះ ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ហើយ វិនិច្ឆ័យដោយខ្លួនឯង ចុះរឿងទាននេះ ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ស្តាប់បានជាក់ច្បាស់ណាស់ ថាធ្វើទានប្រកបដោយញាណសម្បយុត្ត ទើបបានមហាកុសល៨ ខ្ញុំដឹងច្បាស់ថាខ្ញុំជាបុថុជ្ជន គ្មានញាណសម្បយុត្ត ទេ ព្រោះញាណសម្បយុត្តនោះ មានពីត្រឹមព្រះ សោតាបន្នបុគ្គល ឡើងទៅ ម្ល៉ោះហើយបានជា ខ្ញុំធ្វើទានតាំងពី ដើមរៀងរាបមក មានតែលោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្ត ធ្វើ ទានប្រាថ្នា ចង់ឲ្យបានតែផលបុណ្យ គឺឲ្យបានតែ ទ្រព្យច្រើនប៉ុណ្ណោះ ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ យល់ឃើញថា ខុសឆ្ងាយអំពី ព្រះពុទ្ធសាសនា គ្មានឆិតគ្មានជ្រិះសោះ ។ ខ្ញុំ ខុសណាស់ ព្រះអង្គបញ្ញា ហើយខ្លួនខ្ញុំមិនដឹង ជាខុសផង ឥឡូវនេះខ្ញុំបានភ្លឺ ណាស់ហើយព្រះអង្គ ខ្ញុំលែងវង្វេង ទៀតហើយ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ខុសម្លឹងៗ ហើយមិន ដឹង ជាខុសផង ធ្វើទានម្តងៗលោភៈ តណ្ហារឹតតែច្រើនឡើង ម៉្លោះហើយផលលោភៈ ផលតណ្ហាឲ្យមក បានតែក្រៗ តែខ្វះៗ នេះជាផល របស់លោភៈ និងតណ្ហាហុចផល ឲ្យយ៉ាងនេះឯង ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ខុសណាស់ព្រះអង្គ កាលខ្ញុំទៅរកស៊ី ធ្វើការងារអ្វីៗ ក៏យកលោភៈ តណ្ហានិងទិដិ្ន ទៅធ្វើទៅរក ដល់ខ្ញុំទៅធ្វើទាន ក៏យកលោភៈ តណ្ហា និងទិដ្និទៅធ្វើ ទានទៀត ម៉្លោះហើយផលហុចឲ្យ មកបានតែទុក្ខ បានតែខុស បានតែក្រ បានតែខ្វះ នេះខ្លួនខ្ញុំវិនិច្ឆ័យ អំពីទានដោយខ្លួនឯង ឥតមានសេចក្តី សង្ស័យទេ ពិតជានៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ប្រាកដណាស់ព្រះអង្គ ។ ចុះធ្វើទានដូចម្តេច ទើបបានទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍? ។ អើសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកចាំស្តាប់ចុះ ធ្វើទានប្រកបដោយ សោមនស្សសហគត ញាណសម្បយុត្ត ទើបបានទៅនៅ ក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ ចុះញាណសម្បយុត្ត នោះតើដូចម្តេច? ញាណសម្បយុត្តនោះ គឺ មគ្គញាណ ញាណដែល ត្រាស់ដឹងច្បាស់ នូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ក្នុងខន្ធទាំង៥ ដឹងច្បាស់នូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ញាណដែលដឹងច្បាស់នូវទុក្ខ ហើយចិត្តនៅ សម្បយុត្តជាប់នឹង អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដូច្នេះឈ្មោះថាញាណ ។ ញាណនេះឯងហើយ ដែលធ្វើទានបាន មហាកុសល៨នោះ ។ កាលដែលខ្ញុំ ធ្វើទាននោះ មានចិត្តសោមនស្ស ចំពោះបុគ្គល ដែលគួរឲ្យទាន មុននឹងឲ្យទាននោះ មានញាណជាគ្រឿងដឹងថា ឲ្យទាននេះរំលត់តែ ភ្លើងគឺលោភៈ តណ្ហានិងឧបាទាន ឲ្យអស់តែប៉ុណ្ណោះ មិនមានចិត្តប្រាថ្នា អ្វីអំពីទាននោះឡើយ គឺមានចិត្តត្រេកអរ ចំពោះតែត្រង់បាន ធ្វើទាននេះ១ ត្រេកអរចំពោះ បុគ្គល ដែលបាន ទទួលទាននេះ១ ។ បើធ្វើទានម្តងៗ លោភៈ តណ្ហា និងឧបាទាន ក៏រលត់អស់ បើរលត់អស់ហើយ មហាកុសល៨ក៏កើតឡើង ពេញនៅក្នុងចិត្ត ឥតខ្វះខាត ។ បើធ្វើទានម្តងៗ លោភៈ តណ្ហា ប្រាថ្នាចង់បានបុណ្យ ចង់បានសម្បត្តិ ចង់បានលាភ យស សរសើរ ចង់បានសុខ ចង់បានអាយុវែង ចង់បានរូបល្អ ចំណង់ចង់បាននេះ ហៅ ថា លោភៈ តណ្ហា កើតមកអំពី សស្សតទិដ្និ កាន់យក លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ទាននេះឈ្មោះថា កាមសុខល្លិកាទាន រាប់ចូលក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ ពាក្យបូរាណ មួយឃ្លាបានពោលថា បើឲ្យទានឲ្យអោយស្មោះ កុំអាឡោះ អាល័យស្ងួន ទ្រព្យនេះនឹងនាំខ្លួន ទៅបរលោក ពុំសោះសូន្យ។ អ្នកដែលឲ្យទាន ស្មោះ នោះ គឺឲ្យទានទៅហើយ មិនប្រាថ្នា មិនទារយកបុណ្យ មិនទារយកសម្បត្តិ មិនទារយកសុខ សរសើរ លាភ យស មិនទារយក អាយុវែង មិនប្រាថ្នារូបល្អ ចិត្តមិនមាន អា ឡោះអាល័យ ក្នុងការដែលបាន ឲ្យទានហើយនោះ គឺមានចិត្តស្ងបសម្ងាប់ ប្រាសចាកលោភៈ តណ្ហា ទិដ្និ និងឧបាទានស្រឡះ ។ តួចិត្តដែលស្ងប់ សម្ងាប់នេះហើយ ជាតួ មហាកុសល៨ ។ បើឲ្យទានស្មោះ អស់លោភៈ តណ្ហា ទិដ្និ និងឧបាទាន ដូចបានពោលមកនេះ បុណ្យនោះច្រើន ជាអនេករាប់មិនអស់ ពីព្រោះលោភៈ តណ្ហាទិដ្និនេះ ជា តួអកុសល បើអស់លោភៈ តណ្ហា ទិដ្និហើយ ចិត្តនោះជាតួ មហាកុសលទាំងអស់ ។ ទានដែលឲ្យស្មោះនេះ ព្រោះកាន់យក ធម្មធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហៅថា មជ្ឈិមាបដិ បទាទាន រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ។ សញ្ញាថា ខ្ញុំចេះអភិធម្មដែរ វិញ្ញាណថាខ្ញុំចេះដែរ ចុះហេតុដូចម្តេច ក៏បានទៅជា ធ្វើទានម្តងៗប្រកបដោយ លោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្តដូច្នេះ ហើយ មិនដឹងខុសផង ។ វិញ្ញាណថា យើងធ្លាប់បានធ្វើ ពីដើមរៀងរាបមក ក៏ច្រើនណាស់ដែរ ហើយ ទើបនឹងមកដឹង ខុសត្រូវក្នុងថ្ងៃនេះ ។ សញ្ញា ថា យើងទាំងពីរនាក់នេះ ខុសហើយ បានជាថា ខុសហើយនោះ ព្រោះលោភៈ តណ្ហា និងសស្សតទិដ្និ កើតឡើងព្រមគ្នា ក្នុងកាលដែលយើង ធ្វើទានម្តងៗនោះ កាន់យក តែ លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហើយធ្វើទានទៅ លោភចិត្តកើតឡើង ហើយចង់បានបុណ្យ ចង់បានទ្រព្យ សម្បត្តិច្រើន ចង់បានជាទេវតា ជាព្រះ ឥន្រ្ទ ចង់បានអាយុវែង ចង់បានលាភយស ចង់បានសុខសរសើរ ចង់បានរូបល្អ ។ ត្រង់ដែលចិត្ត ជាប់នឹងសម្បត្តិ នឹងវត្ថុទាំងអស់ ដូចជាខាងលើនេះ ហៅថាលោភចិត្ត ។ ត្រង់ដែល យល់ឃើញថា បានបុណ្យមកស្រួល បានសម្បត្តិមកស្រួល បានយសមកស្រួល យល់ឃើញដូច្នេះហៅថា សស្សតទិដិ្ន ។ បើចិត្តត្រេកអរ តែនឹងវត្ថុដូចមាន ខាង លើនេះទាំងអស់ តួចិត្តដែលត្រេកអរ នោះហៅថា កាមតណ្ហា ។ បើចិត្តប្រកាន់ខ្ជាប់ នូវវត្ថុទាំងអស់នោះ ឲ្យតែនៅៗ ទៀងៗតួចិត្តនោះ ហៅថា ភវតណ្ហា ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យវត្ថុទាំងអស់នោះ វិនាសព្រាត់ប្រាស បាត់បង់ទៅ តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ។ បើចិត្តកាន់យកនូវវត្ថុ ដូចមាននៅខាងលើនេះ ណាមួយមកជាអារម្មណ៍ ហើយធ្វើទានទៅ ទាននោះហៅថា លោកាធិបតេយ្យទាន និង អត្តាធិបតេយ្យទាន ។ នេះរាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ មានរឿងមួយសម្តែងថា នាកាល ព្រះពុទ្ធសករាជ បាន២១៨ឆ្នាំ មានព្រះមហាក្សត្រ មួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមធម្មាសោក ក្នុងកាលនោះ ព្រះអង្គបានកសាង ព្រះចេតិយចំនួន ៨ម៉ឺន៤ពាន់ ឃើញថាធ្វើទាន នោះ ច្រើនជាអនេក តែកាន់យក អត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហើយខំកសាងទៅ ។ លុះកសាងរួច ស្រេចហើយ ទើបចូលទៅ ក្រាបទូលសួរ ព្រះមោគ្គលីបុត្តថា ខ្ញុំព្រះករុ ណាម្ចាស់ កសាងនេះ តើនឹងបានទៅជាអ្វី? ព្រះមោគ្គលីបុត្តតបថា ទានដែលមហារាជ ធ្វើទាំងអស់នេះ ជាទានក្រៅ ព្រះពុទ្ធសាសនា គ្មានចូលក្នុង ព្រះពុទ្ធសាសនាទេ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញ្ញាណថា នាវាត្រៃលោក តើនាំសត្វឯណា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា នាវាត្រៃលោក នាំសត្វទៅកាន់ សេចក្តីវិនាស ព្រាត់ប្រាសសោះសូន្យ ទទេៗ ។ អើវិញ្ញាណ! អ្នកឆ្លើយហ្នឹង ត្រូវហើយ ព្រោះថាសត្វ ទាំងអស់នេះ មានកម្មជាគោល បើធ្វើកម្មនោះយ៉ាងណា តែងហុចផលឲ្យមកយ៉ាងនោះ មិនដែលឲ្យផលមកខុសគោលដើមទេ ។ ឥឡូវនេះយើងធ្វើទានម្តងៗ យកតែគ្រឿងវិនាសមកជាអារម្មណ៍ ហើយឲ្យទានទៅ បានជាផលមក បានតែវិនាសព្រាត់ប្រាសសោះសូន្យទទេៗ ។ បើធ្វើទានកាន់យក លោ កាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ទាននោះហៅថា កាមសុខល្លិកាទាន រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃ លោកទាំងអស់ ។ បើធ្វើទាន កាន់យកធម្មាធិបតេយ្យ ជា អារម្មណ៍ ទាននោះហៅថា មជ្ឈិមាបដិបទាទាន ។ មជ្ឈិមាបដិបទាទាននេះ រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ ដែលធ្វើទាន កាន់យក លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិប តេយ្យ ជាអារម្មណ៍នោះ មានគ្រប់សាសនា វៀរលែងតែ ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រហ្មញ្ញសាសនា គ្រិស្តសាសនា និងឥស្លាមសាសនា ទាំង៣នេះគេប្រដៅឲ្យ ធ្វើទាន ហើយ គេនាំគ្នា ប្រាថ្នាថា ឲ្យមានសម្បត្តិ ឲ្យបានបុណ្យ បានសក្តិយស ឲ្យបានខ្ពង់ខ្ពស់ ឲ្យបានកើតទៅ ជាទេវតា ជាព្រះឥន្រ្ទ ជាព្រះព្រហ្ម ឲ្យបានស្មើរៗគ្នាទៅហោង គេនាំគ្នា សោមនស្ស ត្រេកអរថា សាធុៗ ៣ដង គេសន្មតថាបានបុណ្យ ។ ចំណែកព្រះពុទ្ធសាសនា មិនប្រដៅឲ្យធ្វើទាន សីល ភាវនា ដូច្នេះទេ គឺព្រះអង្គទ្រង់ប្រដៅ ឲ្យធ្វើទានដើម្បីរំលត់ នូវភ្លើងទុក្ខគឺលោភៈ១ ឲ្យធ្វើសីល ដើម្បីរំលត់នូវ ភ្លើងទុក្ខគឺទោសៈ១ ឲ្យធ្វើភាវនាដើម្បី រំលត់នូវភ្លើងទុក្ខ គឺមោហៈ១ នេះព្រះពុទ្ធសាសនា ទ្រង់ទូន្មាន ឲ្យចេះធ្វើទាន ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ឲ្យចេះធ្វើសីល ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ឲ្យចេះ ធ្វើភាវនា ដើម្បីរំលត់ទុក្ខដូច្នេះ ។ បើកាន់យក មិនទៀង-ទុក្ខ មកជាអារម្មណ៍ហើយ ធ្វើទាន-សីល-ភាវនា យ៉ាងនេះហៅថា ធម្មាធិបតេយ្យ គឺធ្វើទាន កាន់យកធម៌ជាធំ ។ បើធ្វើទាន កាន់យកធម៌ជាធំ ទើបបាន មហាកុសល៨ ទាននោះហៅថា មជ្ឈិមាបដិបទាទាន រាប់ចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ! អ្នក ស្តាប់ចូលចិត្ត ច្បាស់ ហើយឬនៅទេ? សាធុៗ ប្រពៃណាស់ៗ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ដាច់ចាកការ សង្ស័យអស់ហើយ លោកម្ចាស់ ខ្ញុំឃើញច្បាស់ ភ្លឺច្បាស់ណាស់ ថាបើនឹងធ្វើទាន ត្រូវប្រា រព្ធយក អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា មាកជាអារម្មណ៍ នេះហៅថា ធម្មាធិបតេយ្យ យកធម៌ជាធំ តាមឱវាទដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ទូន្មាននោះ ពិតប្រាកដមែន ព្រោះញាណសម្ប យុត្ត ជាប់នៅក្នុងចិត្ត ឃើញច្បាស់នូវធម៌ ទុក្ខ មិនទៀង អនត្តា ហើយមានសទ្ធាជ្រះថ្លា បរិច្ចាគទ្រព្យសម្បត្តិ ធ្វើទានចំពោះ បុគ្គលដែលគួរឲ្យ ញ៉ាំងមហាកុសល៨ ឲ្យកើត ឡើងឥតអាក់ ហើយបានសម្រេច ជាព្រះសោតាបត្តិមគ្គញាណ លះបង់នូវលោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ គឺលោភមូលជា សោមនស្ស ទិដ្និសម្បយុត្ត៤ លោភមូលជា ឧ បេក្ខាទិដ្និសម្បយុត្ត២ លះបង់នូវ សក្កាយទិដ្និ២០ លះបង់នូវវិចិកិច្ឆា១៦ លះបង់នូវ សីលពត្តបរាមាសៈដាច់ស្រឡះ ឥតមានសង្ស័យ ក្នុងជីវិត ។ លែងទៅកាន់ អបាយភូមិ ព្រោះលះដាច់លោភចិត្ត ជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ ហើយចិត្តក៏សម្បយុត្ត ទៅលើមគ្គនិងផល ។ អើសញ្ញា វិញ្ញាណ! ធម្មចក្ខុញាណ ករណីញាណ កើតឡើងហើយ ដល់ភ្នែករបស់អ្នក អ្នកឃើញធម៌ច្បាស់ ទៅតាមសភាវធម៌ពិតៗ ឥតមានឃ្លាតឡើយ ។ បើធ្វើទាន ស្តាប់ធម៌ ធ្វើអ្វីអ្វីក៏ដោយ បើមិនកាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ទេ ក៏មិនអាចញ៉ាំង មហាកុសល៨ ឲ្យកើតឡើងបានឡើយ លោកុត្តរៈ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក៏មិនអាចកើតឡើង បានដែរ ។ មហាកុសល៨ នេះជាធម៌អាចញ៉ាំង លោកុត្តរៈឲ្យកើតឡើងបាន សម្រេចជា សោតា-សកទា- អនាគា-អរហត្ត នោះក៏មកតែអំពី មហាកុ សល ជាលោកិយនេះ ឲ្យសម្រេចទៅជា លោកុត្តរៈបាន ។ តែមហាកុសល ទាំង៨នេះ ចែកចេញជា ពីរយ៉ាងគឺ កុសលប្រកបដោយ ញាណសម្បយុត្តម៉្យាង កុសលប្រកប ដោយ ញាណវិប្បយុត្តម៉្យាង ។ ឯមហាកុសល ដែលប្រកបដោយ ញាណសម្បយុត្តនោះ មានកម្លាំង៥យ៉ាង កើតឡើងគឺសទ្ធា សតិ វិរិយៈ សមាធិ បញ្ញា មានកម្លាំងពេញ បរិបូណ៍ហើយ អាចញ៉ាំងលោកុត្តរ កុសលឲ្យកើតឡើង កំចាត់បង់នូវ អាសវធម៌ឲ្យដាច់ ជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមជាន់ថ្នាក់ ដែលបានសម្រេច ជាសោតាបន្នក្តី ជាសកទា គាមិក្តី ជាអនាគាមិក្តី ជាអរហត្តក្តី ។ ជួនកាលក៏សម្រេច ដល់អរហត្ត តែម្តងក៏មាន ដោយអំណាច កម្លាំងឥន្រ្ទីយទាំង៥ កំចាត់បង់នូវ សំយោជនៈ៥ ខាងក្រោមអស់ ដោយ សមុច្ឆេទប្បហាន ។ ចំណែកមហាកុសល ដែលប្រកបដោយ ញាណវិប្បយុត្ត មិនអាចញ៉ាំង ឲ្យលោកុត្តរៈ កើតបានឡើយ ព្រោះកុសលនេះ មិនប្រកបដោយញាណ មិនមានឥន្រ្ទីយ ជាកម្លាំង ។ ក្នុងមហាកុសល៨នេះ មានកុសល ដែលប្រាសចាក ញាណនោះ៤គឺ ខាងសោមនស្ស ញាណវិប្បយុត្ត២ ខាងឧបេក្ខាញាណ វិប្បយុត្ត២ ត្រូវជា៤ ។ កុសល ទាំង៤នេះ មិនឆ្លងទៅលោកុត្តរៈ បានឡើយ ។ ព្រោះថាមហា កុសលទាំង៨នេះ កើតឡើងក្នុង សន្តានបុថុជ្ជន និងសេក្ខបុគ្គល តាំងពីសោតាបត្តិមគ្គ ដល់អរហត្តមគ្គ អស់ ត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ។ មិនទូទៅដល់ អរហត្តផលទេ ព្រោះលោក ឈប់ធ្វើកម្ម ក្នុងទីកម្បាំង នោះអស់ហើយ ។ តែមហាកុសលដែលកើតឡើង ក្នុងសន្តានសេក្ខបុគ្គលនោះ គ្រាន់ តែផ្លាស់ឈ្មោះថា មគ្គ ផល ដូច្នេះវិញ ព្រោះថា មគ្គជាកុសល ផលជាវិបាកដូច្នេះ ។ សួរថា ចុះបើមហាកុសលនេះ កើតបានតែអំពីធ្វើទាន ឬក៏បានមកអំពីធ្វើអ្វីខ្លះ? តបថា កុសលនេះ បានមកអំពីធ្វើទាន សីល ភាវនា និងស្តាប់ធម៌ ហើយធ្វើទិដ្និ ឲ្យត្រង់ទៅតាមធម៌ កំចាត់បង់លោភៈ ទោសៈ មោហៈ ដែលកំពុងធ្វើទាន សីល ភាវនានោះ ឲ្យទៅជា សម្មាទិដ្និវិសុទ្ធ ។ ត្រង់បញ្ញា ដែលបរិសុទ្ធហើយ ជាមហាកុសល កុសលនេះចែកចេញ ជា៣ថ្នាក់គឺ ថ្នាក់ទី១ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ជាតទង្គប្បហាន ។ ទិដ្និបរិសុទ្ធមួយពេលៗ ហៅថា កាមាវចរកុសល ។ ថ្នាក់ទី២ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ជាវិក្ខម្ភនប្បហាន ។ បញ្ញាបរិសុទ្ធបាននៅយូរៗ ហៅថា មហាកុសល ។ ថ្នាក់ទី៣ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ដាច់ស្រឡះ ហៅថាសមុច្ឆេទប្បហាន ។ មហាកុសល នោះបានឈ្មោះថា មគ្គជាកុសលវិញ ព្រោះចិត្តសម្បយុត្តជាប់នឹងមគ្គផល ។ វិញ្ញាណសួរថា បើកុសលនេះ ញ៉ាំងលោកុត្តរៈ ឲ្យកើតឡើងបានហើយ ចាំបាច់ចំរើនកម្មដ្នាន ចូលកាន់បឋមជ្ឈាន- ទុតិយជ្ឈាន-តតិយជ្ឈាន-ចតុត្ថជ្ឈានធ្វើអ្វីទៀត? ។ បញ្ញាឆ្លើយថា បើទុកជាចំរើន រូបសមាបត្តិ៤ក្តី អរូបសមាបត្តិ៤ក្តី ក៏គង់មកពិចារណា ឲ្យកើតឡើងនូវ មហាកុសល ទាំង៨នេះដែរ ទើបចូលទៅកាន់ លោកុត្តរៈ បាន ។ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះថាឈាន សមាបត្តិទាំង៨នេះ ប្រាសចាកសម្មាទិដ្និ និងសម្មាសង្កប្បោ បានជាថា រូបាវចរនិងអរូបាវចរ ទាំងពីរនេះមិនបានឆ្លង ទៅកាន់លោ កុត្តរៈទេ ។ វិញ្ញាណសួរថា ហេតុដូចម្តេច បានជារូបាវចរកុសល និងអរូបាវចរកុសល ប្រាសចាកបញ្ញា? ។ បានជាថា ប្រាសចាកបញ្ញានោះ កាលដែលចូល កាន់ចតុត្ថជ្ឈាន ក្តី បញ្ចមជ្ឈានក្តី មានតែអង្គ២គឺ ឯកគ្គតា១ ឧបេក្ខា១ ចិត្តកាន់យក ឯកគ្គតាជាអារម្មណ៍ខ្លះ យកឧបេក្ខាជា អារម្មណ៍ខ្លះ ហើយក៏ព្រងើយ កន្តើយទៅ ព្រោះថាចិត្ត ដែល ចូលកាន់ ឈានទាំងអស់នោះ ឥតបានពិចារណា អ្វីកើតទេ ជាចិត្តដែលប្រកប ដោយរូបាវចរវិបាក គឺថាចិត្តប្រាសចាកហេតុ មិនអាចនឹងពិចារណា ខន្ធ៥នោះបានឡើយ បានជាថាប្រាសចាក សម្មាទិដ្និនិង សម្មាសង្កប្បោ ។ បើអដ្នង្គិកមគ្គ មិនមានហើយ លោកុត្តរៈក៏មិនមានដែរ ។ វិញ្ញាណសួរថា ចុះសម្មាទិដ្និ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃទិដ្និនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញាតបថា ទិដ្និនោះមាន២គឺ មច្ឆាទិដ្និ១ សម្មាទិដ្និ១ ។ ឯមច្ឆាទិដ្និនោះគឺ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ដែលមិនទៀង១ យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែលមានទុក្ខ១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែលមិនមែន ខ្លួនអញ១ យល់ថាស្អាតក្នុង របស់ដែលមិនស្អាត១ យល់ថា ស្រី-ប្រុស ក្នុងអាការៈដែល គ្មានស្រីប្រុស១ គំនិតដែលយល់ខុស ទាំងអស់នេះ មកអំពីអវិជ្ជា និងមោហៈ យល់តាមធម៌ហីនោ គាមោ ជាធម៌ ថោកទាប ជាធម៌របស់អ្នក និគម មិនមែនជាធម៌ របស់ព្រះពុទ្ធទេ ។ បើយល់ទៅ តាមគំនិត ទាំង៤យ៉ាងនេះ តែងឲ្យផលមក ជាទុក្ខធ្ងន់ ទុក្ខហើយ ទុក្ខទៀតក្នុងភពទាំង៣ ព្រោះតែ ទិដ្និយល់ផ្កាប់មុខ ធ្លាក់ទៅក្នុងអន្លង់ ទាំង៤ គឺអន្លង់កាមោឃៈ១ ភវោឃៈ១ ទិដ្នោឃៈ១ អវិជ្ជោឃៈ១ ចិត្តដែលធ្លាក់ចុះទៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នេះ ដូចជាទឹកទន្លេ ហូរចូលទៅកាន់ មហាសមុទ្រ មានតែរសជាតិ ប្រៃម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ។ ចិត្តដែលទៅនៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នោះ មានតែកងទុក្ខម៉្យាង ឥតមានសុខទេ បង្ហូរមកនូវទុក្ខ និងទោសច្រើនអនេក រាប់មិនអស់ ដូច ជាទឹកប្រៃ ក្នុងមហាសមុទ្រ ដូច្នោះឯង ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ធ្លាប់យល់ថា ទៀងក្នុងខន្ធទាំង៥ ក្នុងភពទាំង៣ ធ្លាប់យល់ថាសុខ ក្នុងខន្ធទាំង៥ ក្នុងភពទាំង៣ ធ្លាប់យល់ថាខ្លួនអញ យល់ ថាស្អាត ថាស្រី ថាប្រុស ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ យល់ទៅតាម ធម៌ថោកទាប ជាធម៌របស់អ្នកនិគម តាំងតែអំពីកើតមក ឃើញថា ខុសច្រើនណាស់ បើយល់ខុស ដូច្នេះហើយ ហៅថា មច្ឆាទិដ្និពិតមែន ត្រង់យល់ថា សុខក្នុងរបស់ ដែលមានទុក្ខ១ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ដែលមិនទៀង១ យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែល មិនមែនខ្លួនអញ១ តួចិត្តដែលយល់ថា ខ្លួនអញនេះ ជាតួទិដ្នោឃៈ ។ ត្រង់ខន្ធ៥ដែលគ្មានអញ គ្មានសុខ គ្មានស្រី គ្មានប្រុសសោះ ហើយយល់ថាអញ ថា សុខ ថាស្រី ថាប្រុស តួចិត្តនេះជាតួ អវិជ្ជោឃៈ អន្លង់គឺអវិជ្ជា ។ ត្រង់តួចិត្តដែលត្រេកអរ ទៅតាមទិដ្និដែលឃើញ ថាអញៗ សុខៗ ថាស្រីៗ ថាប្រុសៗនោះ តួចិត្តនេះហៅ ថា កាមោឃៈ ។ តួចិត្តដែលប្រកាន់ យកសុខៗ ប្រកាន់យកអញៗ ស្រីៗ ប្រុសៗនោះ មិនព្រមលែង តួចិត្តនោះហៅថា ភវោឃៈ ។ វិញ្ញាណថា ខ្ញុំគ្រាន់តែយល់ថា អញៗ ថាសុខៗ ថាស្រីៗ ថាប្រុសៗ ថាស្អាតៗប៉ុណ្ណេះ តើវាខុសអ្វីខ្លះ? បានជាធ្លាក់ទៅក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ សោយតែសេចក្តី ទុក្ខច្រើនជាអនេក ដូច្នេះ? ។ តបថា ខុសក្នុងកម្មបថ១០ ត្រូវទោសអភិជ្ឈាផង ព្យាបាទផង មិច្ឆាទិដ្និផង ត្រូវទោសនោះដូច្នេះគឺ អភិជ្ឈាកាយគន្ថៈ ចិត្តរំពៃយលទ្រព្យគឺ អាការៈ៣២ទាំងមូលនេះ ថាជាទ្រព្យមានតាំងអំពីសក់ រោម ក្រចក ធ្មេញ ស្បែក ជាដើម។ល។ យល់ថារបស់ទាំងនេះសំគាល់ថាជារបស់ខ្លួន បើសំគាល់ឃើញដូច្នេះ ត្រូវ ទោសអភិជ្ឈា បើប្រទុស្តរ៉ាយ ខឹងនឹងសក់ស្កូវ ខឹងនឹងធ្មេញឈឺ ឬនឹងជម្ងឺណាមួយ ក្នុងកាយទាំងមូលនេះ ត្រូវទោសព្យាបាទ កាយគន្ថៈ ។ ឥទំសច្ចាភិនិវេស កាយគន្ថៈ ប្រ កាន់ថាឲ្យកាយ នៅទៀងៗ វេទនានៅទៀងៗ សញ្ញា-សង្ខារ-វិញ្ញាណ នៅទៀងៗ អាការៈណាមួយ ឲ្យតែប្រកាន់ថា ឲ្យនៅតែទៀងៗដូច្នេះ ត្រូវទោសមិច្ឆាទិដ្និ ទាំងអស់ ។ ខុសក្នុងកម្មបថ ដូច្នេះហើយ បានជាធ្លាក់ទៅក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដូចជាទឹកទន្លេ ដែលហូរទៅកាន់ មហាសមុទ្រហើយ ក្លាយរសជាតិទៅជា ប្រៃតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ចិត្ត ដែលនៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នេះ មានតែទុក្ខ និងទោសច្រើន ដូចជាទឹកប្រៃនោះដែរ ។ ពិតមែនហើយបញ្ញា ខ្ញុំអស់សង្ស័យហើយ ព្រោះថាមនុស្ស សត្វកើតស្លាប់ ស្លាប់កើត មានតែទុក្ខនិងទោស ច្រើនជាអនេក ព្រោះតែត្រូវទោសក្នុងកម្មបថនេះ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណសួរថា ចុះធ្វើដូចម្តេច យល់ដូចម្តេច ទើបនឹងរួចផុត ពីអកុសល មិច្ឆាទិដ្និនេះ ។ តបថាសញ្ញា វិញ្ញាណ អ្នកចាំស្តាប់ឲ្យច្បាស់ តាមអត្ថរសអំពី អភិធម្មចុះ អភិធម្មប្រែថា ធម៌មានសេចក្តីចំរើន ធម៌គួរកំណត់ ធម៌គួរបូជា ធម៌មិនច្រឡំគ្នា ធម៌ដ៏ក្រៃលែង ។ អធិប្បាយថា ធម៌មានសេចក្តី ចំរើននោះ គឺចំរើនចំពោះនាមរូប ឲ្យឃើញ នូវសភាវធម្មរសរបស់ធម៌ តាមមែនតាមពិត ឲ្យឃើញបញ្ញា សទ្ធា សតិ វិរិយៈ សមាធិ កើតឡើងហើយ កំណត់នូវសភាវៈនោះ មកជាអារម្មណ៍ហើយ ធ្វើទុកក្នុងចិត្តឲ្យមូល ហើយ បូជាចំពោះធម្មរសនោះ ដែលមានសភាវៈ មែនៗពិតៗនោះ ។ ធម៌ដ៏ក្រៃលែងគឺ សេក្ខធម៌ និងអសេក្ខធម៌ កើតឡើងចំពោះ ព្រះយោគាវចរនោះ កាលបើធម៌នោះ កើតឡើងហើយ ជាធម៌មិនច្រឡំគ្នា តាំងពីដើមរៀង ទៅដល់ទីបំផុត ជាធម៌ឥត ច្រឡំគ្នាឡើយ ។ ពាក្យថាយល់ ឬកំណត់សំគាល់ ទៅតាមសភាវៈ តាមមែនតាមពិត របស់ ធម៌នោះៗ បើយល់ខុស កំណត់ក៏ខុស សំគាល់ក៏ខុស ហៅថា មិច្ឆាទិដ្និ ។ បើយល់ត្រូវ កំណត់ក៏ត្រូវ សំគាល់ក៏ត្រូវ ហៅថាសម្មាទិដ្និ ។ ឯមិច្ឆាទិដ្និនេះ ជាគូសត្រូវនឹងគ្នា ឥឡូវនេះនឹងសំដែង អំពីមិច្ឆាទិដ្និជាមុន ចូសអ្នកតាំងចិត្ត ស្តាប់នូវទិដ្និ ទាំងពីរនេះចុះ ។ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ ដែលមិនទៀង១ យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែល ជាទុក្ខ១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែលមិនមែន ខ្លួនអញ១ យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ គំនិតដែល យល់ខុសទាំង៤ យ៉ាងនេះហៅថាអវិជ្ជា ។ ចិត្តដែលស្ទុះចូលទៅ តាមគំនិត ដែលយល់ខុសនោះ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេស គឺត្រេកអរ ស្រឡាញ់ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេសគឺខឹង ស្អប់ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេសគឺភ័យខ្លាច ឆេះឡើងជាភ្លើង កិលេស គឺសោកស្តាយ ។ ភ្លើងកិលេសទាំងអស់នេះ ដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ តែងនាំចិត្ត ឲ្យទៅកើតក្នុងប្រេត នរក សត្វតិរច្ឆានគ្រប់ៗជាតិ មិនចេះអស់នូវ ភ្លើង កិលេសទាំងនោះឡើយ ។ ភ្លើងកិលេសនេះ ដុតបំផ្លាញចិត្ត ។ ភ្លើងទុក្ខសម្រាប់ ដុតបំផ្លាញរូប ។ ភ្លើងទាំងពីរភ្នក់នេះ ឆេះមិនឈប់ ទាំងថ្ងៃទាំងយប់ រាប់សែនជាតិ រាប់កប្បក៏មិនអស់អំពីភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេសទាំងនេះ ។ បើចង់រំលត់ភ្លើងនោះ ឲ្យអស់ចេញ តើត្រូវរំលត់ដោយអ្វី? ត្រូវរំលត់ដោយ បញ្ញាជាសម្មាទិដ្និ គឺបញ្ញាឃើញច្បាស់ នូវភ្នក់ភ្លើងទាំងពីរនេះ ហើយព្យាយាមកំចាត់បង់នូវអ្នក ដែលដុតឲ្យឆេះ នោះចេញ គឺមោហៈ អវិជ្ជានេះដុតឲ្យឆេះ ។ បើដូច្នេះមោហៈ អវិជ្ជានោះតើដូចម្តេច? មោហៈថាវង្វេងភ័ន្ត សំគាល់របស់មិនពិតថាពិត អវិជ្ជាថាមិនដឹងដូចជាមិនដឹងផ្លូវ ។ យល់ថាទៀងក្នុងរបស់មិនទៀង១, យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែល មានទុក្ខ១, យល់ថាខ្លួន-អញ ក្នុងរបស់ដែល មិនមែនខ្លួនអញ១, យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ ។ មោហៈ អវិជ្ជាដែលយល់ខុស ទាំង៤យ៉ាងនេះ ហើយមិនដឹងជាខុសផង ក៏ឆេះជាភ្លើង គឺត្រេកអរ ស្រឡាញ់ ឆេះជាភ្លើងគឺខឹង ស្អប់ ឆេះជាភ្លើងគឺភ័យខ្លាច ឆេះជាភ្លើងគឺសោកស្តាយ ។ បើរំលត់មោហៈ អវិជ្ជាអស់ ភ្លើងទាំងនោះ ក៏រលត់អស់ដែរ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ខ្ញុំសំដែងមកអំពី មិច្ឆាទិដ្និដែលយល់ខុស សំគាល់ខុស កំណត់ខុស តែប៉ុណ្ណេះ នឹងសំដែងអំពី សម្មាទិដ្និ ដែលយល់ត្រូវ កំណត់ត្រូវ សំគាល់ត្រូវ ដូចមានសេចក្តី តទៅនេះ៖ ១- អនិច្ចសញ្ញា គឺសញ្ញាដែលសំគាល់ ថាមិនទៀងក្នុងខន្ធ៥ គឺរូបមិនទៀងតែងប្រែប្រួល ប្រព្រឹត្តទៅកាន់ចាស់- ឈឺ-ស្លាប់ជាធម្មតា ។ វេទនាមិនទៀង សញ្ញា មិនទៀង សង្ខារមិនទៀង វិញ្ញាណមិនទៀង ។ កាលបើឃើញថា មិនទៀងហើយ គួរលះបង់សញ្ញា ដែលសំគាល់ថាទៀងចេញ កាន់យកសញ្ញា ដែលសំគាល់ ថា មិនទៀងនោះមកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅតាមទ្វារទាំង៦ មានទ្វារភ្នែកជាដើម រំលត់បង់នូវនិមិត្ត ដែលឃើញថាទៀងៗ នោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមែននិមិត្តនោះ មកជាអារម្មណ៍ ក្នុងទ្វារទាំង៦ ឈ្មោះថា អនិមិត្តវិមោក្ខ រួចស្រឡះពីខន្ធ៥ ។ ២- អាទីនវសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសទុក្ខក្នុងខន្ធ៥ថា ភ្នែកក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងភ្នែក ។ត្រចៀកក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងត្រចៀក ច្រមុះក៏មាន រោគ ទោសទុក្ខនឹងច្រមុះ អណ្តាតក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងអណ្តាត កាយក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងកាយ ។ រោគនោះគឺរោគធ្វើឲ្យចិត្តក្តៅ កាលបើសំគាល់ ឃើញថា ភ្នែក-ត្រចៀក-ច្រមុះ-អណ្តាត- កាយនោះជាទុក្ខទោសហើយ គួរលះបង់នូវសញ្ញា ដែលសំគាល់ថាសុខចេញ កាន់យកនូវទោសនោះ មកជាអា រម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង៦ រំលត់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា សុខក្នុងភ្នែក-ត្រ ចៀក-ច្រមុះ- អណ្តាត-កាយនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខត និមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្តក្នុងភ្នែក- ត្រចៀក-ច្រមុះ- អណ្តាត-កាយ ហៅថា អប្បណិហិតវិមោក្ខ ឬហៅថា ព្រះនិព្វាន ដូច្នេះក៏បាន ។ ៣- អនត្តសញ្ញា គឺសញ្ញាដែលសំគាល់ថា មិនមែនខ្លួន មិនមែនអញ រូប១ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ មិនមែនខ្លួន មិនមែន អញ ។ កាលបើឃើញ ថាមិនមែនហើយ លះបង់នូវអត្តសញ្ញា កាន់យកនូវអនត្តសញ្ញា ដែលឃើញថា មិនមែននោះ មកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង ៦ ឈ្មោះថា សុញ្ញត្តវិមោក្ខ រួចស្រឡះពីខន្ធ៥ រំលត់បង់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា អញៗនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមែននិមិត្ត ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង៦ ។ ៤- អសុភសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញថា មិនស្អាត សក់មិនស្អាតព្រោះជាអសុភ រោមមិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ក្រចកមិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ធ្មេញមិន ស្អាតព្រោះជាអសុភ ស្បែក មិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ។ កាលពិចារណា ឃើញថាមិនស្អាត កាន់យកនូវវត្ថុ ដែលមិនស្អាតនោះ មកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុងទ្វារទាំង៦ លះបង់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា ល្អនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្តនោះ មកជាអារម្មណ៍ ហើយប្រព្រឹត្ត ទៅ ក្នុងឥរិយាបថទាំង៤ ។ ពាក្យថា សង្ខតនិមិត្ត កើតមកអំពីអវិជ្ជា ។ ពាក្យថា អសង្ខតនិមិត្ត មិនមានអវិជ្ជាជាបច្ច័យ ឬហៅថា អសង្ខតធម៌ក៏បាន ។ ៥- បហានសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញទោស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ថារូប សម្លេង ក្លិនរស សម្ផស្ស ជារបស់សោះសូន្យទទេៗ ហើយនាំចិត្តឲ្យជាប់នៅ ដេក ត្រាំនៅក្នុងអន្លង់ ដូចសត្វដង្កូវនៅក្នុងបង្គន់ កើតស្លាប់ជាធម្មតា ។ សញ្ញាសំគាល់ទោស ក្នុងព្យាបាទនេះ ធ្វើចិត្តឲ្យក្តៅក្រហល់ក្រហាយ តែងតែឲ្យហេតុទោស ចងពៀរវេរា ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងការបៀត បៀនសត្វនិងសង្ខារ ហើយមិនព្រមត្រិះរិះ ប្រកបដោយកាមគុណ មិនត្រិះរិះដោយព្យាបាទ មិនព្រម ត្រិះរិះ ដោយការបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារគំនិតដែលត្រិះរិះ ក្នុងកាមហើយត្រេកអរ ត្រិះរិះក្នុងព្យាបាទហើយខឹង ត្រិះរិះក្នុងការបៀតបៀន ហើយត្រេកអរ គំ និតទាំង៣នេះ ជាគំនិតអាក្រក់ដឹកនាំ ឲ្យលិចលង់នៅ ក្នុងសង្សារវដ្ត រកទីបំផុតគ្មាន ។ សញ្ញាគឺសញ្ញា សំគាល់ឃើញទោស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ឃើញទោស ព្យាបាទ ឃើញ ទោសបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារ កាលឃើញទោស ដូច្នេះហើយ ក៏មិនព្រមត្រិះរិះក្នុងកាម មិនព្រមឲ្យចិត្ត ជាប់នៅក្នុងកាម ចិត្តដែលស្រូប យកជាតិកាមនោះ ដូចជាសត្វរុយ ជញ្ជក់យកជាតិ សំអុយដែលហូរចេញ អំពីអសុភសាកសព ហើយញៀនញ៉ាម ជាប់ចិត្តនៅក្នុងសំអុយ ចិត្តដែលត្រិះរិះក្នុង កាម ដូចរុយពណ៌ខៀវ ត្រេកអរតែក្នុងសំអុយ កាមគុណនេះ មានទោសឲ្យក្តៅជានិច្ច ហើយឥតអំពើ នឹងនាំចិត្តឲ្យលិចលង់ កើតស្លាប់រាប់មិនអស់ ក្នុងភព ៣ ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងព្យាបាទ ថាព្យាបាទនេះ ធ្វើចិត្តឲ្យក្តៅក្រហាយ ធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យក្តៅ ជាមុនហើយ ញ៉ាំងចិត្តអ្នកដទៃ ឲ្យក្តៅបង្កហេតុ ហើយគំនុំគុំគួន ចងពៀរវេរានឹងគ្នា ទៅខាងមុខ ជៀសវាងមិនរួចពីភព៣ ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារនេះ ជាអំពើថោកទាប នាំ ឲ្យធ្លាក់ទៅ នរករៀងរាល់ជាតិ កាលបើសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងកាម ក្នុងព្យាបាទ ក្នុងបៀតបៀនដូច្នេះហើយ មិនព្រមត្រិះរិះ មិនធ្វើចិត្តឲ្យ ជាប់ជំពាក់ឡើយ នេះហៅថា បហានសញ្ញា ។ ៦- វិរាគសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញនូវធម៌ ដែលមិនមានតម្រេកនឹងរូប មិនមានតម្រេកនឹងសម្លេង មិនមានតម្រេកនឹងក្លិន មិនមានតម្រេកនឹងរស មិន មានតម្រេកនឹងសម្ផស្ស មិនមានតម្រេកនឹងធម៌ គឺអារម្មណ៍ដែលនៅក្នុងចិត្ត ធម៌ដែលប្រាស ចាកតម្រេកនេះ ជាគុណជាតិស្អាត ស្ងប់រម្ងាប់ជាសុខ ហៅថា វិរាគសញ្ញា ។ ៧- និរោធសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញនូវព្រះនិព្វាន ជាធម៌រំលត់បង់នូវកងទុក្ខ ឬថាជាគុណជាតិស្អាត ផុតអំពីតណ្ហាទាំងអស់ ពុំមានសេសសល់ឡើយ ។ ព្រះនិព្វានមិនមាន សង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលកើតអំពី អវិជ្ជាជាបច្ច័យនោះទេ មានតែអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្ត ប្រាសចាកសង្ខារធម៌ ជាអារម្មណ៍ ស្ងប់ រម្ងាប់ជា សុខក្សេមក្សាន្ត គឺផលញាណនេះ ហៅថា និរោធសញ្ញា ។ ៨- សព្វលោកេអនភិរតសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញច្បាស់ថា តណ្ហាទាំង៣ ឧបាទានទាំង៥ សស្សតទិដ្និនិង ឧច្ឆេទទិដ្និទាំង២ និងអនុសយធម៌ទាំង៧នេះ ចងសត្វឲ្យជាប់ នៅក្នុងភព៣ ដោះចេញពុំរួចឡើយ ។ សត្វបើជាប់ចំណង យ៉ាងនេះហើយ ស្តេចមច្ចុរាជធ្វើទោស បំបាត់ជីវិត ពុំមានសេសសល់ឡើយ កើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើតវិញ រកទីបំផុតគ្មាន រាប់កើតមិនអស់ រាប់ស្លាប់មិនអស់ រាប់សោកខ្សឹកខ្សួល ក៏មិនអស់ ទុក្ខនេះជាទម្ងន់ក្រៃលែង ។ ផែន ដី ផែនអាកាសធំមែន ប៉ុន្តែធំមិនស្មើ នឹងទុក្ខរបស់សត្វ ដែលកើតស្លាប់នោះទេ ទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា លះបង់បាន គួរចង់ដឹងថាទុក្ខនេះ មកអំ ពីណាក៏ច្រើនម៉្លេះ? មកអំពីតណ្ហាជា ហេតុឲ្យកើតទុក្ខ ។ បើរំលត់តណ្ហាបាន ទុក្ខនោះក៏អស់ទៅដែរ ។ ចុះតណ្ហានោះដូចម្តេច? តណ្ហានេះមាន៣ គឺកាម តណ្ហា ត្រេកអរនឹងកាមគុណ៥ ភវតណ្ហា ជាប់ចិត្តនឹង រូបកាមគុណ៥ វិភវតណ្ហា មិនចង់ឲ្យជួប នឹងរូបព្រាត់ប្រាស រូបចាស់-ឈឺ-ស្លាប់ ក្នុងកាមគុណ៥ ប្រ កបដោយ សស្សតទិដ្និនិង ឧច្ឆេទទិដ្និទាំង២ ឧបាទានប្រកាន់យក នូវកាមគុណទាំង៥ ចងជាប់នឹងស្នឹង គឺសស្សតទិដ្និ-ឧច្ឆេទទិដ្និ។ តណ្ហាទាំង៣នេះ ជាខ្សែ អនុសយធម៌ ទាំង៧នេះ ដេកត្រាំនឹងខ្សែ ត្រេកអរនឹងខ្សែ លក់នឹងខ្សែ ដេកត្រាំនឹងស្នឹង ត្រេកអរនឹងស្នឹង លក់ក្នុងស្នឹង ដេកត្រាំនឹងចំណង ត្រេកអរនឹងចំ ណង លក់ក្នុងចំណង ខន្ធ៥ដូចជាគោ ។ បើសត្វជាប់ចំណង យ៉ាងនេះស្រាយមិនរួចហើយ នៅវិលវល់ក្នុងភពទាំង៣ កើតស្លាប់ៗនៅក្នុងលោកនេះ ហៅថា សព្វលោកេអនភិរតសញ្ញា ។ ៩- សព្វសង្ខារេសុអនិច្ចសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសរបស់រូប ហើយនឿយណាយក្នុងរូប សំគាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសក្នុងវេទនា ហើយនឿយ ណាយនឹងវេទនា សំ គាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសក្នុងសញ្ញា ហើយនឿយណាយ នឹងសញ្ញា សំគាល់ឃើញ ទុក្ខទោសក្នុងសង្ខារ ហើយនឿយណាយ នឹងសង្ខារ ឃើញទុក្ខទោស របស់វិញ្ញាណ ហើយនឿយណាយ នឹងវិញ្ញាណ ។ នឿយណាយ ធុញទ្រាន់នេះជា និព្វិទាញាណ ហៅថា សព្វសង្ខារេសុអនិច្ចសញ្ញា ។ ១០- ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូល ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញវែង – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញវែង ខ្យល់ដកដង្ហើមចូលវែង – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូលវែង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញខ្លី – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញខ្លី ខ្យល់ដកដង្ហើមចូលខ្លី – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូលខ្លី ដឹងច្បាស់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល រម្ងាប់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ រម្ងាប់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវកាយ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវកាយ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវបីតិ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវបីតិ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីសុខ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីសុខ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល រម្ងាប់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ រម្ងាប់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវចិត្ត – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវចិត្ត – ទើបដកដង្ហើមចូល ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដំកល់ចិត្តឲ្យស្មើក្នុងអារម្មណ៍ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដំកល់ចិត្តឲ្យស្មើក្នុងអារម្មណ៍ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដោះចិត្តឲ្យរួចចាកនីវរណធម៌ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដោះចិត្តឲ្យរួចចាកនីវរណធម៌ – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលប្រាសចាករាគៈ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលប្រាសចាករាគៈ – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលរំលត់បង់នូវកងទុក្ខ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលរំលត់បង់នូវកងទុក្ខ – ទើបដកដង្ហើមចូល ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលលះបង់ចោលនូវកិលេស – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលលះបង់ចោលនូវកិលេស – ទើបដកដង្ហើមចូល ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ការចំរើននូវអានាបានស្សតិ ជាប្រយោជន៍ឲ្យកើតឡើង នូវពលៈទាំង៥ គឺ សទ្ធាពលៈ១ សតិពលៈ១ វិរិយពលៈ១ សមាធិពលៈ១ និងបញ្ញា ពលៈ១ ។ ពលៈទាំង៥នេះ ដែលមានកម្លាំងហើយ ស្ទាត់ជំនាញគ្រប់ក្រសួងទាំង៥នោះ មកអំពីការហាត់ចំរើននូវអានាបានស្សតិនេះឯង ដូចយ៉ាងហាត់ចំរើនថា ឃើញ រឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង -ទុក្ខ -អនត្តាទើបដកដង្ហើមចេញ ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង -ទុក្ខ -អនត្តា ទើបដកដង្ហើមចូល ។ ត្រង់ដែលឃើញថា ខ្យល់ចេញ ចូលផង ឃើញអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ក្នុងនាមនិងរូបផង នេះហៅថាបញ្ញាពលៈ ។ ត្រង់ដែលជឿទៅតាមអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដែលបញ្ញាឃើញហើយ មានជំរៅទៅ យ៉ាងណា ក៏ ជឿទៅយ៉ាងនោះ មិនកំរើក មិនញាប់ញ័រ ហៅថា សទ្ធាពលៈ ។ ត្រង់ដែលរលឹក ឃើញរឿយៗនូវ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ទៅតាមកំរិតរបស់សទ្ធានោះ ហៅថា សតិពលៈ ។ ត្រង់ដែលកំណត់យក អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា មកជាអារម្មណ៍ រំលត់បង់នូវនិមិត្ត ដែលឃើញថាទៀងៗថាសុខៗ ថាអញៗនោះ ឲ្យអស់ហើយ ហៅថា សមាធិពលៈ ។ ត្រង់ដែល ព្យាយាមថែរក្សាទុកនូវបញ្ញាផង ថែរក្សាទុកនូវសមាធិផង ហៅថា វិរិយពលៈ ។ សមាធិនេះមាន៣យ៉ាងគឺ អនិមិត្តសមាធិ១ អប្បណិហិតសមាធិ១ សុញ្ញត្តសមាធិ១ ។ បើកាន់យកទុក្ខមកកំណត់ ហៅថា អប្បណិហិតសមាធិ ។ បើកាន់យកមិន ទៀងមកកំណត់ ហៅថា អនិមិត្តសមាធិ ។ បើកាន់យកអនត្តាមកកំណត់ ហៅថា សុញ្ញត្តសមាធិ ។ពលៈទាំង៥នេះ កាលដែលព្រះពុទ្ធអង្គ ទ្រង់ចំរើនបង្ហាត់បង្វឹក ដោយ អានាបនស្សតិកម្មដ្នាន ក្រោមម្លប់ពោធិព្រឹក្ស ពេលនោះព្រះអង្គបង្ហាត់ពលៈទាំង៥នេះ ឲ្យបានស្ទាត់ជំនាញហើយ ទើបលើកយកសមាធិពលៈ មកកំណត់ក្នុង អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ហើយទើបយកបញ្ញាពលៈឆ្លុះ បញ្ចាំងមើលសង្ខារ ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងភូមិទាំង៣ ឃើញសុទ្ធតែសឹកសត្រូវ ជាកិលេសមារទាំងអស់គឺ កិលេសមារ១ ខន្ធមារ១ អភិ សង្ខារមារ១ មច្ចុមារ១ ទេវបុត្តមារ១ ។ ព្រះអង្គទ្រង់ឆ្លុះបញ្ចាំងមើលទៀតថា មារទាំង៥នេះ ដែលអាស្រ័យនៅបានដោយហេតុណា ទ្រង់ក៏ឃើញច្បាស់ថាមារទាំង៥នេះ អា ស្រ័យនៅបានដោយអារម្មណ៍ គឺកាមារម្មណ៍៦ រូបារម្មណ៍៦ អរូបារម្មណ៍៦ អារម្មណ៍ទាំងនេះហើយដែលមារទាំង៥ប្រព្រឹត្តទៅបាន នៅក្នុងភូមិទាំង៣នេះ ។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ កំណត់ នូវសមាធិន្ទ្រិយដោយ អប្បណិហិតសមាធិន្ទ្រិយ ទើបទ្រង់ផ្តាច់នូវអារម្មណ៍ជាធម្មតាចោលចេញអស់ ឥតមាននៅសេសសល់ឡើយ ដោយអំណាចនៃការកំណត់ កាន់យកទុក្ខជាអារម្មណ៍ ក្នុងពេលនោះបញ្ញាក៏ត្រាស់ដឹងនូវពោធិបក្ខិយធម៌ ជាសម្ពោធិញាណ ទើបបានទ្រង់ព្រះនាមថា ពុទ្ធោ ទ្រង់ព្រះនាមថា អរហំ ព្រោះព្រះអង្គឈ្នះ សឹកសត្រូវកិលេសមារ ខន្ធមារអភិសង្ខារមារ មច្ចុមារ ទេវបុត្តមារ គឺមារទាំង៥នេះឯង ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ហើយកំណត់នូវធម៌ ដូចមានសំដែងតទៅខាងមុខនេះ ទៀតចុះ ការកើតក៏មិនទៀង ចាស់ក៏មិនទៀង ឈឺក៏មិនទៀង ស្លាប់ក៏មិន ទៀង ។ ការកើតជាទុក្ខ ការចាស់ជាទុក្ខ ការឈឺក៏ជាទុក្ខ ការស្លាប់ក៏ជាទុក្ខ ។ ការកើតក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ការកើត ចាស់ក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ចាស់ ឈឺក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ឈឺ ស្លាប់ក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ស្លាប់ ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងភ្នែក កុំខឹងនឹងភ្នែក – ព្រោះភ្នែកមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងត្រចៀក កុំខឹងនឹងត្រចៀក – ព្រោះត្រចៀកមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងច្រមុះ កុំខឹងនឹងច្រមុះ – ព្រោះច្រមុះមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងអណ្តាត កុំខឹងនឹងអណ្តាត – ព្រោះអណ្តាតមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងកាយ កុំខឹងនឹងកាយ – ព្រោះកាយមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងចិត្ត កុំខឹងនឹងចិត្ត – ព្រោះចិត្តមិនមែនរបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូប កុំខឹងនឹងរូប – ព្រោះរូបមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសម្លេង កុំខឹងនឹងសម្លេង – ព្រោះសម្លេងមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងក្លិន កុំខឹងនឹងក្លិន – ព្រោះក្លិនមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរស កុំខឹងនឹងរស – ព្រោះរសមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសម្ផស្ស កុំខឹងនឹងសម្ផស្ស – ព្រោះសម្ផស្សមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងអារម្មណ៍ផ្សេងៗ កុំខឹងនឹងអារម្មណ៍ផ្សេងៗ – ព្រោះអារម្មណ៍ផ្សេងៗមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូប កុំខឹងនឹងរូប – ព្រោះរូបមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងវេទនា កុំខឹងនឹងវេទនា – ព្រោះវេទនាមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសញ្ញា កុំខឹងនឹងសញ្ញា – ព្រោះសញ្ញាមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសង្ខារ កុំខឹងនឹងសង្ខារ – ព្រោះសង្ខារមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងវិញ្ញាណ កុំខឹងនឹងវិញ្ញាណ – ព្រោះវិញ្ញាណមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរ ចិត្តកុំខឹង ចិត្តកុំស្អប់ ចិត្តកុំស្រឡាញ់ ចិត្តកុំខ្លាច ចិត្តកុំភ័យ ចិត្តកុំសោកស្តាយនឹងអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមភ្នែក ព្រោះអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមភ្នែកនោះ មិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ។ល។ ចិត្តកុំត្រេកអរ ចិត្តកុំខឹង ចិត្តកុំស្អប់ ចិត្តកុំស្រឡាញ់ ចិត្តកុំខ្លាច ចិត្តកុំភ័យ ចិត្តកុំសោកស្តាយនឹងអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមចិត្ត ព្រោះអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមចិត្តនោះ មិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសុខ ព្រោះសុខមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងទុក្ខ ព្រោះទុក្ខមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងពាក្យសរសើរ ព្រោះពាក្យសរសើរមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងពាក្យតិះដៀល ព្រោះពាក្យតិះដៀលមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងមានលាភ ព្រោះមានលាភមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំខឹងនឹងមិនមានលាភ ព្រោះមិនមានលាភ មិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសក្តិយស ព្រោះសក្តិយសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំខឹងនឹងមិនមានសក្តិយស ព្រោះមិនមានសក្តិយសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងស្រី ព្រោះស្រីមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងស្រី ព្រោះស្រីមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងប្រុស កុំខឹងនឹងប្រុស ព្រោះប្រុសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសត្វ កុំខឹងនឹងសត្វ ព្រោះសត្វមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងជីវិត កុំខឹងនឹងជីវិត ព្រោះជីវិតមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងបុគ្គល កុំខឹងនឹងបុគ្គល ព្រោះបុគ្គលមិនមែនជារបស់ ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូបកើត កុំខឹងនឹងរូបកើត ព្រោះរូបកើតមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូបក្មេង កុំខឹងនឹងរូបក្មេង ព្រោះរូបក្មេងមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបចាស់ កុំខឹងនឹងរូបចាស់ ព្រោះរូបចាស់មិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបឈឺ កុំខឹងនឹងរូបឈឺ ព្រោះរូបឈឺមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបស្លាប់ កុំខឹងនឹងរូប ស្លាប់ ព្រោះរូបស្លាប់មិនមែនជារបស់ខ្លួន នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញានេះ អ្នកគប្បីចំរើនហើយធ្វើឲ្យច្រើនហើយ រមែងមានផលច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជាទីបំផុត ។ បើចិត្តសន្សំ អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា រឿយៗហើយ សេចក្តីសំគាល់ក្នុង ការខ្ជិលច្រអូស ទំរន់ធ្វេសប្រហែស មិនព្យាយាម មិនពិចារណា ឲ្យឃើញថាជារបស់ គួរខ្លាចដ៏ពន្លឹក រមែង តាំងឡើង ហាក់ដូចជាពេជ្ឈឃាដដែល យារដាវឡើងបំរុងនឹង ប្រហារជីវិតដូច្នោះឯង ។ ប្រសិនបើចិត្តសន្សំ អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា រឿយៗហើយ សេចក្តីសំគាល់ ក្នុងការខ្ជិល ច្រអូស ទំរន់ប្រហែសធ្វេស មិនព្យាយាម មិនពិចារណាឲ្យ ឃើញថាជា របស់គួរខ្លាចដ៏ពន្លឹក មិនដូចជាពេជ្ឈឃាដ ដែលយារដាវឡើង បំរុងនឹងប្រហារ ជីវិតដូច្នោះទេ គប្បី ដឹងថា អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា អញចំរើនមិនទាន់បានទេ កាលខាងដើមនិងកាលខាងចុង របស់អញមិនទាន់ប្លែកគ្នាទេ ផលនៃការចំរើនរបស់អាត្មាអញ មិនទាន់បានសម្រេចទេ ។ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា ដែលបុគ្គលចំរើនហើយ ធ្វើឲ្យច្រើនហើយ រមែងមានផលច្រើន មានអានិសង្សច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជាទីបំផុត ។ បើចិត្ត សន្សំទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ ចិត្តរមែងប្រាសចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាងក្រៅផង ជាចិត្តកន្លងបង់នូវ អទ្ធានៈ៣ប្រការ ស្ងប់រម្ងាប់ចាកសឹកសត្រូវ ពោលគឺកិលេសរមែងផុតស្រឡះដោយប្រពៃ ចាកមិច្ឆាវិមុត្តិ ។ ប្រសិនបើចិត្តសន្សំ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ តែចិត្តមិន ប្រាសចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាងក្រៅផង ជាចិត្តមិនកន្លងបង់ នូវអទ្ធានៈ៣ប្រការ មិនស្ងប់រម្ងាប់ មិនផុតទុក្ខ ស្រឡះដោយប្រពៃ គប្បីដឹងថា ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា អញចំរើនមិនទាន់បានទេ កាលខាងដើមនិងកាលខាងចុងរបស់អញមិនទាន់ប្លែកគ្នាទេ ផលនៃការចំរើន របស់អាត្មាអញ មិនទាន់បានសម្រេចទេ ។ បើចិត្តសន្សំ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ ចិត្តក៏ រួចចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាង ក្រៅផង ជាចិត្តកន្លងបង់នូវអទ្ធានៈ៣ប្រការ ស្ងប់រម្ងាប់ផុតស្រឡះ ដោយប្រពៃ រមែងបានផលច្រើន បានអានិសង្សច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជា ទីបំផុត ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ចូរអ្នករក្សានូវធម៌ស្ងប់រម្ងាប់ មិនឲ្យកំរើកបាន អាស្រ័យដោយធម៌៧យ៉ាងគឺ ១-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងបក្សពួក, ២-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងការ ងារ, ៣-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងពាក្យប៉ប៉ាច់ប៉ប៉ោច តិរច្ឆានកថា, ៤-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងស៊ីច្រើន, ៥-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងងក់ងុយដេក, ៦-ភាពជាអ្នកដឹងប្រមាណ ក្នុងភោជន, ៧-មានសីលជាទីសង្រួម ។ បើមានធម៌ទាំង៧យ៉ាងនេះ ទើបអាចរក្សានូវធម៌ស្ងប់រម្ងាប់បាន ។ តែថាធម៌ស្ងប់រម្ងាប់នេះមាន២ យ៉ាងគឺ ស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធ សមាបត្តិម៉្យាង ស្ងប់រម្ងាប់ក្នុង និរោធអរិយសច្ចម៉្យាង ។ ឯស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធសមាបត្តិ៨នេះ មិនមែនជាធម៌រំលត់ទុក្ខបានទេ ។ បើស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធអរិយសច្ច គឺមគ្គ៤ ផល៤ នេះទើបរំលត់ទុក្ខបាន ។ បុគ្គលដែលរំលត់ទុក្ខបាននេះ ហៅថា អរិយបុគ្គល គឺបុគ្គលដ៏ប្រសើរ បុគ្គលត្រឹមត្រូវ បុគ្គលមានសភាពរាបសារ បុគ្គលរៀបរយល្អ និងជា បុគ្គលតាំងនៅ ក្នុងអរិយធម៌ជានិច្ច ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងនោះមាន៨ពួកគឺ ៖ សោតាបត្តិមគ្គ១ សោតាបត្តិផល១ សកទាគាមិមគ្គ១ សកទាគាមិផល១ អនាគាមិមគ្គ១ អនាគាមិផល១ អរហត្តមគ្គ១ អរហត្តផល១ ។ ត្រូវជា៨ពួក ។ សោតាបន្នបុគ្គល ដែលសម្រេចសោតាហើយ លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ វិចិកិច្ឆាសម្បយុត្ត១ រួមជា៥ លះបានសំយោជនៈ៣គឺ សក្កាយទិដ្និសំ យោជនៈ១ វិចិកិច្ឆាសំយោជនៈ១ សីលពត្តបរាមាសសំយោជនៈ១ រួមជា៣ លះបានអនុសយៈ២គឺ ទិដ្នានុសយៈ១ វិចិកិច្ឆានុសយៈ១ រួមជា២ លះបានកាមឆន្ទៈនិងព្យាបាទៈ ជាចំណែកគ្រោតគ្រាតដែលឲ្យកើតទុច្ចរិត៣ ជាអបាយគាមិ ។ បច្ចវេក្ខណៈ ការពិចារណារបស់ សោតាបន្នបុគ្គលមាន៥យ៉ាងគឺ មគ្គំបច្ចវេក្ខតិ ព្រះសោតាបន្នបុគ្គល រមែង ពិចារណានូវមគ្គ១ ផលំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវផល១ បហីនកិលេស បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវកិលេសដែលលោកលះបង់បានហើយ១អវសិដ្នកិលេសេបច្ចវេក្ខតិ ពិចា រណា នូវកិលេសដែលនៅសល់១ និព្វានំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវអមតៈមហានិព្វាន១ រួមត្រូវជា បច្ចវេក្ខណៈរបស់ សោតាបន្នបុគ្គលមាន៥ ។ សោតាបន្នបុគ្គលនោះចែកចេញជា ៣ពួកគឺឯកពីជិ១ កោលំកោលៈ១ សត្តក្ខត្តុំបរមៈ១ ។ ឯកពីជិ លោកដែលមានពូជគឺភពតែ១ គឺនៅកើតក្នុង មនុស្សលោកតែ១ជាតិទៀត ហើយធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវអរហត្ត ផល លែងមានកំណើតទៅមុខទៀត ។ កោលំកោលៈ លោកដែលទៅពីត្រកូល១ទៅកាន់ត្រកូល១ទៀត គឺលោកដែលនៅកើតទៀត ២ជាតិឬ៣ជាតិទៀត ទើបបានធ្វើឲ្យ ជាក់ច្បាស់នូវអរហត្តផល ។ សត្តក្ខត្តុំបរមៈ លោកដែលត្រាច់រង្គាត់ ទៅកើតក្នុងមនុស្សលោក និងទេវលោក យ៉ាងច្រើនបំផុត ត្រឹម៧ជាតិទៀត ទើបបានធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអរហត្តផល ដោយខន្ធនិព្វាន ក្នុងជាតិជាគំរប់៧ ពិតប្រាកដ ។ ហេតុអ្វីបានជា សោតាបន្នបុគ្គល មានប្រភេទផ្សេងគ្នា អង្គខ្លះជាឯកពីជិ អង្គខ្លះជាកោលំកោលៈ អង្គខ្លះជាសត្តក្ខត្តុំបរមៈ? តបថា បានជាមានប្រភេទ ផ្សេងគ្នា ដូច្នេះ ពីព្រោះមានវិបស្សនាផ្សេងគ្នា គឺឯកពីជិ មានវិបស្សនាក្លៀវក្លាបំផុត កោលំកោលៈ មានវិបស្សនាក្លៀវក្លាយ៉ាងកណ្តាល សត្តក្ខត្តុំបរមៈ មានវិបស្សនាទន់ខ្សោយបំ ផុត ។ សោតាបន្នបុគ្គលទាំងនោះ លោកបរិបូណ៌ដោយសីល ។ សោតាបន្នបុគ្គល នៅមានចែកចេញទៅទៀត បើចែកចេញតាមឈ្មោះដើម មានតែ៣ដូចពោលមកហើយ តែបើចែកតាមខណៈចិត្ត ដែលលះកិលេសបាន ផ្សេងគ្នាមាន២៤ដូច្នេះគឺ យកបដិបទា៤ និងធុរៈ២មកគុណ ឯកពីជិមានបដិបទា៤ កោលំកោលៈ មានបដិបទា៤ សត្តក្ខត្តុំ បរមៈ មានបដិបទា៤ រួមត្រូវជា១២ ចែកជាសទ្ធាធុរៈ១២ បញ្ញាធុរៈ១២ រួមបានជា២៤ ។ សកទាគាមិបុគ្គល លះបានអកុសលចិត្ត ជាទិដ្និវិប្បយុត្ត៤ ទោមនស្សសហគតចិត្ត២ រួមជា៦ ។ លះបានសំយោជនៈ២គឺ កាមរាគៈសំយោជនៈ១ ព្យាបាទៈសំ យោជនៈ១ ត្រូវជា២ ។ លះបានអនុសយៈ២គឺ កាមរាគានុសយៈ១ បដិឃានុសយៈ១ រួមជា២ ។ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ បានដោយស្រាលស្តើង ។ សកទាគាមិបុគ្គល នេះ រមែងមកកើតក្នុង កាមភពនេះម្តងទៀត ទើបធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអរហត្តផល ជាទីបំផុតនៃទុក្ខ ហើយទើបបានរំលត់ខន្ធ ចូលកាន់និព្វាន ។ ឯបច្ចវេក្ខណៈ របស់សក ទាគាមិបុគ្គល ក៏មាន៥ ដូចសោតាបន្នបុគ្គលដែរ ហើយលោកបរិបូណ៌ ដោយសីលដូចគ្នា ។ សកទាគាមិបុគ្គល បើចែកតាមខណៈចិត្ត ដែលលះកិលេសបាន មាន១២គឺ ក្នុងសកទាគាមិបុគ្គលមួយៗ មានវិមោក្ខ៣ ក្នុងវិមោក្ខមួយៗ មានបដិបទា៤ ត្រូវជា១២ ។ អនាគាមិបុគ្គល លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និវិប្បយុត្ត៤ ទោមនស្សសហគតចិត្ត២ លះបានសំយោជនៈ២គឺ កាមរាគៈ១ ព្យាបាទៈ១ នឹងអនុសយៈចិត្ត២គឺ កាម រាគានុសយៈ១ បដិឃានុសយៈ១ ដោយដាច់ស្រឡះ ។ ឯបច្ចវេក្ខណៈរបស់ អនាគាមិបុគ្គលនេះ ចែកចេញជា៥ពួកគឺ អន្តរបរិនិព្វាយី១ ឧបហច្ចបរិនិព្វាយី១ អសង្ខារបរិនិព្វា យី១ សសង្ខារបរិនិព្វាយី១ ឧទ្ធំសោតោអកនិដ្នគាមី១ ។ អន្តបរិនិព្វាយី លោករំលត់ក្នុងចន្លោះ គឺលោកដែលកើត ក្នុសទ្ធាវាសព្រហ្មលោកហើយ នៅមិនទាន់បាន ពាក់ កណ្តាលអាយុ ក៏ញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈ ខាងលើបាន ។ ឧបហច្ចបរិនិព្វាយី លោកកន្លងពីថ្នាក់នោះ បន្តិចទៅទៀត គឺលោកដែលមានអាយុ ជាង ពាក់កណ្តាលឡើងទៅ ដល់កាលទៀបនឹងអស់អាយុ ទើបញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ដើម្បីលះសំយោជនៈ ខាងលើទាំង៥ ។ អសង្ខារបរិនិព្វាយី លោករំលត់ដោយអ សង្ខារ គឺលោកដែលញ៉ាំង អរហត្តមគ្គឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈទាំង៥ ខាងលើបានដោយងាយ មិនបាច់ប្រកបព្យាយាម តឹងតែងពេក ។ សសង្ខារបរិនិព្វាយី លោកជា អ្នករំលត់ ដោយសង្ខារ គឺលោកដែល ញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង បានដោយកម្រ ទាល់តែប្រកបដោយ សេចក្តីព្យាយាមយ៉ាងធំ ។ ឧទ្ធំសោតោអកនិដ្នគាមី លោកជាអ្នក មាន ខ្សែឰដ៏ខាងលើ ទៅកាន់ភពអកនិដ្ន គឺច្យុតចាកព្រហ្មលោក ឈ្មោះអវិហាហើយ ទៅកាន់អតប្បា ព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាក អតប្បាព្រហ្មលោកហើយ ទៅកាន់ សុទស្សាព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាកព្រហ្មលោក ឈ្មោះសុទស្សាហើយ ទៅកាន់សុទស្សីព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាកសុទស្សីព្រហ្មលោកហើយ ទៅកាន់អកនិដ្ន ព្រហ្មលោកទៀត ទើបញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈ ខាងលើក្នុងព្រហ្មលោកនោះ រួមគ្នាផង ត្រូវជាអនាគាមិបុគ្គល៥ពួក ។ ក្នុងស្ថានអវិហា៥ អតប្បា៥ សុទស្សា៥ សុទស្សី៥ អកនិដ្នៈ៤ លើកឧទ្ធំសោតៈ១ចេញ រួមជាអនាគាមិបុគ្គលមាន២៤ គុណទៅទៀតជា សទ្ធាធុរៈ២៤ បញ្ញាធុរៈ២៤ ទើបបានជា អនាគាមិបុគ្គលមាន៤៨ ។ ព្រះអនាគាមិបុគ្គល លោកបរិបូណ៌ដោយសមាធិ ។ ព្រះអរហត្ត លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និគតវិប្បយុត្ត៤ ឧទ្ធច្ចសហគតចិត្ត១ជា៥ លះបានសំយោជនៈគឺ រូបរាគៈ អរូបរាគៈ មានះ ឧទ្ធច្ចៈ អវិជ្ជា និង មានានុស័យ រាគានុស័យ អវិជ្ជានុស័យ ដាច់ស្រឡះពីខន្ធសន្តាន ។ បច្ចវេក្ខណ (ការពិចារណា) របស់ព្រះអរហន្ត មាន៤យ៉ាងគឺ មគ្គំ បច្ចវេក្ខតិ លោកពិចារណានូវមគ្គ១ ផលំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវផល១ បហីនកិលេសេបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវកិលេស ដែលលះបានហើយ១ និព្វានំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវព្រះនិព្វាន១ រួមត្រូវជា៤ ។ ព្រះអរហត្តទាំងនោះ ចែកចេញជា៤ពួកគឺ ៖ សុខវិបស្សកោ លោកអ្នកមានវិបស្សនារីងស្ងួត ព្រោះមិនមានជ័រគឺសមថភាវនា បានចំរើនវិបស្សនា លុះដល់ព្រះអរហត្ត មិនប្រកបដោយឫទ្ធិ វិសេសឯណានិ មួយឡើយ មួយពួក ។ តេវិជ្ជោ លោកដែលបាន វិជ្ជា៣មួយពួក ។ ឆឡភិញ្ញោ លោកដែលបានអភិញ្ញា៦ មួយពួក ។ បដិសម្ភិទប្បត្តោ លោកដែលបានដល់ បដិសម្ភិទា៤ មួយពួក ត្រូវជាព្រះអរហន្តមាន៤ពួក ។ ព្រះអរហន្តទាំង៤ពួកនេះ រួមមកជា២គឺ សុខវិបស្សកោ១ ហើយនឹងខាងចុង៣ រួមមកហៅថា សមថយានិកៈ តែម៉្យាង១ ។ ចាត់ទៅតាមវិមោក្ខ៣គឺ ក្នុង វិមោក្ខ១ៗ មានបដិបទា៤ រួមត្រូវជា១២ ជាសុខវិបស្សកៈ១២ សមថយានិកៈ១២ រួមត្រូវជាព្រះអរហន្ត២៤ ។ ព្រះអរហន្តលោកបរិបូណ៌ ដោយបញ្ញា ។ រួមព្រះអរិយបុគ្គលទាំងអស់ ត្រូវជា១០៨ គឺសោតាបន្នបុគ្គល២៤ សកទាគាមិ១២ អនាគាមិ៤៨ ព្រះអរហន្ត២៤ ។ ពុទ្ធដីកាព្រមទាំងអដ្នកថា ថាៈ យេ បុគ្គលា អដ្នសតំ បសដ្នាតិ ឥមិស្សា កាថាយ វណ្ណយានំ អដ្នុត្តរសតំ អរិយា វុត្តា ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំង១០៨នេះ ចែកជា មគ្គ៥៤ ផល៥៤ ត្រូវជាព្រះអ រិយបុគ្គល១០៨ដដែល ។ បដិបទាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិលំបាក ដល់បានត្រាស់ដឹងក៏លំបាក១ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹង យឺតយូរវិញ១ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិលំបាក ត្រាស់ដឹងឆាប់១ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងឆាប់១ ។ បដិបទាផ្សេងគ្នាដោយ យឺតយូរ និងឆាប់រហ័សយ៉ាងនេះ ព្រោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិនោះ មានឥន្រ្ទិយនិងកិលេសផ្សេងគ្នា គឺ ១- បុគ្គលដែលប្រតិបត្តិយឺតយូរ ព្រោះកិលេសក្លៀវក្លា បានត្រាស់ដឹងយឹតយូរ ព្រោះឥន្រ្ទិយទន់ ប្រៀបឧបមា ដូចជាអ្នក មានជម្ងឺជាទម្ងន់ ដើរទៅផ្ទះគ្រូពេទ្យ ដំណើរដែលដើរទៅនោះ រមែងយឺតយូរព្រោះខ្លួនឈឺធ្ងន់ បានដល់ផ្ទះពេទ្យហើយ ទៅរកថ្នាំ ថ្នាំនោះក៏បានតិច ម៉្លោះហើយជម្ងឺនោះ ក៏ទៅជាសះស្បើយ បាន ដោយយឺតយូរ យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ២- ប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងយឺតយូរ ព្រោះកិលេសតិច ឥន្រ្ទិយក៏ទន់ ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺស្រាល ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យឆាប់ដល់ តែព្យាបាលរោគយូរ ព្រោះ មានថ្នាំតិច យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ៣- ប្រតិបត្តិលំបាក ត្រាស់ដឹងឆាប់ ព្រោះកិលេសក្លៀវក្លា ឥន្រ្ទិយក៏ក្លៀវក្លាដែរ ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺធ្ងន់ ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យយឺតយូរ តែបានសះជា រោគឆាប់ រហ័ស ព្រោះមានថ្នាំច្រើន យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ៤- ប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងឆាប់ ព្រោះកិលេសទន់ ឥន្រ្ទិយក្លៀវក្លា ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺស្រាល ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យឆាប់ដល់ រក្សារោគក៏ឆាប់សះជា ព្រោះ មានថ្នាំច្រើន យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! តួកិលេសទុកដូចជារោគ ឥន្រ្ទិយទាំង៥ ទុកដូចជាថ្នាំសម្រាប់កែរោគ ម៉្យាងទៀតឧបមា ដូចជាបុរស៤រូប ស្វែងរកគោ បុរសទី១ដើរទៅក្នុង ព្រៃ ដល់វេលាឃើញគោ ក៏ឃើញក្នុងព្រៃ យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី២ ដើរទៅរកគោតាមផ្លូវធ្លាស្រួល ដល់ឃើញគោ បែរជា ឃើញក្នុងព្រៃវិញ យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី៣ស្វែងរកគោ ដើរកាត់ព្រៃ ដល់ឃើញគោបែរជា ឃើញក្នុងទីវាលវិញ យ៉ាង ណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី៤ ដើរទៅរកគោតាមផ្លូវធ្លា ដល់ឃើញគោក៏ឃើញក្នុងទីវាល យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា បុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសគឺព្រះយោគាវចរកុលបុត្ត ដែលស្វែងរកអរិយមគ្គ គោគឺអរិយមគ្គ ព្រៃគឺកិលេស ផ្លូវធ្លាគឺកិលេសដ៏ស្តើង ។ បុគ្គលដែលបានមគ្គ-ផលផ្សេងគ្នា ព្រោះប្រតិបត្តិ ខុសគ្នា ដូចបានសម្តែងមកមកនេះ ។ លុះព្រះបញ្ញាសំដែងធម៌ចប់ហើយ សញ្ញានិងវិញ្ញាណថា យើងទាំងពីរនាក់នេះ សូមសម្តែងអំណរគុណ ចំពោះព្រះបញ្ញា ដូចមានសេចក្តី តទៅខាងមុខនេះថា ខ្ញុំព្រះករុណាទាំងពីរនាក់នេះ បានស្តាប់ធម៌របស់ព្រះបញ្ញា សំដែងតាំងអំពីខាងដើម រហូតដល់ខាងចុងបញ្ចប់នេះឃើញថាមានពន្លឺ ភ្លឺស្វាងរុងរឿង ត្រចះត្រចង់ជាអតិប រមា និងរកពន្លឺអ្វីមួយ មកប្រៀបផ្ទឹម ឲ្យស្មើពុំបានឡើយ នេះជាពន្លឺទី១ ។ ពន្លឺទី២ថា ចាប់ដើមតាំងតែអំពីខ្ញុំ បានថ្វាយខ្លួនមក បានឡើងជិះលើនាវា ត្រៃលក្ខណ៍ស៊ប់ហើយ ពិនិត្យមើលទៅឃើញ នូវធម៌ទាំង១៦ ដែលនៅក្នុងនាវានេះដោយឥតមាន សេចក្តីងឿងឆ្ងល់ អ្វីបន្តិចបន្តួចសោះឡើយ ភ្លឺច្បាស់ណាស់ៗ ហើយថែមទាំងបាន សះជារោគ ឆ្កួត ទាំង៨យ៉ាងទៀតផង តាំងពីកាមុម្មត្តកោ កោធុម្មត្តកោ ទិដ្នុម្មត្តកោ ។ល។ ចិត្តរបស់ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ចូលស៊ប់ដល់ធម៌ ដែលធ្វើឲ្យត្រជាក់ រំងាប់បង់នូវភ្លើងទុក្ខ និង ភ្លើងកិលេស ដែលជាធម៌ដ៏ឧត្តម ជាគុណគឺព្រះនិព្វាន ដោយពន្លឺភ្លឺស្វាង នេះជាពន្លឺទី២ ។ ពន្លឺទី៣ថា ខ្ញុំមើលទៅឃើញច្បាស់ នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ដែលជាអតីតកាល គឺ កាលដែលព្រះពុទ្ធ ទ្រង់គង់ធរមាននៅឡើយនោះ ព្រះអង្គតែងប្រោសសត្វ ដឹកនាំសត្វ ឲ្យចូលទៅក្នុងនាវា ព្រះត្រៃលក្ខណ៍ បានច្រើនជាអនេក ។ ចាប់ទាំងអំពី ព្រះសម្ពុទ្ធ បរិនិព្វានទៅ ព្រះអរហន្ត ព្រះអនាគាមិសកទាមិ សោតាបន្ន ក៏អស់ទៅ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ក៏នៅទំនេរ ឥតមានមនុស្សជិះ ឬមានខ្លះដែរម្នាក់ៗ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះខ្វះអ្នកដឹក នាំ ។ ឥឡូវនេះនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ភ្លឺរុងរឿងត្រចះត្រចង់ដូចកាលដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបរមគ្រូ គង់ធរមាននៅនោះដែរ នេះជាពន្លឺទី៣ ។ វិញ្ញាណសួរសញ្ញាថា យើងបានស្តាប់ធម៌ឃើញថា មានធម្មរសភ្លឺស្វាងក្នុងដួងចិត្ត ប្រសើរពន់ពេកណាស់ហើយ តើយើងបានវត្ថុអ្វី បូជាដល់គុណ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ? សញ្ញាឆ្លើយថា បើតាមសេចក្តី យល់របស់ខ្ញុំថា ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ យើងបូជានូវវត្ថុអ្វីៗក៏មិនស្មើ នឹងបូជាកាយ វាចា ចិត្ត បដិបត្តិទៅតាមព្រះឱវាទ ដែល ទ្រង់ទូន្មានថា នេះមិនមែន នោះមិនមែន ដូចបានអធិប្បាយ ក្នុងព្រះត្រៃ លក្ខណ៍សព្វគ្រប់ស្រាប់ ។ បូជាយ៉ាងនេះហៅថា បូជាយ៉ាងប្រសើបំផុត នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ វិញ្ញាណថា ប្រសើរហើយៗ ចុះសញ្ញាអ្នកមានយោបល់ ជួយដឹកនាំឲ្យមនុស្ស ដែលជាអ្នកមានឧបនិស្ស័យ ចូលទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ បានដែរឬដូចម្តេច? ។ ខ្ញុំជួយមិនបានទេអ្នក ព្រោះយើងទាំង២ នាក់នេះ គ្មានបុណ្យខាងដឹកនាំ ដូចព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់នោះទេ បើដូច្នោះមានតែយើងទាំង២នាក់នេះ មិនជួយទំនុកបំរុង ព្រះពុទ្ធ សាសនាឲ្យបាន រុងរឿងទៅអនាគត យើងត្រូវតែស្រឡាញ់ រាប់អានព្រះពុទ្ធសា សនា ដោយសទ្ធាពិតៗ តែថាឲ្យខ្ញុំដឹកនាំ ចូលមកនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍នោះ ពុំបានទេ ព្រោះការដែលដឹកនាំ អំពីនាវាត្រៃលោក ហើយដឹកនាំឲ្យចូលមកនាវាត្រៃលក្ខណ៍វិញ នេះទៀតតឹងណាស់ ព្រោះធម៌ ដែលមាន ក្នុងនាវាត្រៃលោកនោះ មិនត្រូវគ្នានឹងធម៌ ដែលមានមក ក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ទេ ។ ត្រៃលោក៣ ពរ៤ លោកធម៌៨ សមាបត្តិ៨ អាកាសធាតុ១ នេះជាធម៌ត្រៃលោក ។ ត្រៃលក្ខណ៍៣ អរិយសច្ចៈ៤ អង្គមគ្គ៨ មគ្គផល៨ និព្វានធាតុ១ នេះជាពួកត្រៃ លក្ខណ៍ ។ ត្រៃលោក៣ មិនត្រូវគ្នានឹងត្រៃ លក្ខណ៍៣ ពរ៤មិនត្រូវគ្នា នឹងអរិយសច្ចៈ៤ លោកធម៌៨ មិនត្រូវនឹងអង្គមគ្គ៨ សមាបត្តិ៨ មិនត្រូវគ្នានឹងមគ្គផល៨ អាកាសធាតុ ១ មិនត្រូវនឹងនិព្វានធាតុ១ ធម៌មិនត្រូវគ្នាដូច្នេះឯង ។ វិញ្ញាណសួរសញ្ញាថា ចុះនាវាត្រៃលោក ហេតុដូចម្តេចបានជា មនុស្សជិះច្រើនម្ល៉េះ? បានជាមនុស្សជិះច្រើន ព្រោះក្នុងនាវានេះ មានមារ៥ជាអ្នកដឹកនាំ ចងទាញ កៀរគរប្រមូល មនុស្សសត្វតូចធំ ឲ្យចូលទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំងអស់ មិនឲ្យសេសសល់ឡើយ ។ ចុះមារទាំង៥នោះ តើដូចម្តេច? មារ៥នោះគឺ ខន្ធមារ១ កិលេស មារ១ អភិសង្ខារមារ១ ទេវបុត្តមារ១ មច្ចុមារ១ ។ ឯខន្ធមារនោះគឺ រូប១ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ។ កិលេសមារនោះគឺ លោភៈ១ ទោសៈ១ មោហៈ១ មារទាំង ៣នេះ មានខ្សែចងសត្វ ឲ្យជាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំង៣ ដោយចំណងមារទាំង៣នេះ នៅក្នុងអកុសល ចិត្ត១២ ហើយនាំទៅទុកក្នុង នាវាត្រៃលោក មិនឲ្យទៅណា បាន ។ មារនេះមានគ្នាច្រើនណាស់ ដើរប្រមូលសត្វតូចធំ មិនឲ្យសល់ម្នាក់ ឲ្យជាប់ចំណងគ្រប់ៗគ្នា ហើយនាំយកទៅ ចងទុកក្នុងនាវាត្រៃលោក ។ ឯកិលេសមារនោះ ក៏បញ្ចូនសត្វទាំងអស់នោះ ប្រគល់ឲ្យទៅអភិសង្ខារមារ អភិសង្ខារមារនេះមាន៣គឺ បុញ្ញាភិសង្ខារមារ១ អបុញ្ញាភិសង្ខារមារ១ អនេញ្ជាភិសង្ខារមារ១ ។ មារទាំង៣នេះ ជា អ្នកតាក់តែង ចាត់ចែងឲ្យសត្វដែល ជាប់ចំណងទាំងអស់ ដែលនៅក្នុងនាវាត្រៃលោកនេះ ឲ្យរៀបរយគ្នា ទៅតាមឋានៈរបស់សត្វ ដែលមានទោសធ្ងន់ស្រាល ព្រោះក្នុងនា វានេះមាន៣ជាន់ ក្នុងជាន់ទី១ បើចែកជាថ្នាក់មាន ១១ថ្នាក់ ក្នុងជាន់ទី២ បើចែកជាថ្នាក់មាន១៦ថ្នាក់ ក្នុងជាន់ទី៣ បើចែកជាថ្នាក់មាន៤ថ្នាក់ ។ ការដែលរៀបរយសត្វ អ្នកនៅក្នុងនាវានេះ ឲ្យសត្វនេះទៅនៅត្រង់ទីនេះ សត្វនោះទៅនៅត្រង់ទីនោះ សត្វនេះមកនៅឯណេះ សត្វនោះទៅនៅឯណោះ ត្រង់ រៀបរយសត្វ ឲ្យនៅគ្រប់ថ្នាក់គ្រប់ជាន់នេះ ស្រេចតែលើអភិសង្ខារមារទាំង៣ ។ លុះមារនេះរៀបរយស្រេចហើយ បញ្ជូនសត្វទាំងអស់នេះ ប្រគល់ឲ្យទៅទេវបុត្តមារ ។ ទេវបុត្តមារមាន៣គឺ សស្សតទិដ្និទេវបុត្តមារ១ ឧច្ឆេទទិដ្និទេវបុត្តមារ១ អន្តគាហិក ទិដ្និទេវបុត្តមារ១ ។ ទិដ្និទាំង៣នេះ ជាស្តេចគ្រប់គ្រង ត្រួតត្រាលើមារទាំងអស់ គឺខន្ធមារ ក្តី កិលេសមារក្តី អភិសង្ខារមារក្តី មច្ចុមារក្តី មារទាំងអស់នេះលុះក្នុងអំណាច ទេវបុត្តមារទាំងអស់ ។ ដូចយ៉ាងទេវបុត្ត មារទី១ គឺសស្សតទិដ្និ ទិដ្និនេះឃើញថា សម្លាប់សត្វ លួចទ្រព្យគេ សេពមេថុនធម្ម មុសាវាទ ផឹកទឹកស្រវឹង ឃើញថាបើ រកបានច្រើនមកស្រួល ប្រសើរសុខណាស់ ហើយប្រកាន់យក តែស្រួលៗសុខៗ ។ ទេវបុត្តមារគ្រាន់តែ ឃើញប៉ុណ្ណេះ មារទាំងអស់ក៏ប្រព្រឹត្ត ធ្វើនូវអំពើនោះ តាមទេវបុត្តមារ ពុំហ៊ានខានម្នាក់ ។ ទេវបុត្តមារឃើញថារូបល្អ សម្លេងពិរោះ ក្លិនក្រអូប រសឆ្ងាញ់ ទេវបុត្តមារ គ្រាន់តែ ឃើញប៉ុណ្ណេះ មារទាំងអស់ក៏ខំស្វែង ទៅរករូប សម្លេង ក្លិននោះៗ ឥតហ៊ានខានម្នាក់ បានហើយប្រកាន់ឲ្យតែនៅស្រួលៗ ត្រង់កិលេសមារ ដែលធ្វើចិត្ត ឲ្យត្រេកអរនឹង សុខៗ ស្រួលៗនោះ មារនេះចងសត្វ ឲ្យនៅក្នុងនាវាគឺ កាមលោក ឬកាមភពក៏បាន កិលេសមារដែលធ្វើចិត្ត ឲ្យជាប់នឹងសុខៗស្រួលៗនេះ ចងសត្វឲ្យជាប់នៅ ក្នុងនាវាគឺ រូបលោក ឬហៅថារូបភព ដូច្នេះវិញក៏បាន ។ ទេវបុត្តមារនេះគាត់ចូលចិត្តតែនឹង ឥដ្នារម្មណ៍គឺ អារម្មណ៍ដែលកើតមក អំពីផលបុណ្យ ហើយគាត់ដឹកនាំ ពួកពលមារទាំង អស់ ឲ្យចូលចិត្តតាមគាត់ផង ។ ពួកមារទាំងអស់ក៏ជឿ តាមទេវបុត្តមារ ហើយប្រមូលគ្នាមក ជួបជុំរឹតរុំសត្វតូចធំ នាំយកទៅចងទុក ក្នុងនាវាត្រៃលោកទាំងអស់ ។ ទេវបុត្ត មារទី១ រឹតរុំចងសត្វ បានតែប៉ុណ្ណេះ ។ ទេវបុត្តមារទី២ គឺឧច្ឆេទទិដ្និ ។ ទេវបុត្តមារនេះ គាត់ចូលចិត្ត នឹងអនិដ្នារម្មណ៍ គឺអារម្មណ៍ដែលកើតមក អំពីផលអកុសល គឺរូប១ សម្លេង១ ក្លិន១ រស១ ផោដ្នព្វ១ គាត់មិនចង់ឲ្យរូបចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ព្រោះថាបើស្លាប់ហើយ លែងកើតទៀតសូន្យ មិនចង់ឲ្យរូបសម្លេង ក្លិន រស សម្ផស្ស ព្រាត់ប្រាស់ ព្រោះថាបើព្រាត់ប្រាស់ ហើយសូន្យ លែងបានទៀត ម៉្លោះហើយគាត់ប្រាប់ ពួកមារទាំងអស់ថា ពួកយើងទាំងអស់ គ្នាប្រុងប្រយ័ត្ន កុំឲ្យចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ព្រោះតែស្លាប់ហើយសូន្យ ។ ម៉្លោះហើយពួកមារទាំង អស់ ក៏ភិតភ័យដោយ ទេវបុត្តមារថាឲ្យប្រុងប្រយ័ត្ន ។ ពួកមារទាំងអស់ជំនុំគ្នាថា យើងធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យ ចាស់ឈឺស្លាប់បាន? ថាយើងត្រូវអប់រំរូបនេះ ដោយគ្រឿងអាហារ ណាដែលមានរសឆ្ងាញ់ៗ បរិភោគឲ្យបានច្រើនៗ ហើយតាក់តែងគ្រឿងដេក គ្រឿងអង្គុយ សំលៀកបំពាក់ឲ្យល្អៗ ដើម្បីការពារ កុំឲ្យចាស់ឈឺស្លាប់ ។ មារទាំងអស់ក៏នាំ គ្នាប្រព្រឹត្តធ្វើ ដូចពាក្យជំនុំនោះ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏សក់ស្កូវព្រោង ធ្មេញបាក់គ្រហុប ភ្នែកឡើងស្លែ ត្រចៀកក៏ទៅជាថ្លង់ ។ មារទាំងអស់ទៅជំនុំ នឹងទេវបុត្តមារ ថាឲ្យខ្ញុំប្រ យ័ត្នកុំឲ្យ ចាស់នោះប្រយ័ត្នមិនបានទេ ។ ទេវបុត្តមារថា បើប្រយ័ត្នមិនឈ្នះទេ ឲ្យចាស់ចុះ តែត្រូវប្រយ័ត្នកុំឲ្យឈឺ ។ ពលមារទាំងអស់ ក៏ប្រយ័ត្នកុំឲ្យឈឺ ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ឈឺមកទៀត ពួកមារទាំងអស់ក៏ទៅ ទូលទេវបុត្តមារថា ឥឡូវនេះឈឺទៀតហើយ ។ ទេវបុត្តមារថា បើឈឺក៏ឈឺចុះ ប៉ុន្តែប្រយ័ត្នកុំឲ្យស្លាប់ ។ កិលេសមារ មានគ្នាច្រើនចំ នួន ១,៥០០នាក់មកជួយការពារ កុំឲ្យស្លាប់ ។ មារទាំងអស់ជំនុំគ្នាថា យើងគិតធ្វើដូចម្តេច កុំឲ្យស្លាប់? កិលេសមារថា យើងយកជម្ងឺនេះ ទៅឲ្យពេទ្យពិនិត្យមើល តើឈឺ នេះវាខ្វះអ្វី? ពេទ្យថាឈឺនេះវាខ្វះឈាម ពេទ្យនោះក៏មើលមិនជា ។ កិលេសមារថា យើងយកជម្ងឺនេះ ទៅឲ្យអារក្សដូនម៉ុក ដូនម៉ីមើលទៀត អារក្សនោះថា ខុសខាងខ្មោច វាធ្វើ ។ អារក្សនោះក៏មើលមិនជា ក៏ស្លាប់ទៅ ។ ទេវបុត្តមារទី២នេះ ចងសត្វឲ្យជាប់នៅ ក្នុងនាវាត្រៃ លោកដោយ គំនិតយល់ខុសដូច្នេះទៀត ។ ទេវបុត្តមារទី៣នោះ គឺអន្តគាហិកមិច្ឆាទិដ្និ គាត់ចូលចិត្តនឹងឥដ្នារម្មណ៍ ដូចទេវបុត្តមារទី១ដែរ ។ អន្តគាហិកទិដ្និនេះឃើញថា ធ្វើទាន សីល ភាវនា បានបុណ្យ កុសល បុណ្យកុសលនេះ នឹងឲ្យទៅកើតជា ព្រះឥន្រ្ទ ព្រះព្រហ្ម ហើយមានសម្បត្តិក៏ច្រើន អាយុក៏វែង សេចក្តីសុខក៏ច្រើន ។ ទេវបុត្តមារនេះ គ្រាន់តែឃើញដូច្នោះហើយ ខន្ធមារក្តី កិលេសមារក្តី អភិសង្ខារមារក្តី ក៏នាំគ្នាធ្វើទាន សីល ភាវនា តាមទេវ បុត្តមារឃើញនោះ ខំធ្វើទានសីល បានកុសលមកហៅថា កាមាវចរកុសល៨ មារខំចំរើន កម្មដ្នាន ចូលកាន់បឋមជ្ឈាន ទុតិយជ្ឈាន តតិយជ្ឈាន ចតុត្ថ ជ្ឈាន បញ្ចមជ្ឈាន បានរូបាវចរកុសល៥ ។ មារខំចំ រើនទៀត ចូលកាន់ អរូបាវចរកុសល៤ កុសលទាំងនេះ កើតឡើងដោយសារ ទេវបុត្តមារឈ្មោះ អន្តគាហិកមិច្ឆាទិដ្និផង តណ្ហាផង អាស្រ័យជាមួយគ្នា កុសលទាំង៣នេះឈ្មោះថា វដ្ដគាមិនីកុសល ព្រោះ កុសលនេះជាតួមារ កាមាវចរកុសល៨ រូបាវចរកុសល៥ ឈ្មោះថា បុញ្ញាភិសង្ខារមារ មារនេះនាំសត្វទៅ ចងក្រៀកទុកក្នុងនាវាគឺ កាមលោក១ រូបលោក១ ។ អរូបាវចរកុសល៤នេះ ឈ្មោះថា អនេញ្ជាភិសង្ខារមារ មារនេះនាំសត្វទៅ ចងក្រៀកទុកក្នុងនាវាគឺ អរូបលោក កន្លែងដែលគ្មានរូប ។ រួមសេចក្តីមកថា ទេវបុត្តមារទាំង៣នេះ ខ្ទប់សត្វឲ្យនៅតែ ក្នុងនាវាត្រៃ លោក បិទសោតា បិទព្រះនិព្វាន មិនឲ្យសត្វឃើញជាដាច់ខាត ។ កាលបើអភិសង្ខារមារទាំង៣ រៀបចំចងសត្វ ឲ្យជាប់នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក រួចស្រេចហើយ ក៏នាំសត្វទាំងអស់នោះ ទៅប្រគល់ឲ្យទេវបុត្តមារ ។ ទេវបុត្តមារ បានទទួលហើយ នាំសត្វទាំងអស់ ទៅប្រគល់ ឲ្យមច្ចុមារ មច្ចុមារនេះមាន៣គឺ ចាស់១ ឈឺ១ ស្លាប់១ ។ មច្ចុមារទាំង៣នេះក្រសួងគាត់ខាងឯ សម្លាប់សត្វតូចធំ នៅក្នុងនា វាត្រៃលោក ទាំង៣នេះ ។ ទោះសត្វនោះ មានបុណ្យសក្តិធំ យ៉ាងណាក្តី ឥតមាន បុណ្យសក្តិក្តី មានទ្រព្យច្រើនក្តី ឥតទ្រព្យក្តី មានកូនច្រើនក្តី ឥតកូនក្តី សត្វធំក្តី សត្វតូច ក្តី ត្រូវគាត់សម្លាប់ទាំងអស់ ឥតមានអ្នកណាមួយ ទៅអង្វរករបានឡើយ ។ ហេតុដូចម្តេចបានជា មច្ចុមារចេះតែ សម្លាប់ដូច្នេះ? បានជាសម្លាប់នោះ ព្រោះសត្វនៅក្នុង នា វាត្រៃលោកទាំង៣នេះ ជាសត្វជាប់ដោយ ចំណងមារទាំងអស់ ហើយត្រៃលោកទាំង៣ មានអាកាសធាតុជាមេធាតុ លើសធាតុទាំងពួង ។ មច្ចុមារសម្លាប់រូប ឲ្យអស់ចេញ ទៅ ឲ្យទៅនៅត្រង់ចន្លោះ សោះសូន្យទទេ ។ ត្រង់ទទេៗនេះហើយ ហៅថាអាកាសធាតុ ។ ហេតុដែលមនុស្សសត្វ ចូលចិត្តជិះនាវាត្រៃលោក ច្រើននោះ មកពីមារទាំង៥ នេះ ជាអ្នកទាក់ចងសត្វទុក ដូចសញ្ញា បានអធិប្បាយ រួចមកហើយ ។ វិញ្ញាណ អើគួរសង្វេគដល់រូបរាងកាយម្នាក់ៗនេះ ដែលកើតមកហើយ ស្លាប់ទៅវិញគ្មានរួចម្នាក់សោះ កើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើត រាប់មិនអស់ ។ សេច ក្តីស្លាប់កើតនេះ ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត ត្រួតៗលើគ្នា ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ឪពុកម្តាយ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស កូនចៅ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស បងប្អូន ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ទ្រព្យសម្បត្តិ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ប្តីប្រពន្ធ ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត ទុក្ខហើយទុក្ខខ្លាំង ពន់ប្រមាណ ពីតូចដល់ធំ ទុក្ខទំក្នុងប្រាណ ទុក្ខឥតស្រាកស្រាន្ត ទុក្ខដលខ្លួនក្ស័យ ។ អនិច្ចំពុំស្ថិត ពុំស្ថេរនៅនិត្យ យឺនយូរឡើយនៃ ស្លាប់ទៅជាខ្មោច អាសោចិ៍អប្រិយ ឆ្អឹងសាច់សរសៃ ជាព្រះធរណី ។ វិញ្ញាណថា គួរអាណោចអធម្ម សង្វេគដល់រូបមរណៈ ព្រោះស្លាប់ទៅ គេយកទៅដុត ក្នុងភ្នក់ភ្លើងចោល ឥតបានប្រយោជន៍អ្វីៗ ជារបស់ សោះសូន្យទទេៗ ទុក្ខទោសទាំងអស់នេះ មកតែអំពីមារទាំង៥ ដូចសញ្ញាបានសំដែង រួចមកហើយ ។ សញ្ញាសួរវិញថា បើទុក្ខទោសនោះ ច្រើនយ៉ាងនេះ ធ្វើដូចម្តេចទើបនឹង រំលត់ទុក្ខទោសនោះបាន? ងាយណាស់! ឲ្យតែឡើងជិះលើ នាវាត្រៃលក្ខណ៍បាន ទុក្ខទាំងនោះ ក៏រលត់អស់ ព្រោះក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍នេះ មានពល៥យ៉ាងគឺ សទ្ធាពល១ សតិពល១ វិរិយពល១ សមាធិពល១ បញ្ញាពល១ ។ បើពលទាំង៥នេះ មាន កម្លាំងស្មើគ្នាហើយ ទេវបុត្តមារក៏វិនាស ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ចុះចាញ់ ហើយមារទាំងអស់នោះ ក៏វិនាសបាត់បង់ទៅ ទុក្ខទាំងអស់ ក៏រលត់ដែរ ដោយអំណាច បានជិះនាវាត្រៃ លក្ខណ៍នេះឯង ។ រឿងធម៌រំលត់ទុក្ខនេះ ព្រះបញ្ញាបានសំដែងរួចហើយពីខាងដើមស្រាប់ ក្នុងទីនេះយើងទាំងពីរនាក់សង្ឃឹមទុកជាមុនថា ព្រះពុទ្ធ សាសនា ដែលមាននៅក្នុងផ្ទៃ នៃសៀវភៅ វិបស្សនាបញ្ហា ព្រះត្រៃលក្ខណ ញាណាធិប្បាយនេះ សូមតាំងនៅ ឲ្យបានស្ថិតស្ថេរ ចីរកាល កុំបីប្រែក្លាយទៅជាប្រការដទៃឡើយ ៕ ap31v9v5zcxpgelhjsmzmf53szpzgk6 4 2920 6787 2015-05-10T04:03:45Z 36.37.233.78 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ រូបវិទ្យា wikitext text/x-wiki រូបវិទ្យា 8pjyvuelz0epeme8ovzc995ihdy5a26 0 2923 6796 6795 2015-07-10T20:36:28Z នរម 573 /* សំនួរ */ wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # រថភ្លើង # រុយ # រុយ </div> </div> </div> == សំនួរ == # សត្វមួយមកពីជើង ក្បាលទើងមើង ជើងជាន់ដែក។ # សត្វមួយមានភ្នែកធំជាងក្បាល ឃើញចំណីត្រកាល បូតដៃបូតជើង។ # សត្វមួយមកពីលិច ព្រេចៗ ស៊ីបាយមុនលោក។ 2qyodfumrdekfyxrvckwo3j02e0oqu6 0 2924 6797 2015-07-10T20:40:12Z នរម 573 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ម្ជុលនិងចេស # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # ស្រីសត្រសិត ដុះមមិសក្តិត ម្ខាងវែងម្ខាងខ្លី។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ fnf8zcjqgtnf1m7ee2yuq6p95bo1jp8 0 2925 6800 2015-07-10T20:44:34Z នរម 573 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ពាងប្រហុក # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # ស្រីសើមរងើម ពោះដូចគេផើម អាក្រក់ពេកក្រៃ មានតែកន្ទបប៉ុនៗបាតដៃ ក្រណាស់សព្វថ្ងៃ ស្រីៗស្រឡាញ់។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ 9xczlxg6ts6pdcfgxtlu3oi4mep9ic5 0 2926 6802 6801 2015-07-10T20:48:00Z នរម 573 wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ទឹកកក # ទឹកដូង # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # ខ្លួនខ្ញុំថ្លាដូចកញ្ចក់ ទឹកភ្នែកខ្ញុំស្រក់ ពេលត្រូវកំដៅ។ # ទឹកមួយថ្លុក កុករកមិនឃើញ។ # សំនួរ​៣ quh8u9j2oy6nyi7ynqavtfjs29qpdeh 0 2927 6803 2015-07-10T20:54:45Z នរម 573 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class... wikitext text/x-wiki {{:ពាក្យបណ្ដៅ/Contents}} <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> == ចំលើយ == <div class="mw-collapsible-content"> <div style="column-width:100px; -moz-column-width:100px; -webkit-column-width:100px; "> # ឆ្កែ # ចំលើយ២ # ចំលើយ៣ </div> </div> </div> == សំនួរ == # ងក់ៗ លីទំពក់ចូលព្រៃ។ # សំនួរ​២ # សំនួរ​៣ tt3ivn75rcmwufj8fonm56xt4mdbqy8 10 2931 6822 2015-08-03T23:34:07Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki @[[អ្នកប្រើប្រាស់:{{{1|Example}}}|{{{2|{{{1|Example}}}}}}]] ch4k84ynvsxv4clha4pq7cn0vlwuee0 0 2933 6829 6828 2015-08-26T11:56:02Z 36.37.236.57 Added atant wikitext text/x-wiki ខេត្តកំពតជាខេត្តមួយដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ប្រទេសវៀតណាម និងទល់មុខជាមួយកោះត្រល់ផងដែរ តំបន់ទេសចរណ៍ខេត្តនេះមានច្រើនសំបូរបែបដូចជា ទឹកធ្លាក់ ឆ្នេរសមុទ្រ ប្រាសាទបុរាណ ភ្នំ ស្ពានបុរាណ .....។ ក្នុងនេះអ្វីរមណីដ្ឋានដ៏ល្បីនិងមានទេសភាពល្អបំផុតគឺ •ភ្នំបូកគោ : សាងសង់ដំបូងដោយអនានិគមបារាំង ។បូកគោមានពពកវិល ទឹកជ្រោះ បឹងធម្មជាតិ និងវត្ថុបុរាណនៅសម័យបារាំង អ្នកនិងឃើញផ្ទៃដីខេត្តកំពតទាំងមូល ផ្មែកខ្លះនៃខេត្ត កោះកុង កែប និងព្រះស៉ីហនុ ។​ នៅពេលយប់អ្នកនិងមើលឃើញកោះត្រល់ដែលមានភ្លើងភ្លីចិញ្ចាចដូចប្រទេសសង្ហបុរី ។ អ្នកនិងរីករាយជាមួយ ពពក ព្រៃឈើ និងខ្យល់បរិសុទ្ធ បើលោកអ្នកបានទៅកុំភ្លេចយកដបទុកច្រកពពកផ្ញើគ្រួសារណា!! •ភ្នំកំពង់ត្រាច : ជាភ្នំថ្មដែលដុះឡើងដោយធម្មជាតិអស់រយៈពេលរាប់លានឆ្នាំ ដែលមានរូងធំៗដែលយើងអាចទស្សនាខាងក្នុងបាន ដែលមានរឿងចម្លែកៗ ដូចជា ថ្មគោះលឺសូរដូចស្គរមានដក់ទឹកពេញមួយឆ្នាំ ថ្មរូបដំរីសរភ្នឺផ្លេកៗដូចពេជ្រ ថ្មរូបក្រពើឆារ៉ាវ៉ាន់ ថែមទាំងដីពណ៌ស្វាយ និងមានអ្វីអស្ចរ្យផ្សេងៗ ភ្នំនេះគេនិយមថតរឿងតាំងពីសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម និងបន្តដល់បច្ចុប្បន្ន សូមកុំភ្លេចកាមារ៉ាដើម្បីថតទេសភាពភ្នំដ៏អស្ចារ្យ និងធំមហាសាលនេះ • jean5erjqtmi3n9eywojbjrb1hsivml 10 2946 6842 2015-10-02T20:03:03Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki This post by {{{author}}} was moved on {{{date}}}. You can find it at [[{{{title}}}]]. e5j16chw2130kmdotptl65jvxa6lw5w 10 2947 6843 2015-10-02T20:03:04Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki Previous page history was archived for backup purposes at <span class='flow-link-to-archive'>[[{{{archive}}}]]</span> on {{#time: Y-m-d|{{{date}}}}}. njhr9sbh7lx81p2xfwikn7amdd3n1zn 10 2948 6844 2015-10-02T20:03:04Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki This page is an archived LiquidThreads page. '''Do not edit the contents of this page'''. Please direct any additional comments to the [[{{{from}}}|current talk page]]. nigyidinm7czjt0s9dq851dwhckapia 10 2949 6845 2015-10-02T20:03:04Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki This revision was imported from LiquidThreads with a suppressed user. It has been reassigned to the current user. 1pswkbcu7hauadd98nklgf3pku080ee 10 2950 6846 2015-10-02T20:03:04Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki ''This post was posted by [[User:{{{authorUser}}}|{{{authorUser}}}]], but signed as [[User:{{{signatureUser}}}|{{{signatureUser}}}]].'' gr9xg2oo9p9alcaf8usi587bcmsi65s 10 2951 6847 2015-10-02T20:03:04Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki Previous discussion was archived at <span class='flow-link-to-archive'>[[{{{archive}}}]]</span> on {{#time: Y-m-d|{{{date}}}}}. ccusakfp9y2sl227h5sbt4ok1ptcsxi 10 2952 6848 2015-10-02T20:03:05Z Flow talk page manager 1603 /* Automatically created by Flow */ wikitext text/x-wiki This page is an archive. '''Do not edit the contents of this page'''. Please direct any additional comments to the [[{{{from|{{TALKSPACE}}:{{BASEPAGENAME}}}}}|current talk page]]. hd1xxik7k0u7gcb9oq9ddgh20zmhpy4 0 2956 8986 6857 2019-12-27T03:52:23Z Huangjianai 2265 ឲ្យកាន់តែច្បាស់ជាងមុន wikitext text/x-wiki ឈ្នាប់និង(^)គឺជាឈ្នាប់ដែលគេប្រើសម្រាប់បញ្ជាក់សំណើមួយដែលច្បាស់លាស់។យើងច្រើនសង្កេតឃើញនៅក្នុងការសន្ទនាដូចជា«ខ្ញុំនិងអ្នក (ខ្ញុំ^អ្នក) ប៊ិចនិងសៀវភៅ (ប៊ិច^សៀវភៅ)» ឧទាហរណ៍ៈ គេមាន ​សំណើ p: 25 ជាចំនួ​នគត់សេស q: 25 ចែកដាច់នឹង 5 កំណត់ សំណើ p និង q ។ ដំណោះស្រាយៈ (pនិងq): 25 ជាចំនួនគត់សេស និងចែកដាច់នឹង5 a6syy8decqzgv9rwvo6ixtvrkksgvqa 0 2961 6873 2015-12-17T12:32:24Z 42.115.74.198 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ '''ប្លាតុង (PLATON''') សម្រាប់ទស្សនវិជ្ជាលោកខាងលិ... wikitext text/x-wiki '''ប្លាតុង (PLATON''') សម្រាប់ទស្សនវិជ្ជាលោកខាងលិចជាមួយគ្រូរបស់គាត់សូក្រាតនិង សិស្សរបស់គាត់អារីស្តូត។ប្លាតុង ក៏ជាគណិតវិទូ អ្នកនិពន្ធនៃទស្សនវិជ្ជាបែបសន្ទនា និង ជាអ្នកបង្កើត សាលាទស្សនវិជ្ជា ជាន់ ខ្ពស់អាកាដឺមី (Academi) នៅក្រុង អាតែនដែលជាវិទ្យាស្ថានគរុវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ដំបូងបង្អស់នៅលោកខាងលិច។ប្លាតុងគឺជាសិស្សរបស់សូក្រាតនិង បានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីការត្រិះរិះរបស់សូក្រាត ។មរណៈភាពរបស់គាត់ក្នុងឆ្នាំ ៣៤៧ មុន គ.ស។ លក្ខណៈទូទៅរបស់ប្លាតុង ប្លាតុងក៏ជាអ្នកនយោបាយម្នាក់ដែរក្នុងចំណោមអ្នកយោបាយទាំងឡាយ។ចំណង់ចំណូលចិត្ត របស់គាត់គឺផ្តោតទៅលើរដ្ឋយោបាយនិង ច្បាប់ ធាតុទាំងនេះ ជាកត្តាជុំរុញ ឲ្យគាត់ ចាប់អារម្មណ៍ ទៅលើប្រជាជន ចង់ឲ្យប្រជាជន មានភាពប្រសើរសំបូរសប្បាយ និង សុភមង្គលព្រមទាំង ធ្វើឲ្យ សង្គមទាំងមូល ស្ថិតក្នុងស្ថេរភាពទាំងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចទាំងផ្នែកនយោបាយ ។ល។ប្លាតុង ព្យាយាម ដោះ ស្រាយរាល់បញ្ហាទាំងឡាយដែលគេតែងតែជួបប្រទះក្នុងរដ្ឋក្នុងសង្គម ក៏ដូចជាក្នុងជីវភាព រស់នៅផងដែរដោយប្រើវីធីមួយ គឺបង្កើតរដ្ឋគំរូ ដែលមានមេដឹកនាំប្រកបដោយគំនិតស្នេហាជាតិមានសុភវិនិច្ឆ័យ។រដ្ឋគំរូនោះ លោកប្លាតុង បានធ្វើការប្រៀបធៀបរវាងទំរង់គ្រប់គ្រងនយោបាយ ដែលមានលក្ខណៈមិនគ្រប់គ្រាន់ជាច្រើន ដូចជាទំរង់សក្តិភូមិ (Timocracy) គណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)និង ប្រជាធិបតេយ្យ (Democracy) ទំរង់ទាំង ៣ នេះ គាត់ឲ្យឈ្មោះថាជាទំរង់អាក្រក់ គ្មានសេ្ថរភាពហើយទីបំផុតក្លាយទៅជាទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny)។ អត្ថន័យរដ្ឋគំរូរបស់លោកប្លាតុង បានបង្ហាញឲ្យឃើញនូវភាពយុត្តិធម៌ ក្នុងការដឹកនាំដោយជ្រើសរើសយកអ្នកទស្សនវីទូដ៏វៃឆ្លាតពីព្រោះចំណេះដឹងពិតប្រាកដនិង ចិត្តសាងកុសលចំពោះអ្នកដទៃ មានតែនៅក្នុងជំពូកមនុស្សប្រភេទនេះទេ ដែលបានធ្វើសម្បទាន។តួរអង្គដែលតំណាង ឲ្យរដ្ឋ គំរូរបស់លោកប្លាតុង គឺអ្នកធ្វើការក្នុង Polis (ក្រុងក្រិចបុរាណ)។នៅក្នុងគំនិតនយោបាយ ផ្ទាល់ របស់ប្លាតុង ពាក្យសង្គមនិង រដ្ឋ គឺរលាយចូលគ្នាក្នុងបូរី។ប្លាតុងមានជំនឿថា “គ្រប់បុគ្គល ទាំងអស់ ពុំមានចំណេះដឹងពិតប្រាដកទេហេតុដូច្នេះហើយបានជាពួកគេយកចិត្តទុកដាក់គោរពតាមបុគ្គល តែមួយអ្នកក្តី ឬរដ្ឋ “ ។ វណ្ណៈខ្ពស់បំផុតដែលកំពុងកាន់ អំណាចពុំត្រូវអនុញ្ញាត ឲ្យមាននូវករណី លើកលែង ឬករណីចាំបាច់ឡើយ គឺត្រូវធ្វីការបូជាជីវិតដើម្បីរដ្ឋដើម្បីវឌ្ឍនភាពរបស់រដ្ឋ។ ពលរដ្ឋទាំងអស់ ត្រូវផ្សារសាច់ឈាមរលាយចូលទៅក្នុងរដ្ឋហើយរដ្ឋ ក៏កើតឡើងដោយសារតែពលរដ្ឋដែរ។ដូច្នេះពុំអាចអ្នកណាម្នាក់ ក្នុងរដ្ឋាភិបាលមានសុភមង្គលតែឯកឯងបានទេ ហើយអ្នកដទៃទៀត រស់លើគំនរទុក្ខ និង ស្ទឹងទឹកភ្នែកបានន័យថា ពលរដ្ឋទាំងអស់ ក្នុងប្រទេស ត្រូវតែមានសុភមង្គលដូចៗ គ្នា។នៅក្នុងទ្រឹស្តីនយោបាយរបស់លោកប្លាតុង គឺបង្ហាញឲ្យឃើញ នូវគំនិតផ្តាច់ការទាំងឡាយដែលពុំអាចធ្វើការបិទបាំង នៃជំរៅអត្ថន័យរបស់វា ហើយមិនមាន ការពិបាកយល់ទេ ព្រោះវាជាមូលដ្ឋានសុខមាលភាពរបស់រដ្ឋ ។ ==ទស្សនវិជ្ជារបស់ប្លាតុង== តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងថា “ពិភពលោក កើតឡើងដោយធាតុ ២ យ៉ាង គឺពិភពទស្សនៈនិង រូបធាតុ។ពិភពទស្សនៈមិនសំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធគំនិតនោះទេប៉ុន្តែជាពិភពសច្ចៈដែលសម្តែង បង្ហាញនូវភាពជាក់ស្តែង។ចំណែករូបធាតុនិយមនៅក្នុងដំណើរវិវត្តន៍របស់ខ្លួន គ្មានភាព សច្ចៈ ទេ” ។ប្លាតុងបានបង្ហាញថា “គ្មានរូបធាតុណាមួយ មិនប្រែប្រួលបាត់បង់នូវស្ថានភាពរបស់វាទេ គឺមានតែការប្រែប្រួលប៉ុណ្ណោះ ដែលមិនប្រែប្រួល “ ។បានន័យថាគឺមានតែពិភពទស្សនៈទេ ដែ ល មានភាពសច្ចៈនិង មិនប្រែប្រួល ចំណែកឯរូបធាតុវិញ មានលក្ខណៈស្រពិចស្រពិលមិន មានភាពសច្ចៈ គឺវាមិនឆ្លើយតបទៅ នឹងសភាពលក្ខណៈខាងក្រៅខ្លួន របស់វាគ្រប់ពេលវេលា នោះទេ ប្លាតុងបានរិះរកទស្សនៈរបស់មេដឹកនាំដ៏ល្បីល្បាញជាងគេ ដែលមាននៅ ក្នុងស្នាដៃ របស់ គាត់ស្តីអំពី “ពលកម្មនិង ពេលវេលា” ដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់និង ចាត់ទុកថាជាទេវកថា ឬ ជាសតវត្សមាសដ៏ល្អ អាចយកធ្វើជាគំរូបាន ហើយជាស្នាដៃដែលប្រកាន់ភ្ជាប់នូវរបបនយោបា យ ល្អប្រសើរ។ នៅអតីតកាល ប្រវត្តិសាស្រ្ត ធ្វើដំណើរលើផ្លូវដែលមិនត្រូវដើរចេញពីសតវត្សមាសទៅ កាន់ សតវត្សដែក គឺថារចនាសម្ព័ន្ធរបស់រដ្ឋគំរូ មានតែនៅក្នុងសតវត្សមាសទេ។ តើរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុង មានសញ្ញាណយ៉ាងដូចម្តេច ? បើតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ដែលបាននិយាយនៅក្នុងស្នាដៃ រដ្ឋ សញ្ញាណដ៏សំខាន់របស់រដ្ឋជាគំរូ គឺភាពយុត្តិធម៌។ភាពយុត្តិធម៌បើតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងគឺ ស្ថិតនៅត្រង់ថាពលរដ្ឋម្នាក់ត្រូវតែមានការងារធ្វើ ហើយអាស្រ័យទៅតាមឧបនិស្ស័យរបស់គេ។ ដូច្នេះភាពយុត្តិធម៌របស់រដ្ឋ គឺពលរដ្ឋត្រូវមានការងារធ្វើ ហើយធ្វើសកម្មភាព ស្របទៅតាម សមត្ថភាពនិង អត្ថិភាពរបស់ខ្លួនផ្ទាល់។លោកប្លាតុងបានធ្វើការបែងចែក យ៉ាងច្បាស់ នូវឋានា នុក្រមស្រទាប់របស់មនុស្ស ក្នុងសង្គមថា ពួកទស្សនៈវិទូ ដែលដឹកនាំប្រទេស (វណ្ណៈជាន់ខ្បស់) អ្នកយាមនិង ទាហានមន្រ្តីរាជការ (វណ្ណៈកណ្ណាល អ្នកសិប្បករនិង កសិករ (វណ្ណៈក្រោម ។មិនតែ ប៉ុណ្ណោះ ប្លាតូបានពិនិត្យយ៉ាងហ្មត់ចត់ លើបញ្ហាការសិក្សានិង ការអប់រំ។ប្លាតុងបាន ធ្វើការបែងចែកដូច្នេះ “អាស្រ័យលើឧបនិស្ស័យរបស់មនុស្ស គឺភាពវៃឆ្លាត ភាពម៉ឺងម៉ាត់និង ការ ទទួលខុសត្រូវក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំ”។ សម្រាប់លោកប្លាតុង រចនាសម្ព័ន្ធល្អ គឺនៅកន្លែងណាដែលពលរដ្ឋម្នាក់ៗ ធ្វើការ ដើម្បី ប្រយោ ជន៍ របស់ខ្លួននៅក្នុងទិសដៅអភិវឌ្ឍន៍សង្គម។រដ្ឋ និង សង្គមពលរដ្ឋរបស់ប្លាតុង គឺមានលក្ខណៈ តែមួយ ។តាមការពិនិត្យវណ្ណៈទាំងឡាយ ដូចជាមេដឹកនាំ (ក្សត្រ)កងទ័ព (អាមាត្យឈ្មួញ សិប្បករនិង ម្ចាស់ដី លោកប្លាតុង បានបង្ហាញថា “វណ្ណៈដែលមានតួរនាទីសំខាន់ជាងគេក្នុងរដ្ឋគឺ មេដឹកនាំ (ក្សត្រ) និង កងទ័ព (អាមាត្យ) ។ រីឯឈ្មួញកសិករនិង ដែលមានជីវិតផ្សារភ្ជាប់នឹងផលិត ផលសម្ភារៈនោះពួក គេមិនអាច ជៀសផុត ពីការអាស្រ័យនូវរដ្ឋនោះទេទីបំផុតពួកវណ្ណៈទាំងពីរ នេះប្រឹងប្រែងសន្សំទ្រព្យ សម្បត្តិ ដែលជាហេតុនាំឲ្យកើតមានឡើងនូវអ្នកមានពេក និង អ្នកក្រពេក” ។ ដើម្បីរក្សាស្ថានភាពនេះប្លាតុង ទាមទារឲ្យមានការបង្កើត ប្រព័ន្ធអប់រំពិសេសមួយសម្រាប់ក្រុមអ្នកដឹកនាំ និង អ្នកការពារ។នៅ ក្នុងមូលនៃប្រព័ន្ធអប់រំនេះ ត្រូវមានសិល្បៈតូរ្យតន្រ្តី និង អត្តពលកម្មចូលរួមផងដែរ ។ តូរ្យតន្រ្តីពង្រឹ ងដួងប្រលឹងអប់រំឲ្យស្រលាញ់ជាតិមាតុភូមិ ចំណែកឯអត្តពលកម្មពង្រឹងរាង្គកាយឲ្យ រឹងមាំរៀបចំ ពលរដ្ឋដើម្បីរដ្ឋរបស់ខ្លួន ។ តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ការសិក្សាវិទ្យាសាស្រ្តជាការស្វែងរកពិភពសច្ចភាពហើយមិនភូតភរ ដូចជាលក្ខណៈរូបធាតុទេ ។បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់នូវមុខវីជ្ជាទាំងអស់នេះយុវវ័យមានការចេះដឹង និង ប្រកបដោយសីលធម៌នោះ អាចរៀបចំខ្លួនដើម្បីដើរតួរជាមេដឹកនាំ។ពេលនេះគេសិក្សាវិភាគ អំពីសិល្បៈនិង ដឹកនាំជជែកពិភាក្សា បន្ទាប់មកសិក្សាទស្សនវិជ្ជា ដែលជាប្រភពដើមនៃរាល់ ប្រព័ន្ធចំណេះដឹង ។នៅចុងកម្មវិធីសិក្សាពួកគេត្រូវតែងតាំងឱ្យមានមុខងារជាបុគ្គលិករដ្ឋ ប៉ុន្តែមិន ទាន់មានមុខងារដឹកនាំរដ្ឋទេ លុះត្រាតែមានវ័យចាប់ពី ៥០ ឆ្នាំឡើងទៅ ស្គាល់នូវទិសដៅ នៃ ជីវិតច្បាស់លាស់។ចេះធ្វើការអង្កេតពិនិត្យទទួលយកនូវទស្សនៈដែលជឿនលឿននិង មាន ការ សម្របសម្រួលទទួលយកបទពិសោធន៍ជាច្រើនអំពីរដ្ឋ។ គេនៅពេលនោះគេមានលក្ខណសម្បត្តិពេញលេញ ក្លាយជាមេដឹកនាំរដ្ឋពិតប្រាកដ។បើតាម ទស្សនៈរបស់ប្លាតុង ទិសដៅរបស់រដ្ឋដែលប្លាតុង គិតថាជារដ្ឋគំរូគឺត្រូវជួយផ្គត់ផ្គង់អតិបរមា ដល់កង្វះ ខាតក្នុងជីវិតប្រជាពលរដ្ឋ ទាំងសម្ភារៈ ទាំងស្មារតី។ស្ថានភាពនៃជីវិតនេះហើយ ដែលគេ បាន គិតទទួលយកនៅក្នុងសម័យបុរេក្រិចនិង រូម។ដូច្នេះរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុងត្រូវតែអាស្រ័យនឹង ការបែង ចែកជាក្រុម ដែលប្រកបដោយគុណធម៌ទាំងឡាយបួនយ៉ាងគឺ #ចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះ #សេចក្តីក្លាហាន #វិចារណញ្ញាណ #យុត្តិធម៌។ ចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះក្នុងនាមជាអ្នកបំពេញតួនាទី ជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ។សេចក្តីក្លាហាន ជាគុណ សម្បត្តិរបស់ទាហានមានតួនាទី ជាអ្នកការពារ។ទីបីនិង ទីបួន គឺវិចារណញ្ញាណនិង យុត្តិធម៌ជាគុណធម៌ដែលមានគ្រប់ពលរដ្ឋទាំងអស់នៅក្នុងរដ្ឋគំរូ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះគួរតែធ្វើការកត់សំគាល់ផងដែរ នៅក្នុងសំណេរស្នាដៃរដ្ឋគំរូរបស់ប្លាតុង គេសង្កេត ឃើញមានការផ្សព្វផ្សាយនូវទេវកថាបុរេក្រិច ស្តីអំពីមនុស្សប្រាំជំនាន់ ដែលបានផ្លាស់ប្តូរដែល ស្ថិត នៅក្នុងកំណាព្យរបស់កវីGesioda ថា “ពលកម្មនិង ពេលវេលា”។ទីមួយ ឬសតវត្សមាស គឺជាជំនាន់មនុស្សដែលទទួលបាននូវអ្វីជាគំរូ។ នៅក្នុងជំនាន់នោះ គេមានគុណធម៌គ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់ ហើយឋិតក្រោមការ ដឹកនាំរបប រាជានិយម។ជំនាន់ក្រោយមកបានចប់ផ្តើមឃ្លាតចេញ ពីតំណាក់កាលសតវត្សមាស។កើត ឡើង នូវតំណាក់កាល ដែលបានកាត់ផ្តាច់នូវគុណធម៌ទាំអស់។គឺនៅក្នុងទេវកថានេះ ត្រូវ នឹង ស្នាដៃរបស់ប្លាតុង ដែលនិយាយអំពីរបបនយោបាយនិង រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ដែលរបបរាជានិយមនិង អភិជនាធិបតេយ្យបានកាត់បង់នូវស្ថានសួគ៌របស់ខ្លួន រីឯរចនាសម្ព័ន្ធ នយោបាយ សង្គមបួន ទៀត កំណត់ភាពទន់ខ្សោយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការប្រឹងប្រែងដើម្បីគុណធម៌និង សីលធម៌ នៅក្នុងជីវិត។ទស្សនៈរបស់ប្លាតុង មានគោលការណ៍ នៅក្នុងអតីតកាល ដែលអ្នកទស្សនវិទូ មើលឃើញគំរូនយោបាយរបស់ខ្លួន។ ការបែងចែករបបអ្នកដឹកនាំរបស់ប្លាតុង ប្លាតុងបានបែងចែកនូវទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំដូចតទៅ៖ - របបរាជាធិបតេយ្យ (Monarchy) - របបអភិជនាធិបតេយ្យ (Aristocracy) - របបសក្តិភូមិ (Timocracy) - របបគណាធិបតេយ្យ ( Oligrachy ) - របបប្រជាធិបតេយ្យ ( Democracy ) - របបទុជនាធិបតេយ្យ ( Tyranny ) ប្លាតុង បានបែងចែកដូច្នេះ ភាពត្រឹមត្រូវជាគូ នឹងវិចារណញ្ញាណ បន្ទាប់មកគុណធម៌និង ភាព ខ្វះខាត (អគុណធម៌)បន្ទាប់មកសុភមង្គល និង អពមង្គល ។ប្លាតុង បានចាត់ទុករបបរាជាធិបតេយ្យនិង អភិជនាធិបតេយ្យជារបបនយោបាយដឹកនាំល្អប្រសើរជាងគេ ដែលមានយុត្តិធម៌ ជាកន្លែង ដែលមានមេដឹកនាំទាំងអស់ព្រួយបារម្ភអំពីភាពរុងរឿងរបស់រដ្ឋ ដែលជាលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ និងជា គំរូ។ ទ្រង់ទ្រាយរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ៤ ទៀត គឺសក្តិភូមិ (Timocracy) គណាធិបតេយ្យ (Oligrachy) ប្រជាធិបតេយ្យ ( Democracy)និង ទុជនាធិបតេយ្យ (Tyranny) បានឃ្លាតចាកពីរដ្ឋគំរូ។និយាយ ឲ្យខ្លីទៅទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំរដ្ឋទាំង ៤ខាងលើ គឺជាការដឹកនាំមួយដែលមេដឹកនាំ មានការ ស្រលាញ់ អំណាចហួស។របបអភិជនាធិបតេយ្យ (Aristocracy) គឺជាការដឹកនាំមួយដ៏ល្អប្រសើរ មាន ទំនុក ទុកចិត្តពីប្រជាជន។អំណាចរបស់រដ្ឋនៅក្នុងដៃអ្នកដែលប្រសើរជាង ដែលបានផ្តល់ ឲ្យ ដោយ សុទ្ធចិត្តពីប្រជាជន។អំណាចរបស់រដ្ឋ ដឹកនាំប្រកបទៅដោយគុណធម៌ និង វ័យឆ្លាត ។នៅ លើ គោលការណ៍ និង ទ្រង់ទ្រាយនៃរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំបែបនេះ គឺមានសមភាពតាំងពី កំណើត ម្ល៉េះ។ ប្លាតុងបានអះអាងថា “សមភាពពីកំនើត បង្ខំឲ្យមានច្បាប់សមភាពសម្រាប់ទាំងអស់គ្នា ដែល បានសរសេរទុកនៅក្នុងច្បាប់ និង ជាកាតព្វកិច្ចសម្រាប់ទាំងអស់គ្នា ធ្វើសកម្មភាពចំពោះ គ្នាទៅ វិញទៅមក ក្នុងលក្ខណ្ឌដ៏ប្រកបមួយ គឺពោរពេញទៅដោយកម្លាំងកិត្យានុភាព វីរភាព និង វិចារណ ញ្ញាណ”។ ប៉ុន្តែទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) ចំពោះតួនាទីរបស់មេដឹកនាំរដ្ឋគំរូ គឺចំពោះអ្នក ណាមួយ ដែលស្ម័គ្រចិត្តមិនចង់ធ្វើជាអ្នកដឹកនាំទាល់តែសោះ តែចង់ធ្វើការកែកំហុសរបស់អ្នកដទៃ។អ្នកដែលមិនមែនជាអ្នកដឹកនាំគំរូ គឺសំដៅទៅលើអ្នកណាដែលស្រលាញ់ខ្លួនឯងស្រលាញ់លុយ និង ស្រលាញ់បុណ្យសក្តិ។ពីព្រោះអ្នកដឹកនាំណាមួយដែលមានលក្ខណៈដឹកនាំ ល្អសុទ្ធសាធ នោះ មិនមែនធ្វើសកម្មភាព ដើម្បីតែខ្លួនឯងនោះទេ គឺដើម្បីភាពសំបូរសប្បាយរុងរឿងជូនអ្នក ដែល នៅក្រោមបង្គាប់របស់ខ្លួន។ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថាបើនៅក្នុងរដ្ឋសុទ្ធតែមនុស្សល្អនោះលទ្ធភាពក្នុងការកាន់អំណាចនឹងមានច្រើន។ប៉ុន្តែមេដឹកនាំពិតបា្រកដ ត្រូវមានគុណសម្បត្តិល្អ សម្រាប់ខ្លួនឯងផង និងសម្រាប់ អ្នកនៅក្រោមបញ្ជាផង។ហេតុដូច្នេះ អ្នកដែលដឹកនាំល្អបំផុត មានលក្ខណៈវិសេស វិសាលឆ្លាតវៃជាងគេមានសមត្ថភាពខ្ពស់ជាងគេមានវង្សត្រកូលប្រកបទៅដោយគុណធម៌ ហើយ លើសពីនេះទៅទៀត គឺត្រូវគិតគូរដល់អ្នកដទៃ និង រដ្ឋ។មានន័យថាការងាររួម គឺជាការងារ របស់ ខ្លួនផ្ទាល់ជ័យជំនះទៅលើការងាររួមក៏ជាជ័យជំនះរបស់ខ្លួនឯងដែរ។ត្រូវតែជ្រើសរើសមេដឹកនាំដែលមានគុណសម្បត្តិដូច្នេះ។ព្រោះទិសដៅនៅក្នុងជីវិតគឺដើម្បីវឌ្ឍនភាពរដ្ឋ។ គុណសម្បត្តិដ៏សំខាន់ សម្រាប់មេដឹកនាំតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) គឺសីលធម៌ ភាពនឹងហ្ន៎និង មិនឆេវឆាវ។ប្លាតុង (Plato)បានចង្អុលបង្ហាញគុណសម្បត្តិមេដឹកនាំ ដើម្បីអាចបង្កឱកាសឲ្យ អ្នកធ្វើការជុំវិញបណ្តុំទៅដោយមនុស្សស្ម័គ្រចិត្ត ធ្វើការដោយសុទ្ធចិត្ត ហើយសុទ្ធតែជាមនុស្ស មានគុណសម្បត្តិល្អប្រពៃហើយក៏ជាសម្ព័ន្ធមិត្តដ៏ល្អប្រសើរ របស់ប្រជាពលរដ្ឋផងដែរ។ ទាំងអស់នេះ ត្រូវដឹកនាំដោយវិចារណញ្ញាណ។ ភាពឆ្លាតវៃ គឺជាផ្លូវចង្អុលបង្ហាញគំនិត ដ៏ល្អ ប្រសើរ។អពមង្គល នឹងកើតឡើងមិនចេះចប់ ទាំងចំពោះរដ្ឋទាំងចំពោះពលរដ្ឋ ក្នុងខណៈណា ដែលអ្នកដឹកនាំមិនមែនជាទស្សនៈវិទូ ពីព្រោះទស្សនៈវិទូនេះហើយ គឺជាផលវិជ្ជមាននៃសច្ចធម៌ និង អត្ថិភាពហើយក្រៅអំពីទស្សនៈវិទូនេះ គឺមិនដែលនាំមកនូវ សមិទ្ធិផលអ្វីដ៏គាប់ប្រសើរ ធំធេង ទេសម្រាប់បច្ចេកបុគ្គល (ខ្លួនឯង)ក៏ដូចជាសម្រាប់រដ្ឋ ឬពលរដ្ឋ។លក្ខណៈធម្មជាតិរបស់ ទស្សនៈ វិទូ គឺជាលទ្ធភាពល្អលើកកម្ពស់គំរូទស្សនៈនិង ភាពក្លាហាន។ លក្ខណៈធម្មជាតិរបស់ទស្សនៈវិទូ ជាបងប្អូន នឹងការលើកកម្ពស់នូវភាពរុងរឿង។មានតែនៅ ក្នុងរដ្ឋប្រកបដោយយុត្តិធម៌ទេ ដែលជាកន្លែងអភិជននឹងដឹកនាំពោរពេញទៅដោយភាពសម្បូរ សប្បាយ ប៉ុន្តែមិនមែនសម្បូរមាសបា្រក់ទេ គឺសម្បូរសប្បាយដោយសុភមង្គលប្រកបដោយ សីលធម៌និង វិចារណញ្ញាណ នៅក្នុងជីវិត។ច្បាប់ បង្ខំឲ្យកំណត់ទិស មិនមែនដើម្បីភាព សម្បូរ សប្បាយតែម្នាក់ឯងទេ គឺដើម្បីរដ្ឋទាំងមូល។នៅក្នុងរដ្ឋបច្ចុប្បន្ន ត្រូវតែមាននូវភាពយុត្តិធម៌ ព្រោះអំណាចរបស់រាជា (អ្នកដឹកនាំ) តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) គឺឆ្លើយតបទៅ នឹងគុណធម៌ ពេញលេញ។ បើសិនជាមេដឹកនាំមួយចំនួននោះ គឺជាអភិជនពិត ប៉ុន្តែការដឹកនាំរបស់ពួកនោះពុំសូវ គ្រប់ លក្ខណៈគុណធម៌ ដែលចង់បានទេ នោះឯង គឺជាមូលហេតុឲ្យកើតការស្រលាញ់ អំណាចហួស ដូច្នេះ ការដឹកនាំបែបនោះ គឺជាបែបសក្តិភូមិ (Timocracy)។ លក្ខណៈរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) សម្រាប់របបសក្តិភូមិ (Timocracy) គឺមានលក្ខណៈ ជាគូប្រកួតប្រជែងនិង ការប្រឹងប្រែងដើម្បីអំណាច នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបែបនេះ គេមិនចង់ដាក់មនុស្សវ័យឆ្លាត នៅក្នុងតួនាទីទេ គឺគេមិន ឲ្យតំលៃ ចំពោះមនុស្សមានគុណធម៌និង ភក្តីទេ ប៉ុន្តែឲ្យតំលៃចំពោះមនុស្ស ដែលមានលក្ខណៈ ធម្មជាតិកាចសាហាវ មានកំណើតមក សម្រាប់ធ្វើសឹកសង្រ្គាម មានការអប់រំឲ្យធ្វើអំពើហឹង្សា ហើយ មិនមែនឈរលើគោលការណ៍ ជឿជាក់លើខ្លួនឯងនោះទេ។មនុស្សនៅក្នុងសក្តិភូមិមាន លក្ខណៈកាចសាហាវនិង មានការចេះដឹងទាប ប៉ុន្តែគេស្តាប់មេដឹកនាំអំណាច ដោយឥតលក្ខ័ន្ត។ ទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំនេះ (សក្តិភូមិ) មានលក្ខណៈ ប្រហាក់ប្រហែល នឹងលក្ខណៈអភិជន។តើ ទ្រង់ទ្រាយដឹកនាំទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈខុសគ្នាយ៉ាងណា ?ដូចម្តេច ដែលហៅ ថាសក្តិភូមិ (Timocracy) ? ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាឲ្យបានទូលំទូលាយត្រូវយល់ថា ហេតុដូចម្តេចត្រូវ បាត់ បង់ រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋគំរូ ? មូលហេតុនៃការបាត់បង់រចនាសម្ព័ន្ធគំរូប្លាតុង (Plato) គិតថា មក ពីមិន អាចថែរក្សានិង បន្តនូវគុណសម្បត្តិនៃសីលធម៌ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ ហេតុដូច្នេះ ហើយបានជាកើតឡើងលើលោកនេះ នូវសីលធម៌មួយដែលមានគុណធម៌តិចជាងហើយ មនុស្ស ដែលមានសីលធម៌ច្រើន ក៏កាន់តែតិចមនុស្សដែលមានសីលធម៌តិចជាងមុនកាន់តែកើន ឡើង ពួកគេមានទិសដៅប្រឹងប្រែងដើម្បីក្លាយជាអ្នកមាន។ ក្នុងលក្ខណៈនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យ ខូច បង់ នូវរចនាសម្ព័ន្ធរបបអភិជន។តែទោះជាយ៉ាង ណាក៏ដោយ ក៏ប្លាតុង (Plato) ពុំបានអះអាងថា ទ្រព្យសម្បត្តិជាប្រភពនៃសភាវៈអាក្រក់នោះទេ។ សម្រាប់ប្លាតុង (Plato)ការប្រឹងបែ្រងដើម្បី ទ្រព្យ សម្បត្តិ គឺជាការសន្សំសម្ភារៈដែល នៅ ក្នុង ទស្សនៈវិជ្ជារបស់លោកបានកំណត់ថា ជាកាយវិការ មួយនាំឲ្យទស្សនៈសច្ចធម៌ ប្រែក្លាយ ជា ស្រអាប់ ស្រពិចស្រពិល។ក្រៅពីនេះ គឺភាពមាននិង ក្ររបស់ប្រជាពលរដ្ឋនាំឲ្យមាន ការខូចខាត នូវទំនាក់ទំនងនយោបាយធម្មតានៅក្នុងសង្គម។ នៅលើគោលការណ៍នេះ បើនិយាយពីរដ្ឋគំរូប្លាតុង (Plato) បានគិតថា “ទ្រព្យសម្បត្តិប្រពន្ធ និង កូនរបស់ពីរក្រុមដ៏សំខាន់ គឺអ្នកដឹកនាំនិង អ្នកការពារ ត្រូវតែស្ថិតនៅជាកម្មសិទ្ធិរួម” ។ នៅ ក្នុង ខណៈណាដែលធ្វើឲ្យខូចនូវលក្ខណៈគោលការណ៍នេះ ទោះរចនាសម្ព័ន្ធអភិជនក៏ដោយ វា នឹង បាត់បង់នូវស្ថានភាពពិតរបស់ខ្លួនហើយទន្ទឹមនឹងនេះរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋគំរូក៏បាត់បង់ដែរ។ការ ប្រឹង ប្រែងដើម្បីទទួលបាននូវស្ថានភាពពត៌មានអំពីសំភារៈឬរូបធាតុនេះ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សកាន់តែ ការងឿងឆ្ងល់ថា ហេតុអ្វីបានជាស្ថានភាពពិតរបស់រូបធាតុ មិនស៊ីគ្នា និង ពិភពគំនិត។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ពលរដ្ឋដែលមានលក្ខណៈវិសេសជាងគេពេលនេះ ជាជោគជ័យមួយមិនគ្រប់ គ្រាន់ទេគេប្រឹងប្រែងថែមទៀត ដើម្បីពង្រឹងនិង ពង្រីកតួនាទីរបស់គេនៅក្នុងសង្គម។ក្នុង ខណៈ នេះ គឺមានតែទ្រព្យសម្បត្តិទេ ដែលគេត្រូវការ ហេតុដូច្នេះហើយ នៅក្នុងសង្គម នឹងនាំឲ្យ មាន ការលើកកម្ពស់ទ្រព្យសម្បត្តិពីលើសីលធម៌។ ដូច្នេះហើយ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា “សេចក្តីស្រេកឃ្លានអំណាច នៅក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) ធ្វើឲ្យខូចខាតប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងអំណាចដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់តែម្តង”។ លក្ខណៈរបបគណាធិបតេយ្យ(Oligarchy) បន្ទាប់ពីរបបសក្តិភូមិ (Timocracy)ប្លាតុង (Plato)បានហៅរបបថ្មីមួយទៀត គឺរបបគណា ធិបតេយ្យ(Oligarchy) ដែលកើតចេញអំពីសក្តិភូមិ (Timocracy) នៅក្នុងលទ្ធផលនៃ ការដឹកនាំ នៅក្នុងសង្គម ។នៅក្នុងរបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)ចូលរួមក្នុងការដឹកនាំប្រទេសមានតែពួ កអ្នកមានទ្រព្យសម្បតិ្តខ្ពង់ខ្ពស់ រីឯពួកក្រីក្របានកាត់ផ្តាច់ស្រលះ។ បើសិនជានៅក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) សារៈសំខាន់មានតែកេរ្តិ៍ឈ្មោះនោះ នៅក្នុងរបប គណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)ទិសដៅសំខាន់ គឺទ្រព្យសម្បត្តិបើសិនជាប្រៀបធៀប របបគណា ធិបតេយ្យ (Oligarchy) ទៅនឹងរបបសក្តិភូមិ (Tomocracy) គឺទី ១ អាក្រក់ជាងទី ២ ទៅទៀត ។ ការ ប្រមូលសន្សំមាសរបស់មនុស្សបានធ្វើឲ្យខូចខាតដល់ប្រព័ន្ធសក្តិភូមិ (Timocracy)ជាបឋមពួក គេ បានបោះបង់ នូវប្រព័ន្ធដែលគេកំពុងប្រើប្រាស់ ហើយដើម្បីបំពេញនូវទិសដៅនេះ គេត្រូវ បង្កើត ច្បាប់ ដែលគិតគូរតិចតួចណាស់ជាមួយនឹងមនុស្ស។ នៅពេលណាដែលពួកគេ ឲ្យតំលៃមធ្យោបាយគាបសង្កត់កាន់តែខ្លាំងឡើងនោះ គេនឹងឲ្យ គុណ ធម៌ កាន់តែតិចដែរ។ប្លាតុង(Plato) បានបង្ហាញថា ដោយនៅក្នុងរដ្ឋ គេឲ្យតំលៃ ទៅលើ ភាពមាន ស្តុកស្តម្ភទ្រព្យសម្បត្តិ មានន័យថា គេនឹងមានការចុះថយចំពោះតំលៃទៅលើគុណធម៌ដែរ។ការឲ្យតំលៃទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិកាន់តែកើនឡើង ការលើកកម្ពស់អ្នកមាននាំឲ្យមានការ តែង តាំងពួកនេះនៅក្នុងម៉ាស៊ីនដឹកនាំនៅពេលនោះ អ្នកក្រពុំមានលទ្ធភាព ចូលកាន់តំណែងបាន ឡើយ។ ដូច្នេះ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា ការកំណត់ស្ថានភាពទ្រព្យសម្បត្តិ បានក្លាយជាច្បាប់និងឋានានុក្រម នៃរបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)។យ៉ាងណាមិញ នៅពេលណា របបគណាធិប តេយ្យ(Oligarchy) កាន់តែរឹងមាំនោះ ការឲ្យតំលៃទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិ ក៏កាន់តែខ្លាំងដែរ។ដូច្នេះ យើងឃើញយ៉ាងច្បាស់ថារបបនេះ អាចថែរក្សាគង់វង្សបានមានតែប្រើមធ្យាបាយហឹង្សាទេ។ ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថារបបគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy) នឹងត្រូវបែកបាក់ជារដ្ឋពីរ គឺ រដ្ឋសម្រាប់អ្នកមាននិង រដ្ឋសម្រាប់អ្នកក្រ។រដ្ឋទាំងពីរប្រឈមមុខនឹងគ្នាជានិរន្តន៍។ឧក្រិដ្ឋកម្ម នឹងកើតមានឡើងជាញឹកញាប់នៅក្នុងរបបនេះ ដោយសារតែគំនិតឆ្កួតលីលា។ភាពកំណាញ់ និង ភាពកេងចំណេញ បានក្លាយជាគុណសម្បត្តិមួយសម្រាប់មនុស្សហើយប្រសិន បើមនុស្ស ប្រភេទនេះ មានទីតាំងរបស់ខ្លួនក្នុងរបបសក្តិភូមិ (Timocracy) សេចក្តីស្នេហា នឹងយសស័ក្តិ នឹង ក្លាយជាសេចក្តីស្នេហាមាសប្រាក់។ លក្ខណៈរបបប្រជាធិបតេយ្យ(Democracy) បន្តទៅនេះ ជារចនាសម្ព័ន្ធ ឬរបបនយោបាយ ដឹកនាំរដ្ឋតាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុងថា របប ប្រជាធិបតេយ្យ (Democracy) ជារបបកើតចេញអំពីប្រព័ន្ធគណាធិបតេយ្យ (Oligarchy)។លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានកើតឡើងនៅពេលណា ដែលអ្នកក្របានទទួលជ័យជំនះនៅពេលនោះពួក សត្រូវរបស់គមួយចំនួន ត្រូវបានសម្លាប់ហើយមួយចំនួនទៀត ត្រូវបានបណ្តេញចេញ រីឯអ្នកដែលនៅសល់បានបន្តការរស់នៅក្នុងគោលការណ៍សមភាព ក្នុងឋានៈជាពលរដ្ឋ។ នៅក្នុងរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិសេរីភាពពេលលេញឥតលាក់លៀម និង មានសទ្ធិធ្វើអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើមិនចាំបាច់ត្រូវឱនលំទោនចំពោះអ្នកណានោះទេ បើខ្លួនមិនចង់ធ្ធើ (ព្រោះជាសទ្ធិរបស់ខ្លួន)។ដូច្នេះ មើលទៅហាក់ដូចជារបបនយោបាយមួយនេះ ល្អប្រសើរបំផុតជាងគេ។ប៉ុន្តែ នៅក្នុងរបប នេះ ពុំមានអ្នកណាមួយមានទួនាទីត្រូវតែដឹកនាំនោះទេ។នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ មនុស្ស មានអំណាច កេរ្តិ៍ឈ្មោះ យសស័ក្តិ គឺអាស្រ័យពួកមហាជនមើលឃើញ ជ្រើសរើសយក។យ៉ាង ណាមិញ នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏មិនមែនអាស្រ័យទៅលើបុគ្គលណា ដែលចូលរួម ក្នុង សកម្មភាពដឹកនាំរដ្ឋ។ ដូច្នេះ តាមទស្សនៈរបស់ប្លាតុង (Plato) នៅក្នុងរបបប្រជាធិបតេយ្យនឹងកើត ឡើងនូវភាព អួតអាង ការឲ្យមានសេរីភាពហួសហេតុ ការមិនមានទំទួលខុសត្រូវ ចំពោះពាក្យសម្តី និង ភាពឥត ខ្មាសទាំងនេះ គឺជាវីរភាពរបស់គេ ។ នៅក្នុងរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យអ្នកឭសូរតែពាក្យសរសើរ ដោយ ឥតព្រំដែនតែអំពីសទ្ធិសេរីភាពប៉ុណ្ណោះ។នៅពេលដែលអ្នកមិនស្តាប់បង្គាប់បះបោរឡើង ធម្មតា ពេលនោះឪពុកតែងតែមានទំលាប់គំរាមគំហែងកូន របស់ខ្លួនបើសិនជាគ្រូវិញ គឺតែងតែ ប្រតិកម្ម ចំពោះកូនសិស្សរបស់ខ្លួន ។ នៅក្នុងជួរប្រជាជន នៃរបបប្រជាធិបតេយ្យនិង កើតឡើងនូវភាពមិនសុខ មានអារម្មណ៍ ហាក់ ដូចជាចង្អៀតចង្អល់រហូត ដូចជាមានអ្វីមករារាំងគេជាប់ជានិច្ច ទីបំផុតពួកគេលែងគិតអំពីច្បាប់សំខាន់ គេចង់បានមិនត្រូវឲ្យមានអំណាចណាមួយកមគ្របសង្កត់លើគេឡើយ។ក្នុងលក្ខណៈ នេះហើយ ដែលនាំឲ្យកើតមាននូវរបបផ្តាច់ការ។ ដូច្នេះ ចេញអំពីសេរីភាព នឹងកើតឡើង នូវរបប ទាសភាពដ៏ព្រៃផ្សៃនិង កាចសាហាវបំផុត។ លក្ខណៈរបបទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny) ទុជនាធិបតេយ្យ(Tyranny)គឺជារបបផ្តាច់ការដែលមានទ្រង់ទ្រាយរចនាសម្ព័ន្ធរឹងមាំ ហើយក៏ជា របបកាចសាហាវ។ពេលដែលពួកមហាជន ឱនលំទោនស្តាប់បង្គប់តាមនៅពេលនោះ មេដឹកនាំ នឹងក្លាយជាមេដឹកនាំផ្តាច់ការ ហើយមេដឹកនាំចាប់អារម្មណ៍ ទៅនឹងសេចក្តីសម្រេច ចិត្តរបស់ តុលាការ ដែមានលក្ខណៈអយុត្តិធម៌កាត់ផ្តាច់ពីមនុស្សដោយប្រើមធ្យោបាយដាក់ទណ្ឌកម្ម យ៉ាង កាចសហាវ នៅពេលនេះ គេបានឈរនៅលើផ្លូវនៃមេដឹកនាំរដ្ឋដែលមិនមែនជាតំណាង របស់ ប្រជាជនទេ គឺជាមេដឹកនាំផ្តាច់ការ។ កម្មវិធីមួយរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ការ គឺការទាក់អារម្មណ៍របស់ប្រជាជន ដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមដើម្បី ឲ្យប្រជាជនមានអារម្មណ៍ត្រូវគ្នា ជាមួយមេដឹកនាំជានិច្ច។ដើម្បីការពារអំណាចមេដឹកនាំ ផ្តាច់ ការ ត្រូវការតាមដានសកម្មភាពអ្នកណា ដែលក្លាហានមានទឹកចិត្ត ទូលំទូលាយប្រកបដោយ វិចារណញ្ញាណនិង ប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃ។ភាពរឹងមាំរបស់អំណាចផ្តាច់ការ គឺធ្វើយ៉ាងណាដើម្បី បោសសំអាតពួកនេះចេញ ពីជួររដ្ឋាភិបាល។មធ្យោបាយរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ការ នៅពេល ដែល គេធ្វើអំពើកាចសាហាវទៅលើប្រជាជន កាន់តែខ្លាំងនោះ គេកាន់តែត្រូវការអ្នក ការពារខ្លួន របស់ គេកាន់តែច្រើនថែមទៀត។ ដូច្នេះប្រជាជនដែលមានសេរីភាពត្រូវធ្លាក់ចូលទៅក្នុងស្ថានភាពនូវអំណាចផ្តាច់ការសេរី របស់ ពួកគេត្រូវបាត់បង់ទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការ សេរីភាពត្រូវបានប្រែក្លាយទៅជាទាសភាពយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ និ ង ជូរចត់ជាទីបំផុត ក្នុងភាពជាទាសករ។បើនិយាយពីគុណសម្បត្តិរបស់មេដឹកនាំផ្តាច់ ការ ខ្សោយ បំផុត ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញថា ទោះបីគេមានទំនាក់ទំនង ជាមួយអ្នកណាក៏ដោយ ក៏ គេតែងតែចង់ទាមទារឲ្យអ្នកនោះ ក្លាយជាទាសកររបស់គេ។មេដឹកនាំផ្តាច់ការប្រៀប ដូចជា អំណាច គ្មានច្បាប់ របស់មនុស្សម្នាក់ សម្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់ នៅក្នុងសង្គមហើយផលប្រយោ ជន៍ របស់ពួកគេ បានកំណត់ខ្ពស់ជាងផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់។ប្លាតុង (Plato) បានបង្ហាញទៀតថា “របបផ្តាច់ការ គឺជារបបកាចសាហាវជាទីបំផុតពីព្រោះ៖ ទី១ ប្រជាពលរដ្ឋ នៅក្នុងរបបនេះ មិនមែនចាប់ផ្តើមគោរពឱនលំទោន ចំពោះមនោគមន៍វិជ្ជានោះទេ ចំពោះមនុស្សម្នាក់ ។ ទី២ ចំណុចសំខាន់សម្រាប់រដ្ឋ ត្រូវអាស្រ័យនឹងមនោគមន៍វិជ្ជា របស់ខ្លួន។ផលប្រយោជន៍រដ្ឋត្រូវ តែមានតំលៃខ្ពស់ជាង ផលប្រយោជន៍របស់បុគ្គល ឬផលប្រយោជន៍ពលរដ្ឋក្នុងសង្គម។មេអំ ណាចផ្តាច់ការនិង ផលប្រយោជន៍ឯកជន របស់ខ្លួនតែងតែត្រូវបានកំណត់ថាជាផលប្រយោជ ន៍របស់ប្រជាជនទូទៅ ហើយគោលបំណងរបស់រដ្ឋ បានត្រូវគេយកមកប្រើជាគោលបំណងរបស់ ប្រជាជន”។ 9pl56ccvcyk00fpuy93vt46huskykpg 0 2963 6875 2015-12-18T15:13:24Z Prumlongdy 1673 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ កាលពីព្រេងនាយមានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះគង់មាន... wikitext text/x-wiki កាលពីព្រេងនាយមានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះគង់មានប្រពន្ធពីរនាក់ ១ឈ្មោះនាងអាំ មួយឈ្មោះនាងគំ។ ថៃ្ងមួយអ្នកគង់ នាំប្រពន្ធទាំងពីរនាក់ទៅសួរសុខទុក្ខបងប្អូននៅស្រុកឆ្ងាយ។ តាមផ្លូវទៅស្រុកនោះមាន ខ្លាសាហាវ។ អ្នកគង់បណ្តើរប្រពន្ធទាំងពីរនាក់ទៅដល់ព្រៃធំមួយជិតស្រុកគេ ព្រៃនោះតែងមានខ្លាចេញ ខាំមនុស្ស ក្របី គោស៊ី រឿយៗ។ លុះដល់អ្នកគង់ទៅ​ដល់កនែ្លងនោះ ខ្លាក៏ស្ទុះដេញស្រែកសន្ធាប់ពី ចម្ងាយមក អ្នកគង់រត់ចូលរូងឈើ រាកនោម ព្រោះភ័យញ័រដៃញ័រជើង។ នាងអាំនិងនាងគំខំព្រួតគ្នា វាយខ្លានោះស្លាប់ទៅ។ ឯអ្នកគង់ឃើញប្រពន្ធវាយខ្លាស្លាប់ហើយ បានស្ទុះម្នីម្នាចេញពីរូងឈើមកយកដំបងវាយខ្លាស្លាប់ស្រាប់នោះថែមទៀត។ ប្រពន្ធទាំងពីរបន្ទោសប្តីថា «ខ្លាគេវាយងាប់ហើយធើ្វជាមកវាយថែមទៀត ប្រុសអីកំសាកញីដូចេ្នះ» ។ អ្នកគង់ជេរបំពានទៅប្រពន្ធថា «មិនដែលមានស្រីណាវាយខ្លាស្លាប់ទេ មានតែប្រុសបានហ៊ាន វាយខ្លាទាល់តែស្លាប់»។ ហើយអ្នកគង់ក៏បោចវល្លិ៍ចងខ្លានោះ​នាំប្រពន្ធសែងចូលទៅក្នុងស្រុក។ អស់អ្នកស្រុក ឃើញអ្នកគង់សែងខ្លាមក គេបបួលគ្នាមកមើលពេញៗ ហើយគេសួរថា «អ្នកឯងធើ្វដូចមេ្តចបានជាចាប់ បានខ្លានេះ ខ្លានេះសាហាវណាស់»។ ហើយប្រពន្ធអ្នកគង់ក៏និយាយប្រាប់អ្នកស្រុកថា «អ្នកគង់ឃើញខ្លា វាបោលមកគាត់រត់ចូលក្នុងរូងឈើ ខ្ញុំពីរនាក់ស្រីៗព្រួតគ្នាវាយខ្លាទាល់តែស្លាប់»។ អ្នកគង់លឺប្រពន្ធ និយាយប្រាប់គេដូច្នោះក៏បញ្ជោររំលោភប្រពន្ធថា «មិនដែលមានស្រីណាខ្លាំងហ៊ានវាយខ្លាស្លាប់នោះទេ មានតែប្រុសទើបខ្លាំងពូកែហ៊ានវាយខ្លាស្លាប់បាន»។ អ្នកគង់ក៏អួតប្រាប់អ្នកស្រុកថា «កាលដែលខ្លាវាស្ទុះ មកខាំ ខ្ញុំបានប្រើស្នៀតគុណពិសេសរបស់ខ្ញុំ ដូចេ្នះបានជាវាយវាបាន»។ ថាហើយអ្នកគង់ធ្វើជាលោតគុណ វាយខ្លាឲ្យអ្នកស្រុកមើល។ ឯអស់អ្នកស្រុកកោតខ្លាចអ្នកគង់តែរាល់គ្នា ហើយឲ្យឈ្មោះថា គង់ហ៊ាន។ តាំងពីថៃ្ងនោះមកលឺល្បីឈ្មោះគង់ហ៊ានជាអ្នកខ្លាំងពូកែចេះគុណវាយខ្លាស្លាប់។ រឿងនេះជ្រាបទៅដល់សេ្តចៗ ទ្រង់ឲ្យយកទៅចិញ្ចឹមធ្វើជាសេនាសំរាប់ច្បាំងសង្រ្គាម។ លុះដល់យូរបន្តិចទៅ ជួនជាមានសឹកគេលើកមកច្បាំងយកនគរ សេ្តចទ្រង់ប្រើគង់ហ៊ានឲ្យទៅច្បាំង។ គង់ហ៊ានលឺសេ្តចទ្រង់ប្រើឲ្យទៅជួយច្បាំងសឹកសង្រ្គាមដូច្នោះ ភ័យណាស់ ពុំដឹងធើ្វមេ្តចនឹងប្រកែកបាន ដ្បិតសេ្តចទ្រង់ប្រើហើយ ហើយខ្លួនបានទាំងល្បីឈ្មោះជាអ្នកខ្លាំងពូកែផង។ ត្រឡប់មកផ្ទះវិញដេកសន្ធឹងសនៃ្ធ អត់បាយ ប្រពន្ធទាំងពីរនាក់ចូលទៅសួរថា «មេ្តចបានជាអ្នកដេកអត់បាយដូចេ្នះ តើមានហេតុភេទប្រការ ដូចមេ្តច? »។ គង់ហ៊ានប្រាប់ថា «ដ្បិតសេ្តចទ្រង់ប្រើឲ្យទៅច្បាំងសឹកឥឡូវនេះ បងខ្លាចសឹកនោះណាស់ មិនដឹងបើគិតដូចមេ្តចទេ»។ ប្រពន្ធឡើងឆ្លើយថា «អ្មកកុំព្រួយចិត្តធានាលើខ្ញុំទាំងអស់ អ្នកក្រោកឡើង ពិសារបាយឲ្យឆែ្អត ងូតទឹកឲ្យសប្បាយខ្លួនចុះ»។ គង់ហ៊ានលឹប្រពន្ធលួងលោមដូច្នោះ បានធូរចិត្ត ក្រោកឡើង​ងូតទឹកស៊ីបាយរៀបគឿ្រងប្រដាប់និងទៅច្បាំង។ លុះរៀបរួចហើយដល់បានវេលាល្អ ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំលាសេ្តចទៅច្បាំងយកទាំងប្រពន្ធទៅផង។ គង់ហ៊ានជិះខាងក្បាលដំរី ប្រពន្ធជិះខាងក្រោយ មានរេហ៏ពលហែរហមអមមុខក្រោយជាក្បួនទ័ពតៀ្របត្រាពាសពេញ។ លុះទៅជិតខ្មាំងសត្រូវមើលឃើញ ច្បាស់ប្រាកដគង់ហ៊ានភ័យណាស់លេចអាចម៏ លេចនោម ញ័រដៃញ័ជើងដូចអង្រួនក្បាលដំរី ឯដំរីគិតស្មាន ថាគេអង្រួនឲ្យខ្លួនបោលចូល ក៏ចេះតែបោលមុនរេហ៏ពលទាំងអស់ គ្មាននរណាតាមទាន់។ ឯខ្មាំងសត្រូវឃើញគង់ហ៊ានបំបោលដំរីចូលដូច្នោះ គិតស្មានថាមេទ័ពនេះពូកែណាស់ ក៏បាក់ទ័ពរត់ចាញ់ រត់យកតែប្រាស់អាយុដោយខ្លួនទៅ។ គង់ហ៊ានឃើញខ្មាំងរត់ទាំងអស់ក៏ធើ្វជាអួតកេ្អងក្អាង ឲ្យអស់នាហ្មឺននឹងរេហ៏ពលកោតខ្លាច។ អស់នាហ្មឺន ឃើញគង់ហ៊ានលេចអាចម៏ដាក់ក្បាលដំរី ស្អុយពាសពេញដូច្នោះគេសួរថា «លោកមេទ័ពថ្មីមេ្តចក៏លេច លាមកដូចេ្នះ?» គង់ហ៊ានឆ្លើយថា «បើកំពុងតែច្បាំងនឹងសត្រូវហើយ ឈឺផៃ្ទនឹងចុះទៅដោះទុក្ខសត្វឯណា មានតែដោះទុក្ខសត្វលើក្បាលដំរីដូច្នោះឯង។ បើរវល់តែដោះទុក្ខសត្វ ខ្មាំងវាមិនកាប់ស្លាប់ឥតអំពើទៅហើយអី? »។ អស់នាហ្មឺននឹងរេហ៏ពលលឺគង់ហ៊ាននិយាយដូច្នោះអ្នកខ្លះមានប្រាជ្ញគេដឹងថា គង់ហ៊ានខ្លាច អ្នកខ្លះមិនសូវ មានប្រាជ្ញកោតខ្លាចគង់ហ៊ានណាស់ ឯគង់ហ៊ានបានឈ្នះទ័ព ត្រឡប់ចូលមកនគរវិញ ហើយចូលទៅក្រាបបង្គំសេ្តច។ សេ្តចទ្រង់ជ្រាបថា គង់ហ៊ានទៅច្បាំងឈ្នះ ដេញខ្មាំងរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ ទ្រង់ត្រេកអរណាស់ ទ្រង់រាជ ទានយសស័ក្តិជានាហ្មឹនធំ ហើយព្រះរាជទានព្រះរាជទ្រព្យ​និងគឿ្រងបណ្តាការ​ជាច្រើន។ តាំងអំពីថៃ្ងនោះ មកគង់ហ៊ានរិតតែអួត ខ្លាំងពូកែកេ្អងក្អាងឡើងទៀត។ លុះក្រោយមកទៀតមានក្រពើសាហាវមួយ ចេះតែដេញខាំមនុស្សម្នា។ អ្នកឈ្មួញដើររកស៊ីខាងជើងទឹក ជើងកំពង់ គេខ្លាចរអាគ្រប់គ្នា មិនមានអ្នកណាហ៊ានចុះងូតទឹកឬដើរទូកសោះ។ អស់រាស្រ្តពិបាកចិត្តណាស់ រឿងនោះក៏ជ្រាបទៅដល់សេ្តចៗទ្រង់ត្រាស់ប្រើគង់ហ៊ានឲ្យទៅចាប់ក្រពើ។ ឯគង់ហ៊ានលឺព្រះបន្ទូលដូច្នោះ នឹកភ័យណាស់ប៉ុនែ្តមិនហ៊ានទទឹងព្រះបន្ទូលក៏ទទួលថា និងយកអាសារសូមទ្រង់កុំព្រួយព្រះរាជហរទ័យ។ គង់ហ៊ានត្រឡប់មកដល់ផ្ទះនិយាយនឹងប្រពន្ធថា «គេហ៏អើយ ! ឥឡូវនេះទ្រង់ឲ្យយើងទៅចាប់ក្រពើ ក្នុងទនេ្ល ដ្បិតក្រពើសាហាវណាស់ម្តងនេះ។ យើងឃើញថាមិនរួចខ្លួនទេ មុខជាក្រពើខាំស្លាប់មិនខាន។ ពីមុន នៅលើគោកគ្រាន់និងមើលទៅឃើញ ឥឡូវនេះនៅក្នុងទឹកធើ្វមេ្តចនិងគេចរួច? ប៉ុនែ្តសេ្តចទ្រង់ប្រើ ហើយនឹងមិនទៅក៏មិនបាន។ បើដូចេ្នះមានតែទៅលោតទឹកឲ្យក្រពើវាខាំស្លាប់តែម្តងទៅ»។ គង់ហ៊ាន គិតគ្នានឹងប្រពន្ធដូច្នោះហើយ ក៏ហៅកូនក្មួយមកធើ្វជាទៅចាប់ក្រពើ។ អស់មនុស្សម្នាមហាជនលឺថា គង់ហ៊ានទៅចាប់ក្រពើ ក៏បបួលគ្នាទៅមើលពាសពេញ។ លុះគង់ហ៊ានទៅដល់​កំពង់ទឹកបានឃើញក្រពើ ហែលមកប្របច្រាំង ត្រង់ទីដែលមានដើមឈើពីរដើមដុះជិតគ្នាមានប្រគាប គាត់ក៏ស្ទុះលោតចុះទៅ ក្នុងទឹកត្រង់ទីនោះ​ដោយគិតថាលោតទៅ​ឲ្យក្រពើវាខាំស្លាប់ទៅទេ។ ប៉ុនែ្តក្រពើវាលឺសន្ធឹកគង់ហ៊ានលោតចុះ ក៏ភ្ញាក់ព្រើតប្រឹងលោតឡើងដូចជាគេប្រហកក្នុងប្រគាបឈើ ជាប់ពាក់កណ្តាលខ្លួន​រុលទៅមុខក៏មិនរួច ថយមកក្រោយក៏មិនរួច។ គង់ហ៊ានមុជទៅក្នុងទឹកងើបឡើង ឃើញក្រពើជាប់នឹងដើមឈើដូច្នោះ ស្រែកបង្គាប់ឲ្យកូនក្មួយយកលំពែងមកចាក់កាប់ក្រពើនោះស្លាប់ទៅ។ ឯអ្នកមើលទាំងប៉ុន្មានគេគិតស្មានថា គង់ហ៊ានចាប់ក្រពើនោះបោះមកឲ្យជាប់នឹងមែកឈើ ក៏កោតខ្លាចគង់ហ៊ានក្រៃពេក។ គង់ហ៊ានបានឃើញក្រពើស្លាប់យ៉ាងដូច្នោះ ក៏រិតតែអួតកេ្អងក្អាង​ខ្លាំងពូកែឡើងទៀត ហើយចូលទៅក្រាប ទូលសេ្តចថា ខ្លួនចាប់ក្រពើចោលឡើងមកលើគោក។ សេ្តចទ្រង់ក៏សព្វព្រះរាជហរទ័យ ប្រោសប្រទាន យសស័ក្ដឲ្យគង់ហ៊ានឡើងធំលើសពីមុនទៀត ព្រះរាជទាំងអំណាចនឹងរង្វាន់ជាច្រើន។ == <ref>អត្ថបទ</ref>'''''អត្ថបទជាអក្សរដិត''https://www.facebook.com/profile.php?id=100010929300350''' == g8te75adx0miqf3lqb5pqfwaciup6nz 0 2970 6943 6942 2016-03-01T08:57:30Z 175.100.60.173 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះស្ដេចកន|ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គិតពីស្ដេចកន សោយរាជ្យជាសុខ ជាសម្ដេចព្រះស្រីជេដ្ឋាមកដល់ ព.ស. ២០៦០ គ.ស. ​១៥១៦ ម.ស. ១៤៣៨, ច.ស. ៨៧៨ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ត្រូវជាបួនឆ្នាំ។ ស្ដេចកនធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះអង្គចន្ទ ពីឆ្នាំជូតនោះ មកដល់ចុល្លសករាជ ៨៨៦ ឆ្នាំវក ឆស័កនេះ ត្រូវជា ១២ ឆ្នាំ បែកព្រះនគរហើយរត់ជ្រកព្រៃ តាំងពីឆ្នាំវក មកដល់ ចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័កនេះមួយឆ្នាំទៀត ត្រូវនៅក្នុងរាជសម្បត្តិបាន ១៣ ឆ្នាំ សុវណ្ណគុតដោយអាវុធ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យលេខ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ព្រះចន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សេនាបតីឱ្យលើកទ័ព ទៅចោមបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរទៀត ចោមព័ទ្ធ ៣ ខែ តែវាយមិនបែក ដ្បិតបន្ទាយនោះ ធំខ្ពស់ ហើយនៅលើភ្នំផង។ ទើបទ្រង់តម្រិះថា : បន្ទាយនេះ ធំខ្ពស់កាលណានឹងវាយបានងាយ មានតែធ្វើកលឧបាយទើបវាយបាន។ ទ្រង់ព្រះតម្រិះដូច្នេះហើយ ស្ដេចឱ្យចាប់រាស្ត្រអ្នកស្រុកមកសួរថា : ឯងមានញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយខ្លះឬទេ មនុស្សទាំងនោះទូលថា : មាន។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បើមានចូរឯងទៅប្រាប់ញាតិរាល់គ្នាចុះថា : ស្ដេចកន វានៅមានបុណ្យតែ ៣ ថ្ងៃទៀតទេ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៤ ស្ដេចនឹងចាប់យកមកកាត់ក្បាលដោយជាបម្រាមពិតប្រាកដ ឯងរាល់គ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តាននៅក្នុងបន្ទាយស្ដេចកន ជាឆាប់។ រាស្ត្រទាំងនោះ នាំគ្នាទៅប្រាប់ញាតិសន្តានជាប្រញាប់។ អ្នកទាំងនោះ បានស្ដាប់ហើយ ភិតភ័យបារម្ភណាស់ ថាយើងនឹងនៅទ្រាំចាំច្បាំងពុំបាន ក៏នាំគ្នាបើកទ្វារបន្ទាយរត់ចេញមក។ កងទ័ពហ្លួង យល់បានការណ៍ហើយ ក៏នាំគ្នាវាយទម្លាយចូលកាប់សម្លាប់អាក្បត់​ ស្លាប់ពាសពេញ រួចលើកគ្រាចូលទៅក្នុងវាំង ហើយបានកាប់សម្លាប់នាយទាហានខ្មាំងច្រើន។ ឯចៅហ្វាកៅ លុះឮកលាហលជាខ្លាំង ក៏ចាប់រាវលំពែងចេញមកដល់មាត់ទ្វារជាន់ក្នុងប្រទះនឹងឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ាចក្រីបានឃើញហើយ ក៏ស្ទុះទៅកាប់នឹងដាវដាច់ក ស្លាប់មួយរំពេច។ ឧកញ៉ាវាំងនាយទាហានវាយទម្លាយទ្វារចូលទៅខាងក្នុងបាន ឃើញស្ដេចកនកំពុងអង្គុយ ជាមួយនឹងស្រីស្នំក៏ពួយនឹងលំពែង​ ត្រូវដើមដៃស្ដេចកន ដួល ឧកញ៉ាវាំងស្ទុះទៅចាប់ចងសេក ប្រគល់ឱ្យទាហានរក្សាទុក ក្នុងវេលាយប់នោះ។ លុះព្រឹកឡើងមេទ័ព ត្រើយខាងលិច ប្រមូលរបស់ទ្រព្យគ្រប់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង ស្រីដែលជាប្រពន្ធធំតូចចំនួន ៥០០ នាក់។ លុះយកបញ្ជីស្រេចហើយ មេទ័ពទាំងនោះ ក៏លើកទ័ពនាំស្ដេចកន និងស្រី៥០០នាក់ ព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបថា ចាប់អាខ្មាំងបានហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរពន់ប្រមាណណាស់ ស្ដេចឱ្យយកកូនប្រពន្ធស្ដេចកន និងស្ម័គ្របក្សពួក ដែលរួមគំនិតទាំងប៉ុន្មាន ប្រហារជីវិតទាំងអស់។ ឯស្ដេចកន ស្ដេចឱ្យបណ្ដើរអាក្រោស៣ថ្ងៃ រួចប្រហារជីវិតបង់ យកក្បាលវាទៅដោត នៅប្របផ្លូវទ្វារមុខបន្ទាយស្រឡប់ពិជ័យនគរ កុំឱ្យជនទាំងពួងយកបែបយ៉ាងតទៅ។"</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយនោះទ្រង់ប្រកាសប្រាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រ កុំឱ្យភ្ញាក់ផ្អើល ឱ្យទៅនៅរកស៊ីតាមភូមិលំនៅវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលសម្លាប់ស្ដេច កនបាននោះនៅក្នុងឆ្នាំរកាសប្តស័ក ព.ស. ២០៦៩, គ.ស. ១៥២៥។ សិរីរាជ្យសម្បត្តិស្ដេចកន បាន១៤ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៤២ឆ្នាំសុគត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"សាស្ត្រាដទៃទៀត ក៏និយាយថា : ស្ដេចកន បរាជ័យ ដោយសារចាញ់សង្គ្រាមរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា ប៉ុន្តែជាឧបាយកល ប្លែកពីខាងលើនេះទៅទៀត"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជា ជាកែវនាយកនោះ ព្រះអង្គប្រាប់ប្រាម សឹកសង្គ្រាមបានរាបទាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គតាំងចៅហ្វាយស្រុក ឱ្យនៅរក្សាខែត្រខណ្ឌព័ទ្ធសីមាស្រេច ស្ដេចត្រឡប់ទ័ពទៅក្រាបបង្គំគាល់ ព្រះបរមរាជបិតុលាធិរាជ។ ព្រះបរមរាជបិតុលា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ សម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យាតាមមានគុណបំណាច់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោយសរាជាព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមជ័យជេដ្ឋាក្នុងឆ្នាំនោះ ព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា២៩ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះអាពាធ សុវណ្ណគតតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ព្រះរាជពង្សាវតារភាគបី របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យថា : ព្រះភាគិនេយ្យោនេះ មានព្រះជន្មាយុ ៣៣ ឆ្នាំ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមជា សុជាតិក្សត្រី ទ្រង់សុគតក្នុងឆ្នាំកុរ នពស័ក ព.ស. ២០៧១, គ.ស.១៥២៧។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯសាស្ត្រាវត្តសិទ្ធបូរ និងវត្តកោកាក មិនបាននិយាយដល់ ព្រះអង្គយសរាជានេះទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប៉ុន្តែមានសៀវភៅមួយទៀត របស់លោកតាឌុច លោកយាយពិន ដែលជាបិតា មាតាលោកឌុចស៊ីឌឹម និយាយថា : ព្រះយសរាជា ស្ដេចសុវណ្ណគតក្នុងសង្គ្រាម ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គ ស្ទាក់វាយចៅហ្វា កៅ"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះរាជបិតុលា ស្ដេចទ្រង់ស្ដាយពន់ប្រមាណណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកព្រះសព តម្កល់ ក្នុងព្រះកោដ្ឋ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេច តម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមុខងារ ឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះសពសម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ អំពីស្រុកសំរោងសែន ខេត្តអាសន្ទុកមកហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើង រំលាយព្រះបរមសពតាមរាជប្រវេណី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា កាលចុល្លសករាជ ៨៨៧ ឆ្នាំវក ឆស័ក ដែលព្រះអង្គត្រឡប់ពីធ្វើសង្គ្រាម ក្នុងខែត្រត្បូងឃ្មុំ​ នឹងព្រះស្ដេចកន ហើយយាងទៅដល់បន្ទាយមានជ័យវិញនោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាពិភ័ក្ដិឥស្សរា ១ ឧកញ៉ារក្សាឥស្សរោ២ ជាមេការ ឧកញ៉ាពិភ័ក្ដិទិព្វរាជ្យ ១ ឧកញ៉ាស្រីសុមេធរាជធិបតី បែន ក្រុមព្រះសុរិយោដី ១ កេណ្ឌរាស្ត្រទៅកាប់ឈើ ឱ្យមេការទៅសាងព្រះរាជវាំងលង្វែក ឱ្យធ្វើឱ្យមាំមួន កុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។ នោះក្រុមព្រះសុរិយោដី ក៏ចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រ កាប់ឈើ ជញ្ជូនថ្ម ប្រគល់ឱ្យក្រុមមេការ ក្រុមមេការក៏តាំងកេណ្ឌជាងឱ្យទៅសាងព្រះរាជវាំង និងបន្ទាយរាជសីមា។ នោះក្រុមមកេការ ឱ្យជីកបុកឫសរៀបថ្ម ៦ ហត្ថជុំវិញបន្ទាយជា ៣ ជ្រុង ហើយលើកដីច្រុះក្ដារ ធ្វើជាបន្ទាយខងលើនោះ តម្កល់ ១៧ ហត្ថ កម្រាស់ខាងលិច ១០ ហត្ថ ជើងទេរក្រោម ២២ ហត្ថ ជុំវិញទាំង ៣ ជ្រុង "ព្រោះជ្រុងទី៤ នោះគឺទន្លេ តាមយល់របស់អ្នកនិពន្ធ" ៥ ជាន់ហើយមានទ្វារធំ៨។ ទ្វារមួយៗ មានសើនមួយ។ ទាំង៨សើននោះ កំពស់ ២២ ហត្ថ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំជ្រុងទាំង ៤ កម្ពស់២៥ហត្ថ សម្រាប់ដាក់កាំភ្លើងធំដូចគ្នា។ ឯលើភាគបន្ទាយជុំវិញនោះទ្រង់ឱ្យដាក់សុទ្ធតែកាំភ្លើងបាញ់ច្រូងជុំវិញទាំង ៥ ជាន់។ ខាងមុខកំផែង ជាន់ទី១ ស្ដេចឱ្យធ្វើរោង ដំរី រោងសេះ។ ក្នុងកំផែងជាន់ទី១ នេះធ្វើដាក់សុទ្ធតែទាហាន កាំភ្លើងធំ។ ខាងកំផែងជាន់ទី២ តាំងថែវ ដាក់សុទ្ធតែទាហានកាំភ្លើងតូច និងធ្វើសាលាជំនុំដាក់សាលាដំបូងខាងឆ្វេង សាលាឧទ្ធរណ៍ខាងស្ដាំ។ ខាងក្នុងកំផែងទី៣ តាំងថែវដាក់សុទ្ធតែទាហានដាវ ផ្គាក់ ជាទាហានអាវុធខ្លី។ ខាងកំផែងជាន់ទី៤ តាំងថែវដាក់ទាហានរក្សាព្រះអង្គរោងល្ខោន និង ព្រះពន្លាទតល្ខោន។ ខាងក្នុងកំផែងទី៥ តាំងរោងព្រះបញ្ចក្សេត្រ និងដំណាក់សំរឹទ្ធិ ពិមានសម្រាន្តភិរម្យ ក្រុមបារគូ បុរោហិត និងក្រុមមហាតលិកនៅក្នុងកំផែងជាន់ទី៥ នៅទ្វារយាម ព្រលប់នោះ តាំងថែវឱ្យកំបាំង កំពូល ៥ ត្រឡែងកែង មានជហ្វាដងក្ដារ សុទ្ធតែលាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស ឱកាសសោភាភ្លឺផ្លេកពន់ប្រមាណ ហើយធ្វើប្រាង្គមហាប្រាសាទមួយកំពូល ៥ ជាប្រាសាទសម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រាធិរាជផ្ទំ សាងព្រះរាជមន្ទីរធំមួយសម្រាប់ព្រះស្នំក្រមការប្រចាំយាម ហើយធ្វើប្រាសាទមួយ កំពូល៣ជាន់ ជាសម្រាប់ព្រះរាជបុត្រី ហើយឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់៥ខ្នង សម្រាប់ព្រះមង្គល និងព្រះស្នំទាំង៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់៥ខ្នងទៀតជាសម្រាប់ព្រះម្នាងទាំង៥ ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់២ខ្នងទៀត ជាសម្រាប់អស់អ្នកចេញឈ្មោះ ហើយខាងក្រោយកំផែងនោះ ឱ្យតាំងឃ្លាំងស្រូវអង្ករ និងឃ្លាំងអំបិល ត្រី១៥ខ្នង ខាងត្បូងនិងខាងជើងកំផែងនោះ តាំងឃ្លាំងគ្រាប់រំសេវ១០ខ្នងខាងឦសានព្រះរាជវាំង ឱ្យតាំងខ្លាងមឿង ទុកខាងមុខ។ ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរតូចធំ សុទ្ធសឹងចំលួយចម្លាក់ ឆ្លាក់ឆ្លៅ លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាស​ ឧភាសឆ្អិនឆ្អៅ ដាំនូវកញ្ចក់ ឆ្លូកឆ្លុះ ចាំងសែងព្រះសុរិយា ថ្លាថ្លៃ ក្រៃពេកណាស់។ ហើយស្ដេចឱ្យជីកស្រះស្រង់រងថ្លា សួនច្បារផ្កា ដំណាំ ក្រអូប ល្វឹងល្វើយ ល្អជាអនេក ប្លែកត្រកាលក្នុងព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២០៧១, គ.ស. ១៥២៧, ម.ស. ១៤៤៩, ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នពស័ក នោះក្រុមជាង ក្រុមព្រះសុរិយោដី ដែលទៅសាងនគរលង្វែកនោះ សាងព្រះនគរ តាំងពី ច.ស. ៨៨៧ ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ដល់មក ច.ស. ៨៨៩ ឆ្នាំកុរ នពស័ក ត្រូវជា៣ឆ្នាំ រួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរសោមនស្សណាស់។ ព.ស. ២០៧២, គ.ស. ១៥២៨, ម.ស. ១៤៥០, ច.ស. ៩០០ ឆ្នាំជូត ឯកស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គនាំអស់ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ និងព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំខ្ញុំព្រះរាជការ លើកព្យូហយាត្រា ទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចេញចាក ព្រះបរមនិវេសន៍ បន្ទាយមានជ័យ ខែត្រពោធិ៍សាត់ ទៅគង់នៅព្រះរាជនិវេសន៍ បន្ទាយលង្វែក ជាឯកមហាក្រស័ត្រ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅក្នុងឆ្នាំជូត សំរឹទ្ធិស័កនោះ ព្រះបាទបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ារាជតេជៈ ឱ្យបង្គាប់មន្ត្រីខាងជើងគោក ឱ្យត្រៀមក្បួនហែ ស្ដេចប្រពាតព្រៃ។ នោះឧកញ៉ាចក្រី ឧកញ៉ារាជតេជៈ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញ ត្រៀមដំរី សេះ រទេះ ហើយចាត់មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំព្រះរាជការ ឱ្យតាមហែស្ដេចទៅប្រពាតព្រៃ។ ចាត់ស្រេចហើយ មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ក៏នាំយកទៅត្រៀមទុក នៅមុខព្រះលាន ព្រះបរមរាជវាំង។ ដល់ថ្ងៃ ៥កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំជូត វេលាព្រឹក សម្ដេចព្រះបរមនាថបពិត្រជាអម្ចាស់ ជីវិតលើត្បូង នាំព្រះអគ្គមហេសី ស្រីព្រះស្នំក្រមការ ចេញអំពីព្រះបរមរាជវាំងឡើងគង់ព្រះទីនាំង កញ្ចោងគជេន្ទ្រា។ ឯព្រះស្នំ ក្រុមបរិវារ ក៏ឡើងជិះជំនិះ តាមចំណាំរសព្វខ្លួនទីទៃៗ ស្រេចហើយក៏លើកព្យូហយាត្រា ប្រពាតព្រៃចេញទៅ។ សូរសព្ទរទេះ សេះ ដំរី នោះ សន្ធោសន្ធឹក ពន់ប្រមាណ។ លុះដល់មុខភ្នំត្រៀល ក្នុងខែត្រលង្វែកនោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឈប់ធ្វើព្រះសុវណ្ណព្រះពន្លាជ័យឡើង គង់ប្រថាប់កំសាន្ត ព្រះចិន្តា។ ខណៈនោះព្រះទីនាំងគង់ភក្ដី ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធឈឺ ដួលមួយរំពេច។ អស់ហ្មប្រកបថ្នាំ ពុំស្បើយ ទ្រង់ជ្រាបដល់ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ព្រះពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនេះ ធ្លាប់ជិះធ្វើសង្គ្រាមមានជ័យច្រើនគ្រា លុះត្រាតែបានសម្រេចផែនដី។ ឥឡូវមកមានជម្ងឺដូច្នេះ បើនរណាមើលជា អញនឹងឱ្យប្រាក់មួយហាប និង គ្រឿងឧបភោគបរិភោគ ឱ្យបរិបូណ៍ ហើយនឹងឲ្យមានយសសក្ដិជាចៅហ្វាយស្រុកខែត្រនេះផង។ ខណៈនោះមានតាចាស់ម្នាក់ ជាមនុស្សកាន់សីល ឈ្មោះពញាដែកជាមេស្រុកចាស់ ក្រោយមកលាចេញពីរាជការ មកកាន់រក្សាបង់បត់ នៅភ្នំត្រៀលទូលថា : ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនោះ ប្រហែលជាដើរកាត់មុខអ្នកតាហើយ បានជាមានជម្ងឺឈឺនេះ។ ឯអ្នកតា និងបង់បត់នោះកាលផែនដីព្រះបរមរាជា ពញាយ៉ាត ស្ដេចមកសាងព្រះនគរនៅចតុមុខនោះ ព្រះអង្គសាងរូបព្រះទសមុខ ៤ និងព្រះឥសូរ ព្រះនារាយណ៍ និងព្រះយាយទេព ច្រើនព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រតិស្ឋាន ទុកនៅភ្នំត្រៀល១ ភ្នំស្រង់១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសង្គ្រាមសៀមលាវ ពីទិសខាងលិច ខាងជើងប្រតិស្ឋាន នៅវត្តស្លាកែត១ ព្រែកអំពិល១ ព្រះវិហារសួគ៌១ ទុកជាទ្វារព្រះនគរ បង្ការសឹកសត្រូវខាងយួនចាម នៅទិសខាងត្បូង ខាងកើត។ ក្នុងមួយឆ្នាំ ព្រះអង្គតែងតែ នាំអង្គព្រះកឋិន និងគ្រឿងសក្ការបូជា ទៅបូជាក្នុងវត្តព្រែកអំពិល១ វត្តកៀនស្វាយក្នុង១ កៀនស្វាយក្រៅ១ វត្តត្រៀល១ វត្តស្រង់១ វត្តព្រះវិហារសួគ៌ ជាទីដំណែលព្រះបាទអញជាញរាជបក្សីចាំក្រុង១។ ព្រះនគរក៏បានសុខសប្បាយក្សេមក្សាន្ត រៀងមក។ ពេលល្អងធូលីព្រះបាទ មកសាងព្រះនគរថ្មី នៅលង្វែកនេះ បាត់ស្ងាត់គ្រឿងសក្ការបូជានោះ អស់ទៅហើយ ព្រះទីនាំងក៏ពានមកលើទីនេះផង បានជាព្រះទីនាំងនោះពុំស្រួល។ សម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បើដូច្នោះ ចូរតាឯងយកទៀនធូបទៅបន់ស្រន់ជាប្រញាប់ បើចំពិតដូចសំដីតាឯងនិយាយមែន យើងនឹងឱ្យរង្វាន់ឱ្យពេញចិត្រ។ ខណៈដែលពញាដែក ទទួលទៀនធូបទៅកាលណា ព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធនោះ ក៏សះជា មួយរំពេច ទើបអស់ព្រះបរមវង្សានុវង្ស និងអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ ក៏ត្រេកអរលើកហត្ថទៅលើ ហើយសរសើរព្រមគ្នាថា : តាចាស់នេះទាយចំពិតជាត្រូវណាស់។ សេចក្ដីនេះ ជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់មានព្រះសោមនស្សណាស់ ទើបទ្រង់ប្រែនាមភ្នំត្រៀលនោះ ឱ្យឈ្មោះភ្នំ ចំពិតវិញ ហើយតាំងពញាដែកនោះ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក និងព្រះរាជទានប្រាក់មួយហាប សំពត់អាវ ១០០ មួយមុខ។ ឯពញាដែក ទទួលហើយ ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយថារបស់អស់ទាំងនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំថ្វាយដាក់ក្នុងព្រះឃ្លាំង ជាសម្រាប់ចែកចាយសេនាទាហានចុះ ដ្បិតពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពមកចោមព្រះនគរហើយ។ ថាដែលព្រះអង្គស្ដេចព្រះដំណើរមកក្រសាលព្រៃនេះ ទំនាយថា : ព្រះអង្គនឹងបានរបស់ល្អ ទៅទុកក្នុងព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រត្រាស់ថា : ម្ដេចក៏តាដែកឯងដឹង ហ៊ានទាយដូច្នេះ។ ទើបពញាដែក ក្រាបទូលថា : ដឹងដោយទេវតាដែលរក្សាភ្នំនេះ ឱ្យនិមិត្តប្រាប់ ហើយទូលថា : តាមទេវតាប្រាប់ហេតុនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ត្រូវអស់ជីវិតក្នុងគ្រានេះហើយ ហើយត្រូវទៅនៅរក្សាភ្នំត្រៀល ដែលទ្រង់ប្រែឈ្មោះ ចំពិតនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះក្រាបទូល ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ពញាដែក ក៏អស់ជីវិត ក្បែរព្រះទីនាំង ក្នុងមួយរំពេចនោះទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទ បរមបពិត្រយល់អស្ចារ្យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបុណ្យរំលាយសពពញាដែកហើយឱ្យប៉ានរូបពញាដែក ធ្វើអាស្រម ទុកនៅភ្នំនោះ បានជាក្នុងភ្នំនោះ ជាប់ហៅថា អ្នកតាដំបងដែក រៀងមកសព្វថ្ងៃនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក ទ្រង់បញ្ញត្តិលើក្រមព្រះរាជក្រិត្យសង្ឃការីថា : ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ត្រូវរៀបគ្រឿងព្រះកឋិន ចំនួនតាមព្រះជន្មព្រះអង្គ នាំទៅថតគ្រប់វត្ត ដែលមានទេពទេវរុក្ខ ជាទ្វារព្រះនគរ និងវត្តនានា ដែលមានសិទ្ធិស័ក្ដិនោះរាល់ឆ្នាំ ហើយត្រាស់ថា : ឱ្យលើកព្យូហយាត្រាបាត្រាតទៅទៀត។ ដល់ទៅភូមិឈើទាលប្រឱប ជាព្រំខែត្រសំរោងទង និងខែត្រលង្វែកនោះ ទ្រង់ឱ្យឈប់ ព្រះទីនាំងតាំងព្រះពន្លា។ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលត្រជាក់ ស្ដេចយាងព្រះបាទា ទតទៅយល់ដើមឈើទាលមួយ ធំខ្ពស់ក្រៃលែងនឹងប្រមាណ ហើយមានផែនថ្មមួយផ្ទាំងជាប់នៅ លើបង្កៀបមែកឈើទាលនោះ កម្រាស់២ ហត្ថ ទំហំ ៥ហត្ថ ៤ជ្រុង។ ទ្រង់សង្ស័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរអស់អ្នកស្រុកចាស់ទុំ។ អ្នកស្រុកក្រាបទូលថា : "ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាល់គ្នា កើតពុំទាន់ដែរ តែឮដោយដូនតានិយាយតមកថា : ថ្មនោះតាំងពីកាលផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមព្រហ្ម ដែលហៅថា តាព្រហ្ម" ជាឈ្មួញគោ កាលពុំទាន់បានសោយរាជសម្បត្តិនោះ ព្រះអង្គនាំកូនឈ្មួញទៅផ្ទំឃ្វាលគោ ក្រោមដើមឈើទាលនោះ។ វេលានោះមានសត្វត្រកួតមួយ មកជុះដាក់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ក៏ចាប់យកថ្មនោះចោលទៅ ត្រូវសត្វត្រកួតនោះស្លាប់ ធ្លាក់មកដល់ដី។ ឯថ្មនោះក៏នៅជាប់លើមែកឈើទាលនោះ។ សព្វថ្ងៃ តែដល់ថ្ងៃ៥កើត ៥រោច ថ្ងៃ៨ កើត ៨រោច និងថ្ងៃ ១៥កើត និង១៥រោចកាលណា មានគោមទៅអុជលើដើមឈើទាលនោះ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ឃើញអស្ចារ្យ ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់នឹកពីពាក្យ ពញាដែក ក្រាបបង្គំទូលថា : ទ្រង់នឹងបានរបស់វិសេសនោះ ប្រហែលជាថ្ម និងឈើនេះឯងហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេស្មឹល ឱ្យធ្វើពិធីសុំថ្ម និង ឈើនោះ ៣ថ្ងៃ ហើយបង្គាប់ឱ្យរំលំដើមឈើទាលនោះ ធ្លាក់ទៅក្នុងទឹកស្ទឹងទើបព្រះអង្គឱ្យស្រង់យកថ្ម និងឈើនោះ នាំយកទៅដល់ក្នុងបន្ទាយព្រះនគរទ្រង់ឱ្យធ្លាក់ជាព្រះបាទព្រះ៨​ព្រះបាទា ឱ្យយកដើមឈើទាលនោះឆ្លាក់ធ្វើជាព្រះរូបព្រះពុទ្ធអង្គចតុទិស ឈមព្រះភ័ក្ត្រ និងព្រះបាទ បែរចេញទៅចតុទិស កម្ពស់១៨ហត្ថ។ ឯព្រះបិដ្ឋិទល់គ្នា។ រួចស្រេច ស្ដេចប្រតិស្ឋានក្នុងព្រះវិហារលួង ឱ្យឈ្មោះហៅថា ព្រះអារាមត្រឡែងកែង ហើយទ្រង់ឱ្យសាង ទេព្រ័ក្សឃ្លាំងមឿង ហើយឱ្យសាងព្រះរាជវាំង ស្ដេចគ្រប់ព្រះអង្គ រាជវាំងបុត្រាច្បង គឺសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ឱ្យសាងនៅទួលលាប វាំងព្រះរាជបុត្រពៅ គឺសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា ឱ្យសាងនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ ឯវាំងព្រះរាជវង្សានុវង្សតូចៗ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ឱ្យសាងក្នុងបន្ទាយ។ ឯក្នុងកំផែងដំណាក់ប្រាសាទទាំងប៉ុន្មាននោះ សឹងឱ្យឆ្លាក់លាបម្រ័ក្សណ៍ ជាតិហិង្គុល បិទមាសតាមបណ្ដាសក្ដិធំតូច ពុំឱ្យច្រឡូកច្រឡំតាមសក្ដិ។ ខាងមុខព្រះនគរដែលគ្មានភាគបន្ទាយជាន់ខាងក្រៅនេះ ស្ដេចឱ្យសង់រោងព្រះទីនាំងនាវា។ នៅនាកំពង់ទឹកនោះទ្រង់ឱ្យយកថ្មឥដ្ឋ រៀបជាព្រះលាន សម្រាប់នាំដំរី សេះ ចម្បាំងចុះលាងទឹក និង ឱ្យធ្វើព្រះដំណាក់ សម្រាប់ស្ដេចចុះលយកន្ទោង ធំ តូច ជារុងរឿងប្រពៃ។ ខាងក្រៅបន្ទាយ ក្រៅស្នាមភ្លោះនោះ ទ្រង់ឱ្យដាំឫស្សីកម្រាស់ពីរសិនពីស្នាមភ្លោះទៅ ទាំង៣ជ្រុង ជិតស្និទណាស់ ពុំឱ្យនរណាទៅកាប់កាច់ឫស្សីបានឡើយ។ ទ្រង់សាងព្រះនគរមាំមួនដូច្នេះជាសូរេចហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតម្រាស់ថា : កាលព្រះមហាក្សត្រ សោយរាជ្យនៅនគរធំនោះ ត្រាស់ឱ្យធ្វើស្រែវាលពល ក្នុងស្រែមួយកំណត់ពល ១០០០០០ នាក់ ដល់បច្ចុប្បន្នឥឡូវនេះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រតិច ជាងពីដើម ឱ្យធ្វើស្រែវាលពលនោះ កំណត់តែចុះពល ១០០០០ នាក់ជាកំណត់។ លុះស្រេចការសាងព្រះនគរ បវរនិវេសន៍ មហាឋាន នោះរួចស្រេច ព.ស. ២០៨២, គ.ស. ១៥៣៨, ម.ស. ១៤៦០, ច.ស. ៩០០, ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ទើបស្ដេចមានព្រះតម្រាស់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអស់ខ្ញុំ ក្រមរាជការ ក្រោមល្អង ធូលីព្រះបាទទាំងធំ ទាំងតូច តាំងព្រះរាជពិធីសម្ពោធ ព្រះបរមរាជវាំង ស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរ ដំណាក់មានទាំងល្បែងរបាំមហោស្រព ថ្វាយទេយ្យទាន ព្រះសង្ឃ ទ្រង់បរិច្ចាគ ព្រះរាជទ្រព្យ ឱ្យជាទានដល់ស្មូមយាចក គម្រប់ ៧ ថ្ងៃ រួចឱ្យឆ្លងទាំងព្រះវិហារវត្ត ត្រឡែងកែង នៅមុខព្រះបរមនិវេសន៍ ៣ ថ្ងៃ បញ្ចុះសីមា អភិសេកព្រះពុទ្ធរូប ចតុទ្ទិស និងព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងដោយមាសប្រាក់ ទង់ហ៊្វា ស្ពាន់ សំរឹទ្ធិ ១០ ទៀតកាលនោះ ដាច់ព្រះរាជទ្រព្យ ដោយធ្វើបុណ្យទាន ជាច្រើន អនេកឯកមហោឡារិក មហាសប្បាយណាស់។ ព្រះអង្គឡើងគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ហើយត្រាស់តាំង សម្ដេចព្រះសុគន្ធាមហាសង្ឃរាជាគណាធិបតី និងទទូងរដ្ឋទាំង៧ និងមន្ត្រីរដ្ឋទាំង៤ សម្រាប់និងមន្ត្រីក្រៅតំណែង តែងតាំងឱ្យមានក្រុមគ្រប់ក្រសួងមុខងារ ជើងទឹក ជើងគោក ទាំងក្រៅក្នុង ឱ្យសង់ផ្ទះនៅ ឱ្យមានទទឹងមុខក្រោយភ្លោះ ១.២.៣ ក្ដី សុទ្ធតែមានសម្គាល់រាល់រូបកាយ តាមបណ្ដាសក្ដិ មានកំណត់ដោយខ្លួនទីទៃមិនឱ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។ ទ្រង់តាំងស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥:</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">១. ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុកមួយ មានចៅមឿងស្រុកឡើង ២៤ ស្រុក: មឿងស្ទោង ១ ជីក្រែង១ ព្រំទេព១ ប្រាសាទដប់១ ព្រៃក្ដី១ ស្រងែ១ ឈើទាល ១ ងន១ កំពង់លែង១ កោះកេរ្តិ៍១ ព្រះកាន១ ពោធិ៍រោង១ សេន១ នគរ១ ម្លូព្រៃ១ ជាំក្សាន្ត១ វារីសែន១ ព្រៃសំបួរ១ កំពូលពេជ្រ១ ព្រះប្រសប់១ ត្បែង១ ព្រះឃ្លាំង១ គោកសេះ១។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">២. តាំងចៅពញាសួគ៌ាលោក នៅស្រុកខែត្រពោធិ៍សាត់ ឱ្យមានចៅមឿង៦ ស្រុកឡើងគឺ : ចៅមឿងក្រគរ ១ ត្រង១ ថ្ពង១ ខ្លុង១ តាំង១ សម្រែ១។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៣. តាំងពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រត្បូងឃ្មុំ មានចៅមឿងឡើង ៥ ស្រុក ទ្វារស្រុក ៤ គឺ : ចៅមឿងទួលអង្គុញ១ ដំបែ១ ភ្នំព្រះ១ ទ្វារលោ១ ទ្វារភក្ដិ១ ជើងគួរ១ ចៅមឿងព្រៃប្រហារ១ ទ្វាររូង១ ទ្វាររៀល១។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៤. តាំងចៅពញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្របាភ្នំ មានចៅមឿងឡើង៧ ស្រុក គឺ: ចៅមឿងកោះ១ ចៅមឿងមេចុង១ មេកង១ ស្វាយទាប១ រំដួល១ កណ្ដាល១។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៥. តាំងចៅពញាពិស្ណុលោក ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំង មានចៅមឿង៦ស្រុកឡើងទៅគឺ : ចៅមឿងពាម១ ជើងព្រៃ១ ជាន់ជុំ១ បន្ទាយមាស ១ ស្រែរនោង១ តាបួរ១។ ឯចៅហ្វាយស្រុក ស័ក្ដិ ៩ ហ៊ូពាន់ ក៏ឱ្យមានចៅមឿងសម្រាប់ខេត្តទីទៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តែងតាំងរួចហើយ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេវកាមហាមាត្យ បុរោហិត បណ្ឌិតកវី មន្ត្រីតូចធំ ទើបមានព្រះរាជបន្ទូល មង្គលទិព្វពិសេសត្រាស់ថា : ទំនៀមព្រះមហាក្សត្រខត្តិយាវង្ស អំពីបូរាណរាជរៀងមក តែងទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ កកុធភ័ណ្ឌ ចេញឱ្យមន្ត្រីក្រាបបង្គំគាល់ជាប្រក្រតី នោះឃើញលំបាកណាស់ ទើបត្រាស់ឱ្យធ្វើព្រះសភ័គ ប្រវែង ៨ ហត្ថ ឱ្យពិចិត្ររចនា ដោយសុវណ្ណបុប្ផាដាំជរ ជាសម្រាប់ព្រះអង្គទ្រង់ជាប្រក្រតីវិញហើយទ្រង់ប្រញប្ដិ ខាងរបៀបក្សត្រីនោះ ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ជំទាវ ខុនណាង តូចធំឱ្យដណ្ដប់ស្បៃប្រវែង៨ហត្ថ មានផ្កាភ្ញីជរ ដោយខ័ណ្ឌ ដោយសែសយ តិចច្រើន តាមបណ្ដាស័ក្ដិ ធំតូច។ ក្នុងមួយខ្លួន ឱ្យមានជា៣យ៉ាង ឮ ៣សម្រាប់ សម្រាប់ស្លៀកដណ្ដប់ដោយមានការណ៍ធំតូច។ វេលាកាលចូលគាល់ ឱ្យដណ្ដប់ស្បៃដែលបញ្ញត្តិ។ ឱ្យសេនាទាហាន កាន់ផ្លិតស្លឹកត្នោត ឯផ្លិតនោះ ឱ្យបិទមាសរាយផ្កាយជាជរប៉ាន់ប៉ាក់។ វេលាណាចូលគាល់ ឱ្យចូលគាល់រាល់ខ្លួនតាមស័ក្ដិ។ ព្រះបរមវង្សានុវង្សខាងក្សត្រាឱ្យបាំងព្រះក្លស់ គង់ព្រះរាជយានបិទមាស ព្រះវស្សា ដែលមានយសជាធំ ឱ្យបាំងសប្បធនជិះគ្រែក្រញូង មនុស្សសែង៤នាក់ បាំងតាំងយូក្រអែ រាយផ្កាយបិទមាស រំយោលមាសយ៉ាងច្រើន។ មន្ត្រីធំ តូច ឱ្យបាំងតាំងយូ ក្រអែ លាបម្រ័ក្សណ៍ លាបប្រាក់ និងជាតិហិង្គុលបិទមាសរំយោលយ៉ាងច្រើនតិច ចុះមកតាមបណ្ដាស័ក្ដិធំតូច។ ឯតាំងយូ ក្រអែនោះ ធ្វើនឹងស្លឹកត្នោត តែតម្លោះពុំបាន ហើយទ្រង់ព្រះករុណា ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជចៅហ្វាយស្រុកខេត្តអាសន្ទុក ខ្នងពស់១ ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោក ខេត្តទ្រាំង១ ឱ្យចៅពញាធម្មាតេជោ ខេត្តបាភ្នំ១ ឱ្យចៅពញាអរជូន ស្រុកត្បូងឃ្មុំ១ ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ ខេត្តពោធិ៍សាត់១ ជើងគ្រុសទាំង៥ នេះឱ្យមានដំរី សេះ និងរោងពល សម្រាប់ចាំទ្វារ សម្រាប់សែងបម្រើ ដោយចំនួនតិចច្រើន និង តាមស័ក្ដិធំតូច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក អស់មុខមន្ត្រីយល់ស្ងប់ស្ងាត់សឹកសង្គ្រាមហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលការរាជការ សម្រេចគ្រប់យ៉ាង ហើយល្មមនឹងរៀបប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំ ឱ្យឮព្រះនាមទូរទ័រទៅនានាប្រទេស។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់តបវិញថាអស់មុខមន្ត្រីយល់នេះ ក៏គួរណាស់ហើយ តែព្រះខាន់រាជ្យសម្រាប់ផែនដី រកពុំទាន់ឃើញ នឹងប្រាប្ដាភិសេកយ៉ាងធំពុំទាន់បាន។ ខណៈនោះពញាពិជ័យសង្គ្រាម សុក គាល់នៅទីនោះ ក្រាបបង្គំថា : ព្រះខាន់ជ័យមង្គល សម្រាប់ផែនដីនោះ សម្រេចនៅសម្ដេចឥសីភ័ទ្ទសួស។ កាលបែកព្រះនគរនឹងព្រះស្ដេចកននោះ សម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ នាំយកទៅលាក់បំពួនក្នុងព្រៃណាមិនប្រាកដ តែសម្ដេច ព្រះឥសីភ័ទ្ទនោះ ស្រុកកំណើតនៅខេត្តបាទី ទីសំណាក់នៅខាងត្បូងវត្តភ្នំពេញ តែសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទសួសនោះអនិច្ចកម្មទៅហើយ ហើយទីនឹងលាក់ព្រះខាន់នោះ មានតែលាក់ក្នុងព្រៃ ទាំងពីរអន្លើនេះ គួរចាត់បម្រើ ឱ្យស្វែងព្រៃដើររកព្រះខាន់ និង​ព្រះបញ្ចក្សេត្រក្នុងតំបន់ទាំងពីរអន្លើ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ពញាពិជ័យសង្គ្រាមសុកយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលហើយ ក៏បណ្ដាលក្នុងព្រះរាជហឫទ័យឱ្យគិតអំពីព្រះខាន់នោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាសង្គ្រាមសុក ថាបើដូច្នោះ ចូរឯងយកចិត្តទុកដាក់នាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ ឱ្យមានគ្រឿងកាប់ឆ្ការព្រៃនោះ ទៅរកក្នុងព្រៃទាំងពីរអន្លើនោះកុំឱ្យខាន។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រាបថ្វាយបង្គំលា ម្នីម្នានាំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ចុះទូកមកដល់ខាងត្បូងភ្នំពេញ ឃើញព្រៃស៊ុបទ្រុប​ស្បាតបន្លា ច្រើនណាស់ មន្ទិលក្នុងចិត្តហើយក៏ឱ្យរេហ៍ពលកាប់ឆ្ការទៅ តែពុំឃើញព្រះខាន់នោះឡើយ ឃើញតែប្រាសាទថ្មមួយ នៅទីនោះមានចារឹកអក្សរថា : ព្រះចេតិយ ព្រះឧណ្ណាលោម។ ពញាពិជ័យសង្គ្រាម ក្រឡេកមើលទៅខាងលើ ឃើញកំពូលមុខព្រហ្មឧត្តមប្រសើរណាស់ ហើយគិតថា : ក្រែងសម្ដេច ព្រះឥសីភ័ទ្ទសួស យកព្រះខាន់ និងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទៅកប់ក្នុងព្រះចេតិយនោះ លុះបើកទ្វារនោះចូលទៅទៀតក៏ពុំឃើញ តែក្នុងចិត្ត ពញាគិតថាទីនេះជាទីវិសេសណាស់ ចាំត្រឡប់ទៅវិញ និងក្រាបបង្គំទូល ឱ្យបានទ្រង់ជ្រាប។ គិតហើយ ពញាក៏នាំរេហ៍ពល ទៅខេត្តបាទីប្រកាសប្រាប់អ្នកស្រុកថា : បើនរណាដឹងឃើញព្រះខាន់ និងគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះហ្លួងនឹងព្រះរាជទានជាសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សម្ដេចរាជការផែនដី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពី ក្រឡាពាស "សួស" នករាតមួយនោះយល់សប្ដិថា ឃើញតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា : ឱ្យទៅយកព្រះខាន់ និង គ្យងព្រះបញ្ចក្សេត្រនៅរូងដើមចំបក់យកទៅថ្វាយហ្លួងនឹងបានជាធំ។ លុះព្រឹកភ្ញាក់ឡើងក្រឡាពាស "សួស" ក៏និយាយប្រាប់សប្តិឱ្យនាងរៀបជាម្ដាយស្ដាប់ ម្ដាយស្រាយនិមិត្តថា យល់សប្ដិទៀបព្រឹកនេះ ចំណាំតែឆុតណាស់ដូច្នេះ ឱ្យកូនទៅឡើងមើលក្នុងរូងចំបក់ធំនោះឱ្យច្បាស់មើល។ ក្រឡាពាសសួសទៅដល់ហើយឡើងមើលនៅរូងដើមចំបក់នោះឃើញព្រះខាន់នឹងគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមែន ក៏អរណាស់ឃ្មាតខ្មីតម្រង់ទៅបន្ទាយលង្វែក។ មកដល់កណ្ដាលផ្លូវឃើញពញាពិជ័យសង្គ្រាមនាំពល ៥០០ នាក់ ទៅស៊ើបសួររកព្រះខាន់នោះហើយ ថាបើនរណារកឃើញ ហ្លួងនឹងធ្វើជាសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈផង ទើបក្រឡាពាស សួស ថ្លែងប្រាប់ពញាពិជ័យសង្គ្រាមតាមដំណើរសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ទើបពញាពិជ័យសង្គ្រាម នាំក្រឡាពាសសួស ត្រឡប់មកព្រះបរមរាជវាំងយកសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ត្រាស់ចាត់សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ឱ្យរៀបគ្រឿងហែ មានដំរី សេះ រេហ៍ពលអភិរម្យសែនត្វាន់ ទៅដង្ហែយកព្រះខាន់ និង គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះមក។ ព្រះអង្គចេញទៅទទួលដល់ក្រៅព្រះនគរ យកមកដំកល់ក្នុងហោបញ្ចក្សេត្រ។ ទ្រង់ទតទស្សនាឃើញគ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រនោះ ទេវរូប ១៣ ព្រះអង្គ បាត់១២ព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គទ្រង់តាំងសម្ដេចព្រះធម្មរិទ្ធិ ជាសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ ហើយឱ្យប្រជុំរាជាគណៈបារគូ ស្ដេចមាឃ មកធ្វើពិធីសាងទេវរូប ១២ ព្រះអង្គ បង្គ្រប់ជា២៥ ព្រះអង្គឡើងវិញ ទុកឱ្យសម្ដេចព្រះឥសីភ័ទ្ទ និង ក្រុមបុរោហិត រក្សាទុកក្នុងហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ ហើយព្រះអង្គយាងទៅតាក់តែង ព្រះចេតិយ ព្រះឧណ្ណាលោម នោះជាព្រះអារាមតាំងចៅអធិការ បញ្ចុះសីមា រួចចាត់ឱ្យមានរេហ៍ពលសម្រាប់វត្ត ឱ្យនៅថែរក្សាហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់មក ព្រះបរមរាជវាំងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយ អំពីក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យា ប្រទេសសៀមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះចៅ ចក្រពត្រាធិរាជ សម័យថ្ងៃមួយនោះ ចេញគង់ចុងព្រះរោងរមជួបជុំអគ្គមហាសេនា សេនាធិបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ តាមតំណែងទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ប្រឹក្សាថា ចៅពញាចន្ទរាជា បានត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជា ប្រាបសឹកសង្គ្រាមបានជាធំនោះព្រោះដោយអំណាចរេហ៍ពល ស្បៀងអាហារគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរីសេះ របស់យើងឱ្យទៅ។ ឥឡូវបានសម្រេចហើយ តែពុំឃើញឱ្យនាំសួយសារ មកថ្វាយយើងនៅឡើយ។ ដូច្នេះ យើងគួរលើកទ័ពទៅប្រាបប្រាម ឬធ្វើដោយប្រការដូចម្ដេច ទើបអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការ ទទួលព្រះរាជបរិហារ ប្រឹក្សាយល់ព្រម ក្រាបបង្គំទូលថា : កាលចៅពញាចន្ទរាជា ទទួលព្រះរាជឱង្ការទៅទាក់ដំរីស ហើយមានពុតត្បុតរត់ទៅស្រុកនោះ យើងបានឱ្យបម្រើទៅតាមយកខ្លួនមកនោះ ពញាចន្ទរាជាបានសញ្ញាថា បើខ្លួនបានសម្រេចព្រះនគរកាលណា នឹងនាំសួយសារមកក្រាបទូលថ្វាយ។ ឥឡូវនេះ ពញាចន្ទ បានសម្រេចហើយ តែកន្តើយព្រងើយទៅនេះ គួរតែយើងលើកយោធាទាហានទៅប្រាបប្រាមឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ តែថា ធ្វើដូច្នេះ ដូចជាទាស់នឹងច្បាប់ទំនៀមទៅហើយ ព្រោះដែនដីក្រុងកម្ពុជានេះ ពីដើមជាឯករាជ្យដែរ តែក្រោយមកបានពឹងបារមីផែនដីក្រុងទេពនេះជាច្រើនដង មានទាំងខ្លួនពញាអុង សុវណ្ណខៈលោក នៅជាតួយ៉ាងសព្វថ្ងៃនេះស្រាប់។ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា គួរតែមានព្រះរាជសារឱ្យទៅរំលឹកម្ដងសិន បើកាលណាឃើញថា ចៅពញាចន្ទ រឹងទទឹង សឹមយើងលើកទៅធ្វើទោសឱ្យបានសម្រេច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់អស់មន្ត្រីទៅ ទ្រង់យល់ផ្លូវត្រូវសេចក្ដីហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងព្រះរាជសារ ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាទេព មហាមន្ត្រី និងព្រះរាជវរានុកូល ជារាជទូត ឧបទូត ត្រីទូត អញ្ជើញព្រះរាជសារនោះ មកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ ទូតទាំង៣នាក់ មកដល់ក្រៅបន្ទាយនគរក៏ឱ្យបម្រើទៅប្ដឹងសេនាបតី តាមជើងសារ ដែលចៅហ្វាយស្រុកពោធិ៍សាត់ បញ្ជូនមកនោះគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ និងសេនាបតីទាំង ៤ សម្រាប់នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសព្វគ្រប់ហើយ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់ថា : ជាតិអាសៀមនេះ ចិត្តវាលាមក អាក្រក់ពន់ប្រមាណណាស់ បានជាកាលផែនដី ប្រឋមក្ស័ត្រ ខត្តិយាវង្សតម្រងរាជ្យ ក្នុងមហានគរនោះរៀងមក ទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទរាជដំណាក់ជាន់ក្រៅ ចាំទទួលព្រះរាជទូតគ្រប់ប្រទេសច្រើនតំបន់នោះ ឥឡូវ សៀមវាឱ្យរាជទូតវា អញ្ជើញព្រះរាជសារវាមកនេះ ត្រូវយើងឱ្យធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា ទទួលព្រះរាជសារនោះ ក្រៅកំផែងព្រះនគរដែរ។ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយ ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រ ធ្វើព្រះរោង ព្រះពន្លា រាយទ័ពទាហាន ឱ្យចាំរក្សា ច្រើនសង្កាត់ កំណត់តែ៣ ថ្ងៃ៣ យប់ក៏រួចដូចព្រះរាជបញ្ជាការ ទើបក្រុមមេការ ក៏យកសេចក្ដីចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីយកសេចក្ដី នាំឡើងក្រាបបង្គំទូល ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម័យថ្ងៃនោះ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថា : រាជទូតសៀមមកនេះយើងនឹងចេញទទួលវា ឱ្យរួសរាន់ពេក ហាក់ដូចជាយើងកោតខ្លាចវាខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់លួងរាជាមាត្រ មហាមាត្យថា : ឱ្យទៅប្រាប់រាជទូតសៀមថា ឱ្យវារង់ចាំ ១៥ ថ្ងៃទៀត ព្រះករុណានឹងចេញទទួល។ តែស្ដេចបានអាយ័តរាជាមាត្យ មហាមាត្យថា : ឱ្យចាត់ស្បៀងអាហារ នាំយកទៅឱ្យវាឱ្យបរិបូណ៍។ ព្រះរាជបម្រើទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយនោះ១៥ថ្ងៃ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការ មហាឧត្តម ព្រមទាំងព្រះបរមវង្សានុវង្ស និងអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំរាជការចាំដង្ហែស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាកាក។ លង់លុះព្រឹកព្រាងហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គចេញទៅគង់លើ ព្រះរាជហានុកាមាត្យមាស ឱកាសឧត្តម ព្រះបរមវង្សា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ ហែស្ដេចចេញប្រថាប់ លើព្រះពន្លាកាកខាងជើងបន្ទាយព្រះនគរ ១០ សិនប្លាយ។ រាជទូតសៀមទាំង ៣ ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំ ថ្វាយព្រះរាជសារ។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលាម ប្រែសេចក្ដី </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អាលក្ស ប្រែថ្វាយថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរសេដ្ឋា មហាវិមល ពលាការ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរ បវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហារដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យ ឧត្តមមហាឋាន ជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បម្រើផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ជាសម្ដេចព្រះអគិនេយ្យោ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតក្រុងកម្ពុជានេះ កាលពីដើម តាំងពីផែនដីព្រះលំពង់រាជា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោវង្សនោះ សៀមបានវាយបែកមហានគរ ពីរបីដង ហើយបានយកមហានគរនេះ ជាចំណុះទៀត។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងផែនដី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះធម្មរាជា ព្រះធម្មរាជាក៏មានព្រះរាជសារ ទៅដល់យើងឱ្យសង្គ្រោះព្រះអង្គផង។ យើងក៏បានជួយ បានយកទាំងសម្ដេចព្រះស្រីរាជា ព្រះសុរិយោទ័យ ទៅទុកក្នុងក្រុងយើង ហើយរាជសម្បត្តិខ្មែរ ក៏យើងឱ្្យស្រេច ជារបស់សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ជាព្រះបិតារបស់សម្ដេចព្រះក្មួយ។ ចំពោះព្រះក្មួយទៀត កាលភិតភ័យក្នុងគ្រា អាព្រះស្ដេចកន វាយបែកព្រះនគរ នោះ សម្ដេចព្រះក្មួយ ក៏បានរត់ចូលទៅពឹង បុណ្យបារមីក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាដែរ ក្រុងទេពបូរី ក៏ចាត់ពលថ្មើរជើង និង ពលសេះដំរី ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះក្មួយត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជា ហើយព្រះក្មួយបានសន្មត់នឹងម៉ឺនពេជ្រពិចិត្តថា : តែព្រះក្មួយ បានសម្រេចព្រះនគរកាលណា ព្រះក្មួយនឹងនាំសួយទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា។ ឥឡូវព្រះក្មួយសម្រេចព្រះនគរហើយ ម្ដេចឡើងយក៏ពុំឃើញនាំសួយសារ ផ្កាមាស​ទៅថ្វាយយើងតាមទំនៀម ដូច្នេះឱ្យព្រះក្មួយ ចាត់ឱ្យនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់ ទៅថ្វាយយើងជាព្រះបិតុលា ឱ្យត្រឹមត្រូវតាមទំនៀម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបសេចក្ដីក្នុងព្រះរាជសារហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ តែទ្រង់ខំសង្កត់អត់ទុកក្នុងព្រះរាជហឫទ័យ ហើយក្លែងធ្វើជាទ្រង់ព្រះសម្រួល ក្អាកក្អាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាឥន្ទបត្តបុរីនេះ កាលដើមឡើយជានាយលើនគរនានាទាំងអស់ ទាំងអាសៀមនេះ ក៏តាំងនាំសួយសារ មកក្រាបទូលថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក្នុងមហានគរនេះ ពុំដែលខាតខានមួយរដូវឡើយ។ លុះក្រោយមក ដល់ផែនដី ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះអង្គមានព្រះនេត្រទិព្វ ទ្រង់យល់ថា : ពញារោងនោះ ជាព្រះរៀមផ្ទាល់ព្រះអង្គរួមព្រះមាតាមួយ បែកទៅនៅស្រុក​ សុខោទ័យ ក៏ទ្រង់តាំងឱ្យជាឯករាជ្យនៅ ក្នុងស្រុកនោះឱ្យសៀមទាំង៧ស្រុកឡើងស្ដាប់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះជេដ្ឋា។ ទ្រង់ខ័ណ្ឌព្រំបុរី ត្រឹមនគរាជសីមា។ លុះឥតពីព្រះរោងទៅស្រុកសៀមក៏នៅឱ្យនាំសុវណ្ណបុប្ផាតម្បារផ្កាមាស មកក្រាបទូលថ្វាយ ជាចំណុះស្រុកមហានគរ តមកទៀត។ លុះដល់ស្រុកសៀមកើតសង្គ្រាម នឹងលាវពោះខ្មៅ លាវនោះតាំងជា ព្រះមហាក្សត្រហើយបានបង្ក្រាបព្រះរាជត្រកូលពញារោងបាន ក៏តាំងខ្លួនជាឯករាជ្យ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះបរមរាជា សៀមឡើងរាជ្យ ជាសម្ដេចព្រះរាមាធិបតី សៀមលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះបរមរាជា តែពុំបានធ្វើតាមទំនៀមព្រះមហាក្សត្រ គឺឱ្យសំបុត្រចុតហ្មាយ មកប្រាប់ជាមុខថា សុំធ្វើសង្គ្រាមទេ។ ស្រាប់តែឱ្យលបលើកជាទ័ព មកចោមបំបែកមហានគរ ដោយខ្មែរពុំដឹងខ្លួន។ ជ័យជំនះនឹងរាប់ថា មានរិទ្ធីអានុភាពក៏ពុំបាន។ កាលយើងទៅនៅស្រុកសៀម ៩ ឆ្នាំនោះទៀតយើងបានសុំឱ្យកងទ័ពមកជួយយើងច្រើនដង ក៏ព្រះចៅចក្រពត្តិ ពុំឱ្យកងទ័ព នឹងស្បៀងអាហារយើងសោះ។ ហេតុតែ កុសលផងរបស់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មិនឱ្យប្រទេសយើងទាបថោក ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះចៅចក្រពត្តិ ចាញ់ឧបាយកលយើងឱ្យយើងទៅទាក់ដំរីស​ យើងក៏រត់មកច្បាំងបាន ដោយបញ្ញាធិការ និង តម្រិះប្រាជ្ញា បុណ្យវាសនារបស់យើងទៅ។ តើព្រះចៅចក្រពត្តិ មានឱ្យអ្វីជាកម្លាំងមក ក៏បានជាឱ្យមកតាមទារ សួយសារដូច្នេះ ឥឡូវនេះ បើយើងព្រមថ្វាយ ក៏ជាការឥតប្រយោជន៍ដែរ។ ទ្រង់ត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏ទ្រង់ឱ្យអាលក្សតែងព្រះរាជសារ ប្រគល់ឱ្យព្រះរាជទូតទាំង ៣ នាយ នាំត្រឡប់ទៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាវិញ។ ព្រះរាជទូតទាំង៣ នាក់ បានឮព្រះបរិហារត្រាស់កណ្ដាលជំនុំ ជាសេចក្ដីផ្ទុញផ្ទាល់ដូច្នោះ ក៏នឹងក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណ តែពុំហ៊ានឆ្លើយទាស់ព្រះរាជឱង្ការ ព្រោះសេចក្ដីដែលព្រះអង្គត្រាស់ទាំងប៉ុន្មាននោះ ជាសេចក្ដីសុចរិត ពិតត្រង់ប្រាកដទាំងអស់ ក៏ថ្វាយបង្គំទទួលព្រះរាជសារហើយ នាំត្រឡប់ទៅក្រាបទូលថ្វាយព្រះចៅចក្រពត្តិវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចសៀម ឱ្យលៀមប្រែព្រះរាជសារទៅ មានសេចក្ដីថា : </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ព្រះរាជាសុន្ទរ បវរ ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមា មហាចន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីយសោធរ បវរវង្សកូល កំពូលកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរីរម្យ ឧត្តមកុរុរដ្ឋ រាជធានី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តបមកសម្ដេច ព្រះចៅចក្រពត្តិ ព្រះចៅក្រុងទេពបូរី ស្រីអយុធ្យា ជាសម្ដេចព្រះបិតុលា បានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតយើងជាក្មួយ បានឃើញព្រះរាជសារ មើលឃើញសេចក្ដីទាល់ច្រើនប្រការណាស់ ពុំត្រូវតាមប្រវេណី អំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកទេ។ ឯក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរនេះ ជានគរធំ ឧត្តមប្រសើរណាស់ ក្រុងស្រីអយុធ្យា ធ្លាត់តែជាចំណុះចុះចូល ថ្វាយសួយសាររៀងមក ច្រើនផែនដី។ កាលយើងធ្វើសង្គ្រាមនឹងអាព្រះស្ដេច កន នោះទៀត ក៏សៀមពុំបានជួយកម្លាំងសឹកអ្វីសោះ នឹងឱ្យនាំសួយសារមកថ្វាយសម្ដេចព្រះបិតុលានេះ មិនគួរ។ យើងបានជំនុំយល់ព្រមនឹងព្រះវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងប៉ុន្មានទៅយល់ថា សៀមពុំបានមានគុណជួយអ្វីសោះទេមានតែលបលើកជាទ័ពចោរប្លន់រាស្ត្រយកព្រះនគរ ពុំមានព្រះរាជសារណាត់សង្គ្រាម តាមប្រវេណីក្រស័ត្រហើយកំហែងកៀរគ្រួខ្មែរ ប្រែទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់ នឹងជឿស្ដាប់យកជាទីពឹងពុំគួរ។"</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ពញាលង្វែក និយាយតមកយើង ក្នុងព្រះរាជសារនេះ ឃើញថា ជាសេចក្ដីព្រហើនភ្លើនព្រះរាជអាជ្ញាខ្លាំងណាស់ ដូច្នេះមានតែយើងគិតធ្វើសង្គ្រាម នឹងពញាលង្វែកឱ្យឃើញថ្វីដៃម្ដង។ ខ្មែរធ្លាប់បែកនគរនឹងដៃសៀម ពីរបីដងហើយ នៅតែពុំទាន់រាង បើយើងឈ្នះបានព្រះនគរម្ដងនេះទៀត យើងនឹងកៀរយករាស្ត្រឱ្យអស់ពីនគរវា មកទុកក្នុងនគរយើងឱ្យស្យាមប្រទេសនេះរាងចាលថ្វីដៃយើងតទៅ។ តើអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង យល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះ មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង យល់ដូចម្ដេច សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក៏ថ្វាយបង្គំក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំយល់ថាត្រូវព្រមៗគ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទចក្រពត្តិរាជាធិរាជ បានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ អស់មុខមន្ត្រី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំត្រូវនឹងព្រះតំរិះនោះ ពេញព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព។​ លុះបានរេហ៍ពល មកជួបជុំហើយ នៅ ព.ស. ២០៧៤, គ.ស. ១៥៣០, ម.ស. ១៤៥២, ច.ស. ៨៩២ ឆ្នាំខាលទោស័ក សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្តិ រាជាធិរាជ ត្រាស់ចាត់មេកងទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ស្រេច សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសម្រាប់ពិជ័យយុទ្ធនាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំគជេន្ទ្រឈ្មោះ ប្លាយមង្គលទ្វីបហើយក៏ឱ្យគោះគង ទូងភេរី លើកយោធា មុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមដើរ។ ទ័ពធំមក ត្រូវនគររាជសីមា និង មហានគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះបាទបរមបពិត្រ ឧត្តមបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្រោយរាជទូតសៀមត្រឡប់ទៅវិញនោះ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់មុខមន្ត្រីថា : កាលមុន ពញាដែកទាយថា : ពីរឆ្នាំទៀត សៀមនឹងលើកទ័ពនោះ ឃើញហេតុថាត្រូវនឹងទំនាយដែកហើយ។ ពញាដែកនោះ ដូចជាមានទេវតាសណ្ថិតមាត់ ប្រសិនណាបើគាត់នៅរស់ យើងនឹងតាំងគាត់ជាហោរាក៏បាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាចក្រី ទេព ក្រាបទូលថា : ពញាដែកនោះ កាលទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកលង្វែក និង ប្រាក់មួយហាប ហើយនិងសំពត់អាវ ១០០ មួយមុខនោះគាត់មិនទទួលទេ។ គាត់ថាឱ្យចែកសេនាទាហានចុះ សំដីនេះ ឃើញថាគាត់គ្មានចិត្តលោភសោះ បើទុកជាគាត់រស់នៅក៏ពុំព្រមចូលធ្វើរាជការដែរ ដែលគាត់ទៅជាបិសាច បានជាគូនឹងបិតាទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះ ឃើញប្រសើរជាង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បញ្ញត្តិមុខងារថែមទៀតថា : ឱ្យព្លីការ ឱ្យគ្រប់រដូវចូលឆ្នាំ និង ចេញចូលវស្សា ហើយនិងភ្ជុំបិណ្ឌ នៅកន្លែងពញាមឿង និង ពញាដែកនោះ កុំឱ្យខ្វះខាតឡើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គ្រាប់ឱ្យសមហាត់ សេនាទាហានទុកបំរុងរាជការ កុំឱ្យធ្វេសប្រហែស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯបំរើសេះ ខាងក្រុងកម្ពុជា ដែលឱ្យទៅស៊ើបកិច្ចរាជការ ក្នុងក្រុងទេពនោះដឹងថា សៀមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពល មកត្រៀមទ័ពហើយ ក៏ប្រញាប់មកប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតី នាំយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល ព្រះបាទជាអម្ចាស់។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព តាមជនបទតូចធំថែមទៀត។ លុះមកជួបជុំហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ សម្ដេចព្រះរាមា ជាព្រះឱរសាធិរាជ និងសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ នៅចាំក្រោយព្រះមហានគរ ចាត់ដូច្នេះរួចហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់អស់មុខមន្ត្រីតូចធំថា បើយើងចាំទទួលទ័ពសៀមក្នុងព្រះនគរនោះ ឃើញថា អស់រាស្ត្រ ដែលនៅតាមផ្លូវមុខសឹក នឹងទៅជាឈ្លើយសៀម ប្រាសវិនាសពីភូមិលំនៅអស់ពុំខាន។ ដូច្នេះ អញយល់ថា យើងត្រូវលើកទ័ពទៅទទួលទ័ពសៀម នៅទីប្រទល់ដែនទើបជា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នោះអស់មុខមន្ត្រី ក៏ក្រាបទូលថា ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់សេចក្ដី ទ្រង់ព្រះមហាករុណាដល់ប្រជានុរាស្ត្រនេះ ជាត្រឹមត្រូវណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និង ក្រុមពិជ័យរាជហោរា តាំងព្រះរាជពិធីប្រក់ពលស្រេច លុះបានឫក្សជាពេលាល្អហើយ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការសំរាប់រាជ្យ ចេញរណយុទ្ធឡើងគង់លើព្រះទីនាំងពិជ័យគជេន្ទ្រយុទ្ធកុញ្ជរក្លាខ្លាំងបាំងនូវបវរស្វេត្រច្ឆ័ត្រ មានជាន់ ៧ ដោយពុំទាន់ប្រាប្ដាភិសេកនៅឡើយ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យអស់អគ្គសេនាចតុរង្គ ជាទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ព្រមដោយគ្រឿងអភិរម្យរាជនានា និងដាវ​ កាំភ្លើង គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់យុទ្ធទង់ជ័យ ប្រពៃថ្លៃថ្លា និងសេះសឹក សន្ធឹកមហិមា។ នោះព្រះពិជ័យរាជហោរាគោះកង ទូងភេរី ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ថ្វាយទឹកស័ង្ខ ប្រាប្ដាភិសេកហែទង់ជ័យផ្លុំត្រែស័ង្ខ សុរិយាតន្ត្រី ដំណើរក្បួនទ័ពចេញអំពីព្រះនគរ តាមរយៈផ្លូវទៅដល់ស្រុកពោធិ៍សាត់។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯទ័ពសៀម លុះមកដល់ស្រុកនាងរង ក៏រំលងមកដល់ស្រុកមហានគរវត្ត។ ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត កេណ្ឌបានពល ៥០០០ នាក់ ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមុខ។ សៀមបានច្បាំងដោយអាវុធវែងខ្លីពលស្លុតស្លាប់ទាំងសងខាង តែពលខ្មែរ ឃើញពលសៀមច្រើនណាស់ លប់កម្លាំងនឹងទប់ទល់ពុំបាន ក៏រត់បែកទ័ពចេញទៅទីទៃ។ ទើបចៅហ្វាយស្រុកមហានគរ ឃើញកងទ័ពខ្លួន បែកទ័ពរត់ចោលខ្លួនដូច្នោះក៏នាំតែទាហានរួមចិត្តចំនួន ៥០ នាក់ រត់ទៅដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ ជួបនឹងទ័ពហ្លួង ត្រេកអរណាស់ ក៏ចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រាបទូលតាមហេតុសព្វសេចក្ដី ហើយថាដែលទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ រត់ចោលស្រុកនេះមានទោសដល់ជីវិត ស្រេចនៅព្រះករុណា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទ បរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ យល់ថា ទ័ពសៀមជាទ័ពក្រស័ត្រ ពលក៏ច្រើនត្រាស់តែម៉្លោះហើយ ក៏តឿនឱ្យគ្រប់នាយកងទ័ព ឱ្យលើកចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់ ទៅទល់ដែនស្រុកនគរវត្ត។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ព នៅមាត់វាលខាងលិចរង់ចាំស្ដាប់ជើងសឹក ព្រះចៅចក្រពត្តិ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះចៅចក្រពត្តិ លុះចៅហ្វាយស្រុកមហានគររត់ទៅហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយមហានគរ ហើយទ្រង់ទតអស់ប្រាសាទ រាជរដ្ឋខ្មែរ។ ទ្រង់យល់ល្អត្រកាលណាស់ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថា : ស្រុកនេះគប្បីជាស្រុក សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជសាងថ្វាយព្រះបាទ អរត្តពលពាលោ ជាព្រះបុត្រមែន សមជាស្រុកមហានគរ មានក្សត្រាធិរាជ ១២១ ជាចំណុះមែន។ ស្ដេចកំពុងតែត្រាស់សសើរដូច្នេះ កងល្បាតសេះចូលទៅក្រាបទូលថា ទ័ពស្ដេចខ្មែរលើកមកតាំងបន្ទាយ នៅមាត់វាលខាងលិចចំងាយប្រមាណ ៥០ សិន។ ឯព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អស់នាយកងទ័ពឱ្យប្រុងខ្លួនគ្រប់គ្នា។ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យរៀបក្បួនទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ និងដំរី សេះសឹក ជាសន្ធឹកពន្លឹកមហិមា ឱ្យទាហានពាក់អាវក្រហម មួកក្រហម ដែលមានចៅពញាមហាសេនា ជាមេកងទ័ពមុខ។ ឯទ័ពឆ្វេងឱ្យព្រះសន្ធរសង្គ្រាមជាមេកង រេហ៍ពលពាក់ អាវខៀវ មួយ ខៀវប៉ែកស្ដាំឱ្យចៅពញាព្រះឃ្លាំងធិបតីជាមេកង រេហ៍ពល ពាក់អាវបៃតងមួកបៃតង។ ឯទ័ពក្រោយឱ្យចៅពញាចក្រី ជាមេកងរេហ៍ពល ពាក់អាវខ្មៅ មួយខ្មៅ។ ឯទ័ពហ្លួង រេហ៍ពលពាក់អាវលឿង មួកលឿង។ លុះបាននពឫក្សហើយ សម្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់គ្រឿងសុវណ្ណរាជភូសា ព្រះមណីរតន៍ សង្វារប្រដាប់ដោយមណីរតន៍ សំរាប់រាជសង្គ្រាម ស្រេចស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំង ប្លាយមង្គលទ្វីប ចុះប្រេង បាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់ គង់នៅលើរយាងបិទមាសឱភាសសោភា ហើយឱ្យមន្ត្រីម្នាក់នៅជិះជាកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោក ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ទៀតជិះកន្សៃ វាយខ្ជែង ឱ្យអស់នាយកង នាយទ័ពជិះដំរី សេះ សឹក ហើយវាយគងទូងស្គរសុរិយាតន្ត្រី ប្រគុំរងំរអើកកក្រើក លើកទ័ពតំរង់ទៅទ័ពស្ដេចខ្មែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះចៅក្រុងខេមរាប្រទេស វិសេសខត្តិយាមហាចន្ទរាជាធិរាជ ក្នុងវេលាយប់នោះ ព្រះអង្គត្រាស់ប្រាប់ឱ្យប្រុងខ្លួន គ្រប់នាយកងទ័ព។ លុះព្រឹកឡើង ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះរាមា ជាព្រះរាជបុត្រាច្បង ឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខ គង់ព្រះទីនាំងពិជ័យកុញ្ជរបវរហត្ថី ឱ្យចៅពញាសួគ៌ាលោកសុខ កូនពញាមឿងទី៣ ជាមេទ័ពមុខបង្អស់ ឧកញ៉ាចក្រីទេព កូនពញាមឿងទី៤ ជាមេកងទ័ព ប៉ែកស្ដាំ ឲ្យឧកញ៉ាយមរាជសួស ជាមេកងទ័ព ប៉ែកឆ្វេង ឲ្យសម្ដេចព្រះសុទត្ត ជាមេកងក្រវែលក្រោយ។ លុះបានដល់ឫក្សល្អហើយ ព្រះរាជគ្រូហោរាចារ្យ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាចន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គចូលស្រង់ទឹកមន្តភិសេកហើយ ព្រាហ្មណ៍ថ្វាយទឹកស័ង្ខ រួចទ្រង់គ្រឿងសិរីរាជ្យ អលង្ការ បវរពិចិត្រ ពិភិតភូសា សម្រាប់ទ្រង់រាជរណយុទ្ធ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំកុញ្ជរ គជសារសឹកពន្លឹកចុះប្រេងមហិមា គង់នៅលើរយាងទិព្វមាស បោះបាំងនូវស្វេត្រច្ឆ័ត្រ មានមន្ត្រីជិះកណ្ដាល កាន់កន្ទុយមយូរា សម្រាបឱ្យសញ្ញាទ័ព ហើយបង្គាប់ឱ្យមន្ត្រីម្នាក់ ជិះកន្សៃសម្រាប់វាយខ្ជែ។ ឯអស់មន្ត្រីខ្ញុំរាជការដែលជាសេនាទាហាន ធំតូច ក៏ជិះដំរី សេះសឹក រាល់ខ្លួនតាមពួកតាមកង ជាអធិកពន្លឹកដោយក្លស់ ក្លំ អភិរម្យ សែនត្វាន់ កាន់នូវទង់ជ័យ ប្រពៃថ្លៃថ្លា សស្ត្រាវុធ។ លុះព្រះសុរិយារឿងរះ ស្រឡះនភាកាស ស្ដេចត្រាស់ឲ្យសម្ដេចព្រះរាជបុត្រា គឺសម្ដេចព្រះរាមាធិបតី ចេញទ័ពមុខ ទាហានក៏គោះគង ទូងភេរីតាំងហ៊ោ ដំណើរពេលទៅជាមុន ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ក៏ស្រែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដែលយើងបានចម្លង តាំងពីដើមរហូតមកដល់ត្រឹមនេះ បាត់អស់មួយកណ្ឌ គឺកណ្ឌទី១៧ កណ្ឌដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាម រវាងព្រះបរមខត្តិយា មហាចន្ទរាជា នឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ (ស្ដេចសៀម) និងដែលសំដែងអំពីសង្គ្រាមរវាងសម្ដេចព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជានិងចៅពញាអុង ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀមទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះរាជពង្សាវតារ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ មាននិយាយត្រង់នេះដែរ តែខ្លីណាស់ គឺគ្រាន់តែនិយាយថា ស្ដេចស្រុកសៀមឱ្យរាជសារមកសុំដំរី ទ្រង់ពុំព្រមថ្វាយ។ ស្ដេចសៀមខ្ញាល់ណាស់ លើកកងទ័ពមកច្រើន។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់លើកសេនាទាហាន ទៅទទួលច្បាំង នៅមហានគរវត្ត។ ទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញតាមទាល់តែផុតដែនហើយ ទ្រង់លើកទ័ពត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជពង្សាវតា ភាគ ៣ គ. ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក ព្រះធម្មរាជា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា នឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះបរមរាជាហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា ... យើងសុំដំរីស អំពីព្រះចន្ទរាជា ព្រះចន្ទរាជាពុំព្រមឱ្យ មិនព្រមនាំរាជសារមកថ្វាយ ជាចំណុះយើង យើងឱ្យលើកកងទ័ពទៅច្បាំងក៏ចាញ់ត្រឡប់មកវិញ។ ឥឡូវឮដំណឹងថា ក្រុងកម្ពុជា កើតសឹកពុំទាន់បានរាបទាប គួរយើងឱ្យលើកទ័ពទៅម្ដងទៀតចុះទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ត្រាស់ឱ្យហៅ ព្រះសិទ្ធានរាជា គឺចៅពញាអុង ពីស្រុកសុវណ្ណខាក់លោកមកគាល់ហើយត្រាស់ថា ឥឡូវនេះ យើងឲ្យអ្នកលើកទ័ព ទៅវាយស្រុកខ្មែរ បើវាយបានយើងនឹងឲ្យអ្នកសោយរាជ្យនៅទីនោះ។ ចៅពញាអុងក៏ថ្វាយបង្គំ ទទួលអាសា គ្រប់ប្រការ ក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញមក។ ទើបព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ឲ្យកេណ្ឌពលបាន ៩០០០០ នាក់ លុះបានឫក្សហើយ ព្រះសិទ្ធានរាជា នឹងមន្ត្រី ច្រើននាក់លើកទ័ពជើងគោក ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យា ចូលមកក្នុងដែនក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ ចាត់ឲ្យពញាវាំង "សាន" លើកទ័ពជើងទឹក ៥០០០០ នាក់ចូលមកកាត់ផ្លូវកំពត។ ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា វេលាដែលលើកទ័ពចេញមក ស្ដេចហាមសេនាទាហានថា កុំឲ្យដំណឹងថាព្រះចៅលើកទ័ពមកព្រះអង្គឯង កុំឲ្យឮថា ឈ្មោះយើងឲ្យសោះតែនរណាមិនធ្វើតាម នឹងយកទោសដល់ជីវិត។ ឯចៅហ្វាយស្រុកទល់ដែន ជើងទឹក ជើងគោក ឮរន្ទឺថា ស្ដេចសៀមលើកទ័ពមកនោះ ពុំបានតតាំងច្បាំងឡើយ ហើយប្រមូលគ្រួរត់ចូលព្រៃអស់ទៅ។ ទើបចាត់បម្រើ ឱ្យនាំយកសេចក្ដីចូលមកក្រាបបង្គំទូល​ សូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាក្រហោម "កែវ" កេណ្ឌរេហ៍ពលខែត្របាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស និងបាទី បន្ទាយមាស បាន ៦០០០០ នាក់ ចុះទូកចម្បាំងទៅទទួលច្បាំងនឹងទ័ព​ ពញារាជវាំង "សាន" ខាងជើងទឹក។ ឱ្យកេណ្ឌពលពីខេត្តត្បូងឃ្មុំ កំពង់សៀម កំពង់ស្វាយ បាភ្នំ ព្រៃវែង និង សំរោងទង បានពល ២០០០០០ នាក់ ដំរី ៥០០ និង សេះ ៥០០០។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ ៧ រោច ខែមាឃ ឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក វេលាបានឫក្សហើយ ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រព្រមដោយសេនានិករ លើកព្យូហយាត្រា ចេញពីព្រះរាជវាំងលង្វែក តាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់បន្ទាយមានជ័យ ខែត្រពោធិ៍សាត់។ ស្ដេចបោះទ័ពប្រថាប់ នៅក្នុងបន្ទាយនោះ។ វេលានោះមានឧប្បត្តិហេតុជាអស្ចារ្យ មានពោធិ៍មួយដើម នៅទីនោះ ដែលសុគតយូរឆ្នាំកន្លងមកហើយ ត្រឡប់ជាលូតលាស់រស់ឡើងវិញ។ ក្រមការបានឃើញហេតុនេះហើយ ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលតាមរឿង។ ព្រះអង្គជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចយកគ្រឿងសក្ការៈ ទៅបូជាដើមពោធិ៍នោះ ហើយទ្រង់មានព្រះតម្រាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា : ដើមពោធិ៍ ដែលសុគតយូរឆ្នាំហើយ ត្រឡប់ជារស់ឡើងវិញនេះត្រូវលើយើងជាវង្សព្រះមហាក្សត្រ ដ៏ប្រសើរក្នុងខេមរាជប្រទេស។ អា "កន" វាជ្រែករាជ្យយើងបានដោះខ្លួនទៅនៅប្រទេសដទៃ។ យើងចូលមកវិញបានបង្ក្រាបអា "កន" សម្លាប់ចោលរាបទាបហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឥឡូវ សៀមប្រើពញាអុង ឱ្យលើកទ័ពមកទៀត គង់តែនឹងចាញ់បារមីយើងមិនខាន។ ពញាអុងជាព្រះរៀមយើង ពុំសូវស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមឡើយ ធ្លាប់តែសុខ។ វេលានេះ យើងចង់ចេញប្រជល់ដំរីនឹងពញាអុង តែព្រះអង្គនឹងព្រហអង្គ ព្រោះជាតិជាក្សត្រដូចគ្នា តើអស់អ្នកទាំងពួង យល់ដូចម្ដេច។ នាយកងទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះនេះ ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះសន្ធរយសឱ្យតែងព្រះសុភអក្សរទៅដល់ពញាអុងថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី សិរីសរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ចម្រើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះសិទ្ធានរាជា ជាសម្ដេចព្រះរៀម ដែលជាព្រះរាជបុត្រធម៌ស្ដេចសៀម។ ខ្ញុំជាអនុជ គិតស្មានថា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា លើកទ័ពចេញមកនឹងព្រះអង្គឯង ខ្ញុំជាអនុជ ក៏ចាត់កងទ័ពមកចាំទទួល។ លុះមកដល់ទីនេះហើយ ទើបដឹងថាព្រះរៀម។ សម្ដេចព្រះរៀម យាងមកនេះ គឺប្រាថ្នាយកមហាស្វេត្រឆ័ត្រ ក្រុងកម្ពុជា ថ្វាយស្ដេចសៀម ប្រយោជន៍នឹងមិនឱ្យវង្សក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជានៅជាឯករាជ្យ ព្រោះសៀមប្រកបតែដោយនូវលោភចេតនា ប្រាថ្នាឱ្យក្រុងកម្ពុជានៅក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន។ ឥឡូវព្រះរៀម លើកទ័ពមកនេះ បើខ្ញុំអនុជនឹងតយុទ្ធ ដោយនូវសេនាទាហាន បើទុកជាឈ្នះ ឬចាញ់ ក៏មិនប្រសើរដែរ ព្រោះយើងទាំងពីរជាមហាក្រស័ត្រ មានវង្សតែមួយជាមួយគ្នា ហើយតាំងព្រះទ័យថា នឹងយកជ័យជំនះដោយសព្វខ្លួន។ ខ្ញុំអនុជ សុំប្រជល់ដំរី តែព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ ឱ្យនាយកង នាយទ័ពមើល អំណើះតទៅ គ្មានក្រស័ត្រណាហានក្លា ចេញប្រជល់ដំរី ដូចជាខ្ញុំអនុជ និងព្រះរៀមឡើយ។ បើព្រះរៀមមានជ័យជំនះ ខ្ញុំអនុជនឹងថ្វាយព្រះមហាស្វេតឆ័ត្រ បើព្រះរៀមបរាជ័យឱ្យថយទៅប្រាប់ស្ដេចសៀម កុំឱ្យលោភ ពីព្រោះក្រុងសៀម និង ក្រុងកម្ពុជាធិបតី មានខ័ណ្ឌសីមាដោយឡែកពីគ្នា តាំងពីបុរាណរៀងមក។ បើសម្ដេចព្រះរៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ពុំសព្វព្រះទ័យនិងប្រជល់ដំរីទេ ឱ្យស្ដេចត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ ហើយឱ្យស្ដេចសៀមរើសនាយទ័ព ក្នុងវង្សក្រស័ត្រឱ្យចេញមកប្រជល់ដំរី ឱ្យឃើញថ្វីដៃ។ បើព្រះរៀម សព្វព្រះទ័យ សុំឱ្យឆ្លើយកំណត់ថ្ងៃ និងវេលាទៅដល់ខ្ញុំអនុជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះរួចស្រេចហើយ ទើបទ្រង់ចាត់មន្ត្រី៣នាក់ និងសេនាទាហាន ៥០ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារ ទៅថ្វាយព្រះសិទ្ធានរាជា នៅបន្ទាយស្ទឹងដូនកែវ ត្រើយខាងលិច។ កងទ័ពសៀមឃើញសួរដឹងសេចក្ដីហើយ ទៅទូលព្រះសទ្ធានរាជា ព្រះសិទ្ធានរាជាឱ្យនាំរាជទូតចូលគាល់ក្នុងបន្ទាយ ទ្រង់ទទួលទតព្រះរាជសារ ជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការស្ដេចខ្ញាល់ណាស់ មានព្រះបន្ទូលថា : ព្រះចន្ទរាជា មើលងាយយើង ក្រែងយើងពុំហ៊ាន ឯយើងជាក្សត្រដ៏ប្រសើរ បើនឹងប្រជល់ដំរីនោះ យើងចូលចិត្តណាស់ហើយ។ ទ្រង់មិនតបរាជសារវិញទេ ផ្ដាំផ្ដែនឹងរាជទូតថា : ដែលម្ចាស់ឯង សុំប្រជល់ដំរីនោះ យើងគាប់ចិត្តណាស់ យើងមិនបានតបព្រះរាជសារទៅវិញទេ ឯងទូលម្ចាស់ឯងថា ដល់ថ្ងៃ ៦ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំវក នេះឱ្យរៀបចុះ នឹងប្រជល់ដំរីព្រះអង្គនឹងព្រះអង្គ នៅវាលព្រះម្លូ ក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះរាជបម្រើទាំងប៉ុន្មានក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយមានជ័យវិញ ហើយក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតម្រាស់ត្រាស់នឹងនាយទ័ពថា : ពញាអុង គង់តែនឹងចាញ់យើង។ បន្ទាប់មក ស្ដេចឱ្យបង្ហាត់ដំរី មានថ្វីភ្លុក ថ្វីជើង ស្ទាត់ជំនាញក្នុងការសង្គ្រាមបាន ៥០ ប្រដាប់ដោយគ្រឿងអាវុធ។ ស្ដេចឱ្យរៀបគជេន្ទ្រឰរារឹទ្ធិកម្ពស់ ៦ ហត្ថ ទុកសម្រាប់ថ្វាយជាព្រះទីនាំងគង់ និរភិតគជា ជាព្រះទីនាំងរង កំចាត់មារា ជាព្រះទីនាំងព្រះប្រដាប់ដោយស្វេតឆ័ត្រ ចាមរបៃមន សែនត្វាន់ បាំងសែងសុរិយា។ ចាត់ឱ្យឧកញ៉ា "ម៉ម" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម "កែវ" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ឧកញ៉ារាជតេជៈ "សុខ" កាន់ពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿង តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ហោរាថ្វាយឫក្សបុរោហិតថ្វាយស្លុតជ័យមង្គល ស្ដេចចេញប្រថាប់លើកើយវេលាព្រឹកម៉ោង ៧ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រឰរារឹទ្ធិ។ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ជិះម៉ឺនពេជ្រ អមស្ដាំ ឧកញ៉ាធិរាជវង្សាជិះម៉ឺនកែវអមឆ្វេង ព្រះរាជវរានុកូល ព្រះរាជភក្ដី ជិះដំរីអមក្រោយ។ មន្ត្រីក្រៅពីនោះជិះដំរីមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ ជាលំដាប់លំដោយ ណែនណាន់តាន់តាប់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាប់ព្រះសុវណ្ណភិង្គារ កុណ្ឌីមាស ច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពី ទ្រង់អធិដ្ឋានថា : ខ្ញុំចេញធ្វើសង្គ្រាមនឹងពញាអុងនេះនឹងលោភក៏ទេ គឺស្ដេចស្រុកសៀមប្រកបដោយលោភចេតនា សូមឱ្យខ្ញុំមានជ័យជំនះ នឹងបានញ៉ាំងព្រះពុទ្ធសាសនា ឱ្យថ្កើងរុងរឿងតទៅ សូមឱ្យទេពតា ដែលមានទិព្វសោត ទិព្វញ្ញាណជួយជាបន្ទាល់ខ្ញុំ ឱ្យឃើញអស្ចារ្យក្នុងគ្រានេះ។ ទើបស្ដេចឱ្យគោះគង ទូងភេរី ប្រគុំតូរ្យតន្ត្រី ៣ បទយកជ័យ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រា ចេញពីបន្ទាយមានជ័យ ជាទីរុងរឿងដោយបារមី សូរស័ព្ទជើងពលថ្មើរជើង និងពលសេះ ដំរី ខ្ទ័រផែនដី ដូចជានឹងភ្លូកប្រឹថពី ធូលីហុយត្រឡប់ ងងឹតអ័ព្ទអស់ទិសាដោយអំណាចដែលទ្រង់អធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលជាអស្ចារ្យ មានខ្យល់កួចធូលីនោះហុយហើរឡើងទៅលើអាកាសវេហាស៍ ទៅមុខទង់ជ័យធំតូចក៏បកលឿនទៅមុខទាំងអស់។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដែលស្ដេចគង់ និង ដំរីទាំងប៉ុន្មានក៏ស្រែកជញ្ជួចខ្ទ័រខ្ទារ ហាក់ដូចជានឹងស្ទុះបោលចូល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកព្រះសិទ្ធានរាជា "ពញាអុង" លុះដល់ថ្ងៃកំណត់សន្យាហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ស្ដេចចាត់កងទ័ព មុខក្រោយឆ្វេង-ស្ដាំ លើកចេញពីបន្ទាយស្ទឹងស្វាយដូនកែវមកប្រទះនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីជាទ័ពស្រួច។ ឧកញ៉ាចក្រីក៏នាំពលទទួលច្បាំង បានពីរបីល្បើ ធ្វើហាក់រាទ័ពថយចាំទ័ពហ្លួងមកដល់។ កងទ័ពសៀមស្មានថាទ័ពខ្មែរតិច ក៏ដេញចូលមក នោះឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ឧកញ៉ាធិរាជវង្សា ក៏តឿនពលឆ្វេងស្ដាំ ចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរុញរា។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ដែលព្រះសិទ្ធានរាជាគង់នោះ ជ្រុលហួសដល់ទ័ពហ្លួងទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់អង្រន់ព្រះទីនាំង ចូលប្រជល់ដំរីនឹងព្រះសិទ្ធានរាជារាជាព្រះសិទ្ធារាជាក៏ញាកព្រះទីនាំងទទួលរងបាន ពីរបីល្បើ ពួកទាហានកាំភ្លើង បាញ់ត្រូវព្រះទីនាំងព្រះសិទ្ធានរាជា ជាដំណំស្លុតស្ទើរនឹងដួល នោះសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ចាក់ព្រះសិទ្ធានរាជា ត្រូវឆ្អឹងជំនីរបណ្ដាលឱ្យសុគតលើដំរី កណ្ដាលរឿណរង្គ ក្នុងឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កងទ័ពសៀម ក៏បែករត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ទ័ពខ្មែរដេញសង្កិនសម្លាប់បានពញាមហាមន្ត្រី១ ពញាពហុលទេព១ ពញាពិជ័យនរង្គ១ ពញារាមលក្សណ៌១ ពលប្រមាណ ជាពាក់កណ្ដាល ត្រូវចាប់បានឈ្លើយ និងដំរី សេះ ព្រមទាំងគ្រឿងឥស្សរិយយសរបស់ព្រះសិទ្ធានរាជា គឺព្រះពានមាស ធំតូច និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន នាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ស្ដេចចាត់នាយកងទ័ព ឱ្យនាំសេនាទាហានដេញទ័ពសៀម ដែលឈររក្សា ខែត្រខាងជើងរហូតដល់រអាងសិលារត់ទៅអស់។ ក្រោយនោះ ស្ដេចធ្វើឱ្យព្រះរាជឱង្ការ ប្រាប់ទៅឧកញ៉ាក្រឡាហោមដែលទល់ទ័ពជើងទឹក សេចក្ដីថា : ពញាអុងចាញ់ព្រះបារមីយើង សុគតលើខ្នងដំរី ទៅហើយ ឱ្យពញាក្រឡាហោម ខំធ្វើការយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមបានដឹងសេចក្ដី ក៏ប្រាប់អស់នាយកងទ័ព ឱ្យបានដឹងរាល់គ្នា ហើយលើកទ័ពចូលលុកពញាវាំងសាន ក្នុងវេលាយប់កណ្ដាលអធ្រាត្រ ច្បាំងគ្នារហូតដល់ភ្លឺ។ ទ័ពសៀម ក៏បែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់ត្រឡប់ទៅវិញខ្លះ ចាប់បានជាឈ្លើយខ្លះ ព្រមទាំងទូកចម្បាំង និងគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង កាលទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងចៅពញាអុងបានជ័យជំនះហើយ ស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់ចូលក្នុងបន្ទាយមានជ័យខែត្រពោធិ៍សាត់វិញ ហើយស្ដេចឱ្យបញ្ជូនសៀមឈ្លើយទាំងនោះ ទៅនៅជិតភ្នំចង្កាង ក្នុងខែត្រពោធិ៍សាត់ខ្លះ នៅខែត្របរិបូណ៌ឱ្យរក្សាព្រះវិហារវត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍ខ្លះ។ ទ័ពសៀមខ្លះ ដែលរត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ក៏ទូលស្ដេចសៀមតាមរឿងគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមនឹករអាកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា មិនហ៊ានឱ្យលើកទ័ពមកទៀតឡើយ។ សៀម និងខ្មែរ ក៏ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា។ ក្រោយនោះ ស្ដេចឱ្យអញ្ជើញសពពញាអុង ដាក់ព្រះស្ថានរួច ស្ដេចឱ្យធ្វើព្រះមេរុ ថ្វាយព្រះភ្លើងដោយសមគួរ រើសអដ្ឋិធាតុដាក់កោដ្ឋមាស សាងព្រះចេតិយបញ្ចុះទុកនៅទីនោះ។ ស្ដេចទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយនៅក្បែរដើមពោធិ៍ បដិមាករមាស ទ្រង់ព្រះភ្នែនជាសមាធិ ពីរព្រះអង្គប្រតិស្ថានទុកក្នុងព្រះវិហារនោះ។ ស្ដេចទ្រង់បានសាង សាលា កុដិ និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃ មកគង់ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមា វេរប្រគេនសង្ឃរួចស្រេច ស្ដេចទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅថា វត្តពោធិ៍មានបុណ្យ។ វត្តនោះនៅក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់។ ទ្រង់តាំងចៅអធិការ ងារជាព្រះពោធិវង្ស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃក្រោយស្ដេចលើកពលយោធា ពាលានិករ ត្រឡប់មកព្រះរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ស្ដេចគង់ជាសុខសប្បាយ គ្មានសត្រូវមកបៀតបៀន ព្រះនគរបានឡើយ។ ទ្រង់ប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិសម្បូរ។ គ្រប់មហាជនច្រើនសាសន៍ ចូលមកពឹងបារមី បានសេចក្ដីក្សេមក្សាន្ត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(សាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម មានសេចក្ដីដូចតទៅ)</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ពីក្រោមបែរក្បាលផ្អៀង សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចំណាប់ស្ដេចកាប់នឹងព្រះសែងដាវ ត្រូវព្រះអង្សា "ស្មា" ចៅពញាអុងរាជា ព្រះអង្គសុវណ្ណតាលោក ដាច់ចង្ហូតស្ពាយឆៀង ក៏ដល់ព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុ នៅនាកដំរី ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ កាលព្រះមហាក្សត្រ ស្ដេចធ្វើការសង្គ្រាមមានជ័យហើយ សេនាបតី មន្ត្រី យោធា​ទាហាន ក៏មានចិត្តអំណរតាំងហ៊ោចូលច្បាំង សម្រុកគ្រលុក កាប់ទ័ពសៀមឥតសំចៃដៃឡើយ។ ទ័ពសៀមក៏បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអន្តរាយក្នុងវេលារាត្រីនោះ ទើបព្រះបរមបពិត្រមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យចៅពញាមហាសេនា ចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ចៅពញាសួគ៌ាលោក ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង ចៅហ្វាយស្រុកនគរវត្ត និង ចៅហ្វាយស្រុកបរិបូណ៌ ឱ្យឃុំពលដេញតាមទ័ពសៀមឱ្យដល់ផុតដែនកម្ពុជា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចក៏មានជ័យជំនះ ដោយព្រះបញ្ញាធិការចេស្ដានុភាព។ វេលានោះទ័ពខ្មែរចាប់បានសៀមឈ្លើយ ១០០០០ ប្លាយនាក់ បានដំរី ៩០ ប្លាយ បានសេះ ៤៥០ បានដាវកាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធ រទេះគោ គ្រឿងស្បៀងអាហារនូវគ្រឿងបរិភោគ ឧបភោគជាច្រើន។ ឯពលសៀមស្លាប់នៅទីចម្បាំង ខ្មោចរាយរៀងតាមផ្លូវប្រមាណជា ២០០០០ នាក់ប្លាយ។ ក្រោយមកសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យនាំព្រះសពពញាអុង ដាក់លើព្រះទីនាំង ដែលពញាអុងគង់មកធ្វើសង្គ្រាមទើបស្ដេចលើកក្បួនទ័ពចូលមកបន្ទាយមានជ័យវិញ"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខាងទ័ពជើងទឹក ពញាយមរាជ លើកពលសៀមមកដល់ស្រុកកំពត មកដល់ច្បាំងនឹងចៅពញាពិស្ណុលោក ចៅពញាអធិកវង្សា កងទ័ពខ្មែរមានជ័យ ទ័ពសៀមបរាជ័យ ចាញ់រត់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ ខ្មែរយកដាវ កាំភ្លើង គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពគោក ដែលសល់ពលប្រមាណជា ៥០០០០ ប្លាយនាក់នោះរត់វិលទៅទួលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ស្ដេចសៀមទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ក្រែងថ្វីព្រះហស្ថ សម្ដេចព្រះបរមរាជាណាស់ស្ដេចក៏លែងលើកសឹកសង្គ្រាមតទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃក្រោយ សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចេញជួបជុំអគ្គមហាសេនា ពលទ័ពធំតូច ទ្រង់ត្រាស់ព្រះរាជបរិហារថា : ព្រះសពចៅពញាអុងរាជានេះ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្ដេច ?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបអស់មុខមន្ត្រី ធំ តូច ក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាថា : ចៅពញាអុងរាជា ជាសម្ដេចព្រះរៀមក៏មែន តែព្រះអង្គនាំទ័ពសៀម មកបំផ្លាញក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេស ឱ្យទៅជាឈ្លើយសៀម ឥឡូវនេះទ្រង់បរាជ័យក្ស័យព្រះជន្មនៅហើយ ដូច្នេះ ទូលព្រះបង្គំយល់ថា : គួរតែបញ្ចុះព្រះសពនេះ ឱ្យតែសមគួរបានហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបព្រះករុណាពិសេស បរមរាជាធិរាជ ជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា : បំណាច់ជាខត្តិយត្រកូល រៀងប្រយូរវង្ស យើងត្រូវធ្វើតាមទំនៀមសមគួរចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបទ្រង់ព្រះរាជដំណើរ ទៅស្រង់ព្រះសព ចៅពញាអុង ដាក់ក្នុងព្រះផែនរតនាស្រេច ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌខ្ញុំ ក្រោមល្អងធុលីព្រះបាទ មកធ្វើព្រះមេរុខ្នាតតូច តម្កល់ព្រះសព។ លុះស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រសិតសាងព្រះអារាម ឱ្យកេណ្ឌមនុស្សកាប់ឈើប្រុងគ្រឿងព្រះវិហារ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងអស់ខ្ញុំរាជការថា : យើងធ្វើសង្គ្រាមម្ដងនេះ ជាការធំលើសលែងសព្វគ្រារហូតដល់ស្ដេចចេញសមយុទ្ធនឹងហត្ថី ប្រជល់ដំរី ដូច្នេះ ស្ដេចនឹងសាងព្រះវិហារ ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះយសតទៅ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យជាទង យកព្រះពានព្រះស្រីធំ ទៅសាងជាព្រះពុទ្ធបដិមារមួយអង្គ ឱ្យយកព្រះពានព្រះស្រីធំ ជារបស់ចៅពញាអុង ដែលរើសបាននៅព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលសុគតនោះ ឱ្យធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ហើយទ្រង់ឱ្យរៀបរាជពិធីសង្គ្រាមាជយា សេដ្ឋា។ លុះដល់ភ្នាក់ងាររៀបចំស្រេចព្រះមហារាជគ្រូ ក៏អញ្ជើញសម្ដេច ស្ដេចព្រះបរមក្សត្រវិសុទ្ធមកុដ កម្ពុជាធិបតី គង់លើមហាពិជ័យមណ្ឌល ថ្នាក់បន្ទាប់សម្ដេចព្រះបរមរាជបុត្រាធិរាជ ថ្នាក់ក្រោមជាន់ទី បីសេនាបតី ឯរាជសេវកាមាត្យ ជាន់ក្រោមរៀបចតុរង្គកាល។​ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អ ព្រះមហារាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ក៏គោះគង ទូងស្គរតូរ្យតន្ត្រី ថ្វាយទឹកក្លស់ ទឹកស័ង្ខ មុទ្ធាភិសេក ស្រេចតាមកិច្ចព្រះរាជពិធី ជាសុវត្ថិមង្គលាការ តាមការប្រាបអរិន្ទរាជសត្រូវ មានជ័យហើយ ហើយប្រទានរង្វាន់សេនាទាហានរាល់ខ្លួនស្រេច ស្ដេចចូលព្រះពន្លាវិញ។ ថ្ងៃក្រោយមានសំបុត្រមកថា ទ័ពទឹកមានជ័យជំនះ។ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះសោមនស្ស ប្រីតាភិរម្យណាស់ សប្បាយយ៉ាងឆ្អែតឆ្អន់បាត់ឃ្លានបាយ។ វេលានោះ ជាងសាងព្រះវិហាររួចស្រេច ប្រក់ស្បូវអម្បែងបិទមាសជហ្វាដងក្ដារ ជញ្ជាំងក្ដារព្រមទាំងសាលាកុដិ។ ឯព្រះពោធិ៍ ដែលស្លាប់ហើយរស់វិញ នៅមុខព្រះវិហារនោះ ទ្រង់ឱ្យលើកខឿន បិទមាសដើមពោធិ៍ព្រឹក្ស លុះស្រេចការព្រះវិហារមែនទែនហើយ ស្ដេចនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ ទ្រង់ឱ្យរៀបក្បួនដង្ហែព្រះពុទ្ធរូបទាំងពីរព្រះអង្គ ចូលប្រតិស្ឋានទន្ទឹមគ្នាក្នុងព្រះវិហារ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៩ ជាន់ ដែលតាំងលើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ សម្រាប់ទ្រង់ មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូបផង។ ព្រះអង្គឱ្យយកស្វេត្រច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់ ដែលតាំងនៅលើព្រះទីនាំងចៅពញាអុងរាជា មកបាំងថ្វាយព្រះពុទ្ធរូប ដែលយកពានចៅពញាអុងសាងនោះ ដាក់ខាងឆ្វេង ហើយហែព្រះសព ចៅពញាអុងរាជាចូលមេរុ ស្ដេចធ្វើបុណ្យ សាងព្រះរាជកុសលឆ្លងព្រះវិហារ អភិសេកព្រះ តាមព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតហើយ ទ្រង់សន្មត់ដើមពោធិជា បូព៌និមិត្តនោះ ឱ្យឈ្មោះថា : ព្រះពោធិមានបុណ្យ។ ទ្រង់ព្រះរាជទានភ្លើង បូជាព្រះសព ចៅពញាអុងរាជា ជាព្រះរៀមអយ្យកោមួយ ហើយបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិទៅក្នុងព្រះចេតិយ នៅក្នុងវត្តនោះ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌពល ជាសម្រាប់ សម្រេចការ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យត្រួតត្រៀមក្បួនទ័ពកៀរឈ្លើយសៀមនឹងត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះនគរ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ ស្ដេចឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ចងកញ្ចោងចតុម្មុខ ចេញក្បួនទ័ព ពីបន្ទាយមានជ័យ ខែត្រពោធិ៍សាត់។ ស្ដេចយាងដល់ខេត្តក្រគរ ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់ថា : កាលយើងធ្វើចម្បាំងនឹងអាកននោះបានលើកទ័ពមកបោះតាំងបន្ទាយ នៅខែត្រពោធិ៍សាត់ រៀងមកដល់ឧដុង្គ។ ឥឡូវនេះគួរយើងចាត់ឱ្យធ្វើព្រះវិហារ ជាគុល និង ជាកេរ្តិ៍តទៅអនាគតដែរ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះវិហារគ្រឿងឈើ ប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំព្រះវស្សា ទ្រង់ប្រទាននាមវត្តនោះហៅថាវត្តហ្លួង ក្នុងខែត្រក្រគរ ទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ ៤០ នាក់ជាពល។ លុះអភិសេកស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់ខែត្រក្រង ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះវិហារមួយទៀត នៅទីនដែលកាលទ្រង់តាំងបន្ទាយទ័ព ធ្វើដោយគ្រឿងឈើសុទ្ធ ប្រក់ស្បូវជញ្ជាំងក្ដារ និមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា ឱ្យហៅថា វត្តហ្លួងទ្រង់ប្រគេនឈ្លើយ៣០នាក់ ជាពលសម្រាប់វត្ត។ លុះអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចយាងមកដល់ស្រុកខ្លុង។ នៅទីនេះ ទ្រង់សាងព្រះវិហារមួយទៀត។ លុះឆ្លងរួចស្រេចហើយ ស្ដេចចម្លងទ័ពមកដល់ស្រុកបរិបូណ៌ នៅទីនេះប្រគេនឈ្លើយ ៥០ នាក់ជាពលសម្រាប់ប្រតិបត្តិវត្ត ព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ សារាយអណ្ដែត ចង្ហាន់ហុយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយ អំពីព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ សារាយអណ្ដែត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រា ព.ស. ២១០០, គ.ស. ១៥៥៦, ម.ស. ១៤៧៨, ច.ស. ៩១៨ ឆ្នាំរោង អដ្ឋស័កនោះចៅអធិការវត្តព្រះពុទ្ធលាយល័ក្ខណ៍ លោកគង់ទូកសារាយអណ្ដែតនោះទៅ បិណ្ឌបាត្រឯនគរវត្ត ព្រមដោយនូវព្រះភិក្ខុសាមណេរ ជាសិស្សានុសិស្ស។ លុះត្រឡប់មកវិញ លោកអុំពានទៅលើអន្លង់ឆ្លាមឆ្លាមកាត់ទូកព្រះទីនាំងចក្រពត្តិ សារាយអណ្ដែតនោះ ដាច់ជាពីរកំណាត់ខាងកន្សៃ ស្លាប់មនុស្ស៤៦នាក់ នៅខាងក្បាល និងកណ្ដាលនោះ មានតែចៅអធិការ និងបរិស័ទ ៨៥ នាក់មកដល់ត្រើយ ឈប់ហើយ ទើបទឹកហូរចូលលិចទូក-ង ព្រះទីនាំងនោះទៅ។ ព្រះបាទបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់រំពឹងដោយទិព្វញ្ញាណយល់ថា ទូកនេះ ជាសម្រាប់ចម្បាំងប្រាបប្រាមរាជសត្រូវ ឥឡូវតាំងពីពេលនេះតទៅអស់រាជសត្រូវហើយ បានជាទេវតាឱ្យនិមិត្តដូច្នេះ។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការតែប៉ុណ្ណេះចប់ហើយ ស្រាប់តែឮសូរតូរ្យតន្ត្រីទាំង៨ទិស បណ្ដាខ្ញុំរាជការដែលក្រាបបង្គំគាល់ទាំងប៉ុន្មានក៏សឹងសរសើរព្រះប្រាជ្ញាបារមីគ្រប់ៗគ្នា។ ទើបព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមមុខងារឱ្យទៅតាមយកកន្សៃ ទូកសារាយអណ្ដែត ដែលដាច់លិចនោះ បានមកវិញហើយ។ ទ្រង់ឱ្យកាត់ទូកសារាយអណ្ដែត ខាងក្បាលឱ្យប្រវែងខាងកន្សៃ សាងរូបព្រះមហាអានន្ទ ព្រះសារីបុត្រ។ លុះសាងជាសូរេចហើយ ស្ដេចឱ្យធ្វើបុណ្យអភិសេក ទេសនា ឆ្លង ៧ថ្ងៃជាសូរេចការបុណ្យនោះ។ ស្ដេចលើកព្រះរាជដំណើរមកដល់ខេត្តរលាប្អៀរ។ នៅទីនោះទ្រង់ឈប់ កសាងព្រះវិហារមួយនៅទីបន្ទាយដែលកាលធ្វើទ័ពនោះ។ ទ្រង់ចេញព្រះរាជទ្រព្យជួលរេហ៍ពលឱ្យលើកដីខឿនព្រះវិហារ។ ការសាងព្រះវិហារវត្តនោះ ធ្វើល្អជាងព្រះវិហារវត្តក្រគរ វត្តខ្លុង វត្តត្រង។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គ មួយព្រះអង្គ កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គ ទ្រង់សណ្ឋិតកណ្ដាល។ ទ្រង់ឱ្យសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀតស្នងព្រះអង្គសម្រាប់ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះភគវតី ស្រីទាវធីតា កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គ សណ្ឋិតម្ខាងទ្រង់សាងព្រះពុទ្ធរូបឈើមួយព្រះអង្គទៀត ស្នងព្រះអង្គ សម្ដេចព្រះស្រីទេវីក្សត្រីយ៍ ជាសម្ដេចព្រះរាជបុត្រី កម្ពស់ស្មើព្រះអង្គសណ្ឋិតម្ខាងទៀត។ លុះស្រេចការហើយ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះសង្ឃមកគង់ចាំវស្សា រៀបអភិសេកឆ្លងស្រេច ស្ដេចថ្វាយឈ្លើយសៀម ៥០ នាក់ ជាពលរក្សាព្រះវិហារ។ រួចស្រេចហើយ ស្ដេចលើកទ័ពលួងត្រឡប់ចូលមកក្រុងលង្វែក រាជធានីមហានគរវិញ។ ឯអស់ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅស្រុកធំ តូច ទីទៃៗគ្នាហើយស្ដេច សោយរាជសម្បត្តិ ជាសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក ឥតមានអរិន្ទរាជសត្រូវនូវបច្ចាមិត្តមកបៀតបៀន ក្នុងខេត្តខណ្ឌ ព័ទ្ធសីមាអាណាចក្រ ក្រុងកម្ពុជាធិបតីឡើយ។ កាលនោះ ចិន យួន ចាម ជ្វា ចូលមកពឹងព្រះរាជសម្ភារបារមីព្រះអង្គជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះអង្គនេះមានក្នុងរបាក្សត្រសំដែងថា ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គ ព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គគឺ៖ </span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">១. ព្រះនាម សម្ដេចរាមាធិបតី</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">២. ព្រះនាម សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៣. ព្រះនាម សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីយ៍</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីនោះ ព្រះអង្គតាំងឱ្យជា ឧបយោវរាជ ក្សត្រកម៉្លោះដែលមានឋានៈ ជាឧបរាជទី១ ឫឧបរាសាំ មានវាំងនៅទួលខាងខេត្តលង្វែក មានរោងសេះ រោងដំរី គងយាម។ ឯព្រះបរមិន្ទាធិបតីនោះ ទ្រង់តាំងជាមហាឧបរាជ ព្រះរាជាបន្ទាប់ គង់ក្នុងបន្ទាយលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះមហាឧបយោវរាជនោះ មានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមព្រះអង្គចន្ទមូលី មានរូបរាងស្អាតស្អាតល្អប្រពៃ។ នាក្នុងឆ្នាំរោង អដ្ឋស័កនោះ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតី មហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គចង់រួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះរាជបុត្រីនោះ ពន់ប្រមាណណាស់។ មានមួយថ្ងៃព្រះអង្គចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងដូចប្រក្រតី ទើបព្រះអង្គត្រាស់ជាឧបាយសួរអស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីថា : បើយើង គេដាំសារពើដំណាំ បានផលផ្លែឡើង នឹងឱ្យអ្នកដទៃស៊ីប្រសើរ ឬស៊ីខ្លួនឯងប្រសើរជាង ខណៈនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពុំយល់ឧបាយ ក៏ក្រាបទូលថា : ទទួលព្រះរាជទានខ្លួនឯងប្រសើរជាង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបយោវរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រឡប់ចូលទៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ ទ្រង់ចូលរួមប្រតិព័ទ្ធនឹងព្រះអង្គចន្ទមូលី ជាព្រះរាជបុត្រីអស់ ៧ ថ្ងៃក៏ស្រាប់តែ ឮលាន់ខ្ទ័រខ្ទារទាំងព្រះរាជវាំង​ ហាក់នឹងរលើងរលំព្រះរាជវាំង។ នោះព្រះអង្គស្ទុះចេញមកក្រៅ ឃើញជាស្រុតព្រះរាជវាំង។ ព្រះអង្គស្រែកហៅក្រុមមន្ត្រីសេះ ឱ្យចងគ្រឿងមង្គលស្សតរនោះ ស្ទុះបោលរួចទាំងគ្រឿងទៅ គង់នៅតែសេះមួយ នៅជិតខាងព្រះអង្គឈ្មោះអាខ្នារ។ ទ្រង់ក៏ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចងគ្រឿងអាខ្នារនោះ ហើយក៏ឡើងគង់បរទៅទិសបស្ចឹម។ លុះដល់វាលមួយអន្លើ ព្រះធរណីស្រូបទាំងព្រះអង្គទាំងអាខ្នារសេះនោះទៅ បានជាមានឈ្មោះហៅបឹងអាខ្នារស្រុត តែយារៗមក ហៅថា ខ្នារស្រុតរៀងមក មានសណ្ឋានវែងពីខាងកើតទៅខាងលិចនៅក្នុងខែត្រលង្វែកសព្វថ្ងៃនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា មហាឧបរាជ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គស្ដេចទៅថ្វាយបង្គំព្រះចេតិយនៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ តាមរដូវទ្វារទសមាស ចូលឆ្នាំ លុះមកដល់ភូមិតាដុង នោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅយល់អ្នកទេព ជាបុត្រីព្រះដុង អ្នកជៃនោះមាននូវរូបល្អពន់ប្រមាណ។ ទ្រង់ពេញព្រះស្នេហាណាស់ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រី ទៅសុំពីព្រះដុង្គអ្នកជៃ ប៉ុន្តែព្រះ និង អ្នកទាំងពីរនេះ មិនព្រមថ្វាយទទេ ថាឱ្យទ្រង់លើកជាថ្នល់ ហើយឱ្យអ្នកផ្លូវ ប្រុសមួយ ស្រីមួយដើរកាន់បណ្ណាការភ័ស្តុភារ ពីបន្ទាយលង្វែកទៅដល់ភូមិគាត់ ទើបព្រមថ្វាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមិន្ទបរមរាជា ទ្រង់ពិរោធណាស់ គិតនឹងលើកសេនាយោធាទៅចាប់ តែខ្លាចទ្រង់ជ្រាប ដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា គិតថានឹងឱ្យលើកផ្លូវទៅ ជាថ្នល់ទៅក៏មិនគួរ ព្រោះហេតុតែស្រីមួយទៅឱ្យនឿយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ គិតថានឹងឱ្យចាស់ទុំ ទៅនិយាយចែចង់អ្នកទេពនោះ ចាស់ទុំចូលភូមិព្រះដុងអ្នកជៃពុំបាន ព្រះដុង អ្នកជៃគាត់ចាំយាមមាំមួនណាស់។ ទ្រង់ព្រះស្នេហា ក្រៃពេក រហូតដល់ជាដួលដំជាព្រះរោគ ខានចូលគាល់ព្រះវរបិតា ច្រើនថ្ងៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាសម្ដេចព្រះវរបិតា យល់បាត់ព្រះរាជបុត្រដូច្នេះ ទ្រង់ត្រាស់សួរមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការគ្រប់គ្នា មន្ត្រីខ្ញុំរាជការ ក៏យកសេចក្ដី ក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យនឹងព្រះរាជបុត្រណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ចៅរាមាធិបតី កូនច្បងនោះ វាប្រព្រឹត្តបទទុច្ចរិត ព្រះធរណីស្រូបស្លាប់ ស្រុតអស់ទាំងព្រះរាជវាំងទៅហើយ នៅឡើយតែព្រះបរមិន្ទមួយនេះ អញគិតតែនឹងឱ្យសោយរាជ្យស្នងអញ ព្រោះមានតំរិះប្រាជ្ញា ចិត្តក៏សុចរិតល្អ ពុំគួរព្រះដុង អ្នកជៃរឹងទទឹងឡើយ។ ដូច្នេះ គួរឱ្យសេនាទាហាន ទៅចាប់យកខ្លួនមកធ្វើទោស តាមបទព្រះអយ្យការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈនោះ សេនាបតី មន្ត្រីតូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជា ក្រាបបង្គំទូលថា : ព្រះដុងអ្នកជៃនេះ មានគុណបំណាច់នឹងផែនដី ច្រើនណាស់។ កាលព្រះអង្គ ជាអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចព្រះដំណើរទៅស្រុកសៀមនោះ ព្រះដុង អ្នកជៃ នោះ សទ្ធាចំណាយឱ្យទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្កររបស់ខ្លួន ចិញ្ចឹមអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទុកចាំល្អងធូលីព្រះបាទ ច្រើនណាស់។ ដល់ទ្រង់ត្រឡប់មកពីស្រុកសៀមហើយ ធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះស្ដេចកន និង ពញាអុងរាជាទៀត ក៏នាយឃ្លាំងទៅខ្ចីស្បៀងអាហារព្រះដុងអ្នកជៃ ច្រើនម៉ឺនថាំងណាស់ ពុំទាន់បានសងគាត់ផង។ ព្រះអង្គពុំទាន់លើកគុណបំណាច់ឱ្យគាត់សោះ ហើយស្រាប់តែយកទោសនេះពុំគប្បីទេ មួយទៀតខាងយើងវិញ បន្ទាយសីមា បីបួនជាន់ កសាងបានចុះគ្រាន់តែថ្នល់ពីរប៉ុណ្ណោះ ម្ដេចក៏ធ្វើមិនកើត គួរតែសាងទុកឱ្យមាន ជាព្រះកេរ្តិ៍ ឱ្យចំពោះព្រះដុងអ្នកជៃ ដែលមានគុណបំណាច់នោះ កុំបីខាន។ ព្រះបាទព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីក្រាបបង្គំទូលដូច្នោះ ទ្រង់ត្រូវព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីកេណ្ឌរាស្ត្រមក លើកជាថ្នល់ ប្រុសមួយ ស្រីមួយហើយឱ្យឧកញ៉ា មហាមន្ត្រីមហាទេពនាំបណ្ណាការភ័ស្តុការ អ្នកផ្លូវប្រុស ដើរថ្នល់មួយ ឱ្យជំទាវមហាមន្ត្រី មហាទេព នាំបណ្ណាការជាអ្នកផ្លូវស្រី ដើរថ្នល់មួយ ទៅដណ្ដឹងអ្នកទេពបុត្រីព្រះ ដុងអ្នកជៃថ្វាយព្រះទេពី សម្ដេច ព្រះមហាឧបរាជ ហើយតាំងព្រះដុង ជាសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ តាំងអ្នកជៃ ជាជំទាវទេវីសោភី លក្ខណា មហាក្សត្រី បានជាមានឈ្មោះហៅថា ស្រុកឧដុង្គ មេជៃរៀងមក តែយារៗមកហៅស្រុក ឧដុង្គមានជ័យ ថ្នល់ប្រុស ថ្នល់ស្រីវិញ លុះដល់ឥឡូវនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ព្រះស្នេហានឹងអ្នកព្រះម្នាងទេពបុប្ផានោះណាស់ ទ្រង់តាំងព្រះនាងជាសម្ដេចព្រះទេពីតាមហាទេវីសោភីក្សត្រី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២០៩០, គ.ស. ១៥៤៦, ម.ស. ១៤៦៨, ច.ស. ៩០៨ ឆ្នាំមមី អដ្ឋស័ក ព្រះបាទបរមរាជាព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង គឺព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គស្ដេចទៅគង់នៅក្នុងព្រះពន្លា ជើងភ្នំព្រះរាជទ្រព្យពីរឆ្នាំប្លាយ ព្រះអង្គសាងព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មួយព្រះអង្គ សាងព្រះពុទ្ធរូបអង្គធំមួយព្រះអង្គ សុទ្ធឹងតែសាងអំពីថ្មតម្កល់ទុកលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យហើយ ព្រះអង្គឱ្យជីកស្រះមួយសាងព្រះអារាមមួយនៅខាងកើតភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ តាំងនាមហៅថាវត្តបឋមកេរ្តិ៍ស្រះបឋមកេរ្តិ៍ស្ដេចប្រាថ្នាឱ្យបានជាព្រះកេរ្តិ៍ជាអង្វែងទៅឯអនាគត។ សាងស្រេចក្នុងរវាង២ឆ្នាំ ទ្រង់ឱ្យនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃមកតាំងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា ធ្វើបុណ្យឆ្លង ៧ថ្ងៃ ចំណាងព្រះរាជទ្រព្យ ជាទេយ្យទាននោះអស់ទៅជាច្រើននឹងគណនាពុំបានឡើយ។ សាងកុសល នៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនោះរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរចូលមកគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករក្នុងព្រះរាជវាំង សឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តប្រពៃពន់ប្រមាណណាស់ ឥតមានសត្រូវបៀតបៀនព្រះនគរព្រះអង្គនេះសោះឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២១០៤, គ.ស.១៥២០, ម.ស. ១៤៨២, ច.ស. ៩២២ ឆ្នាំវក ទោស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាចន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះ ទ្រង់នឹងអំពីទីកន្លែង ព្រះបឋមក្សត្រ ព្រះបរមរាជា សួស "ត្រសក់ផ្អែម" នោះ លុះស្វាង ព្រះសម័យ ព្រះបរមក្សត្រថ្លៃ ស្ដេចចេញគង់ព្រះរាជរោងរម ជួបជុំព្រះរាជវង្សាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី ហើយប្រឹក្សាថាសម្ដេចព្រះបរមបិតា និង ព្រះបរមរាជមាតា យើងក៏បានធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណគ្រប់ទ្វារទសមាសរាល់ឆ្នាំហើយ នៅឡើយតែទីកន្លែង ដែលសម្ដេចព្រះសោភាវតី ជាសម្ដេចព្រះអយ្យកោ គឺព្រះបរមរាជាអង្គជ័យ អង្គសួស ជាបឋមក្សត្រ ដែលប្រសូត្រនៅជើងភ្នំជ្រាវនោះ ពុំទាន់បានធ្វើបុណ្យឆ្លង ព្រះតេជគុណនៅឡើយ ដូច្នេះតើអ្នករាល់គ្នាយល់ថា គួរធ្វើដូចម្ដេច ឯខ្លួនយើងយល់ថា គួរធ្វើព្រះរាជមន្ទីរមួយនៅទីដែលសម្ភពនោះហើយនឹងធ្វើបុណ្យសង្គាយនា នៅទីនោះឱ្យជាប់ជាព្រះកេរ្តិ៍តទៅ តើអ្នករាល់គ្នាយល់ដូចម្ដេច។ ខណៈនោះ ព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រី ក្រាបបង្គំទូលថា : ទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះជាប្រសើរណាស់ហើយ ដើម្បីនឹងទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ថ្វាយ ព្រះមហាក្សត្រក្រោយ។ បានទ្រង់ជ្រាបទីកន្លែង និង ព្រះរាជត្រកូលផង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់យល់មន្ត្រីព្រះព្រៀងហើយ ទើបព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រា ទៅប្រថាប់នៅជើងភ្នំជ្រាវ​ ហើយឱ្យសាងប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរ នៅទីសម្ភពនោះ ហើយ និមន្តព្រះសង្ឃទេសនា សង្គាយនា ១ ខែ ១៥ថ្ងៃ។ ឆ្លងបុណ្យរួចស្រេច តាំអនាមទីនោះឱ្យហៅថា ប្រាសាទគោកព្រះរាជមន្ទីរ ជាប់ឈ្មោះរៀងមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះសម្រេចការបុណ្យហើយ ព្រះអង្គលើកព្យុហយាត្រាត្រឡប់មកព្រះនគរលង្វែកវិញ។ ទ្រង់សោយរាជ្យ ជាសុខរៀងមក ដ៏អង្វែង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧, ម.ស. ១៤៨៩, ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំថោះ នពស័ក ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រគ្រងរាជ្យបាន ១៣ ឆ្នាំ សោយរាជ្យបាន ៣៩ ឆ្នាំបូករួមទាំងអស់​ ៥២ ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៨៧ ឆ្នាំព្រះឈួនរោគជាទម្ងន់ ព្រះរាជបុត្រា ព្រះបរមវង្សា យកហ្មប្រកបថ្នាំមិនជាទ្រង់ព្រះសុវណ្ណគតទៅ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាប្រជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមកលើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋហើយ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ សេនាបតី មន្ត្រី តូចធំ ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងឡាយ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជជាព្រះរាជបុត្រាឡើងសោយរាជសម្បត្តិ។</span> {| class="wikitable" |- ! ក្រៅ ! ក្នុង ! ព.ស. ! គ.ស. ! ម.ស. ! ច.ស. ! ឆ្នាំប្រចាំស័ក ! ជន្មដើម ! សិរីរាជ ! សិរីជន្ម ! វាំង |- | ០ | ៤៥ | ២១១០ | ១៥៦៦ | ១៤៨៨ | ៩២៨ | ខាល អដ្ឋស័ក | ២៩, ៤៥ | ១១ | ៥៦ | លង្វែក |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ជាព្រះរាជបុត្រា ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេច ព្រះវររាជបិតាធិរាជ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះបរមិន្ទ បរមរាជាធិរាជ ហើយព្រះអង្គលើក អ្នកព្រះម៉ែនាង ទេពបុប្ផាជាបុត្រី សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង ទ្រង់ព្រះនាម សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ព្រះភគវតី សិរិទេពធីតាមហាចក្រពត្រិឧត្តមបរមរតនា រាជធារសោភី លក្ខណាមហាក្សត្រី ព.ស. ២០៩៩ - គ.ស. ១៥៥៥ - ម.ស. ១៩២៩ - ច.ស. ៩២៩ ឆ្នាំថោះ សំរិទ្ធស័កនោះ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ឱ្យសាងព្រះមេរុ ធ្វើបុណ្យព្រះសពព្រះបិតា ៣ ខែ ជាឱឡារិក សន្ធឹកពន់ប្រមាណដល់ខែផល្គុន ក្នុងឆ្នាំថោះសំរិទ្ធិស័ក។ ឯសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធិតា មហាចក្រពត្តិ សម័យមួយនោះភ្នក់ព្រះទ័យ គិតចង់សាងព្រះវិហារមួយយប់នោះ ទ្រង់សុបិននិមិត្តឃើញ សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ មកចង្អុលកន្លែងឱ្យសាងព្រះវិហារជាអគ្នេយ៍ព្រះបរមរាជវាំង លុះតើនឡើង ព្រះអង្គចេញទៅឃើញផែនដីមួយអន្លើ ជាអគ្នេយ៍ព្រះបរមរាជវាំង ផ្សាយរស្មីបីពណ៌ ភ្លឺដូចផ្លេកបន្ទោរ ហើយឃើញទាំងចារឹកថ្មទីនោះផង ទើបសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតាយកសេចក្ដីក្រាបទូលសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ និង ជម្រាបព្រះមាតាបិតាៗយល់ព្រមហើយ ចាត់ឱ្យកេណ្ឌនាយជាង កូនជាង បានជាច្រើន ឱ្យសាងព្រះអារាម ជីកស្រះតែងឃ្លាំងមឿងជាស្រេចហើយ នៅខ្វះតែថ្មល្អិតល្អ បរិសុទ្ធ និងព្រះពុទ្ធរូបនោះទើប ព្រះបរមបពិត្រ នាំព្រះអង្គធំដ៏ជាសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី សិរីទេពធីតា និង ព្រះស្នំក្រមការចេញទៅជួបជុំព្រះបរមវង្សានុវង្ស បារគូ បុរោហិត ព្រឹទ្ធាចារ្យ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម តាំងបួងសួងទេវតា ទាំង ៨ទិស ៣ ថ្ងៃ លុះក្នុងរាត្រីមួយនោះ មានហេតុអស្ចារ្យពន់ប្រមាណក្នុងព្រះនគរខ្ទារខ្ទ័របីដូចជាសព្ទសូរតូរ្យតន្ត្រី ជុំព្រះបរមរាជវាំង ព្រះចន្ទពេញបូណ៌មីភ្លឺច្បាស់ស្រឡះអាកាសជនទាំងឡាយ ក្រឡេកមើលទៅឯនភាល័យ ឃើញរស្មីផ្សាយចេញ ៧ ពណ៌ ដេរដាសទាំងអាកាស ផ្លេកភ្លឺហាក់ដូចផ្លេកបន្ទោរ មានស្រមោលហាក់បីដូចជាទេវតាទេវបុត្រ ហោះចាកអំពីព្រះរាជវិមានប្រមាណជា ៨ ម៉ោង ទើបបានសូរសព្ទអស្ចារ្យទាំងនោះ បាត់ស្ងាត់ទៅវិញ។ លុះព្រឹកឡើង ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងព្រះអង្គ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា ព្រះស្នំក្រមការចេញទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លា ទីដែលនឹងសាងព្រះវិហារនោះ ស្រាប់តែឃើញថ្មល្អិតល្អ មានពណ៌ឆ្លុះឆ្លារផ្សេងៗ នោះព្រះបរមបពិត្រ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីស្រីទេពធីតា សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង នឹងអ្នកជំទាវទេវិនារីសោភ័ណ ជៃយល់ព្រមថាជា សម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជ ជួយឧបត្ថម្ភទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ត្រាស់ឱ្យជាងរចនាថ្មនោះ ជាព្រះពុទ្ធរូបធំ ទ្រង់សណ្ឋិតលើករតនបល្ល័ង្ក តាំងត្រង់ព្រះឥន្ទ្រាធិរាជថ្វាយនិមិត្តនោះ ឱ្យនាមតាមនាម ព្រះអគ្គមហេសី នឹងសម្ដេចអម្រិន្ទ្រាធិរាជឱ្យនិមិត្ត ហៅថាវត្តព្រះឥន្ទទេព។ ព.ស. ២១១០ - គ.ស. ១៥៦៨ - ម.ស.១៤៩០ - ច.ស. ៩៣០ ឆ្នាំមមីទោស័ក សម្ដេចព្រះភគវតីស្រីទេពធីតា ជាបុត្រីសម្ដេចចៅដុង ជំទាវទេវី នារីសោភ័ណ ជៃ ភ្នកព្រះរាជហឫទ័យ ចង់សាងព្រះកឋិនទាន ហែទៅវត្ត នៅប្រាសាទនគរវត្ត ក៏ក្រាបទូលលា សម្ដេចព្រះភស្ដាសម្ដេចព្រះភស្ដាក៏ព្រមព្រះរាជហឫទ័យនឹងស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅជាមួយផង​ ទើបត្រាស់បង្គាប់មន្ត្រីជើងទឹក ឱ្យត្រៀមការតាមទំនៀម។</span> ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះស្ដេចកន|ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា}} svr76qhar1m67yzrb5q088r6pvbzc2i 0 2971 7020 6996 2016-04-04T07:06:39Z 175.100.60.167 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ស្ដេចឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេចព្រះវររាជបិតាធិរាជ ក្នុង ព.ស.២១១២, គ.ស.១៥៦៨, ម.ស. ១៤៩០, ច.ស. ៩៣០ ឆ្នាំរោងសំរឹទ្ធិស័ក ទ្រង់ព្រះនាមជា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមិន្ទបរមរាជាធិរាជរាមាធិបតី សិរីសុរិយោវង្សចក្រពត្រាមហាធិបឥន្ទ្រនរិន្ទខត្តិយវង្សកូលកំពូលកម្ពុជាមហាឥន្ទបត កុររុដ្ឋរាជធានីបុរីរម្យឧត្តមមហាស្ថាន បរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ស្ដេចគង់ព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។ ព្រះអង្គលើកព្រះម្នាងទេពបុប្ផាជាបុត្រីសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង ជាព្រះអគ្គមហេសី។ ទ្រង់ប្រទានព្រះនាមសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីជា ព្រះភគវតីស្រីទេពធីតាមហាចក្រពត្តិឧត្តមបរមរតនារាជធានីសោភីលក្ខណាមហាក្សត្រី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(ព្រះរាជពង្សាវតារ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យភាគ ៣ លេខ ត ៥៣-៣ មានសេចក្ដីថា : ទ្រង់តាំងព្រះសុជាតក្សត្រី ជារាជបុត្រី ព្រះយសរាជា ដែលត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យោ ព្រះអយ្យកោមួយ ជាព្រះអគ្គមហេសី ព្រះនាមជាសម្ដេចព្រះភវតី សិរីរតន៍រាជទេវី ទៅវិញទេ គឺថាមិនមែនព្រះនាងទេពបុប្ផាទេ) ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២១១១, គ.ស. ១៥៦៧ ឆ្នាំថោះនព្វស័ក សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ឱ្យសាងព្រះមេរុធ្វើបុណ្យព្រះសពព្រះបិតា ៣ ខែ ជាឧឡារិក សន្ធឹកពន់ប្រមាណ រហូត ដល់ខែផល្គុន ក្នុងឆ្នាំថោះ នព្វស័ក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំនោះ សម័យមួយ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតាមហាចក្រពត្តិ ស្ដេចភ្នកព្រះទ័យគិតចង់សាងព្រះវិហារមួយ។ យប់នោះ ទ្រង់ព្រះសុបិននិមិត្តឃើញថា : សម្ដេចអមរេន្ទ្រាធិរាជ ស្ដេចមកចង្អុលកន្លែងឱ្យសាងព្រះវិហារជាអាគ្នេយ៍ព្រះរាជវាំង។ លុះតើនឡើងសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីទ្រង់ចេញទៅ ទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញផែនដីមួយកន្លែងក្បែរព្រះបរមរាជវាំង ផ្សាយរស្មី ៣ ពណ៌ ភ្លឺផ្លេកដូចផ្លេកបន្ទោរ ហើយឃើញទាំងចារឹកនៅទីនោះផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា ស្ដេចយកសេចក្ដីនេះ ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ និង ជំរាបព្រះមាតាបិតា ឱ្យទ្រង់ជ្រាប ឱ្យបានជ្រាប។ ព្រះមាតាបិតា កាលយល់ព្រមហើយ ក៏ចាត់ឱ្យកេណ្ឌ មេជាង កូនជាង បានជាច្រើននាក់ ហើយឱ្យសាងព្រះអារាម ជីកស្រះ តែងខ្លាងមឿង អ្នកតាចាស់ស្រុក ជាស្រេចហើយ នៅខ្វះ តែថ្ម ល្អិតល្អបរិសុទ្ធ ដើម្បីនឹងសាងព្រះពុទ្ធរូបមួយព្រះអង្គ សំរាប់ ព្រះអារាមនោះ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រ នាំព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា និង ព្រះស្នំក្រមការចេេញទៅ ជួបជុំនឹងព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស បុរោហិត ព្រឹទ្ធាចារ្យ អគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រុង តាំងបួងសួងទេវតាទាំង ៨ ទិសអស់រយៈ ៣ ថ្ងៃ។ លុះដាក់រាត្រីមួយនោះ មានហេតុអស្ចារ្យពន់ប្រមាណណាស់ ក្នុងព្រះនគរ អាណាប្រជានុរាស្ត្រឮខ្ទ័រខ្ទារបីដូចសូរស័ព្ទតូរ្យតន្ត្រីវាយដេញដំប្រគំ ជុំ ព្រះបរមរាជវាំង។ ពេលនោះព្រះច័ន្ទរះពេញបូណ៌មីភ្លឺច្បាស់ស្រឡះទាំងអាកាសជនទាំងឡាយក្រឡេកមើលទៅឯនភាល័យក៏ឃើញរស្មីចេញ ៧ ព័ណ៌ ដេរដាសទាំងអាកាសពុំនោះផ្លេកភ្លឺហាក់ដូចផ្លេកបន្ទោរមានសំបុរហាក់ដូចជាទេវតាទេវបុត្រហោះចាកព្រះរាជទេពវិមាន ប្រមាណជា ៨ ម៉ោង ម៉ោងបូរាណ ទើបបានសូរសព្ទអស្ចារ្យទាំងនោះ ស្ងាត់បាត់បង់ទៅវិញ។ លុះព្រឹកឡើងព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា នាំព្រះក្រមការចេញទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាគឺទីដែលសាងព្រះវិហារនោះ។ នៅទីនោះព្រះអង្គទតព្រះនេត្រឃើញថ្មល្អិតល្អមានពណ៌ឆ្លុះឆ្លាស់ផ្សេងៗគួរជាទីអស្ចារ្យណាស់ព្រះបរមបពិត្រ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា និង សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង ព្រមទាំងអ្នកជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ ដែលយល់ព្រមថា ហេតុជាអស្ចារ្យពីយប់មិញនោះគឺសម្ដេច អមរេន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់យាង​មកជួយឧបត្ថម្ភយើងឱ្យបានកសាងព្រះអារាមនេះហើយ។ ព្រះបរមបពិត្រ និងព្រះអគ្គមហេសីព្រមទាំងព្រះមាតាបិតា ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចត្រាស់ឱ្យជាងរចនាថ្មនោះជា ព្រះពុទ្ធរូបធំទ្រង់សណ្ឋិតលើរតនបល្លង្កតាំងអង្គ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះអម្រេន្ទ្រាធិរាជថ្វាយនិមិត្តនោះ។ លុះកសាងព្រះអារាមនោះរួចសព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ក៏ប្រទាននាមដល់ ព្រះអារាមនោះតាមនាមព្រះអគ្គមហេសីនិងនាមសម្ដេចអម្រេន្ទ្រាធិរាជ ឱ្យនិមិត្តមកហៅថា វត្តព្រះឥន្ទទេព។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព.ស. ២១១២, គ.ស. ១៥៦៨ ឆ្នាំរោង សំរឹទ្ធិស័ក សម្ដេចព្រះភគវតី ស្រីទេពធីតា ជាបុត្រីស្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈដុង និង ជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ ស្ដេចភ្នកព្រះរាជហឫទ័យ ចង់សាងព្រះកឋិនទានមួយហែទៅវត្ត នៅប្រាសាទអង្គរវត្ត ដូច្នេះសម្ដេចក៏ទ្រង់ក្រាបបង្គំសូមលា សម្ដេចព្រះភស្ដាដើម្បីនាំព្រះកឋិនទានតាមព្រះបំណង។ សម្ដេចព្រះភស្ដា ក៏ស្ដេចយល់ព្រមល្មមព្រះរាជហឫទ័យ នឹងស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅជាមួយផង ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មន្ត្រី ខាងជើងទឹកឱ្យត្រៀមការតាមទំនៀម។ ខណៈនោះ ឧកញ៉ាក្រឡាហោម ក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ហើយចេញមកចាត់ការដូចតទៅនេះ : </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឱ្យក្រុមភ្នាក់ងារ រៀបទូក-ងជូន ៨ គូ ហើយឱ្យពួកអង្គរក្សពាក់អាវក្រហមចែវជូន មានដាក់ភ្លេងមហាធិក ឃ្មោះ ស្គរ ឬ ឃ្មោះមួយយ៉ាងធ្វើដោយស្ពាន់ ឬ ដែកមានរាងស្រដៀងនឹងត្បាល់បុកស្រូវសំរាប់ប្រើជាគ្រឿងប្រគំលេងជាពន្លឹករៀងទៅ ចាត់ទូកសំបកបង្កង ១០ គូ ឱ្យទាហានយួនពាក់អាវខ្មៅចែវ លេងភ្លេងខែកធ្លាក់ និង ភ្លេងប៉ីពាទ្យ ពិណពាទ្យ គ្រឿងភ្លេង ដេញ ដំ ផ្លុំ កូត មានចាប៉ីជាដើម ប្រគំហែព្រះទីនាំង ទន្សាយស្លឹកដែលតំកល់គ្រឿងព្រះបញ្ចក្សេត្រ ជាព្រះទីនាំង ដែលចែវមុខ ព្រះទីនាំងមក ដែលស្ដេចគង់ ឱ្យទាហានជ្វាស្លៀកពាក់ខោអាវ ពណ៌ស្វាយ ចែវព្រះទីនាំងរូបនាគមួយ ឱ្យទាហានចិន ចែវព្រះទីនាំងសំរាប់សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ឱ្យទាហានចាម ចែវទូកវេទសំរាប់ព្រះមង្គលមួយសំរាប់និង ស្នំបួននាក់ឱ្យទាហានខ្មែរស្លៀកពាក់ពណ៌ស្វាយ ចែវទូកគែហ៊ៅសំរាប់ព្រះម្នាងមួយ និង អ្នកម្នាងបួននាក់ ឱ្យទាហានខ្មែរស្លៀកពាក់ពណ៌ខៀវ ចែវទូកផ្សេងៗជាច្រើនឱ្យទាហានខ្មែរស្លៀកពាក់ពណ៌បៃតងចែវទូកស្បៀងទូកបន្ទុកជាច្រើនឱ្យពួកទាហានខ្មែរចែវទូកជាលំដាប់រៀងទៅ។ ឯទូកមន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងសឹងតាំងតាមមុខក្រោយ និង ឆ្វេងស្ដាំតាមលំដាប់លំដោយ និង តាមក្រសួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះវេលាព្រឹកឡើង នៅថ្ងៃ ១ កើត ខែកត្តិក ឆ្នាំរោង សំរឹទ្ធិស័ក ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចូលស្រង់ព្រះគង្គា ទ្រង់គ្រឿងអលង្ការនាំ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ព្រមទាំងស្រីស្នំក្រមការ យាងទៅគង់លើព្រះទីនាំងនាវា។ អស់ព្រះស្នំក្រមការជិះទូកដទៃៗតាមដូចដែលបានរៀបរាប់មកហើយ។ លុះបានឫក្សពារវេលាល្អព្រះរាជាគណៈក៏ចំរើនព្រហជយន្តោថ្វាយព្រះរាជហោរា វាយគងទូងភេរី ក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិតថ្វាយ ផ្លិត ផ្លុំត្រៃសង្ខ។ ក្រុមសុរិយាតូរ្យតន្ត្រីក៏តាំងប្រគំលាន់ឮទូទៅ ទាំងក្រឡាមហាប្រឹថពី និង សាគរ។ អស់ពួកយោធានិករ ហ៊ោ ចែវព្រះទីនាំង និង ទូកក្បួនហែចេញទៅតាម លំដាប់លំដោយគ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ទៅ កំពង់ភ្នំក្រោម ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខេត្ត បាននាំគ្នាមកថ្វាយបង្គំគាល់ អញ្ជើញព្រះអង្គ និង ព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រុមបរិពារ ឡើងទៅថតអង្គព្រះកឋិន ហើយក៏ត្រឡប់ក្បួនហែ មកដល់ព្រះទីនាំងនាវាវិញ។ លុះចេញព្រះទីនាំង និង ទូកយោង ទូកហែ មកដល់កោះសំរឹទ្ថិជ័យ ខែត្រលង្វែក ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបញ្ឈប់ព្រះរាជដំណើរ ហើយទ្រង់ឡើងគោក ទតអស់វាលបឹង ស្ទឹង ព្រៃនានា។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតាទតទៅឃើញប្រាសាទមួយនៅលើកោះនោះទ្រង់ក៏សាកសួរចាស់ព្រឹទ្ធាដែលនៅទីនោះ។ ចាស់ព្រឹទ្ធាក្រាបបង្គំទូលថា : ប្រាសាទនោះសាងតាំង អំពីផែនដីព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គលើកទ័ព ទៅផ្ចាញ់ស្ដេចសៀមនៅមហានគរ។ ថាកាលនោះ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ព្រះអង្គជាទីប្រឹក្សាព្រះជ្រៃ នៅទីនោះសូមឱ្យទីប្រឹក្សា ព្រះជ្រៃជាព្រះស្វាមីព្រះអង្គ ឱ្យបានជ័យជំនះលើទ័ពសត្រូវ ថាបើបានសំរេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នាមែន ព្រះអង្គនឹងសាងប្រាសាទមួយតំកល់ព្រះសារីរិកធាតុនៅទីនោះមួយអន្លើ ទុកជាព្រះកេរ្តិ៍តរៀងទៅលុះបានឈ្នះសៀម សំរេចរាបទាបហើយ ព្រះស្រីសុរិយោវង្ស ព្រះអង្គកសាងព្រះវិហារមួយនៅលើភ្នំនោះ ហើយទ្រង់បញ្ញត្តិឱ្យហៅភ្នំនោះថា ភ្នំព្រះទេពីវិញ ព្រោះជាភ្នំដែលព្រះរាជទេពីទ្រង់ បានបន់បួងសួង។ ឯកោះប្រជុំសំរឹទ្ធិជ័យវិញពីដើមហៅថា កោះដំរី។ លុះបានសំរេចរាបទាបហើយព្រះអង្គឱ្យសាង ប្រាសាទនោះថ្វាយទេវតា ហើយប្រែឈ្មោះកោះនោះ ឱ្យហៅថា កោះប្រជុំសំរឹទ្ធិជ័យវិញតាំងពីថ្ងៃនោះមក។ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា កាលបានទ្រង់ជ្រាបហើយ ក៏មានព្រះបីតិត្រេកអរសោមនស្សចង់បានប្រាសាទនោះណាស់ ទើបទ្រង់យកសេចក្ដីទៅ ក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខ្ញុំម្ចាស់ចង់បានប្រាសាទនេះ យកទៅតំកល់ទុកនៅ វត្តព្រះឥន្ទទេព ដែលទើបនិងកសាង ហើយដើម្បីនឹងបានតាក់តែងតំកល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ ទុកជាព្រះកិត្តិយសតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមន្ត្រី ប៉ាវគងស៊ើបសួរ រកអ្នកមានចំណេះវិជ្ជាណាដែលអាចទទួលអាសា យកប្រាសាទនោះទៅតំកល់នៅវត្តព្រះឥន្ទទេពបាន ថាបើធ្វើបានស្ដេចនិងប្រទានឱ្យអ្នកនោះធ្វើជាសេនាបតី ឱ្យខ្ញុំកំដរឱ្យ គោ សេះ ដំរី និង ព្រះរាជទ្រព្យដប់ៗក្នុងមួយមុខ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ មានមនុស្សម្នាក់ឈ្មោះត្រឡាច មានងារកាលពីនៅក្នុងផ្នួសជាពិជ័យព្រឹទ្ធា កាលដើមធ្វើជាចៅអធិការវត្តពានិ៍។ គាត់បួសបាន ៣៥ វស្សា តែកាលជាខាងក្រោយមកគាត់មានជំងឺឈឺរ៉ាំរ៉ៃ ជាខ្លាំងពេក ញាតិញោមបានឱ្យគាត់ចាកសិក្ខាបទមកហើយ ដឹកនាំគាត់មកនៅផ្ទះកំណើតរបស់គាត់វិញ។ គាត់នោះចេះសិល្ប៍សាស្ត្រគ្រាន់បើណាស់។ កាលបើបាន ឮ មន្ត្រីប៉ាវគងស៊ើបសួរ រកអ្នកមានចំណេះដូច្នេះហើយ គាត់ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសូមយកអាសា នឹងទាក់ប្រាសាទនោះថ្វាយឱ្យបាន។ ព្រះបរមបពិត្រ ត្រាស់បង្គាប់ទៅមន្ត្រីគ្រប់មុខងារឱ្យធ្វើរានពិធី និង លំដាប់ព្រះរាជពិធីឱ្យព្រះពិជ័យព្រឹទ្ធា តាមបង្គាប់របស់គាត់។ ព្រះពិជ័យព្រឹទ្ធាតាំងពិធីនៅរោងពិធីអស់ ៣ ថ្ងៃហើយឱ្យយកអំបោះ ៣ សរសៃទៅទាក់កំពូលប្រាសាទស្រូបខាងអណ្ដែតប្រាសាទនោះបាន​ មកជិតក្រោយខាងលិចទៅហើយ។ អស់ពួកតូរ្យតន្ត្រី ក៏លេងភ្លេងជាគឹកកងកោលាហល បណ្ដាលឱ្យប្រជាជនទៅប្រជុំចាំមើលជាច្រើនគ្នា។ ខណៈនោះ មានស្រីផើមម្នាក់ រត់កាត់មុខរានពិធីនោះ បណ្ដាលឱ្យដាច់ត្រណមអំបោះសីមានោះទៅ ហើយប្រាសាទក៏ធ្លាក់ចុះទៅក្នុងទន្លេ ត្រង់ទីនោះរៀងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ផ្អៀងខ្លួនទៅទិសនិរតីបន្តិច។ នៅរដូវខែប្រាំង ជនផងតែងចុះទៅឈរងូតទឹក លើកំពូលប្រាសាទនោះបាន។ ព្រះពិជ័យព្រឹទ្ធា ដែលត្រណមនោះដាច់ហើយ ក៏ដឹងខ្លួនថា ពុំបានរស់នៅតទៅទៀតទេ ក៏គិតយកកេរ្តិ៍ឈ្មោះទុកឱ្យជាប់ឮវែងឆ្ងាយទៅមុខទៀតទើបយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំ ទូលព្រះបរមបពិត្រថា : សូមឱ្យទីដែលគាត់ធ្វើពិធីនោះមានឈ្មោះហៅថា កំពង់ត្រឡាច។ ព្រះបរមបពិត្រព្រះអង្គក៏ទ្រង់ព្រះមេត្តាបញ្ញត្តឱ្យហៅទីនោះតាមសុំទើបបានប្រជាជនទាំងពួងហៅថា កំពង់ត្រឡាចជារៀងរហូតមក។ ពិជ័យព្រឹទ្ធា សំដែងនូវមន្តអាគមវិជ្ជាការប្រកាសទេវតា ទុកថា: ឱ្យស្មៅត្រែង ដែលជាលំអានអូសប្រាសាទនោះ ពេលដុះឡើងកាលណាឱ្យទ្រេតទៅទិសនិរតីតាមលំអានដែលអូសប្រាសាទនោះ។ ស្មៅត្រែងនោះ ក៏ដុះទ្រេតតាមដែលប្រតិស្ឋាននោះរៀងមក។ លុះប្រតិស្ឋានរួចស្រេចហើយពិជ័យព្រឹទ្ធា ក៏ទទួលអនិច្ចកម្មទៅ។ បណ្ដាលបងប្អូនញាតិសន្តានសិស្សគុណ ក៏យកសពគាត់នោះទៅធ្វើបុណ្យតាមរបៀបចិន ដាក់តំកល់នៅទីនោះរៀងមក។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ និង សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី យល់ថា: ការនេះមិនបានសំរេចហើយ ក៏ឱ្យស្រូតព្រះទីនាំងចូលទៅព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំរោង សំរឹទ្ធិស័ក នោះ សម្ដេចចៅហ្វាដុង ជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ មានជំងឺឈឺជាទំងន់ ទទួលអនិច្ចកម្មទៅ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ជួយធ្វើបុណ្យ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា ឱ្យសាងព្រះមេរុខ្នាតកណ្ដាលនៅទីភូមិអ្នកសម្ដេចចៅហ្វានោះ។ លុះធ្វើបុណ្យ ៧ ថ្ងៃរំលាយសពទាំងពីរនោះរួចហើយសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីស្ដេចឱ្យសាងសាលាមួយនៅទីនោះតំកល់ធាតុមាតាបិតាហើយ ស្ដេចតែងទៅធ្វើបុណ្យគោរពប្រណម្យសំពះធាតុនោះតែរឿយៗ។ ក្រោយមកព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យសាងព្រះវិហារមួយ នៅទីនោះ ស្ដេច បញ្ញត្តឱ្យហៅថា : វត្តទេពប្រណម្យតាមហេតុដែលសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធីតា គោរពប្រណម្យធាតុមាតាបិតានោះព្រោះកើតទុក្ខអាឡោះអាល័យពន់ប្រមាណ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់យល់ថា : សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីកើតទុក្ខទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យជាងយកថ្មល្អិតល្អមកសាងជារូបសម្ដេចចៅហ្វាដុង ១ ជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ១ តំកល់រូបទាំងពីរនោះក្នុងសាលាមួយទុកឱ្យសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីគោរពរៀងមក។ ព្រះអង្គឱ្យសាងរូបគោសំរែពីរជាតំណាងគោចៅហ្វាដុងដែលចៅហ្វាដុងធ្លាប់ស្រលាញ់រាប់អាននោះតាំងទុកជាគ្រឿងបូជា ជូនអ្នកសម្ដេចចៅហ្វាដុង ជំទាវទេវីជៃ។ តែរៀងមក រូបគោនោះ ជនទាំងឡាយដឹងមិនច្បាស់សេចក្ដីក៏ស្មានថាគោនោះជាតំណាងរូបព្រះគោពីបុរាណមកតែការពិតរូបគោនោះមិនមែនជារូបព្រះគោនោះទេគឺជារូបគោសំរែសំឡាញ់របស់ចៅហ្វាដុង ជំទាវជៃ ដែលបានកើនទ្រព្យបានចំរើនសម្បត្តិឱ្យគុណឱ្យផលប្រយោជន៍ច្រើនណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយ ពីរឈ្មោះ ម៉ឺនឯក ម៉ឺនពេជ ពីរនាក់នៅខេត្តត្បូងឃ្មុំវិញ។ ម៉ឺនឯងច្រៀងពីរោះ ម៉ឺនពេជចេះផ្លុំប៉ីពិរោះ ក្រៃលែងនិងចំរៀង និង ប៉ីអ្នកទាំងពួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងសម័យនោះ មានស្រីម្នាក់ឈ្មោះនាង ទន់មេម៉ាយ (សាស្ត្រាលោកអ្នកឧកញ៉ា នូ កន ថាឈ្មោះផាន់ ឯសាស្ត្រាលោកសន្ធរម៉ុក មិនឮថាឈ្មោះអ្វីទេ) ប្ដីអនិច្ចកម្មទៅនាងមានកូនស្រីម្នាក់ ឈ្មោះនាងទាវ ល្អក្រៃលែងលើស្រីទាំងពួងក្នុងស្រុកត្បូងឃ្មុំ គ្មានស្រីណានឹងល្អស្មើនាងឡើយ។ នាងស្រីនោះ ល្អទាំងរូបរាង ទាំងឫកពាកិរិយា ទាំងសក់ធ្មេញ ដៃ ជើងគ្មានទាស់។ នាងនៅភូមិពោធិ៍ខាល តែនាងបានជាប់ចិត្តជាសង្សារនឹងម៉ឺនឯកទៅហើយ ដោយហេតុបានស្ដាប់ ឯកច្រៀងពិរោះ គួរឱ្យចាប់ចិត្តពេក ហើយមាតាបិតា ក៏បានផ្សំផ្គុំមកពីក្មេងស្រាប់ផង។ ក្នុងគ្រានោះម៉ឺនជូ (សាស្ត្រាលោកសន្ធម៉ុកថា ម៉ឺនងួន) កូនចៅពញាអរជូនជៃ (សាស្ត្រាលោកនូកន និងសាស្ត្រាលោកសន្ធម៉ុកមិនឃើញនិយាយថាឈ្មោះអ្វីទេ) នាំស្ម័គ្របក្សពួក ដើរទៅលេងនៅពោធិ៍ខាងជើងខាលនោះ ក៏ឃើញនាងទាវកំពុងត្បាញនៅក្រោមដើមពោធិ៍នោះ។ លុះឃើញរូបនាងល្អគ្មានទាស់ ក៏ស្រឡាញ់ចង់បានជាភរិយាហើយក៏ត្រឡប់ទៅជំរាបមាតាបិតាៗឱ្យចាត់អ្នកផ្លូវចៅមហាទៅដណ្ដឹងនាងនោះ។ នាងទន់ជាម្ដាយក៏ព្រមឱ្យតែនាងទាវសាមីខ្លួនមិនព្រមទទួលសោះពីព្រោះខ្លួនបានជាប់ចិត្តនិងម៉ឺនឯកហួសទៅហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម័យមួយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបថា ម៉ឺនឯក ម៉ឺនពេជ ចេះច្រៀងនិងផ្លុំប៉ីពីរោះណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចាងហ្វាងមហោស្រពឱ្យទៅយកខ្លួន ឈ្មោះទាំងពីរនាក់ មកទុកច្រៀង និងផ្លុំប៉ី ប្រលែងព្រះអង្គប្របក្រឡាព្រះបន្ទំ ជាអចិន្ត្រៃៗ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យ ទ្រង់ប្រាស់ប្រាណម៉ឺនទាំងពីរនាក់នោះ ពន់ប្រមាណណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម័យមួយតមកទៀត ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាវាំងឱ្យចាត់បំរើឱ្យចេញទៅរើសស្រីរូបល្អយកមកទុកជាសំរាប់ព្រះអង្គ។ ក្នុងគ្រានោះព្រះអមរិន្ទស្នេហាកែវ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: មានស្រីម្នាក់ឈ្មោះ ទាវ ម្នាយឈ្មោះទន់ មេម៉ាយ នៅភូមិពោធិ៍ជើងខាង ខេត្តត្បូងឃ្មុំ មានរូបនិងសំបុរស្មើល្អ ប្រពៃណាស់ទោះស្រីស្រុកនោះទាំងប៉ុន្មាន ក៏មានរូបពុំស្មើនិងនាងទាវនោះសោះឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យ ឧកញ៉ាវាំងឱ្យមានសំបុត្រទៅដល់ចៅពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុក ខេត្តត្បូងឃ្មុំ ឱ្យនាំនាងនោះមកថ្វាយ ពញាអរជូនពុំហ៊ានរឹងទទឹងក៏ចាត់អ្នកបំរើឱ្យបញ្ជូនខ្លួននាងទាវ និង នាងនោជាភិលៀង ហើយនិងនាងទន់ ជាម្ដាយនាងទាវនោះមកជូនឧកញ៉ាតាមបង្គាប់។ ឧកញ៉ាវាំងនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ទតព្រះនេត្រទៅឃើញល្អប្រាកដ គ្រប់ប្រការមែន ប៉ុន្តែខណៈនោះ ម៉ឺនឯក ឃើញហើយ ក្រាបបង្គំទូលថា នាងទាវនេះជាសង្សាររបស់ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ ទ្រង់ព្រះមហាករុណា ដោយសុចរិតយុត្តិធម៌ថានឹងបំបែកសង្សារគេ ពុំបាន។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី មហាទេព ឱ្យរៀបមង្គលការផ្សំផ្គុំម៉ឺនឯក និង នាងទាវឱ្យបានជាគូស្វាមី ភរិយា នឹងគ្នាជាស្រេច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប៉ុន្តែ​ នាងទន់ជាម្ដាយនាងទាវតូចចិត្តណាស់ថា កូនខ្លួនប្រាស់ពីម៉ឺនជូមកក៏គិតស្មានថានឹងបានជាសំរាប់ផែនដីហើយនឹងបានថ្កល់ថ្កើង កិត្តិយសវង្សត្រកូលផង ឥឡូវហ្លួងត្រឡប់ជា ប្រទាននាងទាវឱ្យទៅធ្វើជាប្រពន្ធអាឯក ដែលជាមនុស្សកំសត់ត្រកូលក៏ទាបថោកទៅវិញ។ នាងទន់ជាម្ដាយគិតថា : បើដូច្នោះ តែអញត្រឡប់ទៅដល់ស្រុកកាលណាអញគិតឧបាយកល យកវាទៅផ្សំផ្គុំឱ្យម៉ឺនជូ ជាកូនលោកអរជូនវិញ អញគ្រាន់នឹងបានពឹងទ្រព្យសម្បត្តិ និង បុណ្យលោកផង។ គិតហើយនាងទន់ក៏លានាងទាវត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ។ លុះទៅដល់ស្រុកមាត់ឃ្មុត នាងទន់ ក៏ចូលទៅជំរាបចៅពញអរជូនថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាងទាវកូនខ្ញុំម្ចាស់នោះហ្លួងពុំយកជាសំរាប់ទេ ទ្រង់ប្រកាសថាទុករកថ្ងៃជាពេលាល្អនឹងផ្សំផ្គុំឱ្យទៅអាឯកជាមនុស្សកំសត់នោះវិញដូច្នេះ បើលោកចង់ឱ្យបាន ម៉ឺនជូហើយម៉ឺនជូ ក៏នៅចាំចិត្តមែនខ្ញុំម្ចាស់ នឹងយកកូនខ្ញុំមកជូនក្នុងគ្រានេះជាមិនខាន។ ម៉ឺនជូនោះ ក៏ទៅជួបជុំនៅទីនោះដែលដោយក្ដីស្នេហាណាស់កាលស្ដាប់ឮតាមសំដីនាងទន់ទៅក៏យល់ ឃើញថានាងទាវមិនទាន់រៀបការមិនទាន់ផ្សំផ្គុំដំណេកទេ ក៏ឆ្លើយថា ខ្ញុំអរគុណនិងអ្នកម្តាយណាស់ហើយសុំឱ្យអ្នកម្ដាយគិតយកនាងទាវមករៀបការចុះខ្ញុំនឹងគិតហៅភ្ញៀវអស់ទាំងខេត្ត មកឱ្យស៊ីការ ពេញមុខអ្នកម្ដាយ។ នាងទន់បានឮដូច្នោះហើយអរណាស់ព្រោះការនេះបានដូចគំនិតហើយ ហើយក៏គំនាប់លាចៅពញាអរជូនទៅផ្ទះវិញ។ ទៅដល់ផ្ទះហើយនាងទន់ក៏ធ្វើសំបុត្រមួយច្បាប់មានសេចក្ដីថាឱ្យមកដល់នាងទាវជាកូន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តាំងពីម្ដាយលាចេញពីបន្ទាយលង្វែកទៅម្ដាយពុំសប្បាយខ្លួនសោះ ព្រោះទៅតាមទូកម្ដាយចេះតែ គ្រុនក្ដៅក្រហាយ ៥ ថ្ងៃ ៥ យប់ នេះហើយ។ គេសែងទៅដល់ផ្ទះម្ដាយសន្ធំបាត់មាត់ពុំដឹងខ្លួនសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះសុំឱ្យកូនស្រូតរូតទៅរកម្ដាយ ម្ដាយនឹងបានផ្ដាំហើយបានប្រគល់កេរ្តិ៍អាករឱ្យផង។ លុះធ្វើសំបុត្រនេះស្រេចហើយនាងទន់មេម៉ាយក៏ចាត់ឱ្យកូនក្មួយញាតិសន្តាន ៤ នាក់ឱ្យចុះទូកចែវ ៤ ចេញទៅប្រញាប់។ ទូតចេញទៅ ៥ យប់ ៥ ថ្ងៃទើបទៅដល់បន្ទាយលង្វែក។ អ្នកបំរើក៏នាំយកសំបុត្រទៅឱ្យនាងទាវ។ នាងទាវមើលដឹងសេចក្ដីហើយ ក៏កើតទុក្ខយំសោកពន់ប្រមាណណាស់ទើបថ្លែងទុកប្រាប់ម៉ឺនឯកជាស្វាមីឱ្យជួយទុក្ខធុរៈផង។ ម៉ឺនឯកក៏ទន់ចិត្តស្មានថាពិត ក៏រៀបចំជូនដំណើរនាងទាំវដែលជាប្រពន្ធ នឹងនាងនោជាភីលៀង។ មកដល់ថ្នល់កំពង់ចាមហើយក៏សោកសាំផ្ដាំថា : តាមសេចក្ដីដែលអាលោះអាល័យហើយបំរើក៏ចេញទូកទៅ ៥ ថ្ងៃ ៥ យប់ឡើងគោកនៅពោធិ៍ជើងខាល។ នាងទាវកាលឃើញតែរោងផ្កាស្លា និងរោងការជាច្រើនខ្នងហើយមើលទៅនាងទន់ជាម្ដាយពុំបានឈឺអ្វីសោះក៏ដឹងខ្លួនថា : ម្ដាយពង្រាត់ខ្លួនចេញពីប្ដីមកឱ្យម៉ឺនជូហើយក៏សួរថា : អ្នកម្ដាយឈឺអ្វីក៏ឱ្យគេទៅយកខ្ញុំមក ? នាងទន់ឆ្លើយថា: ដើមឡើយម៉ឺនជូមកដណ្ដឹងអញអញស្មានថា ហងមានសំណាងគ្រាន់បើ លុះដល់ហ្លួងឱ្យមកយកហងឯងទៅអញអរណាស់ព្រោះអញយល់ថា: ហងឯងមានសំណាងធំ។ ក្រោយមកហ្លួងមិនយកហងវិញ ហងប្រាសទៅបានឯអាឯកដែលជាមនុស្សកំសត់ណាស់ថោកណាស់ ហេតុនេះហើយបានជាអញឱ្យគេទៅយកហងមករៀបការ ផ្សំផ្គុំឱ្យម៉ឺនជូ កូនលោកអរជូន ដែលគេជាអ្នកមានបុណ្យកាប់បានសំលាប់បានវិញហើយហងក៏បានថ្កើងកេរ្តិ៍ថ្កើងឈ្មោះពិរោះពិសាត្រកាលណាស់។ នាងទាវបានឮម្ដាយស្ដីឱ្យដូច្នេះហើយក៏តាំងកើតក្ដីក្ដៅផ្សាណាស់ទើបឆ្លើយទៅវិញថា : បើអ្នកម្ដាយយកកូនឯណាលើកទៅឱ្យគេក៏លើកទៅចុះ។ ឯខ្ញុំស៊ូតែស្លាប់ហើយមិនទទួលយកម៉ឺនជូទេ។ នាងទាវថា ហើយក៏យំសោកបោកខ្លួនសន្លប់បាត់ស្មារតីទៅ។ នាងនោជាភិលៀង ឃើញដូច្នោះហើយក៏ម្នីម្នាយកទឹកមកក្បឹតមុខឱ្យ រកថ្នាំដាក់ឱ្យ នាងទាវក៏បានស្រាកស្រាន្តគ្រាន់បើឡើង។ លុះមកដល់ថ្ងៃ ១ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំមមែ ត្រីស័ក ពុទ្ធសករាជ ២១១៥ (គ្រិស្តសករាជ ១៥៧១) នាងទាវក៏ចាត់មនុស្សឱ្យនាំសំបុត្រទៅម៉ឺនឯក។ បំរើនាំទៅ ៥ ថ្ងៃ ៥ យប់ទើបទៅដល់ម៉ឺនឯក។ ម៉ឺនឯកហែកសំបុត្រមើលឃើញសេចក្ដីថា : នាងទាវជាខ្ញុំក្រោមបាតសូមជំរាបអ្នកម៉ឺនឯកជាស្វាមីអ្នកម៉ឺនពេជជាគូស្លាប់រស់បានជ្រាបដែលមានសំបុត្រពីអ្នកម្ដាយផ្ញើមកថា : មានជំងឺនោះមិនមែនទេនេះគឺជាគំនិតអ្នកម្ដាយគិតយកខ្ញុំទៅផ្សំផ្គុំឱ្យម៉ឺនជូដូចអ្នកបងទាំងពីរបានជ្រាបស្រាប់។ ដូច្នេះឱ្យអ្នកបងទាំងពីរថ្វាយបង្គំ ហ្លួងស្រូតទៅឱ្យឆាប់ឱ្យខ្ញុំបានឃើញមុខផងបើហួសពីថ្ងៃ ១៣ កើត ខែផល្គុន ទៅខ្ញុំសូមលាអ្នកបងស្លាប់ហើយ។ អ្នកបង និង ខ្ញុំមុខជាពុំបានឃើញមុខគ្នាទៀតទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ម៉ឺនឯក និង ម៉ឺនពេជបានទទួលសំបុត្រនោះពីថ្ងៃ ៦ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំមមែ ត្រីស័កបានមើលដឹងសេចក្ដីសព្វគ្រប់ថា : នៅខ្វះតែ ៧ ថ្ងៃទៀតទេនឹងផុតកំណត់មង្គលការនាងទាវហើយ។ មួយរំពេចនោះម៉ឺនឯក និង ម៉ឺនពេជទាំងពីរនាក់ព្រួយចិត្តកើតទុក្ខយំសោកឥតគណនាឡើយហើយក៏ម្នីម្នានាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងឱ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតតំកល់លើត្បូងទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយក៏ត្រាស់ថា : ករណីនេះជាការប្រញាប់ណាស់ត្រូវតែឯងទាំងពីរនាក់ស្រូតរូតទៅឱ្យបានរហ័ស។ ទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់ដូច្នេះចប់ហើយទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអាល័ក្សតែងព្រះរាជតំរាស់ទៅឱ្យចៅពញាអរជូនឱ្យប្រគល់ខ្លួននាងទាវឱ្យ ម៉ឺនឯកដោយហេតុថាទ្រង់បានរៀបការផ្សំផ្គុំនាងទាវឱ្យជាប្រពន្ធម៉ឺនឯកតាំងពីខែបុស្សរៀងមក ៣ ខែហើយ។ ថាបើពញាអរជូននៅតែរឹងទទឹងនោះពញាអរជូននឹងមានទោសដល់ស្លាប់ជាពុំខានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អាល័ក្សតែងព្រះឱង្ការស្រេចហើយក៏ប្រគល់ព្រះឱង្ការនោះឱ្យម៉ឺនឯកនឹងម៉ឺនពេជ។ ព្រះរាជាទ្រង់ព្រះតំរាស់ថា : ឯងទាំងពីរនាក់នឹងចេញទៅដោយទូកឯទៀតក្រែងពុំទាន់ដូច្នេះឯងយកព្រះទីនាំងទន្សាយស្លឹកព្រមទាំងពួកចែវសំរាប់ព្រះទីនាំងនោះឱ្យចែវទៅឱ្យរហ័សទាន់ការណ៍ចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ម៉ឺនឯក និង ម៉ឺនពេជក្រាបបង្គំលាព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ហើយចុះទូកចេញទៅ។ ពួកស៊ីថាយ "ពួកអ្នកចែវ" ចេញទូកនៅថ្ងៃ ៩ កើត ខែផល្គុន ចែវបាន ៣ ថ្ងៃ ៣យប់ ក៏ទៅដល់ភូមិមាត់ឃ្មុង។ ម៉ឺនឯក និង ម៉ឺនពេជឡើងដើរពីមាត់កំពង់ទៅមួយថ្ងៃទៀតទើបដល់ទៅភូមិពោធិ៍ជើងខាល នៅថ្ងៃ ១៣ កើត ខែផល្គុន។ ខណៈនោះ ម៉ឺនទាំងពីរបានឃើញមេបាផ្ទឹមម៉ឺនជូនិងនាងទាវរួចទៅហើយនៅកំពុងតែលៀងភ្ញៀវស៊ីផឹកយ៉ាងអ៊ឹកធឹក។ ម៉ឺនឯកម៉ឺនពេជស្ទួយព្រះរាជឱង្ការតំកល់លើត្បូងឡើងទៅលើផ្ទះ។ ដល់ហើយម៉ឺនពេជទាញប៉ីមកផ្លុំម៉ឺនឯកស្រែកច្រៀងសុំស្រានាងទាវ។ នាងទាវឮសំឡេងប្ដីទៅដល់ហើយ ត្រេកអរណាស់ក៏កាន់យកដបស្រា និង ពែងមកឱ្យម៉ឺនឯកផឹក។ ចៅពញាអរជូនឃើញការណ៍យ៉ាងនេះហើយនឹកខឹងណាស់ទើបឱ្យក្រមការចាប់ម៉ឺនឯកយកទៅចាក់កសំលាប់ចោលនៅឯកៀនស្រែក្រៅរបងទៅ។ នាងទាវឃើញគេសំលាប់ប្ដីដូច្នេះ ក៏ហៅនាងនោ ជាភិលៀងឱ្យយកកាំបិតកោរមកឱ្យហើយក៏លបដើរចុះទៅត្រង់ខ្មោចម៉ឺនឯករួចអារកខ្លួនឯងស្លាប់នៅប្របគ្នានោះទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាអរជូនកាលក្រោយឱ្យចាប់ម៉ឺនឯកទៅសំលាប់នោះ ក៏ឃើញ ព្រះរាជឱង្ការធ្លាក់នៅលើកន្ទេលឃើញហើយភ័យណាស់លាន់មាត់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អញគិតនេះខុសហើយព្រោះអញពុំបានសាកសួរពីមុនឱ្យអស់។ អ្នកស៊ីការទាំងប៉ុន្មានក៏ភ័យជ្រួលច្របល់រាល់គ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ម៉ឺនពេជឃើញគេសំលាប់ម៉ឺនឯកដូច្នោះ ភ័យណាស់បន្លំរត់ ក្នុងពេល ដែលអ្នកស៊ីការកំពុងតែភ័យនោះដែរ។ ម៉ឺនពេជរត់ទាំងថ្ងៃទាំងយប់ទៅក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រតាមរឿងដំណើរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អានេះ ពេញទីជាព្រហើនកោងកាចពន់ប្រមាណពេកនឹងទុកវាតទៅពុំបានឡើយត្រូវតែសំលាប់វាទាំង ៧ ជួរគោត្រព្រមទាំងមនុស្សដែលមកស៊ីការផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ត្រាស់តែប៉ុណ្ណេះហើយព្រះអង្គក៏ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សេនាធិបតីមន្ត្រីខាងជើងទឹកឱ្យរៀបក្បួនព្យូហនាវាសង្គ្រាម។ ស្រេចស្ដេចយាងទៅគង់លើព្រះទីនាំងមករ។ អស់ពួកយោធាទាំងឡាយក៏លើកទង់ជ័យទូងស្គររគាំងតាំងហ៊ោចេញទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីអ្នកមុខអ្នកការមេបាបណ្ដាជាភ្ញៀវដែលរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ម៉ឺនជូវិញ។ កាលដល់ពេលល្ងាចស្វាងស្រាគ្រប់គ្នាហើយមេបាទាំងឡាយរកហៅនាងទាវមកផ្សំដំណេកជាមួយនឹងម៉ឺនជូស្រាប់តែមិនឃើញនាងទាវសោះ។ លុះឱ្យតាមរកទៅក៏ឃើញនាងទាវដេកស្លាប់ជាមួយនឹងម៉ឺនឯក។ មេបានឹងបណ្ដាអ្នកការទាំងឡាយឃើញព្រឹត្តិការណ៍យ៉ាងនេះហើយក៏រឹតតែភ័យណាស់ទៅទៀតហើយគេចវេះទៅផ្ទះទីទៃៗរៀងខ្លួនទៅ។ ចំណែកចៅពញាអរជូនជ័យអ្នកភ័យនឹងរឿងនេះណាស់គេចចោលបុត្រភរិយាហើយទៅពូននៅភ្នំសុពណ៌កាឡី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ និង សេនាបតីមុខមន្ត្រីអាមាត្យសេនាទាហានកាលទ្រង់លើកព្យូហនាវាទៅដល់មាត់ឃ្មុងហើយនោះទ្រង់ជ្រាបថាចៅពញាអរជូនជ័យរត់បាត់ទៅហើយមួយរំពេចនោះទ្រង់ចាត់សេនាទាហានជា ៤ កងគឺមួយកងឱ្យទៅតាមចាប់ចៅពញាអរជូនជ័យពី ភ្នំសុពណ៌កាឡី មកវិញមួយកងទៀតឱ្យទៅចាប់បុត្រភរិយាព្រមទាំងរបស់ទ្រព្យចៅពញាអរជូនជ័យ និង ញាតិវង្សាទាំង ៧ ជួរគោត្រឱ្យជីកដីកប់ខ្លួនហើយវាស់នឹងរនាស់ឈើរនាស់ដែកមួយកងទៀតឱ្យទៅយកបញ្ជីឈ្មោះមនុស្សដែលចូលមកស៊ីការនោះចំងាយមួយល្បឺស្គរ។ ទ្រង់ដាក់ទោសដល់មនុស្សទាំងនោះក្នុង ៣ ឆ្នាំឱ្យបង់ថ្លៃជាកាសមួយបាតអង្ករមួយតៅម្នាក់ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកថ្មីម្ដងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់តំរិះថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ នេះនឹងទុកកិត្តិយសឱ្យហៅថា ចៅពញា ដូចពញាអរជូននេះឱ្យគង់យសជាស្ដេចតទៅទៀតមិនបានឡើយព្រោះវាកំរើកចិត្តណាស់។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់តែងព្រះរាជបញ្ជាជាថ្មីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ នេះអំណើះតទៅចុះក្នុងសំបុត្រថាឧកញ៉ាទាំងអស់លើកលែងហៅខ្លួនជា ចៅពញានោះចេញទៅហេតុ ដូចបាននិយាយខាងលើនេះហើយទើបបានជាអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំនិងចៅហ្វាយស្រុកទាំងឡាយដែលមានងារជាស្ដេចត្រាញ់នោះស្អប់ពូជម៉ឺនឯកនាងទាវ និងពូជចៅពញាអរជូនជ័យទាំងអស់គ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជា អម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងទ្រង់ដាក់ទោសអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំរួចហើយទ្រង់លើកព្យូហនាវាត្រឡប់មកក្រុងលង្វែកវិញហើយទ្រង់គង់នៅក្នុងព្រះសិរីរាជសម្បត្តិជាសុខតរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក ព.ស. ២១១៦ (គ.ស. ១៥៧២) ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះសោយរាជ្យអង្គបាន ៥ ឆ្នាំ ថ្ងៃមួយ ស្ដេចយាងចេញពីព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះរាជសេវកាមាត្យហើយទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សាថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សៀម និង លាវធ្លាប់ចាញ់ព្រះបារមីសម្ដេចព្រះរាជបិតាជារឿយៗមើលទៅវាមុខជា នឹងមានសេចក្ដីគុំគួនចំពោះយើងពុំលែងឡើយដូច្នេះ ហើយយើងត្រូវតែធ្វើទូកចំបាំង ត្រូវតែរកដំរី សេះ និង សេនា ទាហាន ឱ្យបានច្រើនដើម្បីបំរុងការរក្សាព្រះរាជសីមាឱ្យបានសុខក្សេមក្សាន្តតទៅ។ ថាបើស្ដេចទាំងពីរនគរនោះលើកទ័ពមកកាលណាយើងមានរបស់បំរុងទុកជាស្រេច។ ថាបើស្ដេចទាំងពីរនគរនោះពុំលើកទ័ពមកធ្វើអ្វីយើងទេយើងត្រូវតែលើកទៅវិញព្រោះសៀមវាបានកៀរយកគ្រួយើងទៅជាច្រើនណាស់ក្នុងពេលដែលវាមកវាយបែកព្រះមហានគរ "អង្គរ" នោះ។ តែអស់មន្ត្រីសេនាបតី យល់ដូចម្ដេច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ្រានោះព្រះបរមរាជវង្សានុវង្សអង្គអគ្គមហាសេនាសេនាបតីក្រាបបង្គំទូលថា : "ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះចិន្តានោះត្រូវសមល្អណាស់"។ កាលបើអស់សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងយល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះហើយព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិត តំកល់លើត្បូងព្រះអង្គទ្រង់ចាត់ឱ្យមុខងារព្រះសុរិយោដី និង ក្រុមមេការ ជាងឈើ ទៅសាងព្រះរាជវាំងដោយគ្រឿងឫស្សី និង ស្បូវគង់នៅកំពង់ក្រសាំងក្នុង ខេត្តសំរោងទង "សព្វថ្ងៃក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ" ជាអគ្នេយ៍ភ្នំរាជទ្រព្យ។ ទ្រង់ឱ្យជាងលើកទូកចំបាំងយ៉ាងធំ ៥០០ យ៉ាង តូច ៣០០ ទូកលំហាច ២០០ ហើយទ្រង់ឱ្យបង្ហាត់សេនាទាហានជើងទឹក ជើងគោកទ្រង់ឱ្យរើសដំរីសឹក បាន ១០០០ ប្លាយ សេះ ៥០០០ ប្លាយ ក្របី ៥០០០ ប្លាយ។ សេនាទាហានបានហាត់ចំបាំងលើខ្នងដំរីសេះក្របីនោះគិតយកតែយ៉ាងឯក ២០០០ នាក់យ៉ាងទោ ២០០០ ប្លាយនាក់សេនាទាហានខាងជើងទឹកដែលមុជទឹកបានអស់រយៈពេលមួយយប់មួយ ថ្ងៃនោះចំនួន ២៣ នាក់មុជទឹកបានតែ ៣ រឺ ៤ ម៉ោងនោះបាន ១០០ ប្លាយនាក់។ សេនាទាហានម្នាក់ៗគិតតែហាត់គុនផឹកថ្នាំគង់កាប់មិនមុតដាល់មិនត្រូវបើត្រូវក៏មិនឈឺ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះក្រមការចាត់ការបានសំរេចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចេញព្រះរាជប្រកាសប្រាប់ដល់ទៅចៅហ្វាយស្រុកគ្រប់ខេត្តឱ្យហ្វឹកហាត់សេនាទាហានឱ្យបានច្រើនហើយឱ្យសន្សំគ្រឿងស្បៀងអាហារនាំយកដាក់ក្នុងព្រះនគរ និងក្នុងឃ្លាំងគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុកនិងស្ដេចត្រាញ់ទាំងប្រាំកុំឱ្យខ្វះខាត។ ទ្រង់ចាត់សំពៅពីរឱ្យទៅទិញកាំភ្លើងគ្រឿងសាស្ត្រាវុធអំពីប្រទេសក្រៅមកទុកក្នុងព្រះនគរជាច្រើនក្រៃពេក។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើរោងដាក់ទុកព្រះទីនាំងនិងទូកចំបាំងត្រៀមតាមស្ទឹងពញាឮនោះរហូតទៅដល់ខាងត្បូងពេញទាំងបឹង។ ក្នុងគ្រានោះប្រទេស ចិន ចាម ជ្វា យួន ចូលមកជ្រកកោនពឹងបុណ្យព្រះបារមីថ្វាយមាសប្រាក់និងសារបាប់ទួនគាតខៀនព្រៃជាច្រើន។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយទើបត្រាស់ឱ្យហៅស្ទឹងបឹងពញាឮនោះថាស្ទឹងរោងទូកថាបឹងត្រងប្រាក់។ វិញអ្នកស្រុកហៅយារៗមកក៏ក្លាយទៅជាស្ទឹងដងប្រាក់ជាប់ ដល់មកបច្ចុប្បន្នកាលនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក ព.ស. ២១១៦ (គ.ស. ១៨៧២, ម.ស. ១៤៣៩, ច.ស. ៩៣២) ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ថា: ទិសខាងលិចនិងទិសខាងជើងនោះកាលផែនដីសម្ដេចព្រះវររាជបិតាព្រះអង្គទ្រង់ចាត់ធ្វើបន្ទាយចាត់ឱ្យសេនាទាហាន និង ចៅហ្វាយស្រុករក្សាព្រះរាជសីមាមាំមួនណាស់ ហើយនៅឡើយតែទិសខាងត្បូង និងខាងកើតដែលមានព្រៃជាប់នឹងសមុទ្រទៅទល់នឹងស្រុកចាមស្រុកយួននោះ។ ឥឡូវនេះយួន និងចាមនៅកំពុងតែវិវាទជាចម្បាំងនឹងគ្នា។ ប្រសិនបើជាចាម ឬយួនមានជ័យហើយ នឹងកំរើកចូលវាយព្រះនគរកម្ពុជានេះយើងពុំទាន់បានទៅធ្វើកំពែងបន្ទាយ ឱ្យជាប់មាំនៅឡើយ។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាយល់ដូច្នេះហើយទើបទ្រង់ព្រះ បង្គាប់ឱ្យមុខងាររៀបព្រះទីនាំងនាវានិងទុកក្បួនហែឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់។ លុះបានពិជ័យឫក្សហើយ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ និង រាជសេវកាមាត្យមុខមន្ត្រីលើកព្យុហនាវាត្រាច់ចេញទៅដល់មាត់សមុទ្រហើយទ្រង់តាងព្រះរាជវង្សមួយព្រះអង្គព្រះនាមព្រះបាទអភ័យទោសឱ្យឈររក្សាមាត់សមុទ្រ។ ទ្រង់តាំងស្រុកនោះឱ្យហៅថា "ស្រុកព្រៃនគរ"។ ទ្រង់តាំងឱ្យសម្ដេចព្រះអភ័យទោសនោះឡើងយសមាន ឧកញ៉ាពិជ័យសតមួយទៀតជារងហើយឱ្យធ្វើបន្ទាយរាយល្បាតយាមឱ្យមុតមាំកាលណាបើមានទ័ពជើងទឹកខាងចាម ឬយួនចូលមកឱ្យការពារព្រះនគរឱ្យបានមាំមួន។ លំដាប់ក្រោយមកទៀតព្រះអង្គទ្រង់លើកព្យូហនាវា ត្រឡប់មកដល់កោះស្លាកែតទ្រង់ឱ្យបញ្ឈប់ព្រះទីនាំងប្រថាប់នៅទីនោះ ១៦ ថ្ងៃ។ ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខេត្តក៏រៀបទទួលព្រះអង្គយ៉ាងធំគឺមាន របាំល្បែងមហោស្រពលេងសន្ធឹកគឹកកងណាស់អស់ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខេត្តដែលនៅជិតនិងទៅមកទាន់ក៏ចូលមកក្រាបបង្គំថ្វាយមាសប្រាក់បណ្ណាការជាច្រើន។ នៅទីនោះព្រះអង្គទ្រង់គង់ព្រះទីនាំងទន្សាយស្លឹកចេញទតព្រះនេត្រ អស់ទីនានាទ្រង់ទត ឃើញមានកំផែងជាប់ដោយអន្លើៗនិង មានព្រះធរណីដល់គោលរញ៉ាដំរីច្រើនកន្លែងទើបទ្រង់សួរអស់ចាស់ប្រជាអ្នកស្រុកណាដែលបានដឹងការណ៍នេះ។ អ្នកស្រុកក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ការណ៍នេះទូលព្រះបង្គំទាំងឡាយបានឮចាស់ៗនិយាយតៗមកថា "កាលផែនដីបឋមក្សត្រគឺព្រះបាទកុមេរុរាជព្រះថោងនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ឈ្នះសង្គ្រាមព្រះបាទអស្សចយរាជ ព្រះអង្គចាប់បាន ព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទអស្សចយរាជទាំង ៥ អង្គគឺព្រះនាមព្រះសុរិយោវរ្ម័នមួយ ព្រះសុរិយង្គវរ្ម័នមួយ ព្រះសុរិយាវរ្ម័នមួយ ព្រះបរមិន្ទវរ្ម័ន និង ព្រះសូរេន្ទ្រាវរ្ម័នមួយ។ ព្រះរាជបុត្រទាំង ៥ ព្រះអង្គនេះសូមចុះចាញ់ព្រះបារមី ថ្វាយព្រះនគរហើយព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ឱ្យព្រះសុរិយោវរ្ម័នគ្រប់គ្រងប្រការ ឱ្យព្រះសុរិយង្គវរ្ម័នគ្រប់គ្រងស្រុកទ្រាំងភ្នំបាយ៉ង់កោ ឱ្យព្រះបរមិន្ទវរ្ម័នគ្រប់គ្រងស្រុកត្បូងឃ្មុំ ព្រះសុរិយាវរ្ម័ន ដែលគ្រប់គ្រងស្រុកស្លាកែត ឱ្យព្រះសូរេន្ទ្រាវរ្ម័នគ្រប់គ្រងស្រុកស្ទោង។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សុរិយាវរ្ម័ន ដែលគ្រប់គ្រងស្រុកស្លាកែត នោះបានតាំងវាំងប្រាសាទសុទ្ធសឹងតែថ្ម និង ឈើជើងចាប ឈើតាត្រាវមានរោងសេះ រោងដំរីជាគ្រឿងលំអ។ ទ្រង់តាំងពញាតេជោឱ្យធ្វើទ្វារមួយនៅ មាត់ទន្លេខាងទិសបស្ចឹមជាទ្វារព្រះនគរប៉ែកខាងលិច។ ទ្រង់តាំងពញាជ័យឱ្យសំរេចការខាងជើងគោក។ ទ្រង់តាំងពញាយោឱ្យសំរេចការខាងជើងទឹក ព្រះរាជវង្សានុវង្សនៃព្រះរាជបុត្រអង្គនេះសោយរាជ្យតៗមកអស់ជាច្រើនតំណ។ ស្ដេចចាមទីមួយមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គព្រះនាមនាងពៅសក់ក្រអូបមានរូបឆោមលោមពណ៌និងក្លិនក្លែបក្រអូបណាស់លើសស្រីទាំងឡាយ។ ស្ដេចចាមស្រលាញ់នាងសក់ក្រអូបនេះខ្លាំងណាស់ទ្រាំពុំបានទើបទ្រង់ចូលទៅរួមមនោរម្យនិងនាងនោះទៅ។ ក្នុងខណៈនោះព្រះធរណីក៏កំរើក ខ្ទ័រខ្ទារអស់ ៥ ថ្ងៃ។ ស្ដេចចាមទ្រង់សាកសួរហោរាអំពីព្រឹត្តិការណ៍ចំឡែកនេះ។ ហោរាក្រាបទូលថានៅខ្វះតែ២ ថ្ងៃទៀតព្រះធរណីនឹងស្រូបព្រះអង្គហើយ។ ស្ដេចចាមសួរហោរាទៀតថា: បើដូច្នោះយើងគិតធ្វើដូចម្ដេចនឹងបានរួចហោរាទូលថា ដើម្បីឱ្យរួចនោះត្រូវតែព្រះអង្គធ្វើពិធីឆាន់ព្រុតទើបបានរួចខ្លួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មួយរំពេចនោះ ស្ដេចាមឱ្យហោរាធ្វើហោមពិធីរួចហើយទើបស្ដេចយាងចុះទូកព្រះទីនាំងមួយហោរាចុះទូកមួយនាំស្ដេចរត់ចេញទៅបាន ២ យប់ ២ ថ្ងៃ។ ពេលនោះទឹកគួចលិចទូកហោរានោះស្លាប់ទៅ។ ហេតុនេះហើយបានជាស្រុកនេះហៅថាស្រុកលង់ហោរ។ ព្រះរាជវាំងដែលស្ដេចគង់នោះត្រូវព្រះធរណីស្រូបជាបន្ទាន់ក្នុងពេលដែលស្ដេចឡើងគង់លើព្រះទីនាំងនាវា ហេតុនេះហើយបានជាកន្លែងនោះហៅថា បឹងប្រាសាទឃុំជៃយោ តែយារៗមកហៅថាឃុំទយោ ភូមិបន្ទាយដែករៀងរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ឯស្ដេចចាមដែលរត់ទៅនោះកាលបើឃើញហោរាលង់ទឹកស្លាប់បាត់ទៅហើយភ័យណាស់ទើបខំស្រូតព្រះទីនាំងឱ្យដល់ស្រុកក្រោមឯនាយ។ ខណៈនោះទួនភិនដែលត្រូវជាព្រះអនុជជីទួតមួយ និង ព្រះអង្គកាលបើបានដឹងរឿងនេះហើយក៏មកទទួលអញ្ជើញព្រះបាទសូរិយាវរ្ម័នឱ្យគង់នៅក្នុងប្រាសាទនោះ។ លុះវេលាយប់ព្រះធរណីក៏ស្រូបទាំងវាំងប្រាសាទនោះទៅទៀត។ ហេតុនេះហើយបានជាមានពាក្យហៅប្រាសាទស្រុតរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់បានជ្រាបហើយទ្រង់ប្រែឈ្មោះកោះស្លាកែតនោះឱ្យហៅថាខេត្តលើកដែកវិញ។ តមកព្រះអង្គត្រឡប់មកភ្នំពេញព្រះអង្គទ្រង់ឡើងគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រាលើកព្យូហនាវាតំរង់ទៅទន្លេបាទីទៀត។ នៅទីនោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រឃើញប្រាសាទថ្មល្អថ្ងៃថ្លា។ ទ្រង់ត្រាស់សួរបណ្ដាអ្នកស្រុកចាស់ទុំដែលបានដឹងការណ៍គ្រប់ៗគ្នា។ អ្នកស្រុកក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលដើមផែនដី ព្រះថោងកុមេរុរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ឈ្នះទ័ពព្រះបាទអស្សច័យរាជ ព្រះអង្គមានបុណ្យទ្រង់ប្រោសព្រះរាជបុត្រព្រះបាទអស្សច័យរាជទាំង ៥ ព្រះអង្គឱ្យគ្រប់គ្រង ស្រុកត្បូងឃ្មុំមួយ ស្រុកបាយ៉ង់កោមួយ ក្នុងខេត្តតាកែវ ស្រុកភ្នំរាជជីសូរ ភ្នំជីសូរក្នុងខេត្តតាកែវមួយ កោះស្លាកែតមួយ ស្រុកស្ទោងមួយ។ ឯស្ដេចដែលគង់នៅភ្នំរាជជីសូរនោះព្រះអង្គទ្រង់ បានឱ្យសាងប្រាសាទរាជវាំងជាវិការនៃថ្មនៅលើភ្នំនោះហើយទ្រង់ឱ្យសាងប្រាសាទថ្មមួយនៅមុខភ្នំសឹងមានធ្វើជាត្រឡែងកែងមានស្រះស្រង់ថ្លាច្បារដំណាំ។ ព្រះអង្គគង់នៅទីនោះបាន ៤ ខែ។ តមកដល់រាជ្យព្រះបាទសុរិយោទ័យវរ្ម័ន ព្រះអង្គទ្រង់យល់ថាទីនោះមានទឹកពុំបរិបូរណ៍ទើបព្រះអង្គលើកគ្រប់គ្រួឱ្យមកសាងប្រាសាទនៅទន្លេបាទីវិញ។ លុះដល់មកផែនដីរបស់ព្រះអង្គទើប ព្រះអង្គទ្រង់បានត្រាស់ ឱ្យសេនាទាហានមករំលាយស្ដេចចាមទាំងនោះអស់ទៅហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គមកគ្រងស្រុកទាំង ៥ នោះវិញ។ លុះមកដល់ផែនដីព្រះធនញ្ជ័យគោរព្យរាជស្ដេចទាំង ៥ ព្រះអង្គនោះពុំព្រមខ្លបខ្លាចព្រះអង្គ។ សេនាបតីបង្គាប់ ការអ្វីៗមកព្រះអង្គ ព្រះអង្គពុំសូវយកព្រះទ័យទុកដាក់សោះ។ ដូច្នេះហើយទើបព្រះបាទធនញ្ជ័យគោរព្យរាជទ្រង់បន្ថយទីសម្ដេចនោះចេញពុំឱ្យហៅសម្ដេចចៅពញាទេ ទ្រង់ឱ្យហៅត្រឹមតែចៅពញាវិញ ដូចជាសេនាបតីក្នុងព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយព្រះអង្គទ្រង់ប្រែងារចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរនោះជាឧកញ៉ាវង្សាអនុជិតដោយទ្រង់គិតថាវង្សា គឺពីដើមជាវង្សស្ដេចចាមអនុជិតនោះ គឺ ព្រះអង្គអនុញ្ញាតិឱ្យមន្ត្រីខ្មែរដែលជិតដិតនឹងព្រះអង្គនោះឱ្យគ្រប់គ្រងស្រុកបាទីនោះតទៅ។ លុះព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់រៀបចំស្រេចបាច់ហើយស្ដេចលើកយោធាទាហានទៅថ្កាននៅភ្នំបាយ៉ង់កោ។ លុះទ្រង់យាងទៅដល់ស្ទឹងស្លាគូ ព្រះអង្គឱ្យតាំងព្រះពន្លាហើយព្រះអង្គឡើងគង់សំរាកព្រះហឫទ័យនិងសំរាកកំលាំងនៃសេនាទាហាននៅទីនោះ។ ក្នុងខណៈនោះមានបណ្ឌិតម្នាក់ឈ្មោះកែវខ្លួនតូចស្ដើងរាងមូល ដៃទន់វែងឱបប្រណម្យសំពះទៅក្រោយខ្នងបាន។ កែវនេះចេះមន្តវិជ្ជាការមាំមួនណាស់គាត់យកដែកសាក់ដាក់ជាតិហិង្គុលនៅបាតដៃបាតជើងធ្វើជាកងចក្រហើយចូលទៅតាំងសិល្ប៍នៅភ្នំបាយ៉ងកោបាន ១ ឆ្នាំ ៧ ខែ ៧ ថ្ងៃរួចមកហើយមានអ្នកស្រុកចុះចូលជាច្រើន។ កែវតាំងខ្លួនជាព្រះបាទជាន់ជុំ។ លុះដឹងថាព្រះបរមបពិត្រស្ដេចយាងមកដល់ស្ទឹងស្លាគូហើយក៏គិតថាព្រះអង្គមុខជានឹងលើកទ័ពទៅធ្វើទោសខ្លួន។ កែវក៏ប្រជុំស្ម័គ្របក្សពួកបានជាច្រើនតាំងពិធីប្រក់ព្រំពលហើយតាំង ចាត់នាយកង នាយទ័ព ឱ្យឃុំរេហ៍ពលជាប៉ែក ឆ្វេង ស្ដាំ មុខ ក្រោយចែកជា ៣ កងហើយលបលើកទាំងយប់នោះឱ្យចូលដេញលុកទ័ព ឧកញ៉ាពិស្ណុការ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំង ខ្លះទៀតទៅខាងពាមខាងបន្ទាយមាស។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង៣ខេត្តនោះបានដឹងខ្លួនទាន់ក៏គេចបាត់អស់ទៅ។ កែវបានឱ្យទ័ពទៅបង្ក្រាបខេត្តឧម៉ោ បាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស បានខេត្តជាច្រើននៅខាងជើងភ្នំបាយ៉ង់កោគាត់ឱ្យឈ្មោះហៅថា : ព្រះរាជវាំងព្រះបាទជាន់ជុំ។ ព្រោះហេតុនោះហើយបានជាហៅភូមិនោះថា: ភូមិព្រះបាទជាន់ជុំរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំង បន្ទាយមាស ពាម កំពត កំពង់សោម បែកទ័ពរត់ចោលបុត្រភរិយាទៅពួនព្រៃ។ លុះដឹងថា ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចយាងទៅ ប្រថាប់នៅស្ទឹងស្លាគូដូច្នេះ ត្រេកអរសោមន្សណាស់ទើប នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំគាល់ទូលតាមដំណើរសព្វគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ៥ ខេត្តឱ្យចេញកេណ្ឌកងទ័ពចាត់ជាទ័ពមុខក្រោយឆ្វេងស្ដាំស្រេចហើយ ឱ្យលើកទៅបង្ក្រាបព្រះបាទជាន់ជុំ។ ឈ្មោះកែវដែលតាំងខ្លួនជាព្រះបាទជាន់ជុំដេញកងទ័ពឱ្យចេញពីបន្ទាយច្បាំងតនឹងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៥ ខេត្តនោះដែរ។ កងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៥ ខេត្តបានចិត្តដោយព្រះបរមបពិត្រព្រះអង្គទ្រង់ប្រថាប់នៅជិតទីនោះដែរ ក៏ឥតមានសេចក្ដីកោតញញើតនឹងសត្រូវទាំងនោះឡើយនាំគ្នាបុករុកចូលទៅដល់ជើងបន្ទាយហៀបតែ នឹងយកបន្ទាយបានទៅហើយប៉ុន្តែព្រះបាទជាន់ជុំឃើញដូច្នោះក៏ឡើងទៅលើបញ្ជាក្បាលបន្ទាយយកអង្ករមកសែកមន្តវិជ្ជាការកើតជាឃ្មុំឱម៉ាល់ដេញទិចកងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៥ ខេត្តកងទ័ពទាំងនោះទ្រាំពុំបានក៏រត់ចោលចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៥ ខេត្តយករួចតែខ្លួន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៥ ខេត្តក៏យកការណ៍មកក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណា។ ព្រះករុណាទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា : សិល្ប៍ជាដំបូងរបស់កែវនេះកំពុងខ្លាំងពូកែណាស់ វាតែងតែមានជ័យជំនះជាមុនដូច្នេះហើយ។ លុះទ្រង់មានព្រះបន្ទូលដូច្នេះហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ទៅឧកញ៉ាចក្រីសំឱ្យធ្វើជា មេទ័ព ស្ដាំឱ្យ ឃុំពល ៥០០០ នាក់ឱ្យសម្ដេចព្រះពញាទេពជាមេទ័ពឆ្វេងឃុំពល ៥០០០ នាក់។ មេទ័ពទាំងពីរ ថ្វាយបង្គំលាចេញមកចាត់សេនាទាហានជាមេទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំរួចស្រេចហើយ ក៏លើកទៅព័ទ្ធបន្ទាយព្រះបាទជាន់ជុំទៀត។ ព្រះបាទជាប់ជុំឃើញហើយក៏ឡើងលើបញ្ជាក្បាលបន្ទាយសំដែងសិល្ប៍មន្តវិជ្ជាការកើតជាឃ្មុំឱម៉ាល់ដេញទិចកងទ័ពហ្លួងទាំងពីរកងដូចមុនទៀត។ កងទ័ពហ្លួងទ្រាំពុំបានក៏ដោះទ័ពថយមកវិញ។ លុះមកដល់វាលចុងអង្ករមេទ័ពហ្លួង ឱ្យបញ្ឈប់ទ័ព ដើម្បីប្រមូលកងទ័ព ហើយឱ្យតាំងបន្ទាយរាយល្បាត តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមទើបធ្វើសំបុត្រមកថ្វាយ ព្រះបរមបពិត្រតាមដំណើរសូមឱ្យ ព្រះអង្គថែមកងទ័ពមកទៀត។ ក្នុងគ្រានោះ ព្រះបរមបពិត្រប្រថាប់ទ័ពនៅឃុំគូ ខេត្តទ្រាំង ជូនពេលជាមួយគ្នានោះមាន បុរសម្នាក់ឈ្មោះសូរ បួសនៅវត្តភ្នំជីសូរ ទើបតែចូលទៅថ្វាយខ្លួនថ្មី កាលបើបានដឹងសេចក្ដីហើយ ក៏ទូលសូមធ្វើការថ្វាយ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ពិសោធន៍តំរិះប្រាជ្ញា និង សិល្ប៍វិជ្ជា ការសព្វសារពើលុះទ្រង់ យល់ថាល្មមធ្វើការបានហើយ ព្រះអង្គក៏ឱ្យគ្រងងារជា ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជហើយ ទ្រងើចាត់យោធាទាហាន ៥០០​ នាក់ឱ្យទៅ។ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជសូរ ទទួលយកកងទ័ពទាំង ៥០០ នាក់នោះទៅចូលរួមជាមួយកងទ័ព ឧកញ៉ាចក្រី សម្ដេចព្រះពញា។ នៅទីនោះ ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជប្រឹក្សាព្រមគ្នាឱ្យរើសស្រីផ្កាមាសពីរនាក់ ដែលមានរូបយ៉ាងល្អៗ គឺឈ្មោះនាង "ស" មួយ នាង "នួន" មួយហើយឱ្យរើសបានចៅកៅ នាងពេញមួយ ចៅទិតនាងសៅមួយ ឱ្យធ្វើជា ឪពុកម្ដាយ នាងស និង នាងនួននោះ។ លុះបានហើយ "សូរ" ក៏និយាយ និង ឪពុកម្ដាយ នាងស និង នាងនួន ឱ្យគិតធ្វើឧបាយកលដល់ព្រះបាទជាន់ជុំនោះច្រើនប្រការ។ ថាបើធ្វើឧបាយកលបានហើយគាត់នឹងឱ្យរង្វាន់ជាមាសប្រាក់ឱ្យពេញចិត្ត។ លុះបានទទួលបណ្ដាំជាស្រេច ឈ្មោះទាំង ៤ នាក់ដែលធ្វើជាឪពុកម្ដាយនាងស និង នាងនួននោះ នាំនាងទាំងពីរនាក់ព្រមទាំងផលានុផលទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះបាទជាន់ជុំ។ ព្រះបាទជាន់ជុំចេញពីក្នុងមកនាងទាំងពីរ ក៏ថ្វាយបង្គំប្រើចុងភ្នែក ឱ្យសមរម្យជាដង្វាយសំរាប់ព្រះបាទជាន់ជុំ។ ព្រះបាទជាន់ជុំឃើញក៏ពេញព្រះទ័យណាស់ ទើបត្រាស់សួរចៅកៅ នាងពេញ ចៅទិត្យ នាងសៅ តាមដែលខ្លួនចង់ដឹង។ អ្នកទាំង ៤ នាក់ឆ្លើយថានាងទាំងពីរ នាក់នេះជាកូនរបស់ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ខ្ញុំម្ចាស់សូមចូលមកជ្រកកោនសុំពឹងបុណ្យព្រះបារមី នៃព្រះអង្គជាម្ចាស់ ត្បិតកងទ័ពហ្លួងខាងជើងនេះ កំហែងរឹបជាប់ពន់ប្រមាណណាស់។ ព្រះបាទជាន់ជុំទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ដោយសេចក្ដិស្នេហាចំពោះនាងទាំងពីរនាក់នោះ ក៏ទទួលយកទាំងប្រញាប់ព្រមទាំងទទួលនាំនាងទាំងពីរនាក់ចូលទៅក្នុងផង។ លុះវេលាយប់ ព្រះបាទជាន់ជុំ ក៏ចូលទៅសេពសម្ផស្ស និងនាងទាំងពីរនាក់នោះតាមសេចក្ដីស្នេហា។ នាងទាំងពីរនាក់ក៏តាំង ធ្វើកិរិយាសំរើបរាជហឫទ័យ។ នៅពេលដែលព្រះរាជា ស្រង់ទឹកក្ដីសោយក្ដីនាងទាំងពីរនាក់ក៏យកទឹកស្មោគគ្រោកមកលាងថ្វាយស្រង់សោយជាអចិន្ត្រៃយ៍។ លុះគ្រប់ ៧ ថ្ងៃហើយនាងទាំងពីរឱ្យចៅកៅ នាងពេញ ចៅទិត នាងសៅ ដែលក្លែងធ្វើជាមាតាបិតាខ្លួននោះទៅជំរាបមេទ័ពហ្លួងទាំង ៣ កង។ មេទ័ពហ្លួងទាំង ៣ កងកាលបានដឹងហើយ ក៏ចាត់កងទ័ពឱ្យស្ទាក់ផ្លូវទាំង ៤ ទិសហើយឱ្យលើក ទ័ពទៅឡោមបន្ទាយព្រះបាទជាន់ជុំនោះជា ៣ ផ្លូវ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទជាន់ជុំនឹកស្មានថា ខ្លួនមានមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែប្រសិទ្ធីបានដូចដើមនៅឡើយក៏ឡើងលើបញ្ជាហើយរាយមន្តវិជ្ជាការដូចមុនទៀត។ ប៉ុន្តែសិល្ប៍នោះ រាយទៅមិនកើតដូចដើមសោះទើប ព្រះបាទជាន់ជុំ ក៏រត់ចេញពីបន្ទាយទៅទិសខាងត្បូងប្រាថ្នាឱ្យរួចខ្លួន។ តែពេលនោះគាត់រត់ទៅជួបនឹងទ័ព វង្សាអគ្គរាជសូរ វង្សាអគ្គរាជ ក៏ឱ្យទាហានដេញចាប់បានខ្លួន ព្រះបាទជាន់ជុំ យកដាក់ទ្រុងហើយនាំមកជួបជុំទ័ព។ វង្សាអគ្គរាជសូរ ក៏នាំទ្រង់នោះមកក្រាបថ្វាយព្រះបរមបពិត្រឱ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់បានឱ្យប្រហារជីវិត ព្រះបាទជាន់ជុំនោះ ចោលទៅហើយទ្រង់បង្វែប្រាសាទវាំងនៅភ្នំបាយ៉ង់កោ ភ្នំជីសូរ និង ទៅទន្លេបាទីនោះឱ្យទៅជាវត្ត។ ទ្រង់ឱ្យនិមន្ត ព្រះសង្ឃទៅគង់ចាំព្រះវស្សា។ ឯនាងស នាងនួន ចៅកៅ នាងពេញ ចៅទិត នាងសៅ ដែលទទួលធ្វើកលបន្សាប ព្រះបាទជាន់ជុំនោះព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ព្រះប្រទានមាសប្រាក់ស្រែចំការ ជារង្វាន់ហើយស្ដេចឱ្យរួចពន្ធ ព្រះរាជធានីផង។ លុះចាត់ចែងសំរេចដូច ព្រះរាជហឫទ័យ ហើយព្រះអង្គ លើកព្យូហបាតយាត្រា វិលមកព្រះរាជវាំងលង្វែក ដែលជាព្រះរាជធានីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ្រានេះនឹងស្រដីពីក្រុងអយុធ្យានគរសៀមដូចតទៅ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ជាស្ដេចស្រុកសៀម ស្ដេចមានដំរីសឈ្មោល ៥ ញី ២ ទាំងអស់ត្រូវជា ៧។ អស់សមណៈព្រាហ្មណ៍ នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីស្យាមប្រទេស ឃើញព្រះរាជាខ្លួនមាន បុណ្យដូច្នេះ ក៏ថ្វាយព្រះនាមទៀតថា : សម្ដេចព្រះមហាចក្រពត្តិរាជាធិរាជ ព្រះចៅឆាងភឿក ប្រែជាខ្មែរថា ព្រះចៅចក្រពត្រាធិរាជ ស្ដេចដំរីស ព្រោះព្រះអង្គមានដំរី ៧ ។ ស្ដេចនេះមានព្រះរាជបុត្រាពីរព្រះអង្គគឺ ព្រះរាជបុត្រាច្បងទ្រង់ព្រះនាម ព្រះនរេន្ទ្រសូរ ព្រះរាជបុត្រាប្អូនព្រះនាម ឯកាទសរ័ត្ន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលនោះដំណឹងថាស្ដេចសៀមមានដំរីសនោះ បានឮទៅដល់ស្ដេចប្រទេសភូមា ទ្រង់ព្រះនាមព្រះចៅហ្វារាំងម៉ុងសូយ ដែលលើកទ័ពមកវាយនគរមន ហើយបានសោយរាជ្យក្នុងក្រុងហង្សាវត្តី។ លុះស្ដេចជ្រាបថានគរសៀមមានដំរីស ៧ ដូច្នេះហើយទ្រង់ក៏ឱ្យធ្វើព្រះរាជសារមកក្រាបទូលសុំដំរីឈ្មោលពីរ ពីស្ដេចសៀម។ ស្ដេចសៀមក៏ទ្រង់ជំនុំនឹងព្រះរាមេសូរមួយ ពញាចក្រីមួយ ព្រះសុន្ធោរសង្គ្រាមមួយ អំពីពាក្យសុំរបស់ស្ដេចភូមានេះ។ អង្គប្រជុំសំរេចថាពុំព្រមថ្វាយដំរីសនោះទៅស្ដេចមនទេ។ សម្ដេចក្រុងហង្សាវតីកាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ព្រះរាជសារឆ្លើយតបដូច្នេះហើយទ្រង់ពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថាឱ្យលើកពល ៩០០ ០០០ នាក់មកចោមរោមក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ស្ដេចសៀមឃើញពល មនច្រើនមិនហ៊ានទទួលច្បាំងក៏សុំទទួលជាព្រះរាជរោមមេត្រីនិងស្ដេចមននោះទៅ។ ក្នុងការទទួលព្រះរាជមេត្រីនេះស្ដេចមនព្រមយក ដំរីស ៤ និង ព្រះរាមេសូរ ជាព្រះរាជបុត្រច្បងមួយ ចៅពញាចក្រីមួយ ព្រះសុន្ធោរសង្គ្រាមមួយ សេះដ៏ល្អៗដំរីដ៏ល្អៗ និងទ្រព្យមានតំលៃជាច្រើន ហើយលើកទ័ពត្រឡប់ទៅហង្សាវតីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយពីនោះយូរមក សម្ដេចចៅហ្វារាំងម៉ុងសូយសុគតទៅ អស់ពួកមនក៏ក្បត់ដេញកាប់នាម៉ឺនភូមា នាម៉ឺនភូមាទប់មិនឈ្នះក៏រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទើបពួកមនលើកព្រះរាជវង្សស្ដេចខ្លួនឱ្យឡើងសោយរាជ្យក្នុងនគរហង្សាវតីវិញ។ ស្ដេចមនថ្មីនេះព្រះនាមព្រះចៅ[[w:ស្មេនចៅធុ|ចដុកត]]។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដំណឹងថា មនបះដេញភូមា ហើយផ្លាស់រាជ្យស្ដេចថ្មីនេះ ដឹងដល់សម្ដេចចៅហ្វារាំងម៉ុងត្រី ដែលមាននាទីជាចៅពញាមហាឧបរាជ សោយរាជ្យនៅមហានគរតនអាងវ៉ារ ស្រុកភូមា ពញាមហាឧបរាជ នេះក៏លើកទ័ពមកច្បាំង និងស្ដេចនគរ[[w:នគរហង្សាវត្តី|ហង្សាវតី]] ហើយបានជ័យជំនះលើទ័ព[[w:មន (ជនជាតិ)|មន]]។ ស្ដេចមនថ្មីនេះ ក៏រត់ទៅកជាទ័ពក្នុងព្រៃដើម្បីនឹងលើកមកច្បាំងទៀត តែមិនសំរេច ដូច្នេះព្រះអង្គក៏ទ្រង់សុវណ្ណគតក្នុងពេលនោះទៅ។ ព្រះចៅហ្វារាំងម៉ុងត្រី ក៏នៅសោយរាជ្យក្នុង ក្រុងហង្សាវតីនោះ ជាតំណប្រយូរវង្សភូមាតរៀងមកទៀត។ ព្រះចៅហ្វារាំងម៉ុងត្រីអង្គនេះ ព្រះអង្គមានបុញ្ញាធិការណាស់ក្នុងរាជ្យព្រះអង្គនេះមានអណ្ដូងកែវ អណ្ដូងមាស អណ្ដូងប្រាក់ អណ្ដូងប្រេងជាសំរាប់ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គបានវាយនគរទៀតជាចំណុះច្រើន តែដល់មកពេលក្រោយ ព្រះអង្គកើតវិវាទនឹងស្ដេចសៀម ទ្រង់ឱ្យលើកពល ១០០០០០០ នាក់មកចោមរោម ក្រុង[[w:រាជអាណាចក្រអយុធ្យា|ស្រីអយុធ្យា]]។ សម្ដេចចក្រពត្រាធិរាជ ដែលមានដំរីសច្រើននោះ ទ្រង់បរាជ័យ ហើយសុគតក្នុងចំណោមនគរសៀមក៏បែកក្នុងពេលនោះទៅ។ ស្ដេចភូមាបានឱ្យផាត់កៀរគ្រួសារសៀម ហើយរឹបយកទ្រព្យព្រមទាំងចាប់សម្ដេចព្រះ មហិន្ទ្រាធិរាជ ដែលជាព្រះរាជបុត្រទី២ នៃស្ដេចសៀមយកទៅ ហើយទ្រង់អភិសេក ព្រះមហាធម្មរាជាធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកពិស្ណុលោក ដែលជាព្រះសុណិសា (កូនប្រសា) ចៅចក្រពត្រាធិរាជស្ដេចដំរីសជាស្ដេចនគរសៀមនេះ។ ស្ដេចភូមាអង្គនេះបានទុកគ្រួជាងមួយម៉ឺននាក់សំរាប់ស្រុកសៀមឱ្យសៀមទទួលជាចំណុះក្រុងហង្សាវតីហើយទុកពល មួយម៉ឺនឱ្យនៅរក្សាស្រុករួចស្ដេចភូមាផាត់កៀរគ្រួយករូបព្រះគោ និង សត្វចតុប្បា ទទ្វេបាទ ដែលសៀមបានយកពីកម្ពុជាទៅជាន់មុននោះព្រមទាំងកាំភ្លើង គ្រឿងអាវុធត្រឡប់ទៅក្រុងហង្សាវតីវិញ។ សម្ដេចចៅហង្សាវតីអង្គនេះមាន បុណ្យណាស់ជាធំលើ នគរមនមួយ (ហង្សាវតី) នគរភូមាមួយ (តនអាងវ៉ារ) នគរសៀមមួយ (អយុធ្យា) លាវឆៀងម៉ៃមួយ (លាននា) នគរជៃយ៉ៃមួយ នគរទៀវមួយ នគរឭមួយ នគរអញ្ញាវតីមួយ នគរព្រែកមួយ (ប្រំម៍) នគរវេសាលីមួយ ស្រុកល្វោមួយ (លពបុរី) ស្រុកខាបវាយមួយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោត ស្ដេចលង្កាទ្វីបបានសុំចងស្ពានមេត្រីនឹងព្រះអង្គ ហើយថ្វាយបុត្រីមកព្រះអង្គជាព្រះរាជទេពីទៀតផង។ ស្ដេចភូមាអង្គនេះមានបុណ្យណាស់ អាណាប្រជានុរាស្ត្រថ្វាយព្រះនាមថា : សម្ដេចព្រះរាជហង្សាវតី ល្បី ​១០ ទិស ([[w:ព្រះរៀមអង្គយោធិននព្វរត្ន|ព្រះរៀមអង្គយោធិននព្វរត្ន]])។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីក្រុងកម្ពុជាធិបតី ឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋធានីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលក្នុងផែនដី ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ដែលពាក្យរាស្ត្រទាំងពួង លើកយសព្រះអង្គហៅថា : ព្រះរាជឱង្ការធំនោះ ព្រះអង្គសោយរាជសម្បត្តិ ប្រកបដោយបុញ្ញាធិការមានបុណ្យបារមីណាស់ នោះព្រះបរមិន្ទរាជា កាលមិនទាន់បានសោយរាជ្យនៅឡើយ គឺកាល ព.ស. ២០៨៣, គ.ស. ១៥៣៩, ម.ស. ១៤៦១, ច.ស. ៩០១ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព្រះជន្មបាន ២២ វស្សា ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រា មួយព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រទានព្រះនាមថា : សម្ដេចព្រះសេដ្ឋា។ ក្រោយមកកាល ព.ស. ២០៩៨, គ.ស. ១៥៥៤, ម.ស. ១៤៧៦, ច.ស. ៩១៦ ឆ្នាំខាល ឆស័ក ព្រះជន្មាយុចំរើនបាន ៣៧ វស្សា សម្ដេចសម្ភពព្រះរាជបុត្រា មួយព្រះអង្គ និង ព្រះនាងកេសរមាលា ជាព្រះនាងស្ដាំ ទ្រង់ប្រទាន ព្រះនាមថា ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌។ លុះដល់ ព.ស. ២១០២, គ.ស. ១៥៥៨, ម.ស. ១៤៨០, ច.ស. ៩២០ ឆ្នាំមមី សំរឹទ្ធស័ក ស្ដេចសម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គនឹងអ្នកម្នាងកេសរ ទ្រង់ប្រទានព្រះនាមថា ពញានូរ។ កាលព.ស. ២១០៧, គ.ស. ១៥៦៣, ម.ស. ១៤៨៥, ច.ស. ៩២៥ ឆ្នាំកុរ បញ្ចស័ក ព្រះជន្មាយុបាន ៤៦ វស្សា។ នៅមុនពេលសោយរាជ្យនោះមួយឆ្នាំ អ្នកព្រះម៉ែនាងវងសម្ភពបានព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គ ទ្រង់ប្រទានព្រះនាមថា ពញាអន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចមានព្រះឱង្ការត្រាស់លើត្បូងឱ្យមុខមន្ត្រីថ្វាយព្រះមេរុនូវ គ្រឿងធ្វើបុណ្យថ្វាយព្រះភ្លើងព្រះបរមសព សម្ដេចព្រះបិតា ព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា។ ឯព្រះមេរុសសរកំពស់មួយសិនមួយព្យាម (ក្នុងមួយសិនមាន ២០ ព្យាមក្នុងមួយព្យាមមាន ៤ ហត្ថក្នុងមួយហត្ថមាន ០,៥ មាត្រ ដូច្នេះក្នុងមួយសិន មួយព្យាម ត្រូវជា ២១ ព្យាម ត្រូវជា ៤០ មាត្រ។) លុះស្រេចការ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ផែនដី ព្រមទាំងព្រះរាជវង្ស ក្សត្រា ក្សត្រី មន្ត្រី បរិស័ទ ធំ តូច រៀបចំដង្ហែ ព្រះបរមសពយ៉ាងធំ ចូលព្រះមេរុធ្វើបុណ្យស្នងព្រះតេជគុណសម្ដេច ព្រះបិតា ជាមហោឡារិកអធឹក ពន្លឹករុងរឿង ថ្វាយព្រះភ្លើង បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យជាទានដល់ព្រះសង្ឃ ស្មូមយាចកជាសូរេចការឈាបនកិច្ចតាមរាជបវេណី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះចូលឆ្នាំថ្មីព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជ ព្រះបរមនាថ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់លើត្បូង រៀបដង្ហែព្រះអដ្ឋិធាតុដោយក្បួនព្យូហយាត្រានាវាដោយជលវិថីរហូតដល់ភ្នំសន្ទុក។ នៅទីនោះស្ដេចធ្វើបុណ្យធំបញ្ចុះព្រះបរមអដ្ឋិធាតុក្នុងព្រះចេតិយដែល សម្ដេចព្រះបរមអយ្យកោ ព្រះធម្មរាជា ទ្រង់សាងព្រះបរមពុទ្ធសារីរិកធាតុព្រះមហាស្តូបធំ នូវព្រះធាតុទាំងឡាយស្រេច ស្ដេចត្រលប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ទ្រង់សំរាន្តព្រះរាជហឫទ័យជាសុខរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញាយសរាជា ជាសម្ដេចព្រះរាមអយ្យកោមួយ ស្ដេចមានព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះជាតិក្សត្រី។ ព្រះជាតិក្សត្រី អង្គនេះមានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ និង ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ទ្រង់ព្រះនាមជ័យជេស្ដា ហើយពញាយសរាជាក៏សុគតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងស្រដី នៅឯនគរផាងរិ ផាងរ៉ាងជានគរចាមដែលខ្មែរហៅថា បាញ់តិក បាញ់ត្រាង ដែលយួនហៅថា ជិបថាញ់ជានគរទិសខាងកើត ក្រុងនគរកម្ពុជាធិបតីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលអំពីដើមរៀងមក នគរនេះមានស្ដេចសោយរាជ្យសម្បត្តិតព្រះវង្ស ជាច្រើនតំណ ហើយជាចំណុះក្រុងកម្ពុជាតាំងអំពីបុរាណក្រស័ត្ររៀងមក។ លុះដល់ពូជបោសោមនគរនេះក៏លែងដាច់ជាចំណុះក្រុងកម្ពុជា ហើយតាំងខ្លួនជានគរឯករាជ្យត្រកូល បោ ជាលំដាប់រៀងៗមកជាច្រើនអង្គ។ ស្ដេចចាមក៏ដាច់ពុំជាចំណុះប្រទេសណាឡើយ។ លុះដល់ព.ស. ២៤៨២, គ.ស. ១៥៣៨, ម.ស. ១៤៦០, ច.ស. ៩០០ ឆ្នាំចរ សំរឹទ្ធិស័ក ស្ដេចចាមជាន់នោះឈ្មោះ បោភិកស័ក ជាស្ដេចសោយរាជ្យក្នុងនគរចាមនោះ ស្ដេចយួនឱ្យអុងខាំតាន់កាន់ជាមេទ័ពលើកពល ៣០០០០ នាក់ដើរជើងទឹកចូលច្បាំងវាយនគរចាមតាមផ្លូវមាត់សមុទ្ទ។ ទ័ពយួនសំលាប់បោភិនស័កស្លាប់ទៅ។ ស្ដេចចាមដែលសោយរាជ្យតៗមកបានធ្វើសង្គ្រាមនឹងយួនច្រើន រាជ្យច្រើនគ្រាណាស់។ ទីបំផុតទ័ពយួន វាយយកបាននគរចាមហើយអុងខាំតាន់ក៏តាំងបោអិនភិរៃឱ្យឡើងសោយរាជ្យ ស្ដេចចំណុះនគរយួន។ លុះដល់ក្រោយមកបោរាត ជាពូជព្រះវង្សចាមគិតនិងលាកស្មើណាជ្វា ក្បត់យួន យួនដឹងទាន់ក៏ ដេញចាប់បោរាតចាម និង លាក់ស្មើណាជ្វា។ អ្នកទាំងពីរនេះ ក៏ផាត់កៀរគ្រួនាំគ្នាមកតាំងនៅត្រើយខាងលិចទន្លេបាសាក់ ដែលក្នុងខេត្តស្បៀងជិត ប្របដែនក្រុងកម្ពុជាធិបតី ហើយទទួលជាចំណុះ ពញាអរជូន ចៅហ្វាយស្រុកត្បូងឃ្មុំទៅ។ សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាជាបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ប្រោស ឱ្យពញាអរជូនទទួលចាមជ្វាទាំងនោះជាខ្ញុំ នៅក្នុងខ័ណ្ឌសីមាចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិជាសុខសាន្ត បរិបូណ៌ទៅដោយស្បៀងអាហារឥតខ្វះឡើយ។ ក្រុងកម្ពុជាធិបតី ខេមរាប្រទេស កាលជាន់នោះប្រកបដោយសេចក្ដី សុខសប្បាយអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ក្នុងព្រះនគរប្រកបទៅដោយគ្រឿងល្បែង ភ្លេងរាំជាសុខក្សេមក្សាន្ត សប្បាយណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះកន្លងមកដល់ ព.ស. ២១១៣, គ.ស. ១៥៨១, ម.ស. ១៥០៣, ច.ស ៩៤៣ ឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័ក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះតំរិះអំពីការសង្គ្រាមស្រុកសៀម លាវទើបព្រះអង្គចេញគង់ចុង ព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គសេកោ ព្រិនាមាត្រ ក្រាបបង្គុំគាល់តាមយសសក្ដិតាមតំណែងធំ តូច ទើបមានព្រះរាជឱង្ការថា ក្រុងស្រីអយុធ្យា និង នគរសៀមទាំង ៧ នោះធ្លាប់ចំណុះក្រុងកម្ពុជារៀងមក តែដល់មកផែនដី ព្រះបាទអាទិត្យវង្ស ព្រះអង្គមានព្រះកាណ៌ទិព្វ ព្រះនេត្រានោះ ទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រាមួយ និងនាងនាគជាពងនោះកើតឡើងជាពញារោង មានមាត់ទិព្វ ហើយខ្ចាត់ទៅនៅស្រុកណោងស្នោ និង សុខោទ័យ។ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រាមួយអង្គទៀតជាមនុស្ស ទ្រង់ព្រះនាម ព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ទ្រង់មានព្រះនេត្រ ជាទិព្វទាំងអស់ទ្រង់ ជ្រាបថា: ពញារោងជាសម្ដេចព្រះសេដ្ឋា ខ្ចាត់ទៅនៅស្រុកសុខោទ័យ ដូច្នោះទ្រង់ប្រោសលើកស្រុកនោះ ថាឯករាជ្យ ឱ្យលែងនាំសួយសារ ផ្កាមាស ប្រាក់មកថ្វាយក្រុងកម្ពុជាទៅ។ ពញារោងមានបុណ្យវាយនគរសៀម បានជាចំណុះទាំង ៧ នគរ និងស្រុកលាវខ្លះផង។ លុះដល់ ពញារោងសុគតទៅ ពញាស៊ីសុភ័ណជាព្រះរាជបុត្រា ឡើងសោយរាជ្យស្នងដឹងខ្លួនថាជាព្រះភាគិនេយ្យោនៃព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ឱ្យនាំសួយសារផ្កាមាសប្រាក់ មកថ្វាយព្រះបុទមសូរ្យវង្ស ជាសម្ដេចព្រះបិតុលារៀងរាល់រដូវ។ លុះដល់ព្រះបាទបុទុមសូរ្យវង្សសុគតទៅ ក្រុងស្រីអយុធ្យានោះ ត្រូវព្រះចៅសិរីវិជ័យ ស្រុកឆៀងសែនមានបុណ្យមានអំណាចប្រាបប្រាមពូជពញារោងបានបានជាស្ដេចធំក្នុងនគរសៀមទៅ។ ដល់ចៅឧទងកុមារបានសោយរាជ្យ ស្ដេចនោះឱ្យលើកទ័ពមកវាយក្រុងកម្ពុជាធិបតីម្ដងហើយឱ្យកូនសោយរាជ្យម្ដង។ ដល់មករាជ្យ សម្ដេចព្រះអយ្យកោ ទូតស្ដេចដេញសៀមចេញហើយយកបានព្រះនគរវិញ។ ដល់មករាជ្យសម្ដេច ព្រះវររាជបិតា សៀមលើកទ័ពមកដល់នគរវត្តម្ដងទៀត និងឱ្យពញាអុង លើកទ័ពមកដល់ស្រុកពោធិ៍សាត់ម្ដងទៀត តែសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ស្ដេចមានតេជៈបារមីណាស់ ដូច្នេះសៀមក៏បរាជ័យយចាញ់ទាំងពីរលើកទៅ។ វាធ្វើយើងច្រើនគ្រាណាស់ហើយ ក្រុងកម្ពុជាយើងឥតមានទោសអ្វីនឹងវាសោះ។ ឥឡូវផែនដីរបស់អញគួរតែគិតសងសឹកសៀមខ្លះទើបបាន តែបើអញសំងំស្ងៀមយូរទៅ មុខជាសៀមយកកូនខ្មែរទៅធ្វើជាខ្ញុំពុំខានឡើយ។ កាលទ្រង់ព្រះតំរិះដូច្នេះហើយព្រះ ករុណាស្ដេចទ្រង់ ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពបាន ៣៣០០០ នាក់មកជួបជុំនៅព្រះរាជធានីលង្វែក។ ទ្រង់ប្រោសឱ្យសម្ដេច ព្រះរាជបុត្រ និង មន្ត្រីក្រុមស្រុក នៅចាំព្រះនគរ។ ទ្រង់ត្រាស់ ព្រះវង្សចំប៉ាធិរាជ ជាមេទ័ពមុខ ឱ្យមុខមន្ត្រីក្រុមទាហាន រៀបពលជាក្បួនទ័ពពិជ័យសង្គ្រាម។ លុះដល់ថ្ងៃ ១ កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំម្សាញ់ ឯកស័ក ព.ស. ២១១៣, គ.ស. ១៥៦៩, ម.ស. ១៤៩១, ច.ស. ៩៣១ ជាថ្ងៃសុភមង្គល បានឫកល្អហើយ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ខត្តិយាវង្ស ទ្រង់សុវណ្ណបញ្ចង្គសំរាប់ រណយុទ្ធរួចជាស្រេច ស្ដេចឡើងគង់ ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រចងសុវណ្ណមណ្ឌប គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់គជាគ្រប់គ្រឿង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបាន វេលាឫក្សពារល្អហើយ ព្រះវហារាធិបតី ក៏គោះគងទូងភេរី ផ្លុំត្រែ ផ្លុំស័ង្ខប្រគុំភ្លេងតូរ្យតន្ត្រី ស្ដេចព្រិន្ទាពលាពល បូរាណអានថា : ព្រិន្ធា។ បើជាគុណនាមពាក្យនេះប្រែថា ច្រើន ទាំងអស់ បើជានាមវិញប្រែថា ពួកចំនួនច្រើន។ ក្នុងទីនេះ ព្រិន្ទាពលាពល ប្រែថា លើកពលទៅទាំងអស់។ ព្រមទៅដោយគ្រឿងមង្គលចាមរ បៃមន ក្លស់ក្លំ អភិរម្យសែនត្វាន់បាំងសែងព្រះសុរិយាត្រៀបត្រាទង់ជ័យប្រពៃទៅដោយចតុរង្គ ព្យូហៈ គជសា ពាជិរិទ្ធិពលសឹកសន្ធឹកទៅដោយទាហានថ្មើរជើង កាន់នូវគ្រឿងអាវុធស្រេច ស្ដេចត្រាប់ដោយមាគ៌ាជាលំដាប់ផ្លូវទៅបស្ចឹមទិស។ ឯព្រះចំប៉ាធិរាជវង្សធំ ជាមេទ័ពមុខលើកទ័ពស្រួច រត់ដល់ស្រុកបស្ចឹមបុរី ជាដែននគរសៀមហើយ ក៏ដេញទ័ពមុខឱ្យចូលវាយលុកបែកបានស្រុកនគរនាយកមួយវាយស្រុកតូចៗរៀងតាមផ្លូវទៅរហូតឥតឈប់ឈរឡើយហើយចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើនទៀត។ ឯទ័ពហ្លួងក៏ស្ដេចតាមលំដាប់ទ័ពមុខរៀងៗទៅ។ ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខេត្តខាងសៀមដែលបរាជ័យ ចាញ់ដៃព្រះចំប៉ាធិរាជ ហើយដែលរត់ចូលទៅនោះក៏ខំស្រូត ទៅដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា រួចក៏នាំគ្នាចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហាព្រះចៅធម្មារាជា ស្ដេចសៀមឱ្យទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ស្ដេចសៀមជ្រាបហើយ ទ្រង់ភ័យបារម្ភ ណាស់ ទ្រង់ប្រជុំអស់សេនាបតីធំ តូចប្រឹក្សាគ្នាថា : ទ័ពខ្មែរលើកមកម្ដងនេះ យើងនឹងគិតដូចម្ដេច ខណៈនោះ ចៅពញាឥន្ទ្រានគរបាល និងសេនាបតីមន្ត្រីសៀមក្រាបទូលព្រះចៅមហាធម្មរាជាធិរាជថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះមហានគរស្រីអយុធ្យា យើងនេះទើបនឹងខូចខាតអន្តរាយថ្មីៗ។ មនុស្សទាំងឡាយនិងកាំភ្លើងតូចធំគ្រឿងសាស្ត្រាវុធនោះសម្ដេច ព្រះចៅហង្សាវតីស្ដេចយក អស់ទៅហើយ យើងគង់នៅឡើយតែមនុស្សសំណល់គ្រួមួយម៉ឺន និង មនុស្សដែលសេសសល់នៅស្រុកក្រៅក៏ច្រើនមែន តែបើយើងនឹងកេណ្ឌឱ្យចូលមកក្នុងពេលឥឡូវនេះក៏ពុំបាន។ មួយវិញទៀតកាំភ្លើង គ្រាប់រំសេវ យើងក៏មានតិចឃើញថា យើងតទល់នឹងទ័ពខ្មែរពុំបានឡើយ។ ដូច្នេះសូមអញ្ជើញព្រះចៅយូហួរ ស្ដេចគេចថយទៅស្រុកពិស្ណុលោកឱ្យផុតពីទ័ពខ្មែរសិនចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់សណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រមនឹងរៀបចំព្រះរាជដំណើរនិងរត់ទៅស្រុកពិស្ណុលោកតាមសេចក្ដីអញ្ជើញ ពីអង្គប្រជុំហើយប៉ុន្តែកាលនោះមានមន្ត្រីម្នាក់ឈ្មោះពង្សពេជ្ររ័ត្ន ជាចៅហ្វាយស្រុកពេជ្របូរីខុស និង សម្ដេចព្រះចៅសៀម។ មន្ត្រីនេះគិតក្បត់លើកទ័ពមកវាយស្ដេចក្រុងសៀមកុំឱ្យស្ដេចសៀមរត់ទៅបាន។ ព្រះចៅមហាធម្មរាជា ជ្រាបថាទ័ពខ្មែរកាន់តែមកជិតណាស់ហើយខាងមន្ត្រីសៀម ឯណេះក៏ក្បត់រាំងផ្លូវរកយាងទៅមិនរួចទ្រង់វិតក្កពុំដឹងជាថា នឹងដោះដៃទៅខាងណាឱ្យរួចបាន។ ខណៈនោះទើប ព្រះចៅទ្រង់ត្រាស់សួរ ឃុនទេវរៈជូនថា : ទ័ពខ្មែរម្ដងនេះយើងទៅរឺនៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឃុនទេវរៈជូនក្រាបទូលថា : សូមព្រះមេត្តាប្រោស ទ័ពខ្មែរនេះជាបុណ្យព្រះបារមី នៃព្រះករុណាជាអង្គម្ចាស់ណាស់ហើយ ព្រោះខ្មែរមិនបានកេណ្ឌពលមកច្រើនទេ ព្រោះនគរយើងសោត ក៏មានទឹកទន្លេព័ទ្ធជុំវិញ បើពលខ្មែរតិចសូមស្ដេចកុំចេញពីបន្ទាយឡើយ។ បើពលយើងតិច មិនពេញបន្ទាយទេ ពលខាងខ្មែរក៏តិចដែរ គួរតែស្ដេចគង់នៅទើបល្អ ពុំគួរស្ដេចទៅ ចោលព្រះនគរឡើយ បើកាលណាព្រះអង្គស្ដេចយាងទៅ ហើយការណ៍នេះ ជ្រាបដល់ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីហើយ ព្រះចៅទ្រង់និងនិន្ទាបានជាមិនខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះមហាធម្មរាជា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ឮដូច្នោះហើយទ្រង់យល់ថា : សេចក្ដីដែលឃុនទេវរៈដូនទូលនេះត្រូវ ទើបទ្រង់ឱ្យចាត់ពល រាយពលរក្សាការពារព្រះនគរគ្រប់ជ្រុងគ្រប់ទិស។ ទីណាដែលមានទឹកព្រែកតូច ពុំបានធំជាទន្លេនោះឱ្យពលបនហង្សាវតីរក្សាទីនោះ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងស្រដីពីទ័ពខ្មែរវិញ។ សម្ដេចព្រះបរមនាថ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ជីវិតតំកល់លើត្បូង ស្ដេចព្រះរាជដំណើរទ័ពហ្លួងទៅដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យានៅក្នុងខាងខ្នើតខែមាឃ។ ទ្រង់ដាក់ទ័ពនៅភូមិមួយធំ ហើយទ្រង់ឱ្យតែងព្រះរាជសារប្រគល់ឱ្យឈ្លើយសៀមនាំយកទៅថ្វាយព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសៀមស្រាយ ព្រះរាជសារនេះមើល ដែលមានសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារបវរមង្គល ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការព្រះមហាបរមិន្ទបរមរាជារាមាធិបតី សិរីសោភា បវរឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋរាជធានីជាទីភិរម្យឧត្តម ព្រះបរមនិវេសន៍មហាស្ថាន ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមកសម្ដេចព្រះមហាធម្មាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងទេពមហានគរ រាជធានីធារាវតី ស្រីអយុធ្យា មហាស្ថានជាព្រះជេដ្ឋាធិរាជឱ្យទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ត្បិតក្រុងកម្ពុជាធិបតីនិងក្រុងទេពស្រីអយុធ្យាជាប្រទេសដ៏ស្មោះសរសាមគ្គីរសរាជមេត្រីនឹងគ្នា។ ក្រុងកម្ពុជាខេមរាប្រទេសមិនបានមានទោសអ្វីនឹងស្រីអយុធ្យាស្យាមប្រទេសសោះទេ តែក្រុងស្រីអយុធ្យា តែងលើកទ័ពធ្វើសង្គ្រាមនឹងខេមរាប្រទេសជាច្រើនគ្រា។ ឥឡូវនេះយើងជាព្រះអនុជ លើកព្យូហទ័ពមកដល់ហើយ បើសម្ដេចព្រះរៀមាព្រមឱ្យស្រុក នគររាជសីមាជួរខាងកើតទៅដល់ បស្ចឹមរហូតទៅដល់សមុទ្រ ជាដែនដីខ្មែរពីដើមដែលសៀម វាយយកមកនោះប្អូននឹងលើកទ័ព ត្រឡប់ទៅវិញមួយរំពេច។ តែថាបើ សម្ដេចព្រះរៀមពុំព្រមប្រគល់ស្រុកទាំងនោះឱ្យមកវិញ ទេប្អូននឹងធ្វើសង្គ្រាមតាមច្បាប់ឥតបង្អែរបង្អង់ឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចសៀមជ្រាបហើយ ជំនុំនឹងអស់មន្ត្រីសេរីជាតិ រួចធ្វើរាជសារប្រគល់ឱ្យបំរើនាំមកថ្វាយព្រះក្រុងកម្ពុជាវិញ។ សម្ដេចព្រះបរមរាជា ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គប្រជុំនាយកង នាយទ័ពមកប្រែរាជសារថ្វាយ។ រាជសារនោះមានសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរជេដ្ឋាវិមលពល សម្ដេចព្រះសារពេជ្ញវង្កូលសុរិយោត្តម បរមមហាធម្មរាជាធិរាជ ព្រះចៅក្រុងមហានគរបវរធារាវតី ស្រីអយុធ្យាមហាតិលកភពន្វរដ្ឋ រាជធានីបុរីរម្យឧត្តម មហាស្ថានជា ព្រះជេដ្ឋាធិរាជស្នងផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចបរមរាជា ធិរាជបរមិន្ទ បរមរាជាឥស្សរាធិបតី ក្រុងកម្ពុជាធិបតី សិរិយសោធរមហានគរឥន្ទបត្ថកុរុរដ្ឋ រាជធានី បានជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតយើងបានទទួលរាជសារ ព្រះអនុជាធិរាជ ហើយបានទតឃើញសេចក្ដីសព្វគ្រប់ថា ព្រះអនុជសុំស្រុកទិសខាងកើតនោះ យើងនិង ឱ្យពុំបានដ្បិតមាន សម្ដេចព្រះចៅហង្សាវតី មានជ័យទសទិសឥស្សរភាពជាបង្គោល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះបើ ព្រះចៅ ក្រុងកម្ពុជាធិបតី យល់ថា នឹងធ្វើសង្គ្រាមខានមិនបានក៏សុំធ្វើតាម សព្វរាជហឫទ័យ អធ្យាស្រ័យចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង លុះទ្រង់ជ្រាបព្រះរាជសារស្ដេចស្រុកសៀមហើយស្ដេចក៏ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកក្បួនទ័ពរៀបតាមពិជ័យសង្គ្រាមដើម្បីនឹងចូលវាយក្រុងស្រីអយុធ្យាតាមព្រះរាជសារស្ដេចស្រុកសៀម។ លុះវេលាព្រឹកព្រាងភ្លឺច្បាស់ ព្រះអរុណោទ័យ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងយុទ្ធនាធិការ សំរាប់ក្សត្រ ស្រេចស្ដេចគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រហត្ថី ចងគ្រឿងសុវណ្ណាបាំងព្រះមហាស្វេតច្ឆ័ត្រ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យព្រះចម្បាធិរាជជិះដំរីចំលងសឹកឃុំទ័ព ៧០០០ នាក់ ជាមេទ័ពមុខ ឱ្យព្រះបរិនាយក នឹងនាយរងលើកព្យូហចតុរង្គសេនា រៀបតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមស្រេច ទើបស្ដេចរៀបព្រះរាជដំណើរ ចេញក្បួនទ័ពចូលវាយក្រុងស្រីអយុធ្យមហានគរ។ កាលទ័ពលើកទៅដល់ហើយស្ដេចទ្រង់ បញ្ឈរព្រះទីនាំងនៅ វត្តសាមវិហារ។ ទ្រង់ឱ្យរាយដំរីសឹករៀងទៅដល់ តុត្ថីថោងហួសចូលទៅវត្តឆោង។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ ព្រះចម្បាធិរាជយកទូកដែលចាប់បានប្រមាណជា ១៥ ចំលងសឹកទៅមុខវត្តមេរុរាជ្ជីការាមឱ្យពល ៤០០០ នាក់ទៀតជិះ ទូកចូលទៅច្បាំងវាយបន្ទាយនគរនៅជ្រុងចៅសនុក រួចឱ្យទ័ពខាងជើងគោក បាញ់កាំភ្លើងធំ តូចជាកោលាហល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះធម្មរាជា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់រាជ្យរណយុទ្ធឡើងគង់ព្រះរាជយានលើកពលទាហានឡើងក្បាលបន្ទាយទទួលច្បាំងបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងធំតូចការពារនគរ។ លុះច្បាំងគ្នាដល់ថ្ងៃប្អូនត្រង់សៀមបាញ់ត្រូវទូកខ្មែរលិចអស់ច្រើន។​ កងទ័ពខ្មែរជើងគោកដែលទៅជាមួយគ្នាក៏ទៅជួយពុំរួចព្រោះទើសនឹងទឹក ទ័ពទាំង ៤០០០ នាក់ក៏ថយវិលមកវិញ។ ព្រះចម្បាធិរាជ ខឹងណាស់ក៏បរដំរីដេញពល ទៅបញ្ឈរនៅមាត់ច្រាំង តាំងបាញ់ចំរុះ។ លុះព្រឹកឡើងព្រះ ចៅក្រុងកម្ពុជា ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ឱ្យកេស្សធិកាបុស្សរាជ ដែលជាជំនួយព្រះចម្បាធិរាជ នោះជាមេទ័ពមុខ ជំនួសព្រះចម្បាធិរាជ។ ស្ដេចឱ្យកេណ្ឌពល ធ្វើស្ពាន ចងក្បូនចំលងទ័ពចូលទៅវាយសៀមម្ដងទៀត។ ខាងសៀមក៏ បាញ់កាំភ្លើងធំតូចមកលើក្បូន លើស្ពានទ័ពស្រុកខ្មែរយើង ទ័ពខ្មែរយើងឆ្លងពុំបាន។ លុះដល់ថ្ងៃ ក្រោយមកទ្រង់ត្រាស់ ឱ្យលើកទ័ពធំទៅកជាប៉មដាក់កាំភ្លើងធំបាញ់តំរង់ទ្វារបន្ទាយ ហើយទ្រង់ឱ្យចងក្បួនធ្វើស្ពាន កេណ្ឌទូកចំលងទ័ពចូលច្បាំងទៀតតែសៀមវារក្សាបន្ទាយយ៉ាងមាំមួនវាយពុំបាន។ ទ័ពខ្មែរ ក៏ថយមកបន្ទាយវិញ។ ខណៈនោះ ព្រះរាជាអ្នកជាអម្ចាស់ផែនដីកម្ពុជា មានព្រះរាជឱង្ការ និងអស់នាម៉ឺនមុខមន្ត្រីថា : នគរសៀមមានទឹកព័ទ្ធជុំវិញ ហើយយើងលើកទ័ពជើងគោកមកនេះមានពលក៏តិចយើងបន្តសង្គ្រាមទៅទៀតពុំបាន។ ដូច្នេះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកងទ័ពមួយម៉ឺននាក់លើកទ័ពចេញហើយបំបែកគ្នាចូលទៅក្នុងស្រុកតូច-ធំ និគមជនបទចាប់កៀរគ្រួសៀមចាប់ដំរីសេះ យកអស់សម្បត្តិទ្រព្យ ស្បៀងអាហារបានមកជាឈ្លើយច្រើនណាស់។ ទ្រង់មាន ព្រះរាជឱង្ការឱ្យទ័ពក្រោយ ផាត់កៀរគ្រួមក មុនទ័ពហ្លួង ១៥ ថ្ងៃ។ លុះដល់ខ្នើត ខែផល្គុន ស្ដេចលើកទ័ពវិលចូល ក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅ ក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលបើបានឃើញទ័ពខ្មែរដកថយត្រឡប់មក ក្រុងកម្ពុជាវិញហើយក៏ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកប្រមូលរាស្ត្រដែលនៅសេសសល់នោះឱ្យចូលមកនៅតាមស្រុកដើមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯអម្ចាស់ផែនដី ព្រះនគរក្រុងកម្ពុជា ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យផាត់កៀរគ្រួសៀម ដែលនៅខេត្តខាងជើង ខេត្តខាងកើតនាំវិលត្រឡប់ចូលមកប្រទេសកម្ពុជាបានចំនួនច្រើនណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរំសាយកងទ័ព ឱ្យចេញទៅនៅតាមទីលំនៅ រៀងៗខ្លួន ហើយទ្រង់មានព្រះរាជកំណត់ឱ្យត្រួតត្រៀមពល អាហារសាស្ត្រាវុធដាក់កំណត់ពេលថា : ដល់ពេលចេញវស្សា ឆ្នាំក្រោយ ទ្រង់នឹងលើកទ័ពចូលទៅវាយក្រុងស្រីអយុធ្យាម្ដងទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះចូលឆ្នាំថ្មី ព.ស. ២១១៦, គ.ស. ១៥៧២, ម.ស. ១៤៩៤, ច.ស. ៩៣៤ ឆ្នាំវក ចត្វាស័កខាងឯនគរលាវ ព្រះចៅក្រុងលានជាងបូរី "ស្ដេចលាវ" ស្ដេចចេញប្រឹក្សា និង សេនាបតីមន្ត្រីក្លាវ "ប្រែជាខ្មែរថា : នាម៉ឺនធំតូច" មានពញាឧបរាជ ពញារាជសូរវង្សជាដើមថា : ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីវាយបាននគរដទៃមកជាចំណុះច្រើន ខាងស្ដេចអណ្ណាមកុក (ស្រុកយួន) ក៏វាយយកនគរចាមបានជាចំណុះដែរឥឡូវ នគរខ្មែរក៏នៅជាឯករាជ្យ យើងលើកទ័ពទៅវាយយកជាចំណុះយើង ក៏ មុខជានឹងលំបាកដល់សេនាទាហានដែរ បើដូច្នេះ យើងគិតយកដំរីគុជសារសឹកធំរបស់យើងដែលកំពុងចុះប្រេងទៅបបួលនគរខ្មែរប្រជល់ភ្នាល់គ្នាដោយដាក់នគរជាក្រយាតំណាំងថាបើខ្មែររកដំរីមកប្រជល់នឹងដំរីយើងពុំបានទេ ខ្មែរត្រូវយកនគររបស់ខ្លួនមកជាចំណុះយើង យ៉ាងនេះ ហើយយើងនឹងបាននគរខ្មែរមកជាចំណុះយើងដោយងាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះពញាឧបរាជសូរិវង្សក្លាវខ្លាសេនាលាវក្រាបទូលថា: ព្រះតំរិះនេះពេញ ជាប្រសើរសមគួរណាស់។ ទូលព្រះបង្គំឃើញស្របថា : បើនគរខ្មែរគ្មានដំរីទេនោះ យើងនឹងបាននគរខ្មែរ ជាចំណុះមួយដ៏ងាយមែន។ ស្ដេចលាវកាលបានឮ អស់សេនាលាវក្លាវខ្លាំង និងព្រះរាជវង្សានុវង្សយល់ព្រមល្មមតាមព្រះទ័យអស់ហើយក៏ ត្រេកអរណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ អាលក្ខតែង ព្រះរាជសារលើផែនមាសដាក់បំពង់ប្រាក់ច្រកស្រោម ស្រោមព្រែរបស់លាវ សំរាប់រាជ្យនូវសំណៅ ហើយឱ្យមន្ត្រីពីរនាក់ជាចៅហ្វាយស្រុកចម្បាសក្ដិជារាជទូតឱ្យចៅហ្វាយស្រុកបោងចាំឃុំពល ១១០០ នាក់ឱ្យនាំដំរី មួយធំខ្ពស់ កំពស់ ៨ ហត្ថមួយចំអាម ដែលកំពុងចុះប្រេងនិងគ្រឿងបណ្ណាការគឺភ្លុកដំរី ៤ ក្បាលកុយរមាស ២ ក្បាលប្រអប់មាសដាក់ ក្បាលមួយ ពានមាស ផ្តិលមាស សំរាប់ស្រពមួយសំរាប់ ដីសកែវ ៥ ដុំកន្ទុយចាមរី ១០ ប្រគល់ឱ្យរាជទូតឱ្យនាំមកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតីលង្វែករាជធានី។ មន្ត្រីលាវទាំងនេះនាំមកជួបនិងសេនាបតីខ្មែរហើយសូមឱ្យសេនាបតី ខ្មែរនាំសេចក្ដីឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ព្រះករុណាទ្រង់បានជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរៀបព្រះទីនាំងចន្ទឆាយាមហាប្រាសាទ និងចុងព្រះរាជរោងសុវណ្ណវិមាន ហាមប្រាមអស់ ខ្ញុំរាជការធំតូច ឱ្យតែងខ្លួនតាមតំណែងបណ្ដាសក្ដិរៀងខ្លួនមកក្រាបបង្គំគាល់។ លុះព្រឹកឡើងស្ដេចទ្រង់គ្រឿងសំរាប់ក្សត្រចេញចុងព្រះរាជរោងរម្យ ប្រជុំអស់ព្រះរាជវង្សានុវង្សសេនាមាត្រ នាយកចតុមុខមន្ត្រីធំ-តូចគាល់ក្រោមព្រះបាទម្កុដមាសលើមល្លិការរួចទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតឱ្យនាំរាជទូតលាវ និង រាជសារគ្រឿងបណ្ណាការចូលក្រាបបង្គំថ្វាយ។ ខណៈនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យភ្នាក់ងារប្រែមើលមានសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">រាជសារ សម្ដេចមហាក្សត្រ ព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត សុខមកណជបាលវតី មហានគរជាធំក្នុងមាលានប្រទេសទិសឧត្តរាសូមចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះមហាក្រស័ត្រសោយរាជសម្បត្តិក្នុងក្រុងកម្ពុជាធិបតីសិរីយសោធរបវរឥន្ទបត្តកុរុរាជធានីបុរីរម្យឧត្តមរាជនិវេសន៍វិសេសមហាស្ថានសូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតព្រះនគរយើងទាំងពីរជាឯករាជ្យដូចគ្នាមានទំនៀមខត្យាវតានុវត្តក្រស័ត្រក៏ដូចគ្នា ហើយជាប់ជាយដែនអាណាចក្រគ្នាទៀត។ ឥឡូវនេះយើងចង់រំលាយ ព្រះនគរទាំងពីរជានគរតែមួយ។ ដូច្នេះបើថាយើងចង់នឹងលើកយោធាពលាជ័យ កងទ័ពលាវមកវាយយកស្រុកខ្មែរ ក៏យកបានតែការនេះនឹងនាំឱ្យតែលំបាកដោយផ្លូវគីរីបុព្វតាអារញ្ញ វារុក្ខាទូរេសឆ្ងាយហើយឱ្យជាទុក្ខលំបាកដល់អស់រេហ៍ពលថែមទៀតផង។ ឥឡូវនេះយើងឱ្យនាំគជសារមកប្រជល់ភ្នាល់គ្នានឹងគជេន្ទ្រក្រស័ត្រក្រុងកម្ពុជាយកនគរខ្មែរ និង នគរលាវដាក់ជាក្រយាតំណាំង។ ថាបើដំរីខ្មែរបរាជ័យនោះឱ្យព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី រៀបសុវណ្ណហិរញ្ញបុប្ផាបណ្ណាការឱ្យយកទៅចំណុះនគរលាវ។ ថាបើដំរីលាវ បរាជ័យយើងនឹងរៀបសុវណ្ណហិរញ្ញមាលាបណ្ណាការយកនគរលាវមកជាចំណុះព្រះនគរខ្មែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះបើរាជទូតយើងបានមកដល់ហើយសូមព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី អនុកូលចិត្តទទួលប្រជល់កុំបីឱ្យបង់ព្រះរាជមេត្រីឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមរាជាធិរាជ ជាអម្ចាស់ផែនដី "ព្រះរាជាខ្មែរយើង" ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការបរិហារនឹងខ្ញុំ រាជការធំ-តូច និង រាជទូតលាវថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុតគិតការកំសាន្តព្រះរាជហឫទ័យ យកដំរីមកប្រជល់គ្នាដាក់ព្រះនគរយ៉ាងដូច្នេះឃើញថាពុំសមរម្យសោះ។ ប្រសិនបើព្រះនគរទាំងពីរបានប្រជល់ដំរីភ្នាល់គ្នាមែន ហើយព្រះនគរខាងណាឈ្នះក្ដី ចាញ់ក្ដីសុខចិត្តញ៉មតាមសំដីរបស់ខ្លួននោះព្រះនគរទាំងពីរក៏បានសុខដោយសារនោះផងទៅ។ ប្រសិនបើនគរណាមួយប្រាសចាកហិរិឱត្តប្បបង់សុចរិតសត្យវាចានោះ ព្រះនគរលាវ និង ព្រះនគរខ្មែរ ក៏គង់តែពុំសុខមុខជានឹងកើតទុក្ខដល់សមណជីព្រាហ្មណ៍ ប្រជារាស្ត្រ លាវ និង រាស្ត្រខ្មែរទៀតពុំលែងឡើយ។ យើងគិតយល់ថាព្រះនគរលាវ និង ក្រុងកម្ពុជាធិបតីពុំដែលបានចងពៀរជាបច្ចាមិត្រ នឹងគ្នាបានម្ដងសោះទេ ឥឡូវបើព្រះនគរលាវចង់ប្រជល់ដំរីភ្នាល់ នឹងព្រះនគរកម្ពុជាដោយដាក់នគររៀងខ្លួនជាតំណាំង ដូច្នេះយើងក៏មិនរួញរាអ្វីដែរ។ ទ្រង់មានព្រះរាជបន្ទូលតែប៉ុណ្ណេះហើយ ទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញទៅមុខព្រះលានទត ដំរីលាវ ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាឱ្យយកកំពស់ទៅឃើញ ៨ ហត្ថមួយចំអាមឃើញរូបរាងក៏មាំមួន សមជាដំរីសឹកមែន ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់ទៅរាជទូតលាវថា : ខ្មែរព្រមប្រជល់ដំរីហើយ តែសន្មត ៧ ថ្ងៃទើបចាប់ប្រជល់គ្នា។ ឥឡូវនេះឱ្យទាហានលាវនាំដំរីទៅរក្សាដោយសមគួរចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តមកទ្រង់ត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រី យកដំរីសឹកព្រះទីនាំងក្នុងរោងមកថែទុកបំរុងនឹងប្រជល់។ លុះដល់ថ្ងៃជាពេលាកំណត់ប្រជល់ហើយស្ដេចទ្រង់ព្រះរាជដំណើរចេញពីសុវណ្ណមហាប្រាសាទខ្ពស់ ព្រមទាំងព្រះរាជវង្សានុកូលខត្តិយា និងធីតាសុរង្គរាជនារីរម្យស្នំ ក្រមសមុហៈទាហាន មានមាត្យា ក្រុមនិវេសន៍មហាស្ថានគាល់ត្រៀបត្រា ទើបទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការឱ្យយកព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រសឹក កំពស់ ៧ ហត្ថចុះប្រេងមុខក្រោយឱ្យចងគ្រឿងសុវណ្ណវិចិត្រព័ទ្ធខ្នង មានមន្ត្រីជិះក្បាល ជិះកន្សៃ។ ខាងដំរីលាវវិញ ដែលមានកំពស់ ៨ ហត្ថ មួយចំអាមនោះក៏មានគ្រឿងប្រដាប់រចនាយ៉ាងសោភាណាស់ដែរ។ មន្ត្រីលាវជិះក្បាល ជិះកន្សៃ ចុះប្រេងមុខក្រោយ មកដល់នាព្រះទីនាំង។ ទើបទ្រង់យកកុណ្ឌីមាសច្រូចទឹកស្នោទក បើកព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមទេវតាទាំងឆកាមាវចរសួគ៌ ដែលរក្សាព្រះនគរគ្រប់ទិសទីមកជាសាក្សីពេជ្រញ្ញាណ។ ថាបើព្រះនគរខាងណាមានបុញ្ញាធិការបារមីច្រើនសេសព្រះនគរម្ខាងខ្ញុំសូមឱ្យមានជ័យជំនះឈ្នះដំរីខាងម្ខាងនោះឱ្យបានដូចប្រាថ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះមានព្រះរាជឱង្ការដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យគោះគង ទូងស្គរលេងភ្លេងសំរាប់យុទ្ធដំរីទាំងពីរ។ មួយរំពេចនោះដំរីទាំងពីរក៏លែងឱ្យចូលប្រជល់គ្នា។ ដំរីលាវឃើញដំរីខ្មែរតូចក៏ស្ទុះមកចាក់ត្រូវព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រមុន។ ឯព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រក៏ស៊ូចាក់ជល់ទៅវិញ ជាកោហលដល់ទៅប្រមាណច្រើននាឡិកា។ កាលនោះប្រជានុរាស្ត្រផ្អើលមកមើលពាសពេញត្រៀបត្រាជាមហាវិសេសភ្នែកណាស់។ បើដំរីខ្មែរចាក់ត្រូវដំរីលាវម្ដងៗសូរសព្ទវាចាសារធិការ ក៏បន្លឺគឹកកងរំពងស្ទើរភ្លូកភ្លឹកផែនដី។ បើដំរីលាវចាក់ត្រូវដំរីខ្មែរម្ដងៗ ពួកលាវទាំង ១០០០ នាក់ក៏ត្រេកអរស្រែកបន្លឺសូរសព្ទយ៉ាងសន្ធឹករាល់កាយដូចគ្នា។ លុះព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនៃសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងទទួលជ្រងចាក់ដំរីលាវពីក្រោមត្រូវយ៉ាងដំណំបានចំណាប់ហើយក៏រុញទៅពេញទំហឹង។ ខណៈនោះដំរីលាវក្រឡះពីខ្លួន រួចហើយទៅជល់ដំរីខ្មែរវិញម្ដងទៀត ដំរីខ្មែរលើកនេះត្រូវស្នាប់មុខបុកកណ្ដាលភ្លុក ដំរីលាវយ៉ាងខ្លាំង បណ្ដាលឱ្យដំរីលាវប្រាស់ស្ទុះសុំយកតែអាយុប៉ុណ្ណោះ។ ដំរីខ្មែរដេញចាក់ថែមទៀតត្រូវលោកខាងក្រោយ ដំរីលាវស្រែករោទិ៍យ៉ាងខ្លាំងរត់កណ្ដាលទី។ អស់ពួកខ្ញុំរាជការខ្មែរក៏ស្រែកហ៊ោកញ្ជ្រៀវកក្រើកអំពើកបីដូចផែនដីញាប់ញ័ររន្ធត់។ ព្រះបាទសម្ដេចក្សត្រាធិរាជ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង "ព្រះរាជាខ្មែរ" ទ្រង់ព្រះបីតិសោមនស្សប្រជាភិរម្យណាស់។ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ទៅកាន់ព្រះរាជទូតលាវថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អម្ចាស់ឯង សន្យាថាបើដំរីឯងចាញ់ដំរីអញ អម្ចាស់ឯងនឹងឱ្យនាំរាជបណ្ណាការមកទទួលជាចំណុះព្រះនគរអញ ឥឡូវនេះ ដំរីឯងចាញ់ដំរីអញហើយដូច្នេះ ចូរឯងនាំដំរីទៅថ្វាយស្ដេចឯងវិញចុះហើយឱ្យអម្ចាស់ឯងធ្វើតាមសត្យសញ្ញារបស់ខ្លួនចុះ។ ឯពលមួយពាន់និងបាវព្រាវយើងត្រូវអូសទុកសិន។ ថាបើស្ដេចលាវនាំសុវណ្ណបណ្ណាការមកដល់ថ្ងៃណាអញក៏នឹងបើកបាវទាំងនោះឱ្យទៅវិញក្នុងថ្ងៃនោះដែរ។ កាលទ្រង់ត្រាស់យ៉ាងនេះចប់ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីខ្មែរឃុំពលលាវទុកមួយអន្លើសិនទើប ស្ដេចយាងចូលព្រះរាជនិវេសន៍ មហាស្ថានវិញរួចទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឱ្យធ្វើព្រះរាជសារ ច្រកក្នុងបំពង់ភ្លុកស្រោម ព្រែកបោះត្រាព្រះវលញ្ជកររូប ព្រះមហាប្រាសាទ សំរាប់ផែនដីមួយ ព្រះវលញ្ជករ រូបព្រះឥសូរថ្លែងសមួយដួង រូបព្រះព្រហ្មប្លែងរឹទ្ធីគង់លើនាគបើកពពារសំរាប់រាជ្យមួយដួងដាក់ស្រោម ស្រេចទើបទ្រង់ចាត់ផ្លែក្រវាញ ៤ ហាបពានព្រះស្រីមាសធំមួយ សំរាប់គ្រឿង និងព្រែសូត្រ ២០ កី ថ្មកែវ ២០ ដុំ សាក្លាត ២០ ជាប់កំរងផ្កាមាសមួយកីប្រគល់ឱ្យរាជទូតលាវ។ រាជទូតលាវក៏ថ្វាយបង្គំលា នាំដំរីនិងគ្រឿងតបព្រះរាជបណ្ណាការទៅនគរវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់នគរលាវហើយ រាជទូតលាវក៏នាំរាជសារ និងរាជបណ្ណាការចូលទូលថ្វាយស្ដេចសព្វតាមដំណើរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ធម្មចក្ររាជ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រប្រថាប់ជាឥសូរកំពូលកម្ពុជាធិបតី សិរីយសោធរបវរឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋ រាជធានីបុរីរម្យឧត្តម ព្រះរាជនិវេសន៍ វិសេសមហាស្ថាន ចំរើនព្រះរាជមេត្រី មកសម្ដេចព្រះចៅ ក្រុងស្រីសតនាគនហុត ឧត្តមរតននិវេសន៍វតី មហានគរឱ្យបានជ្រាប។ យើងបានទទួលរាជសារប្ដេជ្ញាថា ប្រជល់គជេន្ទ្រយុទ្ធឥឡូវយើងមានជ័យជំនះហើយ។ ដូច្នេះសូមព្រះចៅស្រីសតនាគនហុតនាំរាជសុវណ្ណ បណ្ណាការថ្វាយយើងតាមសតិបដិសញ្ញាចុះយើងនឹងប្រគល់ពលទាំង ១០០០ នាក់ឱ្យមកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(ត្រង់នេះព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះបណ្ណាល័យភាគ៣ ទំព័រ ២១០ មានសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលមន្ត្រីលាវ នាំដំរីមក សុំប្រជល់នឹងដំរីខ្មែរនោះ ព្រះរាជសារស្ដេចលាវ មានសេចក្ដីប្លែកគ្នា ពីព្រះរាជសារក្នុងសាស្ត្រា វត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ដូចតទៅនេះ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃក្រោយស្ដេច "ព្រះករុណាអម្ចាស់ផែនដីកម្ពុជាយើង" ស្ដេចឱ្យនាម៉ឺន សព្វមុខមន្ត្រីទាំងពួង តែងខ្លួនពេញយសសក្ដិ ចូលគាលវេលាម៉ោង ៩ ព្រឹករួចស្រេចឱ្យហ្លួងទិព្វសេនា "តូច" នាំព្រះរាជសារស្ដេចលាវ និង មន្ត្រីលាវទាំង ២ នាក់ចូលគាល់នៅចុងព្រះរាជរោងជាមួយនិងសេនាបតីទាំងពួង។ មន្ត្រីលាវថ្វាយបង្គំតាមទំនៀមលាវ ៦ ដងហើយក្រាបគាល់នៅទីនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេច ព្រះបាទបរមិន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់សួរពីសុខទុក្ខក្នុងព្រះនគរ មន្ត្រីលាវក៏ក្រាបបង្គំទូលតាមដំណើរសព្វគ្រប់ហើយ ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាព្រះទេពចិន្តា "សោ" ដែលចេះភាសាលាវឱ្យសូត្រព្រះរាជសារថ្វាយសេចក្ដីថា : ព្រះរាជសារ ព្រះចៅស្រីសតនាគនហុត ដ៏ជាមោលីនៃនគរជានជាតិម៉ាឡាន ប្រទេសលានជាង (អានតាសំដីលាវថា ឡានឆាង ប្រែថាប្រទេសមួយលានដំរី) ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមកសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា រាមាធិបតី ក៏ប្រកបដោយកិត្យាភិនិហារក្នុងខេមរាប្រទេស។ សូមជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងទាំងពីរជាក្រស័ត្រ ប្រសើរប្រកបដោយមន្ត្រីរតន៍ ដំរីរតន៍ សេះរតន៍ សេនា ទាហានរតន៍ជាច្រើន។ ត្បិតមានឮកិត្តិយស កិត្តិសព្ទទៅដល់ម៉ាឡាប្រទេសថា : ក្រុងកម្ពុជាធិបតីមានដំរីច្រើន ឥឡូវខ្ញុំចាត់មន្ត្រី ២ នាក់ និងពល ១០០០ នាក់ឱ្យនាំដំរីមួយមកប្រជល់គ្នា ភ្នាល់ដាក់ព្រះនគរជាក្រយាតំណាំង។ ថាបើដំរី ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី បរាជ័យចាញ់ដំរីយើង ព្រះចៅត្រូវនាំព្រះរាជសារដំបារមាសទៅថ្វាយយើងជាចំណុះយើងជាព្រះចៅ ក្រុងស្រីសតនាគនហុត។ ថាបើដំរីយើងចាញ់ ត្រូវយើងនាំព្រះរាជសារដំបារមាសមកថ្វាយជាចំណុះក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញដែរ។ ថាបើក្រុងកម្ពុជាធិបតីគ្មានដំរីប្រជល់នឹងដំរីយើងទេឱ្យ ព្រះចៅនាំ ព្រះរាជសារដំបារមាស ទៅថ្វាយជាចំណុះនគរលាវដោយស្រួលតែម្ដងកុំឱ្យលំបាកដល់សេនាទាហានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ អ្នកជាអម្ចាស់ ដែនកម្ពុជាទ្រង់បាន ព្រះសណ្ដាប់សេចក្ដី ព្រះរាជសារចប់ហើយត្រង់នឹកពិរោធក្នុងព្រះទ័យថា : ស្ដេចលាវនេះ វាមើលងាយអញជា មហាក្រស័ត្រប្រកបដោយ បុញ្ញឫទ្ធិដ៏ប្រសើរផងដូច្នេះ គួរតែអញលើកទ័ពទៅលំអិតស្រុកលាវឱ្យល្អិតដើម្បីឱ្យសម និង គំនិតដែលវាមើលងាយអញហើយ ក្នុងពេលឥឡូវនេះអញ ល្មមតែចាប់អាលាវរាជទូតនេះ ទៅសំលាប់ក៏បានប៉ុន្តែការធ្វើដូច្នេះនឹងនាំឱ្យខូចបង់បុរាណរាជ ប្រវេណីព្រោះស្រុកយើងក៏ នៅជាប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងសៀមផង។ ឯលាវថ្វីបើវាព្រហើយយ៉ាងនេះ វាក៏គង់តែនឹងបរាជ័យ ជាមិនខានដែរ។ ទើបទ្រង់ មានព្រះតំរាស់ និង មន្ត្រីលាវធ្វើហាក់ដូចជាមិនខ្ញាល់ថា : យើងអរណាស់ និង ព្រះចៅស្រីសតនាគនហុត ដែលបានឱ្យនាំដំរីមកប្រជល់នឹងដំរីយើងនេះណាស់ហើយ ហើយទ្រង់ត្រាស់ បង្គាប់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រីនូវបញ្ជូនមន្ត្រីលាវទាំងពីរនាក់និងពល ១០ នាក់ឱ្យទៅនាំដំរីមករង់ចាំស្ដេចនៅភ្នំសន្ទុក។ ថ្ងៃក្រោយស្ដេចឱ្យរើសដំរីក្នុងរោងមួយឈ្មោះ គជវែហានក្លាកំពស់ ៧ ហត្ថពូកែធ្លាប់ដល់ក្នុងការសង្គ្រាម ហើយដែលកំពុងតែចុះប្រេងផងឱ្យតាំងស្នាមហាត់ជល់នៅមុខព្រះលានយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ១០ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំវក ចត្វាស័ក ស្ដេចព្រមដោយសេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ខ្ញុំរាជការលើកព្យូហយាត្រាចេញពីរាជវាំងលង្វែកទៅប្រថាប់នៅកំពង់ ទ្រង់ឱ្យចំលងសេះ ដំរីពលទៅដាក់ខាងត្រើយនាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯគជវៃហានក្លា ស្ដេចឱ្យធ្វើដាក់ទឹក យោងទាញទៅត្រើយនាយ។ ទ្រង់ចំលងរួចហើយ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រាតាមរយៈផ្លូវរហូតដល់ភ្នំអាសន្ទុក។ ស្ដេចទ្រង់សំរាកព្រះកាយពល ២ យប់ក្រោយនោះទើបស្ដេចកំណត់ពេល និងទីប្រជល់ នឹងដំរីលាវ។ ដំរីលាវមកនៅទីនេះដោយខុស ភេទ ទឹក ស្មៅ ក៏ថយកំលាំងច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពស.២១១៦, គស.១៥៧២, មស.១៤៩៤, ចស. ៩៣៤ ថ្ងៃ ៧ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំវក ចត្វាស័កគ្រប់ថ្ងៃសន្មតហើយ មន្ត្រីលាវទាំងពីរនាក់ ក៏នាំដំរីមកឈប់នៅវាលខាងត្បូងភ្នំអាសន្ទុក។ វេលាដែលនឹងប្រជល់នោះ ស្ដេចទ្រង់សុវណ្ណភិង្គា (កុណ្ឌីមាស) ច្រូចទឹកស្នោទកលើផែនប្រឹថពីអធិដ្ឋានព្រះបារមីថា: សូមអរគុណ ព្រះរតនត្រ័យ និង ទេវតាដែលរក្សាក្រុងកម្ពុជា ដ៏ទ្រង់នូវមហិទ្ធិរឹទ្ធីជួយជាបន្ទាលសាក្សីខ្ញុំ ការភ្នាល់នេះខ្ញុំនឹងរំលោភទៅលើស្ដេចលាវក៏ទេគឺស្ដេចលាវពុំប្រកបដោយ ទសពិធរាជធម៌រំលោភចង់យកព្រះនគរខ្ញុំនេះឱ្យជាចំណុះនគរខ្លួន។ ថាបើខ្ញុំមានជ័យជំនះលើស្ដេចលាវសូមឱ្យឃើញច្បាស់ជាអស្ចារ្យ ក្នុងគ្រានេះកុំបីខាន។ ដោយអំណាចព្រះរាជអធិដ្ឋាន ក៏បណ្ដាលឱ្យព្រះទីនាំងគជវៃហានក្លាបញ្ចេញសំរែកកោញ្ចនាទ ហាក់ដូចជានឹងបោលចូល។ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ទ្រង់ទតឃើញហើយ ទ្រង់ឱ្យប្រគុំត្រែស័ង្ខ គោះគង ទូងភេរី តូរ្យតន្ត្រី ព្រះគជេន្ទ្រនាយកកែបទាមក ព្រះមហាឧទេនរតន៍ទាមកន្សៃ។ លុះឮសូរតូរ្យតន្ត្រីហើយ ហ្មក៏ទទោកដំរីចេញទៅ។ លាវទាំងពីរនាក់ក៏ទទោកដំរីខ្លួនចូលកអួតដាក់គ្នា ៣ ជុំ។ គជវៃហានក្លាក៏បញ្ជូចកោញ្ចនាទចូលរះចុងភ្លុកដៃនិងដៃមួលច្របាច់គ្នា។ លុះចូលជល់គ្នាអស់ពេលយ៉ាងយូរមកគជវៃហានក្លាដែលមានភ្លុកវែងជាងចាក់ត្រូវក្រោមស្នាប់ភ្លុកដំរីលាវ។ ដំរីលាវដកថយបរទៅខាងកើតគជវៃហានក្លាដេញចាក់ ត្រូវផ្នោះក្រានពីអន្លើទៀតដំរីលាវក៏ស្រែករោទ៍រំពងព្រៃមន្ត្រីលាវកាវ ក្បាលបញ្ចូលមកទៀត តែដំរីលាវពុំព្រមចូលហើយបោលចូលព្រៃទៅ។ ខណៈនោះ ទ្រង់មានអំណរណាស់ ស្ដេចឱ្យសេនាទាហានទះដៃស្រែកហ៊ោទ្រហឹងអឹងកង ទើបស្ដេចឱ្យមន្ត្រីលាវចូលគាល់។ ទ្រង់សួរពីរាជសារស្ដេចលាវដែលសន្យាមន្ត្រីលាវក្រាបទូលថា : សូមថយទៅក្រាបបង្គំទូលស្ដេចលាវវិញ ស្ដេចក៏ព្រមហើយឱ្យមន្ត្រីលាវទាំងពីរនាក់នឹងពល ១០ នាក់នាំដំរីទៅវិញឱ្យស្ដេចលាវបានឃើញស្នាមរបួស។ ទ្រង់ព្រះរាជបណ្ដាំនឹងមន្ត្រីលាវថា : ឱ្យទូលស្ដេចលាវផងថា : ឱ្យនាំរាជសារដំបារមាសមកឡើងតាមសន្យាចុះ។ ថាពលសល់ពីនោះទាំងប៉ុន្មាន ទ្រង់ឱ្យឃាត់ទុកប្រគល់ឱ្យទៅចៅមឿង ខេត្តអាសន្ទុក រក្សាហើយស្ដេចយាងទៅខេត្តកំពង់ស្វាយទ្រង់ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកធ្វើបន្ទាយរក្សាខេត្តស្រេចស្ដេចយាងចុះកំពង់គង់លើព្រះទីនាំងនាវាយាងមកព្រះបរមរាជវាំងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ព្រះរាជសារចប់ហើយព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត ទ្រង់សួររាជទូតបញ្ជាក់ថែមទៀត។ លុះបានទ្រង់ជ្រាបសព្វ គ្រប់ប្រការហើយ ព្រះចៅលាវ ទ្រង់ព្រះពិរោធខ្លាំងណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ស្រែកដោយសំឡេងខ្លាំងៗប្រាប់ព្រះឧបរាជ ព្រះសូរវង្សសេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួងថា ព្រះចៅលង្វែកនេះ ចិត្តពាលកាចខូចបង់ធម្មរាជបវេណី ខ្លាំងណាស់។ យើងមានសត្តប្បដិញ្ញាហើយ ម្ដេចឡើយក៏នៅតែមកអូសពលយើងទុកឱ្យបាក់មុខ អប្បយសខ្មាស អស់ប្រទេសទាំងពួងទៀតយ៉ាងនេះ។ បើដូច្នេះ ត្រូវតែយើងធ្វើឱ្យខ្មែរដឹងដៃយើងម្ដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ្រង់ត្រាស់ដូច្នេះចប់ហើយ ព្រះចៅលាវក៏បញ្ជាឱ្យកេណ្ឌទ័ពគ្រប់ស្រុកធំ-តូចរៀបទូកក្ដារស្បៀងអាហារគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ហើយលើកទ័ពសំដៅមកប្រទេសកម្ពុជាធិបតី។ នេះនឹងស្រដីឯខាងក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញម្ដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយពីប្រជល់ដំរីបានជ័យជំនះ លើដំរីលាវហើយលុះចេញវស្សាហើយក្នុងឆ្នាំរកា បញ្ចស័ក ពស.២១១៧, គស. ១៥៧៣, មស.១៤៩៥, ចស.៩៣៥ អម្ចាស់ផែនដី ប្រទេសកម្ពុជាស្ដេចចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំជំនុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីដែលគង់ចាំត្រៀបត្រាជាយសបរិវារទើប ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលពីឆ្នាំទៅ យើងលើកទ័ពទៅចាប់ក្រុងស្រីអយុធ្យា តែចាប់ពុំបានព្រោះយើងយកពលទៅតិចពេកហើយ នគរសៀមមានទឹកព័ទ្ធជុំវិញជាខ័ណ្ឌផង។ ហេតុនេះហើយបានជាយើងយកពុំបាន។ ក្នុងឆ្នាំនេះ យើងលើកទ័ពទៅចាប់ស្រុកធំ-តូចក្រៅ។ ឱ្យបានសិនឱ្យ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា លើកទ័ពចេញមកជួយស្រុកអស់ទាំងនោះ ទើបយើងនឹងរាយទ័ព សៀមឱ្យបែកហើយនឹងចូលទៅយកនគរសៀមឱ្យបាន។ អស់មន្ត្រីធំ-តូចស្ដាប់ ព្រះបន្ទូលហើយ ក៏យល់ស្របតាមព្រះរាជតំរិះ។ មួយរំពេចនោះ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពពីរម៉ឺននាក់ សេះ ៨០០ ប្លាយព្រមទៅដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ រួចទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌចៅហ្វាយស្រុកបាសក្ដិ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រះត្រពាំង ឱម៉ោ ក្រមួនស កំពត ពាម កំពង់សោមដែលមានចៅហ្វាយស្រុកបាសក្ដិជាមេទ័ពឱ្យលើកកងទ័ព ១៥០០០ នាក់ទៅវាយស្រុកចន្ទបុរី ស្រុកធន យ៉ៃ ស្រុករយ៉ង ស្រុកប៉ែតទ្រីវ ស្រុកណាមរឿង ឡើងទៅប្រសព្វនឹងទ័ពហ្លួងខាងជើងគោក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អស់នាយកកងទ័ពឯទៀត ទ្រង់ឱ្យលើកទ័ពចេញមក មកជួបជុំនឹងទ័ពហ្លួង ហើយទ្រង់ឱ្យតាំងពិធីសឹកក្រស័ត្រ។ លុះដល់ថ្ងៃបានឫក្សជាពេលាល្អបវរសិទ្ធិជោគ ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងអលង្ការសំរាប់មហារណង្គយុទ្ធ ទ្រង់រាជអាវុធឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជាសក្ដិ ព្រមទៅដោយស្វេតច្ឆ័ត្រ ក្លស់ក្លំអភិរម្យ គ្រឿងរាជសឹក សន្ធឹកទៅដោយចតុង្គយោធា សេនានិករបវរ ទង់ជ័យមើលទៅ ប្រពៃដោយក្បួនមាំមួនមហិមានាអាវុធគ្រប់ដៃ។ ព្រះបាទសម្ដេចបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចព្រះរាជដំណើរទៅដោយថ្នល់មាគ៌ា វិថី រៀងទៅដល់ស្រុកកំពង់ក្រសាំង ក្នុងខេត្តសៀមរាប។ ស្ដេចតាំងយកទ័ពហ្លួងនៅទីនោះ ទ្រង់មានព្រះរាជកំណត់ឱ្យនាយកងទ័ពនិងពល ១០០០០ នាក់ទៅចៅពញាឧកាសរាជជាមេទ័ពឱ្យទៅវាយស្រុកនគររាជសីមាឱ្យពញាសួគ៌ាលោកជាមេទ័ព និងនាយទ័ពនាយកងព្រមទាំងពល ៨០០០ នាក់ឱ្យលើកទៅវាយបស្ចឹមបុរី ស្រុកនគរនាយក ស្រុកជ័យបុរី ស្រុកប្រាំបីរដ្ឋ និង ស្រុកធំ-តូចរៀងទៅ។ ទ្រង់ចាត់ទ័ព ២ កងទៀតឱ្យទៅស្កាត់កៀរគ្រួសៀមដែលរត់ចូលព្រៃ។ នាយកងទ័ពទាំងនោះ ក្រាបថ្វាយបង្គំលាលើកទ័ពទៅហើយចូលវាយស្រុកសៀមធំតូច តាមត្រាស់បង្គាប់បានជ័យជំនះបានស្រុកជាច្រើនតាំងពីនគររាជសីមាខាងជើងរៀងរហូតទៅដល់ខេត្តខាងត្បូងទល់នឹងសមុទ្រផុតកោះចន្ទបុរី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាទ្រង់បានជ្រាបថា: ទ័ពខ្មែរបានលើកចូលមកវាយប្រទេសព្រះអង្គហើយ តែព្រះអង្គពុំហ៊ានលើកទ័ពមកជួយឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលនោះ នាយកងទ័ពខ្មែរទាំងអស់ខាងជើងគោកចាប់បានឈ្លើយសៀមស្បៀងអាហារ គោ ក្របី ដំរី សេះ និង គ្រឿងប្រដាប់ប្រដា ទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនទើបលើកទ័ពមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយវិញ។ នាយកង នាយទ័ព ខ្មែរខាងជើងទឹកក៏ ចាប់បានឈ្លើយសៀមទាំងប្រុសទាំងស្រីជាច្រើននូវទូកក្ដារទ្រព្យសម្បត្តិដ៏មានតំលៃក៏ច្រើនមហិមាណាស់ដែរទើបលើក កងទ័ពត្រឡប់មកស្រុកកំពង់សោមវិញ ហើយបកសំបុត្រឱ្យអ្នកបំរើនាំយកទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់បានជ្រាបហើយ ទ្រង់មានអំណរណាស់។ ពេលនោះចៅហ្វាយស្រុកគោកខណ្ឌមួយ ស្រុកធ្លងលីញមួយ ស្រុកឆ្លូង ស្រុកស្រឡៅមួយ ពញាអរជូនខាងត្បូងឃ្មុំមួយ ចៅហ្វាយស្រុកទន្លេរពៅមួយបានធ្វើសំបុត្រ ចាប់បំរើឱ្យនាំទៅដល់កំពង់ក្រសាំង ដែលនៅឯលិច ស្រុកនគរវត្តឱ្យយកទៅជូនសេនាបតីដើម្បីឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះករុណាថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចនគរលាវ កំពុងតែឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពធំ និង ទ័ពរទេះសេះ ដំរី ច្រើនណាស់បំរុង នឹងលើកមកវាយក្រុងកម្ពុជាធិបតី យើងក្នុងពេលឆាប់ៗនេះហើយ។ សូមទ្រង់ជ្រាប ក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្របានទ្រង់ជ្រាបតាមសំបុត្ររបស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះហើយព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការនឹងអស់នាយកងនាយទ័ពទាំងនោះថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងនឹងទៅវាយក្រុងស្រីអយុធ្យា ក្នុងពេលនេះពុំទាន់បានឡើយព្រោះឥឡូវនេះលាវវាលើកទ័ពមកវាយយើងមុនហើយ បើដូច្នេះត្រូវតែយើងទទួលវាយលាវសិន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់តែប៉ុណ្ណោះ ទើបត្រាស់ឱ្យសេនាបតីធ្វើសំបុត្របង្គាប់ពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកនោះឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រខេត្តខាងជើង ហើយចាំទទួលច្បាំងនឹងលាវនៅទីស្រុកអាសន្ទុកនោះឱ្យពញាអរជូនចៅហ្វាយស្រុកខេត្តត្បូងឃ្មុំ កេណ្ឌរាស្ត្រខេត្តខាងកើត ហើយចាំទទួលច្បាំងនឹងលាវនៅស្រុកសម្បុកុលសម្បូណ៍។ ឯទ័ពហ្លួងស្ដេចព្រះរាជដំណើរ ត្រឡប់មកក្រុងលង្វែករាជធានីវិញ។ ឈ្លើយសៀមដែលចាប់បានមកទាំងប៉ុន្មាននោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យចែលទៅស្រុកធំតូចទាំងឡាយក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ គោ ក្របី ដំរី សេះ សព្វសម្បត្តិដែលបានមកទាំងប៉ុន្មានទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន ចែកអស់នាយកងនាយទ័ពមិនឱ្យខ្វះកន្លះដល់ម្នាក់ឡើយ។ ហេតុនេះហើយបានជាកងទ័ពខំធ្វើការរាជការឆ្លងព្រះតេជគុណរៀងរាល់ឆ្នាំមានជ័យជំនះជាទីពេញចិត្តណាស់។ តម ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ឱ្យចេញកេណ្ឌកងទ័ពមកថែមឱ្យគ្រប់ចំនួនជាង ១០០០០០ នាក់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងស្រដីខាងទ័ពលាវវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត កេណ្ឌពលបាន ១៥០០០០ នាក់ ទ្រង់ឱ្យពញាឧបរាជ និង នាម៉ឺនធំ-តូចឃុំពល ៥០០០០ នាក់ជាទ័ពជើងទឹកឱ្យលើកមកតាមផ្លូវទន្លេធំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចលាវលើកពល ១០០០០០ នាក់មកដោយព្រះអង្គឯងជាទ័ពជើងគោក។ ក្នុងទ័ពនោះមានដំរីសឹក ៥០០ សេះសឹក ១២០០។ ទ្រង់ពញាឧបរាជសូរ្យវង្សជាមេទ័ពមុខឱ្យ ពញាសុរិន្ទខាំងហ្វា ជាប៉ែកខាងស្ដាំឱ្យពញាមហេជាប៉ែកខាងឆ្វេង ឱ្យពញាមើឡិកជាទ័ពក្រោយ ឱ្យពញានគរនៅរក្សាស្រុក។ លុះបានឫក្សឧត្តមនៅខែមាឃ ឆ្នាំមមី ទោស័ក ព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត ទ្រង់គ្រឿងអម្ពរសព្វប្រដាប់ប្រដាតាមមាំឡាន ប្រទេសរចនាដោយសាភេតរិស័យឡើងគង់លើដំរីសឹក លើកក្បួនទ័ពជើងទឹក ជើងគោកជាសន្លឹកពន្លឹកណាស់តាមផ្លូវដើររយ : រៀងរហូតមកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកដែលជាមេទ័ពខាងខ្មែរកាលបានឃើញកងទ័ពលាវធំហួសប្រមាណពុំហ៊ានចេញទទួលចំបាំង ហើយក៏ផាត់កៀរគ្រួវិលថយចូលមកបន្ទាយខេត្តអាសន្ទុកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កងទ័ពទឹកលាវ សម្ដេចព្រះឧបរាជលាវលើកទ័ពមកដល់ជួខោនហើយទ្រង់ ក៏រំលៀកទូកចុះទ័ពមកដល់ស្រុកសម្បុក។ ពញាអរជូនឃើញទ័ពលាវច្រើនលើសលប់ជាងចំនួនទ័ពរបស់ខ្លួន ក៏ថយមកចាំទទួលច្បាំងនៅបន្ទាយត្បូងឃ្មុំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខាងឯខ្មែរ ក្រុងលង្វែករាជធានីវិញ ព្រះបាទសម្ដេចក្សត្រាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ឱ្យសម្ដេចព្រះសត្ថាធិរាជជាព្រះរាជឱរសនៅរក្សាព្រះនគឬ។ ទ្រង់ឱ្យប្រជុំពលយោធាជាប្រញាប់បានពល ១០០០០០ នាក់។ ទ្រង់ចាត់ឱ្យចៅហ្វាទឡ្ហៈជាមេទ័ពខាងជើងទឹក ឧកញ៉ាក្រឡាហោមជាមេទ័ពមុខ ព្រមដោយទូកក្ដារគ្រឿងសស្ត្រាវុធចំនួនពល ៣០០០០ នាក់ឱ្យលើកទ័ពទៅទទួលច្បាំងនឹងឧបរាជលាវនៅផ្លូវទន្លេធំ។ ទ័ពហ្លួងជើងគោកមានពល ៧០០០០ នាក់មានដំរី ៣០០ សេះ ៨០០។ ទ្រង់ឱ្យចំលងពលទៅត្រើយខាងកើតស្រេច ទើបសម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់បានចាត់ឱ្យលើកព្យូហចតុរង្គរៀបចំដំណើរក្បួនទ័ពឱ្យប្រញាប់រៀងទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯស្ដេចលាវ កាលលើកទ័ពមកដល់ស្រុកសន្ទុកហើយ ទ្រង់ចាត់ឱ្យទ័ពលាវចូលវាយចៅពញាឧទ័យធិរាជ។ ចៅពញាឧទ័យធិរាជ ក៏ដេញពលឱ្យឡើងលើទីបន្ទាយចាំទទួលច្បាំងនឹងទ័ពលាវ។ ទ័ពទាំងពីរខាងបាញ់កាំភ្លើងតគ្នាទៅវិញទៅមក ឮសន្ធឹកសន្ធាប់កក្រើកអស់ប្រថពី។ កងទ័ពទាំងសងខាងក៏ស្លាប់ដូចគ្នាដែរ។ ខាងពលលាវស្លាប់ច្រើនណាស់ទើបស្ដេចលាវឱ្យធ្វើបន្ទាយកិលបរព្រះទីនាំងដេញពលឱ្យចូលច្បាំងដូចរលកក្នុងមហាសមុទ្រ។ ពលលាវចូលមកដល់បន្ទាយខ្មែរហើយក៏តាំងឡើងប្រកាប់គ្នានឹងទ័ពខ្មែរលើបន្ទាយខ្មែរ។ ពលខ្មែរទទួលច្បាំងពុំបានក៏បែកទ័ពស្លាប់វិនាសអស់ជាច្រើនណាស់។ កូនរបស់ចៅពញាឧទ័យធិរាជស្លាប់ក្នុងបន្ទាយ ខ្លួនចៅពញារត់ទំលាយចំណោមទ័ពលាវបាន។ ទ័ពលាវមានជ័យជំនះចាប់បានទ័ពខ្មែរ ដែលបែកបន្ទាយយកទៅធ្វើជាឈ្លើយបានជាច្រើន។ ពញាឧទ័យធិរាជពេលរត់ចេញពីចំណោមទ័ពលាវរួចហើយក៏រត់មកប្រទះនឹងទ័ពហ្លួងកណ្ដាលផ្លូវក៏ចូលក្រាបថ្វាយបង្គំថ្លែងទូលរាជកិច្ចថ្វាយនូវទោសានុទោសរបស់ខ្លួន សព្វគ្រប់ប្រការៗ ខណៈនោះ អម្ចាស់ផែនដីប្រទេសកម្ពុជាមានព្រះរាជតំរាស់ត្រាស់ប្រារព្ធថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពលាវមានចំនួនច្រើនលើសកំលាំងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនណាស់។ ចៅហ្វាយស្រុកក្រៅនឹងទទួលច្បាំងផងពុំបានឡើយ។ ទ្រង់ព្រះរាជទានទោសដល់ចៅពញាឧទ័យធិរាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លំដាប់នោះ អម្ចាស់ផែនដីខ្មែរ ស្ដេចលើកក្បួនទ័ពតទៅទៀត។ លុះដល់តំបន់កំពង់ស្វាយ ក្នុងខេត្តអាសន្ទុក។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតាំងទ័ពតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមក្នុងទីជ័យភូមិដ៏ល្អ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខាងលាវវិញ ស្ដេចលាវក៏ឱ្យលើកសេនាពលានុពលតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម។ ព្រះចៅលាងជាង "ស្ដេចលាវ" បានប្រឹក្សានឹងអស់សេនាទាហាន ពញាលាវទាំងឡាយថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពយើងមានច្រើនជាទ័ពខ្មែរ។ ដូច្នេះវេលាស្អែកនេះ យើងត្រូវលើកក្បួនទ័ពតាំងពីយប់ហើយឱ្យទៅភ្លឺនៅមុខបន្ទាយខ្មែររួច ហើយយើងបរពលចូលទៅវាយទ័ពខ្មែរដោយងាយជាប្រាកដ។ អស់នាយកង នាយទ័ពក៏យល់ដូចព្រះរាជបញ្ជាការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះវេលាព្រឹកឡើង ម្ដេចព្រះចៅក្រុងស្រីសតនាគនហុត ព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ម៉ាឡានប្រទេសសុវណ្ណពិចិត្ររតនា ហត្ថាក៏ទ្រង់កង្វេរ ដាវខ ជាអាវុធរួចស្រេចហើយ ទើបឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រចុះប្រេង ចងគ្រឿងសឹកមានមន្ត្រីជិះកណ្ដាល ជិះកន្សៃគ្រប់ប្រការ។ អស់សេនា ពញាលាវ ជិះដំរីសឹក ២០០ មុខ ២០០ ក្រោយចោមរោមតាមក្បួនទ័ពដំរី។ ឯពលនៅជើងដំរី ៣០០០ នាក់ ស្ដេចឱ្យពាក់អាវលឿងកាន់កាំភ្លើង លំពែង ដាវ អមជើងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ។ ពញារាជសូរ្យវង្សទ្រង់គ្រឿង ជិះដំរីសឹក ជួបជុំពល ដំរី សេះ និងពលថ្មើរជើងមូលមកហើយក៏លើកចេញទៅជាទ័ពមុខ។ ពញាសុរិន្ទខាំងហ្វាជិះដំរីសឹកឃុំពល ដំរី សេះ នឹងពលថ្មើរជើងលើកទៅជាទ័ពក្រោយ។ ឱ្យពញាសែន្យខាំងហ្វាលើកចេញទៅជាទ័ពស្រួចមុខគេបង្អស់។ ចំនួនពលលាវ កាលនោះ ១០០០០០ នាក់ប្រដាប់ព្រមដោយទង់ជ័យកាំភ្លើង ដាវ គ្រឿងសឹក គ្រឿងចំបាំងផ្សងៗគ្នា។ លុះបានឫក្សល្អហើយ ទ័ពភ្លេងក៏តាំងវាយគង ទូងស្គរដេញប្រគុំភ្លេងតាមប្រទេសលាវ តាំងហ៊ោដោតទង់ជ័យហើយលើកទ័ពចេញទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯខាងទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង "ព្រះរាជាខ្មែរយើង" ឮសន្ធឹកក្បួនទ័ពឡើយ ទ្រង់ក៏ប្រជុំអស់មហាសេនា សេនានាយកមុខមន្ត្រីធំ តូច គាស់ស្ដាប់ព្រះរាជឱង្ការ ត្រៀបត្រាក្រោមល្អងធូលីព្រះបាមកុដមាសឱកាសពិភាក្សាការរណង្គរាជភេរី។ ទើបទ្រង់ ត្រាស់ព្រះបរមរាជបរិហារថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ការណ៍ទ័ពម្ដងនេះ ជាការណ៍ធំលើសធម្មតា។ លាវមានទ័ពច្រើនជាងយើងហើយ។ ការណ៍សឹកក្សត្រនេះ បើម្ដេចម្ដាគង់នឹងដឹងគ្នាវេលាព្រឹកនេះ ជាមិនខានទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យចៅពញាឧទ័យធិរាជឃុំពល ៣០០ នាក់មានគងមានស្គរជាច្រើន សែងវាងទៅឱ្យហួសទ័ពលាវ។ ទ្រង់ផ្ដាំថា : ឱ្យមើលថា បើឮសូរកាំភ្លើងម្ដង ត្រូវឱ្យទ័ពវាយគងទូងស្គរគាំងហ៊ោដុតផ្ទះ ភូមិរាស្ត្រដែលរត់ចោលឱ្យឃើញផ្សែងហុយទ្រលោមឡើង។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រី ចៅពញាធម្មាតេជោឃុំពល ១០០០០ នាក់ដែលមានដំរីសឹក សេះសឹក ក្របីសឹក លើកទ័ពទៅទាំងយប់ រកព្រៃឈប់បង្អង់ចាំមើល បើទ័ពច្បាំងគ្នាជាប់ដៃហើយឱ្យលើកសំរុកវាយលុកពីខាងក្រោយដើម្បីឱ្យខូចក្បួនរបស់នាយកងទ័ពលាវ។ ឧកញ៉ាចក្រី និងចៅពញាធម្មាតេជោ ក្រាបថ្វាយបង្គំលាវលើកទ័ពចេញទៅតាមព្រះរាជបង្គាប់។ ឯទ័ពធំស្ដេចឱ្យរៀបបៀប ប្រុងក្នុងយប់នោះឱ្យស្រេច។ លុះព្រឹកបំព្រាងរៀបស្វាយអាកាស នាយកង នាយទ័ពក៏រៀបចំទ័ពតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមរង់ចាំវេលា។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជ បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទ្រង់គ្រឿងឥស្សរក្សត្រប្រដាប់ដោយសុវណ្ណរ័ត្ន អលង្កតវិកូសិតវិចិត្ររាជវិល័យសំរាប់ចូលពិជ័យរណង្គយុទ្ធស្រេច ទើបស្ដេចទ្រង់ព្រះសែងដាវរាជអាវុធឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រមង្គល ដែលដល់ឈ្នះដំរីលាវចុះប្រេងមុខក្រោយ ចងទៅដោយគ្រឿងភូផានសោភ័ណសំរាប់សឹកបាំងព្រះមហាស្វេតច្ឆ័ត្រមានសេនាជិះកណ្ដាល កាន់កន្ទុយក្ងោកសំរាប់បោកង្គាប់ពលទ័ពមានមន្ត្រីជិះកន្សៃគជេន្ទ្រជ័យ កាន់នូវអាវុធប្រយ័ត្នពីខាងក្រោយ។ ទ្រង់ចាត់ពលឱ្យរវាំងចតុរង្គបាទគឺរក្សាជើងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រទាំង ៤ ដោយខ្លួនតាមមុខងារ។ អស់មុខមន្ត្រីរាជពលករ តែងខ្លួនជិះដំរីសឹកពន្លឹកត្រៀបត្រា ជិះគជសារមុខក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ចោមរោមព្រះទីនាំង ប្រចាំការណ៍តាមក្បួនរាជគជសង្គ្រាមយុទ្ធ។ ទើបអស់ពួកពលសកលយោធាតែងខ្លួនតាមពិណ៍ទីទៃៗអម្ចាស់ផែនដី ស្ដេចចាត់សូរ្យសេន្យរសនី ពលដំរី ពលសេះ ពលថ្មើរជើងក្នុងកងទ័ពហ្លួង។ ទ្រង់ចាត់ឱ្យចៅពញាមហាសេនាជាទ័ពស្រួច ទ្រង់ចាត់ឱ្យចៅពញាយោធាសង្គ្រាម ឱ្យជិះដំរី ឃុំពលជាទ័ពមុខបង្អស់បន្ទាប់នោះ ស្ដេចឱ្យឧកញ៉ាយមរាជ និង សេនាបតីដទៃទៀត ឃុំពលជាទ័ពមុខទ័ពក្រោយទ័ពប៉ែកឆ្វេងស្ដាំ។ ទ្រង់ចាត់ឱ្យឧកញ៉ាសាមន្តរាជ និង មុខមន្ត្រីជានាយកងនាយទ័ពឱ្យលើកទ័ពតាមក្រោយមកតាមព្យូហយាត្រារួចជាស្រេច។ លុះព្រឹកព្រាងស្រឡះ រះដួងអរុណោទ័យរស្មី ក្រហមមរន្ទាលច្រាលឆ្អៅនៅទិសបូព៌ព្រះហោរាធិបតីក៏គោះគង វាយកេរីជីព្រាហ្មណ៍ ថ្វាយស្លុតីថ្វាយ ទឹកស័ង្ខជ័យ មង្គលភ្នាក់ងារ ផ្លុំត្រែ ស័ង្ខ តាំងសុរិយាតន្ត្រីទើបស្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងមានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីដែលជិះដំរីកណ្ដាលទ័ពកាន់កន្ទុយមយូរាបក់បោកកន្ទុយក្ងោកឱ្យចេញទៅមុខ។ ឯដំរីចំលងសឹកឱ្យតាំងរៀបតំរូវត្រូវតាមក្បួនគជេន្ទ្រសង្គ្រាម។ អ្នកជិះកណ្ដាលដំរីថ្វាយបង្គំរាំកន្ទុយក្ងោកបោកបង្គាប់ទ័ពតាមក្បួន។ អស់ពលសេះ ពលថ្មើរជើង ក៏បោកទង់តាំងហ៊ោយកជ័យហើយទើបស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញក្បួនទ័ពជាសន្ធឹកសន្ធាប់មហិមា។ អស់មហាចតុរង្គ យោធាំក៏រាបដោយគ្រឿងសហានានាអាវុធ។ ភ្នាក់ងារបើកក្លស់ក្លំអភិរម្យវិជ្ជនីផាត់បាំងសេតរាំងសែងព្រះសុរិយាត្រៀបត្រាទៅដោយចាម៉រ បៃម៉ន សែនត្វាន់កំណាត់ក៏ត្ររួតគ្រឿងរាជអាវុធបវិស្សុតវិសេសផ្សេងៗសន្ទឹទៅដោយភ្លេង ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ព្រះពុទ្ធបដិមាករ ព្រះឥសូរ ព្រះនារាយណ៍ ទេវរូបក៏ចេញនាំមុខ ព្រះទីនាំងជាលំដាប់ទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាមហាសេនា ពញាយោធាសង្គ្រាម លើកទ័ពទៅប្រទះនឹងទ័ពលាវដែលមានព្រះឧបរាជសូរ្យវង្សជាមេទ័ពមុខក៏បោះទង់ជ័យប្រជល់គ្នារវាងទ័ពមុខ និងទ័ពមុខខ្មែរ ក៏បោះទ័ពទល់គ្នារាយរាលខ្លួន។ លុះទ័ពហ្លួងខ្មែរ ទ័ពហ្លួងលាវមកដល់ទល់ជុំហើយទ័ពមុខក៏បោកទង់ជ័យ តាំងហ៊ោទូងស្គរបាញ់កាំភ្លើងធំ-តូច ចូលប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាទៅមកជាសន្ធឹកពន្លឹកកោលាហលរេហ៍ពលសាកលយោធា លាវ ខ្មែរប្រកាប់គ្នាដូចជាព្យុះសង្ឃរា រលកសាគរមហាសមុទ្រពេនទៅពេនមកជាគឹកកងរំពងបីដូចជាផែនដីកំរើកញាប់ញ័រ។ កាលនោះទ័ពខ្មែរប៉ែកស្ដាំដេញប្រកាប់ទ័ពលាវ ទ័ពលាវទ្រាំមិនបានក៏ថយ។ ព្រះចៅក្រុងឝ្រីសតនាគនហុតទតឃើញដូច្នោះ ក៏ឱ្យពលពាក់អាវលឿង ៣០០០ នាក់ចេញដេញកាល់ពលឱ្យចូល ទទួលទ័ពខ្មែរ ទ័ពខ្មែរទ្រាំងពុំបានក៏រាថយមកវិញដែរ។ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចទតទស្សនាការ ឃើញទ័ពខ្មែរថយដូច្នោះ ក៏ទ្រង់បរព្រះទីនាំង នាំដំរីសឹកចូលកាល់ពលហើយ ទ្រង់ឱ្យកាត់ក្បាលនាយរេហ៍ពល ដែលថយទាំង ៥ នាក់ឱ្យនាយមហាក្សត្រនាំក្បាលទៅស្រែកឃោសនាឱ្យពលដឹង។ អស់ពលខ្មែរឃើញហើយខ្លាច ព្រះរាជអាជ្ញា ក៏ត្រឡប់ចូលទៅប្រកាប់ទ័ពលាវជាច្រឡំបល់។ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចបរពលចូលច្បាំងដោយព្រះអង្គឯង។ ក្រោយនោះ ពញាឧទ័យធិរាជវាយគងទូងស្គរតាំងហ៊ោដុតផ្ទះអ្នកស្រុកហើយរត់ចូលសំរុកមក។ ទ័ពក្រោយរបស់លាវ បានឃើញផ្សែងហុយទ្រលោមឮសូរសំរែក និង ស្គរគង រគាំងខ្លាំងណាស់ក៏រត់មកទូលស្ដេចលាវ។ ខាងឯឧកញ៉ាចក្រី ពញាធម្មាតេជោ "ទ័ពខាងខ្មែរ" ដែលបង្កប់ទ័ពសេះ ដំរី ក្របី និងពលថ្មើរជើងនៅក្នុងព្រៃនោះ កាលបើបានឮគង ឮស្គរហើយ ក៏នាំពលចូលសំរុក គ្រលុកច្បាំងខ្ទប់ពីក្រោយទៀត។ ទ័ពលាវមើលទៅ ទ្រាំពុំបានក៏បែកបាក់រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ព្រះចៅក្រុងឝ្រីសតនាគនហុតកាវដំរីរត់ឥតបង្អង់។ កាលទ័ពលាវបែកនឹងទ័ពខ្មែរ ខ្មែរដេញតាមកាប់សំលាប់ពលលាវ ស្លាប់រៀងរាយតាមផ្លូវ តាមព្រៃ។ សាកសពជាច្រើនអនេកពេកពន់ប្រមាណស្លាប់ស្អុយពាសពេញទាំងផែនដី។ ពញាឧទ័យធិរាជ និង ឧកញ៉ាមហាសេនា ឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាម ដែលជាមេទ័ពបង្កប់បានលើកទ័ពស្កាត់ពីមុខ ទ័ពលាវដែលនៅគាល់ក្រោយទ័ពហ្លួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅឝ្រីសតនាគនហុតកាលដែលរត់បាក់ទ័ពនៅទីនោះ ទ្រង់ឱ្យពញាសេន្យខាំងហ្វានិងសេនាទាហាន រេហ៍ពលទាំង ១០០០០ នាក់ដឹងយល់ថា បើនឹងរត់ក៏ពុំរួចច្បាំងបើកផ្លូវចេញទៅក៏មិនបានទៀតទើបពញាសេន្យខាំងហ្វា ប្រឹក្សាយល់ព្រមនឹងសេនាទាហានតូចធំថាយើងមកជាប់ចំណោមក្នុងព្រៃនេះមួយយប់ ពីរថ្ងៃហើយ គួរតែយើងចូលជ្រកកោននឹងស្ដេចខ្មែរឱ្យរួចជីវិតទៅវិញទើបល្អជាង។ គិតហើយក៏ប្រកាសគ្រប់សេនាយោធាឱ្យមូរទង់ជ័យ ចងគ្រឿងសាស្ត្រាវុធនាំរេហ៍ពល និង រទេះសេះដំរីទៅចូលក្រាបបង្គំថ្វាយអម្ចាស់ផែនដី ខ្មែរសុំជាចំណុះចុះព្រះបារមី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ជីវិតលើត្បូងទ្រង់ត្រាស់សួរថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯងនេះមន្ត្រី ឬ ជាព្រះវង្សស្រុកណា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាសេន្យខាំងហ្វាក្រាបទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ជាព្រះវង្សស្រុកឆៀងរ៉ាយ "ជាងរាយ"។ ថាព្រះចៅឝ្រីសតនាគនហុត ព្រះអង្គកេណ្ឌយកទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំមកឱ្យធ្វើជានាយកងទ័ពក្រោយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រកាលបើបានឮថា ពញាសេន្យខាំងហ្វាជាព្រះរាជវង្សដូច្នោះហើយ ព្រះអង្គក៏មានមេត្តាឱ្យពញាសេន្យខាំហ្វា គ្រប់គ្រងខេត្តគោកសេះ ដែលនៅជាចំណុចខេត្តអាសន្ទុក ហើយទ្រង់ឱ្យប្រែឈ្មោះ គោកសេះ នោះឱ្យហៅថា "បានលាវឆៀងរ៉ាយ" "ប្រែថា ស្រុកលាវឆៀងរ៉ាយ" តែជាយូរៗមកពាក្យ បានលាវឆៀងរ៉ាយនេះ ក៏ដាច់អស់ពាក់កណ្ដាលទៅនៅសល់តែពាក្យដើមនិងពាក្យចុងទៅហៅថា បារាយណ៍ ទៅវិញក្លាយរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ទ្រង់បានឱ្យពលលាវ ១០០០ នាក់នៅក្នុងខេត្តនោះ។ ក្រៅអំពីនោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សេនាទាហានឱ្យផាត់កៀរពលលាវឱ្យទៅនៅខេត្តខាងត្បូង និង ខាងលិចទាំងអស់ហើយ ទ្រង់ឱ្យផ្លាស់ងារមន្ត្រីខេត្តគោកសេះ ដែលធ្លាប់ហៅថា ឧកញ៉ាមន្ត្រីសីហនាថនោះ មកជាពញាសេន្យខាំងហ្វាវិញ។ លំដាប់តនោះមកស្ដេចម្ចាស់ផែនដីខ្មែរទ្រង់បង្គាប់ ពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកមួយ ឧកញ៉ាមហាសេនាមួយ ឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាមមួយឱ្យលើកទ័ពដេញទ័ពព្រះចៅឝ្រីសតនាគនហុតដែលរត់ទៅទីនោះឱ្យផុតដែនក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ មេទ័ពទាំង ៣ នាក់នេះចាប់បានឈ្លើយលាវ និងគោ ក្របី សេះ ដំរី ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើនមក ក្រាបទូលថ្វាយព្រះបាទអ្នកជាម្ចាស់។ ព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ទ្រង់ប្រោសប្រទានពលលាវជាឈ្លើយនោះទៅមន្ត្រីសេនាទាហាន តាមមានគុណបំណាច់តិចច្រើនរួច ហើយព្រះអង្គត្រាស់ឱ្យរៀបពិធីការ សង្គ្រាមជើងទឹកទៀតព្រោះកាលទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈឱ្យលើកទ័ពជើងទឹកទៅរួបរួមនឹងចៅហ្វាយស្រុកខេត្តត្បូងឃ្មុំតនឹងទ័ពឧបរាជសូរ្យវង្សនោះ ទ្រង់ពុំទាន់បានជ្រាបថាមានជ័យ ឬ បរាជ័យនៅឡើយ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រអ្នកជាអម្ចាស់ ព្រះអង្គលើកទ័ពជើងគោកឆ្លងទៅបោះនៅខេត្តក្រចេះ ទ្រង់ឱ្យកាប់ឫស្សី និងរុះផ្ទះអ្នកស្រុកជាក្បួនបោះយុថ្កាពេញទន្លេរួចហើយ ទ្រង់ឱ្យជញ្ជូនចំបើង ស្បូវ ស្មៅ ផ្ទុកពេញក្បួននោះ។ លុះផ្ទុករួចហើយ ទ្រង់ចាត់បំរើឱ្យទៅប្រាប់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឱ្យនាំទ័ពចៅហ្វាយស្រុកចូលច្បាំង និង ទ័ពលាវកុំបីបង្អែបង្អង់ឡើយ។ ក្រោយមកនោះទ័ពខ្មែរ និង ទ័ពលាវ បានបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងនិងធ្នូ ស្នាយ៉ាងជ្រួលច្របល់។ ដល់ថ្ងៃ ដែលទ្រង់បានណាត់សន្យាហើយព្រះបរមបពិត្រ ឱ្យដកយុថ្កាក្បួនទាំងនោះ ឱ្យដុតក្បួននោះបណ្ដែតតាមខ្សែទឹក ដ៏មានភ្លើយហុយទ្រលោមយ៉ាងខ្លាំង។ ទ័ពលាវកាលបើឃើញក្បួនភ្លើងឆេះ ព័ទ្ធពីខាងក្រៅកាន់តែក្ដៅឡើងៗទ្រាំពុំបានខ្លះលោតចុះទឹកក៏មានខ្លះលោតឡើងគោកក៏មាន។ នរណាលោតឡើងគោកមកត្រូវ នឹងទ័ពឧកញ៉ាធម្មាតេជោសោមដែលបង្កប់ទ័ពនៅលើគោកនោះ ក៏ត្រូវទ័ពឧកញ៉ាធម្មាតេជោដេញកាប់ចាក់ចាប់យកជាឈ្លើយនិងយកគ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។ ឧកញ៉ាធម្មាតេជោសោមក្រោយដែលនាំឈ្លើយលាវមក ក្រាបបង្គំថ្វាយព្រះបរមបពិត្រក្នុងពេលដែលព្រះអង្គលើកទ័ពទៅបោះនៅគោះគោកខ្សាច់។ ខណៈនោះ ស្ដេចទតយល់នាយទ័ព នាយកង ខាងជើងទឹកព្រមទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធដែលចាប់បានពីក្នុងទ័ពលាវ មានប្រមាណច្រើនណាស់ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ក្នុងពេលនោះទ្រង់ទតព្រះនេត្រមើលទៅឃើញឈ្លើយម្នាក់រូបរាងស្អាតបាតល្អ ទ្រង់ត្រាស់សួរពូជពង្សវង្សាវតារ របស់ឈ្លើយនោះតាមដំណើរ។ ឈ្លើយក៏ឆ្លើយទូលថា : ទូលព្រះបង្គំឈ្មោះចៅរៀមជារាជបុត្រានៃព្រះឧបរាជសូរ្យវង្ស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចំលើយចៅរៀមនេះហើយ ក៏ទ្រង់ព្រះមេត្តាករុណាប្រោសឱ្យរួចជីវិតហើយទ្រង់ព្រះរាជទានលាវឈ្លើយ ២០០ នាក់ឱ្យទៅរកទទួលក្នុងកោះគោកខ្សាច់នោះ។ ទ្រង់បានឱ្យប្រែឈ្មោះកោះគោកខ្សាច់នោះមកឱ្យហៅថា កោះចៅរៀមវិញហេតុនោះហើយបានជាកោះនោះមានឈ្មោះថា កោះចៅរៀម " តាំងពីខែជេស្ឋ ឆ្នាំរកា បញ្ចស័ក ពស.២១១៧, គស.១៥៧៣, មស.១៤៩៥, ចស.៩៣៥ នោះតរៀងទៅ។ នៅឆ្នាំរកា បញ្ចស័កនោះព្រះបរមនាថ អ្នកជាម្ចាស់ផែនដី ព្រះអង្គមានជ័យជំនះឈ្នះទ័ពលាវ ទាំងជើងទឹកជើងគោកជាស្ថាពរ។ ទ្រង់ចាប់បានទូកក្ដារ ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើន។ ពលលាវស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមនោះ ក៏ច្រើនណាស់ចាប់បានជាឈ្លើយដែលនៅរស់ ២០០០០ ប្លាយនាក់បានដំរី ២០០ ប្លាយគូបានសេះ ៤០០ ប្លាយគូបានរទេះគោ ក្របី ជាច្រើន។ នាម៉ឺនលាវស្លាប់ក្នុងទ័ព ក៏ច្រើននាក់គឺពញាសូរិន្ទខាំងហ្វាមួយ ពញាសុរិន្ទបរហ្វៃមួយ ពញាឱបុណ្យមួយ ពញាចំប៉ាសាក់មួយ និង ឃុនម៉ឺនជាច្រើនទៀត។ ខាងខ្មែរ ស្លាប់ពញាយោធាសង្គ្រាមមួយ ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមលាវនេះ (សាស្ត្រាបុរាណទីទៃៗទៀត ពុំបាននិយាយថា ពញាយោធាសង្គ្រាម ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមនោះទេ មានតែសស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម មួយប៉ុណ្ណោះ ដែលបាននិយាយថា ពញាយោធាសង្គ្រាមស្លាប់ក្នុងពេលសង្គ្រាមនោះ) ពញាពន្ននាសក្ដាមួយព្រមទាំងនាម៉ឺនព្រះ និង ម៉ឺនជានាយខ្លះទៀតជាច្រើនដែរ។ ពលខ្មែរស្លាប់ក្នុងពេលនោះអស់មួយសួនពលលាវ ស្លាប់ ៥ សួន។ ខ្មែរបានគ្រឿងឧបភោគបរិភោគរបស់ស្ដេចលាវគ្រឿងអលង្ការ ដែលព្រះអង្គតែមួយដាវប្រាក់មួយកូបដំរីដែលស្ដេចគង់ គ្រឿងភ្លុកប្រដាប់មាសមួយកន្ថោរមាសមួយ ទៀនមាសមួយ កុណ្ឌីមាសមួយ ដាវមាសមួយ និង គ្រឿងឯទៀតជាច្រើន។ លុះការសង្គ្រាមបានជ័យជំនះបានជាស្ថាពរហើយ ព្រះបរមនាថ អ្នកជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចលើកទ័ពទឹក ទ័ពគោកធ្វើព្រះរាជចំណើរត្រឡប់មកព្រះរាជនិវេសន៍ រាជធានីលង្វែកវិញ។ ទ្រង់ឱ្យធ្វើបុណ្យសម្ពោធឆ្លងការណ៍ដែលមានជ័យជំនះលើរាជបច្ចាមិត្រយ៉ាងឧឡារិក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំដែលធ្វើការក្លាហានក្នុងសង្គ្រាមនេះ សម្ដេចអ្នកជាអម្ចាស់ ទ្រង់ប្រទានឈ្លើយលាវ ៨០០០ នាក់ឱ្យទៅនៅស្រុកបាភ្នំសល់អំពីនោះ ទ្រង់ចែករំលែកឱ្យទៅនៅគ្រប់ស្រុកធំ-តូច។ រីឯនាយកង នាយទ័ពដែលមានបំណាច់ចំពោះរាជការ ក៏ទ្រង់ប្រទានយសសក្ដិនិងគ្រឿងឧបភោគបរិភោគរាល់ខ្លួនតាមធំតូច។ រាស្ត្រណាដែលស្លាប់ដោយសារសង្គ្រាម ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ក៏ទ្រង់ព្រះករុណាប្រោសដល់បុត្រភរិយាដែរ។ ពលណាដែលស្លាប់ក្នុងសង្ក្រាម ទ្រង់ព្រះករុណាប្រោសតាមគុណបំណាច់មិនឱ្យខ្វះ។ ទ្រង់ព្រះរាជទាន ឈ្លើយលាវដែលចាប់បាននោះ ៥០០ នាក់ឱ្យមកនៅជាពលសំរាប់វត្តភ្នំពេញ ទ្រង់ចែកមកវត្តឧណ្ណាលោម ៦០០ នាក់ ហើយឈ្លើយលាវដែលចាប់បានមកនោះទ្រង់ឱ្យហៅថា "លាវបាក់ទូក" ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់ឈ្នះសង្គ្រាមខាងជើងទឹក និង ដុតភ្លើងឱ្យបែកបាក់ទូកអស់ជាច្រើនបានជាទ្រង់ឱ្យឈ្មោះថា: "លាវបាក់ទូក" ។ ភូមិករដែលលាវទាំងនោះនៅ ក៏មានឈ្មោះថា : "ភូមិបាក់ទូក" រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីកងទ័ពលាវ ដែលបែកទ័ពរត់ទៅវិញនោះម្ដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពលាវ ដែលរត់បែកបាក់ទៅនោះ ខ្លះរត់ក៏រត់ជាប់ទៅជាមួយនឹងទ័ពលោកឧបរាជសូរ្យវង្ស ខ្លះទៀតក៏រត់ខ្ចាត់ភ្លាត់ដោយស្រុកដោយភូមិរតាត់រតាយទៅក៏មាន។ ដូច្នេះឧបរាជសូរ្យវង្សទ្រង់ក៏ប្រមូលទ័ពដែលនៅសល់ពីស្លាប់ហើយរត់រួចនោះលើកវិលត្រឡប់ទៅឯនគរលាវវិញ។ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកបន្ថែមទៀតដើម្បីចាំដល់ពេលចេញវស្សាទៅលាវនឹងលើកត័ពវិលត្រឡប់មកសងសឹកនឹងទ័ពខ្មែរវិញទៀត។ ប៉ុន្តែសេចក្ដីគំនុំរបស់លាវ នេះមិនបានសំរេចទៅវិញទេដោយហេតុថា លាវត្រូវជាប់ធ្វើសង្គ្រាមនឹងសម្ដេចព្រះចៅហ្វាម៉ុងគ្រី នគរហង្សាវតី ដូចមានសេចក្ដីទៅនេះ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះចៅហ្វាម៉ុងគ្រី ឈ្នះ ១០ ទិស ហើយដែលជាធំជាងស្ដេចទាំងពួងនោះ ស្ដេចចេញជួបជំនុំនឹងព្រះមហា ឧបរាជហើយនឹងសាមន្តក្សត្រ "ស្ដេចចំណុះ" នៅអស់សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឆ្នាំមុនយើងលើកព្យូហសង្គ្រាមទៅយកក្រុងស្រីអយុធ្យានគរសៀមនោះ បានមកហើយតែព្រះចៅក្រុងសតនាគនហុត នគរលាវមួយ នគរក្រុងកម្ពុជាខេមរប្រទេសមួយ ពុំទាន់បានមកជាចំណុះយើងសោះ។ ឆ្នាំនេះ យើងគួរតែលើកទ័ពទៅវាយនគរលាវយកជាចំណុះយើងជាមុនសិន។ មួយរំពេចនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យកេណ្ឌទ័ព ក្រុងហង្សាវតី នគរមនមួួយ ក្រុងរតនាអាំងវ៉ាត នគរភូមាមួយ ក្រុងស្រីអយុធ្យា នគរសៀមមួយ នគរឆៀងម៉ៃ លាវពោះខ្មៅមួយ នគរប្រែមួយ នគរថៃយ៉ៃមួយ នគរជ្វាប្រទេសមួយ នគរឭប្រទេសមួយ នគរក្រសៃប្រទេសមួយ នគរធញ្ញាវតីប្រទេសមួយ នគរវេសាលីប្រទេសមួយ និង ស្រុកធំ-តូចឯទៀត ដែលគ្មានស្វេតច្ឆ័ត្រ មានតែស្ដេចត្រាញ់រក្សាខេត្តជាច្រើន។ ទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពក្នុងស្រុកទាំងនោះឱ្យបានពល ១៤០០០០០ នាក់។ ដល់ចេញវស្សាស្ដេចនឹងលើកទៅវាយប្រទេសលាវ។ លុះចេញវស្សា ហើយពលយោធាក៏មកជួបជុំ ស្ដេចក៏លើក ព្យូហយាត្រាចេញពី ក្រុងហង្សាវតីទៅដល់តំបន់ណាងបូរជាចុងដែន នគរលានឆាង "លានជាង"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា "ស្ដេចសៀម" និងព្រះនរេន្ទ្រសូរ ជារាជបុត្រលើកទ័ពហែសម្ដេច ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីរៀងដល់ទីនោះ ក៏ព្រះនរេន្ទ្រសូជារាជបុត្រកើតព្រះរោគពិរោគពិសជាទំងន់។ សម្ដេចព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីត្រាស់ឱ្យ ព្រះមហាធម្មរាជានាំព្រះនរេន្ទ្រសូរត្រឡប់ទៅស្រុកស្រីអយុធ្យា នគរសៀមវិញ។ ពួកភូមា ក៏លើកទ័ពបង្ហូតទៅចោមប្រទេសលាវ ព្រោះសមតាមគំរោងការដែលគិតមក។ ព្រះចៅក្រុងសតនាគនហុត ក៏បានទទួលច្បាំងរក្សាព្រះនគរឥតរុញរា។ ប៉ុន្តែ កាលខណៈវេលានោះមានភ្លៀងធំជាខ្លាំងព្រោះជិតចូលដល់វសាន្តរដូវណាស់ទៅហើយដូច្នេះ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីកាលទតឃើញរេហ៍ពលពិបាកខ្លាំងពេក ក៏លើកទ័ពត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីក្រុងកម្ពុជាធិបតី តទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំច ឆស័ក ពស.២១១៨, គស.១៥៧៥, មស.១៤៩៦, ចស.៨៣៦ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ ព្រះបរមរាជាធិរាជជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចចូលគង់ចុងព្រះរាជារោងរម្យជួបជុំអស់ខ្ញុំរាជការធំ-តូចទើបមានព្រះរាជឱង្ការ​ត្រាស់ពិភាក្សាថា យើងបានចាត់បំរើឱ្យទៅស៊ើបការណ៍នៅប្រទេសលាវបំរើបានមកទូលយើងវិញថា : លាវបានកេណ្ឌកងទ័ពជាច្រើនបំរុងនឹងលើកមកច្បាំងនឹងព្រះនគរយើង។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីលើកទ័ពមកធ្វើសង្គ្រាមនឹងប្រទេសលាវហើយខាងនគរសៀមព្រះបាទមហាធម្មាធិរាជា ស្ដេចក៏លើកទ័ពទៅតាមស្ដេចដែរ ទុកកូនឱ្យនៅរក្សាព្រះនគរ។ ការណ៍នេះបានកលគួរដល់យើងហើយគួរយើងទៅធ្វើសង្គ្រាមយកនគរសៀមឱ្យបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មន្ត្រីខ្ញុំរាជការទាំងធំទាំងតូច ក៏យល់ព្រមតាមសព្វព្រះរាជហឫទ័យគ្រប់គ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លំដាប់នោះទ្រង់បានតាំងចិនម្នាក់ ឱ្យធ្វើជាសង្គ្រាមមន្ត្រី ស្រដីលើអស់ចិនទាំងអស់មានងារជាចៅពញាចិន។ ស្ដេចឱ្យកេណ្ឌពលចិន ១០០០០ នាក់ដាក់ជាទ័ពមុខឱ្យកេណ្ឌពលខ្មែរ ១២០០០០០ នាក់ជាទ័ពធំ។ ទ្រង់ឱ្យរៀបភេត្រាទូកក្ដារគ្រឿងសស្ត្រាវុធកំណត់ទីប្រជុំពលនៅស្រុកពាម បន្ទាយមាស។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យសម្ដេចព្រះសេត្ថាធិរាជជាព្រះឱរស និង សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈព្រមទាំងសេនាបតី ក្រុមស្រុករក្សាព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ខែកក្ដិក ជាថ្ងៃសួស្ដីសិរីរាជ្យ មហាប្រសើរ ស្ដេចព្រះរាជដំណើរចេញចាក ព្រះមហានគរបវរលង្វែករាជធានី។ កាលស្ដេចយាងដល់ឡើងសណ្ឋិតគង់លើព្រះពន្លាជ័យរាជាសនៈ នៅស្រុកពាមបន្ទាយមាស ហើយព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតប្រទេសកម្ពុជា ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ឱ្យចៅពញាចិនដែលមានងារជាចិនចាប់តុក ធ្វើជាមេទ័ពឃុំពលចិនខ្មែរ ២០០០០ នាក់ឱ្យឧកញ៉ាក្រឡាហោមជាប៉ែកស្ដាំឃុំពល ១០០០០ នាក់ឱ្យចៅពញា ឱកាសកេសរ ព្រះវង្សធំជាប៉ែកឆ្វេងឃុំពល ១០០០០ នាក់ឱ្យចៅពញាពិស្ណុលោក ឃុំពល ១០០០០ នាក់ដែរជាទ័ពក្រោយ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីទីចៅពញា ទីព្រះ ទីហ្លួង ទីឃុន ទីម៉ឺន ចូលក្នុងក្បួនទ័ពធំ និង​ នាយម៉ឺន នាយពាន់ នាយរយទៅដោយកងៗ តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមទៅចុះទូកសមុទ្រធំ-តូច មានកាំភ្លើងធំនូវទង់ជ័យទាំង ៦ ពណ៌ប្រកបទៅដោយសព្វយុទ្ធ។ លុះបញ្ចុះពលស្រេចហើយ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជ ឥសូរក្សត្រជាអម្ចាស់ជីវិត លើត្បូងទ្រង់ព្រះរាជដំណើរចុះ គង់ព្រះទីនាំងសុវណ្ណនាវាភេត្រារចនាមហិមាទៅដោយគ្រឿងសស្ត្រាវុធវិស្សុតនូវ ស្វេត្រច្ឆ័ត្រ គ្រឿងរតន៍អភិរម្យ ឧត្តមដោយគ្រឿងឥស្សរិយយស។ លុះបានឫក្ស មហាវាយោផាត់ជំនោរមកលើទ័ពហើយ សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជជាឥសូក្សត្រ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យបើកទង់ជ័យតាំងហ៊ោលើកព្យូហយោធា មហានាវា ទ័ពធំ សន្ធឹកសន្ធាប់ទៅដោយបនមាំមួនជាមហាឡាតិរេក មើលប្លែកទៅដោយពន៍សំលៀកបំពាក់ ដែលពាក់តែងខ្លួនទៅដោយខ្លួនផ្សេងៗគ្នា។ ក្រុមភ្លេងក៏លេងប្រគំនាំទ័ពចេញទៅដោយមហាសមុទ្រទ័ពមុខទៅដល់ស្រុកចន្ទបុរី ក៏លើកវាយចាប់បានចៅហ្វាយស្រុកសៀម និង ឈ្លើយសៀមជាច្រើន។ ទ័ពនេះមានជ័យបានស្រុកតូចៗ រហូតទៅដល់ពាមសមុទ្រ ស្រុកធនបុរីទើបបានប្រទះនឹងទូតល្បាតសៀមពីរ។ មួយរំពេចនោះ ចៅពញាចិនចានតុក ទ័ពមុខ ក៏លើកទ័ពដេញទូកល្បាតសៀមរហូតដល់ស្រុកធនបុរី។ កងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកសៀមក៏បានចេញមកទទួលច្បាំង។ ចៅពញាចាន់តុកលើកទ័ព មុខមកចេញច្បាំងយ៉ាងស្វាហាប់ហើយមានជ័យជំនះចាប់បានរាស្ត្រសៀម និងកងរេហ៍ពលទូកក្ដារជាច្រើន។ ចំណែកចៅហ្វាយស្រុកណាដែលរត់រួចខ្លួនទៅនោះក៏ ខំស្រូតរូតចូលទៅទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាឱ្យស្ដេចទ្រង់ជាប់គ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯទ័ពហ្លួងខ្មែរយើងវិញ ស្ដេចទ្រង់ព្រះរាជដំណើរទៅដល់បាណមប្រជែងទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបោះទ័ពតាំងនៅទីនោះ។ ឯព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ស្ដេចសៀមកាលដែលបានទទួលដំណឹងពីចៅហ្វាយស្រុកធនបុរី ហើយស្ដេចក៏ជំនុំ ប្រឹក្សានឹងអស់មុខមន្ត្រីថា ទ្រង់បានឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពលើកមកចាំរក្សាព្រះនគរហើយ ឥឡូវនេះកងទ័ពក៏បានមកដល់ខ្លះហើយ។ ដូច្នេះ តើគួរយើងនឹងលើកទ័ពទៅទទួលច្បាំងក្រៅព្រះនគរ ឬចាំច្បាំងនៅក្នុងព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អស់មុខមន្ត្រី ស្រដីព្រមគ្នាទូលថា គួរតែព្រះអង្គចាត់ឱ្យរៀបទ័ពទទួលច្បាំងពីក្រៅព្រះនគរសិនកុំអាលឱ្យបច្ចាមិត្រចូលមកដល់ក្នុងព្រះនគរភ្លាម ប៉ុន្តែសូមព្រះអង្គស្ដេចរង់ចាំកេណ្ឌរេហ៍ពលឱ្យមកដល់ជុំគ្នាសិន។ ព្រះធម្មរាជាធិរាជទ្រង់ យល់ថាយោបល់អស់មុខមន្ត្រីនេះត្រូវណាស់ ទើបទ្រង់ឱ្យចាត់កងទ័ពឱ្យព្រះយសរាជធានី ជាមេទ័ពធំឃុំពល ៤០០០ នាក់ឱ្យម៉ឺនរាជាមាត្យ ជាមេទ័ពមុខឃុំពល ៣០០០ នាក់ព្រមដោយទូកដាវកាំភ្លើងគ្រឿងចំបាំងលើកទ័ពមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពខ្មែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ទូកល្បាតខ្មែរបានដឹងសេចក្ដីនេះហើយ ក៏ចូលទៅក្រាបទូលព្រះករុណា "ព្រះរាជាខ្មែរ" ថា: មានទ័ពសៀមលើកមកចំនួន ៧០០០ នាក់។ មួយរំពេចនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ស្ដេចត្រាស់ឱ្យចៅពញាចិនចាន់តុក ឃុំពលខ្មែរចិន ១០០០០ នាក់ចេញទៅច្បាំងនឹងទ័ពសៀម។ ចៅពញាចិនចន់តុក ទទួលព្រះរាជឱង្ការ ហើយក៏លើកទ័ពទៅដល់ទល់នឹងទ័ពសៀមមួយរំពេច។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរទ័ពសៀមក៏បោកទង់ជ័យតាំងហ៊ោវាយគងទូងស្គរបាញ់កាំភ្លើងធំ-តូច ច្បាំងគ្នាជាសន្ធឹកគឹកកងកោលាហល។ ពញាចិនចាន់តុកជាមន្ត្រីចិន ក៏ពិតមែនតែមានចិត្តក្លាហាននឹងការសង្គ្រាមណាស់។ អ្នកចែវទូកចែវចូលទៅប្រជល់នឹងទូកម៉ឺនរាជាមាត្យ ហើយបាញ់ចាក់កាប់សំលាប់នូវទ័ពទាំងសងខាងទៅវិញទៅមក ឥតកោកញញោតដៃសោះឡើយ។ ខាងសៀមក៏ដូចជាខាងខ្មែរសុទ្ធតែរបឹងនឹងរបឹងប្រយុទ្ធគ្នាមួយថ្ងៃតាំងពីព្រឹកទល់ល្ងាចឮសូរតែ ដំបង ដាវ លំពែង ប៉ះគ្នាកក្រើកព្រៃបែកទឹកសំពោង។ លុះដល់ព្រះអាទិត្យជិតអស្ដង្គត ម៉ឺនរាជាមាត្យឃើញថាទ័ពខាងខ្លួនទន់ដៃណាស់ហើយនឹងនៅទ្រាំតស៊ូនឹងទ័ពចិន ខ្មែរតទៅទៀតមិនបានក៏នាំគ្នាលោតចុះទឹកអស់ទៅ។ មួយរំពេចនោះចៅពញាចិនចាន់តុក លើកទ័ពខ្មែរចិនដេញតាមទៅឥតបង្អង់មិនយូរប៉ុន្មានទ័ពខ្មែរ ក៏វាយត្រូវម៉ឺនរាជាមាត្យដួលនៅនឹងកន្លែង ហើយចាប់បានខ្លួនទាំងរស់ទៀត។ ទ័ពខ្មែរឃើញដូច្នោះក៏កាន់តែមានចិត្តក្លាហាននាំគ្នាលើកចូលវាយ ទ័ពសៀមឥតមានកោតញញើតដរាបដល់ទ័ពសៀមរត់បែកបាក់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ឯព្រះយសរាជធានី មេទ័ពសៀមកាលឃើញទ័ពម៉ឺនរាជាមាត្យបាក់ដូច្នេះហើយ ទ្រង់ក៏ភិតភ័យខ្លាំងណាស់ចុះទូកយ៉ាងរហ័សហើយអុំរត់ចូលទៅក្នុងព្រះរាជធានីវិញ។ ពលសៀមស្លាប់នឹងអាវុធ ស្លាប់នឹងធ្លាក់ទឹកក៏ច្រើនចាប់បានទាំងរស់ក៏ ច្រើនសល់រត់ចូលទៅវិញបានតិចណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាចិនចាន់តុកបានជ័យជំនះហើយ ក៏លើកទ័ពត្រឡប់មកវិញនាម៉ឺនរាជាមាត្យនឹងឈ្លើយសៀមទាំងប៉ុន្មានព្រមទាំងទូកក្ដារ គ្រឿងសស្ត្រាវុធ មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ជីវិតលើត្បូងនៅទីបាណាមព្រះប្រដែង។ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ ទ្រង់ដោះព្រះទំរង់មាសត្បូងពេជ្រមួយដាវមាសមួយ ព្រះរាជទានឱ្យចៅពញាចិនចាន់តុកជារង្វាន់លើកទឹកចិត្ត។ ចំពោះអស់សេនាទាហានដទៃទៀត ក៏ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសព្រះរាជទានមាសប្រាក់ជារង្វាន់តាមគួរហើយ ស្ដេចមានព្រះរាជឱង្ការថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងចាប់បានឈ្លើយសៀមតាំងពីរស្រុកចន្ទបុរីរៀងមក បើតាមរាប់ទៅក៏បានច្រើនពាន់នាក់ហើយ។ បើយើងនឹងទុកឱ្យនាវានៅក្នុងក្បួនទ័ពនេះតទៅទៀតក៏នឹងជាការកង្វល់ដល់យើងដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះត្រូវយើងចាត់ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកកំពត កំពង់សោមផាត់កៀរគ្រួទាំងទ័ពជើងទឹក ជើងគោកនាំវិលទៅក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ្រង់ចាត់ការយ៉ាងនេះរួចហើយ ស្ដេចទ្រង់ព្រះរាជដំណើរព្រំនាំលាពល រាជទ័ពដោយជលមាគ៌ាទៅដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ ទ្រង់តាំងទ័ពនៅតំបន់មួយ មួយអន្លើដោយទ័ពមុខទ័ពក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ។ ទ្រង់បោះទ័ពនៅទីនោះប្រចាំការតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកខាងសៀមវិញ កាលបើនាយកងទ័ពឃើញទ័ពខ្មែរទៅដល់ហើយ ក៏ឱ្យពលបិទទ្វារព្រះនគរ ហើយដេញពលឱ្យឡើងប្រចាំការរក្សានាទីសព្វៗខ្លួន។ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង = ព្រះរាជាខ្មែរ ទ្រង់ជ្រាបថារេហ៍សៀមបិទទ្វារ ព្រះនគរពុំហ៊ានឱ្យសេនាទាហានចេញទល់ទ័ពដូច្នេះ ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យតែងជាព្រះសុភអក្សរ និង សំបុត្រនាយកងទ័ព ហើយឱ្យឈ្លើយសៀមនាំយកទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាដើម្បីថ្វាយព្រះចៅធម្មរាជា និងអស់មន្ត្រីសៀមឱ្យជ្រាបសព្វសេចក្ដី។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា កាលបានទទួលសំបុត្រខ្មែរហើយ ក៏ឱ្យប្រែមើលឃើញមានសេចក្ដីថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សុភអក្សរបវរមង្គលវិមលវិចិត្រ សុចរិតព្រឹទ្ធាស្រ័យ ពីមហាចតុរង្គាធិបតីក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទនៃសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា បរមនាថ បរមបពិត្រ ព្រះបាទអ្នកជាឥសូរតេជោជ័យជាអម្ចាស់ ជីវិតលើត្បូង ក្រុងកម្ពុជាធិបតី សិរីសោធរ បវរឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋរាជធានី បុរីរម្យឧត្តមរាជនិវេសន៍ដ៏វិសេសមហាស្ថានបានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកសម្ដេចព្រះធម្មរាជា ដ្បិតក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហានគរមេរាប្រទេស និង ក្រុងស្រីអយុធ្យានោះពីអតីតកាលមក ឥតមានទោសពៃសារហេតុ ទាស់ទែងអ្វីនឹងគ្នាសោះទេមានតែក្រុងកម្ពុជាមានគុណលើក្រុងស្រីអយុធ្យាពីព្រោះថា ពីដើមរៀងមកព្រំដែននៃព្រះនគរក្រុងកម្ពុជាធិបតី កន្លងលើសហួសដែនក្រុងស្រីអយុធ្យានោះ ទិសខាងលិចខាងជើងទល់នឹងស្រុកភូមា មន ព្រំដែនខាងកើតខាងត្បូងទល់នឹងស្រុកយួន ចាម ចិន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោតទាំងស្រុកភូមា មន លាវ យួន សៀមនេះ ក៏សឹងធ្លាប់ជាចំណុះក្រុងកម្ពុជារៀងមក ច្រើនផែនដីណាស់ដែរ។ លុះដល់មកផែនដី ព្រះគម្ដែងព្រះបាទបទុមសុរិយាវង្ស ដែលមាននៅព្រះនេត្រព្រះកាណ៌ទិព្វវិសេសនោះ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបថា ចៅពញារោងនោះ ត្រូវជាសម្ដេចព្រះបរមនាថ ជេដ្ឋារបស់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់លើកស្រុកសៀម និងស្រុកភូមា ស្រុកមន ស្រុកលាវទិសខាងលិច ខាងជើង ទាំងអស់ និងនគរសៀមទាំង ៥ នេះ ថ្វាយទៅព្រះចៅពញា[[w:ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ|រោង]]ទុកជានគរសៀមតែមួយ ព្រោះត្រូវជាព្រះជេដ្ឋា។ ព្រះអង្គទ្រង់ឱ្យប្រទេសសៀមជាប្រទេសឯករាជ្យលែងឱ្យនាំសួយសារតំបារមាស ប្រាក់ ទៅថ្វាយព្រះអង្គទៀតព្រោះ ទ្រង់ថ្វាយដាច់ទៅព្រះរោងជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋាហើយព្រះវង្សព្រះរោងបានសោយរាជ្យតមកច្រើនតំណជាសុខរៀងមក ប៉ុន្តែលុះដល់ព្រះចៅ[[w:ឧទង|ឧទង]]ដណ្ដើមយករាជសម្បត្តិជ្រែករាជ្យព្រះរោងទៅស្រុកទាំងនោះត្រូវបានមកប្រទេសកម្ពុជាវិញ ហើយគួរតែសៀមលែងទៅក្រុងតែក្រុងស្រីអយុធ្យានៅតែស្ងៀមព្រងើយមិននាំសួយសារទៅថ្វាយព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតីទាល់តែសោះ។ ទោះបីសៀមធ្វើយ៉ាងនេះក៏ដោយ ក៏ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាទ្រង់មាន ព្រះអធ្យាស្រ័យ ប្រណីមកដល់សៀមដែរ ពុំបានប្រកាន់ទោសសៀមជាប្រការអ្វីឡើយ។ លុះដល់ផែនដី ព្រះបាទធម្មាសោករាជ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាអង្គនេះ ក៏ស្ដេចពុំប្រកាន់ទោសពៃអ្វីនឹងសៀមទៀតដែរដើម្បីមិនឱ្យសៀមមានសេចក្ដីទើសទាល់ទេ។ ប៉ុន្តែមិនដឹងជារឿងអ្វី ក៏ស្រាប់តែព្រះបរមរាជា ស្ដេចសៀមឱ្យព្រះរាជាធិបតីធ្វើជាទ័ពចោរលើកលបទៅក្រឡុកវាយបែកព្រះមហានគរម្ដងទៅ។ ដល់មកផែនដីព្រះលំពង្សរាជា "ស្ដេចខ្មែរ" ទៀតក៏ព្រះបរមរាជា សៀមលបលើកទៅវាយបែកព្រះនគរជាលើកទីពីរម្ដងទៀត។ កាលស្ដេចសៀមលើក ទ័ពទៅវាយទាំងពីរលើកនេះ សៀមពុំបានចាត់ឱ្យមានព្រះរាជសារទៅណាត់ទ័ព ដើម្បីច្បាំងគ្នាជាមុនសោះ។ ដល់ផែនដីព្រះបរមរាជាជាសម្ដេចព្រះវរបិតាយើងក៏ព្រះចៅចក្រពត្តិ "ស្ដេចសៀម" លើកទៅវាយមហានគរម្ដងទៀត។ លុះដល់ចាញ់ដៃខ្មែរហើយ ព្រះចៅចក្រពត្តិត្រឡប់ទៅស្រុកវិញក៏នៅតែមិនសុខព្រះទ័យសោះក្រោយនោះមិនយូរប៉ុន្មាន ស្ដេចក៏ឱ្យព្រះញាអុងលើកទ័ពទៅវាយក្រុងកម្ពុជាម្ដងទៀតតែលើកនេះសៀមក៏បរាជ័យទៅទៀត។ សម្ដេចព្រះវររាជបិតាចាប់បានឈ្លើយសៀមជាច្រើនហើយក៏សៀមនៅតែពុំរាងចាល។ ក្រោយមកទៀត ព្រះចៅចក្រពត្តិលើកទ័ពទៅវាយមហានគរដោយព្រះអង្គឯង សម្ដេចព្រះបរមរាជាជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាលើកទ័ពមកទទួលច្បាំងនឹងសៀម សៀមចាញ់ខូចខាតអស់គ្រឿងសស្ត្រាវុធជាច្រើនណាស់ម្លឹងហើយក៏សៀមនៅតែពុំទា់រាងចាលទៀតដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឥឡូវនេះ យើងជាសម្ដេចព្រះរាជបុត្រានៃព្រះបាទចន្ទរាជា ដែលត្រូវជាព្រះអនុជព្រះចៅធម្មរាជា "ស្ដេចសៀម" លើកយោធាទាហានមកដល់ជើងព្រះរាជវាំងហើយយើងសូមអញ្ជើញស្ដេចព្រះរៀម លើកយោធាទាហានចេញមកធ្វើយុទ្ធនាធិការឱ្យឃើញថ្វីដៃគ្នាម្ដង។ កាលព្រះអង្គកោតខ្លាចហើយ នឹងចងជាព្រះរាជមេត្រីដូចដើមនោះសូមឱ្យប្រគល់ស្រុកបស្ចឹមបុរី១ ស្រុកចន្ទបុរី១ ស្រុកនគររាជសីមា១ មកប្រទេសក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ។ ខាងលិចស្រុកទាំង ៣ នេះត្រូវទុកជារបស់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ពីត្រឹមស្រុកធំទាំង ៣ នេះ ទៅខាងកើតត្រូវទុកជារបស់កម្ពុជាតាមព្រំព្រះនគរ ផែនដីព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្សដែលចែករំលែកថ្វាយទៅសម្ដេចចៅពញារោងវិញនោះ។ ថាពុំព្រមប្រគល់ឱ្យទេ ថានឹងលើកទ័ពមកកំទេចទ័ពសៀមយកផែនដីសៀមឱ្យបាន ដែលទល់នឹងព្រះនគរហង្សាវតី យកនគរសៀមទាំង ៥ និងនគរលាវដែល សៀមវាយយកបានជាចំណុះនោះទៅជាដែនក្រុងកម្ពុជាតាមព្រំព្រះនគរក្នុងឯនាយដែនដីព្រះអរត្តរាលពារលា "ព្រះកេតុមាលា" នោះឱ្យបានដូចដើមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ព្រះចៅសម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា "ស្ដេចសៀម" ស្ដេចបានទ្រង់ជ្រាបព្រះរាជសារ នោះហើយទ្រង់នឹងស្ញើចស្ញើបក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ទ្រង់ព្រះរាជតំរិះយល់ថា ព្រះបាទបរមិន្ទរាជា អង្គនេះមានថ្វីដៃក្លាហានដូចព្រះចន្ទរាជា ថាព្រះវររាជបិតាដែរ ដែលឈ្នះលាវ សៀមយើងជាច្រើនគ្រាមកហើយ។ ក៏ឯយើងវិញកាលបើយើងពុំទាន់ខូចខាតទាហាននិងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ព្រោះព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីទេ នោះយើងនឹងស្ញើបអ្វីនូវថ្វីដៃស្រុកខ្មែរតូច មួយប៉ុណ្ណោះនោះ។ ទ្រង់ព្រះតំរិះយល់ឃើញដូច្នោះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងអំពីកិច្ចការសង្គ្រាមជាបន្ទាន់តាមកាលវេលា។ មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្រុកយើងសព្វថ្ងៃ កំពុងតែមានទុក្ខធុរៈ ដោយសារព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី ទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ សេះដំរីទៀតក៏ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី ផាត់កៀរយកទាំងគ្រួសារអស់ជាច្រើនណាស់ទៅហើយ។ ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំយល់ថាព្រះករុណា ក៏គួរតែទទួលជាព្រះរាជមេត្រីនឹងប្រទេសកម្ពុជា ហើយថ្វាយស្រុកខាងកើតតាមសេចក្ដីសុំរបស់ប្រទេសកម្ពុជាចុះ ទំរាំងយើងសន្សំរេហ៍ពល និង ស្បៀងអាហារ គ្រឿងសស្ត្រាវុធបានបរិបូរណ៍ កាលណាសឹមយើងគិតការតទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា ស្ដេចទ្រង់បានព្រះសណ្ដាប់មន្ត្រីប្រឹក្សាអំពីរាជការផែនដី ហើយព្រមទាំងត្រូវនឹងព្រះរាជហឫទ័យទៀតផង ស្ដេចក៏មានព្រះរាជឱង្ការត្រាស់ឱ្យចាងហ្វាងអល័ក្ស តែងព្រះសុភអក្សរតបសេចក្ដីទៅវិញ។ លុះបានព្រះសុភអក្សរហើយព្រះចៅសៀមក៏ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យពញាមហាមន្ត្រី ព្រះរាជវរានុកូល អញ្ជើញព្រះរាជសារ នោះក្នុងឋានៈជាព្រះរាជទូតទាំងពីរនាក់។ រាជទូតទាំងពីរនាក់ ក៏ថ្វាយបង្គំអញ្ជើញ ព្រះរាជសារនោះទៅជូននាយកងទ័ពខ្មែរ នាយកងទ័ពខ្មែរនាំទៅប្ដឹងសេនាបតី សេនាបតីនាំចូលក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ខណៈនោះ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់ចេញប្រថាប់ក្នុងព្រះសុវណ្ណពន្លាជួបជុំសេនាបតី មន្ត្រី នាយកង នាយទ័ព ក្រាបបង្គំគាល់ ជាយសបរិវារ។ ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សាការសង្គ្រាមតាមធម្មតា។ លុះទ្រង់ទតឃើញឧកញ៉ាចក្រីមួយ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមមួយ ជាសេនាបតិ សំរេចរាជការជើងទឹក ជើងគោកទាំងពីរក្រុម នាំរាជទូតសៀមមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយ ព្រះរាជសារហើយទ្រង់ក៏ត្រាស់ឱ្យប្រែសេចក្ដីនៃព្រះរាជសារដែលមានសេចក្ដីដូច្នេះថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារ សុន្ទរបវររតនមង្គលវិមលវិចិត្រក្រៃនៃសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ ព្រះមហាធម្មារាជាតិលកលោកា មហាធម្មិករាជា ជាព្រះចៅក្រុងធារាវតី ស្រីអយុធ្យា ក្រុងទេពមហានគរបវររាជធានី ជាសម្ដេចព្រះរៀមរាជាធិរាជចំរើនផ្លូវ ព្រះរាជមេត្រីមកសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះបាទបរមិន្ទរាជា រាមាធិបតី សិរីយសោធរបវរខត្តិយមហានគរ ក្រុងកម្ពុជាធិបតីជាព្រះអនុជាធិរាជ បានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតយើងជាសម្ដេចព្រះរៀមបានទទួលព្រះរាជសារ សុន្ទរបវរនៃសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជហើយ យើងមើលដឹងសេចក្ដីគ្រប់ប្រការទៅ ឃើញថា ព្រះអនុជាធិរាជប្រាថ្នាចង់បានស្រុកចន្ទបុរីមួយ ស្រុកនគររាជសីមាមួយ ស្រុកបស្ចឹមបុរីមួយ ឱ្យចូលទៅជាផែនដីក្រុងកម្ពុជា តាមព្រំដែនដែលព្រះបាទបទុមសូរ្យវង្ស ទ្រង់ចែកផែនដីនោះ នោះយើងក៏យល់ព្រមតាមហើយដើម្បីនឹងទុកព្រះនគរទាំងពីរឱ្យសាមគ្គីរួបរួមគ្នាតែមួយឱ្យបានជាព្រះរៀមព្រះអនុជតរៀងទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះ បើសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យហើយ ក៏សូមឱ្យរំសាយកងទ័ពឱ្យលែងព័ទ្ធចោមព្រះរាជសីមានេះចេញទៅហើយឱ្យចាត់សេនាទាហានទៅសាងព្រះពន្លាធ្វើរោងនៅតំបន់រអាងសីលា។ ខាងយើង យើងក៏នឹងបានឱ្យទាហានទៅធ្វើព្រះពន្លាទុកជាម្ខាងដែរ។ ដល់ថ្ងៃ ១១ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំនេះ យើងនឹងទៅជួបជុំសម្ដេចព្រះរាជសន្យាជាស្ថាពរតរៀងទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះ បើសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យហើយ ក៏សូមឱ្យរំសាយកងទ័ពឱ្យលែងព័ទ្ធចោមព្រះរាជសីមានេះចេញទៅហើយឱ្យចាត់សេនាទាហានទៅសាងព្រះពន្លាធ្វើរោងនៅតំបន់រអាងសីលា។ ខាងយើងក៏នឹងបាន ឱ្យទាហានទៅធ្វើព្រះពន្លាទុកជាម្ខាងដែរ។ ដល់ថ្ងៃ១១ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំនេះ យើងនឹងទៅជួបជុំសម្ដេចព្រះរាជសន្យាជាស្ថាពរតរៀងទៅ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទបរមបពិត្រអម្ចាស់ជីវិតផែនដីខ្មែរ ទ្រង់ព្រះរាជសណ្ដាប់ព្រះរាជសារចប់ហើយទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់គ្រប់មុខងារឱ្យថយកងទ័ពចូលមកក្នុងបន្ទាយធំអស់ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យមន្ត្រីក្រមមេការនាំរេហ៍ពល ១៥០០ នាក់ទៅក្រាលដីតាំងព្រះពន្លាធ្វើរោងនៅតំបន់រអាងសិលានោះ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់នឹងរាជទូតសៀមថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯងទៅទូលម្ចាស់ឯងវិញចុះថា យើងព្រមគ្រប់គ្នាហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មន្ត្រីរាជទូតសៀមក៏ថ្វាយ បង្គំលាទៅទូលសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ ព្រះមហាធម្មរាជាគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅមហាធម្មរាជាគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅមហាធម្មរាជា ក៏ចាត់មន្ត្រីក្រុមមេការ ឱ្យទៅធ្វើព្រះពន្លាធ្វើរោងនៅតំបន់រអាងសិលា ដោយពុំអាចនឹងបង្អង់ ឱ្យយឺតយូរបានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃ ដែលសន្មតហើយ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី និង ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាជាព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរអង្គទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួងស្លៀកពាក់តាមពណ៌សំរាប់ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ព្រមទាំងគ្រឿងបាំងសែតបាំងសែងព្រះសុរិយា ចាម៉រ បៃមន អភិរម្យ សែនត្វាន់ ក្លស់ក្លំ ទង់ជ័យប្រពៃដោយពណ៌ផ្សេងៗ ព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់គ្រប់គ្រឿងបញ្ចាមហាកកុធភណ្ឌតាមលំដាប់សំរាប់ក្រុងកម្ពុជានិងក្រុងស្យាមប្រទេស។ ទ្រង់ឡើងគង់លើព្រះកញ្ចោងគជេន្ទ្រ លើកយោធាទាំងពីរក្រុមចេញទៅប្រជុំនៅព្រះពន្លាតំបន់រអាងសិលា ជាព្រំព្រះរាជសីមាអំពី បុរាណតាំងពីកាលផែនដីព្រះបាទសុរិយោវង្ស។ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី​ ស្ដេចនិមន្ត សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី សិរីសង្ឃនាយក និង ព្រះរាជាគណៈសំរាប់ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ២៨ អង្គទៅគង់នៅព្រះពន្លា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា និមន្តសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជា និងរាជាគណៈសំរាប់ ឯក ទោ ត្រី ចត្វា ២៨ អង្គទៅគន់ក្នុងព្រះពន្លាជ័យជួបជុំសេនាបតី មន្ត្រី សេនាទាហាន ទាំងសងខាងឱ្យធ្វើសត្តសញ្ញាចុះថ្ងៃ ១១ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំច អដ្ឋស័ក ពស.២១១៨, គស.១៥៧៤, មស.១៩៩៦, ចស.៩៣៦ មានសេចក្ដីថា : ព្រះមហាក្សត្រ ទាំងពីរនគរបានធ្វើសត្តសញ្ញាចងព្រះរាជមេត្រីនឹងគ្នាថា : បើមានការសង្គ្រាមពីប្រទេសក្រៅក្ដី ក្នុងក្ដី ត្រូវជួយគ្នាឱ្យអស់ពីហឫទ័យទាំង សងខាងហើយសង់ព្រំព្រះរាជសីមានៅ រអាងសិលា ទទឹងទៅទិសខាងត្បូងទល់នឹងមាត់សមុទ្រ កោះចន្ទបុរី ទទឹងពីរអាងសិលាទៅខាងកើតទល់នឹងព្រំស្រុកនគររាជសីមាទៅខាងជើងទល់នឹងដែនលាវលានឆាង = លានជាងខាងលិចតំបន់ទាំងនេះទុកជាដែនក្រុងស្រីអយុធ្យាខាងកើត តំបន់នេះទុកជាដែនក្រុងកម្ពុជា។ លុះធ្វើខណ្ឌព្រះរាជសីមាបោះគោលថ្ម ជាចារិតរួចហើយ ព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរ ព្រះអង្គទ្រង់ឱ្យលេងល្បែង មហោស្រព សព្វសារពើ។ លុះចប់ព្រះរាជកិច្ចរាជ សញ្ញានេះហើយ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងដែនក្រុងកម្ពុជាទ្រង់លា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា នឹងវិលត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ។ ខណៈដែលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាស្ដេចរៀបព្រះរាជដង្វាយថ្វាយជាអង្ករ ៣០០ ហាប ត្រីងៀត ១០០០ ហាប ត្រីឆ្អើរ ១០០០ ក្រាស ដំរី ២០ សេះ ៥០ និង ស្វេតច្ឆ័ត្រ យ៉ាងស្យាមប្រទេសមួយ ពានព្រះស្រីមាសមួយ ទិកោកមាសមួយ កន្ថោមាសមួយ ដាវស្រោមមាសមួយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះចៅប្រទេសកម្ពុជា ទ្រង់តបព្រះរាជបណ្ណាការទៅព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញគឺ ក្រវាញ ១០ ហាប កុយរមាសពីរក្បាល ព្រះខ័នដងខ្លីមួយ ដាវគ្រឿងមាសមួយ លំពែងគ្រឿងមាសមួយអាវព្រះភូសាយ៉ាងខេមរាប្រទេសពីរ សំពត់ហូល ១០ សំពត់ព្រែសូត្រ ១០ កី។ លុះចប់ព្រះរាជបណ្ណាការហើយ ទើបព្រះអង្គលើកយោធាទាហាន ត្រឡប់មកព្រះនគរបរមមហាស្ថានវិញ ទ្រង់គង់នៅជាសុខក្សេមក្សាន្តរៀងមក។ អរិន្ទរាជសត្រូវគ្រប់ទិសទី ក៏បាក់បបខ្លបខ្លាចព្រះចេស្ដារទាំងអស់។ ខាងស្យាមប្រទេសក៏លែងលើកទ័ពមកធ្វើសឹកទ័ពមកជិតព្រះនគរទៀតដែរ។ ព្រះនគរដ៏ស្បូរណ៍សម្បត្តិក្សេមក្សាន្តបានសេចក្ដីសុខតរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(ក្នុងរឿងដែលសៀមសុខចិត្ត ប្រគល់ខេត្តទាំងប៉ុន្មានដូចបាននិទានមកខាងនេះបើនិយាយតាមសៀវភៅព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យភាគ៣ ទំព័រ២១៩ លេខ គ.ស.៥៣៣ ថាសៀមមិនមែនចាញ់សង្គ្រាមខ្មែរដែលមានព្រះបរមរាជាដឹកនាំនោះ ហើយថ្វាយខេត្តទាំងនោះមកព្រះអង្គទេ គឺថាការណ៍ដែល សៀមសុខចិត្តថ្វាយ ខេត្តទាំងនោះ នេះដោយហេតុថាសៀមត្រូវធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនឹងមន។ ដូច្នេះដើម្បីកុំឱ្យខ្មែរទៅព្រួតវាយខ្លួនពីខាងក្រោយសៀមក៏សុខចិត្តកាត់ដីទាំងប៉ុន្មានខេត្តនេះថ្វាយមកព្រះមហាក្សត្រខ្មែរវិញ។ សេចក្ដីនេះពិតមែន តែពុំសូវសមក៏ដោយចុះខ្ញុំក៏ដាក់ស្រង់មកជូនឯកឧត្តម លោកអ្នកអានជ្រាបទុកជាឯកសារដូចតទៅ។ សេចក្ដីនោះ មានដូចតទៅនេះ "ក្នុងឆ្នាំជូត អដ្ឋស័កនោះ ស្ដេចសៀមប្រឹក្សានឹងសេនាបតីទាំងពួងថា នគរយើងនិងនគរកម្ពុជាធិបតីនេះ មីនគួរមកកើតវិវាទនឹងគ្នាទេ គួរតែចងផ្លូវព្រះរាជមេត្រីទើបល្អ។ បើមិនចងផ្លូវព្រះរាជមេត្រីទេ ខ្មែរនឹងមិនឈប់លើកមកយាយីយើងទៀតឡើយ ហើយយើងកើតសង្គ្រាមនឹងមនផងបើសិនជាសង្គ្រាមទាំងមុខទាំងក្រោយយ៉ាងនេះយើងកំរនឹងគិតណាស់។ សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាមុខក្រសួង ឱ្យធ្វើព្រះរាជសារនិងបណ្ណាការស្រេច ស្ដេចចាត់ម៉ឺនស្រីភិរម្យជារាជទូត ឃុនព្រះស៊ីមួយ ម៉ឺនរ៉ាមណរង្គជាឧបទូតឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារនិងរាជបណ្ណាការមកក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ មន្ត្រីទាំងនោះ ក៏ថ្វាយបង្គំលាអញ្ជើញ ព្រះរាជសារនឹងបណ្ណាការមកដល់ខេត្តគោកខណ្ឌ។ នៅទីនោះ ចៅហ្វាយស្រុកគោកខណ្ឌឃាត់ព្រះរាជទូតទាំង ៣ ទុកហើយប្ដឹងចូលមកសេនាបតី។ សេនាបតី នាំសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាប។ ខណៈនោះស្ដេចឱ្យបើកព្រះរាជទូតមកដល់ក្រុង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ ៥ កើត ខែបឋមមាសាធ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ម៉ោង៩ព្រឹក ទ្រង់ឱ្យសេនាបតីមុខមន្ត្រីធំតូច តែងខ្លួនពេញយសសក្ដិចូលគាល់ឱ្យហ្លួងទិព្វសេនា "តូច" នាំរាជទូតនិងឧបទូតសៀមចូលគាល់ជាមួយនិងសេនាបតី។ រាជទូតសៀមក៏ថ្វាយព្រះរាជសារ និងបណ្ណាការទ្រង់ទទួលហើយស្ដេចឱ្យព្រះរាជទេពចិន្តា "សោ" សូត្រព្រះរាជសារថ្វាយសេចក្ដីថា : ព្រះរាជសារ ព្រះធម្មរាជា ព្រះចៅក្រុងធារាវតី ស្រីអយុធ្យាជាជេដ្ឋាធិរាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក សម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជរាមាធិបតីបានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតក្រុងធារាវតី ស្រីអយុធ្យា និងក្រុងកម្ពុជាធិបតី តាំងអំពីបុរាណរាជ្យរៀងមកធ្លាប់ជារាជមេត្រីសម្ពន្ធមិត្តជាប់ដិតផែនដីជាមួយគ្នា។ ក៏យើងតាំងពីបានសោយរាជ្យសម្បត្តិជាមហាក្សត្រដ៏ប្រសើរ ជាមោលីទីពឹងនៃសមណជីព្រាហ្មណ៍បណ្ដារាស្ត្រទាំងពួងឥឡូវមកកើតបដិបក្សយ៉ាងនេះខុសនឹងបុរាណរាជប្រវេណី សមណជីព្រាហ្មណ៍ ឯបណ្ដារាស្ត្រកើត សេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ ព្រាត់ប្រាសប្រពន្ធ កូនទីលំនៅ គួរយើងទាំងពីរតាំងព្រះទ័យប្រកបដោយខន្តី មេត្តាករុណាញ៉ាំងព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យថ្កើនរុងរឿង សមណជីព្រាហ្មណ៍ និងអាណាប្រជានុរាស្ត្រនឹងបានសេចក្ដីសុខផង។ រឿងនេះសូម សម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជកាត់បង់មាន : ចេញ ខ្ញុំសូមចងផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តាមបុរាណរាជប្រវេណីព្រះនគរទាំងពីរ នឹងបានជាប់សម្ព័ន្ធមិត្តនឹងគ្នាទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សេចក្ដី នៃព្រះរាជសារចប់ហើយ ព្រះបរមនាថបរមបពិត្រអម្ចាស់ជីវិតដែនកម្ពុជា ទ្រង់មានព្រះទ័យទោរទន់ចុះ ដោយព្រះមេត្តាករុណា ទ្រង់មានព្រះរាជតំរាស់នឹងរាជទូតសៀមថា : យើងគាប់ព្រះទ័យនឹងព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ដែលសូមផ្លូវព្រះរាជមេត្រី ហើយទ្រង់សួរសុខទុក្ខក្នុងព្រះរាជនគរ រួចស្ដេចឱ្យព្រះរាជតេជៈនាំរាជ ទូតសៀមទៅសំណាក់ នៅថែវខាងមុខព្រះបរមរាជវាំង ចាត់ភោជនីយាហារឱ្យបរិភោគ តាមគួរហើយស្ដេចយាងចូលក្នុងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់វេលារសៀលថ្ងៃនោះ ស្ដេចឱ្យប្រជុំព្រះរាជវង្សានុវង្ស មុខមន្ត្រីទាំងពួងមកគាល់ត្រៀបត្រា ទ្រង់ប្រឹក្សាថា ស្ដេចសៀមជាសត្រូវនឹងយើង ឥឡូវទ្រង់ប្រើរាជទូតឱ្យមកសូមចងផ្លូវព្រះរាជមេត្រីនេះដោយរអាថ្វីដៃយើងមួយដោយកើតសឹកនឹងមនមួយ បើយើងមិនព្រមទទួលដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រីផង មិនល្អ គួរយើងទទួលចុះ ដើម្បីឱ្យបានសេចក្ដីសុខ ដល់សមណៈជីព្រាហ្មណ៍ បណ្ដារាស្ត្រទៅខាងមុខកុំឱ្យចងវេវានឹងគ្នា នោះព្រះរាជវង្សានុវង្ស សេនាបតីមុខមន្ត្រីទាំងពួងក៏យល់ព្រមតាម ព្រះរាជតំរិះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាឱ្យឧកញ៉ាប្រាជ្ញាធិបតី "វង" ឱ្យតែងព្រះរាជសារ។ ឧកញ៉ាប្រាជ្ញាធិបតីតែងជាសេចក្ដីព្រះរាជសារថា : ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជរាមាធិបតី សិរីសុរិយោវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតីខេមរាប្រទេស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកព្រះបាទសម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាប្ររាបដោយបញ្ញាតធិសម្ភារជាទីសរណនៃជនស្យាមប្រទេស រាជធានីជាជេដ្ឋាធិរាជ បានជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតព្រះអង្គមានព្រះរាជសារទៅ សូមចងផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តាមបុរាណប្រវេណីនោះយើងព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាទទួលផ្លូវរាជមេត្រីហើយ។ ឯខេត្តដែនខ្មែរវិញ អនុជបានធ្វើសង្គ្រាមឈ្នះបានខេត្តដែនត្រឹមណា ឱ្យនៅនឹងត្រឹមនោះទៅបើព្រម ត្រូវចាត់ព្រះរាជបំរើទាំងពីរព្រះនគរ ឱ្យមកបោះគោលជ្រួបទឹកស្នោទក ជាចារិកឱ្យអស់កប្បាវសានទៅខាងមុខ កុំឱ្យ ក្រស័ត្រខាងណារំលោភដោយអំណាច រុនរានទន្ទ្រានចូលទៅ ចូលមកឱ្យហួសដែនដែលមានគោលជាកំណត់ប្រយោជន៍ និងឱ្យសមណជីព្រាហ្មណ៍បណ្ដារាស្ត្របានសេចក្ដីសុខដោយបុរាណរាជប្រវេណី។ ព្រះនគរទាំងពីរ បើមានសឹកសត្រូវ នឹងលើកចតុរង្គសេនាជួយគ្នាទៅវិញទៅមក តាមព្រះរាជមេត្រី ហើយស្ដេចឱ្យរាជទូត សៀមចូលក្រាបបង្គំគាល់ទ្រង់ប្រោស ព្រះរាជទានរបស់តាមសមគួរ ទ្រង់ចាត់ភ្លុកដំរី ៥ ក្បាល សំពត់ហូលជរ ៣ ជាន់ ៥០ សំពត់ ផាមួយ ១០ ក្រវាញ ២ ហាប ត្រកោ ៥ ហាបក្រមួនឃ្មុំ ៥ ហាប ស្បែក ១០ ហាប ជាគ្រឿងរាជបណ្ណាការ តបថ្វាយទៅនឹងរាជបណ្ណាការដែលស្ដេច សៀមថ្វាយមករួចទ្រង់ចាត់ព្រះអភ័យទោស រស១ ព្រះឥន្ទតេជោជ័យ១ ព្រះទ្រង់គជេន្ទ្រសោម១ ហ្លួងស្រីនគរបាលម៉ា១ ហ្លួងឫទ្ធិគេជន្ទ្រកុយ១ ហ្លួងនរេន្ទ្រឫទ្ធិមាស១ ជារាជទូតឱ្យអញ្ជើញ ព្រះរាជសារ និងរាជបណ្ណាការ ទៅជាមួយនឹងរាជទូតសៀម។ លុះរាជទូតទៅដល់នោះព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ចាត់ព្រះរាជតេជោ ឱ្យចេញមកទទួលនៅប៉ាកណាម នាំរាជទូតខ្មែរឱ្យចូលដល់ក្រុង។ ស្ដេចឱ្យនាំរាជទូតខ្មែរចូលក្រាបបង្គំគាល់រាជទូតក៏ថ្វាយព្រះរាជសារ និងរាជបណ្ណាការទាំងពួង។ ទ្រង់ទតជ្រាបសព្វសេចក្ដីនៃ ព្រះរាជសារហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ថា : យើងតាមព្រះអនុជទាំងអស់។ ស្ដេចចាត់មន្ត្រីឱ្យនាំរាជទូតខ្មែរ ទៅនៅក្នុងថែវមុខព្រះបរមរាជវាំងឱ្យលៀងភោជនាហារមិនឱ្យខ្វះខាត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">វេលានោះ មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុកពិស្ណុលោកប្ដឹងមកថា : មនប្រមូលសេនាទាហាន នឹងលើកមកវាយ ហើយស្ដេចសៀមក៏ប្រញាប់ធ្វើរាជសារតបមកចាត់ព្រះស៊ីសាវរាជ១ ឃុនហ្លួងធម្មាទិស១ ឃុនមង្គលរតនៈ១ ឃុនចន្ទ្រាទិព្វ១ ឃុនធៀនឃរាជ១ ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារ និង រាជបណ្ណការតាមគួរ ឱ្យមកជាមួយនឹងរាជទូតខ្មែរលុះដល់ចូលថ្វាយព្រះរាជសារ និងរាជបណ្ណាការ ស្ដេចឱ្យមើលព្រះរាជសារនោះ ថ្វាយសេចក្ដីថា : ដែលព្រះអនុជាធិរាជ ព្រមទទួលផ្លូវព្រះរាជមេត្រី ឱ្យជ្រួចទឹកស្នោទកបោះគោលចារិកដែនព្រះនគរនោះ ខ្ញុំជាជេដ្ឋាមានអំណរណាស់ ហាក់ដូចជាបានវិមានទិព្វវេលានេះសូមព្រះអនុជាធិរាជ ចាត់ព្រះរាជបំរើ និង សមណជីព្រាហ្មណ៍ សេនាបតី មកប្រជុំបោះគោលចារឹកនៅតំបន់ ខេត្តស្រះកែវ ដោយបុរាណរាជប្រវេណី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះបរមិន្ទរាជា ទ្រង់ចាត់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ១ ឧកញ៉ាធម្មាតេជោ១ ឧកញ៉ារតនៈ១ ម៉ឺនស្នេហាភិរម្យ១ និង ឃុនម៉ឺនជាច្រើនឈ្មោះ។ ចំណែកខាងសមណៈ សម្ដេចព្រះមហាព្រហ្មមុនីមួយអង្គ ព្រះធម្មមុនីមួយអង្គ ព្រះធម្មឧត្តមមួយអង្គ ព្រះអរិយព្រឹទ្ធាចារ្យមួយអង្គ ព្រះវិនយត្ថេរមួយអង្គ និង ព្រះសង្ឃ ៨ អង្គទៀត។ មន្ត្រីខាងរាជបណ្ឌិត្យ ៤ ខាងហោរា ៤ ខាងព្រាហ្មណ៍បុរោហិត ៤ និង សេនាទាហាន ៥០០ ចេញទៅបោះគោលចារិកជាមួយ និងរាជទូតសៀម :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកខាងសៀមវិញ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទ្រង់ចាត់ពញាចក្រី១ ពញាភិមុខមន្ត្រី១ ពញាទេពរណង្គឮជ័យ១ ព្រះពហុលទេព១ និងឃុនម៉ឺនជាច្រើនឈ្មោះ។ ខាងព្រះសង្ឃនោះ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជគាមរាសី១ អរញ្ញវាសី១ ព្រះគ្រូស្ដាំ១ ព្រះគ្រូឆ្វេង១ និងព្រះភិក្ខុសង្ឃ ២០ អង្គ។ ខាងព្រាហ្មណ៍ព្រះមហិន្ទរាជាសុភាវតី១ ព្រះបរមាចារ្យ១ ព្រះទេព្វាចារ្យ១ ព្រះរាជហោរាធិបតី១ និងពួកបុរោហិត ១០ នាក់ សេនាបតី ព្រាហ្មណ៍ គណាចារ្យ ទាំងពីរចំណែកមកជួបជុំជំនុំព្រម នៅស្រះកែវ ចាត់ចែងពិធី ដែលនឹងត្រូវជ្រួចទឹកស្នោទកបោះគោលចារិកនៅទីនោះ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពស.២១២១, គស.១៥៧៧, មស.១៤៩៩, ចស.៩៣៩, ឆ្នាំផ្លូវ នព្វស័ក ថ្ងៃព្រហសប្បតិ៍ ៨ កើត ខែកត្តិកជាថ្ងៃបានឫក្ស ប្រជុំបោះគោលសីមាចារិកសត្យាធិដ្ឋានក្នុងសិលាបាទ ហើយព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងសងខាង ក៏ជ្រួចទឹកស្នោទកលើគោលសីមាជាបន្ទាល់សាក្សី ដើម្បីឱ្យព្រះរាជមេត្រីសីមាមណ្ឌលទាំងពីរព្រះនគរ ឱ្យស្ថិតស្ថេរចីរកាលដរាបលុះអស់កប្បាវសាន ហើយឱ្យឧបសម្ប័ទជាភិក្ខុ ៦ អង្គនៅទីនោះ។ ខាងលិចបានជាដែនសៀម ខាងកើតបានជាដែនខ្មែរ។ ខ្មែរបានតាំងចៅហ្វាយស្រុកឱ្យរក្សាខេត្តទាំងនោះទើបទីនោះជាប់ហៅថា រអាងសិលាបាទ ដរាបមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ តាំងពីពេលនោះមកក្រុងស្រីអយុធ្យា និង ក្រុងកម្ពុជាធិបតីជាមេត្រី និងគ្នាតរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់មកខែជេស្ឋ ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ពស.២១២០, គស.១៥៧៦, មស.១៤៩៨, ចស.៩៣៨ ព្រះបាទសម្ដេចបរមិន្ទរាជាធិរាជ បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងស្ដេចសោយរាជ្យបាន ១១ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៥៧ ឆ្នាំ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួន រោគជាខ្លាំង ទ្រង់សោយព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជបុត្រនិងសម្ដេចព្រះមហាសុគន្ធាសង្ឃរាជា និងរាជាគណៈ សេនាបតីមន្ត្រីធំ-តូច ខ្ញុំព្រះរាជការលើកព្រះបរមសព តំកល់ក្នុងកោដ្ឋហើយ ក៏ជំនុំថ្វាយព្រះរាជាសម្បត្តិទៅព្រះសត្ថាជាព្រះរាជបុត្រច្បង ប្រសូតក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ មកដល់ឆ្នាំជូតនេះ ចំរើនព្រះជន្មវស្សាបាន ២៤ ឆ្នាំឱ្យឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះរាជបិតា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(អំពីរាជសម្បត្តិ ព្រះជន្មវស្សានៃសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជានេះ ឃើញខុសៗគ្នាគ្រប់តែសាស្ត្រាយើងខ្ញុំសូមអភ័យទោសពីសំណាក់ លោកអ្នកអាន យើងមិនបានដកស្រង់រឿងខុសគ្នាគ្រប់តែសាស្ត្រានោះ ទេយើងសូមសងចេញតែពីព្រះរាជពង្សាវតារ របស់ព្រះបណ្ណាល័យតែមួយចុះ។ ព្រះរាជពង្សាវតារនោះភាគ ៣ លេខ គ ៥៣-៣ មានសេចក្ដីដូចតទៅនេះ)</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាធិរាជ ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិបាន ១២ ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៦២ ឆ្នាំ នៅថ្ងៃ ៩ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំខាល សំរឹទ្ធិស័ក ទ្រង់ព្រះអាពាធព្រះវិស្សរោគគឺរោគគ្រុនជាទំងន់នោះសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី និង សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សេនាបតី ព្រមទាំងព្រះរាជវង្សានុវង្ស ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត ហោរាចារ្យ ចូលរក្សាព្រះរោគក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីខ្លះប្រចាំការនៅចុងព្រះរាជរោង ព្រះសត្ថាជាព្រះរាជបុត្រច្បង ស្ដេចត្រួតត្រាទាំងក្នុងទាំងក្រៅ ព្រះរោគក៏កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរណាស់ ពេទ្យប្រកបព្រះឱសថ្វាយពុំត្រូវ ទ្រង់ព្រះរាជបណ្ដាំឱ្យថ្វាយរាជសម្បត្តិទៅព្រះសត្ថា ជាព្រះរាជបុត្រច្បងឱ្យសោយរាជសម្បត្តិស្នងព្រះអង្គ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ ១ រោច ខែអាសាធ ឆ្នាំថោះ ឯកស័ក វេលាអធ្រាត្រ ស្ដេចសោយព្រះទិវង្គតលើព្រះរាជដំណាក់ អម្រិន្ទវិមានទើបព្រះសត្ថា ព្រមទាំងរាជវង្សានុវង្សសេនាបតី នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីរៀបស្រង់ព្រះបរមសព ថ្វាយសុគន្ធពិដោររួចថ្វាយគ្រឿងទ្រង់ហៅព្រះបរមសពហើយ អញ្ជើញចូលព្រះឋានហែទៅតំកល់ក្នុងព្រះមហាមន្ទីរតាមទំនៀមទ្រង់ចាត់ស្រីឱ្យយុំយាម ប្រគំខ្លងធ្លាក់ រាល់ថ្ងៃរាល់វេលា និមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃ ធ្វើបុណ្យឱ្យទាន ថ្វាយព្រះរាជកុសល រៀងរាល់ថ្ងៃតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងជំនុំព្រមអញ្ជើញព្រះសត្ថាព្រះរាជបុត្រច្បងឱ្យស្ដេចគ្រងរាជសម្បត្តិតាមប្រពៃណី។</span> ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា}} 78wi7q4m5e1mo98te4ri37v2ise3pb1 0 2972 7022 7021 2016-04-05T04:15:49Z 175.100.60.199 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា ឬ ព្រះរាជឱង្ការ</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះសត្ថា ព្រះអង្គឡើយសោយរាជ្យពីឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ^(១) ពស.២១២០, គស.១៥៧៦, មស.១៤៩៧, ចស.៩៣៧ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៣៧ ព្រះវស្សា។ ស្ដេចទ្រង់ព្រះនាមជា ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមមហិន្ទរាជា រាមាធិបតី បរមបពិត្រ សុខត្តិយ ជាឥសូរកម្ពុជា មហាឥន្ទបត្តបុរី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">" ព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ ភាគ ៣ ថា : ព្រះសត្ថាជាព្រះរាជបុត្រច្បងនៃសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជា ព្រះជន្ម ៣៧ ឆ្នាំ ឡើងរាជាភិសេក សោយរាជសម្បត្តិតពីព្រះរាជបិតា។ ស្ដេចទ្រង់ព្រះនាមព្រះបាទសម្ដេច ស្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះមហិន្ទរាជាធិរាជ រាមាធិបតី សិរីសុរិយោវង្សមហាចក្រពត្តិវង្ស រណង្គឫទ្ធិ សណ្ឋិតជាឥសូរ កំពូល ក្រុងកម្ពុជាធិបតី សិរីយសោធរបវរឥន្ទ ចត្តកុរុរដ្ឋរាជធានី ជាទីសរណា នៃមហាជនជាតិ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង"។ (សេចក្ដីខុសគ្នា អស់ត្រឹមប៉ុណ្ណោះ)។ ព្រះអង្គអភិសេកអ្នកនាង ពៅភិវង្សធំ ជាព្រះអគ្គមហេសី តាំងព្រះនាមជា សម្ដេចព្រះភគវតីស្រីចក្រពត្រាធិរាជ។ ព្រះអង្គអភិសេក ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ជាសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលពី ពស.២១១៨, គស.១៥៧៤, មស.១៩៩៦, ចស.៩៣៦ ឆ្នាំច ឆស័ក ព្រះជន្មវស្សា ព្រះបរមបពិត្របាន ៣៥ ឆ្នាំ គឺមុនសោយរាជ្យពីរឆ្នាំ ព្រះអង្គសម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គ នឹងព្រះអគ្គមហេសីទ្រង់ប្រទាននាមថា សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា។ លុះមកដល់ ពស.២១២៤, គស.១៥៨០, មស.១៥០២, ចស.៩៤២ ឆ្នាំរោង ទោស័ក ព្រះជន្មវស្សា ៤១ ឆ្នាំ សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីសម្ភព ព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទៀត ទ្រង់ប្រទាននាមជា ពញាតន់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ ដែលជាចំណុះក្រុងហង្សាវតី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះមហាធម្មរាជា មានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម ព្រះនរេឝ្វរស្ដេចឱ្យទៅនៅគាល់បំរើ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី។ មានថ្ងៃមួយ ព្រះនរេឝ្វរចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ដូចសព្វមួយដងរៀងមក លើកដៃថ្វាយបង្គំឡើង ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី ផ្លេកព្រះនេត្រមក ឃើញព្រះនរេឝ្វរមានព្រះហស្ថ ៤ ហើយទ្រង់ក៏យល់ឃើញថា តាមនិមិត្តនោះ សៀមនិងមានបុណ្យជាមិនខាន ដូច្នេះទ្រង់គិតរកឧបាយកាលណាមួយនឹងចាប់ព្រះនរេឝ្វរនេះ សំលាប់ចោលវិញ។ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ស្មឹងម៉ុងគ្រីសុរិយា ឃុំពល ៣០០០០ នាក់ លើកទ័ពដេញព្រះនរេឝ្វរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរ រត់ចូលដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ ក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា ជាព្រះវររាជបិតាឱ្យទ្រង់ជ្រាប។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះ កើតឡើងក្នុងឆ្នាំរោង ទោស័ក ពស.២១២៤, គស.១៥៨០, មស.១៥០២, ចស.៩៤២។ ខណៈនោះ ព្រះចៅធម្មរាជា ស្ដេចប្រឹក្សាជាមួយព្រះរាជបុត្រា និង សេនាបតីថា: ក្រុងស្រីអយុធ្យានេះ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី កៀរគ្រួ ជញ្ជូនយកទាំងគ្រឿងសស្ត្រាវុធទៅ អស់ជាច្រើនហើយ នៅឡើយតែមនុស្សតិចតួចប៉ុណ្ណោះ មនុស្សដែលបាននៅសល់នោះទៀត ក៏ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាដែលមកធ្វើព្រះរាជមេត្រីផងនោះ ចែកខេត្តចែកមនុស្សក្នុងខេត្ត បានទៅក្រុងកម្ពុជាអស់ជាច្រើនទៀតរឹតតែនៅសល់មនុស្សតិចណាស់ទៅហើយ។ ទើបទ្រង់តែងសុភអក្សរចាត់ព្រះរាជវរានុកូល ជាឧបទូតមួយ ឱ្យអញ្ជើញសុភអក្សរ មកថ្វាយព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងខេមរាប្រទេស។ ក្រោយព្រះរាជទូតអញ្ជើញសុភអក្សរមកនោះ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាទ្រង់ជ្រាបថា : ស្មឹងម៉ុងគ្រីសុរិយា ជាមេទ័ពមនលើកទ័ពចូលមកដល់ព្រះនគរហើយ ទ្រង់ពិនិត្យទាហានដែលបានកេណ្ឌមកទុកប្រចាំការណ៍នោះបានតែ ២០០០០ នាក់ឃើញថាមិនទាន់ធួនល្មមនឹងការណ៍នោះសោះ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យនាយកង នាយទ័ពលើកទៅសង្កត់កេណ្ឌរាស្ត្រក្នុងខេត្តដែលបានមកខ្មែរ ក្នុងកាលព្រះរាជមេត្រី តាំងព្រះរាជសត្តសញ្ញា នៅរអាងសិលានោះមកថែមទៀត។ នាយកងនាយទ័ពក៏បានធ្វើតាមព្រះរាជបង្គាប់ ហើយកេណ្ឌបានរេហ៍ពលចំនួន ៣០០០០ នាក់ទៀតរួមត្រូវជា ៥០០០០ នាក់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះទ្រង់បានទ័ពគ្រប់កំណត់ហើយ ទ្រង់ចាត់ជាប៉ែកមុខ ប៉ែកក្រោយ ប៉ែកឆ្វេង ប៉ែកស្ដាំ លើកទៅតនឹងទ័ពស្មឹងម៉ុងគ្រីសុរិយា ច្បាំងគ្នាអស់ពេលជាយូរថ្ងៃ។ គ្រានោះ ស្មឹងម៉ុងគ្រីសុរិយា ក៏ចាញ់សៀម ហើយថយទ័ពទៅក្រុងហង្សាវតីវិញទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពី ឧបទូត ទោទូត ត្រីទូត សៀម ដែលអញ្ជើញព្រះសុភអក្សរមកក្រុងកម្ពុជាវិញ។ ទូតទាំង ៣ នាក់ កាលមកដល់ក្រុងលង្វែកឯកធានីហើយ ក៏យកសុភអក្សរនោះទៅថ្វាយសេនាបតីខ្មែរ សេនាបតីនាំយកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះមហិន្ទរាជាជាព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ឱ្យស្ដេចទ្រង់ជ្រាប។ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ផែនដីខ្មែរ ត្រាស់ឱ្យអានរាជសារ សុភអក្សរនោះទៅ ឃើញមានសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សុភអក្សរបវរមង្គល វិមល ឯកខត្តិយា សម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា រាមាធិបតីសិរីសោធនបរមនាថ បរមបពិត្រសណ្ឋិតជាកំពូលក្រុងស្រីអយុធ្យា ធារាវតី សិរីមហានគរ បវររាជធានីជាសម្ដេចព្រះបិតុលាធិរាជ ចំរើនផ្លូវ ព្រះរាជមេត្រី មកព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ មហាមហិន្ទរាជា រាមាធិបតី សិរីសោធន បរមខត្តិយាមហាបពិត្រ សណ្ឋិតជាកំពូលមហាឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋធានីជាព្រះភាគិនេយ្យោបានទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី លើកទ័ពមកកំហែងក្រុងស្រីអយុធ្យាទៀតហើយ ដូច្នេះសុំព្រះភាគិនេយ្យោរាជាធិរាជចាត់កងទ័ពឱ្យជួយក្រុងស្រីអយុធ្យា ដូចបានភ្ជាប់ព្រះរាជមេត្រីស្ថិតស្ថេរចីរកាលតទៅ តាមព្រះរាជសញ្ញា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់នឹករំពៃ ដល់ព្រះរាជសញ្ញាដែលព្រះវររាជបិតាទ្រង់ភ្ជាប់ជាមួយនឹងសៀមនោះ គ្រប់ប្រការទើបទ្រង់ព្រះរាជបង្គាប់ សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយាពណ៌មហាឧបរាជថា : ឱ្យលើកទ័ពទៅជួយក្រុងស្រីអយុធ្យាផងហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ព ២៥០០០ នាក់ គឺរថចំបាំង ១៥០ ដំរីសឹក ១០០ សេះសឹក ៨០០ ប្រគល់ថ្វាយសម្ដេចមហាឧបរាជឱ្យយកទៅបំរើការតាមអំណាចរបស់ព្រះអង្គជាមហាក្សត្រសឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជទទួលព្រះរាជឱង្ការហើយទ្រង់ក្រាបបង្គំលាចេញទៅ។ ក្នុងគ្រានោះពស.១២២៤, គស.១៥៨០, មស.១៥០២, ចស.៩៤២ ថ្ងៃ ១៣ កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំរោងទោស័ក សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ចាត់ទ័ពខាងជើងគោក គឺឱ្យឧកញ៉ាចក្រី ឃុំពល ៥០០០ នាក់ ជាមេទ័ពមុខឧកញ៉ានរិន្ទនាយកឃុំពល ១០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ ឧកញ៉ារាជជេដ្ឋា ឃុំពល ១០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ឧកញ៉ាមន្ត្រីសីហនាទ ឃុំពល ១០០០ នាក់ ជាទ័ពស្បៀង ឧកញ៉ាវិសេសសឹក និង ឧកញ៉ាសេនារឿណរង្គ ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាយោក្បាត់ទ័ព ឆ្វេងស្ដាំ។ ទ្រង់ត្រាស់ណាត់ឱ្យកងទ័ពទាំងនេះ ទៅជួបជុំគ្នានៅពោធិ៍ ៣ ដើមក្នុងដែនក្រុងស្រីអយុធ្យានោះ។ នាម៉ឺនមន្ត្រីទាំង ៦ នាយព្រមដោយនាយកង នាយទ័ពធំ-តូច លើកទ័ពជើងគោក ព្រមដោយដំរី សេះមានគ្រឿងសស្ត្រាវុធគ្រប់គ្រាន់ចេញដំណើរទៅតាមផ្លូវ ខេត្តពោធិ៍សាត់កាត់ទៅលើស្រុកបាត់ដំបងលើករំលងចូលទៅដល់ពោធិ៍បីដើមក្នុងដែនក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជជាមហាក្សត្រសឹក ព្រះអង្គឱ្យលើកទ័ពជើងទឹក គឺទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោមឱ្យឃុំពល ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឧកញ៉ាប្រទេសរាជឱ្យឃុំពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ឧកញ៉ាវិបុលរាជឱ្យឃុំពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំ ឧកញ៉ាមន្ត្រីវិសេសនាវាឱ្យឃុំពល ២០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ឧកញ៉ាសស្ត្រាភោជនាឱ្យឃុំពល ១០០០ នាក់ជាទ័ពស្បៀង ឱ្យឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាមឃុំពល ១០០០ នាក់ ជាយោក្បាត់ទ័ពនៅមុខព្រះទីនាំងនាវា។ ឯព្រះអង្គសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្សត្រសឹកទ្រង់ឃុំពល ៩០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។ លុះដល់ថ្ងៃកំណត់ថ្ងៃជាវេលាល្អហើយស្ដេចទ្រង់គ្រឿងយុទ្ធនាសង្គ្រាមឡើងគង់លើព្រះទីនាំងមករមានព្រះ បវរស្វេតច្ឆ័ត្រ ៥ ជាន់និងបាំងសែង បាំងសែតព្រះសុរិយា ចាម៉រ បៃមន សែនត្វាន់ ព្រមដោយទូកចំបាំង ១៥ ទូកយ៉ាងតូច ១០០។ ដល់ពេលព្រមធ្វើព្រះរាជដំណើរហើយព្រះគ្រូ បុរោហិត ផ្លុំត្រែ ផ្លុំស័ង្ខ អស់ពួកសុរិយោតន្ត្រី ក៏ប្រគុំភ្លេងវាយគងទូងស្គរខ្ទារខ្ទ័រទាំងផែនដីទាំងស្ដេចព្រះចក្រីជាព្រះបរមរាជជេដ្ឋា ក៏ស្ដេចទ្រង់ចេញទៅព្រះរាជទាន ព្រះពរដ៏ប្រពៃដែរ។ លុះសំរេចពិធី ចេញព្យូហនាវានេះហើយ មន្ត្រីដែលជិះលើខ្នងព្រះទីនាំងក៏តាំងរាំបកកន្ទុយក្ងោក បោកទង់ជ័យបង្គាប់មកនាយកងនាយទ័ព។ នាយកងនាយទ័ព ក៏លើកទង់ជ័យចេញក្បួនទ័ពព្យូហនាវា ទៅតាមជលមាគ៌ាកាត់តំរង់ទៅខេត្តកំពត កំពង់សោមឈមមុខឆ្ពោះទៅថ្កានពោធិ៍បីដើមនគរស្រីអយុធ្យាតាមព្រះរាជកំណត់។ លុះដល់ស្រុកពោធិ៍បីដើមហើយ ព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបញ្ឈប់ក្បួនទ័ព ប្រជុំទាំងជើងទឹក ជើងគោក ចាំស្ដាប់សន្ធឹកទ័ពព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី និងកិច្ចការរាជការពីក្រុងស្រីអយុធ្យាមក។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ព្រះនរេឝ្វរដែលឈ្នះទ័ពភូមាចាប់បានឈ្លើយភូមាជាច្រើនក៏ភ្លើនព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ស្ដេចចុះព្រះទីនាំងនាវាត្រឡប់ទ័ពនាំឈ្លើយនិងគ្រឿងសស្ត្រាវុធ ដំរី សេះ មកក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជ ស្ដេចគង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវា លុះឮសន្ធឹកទ័ពសៀម លើកមកដល់ ក៏ស្ដេចយាងចេញពីកឹងព្រះទីនាំងមកគង់ប្រថាប់នៅក្ដារផែន ទ្រង់ទតទ័ពសៀម។ ព្រះនរេឝ្វរ លុះចេញព្រះទីនាំងនាវាមកដល់ទន្ទឹមនឹងព្រះទីនាំង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជហើយ ផ្លេកព្រះនេត្រទៅ ទតឃើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រុងកម្ពុជាធិបតី គង់សំយុងព្រះបាទពុំបានក្រាបដូចអ្នកផងទាំងពួងក៏ទ្រង់ពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់បង្គាប់ទៅសេនាទាហានឱ្យយកឈ្លើយ ៥ នាក់ទៅកាន់ក្បាលដោតនៅមុខព្រះទីនាំងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជក្រុងកម្ពុជាធិបតី ហើយហួសព្រះទីនាំងចូលទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ទតឃើញក្បាលខ្មោចភូមា នៅមុខព្រះទីនាំងដូច្នោះទ្រង់ព្រះពិរោធក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រានេះ ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការនៃស្រុកតាមព្រះរាជសញ្ញាដែលចែកបានមកក្រុងកម្ពុជាធិបតីហើយនោះ ព្រះនរេឝ្វរនៅតែឱ្យមកសង្កេតខេត្តកេណ្ឌរាស្ត្រទៅចូលក្នុងក្បួនទ័ពរបស់ព្រះអង្គទៀត។ សេចក្ដីនេះ ឃើញថាព្រះនរេឝ្វរប្រព្រឹត្តខុសនឹងសត្តសញ្ញារបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គខ្លាំងណាស់ក្នុងពេលនេះ រាស្ត្រទាំងឡាយដែលចូលទៅក្នុងក្បួនទ័ពសៀម លុះឃើញសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រុងកម្ពុជាហើយក៏នាំគ្នាចូលមកក្រាបបង្គំគាល់តាមទំនៀមខេត្តដែលត្រូវឡើងមកក្រុងកម្ពុជា។ ខណៈដែលសម្ដេចព្រះសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជឃើញចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការចូលទៅក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ស្ដេចត្រាស់សួរថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នែ អស់អ្នកទាំងឡាយ យើងពុំបានកេណ្ឌអ្នកមកទេ ចុះហេតុដូចម្ដេច ក៏បានជាអ្នកមក?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការខេត្តទាំងនោះទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស ចំពោះរឿងនេះ ព្រះអង្គពុំបានកេណ្ឌយើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំមក ក៏មែនហើយតែព្រះនរេឝ្វរជាព្រះរាជបុត្រា ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាទ្រង់កេណ្ឌមក បើមិនមកក៏ពុំបានសូមទ្រង់ព្រះករុណា មេត្តាអភ័យទោស។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់ថា: ព្រះនគរទាំងពីរនេះបានភ្ជាប់ព្រះរាជមេត្រីនឹងគ្នាមានលក្ខណ្ឌសញ្ញាបោះត្រាវលញ្ឆករ និង ថ្មគោលជាសំគាល់រួចសព្វគ្រប់អស់ហើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះសោត ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាមានសុភអក្សរទៅសុំកងទ័ពយើង យើងក៏បានលើកមកជួយហើយ ឥឡូវនេះ ម្ដេចឡើយក៏ស្ដេចឱ្យកងទ័ពខ្លួនលើកទីសង្កត់រាស្ត្ររបស់យើងទៀត។ សៀមមិនធ្វើត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងយកឈ្លើយភូមាមកកាត់ក្បាលដោតនៅមុខព្រះទីនាំងយើង ថែមទៀតផង ដូច្នេះ តើអស់អ្នកមន្ត្រីទាំងឡាយយល់ដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេនាបតីសេនាទាហានក្រុងកម្ពុជា ឬព្រះបរិហារត្រាស់ប្រឹក្សាដូច្នេះហើយ ខឹងណាស់ទើបក្រាបទូលព្រមគ្នាថាព្រះនរេឝ្វរនេះ ធ្វើដូច្នេះពុំគិតដល់ព្រះរាជសញ្ញាសោះ ទ្រង់ធ្វើយ៉ាងនេះច្បាស់ជាចង់ឱ្យដាច់ព្រះរាជមេត្រីហើយ។ យើងខ្ញុំទូលព្រះបង្គំ ទាំងអស់គ្នាសូមយកអាសាចូលវាយយកក្រុងស្រីអយុធ្យាឱ្យបាន បើនឹងត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាប្រទេសដោយដៃទទេវិញក៏ឥតប្រយោជន៍។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ព្រោះស្ដេចមានព្រះអំណរ នឹងចូលវាយយកក្រុងស្រីអយុធ្យានោះពន់ប្រមាណ ដោយទ្រង់យល់ថាកាលដែលធ្វើសត្តសញ្ញា មហារាជមេត្រីនោះ សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ស្ដេចធ្វើតែដោយព្រះអង្គឯង។ ឥឡូវនេះ សៀមធ្វើឱ្យដាច់រាជមេត្រីហើយ សម្ដេចព្រះរាជជេដ្ឋាពុំទាន់ជ្រាប។ បើយើងនឹងវាយយកស្រុកនេះតែម្ដង ក្រែងខុសនឹងព្រះរាជអាជ្ញា។ ដូច្នេះ គួរយើងត្រឡប់ទៅ ហើយយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល ឱ្យទ្រង់ជ្រាបជាមុនសិនទើបត្រូវនឹងច្បាប់សំរាប់ព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អស់មុខមន្ត្រី សេនាទាហាន បានឮព្រះរាជបរិហារប្រឹក្សាយ៉ាងនេះហើយ ក៏យល់តាមព្រះរាជបរិហារនោះហើយក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ្រង់ព្រះចិន្តានេះ ត្រឹមត្រូវណាស់គឺថា យើងត្រូវយកសេចក្ដីនេះក្រាបបង្គំទូលជាមុនសិន ហើយសឹមយើងប្រញាប់លើកទ័ព មកប្រាបប្រាមឱ្យពញាសៀមបានដឹងនូវថ្វីដៃម្ដង កុំឱ្យវាធ្លាប់ នឹងធ្វើអំពើល្មើស ដូច្នេះតទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់យល់ថា អស់មុខមន្ត្រីយល់ព្រមហើយព្រះអង្គក៏លើកកងទ័ពត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជាវិញពុំបានទៅវាយព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ក្រុងកម្ពុជាមហានគរហើយ ស្ដេចក៏យល់សេចក្ដីនោះ ក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហារាជា ព្រះបរមជេដ្ឋាធិរាជឱ្យស្ដេចទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយទូលបន្ថែមទៀតថា ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំនិងសេនាទាហាន សូមយកអាសារលើកទ័ពទៅវាយយកក្រុងស្រីអយុធ្យាថ្វាយឱ្យបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈ ដែលសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ក្រាបបង្គំទូលនោះ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយ នាមជ័យ និងសម្ដេចព្រះសុទត្តនាមមាស នៅខេត្តបន្ទាយមាស ដែលចូលទៅជួបជុំក្រាបបង្គំគាល់នោះ ឮហើយក៏ក្រាបបង្គំទូលឆ្លងថាការសង្គ្រាមប៉ុណ្ណោះសូមព្រះអង្គកុំព្រួយ ឱ្យកង្វល់ដល់សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជលើកទ័ពទៅឡើយ។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ជាបងប្អូនសូមយកអាសាដោយយកពលតែ ១០០០០ ម្នាក់ លើកទៅក៏ឃើញល្មមជានឹងតស៊ូជាមួយសៀមយកនគរសៀមមកថ្វាយបាន។ បន្ទាប់មកសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយកជ័យ និង ព្រះសុទត្តមាស ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់មកឆ្នាំម្សាញ់ ត្រីស័ក ពស.២១២៥, គស.១៥៨១, មស.១៥០៣, ចស.៩៤៣ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយកនាមជ័យឱ្យកេណ្ឌទាហានពីខេត្តទិសខាងជើង គឺខេត្តសន្ទុក ខេត្តនគរវត្ត និង ខេត្តសិរីសោភ័ណ អរញ្ញ បាត់ដំបង យកចំនួន ១០០០០ នាក់ហើយចាត់ព្រះរៀមរាជយោធា ជាមេកងទ័ពមុខ ឱ្យឃុំពលចំនួន ២០០០ នាក់ ចាត់ព្រះឧកញ៉ារាជាសង្គ្រាម ជាមេទ័ពស្ដាំ ឱ្យឃុំពល ១៥០០ នាក់ចាត់ព្រះសំដែងព្រះអាវុធភូធរ ឱ្យឃុំពល ១៥០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង ចាត់ព្រះសរសេនាសង្គ្រាម ឱ្យឃុំពល ១៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ចាត់ហ្លួងពិនិត្យសុត្រ័យ និង ហ្លួងក្រៃសរសេនា ឱ្យឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពស្បៀង។ ឯខ្លួន សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈឯង ឃុំពល ៣០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។ លុះបានឫក្សពារពេលាបវរហើយ បុរោហិត ក៏តាំងផ្លុំត្រែ ស័ង្ខហោរាវាយគង ទូងស្គរ ពួកតូរ្យតន្ត្រីលេងភ្លេងនាយទង់ជ័យធំក៏បកទង់ជ័យ សន្យាទ័ពពពួលពលថ្មើរជើងទាំង ៦ កង ឱ្យលើកយោធាចេញព្រមដោយទាហាន សេះដំរីសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឯងក៏តែងខ្លួនសំរាប់ចតុរង្គយុទ្ធ ឡើងជិះដំរីសឹកបាំងសប្បធន "ឆ័ត្រធំ ស្រដៀងនឹងក្លស់ តែឥតរំភាយ" ៣ ជាន់ មានទាហានពាក់អាវក្រហមកាន់អាវុធ ២០០ នាក់ អមជើងដំរីទាំង ៤ លើកតំរង់ទៅខេត្តពោធិ៍សាត់ បាត់ដំបង រំលងព្រះរាជសីមាទៅវាយស្រុកនគររាជសីមា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកនគររាជសីមាបានដឹងហើយ ក៏លើកកងទ័ពចេញពីកំពែងស្រុកមកបោះទ័ពទល់នឹងមុខទ័ពខ្មែរ យប់នោះសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយក បង្គាប់ឱ្យព្រះសរសេនាសង្គ្រាមជាមេទ័ពក្រោយ ឱ្យឃុំពលរបស់ខ្លួនលើកទ័ពវាងទៅព័ទ្ធពីក្រោយទ័ពសៀមនគររាជសីមា ហើយសន្យាថា បើឮសូរសន្ធឹកកាំភ្លើងធំ-តូច កាលណាឱ្យលើកទ័ពចូលទៅបន្ទាយនគររាជសីមា ហើយស្រែកប្រាប់ថា ទ័ពសត្រូវខ្លាំងណាស់ ពួកយើងតតាំងច្បាំងមិនបានទេឱ្យ បើកទ្វារបន្ទាយចូលទៅផងនឹងអាលតាំងទ័ពក្នុងបន្ទាយវិញ បង្គាប់រួចហើយ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ខ្សឹបប្រាប់ឱ្យធ្វើឧបាយ ផ្សេងៗទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះសរសេនាសង្គ្រាម ក៏សំពះលាចេញមកហើយឃុំពលចេញទៅធ្វើតាមបង្គាប់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ជាមេទ័ពធំគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈលុះវេលាជាងអាធ្រាត្រ បង្គាប់ទៅសេនាទាហានរេហ៍ពលឱ្យលើកទៅចោមទ្វារបន្ទាយនគររាជបាញ់កាំភ្លើងទៅមក យ៉ាងសន្ធឹកគឹកកងជាកោលាហល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះសរសេនាសង្គ្រាម កាលបើបានឮសូរកាំភ្លើងហើយក៏លើកកងទ័ពចូលទៅដល់ជើងបន្ទាយស្រុកនគររាជឱ្យទាហានស្រែកប្រាប់អ្នកស្រុកក្នុងបន្ទាយថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លោកម្ចាស់អើយ ពួកយើងបរាជ័យស្លាប់អស់ច្រើនណាស់ហើយ សុំឱ្យបើកទ្វារបន្ទាយឱ្យចូលផងឱ្យឆាប់។ ទាហានសៀមដែលរក្សាបន្ទាយដោយយប់ងងឹតពិនិត្យថា មែនហើយក៏ឱ្យបើកទ្វារបន្ទាយ ទិសខាងត្បូងជាបន្ទាន់។ ព្រះសរសេនាសង្គ្រាមឃើញទ្វារបន្ទាយបើកហើយ ក៏នាំពលរត់ចូលទៅដេញចាក់កាប់រេហ៍ពលអ្នកស្រុក ដុតផ្ទះសំបែង។ អ្នកស្រុកតមិនបានក៏រត់ចោលបន្ទាយខ្លះ ស្លាប់ក្នុងចំបាំងខ្លះ។ លុះព្រឹកព្រាងឡើងព្រះសរសេនាសង្គ្រាម ឱ្យចាប់បុត្រភរិយារបស់ពញានគររាជសីមា និងបុត្រភរិយានៃក្រមការសេនាទាហានក្នុងស្រុកនោះ ហើយបណ្ដើរទៅបន្ទាយរបស់ពញានគររាជសីមាឱ្យស្រែកដំអូញថា : អស់លោកអ្នកជាស្វាមី លោកបិតា ខ្ញុំអើយជួយយកអាយុខ្ញុំផង ដ្បិតកងទ័ពសត្រូវបានធ្វើទុក្ខខ្ញុំខ្លាំងណាស់។ ខណៈដែលពញានគររាជសីមានិងក្រមការ សេនាទាហាន ឮសំឡេងបុត្រភរិយាហើយក៏ដេញពលឱ្យស្ទុះចេញពីបន្ទាយមកដើម្បីនឹងតតាំងច្បាំងដណ្ដើមយកបុត្រភរិយាទាំងនោះមកវិញ។ ព្រះរាជយោធាជាមេទ័ពមុខដែលសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឱ្យបង្កប់ទ័ពចាំខាងក្រោយបន្ទាយនោះ កាលបើបានឃើញយ៉ាងនេះហើយ ក៏ស្ទុះចូលមកឡោមព័ទ្ធពីខាងក្រោយ។ ខណៈនោះសេនាទាហានព្រះសរសេនាសង្គ្រាម ក៏ស្ទុះចូលទៅចាក់កាប់សំលាប់ខ្ទប់ពីមុខ។ ចៅហ្វាយស្រុកនឹងមន្ត្រីអ្នករាជការនគររាជសីមាដែលនៅក្នុងចំណោមទ័ព ក៏បរាជ័យចាញ់ដៃទ័ពខ្មែរ ចៅពញានគររាជសីមា ស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមទាំងសេនាទាហានក៏ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតអស់ជាច្រើន។ ទ័ពខ្មែរចាប់បានទ័ពសៀមទាំងរស់ចំនួនជា ៥០០ នាក់។ ពួកនេះទទួលជាចំណុះចុះចូលមកក្នុងមេទ័ពខ្មែរទាំងនាយទាំងកង ទាំងអស់។ កងទ័ពខ្មែរទាំងពីរនាយក៏នាំមន្ត្រីឈ្លើយទាំងនោះទៅគំនាប់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈសមុហនាយក។ សម្ដេចឱ្យ ស្រាយចំណងនឹងលើកទោសឱ្យ។ មន្ត្រីទាំងនេះក៏ចូលទៅស្ថិតក្នុងបន្ទាយស្រុកនគររាជរួចហើយឱ្យនាយកង នាយទ័ពចេញ ទៅសង្កត់ស្រុកធំ - តូច បានចូលជាចំណុះយ៉ាងច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីសម្ដេចព្រះសុទត្តមាសវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលក្រាបថ្វាយបង្គំលា ចេញទៅដល់ខេត្តបន្ទាយមាសហើយ ក៏ធ្វើសំបុត្រទទួលព្រះរាជឱង្ការនូវព្រះបន្ទូលសូរសីហនាទ បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស ឱម៉ោ លង់ហោរ លង់ឈៀង ផ្សារដែក ព្រែកឫស្សី ផ្សារឃ្លាំង ទ្រាំង កំពត ឱ្យកេណ្ឌទាហានរេហ៍ពល ១០០០ នាក់ ក្នុងមួយខេត្ត។ ទាំង១០ ខេត្ត រួមជា ១០០០០ នាក់ និងទូកធំ-តូច ៣០០ មកជួបជុំហើយ ទើបចាត់ចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់ជាមេទ័ពមុខ ឱ្យឃុំពល ២០០០ នាក់ ទូកចំបាំង ៦០ ចាត់ចៅហ្វាយស្រុកព្រះត្រពាំងឱ្យឃុំពល ១៥០០ នាក់ និងទូកចំបាំង ៥០ ជាប៉ែកស្ដាំ ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ឃុំពល ១៥០០០ នាក់ និងទូកច្បាំង ៥០ ជាប៉ែកឆ្វេង ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកក្រមួនស ឃុំពល ១៥០០ នាក់និងទូកចំបាំង៥០ ជាទ័ពក្រោយ ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកលង់ហោរ លង់ឈៀង ឃុំពល ៥០០ នាក់ និង ទូក ៣០ ម្នាក់ជាមេស្បៀង ឯខ្លួនព្រះសុទត្ត ឃុំពល ៣០០០ នាក់និងទូក ៧០ ជាទ័ពហ្លួង។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អហើយ ហោរាគោះគង ទូងស្គរ តាំងហ៊ោ។ ទាហានដែលកាន់ទង់ជ័យសំរាប់ទ័ពធំ ក៏លើកទង់ជ័យបង្គាប់ទូកឱ្យបើកចេញទៅ សន្ធោសន្ធឹកពន្លឹកនូវសូរសព្ទតាំងហ៊ោខ្ទារខ្ទ័រទាំងសាគរាបើកក្ដោងចេញទៅអស់ ១៣ ថ្ងៃទើបបានទៅដល់ស្រុកចន្ទបុរី ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរីបានដំណឹងនេះដោយសារទូក ដែលយាមល្បាតថា មានកងសេនាទាហាន រេហ៍ពលមកពីក្រុងកម្ពុជាហើយ ក៏ចាត់ឱ្យកេណ្ឌទ័ពពីស្រុកក្រៅ តែមកមិនទាន់មានពលទាហានសំរាប់ស្រុកតែ ២០០០ នាក់ ទើបចាត់ខ្លះឱ្យនៅរក្សាបន្ទាយស្រុក ចាត់ខ្លះឱ្យចុះទូកចំបាំង ចាត់តាំងក្រមការឱ្យមានជាកងទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ឃុំទាហានរេហ៍ពល ទទួលច្បាំងនឹងទ័ពព្រះសុទត្ត។ កងទ័ពខ្មែរនឹងទ័ពសៀម ដេញចាក់កាប់គ្នាជាសន្ធឹកគឹកកង កោលាហលជាខ្លាំង។ ទាហានទាំងសម្ដេចព្រះសុទត្តស្ទាត់ធុនចំបាំងក្នុងទូកចំបាំងណាស់ ព្រមទាំងទូកខ្មែរធំជាងទូកខ្មែរធំជាងទូកស្រុកចន្ទបុរីផង។ ម្លោះហើយទាហានក្នុងទូករបស់ស្រុកចន្ទបុរីលិចស្លាប់កណ្ដាលសមុទ្រជាច្រើន ស្លាប់នឹងត្រូវអាវុធក៏ច្រើនណាស់ដែរ។ ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរីទ្រាំមិនបានក៏ចុះទូកលំហាចឱ្យទាហានចែវរត់ចូលទៅស្រុកវិញ ឱ្យបិទទ្វារបន្ទាយស្រុកឱ្យទាន់ដើម្បីនឹងរក្សាបន្ទាយឱ្យមាំមួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះសុទត្តបានជ័យជំនះហើយ ពិនិត្យត្រួតត្រាទាហានទៅឃើញថា គ្មានមោះមៃអ្វីទេ ក៏រឹតតែសប្បាយចិត្តណាស់។ លុះទាហានចែវទូកដល់ទៅត្រើយហើយក៏ឡើងគោកជញ្ជូនដីលើកសើនធំៗ ខ្ពស់ៗជាច្រើនអន្លើដើម្បីឱ្យបានខ្ពស់ជាងកំពែងស្រុកឱ្យទាហានលើកកាំភ្លើងធំដាក់លើសើនទាំងនោះ ហើយបាញ់ចូលទៅក្នុងបន្ទាយស្រុកឱ្យទាហានផ្លាស់ប្ដូរគ្នាបាញ់អស់៣ ថ្ងៃ ៣ យប់ បណ្ដាលឱ្យស្លាប់ទាហានក្នុងបន្ទាយស្រុកអស់ជាច្រើន។ ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរីក៏នាំគ្រប់គ្រួរត់ចោលបន្ទាយស្រុក។ នៅក្នុងបន្ទាយនៃស្រុកនគរនាយចៅហ្វាយស្រុកនគរនាយក៏កែនសេនាទាហាន ឱ្យឡើងរក្សាបន្ទាយឱ្យមាំទាំ។ សម្ដេចព្រះសុទត្ត យកស្រុកចន្ទបុរីបានហើយចាត់ឱ្យទាហានរក្សាស្រុកស្រេចហើយក៏លើកទ័ពមុខក្រោយ ចេញទៅតាម ពញាចន្ទបុរី ទៅដល់ស្រុកនគរនាយកបានចូលចោមបន្ទាយនេះទៀតបានបាញ់តគ្នាដោយកាំភ្លើងធំតូច ទៅវិញទៅមកតែនៅមិនទាន់ឈ្នះចាញ់ទេ លុះដល់ពេលយប់សម្ដេចព្រះសុទត្តចាត់ឱ្យពលចូលចោមបន្ទាយនោះជាប់ ៣ ថ្ងៃ។ ក្នុងវេលាយប់ដំបូងនោះសម្ដេចព្រះសុទត្តយល់ថាបន្ទាយស្រុកនេះ ធំក៏ធំ ខ្ពស់ក៏ខ្ពស់ សេនាទាហានរេហ៍ពលក៏ចៅហ្វាយស្រុកនេះបានកែនបំរុងទុកជាច្រើន បើនឹងច្បាំងប្រទល់មុខទៅឃើញថា នឹងនាំឱ្យស្លាប់រេហ៍ពលអត់ប្រយោជន៍ទើបប្រឹក្សាសួរទៅចៅហ្វាយស្រុកទាំង ១០ ខេត្តថា :</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អ្នកណាក្លាហានខាងគុនអ្វីខ្លះ?</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់ឈ្មោះសោមឆ្លើយថា : ខ្ញុំបានជំនាញខាងគុនលំពែង។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំងឈ្មោះកែវឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ខាងគុនដំបង។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខាងព្រះត្រពាំងឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ខាងគុនដាវវែង។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកលង់ហោរ និង លង់ឈៀង ពីរនាក់បងប្អូននោះឆ្លើយថា : ខ្ញុំបាទស្ទាត់ជំនាញខាងគុនដាវ។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកកំពត និងកំពង់សោម ឈ្មោះសួនឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ជំនាញខាងគុនផ្គាក់សំអាង។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកក្រមួនស ឈ្មោះជ័យឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ខាងគុនង៉ាវ។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកពាមឈ្មោះទូន ឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ខាងគុនពីរ។</span> *<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកបន្ទាយមាស ឈ្មោះទេន ឆ្លើយថា: ខ្ញុំបាទស្ទាត់ខាងគុនពីរដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះសួរចប់ហើយ ទើបសម្ដេចព្រះសុទត្ត បង្គាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំងថា: អ្នកឯងរូបដូចខ្ញុំចូលតែងខ្លួន ស្លៀកបាំង សប្បធន រំភើយបីជាន់ ឱ្យដូចខ្លួនខ្ញុំទៅជាមួយចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាសាក់ទៅបន្លំឱ្យចៅពញាបស្ចិមបុរី និង ពញានគរនាយកបើកទ្វារបន្ទាយដេញតាមមក ត្រង់ច្រកចង្អៀតនេះ រួចមកសម្ដេចព្រះសុទត្តបង្គាប់ទៅ ចៅហ្វាយស្រុកព្រះត្រពាំងមួយ ក្រមួនសមួយ ឱ្យទៅបង្កប់ទ័ពខាងស្ដាំផ្លូវ ឱ្យទៅចៅហ្វាយស្រុកពាមមួយ ចៅហ្វាយស្រុកបន្ទាយមាសមួយ ឱ្យទៅបង្កប់ទ័ពខាងឆ្វេងផ្លូវហើយផ្ដាំថា កាលបើឃើញ ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរី ចៅហ្វាយស្រុកនគរនាយក ដេញតាមចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំងមកហើយត្រូវស្ទាក់វាយដេញកាប់ដេញចាក់កុំឱ្យរត់រួចឱ្យសោះ។ ខណៈនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង៦ នាយក៏គំនាប់លាចេញដល់ក្រៅបន្ទាយហើយ ចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់ចាត់ឱ្យទាហាន ២០០ នាក់ អមជើងសេះខ្លួនឯងពាក់អាវក្រហមបាំងសប្បធនក្រហម រំភើយ ២ ជាន់។ ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង ចាត់ឱ្យទាហាន ៣០០ នាក់ពាក់អាវក្រហមមួកលឿងកាន់គ្រឿងសស្ត្រាវុធ អមជើងសេះ។ ឯខ្លួនចៅហ្វាយស្រុកឯងស្លៀកពាក់ពណ៌លឿងទុំពាក់សុងប្រផាត់កាន់អាវុធសំរាប់ក្បួនបាំងសប្បធនលឿងរំភើយ៣ជាន់ឡើងជិះសេះនាំពលទៅដល់មុខបន្ទាយហើយឱ្យពលស្រែកប្រាប់ទៅពួកក្នុងបន្ទាយសៀមថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លោកសម្ដេចព្រះសុទត្ត មេទ័ពហ្លួងក្រុងកម្ពុជា និងអាទិត្យវង្សា មេទ័ពមុខ យល់ថា ចៅហ្វាយស្រុកអ្នកឯងទាំងពីរ នាក់ជំនាញខាងជិះសេះកាន់អាវុធល្បីក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ ឬសាយសុះទៅដល់ក្រុងកម្ពុជា។ ហេតុនេះហើយបានជា ចៅហ្វាយយើងទាំងពីរនាក់ដែលជាទាហានឯក ក្នុងក្រុងកម្ពុជាយល់ថា បើនឹងឱ្យតែរេហ៍ពលច្បាំងពេកដូចជាពឹងទៅលើ តែកំលាំងរាស្ត្រពេកណាស់ ឃើញថាមិនសមសោះ។ ក្នុងគ្រានេះចៅហ្វាយ យើងអញ្ជើញមកសួរផ្ទាល់ខ្លួននឹងខ្លួន នឹង ចៅហ្វាយអ្នកឯង។ ថាបើ ចៅហ្វាយអ្នកឯង មានជ័យជំនះលើ ចៅហ្វាយយើងនោះ ចៅហ្វាយយើងនឹងថយទៅក្រុងកម្ពុជាវិញ មិនឱ្យនឿយព្រួយលំបាកដល់ទាហានរេហ៍ពលទេ តែថាបើចៅហ្វាយអ្នកឯងរាល់គ្នា បរាជ័យចាញ់ចៅហ្វាយយើងវិញ ចៅហ្វាយយើងនឹងទទួលរក្សានាទីស្រុកអ្នកឯងឱ្យបានសេចក្ដីសុខ ហើយត្រូវយកស្រុកនេះជាចំណុះក្រុងកម្ពុជា ខេមរាប្រទេស ទុកតទៅរហូតដល់កប្បាវសានហើយទុកកិត្តិយសថ្វីដៃជាអន់ថយជាងថ្វីដៃ ចៅហ្វាយយើងរៀងទៅ។ ខណៈនោះ នាយទាហានដែលនៅរក្សាភាគបន្ទាយឮហើយ ក៏ចូលទៅប្ដឹងចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរី និង ចៅហ្វាយស្រុកនគរនាយកឱ្យបានដឹង។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរនាក់បានដឹងហើយ ក៏ពាក់គ្រឿងយុទ្ធនាធិការ ឡើងលើភាគបន្ទាយ មើលទៅរកឃើញគ្រឿងស្លៀកពាក់ របស់មេទ័ពចំបាំងខ្មែរនឹកស្មានថាជាព្រះសុទត្តនឹងចៅហ្វាយស្រុកបាសក្ដិនេះ ល្បីឮថា ស្ទាត់ខាងគុនអាវុធណាស់ ឥឡូវគេលើកទ័ពមក សុំតតាំងច្បាំងផ្ទាល់ខ្លួនយើងហើយ។ បើយើងរាពុំព្រមចេញតតាំងច្បាំង នឹងទ័ពរបស់ខ្មែរទេនោះ នឹងខូចព្រះកិត្តិយសដល់ទៅព្រះពុទ្ធចៅ ផងថា ព្រះអង្គគ្មានសេនាទាហានតស៊ូនឹងទាហានក្រុងកម្ពុជាសោះ។ ទាំងកេរ្តិ៍ឈ្មោះយើងទាំងពីរនាក់ដែលឮថាមានថ្វីដៃខ្លាំងពូកែតាំងពីដើមមកក៏ធួននឹងកើតមកជាប្រុស ចំពោះជាតិទាហាន ទទួលបៀវត្សព្រះមហាក្សត្រនោះពុំគប្បីនឹងរា ខ្លាចថ្វីដៃពញាខ្មែរនោះទេ។ គិតព្រមគ្នាហើយ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងពីរខេត្ត ក៏កាន់អាវុធឡើងជិះដំរីបាំងសប្បធនរំភើយពីរជាន់នាំពល ២០០០ ម្នាក់ចេញទៅមុខបន្ទាយទល់មុខគ្នា។ គ្រានោះ ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំងដែលតែងខ្លួនស្លៀកពាក់ពណ៌លឿងទុំ ក្លែងជាសម្ដេចព្រះសុទត្តនោះ កាលបានឃើញចៅហ្វាយស្រុកសៀមទាំងពីរខេត្តដេញពលទាហានជាច្រើន ឱ្យចូលមកច្បាំងនឹងទ័ពខ្មែរហើយដោយឃើញទាហានខ្មែរលើកមកតែ ៥០០ នាក់ហើយទាហានសៀមមានចំនួនដល់ទៅ ៤០០០ នាក់នោះក៏ស្រែកប្រកាសជាឧបាយថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នែ! ពញាសៀម យើងច្បាំងគ្នាថ្ងៃនេះ គឺច្បាំងផ្ទាល់ខ្លួនយើងទាំងសងខាងយើងមិនត្រូវឱ្យទាហានទាំងសងខាងកាន់គ្រឿងសាស្ត្រវុធឡើយ បើខ្លាំងណាស់ឱ្យគ្រាន់តែឈរមើលជារង្វាន់ភ្នែកបានហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកសៀមទាំងពីរនាក់ ឮចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរស្រែកថាច្បាំងតតួគ្នាដូច្នេះក៏បង្គាប់ឱ្យសេនាទាហានរេហ៍ពល ចោលអាវុធទាំងអស់ ហើយក៏បរសេះចូលមកតគ្នានឹងចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរ។ ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរី នឹងចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំង ចៅហ្វាយស្រុកនគរនាយកតនឹងចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់គួរប្រយុទ្ធទាំងសងខាងសុទ្ធតែស្ទាត់និងស្ទាត់គុនអាវុធរហ័សនិងរហ័ស បីដូចផ្លេកបន្ទោរ។ លុះច្បាំងប្រកាប់គ្នាប្រហែលពីរម៉ោង ចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំងនិងចៅហ្វាយស្រុកបាសក្ដិក្លែងធ្វើជាធ្លាក់អាវុធពីដៃ ហើយហូតដំបងខ្លីគ្រវី កាល់ខ្លួនហើយបំផាយសេះរត់ចេញទៅ។ ចៅហ្វាយស្រុកចន្ទបុរី និង ចៅហ្វាយស្រុកនគរនាយកឃើញគូប្រយុទ្ធធ្លាក់អាវុធពីដៃដូច្នេះ គិតឃើញថាបានការណ៍ហើយ ក៏បរសេះដេញតាមទៅដល់ច្រកចង្អៀតមួយ។ ភ្លាមនោះ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងបួនខេត្តដែលព្រះសុទត្តបង្កប់ចាំនោះ ក៏វាយគងទូងស្គរដេញទាហានរេហ៍ពលឱ្យចេញមកចោមព័ទ្ធស្ទាក់ពញាសៀមពីក្រោយ សម្ដេចព្រះសុទត្តមេទ័ពធំ នាំចៅហ្វាយស្រុក និងកងទ័ពលើកស្ទាក់ខ្ទប់ពីមុខ។ ចៅហ្វាយស្រុកសៀមទាំងពីរ យល់ថាខ្លួនចាញ់ឧបាយទ័ពខ្មែរហើយ ក៏ប្រថុយបរសេះចូលច្បាំងទំលាយទ័ពខ្មែរទៅមុខទៀត។ ខណៈនោះ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកំពត ខេត្តក្រមួនស ចៅហ្វាយស្រុកឱម៉ា និង កំពង់សោម ស្ទាក់កាប់សំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកសៀមទាំងពីរខេត្ត ស្លាប់នៅនឹងកន្លែង។ ក្រមការសៀមដែលនៅរក្សាបន្ទាយឃើញចៅហ្វាយខ្លួនដេញតាមទ័ពទៅបាត់ជាយូរពេកនឹងបារម្ភ ក្រែងត្រូវឧបាយកលខ្មែរ ក៏លើកពល ៣០០០ នាក់ចេញពីបន្ទាយមកទៀត។ លុះដឹងថាចៅហ្វាយខ្លួនចាញ់ឧបាយកលខ្មែរ ស្លាប់ខ្លួនដូច្នេះហើយ នឹងរាថយមកវិញពុំរួច ព្រោះនាយកងនាយទ័បខ្មែរគោះគងទូងស្គរឱ្យទ័ពព័ទ្ធចោមជុំវិញទ័ពសៀមជាប់ ទើបមេទ័ពសៀមទាំងនោះបង្គាប់កូនទ័ពរបស់ខ្លួនឱ្យលើកទង់ជ័យចងគ្រឿងសាស្ត្រាវុធចេញទៅសំពះសុំចូលជាចំណុះសម្ដេចព្រះសុទត្តទាំងអស់គ្នា ហើយអញ្ជើញសម្ដេចព្រះសុទត្តទៅប្រថាប់ទ័ពក្នុងបន្ទាយរបស់ខ្លួនទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះសុទត្ត វាយយកបានបន្ទាយនគរនាយមហើយ ក៏ចាត់នាយកងនាយទ័ព ឱ្យចេញទៅសង្កត់ស្រុកតូចធំ បានច្រើនតំបន់ទើបសម្ដេចព្រះសុទត្តចាត់ឱ្យព្រះសូឡោ និង នាយកងទ័ពខ្មែរ ១០០០ នាក់នៅរក្សានគរនាយកឱ្យព្រះសូឡស់ និងទ័ពខ្មែរ ១០០០ នាក់នៅរក្សាស្រុកចន្ទបុរី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈសមុហនាយកចាត់សម្ដេចព្រះអភ័យទស និងនាយកងទ័ព ១៥០០ នាក់ឱ្យនៅរក្សានគររាជសីមា ហើយចាត់ទ័ពឱ្យផាត់កៀរគ្រួសៀម ដែលនៅដែនក្រុងស្រីអយុធ្យានោះបានជាច្រើននាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ ព្រះបរមបពិត្រ អ្នកជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ប្រទានឱ្យរង្វាន់ដល់សេនាទាហានជាច្រើន។ ទ្រង់សប្បាយក្សេមក្សាន្តក្នុងព្រះរាជហឫទ័យរៀងមក។ ឯមេទ័ពទាំង២នាក់នោះក៏នៅរក្សាស្រុកទាំង ២ តំបន់នោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីក្រុងធារាវតី ស្រីអយុធ្យាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈ ដែលសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមហនាយក និង សម្ដេចព្រះសុទត្ត លើកទ័ពទៅសង្កត់ខេត្តសៀមនោះ សម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា ទ្រង់កំពុងជាប់ប្រឈួនជាខ្លាំង។ លុះទ្រង់បានជ្រាបថា ទ័ពខ្មែរលើកទៅទាំង ជើងទឹកជើងគោក វាយយកបាននគររាជសីមា ខេត្តចន្ទបុរី និង ខេត្តនគរនាយកដូច្នេះហើយ ស្ដេចសង្ស័យក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ថា ខ្មែរនិងសៀមបានធ្វើសត្តសញ្ញានឹងគ្នាជាមាំមួន បានបោះគោលចារិក ចែកផែនដីជាស្រេចទៅហើយ ហេតុអ្វីក៏ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ឱ្យលើកទ័ពមកវាយយកក្រុងសៀមទៀត ពុំព្រមគិតដល់សត្តសញ្ញានឹងព្រះរាជមេត្រីដូច្នេះសោះ ទើបសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ ព្រះមហាធម្មរាជា ស្ដេចត្រាស់សួរសេនាបតី មន្ត្រីទាំងឡាយអំពីដំណើរហេតុនេះ តែគ្មាននរណាមួយហ៊ានក្រាបទូល នូវការពិតដល់ព្រះអង្គសោះ ព្រោះខ្លាចព្រះរាជអាជ្ញា សម្ដេចព្រះរាជបុត្រ។ ព្រះពុទ្ធចៅសង្ស័យណាស់ត្រាស់ឱ្យនិមន្តសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ រាជាគណៈដែលបានទៅប្រជុំបោះគោលធ្វើសត្តសញ្ញានោះ មកទូលសួរ។ សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជក៏ថ្វាយព្រះពរថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលដែលប្រទេសសៀម កើតចំបាំងនឹងភូមានោះ ព្រះរាជបុត្រឱ្យបំរើទៅសង្កត់រាស្ត្រក្នុងដែនកម្ពុជាទាំងប៉ុន្មាននោះបានពល ៣០០០០ នាក់។ ព្រះចៅកម្ពុជាក្រុងធិបតី ទ្រង់បានឱ្យលើកទ័ពមកជួយថែមទៀត ផងតែសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាបានឱ្យឈ្លើយភូមា ៥ នាក់ទៅកាត់ក្បាលដោតនៅលើព្រះទីនាំងសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧបរាជខ្មែរ ដែលជាក្រស័ត្រសឹកនាំទ័ពមកជួយនោះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជខ្មែរ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ថា យើងសៀមនេះប្រមាថមើលងាយព្រះអង្គជាខ្លាំង ហើយគិតទាំងវាយរំលាយក្រុងស្រីអយុធ្យាក្នុងពេលនោះទៅហើយផង។ វេលានោះនាយក នាយទ័ពខ្មែរ ក៏ព្រមព្រៀងនឹងលើកមកវាយដែរ តែចេះមានសំណាងបានគុណបុណ្យជួយនិងឱ្យស្រុកសៀមនៅមានអំណាចតទៅ ក៏បណ្ដាលព្រះទ័យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ខ្មែរឱ្យនឹងគិតដល់ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាជាសម្ដេចព្រះជេដ្ឋាពុំទាន់ បានក្រាបបង្គំទូលព្រះអង្គឱ្យទ្រង់ជ្រាបនៅឡើយថា ចាំដល់ត្រឡប់ទៅក្រាបបង្គំទូលឱ្យទ្រង់ជ្រាបហើយ សឹមក្រាបបង្គំ ទូលសូមយកអាសា លើកទ័ពមករំលាយស្រុកយើងឱ្យបាន។ ដូច្នេះហើយ ទើបបានជាកើតហេតុទាំងនេះសូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាធម្មរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ក៏ទ្រង់យល់ឃើញថា នេះព្រោះតែចៅនរេឝ្វរ កូនសំឡាញ់អញហើយ កាលច្បាំងនឹងភូមាក៏ដោយសារតែវាមានសេចក្ដីប្រមាថនេះដែរ។ ព្រះមហាធម៌រាជាទ្រង់តូចព្រះរាជហឫទ័យ នឹងព្រះរាជបុត្រាព្រះអង្គ ដែលធ្វើឱ្យដាច់ព្រះរាជមេត្រីនោះពន់ប្រមាណ តែព្រះអង្គខំអត់សង្កត់ព្រះទ័យទៅវិញ។ កាលសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ មហាធម្មរាជា ស្ដេចទ្រង់ព្រះវិត្តកក្នុងរឿងទាំងនោះកាន់តែខ្លាំងឡើង នោះព្រះរោគក៏រឹតតែខ្លាំងឡើងដែរ ទ្រង់ក៏សោយព្រះវិលាល័យក្ស័យព្រះជន្មាយុក្នុងគ្រានោះទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សព្វមុខមន្ត្រីសៀម តំកល់ព្រះបរមសពក្នុងកោដ្ឋហើយ ក៏ថ្វាយរាជសម្បត្តិទៅព្រះនរេឝ្វរ ជាព្រះរាជបុត្រាច្បងឡើងសោយរាជ្យតប្រយូរវង្ស។ ស្ដេចទ្រង់ព្រះនាមជា សម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ ព្រះនរេឝ្វរសូររាជា រាមាធិបតី។ នៅពេលនោះ ព្រះចៅនរេឝ្វរ ទ្រង់ជ្រាបថា : ស្រុកនគររាជសីមា ស្រុក បស្ចិមបុរី និង ស្រុកចន្ទបុរី ហើយនិងស្រុកនគរនាយកខូចនឹងទ័ពខ្មែរដូច្នេះហើយ ក៏ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ពស.២១២៦, គស.១៥៨២, មស.១៥០៤, ចស.៩៤៤ សម្ដេចព្រះចៅនរេឝ្វរព្រះអង្គឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពបាន ៤០០០០ នាក់ហើយទ្រង់ចាត់ប្រើពញាសែន្យណរង្គមួយ ជាមេទ័ពមុខឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ទៅច្បាំងនឹងកងទ័ពខ្មែរខាងបស្ចិមបុរី ខេត្តនគរនាយក ទ្រង់ចាត់ប្រើសីហរាជជេដ្ឋាឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ឱ្យទៅច្បាំងនឹងទ័ពខ្មែរខាងខេត្តនគររាជសីមា។ មេទ័ពទាំងពីរថ្វាយបង្គំ ចេញមកចាត់ការឱ្យនាយកងទ័ព ឃុំពលជាទ័ពមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ នឹងទ័ពស្បៀងរំលៀងភោជនាហារស្រេចហើយ ក៏លើកចេញទៅ។ ឯពញាសីហរាជជេដ្ឋា ពញាសែន្យណរង្គ លើកទ័ពទៅចោមព័ទ្ធស្រុកទាំងពីរ ឥតមានកោតញញើតសោះឡើយ ឯព្រះសូឡស់សូឡៃ សម្ដេចអភ័យទសដែលឈររក្សាស្រុក មានរេហ៍ពលតែ ២៥០០ នាក់កាលឃើញថា នឹងកេណ្ឌរេហ៍ពល ក្នុងស្រុកក៏ពុំបានដ្បិតស្រុកទើបនឹងវាយបានថ្មីៗ ដូច្នេះក៏នាំគ្នាទាំង ៣ នាយបើកទ្វារបន្ទាយច្បាំងទំលាយទ័ពសៀមរត់មកក្រុងកម្ពុជាវិញអស់។ ពេលនោះគោលព្រះរាជសីមាដែលតាំងតាមសត្តសញ្ញានោះ ក៏មេទ័ពសៀមឱ្យដករំលាយចេញតាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក។ ខាងខ្មែរក៏នៅប្រកាន់ព្រំសីមាត្រឹមតែស្រុកបស្ចិមបុរីវិញ។ (ក្នុងរឿងដែលសៀមមកសុំទ័ពខ្មែរ ឱ្យទៅជួយខ្លួនពេលដែលវា កំពុងត្រូវកងទ័ពមនមកវាយនោះសៀវភៅព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យភាគ ៣ ទំព័រពី ២៣៤ ដល់ ២៣៩ និយាយប្លែកគ្នានឹងសេចក្ដី ដែលមានខាងលើនេះច្រើន។ សេចក្ដីក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារនោះមានដូចតទៅនេះ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅក្នុងឆ្នាំរោង ទោស័កនោះ មានទ័ពខាងស្រុកហង្សាវតី ស្ដេចមនលើកមកច្បាំង យកស្រុកសៀមនោះព្រះមហាធម្មរាជា ស្ដេចសៀម ឱ្យរាជទូតអញ្ជើញព្រះសុភអក្សរតាមសន្ធិសញ្ញាផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា សុំកងទ័ពខ្មែរទៅជួយនោះ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះ ស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧបរាជឱ្យនាំសេនាទាហាន ២០០០ នាក់ ដំរី ១០០ សេះ ១០០ ទៅជួយលុះស្ដេចលើកទៅដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា ព្រះមហាធម្មរាជាស្ដេចសៀម ឱ្យចាត់ទូកចំបាំងព្រះទីនាំងនាវាថ្វាយសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជឱ្យបញ្ចុះនាយទ័ពខ្មែរ ២០០០ នាក់ និងឱ្យធ្វើព្រះរាជបន្ទូលប្រាប់ទៅព្រះនរេឝ្វរ និង ព្រះឯកទឝរថ ជាព្រះរាជបុត្រាថា ព្រះមហាឧបរាជ ក្រុងខេមរាប្រទេស លើកកងទ័ព ២០០០ នាក់មកជួយក្នុងសង្គ្រាមនេះ បើមកដល់ចូរខំធ្វើសង្គ្រាមនេះឱ្យមានជ័យជំនះ ព្រះនរេឝ្វរ ព្រះឯកទឝរថ បានឃើញទ័ពសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧបរាជលើកកាត់ពីកំពង់ទូកចូលមក ព្រះនរេឝ្វរក៏ចាត់កងទ័ពខ្មែរនេះ ឱ្យទៅពួនបង្កប់នៅក្នុងព្រៃខាងស្ដាំ ឱ្យព្រះឯកទឝរថនាំសេនាទាំហានទៅ ពួនបង្កប់ នៅក្នុងច្រកភ្នំខាងឆ្វេង ព្រះនរេឝ្វរ នៅចំកណ្ដាល ផ្លូវដែលមនលើកទ័ពមកហើយសន្យាថា បើឮសន្ធឹកស្ដេចមន លើកទ័ពមកដល់វេលាណាឱ្យទ័ពទាំងពីរផ្លូវវាយផ្ទប់ទាំងសងខាងកុំឱ្យមនដឹងខ្លួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជបោះទ័ពនៅទីនោះពុំហ៊ានប្រហែល ចាត់នាយទ័ពឱ្យទៅល្បាតមើលទ័ពមន ឯទ័ពមនក៏ ល្បាតទៅវិញទៅមកស្មើគ្នា។ ទ័ពមនលើកកាត់មកដល់ច្រកព្រៃ ទ័ពខ្មែរដឹងថាទ័ពមនហើយលើកមកដល់ច្រកដែលបង្កប់កងទ័ព ក៏ចេញទៅទទួលបាញ់ចាក់កាប់សំលាប់ ពង្រេចនឹងដំរី ទីនោះច្រកក៏តូចហើយទ័ពមនមានចំនួនច្រើននឹងចូលមកពុំរួច។ ទ័ពព្រះឯកទឝរថ ក៏លើកមកផ្ទប់ពីខាងឆ្វេងដូចសន្យា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរកាលលើកទ័ពចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពមន ជ្រាបថាទ័ពខ្មែរចេញច្បាំងនឹងទ័ពមនដែរ ក៏ចាត់ឱ្យរាជបំរើទៅទូលព្រះមហាឧបរាជឱ្យដោះថយធ្វើជាចាញ់ ដើម្បីឱ្យទ័ពមនដេញតាមមក នឹងបានទទួលច្បាំងយកជ័យជំនះ នោះសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ មានព្រះបន្ទូលប្រាប់ទៅរាជបំរើវិញថា ស្ដេចសៀមធ្វើព្រះរាជសារទៅសុំកងទ័ពខ្មែរមកជួយច្បាំង រក្សាព្រះនគរ យើងលើកទ័ពមកប្រទះនឹងសត្រូវហើយ ត្រូវតែច្បាំង បើនឹងឱ្យទ័ពខ្មែរធ្វើជាចាញ់ទ័ពមនឱ្យខូចព្រះកិត្តិយសនោះ យើងពុំព្រមស្ដាប់ជាដាច់ខាត។ រាជបំរើក៏ត្រឡប់មកទូលព្រះនរេឝ្វរ តាមដំណើរវិញ ព្រះនរេឝ្វរ ឱ្យបំរើទៅទូលទៀតថា បើមិនថយទ័ពទេនឹងធ្វើទោសនាយកងទ័ព។ ព្រះមហាឧបរាជក៏នៅតែពុំព្រមស្ដាប់ពុំព្រមថយ។ ព្រះនរេឝ្វរហើយថា ទ័ពខ្មែរពុំព្រមស្ដាប់ក៏លើកទ័ពទៅទទួលបាញ់ចាក់កាប់សំលាប់មន។ ព្រះឯកទឝរថផ្ទប់ពីខាងឆ្វេងកាប់សំលាប់មន។ មនបែកទ័ពដោះថយទៅវិញ។ កងទ័ពសៀម ខ្មែរ លើកដេញតាមចាប់បានមនមកជាឈ្លើយយ៉ាងច្រើន។ ទ័ពមនក៏ថយចេញផុតទៅ នោះព្រះនរេឝ្វរនឹកខ្ញាល់នឹងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ។ លុះធ្វើការសឹកសង្គ្រាមរួច ក៏លើកទ័ពថយពីស្រុកពេជ្របុរី កាត់មកកំពង់ទូកវិញ។ ចំណែកសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជ សម្ដេចមកដល់កំពង់ទើបចុះគង់ព្រះទីនាំងនាវា ព្រមទាំងរេហ៍ពល គង់សំរាកកំលាំងនៅទីនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះនរេឝ្វរ ក៏លើកទ័ពមកដល់ព្រះទីនាំងនាវា ចូលមកព្រះនគរ ដល់មកទន្ទឹមនឹងព្រះទីនាំងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ដែលកំពង់តែគង់លើកៅអីសំយុង ព្រះបាទទតក្បួនទ័ពសៀមពុំមានកោតក្រែងព្រះនរេឝ្វរ ទតឃើញក៏ខ្ញាល់ណាស់ត្រាស់ឱ្យហ្លួងពិជ័យសុរិន្ទ្រា យកឈ្លើយមនដែលចាប់បានក្នុងទ័ពម្នាក់ ទៅកាប់សំលាបហើយយកក្បាលទៅដោតនៅក្បែរព្រះទីនាំងនាវា នៅចំព្រះភ័ក្ដ្រសម្ដេច ព្រះមហាឧបរាជ។ ព្រះអង្គឃើញហេតុដូច្នោះ ទ្រង់តូចព្រះទ័យណាស់ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា យើងត្រូវចងអាឃាតនឹងវាឱ្យបានធ្វើគុណនឹងអាសៀមនេះ ឥតប្រយោជន៍សោះព្រះនគរទាំងពីរនឹងដាច់ផ្លូវព្រះរាជមេត្រី ដោយហេតុតែវាមើលងាយយើង។ លុះត្រឡប់កងទ័ពមកដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជនាំយកទ័ពខ្មែរ ថ្វាយបង្គំទូលលាព្រះមហាធម្មរាជា នឹងត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ។ ស្ដេចសៀមប្រោសព្រះរាជ ទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហានខ្មែរតាមការគួរ ហើយស្ដេចសៀមបានថ្វាយព្រះពានមាសធំ និងគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់យសសក្ដិដល់សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជទ្រង់ពុំព្រមទទួលយកព្រោះតូច ព្រះទ័យណាស់។ ស្ដេចសៀម ថ្វាយជាច្រើនដងទើបទ្រង់ទទួល ហើយទូលលា លើកទ័ពត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ។ លុះស្ដេចយាងមកដល់ស្រុកចុងកាល់ស្ដេចឱ្យបោះទ័ពនៅទីនោះហើយទ្រង់ប្រជុំនាយទ័ពស្ដេចប្រាប់ពីការធ្វើសង្គ្រាមនឹងមនជួយសៀមមិនគិតស្លាប់ទាំងអស់គ្នាព្រោះស្ដេចព្រះរៀមត្រាស់ប្រើដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រី ហើយអាសៀមវាមាក់ងាយ យើងដូចអ្នករាល់គ្នា ឃើញស្រាប់ បើនឹងទ្រាំតទៅទៀតជាការឥតប្រយោជន៍ យើងចង់កៀរ គ្រួធ្វើសង្គ្រាម នឹងសៀមវិញ ព្រោះវាកំពុងតែជាប់ ដៃនឹងមន បើសម្ដេចព្រះរៀមទ្រង់ខ្ញាល់ហើយធ្វើទោស យើងនឹងសុខចិត្តទទួលស្លាប់។ នាយទ័ពក៏ព្រមតាម ហើយត្រាស់ឱ្យកៀរគ្រួសៀម ដែលនៅចុងដែនសៀមបានប្រមាណ ៥០០០ ប្លាយឱ្យឃុំនាំមកដល់ដែនខ្មែរហើយ ទ្រង់បង្គាប់ចៅហ្វាយស្រុកប្រទល់ដែននឹងសៀម ឱ្យដាក់គយល្បាតលាត ក្រវែលប្រយ័ត្ន ការរក្សាព្រះនគរជាមាំមួនស្រេចទើប ស្ដេចលើកទ័ពចូលមកក្រុងកម្ពុជាចូលក្រាបបង្គំគាល់សម្ដេច ព្រះរៀមនៅ ព្រះបរមរាជវាំង លង្វែកទ្រង់ព្រះកន្សែង ក្រោមព្រះបាទទូលពីឧប្បត្តិហេតុ ដែលសៀមមាក់ងាយគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ព្រះរៀមទ្រង់ជ្រាប ទ្រង់ព្រះក្រោធនឹងសៀមខ្លាំងណាស់ថា: ព្រះមហាធម្មរាជា ជាព្រះរាជសុណិសា ព្រះមហាចក្រពត្តិហើយព្រះនរេឝ្វរជាបុត្រានាំព្រះមហាធម្មរាជាជាបិតាទៅចូលនឹងស្ដេចមនក្បត់ព្រះអយ្យកោឯងវាអួតថា វាក្លៀវក្លាក្នុងការសង្គ្រាមណាស់បានជាវាហ៊ានមាក់ងាយប្អូនយើង មិនយល់មុខយើងជាមហាក្សត្រធំវាធ្វើយ៉ាងនេះដើម្បីនឹងផ្ដាច់ផ្លូវព្រះរាជមេត្រីនឹងវាតទៅ ហើយត្រាស់ឱ្យនាំឈ្លើយសង្គ្រាមទាំងនោះទៅនៅក្នុងខេត្តបរិបូរណ៍ហើយឱ្យមាននាយកាន់កាប់រក្សា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅហ្វាយស្រុកសៀម និងក្រមការខេត្តដឹងថា : ទ័ពខ្មែរកៀរគ្រួក៏ចាត់ក្រមការឱ្យនាំសំបុត្រទៅក្រាបទូលព្រះមហាធម្មរាជា សូមទ្រង់ជ្រាប។ ស្ដេចសៀមមានតំរាស់ថា: ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជលើកទ័ពមក បង្ក្រាបមនដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រី ខឹងអ្វីក៏ត្រឡប់ទៅវិញ កៀរយកទាំងគ្រួសៀមទៅផង ទើបទ្រង់ឱ្យស៊ើបហើយទ្រង់ ជ្រាបដំណើរសព្វគ្រប់ថា: ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌តូចព្រះទ័យនិងព្រះនរេឝ្វរជាព្រះរាជបុត្រាមាក់ងាយក្នុងកាលដែលទៅបង្ក្រាបមនទើប ព្រះមហាធម្មរាជាទ្រង់មានតំរាស់ថា : ព្រះនរេឝ្វរធ្វើនោះក៏មិនគួរ។ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ក៏មិនបានប្រាប់យើង ឱ្យដឹងនឹងបានផ្សះផ្សា ស្រាប់តែត្រឡប់ទៅវិញកៀរគ្រួយកទៅផងមិនគួរទេ។ អំណេះតទៅព្រះនគរទាំងពីរនឹងដាច់ផ្លូវព្រះរាជមេត្រីជាមិនខាន។ ព្រះនរេឝ្វកាលទ្រង់បានជ្រាបថា សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជកៀរគ្រួយកទៅនោះក៏ខ្ញាល់ណាស់។ ស្ដេចចូលគាល់ក្រាបទូល ព្រះមហាធម្មរាជាជាព្រះវររាជបិតា សូមទទួលយកអាសាលើកទាហានទៅវាយ ស្រុកខ្មែរឱ្យបាន។ ព្រះវររាជបិតាទ្រង់ឃាត់ថាកូនគិតនោះមិនត្រូវទេ ដ្បិតក្រុងហង្សាវតី និងក្រុងស្រីអយុធ្យានេះ នៅជាប់បដិបក្ស នឹងគ្នាមិនទាន់ជ្រះស្រឡះ បើយើងតាំងខ្លួនជាសត្រូវនឹងខ្មែរទៀត ខ្មែរនឹងលើកទ័ពមកសងសឹកវិញហើយ បើមនដឹងក៏លើកទ័ពប្រជុំផ្ទប់គ្នាពុំខាន។ ធ្វើយ៉ាងនេះដូចជាគេនាំឱ្យមានសត្រូវដល់ទៅពីរចំណែកលំបាកណាស់។ មួយទៀតនានាប្រទេសគេនឹងនិន្ទាថាក្រុងស្រីអយុធ្យា និង ក្រុងកម្ពុជាមេត្រីនឹងគ្នាហើយត្រឡប់ជាសត្រូវ នឹងគ្នាវិញ នេះដូចជាកូនក្មេងឈ្លោះគ្នា ព្រោះជាហើយខឹង ខឹងហើយជាវិញ។ គេនឹងបរិហារនិន្ទាមាក់ងាយដោយហេតុនោះ ទៀតជាមិនខាន។ ព្រះនរេឝ្វរ បានស្ដាប់ហើយថ្វាយបង្គំទទួលតាមព្រះវរបិតា។ ក្រោយនោះព្រះមហាធម្មរាជា ស្ដេចសៀមសុគតទៅ។ ព្រះនរេឝ្វរឡើងសោយរាជ្យសម្បត្តិ ជួសព្រះបវររាជបិតា)។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាជាអម្ចាស់ជ្រាបថាក្រុងសៀមផ្លាស់ផែនដី ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជានឹងសេនាបតី ឱ្យធ្វើសំបុត្រ ប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកដែលនៅជាប់ប្រទល់ដែន នឹងសៀមឱ្យបង្ហាត់សេនាទាហាន ដើម្បីរក្សាការពារ នឹងទ័ពសៀម។ ក្នុងព្រះនគរក៏សុខសប្បាយរៀងមក។ ដល់មកឆ្នាំម្សាញ់ ត្រីស័ក ឧកញ៉ាមនោមេត្រីយល់ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង បកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈឱ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីស្ដេចមនលើកទ័ពមកវាយក្រុងស្រីអយុធ្យាទៀតហើយព្រោះសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈម៉ៅ និងមន្ត្រីឯទៀតជាច្រើនឈ្មោះក្រាបទូលទទួលសុំយកអាសា លើកទ័ពទៅវាយយកក្រុងស្រីអយុធ្យាថ្វាយ។ សម្ដេចចៅហ្វានិងនាយកងទ័ព ទាំងនោះប្រកបដោយសេចក្ដីប្រមាថយកតែពលជាង ៣០០០០ នាក់លើកទ័ពកាត់សំដៅទៅត្រូវភូមិលំពែ ភូមិខ្វាយវាយតាមផ្លូវ យកដែនសៀមរៀងទៅមានជ័យជំនះវាយបែកបានស្រុកបស្ចឹមនគររាជសីមា ហើយលើកទ័ពស្រូតរូតទៅវាយខេត្តនគរនាយកបានទៀត។ នាយកង នាយទ័ពនិងទាហានហត់នឿយណាស់ ទើបបោះទ័ពនៅទីនោះ ហើយឱ្យល្បាតទៅស៊ើបការណ៍ថា : ទ័ពមនវាយមកដល់ទីណាហើយ ល្បាតទៅក៏ប្រទះនិងទ័ពសៀមដែលព្រះនរេឝ្វរចាត់ពញាឝ្រីសែន្យណរង្គមួយ ពញាសីហរាជតេជោមួយ ឱ្យនាំសេនា ទាហានជាច្រើនលើកមកទទួលច្បាំងឈ្នះសម្ដេចចៅហ្វា។ សម្ដេចចៅហ្វាយ និងនាយកងទ័ពខ្មែរ ក៏លើកថយមកវិញ ចាត់នាយកងទ័ពឱ្យនៅថែរក្សាស្រុកបស្ចឹម ស្រុកនគររាជសីមាហើយ លើកទ័ព ត្រឡប់មកក្រាបថ្វាយបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាអម្ចាស់នៅព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។ ទ័ពសៀមពុំហ៊ានលើកតាមដោយជាប់ច្បាំងនឹងមន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងស្រដីអំពីក្រុងកម្ពុជាធិបតី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាមានព្រះរាជបុត្រ និងសម្ដេចអគ្គមហេសី មួយព្រះអង្គប្រសូត្រក្នុងឆ្នាំច ឆស័ក ពស.២១១៨, គស.១៥៧៤ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះជ័យជេដ្ឋា។ លុះដល់ឆ្នាំថោះ ឯកស័ក ពស.២១២៣, គស.១៥៧៩ ព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន ៥ ឆ្នាំ ព្រះជន្មាយុ ២៧ វស្សា ព្រះអគ្គមហេសីសម្ភព ព្រះរាជបុត្រាមួយ ព្រះអង្គទៀតទ្រង់ព្រះនាមពញាតន់។ លុះដល់ពស. ២១២៨<sup>(២) គស. ១៥៨២ ឆ្នាំមមី ចត្វាស័កនោះ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងក្រុងកម្ពុជា ស្ដេចចេញប្រជុំអាមាត្យាមហាមុខមន្ត្រីធំ តូច ស្ដេចត្រាស់ប្រឹក្សាថា : ខាងចុង ចស.៩៣៤ ឆ្នាំ វក ចត្វាស័ក នោះសម្ដេចព្រះបិតា ស្ដេចបានលើកព្យូហសង្គ្រាម ទៅតតាំងនឹងព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ស្ដេចសៀម "ដល់ជើងព្រះរាជវាំង។ សៀមខ្លាចព្រះបិតាក៏សូមចងព្រះរាជមេត្រី បានបោះគោលនៅរអាងសិលាខណ្ឌព្រំព្រះរាជសីមាមានទាំងព្រះរាជសញ្ញាថា : នគរទាំងពីរទុកជាព្រះរាមព្រះអនុជ។ ថាបើកាលណាព្រះនគរណាមានការសឹកសង្គ្រាម នគរទាំងពីរត្រូវជួយគ្នាទៅវិញទៅមក ឱ្យអស់ព្រះរាជហឫទ័យ។ ក្រោយមកកាល ពស. ២១២៤ គស.១៥៨០ មស.១៥០២ ចស.៩៤២ ឆ្នាំរោង ទោស័ក នេះសៀមធ្វើសង្គ្រាមទល់នឹងភូមាព្រោះពេលនោះភូមា ឱ្យលើកទ័ពមកចាប់ស្រុកសៀម។ ខណៈនោះសៀមឱ្យសុភអក្សរមកសុំកងទ័ពយើង យើងក៏បានឱ្យសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ លើកទ័ពទៅជួយ មានពល ២០០០០ នាក់ ដំរី ១០០ សេះ ៨០០។ សៀមបានឈ្នះភូមាហើយក៏ឡើងចិត្តជាខ្លាំង ឱ្យចាប់ឈ្លើយភូមាយកមកកាត់ក្បាល ហើយដោយនៅមុខទ័ពព្រះមហាឧបរាជ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សោត សៀមបានឱ្យកងទ័ពមកលុកលុយកេណ្ឌរាស្ត្ររបស់យើង កន្លងព្រំព្រះរាជា សីមាពុំកោតក្រែងព្រះបារមីយើងជាខ្មែរនេះសោះឡើយ សៀមមើលងាយយើងពន់ប្រមាណណាស់។ លុះដល់មកឆ្នាំ ម្សាញ់ ត្រីស័ក ពស.២១២៥ គស.១៥៨១ មស. ១៥០៣ ចស.៩៤៣ យើងបានឱ្យសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយកជ័យ និងសម្ដេចព្រះសុទត្តលើកទ័ពទៅវាយស្រុកសៀម ដើម្បីសងសឹកវិញខ្លះឱ្យដឹងថ្វីដៃ យកបាននគររាជសីមាមួយ ស្រុកចន្ទបុរីមួយ ស្រុកនគរនាយកមួយ រួចថយទ័ពមកវិញហើយ សៀមត្រឡប់មកវាយយកស្រុកទាំងបីនោះទៅវិញ ហើយវាវាយកន្លងដែនព្រះនគរយើងមកទៀត។ យើងពុំទាន់ទៅវាយសងសឹកវិញម្ដងសោះ។ គ្រានេះយើងយល់ថា : បើយើងនឹងលើកទ័ពទៅវាយស្រុកសៀម ឱ្យដូចជាសៀមវា វាយយកមហានគរយើងពីមុននោះ តើអស់មន្ត្រីទាំងអស់យល់ដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស និង អគ្គសេនា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួងជំនុំយល់ព្រមហើយក្រាបទូលថា : ក្រុងស្រីអយុធ្យានេះ ទុច្ចរិតខ្លាំងណាស់វា វាយយកមហានគរយើង បណ្ដាលឱ្យបែកមហានគរ ហើយកៀរផាត់គ្រួរាស្ត្ររបស់យើង យកទៅស្រុកវាឱ្យព្រាត់ប្រាស់បុត្រភរិយានោះច្រើនដង ច្រើនគ្រាហើយ។ លុះមកដល់ផែនដី សម្ដេចព្រះអយ្យកោ បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា និង ផែនដីសម្ដេចព្រះវររាជបិតានេះ ទើបសៀមញញើតខ្លះ។ ឯក្នុងផែនដីទាំងពីរនេះ ព្រះអង្គមានព្រះបញ្ញាធិការណាស់ បានសមហាត់សេនាទាហាន សន្សំទិញ និង ធ្វើគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ទុកសំរាប់ព្រះនគរជាច្រើនហើយបាន តាំងទេវរក្សាទុកសំរាប់រក្សាព្រះនគរ បានជាច្រើនតំបន់ទៀត។ ហេតុហ្នឹងហើយបានជាប្រទេសនានា កោតខ្លាចព្រះបារមីជាច្រើន។ ឥឡូវនេះសៀមនៅតែកំរើកចិត្ត។ ដូច្នេះគួរតែយើងលើកទ័ពទៅវាយស្រុកសៀមនេះឱ្យបែកបានម្ដង ឱ្យដឹងថ្វីដៃ។ ថាបើមិនបែកក៏ កៀរយកតែគ្រួមកទុកឯក្រុងកម្ពុជាឱ្យអស់ឱ្យដូចព្រះចៅក្រុងហង្សាវតី ដែលព្រះចៅឈ្នះទសទិសនោះដើម្បីឱ្យសៀមស្គាល់ថ្វីដៃម្ដង។ ព្រះចៅក្រុងហង្សាវតីដែលព្រះអង្គឈ្នះសៀមហើយ កៀរយកគ្រួសៀមអស់ ទុកឱ្យនៅតែមួយម៉ឺនគ្រួ រាប់ទាំងចាស់ជរាផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិត លើត្បូងទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ព្រះរាជវង្សានុវង្សនឹងអគ្គសេនា សេនាបតី ក្រាបបង្គំទូលហើយ ទ្រង់ត្រូវព្រះទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលមកបាន ៨០០០០ នាក់។ ស្ដេចទ្រង់ចាត់ពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសន្ទុក ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពមុខ ឱ្យពញាចក្រីឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ ឱ្យពញាសួគ៌ាលោក ឃុំពល ១០០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង ឱ្យពញាតេជោចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង ឃុំពល ១០០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយឱ្យឧកញ៉ាព្រះឃ្លាំងឃុំពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពស្បៀងរំលៀងភោជនាហារ ឱ្យឧកញ៉ាមហាសេនាឃុំពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពរក្សាទង់ជ័យឆ្វេង។ ឯសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ឃុំពល ៣៥០០០ នាក់ ព្រមដោយដំរីសឹក ៣០០ ប្លាយ សេះ ១៥០០ ប្លាយ។ លុះបានពិជ័យឫក្សហើយព្រះអង្គទ្រង់គ្រឿងរាជរណយុទ្ធ ឡើងគង់លើកញ្ចោងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រា។ យោធាអាវក្រហម ៥០០០ នាក់ កាន់គ្រឿងអាវុធអមព្រះទីនាំងព្រមដោយ បាំងសែត បាំងសែង ព្រះសុរិយា ចាម៉រ បៃមន អភិរម្យសែនត្វាន់ ព្រះរាជគ្រូបុរោហិតផ្លុំត្រៃស័ង្ខ ព្រះពិជ័យរាជហោរា ទូងស្គរវាយគងគោះរគាំងក្រុមព្រះសុរិយាតន្ត្រី ក៏ប្រគំឡើងគឹកកង រំពងទាំងផែនភពពសុធា។ ក្រុមទាហានយោធា ក៏គោះគងរគាំង ហ៊ោសូរសន្ធឹក ហាក់ដូចជាក្រឡាប់ទាំងមហាប្រឹថពី។ ស្ដេចលើកយោធាទាហានចេញទៅតាមរយៈ ជាហូរហែទៅដល់ ខេត្តពោធិ៍សាត់កាត់តំរង់ត្រង់ទៅ ខេត្តបាត់ដំបង។ ខណៈនោះ ឧកញ៉ាមនោមេត្រីជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបង ក៏ចេញមកទទួលស្ដេចឡើងទៅប្រថាប់លើព្រះពន្លាទើបទ្រង់ប្រឹក្សាការសង្គ្រាមផ្សេងៗ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចប្រថាប់សំរាកទ័ពនៅក្នុងខេត្តនោះ ៤ ថ្ងៃ។ លុះល្មមសេនាទាហានមានកំលាំងហើយព្រះអង្គបង្គាប់ពញាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបងឱ្យឃុំពលស្រុកបាត់ដំបង ២០០០០ នាក់ ជាទ័ពស្រួចលើកចេញទៅស្រុកបស្ចឹមបុរីដែលសៀមវាយ យកកន្លងនឹងព្រះរាជសញ្ញានោះ។ ពញាមនោមេត្រីវាយបែកបន្ទាយបស្ចឹមបុរី បានខេត្តនោះហើយ ព្រះលើកទៅប្រថាប់ទ័ពហ្លួងនៅរអាងសិលា។ ទ្រង់ចាត់នាយកងទ័ពជាពីរផ្លូវ គឺមួយផ្លូវឱ្យឧកញ៉ាចក្រីជាមេទ័ពឃុំពលសំរាប់ខ្លួន និងពលចៅហ្វាយស្រុករាយតាមផ្លូវមករួម ៣០០០០ នាក់ ឱ្យទៅវាយស្រុកនគររាជសីមា។ មួយផ្លូវទៀតស្ដេចចាត់ឱ្យ ចៅពញាសួគ៌ា លោកជាមេទ័ពឃុំពលសំរាប់ខ្លួនឯងនិង ពលចៅហ្វាយស្រុករាយតាមផ្លូវ ឱ្យទៅវាយស្រុកចន្ទបុរី និង ស្រុកនគរនាយក។ មេទ័ពទាំងពីរនាក់ និងនាយកងទ័ពក៏ថ្វាយបង្គំលា ចាត់សេនាទាហានលើកចេញទៅ។ នៅថ្ងៃ ១១ រោច ខែបុស្ស ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ពញាមេទ័ពទាំងពីរវាយបានស្រុកទាំងបីនោះហើយ ក៏បកសំបុត្រចូលមកក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ នៅតំបន់រអាងសិលា ត្រង់ទីដែលតាំងព្រះរាជសញ្ញាផែនដី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ កាលទ្រង់ជ្រាបតាមសំបុត្រមេទ័ពទាំងពីរផ្លូវថាបានវាយស្រុកទាំងបីនោះបានមកវិញហើយក៏មានព្រះហឫទ័យត្រេកអរណាស់។ ទ្រង់ឱ្យតែងព្រះរាជកំណត់ណាត់កងទ័ពថា : ដល់ថ្ងៃ ១ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ឱ្យមេទ័ពនិងនាយកង នាយទ័ពគ្រប់ក្រុម លើកទ័ពឱ្យព្រមគ្នា តំរង់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ទ្រង់ព្រះរាជកំណត់ ដូច្នេះ ពុំទាន់បានសំរេចផងក៏ស្រាប់តែមកដល់ថ្ងៃ ១២ កើតខែ មាឃ ឆ្នាំមមី នោះមាន សំបុត្រសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយក ដែលនៅចាំព្រះរាជវាំង ១ ច្បាប់ ព្រះបន្ទូលសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជ មួយច្បាប់និងព្រះបន្ទូលសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា ព្រះរាជបុត្រាមួយច្បាប់ក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះស្រីចក្រពត្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រឈួនជាទំងន់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ឱ្យបញ្ឈប់ព្រះរាជកំណត់ទ័ពមកវិញថា ឱ្យកៀរផាត់តែគ្រប់គ្រួ យកចូលមក ក្រុងកម្ពុជាឱ្យបានច្រើន។ នាយកង នាយទ័ព ទទួលព្រះរាជកំណត់ហើយក៏ធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាការផាត់កៀរគ្រួសៀមចូលមកក្រុងកម្ពុជាជាច្រើនអនេកណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យធ្វើបញ្ជីបាន ៧០០០ គ្រួ ហើយទ្រង់ឱ្យនាំមកជាមុន។ លុះនាយកងនាយទ័ព ផាត់គ្រួនាំមកវិញហើយ ព្រះបរមបពិត្រព្រះអង្គត្រាស់ នឹងសៀមចាស់ៗក្នុងស្រុកថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងត្រឡប់ទៅក្រុងកម្ពុជាវិញហើយ អ្នកទាំងឡាយនៅជាខាងក្រោយ ឱ្យសុខសប្បាយចុះ។ ថាបើព្រះចៅនរេឝ្វរ មកដល់ទីនេះឱ្យក្រាបទូលថា : ដែលយើងលើកទ័ពមកនេះដើម្បីរក្សាតែផែនដី ដែលព្រះមហាធម៌រាជាធ្វើសត្តសញ្ញានឹងសម្ដេចព្រះវររាជបិតាយើង តែប៉ុណ្ណោះ។ ថាបើព្រះចៅនរេឝ្វរមានកតញ្ញូធម៌ ព្រះបិតារបស់ខ្លួននោះកុំឱ្យ ថ្កើនឥស្សរិយយសថា មិនកោតក្រែងព្រះសត្តសញ្ញាព្រះបិតារបស់ខ្លួននោះឱ្យសោះ។ បើមិនដូច្នោះទេយើងនឹកលើកទ័ពទៅវាយយកក្រុងស្រីអយុធ្យាជាពុំខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះទ្រង់ត្រាស់ផ្ដាំស្រេចហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចលើកព្យូហយាត្រា ត្រឡប់ចូលមកក្រុងកម្ពុជាមហានគរលង្វែករាជធានីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់ជ្រាបថាសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា លើកទ័ពមកវាយបានស្រុកនគររាជសីមា ស្រុកចន្ទបុរី និង ស្រុកនគរនាយកហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់។ ស្ដេចឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពនិងលើកមកទទួលច្បាំង នឹងសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា លុះបន្តិចមកប្រមាណជា ១៥ ថ្ងៃក្រោយ ស្ដេចឮកិត្តិសព្ទថា សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញហើយទ្រង់ក៏ឈប់បង្អង់ការសឹកសង្គ្រាមនោះទៅ។ ក្រោយមកប្រមាណជា ១០ ថ្ងៃស្ដេចឮសូរសព្ទដែលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ត្រាស់ផ្ដាំទុក និងក្រមការចាស់ៗ និង ប្រជានុរាស្ត្រនោះ ទ្រង់ព្រះពិរោធថែមឡើងជាថ្មី។ ទើបក្នុងខណៈនោះស្ដេចត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីចេញទៅកេណ្ឌរេហ៍ពល ខេត្តក្រៅបានពល ១០០០០០ នាក់ ដំរី ៣០០០ សេះ ៥០០០។ លុះដល់ចេញវស្សា ខែមិគសិរ ឆ្នាំវក ឆស័ក ពស.២១២៨ គស.១៥៨៤ មស.១៥០៦ ចស.៩៤៦ នោះព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ចាត់ពញាពិជិតមារ "នូរ" ជាមេទ័ពនិងសេនាទាហានឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពស្រួច លើកទ័ពថ្មើរជើងចេញមកស្រុកបស្ចឹមបុរី។ ទ្រង់ចាត់ពញាអភ័យសង្គ្រាម ជាមេទ័ពមុខ ឱ្យឃុំពល ២០០០០ នាក់។ ទ្រង់ចាត់ពញាអភ័យសុរិន្ទឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំឱ្យពញាជំនាញបុរីរ័ក្ស ឃុំពល ១៥០០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង។ ទ្រង់ចាត់ពញាព្រះឃ្លាំង ឱ្យឃុំពល ១៥០០០ នាក់ជាមេកងទ័ពក្រោយ។ ឯទ័ពហ្លួងព្រះអង្គឯងឃុំពល ៣០០០០ នាក់ព្រមដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរី សេះ មកចាំនៅមុខព្រលាន។ ខណៈ នោះព្រះចៅនរេឝ្វរចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងបញ្ចកក្កុធភណ្ឌស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគង់លើគជេន្ទ្រយុទ្ធ ចងគ្រឿងភូផានសោភ័ណ រចនាចងនៅមហាបុស្សបុក ៩ ជាន់ព្រមដោយនូវរបាំងសែត បាំងសែង ព្រះសុរិយា ចាម៉រ បៃមន សែនត្វាន់ ហ្មក្វាន់ចំលងដំរីសឹក មន្ត្រីជិះកន្សៃកាន់កន្ទុយក្ងោក សំរាប់បោកបង្គាប់ទ័ព។ លុះដល់ពេលជាន់ឆាយាល្អហើយ បុរោហិតក៏ផ្លុំត្រែ ស័ង្ខ ហោរាគោះគងប្រគំតូរ្យតន្ត្រី ទូងរាជាភេរី សំរាប់សឹក មន្ត្រីកាន់កន្ទុយក្ងោក ក៏កាន់កន្ទុយក្ងោកបោកបង្គាប់នាយសេនា។ ទាហានបោកទង់ជ័យលើកចេញទៅ។ ពួកពលក៏តាំងហ៊ោយកជ័យ ហើយដើរចេញតំរង់ទៅស្រុកបស្ចឹមបុរី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាឧទ័យធិរាជ ជាចៅហ្វាយស្រុកខ្មែរ ខេត្តអាសន្ទុក ពញាមនោមេត្រី ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបងដឹងហើយក៏ប្ដឹងមកក្រុងលង្វែកឯកធានី។ បំរើនាំសំបុត្រទៅប្ដឹង សេនាបតីៗ នាំឡើយក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ការហើយ ទើបទ្រង់ចាត់ ឧកញ៉ាបវរនាយក ឱ្យឃុំពល ១៤០០០ នាក់ទៅសន្លប់នឹងទាហានរបស់ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង។ ចាត់ចៅហ្វាយខេត្ត បារាយណ៍ឱ្យឃុំពល ១៤០០០ នាក់ទៅសន្លប់នឹងទាហានរបស់ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង។ ចាត់ចៅហ្វាយខេត្តបារាយណ៍ឱ្យឃុំពលខេត្តបារាយណ៍ជើងព្រៃ ២០០០០ នាក់ផ្ទប់នឹងទ័ពខេត្តពោធិ៍សាត់ រួមជា ៤០០០០ នាក់។ ទ្រង់ចាត់ពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុក ឱ្យលើកទាហានខេត្តអាសន្ទុក ២០០០០ នាក់ទៅបោះខាំងរាំងទ័ពនៅខេត្តនគរវត្ត រួមនឹងទាហានខេត្តនគរវត្ត ២០០០០ នាក់ ត្រូវជា ៤០០០០ នាក់។ ទ្រង់ចាត់ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជឱ្យឃុំពលខេត្តរលាប្អៀរ ទៅបោះខាំងរាំងទាហាននៅខេត្តបរិបូណ៍រួមនឹងទាហានខេត្តបរិបូណ៍ផងត្រូវជា ៣៤០០០ នាក់ ទ្រង់ចាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះរាជបុត្រ ឱ្យចេញចាត់ទាហានខេត្តសំរោងទង ខេត្តបាទី ខេត្តភ្នំពេញ ជើងទឹក ជើងគោកបាន ៥០០០០ នាក់ឱ្យទៅនៅរក្សានាទីបន្ទាយ ហើយព្រះអង្គនាំមុខមន្ត្រី ឱ្យសារវណ្ណត្រួតត្រានាទីបន្ទាយពុំដែលខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាថា: </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលព្រះពិជិតមារនូវ ទ័ពមុខ លើកមកដល់ស្រុកបាត់ដំបងហើយស្ដេចក៏ឱ្យទាហានចូលវាយស្រុកបាត់ដំបងមួយរំពចេ។ ពញមនោមេត្រីសួន ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបងមួយ ពញាសែន្យខាំងហ្វា ចៅហ្វាយស្រុកបារាយណ៍មួយ កាលបើឃើញទ័ពសៀមមកដល់ហើយ ក៏ឱ្យទាហានឡើងរក្សានាតីបន្ទាយដោយរួសរាន់។ ទាហានខ្មែរ សៀម ក៏ចាប់បាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងធំ-តូចជាខ្លាំង។ ខណៈនោះ ចៅពញាមនោមេត្រី ប្រាប់ចៅពញាសែន្យខាំងហ្វាថាឱ្យនៅត្រួតត្រាចំបាំង នឹងសៀមដែលចោមបន្ទាយនោះចុះ។ ចំណែកខ្លួនមនោមេត្រីវិញ ខ្លួននឹងចេញវាយសៀមពីខាងក្រោយ។ ផ្ដាំរួចហើយ ពញាមនោមេត្រីក៏នាំទាហានឯក ៦៥ នាក់ និង រេហ៍ពល ៥០០០ នាក់ចេញមកពីក្រោយបន្ទាយទិសខាងត្បូង ហើយ វាងពីក្នុងព្រៃមកវិញ។ លុះជិះដល់យល់ថា បានការហើយក៏នាំទាហានសេនារេហ៍ពលចេញពីក្នុងព្រៃមកចូលកាប់ចាក់ទាហានសៀមយ៉ាងឃោរឃៅ ឥតមានគិតដល់ជីវិតខ្លួនឡើយ។ ទាហានសៀមមិនដឹងខ្លួន ក៏បែកទ័ពរត់ប្រាសយកតែអាយុសព្វខ្លួន។ ចំណែកពញាមនោមេត្រី ឥតផ្សាផ្សងច្រើន ក៏ដេញតាមទ័ពសៀមរហូតដល់ទៅទាន់ព្រះពិជិតមារនូ ដែលជាមេទ័ពសៀម។ ព្រះពិជិតមារនូ ទាល់ច្រករត់ទៅណាមិនរួចហើយ ក៏នាំពល រួមចិត្តរបស់ខ្លួនប្រមាណជា ១០០ នាក់វាចូលមក ប្រកាប់នឹងពញាមនោមេត្រីវិញ។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា ទ័ពរបស់ខ្លួនក៏បាក់បែកអស់ទៅហើយពុំអាចតទល់នឹងខ្មែរបាន ទ័ពពញាមនោមេត្រីក៏សំលាប់ព្រះពិជិតមារនូ ព្រមទាំងទាហានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមអស់ទៅ។ សៀមស្លាប់និងពិការក្នុងគ្រានោះអស់មួយភាគនៅសល់រស់ពីរភាគ ហើយរត់ទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះនរេឝ្វរគ្រប់ប្រការ។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះ សណ្ដាប់ហើយទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់បរព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រនាំសេនាទាហានមកបុករុក ដេញទៅប្រទល់នឹងមុខចៅ ពញាមនោមេត្រី។ ចៅពញាមនោមេត្រីឃើញស្វេត្រច្ឆ័ត្រ រេហ៍ពលច្រើនណាស់ យល់ថា កងទ័ពនេះជាកងទ័ពក្រស័ត្រ ពលរបស់ខ្លួនក៏តិចនឹងចូលតមិនបានទេ ទើបបរសេះនាំពួកពលរត់ចូលបន្ទាយស្រុកបាត់ដំបងវិញ។ ព្រះចៅនរេឝ្វរនិង ពញាពិភក្ដិសង្គ្រាមជាមេទ័ពជំនួសព្រះពិជិតមារនូ លើកទ័ពចូលចោមបន្ទាយស្រុកបាត់ដំបង ៤ ថ្ងៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាមនោមេត្រី ពញាស្រែន្យខាំងហ្វា បកសំបុត្រមកសុំកងទ័ព ពីខេត្តពោធិ៍សាត់ឱ្យលើកទៅជួយទៀត។ កងទ័ពខេត្តពោធិ៍សាត់ទៅមិនទាន់។ ពញាទាំងពីរនាក់យល់ឃើញថា ខ្លួនមិនអាចទ្រាំបានទេលុះវេលាយប់ក៏នាំគ្រប់គ្រួទាហានរបស់ខ្លួនវាយបំបែកទ័ពសៀម ហើយរត់ចេញមករួបរួមនឹងទ័ពខ្មែរខេត្តពោធិ៍សាត់។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់ ខេត្តអាសន្ទុក ខេត្តបាត់ដំបង និង ខេត្តបារាយណ៍ ជំនុំគ្នាយល់ព្រមថាកាលផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជានោះ ព្រះអង្គបានតាំងឃ្លាំងមឿង ជាទ្វារព្រះនគរ ហេតុនេះហើយគូរយើងធ្វើពលីការឃ្លាំងមឿងឱ្យជួយ ហើយយើងនឹងលើកទៅតទ័ពព្រះនរេឝ្វរនៅស្ទឹងកំពង់ប្រាក់តែម្ដង។ បើយើងពុំឈ្នះទេ​ សឹមយើងទៅរួបរួមនឹងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជវិញ។ គិតព្រមគ្នាស្រេចហើយ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង៤ ខេត្តក៏ឱ្យយកខ្លួនមេស្មឹងមករៀបគ្រឿងអាមិសបូជាព្រះមហាឧបរាជវិញ។ គិតព្រមគ្នាស្រេចហើយ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង៤ ខេត្តក៏ឱ្យយកខ្លួនមេស្មឹងមករៀបគ្រឿងអាមិសបូជា និង ភ្លេងពលីការឃ្លាំងមឿង សុំទឹក ប្រោះព្រាយប្រក់ពលហើយក៏លើកទៅឱ្យហ្មថៅ ហូតកាំបិតមើលមុខពីខាងស្ដាំឃើញស្នាមតែខាងចុង និង ខាងបន្ទាប់កណ្ដាល។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៤ ខេត្តសន្យាថាសៀមនឹងវាយព្រះនគរមិនបែកក្រុងលង្វែកមហាឋានទេ។ មេទ័ពខ្មែរទាំង៤ នាក់ឃើញមានហេតុដូច្នេះហើយ ក៏ត្រេកអរសោមន្សណាស់ទើបនាំគ្នាលើកទ័ពទៅដល់ស្ទឹងកំពង់ប្រាក់។ នៅទីនោះមេទ័ពខ្មែរបានជួបនឹងពញាពិភ័ក្ដីសង្គ្រាមមេទ័ពមុខរបស់សៀម។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរ និង ទ័ពសៀម ក៏បាញ់ចាក់កាប់គ្នាទៅវិញទៅមក យ៉ាងសន្ធឹកគឹកកងជាកោលាហល។ ពួកពលមានស្លាប់ទាំងសងខាង។ ខណៈនោះពញាមនោមេត្រី "សួន" នឹងពញាសែន្យខាំងហ្វា "ពេជ" ជំនាញនឹងចំណាប់ខាងគុនសេយ្យនាំទាហានរបស់ខ្លួនប្រមាណ ២០ នាក់ចូលទៅក្នុងព្រៃហើយវាងចូលពីខាងក្រោយទ័ពសៀម លុះដល់ជិតយល់ថាបាន ការហើយ ក៏នាំគ្នារត់ទៅចាក់កាប់ទ័ពសៀម សៀមមិនដឹងខ្លួន ក៏រត់ច្របល់នឹងពញាពិភក្ដីសង្គ្រាម។ ពញាពិភក្ដីសង្គ្រាម ក្នុងពេលនោះបានបែងទ័ពជាពីរកង គឺមួយកងឱ្យទៅច្បាំងនឹងពញាសួគ៌ាលោក ហើយពញាឧទ័យរាជមួយកង ទៀតឱ្យបែរមកប្រកាប់នឹងពញាសេន្យខាំងហ្វាហើយនឹងពញាមនោមេត្រី។ ទាហនាបាត់ដំបងនិង ទាហានខាងបារាយណ៍ ព្រមទាំងពញាសែន្យខាំងហ្វា និងពញាមនោមេត្រីសុទ្ធតែជាអ្នកជំនាញចំណាប់ ខាងគុនអាវុធក៏ប្រកាប់ច្រាស់សេនាទាហាន សៀមស្លាប់ជាច្រើនទៀត មានជ័យហៀបនឹងចាញ់ពញាពិភ័ក្ដិសង្គ្រាមបានទៅហើយ តែខណៈនោះព្រះចៅនរេឝ្វរលើកទ័ពមកជាប៉ែកមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំមកដល់។ លុះស្ដេចទតឃើញទ័ពព្រះអង្គនិងទ័ពខ្មែរកំពុងតែកាប់ចាក់ ប្រឡូកគ្នាជាកោលាហល ទ្រង់ក៏បង្គាប់ឱ្យនាយកងនាយទ័ព លើកគ្នាចូលកាប់ចាក់កងទ័ពខ្មែរថែមទៀតពញាសែន្យខាំងហ្វា នឹងពញាមនោមេត្រី យល់ថាទ័ពសៀមមានចំនួនច្រើន លើសកំលាំងខ្លួនជាខ្លាំងណាស់ នឹងទ្រាំតទៅទៀតមិនបានទេ ក៏នាំសេនាទាហាន ៤០០ នាក់វាយទំលាយទ័ពសៀម ហើយឆ្លងស្ទឹងកំពង់ប្រាក់ មកជួបនឹងទ័ពឧទ័យធិរាជ និងទ័ពពញាសួគ៌ាលោក។ ទ័ពសៀមក៏ដេញសង្ឃកងទ័ពខ្មែរទាំង ៤ នាយមកយ៉ាងប្រកិត។ មេទ័ពខ្មែរទាំង ៤ នាយឱ្យទាហាន រេហ៍ពលបាញ់កាំភ្លើង ធំ តូច តបត្រឡប់ទៅវិញ ឥតសំចៃឡើយ។ តែក៏នៅតែមកដល់ សេនាទាហានចូលមក ប្រៀបដូច រលកក្នុងសាគរ ទាំងគ្រាប់កាំភ្លើង និង ព្រួញ ធ្នូ ស្នា ដែលសៀមបាញ់មកនោះ ធ្លាក់ចុះបីដូចជាទឹកភ្លៀងដែល ធ្លាក់ចុះមកពីលើអាកាស។ មេទ័ពខ្មែរទាំង ៤ នាយទ្រាំមិនបានក៏គិតគ្នាថា : គ្រានេះពលទាហាន និង គ្រាប់រំសេវសៀមបាញ់មកច្រើនណាត់ តែបាញ់មកមិនត្រូវសេនាទាហានរបស់យើងទេដោយអ្នកតាឃ្លាំងមឿង និង សិល្ប៍វិជ្ជាការរបស់ យើងជួយទំនុកបំរុងផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ពលសៀមកាន់តែមានចំនួនច្រើនណាស់ហើយ បើសៀមបែងទ័ពឡោមព័ទ្ធគ្រប់គ្រួយើងក្នុងបន្ទាយនោះឃើញថានឹងបង់ប្រយោជន៍អសារឥតការ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយ វេលាយប់ មេទ័ពទាំង ៤ នាយក៏ថយកងទ័ពមកបន្ទាយខ្លួនវិញ ហើយចូលទៅនាំយកគ្រប់គ្រួទៅនៅរួបរួម និងកងទ័ពព្រះមហាឧបរាជ ក្នុងខេត្ត បរិបូរណ៍ហើយ ទូលតាមកិច្ចរាជការ គ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជស្ដេចទ្រង់ជ្រាប ថាសៀមមានកំលាំងខ្លាំងណាស់ទើប ទ្រង់ឱ្យចៅហ្វាយស្រុក និង ក្រមការប្រយ័ត្នរក្សានាទី រាល់ខ្លួនកុំបីប្រហែស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរ លុះព្រឹកឡើងទ្រង់ជ្រាបថាទ័ពខ្មែររត់ថយទៅអស់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលើកយោធានិករមកដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ ហើយចូលប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយមានជ័យ ដែលជាបន្ទាយព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទ្រង់បានសាងនោះ។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យជួសជុលបន្ទាយនោះជាថ្មី ឡើងវិញគ្រានោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យ ត្រួតបញ្ជីកងទ័ពសៀមមើលហើយឃើញថា ទ័ពព្រះអង្គបាត់ពីរម៉ឺនប្លាយនាក់ សល់នៅតែ ៧៥០០០ នាក់ទេ។ ដូច្នេះទ្រង់ចាត់ឱ្យចាប់រាស្ត្រ អ្នកស្រុកមកបញ្ចូលឱ្យគ្រប់ជា ១០០០០០ នាក់ដូចដើមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលនោះពលសៀម ឈឺគ្រុន និង ចុះមួលស្លាប់អស់ ៣០០០០ នាក់គង់នៅតែ ៧០០០០ ប្លាយនាក់។ ទ្រង់ឱ្យលើកទ័ពចេញ ពីបន្ទាយមានជ័យនោះ មកប្រថាប់នៅស្ទឹងធ្លាម្អមជាព្រំប្រទល់ ខេត្តក្រគរ និងខេត្តពោធិ៍សាត់។ នៅទីនោះទាហានសៀម ឈឺគ្រុនចុកចុះមួល ស្លាប់អស់ពាក់កណ្ដាលទៅទៀតនៅសល់តែ ៤០០០០ ប្លាយនាក់នឹងលើកទ័ពចូលមកទៀត ពុំបានទ្រង់ក៏តាំងតែឱ្យផឹកថ្នាំរក្សារោគទាំងនោះ ក្នុងបន្ទាយមានជ័យ និងក្នុងបន្ទាយធ្លាម្អម។ លុះបានស្រាកស្រាន្តបន្តិចហើយស្ដេចសៀមឱ្យត្រួតបញ្ជីសេនាទាហានរួបរួមនៅសល់តែ ៨០០០០ នាក់។ ព្រះចៅនរេឝ្វរ ស្ដេចឱ្យលើកទ័ពទាំង ៨០០០០ នាក់មកចោមបន្ទាយបរិបូរណ៍។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចចាត់សេនាទាហានឱ្យចេញច្បាំងជាច្រើនដង តែពុំបានជ័យជំនះសោះ។ ថ្ងៃក្រោយទៀតព្រះចៅនរេឝ្វរចាត់ឱ្យកងទ័ពលើកដីឡើងខ្ពស់ ច្រើនអន្លើឱ្យអូសកាំភ្លើងធំដាក់ហើយបាញ់ទៅក្នុងបន្ទាយរបស់សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ៣ ថ្ងៃ។ កាំភ្លើងដែលដាក់បាញ់ទៅនោះត្រូវ រេហ៍ពលខ្មែរស្លាប់អស់ជាច្រើន។ កាលបើឃើញថា កងទ័ពទ្រាំពុំបានហើយ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ព្រះអង្គទ្រង់នាំកងទ័ពចេញពីបន្ទាយ ទៅចូលក្នុងបន្ទាយលង្វែកឯកមហាថាននោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅទីនោះ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ និង សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចចាត់ឱ្យត្រួតត្រាសេនាទាហានឱ្យរក្សានាទីបន្ទាយយ៉ាងមាំមួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរឃើញបន្ទាយបរិបូរណ៍បែកហើយ ក៏លើកទ័ពដេញតាមហើយតាំងបន្ទាយប្រថាបនឹងទ័ពធំនៅបឹងព្រួលក្នុងខេត្តលង្វែក។ ស្ដេចឱ្យសេនាទាហានចោមវាយបន្ទាយលង្វែក ៣ ខែតែវាយមិនបែកព្រោះ គ្រាប់កាំភ្លើង ពីខាងក្នុងបន្ទាយបាញ់ចេញទៅបីដូចជាទឹកភ្លៀងធ្លាក់ចុះពីលើអាកាស ត្រូវពលសៀមស្លាប់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សៀមចូលវាយយកបន្ទាយលង្វែកនោះមិនបានព្រោះបន្ទាយនោះមានកំពែងឫស្សីញាតស្បាតក្រាស់ណាស់ស្នាមភ្លោះក៏ធំហើយជ្រៅផងបន្ទាយធំទូលាយណាស់ហើយខ្ពស់ណាស់ផងថែមទៀត។ ព្រះចៅនរេឝ្វរឱ្យយកប្រាក់ដួងចំនួន ៥០០០ ដួងច្របល់និងគ្រាប់សំណច្រក ក្នុងកាំភ្លើងធំតូចបាញ់ចេញទៅអស់វេលា ៣ ថ្ងៃ ដើម្បីឱ្យកងទ័ពខ្មែរកាប់គាស់គុម្ពឫស្សីទាំងនោះឱ្យវាលហើយនាំគ្នាដណ្ដើមយកប្រាក់ដួង។ លុះបាញ់រួចហើយស្ដេច ឱ្យកងទ័ពទៅនៅក្នុងបន្ទាយបឹងព្រួលវិញ។ ស្ដេចបានចាត់ឱ្យទាហានល្បាត មកចាំមើលក្រែងខ្មែរ កាប់ឫស្សីនោះវាលកាលណាទ្រង់នឹងអោយពួកពល សេនាចូលវាយបន្ទាយនោះម្ដងទៀតក្នុងខណៈនោះបិសាចចៅឃ្លាំងមឿងក្នុង ព្រះនគរលង្វែកនិងក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់ និងនៅភ្នំជិពិត១ (សូមលោកអ្នកអានអភ័យទោស ឈ្មោះភ្នំនេះយើងខ្ញុំអត់ស្គាល់ដែរ ទេមិនដឹងជាឈ្មោះ ត្រឹមត្រូវនោះយ៉ាងណាទេ) ភ្នំក្រងមួយបណ្ដាលឱ្យទាហាន សៀមឈឺស្លាប់បាត់បង់ជីវិត និងពិការអស់ជាច្រើន។ សៀមនឹងលើកទៅវាយបន្ទាំយលង្វែកទៀតក៏ពុំបានទើបព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចឱ្យបង្អង់មើលសិន។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាដែលជាព្រះរាជបុត្រាច្បងនៃព្រះមហិន្ទរាជា ស្ដេចចេញទៅកេណ្ឌពលនោះ បានពលចៅហ្វាយស្រុកបាសាក់ ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស ខេត្តទ្រាំង បន្ទាយមាស បាភ្នំ កំពង់សៀម លើកមកជួបជុំហើយ ស្ដេចទាំង ៣ ព្រះអង្គជំនុំព្រមគ្នាថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សៀមលើកមកចោមបន្ទាយយើង ៣ ខែហើយយើងពុំដែលបានធ្វើអ្វីវាយតបទៅវាវិញបានម្ដងសោះ។ ក្នុងគ្រាឥឡូវនេះយើងគួរនឹងវាយលុកវាវិញម្ដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់ឱ្យហោរារកឫក្សនឹងចេញវាយទ័ពសៀមវិញ។ ព្រះហោរាក្រាបបង្គំទូលថា : ការសង្គ្រាមនេះ បានឫក្សនៅថ្ងៃ ១៣​ កើត ខែផល្គុន ឆ្នាំវកនេះ។ ទំនាយថាព្រះអង្គនឹងមានជ័យជំនះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរយល់ឃើញថា កងទ័ពមានជំងឺឈឺច្រើនណាស់ ប្លែកសព្ទដងទើបត្រាស់ឱ្យនាយកង នាយទ័ពទៅចាប់យកប្រជារាស្ត្រខ្មែរមកពិនិត្យសួររកហេតុនេះ នាយកងទ័ពសៀម ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅហើយចាប់បានមេស្រុកពីរនាក់ ម្នាក់ឈ្មោះចាន់នៅភូមិបាទី ម្នាក់ទៀតឈ្មោះពៅនៅភូមិបឹងលាជ ហើយក៏នាំយកឈ្មោះចាន់ និង ឈ្មោះពៅនេះទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយតាមត្រាស់បង្គាប់។ ព្រះចៅនរេឝ្វរទ្រង់ឱ្យលាមប្រែភាសាសួរថា : កាលសម្ដេចព្រះពញាយ៉ាតនិងសម្ដេចព្រះពញាចន្ទរាជា តាំងព្រះនគរនៅភ្នំពេញ នេះស្ដេចតាំងទេវរក្សនៅទីណាខ្លះដើម្បីទុកជាគ្រឿងសំរាប់រក្សាព្រះនគរនេះ៕</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញចាន់ និងពញាពៅក្រាបទូលថា : កាលសម្ដេចព្រះពញាយ៉ាតបរមរាជាតាំងព្រះនគរនៅភ្នំពេញនេះ ព្រះអង្គតាំងទេវរក្សនៅភ្នំពេញមួយ និងនៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យមួយ នៅវត្តស្លាកែតទល់មុខវត្តជ្រោយអំពិលមួយ នៅកៀនស្វាយក្នុងមួយ វត្តក្ងោកមាសមួយ ទ្វារកំពតមួយ និងព្រះនៅព្រែកបង្កងមួយ នៅវិហារសួគ៌មួយ ជាទ្វារព្រះនគរ។ លុះដល់មកផែនដី សម្ដេចព្រះបរមមហាខត្តិយាមហាចន្ទរាជានោះ ព្រះអង្គតាំងពញាមឿង ជាឃ្លាំងមឿង និងព្រះអដ្ឋរស្ស នៅវត្តត្រឡែងកែងមួយ នៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យមួយ។ ព្រះអង្គនៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនេះ មានកែវនាគ មានឃ្លាំងមឿង ដំបងដែកនៅថែរក្សា។ ឯព្រះបាទអដ្ឋរស្សទាំង ៤ នៅបន្ទាយលង្វែក នោះសឹងធ្វើពីថ្មកាយសិទ្ធ ដែលកាលផែនដីព្រះព្រហ្មរាជាវតីនៅជាដង្ខៅគោនោះ ព្រះអង្គលើកថ្មចោលសំរុកទៅលើចុងគគីរ ហើយក៏ជាប់នៅលើមែកគគីរនោះទៅ។ លុះមកដល់ផែនដីព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ព្រះអង្គយកថ្មនោះមកឆ្លាក់ធ្វើជា ព្រះបាទ យកដើមគគីរនោះមកធ្វើជាព្រះពុទ្ធរូបចតុភ័ក្ដ្រ។ ឯព្រះចតុភ័ក្ដ្រភ្នំពេញនៅព្រែកបង្គងនោះកាលផែនដី ព្រះបរមរាជាពញាយ៉ាត នោះមានដើមគគីរមួយដើមរសាត់តាមទឹក មកពីស្រុកលាវ ដល់មកទន្ទឹមនឹងភូមិកៀនឃ្លាំង ហើយរសាត់អណ្ដែតវិលវល់ នៅទីនោះជាច្រើនថ្ងៃ។ ដូនពេញជាអ្នកដើមការក្នុងការកសាងភ្នំពេញនេះ រកគ្រូទាក់យកបានព្រះបួនមុខពីរព្រះអង្គ សឹងសំរឹទ្ធិចតុភ័ក្ដ្រដូចគ្នា មួយព្រះអង្គត្រូវបាន ដូនពេញសាងព្រះចេតិយទុកនៅភ្នំពេញ មួយព្រះអង្គទៀត "ប្អូន" អ្នកស្រុកខេត្តល្វាឯម យកទៅទុកនៅវត្តព្រែកបង្កង។ ឯដើម គគីរនោះទ្រង់ឱ្យយកទៅកសាងព្រះពុទ្ធរូប សេយ្យាសន៍នៅខេត្តបាសានមួយ។ ប៉ុន្តែបិសាចពញាមឿងមួយនោះមានឫទ្ធីជាងគេ អាចជួយទ័ព ព្រះបរមមហាខត្តិយា ព្រះមហាចន្ទរាជាលុះត្រាតែបានព្រះនគរហើយ ព្រមទាំងនគរ ដទៃទៀតនឹង ប្រមាថពុំបានឡើយ។ ព្រះចៅនរេឝ្វរ ទ្រង់ជ្រាបហើយស្ដេចត្រាស់សរសើរថា : ក្រុងកម្ពុជានេះមានទេវរក្ស ១៣ អន្លើនេះជាពិសេសណាស់។ ហេតុនេះបានសេនាទាហានរបស់ព្រះអង្គមានជំងឺធ្វើការពុំបានសំរេចសោះ។ ទ្រង់គិតកល់បន់បិសាចឱ្យដើរ ចេញទៅទើបធ្វើការកើត។ ទ្រង់ត្រាស់ទៅពួកហ្មពេទ្យសំរាប់ទ័ពឱ្យដាក់ថ្នាំពួកពលនោះឱ្យរួសរាន់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីខាងក្នុងបន្ទាយលង្វែក ឯកធានីនោះវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបានដល់ពេលជិតកំណត់ ព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រ ស្ដេចជំនុំនឹងព្រះមហាឧបរាជ ឱ្យចាត់ចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុកមួយ បាត់ដំបងមួយ បារាយណ៍មួយ បាសាក់មួយ ព្រះត្រពាំងមួយ ក្រមួនសមួយ ទ្រាំងមួយ បាទីមួយ សំរោងទងមួយ បាភ្នំមួយ ត្បូងឃ្មុំមួយ មហានគរមួយ ភ្នំពេញមួយ ទាំង ១៣ ចៅហ្វាយស្រុកនេះនឹងសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជឱ្យចេញទៅវាយលុកបន្ទាយសៀមវិញ។ សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧបរាជ និង ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ១៣ ខេត្ត ព្រមទាំងសេនាក្នុងព្រះនគរ លុះដល់វេលាយប់ហើយ ក៏លើកទ័ពជា ៣ ផ្លូវចេញទៅវាយប្លន់បន្ទាយសៀម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលនោះពួករេហ៍ពលសៀមកំពុងឈឺខ្លាំង នឹងទ្រាំតច្បាំងជាមួយទ័ពខ្មែរពុំបានក៏បរាជ័យចាញ់ដៃខ្មែរស្លាប់ និងចាប់បានជាឈ្លើយច្រើន។ ព្រះចៅនរេឝ្វរដោះព្រះអង្គឡើងគង់ព្រះទីនាំងអស្សតរ នាំសេនាទាហាន រេហ៍ពល ដែលស្និទ្ធព្រះអង្គវាយទំលាយទ័ពខ្មែររត់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ ស្ដេចចាត់ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកទាំង ១៣ ខេត្តលើកទ័ពដេញតាមទៅទល់នឹងផុតដែនមហានគរ។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះចាប់បានឈ្លើយនិងគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ដំរី សេះ តាមផ្លូវនាំមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រថែមទៀត។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ប្រទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហាន នាយកង នាយទ័ពតាមសមគួរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពី សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជព្រះស្រីសុរិយោពណ៌វិញ។ ព្រះមហាឧបរាជព្រះអង្គយកព្រះជាតិក្សត្រីដែលជាព្រះរាជបុត្រីព្រះចៅពញាយសរាជាជាព្រះរាជទេពី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(សូមរំលឹកលោក អ្នកអានអំពី ព្រះរាជវង្សត្រង់នេះបន្តិចថា : ព្រះជាតិក្សត្រីត្រូវជា ព្រះបុត្រីនៃព្រះយសរាជា។ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចត្រូវជាព្រះរាជបុត្រព្រះបរមិន្ទរាជា។ ព្រះយសរាជានិងព្រះបរមិន្ទរាជាត្រូវជាព្រះរៀម ព្រះអនុជ រួមព្រះអយ្យកាមួយ ពាក្យរាស្ត្រថាបងប្អូនជីដូនមួយ នឹងគ្នាព្រោះព្រះយសរាជា ជាព្រះរាជបុត្រព្រះស្រីសុគន្ធបទហើយ ព្រះបរមិន្ទរាជាត្រូវជាព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គចន្ទ។ ព្រះស្រីសុគន្ធបទនិងព្រះអង្គចន្ទត្រូវជាព្រះរៀមព្រះអនុជបង្កើត។ ដូច្នេះព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ និង ព្រះជាតិក្សត្រីត្រូវជាព្រះអនុជ មានព្រះអយ្យកាទួតតែមួយ)។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះមកដល់ឆ្នាំឆ្លូវ នព្វស័ក ពស.២១២១, គស.១៥៧៧, មស.១៤៩៩, ចស.៩៣៩ សម្ដេចព្រះទេពីទ្រង់សម្ភព ព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាម ជ័យជេដ្ឋា (តាមច្បាប់បារាំងថាព្រះជ័យជេដ្ឋាទី២)។ លុះមកដល់ឆ្នាំរោង ទោស័ក ពស.២១២៤, គស.១៥៨០, មស.១៥០២, ចស.៩៤២ ព្រះអង្គទ្រង់សម្ភពព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះអង្គទៀតនិងអ្នកម្នាងទីវ ទ្រង់ព្រះនាមពញាអន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយពីក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរកាលចាញ់ទ័ពខ្មែររត់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញនោះ លុះមកដល់ក្នុងឆ្នាំវក ឆស័ក ពស.២១២៨, គស.១៥៨៤, មស.១៥០៦, ចស.៩៤៦ ព្រះចៅទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យណាស់ ព្រះនេត្រជល់ជោរជានិច្ច ព្រះអង្គមានព្រះភ័ក្ត្រសៅហ្មង ក្រៀមក្រំគ្មានស្បើយមួយវេលាណាឡើយ។ ខណៈនោះមានសៀមមហាតលិក ២ នាក់បងឈ្មោះចន ប្អូនឈ្មោះ......(អក្សរដើមមើលមិនច្បាស់) កាលព្រះចៅនរេឝ្វរ ត្រាស់សួរពញាចាន់ និងពញាពៅនៅដើម ពោធិ៍ទៀបបន្ទាយលង្វែកនោះ មហាតលិកទាំងពីរ នាក់នៅគាល់ព្រះអង្គក្នុងទីនោះហើយបានដឹងសេចក្ដីសព្វប្រការ។ លុះឃើញ ម្ចាស់របស់ខ្លួនសៅហ្មងព្រះភ័ក្ដ្រដូច្នេះ មហាតលិកទាំងពីរ ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលថា : សេចក្ដីទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យ អំពីការសន្យាបទេពារក្សនោះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំសូមយកអាសាធ្វើជាការថ្វាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយមានព្រះទ័យត្រេកអរណាស់ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរថា : ចៅឯងនឹងទៅធ្វើដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មហាតលិកក៏ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយតាមឧបាយ ដែលខ្លួនបានគិតរួចហើយគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅនរេឝ្វរស្ដាប់ហើយយល់ថា ត្រូវណាស់ទើបទ្រង់ព្រះរាជទានត្រៃចីវរពីរ ត្រៃមានគ្រប់បរិក្ខាទាំងអស់និងប្រាក់ ២០ ជញ្ជីងម្នាក់។ មហាតលិកក៏ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយតាមឧបាយ ដែលខ្លួនបានគិតរួចហើយគ្រប់ប្រការ។ ព្រះចៅនរេឝ្វរសូរស្ដាប់ហើយយល់ថាត្រូវណាស់ ទើបទ្រង់ព្រះរាជទានត្រៃចីវរពីរ ត្រៃមានគ្រប់បរិក្ខាទាំងអស់និងប្រាក់ ២០ ជញ្ជីងម្នាក់។ មហាតលិក ទាំងពីរនេះកាលបើព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ចូលព្រះទ័យហើយក៏ក្លែងខ្លួនធ្វើជាអ្នកបួសមាន ឈ្មោះក្នុងឆាយា "តិប្បញ្ញោ" មួយជា "សុប្បញ្ញោ" មួយ។ តិប្បញ្ញោ និង សុប្បញ្ញោថ្វាយបង្គំលាចេញមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះមកដល់ឆ្នាំវក ឆស័ក ពស.២១២៨, គស.១៥៨៤, មស.១៥០៦, ចស.៩៤៦ តិប្បញ្ញោនិងសុប្បញ្ញោ បួសជាភិក្ខុធ្វើជាអ្នកធុតង្គ ហើយដើរចេញទៅស្រុកលាវ ចុះទៅតាមផ្លូវទន្លេធំ ចូលមកដល់ក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ អ្នកបួសក្លែងក្លាយទាំងពីរនាក់នេះ ដើរចង្រ្កម ធ្វើពិធីដកសិល្ប៍សាស្ត្រ ដែលបញ្ចុះតាងទេពារក្ស នៅព្រះវិហារសួគ៌មួយ វត្តកៀនស្វាយក្នុងមួយ វត្តកៀនស្វាយក្រៅមួយ វត្តជ្រោយអំពិលមួយ វត្តភ្នំជីសូរមួយ ភ្នំស្រង់មួយ វាលស្បូវមួយ ភ្នំពេញមួយ ឃ្លាំងមឿង "ខ្លាងមឿង" នៅពោធិ៍សាត់មួយ វត្តភ្នំក្ងោកមាសមួយ។ ទេពារក្សទាំងអស់នោះសឹងសាបអស់សឹងទោរទន់ចិត្តនិង តិប្បញ្ញោ និងសុប្បញ្ញោទាំងអស់ នៅតែតំបន់ភ្នំព្រះរាជទ្រព្យប៉ុណ្ណោះ ព្រោះមានមនុស្សយាមល្បាត និងទេពារក្សក្នុងបន្ទាយលង្វែកមួយ ព្រោះចូលមិនចុះ ស្រូបខាបយកមិនបាន។ ខណៈនោះសុប្បញ្ញោ ប្រើមន្តអសិរពិសធ្វើឱ្យអស់អ្នកស្រុកឈឺថ្កាត់ ហើយតិប្បញ្ញោជាអ្នកដោះ។ ការធ្វើដូច្នេះតែរឿយៗច្រើនស្រុក ទៅអ្នកស្រុកក៏ចុះចូលជាច្រើន ទើបអ្នកបួសក្លែងទាំងពីរនោះក៏នាំមកតាំងវត្តអារាម មួយនៅភ្នំពេញ ឈ្មោះវត្តតិប្បញ្ញោ។ តាំងពីតិប្បញ្ញោ និងសុប្បញ្ញោ បន្សាបទេពារក្សផ្ការីកក្នុងព្រះនគរទាំង ១០ អន្លើនោះមក សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាស្ដេចធ្វេសព្រះក្រិត្យាផ្លាស់ព្រះសតិបញ្ញាច្រើនប្រការណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ស្ដេចសោយរាជ្យបាន ៩ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សា ៣២ ឆ្នាំ។ ទ្រង់ស្នេហា និងព្រះរាជបុត្រណាស់។ ដល់ឆ្នាំរកា សប្តស័ក ពស. ២១២៩, គស.១៥៨៥, មស.១៥០៧, ចស.៩៤៧ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ដាក់ព្រះរាជសម្បត្តិថ្វាយ ទៅព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គគឺ : ព្រះជ័យជេដ្ឋាជាព្រះរាជបុត្រច្បង មានព្រះជន្ម ១១ ឆ្នាំ និង ព្រះរាជបុត្រកណ្ដាលគឺ ពញាតន់គិតពីឆ្នាំរោង មកដល់ ឆ្នាំរកា ត្រូវជាព្រះជន្ម ៦ ឆ្នាំ។ ទ្រង់អភិសេកព្រះជ័យជេដ្ឋាឱ្យសោយរាជ្យថ្វាយព្រះនាម ព្រះបាទសម្ដេច ព្រះរាជឱង្ការ ព្រះជ័យជេដ្ឋារាមាធិបតី។ ទ្រង់អភិសេកព្រះរាជបុត្រកណ្ដាល គឺពញាតន់ ជាព្រះមហាឧបរាជ ទ្រង់ថ្វាយព្រះនាមថា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាមាធិបតី។ ខណៈនោះ ក្នុងព្រះនគរមានព្រះមហាក្សត្រ ៣ ព្រះអង្គ។ ព្រះអង្គជាបិតានោះ អភិសេកព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧបរាជ ដែលត្រូវជាព្រះអនុជនោះឱ្យឡើងជាសម្ដេចព្រះឧភយោរាជ។</span> ---- *(១) ក.ក.ន. ឆ្នាំជូត អដ្ឋស័ក ពស.២១២០ = គស. ១៥៧៦ ត្រូវនឹងមហាសករាជ ១៤៩៨ = ចស.៩៣៨ ទើបត្រូវ។ *(២) ក.ក.ន. ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ត្រូវនឹងពស. ២១២៦ = គស.១៥៨២ = ចស. ៩៤៤ បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបរមិន្ទរាជា|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា}} 5x74ttoj6z800rdrsm65que751jmv12 0 2973 7052 7051 2016-04-26T14:02:24Z 175.100.60.155 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា|ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះជ័យជេដ្ឋារាមាធិបតី ព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យក្នុងឆ្នាំរកា សប្តស័ក ពស.២១២៩ គស.១៥៨៥, មស.១៥០៧, ចស.៩៤៧ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ១១ ឆ្នាំ។ ក្នុងរាជ្យនោះព្រះបរមរាជវង្សានុវង្សនិងនាម៉ឺនសព្វ មុខមន្ត្រីអន់ព្រះទ័យ អន់ចិត្តគ្រប់គ្នីគ្នាក្នុងព្រះនគរ។ ដូច្នេះក្នុងព្រះនគរក៏កើតមានចលាចលមានចោរលួចចោរប្លន់ជាច្រើន គ្មាននរណាធ្វើការប្រាបប្រាម ឱ្យសោះសូន្យបានឡើយ។ បណ្ដារាស្ត្ររេហ៍ពលក្រោយដែលព្រះចៅនរេឝ្វរលើកទ័ព ចូលទៅព្រះនគរវិញមានចិត្តលោភ ប្រមាថថា : សៀមរាងចាលលែងលើកទ័ពមកទៀតហើយ។ កាលបើមានចិត្តប្រមាថ ដូច្នេះហើយពួករាស្ត្រ និងរេហ៍ពលទាំងនោះក៏តាំងយកកាំបិតខ្វែវ ផ្គាក់កាប់ឆ្ការឫស្សីដែលជាបន្ទាយនោះដើម្បីរើសយក ប្រាក់ដួងដែលសៀមយកធ្វើជាគ្រាប់កាំភ្លើងសៀមបាញ់មកនោះ។ ដោយសារការបំផ្លាញរបស់រាស្ត្រ និងរេហ៍ពលដោយ មកពីយប់មិនបានឆ្ងាយ ដូច្នេះហើយបានជាឫស្សីនោះស្លាប់ពាយអស់ទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះមកដល់ឆ្នាំខាល ទោស័ក ពស.២១៣៤, គស.១៥៩០, មស.១៥១២, ចស.៩៥២ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាស្ដេច សោយរាជ្យបាន១៤ឆ្នាំ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហេសី ស្ដេចត្រូវអំពើអសិរពិសបណ្ដាលឱ្យទ្រង់ព្រះឈួនជាទំងន់។ ក្នុងពេលជាមួយនោះមានរន្ទឺឮស្បីថា : ភិក្ខុតិប្បញ្ញោមួយ និងសុប្បញ្ញោមួយពូកែខាងមើលជំងឺណាស់។ ដូច្នេះទ្រង់ឱ្យនិមន្ត ភិក្ខុក្លែងក្លាយទាំងពីររូបនោះមកគង់នៅវត្តព្រះឥន្ទទេព ក្នុងកំពែងព្រះនគរដើម្បីឱ្យមើលព្រះរោគព្រះអគ្គមហេសី។ ភិក្ខុទាំងពីររូបនោះកាលបើបាន ព្រះមហាក្សត្រពឹងពាក់ដូច្នេះហើយ យល់ថាខ្លួនបានចំណាប់ហើយក៏ថ្វាយព្រះពរថា : ព្រះរោគរបស់សម្ដេចព្រះអគ្គមហេសីនោះ ត្រូវលើព្រះទសបារមី ព្រះពុទ្ធរូបអដ្ឋរស្សឱ្យទោស។ ថាបើយកព្រះអង្គចេញ ទើបអាត្មាភាពហ៊ានទទួលមើល។ ថាបើអត្មាភាពមើលមិនជាទេអាត្មាភាពសូមថ្វាយជីវិតទាំងពីររូប។ សម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជា ដោយព្រះអង្គទន់ខ្សោយព្រះសតិបញ្ញាពុំបានពិចារណាឱ្យវែងឆ្ងាយទ្រង់យល់ថា : ដីការរបស់ភិក្ខុ ក្លែងក្លាយនោះប្រាកដជាការពិត ការមែនហើយ។ ត្បិតថាកាលព្រះអង្គព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ទៅយកដើមគគីរ មកកសាងព្រះអដ្ឋរស្សនោះ ដើមគគីរនោះតែដល់វេលាយប់ហើយមានភ្លើងព្រាយទាំង ៤ ទិស និងសូរភ្លេងចំរៀងនៅលើដើមគគីរនោះជាអចិន្ត្រៃយ៍។ មួយរំពេចនោះ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសែងព្រះអដ្ឋរស្សដែលនៅវត្តត្រឡែកកែងទៅចង សណ្ដូនថ្មទំលាក់ទឹកទៅមុខព្រះនគរនោះទៅ​ហេតុនេះហើយបានជាមកដល់ឥឡូវនេះ គង់នៅតែថ្មអដ្ឋរស្សនោះរហូតមកដល់ សព្វថ្ងៃនេះ។ លុះការរំលាយព្រះអដ្ឋរស្ស នោះបរិបូរណ៍ហើយភិក្ខុតិប្បញ្ញោដោះអំពើអសិរពិស អំពីសម្ដេចព្រះមហេសីភ្លាម ព្រះអគ្គមហេសីក៏បាត់ឈឺ បានសះជាមួយរំពេច។ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាព្រះស្វាមី និងសម្ដេចព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរ ព្រះអង្គឃើញ ព្រះអគ្គមហេសី ព្រះមាតា បានសះស្បើយចាកព្រះរោគហើយ ក៏ត្រេកអរព្រះមនោសោមនស្សណាស់។ តាំងពីថ្ងៃនោះមក ព្រះអង្គទុកព្រះរាជហឫទ័យលើភិក្ខុក្លែងក្លាយទាំងពីរនាក់នោះ ឱ្យជួយមើលការផែនដីផង និង ជួយជាពេទ្យសំរាប់មើលស្រីស្នំក្រមការ ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងផង។ ឯអស់អាមាត្យ ប្រជានុរាស្ត្រ រេហ៍ពលដែលរក្សាព្រះនគរ តាំងពីក្រោយព្រះចៅនរេឝ្វរ លើកទ័ពទៅព្រះនគរវិញ ហើយព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចតាំងព្រះរាជបុត្រឱ្យសោយរាជ្យទាំងពីរព្រះអង្គ ត្រូវជា ៣ ព្រះអង្គ និងព្រអង្គផង និងតាំងតែពីស្ដេចយក តិប្បញ្ញោនិងសុបញ្ញោទៅនៅក្នុងវត្តព្រះឥន្ទទេពកាលណាមកក៏មានកើតជាព្រះកាលក្ដៅចិត្តកើតទុក្ខវេទនាច្រើនប្រការណាស់។ ទាំងរោគាទាំងចោរប្លន់ក៏កំរើកខ្លាំងណាស់ដែរ។ ព្រះរាជវង្សាសេនាបតីក៏អន់ព្រះទ័យ អន់ចិត្តកើតទុក្ខច្រើនប្រការលែងជួយខ្វល់ និងកិច្ចការប្រាបប្រាមព្រះនគរទៀតសោះ។ អស់រេហ៍ពលដែលប្រមាថថា: សៀមរាងចាលលែងលើកទ័ពមកចោមទៀតហើយនោះ ក៏នាំគ្នាចូលកាប់ឫស្សី ដែលដាំជាបន្ទាយខាងក្រៅបន្ទាយធំនោះអស់បបួលគ្នា ជីកគាស់រំលើងរកប្រាក់ដួងដែលសៀមច្រកជាគ្រាប់កាំភ្លើងបាញ់មកនោះកាន់តែរលំរលាយឫស្សីនោះអស់ទៅ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះឧភយោរាជ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីចេញហាមប្រាម ក៏ហាមមិនឈ្នះរាស្ត្រមិនព្រមស្លាប់ បើព្រះអង្គនិងយកទោសកាប់សំលាប់ក៏មិនបាន ព្រោះរាស្ត្រដែលកាប់គាស់រំលើង នេះមានគ្នាច្រើននាក់ណាស់។ ដូច្នេះហើយទើបទ្រង់ត្រាស់បណ្ដោយថា : ជនណាដែលបានកាប់ឫស្សីនេះហើយ ឱ្យដាំដូចដើមឡើងវិញផង។ ពេលនោះរាស្ត្រដែលកាប់ហើយ ក៏បានដាំឡើងវិញដែរ តែឫស្សីដុះមិនទាន់លូតលាស់បរិបូរណ៍ នៅមានងាប់អស់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់មកឆ្នាំថោះ ត្រីស័ក ពស.២១៣៥, គស.១៥៩១, មស.១៥១៣, ចស.៩៥៣ មានសំបុត្រចៅហ្វាយស្រុកពីគ្រប់ខេត្តបកប្ដឹងមកយ៉ាងនេះ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបង បកសំបុត្រចូលមកថា : អាងទឹកសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រ នៅភូមិបាណន់នោះរីងហួត អស់ទឹករលីងហើយ ទឹកសំរាប់មន្ត្រីល្អក់ខាប់ខួរពន់ប្រមាណថា ទឹកអាសំរាប់រាស្ត្រមុជលេង ឡើងក្រហមច្រាលដូចឈាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់បកសំបុត្រមកថា : ព្រះកាំបិតស្ដាំ រង្គោះចេញពីដងថា : ស្នឹមឡើងដល់គល់អន្សាថាដំបូកឃ្លាំងមឿង ទិសខាងជើងសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រនោះប្រេះរិចរិលអស់ហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបរិបូរណ៍បកសំបុត្រប្ដឹងមកថា : ព្រះអដ្ឋរស្សក្នុងវត្តព្រះពុទ្ធលាយលក្ខណ៍មានឈាមហូរចេញមកពីព្រះឱរា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តអាសន្ទុកបកសំបុត្រប្ដឹងមកថា : ព្រះពុទ្ធសេយ្យាសន៍មានឈាមចេញមកពីត្រង់ព្រះបាទហើយស្រមោចឡើងដេញមិនឈ្នះសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាសាន "ស្រុកស្រីសន្ធរ" ទាំងស្ដាំ ទាំងឆ្វេង ព្រមទាំងកណ្ដាលបកសំបុត្រមកប្ដឹងថា : ព្រះពុទ្ធសេយ្យសន៍ នៅវត្តម៉ែបាន ត្រង់ព្រះឱរា និងព្រះបាទមានទឹកហូរចេញមកជាឈាមថា ព្រះឥសូរ ព្រះនារាយណ៍នៅវត្តវិហារសួគ៌ មានឈាមហូរចេញមកតាមព្រះនេត្រថា ព្រះជ្រៃបាក់មែកខាងកើត ហើយមានស្វាមួយហ្វូងរើសផ្លែជ្រៃយក ទៅស៊ីខាងក្នុងព្រះវិហារនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេនាបតីយកសេចក្ដីទាំងអស់នេះ ក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រទាំង ៣ ព្រះអង្គនោះ។ សម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជា ពេលនោះ ស្ដេចមានព្រះសតិពុំប្រាកដ ដូចប្រក្រតីទ្រង់ត្រាស់ថា ស្វាវាតែងតែស៊ីផ្លែឈើទាំងឡាយមានផ្លែជ្រៃជាដើមដូច្នេះហើយ។ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលទៀតថា : ដើមជ្រៃនោះដុះយូរទៅវាចាស់ដើម តែងតែបាក់មែកដូច្នេះឯង ឯទឹកអាងនៅភូមិបាណន់នោះ ដែលមានមកយូរហើយ កាលណាដល់ត្រូវខ្យល់មកតែងតែរីងស្ងួតដូច្នេះថា ព្រះពុទ្ធដែលមានឈាមក្រហម ហូរចេញពីព្រះបាទ ព្រះឱរានោះប្រហែលជារបកមាស ដែលទឹបនោះទេហើយនៅតែជាតិហិង្គុល ដូច្នេះហើយបានជាមើលទៅឃើញក្រហមដូច្នេះថា ព្រះកាំបិតស្ដាំ ដែលរង្គោះចេញពីដងហើយមានស្នឹមផងនោះ កាំបិតនេះច្រែះចាប់តាំងពីផែនដីព្រះបាទសម្ដេចអរិដ្ឋពលពាហនោ យូរណាស់មកហើយ ក៏ល្មមនិងរង្គោះខ្លះដែលថា ឡើងស្នឹមនោះព្រោះហ្មថៅខ្ជិលដុះលាង ឯដំបូកឃ្លាំងមឿង ដែលរេចរិលនោះ ព្រោះចៅហ្វាយស្រុកធ្វេសប្រហែសពុំបានធ្វើរបងរាំងខ្នងឱ្យបានមុតមាំហើយបណ្ដែតបណ្ដោយឱ្យគោ ក្របី ដើរទៅជាន់បានជារិចរិលដូច្នេះ និងយកជាការណ៍ថា ជាអ្វីនោះពុំបានទេ មានតែយកចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ទៅប្រហារជីវិតទើបត្រូវជាង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា និង សម្ដេចព្រះបរមរាជា រាមាធិបតី ឮ សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ទ្រង់ត្រាស់បរិហារដូច្នោះហើយក៏ពុំអាចនិងស្រាយដូចម្ដេចបានទើបទ្រង់គង់នៅស្ងៀមទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កិត្តិស័ព្ទដែលថា ចៅហ្វាយស្រុកខេត្ត បាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ បរិបូរណ៍ អាសន្ទុក បាសាន បកសំបុត្រចូលមកនោះជ្រាបដល់ទៅព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជ ដែលគង់នៅឧត្តុង្គមានជ័យ។ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រួយព្រះហឫទ័យណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យអញ្ជើញសម្ដេចព្រះឥសីភទ្ទសោម ហើយត្រាស់ សួរពីនិម្មិតនេះគ្រប់ប្រការ។ ទ្រង់ត្រាស់ សួរអំពីព្រះខឌ្ដសំរាប់រាជ្យមង្គលនោះឯង។ សម្ដេចឥសីភទ្ទសោមក្រាបទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះខាន់ឡើងស្នឹម តាំងពីត្រឹមត្រីសូល៍ រហូតចុះមកដល់គល់ទាំងសងខាង ហើយមានស្នាមដូចជាប្រេះឆាទោះបីលាងជូតរាល់តែថ្ងៃ សៅរ៍ អង្គារ ព្រហស្បតិ៍ ហើយក៏នៅតែមិនបាត់ រឹតតែមានស្នាមដាលឡើង។ តាមទំនាយថាស្រុកខ្មែរ ម្ដងនេះនឹងត្រូវមានអន្តរាយធំណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ពស.២១៣៦, គស.១៥៩២, មស.១៥១៤, ចស.៩៥៤ នៅថ្ងៃ ១៥ កើត ខែមិគសិរ មានរន្ទះបាញ់ ដង់ទង់ព្រះនគរដាច់ទាំងស្រស់។ រូបដំរីសធ្លាក់ទៅលើមហាប្រាសាទ ឯងដងទង់ដែលបាននោះខ្យល់ផាត់ខ្ចាត់ទៅខាងកើតព្រះបរមរាជាវាំង។ ខណៈនោះព្រះនរេឝ្វរត្រាស់ឱ្យហោរាទំនាយថ្វាយ។ ហោរាថ្វាយព្យាករណ៍ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដងទង់ដែលរន្ទះបាញ់បាក់ ធ្លាក់ទៅខាងកើតព្រះបរមរាជវាំងនោះ ទំនាយថានគរកម្ពុជា នឹងបែកព្រះនគរជាពុំខាន។ ឯទង់រូបដំរីស ដែលធ្លាក់មកលើ មហាប្រាសាទនេះ ទំនាយថាព្រះអង្គនឹងមានជ័យជំនះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់មកឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ពស.២១៣៧, គស.១៥៩៣, មស.១៥១៥, ចស.៩៥៥ ព្រះចៅនរេឝ្វរឱ្យកេណ្ឌទ័ពនាំទាហានរេហ៍ពល ១៥០០០០ ដំរី ១០០០ សេះ ១៤០០។ លុះបានជួបជុំហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យពញាកោសាធិរាជឃុំពលទាហាន ៥០០០ នាក់ឱ្យចំណាយពាក្យថាពល ៥០០០០ នាក់លើកទៅបោះនៅស្រុកចន្ទបុរី ឱ្យព្យូហសំដីថា នឹងលើកទ័ពទៅវាយស្រុកខ្មែរតាមផ្លូវកំពត កំពង់សោម។ ស្ដេចឱ្យពញាធិរាជសង្គ្រាម ឃុំពល ៥០០០ នាក់ទៅនៅទល់ដែនស្រុកលាវ ហើយឱ្យចំណាយពាក្យថាពល ៥០០០០ នាក់ដែរ ហើយថាទ័ពនេះនឹងត្រូវលើទៅវាយស្រុកខ្មែរនគរវត្ត ហើយទ្រង់ផ្ដាំបន្ថែមថា បើមេទ័ពទាំងនោះដឹងថាទ័ពខ្មែរទៅបោះខាងកំពត កំពង់សោម និងស្រុកមហានគរហើយ ឱ្យលើកទ័ពទាំងពីរផ្លូវទៅសន្ធប់និងទ័ពហ្លួងនៅស្រុកបស្ចឹមបុរី រួចរុករុលចូលវាយយកស្រុកខ្មែរដើម្បីកុំឱ្យខ្មែររួបរួមប្រមូលកងទ័ពទាន់ឱ្យសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាយកងទ័ពទាំងពីរ ទទួលព្រះរាជបញ្ជាហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលានាំកងទ័ពទាំងពីរផ្លូវ ទៅធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាការ។ ក្រោយពីនោះមកសម្ដេចព្រះចៅនរេឝ្វរទ្រង់ចាត់ពញាចក្រីឱ្យឃុំពល ៣០០០០ នាក់ហើយឱ្យលើកចេញទៅមុន។ ចៅពញាចក្រីក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមក ចាត់នាយកង​ នាយទ័ពជាប៉ែកមុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ហើយលើកតំរង់ត្រង់មកខេត្តបាត់ដំបង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លំដាប់តមកទៀត ព្រះចៅនរេឝ្វរចាត់ចៅពញាក្រឡាហោមឱ្យឃុំពល ៣០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខឱ្យពញារាជធានី ឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំឱ្យពញានរិន្ទគជសារឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេងឱ្យពញាវិជ័យសង្គ្រាមឃុំពល ២០០០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯព្រះចៅនរេឝ្វរ ព្រះអង្គឯងឃុំពល ៥០០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបានឫកពារវេលាល្អហើយស្ដេចសៀមក៏ស្រង់ ទ្រង់គ្រឿងឡើងគង់លើព្រះទីនាំងកញ្ចោងគជេន្ទ្រា ព្រមដោយគ្រឿងសំរាប់ព្រះមហាក្សត្រ លើកតំរង់មករអាងសិលា យាត្រាទ័ពមកដល់បស្ចឹមបុរី ហើយបញ្ឈប់កងទ័ពនៅទីនោះចាំជួបជុំគ្នា និងចាំឱ្យឮកិត្តិសព្ទ មកស្រុកខ្មែរថាសៀមនិងលើកទ័ពមកជា ៣ ផ្លូវ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងស្រដីពីប្រទេសកម្ពុជាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលនោះចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង មហានគរវត្ត កំពតបកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតី សេនាបតីនាំសេចក្ដីមកក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសេនាបតី ជាកំណាន់ខេត្តឱ្យមានសំបុត្រប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកំពង់សៀមមួយ ស្ទឹងត្រែងមួយ បារាយណ៍មួយ ជើងព្រៃមួយ អាសន្ទុកមួយ ទាំង ៥ ខេត្តនេះឱ្យលើកទាហានរេហ៍ពលទៅសន្ធប់និងទាហានខេត្តនគរវត្ត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យចៅហ្វាយស្រុកខេត្ត ត្បូងឃ្មុំមួយ ក្រចេះមួយ កុញ្ជរមួយ ព្រៃវែងមួយ ទទឹងថ្ងៃមួយ ទាំង ៥ នេះឱ្យលើកទៅសន្ធប់និងទាហាន ខេត្តសៀមបូក ចាំស្ទាក់ទ័ពសៀមក្រែងវាលើកទ័ពមកតាមជើងទឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាភ្នំមួយ ស្រីសន្ធរមួយ រោងដំរីមួយ ជើងបាដែងមួយ ព្រៃនគរមួយ សំរោងទងមួយ រលាប្អៀរមួយ ទាំង ៧ នេះឱ្យសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជលើកទៅសន្ធប់ និងទាហានខេត្តបរិបូរណ៍។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យទាហានចៅហ្វាយស្រុកខេត្ត បាត់ដំបងមួយ ទាហានខេត្តពាមសីមាលើមួយ ទឹកជោរមួយ មង្គលបុរីមួយ ក្រឡាញ់មួយ ស៊ីសុផុនមួយ រយ៉ងមួយ និង ខេត្តដែលឡើងទាំងប៉ុន្មានឱ្យសន្ធប់ និងទាហានខេត្តបាត់ដំបង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំងមួយ បាទីមួយ លើកដែកមួយ បន្ទាយមាសមួយ លើកទៅសន្ធប់នឹងទាហានខេត្តពោធិ៍សាត់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាសក្ដិមួយ ក្រមួនសមួយ លង់ហោរមួយ លង់ឈៀងមួយ ផ្សារដែកមួយ មាត់ជ្រូកមួយ កំពង់សោមមួយ លើកទៅសន្ធប់នឹងទាហានខេត្តកំពត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចឱ្យចៅហ្វាយស្រុក ភ្នំពេញមួយ ព្រះត្រពាំងមួយ ឪម៉ោរមួយ មកសន្ធប់នឹងទាហានខេត្តលង្វែកចាំរក្សាបន្ទាយលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីទ័ពសៀមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈនោះ ពញាកោសាធិរាជ កេណ្ឌពលស្រុកចន្ទបុរីមួយ ស្រុកនគរនាយកមួយបានចំនួន ៥០០០០ នាក់រួមគ្នាបាន ៥៥០០០ នាក់។ ពញាធិរាជសង្គ្រាមកេណ្ឌពលស្រុកនគររាជសីមាបានពល ៥០០០ នាក់រួមជាមួយពលបាន ៥៥០០០ នាក់។ មេទ័ពទាំងពីរនេះរួមពលបាន ១១០០០០ នាក់ហើយទើបដឹងថា ខ្មែរដាក់ពលទាហានគ្រប់ផ្លូវ និងពលទាហានដែលមានចំនួនច្រើននោះឱ្យនៅចាំរក្សាព្រះនគរលង្វែក និងនៅរក្សាផ្លូវក្រុងបាត់ដំបង។ លុះយល់ថាខ្មែរចាញ់ កលខ្លួនហើយ មេទ័ពសៀមទាំងពីរ ក៏លើកទ័ពខ្លួនទៅរួមនិងទ័ពហ្លួង។ ទាហានសៀមក្នុងពេលនោះមានចំនួន ២៤០០០០ នាក់។ ស្ដេចនរេឝ្វរឱ្យកេណ្ឌពលស្រុកបស្ចឹមបុរីបាន ៥០០០០ នាក់រួមត្រូវជា ២៩០០០០ នាក់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចសៀមលើកទ័ពទាំង ២៩០០០០ នាក់មកវាយស្រុកបាត់ដំបង។ ពញាមនោមេត្រី និងអស់ចៅហ្វាយស្រុកទទួលច្បាំងមិនឈ្នះ ដោយទាហានសៀមមានចំនួនច្រើនលើសកំលាំងពេក ហើយសេនាទាហានខ្មែរជាន់នោះអន់ចិត្ត និង ព្រះបរមបពិត្រ ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់អភិសេកព្រះមហាក្សត្រក្នុងនគរដល់ទៅ ៣ ព្រះអង្គមិនតែប៉ុណ្ណោះសោតព្រះអង្គឱ្យរំលាយព្រះពុទ្ធរូបវត្ត ត្រឡែងកែងទៀត។ ចំណែកពួកសេនាទាហានក្នុងបន្ទាយខេត្តពោធិ៍សាត់ ក៏អន់ចិត្ត តូចចិត្ត និង ព្រះបរមបពិត្រដូចជាទាហានខេត្តបាត់ដំបងដែរ។ លុះសៀមលើកទ័ពចូលចោមបន្ទាយ ខេត្តពោធិ៍សាត់ហើយទាហានក្នុងបន្ទាយពុំសូវយកចិត្តទុកដាក់ ក្នុងការសង្គ្រាមឡើយ។ ឯអស់ទេពារ័ក្សព្រះនគរគឺឃ្លាំងមឿងនៅខេត្តពោធិ៍សាត់មួយ ភ្នំជីពិតមួយ ភ្នំក្រងមួយ ភ្នំក្ងោកមាសមួយ វត្តកៀនស្វាយក្នុងមួយ វត្តកៀនស្វាយក្រៅមួយ វត្តជ្រោយអំពិលមួយ វត្តព្រះវិហារសួគ៌មួយ ក្នុងបន្ទាយលង្វែកមួយ ភ្នំពេញមួយ ភ្នំជីសូរមួយ ទូកមាសមួយ ទាំង ១២ អន្លើនេះក៏ព្រងើយកន្តើយ មិនជួយយកអាសារធ្វើការសង្គ្រាមសោះ មានតែផ្ដន្ទានាំបណ្ដាលចិត្តសេនាទាហានឱ្យរវើរវាយ ឱ្យរត់ចោលបន្ទាយខេត្តពោធិ៍សាត់។ កាលបើសេនា ទាហានខ្មែររត់ចោលបន្ទាយខេត្តពោធិ៍សាត់ហើយសៀមក៏លើកទ័ពតាមបាញ់រួចមកចោមបន្ទាយខេត្ត បរិបូរណ៍ដែល សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ និង អស់ចៅហ្វាយស្រុករក្សានោះទៀត។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់យល់ថាទាហានសៀមមានចំនួនច្រើនណាស់ ទាហានខ្មែរយើងពុំអាចនឹងចេញច្បាំងបានទេ ទើបទ្រង់បញ្ជាឱ្យបិទទ្វារបន្ទាយហើយចាត់ឱ្យសេនាទាហានឡើងរក្សានាទីបន្ទាយហើយបកសំបុត្រចូលមកក្រាបបង្គំ ទូលព្រះបរមបពិត្រ ជាសម្ដេចព្រះបរមជេដ្ឋា ឱ្យចាត់មន្ត្រីចេញទៅកេណ្ឌអស់ប្រជានុរាស្ត្រ ឱ្យចូលទៅក្នុងបន្ទាយលង្វែក ឱ្យប្រមូលស្បៀងអាហារពីគ្រប់ស្រុក គ្រប់ភូមិបញ្ចូលក្នុងព្រះឃ្លាំងឱ្យអស់។ សល់ប៉ុន្មានដែលជញ្ជូនយកមិនទាន់ឱ្យបំផ្លាញចោល កុំឱ្យទ័ពសៀមវាបរិភោគប្រើប្រាស់ឡើយ។ ព្រះបរមបពិត្រចាត់មន្ត្រីឱ្យចេញទៅធ្វើតាក្នុងគ្រាដែលសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ថ្វាយសំបុត្រមកនោះ។ ក្រោយដែលមន្ត្រីចេញទៅកៀរគ្រួប្រមូលស្បៀងនោះទ្រង់ ឱ្យជួបជំនុំអំពីការសង្គ្រាម។ នៅពេលប្រជុំនោះ មានព្រះអង្គវង្សធំមួយ ទ្រង់ព្រះនាមសម្ដេចព្រះរាមាធិបតី "អុង" អ្នកខេត្តជើងព្រៃ ជាព្រះវង្សដែលមានរាស្ត្រចំណុះចុះចូលស្ដាប់បង្គាប់ជាច្រើន។ អ្នកទាំងពួងហៅថាសម្ដេចព្រះរាមាជើងព្រៃ។ សម្ដេចព្រះរាមាជើងព្រៃនេះ បានចូលមកជំនុំក្នុងការសង្គ្រាមក្នុងពេលដែលព្រះបរមបពិត្រ និងនាម៉ឺនមុខមន្ត្រីជំនុះរៀបចំការសង្គ្រាមនោះដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងពេលនោះសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី និង ព្រះស្នំក្រមការឮថា ទ័ពសៀមលើកមកចោម បន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ជិតមកដល់ព្រះនគរណាស់ ហើយក៏ភិតភ័យពន់ប្រមាណ។ លុះឮថាព្រះបរមបពិត្រ ចេញជំនុំការ សង្គ្រាមក៏ចេញមកស្ដាប់សេចក្ដីជំនុំនោះដែរ។ តែជាគ្រោះកាចរបស់ព្រះនគឬ ក៏បណ្ដាលក្នុងចិត្តព្រះរាមជើងព្រៃ ឱ្យក្រឡេកទៅឃើញសម្ដេចព្រះភគវតី ព្រះស្រីចក្រពត្តិអគ្គមហេសី និង សម្ដេចព្រះស្រីវលក្ខណ៍ ឯកអគ្គជាយាទាំងពីរព្រះអង្គក៏មានសេចក្ដីស្នេហាទប់ពុំបាន ភ្លាត់មាត់ចេញជាទំនុកច្រៀងថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ថប់អីផ្គរលាន់ ថប់តែស្រីតន់ នាងមិនទាន់បានបង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រសិនបានស្រី ពរបីត្រកង ចេញប្រាប់សឹកផង មិនឱ្យកែវល្អងព្រួយឡើយ"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងពេលដែលព្រះរាមាជើងព្រៃ និយាយពាក្យមិនសមរម្យនោះ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយកឮហើយខឹងណាស់ស្ដីឱ្យព្រះរាមាជើងព្រៃថា : "គេកំពុង តែជំនុំគ្នាពិភាក្សាពីការសង្គ្រាម អ្នកឯងយកឯកំណាព្យកាព្យឃ្លោងមកថ្លែងលេងដូច្នេះ អ្នកឯងមិនស្ដាប់ច្បាប់អាជ្ញាសឹកទែឬ "។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមាជើងព្រៃឆ្លើយតបថា ខ្ញុំស្គាល់ហើយច្បាប់អាជ្ញាសឹកថា : ការស្ដីបន្ទាយផ្ដេសផ្ដាសក្នុងសង្គ្រាមត្រូវមានទោសដល់ជីវិត ប៉ុន្តែដែលខ្ញុំនិយាយពាក្យឃ្លោង អម្បាញ់ម៉ិញនេះមិនមែនជាភ្លីភ្លើផ្ដេសផ្ដាស។ ព្រះរាមាជើងព្រៃក៏លើកជាឃ្លោងពាក្យថែមទៀតថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"មិនដឹងទេឬ មិនឮទេវ៉ី ព្រះរាមជើងព្រៃ ល្បីអស់ទាំងស្រុក"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រជាព្រះរាជបុត្រច្បង គឺសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា កាលឮថាព្រះរាមាជើងព្រៃ នឹងទទួលយកអាសារការសង្គ្រាមនេះបានព្រះអង្គក៏ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"បើអ្នកទទួលយកអាសារទៅធ្វើសង្គ្រាម មានជ័យជំនះលើសៀមនេះមែនយើង រង្វាន់ដល់អ្នក ឱ្យអ្នកឱ្យពេញចិត្ត"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមាជើងព្រៃឮហើយទូលថា : បើពិតជាបានរង្វាន់ពេញចិត្តមែន ទ័ពសៀមប៉ុណ្ណោះសូមកុំឱ្យព្រួយព្រះរាជហឫទ័យឡើយ ដ្បិតសិល្ប៍វិជ្ជាការ គង់គុនរបស់ទូលព្រះបង្គំក៏លើសជនទាំងពួង។ ព្រះវង្សនិងចំណុះស្រុកក្នុងខេត្តបារាយណ៍ ជើងព្រៃ កំពង់សៀម ស្ទឹងត្រែង ស្រីសន្ធរ ព្រៃវែង បាភ្នំ ទាំងលាវ ទាំងខ្មែរ ទាំងចិន ទាំងយួន ទាំងចាម ទាំងជ្វា សឹងជាចំណុះចុះចូលនឹងទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំងអស់។ ទូលព្រះបង្គំសន្មតថា : នឹងកេណ្ឌតែ ៧ ថ្ងៃឱ្យបានពល ២០០០០០ នាក់។ លុះបាន ២០០០០០ នាក់ហើយទូលព្រះបង្គំនិងឱ្យទៅសង្កត់រាស្ត្រពីខេត្តរោងដំរី ព្រៃនគរ ជើងបាដែង ក្រចេះ ស្ទឹងត្រែង សៀមបូក ឆ្លងរហូតដល់បារៀ ដូនណៃ ឱ្យបានពល ៣០០០០០ នាក់ទៀតរួមជា ៥០០០០០ នាក់ហើយទៅចាប់អាសៀម ៣៤០០០០ នាក់នោះឱ្យបានដោយងាយយកមក ក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ព្រះអង្គកំពុងតែខ្វល់ខ្វាយក្នុងការសង្គ្រាម លុះឮសំដីព្រះរាមាជើងព្រៃ ក៏ងឿងសេចក្ដីណាស់ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ពុំបានច្បាស់ថា ព្រះរាមាជើងព្រៃធ្វើឧបាយដូចម្ដេចឡើយ។ គឺឮតែថាបានទ័ពច្រើនហើយ ក៏ទុកព្រះទ័យស្មានថាពាក្យនេះជាពាក្យពិតមែនទើបមានព្រះរាជឱង្ការថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បើអ្នកធ្វើការរាជការបានសំរេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា ហើយព្រះរាមជើងព្រៃ នឹងចង់ប្រាថ្នាអ្វីៗ យើងនឹងព្រះរាជទានទាំងអស់។ ទ្រង់មានព្រះរាជឱង្ការហើយ ទ្រង់ប្រទានដាវស្រោមមាសមួយ ដល់ព្រះរាមជើងព្រៃទុកជាអាជ្ញាសឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមជើងព្រៃ ទទួលយកដាវអាជ្ញាសឹកហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមក នាំស្ម័គ្របក្សពួក ចេញទៅដល់ភូមិមាន ១០ ខេត្តស្រីសន្ធរ ក៏ឱ្យតាំងព្រះពន្លា ហើយឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៥០០ ប្លាយនាក់សំរាប់ឃុំរក្សាខ្លួន។ នៅពេលនោះព្រះរាមាជើងព្រៃអាឡោះអាឡ័យព្រះអគ្គមហេសី និងព្រះរាជទេពីរបស់​ព្រះមហិន្ទរាជាណាស់ ក៏ចេះតែដេកកើតទុក្ខព្រួយពន់ប្រមាណ មិនបានចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រតាមខសន្យានោះឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រ និងសេនាបតីក្នុងព្រះនគរលុះដល់កំណត់ ៧ ថ្ងៃហើយ ពុំឃើញព្រះរាមជើងព្រៃនាំពលទៅថ្វាយតាមកំណត់លក្ខណសញ្ញាសោះ ទើបព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ប្រើសម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះរាជបុត្រច្បងឱ្យទៅតាមអ្នកព្រះរាមាជើងព្រៃ ហើយឱ្យជួយកេណ្ឌទ័ពមកផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា នាំមហាតលិក និងទាហានជើងទឹក ៥០ នាក់ទៅ ៦០ នាក់ចុះព្រះទីនាំងនាវាឱ្យដល់ភូមិតារីមាន់ ១០ ហើយក៏បានជួបនឹងព្រះរាមាជើងព្រៃ កំពុងតែសន្ធឹកសន្ធៃក្នុងទីនោះ។ ទ្រង់សាកសួរទៅអ្នកព្រះរាមាជើងព្រៃតាមសេចក្ដីដែលបានធ្វើសន្ទសញ្ញានោះ។ ព្រះរាមាជើងព្រៃក៏ទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ទូលព្រះបង្គំ កំពុងកើតទុក្ខនឹករលឹកដល់សង្សារណាស់ ត្បិតស្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាបរមបពិត្រស្ដេចបានត្រាស់ថាបើទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំចង់បានអ្វី ទ្រង់នឹងព្រះរាជទាន តាមចំណង់របស់ទូលព្រះបង្គំទាំងអស់។ ឥឡូវនេះទូលព្រះបង្គំចង់បានមហេសីនិងព្រះរាជទេពី។ ប៉ុន្តែព្រះអង្គ នៅពុំទាន់ឃើញព្រះរាជទានមកសោះ។ ការណ៍ដែលទ្រង់ពុំទាន់ព្រះរាជទានមកនោះ តើឱ្យទូលព្រះបង្គំលើកទ័ពទៅ ច្បាំងដូចម្ដេច។ សម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សំដីរបស់ ព្រះរាមាជើងព្រៃប្រមាថចង់បាននូវសម្ដេចព្រះមាតា និង មាតារង ដូច្នេះក៏ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់។ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ចំពោះមុខមន្ត្រីទាំងនោះថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អ្នកទាំងឡាយដែលដឹងដែរឫទេ ថាតើមានទំនៀមស្រុកណា ដែលគេហ៊ានប្រមាថចង់បានព្រះអគ្គមហេសីនិងព្រះរាជទេពីម្ចាស់ផែនដីនោះ?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មន្ត្រីទាំងអស់ខ្លាចអំណាចព្រះរាមាជើងព្រៃពុំហ៊ានស្រដីថាអ្វីឡើយ ថ្វាយបង្គំនៅតែស្ងៀមពុំហ៊ានឆ្លើយតបនឹងព្រះរាជឱង្ការថាដូចម្ដេចឡើយ។ លុះទ្រង់ត្រាស់តន្ថើនណាស់ទៅ ទើបមានមហាតលិកម្នាក់ឈ្មោះជេតអាយុ ២១ ឆ្នាំក្រាបបង្គំទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"គ្មានប្រទេសឯណាមានមនុស្សក្លាហាន ប្រមាថចង់បានដល់ព្រះអគ្គមហេសី និងព្រះទេពីយ៉ាងនោះទេ។ ទោះជាមាន មោហ៍បាំងងងឹតយ៉ាងនេះក្ដី ដូចជាក្រុងទសក័ណ្ឌ ដែលចង់បានព្រះភគវតី ជាអគ្គមហេសីនៃសម្ដេចព្រះឥសូរនោះពុំយូរឡើយក៏គង់តែនឹងបានរលាយខ្លួនទៅដែរ"។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អ្នកព្រះរាមាជើងព្រៃឮចំលើយនេះហើយខឹងណាស់ ក៏ហូតដាវអាជ្ញាសឹក គ្រវីហើយស្រែកថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">"ព្រះករុណាជាអម្ចាស់ផែនដីទ្រង់ប្រោសអញឱ្យពេញអំណាចជាអាជ្ញាសឹកឯងឬ ! ក្មេងប៉ុនមេដៃ ហ៊ានស្ដីទទឹងនិងសំដីអញ យករឿងព្រះទសក័ណ្ឌមកប្រៀបធៀបដូច្នេះ អញនឹងមិនទុកជីវិតឱ្យឯងទេ"។ ថាហើយ ព្រះរាមជើងព្រៃក៏ស្ទុះទៅចាប់ឈ្មោះជេត កាត់ក្បាលចំពោះព្រះភ័ក្ដ្រសម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា ហើយក៏ឡើងទៅនៅលើព្រះពន្លាវិញ រួចក៏តាំងតែឱ្យគេលេងប្រគុំតូរ្យតន្ត្រីធ្វើព្រងើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋាទ្រង់យល់ថា : ព្រះរាមជើងព្រៃបែរចិត្តគិតក្បត់ប្រទុស្តរ៉ាយយដូច្នោះហើយ គិតថានឹងច្បាំងតនឹងព្រះរាមជើងព្រៃនោះ ក៏ច្បាំងមិនបាន ព្រោះព្រះអង្គមានពួកពលតិច ទើបព្រះអង្គស្ដេចយាងទៅប្រថាប់ក្នុងព្រះទីនាំងដែលចតនៅកោះឫស្សីស្រុក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ្រង់គិតថា នឹងកេណ្ឌបញ្ចុះបញ្ចូលអ្នកស្រុកនៅទីនោះឱ្យបានច្រើនសិន សឹមលើកទៅចាប់អ្នកព្រះរាមាជើងព្រៃរួចហើយនឹងបានលើកទៅសន្ធប់រក្សាបន្ទាយលង្វែកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកខាងការសង្គ្រាមដែលសៀមលើកមកចោមបន្ទាយបរិបូរណ៍នោះ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជព្រះអង្គចេញត្រួតត្រារក្សាខេត្តបរិបូរណ៍នោះ ព្រមដោយនាយកង នាយទ័ពយ៉ាងមាំមួន។ ទ្រង់បញ្ជាឱ្យបាញ់កាំភ្លើងធំតូចចេញទៅតតាំងនឹងទ័ពសៀម។ សៀមក៏តាំងច្បាំងបន្ទាយព្រះអង្គ អស់ពេល ១៣ ថ្ងៃ។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់យល់ថា កងទ័ពគ្រប់ចៅហ្វាយស្រុក នៅក្នុងបន្ទាយនោះរសាប់រសល់ ពុំយកចិត្តទុកដាក់នឹងការសង្គ្រាមសោះ ម៉្លោះហើយរេហ៍ពលក៏ស្លាប់ច្រើនទើបព្រះអង្គដោះទ័ព នាំចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ មកសន្ធប់ នឹងទ័ពចៅហ្វាយស្រុកខេត្តរលាប្អៀរវិញ ហើយតាំងបន្ទាយនេះយ៉ាងមាំមួន។ សៀមក៏លើកទ័ពចោមបន្ទាយព្រះអង្គទៀត ហើយចែករំលែកកងទ័ពឱ្យដើរ សង្កត់សង្កិនរាស្ត្រគ្រប់ស្រុកគ្រប់ភូមិឥតមានត្រាប្រណីសោះឡើយ។ ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ព្រះអង្គទ្រង់តែងព្រះរាជបន្ទូល ចាត់ឱ្យចូលមកក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រក្នុងបន្ទាយលង្វែកសុំឱ្យរំលែកកងទ័ពទៅជួយទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯ ព្រះបរមបពិត្រនោះ ស្ដេចកំពុងតែទន្ទឹងរង់ចាំ ព្រះរាមជើងព្រៃដែលបានសន្យាថា នឹងចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រមកធ្វើជាកងទ័ពឱ្យបានច្រើននោះ មិនទាន់ឃើញមកដល់សោះ។ ស្ដេចទ្រង់ទន្ទឹងព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា ដែលទ្រង់បានត្រាស់ប្រើឱ្យទៅតឿនព្រះរាមាជើងព្រៃនោះ ក៏បាត់ឈឹងពុំទាន់ឃើញត្រលប់មកវិញដែរ។ ឯទ័ពសៀមក៏កាន់តែមកដល់ជិតបន្ទាយលង្វែករាជធានីណាស់ទៅហើយ ទើបព្រះអង្គទ្រង់នាំព្រះរាជបុត្រពីរព្រះអង្គ គឺព្រះបរមរាជាពញាតន់មួយ ពញាយោមមួយ និងព្រះភាគិនេយ្យោពញាអនមួយ ដែលជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជនិងសម្ដេចព្រះទេវីក្សត្រី ជាព្រះរាជបុត្រី នៃសម្ដេចព្រះមហាខត្តិយាចន្ទរាជា ដែលត្រូវជាសម្ដេចព្រះបិតុច្ឆា ព្រមទាំងព្រះរាជវង្សានុវង្ស ព្រះស្នំក្រមការ ចុះព្រះទីនាំងនាវាស្ដេចចេញទៅគង់នៅក្រុងស្រីសន្ធរវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯពញានៅជារាជបុត្រពៅ នៃសម្ដេចខត្តិយាមហាចន្ទរាជានោះ ព្រះអង្គរត់ដោះខ្លួនទៅគង់នៅថ្មគោល ខេត្តអាសន្ទុក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">រីឯ សម្ដេចព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា ដែលស្ដេចទៅគង់កេណ្ឌទ័ពនៅកោះឫស្សីស្រុកនោះ ទ្រង់កេណ្ឌបានតិចណាស់ ពុំទាន់បានចាត់ចែងជាប៉ែក ឆ្វេង ស្ដាំ មុខ ក្រោយនៅឡើយផង ក៏ស្រាប់តែព្រះរាមាជើងព្រៃ លើកទ័ពទៅដេញព្រះអង្គ ព្រះអង្គរត់រួចក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមាតាបិតា ក្នុងក្រុងស្រីសន្ធរនោះ ហើយកេណ្ឌរេហ៍ពលទៅរក្សាព្រះនគរតាមបន្ទាល់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯអាតិប្បញ្ញា និង អសុប្បញ្ញោ ដែលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ទ្រង់ទុកព្រះទ័ពឱ្យទៅជួយត្រួតត្រាការរាជការនោះ លុះមកដល់វេលាយប់ ក៏យកដែកគោលទៅបោះហៀវកាំភ្លើងធំៗ នៅលើក្បាលបន្ទាយ និងកាំភ្លើងធំដែលដាក់តំរង់ទៅផ្លូវជាច្រកធំតូចនោះជិតអស់។ លុះវាចាត់ការបានសំរេចដូច្នេះហើយ វាទាំងពីរនាក់ក៏រត់ចេញពីបន្ទាយ សំដៅភ្នំព្រះរាជទ្រព្យទៀត។ នៅទីនោះវាតាំងពិធីស្រូបខាបហៅអ្នកតាដំបងដែក ហើយក៏ឆក់យកកែវនាគពីភ្នំព្រះរាជទ្រព្យនោះចុះដើរទៅដើម្បីនឹងចូលទៅរកព្រះចៅនរេឝ្វរក្នុងទ័ពសៀម។ លុះដល់ទៅជ្រោះប្រលាយ ដែលសម្ដេចចៅហ្វាដុង ជីកបង្ហូរ ទឹកពីភ្នំទំលាក់ទៅក្នុងស្ទឹងក្រាំងពន្លៃនោះ អ្នកតាឃ្លាំងមឿង និង អ្នកតាដំបងដែក បានរើខ្លួនរួចពីចំណងហើយ គឺចំណងដែលអតិប្បញ្ញោនិងអសុប្បញ្ញោស្រូបខាបនោះ ហើយក៏ដេញតាមទៅទាន់អាទាំងពីរនាក់នោះ នៅមាត់ជ្រោះប្រលាយនោះ ហើយក៏វាយបំបាក់កស្លាប់ទាំងពីរនាក់ទៅ ធ្លាក់ទាំងកែវនាគនៅក្នុងទឹកទៅទៀត។ រួចហើយអ្នកតាទាំងពីរទៅសណ្ឋិតក្នុង រូបដែលស្លាប់នោះ នាំអស់ប្រជានុរាស្ត្រឱ្យរាវរកកែវនោះ លុះឃើញហើយក៏នាំយកទៅទុកឯទីដើមវិញ។ តាំងពីថ្ងៃនោះ មកទីនេះក៏មានឈ្មោះថា "ស្រះបាត់បានកែវ" តែយូរមកពាក្យនេះយារៗនៅតែត្រឹមពាក្យថា "ស្រះកែវ" រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីអស់មន្ត្រីក្នុងក្រុងលង្វែកឯកធានីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយដែលព្រះមហាក្សត្រ គេចព្រះអង្គ សម្ដេចចុះព្រះទីនាំងដោះព្រះអង្គទៅនោះ សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ និង សេនាបតីដែលនៅចាំរក្សាព្រះបរមរាជវាំង បកសំបុត្រក្រាបទូលទៅសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជដែលតាំងទ័ពនៅបន្ទាយខេត្តរលាប្អៀរថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា បរមបពិត្រ និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស រត់ចាកព្រះនគរលង្វែកអស់ហើយ។ កាំភ្លើងធំៗទាំងប៉ុន្មានអាតិប្បញ្ញោ និង អាសុប្បញ្ញោបោះហៀវនិងដែកគោល ណែនពេញទាំងអស់និងគាស់យកចេញពុំបានឡើយ។ ដូច្នេះសូមអញ្ជើញស្ដេចចូលទៅតាំងរាំងទ័ពក្នុង ព្រះនគរដើម្បីនឹងបានជាទីកក់ក្ដៅ ដល់បណ្ដាជាខ្ញុំក្រមការទាំងពួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះវិតក្ក ជាទុក្ខទោមនស្សណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះអយ្យកោ និង សម្ដេចព្រះបិតាមហារាជាធិរាជ ព្រះអង្គខំសន្សំសេនាទាហាន ហើយតាំងសាងព្រះនគរបវររាជសីមា ដោយទ្រង់ព្រះចិន្តាថានឹងឱ្យប្រទេសថ្កើង រុងរឿងឡើងវិញជាលំដាប់តទៅទៀត មកយូរហើយ ទ្រង់ព្រះចិន្តានេះបានសំរេចដូចព្រះហឫទ័យ ត្រឹមតែ ៧៨ ឆ្នាំគត។ ឥឡូវនេះជាគ្រោះព្រះនគរមកដល់ហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់ តែប៉ុណ្ណេះហើយ ទ្រង់ក៏ស្រក់ជលនេត្រាសោកពន់ប្រមាណ បន្ទាប់មកទ្រង់ខំទប់ព្រះស្មារតី ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងមន្ត្រី សេនាបតីទាំងឡាយថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ្រានេះយើងមានអាសន្នដល់ទីហើយ សូមអ្នកទាំងឡាយនឹកគិតដល់ព្រះគុណសម្ដេចព្រះអយ្យកោ និង សម្ដេចព្រះវររាជបិតា សុំជួយព្រួតរក្សាព្រះនគរឱ្យបានសេចក្ដីសុខផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈនោះ អស់សេនាទាហាន បានស្ដាប់ព្រះរាជតំរាស់ហើយក៏ស្រក់ទឹកភ្នែក ចូលឱបព្រះបាទាក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនេះតូចចិត្តណាស់ តែទប់ចិត្តជាយូរអង្វែងមកហើយ ព្រោះសម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជាជាអម្ចាស់ផែនដី ទ្រង់សោយរាជ្យហើយទ្រង់ ថ្វាយរាជ្យទៅមហាក្សត្រទាំងពីរ។ ព្រះអង្គនេះមួយ ទ្រង់ឱ្យរំលាយព្រះពុទ្ធអដ្ឋរស្ស នៅវត្តត្រឡែងកែងនេះមួយ ទ្រង់ប្រោសប្រណី អាតិប្បញ្ញោ អាសុប្បញ្ញោ ដែលជាអ្នកក្រៅសាសន៍ហើយទ្រង់ធ្វើទុក្ខទោសខ្ញុំរាជការខ្មែរនេះមួយ ទ្រង់មិនឱ្យធ្វើសក្ការបូជាទេពារ័ក្ស ដែលសម្ដេចព្រះខត្តិយាមហាចន្ទរាជា និង សម្ដេចព្រះមហាបរមរាជាពញាយ៉ាត ទ្រង់ប្រតិស្ថានទុកជាអន្សាព្រះនគរនេះមួយ ខាតខានពុំបានទៅដាស់តឿនឱ្យក្រុមព្រះរាជបុរោហិតពលិការព្រះខ័នជ័យមង្គល ដែលសម្ដេចព្រះឥន្ទ្រាធិរាជ ទ្រង់ប្រតិស្ថានទុកឱ្យមកឱ្យបានគ្រប់ថ្ងៃអង្គារ ព្រហស្បតិ៍ សៅរ៍នេះមួយ ប្រមាថមើលងាយបន្ទាបព្រះរាជកូលនេះមួយ ការបង់ព្រះចរិយាចាកគន្លងត្រូវទាំង ៧ ប្រការនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ និង ខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ អស់កំលាំងនិងតាំងចិត្តឆ្លងព្រះតេជគុណពុំបាន។ ឥឡូវនេះបើសម្ដេចព្រះជេដ្ឋាធិរាជ ស្ដេចរត់ចោលព្រះនគរទៅហើយ រាជធានីផែនដីនេះស្រេច លើទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសវិញ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំងឡាយ និងប្រុងចិត្ត ប្រុងគំនិតធ្វើរាជការថ្វាយឱ្យបានដូចកាលផែនដី សម្ដេចព្រះអយ្យកោ និង សម្ដេចព្រះវររាជបិតា។ ប៉ុន្តែមកទញ់ទាល់ និង ឫស្សីដែលដាំជាទ័ពរាយបាំងរាំង ព្រះនគរនោះរលីងរលំអស់ទៅហើយ ហើយនិងកាំភ្លើងធំៗនោះ សៀមវាមកធ្វើឧបាយកល បោះហៀវអស់ទៅហើទៀតក្រែងទប់វាពុំឈ្នះ។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើរាជ្យផែនដីនេះនៅក្នុងព្រះសុរិយោពណ៌ជាអម្ចាស់វិញ ទោះម្ដេចម្ដា ក៏ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំរាជការទាំងឡាយ នឹងខំយកចិត្តទុកដាក់យកកេរ្តិ៍យកឈ្មោះម្ដងនេះឱ្យ អស់ពីកំលាំងតំរិះប្រាជ្ញាដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សេនា ទាហានក្រាបបង្គំទូលហើយ ទើបទ្រង់មានព្រះអំណរក្នុងព្រះរាជហឫទ័យជាខ្លាំង។ មួយរំពេចនោះទ្រង់ត្រាស់ថា: បន្ទាយរលាប្អៀរនេះតូចណាស់ ទ័ពយើងពិតមែនតែមានកាំភ្លើងធំ និងមានកាំភ្លើងបាញ់ចំនួន ១៥០ ដើមមែនហើយបន្ទាយលង្វែកនោះធំ ហើយខ្ពស់ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែកាំភ្លើងធំនោះ អាតិប្បញ្ញោនិងអាសុប្បញ្ញោស្លង់ហៀវអស់ទៅហើយ បើដូចនេះ តើយើងនឹងធ្វើដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលនោះពញាតេជោ "សាំង" ចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទងមួយ ព្រះពញាសួគ៌ាលោក "ទិត" ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់មួយ ឧកញ៉ាស្រេន្យសេនាឫទ្ធី "អន" ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តលង្វែកមួយ ពញាមនោរាត្រី "ពេជ" ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបងមួយទូលថា : ចៅពញាមឿងដែលអនិច្ចកម្មទៅហើយបានជា ឃ្លាំងមឿងនោះ លោកបានបូជាជីវិតដើម្បីជូយផែនដី។ បើដូចនេះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំង ៤ នាក់នេះក៏សុខចិត្តបូជាជីវិតថ្វាយផែនដីដែរ។ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះសៀមបោះទ័ពចោមបន្ទាយយើង ៨ ថ្ងៃហើយ។ យើងនឹងដឹកជញ្ជូនកាំភ្លើងធំ យកទៅតាក់តែងក្នុងបន្ទាយលង្វែកក្រែងសៀមវាដឹងវានឹងលើកទ័ពមកវាយលុកលុយក្នុងបន្ទាយយើងជាមិនខាន។ តាមគំនិតទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំង ៤ នាក់យល់ថា: សូមអញ្ជើញល្អងធូលីព្រះបាទនាំចៅហ្វាយស្រុកឯទៀត ជញ្ជូនកាំភ្លើងធំទាំងយប់នេះទៅតែងតាំងរៀបចំក្នុងបន្ទាយលង្វែកចុះ។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំសូមនៅ រក្សាបន្ទាយនេះចំនួន ៣ ថ្ងៃល្មមទ្រង់ព្រះករុណាពិសេសរៀបចំព្រះនគរស្រេច សឹមទូលបង្គំលើកទ័ពតាមទ្រង់ព្រះករុណា ពិសេសទៅពីក្រោយ ហើយខ្ញុំព្រះករុណាពិសេស នឹងគិតការសង្គ្រាមតទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជស្ដេចយល់ថា គំនិតចៅហ្វាយស្រុកទាំង៤ នាក់នេះត្រូវណាស់ហើយទើបត្រាស់ថា: ការណ៍ដែលយើងលើកទ័ពថយទៅនេះ តើនរណានឹងទទួលយកអាសាការពារកងទ័ពពីក្រោយបាន។ ពញាធម្មាតេជោ "សោម" ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំមួយ ពញានរាធិបតី "កោ" ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែងមួយក្រាបបង្គំទូលថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទូលព្រះបង្គំយើងខ្ញុំទទួលធ្វើការថ្វាយឱ្យស្រេចពុំឱ្យព្រួយព្រះរាជហឫទ័យឡើយ។ លុះយប់ទី២ ក្នុងថ្ងៃ១០ រោច ខែផល្គុន នោះសម្ដេចព្រះឧភយោរាជនាំអស់ចៅហ្វាយស្រុកនិងនាយកងទ័ពរំលាកកាំភ្លើងធំ - តូច និងស្បៀងអាហារចេញពីបន្ទាយរលាប្អៀរ ទៅរៀបចំនៅបន្ទាយលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទងមួយ ចៅហ្វាយស្រុកលង្វែកមួយ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់មួយ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបងមួយ ទាំង ៤ នាក់នាំកងទ័ពទៅយកមេស្មឹងមួយមកជួបជុំ តាំងពលិការដល់គុណពញាជាបិតា នឹងគុណពញាចក្រី "ទេព" មួយ ពញាសួគ៌ាលោក "សួន" មួយជាបិតានោះ បិសាចពញាមឿងសណ្ឋិតក្នុងរូបពញាមេស្មឹងថ្លែងសេចក្ដីប្រាប់ថា : ព្រះមហារាជបានធ្វើឱ្យសៀមរឹបរឹតព្រះនគរមកយូរហើយ យើងនិងខាំងខាពុំបាន​តែក្នុងគ្រាលើកទៅប្លន់ទ័ពសៀម ៣ ថ្ងៃនេះយើងនឹងជួយយកកេរ្តិ៍ឈ្មោះឱ្យបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៤ ខេត្តឮហើយ ក៏នាំសេនាទាហានទៅតាំងហ៊ោបាញ់កាំភ្លើងពីក្រោយទ័ពសៀម។ ខណៈនោះសៀមពុំដឹងកល ក៏រាច្បាំងតនឹងចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៤ ខេត្តពុំបានគិតពីទ័ពខ្មែរក្នុងបន្ទាយរលាប្អៀរនោះឡើយ។ ទំរាំតែសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ស្ដេចត្រឡប់ទៅរៀបចំបន្ទាយលង្វែកបាន។ លុះដល់យប់ជាគំរប់ ៣ ថ្ងៃពញាធិរាជសង្គ្រាមមេទ័ពសៀមបានចោលបន្ទាយខាងឦសានមួយ ពញាកោសាធិរាជ មេទ័ពសៀមដែលនៅចោមបន្ទាយទិសនិរតីមួយ ឃើញកងទ័ពខ្មែររំលាកស្បៀងអាហារ សាស្ត្រាវុធចេញដូច្នេះហើយ ក៏ដេញពលឱ្យចេញទៅដណ្ដើមយករបស់ទាំងនោះមកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះពញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំមួយ ពញានរាធិបតីចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែងមួយដែលជានាយទ័ព រក្សាទ័ពរំលាកនោះ ក៏នាំកងទ័ពខ្មែរឱ្យចាក់កាប់ទ័ពសៀម បណ្ដាលឱ្យស្លាប់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាធិរាជសង្គ្រាម និងពញាកោសាធិរាជ ក៏បរសេះចូលមកតនឹងពញាធម្មាតេជោ និងចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែង។ ទាំង ៤ នាក់នេះចាក់កាប់លើខ្នងសេះរហ័ស នឹងរហ័សពន់ប្រមាណណាស់។ ខណៈនេះពញាកោសាធិរាជយារដាវកាប់ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែង តែដាវនោះទៅទាក់នឹងមែកឈើកាប់មិនបាន ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែងឃើញថាបានចំណាប់ហើយ ក៏យកដំបងវែងទាត់ថែមទៀតទៅ ធ្លាក់ដាវពីដៃពញាកោសាធិរាជ ទើបចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃវែងបានចំណាប់ហើយ ក៏កាប់ពញាកោសាធិរាជ ធ្លាក់ពីលើខ្នងសេះស្លាប់មួយរំពេចទៅ។ ពញាធិរាជសង្គ្រាមដែលត និងចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំនោះ ក៏បានប្រយុទ្ធគ្នាអស់ប្រមាណជាបីបួនភ្លេងដែរ តែមិនចាញ់ មិនឈ្នះសោះ។ មួយរំពេចនោះជើងសេះរបស់ ពញាធិរាជសង្គ្រាមផុង និងរណ្ដៅដែលក្មេងអ្នកស្រុកជីកជាស ជីកក្ដាមនោះ ខ្លួនពញាធិរាជសង្គ្រាមថ្លស់ធ្លាក់ពីលើខ្នងសេះភ្លាម នោះពញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំ ឃើញហើយក៏ចូលទៅចាក់ត្រូវកណ្ដៀតក្អមពញាធិរាជសង្គ្រាម ធ្លុះពីម្ខាងទៅម្ខាងស្លាប់មួយរំពេច។ ទាហានកងទ័ពសៀម ឃើញនាយរបស់ខ្លួនទាំងពីរនាក់ស្លាប់ដូច្នេះហើយ ក៏បែរទ័ពរត់ប្រាសតែអាយុរៀងៗខ្លួន។ ទាហានខ្លះទៀតរត់ទៅក្រាបទូលព្រះនរេឝ្វរ តាមសព្វប្រការ។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបព្រះអង្គឡើងគង់លើទីនាំងគជេន្ទ្រ ទ្រង់នូវអាវុធដ៏មុតថ្លានាំពញារាជភេរី ជានាយកងទ័ពស្ដាំ ពញាវិជិតគុជសារជានាយកងទ័ពឆ្វេង នាំពលចេញពីបន្ទាយសំដៅទៅរក ព្រះពញាធម្មាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាភ្នំ។ នៅពេលដែលព្រះអង្គ កំពុងតែលើកពលទ័ពទៅនោះ ពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង ពញាសែន្យ សេនាឫទ្ធី ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តលង្វែក ស្ទុះមកទទួលតាំងច្បាំងនឹងទ័ពសៀមជាខ្លាំង។ ក្នុងពេលដែលពញាខ្មែរទាំងពីរនាក់ កំពុងតែតតាំងនិងទ័ពសៀម ពញាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកខែត្រអាសន្ទុក ស្ទុះចុះពីលើខ្នងសេះផ្កាប់ខ្លួនទៅនឹងក្រោមម្លប់ឈើ។ លុះព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ របស់ព្រះនរេឝ្វរ ទៅដល់ហើយពញាឧទ័យធិរាជ ក៏លោតទៅកាប់មន្ត្រីដែលជិះនៅខាងកន្សៃ ព្រះទីនាំងនោះដាច់ក្បាលធ្លាក់ពីលើកន្សៃព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រស្លាប់មួយរំពេច។ ខណៈនោះពញារាជភេរី និង ពញាវិជិតគុជសារ ឃើញហើយក៏បរសេះចូលទៅចោមកាប់ចាក់ពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង។ ពញាតេជោ ទ្រាំមិនបានក៏រាទៅបៀតកងទ័ពខ្មែរ។ មួយរំពេចនោះពញាសែនសេនាឫទ្ធី ^(១) ក៏បរសេះចូលទៅជួយបានជាពីរកំលាំងទើបពញាឧទ័យធិរាជ ពញាតេជោរាត និង ពញាវិជិតគជសារ កាប់ចាក់គ្នារហ័សនឹងរហ័ស ដូចជាផ្លេកបន្ទោរទាំងសងខាងប្រមាណជា ២ ឬ ៣ ភ្លេងក្រោយមក មេទ័ពសៀមទាំងពីរគឺ ពញារាជភេរីមួយ ពញាវិជិតគជសារមួយ ត្រូវនឹងអាវុធរបស់ពញាខ្មែរ ធ្លាក់ពីលើខ្នងសេះ តែទាហានសៀមចូលទៅជួយគ្រានាំចូលទៅក្នុងបន្ទាយវិញបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈដែលព្រះចៅនរេឝ្វរ ឃុំពលទៅតតាំងច្បាំងនឹងពញាខ្មែរនោះ ពញាចក្រីមេទ័ពសៀមយប់នោះឮសូរចំបាំងនៅបន្ទាយព្រះនរេឝ្វរ ទើបចៅពញាចក្រីជិះដំរីសឹកនាំរេហ៍ពលចេញពីបន្ទាយទៅ ឃើញព្រះចៅនរេឝ្វរគង់លើដំរីច្បាំងតតាំងនឹងទ័ពខ្មែរ ហើយឃើញកងទ័ពខ្មែរកំពុងតែចោមរោមព្រះចៅនរេឝ្វរយ៉ាងប្រកិត។ ចៅពញាចក្រីឃើញដូច្នេះហើយ ក៏បរដំរីចូលទៅជួយព្រះនរេឝ្វរ លុះត្រាតែព្រះអង្គដោះរួចព្រះអង្គចេញពីចំណោមមកហើយក្រាបទូលអញ្ជើញស្ដេចឱ្យចូលទៅក្នុងបន្ទាយវិញ ដើម្បីនឹងគិតគូរសង្គ្រាមសាជាថ្មី។ ព្រះចៅនរេឝ្វរក៏ព្រមតាមហើយក៏ចូលទៅប្រថាប់ ក្នុងបន្ទាយវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រានោះទាហានសៀមស្លាប់អស់ ៣ ភាគគង់នៅតែ ៧ ភាគ។ ឯទាហានខ្មែរស្លាប់តែ ១ ភាគគង់នៅ ៩ ភាគ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជ ព្រះអង្គឃុំកងទ័ព នាំកាំភ្លើងធំតូច ទៅដល់បន្ទាយលង្វែកហើយទ្រង់រៀបឱ្យរាយកាំភ្លើងធំៗ នោះលើភាគបន្ទាយ។ ប៉ុន្តែកាំភ្លើងមានចំនួនតិចមិនគ្រប់គ្រាន់ ទើបទ្រង់ឱ្យរកជាងមកដោះដែកគោលពីកាំភ្លើងធំៗ ដែលអតិប្បញ្ញោ អសុប្បញ្ញោស្លង់នោះរួចបានខ្លះ។ កាំភ្លើងណាដែលដោះដែកស្លង់បានក៏លើកទៅដាក់លើភាគបន្ទាយថែមទៀត។ ប៉ុន្តែកាំភ្លើងធំយ៉ាងឯកទាំង ១៦ សំរាប់ដាក់ឱ្យនៅចាំទ្វារបន្ទាយនោះក៏ត្រូវស្លង់ជាប់យ៉ាងខ្លាំងជាងនដោះពុំរួចសោះ។ រួចរៀបចំកាំភ្លើងរួចហើយ ទ្រង់ត្រួតរាប់រេហ៍ពលតាមបញ្ជីទៅឃើញនៅសល់តែពីរម៉ឺននាក់ ទាហាននៅតិចណាស់ព្រោះទាហានខ្មែរបានត្រូវចាប់ឱ្យទៅនៅប្រចាំការនាទីខេត្តអង្គរវត្តមួយអន្លើ កំពតមួយអន្លើ និងនៅខេត្តសម្បុកសម្បូណ៍មួយអន្លើ អស់ពលជាច្រើនណាស់ហើយ។ ទ្រង់ត្រាស់បន្តថាបើ ឱ្យបន្ថយទ័ពពីនោះ មកក៏មិនទាន់ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចេញកេណ្ឌក្នុងខេត្តជិត នេះបានពល ២០០០ នាក់ទៀតរួមត្រូវជាពល ២៦០០០ នាក់ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យឡើងរក្សានាទីបន្ទាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរលុះព្រឹកឡើងទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរាប់ពលទាំង ៣៤០០០០ នាក់នោះទៅឃើញស្លាប់និងពិការអស់ ១៣០០០ នាក់គង់នៅតែ ៣២៧០០០ នាក់។ ព្រឹកនោះកងសឹកចូលទៅក្រាបទូលថា : ពញាខ្មែររត់ចោលបន្ទាយរលាប្អៀរទៅ ៣ ថ្ងៃហើយ។ ព្រះចៅនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់គ្នាន់ក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់ថា : ពញាខ្មែរដែលចូលមកប្លន់បន្ទាយសៀមនេះ គឺជាឧបាយនិងអស់កងទ័ពសៀមដើម្បីនឹងរត់ដោះចេញពីបន្ទាយតែប៉ុណ្ណោះ។ ដូច្នេះដែលពញាខ្មែររត់ទៅម្ដងនេះឃើញថាសង្គ្រាមនឹងចូលទៅវែងឆ្ងាយណាស់។ ថាបើនឹងពិនិត្យមើលទៅតំរិះប្រាជ្ញា ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌នោះ ក៏នឹងប្រហែលដូចចៅពញាចន្ទរាជា ជាព្រះអយ្យកោនោះដែរ។ យើងទាំងអស់គ្នានឹងមិនដល់ចៅពញាស្រីសុរិយោពណ៌សោះ។ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា ប្រសិនបើតជាតាំងពីដើមរៀងមកពញាសុរិយោពណ៌ នេះសំរេចរាជការ ផែនដីវិញនោះយើងមិនអាចចូលមកដល់ទីនេះបានទេ។ ទើបទ្រង់ទំនាយថា : ទោះដូចម្ដេចៗក្ដីការផែនដីនេះនឹងបានយើងហើយព្រោះសេនាទាហានខូចចិត្ត ទ័ពក៏អន់ថយមកយូរហើយ នេះមួយខ្មែរឆោតឱ្យទាហានទៅប្រចាំការនៅទីផ្សេងៗ នៅរក្សាព្រះនគរតែតិចតួចនេះមួយ។ ទ្រង់ត្រាស់តែប៉ុណ្ណោះ ហើយក៏ឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ ហើយបរទៅចោមព័ទ្ធបន្ទាយលង្វែកជា ៣ ផ្លូវ។ ពេលនោះទ័ពខ្មែរ និង ទ័ពសៀមបាញ់គ្នាដោយកាំភ្លើងធំតូចទៅវិញទៅមកអស់ ៣ ខែសៀមចូលយកបន្ទាយលង្វែកមិនបានសោះ ព្រោះឫស្សីដែលគាស់កាលពីមុននោះពិតមែនតែងាប់តែនៅមានបន្លាជាច្រើនណាស់ ចូលខុសច្រកមិនចំផ្លូវធ្លា នោះចូលមិនបានដល់បន្ទាយទាល់តែសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">វេលានោះព្រះចៅនរេឝ្វរ ទ្រង់រំខានក្នុងព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់មិនដឹងថា បើនឹងគិតឧបាយកលយ៉ាងណានឹងយកបន្ទាយនេះបានទេ។ វេលាថ្ងៃមួយនោះ ព្រះអង្គឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រា លើកទ័ពដំរីបើកបរទស្សនានូវទីឋានជុំវិញបន្ទាយទៅក៏យល់ហេតុគ្រប់ប្រការ ទើបទ្រង់ថយមកចូលក្នុងបន្ទាយព្រះពន្លាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះព្រឹកឡើងនៅថ្ងៃទី៣ កើត ខែពិសាខ នោះទើបត្រាស់បង្គាប់ឱ្យមេកងទ័ពសៀមយកចំបើងជ្រលក់ជ័រទឹកហើយឱ្យយកទៅដាក់ត្រង់ឫស្សីដែលងាប់នោះ ទ្រង់ឱ្យយកភ្លើងដុតពីទិសខាងជើង ខាងលិច ខាងត្បូងឱ្យព្រមគ្នា។ ខណៈនោះ ទាហានសៀមក្រាបបង្គំលារួចធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជាការ។ កាលទាហានសៀមធ្វើបានដូចព្រះរាជបញ្ជាការហើយភ្លើងក៏ឆេះពីចំបើងរាលដល់ឫស្សីដែលងាប់ទាំង ៣ ទិសនោះ ៣ យប់ ៣ ថ្ងៃ ឆេះអស់ឫស្សីគ្មានសល់។ ទាហានខ្មែរទាល់គំនិតនឹងចេញលត់ពុំបានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះមកដល់ថ្ងៃ ១៣ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំ ម្សាញ់ បញ្ចស័ក ពស.២១៣៧ គស.១៥៩៣ មស.១៥១៥ ចស.៩៥៥ ព្រះចៅនរេឝ្វរ ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យកងទ័ពសៀមចាប់ចងជណ្ដើរ លើកទៅចោមព័ទ្ធបន្ទាយលង្វែកបានចាប់បានទាំងសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទៀត។ ពេលនោះសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជព្រះអង្គមានព្រះជន្មវស្សា ៣៧ ឆ្នាំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាជាព្រះរាជបុត្រច្បងមានព្រះជន្ម ១៤ ឆ្នាំសម្ដេចព្រះឧទ័យជា ព្រះរាជបុត្របន្ទាប់មានព្រះជន្ម ៥ ឆ្នាំ។ លុះសៀមចាប់ព្រះអង្គទាំង ៣ បានហើយព្រះចៅនរេឝ្វរកុំឱ្យដាក់ក្ដីព្រះអង្គឡើយ។ ទ្រង់ត្រាស់សួរព្រះអង្គថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អ្នកបង ព្រមទៅក្រុងទេពបុរីនិងយើង ព្រមទាំងក្មួយពីរព្រះអង្គនេះឫទេ។ បើព្រមទៅខ្ញុំនឹងថ្វាយឱ្យរួចទោសព្រោះអ្នកបង និងខ្ញុំឥតមានទោសពៃរ៍អ្វីនិងគ្នាទេ។ ទោសទាស់ទាំងអស់នេះកើតមកតែពីសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា។ បើអ្នកបងទៅនៅជាមួយនិងយើងហើយ ថ្ងៃក្រោយយើងនឹងគិតជួយយករាជសម្បត្តិនេះថ្វាយអ្នកបង ឬរាជបុត្រអ្នកបងពុំខានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ កាលទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ សម្ដេចព្រះនរេឝ្វរដូច្នេះហើយ ព្រះអង្គគ្មានត្រេកអរនិងរាជសម្បត្តិនោះដល់តិចឡើយ។ ទ្រង់នឹកតែពីខ្មាសគេ និងស្ដាយព្រះកិត្តិយសដោយស្មោះប្រាកដ ទើបទ្រង់ឆ្លើយតបទៅថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងជាឈ្លើយរបស់ព្រះអង្គហើយ ព្រះអង្គនឹងសំលាប់ឫទុកឱ្យរស់ក៏តាមតែសព្វព្រះរាជហឫទ័យចុះ។ យើងមិនត្រេកអរ និង រាជសម្បត្តិស្រុកនេះ ជារាជសម្បត្តិក្រុងកម្ពុជា ដែលព្រះអង្គប្រុងនឹងលើកមកឱ្យយើងនោះទេព្រោះរាជសម្បត្តិស្រុកនេះ ជារាជសម្បត្តិរបស់ស្ដេចស្រុកខ្មែរ។ ដូច្នេះស្ដេចខ្មែរព្រះអង្គណាមានបុណ្យ ព្រះអង្គនោះសោយរាជ្យទៅ។ ឯព្រះអង្គដែលមានបន្ទូលថា នឹងគិតយករាជសម្បត្តិឱ្យយើងនេះ ព្រះអង្គនឹងលើករាជសម្បត្តិស្រុកព្រះអង្គឱ្យយើងក៏ទេដែរ គឺលើកចំពោះតែរាជសម្បត្តិស្រុកខ្មែរនេះឯងទេ។ ខ្លួនយើងជាមនុស្សគ្មានបុណ្យ គ្មានវាសនានឹងត្រូវបានរាជសម្បត្តិនេះទេ គឺថារាជសម្បត្តិនេះ ត្រូវបានទៅសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាសម្ដេចព្រះបរមជេដ្ឋារបស់យើងរួចស្រេចទៅហើយ។ ឥឡូវ សម្ដេចព្រះបរមជេដ្ឋាស្ដេចរត់បាត់ទៅ គឺព្រះអង្គអស់បុណ្យទៅហើយ ដូច្នេះរាជសម្បត្តិនេះត្រូវបានទៅព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គគឺព្រះជេដ្ឋាដែលជាក្មួយយើងនោះ។ ព្រះអង្គនឹងឱ្យយើងជែងរាជសម្បត្តិរបស់ក្មួយយើងនោះយើងមិនប្រាថ្នាធ្វើយ៉ាងនេះឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរ ទ្រង់ស្ងើចក្នុងព្រះហឫទ័យថា : ព្រះអង្គឧភយោរាជនេះមានព្រះសត្យសុចរិតណាស់ទាំងតំរិះប្រាជ្ញាសោត ក៏មាំមួនដែរ ថាបើតទៅមុខយើងទំនុកបំរុងព្រះអង្គទៅនោះ ក៏ឃើញប្រាកដថា ព្រះអង្គពុំបោះបង់ចោលយើងសោះឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះចៅនរេឝ្វរគង់នៅក្នុងបន្ទាយលង្វែកនេះបាន ២ ខែ ហើយក៏ឱ្យយោធាទាហានទៅសង់ព្រះពន្លាគង់នៅស្រុកឧត្តុង្គមានជ័យមួយខែប្លាយទៀត។ លុះស្ដេចស្ដាប់កិច្ចការស្រុកខ្មែរយល់ថា ស្ងប់ស្ងាត់បាត់គ្មានសឹកគ្មានសត្រូវហើយព្រះអង្គក៏ចាត់មន្ត្រី និង ពលសៀម លាវ ២០០០ នាក់ឱ្យនៅរក្សាស្រុកឧត្តុង្គនោះ ទើបព្រះអង្គនាំសម្ដេចព្រះឧភយោរាជ និង ក្មួយទាំងពីរព្រះអង្គ គង់គជេន្ទ្រដែលទ្រង់ត្រាស់មន្ត្រីខ្មែរឱ្យរៀបចំរេហ៍ពលនាំស្ដេចទាំងបីព្រះអង្គទៅក្រុងទេពបុរី។ កាលដែលព្រះចៅនរេឝ្វរ ស្ដេចនាំស្ដេចខ្មែរទាំង ៣ ព្រះអង្គទៅនោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យផាត់កៀរគ្រួខ្មែរយកទៅ ៨០០០ គ្រួ។ លុះដល់ទៅក្រុងទេពបុរីហើយ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីសៀម បើកបៀវត្សថ្វាយស្ដេចទាំង ៣ ព្រះអង្គគង់សោយជាសុខ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីព្រះរាមជើងព្រៃដែលចេញទៅកេណ្ឌកងទ័ពនោះវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមជើងព្រៃកេណ្ឌបានកងទ័ពជាច្រើនចំនួន ២០០០០ នាក់។ លុះដឹងថាសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាចូលទៅមូលនិងសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាក្នុងក្រុងស្រីសន្ធរហើយ ព្រះរាមជើងព្រៃក៏លើកទ័ពទៅចោមព្រះអង្គនៅទីនោះទៀត។ ព្រះមហាមហិន្ទរាជាស្ដេចឱ្យសេនាទាហាន ទទួលច្បាំងរក្សាបន្ទាយអស់ ៣ ថ្ងៃ។ លុះឃើញថាទ្រាំពុំបានហើយសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាធិរាជស្ដេចក្រាបង្គំទូលសម្ដេចព្រះវររាជ មាតាបិតាសូមអញ្ជើញស្ដេចទៅគង់នៅខែត្រស្ទឹងត្រែងសិន។ ទ្រង់ទូលថា កាលណាស្ដេចយាងទៅដល់ហើយ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនឹងត្រលប់មកកេណ្ឌរេហ៍ពល ធ្វើសង្គ្រាមយកព្រះនគរវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជាទ្រង់យល់ព្រមផង។ លុះវេលាយប់ ស្ដេចនាំព្រះជ័យជេដ្ឋាជាព្រះរាជបុត្រច្បងមួយ សម្ដេចព្រះបរមរាជាអង្គតន់ជាព្រះរាជបុត្រកណ្ដាល និងព្រះអគ្គមហេសី ស្រីស្នំក្រមការ ចុះពីព្រះទីនាំងនាវាទៅគង់នៅខេត្តស្ទឹងត្រែង។ នៅទីនោះទ្រង់ព្រះរោគចាញ់ សម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជា និង សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាស្ដេចសុគតទៅនៅតែសម្ដេចព្រះបរមរាជាអង្គតន់ គង់នៅរក្សាព្រះសពព្រះមហាក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គនោះ។ ឯសម្ដេចព្រះទេវីក្សត្រីពញាញោម ជាព្រះរាជបុត្រនៃសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាមួយ ពញាអនជាព្រះរាជបុត្រនៃសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជមួយ រត់បែកទៅនៅភ្នំពានជាំងមួយចំណែកទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បណ្ដាព្រះមហាក្សត្រទាំង ៣ ព្រះអង្គដែលសោយរាជ្យនៅបន្ទាយលង្វែកនោះ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាស្ដេចសោយរាជ្យបាន ១៨ ឆ្នាំសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា និង សម្ដេចព្រះបរមរាជាអង្គតន់បាន ១០ ឆ្នាំ។ ព្រះមហាក្សត្រទាំង ៣ ព្រះអង្គនេះបានមកសោយរាជ្យនៅស្រីសន្ធរពីខែផល្គុន ដល់ខែជេស្ឋ ទៀត។ បើគិតរហូតមកដល់ខែនេះទៀត សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាព្រះជន្មាយុបាន ៤៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ១៨ ឆ្នាំ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋាព្រះជន្មបាន ២៣ ឆ្នាំសោយរាជ្យបាន ១១ ឆ្នាំហើយសុគតនៅខែត្រស្ទឹងត្រែងទាំងពីរព្រះអង្គ។ ឯព្រះរាមាជើងព្រៃកាលបើឈ្នះសង្គ្រាមហើយក៏ឡើងរាជ្យនៅក្រុងស្រីសន្ធរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">(អំពីរឿងបែកបន្ទាយលង្វែកនេះព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យភាគ ៤ លេខ ៥៣ = ៤ ទំព័រពី ២៤១ រៀងទៅនិយាយប្លែកគ្នាពីសាស្ត្រាខាងលើនេះដូចតទៅនេះ) :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់ឆ្នាំជូត សំរឹទ្ធិស័ក មានសំបុត្របកចូលមកថាព្រះចៅក្រុងសៀមលើកទ័ពមកវាយព្រះនគរ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ទ្រង់ប្រឹកស្សានឹងសេនាបតី មានសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ជាប្រធានពុំមានឈ្មោះណាអាចហ៊ានចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពសៀម។ ព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀមលើកមកវាយបានស្រុកនគររាជសីមា ស្រុកបស្ចឹមបុរីទៅវិញហើយចាត់នាយទ័ព ឱ្យនៅឈររក្សាខេត្តទាំងនោះ ហើយលើកទ័ពត្រលប់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ មន្ត្រីខ្មែរដែលនៅឈររក្សាខេត្តទាំងនោះ ហើយលើកទ័ពត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ មន្ត្រីខ្មែរដែលនៅឈររក្សាខេត្តទាំងនោះ ហើយលើកទ័ពត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ។ មន្ត្រីខ្មែរដែរ នៅឈរខេត្តនោះ ពុំឈ្នះទ័ពសៀមក៏ដោះថយត្រលប់មកក្រាបបង្គំទូលរឿងគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់ឆ្នាំឆ្លូវ ឯកស័ក សម្ដេចព្រះសុជាតក្សត្រី ជាទេពីសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ប្រសូតបានព្រះរាជបុត្រាមួយ ព្រះអង្គទៀតនាមថា ព្រះឧទ័យ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់ឆ្នាំរោង ចត្វាស័ក ព្រះនរេឝ្វរលើកទ័ពចំនួន ១០០០០០០ នាក់ ដំរី ៨០០ សេះ ១៨០០ មកតាមផ្លូវវត្តព្រះពិចិត្រ ឱ្យព្រះរាជមារនូនាំពលចំនួន ៥០០០ នាក់ជាទ័ពមុខនោះចៅហ្វាយស្រុកប្រទល់ដែន បកសំបុត្រប្ដឹងមកសេនាបតីឱ្យយកសេចក្ដីក្រាបង្គំទូលតាមរឿង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាបវរនាយកអ៊ិម ឱ្យកេណ្ឌទ័ព ២៥០០០ នាក់លើកទៅជួយឧកញ៉ាមនោមេត្រីរស់ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបង ចាត់ឧកញ៉ាសែន្យខាំងហ្វាចៅហ្វាយស្រុកបារាយណ៍ ឱ្យនាំពល ២០០០០ នាក់លើកទៅជួយឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកចៅហ្វាយស្រុកខេត្តពោធិ៍សាត់ ចាត់សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧភយោរាជឱ្យនាំពល ២០០០០ នាក់ លើកទៅបោះនៅបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ ចាត់ពញាអន ជាព្រះអនុជឱ្យនាំពល ១៥០០០ នាក់លើកទៅតាំងរាំងទ័ពសៀមនៅព្រះមហានគរវត្ត ចាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះរាជបុត្រច្បងឱ្យចេញទៅកេណ្ឌរាស្ត្រប្រមូលស្បៀងអាហារពីខេត្តបាទី ទ្រាំង ត្បូងឃ្មុំ បាភ្នំ បាសក្ដិ ព្រះត្រពាំង មកទុកបំរុងឱ្យសេនាទាហាន ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កងទ័ពដែលស្ដេចចាត់ឱ្យលើកទៅទទួលច្បាំងរាំងទ័ពសៀមនោះ ដោយតូចចិត្តនឹងព្រះបាទជាអម្ចាស់ទ្រង់ឱ្យព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរព្រះអង្គសោយរាជ្យ ក៏ពុំសូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងកិច្ចការរាជការ ដោយធ្វេសប្រហែស លើកទៅច្បាំងនិងសៀមពុំឈ្នះសៀម។ សៀមវាយបានរហូតមកដល់ខេត្តបាត់ដំបង មហានគរ "សៀមរាប" ពោធិ៍សាត់ ហួសមកចោមព័ទ្ធបន្ទាយ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជនៅខេត្តបរិបូរណ៍ទៀត។ ខណៈនោះព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀមឱ្យចោមបន្ទាយបរិបូរណ៍ ៣ ខែតែវាយមិនបែក។ កងទ័ពដែលច្បាំងចាញ់សៀមថយមកនៅក្នុងទ័ពសម្ដេចព្រះឧភយោរាជខ្លះ ថយមកដល់ព្រះរាជវាំងលង្វែកខ្លះ ខ្លះទៀតរត់ចូលព្រៃ។ ចំណែកព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀមចាត់ព្រះរាជមារនូទ័ពមុខឱ្យលើកហួសមកចោមព័ទ្ធព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។ នោះសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាអម្ចាស់ស្ដេចឱ្យប្រមូលគ្រួ និង ស្បៀងអាហារ ដាក់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងស្រេច ទ្រង់ចាត់មន្ត្រីនាយកង ឱ្យកាន់កាប់សេនាទាហាន ឱ្យឡើងរក្សាប៉មបន្ទាយ កុំបីធ្វេសប្រហែស ឯសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ចាត់ឱ្យប្រមូលគ្រួ និងស្បៀងអាហារដាក់ក្នុងបន្ទាយអស់ ហើយទ្រង់ចាត់សេនាទាហានឱ្យរក្សាបន្ទាយឱ្យមាំមួន។ ទើបស្ដេចឱ្យនាំព្រះបន្ទូលមកថ្វាយ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាជាអម្ចាស់ថា : ឱ្យទ្រង់រៀបបួងសួង ព្រះពុទ្ធបដិមាករ កាយសិទ្ធិនិងអ្នកតាឃ្លាំងមឿងតាមប្រពៃណី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ចាត់មុខក្រសួង ឱ្យរៀបពិធីបួងសួងព្រះពុទ្ធបដិមាករកាយសិទ្ធិវត្តព្រះឥន្ទទេព និង ព្រះពុទ្ធបដិមាករ វត្តត្រឡែងកែង អ្នកតាឃ្លាំងមឿងសាលទេពារ័ក្សទាំង ៨ ទិសអស់ ៧ ថ្ងៃ។ ដោយអំណាចព្រះពុទ្ធបដិមាករ កាយសិទ្ធិនឹងទេពារ័ក្ស កងទ័ពសៀមចោមព័ទ្ធបន្ទាយលង្វែក​ ៣ ខែ វាយពុំបែកកំលាំងក៏ថយឯង ដោយអត់ស្បៀងអាហារ និង សេនាទាហានកើតរោងគផ្សេងៗ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចសៀមជ្រាបថា ពលនិករអត់ស្បៀងអាហារហើយព្រមទាំងកើតរោគផ្សេងៗ ផង ដូច្នេះក៏ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតីសៀមថា : យើងលើកមកជាន់នេះប្រយោជន៍ នឹងមើលកំលាំងខ្មែរឥឡូវយល់ថា : ស្រុកនេះមាំមួនដោយបន្ទាយឫស្សីហើយជីកគូជុំវិញមានទាំងព្រះពុទ្ធបដិមាការកាយសិទ្ធពូកែណាស់ផង។ ពលខាងយើងក៏អត់ស្បៀងអាហារ ហើយក្រុងកម្ពុជាក៏អត់ស្បៀងអាហារដែរ ព្រមទាំងកើតអហិតវាតរាគផង។ ឥឡូវយើងនឹងយកប្រាក់ដួងច្រកជាគ្រាប់កាំភ្លើងបាញ់ទៅក្នុងបន្ទាយឱ្យច្រើន តែកាលណារាស្ត្រអ្នកស្រុកវាឃើញហើយ វានឹងរើឆ្ការបន្ទាយយកប្រាក់មិនខាន បើយើងនឹងលើកទ័ពមកក្រោយទៀតនោះ អាចយកស្រុកនេះបានដោយងាយ។ ទើបទ្រង់ចាត់សេនាទាហានឱ្យទៅប្រាប់ព្រះរាជមារនូ តាមទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជា។ ព្រះរាជមារនូ ក៏យកប្រាក់ដួងច្រកជាគ្រាប់កាំភ្លើងហើយបាញ់តាមព្រះរាជតម្រិះជាប្រញាប់។ វេលានោះ ព្រះមហាឧភយោរាជជាអម្ចាស់ ទ្រង់ជំនុំនឹងនាយកងទ័ពទាំងពួងថា : ឥឡូវ ទ័ពសៀមវាថយកំលាំងព្រោះហេតុពីរប្រការ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រការ១ - ដោយអត់ស្បៀងអាហារ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រការ២ - ដោយមានជំងឺឈឺចាប់ផ្សេងៗ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះ គួរឱ្យសំឡិចទៅប្រាប់ពញាអន និងព្រះជេដ្ឋា ឱ្យលើកទ័ព ត្រើយឯកើតឯត្បូង មកផ្ទប់ពីក្រោយ ឯយើងៗនឹងលើកកងទ័ពចេញពីក្នុងបន្ទាយទៅវាយផ្ទប់គ្នា នឹងបានជ័យជំនះដោយងាយ។ នាយកងទ័ពទាំងពួងក៏យល់តាមទ្រង់ព្រះតំរិះនេះ។ ទើបព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ប្រើហ្លួងជ័យសេនាអុក ឱ្យលបទៅទូលចៅពញាអន ដែលគង់នៅខេត្តកំពង់ស្វាយ ព្រះជ័យជេដ្ឋានៅខេត្តបាទីថា : នៅថ្ងៃ ៥ ឆ្នាំ ម្សាញ់ បញ្ចស័ក ឱ្យកេណ្ឌកងទ័ពត្រើយខាងត្បូងខាងកើត លើកមកផ្ទប់ពីខាងក្រោយ ខាងសម្ដេចព្រះឧភយោរាជ និងលើកចេញពីក្នុងបន្ទាយមកវាយ បើកលើកមកដល់ឱ្យអុជកាំជ្រួចជាសន្យា ហ្លួងជ័យសេនាទទួលព្រះបន្ទូលហើយ វេលាយប់តែងគ្រឿងប្រដាប់សំរាប់ច្បាំង សៀតកាំបិតមួយគូហើយ រំលឹកវេទមន្តបើកទ្វារបន្ទាយលបចេញទៅ មិនឱ្យទ័ពសៀមដឹងឆ្លងទៅត្រើយឯកើតក្រាបទូលចៅពញាអន។ ចៅពញាអនស្ដេចចាត់ម៉ឺនរឿណរង្គសុខទៅទូលព្រះជ័យជេដ្ឋានៅខេត្តបាទីតាមហេតុគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបចៅពញាអនឱ្យកេណ្ឌពលខេត្តកំពង់ស្វាយ បារាយណ៍ ជើងព្រៃ បញ្ចូលក្នុងកងទ័ពទៀត ហើយទ្រង់លើកទ័ពឆ្លងពីត្រើយឯជើង។ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា និងចៅហ្វាយស្រុកទ្រាំង បន្ទាយមាស ព្រះត្រពាំង ក្រមួនស បាភ្នំ ត្បូងឃ្មុំ លើកទ័ពឆ្លងមកពីត្រើយឯកើតឯត្បូង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ ៥ កើត ខែចែត្រ ឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ត្រូវនឹងថ្ងៃសន្មត់ហើយ ទ័ពទាំង ៣ កង ក៏យល់ព្រមគ្នាហើយអុជកាំជ្រួចតាមដែលបានសន្យារួចនាំពលវាយទំលាយទ័ពសៀមផ្ទប់ពីក្រោយ។ វេលានោះ សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបថា : ទ័ពទាំង ៣ កង លើកមកវាយផ្ទប់ពីខាងក្រៅដូច្នេះទ្រង់ចាត់ទ័ពរួម ឱ្យចេញពីបន្ទាយវាយទំលាយផ្ទប់គ្នា។ ខណៈនោះ ទ័ពព្រះនរេឝ្វរ​ស្ដេចសៀមដោយពុំដឹងខ្លួនក៏បែកទ័ពផាយថយទៅស្រុកវិញ ពលសៀមស្លាប់ច្រើនណាស់។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ និង ចៅពញាអន សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា លុះវាយទ័ពសៀមបែកខ្ចាត់ខ្ចាយរត់អស់ហើយ ស្ដេចឱ្យប្រមូលទ័ពរួចស្ដេចលើកកងទ័ពទាំង ៣ កង ទៅចោមព័ទ្ធព្រះរាជមារនូ នៅបន្ទាយលង្វែកតែលើកទៅពុំទាន់ ត្បិតព្រះរាជមារនូ ដឹងថាព្រះនរេឝ្វរបែកទ័ពហើយ ក៏លើករត់តាមព្រះនរេឝ្វរទៅអស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ចាត់នាយទ័ព ឱ្យលើកទ័ពដេញតាម ដរាបផុតដែនខ្មែរ។ ក្រោយនោះបណ្ដារាស្ត្រខ្មែរ ដឹងថាទ័ពសៀមបែកថយទៅអស់ ក៏មានចិត្តត្រេកអរពន់ប្រមាណ ហើយឃើញប្រាក់ដួងដែលសៀមបាញ់ទៅក្នុងបន្ទាយឫស្សីជាច្រើន ក៏មានចិត្តចង់បានរាល់គ្នា ទើបនាំគ្នាកាប់ឆ្ការបន្ទាយឫស្សីដើម្បីនឹងរើសយកប្រាក់ដួងទាំងនោះ។ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ស្ដេចឱ្យហាមប្រាមដូចម្ដេចក៏ពុំព្រមស្ដាប់។ រាស្ត្រខំឆ្ការបន្ទាយទាល់តែធ្លុះធ្លាយបន្ទាយឫស្សីនោះរាបអស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចសៀមលុះត្រឡប់ទៅដល់ស្រុកវិញ តូចព្រះទ័យណាស់ គិតរកឧបាយកលនឹងលើកទ័ពមកវាយស្រុកខ្មែរឱ្យទាល់តែបាន។ ទើបទ្រង់ប្រជុំមុខមន្ត្រី សេនាបតីទាំងពួងហើយប្រឹក្សាថា : យើងលើកទ័ពទៅវាយក្រុងកម្ពុជា ចោមបន្ទាយអស់ ៣ ខែ តែពុំបែកដោយហេតុថា ក្រុងកម្ពុជាមានព្រះពុទ្ធបដិមាករ កាយសិទ្ធិមួយព្រះអង្គពូកែណាស់ បើមានហេតុអ្វីក្នុងស្រុកឱ្យរៀបបួងសួងនឹងបាត់ទៅឯង។ យើងធ្វើម្ដេចនឹងបានអ្នកឯណា ទៅកំចាត់ព្រះពុទ្ធបដិមាករ កាយសិទ្ធិនោះ ឱ្យអន្តរធានទៅ ហើយយើងនឹងលើកទ័ពទៅវាយទៀតប្រហែលជានឹងបានឈ្នះដោយងាយ។ វេលានោះ មានខ្ញុំរាជការពីរនាក់ មួយឈ្មោះតិក្កប្បញ្ញោ ^(១) មួយទៀតឈ្មោះ សុប្បញ្ញោចូលមកសុំទទួលយកអាសាព្រោះខ្លួនចេះមន្តវិទ្យាគមអាចប្រើបានតាមចិត្តប្រាថ្នា។ ទើបព្រះនរេឝ្វរឱ្យឈ្មោះទាំងពីរនាក់នេះផឹកទឹកពិភ័ទ្ទសច្ចាហើយឈ្មោះទាំងពីរនាក់ក៏ថ្វាយបង្គំលា ក្លែងខ្លួនជាសង្ឃដើរធុតង្គ ចេញពីស្រុកសៀមចូលទៅស្រុកលាវហើយត្រឡប់ចូលមកក្នុងដែនកម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំមមី ឆស័ក នោះអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងក្រុងកម្ពុជា កើតមានចលាចលពីរប្រការគឺ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- រោគអន្តវកប្បកើតជំងឺផ្សេងៗ ប្រការមួយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ទុព្ភីក្ខអន្តរកប្បគឺអត់បាយប្រការមួយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសង្ឃទ្រុស្តសីល តិក្កប្បញ្ញោនោះ ចេះវិជ្ជាការពូកែខាងធ្វើមនុស្សឱ្យឈឺ។ សង្ឃសប្បញ្ញោចេះខាងព្យាបាលរក្សាជំងឺឱ្យជា។ សង្ឃទាំងពីរ ដើររក្សាជំងឺក្នុងស្រុក ជារៀងៗទៅ។ អ្នកនគរជាច្រើនរាប់អានជឿដោយមិនដឹងរហូតមកដល់នៅសំណាក់ នៅខេត្តសំរោងទង។ រាស្ត្រអ្នកស្រុកសំរោងទងក៏ស្រុះស្រួលបបួលគ្នាសាងវត្តប្រគេនព្រះសង្ឃក្លែងទាំងពីរ ហើយឱ្យឈ្មោះវត្តនោះតាមសង្ឃទាំងពីរ ហៅថា វត្តតិក្កប្បញ្ញោ។ អ្នកស្រុកកាន់តែរាប់អាន ល្បីឮខ្ទ័រខ្ទាររោគក្នុងក្រុងកម្ពុជា ក៏ពុំស្រាកស្រាន្តសោះ។ សង្ឃក្លែងទាំងពីរនោះដើរមើលជំងឺរៀងទៅ ទៅដល់ក្រុងលង្វែក មើលអស់រាស្ត្រប្រជានិងរាជការធំ-តូច សឹងប្រកបល្បីជាខ្លាំង។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ក្សត្រី អ្នករាជការខាងក្នុង ក្សត្រីនឹងរាជការផ្អើលសុំទឹកមន្តស្រោចរាល់គ្នា។ ដំណឹងនេះជ្រាបដល់ស្ដេចទៀត ស្ដេចជ្រាបហើយឱ្យនិមន្តសង្ឃទាំងពីរនោះ ទៅកាន់ព្រះរាជវាំងលង្វែក។ សង្ឃក្លែងក្លាយនោះក៏ចូលថ្វាយព្រះពរ សុំជួយរំងាប់រោគក្នុងព្រះនគរ។ ព្រះរាជាទ្រង់ ក៏សព្វព្រះរាជហឫទ័យ ជឿសង្ឃទាំងពីរនោះណាស់។ សង្ឃទាំងពីរថ្វាយព្រះពរ សូមស្នាក់អាស្រ័យនៅវត្តព្រះឥន្ទទេព។ ព្រះមហាក្សត្រស្ដេចប្រគេនតាមសុំ ទើបត្រាស់ឱ្យសង់កុដិនៅវត្តព្រះឥន្ទទេព ឱ្យសង្ឃទាំងពីរទៅមកអាស្រ័យ។ សង្ឃទាំងពីរលុះ បានឱកាសល្អហើយ សង្ឃមួយប្រើវេទមន្ត : ធ្វើព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ឱ្យទ្រង់អាពាធ សង្ឃមួយព្យាបាលព្រះរោងគឱ្យជា ធ្វើយ៉ាងនេះច្រើនដង។ ថ្ងៃក្រោយ សង្ឃនោះ ប្រើវេទមន្តធ្វើនឹងស្លា ថ្វាយព្រះមហាក្សត្រសោយ។ លុះសោយហើយ ព្រះអង្គប្រែជាវិប្បល្លាសព្រះសតិ ភ្លីភ្លើភ្លាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សង្ឃទាំងពីរ ឃើញបានការណ៍យ៉ាងនេះ ក៏ថ្វាយព្រះពរថា : ដែលទ្រង់អាពាធហើយស្បើយ ស្បើយហើយអាពាធវិញនេះ ព្រោះព្រះពុទ្ធបដិមាករឱ្យទោស។ បើព្រះអង្គរើរំលាយចេញ ព្រះរោគនឹងជាស្រលះមិនខាន។ ទ្រង់បានព្រះសណ្ដាប់ដូច្នេះ ហើយដោយសេចក្ដីវង្វេងនិងត្រូវមន្តវិជ្ជាការរបស់សង្ឃទ្រុស្តសីលនោះ ក៏ទ្រង់ជឿតាម។ ទើបត្រាស់ឱ្យរើសព្រះពុទ្ធបដិមាករ សណ្ឋិត ចតុម្មុខ ក្នុងព្រះវិហារត្រឡែងកែង យកទៅចោលក្នុងបឹងជាឦសាន្តព្រះវិហារ។ ឯព្រះពុទ្ធព្រះបដិមាករ កាយសិទ្ធិ និងព្រះពុទ្ធបដិមាករ សំរឹទ្ធិទាំងប៉ុន្មានក្នុងព្រះវិហារព្រះឥន្ទទេពឱ្យយកទៅបំផ្លាញ ក្នុងទឹកទន្លេជ្រោយបាញ់លះ។ តែពាក្យចាស់ៗខ្លះថា : សង្ឃទ្រុស្តសីលទាំងពីរនោះ បង្គាប់ឱ្យដុតព្រះសណ្ឋិតដែលសម្ដេចព្រះបរមរាជា គឺព្រះចន្ទរាជាទ្រង់សាងនោះ គង់នៅតែថ្មរងព្រះបាទ។ ព្រះបដិមាករកាយសិទ្ធិនិងព្រះពុទ្ធបដិមាករ សំរឹទ្ធិទាំងប៉ុន្មាន ដែលនៅក្នុងវត្តព្រះឥន្ទទេពនោះ ឱ្យយល់សប្ដិថា : រំលាយព្រះពុទ្ធបដិមាករ ក៏បណ្ដាដោយឥទ្ធិបាដិហារ លឿនគឿនចុះពីបល្លង្ករហូតដល់ទន្លេហើយលិចបាត់ក្នុងទឹកទន្លេនៅជ្រោយបាញ់លះនោះទៅ។ ស្នាមដែលព្រះពុទ្ធបដិមាករលឿនគឿននោះក្លាយទៅជាព្រែកហៅថា : ព្រែកសេវនៅទល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ទើបសង្ឃទ្រុស្តសីលសុប្បញ្ញោព្យាបាលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ឱ្យស្បើយព្រះរោគ។ វេលានោះ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជនិងខ្ញុំរាជការផងទាំងពួង ដឹងថាសង្ឃទាំងពីរ មិនមែនជាសង្ឃបរិសុទ្ធទេគឺជាសង្ឃក្លែងមកធ្វើឧបាយកលរំលាយព្រះពុទ្ធបដិមាករ ក៏ផ្អើលឆោរឡោនឹងចាប់សង្ឃទ្រុស្តសីលទាំងពីរនោះសំលាប់ តែសង្ឃទាំងពីរដឹងខ្លួនទាន់ក៏គេចរត់រួចទៅស្រុកសៀមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចាប់តាំងពីទ្រង់រំលាយព្រះពុទ្ធបដិមាករ ដែលពូកែទាំងអស់នោះមក ក្នុងព្រះនគរក៏កើតវិប្បរិតច្រើនប្រការ។ ស្រះទឹក នៅភ្នំបាណន់ ក៏រីងស្ងួតអស់ពីអាង ព្រះខ័នរាជ្យ ច្រែះចាប់ឡើងស្នឹមស្នាម ពីរត្រឹមដងដល់គល់ ស្ទេះមុខប៉ុនគ្រាប់ពោត។ បុរោហិត បូជាលាងដុះប៉ុន្មានដងក៏ពុំជ្រះសោះ។ ព្រះពុទ្ធបដិមាករ នៅព្រះវិហារសួគ៌ ប្រេះព្រះឱរាចេញព្រះលោហិត។ ដើមជ្រៃប្រផ្នូល រោយរុះរង្គោះស្លឹកអស់។ ក្នុងព្រះនគរកើតវិប្បិរតដោយជំងឺអាសន្នរោគ និង អត់បាយជាខ្លាំង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចសៀមកាលសង្ឃទ្រុស្តសីលទាំង ២ ទៅដល់វិញ ហើយទូលសេចក្ដី ដែលបានធ្វើគ្រប់ប្រការនោះទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតីថា : ក្រុងកម្ពុជាកើតវិប្បរិតច្រើនប្រការ។ សេនាបតី ក៏ពុំសូវយកចិត្តទុកដាក់ឈឺឆ្អាលនឹងផែនដីដែរ ដោយអន់ចិត្តនឹងព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ឱ្យកូនក្មេងសោយរាជ្យ។ យើងលើកទ័ពទៅគ្រានេះ នឹងបានស្រុកដូចបំណងជាមិនខាន។ ទើបទ្រង់ចាត់កងទ័ព ជើងគោកចំនួន ១០០០០០ នាក់ដំរី ៨០០ សេះ ១៥០០ ចាត់ព្រះរាជមារនូជាមេកងពលឱ្យលើកទ័ព ១០០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ចាត់ពញាពេជ្របុរី នឹងចៅហ្វាយស្រុក ខេត្តនគរស្រីធម្មរាជ ខេត្តសង់ខ្លាមហាថៃឱ្យនាំពល ២០០០០ នាក់ចុះទូលចំបាំង ទូកស្បៀង ចំនួន ៤៥០ ជាទ័ពជើងទឹក លើកមកវាយខាងស្រុកបាសក្ដិ។ ទ័ពទូកមួយចំណែកទៀតចុះទូកចំបាំងលើកមកវាយខេត្តពាម បន្ទាយមាស ទ្រង់ចាត់ឱ្យព្រះឯកាទសរដ្ឋជាព្រះអនុជនៅរក្សាព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ១១ កើត ខែមិគសិរ ឆ្នាំមមី ឆស័ក ស្ដេចសៀមឱ្យលើកទ័ពទាំងពីរកងចេញមកតាមផ្លូវសមុទ្រខាងព្រះនរេឝ្វរ លើកទ័ពជើងគោក មកត្រូវស្ពានទឹកស្ពានត្រែងដើម្បីនឹងវាយពីស្រុកបាត់ដំបង។ ចាត់ពញានគររាជសីមាលើកពល ៣០០០០ នាក់ឱ្យមកខាងផ្លូវមហានគរវត្ត តំរង់មកខេត្តកំពង់ស្វាយ "គឺកំពង់ធំសព្វថ្ងៃនេះ" ។ ឯមន្ត្រីខ្មែរដែលនៅរក្សាខេត្តព្រំប្រទល់ដែន ទាំងជើងទឹក ព្រះទាំងជើងគោក បានដឹងថាសៀមលើកទ័ពមកច្រើនណាស់ ក៏ចាត់ក្រមការឱ្យនាំសំបុត្រមកជំរាបសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ ឱ្យយកសេចក្ដីបង្គំទូល ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់សូមទ្រង់ជ្រាប តាមរឿងគ្រប់សេចក្ដី។ ទើបព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជា ឱ្យកេណ្ឌពលប្រមូលស្បៀងអាហារ និង គ្រួដាក់ក្នុងបន្ទាយ ចាត់សេនាទាហានឱ្យចាំគយល្បាតដោយច្រកផ្លូវទាំងជើងទឹក ជើងគោករាល់ខេត្ត ហើយទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួងថា : សៀមលើកទ័ពមកជាន់នេះដោយប្រកួតកែខ្លួននឹងជើងមុន វាមកគ្រានេះ ខែងរែងណាស់ បើយើងប្រហែសនឹងការពារពុំបាន។ ទ្រង់ឱ្យធ្វើបន្ទាយរាយចំរូងជាមាំមួន តែឈ្មោះណាធ្វេសប្រហែស ឱ្យរាជសត្រូវសង្កត់បាននឹងយកទោសដល់ជីវិត។ រួចទ្រង់ចាត់សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ឱ្យនាំពល ៣០០០០ នាក់លើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀម នៅបន្ទាយខេត្តបរិបូណ៍។ ចាត់ចៅពញាអន ជាព្រះអនុជពៅ នឹងពញាចិនចុងតុក នាំសេនាទាហាន ១៥០០ នាក់ " ប្រហែលជា ១៥០០០ នាក់ទេដឹង? " លើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀម នៅខេត្តបន្ទាយមាស។ ចាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋាជាព្រះរាជបុត្រច្បងឱ្យនាំសេនាទាហាន ២០០០០ នាក់លើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀមនៅខេត្តបាសក្ដិ។ ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោមពៅ ឱ្យនាំពលចំនួន ២០០០០ នាក់លើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀមនៅខេត្តនគរសៀមរាប។ ចាត់ឧកញ៉ាវរនាយកអ៊ឹម ឱ្យនាំពល ២០០០០ នាក់លើកទៅជួយឧកញ៉ាមនោមេត្រីរស់ នៅខេត្តបាត់ដំបង។ នាយទ័ពទាំង ៦ កងក៏លើកទៅធ្វើបន្ទាយរាយចំរូង ដាក់គយល្បាយពុំមានធ្វេសប្រហែស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពសៀមខាងជើងទឹក លើកចូលមកខាងខេត្តកំពង់សោម មួយផ្លូវ ខេត្តព្រះត្រពាំងមួយផ្លូវ។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកំពត កំពង់សោម ក៏លើកទ័ពតតាំងច្បាំងនឹងទ័ពសៀមជាច្រើនដង តែពុំឈ្នះសៀម។ សៀមវាយបាន ខេត្តកំពង់សោមហើយលើកទ័ពមកចោមព័ទ្ធបន្ទាយខេត្តកំពតទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកំពត កំពង់សោម លើកទ័ពចេញទទួលច្បាំង ក៏បរាជ័យចាញ់សៀមទៀត ហើយក៏នាំសេនាទាហាន ដោះចេញរួចពីបន្ទាយ ថយមកបោះទ័ព នៅខេត្តបន្ទាយមាស ទូលចៅពញាអនគ្រប់ប្រការ។ កងទ័ពសៀម ក៏លើកដេញតាមមកដល់ខេត្តបន្ទាយមាស។ ពេលនោះចៅពញាអន ចាត់ពញាចិនចុងតុក ឱ្យនាំសេនាទាហាន ៥០០០ នាក់ ចេញទៅតទល់នឹងទ័ពសៀម។ ពញាចិន ចុងតុកលើកទ័ពទៅក៏ជួបប្រទះនឹងទ័ពសៀមនៅខាងលិចមាត់ស្ទឹងទូកមាស ក៏បរនាំពលចូលប្រកាប់ប្រចាក់ពុំរួញរា ពលស្លាប់ទាំងសងខាង។ ខណៈនោះ នាយទ័ពសៀមម្នាក់ឃើញពញាចិនចុងតុក ជិះសេះកាល់ពីខាងក្រោយ ក៏បន្លំចូលមកជិតពួយនឹងលំពែងត្រូវពញាចិនចុងតុកធ្លាក់ពីលើខ្នងសេះ ស្លាប់មួយរំពេចនោះទៅ។ សេនាទាហានខ្មែរបានហើយ នាយកងទ័ពរបស់ខ្លួនមរណៈក៏ច្បាំងរាថយចូលក្នុងបន្ទាយវិញ។ ទ័ពសៀមដោយមានជ័យជំនះក៏កើតមានសេចក្ដីក្លៀវក្លាណាស់ក៏លើកមកចោមបន្ទាយចៅពញាអនទៀត។ ចៅពញាអនទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងនាយទ័ពថា : វេលានេះទ័ពសៀមលើកទ័ពមកហើយៗ វាកំពុងតែហត់នឿយ ដោយវាបានច្បាំងពីពេលថ្ងៃ។ យប់នោះ វេលាស្ងាត់យើងត្រូវលើកទ័ពចេញទៅលុកវាខ្លះ ឱ្យនាំគ្រួថយចេញខ្លះ។ ទើបទ្រង់ចាត់ ម៉ឺនស្នេហារាជា ជាទ័ពមុខឱ្យនាំសេនាទាហាន ២០០០ នាក់ ចូលលុកទ័ពសៀម។ ចាត់ព្រះវង្សគជេន្ទ្រជានាយទ័ពក្រោយ នាំគ្រួចេញពីបន្ទាយថយមកនៅខេត្តទ្រាំងវិញ។ ចៅពញាអន ក៏ថយទ័ពមកបោះនៅខេត្តទ្រាំង ប្រមូលនាយកង នាយទ័ពឱ្យជួបជុំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពសៀមមួយកង ដែលមកតាមផ្លូវព្រះត្រពាំង វាយយកបានខេត្តព្រះត្រពាំង ហើយលើកមកដល់ខេត្តបាសក្ដិទៀត។ ពេលនោះ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់បានចាត់ទ័ពឱ្យចេញទទួលច្បាំង តែច្បាំងចេះតែបរាជ័យ។ លុះទ្រង់ជ្រាបថា : ទ័ពខាងបន្ទាយមាស ពញាចិនចុងតុក ស្លាប់កណ្ដាលរឿណរង្គ ខូចបន្ទាយបានទៅគេហើយ ចៅពញាអនរត់រួច។ ទ័ពសៀមលើកមកចោមបន្ទាយយើងទៀត។ បើយើងខំទ្រាំនៅទៅឃើញថាពុំឈ្នះ ដូច្នេះត្រូវយើងដោះថយទៅជួបជុំគ្នានៅបន្ទាយខេត្តទ្រាំង។ នាយទ័ពក៏យល់ព្រមទើបទ្រង់ចាត់សេនាទាហាន ឱ្យវាយទំលាយទ័ពសៀមរួចចេញមកបានជួបនឹងពញាអន នៅខេត្តទ្រាំងបានចេញតតាំងច្បាំងនឹងទ័ពសៀមពីខែបុស្ស ដល់ថ្ងៃ ៣ កើត ខែមាឃ ឆ្នាំមមី ឆស័ក ក្នុងបន្ទាយអត់ស្បៀងអាហារនឹងទ្រាំរក្សាបន្ទាយពុំបាន ក៏ដោះរ៉ុយរត់មកខេត្តបាទី។ ទ័ពសៀមពុំហ៊ានលើកតាមមកក្នុងខេត្តបាទីទេ តែទ័ពខ្មែរក៏អត់ស្បៀងអាហារនឹង លៀងកងទ័ពដែរ ព្រោះកំណែនកេណ្ឌប្រមូលបញ្ជូនទៅខេត្តលង្វែកអស់។ ទ្រង់ទាំងពីរព្រះអង្គជំនុំគ្នាថា : វេលានេះគួរតែយើងថយឆ្លងទៅខេត្តស្រីសឈរជាទីជ័យភូមិល្អ នាយទ័ពក៏ព្រមតាមហើយទ្រង់ថយកងទ័ពទៅបោះនៅខេត្តស្រីសឈរ។ ឯទ័ពខាង បារៀ ដូនណៃ ព្រៃនគរ នឹងលើកមកជួយពុំទាន់ដ្បិតឮដំណឹងថា យួននឹងលើកទ័ពមកវាយយកស្រុកខ្មែរដែរ ទើបបានជារេរង់ពុំបានលើកមក។ កងទ័ពសៀមដែលវាយបានស្រុកបន្ទាយមាស បាសក្ដិ ហើយក៏ឱ្យសេនាទាហានដើរចាប់រាស្ត្រប្រជាដែលពឹងពួនព្រៃរឹបអូសយកទ្រព្យសម្បត្តិ ស្រូវ អង្ករ ស្បៀងអាហារ បានជាច្រើន។ ក្រៅពីនោះដុតផ្ទះសំបែង ស្រូវ អង្ករ មិនឱ្យសេសសល់ ហើយវាលើកទ័ពវាយខាងផ្លូវមាត់ជ្រូករៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែក ខេត្តបាត់ដំបង នោះព្រះនរេឝ្វរចាត់ព្រះរាជមារនូឱ្យនាំពល ៥០០០ នាក់ លើកមកតាមផ្លូវស្រះកែវចុះមកស្រុកវឌ្ឍនារៀងមកមុន។ ព្រះនរេឝ្វរ លើកទ័ពធំមកជាក្រោយ។ ខណៈនោះ ទ័ពខ្មែរដែលឧកញ៉ាមនោមេត្រី ឱ្យលើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀមប្រឹក្សាគ្នាថា : សៀមលើកទ័ពមកជាន់នេះមាំមួនណាស់យើងថយទៅទទេមិនគួរទេគួរតែយើងលើកវាយវាឱ្យដឹងកំលាំងសឹកសិន។ ជំនុំគ្នាព្រមហើយ ទើបទ័ពខ្មែរនាំគ្នាទៅបង្កប់នៅក្នុងព្រៃ ប្របមាត់វាលខាងត្បូង។ លុះទ័ពសៀមលើកមកដល់ ទ័ពខ្មែរក៏លើកវាយកាត់កណ្ដាលទ័ពសៀម។ ទ័ពខ្មែរឃើញថាទ័ពសៀមច្រើនលើសកំលាំង ក៏ដោះថយចូលព្រៃនាំគ្នារូតរះមកដល់ស្រុកបាត់ដំបង ហើយប្ដឹងឧកញ៉ាមនោមេត្រីថា : ទ័ពសៀមដែលលើកមកនេះ ជាទ័ពមហាក្សត្រ ព្រះនរេឝ្វរលើកមកផង។ ទ័ពស្រួចឈ្មោះព្រះរាជមារនូ ក្លៀវក្លាណាស់ សូមលោកប្រយ័ត្នឱ្យមែនទែន។ ទើបឧកញ៉ាមនោមេត្រី និងឧកញ៉ាបវរនាយក ចាត់នាយទ័ពនាំទាហាន ៧០០០ នាក់ទៅធ្វើបន្ទាយរាយចំរូង រាំងទ័ពសៀម នៅស្ទឹងត្នោតមួយអន្លើ នៅភ្នំព្រះនេត្រព្រះមួយអន្លើ។ ឯព្រះរាជមារនូមេកងទ័ពសៀមវាយតាំងពីស្រុកវឌ្ឍនារៀងមកដល់ក្បាលក្របី រហូតដល់ភ្នំព្រះនេត្រព្រះ ទើបបានច្បាំងនឹងទ័ពខ្មែរ។ ទ័ពខ្មែរឃើញថា ទ័ពសៀមច្រើនណាស់ ក៏ដកថយចូលព្រៃ។ សៀមវាយយកបានស្រុកសិរីសោភ័ណ ស្រុកសំណាត់ហើយកាត់ផ្លូវលើកមកចោមបន្ទាយខេត្តត្នោតទៀត ទ័ពខ្មែរដេញច្បាំងច្រើនដង ចេះតែចាញ់សៀមក៏នាំគ្នាដោះថយរត់មកដល់ស្រុកបាត់ដំបង។ ទ័ពសៀមយកបានបន្ទាយខេត្តត្នោតទៀតហើយ បោះទ័ពរង់ចាំទ័ពព្រះនរេឝ្វរនៅទីនោះព្រមទាំងដើរប្រមូលស្រូវអង្ករ ស្បៀងអាហារបានជាច្រើន និងដុតផ្ទះអាណាប្រជានុរាស្ត្រវិនាសអស់។ បណ្ដារាស្ត្រទាំងពួងនាំគ្នារត់ចោលភូមិទៅចូលពឹងពួនព្រៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឧកញ៉ាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកបាត់ដំបង និង ឧកញ៉ាបវរនាយក ដឹងថាទ័ពទាំងពីរកងដែលឱ្យលើកទៅបោះរាំងទ័ពសៀមនោះចាញ់សៀម ហើយសៀមវាយយកបានខេត្តសិរីសោភ័ណ សំណាត់ រួចមកបោះទ័ពនៅបន្ទាយខេត្តត្នោត ក៏ប្រឹក្សានឹងនាយទ័ពថា : ទ័ពសៀមលើកមកជាន់នេះក្លៀវក្លាណាស់ ដ្បិតជាទ័ពមហាក្សត្រឥឡូវវាចូលកាន់តែជិតមកដល់ខេត្តយើងហើយយើងត្រូវទទួលច្បាំងឬដូចម្ដេច? នាយទ័ពទាំងពួងឆ្លើយថា : ទ័ពដែលព្រះបាទជាអម្ចាស់ត្រាស់ប្រើមកនេះ ដើម្បីឱ្យធ្វើសង្គ្រាមនឹងសៀមឥឡូវមិនទាន់ទាំងបានច្បាំងផងហើយស្រាប់តែលើកទ័ពថយចេញទៅ ឱ្យបានស្រុកទៅរាជសត្រូវទទេនោះមិនគួរសោះ ឃើញថាខុសនឹងព្រះរាជអាជ្ញាស្រឡះ គួរតែច្បាំងមើលកំលាំងសិន បើមិនឈ្នះទេ នឹងដោះថយទៅតតាំងច្បាំងនៅខេត្តពោធិ៍សាត់ទៀត។ នោះឧកញ៉ាមនោមេត្រី និង ឧកញ៉ាបវរនាយកចាត់ព្រះសែន្យសេនាគល់ ១ ហ្លួងភក្ដីអនុជិតទុយមួយ ១ ម៉ឺនស្នេហារាជាកែវ ១ ឱ្យនាំពល ៥០០០ នាក់លើកទៅចោមបន្ទាយព្រះរាជមារនូនៅស្ទឹងត្នោត។ ព្រះរាជមារនូឃើញជាទ័ពខ្មែរលើកមកដូច្នេះក៏ឱ្យសេនាទាហានចេញទទួលច្បាំងជាបណ្ដើរទំរាំទ័ពព្រះនរេឝ្វរលើកមកដល់ និងបានច្បាំងគ្នា ៣ ទៅ ៤ ថ្ងៃលុះទ័ពព្រះនរេឝ្វរមកដល់ឃើញទ័ពខ្មែរចោមបន្ទាយក៏ត្រាស់ឱ្យនាយទ័ពវាយទំលាយទ័ពខ្មែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជមារនូ ឃើញថា ព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចលើកទ័ពមកដល់ហើយ ក៏តឿនពលឱ្យវាយទំលាយទ័ពខ្មែរ។ ទ័ពខ្មែរទ្រាំពុំបានក៏ដោះរត់មកស្រុកបាត់ដំបង។ ឯព្រះនរេឝ្វរ ក៏បោះទ័ពធំនៅបន្ទាយត្នោតឱ្យព្រះរាជមារនូលើកទ័ព ២០០០០ នាក់ដេញតាមទ័ពខ្មែរមក។ ឧកញ៉ាមនោមេត្រី និង ឧកញ៉ាបវរនាយក ដឹងថាទ័ពសៀម លើកតាមមកហើយក៏ចាត់សេនាទាហានឱ្យឡើងរក្សាប៉មបន្ទាយជាមាំមួន ឱ្យព្រះរក្សានរង្គនៅចាំបន្ទាយហើយក៏លើកទ័ព ២០០០០ នាក់ចេញទទួលច្បាំងនឹងទ័ពសៀម លើកទៅដល់ស្ទឹងភាស។ ទ័ពខ្មែរបានប្រទះនឹងទ័ពសៀមសេនាទាហានចូលប្រកាប់គ្នាជាចលាចល។ កំពុងតែច្បាំងជាប់ដៃគ្នា ព្រះនរេឝ្វរលើកទ័ពមកទាន់ ឱ្យពលចូលចោម នោះទាហានទាំងសងខាងឱ្យបាញ់កាំភ្លើងធ្នូ ស្នាចាក់កាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ ពលស្លាប់ទាំងសងខាង។ ឧកញ៉ាបវរនាយកត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាម។ ឧកញ៉ាមនោមេត្រីឃើញឧកញ៉ាបវរនាយកស្លាប់ តូចចិត្តណាស់ឱ្យមកទង់ជ័យថយទ័ពចូលបន្ទាយបាត់ដំបងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរក៏លើកទ័ពដេញតាមមក ឱ្យទ័ពវាយបន្ទាយបាត់ដំបង។ នោះបណ្ដារាស្ត្រអ្នកស្រុកដោយបានឃើញទ័ពមហាក្សត្រលើកមកជាច្រើនមានសេចក្ដីភិតភ័យជញ្ជូនទ្រព្យសម្បត្តិកូនចៅរត់ចូលព្រៃអស់។ ទ័ពសៀមឃើញផ្ទះអ្នកស្រុកពុំមានមនុស្សនៅក៏ដើររើយកទ្រព្យសម្បត្តិដែលនៅសេសសល់ស្រូវអង្ករ ស្បៀងអាហារបានជាច្រើន ហើយដុតផ្ទះសំបែងទាំងនោះចោលអស់ ផ្សែងងងឹតអ័ព្ទ ពាសពេញមេឃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាមនោមេត្រី កាលទ័ពព្រះនរេឝ្វរលើកមកចោមបន្ទាយហើយ ពុំមានខ្លាចស្រែកប្រកាសប្រាប់សេនាទាហានថា : ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកទ័ពមកជាន់នេះដោយបំណងនឹងយកក្រុងកម្ពុជាចំណុះឱ្យបាន។ ខេត្តយើងនេះជារនាំងព្រះនគរបើបែកហើយមុខជានឹងដល់ក្រុងជាពុំខានឡើយ។ មួយទៀតយើងជាប់ក្នុងចំណោមគេប្រៀបដូចជាដំរីជាប់ប្រកាំនឹងស្ងៀមនៅពុំបានទេ យើងត្រូវគិតដោះប្រកាំឱ្យរួចទើបហៅថាដំរីសា។ ជាតិជាប្រុសត្រូវកុំខ្លាច សង្គ្រាមទើបហៅថាប្រុស វេលានេះយើងកុំស្ដាយជីវិត សូវយកឈាមលាបផែនដីទុកឈ្មោះឱ្យសេនាទាហានខាងក្រោយដឹងថាឧកញ៉ាមនោមេត្រី មានចិត្តកត្តញ្ញូនឹងព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ស៊ូប្ដូរជីវិត។ ត្រូវយើងលើកទៅទល់នឹងទ័ពមហាក្សត្រឱ្យអស់តំរិះអ្នកទាំងពួងយល់ដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាយកងទ័ពក៏ឆ្លើយថា : យើងខ្ញុំទាំងអស់គ្នាក៏មិនស្ដាយជីវិតដែរ។ ទ័ពសៀមជាទ័ពក្សត្រ យើងជាទ័ពខេត្តក្រៅតនឹងក្សត្រពុំបានតែស៊ូច្បាំងឱ្យឃើញថ្វីដៃសិន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាមនោមេត្រីឮហើយ មានចិត្តត្រេកអរណាស់ ក៏ចាត់សេនាទាហាន ១០០០០ នាក់ស្រេចពាក់គ្រឿងប្រដាប់សំរាប់សឹកជិះដំរី នាំពលចេញពីបន្ទាយចូលតយុទ្ធនឹងទ័ពសៀម។ ទាហានសៀមបាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នា ខ្ទ័រខ្ទារ។ សម្ដេចព្រះនរេឝ្វរគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ កាលទតពីចំងាយឃើញឧកញ៉ាមនោមេត្រីក្លាហានពុំមានភ្លឹក ក៏មានព្រះទ័ពស្នេហាណាស់។ វេលានោះ ទាហានសៀមបាញ់កាំភ្លើងទៅត្រូវដំរី ដែលឧកញ៉ាមនោមេត្រីជិះដួល។ ឧកញ៉ាមនោមេត្រី ក៏លោតចុះពីលើដំរី ហើយហូតដាវនាំពលចូលប្រកាប់នឹងទាហានសៀម។ ព្រះនរេឝ្វរឱ្យនាយទ័ព នាយពលកាត់កណ្ដាលទ័ព ចោមឧកញ៉ាមនោមេត្រីឱ្យជាមាំមួន។ ឧកញ៉ាមនោមេត្រីក៏ចូលប្រកាប់ដោះខ្លួនតែដោះចេញពុំរួច ចេះតែជ្រុលទៅជិតទៅមុខព្រះទីនាំងព្រះនរេឝ្វរ។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ឱ្យចាប់ទាំងអស់ កុំឱ្យអន្តរាយ។ ទ័ពសៀមចោមឧកញ៉ាមនោមេត្រីតាំងពីថ្ងៃត្រង់ដល់ព្រលប់ ពលស្លាប់ជាច្រើនទាល់តែឧកញ៉ាមនោមេត្រី អស់ដៃចុះអង្គុយ ច្រហោងទើប ទាហានសៀមឃើញថាបានការណ៍ហើយ ក៏ចូលចាប់ឧកញ៉ាមនោមេត្រីបានចង ៥ ប្រការនាំមកថ្វាយ ព្រះនរេឝ្វរ។ ស្ដេចចូលទតទៅឃើញហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ទ្រង់សួរថា : អ្នកឯងងារជាអ្វី? ឧកញ៉ាមនោមេត្រីទូលថា : ទូលព្រះបង្គំងារជា : ឧកញ៉ាមនោមេត្រី ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាត់ដំបងនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ្រង់សួរទៀតថា : អ្នកឯងមិនដឹងយើងជាមហាក្សត្រទេឬ? បានជាហ៊ានលើកទ័ពមកច្បាំងនឹងយើង?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាមនោមេត្រីទូលថា : ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំគិតឃើញថា ធម្មតាជាខ្ញុំផែនដី គួរតែយកចិត្តកតញ្ញូនឹងអម្ចាស់ត្រូវយកជីវិយឆ្លងព្រះតេជគុណ ហើយទូលព្រះបង្គំជាមន្ត្រីធ្លាប់មានថ្វីដៃ ដែលគិតស្ដាយជីវិតដូចជាស្រីនោះ មិនពេញជាប្រុសទេ។ អស់ទាំងខ្ញុំរាជការដែលកើតមកនេះ គង់តែស្លាប់ដូចគ្នា ល្អ អាក្រក់ តាមកុសលនិងអកុសលចុះ។ ធម្មតាការធ្វើសង្គ្រាមមានចាញ់និងឈ្នះខ្ញុំផែនដី គួរតែយកជីវិតប្ដូរនឹងផែនដី ទើបពេញជាមន្ត្រី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់សរសើរថា : ឧកញ៉ាមនោមេត្រីនេះ មានចិត្តក្លៀវក្លាណាស់ ប្រកបដោយសត្យកតញ្ញូគួរតែចិញ្ចឹមទុក។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា : វេលានេះជីវិតអ្នកឯងនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃយើងហើយ តែយើងអាណិត យើងមិនសំលាប់ទេ គប្បីអ្នកឯងនាំ អពយព "អពយព" មើលថា (អប់ព្យប់សំដៅសេចក្ដីថា : នាំគ្រួសារឬលើកគ្នាទាំងពួង ទាំងក្រុមចេញចោលទីកន្លែងដែលធ្លាប់នៅ ទៅនៅក្នុងទីដទៃ) គ្រប់គ្រួមកថ្វាយបង្គំយើង ដោយស្រួលចុះយើងមិន ធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាមនោមេត្រីបានស្ដាប់ព្រះតំរាស់ហើយគិតថា : វេលានេះ ជីវិតអញនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរាជសត្រូវហើយគួរអញទទួលចុះ ព្រោះសត្រូវជាក្រស័ត្រ ដើម្បីនឹងបានរក្សាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងខេត្ត។ បើសៀមធ្វើការថយដៃអញនឹងលើកវាយផ្ទប់ពីខាងក្រោយ។ គិតដូច្នេះហើយ ទើបទូលដោយផ្លូវឧបាយថា : ដែលទ្រង់ព្រះមេត្តាលែងជីវិតក្នុងគ្រានេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទទួលតែសូមទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតិ កុំឱ្យកងទ័ពធ្វើបាបបណ្ដារាស្ត្រ។ ស្ដេចសៀមក៏អនុញ្ញាតិ។ ទើបព្រះនរេឝ្វរ ឱ្យឧកញ៉ាមនោមេត្រីទទួលទឹកពិភទ្ទសច្ចាស្រេចឱ្យទៅនាំក្រមការនិងនាយទ័ពមកគាល់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាមន្ត្រីក៏ថ្វាយបង្គំលាចូលទៅក្នុងបន្ទាយ ប្រជុំអស់ក្រមការ បណ្ដារាស្ត្រហើយប្រាប់ថា : វេលានេះយើងទាល់តំរិះ ហើយត្រូវចុះចាញ់គេសិន រួចសឹមគិតតាមតំរិះប្រាជ្ញាជាក្រោយទៀត។ ប្រាប់រួចហើយឧកញ៉ាមនោមេត្រីក៏នាំក្រមការទាំងពួងទៅគាល់ព្រះនរេឝ្វរ។ ព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់ប្រលោមថា : យើងមកនេះមិនបំរុងឱ្យអ្នកទាំងពួងបានក្ដី ក្ដៅក្រហាយ ទេត្បិតយើងឮថា : ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាពុំសូវប្រកបដោយទសពិតរាជធម៌ ដុតរំលាយព្រះពុទ្ធបដិមាករអំពីបុរាណចោល អស់ធ្វើព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យសៅហ្មង។ យើងលើកទ័ពមកប្រយោជន៍ និងឱ្យផែនដីនៃព្រះនគរទាំងពីរឱ្យជាប់ជាស្ពាន ព្រះរាជមេត្រី នឹងគ្នាដូចកាលពីដើម ដែលជាទីញ៉ាំងព្រះពុទ្ធសាសនា ឱ្យរុងរឿងឡើងវិញ។ ចំណែកអ្នកទាំងអស់គប្បីនាំគ្នា ត្រឡប់ទៅនៅភូមិលំនៅរៀងខ្លួនវិញចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរដែលទ្រង់មានព្រះតំរាស់នេះ ក្នុងគោលបំណងថា និងប្រមូលគ្រួខ្មែរយកទៅស្រុកសៀមឱ្យបានច្រើន។ អាណាប្រជានុរាស្ត្រខ្មែរបានឮហើយ ត្រេកអរណាស់ទើបនាំគ្នាត្រឡប់មកនៅតាមភូមិលំនៅនៃខ្លួនវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរវាយស្រុកបាត់ដំបងនោះ តាំងពីថ្ងៃ ៩ កើតដល់ថ្ងៃ ២ កើត ឆ្នាំមមី ឆស័ក បែកបន្ទាយខេត្តបាត់ដំបង។ ចំណែកឧកញ៉ាវិបុលរាជនង ដែលបោះទ័ពនៅនគរសៀមរាប បានឮដំណឹងថា : ស្រុកក្រោម និង ស្រុកបាត់ដំបង បានធ្លាក់ទៅលើកណ្ដាប់ដៃរាជសត្រូវអស់ហើយព្រះនរេឝ្វរឱ្យលើកទ័ពចូលមកវាយខេត្តពោធិ៍សាត់ទៀតក៏នឹកតូចចិត្តថយកំលាំងអស់។ លុះកងគយល្បាត ដែលឱ្យទៅស៊ើបការណ៍នោះ លុះត្រឡប់មកវិញប្រាប់ថា: ទ័ពពញានគររាជសីមា លើកមកជិតណាស់ហើយ ចៅហ្វាយស្រុករៀងតាមផ្លូវ ទទួលចុះចូលទៅខាងសត្រូវអស់ហើយ កេណ្ឌពលពុំបានទេ។ ឧកញ៉ាវិបុលរាជ ប្រឹក្សានិងនាយកងទាំងពួងថា : ខេត្តទាំងនោះបានទៅសត្រូវអស់ហើយ នៅតែខាងយើងតើយើងគិតដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាយកងទាំងពួងឆ្លើយថា : យើងច្បាំងក៏បាន តែជាការឥតប្រយោជន៍ទេ ព្រោះព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់យើងពុំតំរង់តាមផ្លូវព្រះរាជបវេណីសោះ។ ស្ដេចឱ្យព្រះរាជកុមារដែលមានទឹកដោះនៅក្នុងមាត់នៅឡើយ ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ហើយទ្រង់ឱ្យរំលាយព្រះពុទ្ធបដិមាករជាទីចារឹកនគរទៀតផង។ ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏អាប់ឱន ទាល់តែបណ្ដាលឱ្យកើតជាចលាចលពាសពេញព្រះនគរ មួយគ្រា ពីរគ្រាមកហើយ ដូច្នេះមិនត្រូវយើងស៊ូប្ដូរជីវិតទេគួរតែនាំគ្នាថយទៅរក្សាព្រះនគរ។ បើព្រះនរេឝ្វរ លើកទៅដល់ក្រុងហើយ សឹមយើងប្រឹក្សានិងសេនាបតីទៀត បើសេនាបតី យល់ដូចម្ដេច យើងនឹងធ្វើតាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាវិបុលរាជ លុះឮនាយទ័ពថាដូច្នោះ ក៏ទ័លគំនិត។ លុះទ័ពសៀមលើកមកដល់ខ្លួនពុំបានប្រុងប្រៀបនឹងតតាំង ក៏លើកទ័ពថយ កេណ្ឌទូករាស្ត្រ បញ្ចុះកងទ័ពមកគាល់សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ នៅបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ហើយទូលតាមហេតុគ្រប់ប្រការ។ ទ័ពសៀមក៏លើកចូលមកដល់ ស្រុកនគរសៀមរាបនៅថ្ងៃ ១ រោច ខែមាឃ ឆ្នាំមមី ឆស័ក ហើយលើកទ័ពចូលមកដល់ខេត្តកំពង់ស្វាយទៀត។ ឯគយល្បាតនៅស្ទឹងដូនកែវដឹងថា សៀមវាយស្រុកបាត់ដំបងបែកហើយ លើកទ័ពចូលមកទៀតក៏ប្រញាប់រត់មកប្ដឹងឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកឱ្យបានជ្រាប។ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកឱ្យបំរើជិះសេះមកក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជតាមរឿង។ ទើបសម្ដេចទ្រង់ចាត់សេនាទាហាន ៨០០០ នាក់ឱ្យលើកទៅជួយហើយទ្រង់ប្រឹក្សានិងសេនាបតីនាយទ័ពទាំងពួងថា : ឧកញ៉ាវិបុលរាជនេះ ព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ចាត់ឱ្យជាមេកងចេញទៅរាំងសត្រូវ មិនគួរនឹងលើកទ័ពថយមកវិញ ឱ្យបានស្រុកទៅសៀមសោះ គប្បីតែឱ្យប្រហារជីវិតតាមបទព្រះអាជ្ញាសឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបនាយកងទាំងពួង ក្រាបបង្គំទូលអង្វរករថា : ដែលឧកញ៉ាវិបុលរាជលើកទ័ពថយមកវិញនេះ ដ្បិតនាយទ័ពពុំព្រមច្បាំង ខ្លួនតែម្នាក់ឯងនិងច្បាំងដូចម្ដេចបាន។ មួយទៀតស្រុកនគរសៀមរាបនោះជាក្រុងចាស់មែន តែបើក្រុងបាត់ដំបងបែកហើយ ស្រុកនគរសៀមរាបនោះ គង់តែនឹងបែកជាមិនខាន។ ថាបើនឹងយកទោសឧកញ៉ាវិបុលរាជក៏បានដែរតែបើសៀមដឹង នោះគេនឹងគរហានិន្ទាដល់ព្រះអង្គជាពុំខាន។ សេចក្ដីនេះសូមទ្រង់ប្រទានជីវិតឧកញ៉ាវិបុលរាជ និង នាយកងនាយទ័ពទុកមួយអន្លើសិនដើម្បីនឹងបានធ្វើការរាជការ កែខ្លួនឱ្យបានទៀតត្រង់តទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ក៏ទ្រង់ព្រះមេត្តា ប្រោសតាមសូម ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យឧកញ៉ាវិបុលរាជនេះ ឱ្យលើកពល ៥០០០ នាក់ទៅជួបឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក លោកនៅខេត្តពោធិ៍សាត់ឱ្យធ្វើការរាជការដើម្បីនឹងកែខ្លួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯព្រះនរេឝ្វរ កាលវាយយកស្រុកបាត់ដំបងបានហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យព្រះរាជមារនូ លើកពល ១០០០០ នាក់ចូលមកវាយខេត្តពោធិ៍សាត់ទៀត។ ទ័ពខ្មែរដែលបង្កប់តាមផ្លូវក៏លើកចេញមកតច្បាំងនឹងទ័ពសៀមជាច្រើនដង តែទ័ពខ្មែរតិចពេក ក៏បែករត់មកដល់បន្ទាយពោធិ៍សាត់ ហើយជំរាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ ឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកចាត់ទាហាន ១០០០០ នាក់ឱ្យលើកចេញពីបន្ទាយជាមួយនិងទាហាន ៧០០០ នាក់ដែលលើកមកជួយផ្សំគ្នាទៅត្រូវជា ១៧០០០ នាក់។ ទ័ពខ្មែរ ទ័ពសៀមក៏ប្រទះគ្នានៅខាងជើងបឹងខ្នា។ ពលទាំងសងខាងចូលប្រយុទ្ធចាក់កាប់សំលាប់គ្នា ខ្លះបាញកាំភ្លើង ធ្នូ ស្នាទៅវិញទៅមក។ កំពុងតែច្បាំងគ្នាជាប់ដៃ ទ័ពព្រះនរេឝ្វរក៏លើកមកដល់នោះទ័ពខ្មែរចែកជា ២ កងចេញតនឹងទ័ពសៀម។ វេលានោះពេលស្លាប់ទាំងសងខាងច្រើនជាអនេក។ ឧកញ៉ាវិបុលរាជ ដោយចង់បានកេរ្តិ៍ឈ្មោះកែកំហុសខ្លួន ក៏កាន់ដាវនៅដៃទាំងពីរ ចូលទៅប្រកាប់នឹងទ័ពសៀម សម្លាប់ច្រើនណាស់ ទាល់តែអស់កំលាំងត្រូវគ្រាប់កាំភ្លើងសៀម ស្លាប់ ក្នុងទីសមរភូមិនោះទៅ។ ឯឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក ចូលប្រកាប់ជាមួយនឹងទ័ពព្រះចៅរាជមារនូតែឃើញថា ទ័ពគេមានចំនួនច្រើនលើសលប់ពេក នឹងទ្រាំច្បាំងតទៅពុំមាន ក៏នាំអស់សេនាទាហានថយ ចូលព្រៃរត់កាត់តំរង់មកបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍។ ព្រះនរេឝ្វរក៏លើកទ័ពចូលក្នុងបន្ទាយខេត្តពោធិ៍សាត់នៅថ្ងៃ ៤ រោច ខែមាឃ ឆ្នាំមមី ឆស័ក នោះ ហើយ ទ្រង់ចាត់ព្រះរាជមារនូ ឱ្យលើកទ័ពចូលខេត្តក្រគរក្រង។ អស់បណ្ដារាស្ត្រភិតភ័យ នាំគ្នារត់ចោលភូមិលំនៅស្ថាន ព្រាត់កូន ព្រាត់ចៅ។ ខ្លះរត់មកទូលសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជនៅបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍។ ទ្រង់ជ្រាបហើយព្រះមហាឧភយោរាជ ស្ដេចចាត់ទ័ព ១០០០០ នាក់ឱ្យលើកទៅទល់នឹងទ័ពសៀមទៀត។ ទ័ពទាំងនោះលើកទៅបានប្រទះគ្នានៅស្ទឹងត្នោតខេត្តក្រគរក្រង ហើយក៏ចូលប្រកាប់គ្នាជាចលាចល។ កំពុងតែច្បាំងគ្នាព្រះនរេឝ្វរក៏លើកទ័ពមកដល់ទៀត ហើយនាំពលចូលប្រកាប់ ពលស្លាប់ទាំងសងខាងអស់ជាច្រើន។ ទ័ពខ្មែរកាលបើបានឃើញទ័ពព្រះនរេឝ្វរលើកមកដល់ ហើយមានរេហ៍ពលច្រើនពេក ទ្រាំពុំបានក៏រាថយក្រោយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ចាត់ឱ្យឧកញ៉ាភិមុខវង្សា ឱ្យលើកទ័ព ១៥០០០ នាក់ទៅជាក្រោយទៀតដើម្បីឱ្យជួយគ្នា តែនឹងជួយពុំទាន់ព្រោះទៅទាន់តែទ័ពដែលបែកទៅហើយត្រលប់មកវិញ ដូច្នេះឧកញ៉ាភិមុខវង្សាក៏ឱ្យបញ្ឈប់រេហ៍ពលសួរសព្វសេចក្ដីសិន។ កាលបើបានដឹងថាបែកទ័ពរត់មកវិញនោះឧកញ៉ាភិមុខវង្សាក៏ឱ្យបោះទ័ពឈប់នៅទីនោះដើម្បីស្ទង់ចាំមើលកំលាំងសិន។ មួយរំពេចនោះព្រះរាជមារនូ សៀមក៏លើកមកដល់ហើយក៏តយុទ្ធគ្នាឥតរួញរា។ ព្រះនរេឝ្វរ ក៏លើកទ័ពមកទាន់ក្នុងពេលដែលកំពុងតែច្បាំងគ្នា នោះទ័ពខ្មែរដោយរអារដៃ នឹងទ័ពសៀម ទ្រាំពុំបានក៏បែករត់មកខេត្តបរិបូរណ៍វិញ ហើយទូលថា : បានធ្វើសង្គ្រាមគ្រប់ប្រការដែរ តែទ្រាំ និងកំលាំងកងទ័ពសៀមពុំបាន។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបហើយខ្ញាល់ណាស់ បំរុងនឹងយកទោស ឧកញ៉ាភិមុខវង្សាដល់ជីវិត តែទ្រង់ព្រះចិន្តាឈ្វេងយល់ថា ពេលនេះកំពុងតែកើតចលាចលខ្លាំង ក៏ទ្រង់ លើកទោស នោះចោល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯទ័ពព្រះនរេឝ្វរ ក៏លើកតាមមកដល់បន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ នៅថ្ងៃ ៩ រោច ខែមាឃ ឆ្នាំមមី ឆស័ក ទ្រង់ចាត់ឱ្យកងទ័ពធ្វើបន្ទាយរាយចំរូង ឆ្ងាយពីគ្នា ៥០០ សិន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបថា : ទ័ពសៀមលើកមកដល់ហើយ ទ្រង់ចាត់សេនា ទាហានឱ្យឡើងរក្សាប៉មបន្ទាយ យ៉ាងមាំមួន តែអ្នកឯណាធ្វេសប្រហែស នឹងយកទោសដល់ជីវិត ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យឧកញ៉ាភិមុខវង្សានិងឧកញ៉ាសួគ៌ាលោកឱ្យនាំពលចេញតតាំងច្បាំងនឹងទ័ពសៀម។ ទ័ពទាំងសងខាងបាញ់គ្នាទៅវិញទៅមក ពល ស្លាប់ទាំងសងខាងហើយលើកទ័ពចូលមកបន្ទាយវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ចាត់នាយទ័ពឱ្យនាំសេនា ទាហានទៅបោះតាមរយៈផ្លូវ ដរាបដល់ក្រុងបន្ទាយលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាកាលទ្រង់ជ្រាបថា : ខេត្តកំពត ទ្រាំង ពាម បាសក្ដិ ព្រះត្រពាំង បន្ទាយមាស និង ខេត្តបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ នគរសៀមរាបបានទៅរាជសត្រូវអស់រលីង ហើយពញាអន និង ព្រះជ័យជេដ្ឋាថយទៅបោះទ័ពនៅខេត្តស្រីសឈរ ទ័ពសៀមក៏លើកចូលមកវាយទៀត។ ឥឡូវស្ដេចសៀមលើកមកបោះទ័ព ទល់នឹងទ័ពសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទៀតហើយ។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ក៏ស្ដេចចាត់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រសូរ ឧកញ៉ាតេជសៅ ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រីសំ និងនាយទ័ពឱ្យលើកពលចេញទៅ បោះទ័ពរាំងទ័ពសៀម នៅខេត្តបាទីមួយអន្លើនៅមាត់ទន្លេព្រែកតូចមួយអន្លើ នៅខេត្តសំរោងទងមួយអន្លើ ហើយទ្រង់ចាត់ទាហានឱ្យនៅរក្សាព្រះបរមរាជវាំងយ៉ាងមាំមួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ កាលទ័ពសៀមលើកមកធ្វើបន្ទាយប្រទល់គ្នា ហើយទ្រង់ចាត់សេនាទាហានឱ្យលើកទ័ពចេញទៅទទួលច្បាំងជាច្រើនដង។ ស្ដេចជ្រាបថា កំលាំងទ័ពសៀម ក្លៀវក្លាណាស់ ក៏ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងនាយកងនាយទ័ពទាំងពួងថា : ទ័ពសៀមលើកមកជាន់នេះ ក្លៀវក្លាពន់ប្រមាណ សេនាទាហានខាងយើងដែលធ្លាប់ទុកចិត្តក្នុងការសង្គ្រាមក៏បានដៃគេអស់។ សេនាទាហាន ដែលសល់នៅខ្លះ ក៏រអារដៃថយកំលាំង ទាំងនេះដោយហេតុ ព្រះពុទ្ធបដិមាករដែលពូកែៗនោះ អាតិប្បញ្ញោ និង អាសុប្បញ្ញោ វាប្រើឧបាយឱ្យរំលាយអស់ហើយ។ មួយទៀតព្រះបរមរាជវាំងនេះស្ថិតនៅជិតមាត់ទន្លេណាស់ តែកាលណាសៀមវាលើកទ័ពមកដល់ហើយ យើងមុខជានឹងរើខ្លួនបានដោយកំរ។ ដូច្នេះ គួរតែអញ្ជើញព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ ឱ្យស្ដេចយាងចេញពីព្រះបរមរាជវាំងទៅគង់នៅឯបន្ទាយបាសានសិន ស្ថិតទីបាសាន មានព្រៃ មានបឹង ល្មមតាំងខ្លួនបានហើយ។ ពញាអន និង ព្រះជ័យជេដ្ឋាក៏បានបោះទ័ពនៅទីនោះស្រាប់ផង។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបឧកញ៉ាភិមុខវង្សាក្រាបបង្គំទូលថា: ទូលបង្គំជាខ្ញុំយល់ឃើញថា វេលានេះទ័ពសៀមវាយបានទាំងស្រុកលើ ព្រមទាំងស្រុកក្រោម សល់នៅតែត្រើយខាងកើត ដែលនឹងឱ្យស្ដេចយាងចេញចោលព្រះបរមរាជវាំងនោះ ក្រែងពុំស្រួលតែសៀមដឹង វានឹងព្រួតទាំងខាងជើង ខាងត្បូង លើកទ័ពមកវាយយកបានដោយងាយ។ បើសៀមចូលក្នុងព្រះបរមរាជវាំងបានហើយ នឹងអន្តរាយព្រះរាជទ្រព្យ តែការនេះស្រេចនៅទ្រង់ព្រះចិន្តាតាមការគួរចុះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាយទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមដូចឧកញ៉ាភិមុខវង្សា តែសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ពុំព្រមស្ដាប់តាមទីប្រឹក្សាឡើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើម៉ឺនជំនិតក្សត្រអុន ឱ្យនាំព្រះបន្ទូល មកក្រាបទូលសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាដោយសេចក្ដីថា: ទ័ពសៀមជាន់នេះ ក្លៀវក្លាណាស់ វាវាយបានស្រុកក្រៅអស់ហើយ។ ឧឡូវវាលើកមកធ្វើបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ហើយទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ យល់ឃើញថា: ព្រះបរមរាជវាំងនេះទើសទាស់ណាស់ សូមព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ នាំព្រះអគ្គមហេសី ព្រះស្នំក្រមការ និងព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង បណ្ដាជាខ្ញុំភៀសចេញពីបរមរាជវាំង ចៀសពីមុខសត្រូវសិន។ សូមទ្រង់ទុកតែសេនាបតី និង សេនាទាហានដែលមានថ្វីដៃឱ្យនៅរក្សាព្រះរាជវាំង។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំសូមធ្វើការរាជការថ្វាយលុះត្រាតែអស់ជីវិត។ គួរពុំគួរស្រេចនូវទ្រង់ព្រះតំរិះតាមការណ៍។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ទ្រង់ទតព្រះបន្ទូលជ្រាបសព្វសេចក្ដីហើយ ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងសេនាបតីទាំងឡាយ ដែលព្រះមហាឧភយោរាជ ឱ្យយើងភៀសចេញនេះ ឃើញគួរខ្លះ មិនគួរខ្លះ ដ្បិតកាលរាជ្យសម្ដេចព្រះស្រីរាជានោះ ព្រះធម្មរាជាចូលគំនិតនឹងសៀមធ្វើឧបាយឱ្យសៀមចាប់ព្រះស្រីរាជា និង ព្រះសុរិយោទ័យនាំទៅស្រុកសៀមអស់ហើយ ឡើងសោយរាជ្យផ្ទាល់ព្រះអង្គវិញ។ សេនាបតីក៏ពុំយល់តាមព្រះរាជតំរិះនេះទេ បែរជាយល់តាមតែព្រះរាជបន្ទូល របស់សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទៅវិញ។ ទើបព្រះមហិន្ទរាជា ទ្រង់ឱ្យហោរាចូលគាល់ ហើយទ្រង់ឱ្យមើលព្រះជតារាសី។ ហោរាទំនាយថ្វាយថា : ព្រះជតាត្រូវលើព្រះរាមដើរទសន៍ បើតាមទំនាយ រាសីត្រូវទៅលើមនុស្សកំបុតក្បាល។ សព្វថ្ងៃព្រះអង្គនៅក្នុងព្រះគ្រោះកាច នៅតែ ៦ ខែទៀតនឹងបានស្បើយព្រះគ្រោះនេះហើយ។ មួយទៀត ព្រះកេតុធ្លាក់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ខ្លាជាសត្វព្រៃ ក៏ចូលខាំមនុស្សក្នុងស្រុកភូមិទាំងថ្ងៃ ត្រូវឱ្យភៀសព្រះអង្គចេញក្នុងមួយគ្រាសិនទើបល្អ។ សម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយក៏ទ្រង់វិតក្កណាស់ តែដោយទាស់នឹងហោរាទាយថ្វាយហើយសេនាបតីក៏យល់ព្រមតាមដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ១៤ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំមមី ឆស័កនោះ វេលាយប់ទ្រង់ចាត់សេនាទាហាន ដែលមានថ្វីដៃឱ្យនៅរក្សាព្រះបរមរាជវាំង ស្ដេចនាំព្រះទេវីក្សត្រី ព្រះមាតុច្ឆា និងព្រះអគ្គមហេសីសម្ដេចព្រះបរមរាជាចៅពញាតន់ ជាព្រះរាជបុត្រកណ្ដាល និង ពញាញោមជាព្រះរាជបុត្រាពៅ ព្រះស្នំក្រមការបណ្ដាជាខ្ញុំ អ្នគគាល់បំរើគ្រប់គ្រួ ព្រមទាំងមុខមន្ត្រីដែលទុកព្រះទ័យ និង ទាហានរក្សាព្រះអង្គ ៥០០ នាក់ចេញពីព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក ឆ្លងទៅស្រុកស្រីសឈរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ២ កើត ខែចែត្រ ឆ្នាំមមី ឆស័កនោះ ទ្រង់បានជួបនឹងសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះបុត្រាច្បងនឹងចៅពញាអន ជាព្រះអនុជពៅ ដែលថយមកពីខេត្តបន្ទាយមាស បាសក្ដិមកបោះទ័ពនៅទីនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចសៀមដែលចោមបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍នោះទ្រង់ចាត់ព្រះរាជមារនូ ឱ្យលើកទ័ព ៤០០០០ នាក់មកវាយព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក តែលើកទៅពុំទាន់ដល់ដោយមានទ័ពខ្មែរនៅរាំងផ្លូវជាច្រើនសង្កាត់ណាស់។ ព្រះនរេឝ្វរជ្រាបថា ទ័ពខ្មែរបានបោះរាំងផ្លូវជាច្រើនអន្លើនឹងលើកទៅវាយបន្ទាយលង្វែកពុំដល់វេលានេះត្រូវតែយើងលើកទ័ពទៅចោមបន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ ដើម្បីនឹងចាប់ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ឱ្យទាល់តែបាន ទើបទ័ពខ្មែរនឹងខ្លបខ្លាច ដល់យើងទៅចោមវាយបន្ទាយលង្វែកនោះនឹងបានដោយងាយ។ ប៉ុន្តែយើងត្រូវខំប្រឹងធ្វើការឱ្យខែងរ៉ែងបើឈ្មោះណាហើយរាថយនឹងប្រហារជីវិតបង់។ រួចហើយព្រះនរេឝ្វរ ត្រាស់ឱ្យសេនាទាហានលើកទ័ពទៅចោមបន្ទាយសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជតាមបង្គាប់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសេនាទាហានបាញ់កាំភ្លើងធំ តូចចេញពីក្នុងបន្ទាយមកបណ្ដាលឱ្យស្លាប់កងទ័ពសៀមជាច្រើន។ ទ័ពសៀមឡើងរបងបន្ទាយពុំបាន ក៏ថយទៅបោះទ័ពចោមព័ទ្ធជុំវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ប្រឹក្សានឹងនាយទ័ពទាំងពួងថា: អាសៀមវាលើកទ័ពមកជាន់នេះក្លៀវក្លាពេកណាស់ ព្រោះវាគំនុំនឹងយើងកាលដែលច្បាំងនឹងមន។ វានឹងយើងជាប់ជាសត្រូវនឹងគ្នាដូចអ្នកទាំងពួងដឹងស្រាប់ហើយ។ វាលើកមកចោមបន្ទាយក្នុងពេលនោះដោយបំណងតែខ្លួនយើងប៉ុណ្ណោះ យើងនឹងទ្រាំនៅក្នុងបន្ទាយក្រែងវាឡោមព័ទ្ធចាប់យើងបាន។ ដូច្នេះគួរតែវាយទំលាយបន្ទាយចេញទៅ ឯព្រះបរមរាជវាំងលង្វែកឱ្យបានជួបជុំសេនាទាហានដែលមានថ្វីដៃ ហើយសឹមគិតយកជ័យជំនះឱ្យបាន។ នាយទ័ពទាំងពួងក៏យល់ព្រមតាមព្រះរាជតំរិះ ដោយរអារដៃនឹងទ័ពសៀមហើយ ទើបទ្រង់ចាត់ឱ្យឧកញ៉ាយោធាសង្គ្រាមទុយ និង ព្រះរាជវរានុកូលម៉ី ឱ្យនាំពល ៥០០០ នាក់វាយទំលាយជាទ័ពមុខ។ ហ្លួងទិព្វសេនាកៅ ហ្លួងរាជាមាត្យសេក ឧកញ៉ាវង្សាធិបតីម៉ា ឧកញ៉ាកោសាធិបតីសោម ហ្លួងធានុការជុំ នាំពល ៥០០០ នាក់ ជាទ័ពក្រោយការពារកុំឱ្យសៀមវាយកាត់បាន ហើយស្ដេចនាំសេនាទាហាននិងនាយកង នាយទ័ពដែលមានថ្វីដៃសំរាប់រក្សាព្រះអង្គជាស្រេច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ១ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំមមី ឆស័ក ស្ដេចឱ្យវាយទំលាយចេញពីក្នុងបន្ទាយ។ ទ័ពសៀមធននឹងដៃសេនាខ្មែរពុំបាន ក៏ធ្លាយដោយវេលាយប់ ទ័ពក្រោយក៏ច្បាំងបណ្ដើរ។ បន្ទាយខេត្តបរិបូរណ៍ក៏អន្តរាយបានទៅសៀម។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជក៏លើកទ័ពទៅព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក ហើយទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជា និងសេនានឹងសេនាបតីនាយកងនាយទ័ពទាំងពួង ឱ្យរក្សាប៉មបន្ទាយកុំបីធ្វេសប្រហែសឱ្យសោះ។ កងទ័ព ដែលបោះតាមរយៈផ្លូវទាំងប៉ុន្មានក៏ប្រមូលចូលក្នុងបន្ទាយអស់។ នៅក្នុងបន្ទាយមានរេហ៍ពលច្រើន តែមានស្បៀងអាហារពុំធួនការណ៍។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ព្រះនរេឝ្វរជ្រាបថា : សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ស្ដេចវាយទំលាយចេញពីបន្ទាយរួចទៅហើយ ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់ក៏ប្រញាប់លើកទ័ពស្រូតរូតតាមទៅ តែតាមពុំទាន់ ទើបត្រាស់ឱ្យលើកទ័ព ចូលចោមព័ទ្ធព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ៩ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំមមី ឆស័ក ទ័ពសៀមត្រើយឯជើង ឯត្បូងក៏វាយទ័ពខ្មែរដែលលើកទៅចាំផ្លូវ។ ទ័ពបែករត់ចូលព្រៃអស់។ ចំណែកទ័ពព្រះនរេឝ្វរ ក៏លើកមកប្រជុំនិងកងទ័ពសៀម ដែលចោមព័ទ្ធព្រះបរមរាជវាំងលង្វែក។ ទើបព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់ឱ្យធ្វើបន្ទាយជាខាងលិចព្រះបរមរាជវាំង។ រីឯសេនា ទាហានក៏ចោមព័ទ្ធព្រះបរមរាជវាំងជុំវិញ។ កាលដែលទ័ពសៀមចោមព័ទ្ធក្នុងពេលនោះ គឺអស់ពេលមួយខែ មិនឱ្យខ្មែរណាម្នាក់ចេញបាន ឡើយតែនឹងវាយទំលាយសំរុកចូលក៏ពុំបាន ដ្បិតទាហានខ្មែរ បាញ់កាំភ្លើង ធ្នូ ស្នាពីខាងក្នុងបន្ទាយមកយ៉ាងច្រើន។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀម ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី នាយកង នាយទ័ពទាំងពួងថា ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាវេលានេះអស់កំលាំងហើយ មុខជានឹងបានកណ្ដាប់ដៃយើងហើយ។ ឥឡូវនេះបើយើងឱ្យសេនាទាហាន ឡើងឆ្ការបន្ទាយ ហើយទំលាយចូលទៅក៏បាន តែនឹងនាំឱ្យខូចសេនាទាហានទាំងសងខាង គួរយើងចាត់ឱ្យនាំយកព្រះបន្ទូលទៅប្រាប់ឱ្យចេញមកចុះ យើងនឹងឈប់ធ្វើសង្គ្រាមហើយ។ នាយកងក៏យល់ព្រមទើបតែងព្រះរាជសារប្រាប់ ឱ្យមន្ត្រីខ្មែរដែលចាប់បានក្នុងទ័ពនិងពួកសៀមនាំចូលទៅក្នុងបន្ទាយ។ លុះនាំព្រះរាជសារទៅដល់មន្ត្រីខ្មែរ ក៏ហៅនាយទ្វារឱ្យបើកទ្វារទទួលព្រះរាជបន្ទូលស្ដេចសៀម។ នាយទ្វារបានដឹងក៏ប្ដឹងដល់សេនាបតី ឱ្យនាំព្រះរាជសារថ្វាយសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាប ស្ដេចឱ្យមើលព្រះរាជសារថ្វាយ។ ព្រះរាជសារនោះមានសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារ ព្រះបាទព្រះនរេឝ្វរ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ដ៏ជាមោលីនៃ នរជាតិជនចម្រើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតីបានជ្រាប។ ខ្ញុំព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាលើកព្យូហយាត្រាមកចោមបន្ទាយមួយខែហើយ ដោយមានបំណងពីរជំពូកគឺ ចំពូកទីមួយ: ចង់មើលសេនាទាហានខ្មែរដែលល្បីថាមានថ្វីដៃ ចំពូកទីពីរ : បំណងនឹងទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឥឡូវនេះម្ដេចក៏ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ពុំបានឃើញចេញមកច្បាំង។ បើព្រះចៅក្រុងកម្ពុជា ពុំហ៊ានចេញទៅច្បាំងទេឱ្យចងគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ហើយចេញមកទទួលថ្វាយបង្គំព្រះបាទយុគល ដោយស្រួលចុះដើម្បីកុំឱ្យលំបាកដល់សេនាទាហាន។ ឯហេតុដែលកើតមកអំពីពេលមុននោះ យើងលើកចោលទាំងអស់ សូមកុំឱ្យទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យឱ្យសោះ។ មួយទៀតក្រុងកម្ពុជាក្នុងពេលនេះដូចជានៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃយើងទៅហើយ។ បើយើងនឹងឱ្យសេនាទាហានវាយតែមួយរំពេចក៏បែកទៅហើយ ឬ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាទ្រង់ព្រះចិន្តាដូចម្ដេចសូមឆ្លើយឱ្យទ្រង់ជ្រាបជាប្រញាប់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់នូវសេចក្ដីព្រះសារនោះចប់ហើយ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ជំនុំនឹងសេនាបតីនាយកង នាយទ័ពទាំងពួងតាមព្រះបន្ទូលស្ដេចសៀម។ ខណៈសម្ដេចព្រះមហាចៅហ្វាទឡ្ហៈក្រាបបង្គំទូលថា : ក្នុងរឿងនេះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំយល់ឃើញថា: យើងជាន់នេះថយកំលាំងដោយហេតុ ៣ ប្រការ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រការមួយ : ព្រះពុទ្ធបដិមារដែលធ្លាប់តែពូកែសក្ដិសិទ្ធិ សៀមប្រើឧបាយកលឱ្យមករុះរើរំលាយចេញអស់</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រការពីរ : សេនាទាហានដែលធ្លាប់តែមានថ្វីដៃក៏បានទៅលើកណ្ដាប់ដៃសៀម។ សៀមវាបានប្រមូលស្បៀងអាហារដាក់ទុកបំរុងក្នុងកងទ័ពក៏មានច្រើន បើតយុទ្ធនឹងបានជ័យជំនះដោយកំរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រការបី : ឯបន្ទាយនេះកាលពីដើមមាំមួនណាស់ តែកាលដែលសៀមលើកទ័ពមមកចោមពីជាន់មុនវាបានយកប្រាក់ដួងមកធ្វើជាគ្រាប់កាំភ្លើងហើយបាញ់មកក្នុងបន្ទាយរាស្ត្រទាំងឡាយបានឃើញប្រាក់ដួងទាំងនោះ ក៏នាំគ្នាកាប់គាស់ រើឆ្ការឫស្សីខូចអស់។ ឥឡូវបន្ទាយពុំមាំមួនសោះ ហើយទ័ពសៀមក៏លើកមកចោមព័ទ្ធជុំវិញ ស្រូវក្នុងស្រែក៏ទ័ពសៀមច្រូតកាត់យកធ្វើជាស្បៀងអស់ ខាងយើងឃើញថា ថយកំលាំងគ្រប់ជំពូក។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំយល់ឃើញថា បើយើងចុះញ៉មគេសិនទៅ ឃើញថាងាយស្រួល ហើយសឹមយើងនឹងគិតការណ៍តទៅទៀត តែស្រេចនៅទ្រង់ព្រះចិន្តរាតាមការគួរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេនាបតី នាយកង នាយទ័ពទាំងពួង ក៏យល់ព្រមតាមដូចសម្ដេចចៅហ្វាក្រាបបង្គំទូល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ក៏ទ្រង់យល់ព្រមតាម។ ស្ដេចឱ្យនាំទូតចូលគាល់ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់តាមការគួរ ទើបទ្រង់ឱ្យតែងព្រះរាជសារតបទៅព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀមវិញ។ ព្រះរាជសារនេះមានសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារផុលផុះ ពីព្រះរាជហឫទ័យនៃសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ធម្មិកវរោត្តមបុរមមហាឧភយោរាជ សូមចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមក ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរេឝ្វរ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាជាមហាក្សត្រដ៏ប្រសើរ។ សូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតទ្រង់ព្រះឧស្សាហ៍លើកព្យូហមកជាន់ដែនក្រុងកម្ពុជាធិបតី ដោយព្រះទ័យបំណង នឹងផ្សាយព្រះរាជាណាខេត្រឱ្យធំទូលាយ ហើយមានព្រះទ័យករុណាដល់សមណៈជីព្រាហ្មណ៍អាណាប្រជានុរាស្ត្រក្នុងខេមរៈប្រទេស មិនមានព្រះទ័យចងអាឃាតព្យាបាទដោយហេតុខាងដើមនោះទេ។ ខ្ញុំព្រះមហាឧភយោរាជ មានព្រះទ័យអំណរណាស់ ដ្បិតទ្រង់នឹងចងជាផ្លូវព្រះរាជមេត្រី តាមបុរាណរាជប្រវេណី ខ្ញុំនឹងទទួលដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រី។ មួយទៀតសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជាធិរាជ ជាសម្ដេចព្រះរៀមខ្ញុំ ស្ដេចដោយព្រះអង្គចេញទៅជាយូរថ្ងៃណាស់ហើយ ពុំដឹងជាស្ដេចយាងទៅទីតំបន់ណាទេ។ សេចក្ដី នេះបើព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា លើកព្យូហមកដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រីមែន ឱ្យរំលាយទ័ពចេញ កុំឱ្យចោមព័ទ្ធបន្ទាយទៀតឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបស្ដេចចាត់ឧកញ៉ាមហាសេនាមួយ ឧកញ៉ាធិរាជវង្សាមួួយឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារនេះទៅថ្វាយព្រះនរេឝ្វរស្ដេចសៀមជាមួយនិងរាជទូតសៀម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់ហើយក៏ប្រញាប់ថ្វាយស្ដេចសៀម។ សម្ដេចព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ទតសេចក្ដីព្រះរាជសារសព្វគ្រប់ហើយទ្រង់ព្រះអំណរណាស់ ហើយមានព្រះតំរាស់:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដែលសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជចុះញ៉មដោយផ្លូវព្រះរាជមេត្រីនោះ យើងមានចិត្តអំណរពន់ប្រមាណដូច្នេះសូមឱ្យសម្ដេចព្រះឧភយោរាជបើកទ្វារទទួលយើងចុះ យើងនឹងរំលាយទ័ពមិនឱ្យចោមព័ទ្ធបន្ទាយតទៅ។ រួចហើយព្រះនរេឝ្វរ ត្រាស់ឱ្យរំលាយទ័ពចេញ។ ចំណែកឧកញ៉ាមហាសេនា និង ឧកញ៉ាធិរាជវង្សា ក៏ត្រឡប់ចូលមកក្នុងបន្ទាយវិញ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូល សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ តាមព្រះបន្ទូលស្ដេចសៀមសព្វគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ពុំទុកព្រះទ័យទេ ទ្រង់ជំនុំនឹងចតុស្ដម្ភ នាយកង នាយទ័ព ទាំងពួងថា : យើងបើករាស្ត្រប្រជាឱ្យចេញទៅក្រៅបន្ទាយល្បងមើលសិន បើសៀមមិនធ្វើអ្វីនាំឱ្យអន្តរាយទេ នោះគួរយើងទទួលចុះ។ ហើយទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរាស្ត្រប្រជាដែលនៅក្នុងបន្ទាយ អត់ឃ្លានឱ្យចេញទៅរកស្បៀង អាហារក្រៅបន្ទាយ។ ពេលនោះទ័ពសៀមក៏ពុំធ្វើអន្តរាយអ្វីដូចពាក្យដែលរាជទូតក្រាបបង្គំទូលមែន។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជជំនុះព្រម ស្រេច ស្ដេចឱ្យរៀបចំព្រះរាជរោងក្នុងបន្ទាយរួច ទ្រង់ត្រាស់ប្រើមន្ត្រី នាយកង នាយទ័ពមាន ឈ្មោះ ៥០ នាក់ឱ្យចេញទទួលទឹកពិភទ្ទសច្ចាជាមួយនិងនាយកង នាយទ័ពសៀម។ សៀមក៏ព្រមទទួល រួចចូលក្រាបទូលព្រះនរេឝ្វរ ឱ្យស្ដេចយាងចូលក្នុងបន្ទាយលង្វែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃសៅរ៍ ៣ កើត ខែចែត្រ ឆ្នាំមមី សប្តស័ក ព្រះនរេឝ្វរយាងចូលក្នុងបន្ទាយលង្វែក។ ខ្មែរខូចបង់បន្ទាយលង្វែកក្នុងថ្ងៃនោះ។ កាលសម្ដេចព្រះនរេឝ្វរ ចូលមកដល់ទ្វារបន្ទាយហើយ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា : យើងលើកព្យូហមកពីរដងហើយ យើងទើបនឹងបានដល់ទ្វារបន្ទាយក្នុងថ្ងៃនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទូលថា : ខ្ញុំព្រះអង្គក៏បានលើកទ័ពទៅវាយក្រុងស្រីអយុធ្យាពីរ បីដងដែរបានឃើញតែទ្វារបន្ទាយតែមិនបានចូល។ ទ្រង់លើកមកតែ ២ ដងក៏បានចូលមកបន្ទាយខ្ញុំព្រះអង្គ ព្រោះទ្រង់ ប្រកបដោយតេជានុភាពច្រើនជាងខ្ញុំព្រះអង្គ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្សត្រទាំងពីរព្រះអង្គក៏ស្រុះស្រួលទៅវិញទៅមក ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជអញ្ជើញព្រះនរេឝ្វរឱ្យចូលក្នុងព្រះរាជរោង។ ពេលនោះព្រះនរេឝ្វរមានបន្ទូលថា : ខ្ញុំលើកទ័ពមកនេះ ប្រយោជន៍នឹងឱ្យមានព្រះរាជមេត្រីនឹងគ្នាដូចអំពីដើម ព្រោះក្រុងកម្ពុជាធិបតីលះបង់សត្យានុសត្យកាត់ព្រះរាជមេត្រីលើកទ័ពទៅចោមព្រះនគរសៀមក្នុងផែនដីព្រះបិតាដែលកំពុងតែជាប់ដៃច្បាំងនឹងមន។ ខ្ញុំមានបំណងនឹងឱ្យព្រះនគរទាំងពីរមាន មេត្រីនឹងគ្នាមិនឱ្យកើតបដិបក្សនឹងគ្នាតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឥឡូវសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ជាព្រះរៀមរត់ចេញបាត់ មិនសមនឹងបំណងខ្ញុំទេ។ សេចក្ដីនេះ ខ្ញុំសូមអញ្ជើញសម្ដេចចូលទៅក្នុងក្រុងស្រីអយុធ្យាសិន ខ្ញុំនឹងរៀបឱ្យអ្នកត្រឡប់មកគ្រងនគរវិញ។ មានបន្ទូលហើយស្ដេចសៀមឱ្យសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ប្រមូលព្រះម្នាង ព្រះរាជបុត្រា បុត្រី នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី គ្រប់ក្រុម ខ្ញុំរាជការទាំងអស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ជ្រាបថា: ព្រះនរេឝ្វរនឹងយកព្រះអង្គទៅស្រុកសៀម ក៏ទ្រង់លាព្រះនរេឝ្វរចូលទៅក្នុងដំណាក់ ហើយទ្រង់ប្រឹក្សានិងនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការទាំងពួងថា: វេលានេះយើងមិនទៅនឹង គេពុំបានគួរតែយើងទៅសិនចុះ សិមគិតត្រឡប់មកស្រុកវិញឱ្យបាន។ មានបន្ទូលហើយ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឱ្យព្រះរាជទេពីព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរ គឺ ព្រះជ័យជេដ្ឋា១ ព្រះឧទ័យ១ និងព្រះរាជបុត្រីមួយព្រះអង្គ ព្រះនាមថាព្រះអង្គចន្ទបុប្ផា និងបណ្ដាជាខ្ញុំរាជការដែលស្ម័គ្រចិត្តតាមហែ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅថ្ងៃ ៥ រោច ខែចែត្រ ឆ្នាំមមែ សប្តស័ក ពស. ២១៣៩ គស.១៥៩៥ មស.១៥១៧ ចស.៩៥៧។ ព្រះនរេឝ្វរ ស្ដេចសៀមចាត់មន្ត្រីសៀមមានងារជាមហាមន្ត្រី ឱ្យនៅរក្សាស្រុកខ្មែរ តែឱ្យនៅស្រុកឧដុង្គ ហើយព្រះនរេឝ្វរនាំសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ មហាឧភយោរាជ ព្រះម្នាង ព្រះស្នំ បុត្រា បុត្រី និងព្រះរាជវង្សានុវង្សទៅស្រុកសៀម ឱ្យកងទ័ពសៀមកៀរគ្រួខ្មែរ ពីត្រើយទាំងសងខាងរៀង តាមផ្លូវតាំងពីខេត្តសំរោងទង លង្វែក រៀងទៅដល់ខេត្តនាងរងបានប្រមាណជាមនុស្ស ១២០០០០ នាក់។ នៅពេលនោះ បានជាទ័ពសៀមប្រញាប់ថយទៅវិញ ព្រោះមានដំណឹងថា: មននឹងលើកទ័ពមកទៀត។ កាលសៀមនាំគ្រួខ្មែរទៅដល់ខេត្តបាត់ដំបង ពួកគ្រួទាំងនោះបាននាំគ្នាបះបោររត់ត្រឡប់មកវិញ។ ប្រហែលជាពាក់កណ្ដាលដែលព្រាត់ប្រាសកូន ប្រពន្ធ មុខគួរឱ្យសង្វេគណាស់។ ឯព្រះនរេឝ្វរនាំសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ទៅដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យាហើយស្ដេចឱ្យសង់ដំណាក់ថ្វាយគង់នៅភូមិឈ្មោះ ខកខ្វាយ។</span> ---- *១. ក.ក.ឧ ស្រែន្យសេនាឫទ្ធី នៅកន្លែងខ្លះប្រើ សែន្យសេនាឫទ្ធី ពាក្យទាំងពីរមានន័យដូចគ្នា *២. ក.ក.ន នៅកន្លែងខ្លះសរសេរថា "តិប្បញ្ញោ" បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះសត្ថា|ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ}} 4zndu04vijjmijv96e27llbq3m5miql 0 2975 9101 9100 2020-04-10T17:32:55Z 203.144.71.149 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា|ផែនដីពញាអន}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Content;">ព្រះរាមជើងព្រៃឡើងគ្រងរាជ្យនៅឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក ពស.២១៣៧ គស.៥៩៣ ចស.៩៥៥ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៤៩ ឆ្នាំ ហើយទ្រង់ព្រះនាមជាព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យបរមរាជាធិរាជ ព្រះអង្គរើសយកសុទ្ធតែព្រះរាជត្រកូលមកតាំងធ្វើជាសេនាបតីទាំង ៤ សំរាប់ផែនដីនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ក្នុងរាជ្យនោះ ព្រះរាជត្រកូលថ្កុំថ្កើងណាស់។ បើមន្ត្រីត្រកូលណាមិនកោតខ្លាចស្ដាប់បង្គាប់ ឬ ធ្វើការណ៍អ្វីមិនសមគួរនឹងព្រះរាជត្រកូលទេ នោះនាម៉ឺនក្នុងព្រះរាជត្រកូលតែងសង្កត់សង្កិន យកទោសតូចទៅជាទោសធំ ម៉្លោះហើយមន្ត្រីត្រកូលនោះតែងតែមានមនុស្សកោតខ្លាចជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">លុះមកដល់ឆ្នាំមមី ឆស័ក ពស.២១៣៨ គស.១៥៩៤ មស.១៥១៦ ចស.៩៥៦ សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យបរមរាជាធិរាជ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់សេនាបតី មន្ត្រីទាំងជើងទឹកជើងគោក ឱ្យកេណ្ឌពលបាន២០០០០ នាក់ ហើយចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោមឱ្យឃុំពល ៥០០០ នាក់លើកទ័ពទៅស្ទាក់ផ្លូវខេត្តទ្រាំង មិនឱ្យព្រះមហាក្សត្រសៀមចុះទៅសមុទ្ទរត់ទៅស្រុកបានឱ្យចៅឧកញ៉ាចក្រីឃុំពល ៥០០០ នាក់លើកទៅស្ទាក់ផ្លូវឯខេត្តនគរវត្ត បាត់ដំបងកុំឱ្យព្រះមហាមន្ត្រីសៀមរត់ទៅតាមជើងគោករួច។ ឯខ្លួនសម្ដេចព្រះរាមជើងព្រៃឯងលើកទ័ពទូក ឃុំពល ១០០០០ នាក់មកឡើងជើងគោកនៅភ្នំពេញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ព្រះមហាមន្ត្រីសៀមដែលនៅរក្សាស្រុកឧដុង្គនោះ កាលបានដឹងថាព្រះរៀមជើងព្រៃនឹងលើកមកហើយ ហើយយល់ថាពលខ្លួនមានតែ ២០០០ នាក់ ឃើញថាពុំធួនការណ៍ទេ ទើបចាត់សំបុត្រឱ្យឃុំពលខេត្តសំរោងទង លង្វែក រលាប្អៀរបានពល ៥០០០ នាក់ទៀត រួមត្រូវជា ៧០០០ នាក់ ហើយលើកចេញពីស្រុកឧដុង្គមានជ័យ មកជួបប្រទះ នឹងទ័ពខ្មែរនៅដំបូកមានល័ក្ខណ៍។ ពលទ័ពខ្មែរខាងឯនាយ ឃើញទ័ពខ្មែរខាងឯនាយ លើកទៅដល់ក៏រត់ចោលមេកងទ័ព សៀមអស់។ មហាមន្ត្រីគង់នៅសល់តែពលសៀមលាវ ២០០០ នាក់ប៉ុណ្ណោះ សំរាប់តតាំងនឹងទ័ពខ្មែរ។ ទ័ពខ្មែរច្រើនលើសកំលាំងពេក ដេញចាក់កាប់ទ័ពសៀមលាវស្លាប់បាត់បង់ជីវិតអស់ជាច្រើន អ្នកដែលនៅរស់ហើយរត់រួច បានទៅដល់ស្រុកវិញនោះតិចណាស់។ ទ័ពឧកញ៉ាចក្រី ដែលលើកទៅស្ទាក់ផ្លូវសៀមនោះទៅមិនទាន់ ទើបសម្ដេច ព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យប្រើចៅហ្វាយស្រុកបរិបូណ៌ ឱ្យលើកទ័ពដេញតាមព្រះមហាមន្ត្រីសៀម ទាល់តែផុតដែនកម្ពុជា រួចហើយសម្ដេចព្រះរាមាធិបតីត្រឡប់ទៅគ្រងនៅស្រីសន្ធរវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">លុះដល់ ពស.២១៣៩ គស.១៥៩៥ មស.១៥១៧ ចស.៩៥៧ ឆ្នាំមមែ សប្តស័ក សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យ អាយុបាន ៥២ ឆ្នាំគ្រងរាជ្យសម្បត្តិបាន៣ ឆ្នាំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">នេះនឹងនិយាយពីបារាំងព័រទុយហ្កាល់ម្នាក់វិញ។ បារាំងនេះមានស្ម័គ្របក្សពួកជាច្រើនចូលមកនៅក្នុងក្រុង កម្ពុជានេះឈ្មោះល្វីវ៉េឡូហ្សូ ជាមិត្រនឹងសម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជាដែលស្ដេចទៅសុគតឯស្ទឹងត្រែងនោះ។ ក្នុងពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាកំពុងកើតចលាចលនោះ ល្វីវ៉េឡូហ្សូបានទៅស្រុកកំណើតរបស់ខ្លួន។ លុះដល់ ពស.២១៤០ គស.១៥៩៦ មស.១៥១៨ ចស.៩៥៨ ឆ្នាំវក អដ្ឋស័ក ល្វីវ៉េឡូហ្សូត្រឡប់មកវិញ។ លុះដឹងថា ព្រះនគរបែកនឹងសៀមហើយ ហើយព្រះរាមាជើងព្រៃ ជ្រែករាជសម្បត្តិព្រះអង្គ ទាល់តែព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់សុគតឯខេត្តស្ទឹងត្រែងទៀត ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ ក៏ក្រេវក្រោធពន់ប្រមាណណាស់ គិតនឹងធ្វើគតព្រះរាមជើងព្រៃ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យ ទ្រង់ក៏បានជ្រាបនូវគំនិតនេះដែរ ទ្រង់ក៏គិតនឹងឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាចក្រីសេនាសឹកព្រះអង្គ នឹងរកកលឧបាយចាប់ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូនោះឱ្យបាន។ ក្នុងគ្រាដែលទ្រង់ជំនុំគិតការណ៍នោះមានស្រីពីរនាក់ឈ្មោះនាងម៉ៅ ១ នាងម៉ា១ ដែលត្រូវជាកូនចៅជាទីប្រោសប្រាណ អំពីសម្ដេចព្រះមហាមហិន្ទរាជា មកស្ដាប់ ឮ ហើយក៏ លបទៅប្រាប់ ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ ឱ្យបានដឹងអំពីស្ដេចជំនុំកិច្ចការនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ បានដឹងហើយក៏នាំគ្នា ២៤ នាក់តែងខ្លួនបង្កប់កាំភ្លើងលាក់ដាក់កប់នៅក្នុងហោប៉ៅខោជាឧបាយកលទើបនឹងមកពីស្រុកបានគ្រឿងបណ្ដាការល្អវិសេស និងកាំភ្លើងក្រំមាសយ៉ាងល្អយកមកថ្វាយ ដើម្បីសូមជ្រកក្រោមព្រះបុណ្យបារមីតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">កិត្តិសព្ទនេះ ទ្រង់បានជ្រាបដល់សម្ដេចព្រះរាមាធិបតីគ្រងរាជ្យ ស្ដេចមានប្រាថ្នាចង់បានតែព្រែ ទួន គៀត និង កាំភ្លើងក្រំមាសនោះពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រាប់ឱ្យល្វីវ៉េឡូហ្សូនាំគ្រឿងបណ្ដាការទាំងនោះ ចូលទៅថ្វាយព្រះអង្គចុះ។ ម្សៀរសុទ្ធតែកាំភ្លើងសំរាប់ខ្លួនទាំង ២៤ នាក់ក្នុង ហិប ហើយឱ្យទាហានទាំង ២៤ នាក់សែងចូលទៅក្នុងវាំងជា ១២ ស្នែង។ ខណៈដែលទៅដល់ហើយម្សៀរល្វី វ៉េឡូហ្សូ ក៏ថ្វាយកាំភ្លើងទាំងនោះ ដោយយកស្វាយកាំភ្លើងទៅមុន។ លុះសម្ដេចព្រះរាមគ្រងរាជ្យ លូកព្រះហស្ថមកទទួល ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ ក្រឡាស់ថ្វាយពីត្រែកាំភ្លើងវិញ ហើយសល់តែកាំភ្លើងគ្រាប់ចេញទៅត្រូវត្រង់ព្រះឱរាព្រះរាមជើងព្រៃ ហើយស្ដេចក៏សុគតក្នុងពេលមួយរំពេចនោះទៅ។ ឯសេនាមន្ត្រីទាំងពួង ដែលគាល់នៅទីនោះ ឃើញហើយក៏ព្រួតគ្នាស្ទុះទៅចាប់ទាហានបារាំង។ ទាហានបារាំងទាំង ២៤ នាក់នោះក៏ហូតយកកាំភ្លើងខ្លីបាញ់ទៅត្រូវសេនាបតីខ្លះ។ ខណៈនោះទាហានរក្សាព្រះអង្គ ក៏ស្ទុះចូលទៅជួយទៀតតែទាហានបារាំងដកយកកាំភ្លើងវែង ពីក្នុងសំណុំបណ្ដាការនោះ បាញ់ទៅត្រូវមន្ត្រីព្រះអង្គ និងក្រុមរក្សាព្រះអង្គនោះស្លាប់អស់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">លុះបានជ័យជំនះហើយ ម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ ក៏អោយមន្ត្រីខ្មែររៀបធ្វើបុណ្យព្រះសពនេះ ដោយព្រះមេរុ សំពត់ជាប្រញាប់ហើយម្សៀរល្វីវ៉េឡូហ្សូ នាំទាហានសេនាបារាំង ៤ នាក់ និង សេនាទាហានខ្មែរជាច្រើនទៅអញ្ជើញ សម្ដេចព្រះបរមរាជាអង្គតន់ ជាព្រះរាជបុត្រកណ្ដាលនោះ ពីខេត្តស្ទឹងត្រែងចូលសោយរាជសម្បត្តិទៅក្នុងស្រុកស្រីសន្ធរ។</span> <span style="font-family:Khmer OS Content;">ព្រះអង្គតន់ជាសម្ដេចព្រះរាជបុត្រកណ្ដាល ឡើងសោយរាជ្យ ពីឆ្នាំរកា ឯកស័ក ពស.២១៤១ គស.១៥៩៧ មស.១៥១៩ ចស.៩៥៩ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ១៦ ឆ្នាំ ទ្រង់ព្រះនាមថា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការបរមរាជាធិបតី។ បាន១១ឆ្នាំ និងនៅស្រុកស្រីសន្ធរជាន់មុន ៣ ខែ ជាន់ក្រោយនេះព្រះអង្គសោយរាជ្យក្នុងស្រុកស្រីសន្ធរ ៣ ឆ្នាំទៀត បូករួមទាំងអស់សោយរាជ្យបាន ១៤ ឆ្នាំ ៣ ខែ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ក្នុងរាជ្យព្រះអង្គនេះ ព្រះអង្គមិនសូវយកព្រះទ័យទុកដាក់ ក្នុងកិច្ចការរាជការផែនដីទេ ទ្រង់បណ្ដែតបណ្ដោយឱ្យតែមន្ត្រីធ្វើការរាជការ។ មន្ត្រីក្រាបទូលដូចម្ដេច ក៏ទ្រង់យកតាមពាក្យតាមសំដីមន្ត្រី ដែលសរថ្លរក្រាបបង្គំទូលនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">លុះដល់មកឆ្នាំច សំរិទ្ធិស័ក ពស. ២១៤២ គស.១៥៩៨ មស.១៧២០ ចស.៩៦០ នោះមានចាមពីរនាក់ ម្នាក់ឈ្មោះប៉ោរ៉ាក់ ម្នាក់ទៀតឈ្មោះ លាក់ស្មើណា ដែលបានតាំងខ្លួនជាស្ដេចហើយក្បត់ព្រះអង្គ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ចាមទាំងពីរនាក់លើកទ័ពតាំងព្រះវង្សចាម ជាសេនាបតីគ្រប់ក្រសួង ហើយបំបែកកងមេទ័ពលើកទៅសង្កត់បានត្រើយខាងកើតទិសខាងត្បូង។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាភ្នំ ពុំព្រមចំណុះចាមក៏កេណ្ឌរេហ៍ពល ចៅមឿង ខេត្តរំដួល១ ស្វាយទាប១ កោះ១ និងក្នុងខេត្តបាភ្នំលើកទ័ពតាំងច្បាំងនឹងចាម។ ចាមបានច្បាំងគ្នានឹងខ្មែរជាច្រើនដង។ ចាមពូកែខាងសិល្បវិជ្ជាការគង់ជាងទ័ពខ្មែរ បានសំលាប់ចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំ ចៅមឿងខេត្តរំដួល និងស្វាយទាបបានហើយក៏ តែងតាំងប៉ោអាងជាចៅហ្វាយស្រុកបាភ្នំ ប៉ោតែះជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តរំដួល តាំងប៉ោស៊ុនជាចៅមឿងខេត្តរមាសហែក តាំងភ្នូវស៊ុនជាចៅមឿងស្រុកស្វាយទាប។ លុះតាំងជាចៅហ្វាយស្រុក ចៅមឿងរួចហើយ មេចាមទាំងនោះក៏លើកទ័ពទៅសង្កត់ខេត្តរោងដំរី ព្រៃនគរ និងខេត្តព្រៃវែងទៀត។ ចៅហ្វាយស្រុកព្រៃវែងច្បាំងចាញ់ចាម ហើយក៏រត់ទៅថ្វាយទោសនឹងព្រះបរមបពិត្រ ក្នុងក្រុងស្រីសន្ធរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">សម្ដេចព្រះបរមរាជាអង្គតន់ ទ្រង់ជ្រាបថាមានចាមបះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យឧកញ៉ាចក្រីលើកទ័ពទៅតនឹងទ័ពចាម។ ឧកញ៉ាចក្រីថ្វាយបង្គំលាចេញមក ហើយចាត់ឧកញ៉ារាជតេជៈជាទ័ពមុខ ឧកញ៉ានរេន្ទ្រគជសារជាប៉ែកស្ដាំ ឧកញ៉ាគជសឹកជាប៉ែកឆ្វេង ឧកញ៉ាមន្ត្រីគជេន្ទ្រជាទ័ពក្រោម ឃុំពល ១០០០ ម្នាក់លើកចេញទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ឯប៉ោរ៉ាក់ និង លាក់ស្មើណា នឹងថាទ័ពខ្មែរលើកមកហើយ ក៏បង្គាប់ទៅប៉ោទី ប៉ោអោង ប៉ោស៊ុន និងភ្នូវស៊ុន ចែភ្នូវដែលរក្សាខេត្តទាំងនោះថា ឱ្យនាំកងទ័ពចូលបង្កប់ក្នុងព្រៃអស់។ កាលណាបើឮសូរកាំភ្លើងធំច្បាំងតគ្នាហើយ ឱ្យឈ្មោះទាំងនេះចេញព័ទ្ធពីក្រោយ ពីខាងឱ្យស្រុះគ្នា ហើយប៉ោឡោ១ ប៉ោកៅ១ ឱ្យចេញទៅតជន្លទ័ព។ លុះប៉ោឡោនិងប៉ោកែវចេញមកជន្លទ័ពហើយ នោះឧកញ៉ាចក្រីក៏បញ្ជាឱ្យកងទ័ពដេញតាមទៅ។ ខណៈនោះប៉ោឡោ ប៉ោកៅ ក៏ឃុំពលចេញទៅត នឹងទ័ពឧកញ៉ារាជតេជៈ ជាទ័ពមុខឧកញ៉ាចក្រីមួយ និងមេទ័ពកងទ័ពឆ្វេងស្ដាំ។ លុះច្បាំងគ្នាបានបន្តិចប៉ោឡោ និងប៉ោកៅ ក៏នាំពលរត់ចូលព្រៃ នៅភូមិបន្ទាយផ្ដល់អស់ទៅ។ មួយរំពេចនោះប៉ោរ៉ាក់ និងលាក់ស្មើណាក៏ លើកទ័ពចេញទៅទទួលច្បាំងបាញ់កាំភ្លើងធំតូចចេញទៅជាសន្ធឹកគឹកគង កោលាហល។ ខណៈនោះមេកងទ័ពចាមទាំង៦កង ដែលបង្កប់នៅក្នុងព្រៃនោះ ក៏ចេញមកព័ទ្ធដេញចាក់កាប់កងទ័ពឧកញ៉ាចក្រី។ កងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីទ្រាំពុំបានក៏នាំគ្នារត់បែកទ័ពអស់ទៅ។ ពួកចាមសំលាប់បាន ឧកញ៉ារាជតេជៈមួយ ឧកញ៉ាចក្រីមួយ។ ពេលនោះកងទ័ពខ្មែរទាំងប៉ុន្មានក៏ចែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។ ដំណឹងនេះបានជ្រាបដល់ព្រះបរមបពិត្រ ជាអង្គម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទ្រង់ត្រាស់ថា : បានឱ្យធ្វើដល់ទៅសេនាបតី ពុំគិតឱ្យល្អិតម៉ត់ចត់ឱ្យសមនឹងងារសក្ដិសោះ ពុំសមឱ្យចាញ់កលឧបាយចាមយ៉ាងនេះឡើយ។ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យរៀបកងទ័ព នឹងស្ដេចចេញព្យូហសង្គ្រាមដោយផ្ទាល់ព្រះអង្គឯងតែម្ដង។ ក្នុងគ្រានោះស្ដេចចាត់ឱ្យសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈ សមុហនាយកនិងឧកញ៉ាវាំង ឱ្យនៅចាំរក្សាបន្ទាយព្រះនគរ។ ទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោមគង់ជាមេទ័ពមុខ ឧកញ៉ាវិបុលរាជកែវជាទ័ពស្ដាំ ឧកញ៉ានរិន្ទនាយកសួសជាប៉ែកឆ្វេង ឧកញ៉ាទេពវរជូនជាប៉ែកក្រោយឃុំពល១០០០នាក់។ ឯទ័ពហ្លួងមានពល ២០០០ នាក់លើកចេញទៅពីក្រុងស្រីសន្ធរ។ លុះដល់មកភូមិពាមជីលាំងទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យតាំងព្រះពន្លា បញ្ឈប់រេហ៍ពល ដើម្បីរង់ចាំស្ដាប់កិច្ចការនៅទីនោះ។ ខណៈនោះ ប៉ោរ៉ាក់ និងលាក់ស្មើណា បានដឹងហើយ ក៏ជំនុំនាយកង នាយទ័ពគិតរកកលឧបាយប្រយុទ្ធនឹងព្រះអង្គឱ្យទិវង្គត ដើម្បីនឹងយកផែនដី។ លុះជំនុំប្រឹក្សាព្រមគ្នាហើយ ពួកចាមក៏ចាត់ប៉ោកែវមួយ ចែសៀតមួយ ឱ្យនាំសំបុត្រចូលទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ប៉ោកែវ និង ចែសៀតទាំងពីរនាក់ ក៏នាំសំបុត្រទៅដល់ពាមជីលាំងហើយជូនសំបុត្រនោះទៅឧកញ៉ាចក្រី និងនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ខណៈនោះព្រះបរមបពិត្រ និង ក្រុងព្រះអាល័ក្សចាមប្រែសូត្រថ្វាយសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ប៉ោរ៉ាក់ និង លាក់ស្មើណា ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ សូមក្រាបបង្គំចូលមកព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ដ្បិតទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ដែលបានធ្វើសង្គ្រាមមកទល់នឹងទ័ពខ្មែរទាំងនេះ គឺត្រូវមានទោសដល់ប្រហារជីវិតហើយ។ កាលដែលព្រះមាតាបិតារបស់ទូលព្រះបង្គំ ច្បាំងចាញ់ទ័ពយួនហើយរត់ចូលមកសូមជ្រកកោននៅក្នុងដែនកម្ពុជានោះក៏ទ្រង់មានព្រះមេត្តាប្រោសឱ្យបានសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្តតរៀងមក។ ឥឡូវនេះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ពុំទាន់បានតបស្នងឆ្លងព្រះតេជគុណនៅឡើយ។ ក៏ស្រាប់តែមកដល់ឥឡូវនេះ ទូលព្រះបង្គំត្រឡប់ជាមានមោហោមកគ្របសង្កត់ដូច្នេះទៅវិញការណ៍នេះក៏កើតមានឡើងដោយសារតែអស់លោកចៅហ្វាយស្រុកប្រមាថមើលងាយអស់ពួកសង្ឃរាជ ចាម ជ្វា ដែលចូលមកសូមជ្រកកោនពឹងបុណ្យព្រះបារមីតែប៉ុណ្ណោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ពេលនេះ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ និងប៉ោចែដែលមានកងទ័ពចំនួន ១៥០០ នាក់សូមទ្រង់ព្រះអភ័យអត់ទោសម្ដងហ្នឹង ដើម្បីឱ្យបានគង់ខ្ញុំបំរើសំរាប់ព្រះបារមីតរៀងទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ប៉ោកែវ និងប៉ោចៃសៀតក្រាបបង្គំទូលបន្ថែមទៀតថា: ប៉ោរ៉ាត់ និងលាក់ស្មើណា ឱ្យក្រាបបង្គំទូលថា បើមិនទ្រង់ប្រោសប្រណីទេ នឹងចូលមកថ្វាយជីវិតឱ្យប្រហារជីវិតទាំង ១៥០០ នាក់ ទាំងប្រុស ទាំងស្រី ពុំគិតថានឹងធ្វើចំបាំងតនឹងបុណ្យព្រះបារមីនោះឡើយ ថាបើទ្រង់ព្រះអភ័យលើកទោសនោះ នឹងតាំងព្រះពន្លានៅពោធិ៍ជើងខាល ខេត្តត្បូងឃ្មុំ ហើយសូមយាងល្អងធូលីព្រះបាទ ទៅប្រថាប់និត្យនៅកណ្ដាលខេត្តនឹងបានប្រមូលបក្សពួក ព្រះវង្សចាមជ្វាទាំងអស់ មកក្រាបបង្គំទូលលន់តួសុំទោស ហើយនឹងរៀបសេនារេហ៍ពលចំនួន ៣ ថ្ងៃ ឱ្យរបាំល្បែងលេងភ្លេងមហោស្រព អោយបានរន្ទឺព្រះកិត្តិយសខ្ពស់ថ្កើនថ្កាន។ ថាចាមជ្វាទាំងឡាយខ្លបខ្លាចព្រះបារមី ចូលមកក្រាបបង្គំសូមព្រះរាជទានទោសសន្តោសប្រាសប្រណី ឱ្យល្បីទូលទៅទាំងព្រះនគរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Content;">ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ចប់សេចក្ដីនោះហើយ ទ្រង់ពិគ្រោះតាមសេចក្ដីសំបុត្រ និង ពាក្យសំដីដែលទូលថ្វាយសេចក្ដីបន្ថែមទៀតនោះយល់ឃើញថាសុភាពរាបសេចក្ដីណាស់។ ថាបើនឹងច្បាំងក៏ស្លាប់វិនាសរាស្ត្រប្រជា ជាអាសារឥតប្រយោជន៍។ ថាបើសំលាប់មនុស្ស១៥០០ នាក់ចោល ក៏គ្មានប្រយោជន៍អ្វីដែរ។ ទើបព្រះបរមបពិត្រត្រាស់ថា: ចៅហ្វាយឯងគិតនេះគួរសមហើយ ឱ្យទៅរៀបទីសំរាប់ប្រថាប់ចុះ ៧ ថ្ងៃទៀតអញនឹងលើកទ័ពទៅប្រថាប់ក្នុងទីនោះហើយ ឱ្យព្រះវង្សចាមចូលគាល់ហើយកុំឱ្យមានគ្រឿងសាស្ត្រាវុធឱ្យសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">រាជទូតទាំងពីរនាក់ថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ ហើយទៅប្រាប់ប៉ោរ៉ាក់ និង លាក់ស្មើណា។ ទាំងពីរនាក់នេះបានដឹងសេចក្ដីហើយក៏បង្គាប់សេនាទាហាន រេហ៍ពលឱ្យធ្វើព្រះពន្លានិងដំណាក់ធំតូច ១៥ ខ្នងមានទ័ពនាយមានរោងភ្លើងមានកំណែនប្រចាំដុតភ្លើងតាមទំនៀម ហើយឱ្យតាក់តែងគ្រឿងលៀង និង ពួកល្បែងភ្លេងមហោស្រព ប្រចាំសៀមថ្វាយលេងជូនសេនាទាហាន។ វាទាំងពីរនាក់បានហាមប្រាមពួកទាំងអស់ថា បើព្រះវង្សណាពុំចេះគុន បានថ្វីដៃទេកុំឱ្យចូលមកគាល់ ឱ្យយកតែចាមជ្វាណាដែលមានថ្វីខាងគុន មកបង្គំគាល់ជាសេនាទាហាន ដែលមានក្នុងចំនួននោះឱ្យបង្កប់ក្រឹសគ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ខ្លីស្រួចមានមុខទាំងពីរខាងសំរាប់ស៊កក្នុងស្រោម សៀតចង្កេះដូចកាំបិតស្នៀត ក្នុងអាវគ្រប់គ្នាកុំឱ្យកាន់អាវុធវែងឡើយ ហើយបង្គាប់ថា ដល់ទាហានខ្មែរភ្លើតភ្លើន មើលល្បែង និង ស្រវឹងស្រា ហើយឱ្យស្ដាប់សូរកាំភ្លើងធំ បើឮសូរកាំភ្លើងកាលណា ឱ្យចាមទាំងអស់គ្នាចូលលុកឱ្យបានសំរេច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">ព្រះបរមបពិត្រ លុះដល់ថ្ងៃ១៣ រោច ខែផល្គុន ឆ្នាំច សំរឹទ្ធិស័ក ពស.២១៤២ គស.១៥៩៨ ត្រូវត្រង់ថ្ងៃទី ៧ ដែលបានកំណត់នោះហើយ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យនាយកង នាយទ័ពលើកទ័ពទៅប្រថាប់ក្នុងព្រះពន្លាជើងខាល។ ខណៈនោះប៉ោរ៉ាក់ និងលាក់ស្មើណា ក៏នាំព្រះវង្សចាមទាំងអស់ចូលក្រាបបង្គំគាល់។ ពេលនោះពួកចាមឃើញ សេនាទាហានខ្មែរ ឈរកាន់គ្រឿងសាស្ត្រាវុធ ក៏វាពុំអាចលុកក្នុងមួយរំពេចនោះដែរ។ វាឱ្យលើកតែគ្រឿងបណ្ដាការថ្វាយនឹងគ្រឿងលៀងអស់មុខមន្ត្រីសេនាទាហានឱ្យបានច្រើន ហើយឱ្យកេណ្ឌល្ខោន លេងល្បែងគ្រប់ទិសទាំង បួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទតឃើញព្រះវង្សចាម ចូកក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ទ្រង់ត្រាស់ដោយសាមគ្គីរស់ ទ្រង់ប្រោសឱ្យសេនាទាហានស៊ីផឹក មើលល្បែងមហោស្រពតាមចិត្ត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">តែនៅពេលនោះ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមគង់ ដែលបានជាមេទ័ពមុខនោះ ឃើញហេតុដូច្នេះហើយ ក៏មានមន្ទិលក្នុងចិត្ត ទើបឱ្យហៅឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជ និងអស់នាយកង នាយទ័ព ហើយនិងចៅហ្វាយស្រុកមកខ្សឹបប្រាប់ថា : កុំឱ្យធ្វេសប្រហែសឱ្យសោះ ត្រូវចាត់ឱ្យសេនាទាហានដែលមានថ្វីដៃ កាន់គ្រឿងអាវុធគ្រប់ដៃ នៅប្រចាំការប្របព្រះពន្លា ថាបើមានហេតុការណ៍អាក្រក់កើតឡើង ឱ្យទ័ពទាំងអស់ព្រួតគ្នាចាក់កាប់សំលាប់ឱ្យបាន។ ទាហានរក្សាព្រះអង្គខាងខ្មែរ លុះឮសូរល្បែងលេងសើចខ្ញៀវខ្ញារហ៊ឺហាហើយ ក៏រត់ចោលនាទីតែរាល់ខ្លួនទៅមើលល្បែងរបាំទាំងបួនទិសនោះ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">ឯប៉ោរ៉ាក់ និងលាក់ស្មើណា លុះយប់ជិតអាធ្រាត្រលបមើលទៅត្រង់ព្រះពន្លាដែលស្ដេចគង់នោះ ឃើញថាមានមនុស្សយាមល្បាតកាន់តែតិចទៅហើយ ក៏ឱ្យបាញ់កាំភ្លើងសន្យា ហើយឱ្យទាហានចាមចូលទៅចាក់លុកព្រះបរមបពិត្រសុគតក្នុងពេលនោះមួយរំពេច។ សេនាទាហានខ្មែរដែលឧកញ៉ាក្រឡាហោមគង់ចាត់ឱ្យយាមល្បាតនោះ លុះឮសូរអ៊ឹកអធឹកហើយ ក៏កាន់អាវុធវែង លីលំពែង ផ្គាក់ ដំបង ដាវ ចូលទៅកាប់ចាក់សេនាទាហានចាម ទាហានចាមដែលមានតែអាវុធខ្លីនោះ ធន់នឹងទាហានខ្មែរពុំបាន។ ទាហានខ្មែរចាក់កាប់សំលាប់ ប៉ោរ៉ាក់ លាក់ស្មើណា និង សេនាទាហានចាម ជ្វា ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតអស់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Battambang;">ព្រឹកឡើងឧកញ៉ាក្រឡាហោមគង់ និងមន្ត្រីសេនាទាហានខ្មែរលើកព្រះបរមសពដាក់ក្នុងព្រះបរមកោដ្ឋហើយ អញ្ជើញព្រះបរមកោដ្ឋនេះ មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះមាតុច្ឆាបរមរាជាទេវីក្សត្រី ជាព្រះរាជបុត្រសម្ដេចព្រះខត្តិយាមហាចន្ទរាជា ដែលត្រូវជាសម្ដេចព្រះមាតុច្ឆាព្រះបរមរាជាអង្គតន់ដែលសុវណ្ណគតនោះ។ សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី និងអស់ព្រះបរមរាជវង្សាសោកាខ្សឹកខ្សួល អាល័យពន់ប្រមាណ ហើយព្រះអង្គឱ្យសាងព្រះមេរុរំលាយព្រះសពតាមប្រពៃណី។ ព្រះអង្គឱ្យអញ្ជើញពញាអនជាព្រះរាជបុត្រានៃសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ឱ្យគ្រងរាជសម្បត្តិស្នងសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យា "សាស្ត្រាខ្លះថា: ព្រះបាទពញាអននេះជាព្រះរាជបុត្រព្រះស្រីសុរិយោពណ៌។</span> ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា|ផែនដីពញាអន}} 3i2tw172ssjpctq9ynm3ersmw43xnu0 0 2976 7069 7068 2016-04-29T15:42:46Z 175.100.60.252 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ|ផែនដីសម្ដេចពញាញោម}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីពញាអន</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាអនឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោ ក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ពស.២១៤៣ គស.១៥៩៩ មស.១៥២១ ចស.៩៦១ ទ្រង់ព្រះនាមថាព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមរាជារាមាធិបតី ដូចសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោដែរ។ ពញាអននេះ ស្ដេចពុំសូវយុត្តិធម៌ទេ ទាំងតំរិះប្រាជ្ញាក៏ពុំដូចសម្ដេចព្រះអយ្យកោដែរ។ កាលដែលព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន២ ឆ្នាំ ព្រះជន្មវស្សាបាន៣៦ឆ្នាំ ព្រះអង្គគង់ព្រះទីនាំងអស្សតរព្រមដោយសេនា ទាហានយាងប្រពាតព្រៃរៀងៗទៅ។ លុះដល់ទៅភូមិមួយឈ្មោះភូមិព្រែកតាមាក់ នោះពញាថីជាមេស្រុក នៅភូមិព្រែកតាមាក់ដឹងថា ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចមានព្រះរាជដំណើរទៅប្រថាប់នៅព្រះពន្លាដែលតាំងនៅភូមិព្រែកតាមាក់នោះ ហើយក៏នាំនាងទាវជាភរិយា និងមាតាបិតាបបួលអាណាប្រជានុរាស្ត្រយកដង្វាយទៅថ្វាយស្ដេច។ សម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាអន ក្នុងខណៈនោះទ្រង់ក្រឡេកព្រះនេត្រទៅឃើញភរិយាពញាថីនោះមានលោមរូបឆោមលោមពណ៌ល្អពេក ទ្រង់មានព្រះទ័ពពេញព្រះស្នេហាណាស់។ ទើបទ្រង់ត្រាស់នឹងពញាថីថា: នាងភរិយានេះមានរូបរាងល្អណាស់។ ពុំសមជាប្រពន្ធមេស្រុកទេ សមតែសំរាប់អម្ចាស់ផែនដី។ ថាបើអ្នកយកថ្នូរប៉ុន្មានអញក៏ឱ្យអ្នកដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញាថីមានសេចក្ដីស្រលាញ់ភរិយារបស់ខ្លួនពេកណាស់ តែបើក្រាបបង្គំទូលតាមត្រង់ នោះខ្លាចព្រះរាជអាជ្ញានឹងព្រមថ្វាយក៏ថាពុំកើត ព្រោះអាល័យប្រពន្ធនោះណាស់ ម៉្លោះហើយក៏តាំងតែក្រាបថ្វាយបង្គំ ហើយស្ងៀមនៅទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់ទៅកាន់នាងទាវវិញថា: នាងព្រមទៅនៅជាខ្ញុំ រាជការហ្លួងឬទេ? នាងទាវប្រកែក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មួយរំពេចនោះព្រះបរមបពិត្រត្រាស់បង្គាប់ក្រុមទាហានសេះ និងក្រុមទាហានព្រះរថឱ្យទៅយកចៅអករ៍ផង និងចាស់ទុំផង ពីព្រះបរមរាជវាំងមក ហើយចាប់នាងទាវដាក់លើរទេះបរមកប្រាសាទស្រុកស្រីសន្ធរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ្រាដែលអករ៍ និងចាស់ទុំចាប់នាងទាវដាក់លើរទេះមកនោះ នាងទាវយំសោកប្រាប់ប្ដីថា អ្នកនៅឯក្រោយឱ្យបានសេចក្ដីសុខចុះ ខ្ញុំស៊ូស្លាប់ហើយមិនឱ្យមានប្រុសជាពីរបីចាប់ពាល់ដល់ខ្លួនខ្ញុំទេ ថាបើអ្នកស្រលាញ់ខ្ញុំដោយសុចរិតហើយសូមអ្នកប្រាថ្នាទៅជាតិមុខឱ្យដូចនាងទាវនិងម៉ឺនឯកចុះ។ ចូរអ្នកកុំភ្លេចបណ្ដាំខ្ញុំឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពួកមន្ត្រី និងក្រុមរាជរថក៏ចេះតែបររទេះនោះទៅ ទាងចាស់ទុំ និងចៅអកផែង ក៏តាំងគាំពារនាងទាវ មិនឱ្យរត់រួច។ លុះនាំទៅដល់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចូលទៅប្រាថ្នា នឹងផ្ទុំជាមួយ នឹងនាងទាវ តែនាងទាវនេះ ចេះតែកាលគាស់ប្រថុយជីវិតមិនព្រមចុះសំរុងនឹងព្រះអង្គឡើយ។ ព្រះអង្គនៅតែលោមដូច្នោះអស់បីយប់បីថ្ងៃ ក៏ស្ដេចនៅតែពុំបានសំរេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នាទៀត។ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ទៅក្រុមវាំងឱ្យយកខ្លួននាងទាវទៅដាក់ច្រវាក់ខ្នោះឃ្នាង។ ទោះបីជាក្រុមទាហានធ្វើដូចម្ដេច ក៏នាងទាវនៅតែពុំទន់ចិត្ត ព្រមស្ម័គ្រនឹងព្រះអង្គឡើយ។ នាងទាវអត់បាយអត់ទឹក អស់ដប់ថ្ងៃក្ស័យជីវិតទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រានោះ ស្រុកធំៗ ថ្លើង "អ្នកដែលឡើងចាងដែលព្រហើនមហាត" ប៉ះជាច្រើនតំបន់តាំងពីផែនដីសម្ដេចព្រះបរមរាជាធិបតីជើងព្រៃ និងសម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាតន់ដរាបរៀងមក។ ចៅហ្វាយស្រុកនៃ ខេត្តធំៗទាំងប៉ុន្មានក៏តាំងខ្លួនជាស្ដេច ជាព្រះរាម គឺសម្ដេចព្រះរាមទ្រាំងមួយ ព្រះរាមខេត្តបាទីមួយ ព្រះរាមខេត្តបាភ្នំមួយ ព្រះរាមខេត្តត្បូងឃ្មុំមួយ សម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងមួយ។ ឯពញានូជាព្រះរាជបុត្រពៅនៃសម្ដេចព្រះបរមិន្ទរាជាដែលរត់កាលបែកបន្ទាយលង្វែក ហើយទៅគង់នៅថ្មគោលនោះ ក៏តាំងខ្លួនជាសម្ដេចព្រះរាមថ្មគោល បញ្ចុះបញ្ចូលអ្នកព្រៃតាំងជាមន្ត្រីធំតូច ជាសេនាទាហានបានជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីអ្នកស្រុកក្រៅក្រុង និងក្នុងក្រុងទាំងឡាយវិញ។ កាលអ្នកស្រុកទាំងនោះដឹងថា និងទាវអត់ដង្ហើមស្លាប់ ព្រោះតាំងចិត្តសុចរិត នឹងពញាថីជាស្វាមីហើយ ក៏មានចិត្តប្រណីមេត្តានាងទាវគ្រប់គ្នា។ អ្នកស្រុកកើតមានសេចក្ដីសោកស្រណោះអាឡោះអាល័យ និងសេចក្ដីគ្នាន់ខ្នាញ់ក្ដៅក្រហល់ក្រហាយរាល់រូបកាយ។ ពញាថី កាលដែលភរិយាស្រែកផ្ដែក្នុងពេលដាក់លើរទេះទៅនោះ ក៏អាណិតអាសូរភរិយាពន់ប្រមាណណាស់។ ពញាថី តាមទៅស្ដាប់ការណ៍ពីក្រៅបរមរាជវាំង លុះបានដឹងថានាងទាវពុំព្រមរួមប្រវេណី នឹងព្រះបរមបពិត្រទេ ហើយព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចឱ្យធ្វើទោសដាក់ខ្នោះឃ្នាងច្រវាក់ដូចម្ដេច ក៏នាងនៅតែពុំព្រមដែរ គឺនាងសុខចិត្ត តែពីអត់ដង្ហើមឱ្យស្លាប់ទៅវិញ ដូចវាចារដែលនាងបានឱ្យសត្យសញ្ញាដល់ប្ដីនាងនោះមែន។ ពញាកាលបើបានដឹងហើយ ក៏រឹតតែក្ដៅចិត្ត នឹងរឹតតែស្រឡាញ់ភរិយាថែមឡើងទៀត ហើយមានចិត្តមេត្តាត្រាប្រណី នាងជាភរិយានោះពន់ប្រមាណ។ ពេលនោះពញាថីចេញវាចារថាម៉្លេះហើយគិតសំលាប់ស្ដេចនេះឱ្យបាន បើពុំបានទេ ហើយបើស្ដេចនេះមានបុណ្យមានអំណាចមែននោះ ឱ្យកាប់សំលាប់ខ្លួនទៅតាមភរិយាសំឡាញ់ទៅចុះ។ គិតតែម៉្លោះហើយ ពញាថីក៏នាំគ្រឿងពលីការ យកទៅថ្វាយព្រះទេវរ័ក្សទាំង ១២ តំបន់ ដែលព្រះបរមរាជាពញាយ៉ាត បរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា តាំងទុកជាចារឹកព្រះនគរនោះ ហើយបួងសួងថា : សូមព្រះទេពទេវរ័ក្សទាំងនោះជាសាក្សីពេជ្ញញាណនៃខ្ញុំព្រះករុណា។ ខ្ញុំព្រះករុណា ពុំបានគិតក្បត់នឹងម្ចាស់ផែនដីឡើយ ចំពោះស្ដេចផែនដីដែលរំលោភមកលើភរិយាខ្ញុំ ឥឡូវខ្ញុំក្ដៅក្រហាយទ្រាំពុំបានខ្ញុំសូម រត់ទៅពឹងបុណ្យសម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ហើយសូមព្រះទេពទេវរ័ក្សទាំងនោះជួយទំនុកបំរុងខ្ញុំ និងជួយដោះទុក្ខអ្នកស្រុកទាំងឡាយឱ្យព្រះអង្គនេះអន្តរាយចេញទៅ នឹងបានសេចក្ដីសុខហោង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបួងសួងរួចស្រេចហើយ មួយរំពេចនោះឋានអាកាសក៏តាំងចាប់ផ្ដើមអ័ព្ទអួរអស់ទាំងមេឃ មានទាំងខ្យល់ផ្គររន្ទះបាញ់ផែនជហ្វាដងក្ដារចុងព្រះរាជរោងធ្លាក់មកដល់ដីអស់។ ខាងផែនភពពសុធា ក៏កក្រើកញាប់ញ័រ បក់បោកកួចយកជហ្វាដងក្ដារទាំង ៨ បន្ទះ ទៅពីទីដែលធ្លាក់ទៅលើអាកាស ហើយធ្លាក់ចេញទៅដល់ខាងក្រៅកំផែង ព្រះបរមរាជវាំង។ ខ្យល់ព្យុះរន្ទះបាញ់កក្រើកញាប់ញ័រផែនដីដូច្នេះ ប្រមាណជា ៤ ម៉ៅងទើបស្ងប់ស្ងាត់ទៅវិញ។ ពញាថីនឹងតែក្នុងចិត្តថា : ប្រហែលជានឹងបានសំរេចដូចសេចក្ដីប្រាថ្នាហើយ ហើយក៏ដើរមកដល់ស្រុកអរិយក្សត្រ។ លុះមកដល់ទីនេះពញាថី ក៏សុំដោយសារទូកគេឆ្លងមក "ភ្នំពេញ" ដើម្បីសូមថ្វាយខ្លួននឹងមេក្បត់ម្នាក់ឈ្មោះកែវ។ លុះមកដល់ហើយពញាថី ក៏យំថ្លែងទុក្ខនឹងសម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ហើយជំរាបសេចក្ដីសព្វគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងមានសេនា ៧ នាក់គឺ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឈ្មោះសេនាជ័យ១ ឈ្មោះសួស១ ឈ្មោះកែវ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឈ្មោះ ពេជ១ ឈ្មោះម៉ិល១ ឈ្មោះប្រាក់១ ឈ្មោះមាស១។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេនាម្នាក់សឹងស្ទាត់ជំនាញនូវ គង់ គុនកាប់ចាក់ រហ័សរហាល់ដូចកង្ហារក្រឡាប់ក្រឡាពន់ប្រមាណ។ ឯខ្លួន សម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងសោត សឹងស្ទាត់នូវមន្តវិជ្ជាការហៅភ្លៀងខ្យល់បានទាំងអស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងខណៈដែលពញាថី ចូលទៅយំថ្លែងទុក្ខជំរាបនោះ សម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ក៏នឹងឆ្អែតចិត្តក្នុងដួងហឫទ័យមួយរំពេច ហើយទទួលថា: កុំឱ្យអ្នកព្រួយចិត្តឡើយ យើងទទួលភារៈនេះឱ្យបានសំរេចដូចចិត្តប្រាថ្នារបស់អ្នកនោះឱ្យទាល់តែបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពី សម្ដេចព្រះបរមនាថពញាអនជាអម្ចាស់ផែនដីវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">វេលាថ្ងៃមួយ ព្រះបរមរាជាពញាអន ស្ដេចចេញព្រះរាជកំណត់ថា: នៅថ្ងៃ ១១ រោច ខែបុស្ស ឆ្នាំជូត ចត្វាស័ក ឱ្យអស់ចៅហ្វាយស្រុកចូលមកជួបជុំ ដើម្បីនឹងធ្វើបុណ្យចំរើនព្រះជន្មថ្វាយ។ ទ្រង់ចាត់ឱ្យានាយល្បែង រៀបល្បែងភ្លេងមហោស្រព ឱ្យនាយឃ្លាំងរៀបភោជនាហារចាំទទួលលៀងអស់មុខមន្ត្រី ចៅហ្វាយស្រុកក្រមការ ភ្នាក់ងារទាំងក្នុងទាំងក្រៅដែលនឹងមកជួបជុំជួយក្នុងពិធីបុណ្យចំរើនព្រះជន្មវស្សានោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងកាលបានដឹងនូវកាលបរិច្ឆេទនៃព្រះរាជពិធីបុណ្យនេះហើយ ក៏ចាប់សេនាពេជមួយ ឱ្យឃុំពល ១០០ នាក់ ហើយក្លែងដើរចូលមកពីខេត្តត្បូងឃ្មុំ ឱ្យសេនានាម៉ិលឃុំ១០០ នាក់ ហើយក្លែងដើរចូលពីខេត្តព្រៃវែងឱ្យសេនាមាសឃុំពល១០០ នាក់ដើរចូលពីខេត្តបាភ្នំ ឱ្យសេនាកែវឃុំពល ១០០ នាក់ក្លែងដើរចូលមកពីខេត្តកំពង់សៀម ឱ្យសេនាសួនឃុំពល ១០០ នាក់ក្លែងដើរចូលមកពីខេត្តបារាយណ៍ជើងព្រៃ ឱ្យសេនាជ័យឃុំពល ១០០ នាក់ក្លែងដើរចូលមកពីខេត្តបាទី ឱ្យសេនាប្រាក់ឃុំពល ១០០ នាក់ក្លែងដើរចូលមកពីខេត្តសំរោងទង។ ឯសម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងអង្គឯង ឃុំពល ១០០ នាក់ ក្លែងមកពីខេត្តភ្នំពេញមកជាមួយនឹងអស់ចៅហ្វាយស្រុក ហើយក្លែងថាចូលមកជួយធ្វើបុណ្យខ្លះ ចូលមកមើលពិធីបុណ្យចំរើនព្រះជន្មវស្សាខ្លះ។ តមកព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងបានកំណត់ទុកថា បើម្ចាស់ផែនដីចេញទតរបាំឬល្បែងហើយ អុជកាំជ្រួចរន្ទាកាលណាយើងត្រូវចូលទៅកាប់ចាក់ព្រមគ្នាតែម្ដងកុំបង្អង់ដៃឡើយ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃជិតកំណត់បុណ្យហើយ សេនាទាំង ៧ នាយ និងខ្លួនសម្ដេចព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ឃុំពលកាន់អាវុធខ្លីបង្កប់លាក់នៅត្រង់ភ្លៅក្នុងសំពត់គ្រប់ៗគ្នា ហើយដើរចេញទៅពីភូមិកែវព្រះភ្លើង ភូមិកែវព្រះភ្លើងនៅភ្នំពេញប៉ែកខាងត្បូងទល់នឹងមាត់ទន្លេបាសាក់។ ត្រង់ទីតាំងវត្តកែវព្រះភ្លើង ដែលសព្វថ្ងៃគេហៅថាក្លាយមកថាវត្តតាកែវ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់កំណត់ថ្ងៃចូលបុណ្យហើយ វេលាយប់អម្ចាស់ផែនដីយាងចេញអុជកាំជ្រួចរន្ទាផ្ទាល់ព្រះហស្ថ។ ខណៈនោះបណ្ដារាស្ត្រប្រុសស្រី ក្មេងចាស់ក៏ផ្អើលអំពីល្បែងនានា នាំគ្នាទៅមើលកាំជ្រួចរន្ទារាល់រូបកាយ។ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង និងសេនាទាំង ៧ នាយ ក៏បន្លំចូលទៅមើលកាំជ្រួចរន្ទាពេលនោះដែរ។ លុះឃើញអម្ចាស់ផែនដី កំពុងតែអុជកាំជ្រួចរន្ទា ពេលព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង និងសេនាទាំង ៧ នាយ ក៏ស្ទុះព្រមគ្នាចូលលុកហើយធ្វើគតព្រះអង្គសុវណ្ណគតនោះទៅ។ ក្រុមរក្សាព្រះអង្គ និងមហាតលិកបានចូលទៅជួយដែរ តែសេនាទាំង ៧ នាយ និងព្រះរាមព្រះភ្លើងមិនព្រមថយ ត្រឡប់ជាទទួលចូលកាប់ចាក់ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតអស់ជាច្រើន ហើយលើកពលត្រឡប់មកវាំងកែវព្រះភ្លើងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អាស្រ័យដោយមានហេតុដូច្នេះហើយ បានជាក្រោយមកមានបំរាមលែងឱ្យអង្គម្ចាស់ផែនដី យាងចេញអុជកាំជ្រួចរន្ទាផ្ទាល់ព្រះហស្ថ គឺត្រូវអុជកំណត់ថ្វាយនឹងឆ្នួន រួចហើយឱ្យប្រទានឆ្នួននោះទៅព្រះរាជសង្គ្រាម នាយឃ្លាំងរំសេវទទួលយកទៅអុជស្នងព្រះអង្គរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះព្រឹកឡើង មន្ត្រីទាំងឡាយយកសេចក្ដីនោះក្រាបបង្គំសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី និងព្រះរាជវង្សានុវង្សសព្វគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី និង ព្រះរាជវង្សានុវង្ស ទ្រង់ជ្រាបហេតុគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់សោកស្រណោះអាឡោះអាល័យពន់ប្រមាណ ទើបទ្រង់មានព្រះរាជសវនីយ៍ បង្គាប់ទៅអ្នកមុខអ្នកការឱ្យធ្វើព្រះមេរុថ្វាយព្រះភ្លើងរំលាយព្រះបរមសព។ លុះកិច្ចការទាំងនេះបានសំរេចហើយ សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី ព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង មុខមន្ត្រីទាំងអស់គ្នា ព្រមព្រៀងអញ្ជើញពញាញោម ជាព្រះរាជបុត្រពៅនៃសម្ដេចព្រះមហិន្ទរាជា ឱ្យស្ដេចឡើយសោយរាជ្យជាតំណប្រយូរវង្ស។</span> ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីព្រះរាមជើងព្រៃ|ផែនដីសម្ដេចពញាញោម}} pinkn227fe1f4q9qzwa5qvpqbv5vnlt 0 2977 7079 7078 2016-05-02T02:41:09Z 175.100.60.213 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីពញាអន|ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីសម្ដេចពញាញោម</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចពញាញោមឡើងសោយរាជ្យស្នងសម្ដេចព្រះភាគិនេយ្យោក្នុងឆ្នាំជូត ទោស័ក ពស.២១៤៤ គស.១៦០០ មស.១៥២២ ចស.៩៦២ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ២២ ឆ្នាំ។ សម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោមនេះបានសោយរាជ្យកាលណា ព្រះអង្គប្រព្រឹត្តដូចលាវ ព្រោះព្រះម្នាងពេជជាព្រះមាតានោះមានសញ្ជាតិជាលាវ ព្រះអង្គពុំសូវព្រះទ័យទុកដាក់ក្នុងកិច្ចការផែនដីឡើយ។ ទ្រង់ព្រះទ័យតែបណ្ដើរឆ្កែ គង់សេះដេញសត្វ ចាក់ជង់បង្កាត ទាក់គ្រួច ទាក់ទទា មាន់ព្រៃ និង លលកជាធម្មតា។ ទ្រង់នាំក្រុមបណ្ដាជាខ្ញុំ ពីស្ដេចបុរាណប្រពាតព្រៃ ហើយបៀតបៀនកូនប្រពន្ធមន្ត្រី = រាស្ត្រជានិច្ចកាល។ អាស្រ័យអំពើល្អនេះហើយ ទើបបានកើតមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយក្នុងព្រះនគរណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯរាស្ត្រដែលតាំងខ្លួនជាសម្ដេចព្រះរាមានៅខេត្តទ្រាំង បាទី បាភ្នំ ត្រូងឃ្មុំ កែវព្រះភ្លើង និងថ្មគោល ទាំងអស់នេះ ព្រះអង្គពុំគិតប្រាប់ប្រាមឡើយ។ ក្នុងនគររាស្ត្រចាប់គ្នាលក់ដូចគេលក់គោ ក្របី មាន់ ទា យ៉ាងនេះក៏ដោយព្រះអង្គក៏ពុំជួយដោះទុក្ខរាស្ត្រទាំងនោះឡើយ។ ទ្រង់បណ្ដែតបណ្ដោយឱ្យអស់អស់មុខមន្ត្រី កំហែងរំលោភលើរាស្ត្រយកប្រាក់កាស ទ្រព្យសម្បត្តិតាមចិត្ត។ ក្នុងគ្រានោះ កើតមានចោរប្លន់ លួចទ្រព្យសម្បត្តិគ្នាគ្មាន ស្រាកស្រាន្ត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់មកឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ពស. ២១៤៥ គស. ១២០១ មស. ១៥២៣ ចស.៩៦៣ សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី ទ្រង់មានព្រះទ័យអាណិតអាសូរអាណាប្រជានុរាស្ត្រដែលមានទុក្ខវេទនានោះពន់ប្រមាណ ព្រោះគ្មានស្កេះ ឬមន្ត្រីណាមួយយកចិត្តទុកដាក់នឹងការផែនដីឱ្យបានមាំមួននោះសោះឡើយ។ ថ្ងៃមួយព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជសវនីយ៍ថា : តាំងពីនៅក្នុងក្រុងស្រីសន្ធរ ៦ ឬ ៧ ឆ្នាំនេះហើយព្រះមហាក្សត្រដែលសោយរាជ្យរក្សាសុខទុក្ខអាណាប្រជានុរាស្ត្ររាជធានីតាំងតែពីសម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាតន់ រៀងមកដល់សម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោមរូបនេះ បើរាប់ទៅបាន ៣ ព្រះអង្គហើយ គ្មានបានឃើញក្សត្រអង្គណាមួយប្រព្រឹត្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ តាមសណ្ដាប់ធ្នាប់នោះគ្មានសោះឃើញតែនាំគ្នាឱ្យញាំញីខ្ទេចខ្ទីព្រះពុទ្ធសាសនា ញាំញីមិនឱ្យថោកព្រះរាជកិត្តិយស ហើយអាណាប្រជានុរាស្ត្រក៏រឹតតែមានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ និងរងទុក្ខវេទនាថែមទៀត។ លុះព្រឹកឡើង ស្ដេចទ្រង់មានព្រះរាជសវនីយ៍ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យហៅសេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងមកជំនុំការណ៍នេះ។ សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួងយល់ព្រមថាត្រូវឱ្យមានព្រះសុភអក្សរ នាំទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ដើម្បីសុំយកសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ " លោកអ្នកអានប្រហែលជានៅចាំបាននៅឡើយថា: សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជអង្គនេះ ស្ដេចទ្រង់ព្រះនាម ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ដែលស្ដេចសៀមអញ្ជើញឱ្យទៅគង់នៅស្រុកសៀម ក្នុងគ្រាដែលបែកបន្ទាយលង្វែក " មកប្រាបប្រាមសឹកសត្រូវក្នុងព្រះនគរនេះ។ ខណៈសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី ស្ដេចទ្រង់មានព្រះរាជសវនីយ៍ប្រាប់ក្រុងព្រះអាល័ក្សឱ្យតែងសុភអក្សរលើផែនមាស បិទស្រោមច្រកបំពង់ជាស្រេចហើយ ស្ដេចទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ា សន្ធរវោហារជារាជទូតឯក ឧកញ៉ាវិជេន្ទ្រស័ក្ដិជាទោទូត ព្រះបញ្ចង្គសារាជាត្រីទូត ឱ្យអញ្ជើញព្រះសុភអក្សរ និងគ្រឿងរាជបណ្ណាការទៅថ្វាយព្រះចៅសៀម។ សេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ "ស្ដេចសៀមក្នុងសម័យនោះគឺព្រះនរេឝ្វរ ដែលបានឈ្នះសង្គ្រាមនៅលង្វែក" ក្រុងស្រីអយុធ្យាតាមដំណើរ។ ព្រះចៅក្រុងស្រីអយុធ្យាត្រាស់ឱ្យលាមប្រែសេចក្ដីថ្វាយ ទើបទាល័ក្សថ្លែងសេចក្ដីថា: ព្រះរាជសវនីយ៍បន្ទូលសម្ដេចទេវី សិរីលក្ខណា មហាក្រុងកម្ពុជាធិបតី"</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំរើនផ្លូវព្រះរាជមេត្រី មកសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅ ជារាមាធិបតីព្រះចៅក្រុងបុរី ស្រីអយុធ្យា សូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតព្រះនគរក្រុងកម្ពុជា សព្វថ្ងៃនេះកើតចលាចល អំពល់ អស់ពួកសមណៈជីព្រាហ្មណ៍ ព្រឹទ្ធាចារ្យអាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករក្នុងរាជធានី ៦ ឆ្នាំនេះមកហើយ ឥតមានស្រាកស្រាន្តឡើយ។ អស់ចៅហ្វាយស្រុកធំៗ ឥតរវល់នឹងកិច្ចការផែនដីសោះ ដឹងតែតាំងខ្លួនជាសម្ដេចព្រះរាមាគ្រប់ខេត្ត។ រាស្ត្រក្នុងអាណាខេត្តទីទៃៗ ចាប់គ្នាលក់ពិន័យដូចសត្វតិរិច្ឆាន ព្រោះគ្មានព្រះមហាក្សត្រសោយរាជសម្បត្តិឱ្យបានមាំមួនសោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ហេតុនេះយើងខ្ញុំនិងអស់សេនាបតីមន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការសុំយក សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧភយោរាជនៅព្រះនគរវិញដើម្បីនឹងបានប្រាបប្រាមសឹកសត្រូវក្នុងព្រះនគរឱ្យបានជាសុខតរៀងទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដូច្នេះសូមសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅក្រុងទេពបុរី ប្រណីដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដល់សមណៈជីព្រាហ្មណ៍ ព្រឹទ្ធាចារ្យអាណាប្រជានុរាស្ត្រឱ្យទាន។ សូមបើកសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទៅប្រាបប្រាមសឹកសត្រូវ ដើម្បីទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យបានសមណៈព្រឹទ្ធាចារ្យ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករ បានសេចក្ដីសុខដោយព្រះតេជៈបុណ្យព្រះបារមីនៃព្រះចៅក្រុងទេពបុរី ស្រីអយុធ្យាកុំបីខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះអាល័ក្ស ថ្លែងព្រះសុភអក្សរចប់ហើយ សម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅនរេឝ្វរ បរមខត្តិយាទ្រង់យល់ព្រមថា: សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌អង្គនេះ មានមានៈពេញជាមហាក្សត្រដ៏ល្អ ប្រការមួយមានព្រះទ័យសុចរិត កតញ្ញូដ៏ច្រើននេះប្រការមួយ។ ក្នុងពេលដែលចូលមកនៅក្នុងក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យានេះទៀត ក៏ទ្រង់មានតែសេចក្ដីព្យាយាមសូត្ររៀន ឱ្យបានចេះដឹងនឹងប្រព្រឹត្តតាមគន្លងនៃព្រះពុទ្ធានុញ្ញាតនេះប្រការមួយ ហើយដែលទ្រង់ចូលមកនៅនឹងយើងនេះទៀត ក៏មានតែសេចក្ដីប្រតិបត្តិឥតមានឆ្គង។ យើងបានតែងវាំងដំណាក់ចាត់តាំងស្រីស្នំ ក្រមការឱ្យបំរើប្រតិបត្តិមិនឱ្យមានហ្មងសោះ។ បើយើងបានទាំងបើកប្រាក់បៀរវត្សថ្វាយរៀងរាល់ខែ រាល់ឆ្នាំមិនដែលខាន។ បើយើងបើកឱ្យសម្ដេចស្រីសុរិយោពណ៌ ឱ្យស្ដេចយាងចេញទៅហើយយើងទុកនៅតែព្រះជ័យចេស្ដា និងព្រះឧទ័យ ជាព្រះរាជបុត្រានោះឃើញថាសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ គង់នឹងគិតគុណយើង ពុំគិតក្បត់ប្រទូស្តរ៉ាយនឹងយើងទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះប្រជុំព្រមហើយ ព្រះចៅក្រុងទេពបុរីទ្រង់ចាត់ព្រះទេពវរជនឱ្យឃុំកងទ័ព ៥០០ នាក់ និងគ្រឿងឧបភោគបរិភោគ ប្រគល់ថ្វាយសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ កាលបានទទួលអនុញ្ញាតិឱ្យត្រឡប់មកស្រុកវិញហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាព្រះនរេឝ្វរចេញមក។ ស្ដេចរៀបចំព្រះរាជទ្រព្យទុកថ្វាយព្រះរាជបុត្រ និងដាក់យកមកតាមផ្លូវខ្លះ ហើយស្ដេចចុះព្រះទីនាំងនាវា ព្រមដោយទាហានសៀមខ្មែរ ៦០០ នាក់។ ទ្រង់យាងចេញមកតាមផ្លូវជលវិថី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បើគិតតាំងពីព្រះអង្គទៅគង់នៅក្រុងទេពបុរី ពីឆ្នាំម្សាញ់ បញ្ចស័ក មកដល់ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ពស.២១៤៥ គស.១៦០១ មស.១៥២៣ ចស.៩៦៣ ត្រូវជា៩ឆ្នាំហើយទើបសៀមបើកឱ្យព្រះអង្គយាងមកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីតេជោមាស ដែលអ្នកស្រុកទាំងឡាយតែងកោតសរសើរចិត្ត និងថ្វីដៃដែលខ្លាំងពូកែនោះ។ កាលមុនផែនដីព្រះមហិន្ទរាជា "ព្រះសត្ថា" នោះមានមេស្រុកម្នាក់ក្នុងដែនចៅមឿងក្រកោះ ខេត្តអាសន្ទុក ឈ្មោះសោម អ្នកផងតែងហៅថាពញាសោម។ ពញាសោមនេះមានកូនប្រុសម្នាក់ឈ្មោះមាសដែលគាត់តែងតែប្រើឱ្យគ្នា ៥០០ នាក់ស្រលាញ់ចូលជាបរិវារ។ ក្មេងទាំងនោះលើកកុមារមាសឱ្យជាធំ ត្រួតត្រាលើខ្លួនគ្រប់គ្នាហើយបបួលគ្នាហៅមាសថាម៉ឺនមាស។ ម៉ឺនមាសនេះ កាលបើមានក្មេងគង្វាលគោ ជាចំណុះហើយក៏ដាក់វេនឱ្យក្មេងទាំងនោះ ក្នុងមួយថ្ងៃឱ្យក្មេង ១០០ នាក់រកស្បៀងអាហារ ម្ហូបចំណី លៀងក្មេងឯទៀតដែលឃ្វាលគោក្របីនោះ។ ក្មេងទាំង ១០០ នាក់ដែលត្រូវវេននោះតែងលួចអង្ករមាតាបិតា និង បណ្ដាឆ្កែរកសត្វ ខ្លះបាចត្រីចាក់អន្ទង់ ខ្លះយកទៅលៀងក្មេងផងគ្នា ក្នុងចំនួន ៤០០ នាក់តាមវេនរបស់ខ្លួន។ លុះកាលណាស៊ីផឹករួចហើយ ម៉ឺនមាសបង្គាប់ក្មេងទាំងនោះឱ្យយកធាងត្នោតខ្លះ ផ្ដៅខ្លះមកក្រងឱ្យដូចជាបាតដៃ ព្រមទាំងមានដងផងឱ្យបានពីរម្នាក់ ហើយឱ្យលើកគ្នារុកក្នុងព្រៃ។ បើកាលណាឃើញសំបុកឃ្មុំ សំបុកឱម៉ាល់នៅទីណា ម៉ឺនមាសបង្គាប់ក្មេងទាំង ៥០០ នាក់នោះឱ្យចូលវាយសំបុកឃ្មុំ សំបុកឱម៉ាល់ទាំងនោះ។ កាលណាឃ្មុំឬឱម៉ាល់វាដេញទិច ឱ្យក្មេងទាំងនេះយកប្រដាប់ដែលក្រងធ្វើបានម្នាក់ពីរនោះ មកបោកផាត់វាយវាត់ឃ្មុំ ឱម៉ាល់ទាំងនោះយកមកដុតចែកគ្នាស៊ី។ ថាបើឃ្មុំ ឬ ឱម៉ាល់ទិចឈ្មោះណាម្នាក់ក្ដី ពីរនាក់ក្ដី ម៉ឺនមាសឱ្យក្មេងជាង៤០០ នាក់នោះចាប់ក្មេងម្នាក់ ឬពីរនាក់នោះចងរួចដាក់ក្នុងទីមួយកន្លែង លុះរួចពីទោសនោះហើយ ម៉ឺនមាសឱ្យក្មេងនោះហាត់បោក ផាត់ឃ្មុំ ឬ ឱម៉ាល់ជារឿយៗមិនឱ្យឈប់ឈរ។ លុះធ្វើដូច្នេះយូរៗមក ពញាសោមដឹងហើយក៏នឹកភ័យខ្លួនក្រែងថារឿងនេះលេចឮដល់ចៅមឿង និងចៅហ្វាយស្រុកអាសន្ទុក។ ទើបពញាសោមនាំម៉ឺនមាសនោះទៅទុកនឹងលោកគ្រូ ព្រះបទុមបារមី "ស៊ីន" ជាចៅអធិការមេគុណវត្តទ្រាល ខេត្តបារាយណ៍ឱ្យរៀនអក្សរ និងចំណេះវិជ្ជាការ៣ឆ្នាំ។ ម៉ឺនមាសរៀនចេះត្រៃភូមិ ត្រៃវេទ ត្រៃយុធ ត្រៃតា និងសិល្បសាស្ត្រផ្សេងៗជាច្រើន។ លោកគ្រូបទុមបារមីស្រលាញ់ណាស់ ទុកម៉ឺនមាសនេះជាសិស្សច្បង។ ក្នុងគ្រានោះមានលោកនេនមួយទៀតឈ្មោះឡី ជាសិស្សបន្ទាប់របស់លោកបទុមបារមី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មានថ្ងៃមួយនោះ មានរាស្ត្រជើងវត្តម្នាក់ឈ្មោះប៉ាង ជាអ្នកស្រុកជើងវត្តនេះបាត់គោ ដោយមានអាចោរលួចបាត់ទៅ ឈ្មោះប៉ាងទៅរកលោកគ្រូបទុមបារមីឱ្យចាប់យាមឱ្យ។ ពេលនោះចួនជាលោកគ្រូបទុមបារមី កំពុងលេងឈើត្រង់។ លោកប្រើនេនឡីឱ្យទៅយកក្បួនក្នុងកុដិ ហើយព្រះអង្គលោកនៅលេងឈើត្រង់តទៅទៀត។ នេនឡីដែលលោកគ្រូប្រើឱ្យទៅយកក្បួនក្នុងកុដិនោះ បានឃើញតំរាមាសមួយនៅលើខ្នងស្មុគ្រ ជាចំលែកណាស់ ក៏បើកមើលឃើញមានមន្តអាគមគាថាជាច្រើន។ ដោយហេតុតែចង់លោកមើល នេនឡីក៏រៀនត្រង់គាថាក្រួច ត្រាតែចាំស្ទាត់ ហើយសូត្រក្រឡាខ្លួនមើលបានជាក្រួចទំលើស្មុគ្រនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯលោកគ្រូបទុមបារមីស៊ីនអាត់តែលេងឈើត្រង់ មិនបាននឹកក៏បណ្ដាលឱ្យនេនឡី រៀនទន្ទេញលុះត្រាតែចេះចាំស្ទាត់នូវគាថាមួយនេះទៅ។ លុះនឹកឃើញដល់នេនឡី ដែលលោកបានប្រើហើយបាត់យូរពេកនោះ លោកគ្រូបទុមបារមីក៏គិតស្មានថានេនឡីនោះ មុខជាបានឃើញតំរាមាសហើយ ក៏ស្ទុះចូលទៅក្នុង។ នេនឡីសត្វក្រួចនោះឃើញលោកគ្រូមកហើយ ភ័យណាស់ខ្លាចខុសនឹងលោកគ្រូ ក៏ពាំតំរាមាសនោះហើរទៅភ្នំជី ក្នុងខេត្តស្ទឹងត្រង់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេនឡីក៏យកដែកចារុ៍ជ្រលក់ជាតិហិង្គុល ហើយយកមកសាក់បាតដៃបាតជើងធ្វើជាកងចក្រ រួចតាំងខ្លួនជាព្រះបាទឡីកងចក្រ។ ឡីតាំងពិធីសិល្បតាមក្បួនតំរាមាសនោះចេះពូកែអាចក្រឡាប់ក្រឡាជាសត្វអី បានច្រើនសណ្ឋាន។ អ្នកស្រុកចុះចូលនឹងឡី តាំងពីខេត្តកំពង់សៀមរៀងទៅទល់នគរសៀមរាប។ ចាប់ពីត្រើយជ្រោយចង្វារទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែចំណុះចុះចូលឡីកងចក្រទាំងអស់។ ឡីកងចក្រតាំងរាំងគាំងកំពែងថ្ម ក្នុងខេត្តគោកសេះ "គឺបារាយណ៍សព្វថ្ងៃនេះ" ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តែក្នុងពេលដែលឡីមិនទាន់តាំងពិធីរៀនសិល្បនោះ លោគ្រូបទុមបារមី ស៊ីននឹកលើពាការណ៍នាអនាគតថាទៅថ្ងៃមុខនេនឡីនេះនឹងតាំងខ្លួនជាមនុស្សសិល្បខ្លាំងពូកែ ហើយបង្កបង្កើតជាចំបាំងរាំងជល់នាំឱ្យកើតជាកង្វល់ដល់សមណៈជីព្រាហ្មណ៍ អាណាប្រជានុរាស្ត្រជាមិនខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលដែលឡីលួចយកតំរាមាសទៅនោះគឺលួចក្នុងឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ពស.២១៤៣ គស.១៥៩៩ មស.១៥២១ ចស.៩៦១។ ចាប់ដើមពីពេលដែលឡីលួចយកតំរាមាសទៅនោះ លោកគ្រូបទុមបារមីស៊ីន ក៏ខំបង្ហាតបង្ហាញមន្តវិជ្ជាការដល់ម៉ឺនមាសអស់ចំណេះពីព្រះអង្គ។ លុះម៉ឺនមានសនេះចេះដឹងមាំមួនជ្រៅជ្រះហើយ លោកគ្រូបទុមបារមី ក៏នាំខ្លួនម៉ឺនមាសទៅថ្វាយសម្ដេចព្រះកែវហ្វាយព្ាញោម" គ្រងរាជ្យនោះហើយថ្វាយព្រះពរថា ៧ ឆ្នាំទៀតនឹងមានអ្នកសិល្ប៍តាំងខ្លួនជាធំដណ្ដើមរាជ្យគ្មាននរណានឹងទំលាយបានឡើយ មានតែម៉ឺនមាសនេះឯងទើបអាចធ្វើការថ្វាយបាន។ ក្នុងពេលដែលលោក គ្រូបទុមបារមីថ្វាយម៉ឺនមាសនេះទៅព្រះរាជាឡីកងចក្រពុំទាន់តាំងសិល្ប៍បាននៅឡើយទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេចព្រះកែវហ្វា "ពញាញោម" ព្រះអង្គទទួលម៉ឺនមាសហើយ តែទ្រង់ពុំរាប់អានម៉ឺនមាសនោះទុកថាជាអ្នកចេះដឹងហើយឱ្យបុណ្យស័ក្ដិ ឱ្យគួរសមនឹងចំណេះវិជ្ជានោះសោះឡើយ គឺទ្រង់រវល់តែនឹងបរបាញ់ និងចាប់កូនប្រពន្ធអាណាប្រជានុរាស្ត្រទៅវិញ។ ម៉ឺនមាសគ្មានសេចក្ដីទំនុកបំរុងពីអម្ចាស់របស់ខ្លួន ក៏ខ្ចាត់ភ្លាត់ទៅនៅខេត្តសំរោងទងឆ្វេង ហើយដើររកស៊ីតាមធម្មតា។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃមួយម៉ឺនមាសទៅដេកនៅវត្តសំរោងទង។ ខណៈនោះមានសាមណេរមួយអង្គទៅបោសព្រះវិហារ ហើយឃើញអង្កាច់មាសមួយព័ទ្ធកម៉ឺនមាសដែលកំពុងលក់ សាមណេរនេះឃើញហើយ តែពុំស្គាល់ហេតុពុំស្គាល់ ក៏ទៅពិតទួលលោកគ្រូចៅអធិការជាគ្រូរបស់ខ្លួនឱ្យលោកបានជ្រាប។ លុះលោកគ្រូចៅអធិការនោះមកហើយក៏ស្គាល់ ទើបយកទឹកផ្តិលសំរឹទ្ធិមួយទៅប្រោះលើពស់នោះ។ ពស់នោះព័ទ្ធម៉ឺនមាស ហើយលូនទៅទិសអគ្នេយ៍ទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ម៉ឺនមាសបានត្រូវទឹកផ្តិលសំរឹទ្ធិ ដែលលោកគ្រូចៅអធិការវត្តសំរោងទង ប្រោះអង្កាច់មាសនោះក៏ដឹងខ្លួនឡើងហើយក៏ថ្វាយបង្គំចៅអធិការនោះ។ លោកគ្រូចៅអធិការសួរឈ្មោះ នាមត្រកូលសព្វគ្រប់ហើយ លោកក៏ធ្វើទំនាយថាចៅនេះនឹងបានជាសេនាធំ ប្រាប់ប្រាមគ្រប់ទិសទីក្នុងដែនកម្ពុជានេះ។ ដូច្នេះចូរចៅឯងដើរទៅទិសអគ្នេយ៍ ដែលពស់លូនទៅនេះចុះ ចៅនឹងបានទ្រព្យយ៉ាងវិសេសជាមិនខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មួយរំពេចនោះម៉ឺនមាសក៏ថ្វាយបង្គំលាលោកគ្រូចៅអធិការ ទៅទិសអគ្នេយ៍តាមសេចក្ដីបង្គាប់ របស់លោកគ្រូចៅអធិការវត្តសំរោងទង។ លុះដើរបន្តិចទៅក៏ឃើញត្រពាំងទឹកមួយធំ តែមិនញាប។ លុះដើរទៅទៀត ក៏ស្រាប់តែឮសូរមាត់ដូចជាមនុស្សបង្កូកហៅពីក្នុងត្រពាំងមក។ ម៉ឺនមាសឮហើយក៏ត្រឡប់វិញមករកមនុស្សតាមសំឡេងនោះវិញតែរកមិនឃើញមនុស្សសោះ ឃើញតែក្បាលក្របីមួយហើយនឹកស្មានថាខ្មោចក្របីនោះលង។ ម៉ឺនមាសខឹងណាស់ក៏ចាប់ក្បាលក្របីនោះបោកទៅនឹងដី។ វេលានោះកាសក្របីមួយដែលដុះម្រះក្រហមទុំទែង។ ម៉ឺនមាសកាន់យកកាសនោះទៅដេកសំណាក់នៅសាលាវត្តសំរោងទង ដូចដើមដដែលវិញ។ ខណៈនោះ ស្រាប់តែមានបិសាចដែលថែរក្សាកាសក្របីនោះមកពន្យល់សប្តិម៉ឺនមាសឱ្យឃើញថា ដូចជាមានតាចាស់ម្នាក់ស្លៀកពាក់សំពត់បរិសុទ្ធមកប្រាប់ថា ឱ្យទៅគាស់កំណប់នៅក្រោមដើមត្រាចមួយ ដែលដុះនៅសងខាងមាត់ស្រះវត្តសំរោងទងចុះ ចៅនឹងបានរបស់វិសេសជាមិនខាន។ ម៉ឺនមាស ក៏ស្ទុះស្ទាដើរម្នីម្នាទៅឃើញតំរុយមួយនៅក្រោមដើមត្រាចនោះហើយម៉ឺនមាស យកកាំបិតស្នៀតចេញពីចង្កេះជីកដីនោះទៅក៏ឃើញប្រអប់សំរឹទ្ធិមួយយ៉ាងល្អ។ ម៉ឺនមាសកាលបើកប្រអប់នោះឡើងក៏ឃើញតំរាមួយ។ ម៉ឺនមាសក៏យកទាំងប្រអប់ព្រមទាំងតំរានោះ ដាក់ក្នុងដៃរបស់ខ្លួនជាមួយនឹងកាសក្របី ហើយក៏ដើរទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តាំងពីថ្ងៃនោះរៀងមក ម៉ឺនមាសធ្វើជំនួញជួញប្រែ រកស៊ីសុទ្ធតែចំណេញមួយជាប្រាំ មួយជាដប់ក៏មាន។ ម៉ឺនមាស កាលបើមានទ្រព្យច្រើនហើយក៏លោះក្មេងម្នាក់ឈ្មោះ យ៉នមកធ្វើជាខ្ញុំដើម្បីរកស៊ីតទៅទៀត។ ម៉ឺនមាសបានអាយ៉នជាខ្ញុំកំដរកាលណា ក៏ចំរើនមានគោ ក្របី សេះ ដំរី ទ្រព្យរបស់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយនោះពញាភក្ដីតេជោ ក្រឡាពាសឆ្វេងស្រុកសំរោងទង អនិច្ចកម្មទៅ បណ្ដារាស្ត្រប្ដឹងសុំទៅចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទង ឱ្យតែងតាំងម៉ឺនមាសនោះជាក្រឡាពាសឆ្វេង។ ម៉ឺនមាស តាំងតែពីបានកាន់ការរាជការកាលណា ក៏យកចិត្តទុកដាក់រក្សាបណ្ដារាស្ត្រក្នុងស្រុករបស់ខ្លួន ហើយស្វែងរកចំណែកជំនូនជូនទៅចៅហ្វាយស្រុកបាឡាត់ស្នងក្រឡាបញ្ជីជារឿយ។ ចៅហ្វាយស្រុកបាឡាត់ស្នង និងក្រឡាបញ្ជីមានចិត្តស្រឡាញ់រាប់អាន ម៉ឺនមាសនោះណាស់រាស្ត្រក្នុងស្រុកក៏ស្រឡាញ់រាប់អានម៉ឺនមាសនោះច្រើនក្រៃពេក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃក្រោយពីនោះមកទៀតចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទងអនិច្ចកម្មទៅ។ ពញាក្រឡាពាសមាស យកធនធានទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនជាច្រើន មកចំណាយធ្វើបុណ្យខ្មោចលោកចៅហ្វាយស្រុកនោះ។ ខណៈនោះអស់ក្រមការ និងបណ្ដារាស្ត្រជំនុំព្រមគ្នាថា នឹងចំហខេត្តមិនឱ្យមានចៅហ្វាយស្រុកគ្រប់គ្រងនោះមិនបានឡើយ។ ដូច្នេះហើយគួរតែឱ្យក្រឡាពាសនេះឡើងជាចៅហ្វាយស្រុកទៅ ទំរាំសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចយាងមកដល់កាលណាសឹមយើងក្រាបបង្គំទូលជាក្រោយ។ បើទ្រង់ប្រោសទីនោះឱ្យទៅឈ្មោះណា ស្រេចទៅព្រះរាជហឫទ័យចុះ។ លុះគិតព្រមគ្នាហើយបណ្ដារាស្ត្រនិងអស់ក៏និមន្តព្រះសង្ឃមកជាអធិបតីប្រគល់ត្រាសំរាប់ខេត្តនោះឱ្យទៅក្រឡាពាសមាស គ្រងងារជាចៅពញាតេជោ ហើយបង្គំរៀបការអ្នកជំទាវស្រែន ប្រពន្ធចៅហ្វាយស្រុកចាស់នោះឱ្យជាភរិយាធំដល់ក្រឡាពាសមាសផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ពស.២១៤៥ គស.១៦០១ មស. ១៥២៣ ចស.៩៦៣ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជស្ដេចយាងមកដល់ភូមិត្រើយស្លា ខេត្តកោះស្លាកែតនេះ "កោះស្លាកែត សម័យនោះគឺស្រុកលើកដែកសព្វថ្ងៃនេះ" ។ ខណៈនោះចៅមឿងខេត្តព្រៃកប្បាសមានភូមិ ២៤ ឃុំជាចំណុះហើយ ជាចៅមឿងឡើងខេត្តបាទីកាលបានដឹងដំណឹងថាសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជស្ដេចយាងមកដល់កោះស្លាកែតហើយ ក៏ម្នីម្នាចុះចូលនាំបុត្រភរិយា យកដង្វាយទៅក្រាបថ្វាយមុនគេបង្អស់។ សម្ដេចព្រះឧភយោរាជទ្រង់ត្រាស់សួរអំពីសុខទុក្ខ ក្នុងព្រះនគរ។ ចៅមឿងក្រាបបង្គំទូលអំពីថ្លើងចះគ្រប់ប្រការនិងក្រាបបង្គំទូលថាក្នុងព្រះនគរនេះសម្ដេចព្រះកែវហ្វា ស្ដេចធ្វើឱ្យក្ដៅក្រហាយដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រច្រើនប្រការណាស់។ ក្នុងពេលដែលកំពុងតែសន្ទនាការនេះ ព្រះអង្គទតទៅឃើញចៅមឿងម៉ី នេះមានលក្ខណៈរូបរាងជាមនុស្សសុចរិតស្លូតត្រង់ល្អ ទើបទ្រង់តែងតាំងចៅមឿងម៉ីជាឧកញ៉ាជ័យយោធា ស័ក្ដិប្រាំបីហ៊ូពាន់ ឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុក គ្រងស្រុក ២៤ ឃុំលើកចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃកប្បាសតាំងពីពេលនោះរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯក្រមការស្រុកសំរោងទង កាលបានដឹងថាព្រះបរមបពិត្រស្ដេចព្រះរាជដំណើរមកដល់ត្រើយស្លាហើយ ក៏នាំគ្នាម្នីម្នាទៅជំរាបចៅហ្វាយស្រុករបស់ខ្លួនឱ្យនាំគ្រប់ស្បៀងអាហារ ដំរី ៥ និង សេះ ៥ យកទៅថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះឧភយោរាជ ទ្រង់ទតទស្សនាទៅឃើញ រូបរាងឫកពារបស់ចៅហ្វាយស្រុកមាស សមឱ្យធ្វើជាមេទ័ព បង្គាប់ពលរាប់ម៉ឺនបាន។ ប៉ុន្តែទ្រង់ឃើញមានស្នាមក្រហមព័ទ្ធជុំវិញកជាចំឡែកពីជនទាំងឡាយ ទើបទ្រង់ត្រាស់សួរអំពីសេចក្ដីសុខទុក្ខគ្រប់ប្រការ រួចហើយទ្រង់ត្រាស់សួរអំពីពណ៌ក្រហមនៅកតមកទៀត។ ចៅពញាតេជោក៏ក្រាបបង្គំទូល រាយសេចក្ដីតាំងតែពីខ្លួននៅពីកុមារឃ្វាលគោក្របីរៀងមក លោកគ្រូព្រះបទុមបារមីបង្រៀនចំណេះវិជ្ជាការ។ លុះម៉ឺនឡី លួចយកតំរាមាសបានហើយ លោកក៏បាននាំខ្លួនមកថ្វាយសម្ដេចព្រះកែវហ្វាគ្រងរាជ្យ។ ប៉ុន្តែសម្ដេចព្រះកែវហ្វាគ្រងរាជ្យ ស្ដេចពុំទ្រង់ព្រះមេត្តាជប់លៀងសោះ ម៉្លោះហើយខ្លួនក៏ខ្ចាត់ព្រាត់ទៅនៅខេត្តសំរោងទងទៅ លុះពស់អង្កាច់មាសវ័ណ្ឌ ត្រាតែបានប្រអប់សំរឹទ្ធិ តំរាមាស និងកាសក្របី។ នៅទីនោះរាស្ត្រស្រឡាញ់ចូលចិត្តឱ្យគ្រងទីជាតេជោនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ថា : អើនេះជាបុណ្យបារមីរបស់អញហើយ។ ប្រសិនបើព្រះកែវហ្វាទ្រង់រាជ្យទ្រង់ប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ ហើយទទួលយកឈ្មោះនេះទុកជាសេនាទាហាន កាលណាឡើយអញនឹងបានត្រឡប់មកជាអម្ចាស់ផែនដីនេះបាន។ លុះទ្រង់ត្រាស់តែប៉ុណ្ណោះហើយទើបទ្រង់ត្រាស់តទៅទៀតថា: ក្រមការនិងបណ្ដារាស្ត្រស្រុកសំរោងទង ឱ្យចៅពញាឯងគ្រងទីជាពញាតេជោនេះនៅពុំទាន់សមនឹងរូបរាង "សមត្ថភាព" ចៅនៅឡើយទេ។ ខណៈនោះទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យអាល័ក្សតែងសញ្ញាបត្រ ចាត់ជូនចៅពញាតេជោមាសថា ជាចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ តាំងជំទាវស្រែនជាអ្នកជំទាវមហាទេវី នារីសោភ័ណ ធំលើក្រមការទាំងអស់។ តាំងពញាស្នេហាតេជោ ជាបាឡាត់ស្ដាំ ពញាពិភ័ក្ដិតេជោជាបាឡាត់ឆ្វេង ពញាមន្ត្រីតេជោជាស្នងស្ដាំ ពញាចក្រីតេជោ ជាស្នងឆ្វេង ពញាវង្សាតេជោជាក្រឡាបញ្ជីឆ្វេង ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ "ចាស" ថា: ការណ៍ក្នុងព្រះនគរពេលនេះមានថ្លើងជាមុន។ ពេលនោះស្ដេចទ្រង់ព្រះរាជទាន ដាវស្រោមចាស់មួយជាដាវអាជ្ញាសឹក។ បើឈ្មោះណារឹងទទឹង ត្រូវធ្វើទោសឈ្មោះនោះដល់ជីវិត។ ខណៈនោះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ និងក្រមការបានថ្វាយបង្គំលាចេញ ទៅដល់បន្ទាយខេត្តសំរោងទង។ លុះដល់ហើយ ក៏ឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៣០០០ នាក់ចាត់ពញាស្នេហាតេជោ ជាបាឡាត់ស្ដាំ ឱ្យឃុំពល ៦០០ នាក់ជាទ័ពមុខ ពញាមន្ត្រីតេជោស្នងស្ដាំ ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពស្ដាំពញាពិភ័ក្ដិតេជោស្នងឆ្វេងឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង ពញាវង្សាតេជោក្រឡាពាសស្ដាំ ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ ឱ្យពញាភក្ដីតេជោជាក្រឡាពាសឆ្វេងឃុំពល ៥០០ នាក់ជាកងទ័ពជន្ល។ ចំណែកកងខ្លួនចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឯង ឃុំពល ១០០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃ ១៣ កើត ខែបុស្ស បានឫកពាវេលាបវរហើយ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឡើងជិះដំរីសឹក បាំងសប្បធនរំភាយ ៣ ជាន់មានដំរីហែហមអមទាំងសងខាងមានពលសេះ ១៥០ នាក់លើកចេញពីបន្ទាយខេត្តសំរោងទង ទៅដល់ស្ទឹងមានជ័យ។ ចៅពញាប៉ាអង្គឱ្យចំលងកងទ័ពមុខ មកបោះនៅទួលព្រះស្រី ហើយឱ្យធ្វើបន្ទាយរាយទ័ពទុកជាមាំមួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅពញាតេជោប៉ាអង្គខ្លួនបោះទ័ពនៅចង្ក្រានតាព្រហ្ម។ ខណៈនោះនាយកយុទ្ធវខាងព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងដែលឈររក្សាផ្លូវនៅអូរគរ ឃើញហើយក៏ឡើងជិះសេះមកជំរាបព្រះកែវភ្លើងតាមដំណើរ។ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងចាត់កងទ័ពស្ដាំឆ្វេង មុខ ក្រោយស្រេចហើយ ចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងសំរាប់យុទ្ធនាការលើកទ័ពចេញមកជួបនឹងទ័ពក្រឡាពាសឆ្វេងជាកងទ័ពជន្លនៅអូរគរ។ បន្ទាប់មកកងទ័ពទាំងសងខាង ក៏តាំងតតាំងច្បាំងគ្នាយ៉ាងកោលាហល បានតែមួយស្របក់ ក្រឡាពាសឆ្វេងក៏ដកទ័ពថយរត់ទៅដល់កងទ័ពមុខរបស់ខ្លួន។ ពេលនោះបាឡាត់ស្ដាំមេទ័ពមុខក៏ឱ្យពលចូលច្បាំងគ្នាជាកោលាហលទៀត។ កងទ័ពទាំងនោះបាញ់ ចាក់ កាប់គ្នាដោយអាវុធវែង ជាសន្ធឹកគឹកកង ពាសពេញភូមិឮដល់ទៅតេជោប៉ាអង្គ។ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឮសូរសន្ធឹកទ័ពប្រហារគ្នាហើយ ក៏ចាត់ឱ្យនាយកងទ័ពស្ដាំលើកទ័ពពីខាងជើងឯក បឹងត្របែករៀងមក នាយកងទ័ពឆ្វេងលើកកងទ័ពថ្មើរជើង និងទ័ពដំរី ក្របី វាងទៅព័ទ្ធពីបឹងពោងពាយរាយទ័ពទៅពីក្រោយទ័ពព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះចាត់ការស្រេចហើយ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក៏ឡើងជិះដំរីមានហ្មកាន់កន្សៃភ្នាក់ជិះកណ្ដាលបាំងសប្បធននាំរេហ៍ពលមករាយទ័ពនៅត្រង់មាត់ស្ទឹងមានជ័យត្រើយខាងកើត។ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ឃើញហើយក៏បរដំរីចូលទៅមុខរេហ៍ពលហើយស្រែកថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នែតេជោមានបណ្ដាសក្ដិ ឯងគ្រាន់តែមាននាទីជាចៅហ្វាយស្រុកទេ ម្ដេចឡើយក៏ឯងមិនស្គាល់ជីវិត គិតច្បាំងនឹងយើងជាទ័ពក្រស័ត្រនេះឫ?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ឆ្លើយតបទៅវិញថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងជាចៅហ្វាយស្រុកក៏ពិតមែនហើយ តែជាចៅហ្វាយស្រុកដែលអម្ចាស់ផែនដីស្ដេចទ្រង់តែងតាំងមក។ ឯអ្នកឯង ដែលតាំងខ្លួនជាក្រស័ត្រនេះ មិនមានអ្នកណាតែងតាំងអ្នកឯងទេ។ កាលដើមឡើយ អ្នកឯងគ្រាន់តែជាសង្គ្រាជវត្តកែវព្រះភ្លើងតែប៉ុណ្ណោះ។ លុះអ្នកបានសិស្សានុសិស្សចុះចូលច្រើន អ្នកឯងទ្រុស្តសីល ក្បត់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ កាលបើបានដឹងខ្លួនថា អំពើដែលបានធ្វើនោះជាអំពើខុសហើយក៏សឹកចាកសិក្ខាបទមក។ លុះបានរួចខ្លួនមកជាគ្រហស្ថហើយអ្នកនៅមិនទាន់អស់ចិត្ត មកតាំងខ្លួនជាស្ដេចកែវព្រះភ្លើងដើម្បីឱ្យជនទាំងឡាយ ដែលនៅមិនទាន់កោតខ្លាចខ្លួននោះឱ្យកោតខ្លាចខ្លួនឡើងទៀត អ្នកឯងត្រូវដឹងថា: ខ្លួនអ្នកឯងជាមនុស្សក្បត់ពេញទី ហើយជាមនុស្សអាក្រក់ជាក់ស្ដែងហើយ។ ដើមឡើយ អ្នកឯងជាមនុស្សវង្វេងដោយកាមស្ត្រីភាព ក្បត់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ឥឡូវអ្នកឯងមកក្បត់នឹងផែនដីកម្ពុជាទៀត។ អ្នកឯងនេះដល់អាយុសង្ខារ ក្ស័យជីវិតទៅនឹងធ្លាក់ទៅរងទុក្ខវេទនានៅនរកជាច្រើនជាតិ លែងបានឃើញពន្លឺរស្មីព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃទៀតហើយ។ អ្នកឯងនេះប្រាកដដូចជាត្នោតកំបុតចុងហើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាយកង នាយទ័ព និងរេហ៍ពល ខាងព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង កាលបើឮពញាតេជោប៉ាអង្គបរិហារដូច្នេះហើយក៏យល់ថាការណ៍ពិតមែនទើបរសាត់រសាយទន់ដៃ ទន់ជើង លែងគិតពីកាប់ចាក់ទៅវិញហើយ។ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងឃើញកងទ័ពរបស់ខ្លួនរសាត់រសាយដៃជើងដូច្នេះហើយ ក៏នៅតែដេញឱ្យចូលតតាំងច្បាំងទៀត តែកងទ័ពពុំព្រមចូលគឺនៅតែរឹងទទឹងល្វឹងល្វើយ រសេះរសោះហាក់ដូចជាគ្មានស្មារតីសោះ។ ខណៈនោះព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ក៏ស្រែកសន្ធាប់បន្ថែមទៅទៀតថា បើពញាតេជោឯងពិតជាខ្លាំងពូកែធ្វើជាមេទាហាន មេទ័ពដូច្នេះមែន សុំអ្នកចុះពីលើដំរីមកប្រកាប់គ្នាឱ្យរេហ៍ពលមើលវិញម្ដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងដែលក្លាហាន ហ៊ានហៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ឱ្យចូលប្រកាប់នឹងខ្លួននេះ ដោយអាងថាខ្លួនចេះក្រឡាក្រឡាប់ ឱ្យឃើញជារូបពីរ រូបបី កាប់ចាក់ដូចម្ដេចក៏ខុស មិនត្រូវដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឮហើយ ក៏ចុះពីលើដំរី កាន់ដាវពីរនៅដៃ គ្រវីដូចកង្ហារដើរចូលទៅ។ លុះដល់ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ចូលទៅជិតហើយ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងក៏ក្រឡាខ្លួនជូនធ្វើជាមានខ្លួនបី ជូនធ្វើជាមានខ្លួនពីរ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គនឹងកាប់ខាងណាក៏ពុំបាន ទើបចៅពញាតេជោប៉ាអង្គងាកមកសួរអាយ៉តជាខ្ញុំវិញ។ អាយ៉តឆ្លើយថា ឱ្យចៅហ្វាយកាប់រូបជាកណ្ដាលឱ្យយកកូនពួយ "ចំរឹងឈើ ឬ ឫស្សី ដោយបោះភ្ជាប់នឹងសំបកឈើធំៗ ធ្វើជាបង្អោងឡើងយកឃ្មុំជាដើម" ដែលលាបឈាមស្រីៗនេះចោលតំរង់ក្បាលវាទៅ។ ខណៈនោះ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ប្រុងតាំងស្មារតីបាន ក៏យកកូនពួយដែលចោលតំរង់ក្បាលព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងៗ ក៏សាបសិល្ប៍នោះអស់ ទើបមើលទៅឃើញមានរូបតែមួយវិញ។ មួយរំពេចនោះ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏ចូលទៅច្បាំងតាំងកាប់ចាក់នឹង ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងម្ដងទៀត។ ពញាតេជោប៉ាអង្គ និងព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងប្រកាប់គ្នាពុំទាន់ដឹងឈ្នះចាញ់ផង ក៏ស្រាប់តែបាឡាត់និងស្នងក្រឡាពាសលើកទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ទ័ពពីក្រោយហើយ ក៏បរដំរីចូលមកបញ្ជាន់កងទ័ពរបស់ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងកងទ័ពព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងក៏រត់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ នៅតែព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងដែលកំពុងតែប្រកាប់គ្នាជាមួយនិងព្រះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ។ ឯអាយ៉តជាខ្ញុំឃើញដូច្នោះហើយ ក៏យកដំបងវាយវ័ធពីក្រោយ ត្រូវព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងដួល ហើយចាប់បាននាំចូលទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះមហាឧបភយោរាជ។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យប្រហារជីវិតព្រះរាមកែវព្រះភ្លើង ព្រមទាំងញាតិសាច់សាលោហិតទាំង ៧ ជួរគោត្រនិងបក្សពួក។ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យដាក់ជាពលព្រះរតនត្រ័យខ្លះពលរោងដំរីខ្លះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ នោះសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី និងព្រះបរមវង្សា សេនាបតី កវី បណ្ឌិត ហើយនិងព្រះរាជគ្រូ បុរោហិត ព្រឹទ្ធាចារ្យទាំងប៉ុន្មានដែលនៅក្នុងអំណាចសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី។ ព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាបថា: សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហាឧភយោរាជ ស្ដេចយាងមកដល់ត្រើយស្លាក្នុងខេត្តកោះស្លាកើតហើយ ទ្រង់ក៏ឱ្យប្រជុំអស់សេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំរាជការ មន្ត្រីបារាំង ព័រទុយហ្កាល់ មានម្សៀរលីវ៉េឡូហ្សូនេះជាដើម ហើយទ្រង់មានព្រះសវនីយ៍ ឱ្យអញ្ជើញសម្ដេចព្រះកែវហ្វាគ្រងរាជ្យម្ដងទៀត ទើបទ្រង់មានព្រះរាជសវនីយ៍ថាខ្លួនចៅនេះ យើងជាព្រះបិតុច្ឆាថា ព្រះបិតុច្ឆានេះដោយច្រឡំទេ បើថាព្រះអយ្យកាវិញទើបត្រូវជាង ព្រោះសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីនេះត្រូវជាព្រះអនុជ របស់ព្រះមហាចន្ទរាជា " ជំនុំអស់មន្ត្រីខ្មែរបារាំង ជាមហាមិត្តតាំងចៅឱ្យសោយរាជសម្បត្តិទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនា និង សមណៈជីព្រាហ្មណ៍ ព្រឹទ្ធាចារ្យ អាណាប្រជានុរាស្ត្រឱ្យបានសុខសប្បាយក្សេមក្សាន្តនោះ ចៅពុំបានប្រព្រឹត្តិតាមគន្លងប្រពៃណីព្រះមហាក្សត្រឡើយ យើងជាព្រះបិតុច្ឆាចៅតែងតែនិយាយរំលឹកដាស់តឿនចៅជាច្រើនណាស់ហើយ ក្នុងកន្លងពីរឆ្នាំមកនេះតែចៅពុំព្រមប្រែកិរិយានេះសោះ។ រាស្ត្រក្ដៅក្រហាយពេញទាំងព្រះនគរ ទើបយើងជំនុំដើម្បីអញ្ជើញសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ជាព្រះបិតុលាចៅឱ្យមកសោយរាជ្យសម្បត្តិប្រយូរវង្ស ឱ្យយូរលង់តរៀងទៅ។ ដូច្នេះចៅកុំតូចចិត្តឡើយឱ្យចៅប្រណិតប្រណម្យខ្លួនប្រាណ និងសម្ដេចព្រះបិតុលារបស់ចៅដើម្បីឱ្យបានសេចក្ដីសុខតទៅ។ កុំចៅក្ដៅចិត្តប្រទូសរាយឱ្យចលាចលរវល់ផែនដីឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម ទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយក៏អៀនអន់ពន់ប្រមាណណាស់ តែព្រះអង្គនឹងរឹងទទឹងទៅក៏ពុំហ៊ាន ហើយសេនាទាហានខាងសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីនេះមានចំនួនច្រើន ហើយសុទ្ធតែជាមនុស្សមានកំលាំងពូកែផង។ ឯខាងព្រះអង្គសុទ្ធតែជាមនុស្សក្មេងពាលទាល ហើយក៏ថ្វាយបង្គំលាត្រឡប់ទៅដំណាក់វិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី ព្រះអង្គទ្រង់ប្រមូលអស់ព្រះរាជគ្រូបុរោហិត និងព្រះរាជវង្សានុវង្សនាំគ្រឿង កធភណ្ឌ និង គ្រឿងបញ្ចក្សេត្រចុះព្រះទីនាំងនាវា មានសេនាទាហានហែហម អមព្រះទីនាំងនោះមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ សុរិយាតូរ្យតន្ត្រីប្រគំវង់ខ្ទ័រផែនទឹក ជលសាយាត្រាទៅដល់ត្រើយស្លាសាងទីព្រះរាជវាំងសម្ដេច ព្រះមហាឧភយោរាជហើយទ្រង់ឱ្យចតព្រះទីនាំងនាវានៅទីនោះ។ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបថា សម្ដេចព្រះអយ្យកាស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ក៏មានសោមនស្សណាស់ស្ដេចចុះទៅថ្វាយបង្គំនៅនាព្រះទីនាំងនាវា រួចអញ្ជើញសម្ដេចព្រះអយ្យកាឡើងទៅគង់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនោះ។ សម្ដេចព្រះអយ្យកាទ្រង់ស្ដេចឡើងគង់តាមព្រះរាជហឫទ័យ។ ទើបសម្ដេចព្រះអយ្យកាទ្រង់ប្រជុំសម្ដេចព្រះសុគន្ធគណាធិបតី សិរីសង្ឃនាយករាជាគណៈ ឋានានុក្រម និងព្រះរាជវង្សានុវង្សព្រមដោយនាម៉ឺន សព្វមុខមន្ត្រីប្រគល់រាជសម្បត្តិ ថ្វាយសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទ្រង់រាជសម្បត្តិទៅថ្ងៃ ១៣ កើត ខែកត្តិក ឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក។</span> ---- បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីពញាអន|ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌}} c8un3md0c8lyropkbujbni2kkqu1z8u 0 2978 7119 7118 2016-05-07T18:50:36Z 175.100.60.168 wikitext text/x-wiki {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីសម្ដេចពញាញោម|ផែនដីព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យចេស្ដា}} {|align="center" |+<span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:150%;">ផែនដីសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះទេវីក្សត្រីជាសម្ដេចព្រះអយ្យកា និងសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ហើយនិងព្រះរាជគ្រូបុរោហិតថ្វាយនាមសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌គ្រងរាជ្យព្រះបរមរាជាធិរាជ ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ ត្រីស័ក ពស.២១៣៥ គស.១៦០៣ មស.១៥២៣ ចស.៩៦២ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៤៦ ឆ្នាំ។ ក្នុងវេលាព្រះរាជពិធី ដែលរៀបចំថ្វាយព្រះអង្គគ្រងរាជសម្បត្តិនេះសម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម ជួបនឹងមន្ត្រីពាលកំណាចជាមនុស្សប្រចុបប្រចែងនោះហើយប្រឹក្សាថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">យើងធ្លាប់ត្រេកសប្បាយនឹងល្បែងផ្សេងៗ។ យើងនឹងល្វែងរកចាប់ប្រពន្ធកូនក្រមុំ ព្រហ្មចារីរបស់ឈ្មោះណាក៏ឥតមាននរណាទើសទាល់នឹងយើងឡើយ។ យើងចង់ចាក់ជង់ ទាក់មាន់ បាញ់សត្វ ក៏អាចធ្វើបានតាមអំពើចិត្តយើងទាំងអស់។ ឥឡូវនេះ សម្ដេចព្រះអយ្យកាស្ដេចលើករាជសម្បត្តិនេះថ្វាយទៅសម្ដេចព្រះសុរិយោពណ៌ហើយ។ ព្រះរាជពិធីគ្រងរាជ្យនឹងធ្វើនៅថ្ងៃ ១៣ កើត ខែកត្តិកនេះហើយ។ រឿងនេះបើអស់យើងឥតបណ្ដោយ ទៅតាមព្រះទ័យសម្ដេចព្រះបិតុលា 'មាខាងឪពុក" នេះ ព្រះអង្គនេះប្រព្រឹត្តិខុសពីពួកយើង កាលណាឡើយស្ដេចនឹងទ្រង់បណ្ដែតបណ្ដោយ ឱ្យពួកយើងធ្វើតាមអំពើចិត្តបាន។ ខណៈនោះ មន្ត្រីឡេឡពួកខាងសម្ដេចព្រះកែវហ្វាឆ្លើយថា យើងនឹងស្ងៀមនៅព្រងើយមិនបានទេ កុំថាឡើយតែអំពើដែលយើងប្រុងនឹងប្រព្រឹត្តទៅខាងមុខទៀតនោះសូម្បីតែអំពើដែលយើងបានធ្វើកន្លងមកហើយ ដូចជាការកំហែងរាស្ត្រមកពីជាន់មុននោះក្ដី បើយើងបណ្ដោយឱ្យសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិកាលណា មុខជារាស្ត្រប្ដឹងរងដីកាសារទុក្ខនឹងយើងវិញមិនខាន ហើយពួកយើងនឹងមានទុក្ខវេទនាជាពុំខានឡើយ។ ដូច្នេះហើយពួកយើងគួរគិតធ្វើតាមព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងដែលពញាថី ទៅពឹងបុណ្យហើយលុកធ្វើគតសម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាអននេះ។ ព្រះរាមកែវព្រះភ្លើងធ្វើដូចម្ដេច យើងត្រូវធ្វើដូច្នោះដែរ ទើបបានរួចខ្លួន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គិតព្រមគ្នាស្រេចហើយ សម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម និងមន្ត្រីឡេឡេ ទាំងនោះក៏បានចាត់អ្នកស្ម័គ្របក្សពួកខ្លះឱ្យដើរចូលទៅក្នុងពិធីនោះថា មកពីខេត្តនេះខេត្តនោះ។ ពួកខ្លះទៀតឱ្យបបួលទៅទូលសូមពឹងបុណ្យជ្រកក្រោមម្លប់ព្រះបារមីដូច្នេះជាដើម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈសមុហនាយក ដែលនៅចាំព្រះរាជវាំងបានដឹងសេចក្ដីនេះហើយក៏ធ្វើសំបុត្រចាត់បំរើឱ្យយកទៅព្រះរាជវាំងកោះស្លាកែត។ បំរើនាំទៅជូនសេនាបតី សេនាបតីនាំចូលក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រីក៏ម្នីម្នាទៅទូលសម្ដេចព្រះរាជនត្តាចៅ ប៉ុន្តែឯកសារច្រឡំហើយព្រោះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យោរបស់សម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី មិនមែនត្រូវជាចៅទេតាមសបត្រមករបស់សម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈសមុហនាយក។ ក្នុងខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ត្រាស់ហៅចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទងកាលទើបនឹងមកពីធ្វើសង្គ្រាមមួយ ពញាជ័យយោធាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តព្រៃកប្បាសមួយពញារាជាមេត្រីចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញមួយ ពញាស្រែន្យសេនាឫទ្ធីចៅហ្វាយស្រុកលង្វែកមួយ ចៅហ្វាយស្រុកក្រគរមួយ ព្រះកែវហ្វានឹងលើកស្ម័គ្រប័ក្សពួកមកលុកយើងជាមិនខាន។ ដូច្នេះអ្នកទាំងឡាយ ចូរយកចិត្តទុកដាក់ ស្ទាក់ចាប់ឱ្យបានកុំបីខាន។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៧ ខេត្តនេះ ថ្វាយបង្គំហើយក្រាបទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ការណ៍នេះ សូមព្រះបរមបពិត្រកុំព្រួយព្រះរាជហឫទ័យឡើយ។ ទូលហើយក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំ លាចេញមកក្រៅហើយជួបជុំគ្នានៅក្នុងទីស្ងាត់។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៦ ខេត្តនិយាយនឹងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គថា: លោកនេះហ្លួងទុកជាស្ដេចសឹកសំរាប់បង្ក្រាបសត្រូវ។ ការណ៍ម្ដងនេះ តើលោកគិតដូចម្ដេច? សូមឱ្យលោកចាត់បង្គាប់មកយើងចុះ យើងនឹងទទួលធ្វើតាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចាត់ចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៦ នាក់នោះឱ្យនាំស្ម័គ្រប័ក្សពួករបស់ខ្លួន ទៅបង្កប់នៅចាំគ្រប់ទិស លើកតែទិសខាងលិចមិនឱ្យបង្កប់ទ័ពទេ ព្រោះមានមាត់ទន្លេហើយ ហើយឱ្យបើកស្រាចិនជាច្រើនចំនួន ១០០ ហាបឱ្យចិនទៅតាំងរានលក់គ្រប់ទីទាំង ៦ ទិសហើយឱ្យចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៦ នាក់ទៅបង្កប់ចាំនៅទីនោះៗ ព្រមទាំងឱ្យយកថ្នាំពិសពុលដាក់ក្នុងស្រានោះផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម លុះដល់ពេលយប់ស្ដេចឱ្យស្ម័គ្រប័ក្សពួកបន្លំចូលទៅគ្រប់ទិស។ កាលចូលទៅដល់តៀមស្រាហើយ បណ្ដាស្ម័គ្រប័ក្សពួកទាំងនេះដែលធ្លាប់តែផឹកជានិច្ចនោះ ក៏នាំគ្នាចូលទៅដណ្ដើមផឹកស្រាយកតែពីឈ្នះដៃ។ ខ្លះក៏បានផឹកហើយ ខ្លះទើបនឹងផឹកបន្តិចបន្តួចក៏ស្រវឹងមាត់ក្អេងក្អាងថា តែប៉ុណ្ណោះហើយអញ នឹងដណ្ដើមយករាជសម្បត្តិថ្វាយម្ចាស់អញឱ្យខាងតែបានហើយក៏ស្រែកហ៊ោខ្ទ័រខ្ទារឡើងចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៦ ខេត្តដែលបង្កប់ទ័ពចាំនោះក៏ដេញទាហានឱ្យចូលចាក់ កាប់ស្ម័គ្រប័ក្សពួក ដែលត្រូវស្រាលាយដោយថ្នាំពិសពុលនោះ ទន់ដៃជើង។ ទាហានដែលបង្កប់នោះចាប់បាន ៤០០ នាក់ស្លាប់អស់ខ្លះពុលស្លាប់ខ្លះ។ ឯសម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោមគង់ក្នុងព្រះទីនាំងនាវាតាមសេនាទាហានទៅ។ លុះដល់កំពង់ព្រះពន្លានោះក៏តែងព្រះអង្គបន្លំធ្វើជារាស្ត្រមកមើលបុណ្យ។ លុះឃើញតៀមស្រាក៏ស្ទុះចូលទៅឱ្យចិនចាក់ស្រាសោយ ព្រមទាំងឱ្យស្រានោះទៅទាហានស្និទព្រះអង្គចំនួន ៥០ នាក់ផឹកដែរ។ ខណៈនោះព្រះអង្គកែវហ្វា និងទាំហាន ក៏ស្រវឹងស្រាដួលដេកទាំងអស់គ្នា។ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គដែលត្រៀមខ្លួនចាំនៅទីនោះឃើញហើយក៏ស្គាល់ជាក់ជាប័ក្សពួកសម្ដេចព្រះកែវហ្វាហើយក៏បង្គាប់ឱ្យសេនាទាហានចូលចាប់ចងបានទាំងអស់ព្រមទាំងសម្ដេចព្រះកែវហ្វាផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះព្រឹកឡើងចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៧ ខេត្ត នាំឈ្លើយ ៤៥០ នាក់និងព្រះកែវហ្វាទៅថ្វាយព្រះមហាឧភយោរាជគ្រងរាជ្យបរមរាជាធិរាជ។ ទើបសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ ព្រះអង្គត្រាស់ឱ្យចៅពញាតេជោប៉ាអង្គនាំឈ្លើយទាំងនោះ យកទៅឱ្យធ្វើជាពលព្រះរាជយានខ្លះ ជាពលស្មៅដំរីខ្លះ លើកលែងតែសម្ដេចព្រះកែវហ្វាមួយព្រះអង្គចេញស្ដេចត្រាស់ឱ្យប្រហារជីវិតបង់ នឹងខ្លឹមចន្ទន៍ ហើយយកទៅទំលាក់ទឹកចោលទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រានោះ អាណាប្រជានុរាស្ត្រត្រេកអរសាទរ ហើយឱ្យសព្ទសាធុការពរជាសន្ធឹកគឹកកងពន់ប្រមាណ។ ខ្លះយកគោក្របី សំពត់អាវសាវស្បៃមកក្រាបទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រច្រើនជាអនេក។ តាំងតែពីនោះរៀងមក ស្រុកតូចធំមកចុះចូលនឹងព្រះអង្គខ្លះៗហើយ នៅឡើយតែព្រះរាមបាទី ព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ ព្រះរាមបាភ្នំ ព្រះរាមថ្មគោល ព្រះរាមទ្រាំងទាំង ៥ នេះនៅរឹងទទឹងពុំព្រមចំណុះព្រះអង្គឡើយ។ ពេលនោះព្រះបរមបពិត្រគ្រងរាជ្យ ព្រះអង្គមានសុភអក្សរចាត់ឧកញ៉ាប្រាជ្ញាធិបតីមួយ ឧកញ៉ាបំរើបុរីរក្សមួយ ព្រះស្រសារទេពមួយជារាជទូត ទោទូត ត្រីទូតនាំរាជបណ្ណាការ និង សុភអក្សរនេះទៅថ្វាយស្ដេចទេពបុរីស្រីអយុធ្យា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អំពីរឿងធ្វើគតព្រះកែវអង្គហ្វា ពញាពោមនោះ ព្រះរាជពង្សាវតាររបស់រាជបណ្ណាល័យភាគ៤ លេខ ៥៣-៤ មានសេចក្ដីប្លែកពីសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមដូចតទៅនេះ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញាញោម ដែលត្រូវបន្ថយពីតំណែងគ្រងរាជ្យចេញ គង់នៅខេត្តស្រីសឈរនោះ ពួកមហាមាត្យទាំងប៉ុន្មាននាំញុះញង់ក៏តូចព្រះទ័យគិតក្បត់ដណ្ដើមយករាជសម្បត្តិ។ ចាត់ពួកមហាមាត្យឱ្យទៅប្រមូលពួកក្បត់ត្រើយខាងជើងបានខ្លះ នៅខែផល្គុន ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័កនោះ ពញាញោមនាំពួកមហាត លបចេញទៅខេត្តកំពង់ស្វាយហើយបញ្ចុះបញ្ចូលបានចៅមឿងសែន ចៅមឿងស្ទោង ចៅហ្វាយស្រុកដែលឈរខេត្តកំពង់ស្វាយ ប្រមូលសេនាទាហានដាក់ក្នុងបន្ទាយចាំទទួលច្បាំងហើយធ្វើសំបុត្រប្ដឹងមកអ្នកឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវ ឱ្យយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលសូមទ្រង់ជ្រាប។ អ្នកឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវក៏ក្រាបបង្គំទូលតាមការណ៍ទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា អានេះពេញជាព្រហើននឹងបណ្ដោយពុំបាន។ មួយទៀតក្រែងវាដោះខ្លួនរត់ទៅនគរសៀម ទូលស្ដេចសៀមដោយសេចក្ដីទុច្ចរិត។ ឯសៀមចិត្តពុំសត្យាចង់តែសង្កត់ ព្រះនគរយើងឱ្យរាបដូចជាផ្ទៃស្គរមិនឱ្យតាំងខ្លួនបាន។ ហេតុនេះហើយ យើងត្រូវតែចាត់ព្រះរាជទូតឱ្យទៅទូលស្ដេចសៀមដើម្បិសុំកងទ័ពមកជួយវាយផ្ទប់ពីខាងលិចខាងជើង។ សៀមនឹងជឿថាយើងសុចរិត ហើយឱ្យកងទ័ពលើកមកជួយ យើងជាពុំខាន។ បើទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវ១ ព្រះទេពបវរជូនអ៊ុក១ ឧកញ៉ាវង្សាភូបេស្វ័រសៅ១ ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា។ លុះទៅដល់ហើយ ក៏ថ្វាយព្រះរាជសារនោះទៅព្រះនរេឝ្វរៗ ទ្រង់ឱ្យព្រះឯកាឧយរដ្ឋប្រែសេចក្ដីថ្វាយសេចក្ដីថា :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតព្រះកែវហ្វាក្បត់នឹងទ័ពទៅព័ទ្ធចាប់ក្រែងរត់ចូលមកក្នុងស្រីអយុធ្យា។ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាឱ្យលើក កងទ័ពទៅផ្ទប់ពីខាងលិច ខាងជើង។ ខ្ញុំនឹងលើកមកវាយពីខាងត្បូង ខាងកើត ដើម្បីកុំឱ្យរត់រួច។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ដេចសៀមទាំងពីរអង្គកាលបើបានជ្រាបហើយក៏ទ្រង់ចាត់ព្រះមហាធម្មារាជាជាព្រះរាជបុត្រាជាមេទ័ពធំ។ ពញាធម្មាធិបតីជាទ័ពមុខ។ ពញាកំពែងពេជ្រជាប៉ែកឆ្វេង។ ពញាសួគ៌លោកប៉ែកស្ដាំ។ ពញាលោកថៃជាទ័ពក្រោយ ព្រមដោយនូវរេហ៍ពលជាច្រើន។ លើកចេញមកជាពីរផ្លូវគឺ ខាងមហានគរវត្តមួយផ្លូវ ខាងខេត្តបាត់ដំបងមួយផ្លូវលុះលើកទ័ពមកដល់ស្រុកព្រំប្រទល់ដែននោះ អ្នកឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវចាត់ឧកញ៉ាវង្សាភូបេស្វ័រសៅឱ្យចូលមកក្រាបបង្គំទូលសម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជ "ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌" សូមទ្រង់ជ្រាបជាមុខសព្វគ្រប់ប្រការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះមហាឧភយោរាជទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ចាត់ឱ្យប្រមូលសេនាទាហាននិងដំរីសេះជាស្រេច ទើបទ្រង់ចាត់ព្រះឧទ័យរាជបុត្រាឱ្យធ្វើជាមេទ័ពធំ។ ឧកញ៉ាចក្រីបីជាទ័ពមុខ។ ឧកញ៉ាអធិរាជវង្សាសួសជាប៉ែកឆ្វេង។ ឧកញ៉ាវិបុលរាជសូរជាប៉ែកស្ដាំ។សេនាទាហានមានចំនួន ៥០០០ នាក់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ១០ កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំរោង ឆស័ក ជាថ្ងៃបានឫក្សបវរជ័យមង្គល។ សម្ដេចព្រះឧទ័យទ្រង់ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះវររាជបិតា ស្ដេចឱ្យគោះគងទូងភេរីជាសញ្ញាឱ្យមេទ័ពគ្រប់កង គ្រប់ផ្នែកលើកកងទ័ពឆ្លងទៅត្រើយខាងជើង។ ដំណើរទ័ពរៀងទៅដល់ខេត្តស្ទោង។ ចំណែកព្រះមហាធម្មរាជាជារាជបុត្រស្ដេចសៀម និងឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវបានចំលងសេនាទាហានទៅដល់ខេត្តស្ទោងដែរ បានជួបនឹងទ័ពសម្ដេចព្រះឧទ័យហើយក៏សន្ធប់ទ័ពខ្មែរ-សៀម ចោមវាយបន្ទាយខេត្តស្ទោង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅពេលនោះ សម្ដេចព្រះអង្គកែវហ្វាពញាញោមក៏លើកកងទ័ពចេញមកទទួលច្បាំងនឹងទ័ពខ្មែរ សៀមទាល់តែបែកទ័ព ហើយនាំមហាតលិករត់ដោះខ្លួនរួចទៅ។ កាលបើទ័ពខ្មែរសៀមវាយបន្ទាយស្ទោងបែកហើយនោះ ព្រះមហាធម្មរាជាជារាជបុត្រស្ដេចសៀមក៏លាសម្ដេចព្រះឧទ័យលើកទ័ពត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកខាងសម្ដេចព្រះឧទ័យធិរាជ លុះព្រះរាជបុត្រស្ដេចសៀមលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញហើយ ស្ដេចចាត់ឧកញ៉ាចក្រីបីឱ្យលើកទ័ពដេញតាមសម្ដេចព្រះកែវហ្វា។ ពេលនោះកងទ័ពលើកទៅទាន់ក៏ចោមព័ទ្ធចាប់ ប៉ុន្តែពួកមហាតលិកសម្ដេចព្រហកែវហ្វាសុទ្ធតែមនុស្សខូចបានឃើញកងទ័ពព័ទ្ធជុំវិញហើយ ក៏នាំគ្នារត់ចោលម្ចាស់ខ្លួនអស់ទៅនោះទ័ពខាងសម្ដេចព្រះឧទ័យចោមចាប់សម្ដេចព្រះកែវហ្វាបាន ហើយចង់នាំមកថ្វាយសម្ដេចព្រះឧទ័យ។ សម្ដេចព្រះឧទ័យទ្រង់ចាត់ឱ្យកងទ័ពឃុំសម្ដេចព្រះកែវហ្វា ហើយស្ដេចលើកទ័ពត្រឡប់មកកោះស្លាកែតវិញ យកទាំងសម្ដេចព្រះកែវហ្វាមកជាមួយផង ចូលក្រាបបង្គំទូលគាល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ទូលពីព្រះរាជបុត្រសៀម លើកទ័ពមកជួយធ្វើសង្គ្រាមសព្វគ្រប់។ សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ទ្រង់ព្រះសោមន្សណាស់ទើបប្រោសព្រះរាជទាន គ្រឿងឥស្សរិយយស ចំពោះព្រះរាជបុត្រ និងនាយកង នាយទ័ពតាមដែលបានគុណបំណាច់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ សម្ដេចព្រះមហាឧបយោរាជទ្រង់វិនិច្ឆ័យកាត់ទោសសម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោមថា: ការណ៍ដែលពញាញោមប្រព្រឹត្តក្បត់យ៉ាងនេះ នឹងទុកឱ្យរស់នៅតទៅទៀតមិនបាន ព្រោះសម្ដេចព្រះកែវហ្វា ពុំព្រមស្រឡាញ់រាប់អានយើងជាមាសោះ។ ទើបទ្រង់ចាត់ភ្នាក់ងារជាមុខក្រសួងឱ្យនាំយកសម្ដេចព្រះកែវហ្វា ទៅធ្វើគត ដោយច្រកក្នុងការុងបំផ្លេង ក្នុងទឹកទន្លេចតុមុខនៅថ្ងៃ ៣ កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំរោង ឆស័ក។ រីឯស្ម័គ្រប័ក្សពួកទាំងប៉ុន្មាន ក៏ប្រហារជីវិតទាំងអស់ដែរ។ ចំណែកព្រះញាតិខាងព្រះមាតាពញាញោម និងប្រពន្ធកូន ទ្រង់ឱ្យរឹបបញ្ចូលទៅក្នុងពួកពលព្រះស្រីរតនត្រ័យខ្លះជាពលពិសេសខ្លះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេចក្ដីដែលមានប្លែកគ្នារវាងព្រះរាជវង្សាវតារ របស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ និងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមអស់សេចក្ដីតែប៉ុណ្ណោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នៅពេលដែលព្រះរាជទូតនាំទូត នាំព្រះសុភអក្សរនេះទៅនេះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងត្រាស់ប្រើចៅពញាតេជោប៉ាអង្គជាមេទ័ពឱ្យចេញប្រាប់ប្រាមព្រះរាមបាទី និងព្រះរាមទ្រាំង។ ទ្រង់ព្រះរាជទានឱ្យចៅពញាតេជោប៉ាអង្គមានអំណាចជាក្រស័ត្រសឹកដូចដើមដដែល។ ខណៈនោះចៅពញាតេជោប៉ោអង្គក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាចេញទៅ ហើយចាត់ចៅពញាស្នេហាតេជោបាឡាត់ស្ដាំឱ្យឃុំពល ៦០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង។ ចាត់ពញាចក្រីតេជោបាឡាត់ឆ្វេងឱ្យឃុំពល ៥០០ ជាទ័ពស្ដាំ។ ចាត់ឧកញ៉ាមន្ត្រីតេជោស្នងស្ដាំឱ្យឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពឆ្វេង។ ឱ្យសុភតេជោស្នងឆ្វេងឃុំ ៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ។ ឯខ្លួនពញាតេជោប៉ាអង្គឯងឃុំពល ៥៤០០ នាក់ជាទ័ពហ្លួង។ លុះដល់បានឫកពារពេលាល្អហើយ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏បង្គាប់ឱ្យលើកទ័ពចេញទៅបោះទ័ពនៅភូមិចំបក់ ហើយបោះទ័ពធំនៅត្រង់ទន្លេបាទី។ ព្រះរាមបាទីតាំងបន្ទាយសេនារេហ៍ពល នៅប្រាសាទវាំងរាជភ្នំជីសូរ គឺភ្នំជីសូរសព្វថ្ងៃនេះមានគ្រូធ្មប់អាប ៧៨ នាក់ដែលពូកែសក្ដិសិទ្ធិ។ លុះដឹងថាទ័ពពញាតេជោប៉ាអង្គលើកទៅដល់ហើយ បានបោះទ័ពនៅត្រង់ភូមិចំបក់នោះ ព្រះរាមបាទីក៏ចាត់រេហ៍ពល និងគ្រូធ្មប់អាបទាំង ៧៨ នាក់ឱ្យឃុំពលរួចហើយឱ្យលើកចេញទៅ។ ខណៈនោះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គដែលជាមេទ័ពមុខ កាលដែលលើកកងទ័ពចេញទៅនោះ ក៏បានជួបនឹងទ័ពព្រះរាមបាទី ហើយក៏បញ្ជាឱ្យពលចូលច្បាំងតតាំងគ្នា។ មេកងទ័ពខាងព្រះរាមបាទី បានសំដែងសិល្ប៍អាសិរពិសធ្មប់អាបទៅត្រូវ កងទ័ពខាងពញាស្នេហាតេជោ។ ទ័ពទាំងនោះ ខ្លះត្រូវវាឈឺពោះ ខ្លះសៀតឆ្អល់ នឹងទ្រាំនៅច្បាំង តទៅទៀតពុំបាន។ ទ័ពទាំងនោះ ក៏រត់បែកខ្ញែកចេញពីទីនោះ មករកទ័ពខាងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ដែលជាមេទ័ពធំ ហើយជំរាបតាមដំណើរការណ៍។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចាត់ឱ្យយកហៅយកខ្លួនអ្នកស្រុកខ្លះមកសាកសួរសេចក្ដី ហើយទើបបានដឹងថាព្រះរាមបាទីនេះ ចិញ្ចឹមធ្មប់អាបចំនួន ៧៨ នាក់។ ថាបើមានឈ្មោះណាហើយ ហ៊ានរឹងទទឹងមិនព្រមស្ដាប់បង្គាប់ព្រះរាមបាទី ឬ មិនព្រមចុះចូលនឹងខ្លួនគេទេ ព្រះរាមបាទីនឹងចាត់ឱ្យគ្រូធ្មប់-អាបទាំងនោះ ធ្វើឈ្មោះនោះឱ្យឈឺចុកសៀតមិនខាន។ បណ្ដាលហេតុដូច្នេះហើយ ទើបបានជារាស្ត្រកោតខ្លាចចុះចូលនឹងព្រះរាមនេះជាច្រើននាក់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ បានដឹងការណ៍នេះច្បាស់ហើយ ក៏បកសំបុត្រចូលមកក្រាបបង្គំទូល ព្រះបរមបពិត្រសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ៦០០០ នាក់ចែកនាយកងនាយទ័ព ឱ្យឃុំពល មុខ ក្រោយ ឆ្វេង ស្ដាំ ហើយព្រះអង្គចូលស្រង់ទ្រង់គ្រឿងរៀបពាក់គ្រឿងរណរង្គយុទ្ធឡើងគង់ព្រះទីនាំងនាវា ព្រមដោយស្វេតឆ័ត្រ ៧ ជាន់និងបាំងសែត បាំងសែង ព្រះសុរិយាតូរ្យតន្ត្រី ចាមរ បាយម៉ន សែនត្វាន់ ទង់ជ័យប្រពៃ នូវគ្រឿងអាវុធមុតថ្លា សេនាទាហានលើកចេញទៅ ទៅប្រថាប់កងទ័ពនៅកំពង់ជើងលោង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក្រោយពេលដែលបានចាត់សំបុត្រ ឱ្យបំរើនាំយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយនោះ លុះដល់វេលាយប់ក៏នាំមេកងទ័ពទាំង ៤ នាក់ក្លែងខ្លួនធ្វើជារាស្ត្រអ្នកស្រុកសាមញ្ញដើរទៅដល់ស្រះកែវ ប្របភ្នំរាជឥសូរ ជីសូរ " និងទន្លេអុំ នៅខាងត្បូងភ្នំរាជឥសូរ ហើយក៏បង់ថ្នាំបន្សាបអាសិរពិសនោះ រួចហើយក៏លបឡើងទៅលើភ្នំនោះឈរពិនិត្យមើលកន្លែងសឹកទៀត។ បានឃើញមេកងមេទ័ពខាងព្រះរាមបាទីកំពុងតែនាំគ្នាស៊ីផឹកសើចលេងសប្បាយពញាតេជោប៉ាអង្គ ក៏តាំងតែយកថ្នាំមកផ្លុំបង្ហើរពីលើភ្នំតំរង់ទៅលើកកងទ័ពព្រះរាមបាទីទាំង ៥ កង។ លុះចាត់ការនេះស្រេចហើយ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក៏តាំងយិតមេយច្ឆាយអនាប្រាណ មេយច្ឆាយស្រមោលមេឃ។ ឈ្មោះវិជ្ជាម្យ៉ាងប្រើវិធីសំឡឹងមេឃ ហើយទាយតាមចំណាំឃើញថានៅ ៧ ថ្ងៃទៀតទើបសិល្ប៍ធ្មប់អាបទាំងនោះសាប។ ខណៈនោះព្រះរាមបាទីរៀបចំបំរុងនឹងចុះទៅកំពង់ជើងលាង។ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គដឹងហើយ ក៏នាំគ្នាចុះពីលើភ្នំត្រឡប់មកបន្ទាយរបស់ខ្លួនវិញ។ ពញាតេជោប៉ាអង្គប្រុងថានឹងចាត់កងទ័ពអោយរាយគ្នាចាំស្ទាក់ផ្លូវសត្រូវ តែទទួលជាបានដំណឹងថា ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចទ្រង់លើកកងទ័ពមកដល់កំពែងជើងលោងនោះដែរ ហើយទ្រង់ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡាហោមមួយ ឧកញ៉ាចក្រីមួយឱ្យបោះកងទ័ពជាពីរផ្លូវនោះ ពញាតេជោប៉ាអង្គត្រេកអរណាស់ ប្រាប់នាយកងនាយទ័ពរបស់ខ្លួនថា: យើងមុខជានឹងបានសំរេចការណ៍នេះឆាប់រហ័ស ថានៅកំណត់តែ ៧ ថ្ងៃទៀតទេយើងអាចនឹងចាប់សត្រូវបានជាមិនខាន បើដូច្នេះត្រូវនាយកងទាំងឡាយ ខំប្រឹងព្រួតគ្នាដើម្បីនឹងដណ្ដើមយកថ្វីដៃឱ្យខាងតែបាន។ នាយកងនាយទ័ពទាំងអស់ក៏ព្រឺក្នុងចិត្តមានគំនិតព្រមគ្នាជាធ្លុងមួយ។ នៅពេលនោះ នាយកងនាយទ័ពទាំងអស់ក៏តាំងសំពះគំនាប់ចៅហ្វាយនាយរបស់ខ្លួនហើយជំរាបថាសូមព្រះតេជគុណកុំព្រួយបារម្ភអ្វីឡើយ យើងខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ទាំងអស់គ្នាបានប្រុងស្នៀតជាស្រេចហើយ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯគ្រូធ្មប់ទាំង ៧៨ នាក់នោះ កាលបើឈ្នះទ័ពឧកញ៉ាស្នេហាតេជោហើយ ក៏កំរើកចិត្តឥតមានគិតការណ៍អ្វីសោះ។ គ្រូអាបធ្មប់ទាំង ៧៨ នាក់នេះទៅងូត ផឹកទឹកស្រះកែវទន្លេអុំ ហើយក៏ត្រូវថ្នាំបន្សាបនោះដោយមិនដឹងខ្លួនក៏ស្រាប់តែអស់កំលាំងទន់ដៃទន់ជើងវិលមុខល្ងីល្ងើគ្រប់គ្នា។ លុះឮថាកងទ័ពចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចោមព័ទ្ធហើយ ក៏បរពលឱ្យចូលតតាំង តែគ្រួទាំង ៧៨ នាក់នោះ ទន់ដៃទន់ជើងភ្លាត់ស្មារតីនិងរាយមន្តអាបធ្មប់ ដូចពេលមុនទៀតក៏ពុំបាន។ ខណៈនោះ កងទ័ពមុខក្រោយ ឆ្វេងស្ដាំ និងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏តាំងរត់ឡើងទៅលើភ្នំ។ ឯព្រះរាមបាទីឃើញហើយក៏នាំសេនាទាហានចូលតតាំងច្បាំងនឹងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ និងអាយ៉តជាបាវជំនិត។ នាយកងនាយទ័ព ទាំងប៉ុន្មាននាក់នេះក៏ចូលកាប់ទាហានព្រះរាមបាទី ស្លាប់អស់ ៥៧ នាក់ និងរបួសពិការអស់ជាច្រើននាក់ទៀត។ ព្រះរាមបាទីទ្រាំពុំបានក៏នាំសេនាទាហាន ៧០ នាក់រត់ចុះពីលើភ្នំមកដើម្បីនឹងរត់ទៅកំពង់ជើងលោងប្រយោជន៍ និងកាត់ទៅរកព្រះរាមបាភ្នំ នឹងគិតកិច្ចការសឹកសង្គ្រាមតទៅទៀត។ លុះរត់ក៏ជួបនឹងទ័ពឧកញ៉ាចក្រីមួយ ឧកញ៉ាក្រឡាហោមមួយ ជាមេកងទ័ពហ្លួងដែលចាំស្កាត់ផ្លូវនៅទីនោះ។ មេទ័ពហ្លួងទាំង ២ នាក់បានឃើញព្រះរាមបាទីព្រមទាំងស្ម័គ្រប័ក្សពួកកំពុងតែនាំគ្នាគេចខ្លួនរត់ដូច្នេះហើយ ក៏បញ្ជាឱ្យសេនាទាហានចូលកាប់ចាក់ មានស្លាប់ខ្លះ ចាប់ខ្លួនបានខ្លះ ចាប់បានទាំងខ្លួនព្រះរាមបាទីនោះផង។ កាលនោះមេទ័ពហ្លួងទាំង ២ ចាប់បានប័ក្សពួកព្រះរាមបាទីទាំងអស់ចំនួន ៣២ នាក់ហើយនាំយកទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមបពិត្រស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឱ្យប្រហារជីវិតចោលទាំងអស់។ ឯញាតិសន្តានបុត្រភរិយា របស់ខ្មោចទាំង ៣២ នាក់នោះ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យដាក់ជាពលដំរីខ្លះ ជាពលអង្គរ័ក្សខ្លះ។ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ជាមេទ័ពបានជោគជ័យ ហើយចាប់បានគ្រូអាបធ្មប់ទាំង ៧៨ នាក់ និងសេនាទាហានរបស់ព្រះរាមបាទី ១១ នាក់ទៀត ទាំងអស់រួមត្រូវជា ៨៩ នាក់ ហើយចាត់ឱ្យបំរើនាំយកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រនៅព្រះពន្លាកំពង់ជើងលោង។ ព្រះបរមបពិត្រ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យក្រុមព្រះនគរបាល និងក្រុមតុលាការជំនុំសំរេចទោសតាមច្បាប់។ ក្រុមព្រះនគរបាលក៏នាំយកខ្លួនទាំង ៨៩ នាក់នោះទៅប្រហារជីវិតតាមសេចក្ដីសំរេចរបស់តុលាការ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក្រោយដែលបានចាត់ឱ្យបំរើនាំមនុស្សទោស ៨៩ នាក់ទៅក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រស្រេចហើយ ក៏លើកទ័ពមុខក្រោយសំដៅទៅខេត្តទ្រាំងទៀត។ ដល់ហើយក៏បញ្ឈប់កងទ័ពនៅវាលខាងជើងបន្ទាយព្រះបាទជានជុំ ចំងាយពីភ្នំបាយ៉ង់កោទៅប្រមាណជា ៧០ សិន ហើយចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចាត់ឱ្យសេនាទាហានចាប់អ្នកស្រុកបាន ៣ នាក់យកមកសាកសួរតាមដំណើរ។ លុះដឹងថាព្រះរាមទ្រាំង នៅលើភ្នំព្រះបាទជាន់ជុំហើយថាព្រះរាមទ្រាំងខ្លាំងពូកែណាស់ ដោយមានឈ្មោះអាចារ្យជ័យមួយ អាចារ្យឃ្លោកមួយ គ្រូសំរិតមួយ គ្រូសាំងមួយ គ្រូព្រាបមួយ គ្រូថោងមួយ ហ្មកែវមួយ ហ្មថោងមួយ ទាំង ៨ នាក់នេះសុទ្ធសឹងតែមានតំរិះ វិជ្ជាការសិល្ប៍សាស្ត្រដោយខ្លួនៗពីគ្នា។ ថាគ្រូទាំង ៨ នាក់នេះចេះចាប់បាចអង្ករ ឱ្យកើតទៅជាស្រាំង ឱម៉ាល់ តាឪ និងឃ្មុំជាដើម ក៏បានឱ្យកើតទៅជាខ្លា ដំរី ក្របីព្រៃ ដេញជាន់ ជល់វ័ធក៏បាន។ ខណៈនោះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ដឹងហើយពុំទាន់សំរេចឱ្យកងទ័ពចេញទៅវាយទេ ដោយនៅកំពុងតែគិតរកកលកិច្ចក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមនេះ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែបានចាត់ឱ្យតាំងបន្ទាយរាយទ័ពតាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាមនៅទីនោះរួចជាស្រេច។ ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ស្ដេចបានលើកកងទ័ពទៅប្រថាប់នៅកំពង់ក្បាលពោធិ៍ ក្នុងខេត្តទ្រាំង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯរាជទូតដែលនាំព្រះសុភអក្សរនោះ កាលបានទៅដល់ក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យាហើយ ក៏ចូលទៅប្ដឹងសេនាបតីសៀម។ សេនាបតីនាំរាជទូតខ្មែរឡើងបង្គំទូលព្រះចៅក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យា។ ព្រះចៅក្រុងទេពបុរីទ្រង់ត្រាស់ឱ្យលាមប្រែសេចក្ដីមើលទៅឃើញថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌សុំយកសម្ដេចឧទ័យ និង សម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា រាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គឱ្យសាងចេញទៅជួយប្រាបប្រាមសឹកសត្រូវ។ ដ្បិតមានព្រះថ្កើងបះក្នុងខេត្ត ធំៗ ទាំងប៉ុន្មាននៅក្នុងដែនកម្ពុជា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅទ្រង់ជ្រាបហើយស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ចៅពញាក្រឡាហោមឱ្យចាត់កងទ័ពខ្មែរ ខ្មែរ-លាវបាន៥០០ នាក់ ឱ្យជូនសម្ដេចព្រះឧទ័យនិងសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាជាព្រះរាជបុត្រ សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទៅក្រុងកម្ពុជាធិបតីតាមផ្លូវជើងទឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ចៅពញាក្រឡាហោមចាត់ពលឱ្យតាក់តែងទូកចំបាំងថ្វាយតាមព្រះរាជបញ្ជា។ រួចស្រេចហើយសម្ដេចព្រះឧទ័យ និងសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាក៏ថ្វាយបង្គំលាចុះទូកព្រះទីនាំងត្រាច់ចរតំរង់មកខេត្តកំពត។ លុះទ្រង់ជ្រាបអំពីកិច្ចរាជការថា ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គលើកទ័ពមកបោះនៅចុងខាងជើងភូមិព្រះបាទជាន់ជុំ ថាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាក៏ស្ដេចយាងមកគង់ប្រថាប់នៅត្រង់កំពង់ក្បាលពោធិ៍ដែរនោះ ទើបទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកខេត្តកំពតឱ្យដាក់គយយាមល្បាត កុំឱ្យសត្រូវចូលមកប្លែមប្លមបាន ហើយស្ដេចក៏បន្តព្រះរាជដំណើរទៅដល់ខេត្តទ្រាំង ប៉ែកខាងត្បូងជើងកញ្ចុំ ហើយទ្រង់ចាត់ឱ្យតែងព្រះរាជបន្ទូលប្រែប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាសាក់មួយ ព្រះត្រពាំងមួយ ក្រមួនសមួយ សងវិហារមួយ មាត់ជ្រូកមួយ ឱ្យមកជួបជុំហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យឈរខាំងរាំងខេត្តត្រៀមខ្លួនកុំឱ្យព្រះរាមទ្រាំងកេណ្ឌយកបណ្ដារាស្ត្រទៅធ្វើជាកងទ័ព ព្រមទាំងចូលមកប្លែមប្លមបានឡើយ។ លុះចាត់ការនេះរួចស្រេចបាច់ហើយទើបស្ដេចធ្វើព្រះរាជដំណើរឆ្ពោះទៅដល់កំពង់ក្បាលពោធិ៍ ហើយចូលក្រាបបង្គំគាល់សម្ដេចវររាជបិតា។ សម្ដេចវររាជបិតា កាលទ្រង់ឃើញព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គយាងមកដល់ហើយ ទ្រង់មានព្រះរាជអំណរណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់សាកសួរសេចក្ដីសុខទុក្ខសព្វគ្រប់ប្រការហើយ ទើបសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌គ្រងរាជ្យបរមរាជាធិរាជ ជាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាត្រាស់បង្គាប់ព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គឱ្យឃុំពល ៦០០០ នាក់លើកទៅជួយចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ទទួលព្រះឱង្ការសម្ដេចព្រះវររាជបិតា ហើយក៏ចាត់ចែងរៀបទ័ពដូចតទៅនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">១. ឱ្យសម្ដេចព្រះឧទ័យជាព្រះអនុជឃុំពល ១០០០ នាក់ជាទ័ពមុខ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">២. ឱ្យឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឃុំពល ៥០០០ នាក់នៅរក្សាសម្ដេចព្រះវររាជបិតា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៣. ឱ្យឧកញ៉ាចក្រីឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពស្រួច</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៤. ឱ្យឧកញ៉ារាជាមេត្រី ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកស្ដាំ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៥. ឱ្យឧកញ៉ាវិបុលឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកឆ្វេង</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៦. ឱ្យឧកញ៉ានរិន្ទនាយក ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពប៉ែកក្រោយ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៧. ឱ្យឧកញ៉ាសស្ត្រាភោជនាពហុទេពឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពរបៀងស្បៀង</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៨. សម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាព្រះអង្គឯង ឃុំពល ២០០០ នាក់ជាកងទ័ពហ្លួង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបាន ឫក្សស្រេចហើយ ទើបសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា ព្រះរាជបុត្រច្បងទ្រង់គ្រឿងរាជរណយុទ្ធ ឡើងគង់លើព្រះទីនាំងខជេន្ទ្រាដែលចងគ្រឿងរឿណរង្គ រចនាគ្រប់ប្រការ។ ព្រះរាជហោរាគោះគងទូងភារី មានមន្ត្រីជិះដំរីចំលងសឹករាំកាន់កន្ទុយក្ងោក បោកបង្គាប់សេនាទាហាន។ រេហ៍ពលតាំងហ៊ោលើកទ័ពចេញទៅ ទៅតាំងបន្ទាយប្រថាប់នៅ ភូមិព្រីងធំ ក្នុងខេត្តទ្រាំង ដើម្បីរង់ចាំស្ដាប់ជើងរាជការសឹក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមទ្រាំង ឃើញកងទ័ពទាំងពីរកងលើកទៅដល់ហើយ ទើបអាចារ្យជ័យមួយ គ្រូព្រាបមួយ គ្រូថោងមួយ ហ្មកែវមួយ ទាំង ៤ នាយនេះ ឃុំពល ២០០០ នាក់ចេញទៅខ្ទាស់ទ័ពសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា។ ព្រះរាមទ្រាំងចាត់ឱ្យអាចារ្យឃ្លោកមួយ គ្រូសំរិតមួយ ហ្មថោងមួយ ហ្មកែវមួយ ទាំង ៤ នាយនេះឃុំពល ២០០០ ទៅខ្ទាស់ទ័ពចៅពញាប៉ាអង្គ។ ទ័ពមុខខាងព្រះនគរទាំងពីរផ្លូវក៏បរពលចូលដេញកាប់ចាក់កងទ័ពអាចារ្យទាំងពីរផ្លូវ របស់ព្រះរាមទ្រាំងជាសន្ធឹកគឹកកងកោលាហល។ នាយកងទ័ពទាំងពីរកងរបស់ព្រះរាមទ្រាំង ក៏សំដែងសិល្ប៍មន្តវិជ្ជាការ តាមចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួន គឺយកអង្ករមកសែកបាចសាចទៅកើតជាឱម៉ាល់ ជាឃ្មុំដេញទេចកងទ័ពសម្ដេចព្រះឧទ័យ។ ទ័ពសម្ដេចព្រះឧទ័យទ្រាំពុំបាន ក៏បែកបាក់ទ័ពសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា។ ពញាស្នេហាតេជោជាមេទ័ពមុខនៃចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក៏បែកទ័ពរត់ថយ ទៅរកទ័ពចៅពញាតេជោប៉ាអង្គដែរ។ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏ប្រមូលរេហ៍ពលឱ្យចូលទៅក្នុងបន្ទាយវិញបានខណៈដែលដឹងថា សម្ដេចព្រះចេស្ដា និងសម្ដេចព្រះឧទ័យលើកទ័ពមកប្រថាប់នៅភូមិព្រីងជ្រំដូច្នេះហើយ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ក៏នាំសេនាទាហានក្រមការ ៣០ នាក់ឡើងជិះសេះទៅក្រាបបង្គំគាល់។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរយល់ថាចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ព្រមទាំងសេនាទាហានចូលក្រាបបង្គំគាល់ហើយ ទ្រង់ក៏សោមនស្សណាស់ " ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សាអំពី កិច្ចការសង្គ្រាម ដែលសេនាព្រះរាមទាំង ៨ នាក់សំដែងសិល្ប៍នោះតែយើងត្រូវគិតដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក្រាបបង្គំទូលថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមទ្រាំងនេះ ពុំសូវអាងកំលាំងសេនាទាហានទេ គឺអាងចំពោះតែសិល្ប៍វិជ្ជាការនៃសេនាទាំង ៨ នាក់របស់ខ្លួន ត្រង់នេះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំមកដល់ទីនេះមុខព្រះករុណាពិសេស ហើយកំពុងតែគិតរកកល នឹងបន្សាបសិល្ប៍នេះសិន ទើបអាចរំលាយសត្រូវនោះបាន។ តែក្នុងរឿងនេះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំសន្យាតែ ៧ ថ្ងៃទៀតនឹងចាប់យកខ្លួនព្រះរាមទ្រាំងមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយឱ្យបានទាំងរស់។ ចៅពញាតេជោ លុះក្រាបបង្គំទូលតែប៉ុណ្ណោះហើយ ក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញត្រឡប់មកបន្ទាយរបស់ខ្លួនវិញ។ លំដាប់ពីនោះ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចាត់ឱ្យចាប់អ្នកស្រុកចាស់ៗបាន ៣ នាក់យកមកសាកសួរថា តើព្រះរាមទ្រាំងនឹងសេនាទាំងនោះ តែងផឹកទឹកងូតទឹកក្នុងស្ទឹងក្នុងបឹងណា?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចាស់ៗអ្នកស្រុកទាំង ៣ នាក់នោះជំរាបថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គ្មានស្ទឹង បឹង ទន្លេទេនៅស្រុកនេះដ្បិតស្រុកនេះជាស្រុកភ្នំ។ ថាអ្នកស្រុកភ្នំបាយ៉ង់កោនេះ អាស្រ័យតែទឹកអណ្ដូង ទឹកស្រះតែប៉ុណ្ណោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចាស់ៗអ្នកស្រុកនោះ បានជំរាបថែមទៀតថាទឹកអណ្ដូងនេះ ស្រះនេះសម្រាប់ព្រះរាមទ្រាំង និងអស់អ្នកខាងក្នុងសេនាទាំង ៨ នាក់នោះតែងងូតទឹកជាធម្មតា។ ឯអាណាប្រជានុរាស្ត្រវិញ គាស់តែថ្មភ្នំនេះមួយដុំឬ ពីរដុំជំរៅតែមួយចំអាម ក៏បានទឹកផឹកមិនអស់ទេ ទឹកបរិបូណ៌ណាស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គបានឮហើយ ក៏ឱ្យគេស្វែងរកសំពត់ដែលមានប្រឡាក់ឈាមស្រីដែលមករដូវ និងផ្លែត្រឡាចឱ្យបានច្រើន ហើយឱ្យកំលោចវត្ថុទាំងនេះបុកលាយនឹងប្រទាល ១០០ មុខនិងមើមឈើ ដើមឈើផ្សេងៗទៀត តាមក្បួនពេទ្យមកធ្វើជាថ្នាំបន្សាប។ លុះធ្វើបានស្រេចហើយ វេលាយប់ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ និងក្រមការ ៥ នាក់សែកមន្តកំបាំងកាយដើរឡើងទៅលើភ្នំ ដល់ហើយក៏យកថ្នាំនោះទៅដាក់ក្នុងទឹកអណ្ដូងខ្លះ ទឹកស្រះខ្លះ។ បានយកថ្នាំនោះទៅដាក់ក្នុងបំពង់កាំភ្លោះ ហើយផ្លុំបង្ហើរទៅលើកងទ័ពព្រះរាមទ្រាំង។ រួចហើយចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ និងក្រមការក៏ត្រឡប់មកបន្ទាយរបស់ខ្លួនវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អាចារ្យគ្រូហ្មទាំង ៨ នាយ និងនាយកងនាយទ័ព នៃព្រះរាមទ្រាំងកាលច្បាំងបានជ័យជំនះហើយ លុះត្រឡប់ទៅវិញសឹងតែអួតក្អេងក្អាងគ្រប់គ្នាថា: " ពីរបីថ្ងៃទៀត យើងនឹងលើកត័ពទៅវាយយកក្រុងស្លាកែត យកត្រាសំរាប់ផែនដី និងព្រះខ័នរាជមង្គលថ្វាយអម្ចាស់យើងសោយរាជ្យឱ្យបាន។ ថាលុះសំរេចការណ៍នេះកាលណាហើយ យើងនឹងលើកកងទ័ពទៅវាយយកក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យាទៀត " ។ លុះដល់ព្រឹកឡើង គ្រូហ្មអាចារ្យទាំងនោះ និងព្រះរាមទ្រាំង ក៏ទៅងូតទឹកជំរះកាយ សោយផឹកតាមដូចសព្វដង។ ខណៈនោះ នាយកងទ័ពទាំង ៨ នាក់និងព្រះរាមទ្រាំង ត្រូវថ្នាំនោះហើយក៏សាបសិល្ប៍អស់ លែងខ្លាំងពូកែ បែរជាល្ងីល្ងើគ្រប់ៗគ្នាបីដូចជាមនុស្សឆ្កួតព្រើល។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ តែងចាត់មនុស្សឱ្យទៅស៊ើបយកការណ៍ ឯបន្ទាយព្រះរាមទ្រាំងជានិច្ច។ លុះដឹងហេតុថាសត្រូវត្រូវថ្នាំបន្សាបរបស់ខ្លួនហើយ ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៧ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឱ្យកងទ័ពទាំង ៥ កងរបស់ខ្លួន និងទ័ពសម្ដេចព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ឱ្យចូលចោមវាយបន្ទាយព្រះរាមទ្រាំងជាថ្មីម្ដងទៀត។ នាយទ័ពទាំង ៨ នាក់របស់ព្រះរាមទ្រាំង និង ព្រះរាមទ្រាំងខ្លួនឯងផងចែកនាទីគ្នា រួចឡើងលើក្បាលបន្ទាយ ហើយចាប់អង្ករ និង លាជសែកមន្តវិជ្ជាការបាចសាចទៅដែលធ្លាប់កើតទៅជាស្រាំង ឃ្មុំ តាឪ ឱម៉ាល់នោះ ក៏ស្រាប់តែម្ដងនេះពុំកើតដូចមុននោះឡើយ។ ពួកគ្រូសិល្ប៍ទាំងនោះក៏ស្ទុះទៅយក ផាហ៊ុំ ក្រមា មកស្រែកជាដំរីខ្លាទៀត តែក៏សែកនៅតែពុំកើតដូចក្ដីប្រាថ្នាទៀតទើបពួកយកចំបើងដែលចងទូកជាសំរាប់នោះ មកសែកឱ្យកើតទៅជាពល ចំបើងនោះក៏សែកទៅពុំកើតជាអ្វីទៀតដែរ លុះប្រើមន្តវិជ្ជាការគ្រប់បែបយ៉ាងពុំបានសំរេចដូចបំណងហើយ ពួកគ្រូសិល្ប៍ទាំងនោះទើបបានដឹងខ្លួនថា ខ្លួនត្រូវអស់បុណ្យអស់អំណាច " សិល្បវិជ្ជាការហើយ ហើយក៏លោតចុះពីលើក្បាលបន្ទាយស្ទុះទៅខាងទិសទក្សិណ បំរុងនឹងរត់ទៅខេត្តបាសាក់។ តែដែលរត់ទៅ គ្រូសិល្ប៍ទាំងនោះក៏បានជួបប្រទះនឹងទ័ពសម្ដេចព្រះឧទ័យ នឹងរត់ទៅទៀតមិនបាន ដូច្នេះទើបនាំគ្នារត់គេចមកខាងទិសបស្ចិមវិញ។ នៅទីនោះគ្រូសិល្ប៍ និង នាយពលទាំងនោះបានជួបនឹងទ័ពចៅពញាតេជោប៉ាអង្គទៀត។ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គឱ្យកងទ័ពចេញចាប់បានទាំងរស់ ១៩ នាក់។ ខណៈនោះកងទ័ពសម្ដេចព្រះរាជបុត្រទាំងពីរអង្គឡើងបន្ទាយវាយបែកហើយ ក៏ចូលទៅដេញចាប់ កាប់សំលាប់ទ័ពព្រះរាមទ្រាំង ស្លាប់អស់ជាច្រើន។ កាលបានជ័យជំនះសព្វគ្រប់ហើយ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់ប្រជុំនាយកង នាយទ័ពរាប់គ្នាមើលឱ្យដឹងចំនួនស្លាប់ប៉ុន្មាន នៅរស់ប៉ុន្មាន។ លុះជួបជុំកងទ័ពព្រមគ្នា អស់ហើយក៏លើកទ័ពត្រឡប់មកវិញ នាំទាំងមនុស្សទោសទាំងនោះ យកមកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះបរមបពិត្រនៅកំពង់ក្បាលពោធិ៍។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យបណ្ដើរអាក្រោះ ៣ ថ្ងៃ ហើយឱ្យកាត់ក្បាលដោតជាបំរាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លំដាប់មក ទ្រង់បញ្ជាឱ្យព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ ចេញទៅបញ្ចុះបញ្ចូលប្រមូលរាស្ត្រប្រជា ឱ្យចូលមកនៅភូមិស្រុកវិញ។ រួចហើយទ្រង់តែងតាំងចៅហ្វាយស្រុកខេត្តទ្រាំងឡើងជាថ្មី ទើបត្រឡប់ព្រះរាជដំណើរមកព្រះរាជវាំងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អំពីរឿងដែលសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចចាត់រាជទូតឱ្យទៅសុំព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គពីស្ដេចសៀមនោះ ព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាចបណ្ណាល័យ ភាគ ៤ លេខ គ. ៥៣ - មានសេចក្ដីដូចតទៅនេះ </span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ស្ដេចបានឡើងគ្រងរាជ្យតពីពញាញោម ជាព្រះភាគិនេយ្យោរួចហើយ ទ្រង់ព្រះប្រារព្ធនឹងសេនាបតីមន្ត្រីថា: យើងធ្វើសង្គ្រាមវាយយកខេត្តត្រើយខាងត្បូង ខាងលិចរាបទាបអស់ហើយ នៅតែខេត្តត្រើយខាងជើង ខាងកើត ពុំទាន់បានលើកទៅវាយខេត្តទាំងនេះ គួរតែចាត់បុត្រាឱ្យទៅវាយទើបគួរ រួចទ្រង់ព្រះរាជបញ្ជាមុខក្រសួងឱ្យតែងព្រះរាជសារស្រេចហើយ ស្ដេចចាត់ឧកញ៉ាវង្សាអគ្គរាជហែម១ ឧកញ៉ាសេនាឫទ្ធីក្រៃណុប១ និងខ្ញុំរាជការ២០ នាក់ជារាជទូត ឧបទូតឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារ និងដំរីភ្លុក ៤ សេះ១០ ក្រវាញ១០ ហាប រង្គ១០ ហាប ជ័រមានសម្បុរលឿងសំរាប់ប្រើជាថ្នាំគំនូរឬប្រើថ្នាំរំងាប់រោគខ្លះក៏បាន "ក្រកោ១០ ហាប សំពត់ហូល ១០០ ជារាជបណ្ណាការទៅថ្វាយព្រះនរេឝ្វរ។ ថ្ងៃ ៥ កើត ខែពិសាខ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក រាជទូត ឧបទូតក្រាបថ្វាយបង្គំលា អញ្ជើញព្រះរាជសារទៅតាមរយៈផ្លូវបាត់ដំបងមួយខែទើបដល់ក្រុងស្រីអយុធ្យា។ ពញាចក្រីសៀម នាំចូលគាល់នោះ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ទទួលព្រះរាជសារ និងរាជបណ្ណាការ ហើយមានព្រះអំណរណាស់ ស្ដេចឱ្យប្រែព្រះរាជសារថ្វាយមានសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដ្បិតខ្ញុំបានចេញទៅបង្ក្រាបរាជសត្រូវក្នុងក្រុងកម្ពុជាធិបតីនោះ បានរាបទាបខ្លះ នៅសល់ច្រើនខេត្ត។ សេចក្ដីនេះសូមមេត្តា បើកព្រះឱរសាទាំងពីរព្រះអង្គទៅ នឹងបានឱ្យជួយ ប្រាប់ប្រាមខេត្តទាំងនោះឱ្យរាបទាបជាឆាប់។ ព្រះនរេឝ្វរបានជ្រាបហើយ ទ្រង់ចាត់ទូលទៅឱ្យរាជទូតទៅតាមគួរ រួចទ្រង់ប្រឹក្សា នឹងព្រះឯកទសរដ្ឋនូវអស់សេនាបតីមន្ត្រីផងទាំងពួងថា ឥឡូវនេះព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ឱ្យមកសុំព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរព្រះអង្គ គួរយើងឱ្យទៅឬដូចម្ដេច? ព្រះឯកាទសរដ្ឋ និងសេនាបតីទូលថា យើងគួរឱ្យទៅតែព្រះឧទ័យចុះ ទុកព្រះជ័យជេដ្ឋាឱ្យនៅ ព្រោះព្រះជ័យជេដ្ឋានេះ មានកិរិយាមាយាទ តំរិះប្រាជ្ញា វៀងវៃក្លៀវក្លា នឹងបើកឱ្យទៅពុំទាន់។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំទាំងអស់ គ្នាយល់ឃើញថា តែបានព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គទៅវិញហើយ ក្រែងត្រឡប់រឹងទទឹង មិនព្រមនាំសួយឡើងមកនគរយើង។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ស្ដេចក៏យល់ព្រមហើយ ឱ្យព្រះជ័យជេដ្ឋាចូលគាល់ ទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា: ឥឡូវបិតាក្មួយ ឱ្យមកសុំអ្នកទៅជួយប្រាប់ប្រាមទ័ពចោរក្នុងព្រះនគរ តែវេលានេះ មាត្រូវឃាត់ក្មួយទុកនៅស្រុកនេះសិន ឱ្យតែក្មួយឧទ័យទៅក្រុងកម្ពុជាមុនសិនចុះ។ មានឹងចិញ្ចឹមក្មួយឱ្យដូចបុត្របង្កើតរបស់មា ហើយមានឹងប្រើក្មួយឱ្យធ្វើសង្គ្រាមនឹងមន ដើម្បីឱ្យបានស្ទាត់ក្នុងកិច្ចការសង្គ្រាមឱ្យដូចជាខ្លួនមា។ លុះអំណើះ ឥតអំពីព្រះបិតាក្មួយទៅនោះ សឹមមាឱ្យចេញទៅគ្រប់គ្រងក្រុងកម្ពុជាធិបតី ជាតំណពីព្រះវររាជបិតាតទៅ។ ក្មួយកុំតូចព្រះទ័យនឹងមា ព្រោះមានិយាយនេះពិតប្រាកដណាស់ រួចហើយ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះរាជទានគ្រឿងឥស្សរិយយស និងគ្រឿងប្រដាប់ជាច្រើនដល់ព្រះឧទ័យ និងព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់រាជទូតតាមគួរ ហើយទ្រង់ចាត់របស់ថ្វាយតបវិញតាមគួរការណ៍ទ្រង់ចាត់សេនាទាហានឱ្យហែជូនព្រះឧទ័យ តាមផ្លូវជើងគោកឆ្ពោះមកក្រុងកម្ពុជាធិបតី។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ១១ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក ព្រះឧទ័យថ្វាយបង្គំលាស្ដេចសៀមចេញ មកក្រុងកម្ពុជាជាមួយនឹងរាជទូតតាមរយៈផ្លូវរៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ថ្ងៃ ៣ កើត ខែអាសាធ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័កដល់មកក្រុងកម្ពុជាធិបតី ទើបព្រះឧទ័យនាំសេនាទាហានចូលក្រាបបង្គំគាល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ក្នុងព្រះរាជវាំងភ័ក្ត្រកោះស្លាកែត ក្រាបបង្គំទូលរឿងអំពីក្រុងស្រីអយុធ្យាគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ទ្រង់ពុំបានព្រះជ័យជេដ្ឋាជាព្រះរាជបុត្រាច្បងយាងចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យានោះមក ទ្រង់តូចព្រះរាជហឫទ័យណាស់ តែទ្រង់ធ្វើហាក់ដូចជាពុំទោមនស្សសោះ ព្រោះព្រះនគរ ពុំទាន់រាបទាប ខ្លាចសៀមលើកមកសង្កត់ជាថ្មីម្ដងទៀត។ ព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះតំរាស់ នឹងនាយទ័ពសៀមថាដែលសម្ដេចព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសទុកព្រះជ័យជេដ្ឋា ដើម្បីទំនុកបំរុងនោះយើងត្រេកអរណាស់ ហើយទ្រង់ព្រះរាជទានទៅទាហានសៀមដែលដង្ហែព្រះរាជបុត្រមកនគរតាមគួរ។ ហើយទ្រង់ចាត់របស់ថ្វាយទៅព្រះនរេឝ្វរវិញ តាមគួរនឹងការណ៍។ ក្រោយនោះស្ដេចឱ្យមន្ត្រីសៀមនាំសេនាទាហានត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ ទ្រង់មានព្រះរាជបណ្ដាំថា ឱ្យចូលស្ដេចសៀមឱ្យល្អផង។ នាយទ័ពសៀមក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលា នាំសេនាត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ លុះដល់ហើយក៏យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលព្រះនរេឝ្វរថា: នៅក្រុងកម្ពុជាមានកើត អំពើក្បត់គ្រប់ខេត្ត តែសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ព្រះអង្គទ្រង់ប្រាប់ប្រាមបានរាបទាបជិតពាក់កណ្ដាលព្រះនគរហើយ។ សព្វថ្ងៃស្ដេចគង់នៅព្រះវាំងកោះស្លាកែតជិតភ្នំពេញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">អំពីដំណើរនៃព្រះជ័យចេស្ដា ឬ ព្រះជ័យជេដ្ឋានោះ ព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យដដែលនេះមានសេចក្ដីថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងពណ៌នា អំពីព្រះដំណើរនៃព្រះជ័យជេដ្ឋាព្រះរាជបុត្រាច្បងនៃសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌នោះវិញ។ នៅពេលក្រោយដែលព្រះឧទ័យជាព្រះអនុជយាងត្រឡប់មកក្រុងកម្ពុជាវិញនោះ ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យពេកណាស់។ កាលដែលឧកញ៉ាក្រឡាហោមកែវអញ្ជើញព្រះរាជសារទៅនោះ បានទូលថាសម្ដេចព្រះវររាជបិតាព្រះស្រីសុរិយោពណ៌កាន់តែទ្រង់ព្រះជរាហើយ ល្មមទ្រង់គិតយាងត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញហើយ។ សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ក៏ទ្រង់ទន្ទឹងណាស់ តែនឹងទូលសុំមកទៀតក្រែងសៀមសង្ស័យព្រោះពុំទាន់បានឱកាស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយនោះមានសំបុត្រពីស្រុកជៀងថ្មី គឺស្រុកលាវទូលមកព្រះនរេឝ្វរថាមានដំរីសភ្លុកធំមួយ ស្របដាច់រោមនៅដើមឈើ រោមសហើយទន់ដូចរោមចាមរី វាស់កំពស់បាន ៥ ហាត់ ៨ ធ្នាប់នៅក្នុងព្រៃឈើម៉ៃសាក់។ បានចាត់ហ្មឱ្យចេញទៅទាក់តែពុំបាន។ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសព្រះរាជទានធ្នាក់ និងហ្មឱ្យចេញពីក្រុងទៅជួយ។ ព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់ជ្រាបហើយសព្វព្រះទ័យណាស់។ ស្ដេចប្រឹក្សានឹងព្រះឯកាទសរដ្ឋ ព្រមទាំងសេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងថា: គួរតែយើងចាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋាឱ្យចេញទៅទាក់ ព្រោះទ្រង់ជ្រាបថាព្រះជ័យជេដ្ឋានេះ ព្រះមាតាជាពូជខាងហ្មថាវ មានថ្វីដៃ ស្ទាត់ជំនាញខាងទាក់ដំរីនោះណាស់ ដែលមកនៅក្នុងស្រុកយើងនេះ យើងបានចាត់ឱ្យជួយបង្ហាត់ដំរីព្រះទីនាំងក៏ឃើញថាចេះស្ទាត់ពិតប្រាកដមែន។ វេលានេះគួរតែយើងចាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាអាជ្ញាហ្លួងទទួលព្រះរាជអាជ្ញា ឱ្យចេញទៅធ្វើជាមេសំរាប់ខាងទាក់ដំរី ព្រោះចេះដឹងស្គាល់កិរិយារបស់ដំរី សេនាបតីក៏យល់ព្រម។ ក្រោយនោះស្ដេចឱ្យព្រះជ័យជេដ្ឋាចូលគាល់ហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា: ស្រុកជៀងថ្មីមានសំបុត្រទូលមកថាមានដំរីសភ្លុកធំមួយ ដំរីខ្មៅក៏មានច្រើនណាស់ដែរ។ រួចព្រះរាជទានសំបុត្រឱ្យទត ហើយត្រាស់តទៅទៀតថា: មាចង់ឱ្យក្មួយធ្វើជាមេក្នុងការធ្វើដំណើរចេញទៅទាក់ដំរីស-ខ្មៅក្នុងស្រុកជៀងថ្មីនេះ។ ក្មួយចូលចិត្តទៅដែរឬដូចម្ដេច? ព្រះជ័យជេដ្ឋាមានព្រះទ័យអំណរណាស់ ព្រោះត្រូវនឹងគំនិតព្រះមេត្តាប្រោសយ៉ាងក្រៃលែង កុំថាត្រឹមតែទ្រង់ចាត់ឱ្យទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំចេញទៅទាក់ដំរី សូម្បីទ្រង់មានព្រះរាជបញ្ជាឱ្យទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំចេញទៅវាយយកស្រុកលាវ នឹងទទួលយកអាសារទៅវាយឱ្យបានសំរេចថ្វាយព្រះអង្គដែរ ដើម្បីនឹងបានតបស្នងព្រះរាជគុណ ព្រមទាំងឱ្យបានឮល្បីទៅនានាប្រទេសផង។ ព្រះនរេឝ្វរនិងព្រះឯកាទសរដ្ឋទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់ហើយត្រាស់ថា: ចិត្តក្មួយក៏ដូចជាចិត្តមាដែរ ព្រោះកើតមកជាវង្សក្រស័ត តោងតែឱ្យក្លៀវក្លាអង់អាចពុះពារចំពោះកិច្ចការគ្រប់ជំពូក។ រួចហើយស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឱ្យនាយឃ្លាំងប្រាក់ បើកប្រាក់ព្រះរាជទ្រព្យថ្វាយព្រះជ័យជេដ្ឋាតាម សព្វព្រះទ័យ។ ទ្រង់ចាត់ពញាចក្រីឱ្យកេណ្ឌធ្នាក់ និងហ្មប្រគល់ថ្វាយ។ លុះដល់ថ្ងៃបានឫក្សហើយព្រះជ័យជេដ្ឋា ក៏ថ្វាយបង្គំលាស្ដេចសៀមទាំងពីរព្រះអង្គចេញទៅ ចុះព្រះទីនាំងនាវាកំពង់ចំលង ទៅត្រើយម្ខាងបានជួបជុំនឹងពួកហ្មដែលប្រជុំប្រចាំការណ៍នៅទីនោះ ហើយស្ដេចឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រលើកចេញទៅតាម លើកចេញទៅតាមផ្លូវជើងគោកទៅដល់ស្រុកជៀងថ្មី។ ដល់ហើយស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ឱ្យស្ដេចស្រុកជៀងថ្មី កេណ្ឌហ្មនិងធ្នាក់ព្រមទាំងស្បៀងអាហារប្រគល់ថ្វាយថែមទៀត។ ស្ដេចស្រុកជៀងថ្មីចាត់មនុស្សឱ្យនាំផ្លូវទៅភ្នំម៉ៃសាក់។ គ្រានោះព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់ចាត់ហ្មឱ្យទាក់បានដំរីខ្មៅបារ៉ាសជាច្រើន ហើយទ្រង់ឱ្យផ្សាំងនៅទីនោះ ទើបបានជាប់មានឈ្មោះហៅថាព្រៃផ្សាំងលុះដល់សព្វថ្ងៃ។ ស្ដេចចាត់ហ្មឱ្យស៊ើបរកដំរីសពុំឃើញ។ ទ្រង់លើកចេញពីទីនោះទៅទៀតជាយូរថ្ងៃ ហើយបានទៅដល់ភ្នំធំមួយទ្រង់ឡើងទៅលើភ្នំនោះជាមួយនឹងដែលទ្រង់ទុកព្រះទ័យ។ ទ្រង់ទតឃើញព្រះពុទ្ធរូបបដិមាករមួយព្រះអង្គយ៉ាងធំ ចាស់ស្ថិតនៅលើភ្នំ ជាវត្ថុបុរាណកំរនឹងមានអ្នកណាបានឡើងទៅដល់ទីនោះណាស់។ ទ្រង់ព្រះចិន្តាថាទីនេះជាទីរហោឋានគួរជាវត្ថុសក្ដិសិទ្ធិ។ ទ្រង់ឱ្យយកទៀន ធូបអុជធ្វើសក្ការបូជាក្រាបថ្វាយបង្គំអធិដ្ឋានថា: បើខ្ញុំព្រះករុណានឹងបានទៅព្រះនគរក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ ហើយបានទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យបានថ្កុំថ្កើងរុងរឿងនោះ សូមព្រះមានបុណ្យជាអម្ចាស់ និងព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ហើយនិងព្រះអសីតិមហាសាតតាំងពីព្រះពុទ្ធទីបង្ករ ដរាបមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ជាទីគោរពរបស់ខ្ញុំ ព្រះករុណាដែរ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមធ្វើសក្ការបូជាថ្វាយសូមព្រះអង្គជួយឱ្យបានជួបនឹងដំរីសកុំបីខាន។ លុះទ្រង់អធិដ្ឋានរួចហើយ បណ្ដារាស្ត្រខ្ញុំក្រឡេកទៅឃើញព្រះឱស្ឋព្រះពុទ្ធបដិមាករនោះហាក់ដូចជាទ្រង់ញញឹមទទួល។ បណ្ដារាស្ត្រខ្ញុំទាំងនោះក៏ទូលតាមហេតុការណ៍។ ទ្រង់ជ្រាបហើយទ្រង់ព្រះទ័យបីតិសោមនស្សណាស់។ ស្ដេចប្រាប់ទៅ បណ្ដាជាខ្ញុំទាំងនោះថាកុំឱ្យលេចឮពាក្យទាំងនេះដល់ពួកសៀមឱ្យសោះស្ដេចត្រឡប់ចុះមកទីទំនាបវិញ ទើបស្ដេចលើកទៅទៀតអស់ ៦ ថ្ងៃជិតផុតដែនជៀងថ្មីទៅខាងត្បូងបានឃើញដានជើងដំរីធំៗ។ លុះតាមដានទាំងនោះបន្តិចទៅ ក៏បានជួបនឹងហ្វូងដំរី។ ស្ដេចឱ្យឡើងដើមឈើ ឃ្លាំមើលឃើញដំរីសមួយធំនៅក្នុងហ្វូងឈ្មោលញីចោមជុំវិញ។ ទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា បើរួចមុខអ្នកណានឹងយកទោសអ្នកនោះដល់ជីវិត។ ពួកហ្មសឹងកោតខ្លាចព្រះចេស្ដា។ ទ្រង់ឱ្យរៀបគ្រឿងពលីថ្វាយរុកខទេវតា និង ម្រេញគង្វាលក្នុងព្រៃផង ហើយស្ដេចចាត់ដំរីធ្នាក់ ៥០ ប្លាយចូលចោមជុំវិញទាក់បែកហ្វូងពុំគិតទាក់យកដំរីឯទៀតតំរង់តែដំរីសនោះតែមួយ។ កាលនោះមានហ្មជាតិខ្មែរម្នាក់ឈ្មោះសេក ទាក់ដំរីសនោះជាប់ជើងខាងក្រោយ ហើយហ្មទាំងប៉ុន្មានក៏ព្រួតគ្នាជួយ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់គង់លើ ធ្នាក់ដេញតាមជាប់ ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចូលចាប់ឱ្យបានដំរីសនោះ ធំហួសកំលាំង ធ្នាក់ចូលជិតវា ដេញព្រេច ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យបង្អន់កំលាំងហើយចាប់បានផ្សាំងនៅទីនោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯហ្វូងដំរីដែលបែកទៅនោះ ស្ដេចឱ្យតាមធ្នាក់ទាក់បានដំរីជាច្រើនរួចផ្សាំងនៅទីនោះជាយូរថ្ងៃ។ កាលបើផ្សាំងរួចហើយ ក៏នាំដំរីទាំងនោះមកដល់ខេត្តណា ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តនោះរៀបចំសម្បោធិទទួល យកសំពត់សថ្វាយធ្វើប្រកាំរៀងដរាបមកដល់ខេត្តអាងថង។ ចៅហ្វាយស្រុកអាងថងធ្វើសំបុត្រក្រាបទូលចូលមកព្រះនរេឝ្វរថា ដែលទ្រង់ប្រើព្រះជ័យជេដ្ឋាអធិបតីហ្មឱ្យចេញទៅទាក់ដំរីនោះ ព្រះអង្គទាក់បានដំរីនោះព្រះអង្គទាក់បានដំរីសមានភ្លុករួចល្អកំពស់ ៤ ហាត់ ១២ ធ្នាប់។ សំបុរសដូចឆ្នាំងថ្មី និងដំរីខ្មៅជាច្រើន។ ព្រះនរេឝ្វរ កាលបានជ្រាបហើយទ្រង់មានព្រះអំណរណាស់។ ស្ដេចត្រាស់អោយធ្វើព្រះពន្លាមានកំពូលចាំទទួលនៅកំពង់។ លុះព្រះជ័យជេដ្ឋានាំដំរីទាំងនោះមកដល់កំពង់ហើយ ស្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់យាងចេញព្រមដោយក្បួនព្យូហយាត្រា ទៅទ័ពដំរីនោះ ទ្រង់សព្វព្រះទ័យណាស់។ ទ្រង់ត្រាស់សរសើរថ្វីដៃព្រះជ័យជេដ្ឋាដោយប្រការផ្សេងៗ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ថ្វាយដំរីស ខ្មៅទាំងអស់ នៃពួកហ្មទាំងអស់ដែលបានខិតខំតស៊ូ ក្នុងការទាក់ដំរីទាំងនោះអោយទ្រង់ជ្រាប។ ព្រះនរេឝ្វរ ព្រះឯកាទសរដ្ឋទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ជាច្រើនថ្វាយព្រះជ័យជេដ្ឋា និងទ្រង់ត្រាស់ថាព្រះជ័យជេដ្ឋាអង្គនេះក្លៀវក្លាណាស់ តទៅមុខនឹងអោយទៅគ្រប់គ្រងស្នងព្រះវររាជបិតាជាមិនខាន ព្រះជ័យជេដ្ឋាទូលថា ថ្ងៃនេះបានព្យាករណ៍ហើយ តែមិត្តចង់នៅធ្វើការថ្វាយទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សព្វព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសតាំងអោយត្រួតលើមុខក្រសួងកាន់កាប់ថែរក្សាដំរី។ អ្នកធ្វើការនៅក្នុងមុខក្រសួងនេះ ទាំងប៉ុន្មានត្រូវស្ដាប់បង្គាប់ព្រះជ័យជេដ្ឋាទាំងអស់។ ចំណែកដំរីសនោះទ្រង់ព្រះរាជទាននាម អោយហៅថា: ចៅពញាស្វេតប្រាម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ នឹកមមៃតែអំពីការដែលនឹងត្រូវបានត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញ។ មានថ្ងៃមួយនោះទ្រង់ហៅមន្ត្រី និងបណ្ដាជាខ្ញុំ ធ្លាប់ទុកព្រះហឫទ័យមកប្រឹក្សាថា: ហើយចង់ត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញណាស់ តែស្ដេចសៀមពុំព្រមបើកអោយយើងចេញទៅសោះ។ ឥឡូវនេះយើងគិតឃើញឧបាយមួយហើយត្រាស់ថា: យើងគិតត្បាញជាលភ្នែកក្រួចឱ្យធំហើយយកអាចម៍ដំរីដែលវាជុះថ្មីៗ មកញាត់ឱ្យពេញណែនក្នុងជាលឱ្យបានច្រើនដុំ រួចយកឈើរលួសមកឆ្លាក់ធ្វើជាជើងដំរីយ៉ាងធំរួចយកទៅជាន់នៅដីភក់ ឱ្យបានឃើញស្នាម ដូចជាស្នាមជើងដំរីជាន់មែនទែនហើយយករោមចាមរីទៅភ្ជាប់នឹងដើមឈើឱ្យដូចជាដំរីឈរស្របត្រដុស រួចទំលាក់អាចម៍២ ឬ ៣ដុំនៅខាងត្បូងស្រុកបស្ចឹម ឱ្យធ្វើយ៉ាងនេះជាច្រើនអន្លើ រៀងទៅដល់ស្រុកសុរិន្ទសិង្គៈ និងក្នុងព្រៃធំៗដែលជាដែនក្រុងកម្ពុជា។ ទ្រង់ត្រាស់ថាឧបាយនេះឃើញថាត្រូវល្អ ហើយបើកាលណាពួកព្រានហ្មបានឃើញមុខជានឹងទៅប្ដឹងចៅហ្វាយៗ នឹងធ្វើចុតហ្មាយក្រាបបង្គំទូលថ្វាយព្រះនរេឝ្វរ ព្រះអង្គមុខជានឹងត្រាស់ប្រើយើងឱ្យចេញទៅទៀត ហើយនឹងបានចេញរួច ត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញដោយឧបាយនេះ។ ក្នុងរឿងនេះដូចអ្នករាល់គ្នាបានដឹងរួចមកហើយថា កាលដែលយើងទៅទាក់ដំរីសនោះយើងបានបន់ព្រះនៅលើកំពូលភ្នំ ក្នុងដែនលាវស្រាប់។ មន្ត្រីទាំងនោះក៏ទទួលយល់ព្រម ទើបថ្វាយបង្គំលាចេញមកធ្វើឧបាយក្នុងព្រៃស្ងាត់តាមទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់គ្រប់ប្រការ ផុតដែនសៀមចូលមកក្នុងដែនកម្ពុជា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដល់មកខែផល្គុន ឆ្នាំរោង ឆស័ក ចៅហ្វាយស្រុកសៀមបានធ្វើសំបុត្រប្ដឹងចៅហ្វាយស្រុកនគររាជសីមាតាមរៀង។ ចៅហ្វាយស្រុកនគររាជសីមាធ្វើសំបុត្រមកចូលមកក្រាបទូលព្រះចៅសៀមថា បានឃើញដានដំរីធំបណ្ដោយ ពីរហាត់ ទទឹងមួយហាត់មួយបួនធ្នាប់ ហើយនាំយកទាំងអាចម៍ដំរីមួយដុំមកជាមួយផង។ រាជបំរើនោះទូលថា លេចដំណឹងរៀងចូលទៅក្រុងកម្ពុជា។ ព្រះនរេឝ្វរ ព្រះឯកាទសរដ្ឋ ស្ដេចជ្រាបហើយទ្រង់មានព្រះតំរាស់ថា: ដំរីនេះធំល្អណាស់ដោយក្នុងសំបុត្រថាមានកំពស់បួនហាត់ប្លាយ យើងចង់បានដំរីនេះមកទុកជាសិរីនៃព្រះនគរឱ្យឈ្នះ ទាំងមន ភូមា លាវ។ វេលានេះតើយើងគួរចាត់អ្នកណាឱ្យចេញទៅទាក់។ សេនាបតីទូលថា : ឃើញតែព្រះជ័យជេដ្ឋា ដែលធ្លាប់មានថ្វីដៃ។ ព្រះនរេឝ្វរនិងព្រះឯកាទសរដ្ឋ ទ្រង់ឱ្យហៅព្រះជេដ្ឋាចូលគាល់ ហើយត្រាស់ថា : មានសំបុត្របកមកថា: មានធំណាស់មានដំណឹងថាឃើញដាន ឃើញអាចម៍រឿងទៅដល់ដែនចម្បាសក្ដិ ដែននគររាជសីមា សូមឱ្យក្មួយជួយឈឺឆ្អាលចេញទៅតាមទាក់យកជាព្រះរាជពាហនៈ បើទាក់បានមាននឹងថ្វាយរង្វាន់ដល់ក្មួយឱ្យពេញព្រះទ័យ។ ទើបព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានលែង គឺដាវមួយជាអាជ្ញាសឹកហើយព្រះរាជទានធ្នាក់និងហ្មជាច្រើនហើយ និង សេនាទាហាន ៣០០ នាក់ដង្ហែផង។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ផ្ដាំថា: បើឈ្មោះណាមិនស្ដាប់បង្គាប់ឱ្យប្រហារជីវិត នឹងដាវនេះចុះ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋាទូលថា ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំសុំយកបណ្ដាជាខ្ញុំ ដែលជាប់មកពីស្រុកឱ្យទៅជាមួយផងដែរ។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតាមសុំ។ ទើបព្រះជ័យជេដ្ឋាថ្វាយបង្គំលាស្ដេចសៀមហើយឡើងគង់លើព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រ នាំសេនាទាហាន ៣០០ នាក់និងខ្ញុំរាជការទាំងអស់ចេញពីក្រុងស្រីអយុធ្យា មកដល់ស្រុកដែលថាបានឃើញដានជាដំបូងនោះ ឃើញដានដំរីបែកទៅខាងទិសឯកើត ទើបស្រុកនោះហៅថាស្រុកដានត្រង់បែកយូរៗមកហៅថា: ដានត្របែកវិញ ព្រះជ័យជេដ្ឋាស្ដេចនាំសេនាទាហានសៀម និងបណ្ដាជាខ្ញុំ រាជការស្វែងរកដំរីនោះរៀងមកដរាបដល់ផុតដែនសៀម ដល់មកស្រុកសុរិន្ទសិង្គជាដែនក្រុងកម្ពុជាធិបតី។ នៅពេលនោះបណ្ដារាស្ត្រខ្មែរ ដឹងថាព្រះជ័យជេដ្ឋាស្ដេចយាងមកដល់ហើយ ក៏នាំគ្នាចូលមកក្រាបបង្គំគាល់ថ្វាយខ្លួនជាច្រើន។ ចំណែកពួកមន្ត្រីដែលចេញមកធ្វើឧបាយនោះបានមកជួបជុំនៅក្នុងទីនោះដែរ។ ស្ដេចឱ្យប្រថាប់ក្រោមម្លប់ឈើធំមួយ ទ្រង់ប្រាប់ទៅពួកទាហានសៀមដែលមកជាមួយនោះថា យើងតាមដានដំរីមកផុតដែនសៀមបាត់ដានក្នុងដែនកម្ពុជាហើយៗ វេលានេះយើងថាស៊ើបរកក្នុងក្រុងកម្ពុជាមើលសិន បើឃើញនិងខំទាក់នាំយកទៅថ្វាយពុំហ៊ានខាន ចំណែកអ្នករាល់គ្នា ចូរត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញចុះ ហើយក្រាបបង្គំទូលព្រះចៅយូហួតាមសេចក្ដីដូចដែលយើងប្រាប់ខាងលើនេះចុះ។ សេនាទាហានសៀមទាំងនោះទូលតបវិញថា បើទ្រង់មិនយាងទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញទេ ទូលបង្គំទាំងឡាយនឹងចាប់ទ្រង់នាំយកទៅថ្វាយឱ្យខាងតែបាន ដ្បិតដែលត្រាស់ឱ្យទូលព្រះបង្គំមកនេះ ប្រយោជន៍នឹងតាមថែរក្សាព្រះអង្គមិនឱ្យបាត់។ ពេលនោះព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់សំដែងព្រះសូរសីហនាទ ដោយព្រះសូរសៀងយ៉ាងខ្លាំងថា: កាលដែលត្រាស់ ប្រើអញមកទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានដាវអាជ្ញាសឹកនេះមកជាមួយផង ថាបើឈ្មោះណាមិនព្រមស្ដាប់អញទេ ឱ្យអញប្រហារជីវិតអ្នកទាំងនោះ តើនៅពេលនោះអ្នករាល់គ្នាបានឮដែរឬទេ?។ ពួកសៀមទាំងនោះដោយបានឃើញបណ្ដារាស្ត្រចុះចូលច្រើននឹង ព្រះសូរសីហនាទយ៉ាងខ្លាំងដូច្នេះ ក៏ខ្លបខ្លាចព្រះចេស្ដាទាល់ប្រាជ្ញក៏សំងំស្ងៀម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់តែងព្រះសារលិខិត និងព្រះយោបល់មានសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារលិខិតព្រះជ័យជេដ្ឋា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមក្រាបបង្គំទូលព្រះបាទយុគលទាំងពីរព្រះអង្គសូមទ្រង់ជ្រាប។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ដែលទ្រង់ចាត់ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ឱ្យចេញទៅទាក់ដំរីឆ្ងាយនោះ។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំនិងសេនាទាហានទាំងអស់បានស៊ើបសួរតាមដានតាំងពីដែនក្រុងស្រីអយុធ្យា រៀងដរាបមកបាត់ដាននៅក្នុងដែនក្រុងកម្ពុជា ខ្លួនដំរីនោះពុំទាន់ឃើញឡើយ។ សេចក្ដីនេះ សូមក្រាបដើម្បិសុំមកយកក្នុងដែនកម្ពុជាតទៅទៀត បើឃើញកាលណានឹងទាក់ដំរីនោះឱ្យទាល់តែបាននាំយកមកថ្វាយពុំហ៊ានខាន បើរកពុំឃើញទេសូមព្រះរាជានុញ្ញាត ឈប់នៅក្រុងកម្ពុជានោះ និងជួយប្រាប់ប្រាមខេត្តធំតូចដែលសម្ដេចព្រះវររាជបិតាកំពុងតែប្រាប់ប្រាមនេះឱ្យបានសុខសាន្តតទៅ។ មួយទៀតដែលព្រះចៅយូហួទ្រង់មេត្តាប្រោសចិញ្ចឹមទូលព្រះបង្គំ ជាខ្ញុំរៀងមក មានព្រះរាជគុណយ៉ាងក្រៃលែង។ សេចក្ដីគួរពុំគួរ សូមទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">រួចហើយទ្រង់ហុចព្រះសារលិខិតនេះទៅឱ្យសេនាទាហានសៀម ដោយទាល់គំនិតប្រាជ្ញាក៏ទទួលយក ហើយក្រាបថ្វាយបង្គំលាត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញ។ លុះដល់នាំព្រះសារលិខិតនោះយកទៅទូលថ្វាយព្រះនរេឝ្វរ និងព្រះឯកាទសរដ្ឋទាំងពីរព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាបសេចក្ដីគ្រប់ប្រការ។ កាលនោះព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់មានព្រះតំរាស់នឹងព្រះឯកាទសរដ្ឋនៅអស់សេនាបតីទាំងពួងថា: ឥឡូវមានសំបុត្រពីព្រះជ័យជេដ្ឋាមកថារកដំរីពុំឃើញទេ ហើយថ្វាយបង្គំលាហួសទៅក្រុងកម្ពុជាតែម្ដង។ បើដូច្នេះដែលថាមានដំរីនោះ ប្រហែលជាមិនមែនទេ គឺជាឧបាយកលរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋាដែលចង់ត្រឡប់ទៅព្រះនគរវិញតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះបានលាយើងជាច្រើនដងមកហើយ។ ដោយហេតុតែគិតដល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា និងព្រះរាជវង្សានុវង្សខ្លាំងណាស់ ទើបបានជាគិតធ្វើឧបាយយ៉ាងនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋាស្វាហិចស្វាហា ក្លៀវក្លាណាស់ ល្មមនឹងតែងតាំងឱ្យគ្រងព្រះនគរមួយបាន ហើយមានព្រះសុភអក្សរមកប្រាប់យើងថា នឹងខំស៊ើបដំរីនោះឱ្យឃើញ ហើយនិងទាក់យកមកថ្វាយយើងពុំហ៊ានខាន។ ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់មានសុភកអក្សរ ទៅព្រះជ័យជេដ្ឋាវិញថា បើចង់យាងត្រឡប់ទៅស្រុកវិញ ហើយនឹងរៀបចំឱ្យសមតាមព្រះកិត្តិយសឱ្យតែខំទាក់ដំរីនោះយកមកថ្វាយយើងកុំឱ្យខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋាលុះទ្រង់បញ្ជូនពួកសៀមឱ្យត្រឡប់ទៅក្រុងស្រីអយុធ្យាវិញហើយ ស្ដេចនាំបណ្ដាជាខ្ញុំចូលក្រុងកម្ពុជា។ ពេលនោះចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខេត្តប្រទល់ដែន ដែលកេណ្ឌរាស្ត្រ ដំរី សេះ និង រទេះ ហែជូនព្រះរាជដំណើរស្ដេចរៀងមកដល់ព្រះរាជវាំងកោះស្លាកែតនៅថ្ងៃ ១០ កើត ខែជេស្ឋ ឆ្នាំរោង ឆស័ក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្រោយមកសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់នាំមន្ត្រី ខ្ញុំរាជការចូលក្រាបបង្គំគាល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតាមាតា និងសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រជាព្រះអយ្យកា។ ព្រះអង្គបានក្រាបបង្គំទូលអំពីហេតុដែលព្រះនរេឝ្វរ ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសជប់លៀងនិងកិច្ចកលដើម្បីឱ្យបានចេញមកប្រទេសកម្ពុជាវិញគ្រប់ប្រការ។ សម្ដេចព្រះវររាជបិតាព្រះស្រីសុរិយោពណ៌កាលបើទ្រង់បានជ្រាបហើយ ស្ដេចទ្រង់មានព្រះរាជអំណរណាស់។ បន្ទាប់ពីនោះ មកព្រះអង្គទ្រង់ចាត់រាជការ មុខក្រសួងឱ្យរៀបសម្ភោធព្រះរាជបុត្រអស់ពេល ៣ ថ្ងៃមានល្បែង និង មហោស្រពផ្សេងៗ។ ថ្ងៃក្រោយទ្រង់ចាត់មន្ត្រី ៣ នាក់ឱ្យអញ្ជើញព្រះរាជសារ និង គ្រឿងបណ្ណាការទៅថ្វាយព្រះនរេឝ្វរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាជសារនោះមានសេចក្ដីថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សុំឃាត់ព្រះជ័យជេដ្ឋា រាជបុត្រាឱ្យជួយប្រាមពួកចោរបះបោរក្នុងព្រះនគរឱ្យបានរាបទាបសិន ហើយនិងត្រឡប់មកបង្គំគាល់បំរើវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះនរេឝ្វរទ្រង់បានជ្រាបហើយ ក៏ទ្រង់យល់ព្រមទាំងទាល់ហើយទ្រង់ចាត់ថ្វាយគ្រឿងព្រះរាជបណ្ណាការតបមកវិញតាមការគួរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេចក្ដីប្លែគ្នានៃព្រះរាជពង្សាវតាររបស់ព្រះរាជបណ្ណាល័យ និងសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្នុងរឿង ដែលសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាត្រឡប់ពីក្រុងព្រះស្រីអយុធ្យា ចូលមកក្រុងកម្ពុជាវិញ អស់តែប៉ុណ្ណោះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមអញ្ជើញទ្រង់លោកអ្នកវិលមកអាន ឯកសារមហាបុរសខ្មែរតាមសាស្ត្រាវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោមតទៅទៀត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកខាងព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ និងព្រះរាមបាភ្នំកាលបានដឹងថាព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ពុំគង់នៅព្រះនគរទេ គឺថាព្រះអង្គយាងចេញទៅធ្វើសង្គ្រាមនឹងព្រះរាមបាទី ព្រះរាមទ្រាំង ដូច្នោះហើយក៏មានសេចក្ដីត្រេកអរណាស់ ទើបគិតព្រមគ្នាថា: ម្ដងនេះយើងនឹងបានសំរេចផែនដីហើយ។ កាលបើបានសំរេចផែនដីកាលណា យើងនឹងបែងផែនដីចែកគ្នាសោយរាជ្យ។ ដូច្នេះយើងត្រូវលើកទ័ពទៅវាយបន្ទាយកោះស្លាកែតជាប្រញាប់។ លុះគិតស្រុះស្រួលព្រមគ្នាហើយ ព្រះរាមទាំងពីរក៏បង្គាប់ចៅមឿង និងចៅបានគ្រប់ស្រុកឱ្យកេណ្ឌរេហ៍ពលបាន ២០០០០ នាក់ហើយចាត់ព្រះរាមត្បូងឃ្មុំឱ្យធ្វើជាមេទ័ពមុខ ចាត់ចៅហ្វាយស្រុកកោះប្រាសាទជាមេទ័ពប៉ែកខាងស្ដាំ ចាត់ចៅហ្វាយស្រុកព្រៃវែងជាមេទ័ពខាងឆ្វេង ចាត់ចៅមឿងរំដួល និងចៅមឿងស្វាយទាបជាមេទ័ពកងក្រវែល។ លុះដល់ថ្ងៃ ១២ កើត ខែកត្តិក ដែលជាថ្ងៃខ្មោចស៊ីមនុស្ស តែដោយហេតុតែអកុសលបណ្ដាលឱ្យហោរាទស្សន៍ទាយភាន់ច្រឡំថាថ្ងៃ ១២ កើត ខែកត្តិកនេះជាថ្ងៃមានជោគជ័យសេរីមង្គលទៅវិញ ហើយហោរាក៏គោះគងទូងស្គរ អ្នកកាន់ទង់ជ័យ ក៏បោកទ័ពជ័យជាសញ្ញាឱ្យលើកទ័ពចេញទៅ។ លុះលើកទ័ពមកដល់មាត់ក្រសះ មេទ័ពខាងមុខបានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពឈប់ហើយចំលងរេហ៍ពល ទៅស្រុកកោះស្លាកែត។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះ ព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់សម្ដេចព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ និងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ព្រមទាំងអស់ចៅហ្វាយស្រុកក៏លើកទ័ពត្រឡប់មកដល់ព្រះរាជវាំងកោះស្លាកែតនោះដែរ។ លុះទ្រង់ជ្រាបអំពីទ័ពព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ និងព្រះរាមបាភ្នំដែលបានលើកទ័ពមកដោយសព្វគ្រប់ប្រការហើយ ទើបទ្រង់ចាត់ឱ្យសម្ដេចព្រះឧទ័យជាព្រះរាជបុត្រពៅ ឱ្យលើកកងទ័ពទៅបោះនៅជ្រោយតាព្រហ្ម ឱ្យសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាជាព្រះរាជបុត្រច្បង លើកកងទ័ពឡើងជាបន្ទាន់ ស្រូតរូតឱ្យដល់កំពង់ចាម រួចឱ្យឆ្លងសំដៅទៅមាត់ឃ្មង់ដោយវាយព្រះរាមត្បូងឃ្មុំឱ្យបាន។ ទ្រង់ចាត់ឱ្យចៅពញាតេជោប៉ាអង្គលើកទ័ពទូកចេញទៅទន្លេខាងលិច ហើយឱ្យចូលទៅតាមព្រែកដាច់ កាត់ទៅពាំម ដើម្បីទៅវាយព្រះរាមបាភ្នំ ដែលតាំងបន្ទាយនៅកំពង់ខ្សាច់សនោះឱ្យបាន។ សម្ដេចព្រះរាជបុត្រាទាំងពីរព្រះអង្គ និងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏ថ្វាយបង្គំលាព្រះបរមបពិត្រចេញមកចាត់នាយកងនាយទ័ពឃុំពលជាទ័ពមុខក្រោយឆ្វេងស្ដាំរួចលើកកងទ័ពចេញទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះឧទ័យព្រះរាជបុត្រពៅ លុះលើកកងទ័ពទៅដល់ជ្រោយតាព្រហ្មហើយ ទ្រង់ឱ្យតាំងបន្ទាយជា ៥ កងឱ្យឧកញ៉ាស្រែន្យសេនាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តលង្វែកមួយ ចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញមួយ ឱ្យតាំងបន្ទាយពីរ នៅខាងស្ដាំ ចៅហ្វាយស្រុកព្រៃកប្បាសមួយ ចៅហ្វាយស្រុករលាប្អៀរមួយឱ្យតាំងបន្ទាយពីរនៅខាងឆ្វេង។ ឯព្រះអង្គ និងចៅហ្វាយស្រុកបាទី ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តក្រគរតាំងបន្ទាយមួយជាកណ្ដាល។ ទ្រង់ព្រះរាមកំណត់ថា បើព្រះរាមទាំងពីរចូលលុកវាយបន្ទាយកណ្ដាល ឱ្យចៅហ្វាយដែលតាំងនៅក្នុងបន្ទាយទាំង ៤ ជាឆ្វេងស្ដាំ ឱ្យលើកកងទ័ពវាយផ្ទប់ចូលមក។ ថាបើព្រះរាមទាំងពីរចូលវាយបន្ទាយខាងស្ដាំ ឱ្យចៅហ្វាយស្រុកដែលតាំងបន្ទាយខាងឆ្វេងនិងបន្ទាយកណ្ដាល លើកកងទ័ពវាយផ្ទប់ជាឆ្វេងស្ដាំចូលមកទំរាំកងទ័ពរបស់សម្ដេចព្រះរាម (ព្រះជ័យជេដ្ឋា) និងកងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចូលដល់បន្ទាយត្បូងឃ្មុំ និងបន្ទាយបាភ្នំ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា និងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ លើកកងទ័ពទៅដល់បន្ទាយព្រះរាមទាំងពីរខេត្តនោះហើយលុះដល់វេលាយប់ ក៏លើកទ័ពចេញទៅព័ទ្ធបន្ទាយ ហើយឱ្យពលក្លែងស្រែកប្រាប់ទាហានក្នុងបន្ទាយថា : លោកអម្ចាស់យើងលើកទ័ពចេញទៅមានជ័យជំនះវាយយកបានបន្ទាយកោះស្លាកែតហើយឱ្យអស់ទាហានក្នុងបន្ទាយបើកទទួលផង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ខណៈនោះនាយកងទ័ពក្នុងបន្ទាយស្រុក ហេតុតែវេលាយប់មើលមិនច្បាស់នឹកស្មានថាចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនចេញទៅប្រតិបត្តិការសឹកបានជ័យជំនះពិតមែន ក៏បើកទ្វារឱ្យ។ ពួកទ័ពសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋានិងពួកទ័ពចៅពញាតេជោប៉ាអង្គកាលបើសត្រូវចាញ់កលហើយក៏លើកទ័ពចូលលុកក្នុងបន្ទាយ ហើយវាចាក់កាប់សំលាប់ទាហានសត្រូវក្នុងបន្ទាយស្លាប់អស់ជាច្រើន។ ពេលនោះទាហាននៅក្នុងបន្ទាយទ្រាំតស៊ូមិនបាន ក៏រត់បែកខ្ញែកខ្ចាត់ខ្ចាយគ្នាអស់ទៅ។ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា ព្រះអង្គក៏ចូលទៅប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយត្បូងឃ្មុំ បានហើយស្ដេចឱ្យតាំងបន្ទាយមួយទៀត នៅខាងក្រោយបន្ទាយស្រុក រួចស្ដេចចូលទៅប្រថាប់ខាងក្រៅនៃបន្ទាយនោះវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅពញាតេជោប៉ាអង្គក៏ចូលទៅក្នុងបន្ទាយបាភ្នំបានដែរ ហើយចាត់ឱ្យចាប់បុត្រ ភរិយា ញាតិសន្តានរបស់ព្រះរាមបាភ្នំដាក់ក្នុងគុក ហើយឱ្យប្រុងប្រយ័ត្នក្រែងសេនាទាហានរបស់ព្រះរាមបាភ្នំនេះ បានដឹងការណ៍នេះ នឹងចូលមកវាយដណ្ដើមយកបុត្រភរិយាវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់ព្រះអាយ័តថា បើឃើញព្រះរាមត្បូងឃ្មុំលើកទ័ពត្រឡប់មកវិញហើយ ឱ្យបង្កប់ទ័ពចំនួន ១០០ នាក់នៅក្នុងបន្ទាយឱ្យទាហានខ្វះនាំរេហ៍ពលធ្វើជារត់ចេញពីបន្ទាយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ និងព្រះរាមបាភ្នំខំប្រឹងច្បាំងនឹងព្រះឧទ័យដោយពុំបានដឹងថាទ័ពហ្លួងចូលទៅលុក វាយយកបន្ទាយខ្លួនទាំងពីរនាក់នោះបាននៅឡើយ។ លុះកងទ័ពរៀបចំខ្លួនប្រាណរួចស្រេចសព្វគ្រប់ហើយថ្ងៃមួយព្រះរាមទាំងពីរក៏លើកទ័ពចូលវាយបន្ទាយសម្ដេចព្រះឧទ័យ ដែលតាំងជាកណ្ដាលនោះ។ ខណៈនោះចៅហ្វាយស្រុកទាំង ៤ ខេត្តដែលនៅក្នុងបន្ទាយឆ្វេងស្ដាំ លើកទ័ពចេញមកវាយផ្ទប់ពីខាងក្រៅ ពីឆ្វេងពីស្ដាំ។ ព្រះរាមទាំងពីរ វាយបន្ទាយនោះមិនបែកក៏សារទ័ព ត្រឡប់ទៅតាំងបន្ទាំយនៅកៀនស្វាយវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៧ ព្រះរាមទាំងពីរចូលវាយបន្ទាយខាងស្ដាំម្ដងវិញ។ កងទ័ពព្រះឧទ័យ ដែលនៅបន្ទាយកណ្ដាលនិងកងទ័ពចៅហ្វាយស្រុក ដែលនៅបន្ទាយខាងឆ្វេងលើកគ្នាទៅវាយផ្ទប់កងទ័ពព្រះរាមទាំងពីរទៀត។ កងទ័ពព្រះរាមទាំងពីរក៏នៅតែវាយបន្ទាយទាំងពីរនោះមិនបែកដដែល ទើបថយកងទ័ពទៅនៅក្នុងបន្ទាយដដែលវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះកន្លង ៣ ថ្ងៃក្រោយមក ព្រះរាមទាំងពីរក៏ចូលទៅវាយបន្ទាយខាងឆ្វេងទៀត។ ខណៈនោះចៅហ្វាយស្រុកដែលនៅបន្ទាយខាងស្ដាំ និងបន្ទាយរបស់សម្ដេចព្រះឧទ័យក៏ចេញទៅវាយផ្ទប់កងទ័ពព្រះរាមទាំងពីរទៀត។ កងទ័ពព្រះរាមទាំងពីរនាក់ ក៏នៅតែវាយបន្ទាយនោះមិនបែកទៀត ហើយក៏ថយទ័ពទៅនៅក្នុងបន្ទាយដដែលវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះបានវាយបន្ទាយព្រះឧទ័យនោះជាគំរប់ ៣ លើកហើយ តែវាយមិនបែកដូច្នេះ ទើបព្រះរាមទាំងពីរនាក់គិតគ្នាថា: យើងបានវាយបន្ទាយនេះ ៣ លើកមកហើយ តែវាយមិនបែកសោះ ព្រោះថា បើយើងវាយបន្ទាយខាងនេះនោះបន្ទាយទាំង ៤ ដែលនៅខាងក្រោយលើកមកជួយគ្នា ដូច្នេះយើងគួរបែងចែកកងទ័ពជា ៥ កង ហើយចូលទៅវាយបន្ទាយទាំង ៥ នោះតែម្ដងទើបបាន។ លុះដល់វារៈជាគំរប់លើកទី៤ ព្រះរាមទាំងពីរក៏បែងទ័ពជា ៥ ផ្នែកមែន ចាត់ឱ្យពញាមន្ត្រីអរជូន ឃុំពល ១០០០ នាក់ចូលចោមវាយបន្ទាយ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តលង្វែក ឱ្យពញាពិភ័ក្ដិអរជូន ឃុំពល ១០០០ នាក់វាយបន្ទាយចៅហ្វាយស្រុកខេត្តរលាប្អៀរ ឱ្យពញាពិភ័ក្ដិតេជោបាឡាត់ខេត្តបាភ្នំចូលវាយបន្ទាយចៅហ្វាយស្រុកខេត្តក្រគរ ឱ្យពញាស្នេហាតេជោចូលវាយបន្ទាយចៅហ្វាយស្រុកភ្នំពេញ រីឯខ្លួនព្រះរាមទាំងពីរនាក់ ចូលចោមវាយបន្ទាយសម្ដេចព្រះឧទ័យ។ លុះព្រះរាមទាំងពីរបែងចែកកងទ័ពរបស់ខ្លួនជា ៥ ផ្នែកដូច្នេះរួចហើយ ក៏ចូលចោមបន្ទាយទាំង ៥ នោះ តែវាយពុំបែកសោះ វាយអស់រយៈពេល ៣ យប់ ៣ ថ្ងៃ បូករួមត្រូវជា ៧ ថ្ងៃ។ នៅពេលដែលកំពុងតែវាយប្រហារគ្នានោះ មានអ្នកបំរើក្លែងពីមេទ័ពហ្លួងក្នុងខេត្តបាភ្នំ និងខេត្តត្បូងឃ្មុំមកប្រាប់ឱ្យដឹងថា មានកងទ័ពហ្លួងចូលទៅវាយបន្ទាយខេត្តទាំងពីរនោះបែកហើយ ហើយថាមេទ័ពហ្លួងទាំងពីរចាត់ឱ្យចាប់បុត្រភរិយាប្របាទម្ចាស់និងបុត្រភរិយារបស់ក្រមការសេនាទាហាន យកទៅធ្វើទោសស្រែកយំរងំពេញតែក្នុងបន្ទាយ ថាខ្លះទៀតរត់ចេញបានពីបន្ទាយ តែត្រូវពួកទាហានហ្លួងដេញចាប់យកមកចងដៃឱ្យរត់តាមសេះ ត្រឡប់ទៅបន្ទាយវិញអស់។ លោកស្រីប្របាទម្ចាស់ ប្រើខ្ញុំប្របាទម្ចាស់ឱ្យមកអញ្ជើញប្របាទម្ចាស់វិលត្រឡប់មកវិញ។ ឯលោកស្រីប្របាទម្ចាស់ បានគិតនឹងភ្នាក់ងារនិងក្រមការដែលនៅឯនោះ ឱ្យក្លែងធ្វើជាចុះចូលនឹងមេទ័ពហ្លួងជាបណ្ដោះអាសន្នសិន ដើម្បីរង់ចាំតែប្របាទម្ចាស់លើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញកាលណា នឹងទទួលជាកន្សៃសឹក វាយកំចាត់កងទ័ពហ្លួងឱ្យចេញពីក្នុងបន្ទាយមកវិញឱ្យខាងតែបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមទាំងពីរនិងក្រមការសេនាទាហានរេហ៍ពលបានឮពាក្យក្លែងនេះហើយ ក៏នឹងអាណិតបុត្រ ភរិយាពន់ប្រមាណណាស់ ទន់អស់សរសៃដៃជើងពុំអាចនឹងតស៊ូចូលវាយបន្ទាយខាងទ័ពហ្លួងទាំង ៥ នោះបានឡើយ។ ក្នុងពេលមួយរំពេចនោះព្រះរាមទាំងពីរ និងរេហ៍ពលចំលងកងទ័ពលើកត្រឡប់ថយទៅស្រុកវិញ ដើម្បីឱ្យពលចូលចោមវាយបន្ទាយរបស់ខ្លួននោះ ប្រាថ្នានឹងដណ្ដើមយកបុត្រភរិយារបស់ខ្លួនវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះរាមបាភ្នំ កាលឆ្លងទៅដល់ខេត្តបាភ្នំវិញហើយ ក៏នាំនាយកងនាយទ័ព និងរេហ៍ពលចូលទៅដល់ស្រុករបស់ខ្លួន។ ខណៈនោះ ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គបានចាប់បុត្រភរិយារបស់ព្រះរាមបាភ្នំ និងបុត្រភរិយារបស់ក្រមការសេនាទាហានរបស់ព្រះរាមបាភ្នំទាំងនោះចងឆ្កាងនៅលើក្បាលបន្ទាយ ហើយបង្គាប់ឱ្យសេនាទាហានស្រែកប្រាប់ទៅសេនាទាហានព្រះរាមបាភ្នំថា: ម្ចាស់ឯងរាល់គ្នានេះគិតក្បត់នឹងម្ចាស់ផែនដី។ ឥឡូវនេះអស់អម្ចាស់ផែនដី បញ្ជាឱ្យចៅហ្វាយរបស់យើង មកចាប់ឱ្យពួកឯងព្រមទាំងបុត្រភរិយានិងញាតិសន្តានទាំង ៧ ជួរគោត្រ យកទៅសំរេចតាមទោសានុទោស។ ដូច្នេះបើឈ្មោះណាចង់ឱ្យបុត្រភរិយា និងញាតិសន្តានរបស់ខ្លួនរួចទោសនោះ ត្រូវព្រួតគ្នាចាប់ព្រះរាមបាភ្នំតែម្នាក់នោះមកជូនចៅហ្វាយម្ចាស់យើងចុះ នោះលោកចៅហ្វាយម្ចាស់យើង នឹងឱ្យឈ្មោះនោះរួចទោសទាំងបុត្រភរិយាព្រមទាំងញាតិសន្តាន ហើយលែងឱ្យចេញត្រឡប់ទៅទីលំនៅរបស់ខ្លួន ដើម្បីនឹងប្រកបមុខរបរតាមធម្មតារៀងរាល់ខ្លួនវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បុត្រភរិយា និងញាតិសន្តាននៃក្រុមសេនាទាហានដែលត្រូវបានគេចងឆ្កាងនៅលើក្បាលបន្ទាយនោះ កាលសេនាទាហានខាងព្រះរាមបាភ្នំមកដល់ហើយ ទាហានខាងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គវាយឱ្យស្រែកយំរកស្វាមី និងបិតាតែរៀងខ្លួន។ សូរសព្ទសំរែកស្រែកយំថ្ងូរនៃបុត្រភរិយា និង ញាតិសន្តានរបស់ក្រមការសេនាទាហាន ខាងព្រះរាមបាភ្នំទាំងនោះ លាន់ឮឡើងហាក់បីដូចជាផ្គរ រន្ទះ ភ្លៀងខែដើមឆ្នាំ ឥតបីនឹងស្រាកស្រាន្តឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សេនាទាហានខាងព្រះរាមបាភ្នំ កាលឮសូរសំឡេងទាហានពញាតេជោប៉ាអង្គ ស្រែកប្រាប់ពីក្នុងបន្ទាយមកព្រមទាំងឮសំរែកបុត្រភរិយារបស់ខ្លួន ស្រែកទ្រហ៊ោយំ ទ្រហឹងអឺងកងបន្ថែមមកទៀត ក៏ទោរទន់សរសៃជើង អាណិតអាសូរស្រណោះដល់បុត្រភរិយា និងញាតិសន្តានទាំងនោះហើយទើបនាំគ្នាព្រួតចាប់ព្រះរាមបាភ្នំមែន ព្រះរាមបាភ្នំឃើញសេនាទាហានរបស់ខ្លួន ប្រែចិត្តដូច្នោះហើយ ក៏កាន់អាវុធនាំសេនាទាហានប្រមាណ ៥០ ផ្សេងទៀត ដែលស្ម័គ្រចិត្តទទួលចូលកាប់ចាក់នឹងពលរបស់ខ្លួនដែលបែកចិត្តទាំងប៉ុន្មាន។ សូរសន្ធឹកដំបង ដាវដែលកាប់ចាក់គ្នានោះ លេចឮប្រាកដឡើងហាក់បីដូចជាលាជផ្ទុះ បណ្ដាលឱ្យស្លាប់អស់បណ្ដារាស្ត្រនឹងរេហ៍ពលអស់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលនោះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ដែលឈរនៅលើក្បាលបន្ទាយឃើញហើយ ខ្លាចក្រែងបណ្ដារាស្ត្រនិងសេនាទាហានដែលប្រែចិត្តទាំងនោះ ទ្រាំតស៊ូនឹងព្រះរាមបាភ្នំពុំបាន ក៏នាំសេនាទាហានចេញពីបន្ទាយទៅជួយច្បាំងសេនាទាហានស្រុកនោះទៀត។ ពេលនោះសេនាទាហានរបស់ព្រះរាមបាភ្នំស្លាប់អស់ ២១ នាក់ចាប់បានឈ្លើយ ២៥ នាក់រួមទាំងខ្លួនព្រះរាមបាភ្នំផង។ សេនាទាហានរបស់ព្រះចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ លុះចាប់បានសេនាទាហានរបស់ព្រះរាមបាភ្នំ និង ខ្លួនព្រះរាមបាភ្នំហើយ ក៏នាំចូលបន្ទាយទើបស្រាយចំណងបុត្រភរិយា ញាតិសន្តានទាំងនោះហើយលែងទៅ។ ឈ្មោះណាដែលមានចិត្តស្មោះត្រង់ល្អ ក៏ឱ្យត្រឡប់ទៅលំនៅស្ថានរបស់ខ្លួនវិញរៀងរាល់គ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកឯព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ កាលនាំសេនាទាហានទៅដល់ទីកន្លែងខ្លួនហើយក៏ឱ្យទ័ពខ្លួនចោមវាយ ជា ៣ ផ្លូវហើយឱ្យទាហានស្រែកប្រាប់ថា: បើបើកលែងបុត្រភរិយាយើងទាំងអស់មក ទើបយើងឱ្យរួចខ្លួនទាំងអស់គ្នា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទាហានសម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា កាលបើឃើញទាហានព្រះរាមត្បូងឃ្មុំទៅដល់ហើយ ក៏ធ្វើជាភិតភ័យដុតផ្ទះក្នុងបន្ទាយ ហើយរត់ចោលបន្ទាយនោះចូលទៅក្នុងព្រៃគ្រប់គ្នានៅសល់តែទាហាន ១៥០ នាក់ដែលបង្កប់ខ្លួនឱ្យនៅក្នុងបន្ទាយនោះ ព្រះរាមត្បូងឃ្មុំឃើញទាហានព្រះជ័យជេដ្ឋារត់ចេញទៅដូច្នោះ ក៏ភ័យខ្លាចក្រែងស្លាប់បុត្រភរិយា ទើបបរពលចូលទៅក្នុងបន្ទាយនោះដោយម្នីម្នា។ ខណៈនោះទាហានហ្លួង ដែលរត់ចូលទៅក្នុងព្រៃនោះ ក៏ចេញពីព្រៃមកផ្ទប់ទាហានព្រះរាមត្បូងឃ្មុំពីក្រៅ ទាហានហ្លួងក្នុងបន្ទាយក៏ចេញមកកាប់ចាក់ទាហាន ព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ យ៉ាងសន្ធឹកគឹកកង។ ទាហានព្រះរាមត្បូងឃ្មុំទ្រាំមិនបាន ក៏បែកទ័ពរត់ចេញមកក្រៅ ខ្លះក៏រត់រួច ខ្លះក៏ស្លាប់ តែរស់តិចណាស់ឯស្លាប់ទើបច្រើន។ ឯព្រះរាមត្បូងឃ្មុំមិនបានដឹងថា មានបន្ទាយនៅខាងក្រោយក៏រត់ទៅពានលើបន្ទាយនោះ។ សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋាដែលប្រថាប់ក្នុងបន្ទាយក្រៅឃើញហើយ ក៏ដេញសេនាទាហានឱ្យចូលកាប់ ហើយចាប់បានព្រះរាមត្បូងឃ្មុំ និងសេនាទាហាន ២៤ នាក់។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យប្រហារជីវិតទាំង ២៤ នាក់ទាំងព្រះរាមត្បូងឃ្មុំព្រមទាំងបុត្រភរិយា។ ស្រេចហើយព្រះអង្គយាងបញ្ចុះបញ្ចូលបណ្ដារាស្ត្រតាំងពីខេត្តត្បូងឃ្មុំ រហូតដល់ខេត្តសំបុកសម្បូរ។ លុះបានរាបទាបហើយទើបព្រះអង្គចូលមកក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់សម្ដេចព្រះវររាជបិតា ហើយក្រាបបង្គំទូលអំពីកិច្ចរាជការគ្រប់ជំពូក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ កាលបានសំរេចការសង្គ្រាមក្នុងខេត្តបាភ្នំ ព្រៃវែង រំដួល ស្វាយទាបស្រេច ក៏លើកកងទ័ពទៅប្រាប់ប្រាមដល់ទៅស្រុករោងដំរី ព្រៃនគរ^(១)។ កាលបើបានរាបទាបល្អហើយ ទើបចៅពញាតេជោប៉ាអង្គចូលមកក្រាបបង្គំគាល់ព្រះបរមបពិត្រ ក្រាបបង្គំទូលតាមកិច្ចរាជការគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហានតាមសមគួរ។ ទ្រង់ព្រះរាជទានងារសក្ដិដល់ចៅពញាតេជោប៉ាអង្គ ជាឧកញ៉ាតេជោបុរារាជខ្នងពោះក្រៅ "គឺស្ដេចត្រាញ់ដែលមានបណ្ដាសក្ដិ ១០ ហ៊ូពាន់" ទាំងក្រមការដែលជាសេនាទាហាន ក៏ទ្រង់ប្រោសឱ្យឡើងជាទីឧកញ៉ាទាំងអស់គ្នា។ ហេតុនេះហើយបានជាសម័យនោះចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការខេត្តសំរោងទងសុទ្ធតែមានទីជាឧកញ៉ាទាំងអស់។ ចៅហ្វាយស្រុក និងក្រមការទាំងនេះ ក៏ថ្វាយបង្គំលាទៅរក្សាស្រុកខេត្តទីទៃៗ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ឆ្នាំខាល ចត្វាស័ក ពស.២១៤៦ គស.១៦០២ មស.១៥២៤ ចស.៩៦៤ សម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់ប្រឹក្សានឹងសម្ដេចព្រះសុគន្ធាមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈព្រះរាជវង្សានុវង្ស និង អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីធំតូច ខ្ញុំព្រះរាជការទាំងពួងថា: យើងបានមកតាំងចតនៅទីនេះចំនួន ១ ឆ្នាំប្លាយហើយយើងបានប្រាប់ប្រាមសឹកសត្រូវ "គឺបង្ក្រាបសឹកសត្រូវ" ថ្លើងនោះ " អ្នកដែលឡើងចាង អ្នកដែលព្រហើនមហាត ពួកបះបោរ " ក៏រាបទាបអស់ហើយ តែយើងនឹងតាំងបន្ទាយព្រះនគរនៅទីនេះតទៅទៀតពុំបានទេ ពីព្រោះទីនេះមានទឹកលិចជ្រៅ ហើយមិនមែនជាទីជ័យភូមិផង។ ញោមយល់ឃើញថានៅត្រើយអរិយក្សត្រនោះ មានទីទួលសមគួរ។ បើសៀមលើកទ័ពជើងគោកទៅប៉ះពារបន្ទាយយើង ក៏វាពិបាកដែរ។ ញោមយល់ថាគួរយើងទៅ សាងព្រះរាជវាំងតាំងបន្ទាយនៅទីនោះវិញ តើជីតុន "សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី" និងអស់សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួង អ្នកណាយល់ដូចម្ដេចខ្លះ?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះសុគន្ធាមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ បរមវង្សានុវង្សអគ្គមហាសេនា សេនាបតី មន្ត្រីទាំងពួង ក្រាបបង្គំទូលថា ទីនោះឃើញថាប្រសើរជាងទីលង្វែកមែន បើសៀមនឹងមកប្រមាថព្រះនគរពីខាងមុខយើង មានទន្លេខ័ណ្ឌទាំងសងខាង បើមកពីខាងក្រោយយើងក៏មានបឹងមានព្រៃខ័ណ្ឌដែរ បើសៀមលើកមកយើងតែងឧបាយកលជាច្រើនសង្គ្រាមក៏នឹងមានទីខាបខែប (ទីដែលល្មមអែបអាងជារបាំងរាំងទ័ពសត្រូវ) នឹងបង្កប់ទ័ពបានច្រើនអន្លើ អាត្មាភាពទូលព្រះបង្គំយល់ថាគួរណាស់ហើយ។ លុះព្រះអង្គប្រជុំយល់ព្រមហើយ ទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចត្រាស់បង្គាប់ចៅហ្វាយកំណាន់ខេត្តឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រទៅលើកផ្លូវ ត្រាស់បង្គាប់ក្រុមក្រសួងសុរិយោដីឱ្យកេណ្ឌរាស្ត្រមកកាប់ឈើ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យក្រុមមេការជាងឈើ ឱ្យទៅធ្វើដំណាក់ប្រាសាទព្រះរាជរោងក្រៅ-ក្នុង បំរុងសំរាប់ព្រះអង្គទ្រង់រាជ្យឱ្យសាងដំណាក់កំពែងសំរាប់សម្ដេចព្រះអយ្យកាមហាទេវីក្សត្រី និងដំណាក់សម្ដេចព្រះជ័យជេដ្ឋា ព្រះរាជបុត្រច្បង និងកំពែងវាំងដំណាក់សម្ដេចព្រះឧទ័យព្រះរាជបុត្រពៅ។ ទ្រង់ឱ្យសង់ថែវ រោងក្រៅក្នុង និងព្រះពន្លាសំរាប់ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់រាជ្យ សុទ្ធសឹងតែរូបចំលាក់ លាបម្រ័ក្សណ៍ជាតិហិង្គុល ទឹកមានឱភាសសោភា។ លុះសូរេចហើយ ទើបមន្ត្រីទាំងនោះនាំសេចក្ដីទៅរាយការណ៍ ក្រាបបង្គំទូលគ្រប់ប្រការ។ ក្នុងថ្ងៃ ១៣ កើត ខែបុស្ស ឆ្នាំខាល ចត្វាស័ក នោះព្រះបរមបពិត្រព្រះអង្គនាំអស់ព្រះបរមរាជវង្សារាជសេវកា សេនាបតីមន្ត្រីគ្រប់ក្រុម ចុះព្រះទីនាំងនាវា ព្រមដោយនូវបុស្សបុក និងបាំងសែតបាំងសែងព្រះសុរិយាតូរ្យតន្ត្រី។ ទាហានពាក់អាវក្រហមចែវទូកសំបកបង្កង យោងមុខព្រះទីនាំង ៣០ គូ។ លុះដល់បានឫក្សពារពេលាជាន់ឆាយាល្អហើយ ព្រះរាជហោរាគោះគងរគាំង ទូងភេរី ព្រមទាំងបុរោហិតផ្លុំត្រែស័ង្ខ ព្រះសុរិយាតូរ្យតន្ត្រី ក៏លេងប្រគំរងំខ្ទរខ្ទារជលធា។ ក្រុមយោធាទាហាន ក៏ស្រែកហ៊ោគឹកកងរំពងទាំងព្រឹក្សព្រៃលើកពលសេនាចេញទៅ។ លុះដល់ទៅមុខបន្ទាយហើយ ព្រះបរមបពិត្រ ក៏ទ្រង់ប្រថាប់ព្រះទីនាំងនៅព្រះដំណាក់ផែ។ ពួករេហ៍ពលដែលដង្ហែទាំងប៉ុន្មានក៏ចតទូករាយរៀងគ្នាតាមលំដាប់។ ក្នុងខណៈដែលនឹងរៀបឡើងព្រះដំណាក់នោះ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ និង ព្រះរាជគ្រូបុរោហិតព្រមទាំងព្រះបរមវង្សា អគ្គមហាសេនា សេនាបតីមន្ត្រីធំតូចជំនុំព្រមក្រាបបង្គំសូមអញ្ជើញស្ដេចប្រាប្ដ្រាភិសេក (១ អភិសេកស្ដេចដែលបានឈ្នះអស់សឹកសត្រូវ ព្រះអង្គក៏ព្រមព្រះរាជហឫទ័យ)។ ខណៈនោះសម្ដេចចៅហ្វាទឡ្ហៈសមុហនាយក និងសេនាបតីមន្ត្រី កំណាន់ខេត្តមានរាជប្រកាសប្រាប់ទៅចៅហ្វាយស្រុកគ្រប់ខេត្តឱ្យរៀបបណ្ដាការចូលមក ឱ្យប្រាប់មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង ត្បូងងារ (គឺនាយក្រសួង ដែលជាមេធំជាងគេ ក្នុងក្រសួង) ឱ្យធ្វើរោងរាជពិធី ៣៧ ខ្នងមានរាជវ័តី ឆ័ត្ររួត ទន់គ្រប់ទិសទី ឱ្យធ្វើរោងពិធី ៣៧ ខ្នងទៀត មានទងឆ័ត្រ រាជវ័តី និង រោងមហោស្រពនានាជាច្រើន។ ឯរាជហោរា លុះគន់គូរហើយបានថ្វាយឫក្សថា ថ្ងៃនេះជាថ្ងៃមហាសិទ្ធិជោគល្អហើយ បុណ្យក៏ចាប់ចូល ក្នុងពិធីនៅថ្ងៃ ៩ កើត ខែបុស្ស ព្រះរាជគ្រូស្រោចទឹកយោងព្រះកេសថ្វាយ ទ្រង់ព្រះខ័នព្រះនរាយណ៍។ នៅថ្ងៃ ២ រោច ខែបុស្ស ឆ្នាំខាល ចត្វាស័កហោរាក៏រៀបព្រះរាជ ប្រាប្ដ្រាភិសេក នោះដូចមានតទៅនេះ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">១. ក្នុងថ្ងៃទី១ នៃថ្ងៃចូលកាន់ពិធីបុណ្យនោះ ភ្នាក់ងារក្រុមព្រះរាជក្រិត្យ សង្ឃការីនិមន្តព្រះសង្ឃថ្វាយទឹកមន្ត។ ព្រះករុណាស្ដេចចេញនមស្ការ ព្រះរតនត្រ័យ ក្រុមព្រះរាជបណ្ឌិត ព័ទ្ធសីមាព្រះរាជរោង ក្រុមទាហានកាំភ្លើងធំ តូច ចាំយាមទ្វារទាំង ៨ ទិស ក្រុមល្បែងមហោស្រព សុរិយាតូរ្យតន្ត្រីក៏តាំងរៀបរណ្ដាប់ព្រះពិស្ណុការលេងខោល លេងងីវ (របាំចិន) លេងហាតបាយ យោងទោងសួរព្រ័ត្រ ចូលកង់ដាំដូង រត់ម៉ៃលុយកងភើង លេងភ្លេងតូរ្យតន្ត្រីប្រគំទាំង ៨ ទិស។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">២. លុះព្រឹកឡើង ជាថ្ងៃគំរប់ពីរ សម្ដេចព្រះរាជគ្រូ បុរោហិត អញ្ជើញ ស្ដេចគង់ព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រដ៏បវរទ្រង់គ្រឿងបរប្រទក្សិណព្រះនគរ អគ្គមហាសេនាបតី ពាក់អាវសាក្លាត ស្លៀកសាក្លាត ពាក់អាវផាយសពាក់មួយសុងប្រពាត (សព្វថ្ងៃគេទំលាប់ហៅតាមសំនៀងសៀមថាមួកសុងប្រផាត) ជិះដំរីហែជាគូឃៀង។ មន្ត្រីក្រុងព្រះទីនាំងគជេន្ទ្រជិះដំរីហែយោងមុខឆ្វេងស្ដាំ។ មន្ត្រីក្រុងព្រះទីនាំងអស្សតរតែងខ្លួនជិះរទេះហែ។ ក្រុងព្រះទីនាំងអស្សតរមន្ត្រីក្រុងទាហានថ្មើរជើង និងទាហានកាំភ្លើងធំតូចតែងខ្លួនអូសកាំភ្លើងធំ លីកាំភ្លើងតូច។ បន្ទាប់ពីក្រុមកាំភ្លើងធំមកមន្ត្រីក្រុងព្រះរាជយានតែងខ្លួនកាន់នូវបាំងសែត បាំងព្រះទិនករជាមរ បាយមន អភិរម្យ សែនត្វាន់។ មន្ត្រីក្រុងមហីសាតែងខ្លួនជិះក្របីចងគ្រឿង។ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តក្រៅពាក់អាវផាយ ពាក់លំគកកាន់ផ្កាឈូក ហែប្រទក្សិណព្រះនគរ។ លុះដល់វេលាល្ងាច របៀបព្រះរាជពិធីដូចថ្ងៃទី១។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៣.លុះព្រឹកឡើងក្នុថ្ងៃជាគំរប់ ៣ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈនិងសម្ដេចព្រះរាជគ្រូអញ្ជើញស្ដេចគង់ព្រះទីនាំងកញ្ចោងជ័យចេញប្រទក្សិណព្រះនគរ។ របៀបហែដូចថ្ងៃទី២។ នៅវេលាល្ងាចដូចថ្ងៃទី១។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៤. លុះព្រឹកឡើងក្នុងថ្ងៃគំរប់ ៤ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជ និង សម្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិតអញ្ជើញស្ដេចគង់ព្រះទីនាំងរាជរថ ចេញប្រទក្សិណព្រះនគរ។ របៀបហែដូចថ្ងៃទីពីរ។ វេលាល្ងាចដូចថ្ងៃទី១។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៥. លុះព្រឹកឡើងដល់ថ្ងៃទី៥ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតីមហាសង្ឃរាជ រាជាគណៈ និងសម្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិត អញ្ជើញស្ដេចគង់លើព្រះទីនាំងអស្សតរ ចងគ្រៀងហែប្រទក្សិណព្រះនគរ។ របៀបហែដូចថ្ងៃទី២។ ពេលល្ងាចដូចថ្ងៃទី១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៦. ដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៦ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជ រាជាគណៈ និងសម្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិតអញ្ជើញស្ដេចគង់លើព្រះទីនាំងនាវា យាងចេញប្រទក្សិណព្រះនគរ។ របៀបហែ និងប្រដាប់ប្រដាដូចថ្ងៃជាគំរប់ ២។ ប្លែកតែពេលនោះនាម៉ឺនមន្ត្រី ទាំងអស់ ត្រូវជិះទូកចែវ។ ក្នុងល្ងាចមានកម្មវិធីដូចថ្ងៃទី១។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៧. លុះដល់ថ្ងៃជាគំរប់ ៧ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជ រាជាគណៈ និង សម្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិតអញ្ជើញស្ដេចគង់ព្រះទីនាំង យានុមាត្យយាងចេញប្រទក្សិណព្រះនគរទៀត។ របៀបរៀបក្បួនហែដូចថ្ងៃជាគំរប់ ២។ លុះយាងដល់ទ្វារព្រះបរមរាជវាំងហើយ ក្រុមព្រះរាជវង្សានុវង្សស្ដេចយាងមកអញ្ជើញ ស្ដេចយាងចូលក្នុងព្រះនគរវិញ។ លុះដល់ទីភ្នំកៃលាស (ឈ្មោះភ្នំជាពិសេសមួយក្នុងពួកភ្នំហិមាល័យ។ ក្នុងទីនេះភ្នំកៃលាសគឺជាភ្នំដោយបន្ទះ ឫស្សីពាសក្រដាសមានទំនងជាភ្នំ) បុស្សបុកមណ្ឌប សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជ រាជាគណៈ និងស្ដេចព្រះរាជគ្រូបុរោហិត អញ្ជើញស្ដេចឡើងលើភ្នំកៃលាសប្រថាប់នៅក្រោមមណ្ឌល ហើយសម្ដេចទាំងពីរព្រះអង្គ ស្រោចទឹកយោព្រះកេស។ ព្រះបរមនាថទ្រង់ព្រះខ័ន នៅព្រះឥសូរព្រះនរាយណ៍។ ព្រះបុរោហិតថ្វាយទឹកមុទ្ធាភិសេក ស្លៀកស្លឹកព្នៅតាមដោយនូវបុរាណរាជបវេណីហើយ ក្រុមព្រះបុរោហិតក៏តាំងផ្លុំត្រៃស័ង្ខប្រគំតូរ្យតន្ត្រី វាយនូវរគាំង គងរំពកក្រៃ។ ផ្នែកក្រុមកាំភ្លើងធំក៏បាញ់សាឡទ២០ កាំភ្លើងហើយសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជ និង សម្ដេចព្រះមហាឥសីភ័ទ្ទ ក៏ស្ដេចនិមន្តចុះចាកមណ្ឌប ត្រឡប់ចូលមកក្នុងព្រះបរមរាជវាំងវិញ។ ក្រុមព្រះភូសា មាលា អញ្ជើញគ្រឿងកកុធភណ្ឌថ្វាយគ្រឿងនូវព្រះខ័តរតន៍មង្គល យាងចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម្យ ទើបសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជា រាជាគណៈ ថានានុក្រម និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស អគ្គមហាសេនា សេនាបតី ក្រាបបង្គំថ្វាយរាជសម្បត្តិនិងចំរើនព្រះពរ ថ្វាយព្រះបរមពិត្រ។ ព្រះបរមពិត្រទ្រង់ក៏ព្រះរាជទាំនព្រះពរតបវិញ ហើយក្រុមព្រះរាជគ្រូបុរោហិតថ្វាយស្លុតី។ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី មហាសង្ឃរាជ រាជាគណៈ ថានានុក្រម ក៏សូត្រព្រះពុទ្ធមន្ត ចំរើនព្រះជន្មថ្វាយជាសូរេចហើយ ទើបស្ដេចទ្រង់យាង ឡើងចូលក្នុងព្រះរាជមន្ទីរធំ តូរ្យតន្ត្រីក៏ចាប់ផ្ដើមប្រគំរងំ ខ្ទរខ្ទារ ក្នុងព្រះរាជពិធីបុណ្យប្រាប្ដាភិសេកដ៏រុងរឿងត្រកាលនេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ឡើងសោយរាជ្យប្រាប្ដាភិសេក ក្នុងឆ្នាំខាល ចត្វាស័ក ពស. ២១៤៦ គស.១៦០២ មស.១៥២៤ ចស.៩៦៤ ទ្រង់ព្រះនាមជាព្រះបាទសម្ដេចរាជឱង្ការព្រះស្រីសុរិយោពណ៌បរមរាជា រាមាធិបតី ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ធម្មិករាជាធិរាជ បរមចក្រពត្រា មហាធិបតិន្ទនរិន្ទរតនាកាស ឱកាសជាតិមហិស្សរ វរអគ្គមហាបុរសរដ្ឋ វិវឌ្ឍនាតិរេក ឯករាជជាមហាមេចង្កូល កំពូលក្រុងកម្ពុជាធិបតី មហាបុរីរដ្ឋ សណ្ឋិតជាមកុដភូមិន្ទឥន្ទបត្តកុរុរដ្ឋ រាជមន្ទីរសិលាមហាស្ថានបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង។ ទ្រង់អភិសេកសម្ដេចព្រះក្សត្រីជាសម្ដេចព្រះភគវតីព្រះស្រីចក្រពត្តិ។ ព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះរាជបញ្ជាឱ្យដោះលែងមនុស្សដែលមានទោស ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យលែងសត្វ និងឱ្យរួចពន្ធព្រះរាជបវេណតាមព្រះរាជប្រពៃណី។ តាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងរាបមក ភ្លៀងក៏បង្អុរចុះរះរាយខុសរដូវ បណ្ដាលរាស្ត្រជនទាំងពួងប្រកបមុខរបរធ្វើស្រែចំការច្បារដំណាំគ្រប់ប្រភេទ បានសម្បូណ៌ហូរហៀរពោរពាសចំរើនផលទ្វេឡើងមួយជាពីរ មួយជាបួន។ អ្នកប្រទេសបានថ្វាយគ្រឿងបណ្ណាការពឹងបុណ្យព្រះបារមីជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់មកឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក ពស.២១៤៧ គស.១៦០៣ មស.១៥២៥ ចស.៩៦៥ នេនឡី (នេនឡីនេះគឺជាសិស្សទីពីររបស់លោកគ្រូព្រះបទុមបារមីចៅអធិការវត្តទ្រៀល ក្នុងស្រុកបារាយណ៍សព្វថ្ងៃ ជាសិស្សរួមអាចារ្យជាមួយនឹងចៅពញាតេជោប៉ាអង្គមាស) តាំងសិល្ប៍បាន ៣ ឆ្នាំប្លាយមកហើយ ក៏តាំងប្រសិទ្ធីបានច្រើនប្រការ គឺចង់ឱ្យកើតទៅជាឃ្មុំ ស្រាំង ឪម៉ាល់ តាឪ ខ្លា និងដំរី ជាដើមបានទាំងអស់។ នេនឡីនេះពុំទាន់ទាំងតាំងសិល្ប៍នោះបានគ្រប់ ៧ ឆ្នាំផងទេ ក៏កំរើកចិត្ត ចង់ធ្វើជាស្ដេចសោយរាជ្យណាស់។ លុះគិតថាដែលខ្លួនតាំងប្រសិទ្ធីបានតាមបំណងនេះ មុខជានឹងតាំងនៅស្ថិតស្ថេរចីរកាលតរៀងទៅហើយ ទើបយកជាតិហិង្គុល មកលាយលាបធ្វើជាកងចក្រ លាយលក្ខណ៍នៅបាតដៃ បាតជើងហើយដើរឃោសនាបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រកាលតាំងខ្លួនថា: ខ្លួននោះគឺជាព្រះបាទបាឡីកងចក្រ អាចក្រឡះក្រឡាធ្វើដូចម្ដេចបានតាមបំណងទាំងអស់ឥតមានសល់ចន្លោះហើយ។ អាណាប្រជារាស្ត្រ កាលបើឃើញដូច្នោះហើយក៏ជឿចុះចូលជាច្រើន ព្រោះយល់ឃើញថាឡីនេះពិតជាអ្នកមានបុណ្យមែន។ ព្រះបាទ ឡាឡីកងចក្រនេះបានតែងតាំងសេនាបតីមន្ត្រីគ្រប់តំណែងការ តាំងកំពែងព្រះនគរនៅក្នុងខេត្តគោកសេះ (ស្រុកបារាយណ៍ក្នុទីរួមខេត្តកំពង់ធំសព្វថ្ងៃនេះ) ហើយចាត់កងទ័ពអោយចេញទៅវាយសង្កត់រឹបយកបានខេត្តកំពង់សៀម ស្ទឹងត្រង់ ជើងព្រៃ ដេញអស់ចៅហ្វាយស្រុក។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះកេណ្ឌទ័ពតាំងទប់ពុំបាន ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយចោលស្រុកទីទៃ។ ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ កេណ្ឌពលយកទៅច្បាំងតទល់ទៀត តែរាស្ត្រពុំហ៊ានចុះកំណែនដោយជឿស្ដាប់ថា បាឡីកងចក្រនេះជាអ្នកបុណ្យពិតប្រាកដមែន។ អស់ចៅហ្វាយស្រុកទាំងនោះ ក៏បកសំបុត្រប្ដឹងចូលមកសេនាបតី។ សេនាបតី ក៏យកសេចក្ដីទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង នាក្រុងល្វាឯមតាមហេតុដំណើរ សិល្ប៍របស់បាឡីកងចក្រនោះ។ សេចក្ដីថា : ត្បិតឥឡូវនេះ មានកើតអ្នកមានសិល្ប៍ម្នាក់ឈ្មោះបាឡីកងចក្រ បណ្ដារាស្ត្របាក់បបខ្លបខ្លាចចុះចូលជាច្រើន បានទាំងលើកកងទ័ពទៅសង្កត់យកអស់ខេត្តត្រើយខាងកើតទាំងប៉ុន្មាន ព្រមទាំងសំលាប់បានពញាស្រែន្យខាំងហ្វា (កោះ) ជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបារាយណ៍គោកសេះមួយ ពញាពេជ្រតេជោ (សុខ) ជាចៅហ្វាយស្រុកជើងព្រៃមួយផង។ ឯចៅហ្វាយកំពង់សៀម និងចៅហ្វាយស្រុកខេត្តស្ទឹងត្រង់បានរត់គេចខ្លួនរួចខ្លួន។ បាឡីកងចក្រសំលាប់តែបាឡាត់ខេត្តទាំងពីរនាក់។ ចៅមឿង ចៅបានទាំងប៉ុន្មានចុះចូលទៅខាងវាទាំងអស់ហើយ។ វាបានទៅតាំងបន្ទាយនៅខេត្តបារាយណ៍គោកសេះ វាបានទាំងតែងតាំងសេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់តំណែងទៀតផង ហើយតាំងឈ្មោះវាថាព្រះបាទបាឡីកងចក្រ។ ឈ្មោះនេះដែលបានជាវាធ្វើដូច្នេះកើត ព្រោះវាចេះមន្តវិជ្ជាការ សិល្ប៍សាស្ត្រ អាចក្រឡះក្រឡាធ្វើអ្វីក៏បាន គឺធ្វើជា ឃ្មុំ ខ្លា ដំរី ជាដើម ដេញចឹងទិចព្រេចជល់ខាំបាន។ នៅទីនោះគ្មានចៅហ្វាយ ស្រុកណាអាចហ៊ានច្បាំងតតាំងទប់ទល់នឹងបានសោះឡើយ។ អ្នកសិល្ប៍នេះខ្លាំងពូកែលើសអ្នកមានសិល្ប៍សព្វដង។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ បរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយទ្រង់ព្រួយព្រះរាជហឫទ័យខ្លាំងណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ប្រើឧកញ៉ារាជតេជៈមួយ ឧកញ៉ាវិបុលរាជមួយ ឱ្យធ្វើជាមេទ័ពលើក ទ័ពចេញទៅជាពីរផ្លូវដើម្បីទៅចាប់អាបាឡីកងចក្រនោះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាទីពីរក៏ថ្វាយបង្គំលាចេញមកហើយចាត់នាយកងនាយទ័ព ឱ្យឃុំពលជាមុខក្រោយឆ្វេងស្ដាំ តាមក្បួនពិជ័យសង្គ្រាម។ ស្រេចហើយឧកញ៉ាទាំងពីរ លើកកងទ័ពចេញទៅជាពីរផ្លូវ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ារាជតេជៈ លើកកងទ័ពទៅដល់កំពង់ឆ្នាំងចំលងកងទ័ពទៅឡើងកំពង់ហាវ (តាំងនៅក្នុងស្រុកកំពង់លែងទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំងសព្វថ្ងៃនេះ) ហើយលើកទ័ពកាត់ចុងខេត្តអាសន្ទុក ទិសខាងត្បូងតំរង់ទៅខេត្តបារាយណ៍គោកសេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯឧកញ៉ាវិបុលរាជចំលងកងទ័ពទៅល្វាទេរ ហើយឆ្លងទៅរកាកោងលើកកាត់សំដៅជើងព្រៃតំរង់ទៅខេត្តបារាយណ៍គោកសេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ថ្ងៃដែលសន្មតគ្នារួចហើយនោះ មេទ័ពទាំងពីរក៏ចូលចោមវាយបន្ទាយបាឡីកងចក្រជាពីរទិស។ ពេលនោះបាឡីកងចក្រដឹងហើយ ក៏ចាត់ឱ្យកងទ័ពរុំស្មៅ រុំចំបើងធ្វើជារូបមនុស្សហើយឱ្យយកទៅដាក់លើភាគបន្ទាយបង្គាប់ឱ្យរេហ៍ពលស្រែកហ៊ោកញ្ជ្រៀវពីក្នុងបន្ទាយមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទ័ពខាងព្រះនគរទាំងពីរខាង កាលបើឃើញរូបមនុស្សហើយក៏បញ្ជាឱ្យពលបាញ់តំរង់ទៅ តែបាញ់ពុំត្រូវបន្តិចសោះ។ លុះទ័ពខាងព្រះនគរបាញ់ អស់គ្រាប់រំសេវហើយ បាឡីកងចក្រក៏ឡើងលើកភាគបន្ទាយ យកអង្ករ យកលាជមកសែកសិល្ប៍វិជ្ជាការឱ្យកើតជាឃ្មុំ ស្រាំង ឪម៉ាល់ដេញទិចទ័ពខាងព្រះនគរទាំងពីរកងនោះរត់បាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ ឧកញ៉ារាជតេជៈ និងឧកញ៉ាវិបុលរាជក៏អនិច្ចកម្មក្នុងសង្គ្រាមនោះទៅ។ ហេតុការណ៍ដែលមេទ័ពទាំងពីរបរាជ័យនោះ ទ្រង់ជ្រាបដល់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ ព្រះអង្គក៏ត្រាស់ប្រើឧកញ៉ាចក្រី (ប្រាជ្ញ) ឧកញ៉ាក្រឡាហោម (ពេជ្រ) ឱ្យលើកទ័ពទៅទៀត ដើម្បីនឹងទៅរំលាយអ្នកសិល្ប៍បាឡីកងចក្រនោះឱ្យបាន។ ឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់ក៏ថ្វាយបង្គំលាព្រះបាទអ្នកអម្ចាស់ចេញមកកេណ្ឌរាស្ត្រខេត្តរលាប្អៀរ និងខេត្តលង្វែក។ លុះកេណ្ឌបានហើយសេនាបតីទាំងពីរក៏ចាត់បែងកងទ័ពជាពីរកងឱ្យឧកញ៉ាក្រឡាហោមពេជ្រទទួលយកពលខេត្តលង្វែក ឱ្យឧកញ៉ា ចក្រីប្រាជ្ញទទួលយកពលខេត្តរលាប្អៀរ ហើយចាត់ក្រុមការភ្នាក់ងារ តាមក្រសួងឱ្យមានជានាយកង នាយទ័ពកាន់ពលជាកងមុខក្រោយឆ្វេងស្ដាំ។ លុះស្រេចហើយ ឧកញ៉ាទាំងពីរ ក៏ចំលងពលទៅឡើងនៅភូមិរកាកោង ហើយចេញទៅដល់បារាយណ៍ខេត្តគោកសេះ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯបាឡីកងចក្រក្នុងគ្រានោះរៀបចេញមកត្រួតខេត្តជើងព្រៃ ដើម្បីនឹងលើកទៅសង្កត់យកខេត្តកំពង់សៀមហើយចាត់ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបារាយណ៍គោកសេះ ឱ្យឃុំពលជាកងមុខ ចាត់ចៅមឿងគោកសេះឱ្យឃុំពលប៉ែកខាងស្ដាំឱ្យចៅមឿងទ្រៀលឃុំពលជាប៉ែកឆ្វេង ឱ្យចៅមឿងសំពងជ័យឃុំពលជាប៉ែកខាងក្រោយ បាឡីកងចក្រខ្លួនឯងឃុំពលជាទ័ពលួងរួចទើបលើកចេញទៅ។ នៅក្នុងកងទ័ពនីមួយៗ បាឡីកងចក្រចាត់ឱ្យមានភ្លេងពិណពាទ្យ ភ្លេងចិននិងភ្លេងជ្វាលេងហែចេញទៅ។ សូរសព្ទនៃតូរ្យតន្ត្រី រងំឧត្តមក្រៃពេក។ ខណៈនោះកងទ័ពក្នុងនគរ ហើយមកដល់ខេត្តជើងព្រៃខាងបាឡីកងចក្រ ក៏លើកទ័ពទៅដល់ទីនោះដែរ ហើយក៏ជួបនឹងកងទ័ពឧកញ៉ាក្រឡាហោម ឧកញ៉ាចក្រី។ មេទ័ពហ្លួងទាំងពីរកងជួបហើយ ក៏បរពលឱ្យចូលច្បាំងនឹងទ័ពមុខទ័ពឆ្វេងទ័ពស្ដាំ របស់បាឡីកងចក្រ។ កងទ័ពមុខរបស់បាឡីកងចក្រទទួលច្បាំងដែរ តែទ្រាំពុំបានក៏រត់ប្រាសថយក្រោយ។ ទាហានជាកងទ័ពខាងព្រះនគរ ដេញចាក់កាប់ទ័ពបាឡីកងចក្រស្លាប់ និងពិការអស់ជាច្រើន។ មេកងទ័ពហ្លួងទាំងពីរកងបានជ័យជំនះ ហើយក៏លើកពលដេញតាមទៅដល់ទ័ពបាឡីកងចក្រទៀត បាឡីកងចក្រសែកមន្តហើយស្រែកថាឱ្យកើតទៅជាដំរី ជាខ្លាក៏កើតជាដំរី ជាខ្លាទាំងហ្វូងមែន ហើយដេញខាំ ដេញព្រេចមេកង មេទ័ពហ្លួងទាំងពីរកងរត់បែកចេញខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ រីឯមេទ័ពហ្លួងទាំងពីរក៏រត់យកតែខ្លួនចូលទៅក្រុងល្វាឯមវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលដែលព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទ្រង់ជ្រាបហើយ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះពិរោធណាស់ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យដកហូតងារពីមេទ័ពទាំងពីរនាក់នោះចេញពីរាជការ ហើយទ្រង់ឱ្យរើសយកខ្លួនអ្នកដទៃទៀតតែងតាំងជាថ្មីមកជំនួសវិញ ទើបទ្រង់ជ្រើសរើសរកមន្ត្រីណាដែលមានសមត្ថភាពឱ្យធ្វើជាមេទ័ពដើម្បីឱ្យទៅប្រាប់សឹកសង្គ្រាម។ ខណៈនោះសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា ព្រះឱរសាធិរាជស្ដេចយកសេចក្ដីក្រាបបង្គទូលថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ឮសម្ដេចព្រះមហាទេវីក្សត្រី ជាព្រះអយ្យកាដំណាលប្រាប់ថា:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">បាឡីកងចក្រនេះ ដើមឡើយជាសិស្សរបស់លោកគ្រូមហាបទុមបារមី ចៅអធិការវត្តទ្រៀល (វត្តនេះសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅក្នុងសង្កាត់ទ្រៀល ស្រុកបារាយណ៍ កំពង់ធំ) លួចយកតំរាមាសរបស់លោកបាន ហើយក្រឡា ខ្លួនជាសត្វក្រួចពាំតំរាមាសនោះហើរចេញទៅ ហើយទៅតាំងពិធីនៅលើភ្នំ។ ថាបើបានតាំងពិធីនោះគ្រប់ ៧ ឆ្នាំហើយនឹងបានជាស្ដេចសោយរាជ្យនៅមហានគរ។ ថាបើបាឡីកងចក្រនោះតាំងពិធីពុំទាន់គ្រប់ ៧ ឆ្នាំទេនោះទើបមានសេនា គិតចង់ចេញទៅប្រាប់ប្រាមបាន។ ថាលោកគ្រូបទុមបារមីនោះមានសេចក្ដីបារម្ភនឹងមហានគរនេះណាស់ ទើបបានយកសិស្សម្នាក់ឈ្មោះម៉ឺនមាសមកថ្វាយសម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម ដើម្បីឱ្យទ្រង់យាងចេញទៅបង្ក្រាបអ្នកសិល្ប៍នោះ។ ប៉ុន្តែគ្រានោះសម្ដេចព្រះកែវហ្វាយពុំបានយកព្រះទ័យទុកដាក់រាប់អានម៉ឺនមាសនោះទេ ដូច្នេះម៉ឺនមាសនោះក៏ខ្ចាត់ភ្លាត់ព្រាត់ចេញពីព្រះអង្គទៅ ហើយទៅនៅខេត្តក្រៅក៏បានធ្វើជាក្រឡាពាស រួចធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទង គឺឧកញ៉ាបុរារាជសព្វថ្ងៃនោះ។ ថាមានតែឧកញ៉ាមាសនេះទេ ទើបទៅប្រាប់ប្រាមអ្នកសិល្ប៍បាឡីកងចក្រនោះបាន។ បើគិតតាំងពីផែនដីសម្ដេចព្រះកែវហ្វាពញាញោម មកដល់ផែនដីល្អងធូលីព្រះបាទនេះ បានត្រឹមតែជាង ៤ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះទេក៏ចាកចេញមកតាំងខ្លួនជាស្ដេច។ ដូច្នេះបាឡីកងចក្រនេះមិនយឺតយូរប៉ុន្មានទេ គង់តែរលាយសិល្ប៍នោះពុំខាន។ តែបាឡីកងចក្រនេះត្រូវទំនាយថា: ត្រូវចៅហ្វាយស្រុកមាសនេះចេញមុខទៅ ទើបអាចនឹងរំលាយវាបាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មួយរំពេចនោះ សម្ដេចព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឧកញ៉ា ដូរុងវិជ័យនាយទាហានសេះឱ្យចំលងសេះជិះទៅតាមយកខ្លួនឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ ឱ្យចូលមកក្រាបបង្គំគាល់។ គ្រានោះអាយ៉តជាបាវជំនិតរបស់ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ ដែលលោកឧកញ៉ានេះបានបង្ហាត់បង្ហាញសិល្ប៍វិជ្ជាការឱ្យចេះដឹង អស់ពិចិត្រទុកជាតំណាងខ្លួនដ្បិតខ្លួនអាឥតមានបុត្រ ហើយបានតែងតាំងអាយ៉តនោះជាឧកញ៉ារាមរាជតេជោ។ បើឧកញ៉ាតេជោបុរារាជត្រូវការបង្គាប់បញ្ជាការអ្វីៗទៅក្រមការ ឬ បណ្ដារាស្ត្រណា ឧកញ៉ាតេជោតែងឱ្យឧកញ៉ារាមរាជតេជោ បង្គាប់បញ្ជាស្នងវាចាខ្លួន។ នោះអស់ក្រមការនិងបណ្ដារាស្ត្រ កោតខ្លាចស្រឡាញ់រាប់អាន ឧកញ៉ារាមរាជតេជោទាំងអស់។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងគ្រាដែលព្រះរាជបំរើទៅដល់ហើយ អញ្ជើញឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ នោះ ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ និង ឧកញ៉ារាមរាជតេជោក៏ឡើងជិះសេះ មានទាំងសេនាទាហានជិះសេះបំបោលផាយ ហែហមអមផងចូលមកជាប្រញាប់ លុះមកដល់ភ្នំពេញហើយ ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ និង ឧកញ៉ារាមរាជតេជោក៏ចុះទូកឆ្លងចូលទៅក្រាបបង្គំគាល់ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រនៅក្រុងល្វាឯម។ ព្រះបាទអ្នកជាអង្គម្ចាស់ទតឃើញហើយ ក៏ត្រាស់សួរទៅឧកញ៉ាតេជោបុរារាជថា អ្នកដែលចូលមកជាមួយនេះឈ្មោះអ្វី ហើយធ្វើការរាជការមាននាទីតំណែងជាអ្វី?។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជក្រាបបង្គំទូលថា ឈ្មោះនេះមានងារជាឧកញ៉ារាមរាជតេជោធិរាជ រាជការ ជាជំនួសទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ។ ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំបានបង្ហាត់បង្ហាញ ឈ្មោះនេះឱ្យរៀនសព្វសិល្ប៍វិជ្ជាការ ជាតំណាងខ្លួនទូលព្រះបង្គំ ព្រោះទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ អាឥតមានបុត្រ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពេលនោះទើបសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រជាអង្គម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងទ្រង់ត្រាស់ថា: ឥឡូវនេះ នេនឡីដែលចូលយកតំរាលោកគ្រូព្រះបទុមបារមី ហើយបានទៅតាំងសិល្ប៍នោះ ឥឡូវចេញមកតាំងខ្លួន ជាព្រះបាទកងចក្រលាយល័ក្ខណ៌ហើយលើកទ័ពចេញទៅសង្កត់ខេត្តខ្លះ ស្លាប់ចៅហ្វាយស្រុកអស់ជាច្រើនហើយ។ ដូច្នេះរឿងកាលដែលលោកគ្រូព្រះបទុមបារមីបង្ហាត់បង្រៀនឧកញ៉ាទុកឱ្យប្រាប់ប្រាមអ្នកសិល្ប៍នេះ នោះតើត្រូវធ្វើដូចម្ដេចខ្លះ ឱ្យឧកញ៉ាធ្វើឱ្យបានសំរេច ដើម្បីទុកជាកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ក្នុងក្រុងកម្ពុជាធិបតីនេះទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាជាព្រះរាជបុត្រច្បង ដែលក្រាបបង្គំគាល់គង់នៅជួបជុំ ក្នុងទីនោះដែរ ទ្រង់មានព្រះបន្ទូលថា: កាលនៅក្នុងផែនដី ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស នោះក៏ធ្លាប់មាឮឈ្មោះចៅហ្វាយស្រុកសំរោងទងនោះល្បៅលាន់រន្ទឺថា: សម្ដេចចៅពញាតេជោដោមឌីនជាអ្នកខ្លាំងពូកែមុជជ្រែកដី លេចឮល្បីសុះសាយ ហើយកេរ្តិ៍ឈ្មោះ នៅមានរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះដែរ លុះដល់មកជំនាន់ពូដែលបានធ្វើជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទងដែរនោះ ក៏លេចឮល្បីឈ្មោះពូ ថាជាអ្នកខ្លាំងពូកែមិនតិចដែរទេ ដូច្នេះហើយសូមឱ្យពូខំប្រឹងប្រាប់ប្រាមបាឡីកងចក្រនេះ ឱ្យបានរាបទាបទៀត ដើម្បីយកកេរ្តិ៍ឈ្មោះទុកឱ្យដូចជាសម្ដេចចៅពញាតេជោជ្រែកដីនោះកុំបីខាន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងពេលនោះឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ ក្រាបបង្គំទទួលព្រះរាជឱង្ការដំកល់លើត្បូង ឱ្យខ្សឹបក្រាបទូលឧបាយមួយថា ជាការណ៍អាថ៌កំបាំងមួយដែលពូកែយ៉ាងឆុតឆាប ហើយក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះបរមបពិត្រលើកទ័ពចេញទៅ លុះលើកទ័ពទៅដល់ខេត្តកោះសេះហើយ ឧកញ៉ាបុរារាជក៏ប្រស្នាប្រាប់ទៅកងទ័ពទាំងអស់ថា : សិស្សរួមគ្រូនឹងខ្ញុំឈ្មោះ បាលីកងចក្រនេះឯង ដែលខ្លាំងពូកែទាំងគំនិតប្រាជ្ញា ព្រមទាំងមន្តវិជ្ជាការផង។ ដូច្នេះយើងនឹងចូលវាយវាតែម្ដងពុំទាន់បានទេ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះប្រឹក្សារួចហើយ ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជក៏ឱ្យកងទ័ពផឹកទឹកស្រះពីរគឺ ឈ្មោះស្រះសំបួរមួយ ស្រះរាជអង្គរែសមួយ។ រួចស្រេចហើយ អ្នកបញ្ជាឱ្យធ្វើរោងរានរាជវតីព័ទ្ធសីមា ដោតទង់ជាតិតាំងពិធីគ្រប់ទាំង ៩ ទិស និមន្តព្រះសង្ឃចូលចំរើនព្រះពុទ្ធមន្តទាំង ៨ ទិសទៀតឱ្យឧកញ៉ារាជអង្គរេន្ទ្រ ដែលសុំពីព្រះបាទអ្នកជាអង្គម្ចាស់មកនោះចូលតាំងពិធី។ ឯស្រះនោះ អ្នកឱ្យគាស់ហើយដាំសុទ្ធសឹងតែដើមសំបួរព្រមទាំងប្រសិទ្ធីថ្នាំដាក់ក្នុងស្រះនោះឱ្យរេហ៍ពលផឹក ដើម្បីការពារមិនឱ្យស្រាំង ឪម៉ាល់ ឃ្មុំ ដំរី ខ្លា រមាស ទិចខាំព្រេចដល់បាន។ ឯព្រះបាទបរមនាថ បរមបពិត្រ ទ្រង់ឱ្យជ្រើសរើសបានស្រីម្នាក់ឈ្មោះ ម៉ែន ក្នុងចំណោមពួកពិសេស ដែលចេះធ្វើម្ហូបចំណីយ៉ាងឯក។ ទ្រង់ធ្វើជាចាប់ទោសស្រីនោះថាធ្វើព្រះក្រយ៉ាស្ងោយយឺតយូរ ទ្រង់ឱ្យវាយខ្នង ៣០ ខ្វាប់ ហើយទ្រង់ឱ្យដាក់ច្រវ៉ាក់ទុក។ លុះដល់ពេលយប់ ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យខ្ញុំរាជការ ដែលជិតស្និទនឹងព្រះអង្គទៅនិយាយប្រាប់នាងម៉ែននោះថា ដែលទ្រង់ឱ្យវាយខ្នងដាក់ក្ដីនេះ នឹងបានទ្រង់ព្រះក្រោធឱ្យប្រាកដនោះក៏ទេដែរ។ កិច្ចដែលទ្រង់បានបញ្ជាឱ្យធ្វើនេះ គឺធ្វើដើម្បីតែនឹងឱ្យនាងម៉ែនឯង រត់ចេញទៅធ្វើកលឧបាយបន្សាបសិល្ប៍របស់បាឡីកងចក្រតែប៉ុណ្ណោះទេ។ ថាបើនាងអាចធ្វើការណ៍នេះឱ្យសំរេចបាន ទ្រង់នឹងព្រះរាជទានងារជាខុនណាង ហើយនឹងព្រះរាជទានមាសប្រាក់ជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាងម៉ែន បានដឹងសេចក្ដីនោះហើយ មានចិត្តត្រេកអរពន់ប្រមាណណាស់ ទើបលើកដៃប្រណម្យថ្វាយបង្គំតំរង់ទៅចំព្រះបាទអ្នកជាអម្ចាស់ហើយពោលថា: ខ្ញុំម្ចាស់នឹងទទួលធ្វើការណ៍នេះថ្វាយដោយចិត្តភក្ដី សុច្ចរិត ស្មោះត្រង់លុះត្រាតែបានសំរេច ហើយនឹងបំរើក្រោមល្អងធូលីព្រះបាទដរាបដល់អវសានជីវិត។ លុះគិតបានការណ៍សព្វគ្រប់ហើយ វេលាយប់អ្នកម៉ឺន ដែលស្និទព្រះអង្គក៏ប្រញាប់ប្រញាល់រវាសរវៃត្រឡប់មកវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ចំណែកនាយយាមទ្វារបន្ទាយរបស់បាឡីកងចក្រ កាលឃើញស្ត្រីប្លែកមុខ មានរូបឆោមលោមពណ៌ស្អាតសក្ដិសម តែបែកខ្នងមុខកើតទុក្ខព្រួយពន់ប្រមាណ ក៏ចូលទៅប្ដឹងសេនាបតី។ សេនាបតីយល់ឃើញហើយ ក៏យកសេចក្ដីនោះទៅក្រាបបង្គំព្រះបាទបាឡីកងចក្រ។ បាឡីកងចក្រឱ្យហៅយកខ្លួននាងម៉ែនទៅសាកសួរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នាងម៉ែនឆ្លើយថា ខ្ញុំម្ចាស់ឈ្មោះម៉ែនជាពួកពិសេសហ្លួង។ (គឺពួកចុងភៅធ្វើព្រះស្ងោយថ្វាយហ្លួង) មានមួយថ្ងៃនោះ ខ្ញុំម្ចាស់ឈឺពោះទទួលទានដំណេកលង់លក់ទៅ។ ពេលនោះហ្លួងយកទោសដាក់ក្ដីខ្ញុំម្ចាស់ ហើយត្រាស់បង្គាប់ឱ្យវាយខ្ញុំម្ចាស់ដរាបដល់បែកខ្នងនេះ។ ក្នុងរឿងនេះ ខ្ញុំម្ចាស់តូចចិត្តណាស់ក៏រត់មកសូមជ្រកកោន ពឹងបុណ្យព្រះបារមីព្រះអង្គដើម្បីសូមឱ្យបានសេចក្ដីសុខតរៀងទៅ។ កាលដែលទ្រង់ព្រះករុណាដាក់ក្ដីឃុំខ្ញុំម្ចាស់នោះ ពុំគួរនឹងខ្ញុំម្ចាស់រត់រួចខ្លួនឡើយ ប៉ុន្តែជាភ័ព្វសំណាងរបស់ខ្ញុំម្ចាស់នឹងបានមកជ្រកកោនពឹងបុណ្យព្រះបារមីព្រះអង្គ ព្រោះខ្ញុំម្ចាស់បានបួងសួងទេវតាថា បើព្រះអង្គនឹងគ្រប់គ្រងផែនដី ជាមហាចក្រពត្តិមែន សូមទេវមេត្តាបំបាំងភ្នែក ភូឃុំទាំងពួង កុំឱ្យមើលខ្ញុំម្ចាស់ឃើញឡើយ។ ក្នុងខែផល្គុននេះ ជារដូវប្រាំងរាំងស្មោះក៏ស្រាប់តែមានភ្លៀង ផ្គរ រន្ទះពន់ប្រមាណ មើលផ្លូវពុំឃើញសោះ។ ខណៈនោះខ្ញុំម្ចាស់ក៏រត់រួចមក ហើយក៏ស្រាប់តែមានសត្វអំពិលអំពែកមួយហើយបំភ្លឺផ្លូវមកដល់ មាត់កំពង់ខ្ញុំម្ចាស់ ក៏យកទូកគេជិះ ហើយសត្វអំពិលអំពែកនោះក៏ចេះតែហើរបំភ្លឺផ្លូវពីខាងមុខជាដរាប លុះមកដល់ជ្រោយចង្វារ ខ្ញុំម្ចាស់ក៏ឡើងដើរមកហើយជួលរទេះគេជិះបន្តមកទៀត។ ក្នុងពេលដែលខ្ញុំម្ចាស់ធ្វើដំណើរមកនោះគ្មាននរណាម្នាក់សាកសួរឃាត់ខ្លាំងថាអ្វីៗឡើយ ការណ៍ដែលបានសំរេចដូច្នេះ ក៏ដោយសារតែបុណ្យបារមីព្រះអង្គ ដែលនឹងត្រូវបានគ្រប់គ្រងខ្ញុំម្ចាស់ ឱ្យឃើញជាក់ស្ដែងថែមទៀតថាអំណើះតទៅ ព្រះអង្គមុខជានឹងបានសោយរាជសម្បត្តិ គ្រប់គ្រងក្រុងកម្ពុជានេះដោយងាយពុំខានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯបាឡីកងចក្រ បានស្ដាប់នាងម៉ែនពួកពិសេសយកសេចក្ដីក្រាបទូលដូច្នេះហើយ ក៏ត្រូវព្រះទ័យណាស់។ ទ្រង់ព្រះ សំរួលសើចក្អាកក្អាយ ហើយក៏ទទួលយកខ្លួននាងម៉ែននោះទុកជាពួកពិសេស។ តាំងពីពេលនោះមក ទ្រង់ឱ្យតែនាងម៉ែននេះតាក់តែងភោជនាអាហារ ជាក្រយាស្ងោយថ្វាយសោយនិងលៀងសេនាបតី មន្ត្រីទាំងឡាយជារឿយៗ។ នាងម៉ែនក៏តែងតែធ្វើម្ហូបចំណីថ្វាយ និងថ្វាយទាំងឫកពារ សំរស់ជាទីតំរេកហឫទ័យ ទាល់តែបាឡីកងចក្រដប់មិនបាន ក៏ចូលរួមប្រវេណីនឹងនាងម៉ែននោះទៅ ហើយលើកនាងនេះឱ្យឡើងជាស្នំឯក ទ្រង់ឱ្យនាងម៉ែននេះបង្គាប់បញ្ជាលើពួកស្រីស្នំក្រមការទាំងអស់។ កាលនោះនាងម៉ែនឃើញបាឡីកងចក្រទន់ចិត្តហើយ ក៏រឹតតែធ្វើឫក គួរឱ្យស្រឡាញ់ចាប់ចិត្តមេត្រី សំរស់សំរួលពន់ប្រមាណ។ លុះយល់ថាបានការណ៍ហើយនាងម៉ែនក៏ទូលសួរអំពីត្រណមនោះ។ ពេលនោះបាឡីកងចក្រដែលកាន់ទោរទន់ចិត្ត ជឿស្លុងណាស់ទៅហើយនោះ ក៏ប្រាប់ទៅនាងម៉ែនអំពីត្រណមផ្សេងៗដែលខ្លួនត្រូវតមនោះគ្រប់ប្រការ។ ក្រោយនោះមក នាងម៉ែនកាលបើនឹង ដាំស្ល ធ្វើម្ហូបចំណីអ្វីៗ ក៏យកទឹកត្រឡាច និងឈាមរដូវស្រីមកលាយធ្វើជាក្រយាស្ងោយជាដរាប។ លុះធ្វើបានការណ៍សព្វគ្រប់ហើយ នៅក្នុងវេលាយប់នាងម៉ែនក៏លបរត់ទៅរកកងទ័ពឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជយល់ជាបានការណ៍ហើយ ក៏ត្រៀមកងទ័ពលើកចេញទៅចោមវាយបន្ទាយបាឡីកងចក្របាឡីកងចក្រក៏ចេញទៅឈរលើភាគបន្ទាយរាយមន្តកាឡា ឱ្យកើតទៅជាពលតែមិនសំរេច បាឡីកងចក្ររាយមន្តម្ដងទៀត សែកឱ្យកើតទៅជាដំរី ខ្លាតែសត្វទាំងនោះក៏ពុំកើតដូចសព្វដងដែរ។ បាឡីកងចក្រយល់ថាខ្លួន នឹងត្រូវអស់បុណ្យហើយ ក៏លោតចុះពីលើភាគបន្ទាយ ហើយរត់ចេញទៅចូលទៅក្នុងចំការរបស់អ្នកស្រុកឈ្មោះ សួស-ជៃ និងចំការអ្នកឯម។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជបានយល់បាឡីកងចក្ររត់ចោលបន្ទាយដូច្នេះហើយ ក៏ឱ្យលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយនោះហើយចាត់ប្រើឧកញ៉ារាមរាជតេជោយ៉តឱ្យលើកទ័ពទៅតាមបាឡីកងចក្រ ដែលរត់ចូលទៅក្នុងចំការសួស-ជៃ និង អ្នកឯម។ ឧកញ៉ារាមរាជតេជោ យ៉តដេញទាន់បាឡីកងចក្រ បាឡីកងចក្រក៏រាតនឹងឧកញ៉ារាមរាជតេជោយ៉តវិញ តែត្រូវឧកញ៉ារាមរាជតេជោ សំលាប់បាឡីកងចក្របានហើយក៏នាំយកក្បាលនោះមកជូន ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជមាសបានឃើញក្បាលបាឡីកងចក្រនោះហើយ ក៏ចាត់ឱ្យយកក្បាលនោះទៅដោតផ្ទាល់ទុកជាបំរាម ហើយលើកកងទ័ពចូលទៅក្នុងបន្ទាយ បង្គាប់ឱ្យរឹបរើសយករបស់ទ្រព្យទាំងអស់ ដែលមាននៅក្នុងឃ្លាំងទាំងប៉ុន្មាន។ ក្នុងពេលនោះកងទ័ពរើសយកបានមាស ប្រាក់ ភ្លុក និងកុយជាច្រើន ហើយនាំចូលមកក្រាបថ្វាយបង្គំទូលតាមដែលខ្លួនបានដឹងពីថ្វីដៃដែលឧកញ៉ារាមរាជយ៉តបានធ្វើការ ដរាបដល់មានជ័យជំនះក្នុងគ្រានោះគ្រប់ប្រការ។ លំដាប់នោះព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះរាជទានរង្វាន់ដល់សេនាទាហានដែលបាននឿយហត់ ក្នុងការបង្ក្រាបពួកថ្លើងនោះតាមសមគួរ ហើយឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ និងឧកញ៉ារាមរាជតេជោ ហើយ និងអស់សេនាទាហាន ក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាទៅរក្សាខេត្ត ស្រុក ភូមិ ដូចដែលវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">នេះនឹងនិយាយអំពីពញានូ ដែលត្រូវជាព្រះអនុជផ្សេងព្រះមាតា នឹងព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងវិញ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឯពញានូ កាលដែលបែកបន្ទាយលង្វែកនឹងព្រះចៅនរេឝ្វរហើយនោះបានរត់ភៀសព្រះអង្គទៅនៅថ្មគោលក្នុងខេត្តកំពង់ធំសព្វថ្ងៃនេះ ហើយបានបញ្ចុះបញ្ចូលបណ្ដារាស្ត្រព្រៃលើបានជាច្រើន ហើយក៏តាំងព្រះអង្គជាស្ដេច ព្រះនាមជាសម្ដេចព្រះរាមថ្មគោល។ លុះដល់ ពស. ២១៤៦ គស.១៦០២ មស.១៥២៤ ចស.៩៦៤ ឆ្នាំខាល ចត្វាស័កនោះ ព្រះរាមថ្មគោលក៏កំរើកចិត្តចង់បានជាស្ដេចសោយរាជសម្បត្តិ ក៏ចាត់មន្ត្រី ដែលព្រះអង្គបានតែងតាំងនោះឱ្យធ្វើជានាយកងនាយទ័ព លើកទៅសង្កត់ដេញឧកញ៉ាឧទ័យធិរាជ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តអាសន្ទុក ហើយចៅហ្វាយស្រុកនេះ ក៏ស្លាប់បាត់បង់ជីវិតក្នុងសង្គ្រាមនោះទៅ។ ព្រះរាមថ្មគោលបានលើកកងទ័ពទៅសង្កត់យកមឿង (គឺឃុំពល ឬសង្កាត់ក្នុងសម័យឥឡូវនេះ) ដែលត្រូវឡើងទៅខេត្តអាសន្ទុកទាំង ២៤ មឿង បានហើយក៏លើកទៅដេញចៅហ្វាយស្រុកបារាយណ៍ជើងព្រៃទៀត ហើយចៅហ្វាយស្រុកបារាយណ៍ជើងព្រៃនោះក៏រត់ចោលស្រុកនេះទៅទៀត។ តាំងតែពីពេលដែលព្រះរាមថ្មគោលសង្កត់យកបានខេត្តទាំងបីនេះហើយ ព្រមទាំងយកបានមឿងទាំង ២៤ ទៀតនោះព្រះរាមថ្មគោលក៏កំរើកចិត្ត ហើយក៏ចាប់ផ្ដើមតែងតាំងសេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់តំណែងការ។ ក្នុងគ្រានោះចៅហ្វាយស្រុកបារាយណ៍ជើងព្រៃ ដែលគេរត់ភៀសខ្លួនទៅនោះ ក៏ចូលទៅក្រាបបង្គំទូលព្រះបរមនាថបរមបពិត្រ ជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូងនៅក្រុងល្វាឯម។ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបហើយ ទ្រង់ព្រះតំរិះថា: ពញានូនេះត្រូជាព្រះបរមរាជវង្សផង បើនឹងឱ្យលើកកងទ័ពទៅធ្វើឱ្យខ្លាំងតែម្ដង ឃើញថាមិនកើត ទើបត្រាស់ប្រើឧកញ៉ា ព្រះស្ដេចធិបតី១ ឧកញ៉ាធម្មឧទ័យ១ ទៅពិត (ប្រាប់) លោកគ្រូចៅអធិការវត្តហ្លួង ក្នុងខេត្តបរិបូរណ៌នោះដែលត្រូវជាគ្រូបាធ្យាយរបស់ពញានូថា ឱ្យពិតលោកឱ្យលោកទៅក្លៀវក្លមបញ្ចុះបញ្ចូលដឹកនាំឱ្យព្រះអង្គនូវស្ដេចយាងមកនៅក្នុងក្រុងវិញ ទ្រង់នឹងទំនុកបំរុង ព្រះរាជទាននាទីរាជការ និង បៀវត្សឱ្យសមគួរនឹងព្រះកេរ្តិ៍ ព្រះកិត្តិយស។ ឧកញ៉ាទាំងពីរនាក់បានធ្វើតាមទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់។ ខណៈនោះ លោកគ្រូចៅអធិការវត្តហ្លួងក្នុងខេត្តបរិបូរណ៍បានស្ដាប់មន្ត្រីទាំងពីរនាក់ ជាព្រះរាជបំរើពិតទូលដូច្នេះហើយក៏ម្នីម្នានិមន្តចុះទូកឡើងគោក ហើយនិមន្តរហូតទៅដល់ថ្មគោល។ ពញានូព្រះរាមថ្មគោល កាលបើបានទ្រង់ជ្រាបថា លោកជាគ្រូនិមន្តទៅដល់ហើយ ក៏យាងចេញមកទទួលថ្វាយបង្គំគ្រូតាមទំនៀមដែលសិស្សានុសិស្សផងទាំងពួង តែងគោរពប្រណិប័តន៍ចំពោះគ្រូទាំងឡាយ។ ទើបលោកគ្រូចៅអធិការនោះមានថេរដីកាទូលថ្វាយថា : សម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ស្ដេច បានឡើយសោយរាជសម្បត្តិឡើងកាលណា ទ្រង់តាំងព្រះរាជហឫទ័យប្រកបដោយយុត្តិធម៌ណាស់។ ឥឡូវនេះព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាបថា ទ្រង់ឯនេះមកតាំងព្រះអង្គនៅក្នុងព្រៃនេះមិនជា ទើបទ្រង់សូមយាងស្ដេចឱ្យចូលទៅគង់ក្នុងក្រុងល្វាឯម រួមទីរាជការមួយទៅ តែបើទ្រង់រឹងទទឹង នឹងនៅតែព្រះអង្គនៅក្នុងព្រៃឱ្យព្រះនគរបែកបាក់ជាពីរយ៉ាងនេះនឹងនាំឱ្យវិនាសរាស្ត្រនឹងស្លាប់ ព្រាត់បុត្រភរិយាជាមិនខាន។ ដូច្នេះគួរតែស្ដេចយាងទៅគង់នៅក្រុងល្វាឯមតាមព្រះរាជហឫទ័យ នៃសម្ដេចព្រះរៀមរួមបិតាទៅ។ ពេលនោះពញានូព្រះរៀមថ្មគោល ក៏ប្រកែកពុំព្រមយាងមកសោះទោះបីលោកគ្រូចៅអធិការនោះលួងលោមដូចម្ដេចក៏ដោយ ក៏នៅតែពុំព្រមយាងមកដែរ ទើបលោកគ្រូចៅអធិការនោះនិមន្តត្រឡប់ចូលទៅក្រុងល្វាឯមវិញ យកសេចក្ដីថ្វាយព្រះពរ ព្រះបរមបពិត្រតាមដំណើរការណ៍។ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការហើយ ទ្រង់ត្រាស់ទាហានសេះ ឱ្យជិះសេះទៅយកខ្លួនឧកញ៉ាតេជោបុរារាជចូលគាល់ហើយទ្រង់តែងតាំងជាមេទ័ពកាន់អាជ្ញាសឹកសំរេចការរាជការ ឱ្យចេញទៅប្រាប់ប្រាមព្រះរាមថ្មគោលក្នុងខេត្តសន្ទុក។ ទើបឧកញ៉ាតេជោបុរារាជថ្វាយបង្គំលាត្រឡប់ទៅដល់ខេត្តវិញ ហើយក៏ចាត់ចែងកេណ្ឌរេហ៍ពលរួចស្រេច ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ ចាត់សេនាទាហានរេហ៍ពលដូច្នេះ :</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ា រាមរាជតេជោ ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាកងទ័ពជន្ល</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ាស្នេហាតេជោ បាឡាត់ស្ដាំឃុំពល ៥០០ នាក់ជាកងទ័ពមុខ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ាភក្ដីតេជោ បាឡាត់ឆ្វេង ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាប៉ែកស្ដាំ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ាពិភ័ក្ដិតេជោស្នងស្ដាំឃុំពល ៥០០ នាក់ជាប៉ែកឆ្វេង</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ាជំនិតតេជោ ស្នងឆ្វេង ឃុំពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពក្រោយ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឱ្យឧកញ៉ាវិជិតតេជោ ស្នងកណ្ដាលឃុំរេហ៍ពល ៥០០ នាក់ជាទ័ពស្បៀង។ លុះបានឫក្សជាពេលាល្អហើយ ហោរាពិនិត្យជាន់ឆ្នាំយ៉ាងពណ្ណរាយបរិបូរណ៍ ឡើងរាសី ៣ ជាន់ហើយក៏ឱ្យគោះគងទូងភេរី លើកយោធាទៅដល់កំពង់ឆ្នាំង តាំងឱ្យចំលងរេហ៍ពល និងសេះដំរីទៅដាក់នៅកំពង់ហៅ។ នៅពេលដែលកំពុង តែចំលងរេហ៍ពលទៅនោះ ពញាយសតេជោឯក ចៅមឿងខេត្តកំពង់ហៅដែលពញានូព្រះរាមថ្មគោល សង្កត់យកបានហើយនោះដឹងហើយ ក៏កេណ្ឌពលបាន ៥០០ នាក់ លើកមកស្នាក់មិនឱ្យឆ្លងរួចសោះ ខណៈនោះពញាយសតេជោបានជួបនឹងកងទ័ពរបស់ឧកញ៉ារាមរាជតេជោយ៉ត ឧកញ៉ាយ៉តក៏ទទួលច្បាំង។ ចៅមឿងឯកស៊ូទ្រាំ នឹងកំលាំងហើយនិងវិជ្ជាការរបស់ឧកញ៉ារាមរាជតេជោយ៉តពុំបាន។ ពេលនោះឧកញ៉ារាមរាជតេជោយ៉តកាប់ពញាយសតេជោ នឹងផ្ដាក់ធ្លាក់ពីខ្នងសេះស្លាប់មួយរំពេច។ ក្រមការនិងនាយកងទ័ពខាងចៅមឿងឯកឃើញចៅហ្វាយរបស់ខ្លួនស្លាប់ហើយ ក៏បែកទ័ពរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ លុះចំលងកងទ័ពរួចហើយ ឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គចាត់នាយទ័ពឆ្វេងស្ដាំ ឱ្យទៅវាយយកខេត្តបារាយណ៍ជើងព្រៃ។ ទ័ពវាយបានយកមកជាចំណុះចុះចូលដូចដើមវិញ ហើយឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គ ក៏លើកកងទ័ពតំរង់ទៅស្រុកថ្មគោល វាយទ័ពចៅមឿងដែលនៅតាមផ្លូវទៅបានជាច្រើនខេត្ត។ លុះលើកកងទ័ពទៅដល់ភូមិកំពង់ស្វាយឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គ បង្គាប់ឱ្យបញ្ឈប់កងទ័ពហើយប្រឹក្សានឹងនាយកងទ័ពទាំងនោះថា ពញានូនេះ ជាព្រះបរមវង្សក្នុងព្រះរាជត្រកូល ទោះបីម្ដេចម្ដា យើងគួរកុំធ្វើឱ្យអន្តរាយព្រះអង្គនឹងអាវុធ។ លុះប្រឹក្សាការណ៍នេះរួចហើយ ទើបឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គចាត់កងទ័ពឱ្យទៅបង្កប់ទៅជន្លដូច្នេះ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឧកញ៉ាពិភ័ក្ដិតេជោ បាឡាត់១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឧកញ៉ារាមរាជតេជោ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ឧកញ៉ាពេជ្រតេជោ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ចៅហ្វាយស្រុកជើងព្រៃ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឱ្យឃុំពល កាន់ទង់ជ័យសំរាបងាររបស់ឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គ ហើយលើកពលបរចូលទៅជាកងជន្ល។ បន្ទាប់មកឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គ ចាត់ឱ្យ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ចៅហ្វាយស្រុក ខេត្តកំពង់សៀម១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ស្នងឆ្វេង ខេត្តសំរោងទង១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឃុំរេហ៍ពល ទៅបង្កប់នៅស្ទឹងស្រគំឱននាត្រើយខាងឆ្វេងដៃ។ បន្ទាប់មកទៀតឧកញ៉ាតេជោចាត់ឱ្យ:</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ស្នងស្ដាំ ខេត្តសំរោងទង១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ចៅមឿងទូកមាស១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ចៅមឿងក្រកោះ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">- ចៅមឿងស្រងែ១</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក៏លើកកងទ័ពចេញទៅប្រតិបត្តិការតាមបញ្ជា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពញានូព្រះរាមថ្មគោល កាលបានសំលាប់ចៅពញាឧទ័យធិរាជហើយ ក៏ឡើងគ្រប់គ្រងស្រុក ហើយតាំងព្រះនាមខ្លួនថា សម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជ។ កាលដឹងដោយកងទ័ពខាងសេះដែលចាត់ឱ្យយាមល្បាតថា ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជលើកទ័ពមកដល់ហើយ សម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជនូ ក៏នាំសេនាទាហានជាអ្នកស្រែទាំងនោះ ឃុំពលរេហ៍ពល លើកទ័ពចេញទៅជួបនឹងកងជន្ល របស់ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ។ ទ័ពជន្ល ក៏បរពលចូលច្បាំងជាបួនផ្លូវ។ ឯនាយកងទ័ពជន្លរបស់ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជទាំងបីផ្នែកក្លែងធ្វើជាចាញ់ ហើយរាថយរត់ប្រាស់ទៅក្រោយវិញ។ ពេលនោះសម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជអង្គនូពុំទ្រង់ជ្រាបនូវកលឧបាយនៃកិច្ចការសឹកសង្គ្រាមហើយនឹកស្មានថាកងទ័ពទាំងនោះ ពិតជាចាញ់ថ្វីដៃព្រះអង្គប្រាកដនោះក៏បរពលដេញតាមទៅ។ លុះទ័ពអង្គនូដេញទ័ពរបស់ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជទៅដល់ស្ទឹងស្រគំឱនហើយស្រាប់តែកងទ័ពរបស់ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជ វាយផ្ទប់ទាំងសងខាង ហើយវាយបង្អង់អោយយូរ ល្មមតែឧកញ៉ាបុរារាជលើកទ័ពទៅដល់។ លុះទៅដល់ហើយ ឧកញ៉ាតេជោក៏លើកទ័ពព្រមគ្នា ចូលកាប់សំលាប់កងទ័ពសម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជអង្គនូ ឥតមានសំចៃដៃឡើយ។ កងទ័ពខាងព្រះអង្គនូទ្រាំពុំបាន ក៏រត់បែកខ្ញែកខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ទៅ។ ខណៈនោះ ឧកញ៉ាតេជោបុរេរាជស្រែកហាមថា កុំឱ្យសំលាប់ពញានូនោះឡើយ ឱ្យព្រួតគ្នាចាប់ព្រះអង្គឱ្យបានទាំងរស់នោះនាយកងទ័ពក៏ចូលចាប់នឹងដៃបានខ្លួនសម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជអង្គនូ ហើយក៏នាំយកទៅជូនមេទ័ពសំរេចរាជការឃើញហើយមេទ័ពសំរេចរាជការក៏ឱ្យស្រាយចំណង ហើយទទួលថ្វាយបង្គំតាមទំនៀម។ តមកមេទ័ពព្រះនគរ អញ្ជើញសម្ដេចចៅពញាឧទ័យធិរាជអង្គនូឱ្យចូលក្នុងទ្រុង ហើយចាត់សេនាទាហានឃុំព្រះអង្គ ទូលថ្វាយព្រះបរមនាថ បរមបពិត្រសូមទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។ ព្រះបរមបពិត្រទ្រង់លើកលែងទោស ឱ្យពញានូឱ្យនៅគាល់បំរើខាងក្នុងជាអ្នកជា។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">តមកព្រះបរមបពិត្រទ្រង់ព្រះចិន្តាថា ខេត្តសន្ទុកនេះជាខេត្តមួយធំទូលាយណាស់ ហើយមានព្រំប្រទល់ផែនដីជាប់នឹងដែនដីលាវផង មនុស្សកំណាចខូចកាចក៏មានច្រើនទើបទ្រង់តែងតាំងចៅពញាឧទ័យធិរាជអង្គនូ ឱ្យទៅនៅគ្រប់គ្រងស្រុកសំរោងទង ឱ្យឧកញ៉ាតេជោបុរារាជដែលកាលពីដើមជាឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គនោះ ទៅគ្រងខេត្តសន្ទុក ទុកជាចៅហ្វាយស្រុកខ្នងពស់ក្រៅ។ គោរម្យ៍ងារឧទ័យធិរាជ និងតេជោបានត្រូវផ្លាស់ប្ដូរគ្នាតាំងពីគស.១៦០៤ ចស.៩៦៦ ក្នុងឆ្នាំរោង ឆស័ក រៀងមក។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបឧកញ៉ាតេជោបុរារាជចាត់បំរើឱ្យទៅទទួលទ្រព្យសម្បត្តិនិងអ្នកជំទាវមហេសីសោភីនារីសោភ័ណស្រែន្យពីខេត្តសំរោងទងទៅខេត្តសន្ទុក លើកទីតាំងក្រុងពីព្រះឥន្ទកុមារ មកតាំងនៅទីភូមិកំពង់ស្វាយធ្វើជាទីក្រុងប្រជុំជនវិញដោយហេតុថានៅទីនោះមានទឹកថ្លា ជ្រះល្អ។ ចំណែកទីប្រជុំជន ខែត្រគ្រប់ទីដែនសន្ទុកចាស់នោះ តាំងឱ្យចៅមឿងនៅថែរក្សាព្រះចេតិយ ព្រះពុទ្ធបដិមាករដែលសម្ដេចព្រះធម្មរាជា ទ្រង់បានកសាងទុកមកនោះរៀងមក។ លុះដល់រដូវទ្វារទសមាស ព្រះបរមពិត្រស្ដេចយាងចូលទៅធ្វើបុណ្យក្នុងក្រុងនោះ។ ឧកញ៉ាតេជោបុរោរាជ យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលស្នើសូមប្រែឈ្មោះខេត្តនោះជាខេត្តកំពង់ស្វាយវិញ នោះព្រះករុណាក៏ទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតិ ព្រមតាមសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលស្នើសុំ។ ហេតុនេះហើយបានជាជាប់ហៅខេត្តសន្ទុកនោះថាជាខេត្តកំពង់ស្វាយរៀងមក។ ឧកញ៉ាតេជោបុរារាជគ្រប់គ្រងចៅមឿង ២៤ មឿងគឺ</span> {| class="wikitable" |- ! <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ល.រ. </span> !! <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មឿង</span> !! <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ល.រ.</span> !! <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">មឿង</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">គោកសេះ</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៣.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ប្រាសាទដប់</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ជីក្រែង</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៤.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កោះកែ</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៣. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ស្ទោង</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៥.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ត្បែង</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៤. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះឃ្លាំង</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៦.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ពស់រោង</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៥. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រហ្មទេព</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៧.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ត្រឡែងកែង</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៦. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះខ័ណ្ឌ</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៨.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ងន</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៧. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ម្លូព្រៃ</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១៩.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ឈើទាល</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៨. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ជាំក្សាន្ត</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២០.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សែន</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ៩. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">វារីសែន</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២១.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សានគ</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១០. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រែកក្ដី</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២២.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ជ័យសម្បូណ៌</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១១. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សន្ទុក</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២៣.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កំពូលពេជ្រ</span> |- | <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ១២. </span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កំពង់លែង</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> ២៤.</span> || <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ព្រះប្រសព្វ</span> |} <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទាំង ២៤ មឿងនេះឱ្យឡើងស្ដាប់ឧកញ៉ាតេជោប៉ាអង្គគឺឧកញ៉ាតេជោបុរារាជទាំងអស់។ មឿងទាំង ២៤ នេះបានប្រកបដោយសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្តរៀងមកឥតមានសឹកសត្រូវអ្វីមកបៀតបៀនបានឡើយ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះដល់ពស.២១៤៩ គស.១៦០៥ មស.១៥២៧ ចស.៩៦៧ ឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័ក ព្រះបាទបរមនាថបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង សម័យថ្ងៃមួយនោះព្រះអង្គទ្រង់យាងចេញគង់ចុងព្រះរាជរោងរម្យជួបជុំអស់ព្រះបរមវង្សាមហាមាត្យាភិមុខមន្ត្រី ហើយទ្រង់ត្រាស់ថា យើងរវល់តែប្រាប់ប្រាមសឹកសង្គ្រាមក្នុងរយៈវេលា ៥ ឆ្នាំកន្លងមកនេះពុំទាន់បានគិតការរៀបចំព្រះបរមវង្ស និងព្រះរាជសីមាអាណាខេត្តក្នុងក្រុងកម្ពុជាធិបតីនេះ ឱ្យបានសក្ដិសមត្រឹមត្រូវនៅឡើយទេ។ យើងយល់ថាខាងក្រុងទេពបុរីស្រីអយុធ្យានគរសៀមនោះ តែងតែគិតមកពាធាបៀតបៀន នគរយើងច្រើនគ្រា ច្រើនដងមកហើយដូច្នេះយើងគួរចងសម្ព័ន្ធមិត្ត នឹងព្រះចៅក្រុងហ្វេ ចង់ចងស្ពានព្រះរាជមេត្រីសុំយកព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីអង្គចូវ ឱ្យបានមកផ្សំជាព្រះរាជទេពី នឹងព្រះជ័យចេស្ដាជាព្រះរាជបុត្រច្បងរបស់យើង។ ថាកាលណាបើបានដូចសេចក្ដីប្រាថ្នារបស់យើងហើយ នគរសៀមក៏គង់តែនឹងកោតញញើតយួនខ្លះ ពុំសូវនឹងគិតមកញាំញីនគរយើងពេក។ តើអស់អ្នកគ្រប់គ្នាយល់ឃើញដូចម្ដេច?</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ទើបព្រះបរមវង្សានុវង្ស អង្គអគ្គមហាសេនា សេនាបតីមន្ត្រីទាំងពួងក្រាបបង្គំទូលថា: ទ្រង់ព្រះចិន្តានេះជាត្រឹមត្រូវណាស់ ប្រសិនបើបានដូចប្រាថ្នាហើយ មុខជាសៀមដែលតែងតែគិតប្រមាថស្រុកយើងនោះ វានឹងគិតកោតញញើតទៅស្ដេចយួននោះខ្លះដែរ។ កាលបើយួនគិតញាំញីស្រុកយើងវិញ ក៏មុខជានឹងគិតកោតញញើតដល់ទៅស្ដេចស្រុកសៀមពុំខានដែរ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">លុះជំនុំប្រឹក្សាយល់ព្រមដូច្នេះហើយ ទើបសម្ដេចព្រះបាទបរមបពិត្រជាអម្ចាស់ជីវិតលើត្បូង ត្រាស់បញ្ជាឱ្យ</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">១ ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">២ ឧកញ៉ាមហាទេព</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">៣ ឧកញ៉ាធិរាជវង្សា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ជាឧបទូត ទោទូត ត្រីទូត អញ្ជើញព្រះសុភអក្សរ និងគ្រឿងបណ្ណាការចុះទូកសមុទ្ទចេញទៅក្រុងហ្វេ។ ដល់ហើយរាជទូតក៏នាំសេចក្ដីទៅប្ដឹងអុង ជាសេនាបតីនាំឡើងក្រាបបង្គំទូលព្រះចៅក្រុងហ្វេ។ ព្រះចៅក្រុងហ្វេប្រែឱ្យសេចក្ដីថា</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">សូមចងសម្ព័ន្ធមិត្ត សូមព្រះអង្គចូវជាព្រះរាជបុត្រីយកទៅផ្សំផ្គុំឱ្យធ្វើជាព្រះរាជទេពី សម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដាអភិសេកកាលណា នឹងបានតាំងជាព្រះអគ្គមហេសីគ្រប់គ្រងព្រះរាជបុរីតប្រយូរវង្សទៅ។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">កាលដែលសម្ដេចព្រះចៅក្រុងហ្វេរាជបូរីទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ហើយ ត្រូវត្រាស់ឱ្យមន្ត្រីប្រឹក្សា។ ពេលនោះសេនាបតីក្នុងក្រុងហ្វេស្រុកយួនយកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលថា: ពីដើមរៀងមក មហានគរក្រុងកម្ពុជានោះឯករាជ្យ មាននគរយើង និងនគរដទៃទៀតជាចំណុះចុះចូលព្រះបារមីជាច្រើន។ តែក្រោយមក មានក្សត្រពុំទ្រង់យុត្តិធម៌ ក៏ទាបព្រះកិត្តិយសថយចុះមក តែនៅពុំទាន់ដាច់ព្រះបរមវង្សាព្រះមហាក្សត្រនោះឡើយ គឺនៅពេញជាព្រះរាជត្រកូលដដែល។ ថាព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ អង្គនេះក៏ល្បីល្បាញឮរន្ទឺព្រះរាជានុភាព ខាងការបោបប្រាមសឹកសត្រូវដ៏មាំមួនណាស់ ទាំងព្រះរាជហឫទ័យក៏ប្រកបដោយសេចក្ដីសុចរិត យុត្តិធម៌ណាស់ដែរ។ ថាបើព្រះចៅក្រុងហ្វេយល់ព្រមតាមសេចក្ដីសុំនូវព្រះរាជត្រកូលយួននេះ យើងនឹងបាននគរកម្ពុជាជាពីរព្រះនគរគួរសមជាចងស្ពានមានព្រះរាជមេត្រីបាន។ ទើបសម្ដេចព្រះចៅក្រុងហ្វេ បរមរាជាធិរាជទ្រង់យល់ថា មន្ត្រីប្រឹក្សាព្រមហើយ ព្រះអង្គក៏ឱ្យរើសរកស្ត្រីយួនចំនួន ៥០០ នាក់ ជាសាវលិក (ស្រីជំទង់អ្នកបំរើព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រា) ឱ្យរើសរកប្រុស ៥០០ នាក់ដាក់ជាចំណងព្រះហស្ថ ហើយ ព្រះអង្គឱ្យចាស់ទុំអញ្ជើញសម្ដេចព្រះរាជបុត្រី និង បរិវារចុះសំពៅ ១៥ នាំព្រះរាជបុត្រី មកក្រាបបង្គំទូលថ្វាយសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ។ ព្រះបរមនាថបរមពិត្រទ្រង់ចាត់ឱ្យរៀបវំទទួលយ៉ាងធំ អញ្ជើញសម្ដេចព្រះអង្គចូវ ឡើងទៅគង់ក្នុងព្រះមហាប្រាសាទ។ លុះដល់ថ្ងៃជាវេលាល្អ ក្នុងខែផល្គុន ឆ្នាំរោង ឆស័ក (ឆ្នាំរោងដូចជាខុសទេ ព្រោះកាលទ្រង់ត្រាស់ប្រើឱ្យទៅសុំបុត្រីយួននោះ ពីឆ្នាំម្សាញ់ សប្តស័ក ទៅហើយ នោះទ្រង់អភិសេកសម្ដេចព្រះជ័យចេស្ដា ឱ្យឡើងជាមហាឧបរាជ អភិសេកព្រះអង្គម្ចាស់ចូវ ព្រះរាជបុត្រីស្ដេចយួន ព្រះរាជទេពី អភិសេកសម្ដេចព្រះឧទ័យព្រះរាជបុត្រពៅជាព្រះកែវហ្វា។ ព្រះនគរក្រុងកម្ពុជាធិបតីក៏បានសេចក្ដីសុខក្សេមក្សាន្ត ហើយយួនបានចូលចេញក្នុងនគរកម្ពុជាធិបតីនេះតាំងតែពីថ្ងៃនោះរៀងមក សំបូរសម្បត្តិធម្មជាតិជាច្រើន។</span> <span style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">ក្នុងរាជ្យព្រះអង្គនេះ ទ្រង់ឱ្យនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីពាក់អាវផាយ ហើយព្រះអង្គទ្រង់បញ្ញតិឱ្យនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីឆ្លើយទូលថា ព្រះស្រីសារពេជ្រសម្ដេចនរនាថ។</span> http://watkhemararatanaram.org/maha_boros_khmer/maha_boros_04.php#readPage 54 ---- *១. គឺព្រៃនគរក្នុងដែនយៀកណាមខាងត្បូង មិនមែនក្រុងពិជ័យសន្លប់ដូនតីព្រៃនគរ ដែលជារាជធានីរបស់ស្ដេចកននោះទេ។ ទីក្រុងពិជ័យសន្លប់ដូនតីព្រៃនគរនោះ តាំងនៅក្នុងស្រុកត្បូងភ្នំ ខេត្តកំពង់ចាម។ បោះនៅរោងពុម្ព អន្តរជាតិ ផ្ទះឡូត៍លេខ ១១ G ៥ ផ្លូវលេខ ៣៧១ ឧកញ៉ា ទេពផន សង្កាត់លេខ ៥ ទីសំណាក់ការលេខ ៧៦ ស.២ ផ្លូវលេខ ២៩៨ មហាវិថីព្រះបាទមុនីវង្ស សង្កាត់លេខ ៥ ភ្នំពេញ តម្កល់ទុកតាមលេខ ១៩៩ ចុះថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦៩ បោះចំនួន៣៥០០ច្បាប់។ {|align="center" |+(ក្រសួងឃោសនាការបានអនុញ្ញាតិឲ្យហើយ) |} {{នាវាជតិកម្មជំពូក|ផែនដីសម្ដេចពញាញោម|ផែនដីព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យចេស្ដា}} c38gkmpunibmjmhili5nhs7gr975vro 0 2979 7094 7093 2016-05-02T04:04:03Z 175.100.60.213 /* មាតិកា */ wikitext text/x-wiki ==មាតិកា== *[[ចៅហ្វាយគុយ/វាចាអ្នកនិពន្ធ|វាចាអ្នកនិពន្ធ]] *[[ចៅហ្វាយគុយ/ឧទ្ទិសកថា|ឧទ្ទិសកថា]] *១. [[ចៅហ្វាយគុយ/១|ស្ដេចខ្មែរ ស្ដេចយួន]] *២. [[ចៅហ្វាយគុយ/២|ចោរយួនប្លន់ខេត្តព្រះត្រពាំង]] *៣. [[ចៅហ្វាយគុយ/៣|សកម្មភាពចៅហ្វាយគុយ]] *៤. [[ចៅហ្វាយគុយ/២|ឈាមហូរនៅវត្តផ្នូរដូង]] *៥. [[ចៅហ្វាយគុយ/៥|អន្ទាក់មេទ័ពយួន អុង​​~ឡូវ]] *៦. [[ចៅហ្វាយគុយ/៦|ឧត្តមគតិលោកចៅហ្វាយគុយ]] *៧. [[ចៅហ្វាយគុយ/៧|គុណបំណាច់ភូឈួយគង់]] qzp96kahfaj8xkeo4nbuqg2u0jz22b8 0 2983 7958 7169 2017-07-13T09:39:57Z Dcljr 494 remove broken file link left by CommonsDelinker wikitext text/x-wiki {| cellspacing="0" cellpadding="0" width=100% ; padding:0px;" |- |valign="top" ;|<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">មាតិកា</span> {| |- |<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">កណ្ឌទី ៣ - លក្ខណប្បញ្ហា || ១</span> |- |<span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">ទីកន្លែងគួរចៀសវាងពិគ្រោះគ្នា ៨ កន្លែង || ១</span> |- |<span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">បុគ្គលធ្វើឲ្យរឿងពិគ្រោះគ្នាខូចបង់ ៨ ពួក || ៧</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;"> បុគ្គលបើកចំហរឿងពិគ្រោះគ្នាស្ងាត់ ៩ ពួក || ១០</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;"> ហេតុនាំឲ្យទទួលបានចំណេះដឹង ៨ ប្រការ || ១៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;"> គុណធម៌របស់បុគ្គលជាគ្រូ || ១៥</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;"> គុណធម៌របស់បុគ្គលជាឧបាសក || ២១</span> |- |<span style="font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">កណ្ឌទី ៤ - មេណ្ឌកប្បញ្ហា ||២៤</span> |- |<span style="padding-left:30px;font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">វគ្គទី ១ - ឥទ្ធិពលវគ្គ || ២៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១''' - កតាធិការផលប្បញ្ហា || ២៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ២''' - សព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា || ៤៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៣''' - ទេវទត្តបព្វជ្ជប្បញ្ហា || ៦១</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៤''' - បឋវិចលនប្បញ្ហា || ៧៥</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៥''' - សិវិរាជចក្ខុទានប្បញ្ហា || ៩២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៦''' - គព្ភាវក្កន្តិប្បញ្ហា || ១០២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៧''' - សទ្ធម្មន្តរធានប្បញ្ហា || ១២១</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៨''' - អកុសលច្ឆេទនប្បញ្ហា || ១៣៥</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៩''' - ឧត្តរិករណីយប្បញ្ហា || ១៥០</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១០''' - ឥទ្ធិពលទស្សនប្បញ្ហា || ១៥៦</span> |- |<span style="padding-left:30px;font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">វគ្គទី ២ - អភេជ្ជវគ្គ ||១៦២ </span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១''' - ខុទ្ទានុខុទ្ទកប្បញ្ហា || ១៦២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ២''' - អព្យាករណីយប្បញ្ហា ||១៦៩</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៣''' - មច្ចុភាយនាភាយនប្បញ្ហា ||១៧៧</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៤''' - មច្ចុប្បាសមុត្តិប្បញ្ហា || ១៨៩</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៥''' - ពុទ្ធលាភន្តរាយប្បញ្ហា || ២០៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៦''' - អបុញ្ញប្បញ្ហា || ២១៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៧''' - ភិក្ខុសង្ឃបរិហរណប្បញ្ហា || ២១៧</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៨''' - អភេជ្ជបរិសប្បញ្ហា ||២២១</span> |- | <span style="padding-left:30px;font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">វគ្គទី ៣ - បណាមិតវគ្គ || ២២៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;"> '''បញ្ហាទី ១''' - សេដ្ឋធម្មប្បញ្ហា || ២២៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ២''' - សព្វសត្តហិតផរណប្បញ្ហា || ២៣៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៣''' - វត្ថុគុយ្ហនិទស្សនប្បញ្ហា || ២៤៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៤''' - ផរុសវាចាភាវប្បញ្ហា || ២៥៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៥''' - រុក្ខអចេតនាភាវប្បញ្ហា || ២៦២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៦''' - បិណ្ឌបាតមហប្ផលប្បញ្ហា || ២៦៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៧''' - ពុទ្ធបូជនប្បញ្ហា || ២៧៧</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៨''' - បាទសកលិកាហតប្បញ្ហា || ២៨២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៩''' - អគ្គគ្គសមណប្បញ្ហា || ២៨៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១០''' - វណ្ណភណនប្បញ្ហា ||២៩២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១១''' - អហិង្សានិគ្គហប្បញ្ហា || ២៩៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១២''' - ភិក្ខុបណាមិតប្បញ្ហា || ២៩៩ </span> |- | <span style="padding-left:30px;font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">វគ្គទី ៤ - សព្វញ្ញុតញ្ញាណវគ្គ || ៣០៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១''' - ឥទ្ធិកម្មវិបាកប្បញ្ហា || ៣០៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ២''' - ធម្មវិនយបដិច្ឆន្នប្បញ្ហា || ៣០៩</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៣''' - មុសាវាទគរុលហុភាវប្បញ្ហា || ៣១៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៤''' - ពោធិសត្តធម្មតាបញ្ហា || ៣២៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៥''' - អត្តនិបាតនប្បញ្ហា || ៣២៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៦''' - មេត្តាភាវនានិសង្សប្បញ្ហា || ៣៣៦</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៧''' - កុសលាកុសលសមវិសមប្បញ្ហា || ៣៤៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៨''' - អមរាទេវីបញ្ហា || ៣៥២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៩''' - អរហន្តអភាយនប្បញ្ហា || ៣៥៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១០''' - ពុទ្ធសព្វញ្ញុភាវប្បញ្ហា || ៣៦៤</span> |- | <span style="padding-left:30px;font-family: Khmer OS Muol pali; font-size: 100%; Color: black;">វគ្គទី ៥ - សន្ធវវគ្គ || ៣៦៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">''' បញ្ហាទី ១''' - សន្ធវប្បញ្ហា || ៣៦៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ២''' - ឧទរសំយតប្បញ្ហា || ៣៧៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៣''' - ពុទ្ធអប្បាពាធប្បញ្ហា || ៣៨១</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៤''' - មគ្គុប្បាទនប្បញ្ហា || ៣៨៨</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៥''' - ពុទ្ធអវិហេឋកប្បញ្ហា || ៣៩៤</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៦''' - ឆទ្ទន្តជោតិបាលារព្ភប្បញ្ហា || ៤០២</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៧''' - ឃដិការប្បញ្ហា || ៤០៧</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៨''' - ព្រាហ្មណរាជវាទប្បញ្ហា || ៤១៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ៩''' - គាថាភិគីតភោជនកថាបញ្ហា || ៤២១</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១០''' - ធម្មទេសនាយ អប្បោសសុក្កប្បញ្ហា ||៤៣៣</span> |- | <span style="padding-left:60px;font-family: Khmer OS Metal Chrieng; font-size: 100%; Color: black;">'''បញ្ហាទី ១១''' - អាចរិយានាចរិយប្បញ្ហា ||៤៤០</span> |- |} |- |} [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ពុទ្ធសាសនា]][[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:ជាតក]] 39m4du8w6sgjy73zoghymps6fua28lc 0 2987 7239 7237 2016-08-23T12:05:03Z Pitpisit 1749 wikitext text/x-wiki [[File:Un1.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Un1.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[File:Cyanocitta-cristata-004.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Cyanocitta-cristata-004.jpg|កណ្តាល|250x250ភីកសែល]] <div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div>{{NumbersNav|0|2}} gnon98unz8i5tgq28xbnqkzw8zwlqd2 10 2989 7240 2016-08-23T12:05:36Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>This template is used for the navigation in the វិគីសិស្ស​ប្អូន:លេខ 1... wikitext text/x-wiki <noinclude>This template is used for the navigation in the [[វិគីសិស្ស​ប្អូន:លេខ 1 ទៅ 20]] book.</noinclude><includeonly><span class="noprint" style="font-size: large;">&mdash; [[../{{{1|}}}|មុន]] [[../0/]] [[../1/]] [[../2/]] [[../3/]] [[../4/]] [[../5/]] [[../6/]] [[../7/]] [[../8/]] [[../9/]] [[../10/]] [[../11/]] [[../12/]] [[../13/]] [[../14/]] [[../15/]] [[../16/]] [[../17/]] [[../18/]] [[../19/]] [[../20/]] [[../{{{2|}}}|បន្ទាប់ទៀត]] &mdash;</span>{{BookCat}}</includeonly><noinclude>[[វិគីសិស្ស​ប្អូន:លេខ 1 ទៅ 20|Nav]]</noinclude> ko2wlmyiwx2l4i9wy1kf975pqw6sklf 0 2990 7241 2016-08-23T12:06:31Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Zéro.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Z%C3%A9ro.svg|កណ្តាល|100x10... wikitext text/x-wiki [[File:Zéro.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Z%C3%A9ro.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[File:Legeglazenbloemenvaas2010.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Legeglazenbloemenvaas2010.jpg|កណ្តាល|350x350ភីកសែល]] <div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav||1}} 55zxl0sxycrvg5gkorux1ymsp2b2cu8 0 2991 7242 2016-08-23T12:07:14Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Deux.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Deux.svg|កណ្តាល|100x100ភ... wikitext text/x-wiki [[File:Deux.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Deux.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[File:Fuji_apple.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Fuji_apple.jpg|កណ្តាល|350x350ភីកសែល]] <div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|1|3}} oyabp6v4sn2pinci626xasz7rxz2tae 0 2992 7243 2016-08-23T12:07:37Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Trois.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Trois.svg|កណ្តាល|100x100ភ... wikitext text/x-wiki [[File:Trois.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Trois.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[File:James_Flamingos_MC.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:James_Flamingos_MC.jpg|កណ្តាល|350x350ភីកសែល]] {{NumbersNav|2|4}} 89ckyg6j9qhrr92dr1pr6vspnsots9d 0 2993 7244 2016-08-23T12:08:18Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Quatre.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quatre.svg|កណ្តាល|100x100... wikitext text/x-wiki [[File:Quatre.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quatre.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Teddy_Bear_90_flash.jpg|270x270ភីកសែល]][[ឯកសារ:Teddy_Bear_01.jpeg|310x310ភីកសែល]][[ឯកសារ:Nalle_-_a_small_brown_teddy_bear.jpg|232x232ភីកសែល]][[ឯកសារ:Teddy_bear_-_Rory.JPG|232x232ភីកសែល]]<div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|3|5}} d6gswr7srknuneq19r8g77frhd9kwid 0 2994 7245 2016-08-23T12:08:45Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Cinq.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Cinq.svg|កណ្តាល|100x100ភ... wikitext text/x-wiki [[File:Cinq.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Cinq.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Cow_female_black_white.jpg|180x180ភីកសែល]][[ឯកសារ:Adaptaur.jpg|190x190ភីកសែល]][[ឯកសារ:Belmont_Red.jpg|170x170ភីកសែល]][[ឯកសារ:Limpurgerkopf.jpg|124x124ភីកសែល]][[ឯកសារ:Symons-cattle.jpg|185x185ភីកសែល]]<div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|4|6}} hoyoe0xka6c2i9hmkpzgldwuo9c5qhg 0 2995 7246 2016-08-23T12:10:31Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Six.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Six.svg|កណ្តាល|100x100ភី... wikitext text/x-wiki [[File:Six.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Six.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Mastiff_pupppy.jpg|180x180ភីកសែល]][[ឯកសារ:Cross-breed_pl.jpg|120x120ភីកសែល]][[ឯកសារ:Beagle_puppy_portrait.jpg|121x121ភីកសែល]][[ឯកសារ:Dalmatian_puppy_black_Orion.jpg|180x180ភីកសែល]][[ឯកសារ:Silver_Dapple_Smooth_Haired_Miniature_Dachshund.jpg|200x200ភីកសែល]][[ឯកសារ:Miniature_Schnauzer_puppy_blackandsilver.jpg|119x119ភីកសែល]]<div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|5|7}} 18aiu7t4ob8tq6h8en3530ii0bvyniq 0 2996 7247 2016-08-23T12:10:57Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {| border="0" align="center" |File:Sept.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Sept.svg|... wikitext text/x-wiki {| border="0" align="center" |[[File:Sept.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Sept.svg|ធ្វេង|100x100ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Cat03.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Cat03.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Britishblue.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Britishblue.jpg|242x242ភីកសែល]] | |- | colspan="2" align="center" |[[File:Bilbolechat01.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Bilbolechat01.jpg|188x188ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Ikarus.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Ikarus.jpg|240x240ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Cat_Eyes.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Cat_Eyes.jpg|200x200ភីកសែល]] |- | | colspan="2" align="center" |[[File:Felis_silvestris_-_July_2007-1.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Felis_silvestris_-_July_2007-1.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Green-eyed_cat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Green-eyed_cat.jpg|210x210ភីកសែល]] |} {{NumbersNav|6|8}} p0m6zso5xfz3ki3vg7ki2wpn9zn8zqf 0 2997 7248 2016-08-23T12:11:18Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {| border="0" align="center" |File:Huit.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Huit.svg|... wikitext text/x-wiki {| border="0" align="center" |[[File:Huit.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Huit.svg|ធ្វេង|100x100ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Blådvv.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Bl%C3%A5dvv.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:EnglishSpotRabbitChocolate1(cropped).jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:EnglishSpotRabbitChocolate1(cropped).jpg|200x200ភីកសែល]] | |- | colspan="2" align="center" |[[File:Conejo_astronomo.png|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Conejo_astronomo.png|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Ttatuguazu.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Ttatuguazu.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Netherlandwarf.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Netherlandwarf.jpg|200x200ភីកសែល]] |- | | colspan="2" align="center" |[[File:Rabbit_in_montana.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Rabbit_in_montana.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Flopsybunnyrabbit1.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Flopsybunnyrabbit1.jpg|200x200ភីកសែល]] | colspan="2" align="center" |[[File:Shitan.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Shitan.jpg|200x200ភីកសែល]] |} {{NumbersNav|7|9}} kx03u5ib9cekqmf5cu3fnls76so80zn 0 2998 7249 2016-08-23T12:11:47Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Neuf.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Neuf.svg|កណ្តាល|100x100ភ... wikitext text/x-wiki [[File:Neuf.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Neuf.svg|កណ្តាល|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Baseball_(crop).jpg|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:Waterpolo_ball.jpg|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:Pilota_vaqueta_icon.png|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:Lax_ball.jpg|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:BeachBall.jpg|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Golf_practice_ball.jpg|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:Generic_football.png|100x100ភីកសែល]][[ឯកសារ:Wilsonnflfootball.png|101x101ភីកសែល]][[ឯកសារ:Magic8ball.jpg|100x100ភីកសែល]]<div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|8|10}} 07ht18uxqat68yszee9ye82up1a9i16 0 2999 7250 2016-08-23T12:12:17Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[ឯកសារ:Dix.svg|100x100ភីកសែល]] ឯកសារ:Eierdoosmet10eierengevuld2010.jpg|350x350ភ... wikitext text/x-wiki [[ឯកសារ:Dix.svg|100x100ភីកសែល]] [[ឯកសារ:Eierdoosmet10eierengevuld2010.jpg|350x350ភីកសែល]] <div style="text-align: center; font-size: 250%;"></div> {{NumbersNav|9|11}} cd06zj8kq3wjojq95kogzlaub8ptvj5 0 3000 7251 2016-08-23T12:12:38Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[File:Onze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Onze.svg|100x100ភីកសែល]] F... wikitext text/x-wiki [[File:Onze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Onze.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:YellowPencil.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:YellowPencil.jpg|100x100ភីកសែល]] {{NumbersNav|10|12}} je3icbqfio4gi9tbcfeaejlnyrm5m9k 0 3001 7252 2016-08-23T12:13:03Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[File:Douze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Douze.svg|100x100ភីកសែល]]... wikitext text/x-wiki [[File:Douze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Douze.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Blue_morpho_butterfly.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Blue_morpho_butterfly.jpg|100x100ភីកសែល]] {{NumbersNav|11|13}} owu5i0epacbnfej9b8x1mswyduhvhqn 0 3002 7253 2016-08-23T12:13:22Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[File:Treize.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Treize.svg|100x100ភីកសែល]]... wikitext text/x-wiki [[File:Treize.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Treize.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Donut_de_xocolata.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Donut_de_xocolata.jpg|100x100ភីកសែល]] {{NumbersNav|12|14}} 4w0hfbialg43lhkjfvpcccr5jkvf6ic 0 3003 7254 2016-08-23T12:13:40Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Quatorze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quatorze.svg|100x100ភីកសែ... wikitext text/x-wiki [[File:Quatorze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quatorze.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]] [[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]][[File:Een-Oreo.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Een-Oreo.jpg|100x100ភីកសែល]] {{NumbersNav|13|15}} 0ryt8prtyt1qhh5jkogkwb0z65fkvd4 0 3004 7255 2016-08-23T12:14:03Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[File:Quinze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quinze.svg|100x100ភីកសែល]]... wikitext text/x-wiki [[File:Quinze.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Quinze.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]] [[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]] [[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]][[File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Emperor_Penguin_Manchot_empereur.jpg|108x108ភីកសែល]] {{NumbersNav|14|16}} 2u1onzxxp4hvw4j1917jr6v1om0qi10 0 3005 7258 7256 2016-08-23T12:15:13Z Pitpisit 1749 wikitext text/x-wiki [[File:Seize.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Seize.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]] [[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]] [[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]] [[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]][[File:Halogen_lamp_230V.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Halogen_lamp_230V.jpg|146x146ភីកសែល]] {{NumbersNav|15|17}} ckvz6pe4c2y82nqf37eea8py3ikiaft 0 3006 7257 2016-08-23T12:15:01Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Dix-sept.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Dix-sept.svg|100x100ភីកសែ... wikitext text/x-wiki [[File:Dix-sept.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Dix-sept.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]] [[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]] [[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]] [[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]][[File:Goldfish3.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Goldfish3.jpg|107x107ភីកសែល]] {{NumbersNav|16|18}} g96e8ftueulyf9tfc0lujcjhzhog1yw 0 3007 7261 7259 2016-08-23T12:16:14Z Pitpisit 1749 wikitext text/x-wiki [[File:Dix-huit.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Dix-huit.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]] [[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]] [[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]] [[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]][[File:Redeye_Sailboat.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Redeye_Sailboat.jpg|133x133ភីកសែល]] {{NumbersNav|17|19}} rmf7p8oaqa32abyiwdauyqaa2ic5jeu 0 3008 8072 7260 2017-12-15T07:55:25Z CommonsDelinker 25 Replacing Compact_disc.svg with [[File:OD_Compact_disc.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set)). wikitext text/x-wiki [[File:Número19.gif|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:N%C3%BAmero19.gif|100x100ភីកសែល]] [[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]] [[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]][[File:OD Compact disc.svg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:OD Compact disc.svg|100x100ភីកសែល]] {{NumbersNav|18|20}} bjx0vwxz7wlijzbrnpkgjr6pifh7pqw 0 3009 7262 2016-08-23T12:16:36Z Pitpisit 1749 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ File:Número20.gif|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:N%C3%BAmero20.gif|100x100ភីក... wikitext text/x-wiki [[File:Número20.gif|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:N%C3%BAmero20.gif|100x100ភីកសែល]][[File:Colouring_pencils.jpg|តំនភ្ជាប់=https://en.wikibooks.org/wiki/File:Colouring_pencils.jpg|600x600ភីកសែល]] {{NumbersNav|19|}} 29a1jqteryqvln12bft7xr7p8c4il70 0 3049 7323 2017-03-06T03:56:51Z Doung chanvisal 1837 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ព្រះបាទចន្ទរាជា(អង្គចន្ទទី១) ទ្រង់ជាព្រះម... wikitext text/x-wiki ព្រះបាទចន្ទរាជា(អង្គចន្ទទី១) ទ្រង់ជាព្រះមហាក្សត្រសឹកដ៏អង់អាចក្លាហាននិងមានហិធិរិទ្ធិខ្លាំងពូកែជាងគេបំផុតក្នុងចំណោមព្រះមហាក្សត្រខ្មែរទាំងឡាយក្រោយសម័យអង្គរ។ក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គទ្រង់បានធ្វើសឹកសង្គ្រាមជាច្រើនលើកច្រើនសាជាមួយនគរសៀម។ក្រោយពីពេលដែលព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កំចាត់ស្តេចកនបានហើយព្រមទាំងរៀបចំព្រះនគរឲ្យមានរបៀបរៀបរយ ព្រះចៅចក្រព័ត្រសៀមដោយទ្រង់យល់ថាខ្លួនមានគុណជួយបីបាច់ថែរក្សាព្រះញាតិវង្សានុវង្សខ្មែរព្រមទាំងព្រះបាទចន្ទរាជានៅពេលដែលស្តេចកនវាយដណ្តើមយករាជ្យសម្បត្តិហើយសោយរាជ្យនៅនគរកម្ពុជា។ជាពិសេសដោយព្រះចៅចក្រព័ត្រសៀមទ្រង់យល់ថា នគរកម្ពុជាគឺជាចំនុះនគរសៀមចាប់តាំងពីរាជ្យរបស់ព្រះបាទធម្មរាជា(ព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា)នោះ ព្រះអង្គទ្រង់បានចាត់ឲ្យរាជទូតមកបង្គាប់ឲ្យព្រះបាទចន្ទរាជាជាព្រះរាជាខ្មែរលើកសួយសារអាករជាសត្វដំរីសទៅថ្ចាយតាមទំលាប់ដូចពីរាជ្យមុន។ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បដិសេធហើយមិនព្រមចំណុះនគរសៀមនោះទេ។នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣០ព្រះចៅចក្រព័ត្រសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យលើកទ័ពយ៉ាងធំមកវាយលុកខេត្តអង្គរ។ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់កែនទ័ពហើយលើកទៅវាយតទល់គ្នាត្រង់‘’ស្ទងអង្គរ’’ត្រង់ភូមិមួយដែលជាប់ឈ្មោះថា‘’សៀមរាប”រហូតដល់សព្វថ្ងៃដែលជាអនុស្សាវរីយ៍នៃជោគជ័យរបស់ខ្មែរទៅលើសត្រូវសៀម។នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះខ្មែរចាប់បានឈ្លើយសឹកបានជាច្រើន។ដើម្បីសងសឹកនៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះដែរ ព្រះចៅសៀមទ្រង់បញ្ជាឲ្យពញ្ញាអុង(ព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះស្រីរាជាដែលត្រូវជាបងជីដូនមួយរបស់ព្រះអង្គចន្ទរាជា)ឲ្យលើកទ័ពជើងគោក៩០០០០នាក់និងជើងទឹក៥០០០០នាក់មកវាយនគរខ្មែរជាលើកទី២។ព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពទៅតទល់នៅខេត្តពោធិសាត់ហើយក៏ទទួលបានជោគជ័យលើទ័ពសៀមហើយមេទ័ពសៀមស្លាប់អស់ជាច្រើន ទ័ពសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌក៏ត្រូវរឹបអូសអស់សន្ធឹកសន្ធាប់។ចំនែកឯពញ្ញាអុងត្រូវបានព្រះអង្គចន្ទរាជាទ្រង់កាប់នឹងសែងដាវឲ្យសុគតនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះផងដែរ។រីឯទ័ពជើងទឹករបស់សៀមដែលឡើងគោកត្រង់ឈូងសមុទ្រសៀមនោះក៏ត្រូវក្រឡាហោមខ្មែរវាយឲ្យបាក់ទ័ពថយទៅវិញដែរ។នៅក្នុងឆ្នាំ១៥៣១ឆ្លៀតពេលដែលទ័ពភូមាលើកចូលមកវាយប្រទេសសៀម ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់លើកទ័ពទៅវាយរំដោះយកអាណាខេត្តខ្មែរភាគខាងលិចដែលត្រូវបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗហើយទ្រង់វាយបានខេត្តបស្ចឹមបុរីមកវិញ។ក្នុងឆាំ្ន១៥៥៧ព្រះបាទចន្ទរាជាទ្រង់បានលើកទ័ពចូលវាយប្រទេសសៀមម្តងទៀតហើយវាយដណ្តើមយកបានខេត្តចន្ទបុរី និងខេត្តផ្សេងៗទៀតនៅជិតនោះបានមកវិញ។ហើយព្រះអង្គទ្រង់បានលើកទ័ពទៅវាយសៀមពីរលើកទៀតគឺក្នុងឆ្នាំ១៥៥៩និងឆ្នាំ១៥៦២ហើយចាប់យកឈ្លើយសឹកជាច្រើនមកព្រះនគរវិញ។ ទាំងនេះសុទ្ធសឹងតែជាស្នាព្រះហស្ថរបស់ព្រះបាទចន្ទរាជាដែលទ្រង់ខិតខំអស់ពីព្រះកាយពលដើម្បីបុព្វហេតុជាតិមាតុភូមិកម្ពុជានៃយើង។ក្នុងនាមជាកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយគួរគប្បីនាំគ្នាគោរពនិងដឹងគុណដល់កំពូលមហាវីរក្សត្រខ្មែរមួយអង្គនេះព្រមទាំងចងចាំព្រះនាមនិងស្នាព្រះហស្ថរបស់ព្រះអង្គដែលបានកសាងចំពោះជាតិយើង។ Posted by Unknown at 19:43 No comments: Email ThisBlogThis!Share to TwitterShare to FacebookShare to Pinterest រឿង ប្រាសាទនៅឃុំស្វាយអង្គ (ខេត្តស្វាយរៀង) រឿង ប្រាសាទនៅឃុំស្វាយអង្គ (ខេត្តស្វាយរៀង) ប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ ភាគ ៦ ទំព័រ ១៤៥ - ១៥០ នៅក្នុងឃុំស្វាយអង្គ ស្រុកស្វាយរៀង ខេត្តស្វាយរៀង នៅចម្ងាយ ប្រមាណជា ១០ គ.ម. អំពីថ្នល់ជាតិលេខ ១ (គឺថ្នល់ពីភ្នំពេញទៅស្វាយរៀង) មានទួលមួយខ្ពស់ មិនដែលលិចទឹកទេ ។ អ្នកស្រុកជំនាន់មុនៗ មក បានសន្មតឈ្មោះហៅថា "ទួលស្វាយអង្គ" ។ ទួលនេះហើយ ដែលជាគោលសន្មតនាមនៃឈ្មោះឃុំនេះ ។ នៅលើទួលនេះ មានកំពែងនឹងប្រាសាទថ្មបុរាណមួយ មានសណ្ឋានជាព្រះវិហារ មានក្បាច់ចម្លាក់ របៀបរចនាបុរាណ គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ដែលគេតាក់តែងឡើងដោយឥដ្ឋខ្លះ ដោយថ្មបាយក្រៀមខ្លះ មានបណ្ដោយប្រមាណជា ៨៣ ម. ទទឹង ៤៦ ម. ។ សព្វថ្ងៃ ប្រាសាទនេះ បាក់បែកអស់ទៅហើយ នៅមានសល់តែកម្ទេចឥដ្ឋ ថ្ម និង ភាពសណ្ឋានខ្លះតែប៉ុណ្ណោះ ។ នៅចំកណ្ដាលទួលនោះ មានដើមជ្រៃមួយដើមធំ និង ខាងមុខប្រាសាទបាក់បែកនេះ គេឃើញមានអង្គ (លិង្គព្រះឥសូរ ឬ សិវលិង្គ) ។ អ្នកផងធ្វើដំណើរទៅកាន់បុរាណដ្ឋាននេះ បានស្រួលងាយតែនៅរដូវរំហើយ គឺរដូវដែលអស់ភ្លៀង ទៅបានតែផ្លូវជើង និង ផ្លូវលំប៉ុណ្ណោះ ។ ឯរឿងព្រេងដែលទាក់ទងដោយនាម "ស្វាយអង្គ" មានដូចតទៅ ៖ មានសេចក្ដីដំណាលថា : កាលពីរាជធានីនៅលង្វែក មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ "សំរិទ្ធ" ជាអ្នកខ្លាំងពូកែអង់អាចណាស់ មានទីលំនៅលើទួលនេះ ។ កាលដែលស្រុកកើតចម្បាំងជាមួយនឹងសៀម, ព្រះរាជា ក៏ទ្រង់អំពាវនាវ ដល់អាណាប្រជានុរាស្ត្រគ្រប់ខេត្តខណ្ឌ បើនរណាខ្លាំងពូកែអង់អាចនោះ សូមឲ្យចូលខ្លួនទៅបម្រើក្នុងកងទ័ព ដើម្បីបង្ក្រាបខ្លាំងសៀម ដែលចូលមករាតត្បាតអាណាខេត្តខ្មែរ ឯតំបន់ប្រទល់ដែន គ្រងខេត្តបាត់ដំបង និង សៀមរាប ។ បុរសសំរិទ្ធ ក៏ស្ម័គ្រចិត្តចូលខ្លួនទៅតាមព្រះរាជតម្រាស់អំពាវនាវនេះ ។ គាត់បានប្រុងប្រៀបរៀបចំខ្លួន និង ប្រដាប់ប្រដា មានគ្រឿងសស្ត្រាវុធ និង អាវតេជះជាដើម រួចស្រេច លាប្រពន្ធកូនធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់រាជធានីលង្វែក ដោយដំណើរថ្មើរជើងទទេ ។ លុះទៅដល់លង្វែកហើយ គាត់បានទៅរកជួបមេទ័ព ដើម្បីប្រគល់ខ្លួនគាត់តាមរដ្ឋត្រូវការ ។ ឯលោកមេទ័ពខ្មែរ កាលបានពលរេហ៍គ្រប់គ្រាន់ល្មមហើយ ក៏តាំងបុរសសំរិទ្ធជាទ័ពធំ ឲ្យលើកព្យុហយាត្រាទៅបាត់ដំបង ដើម្បីកម្ចាត់ពួកសត្រូវ ។ លុះទៅដល់សមរភូមិ បុរសសំរិទ្ធ ក៏ចាប់ប្រយុទ្ធយ៉ាងស្វាហាប់ លុះត្រាតែទ័ពសៀមបរាជ័យ រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ។ ដោយឫទ្ធិតេជះរបស់បុរសសំរិទ្ធ ទ័ពសៀម ក៏បាក់បបខ្លបខ្លាច លែងហ៊ានចូលមករុករានរាតត្បាតទឹកដីខ្មែរតទៅទៀតស្រុកក៏បានសានត្រាណ ។ បុរសសំរិទ្ធក៏លើកទ័ព ត្រឡប់មកកាន់រាជធានីលង្វែកវិញ ហើយបានទូលព្រះរាជា តាមដំណើរដែលខ្លួនមានជ័យជម្នះលើទ័ពសៀម ហើយសុំព្រះរាជានុញ្ញាតក្រាបបង្គំទូល ត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ ។ ព្រះរាជា ទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាតតាមសុំ ។ បុរសសំរិទ្ធ បានធ្វើដំណើរត្រឡប់ ឆ្ពោះទៅស្វាយរៀងវិញ,មកដល់ភូមិដូនពេញ ក៏ឈប់សម្រាកនៅទីនោះ ១ យប់ ទើបធ្វើដំណើរតទៅទៀត, ទៅដល់ពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ក៏ឈប់ស្រាយសំពាយរបស់គាត់មើល ។ លុះស្រាយទៅ ទើបដឹងថា សំពាយនេះ មិនមែនជាបង្វេចរបស់គាត់ទេ នៅក្នុងបង្វេចនេះ ឃើញមានតែសំពត់ ១ និង ផ្លែស្វាយ ២-៣ ប៉ុណ្ណោះ ។ គាត់ក៏ដឹងថា បង្វេចនេះច្រឡំគ្នា ក្នុងពេលដែលមកពីច្បាំង ហើយឈប់សម្រាកនៅអង្គរនោះហើយ ព្រោះពេលនោះ មានការច្រឡូកច្រឡំខ្លះ ហើយផ្លែស្វាយនេះទៀត ក៏ជាស្វាយដែលបានពីអង្គរដែរ ។ បុរសសំរិទ្ធ ក៏ខំរូតរះធ្វើដំណើរទៅដល់លំនៅអាត្មាដោយសុខសាន្ត ។ កាលបានទៅដល់ហើយ ប្រពន្ធគាត់យកគ្រាប់ស្វាយ ដែលទុំរលួយសាច់អស់នៅក្នុងបង្វេចគាត់ ទៅកប់ដាំនៅជាយរបង, មិនយូរប៉ុន្មានស្វាយក៏ដុះឡើងបែកមែកធាង មានផ្កា-ផ្លែ ជាហូរហែរៀងមក ។ ស្វាយនេះ អ្នកស្រុកនាំគ្នាហៅថា "ស្វាយអង្គរ" ព្រោះជាពូជស្វាយបានមកពីអង្គរ, ប៉ុន្តែតៗ មក ពាក្យ "អង្គរ" ហៅកាត់ខ្លីមកនៅត្រឹមតែ "អង្គ" បានជាជាប់ពាក្យថា : "ស្វាយអង្គ" ដល់សព្វថ្ងៃ ។ ខាងក្រោយមក បុរសសំរិទ្ធ និង ភរិយា ក៏ស្លាប់បាត់ទៅ នៅតែតំណកូនចៅរបស់គាត់ ។ កូនចៅនេះ ខ្លះក៏ទៅនៅឯណោះ ខ្លះក៏ទៅនៅឯណេះ បែកគ្នាទៅតាមប្ដី តាមប្រពន្ធ, លុះយូរៗ ទៅ ទីភូមិរបស់គាត់នេះ ក៏លែងមានមនុស្សនៅ ។ អ្នកស្រុកក៏នាំគ្នាសាងជាអារាមមួយឡើង ដាក់នាមថា "វត្តស្វាយអង្គ" ដោយមានលោកគ្រូចៅអធិការជាអ្នកគ្រប់គ្រង ព្រមទាំងមានភិក្ខុ-សាមណេរគង់នៅជាច្រើន ។ កន្លងមកទៀត ដោយមានការទទើសទទែងពីវត្តផង, មានសត្វស្លាបផ្សេងៗ ទុំនៅលើដើមស្វាយនោះ នាំឲ្យមិនស្អាតផង មានការខ្វះខាតគ្រឿងសេនាសនៈខ្លះផង លោកគ្រូចៅអធិការ ក៏ឲ្យភិក្ខុ-សាមណេរ កាប់រំលំដើមស្វាយនោះ តែដោយឫទ្ធិដើមស្វាយធំនោះ ភិក្ខុ-សាមណេរកាប់ ១ ថ្ងៃ បានតែពាក់កណ្ដាលដើម នៅសល់ប៉ុន្មាន នឹងកាប់ក្នុងថ្ងៃខាងមុខទៀត, លុះព្រឹកឡើង ស្រាប់តែស្នាមកាប់ទាំងប៉ុន្មានដែលបានកាប់ខ្លះទៅហើយនោះ ក៏ដុះសាច់ដុះសំបក គ្របជិតដូចដើមវិញ ។ គួរអស្ចារ្យណាស់, លោកគ្រូ ក៏ឲ្យលោកភិក្ខុ-សាមណេរកាប់ទៀត ។ កាប់មួយថ្ងៃទល់ល្ងាច ដោយខំយ៉ាងណា ក៏បានត្រឹមតែពាក់កណ្ដាលដើម, លុះព្រឹកឡើងឃើញដុះសាច់ដុះសំបកដូចដើមដដែលទៀត ។ លោកគ្រូចង់ទាល់គំនិត ។ ថ្ងៃមួយ, លោកបានឲ្យភិក្ខុ-សាមណេរយ៉ាងច្រើន ដោយមានពូថៅ និង ដឹងគ្រប់ដៃ ហើយលោកប្រាប់ថា នាំគ្នាកាប់ឲ្យរលំក្នុងថ្ងៃនេះឲ្យហើយស្រេចតែម្ដង ។ ដើមស្វាយ ទ្រាំមិនបាននឹងពូថៅ-ដឹងច្រើនពេក ក៏រលំ ។ រលំហើយ ស្លឹកវាក៏មិនស្រពាប់ស្រពោនទៀត បែរជាដុះមែកបែកខ្នែងចេញផ្លែផ្កា ដូចធម្មតា ។ នៅពេលយប់ គេឮសូរតែសព្ទភ្លេងពិណពាទ្យប្រគំយ៉ាងលន្លង់លន្លោច ធ្វើឲ្យអ្នកស្រុកស្ងើចអស្ចារ្យ, មិនយូរប៉ុន្មានគ្រូចៅអធិការ ក៏កើតជំងឺឈឺជាខ្លាំង រវើរវាយ រហូតដល់ក្លាយទៅជាឆ្កួតវង្វេងអស់ ។ ចំណែកភិក្ខុ-សាមណេរ កាលបើឃើញហេតុអស្ចារ្យដូច្នេះ ក៏រត់ចោលអារាមនោះអស់ទៅ ។ ឧបាសក-សិកា ក៏បាននាំគ្នាទៅកសាងវត្តថ្មីទៀត នៅចម្ងាយប្រមាណ ១ គ.ម. អំពីវត្តស្វាយអង្គចាស់នេះ ដែលសព្វថ្ងៃ គេឲ្យឈ្មោះថា "វត្តស្វាយផ្អែម" វិញ ។ ឯកន្លែងវត្តចាស់នោះ សព្វថ្ងៃ នៅមានដើមស្វាយជំនាន់ក្រោយៗ មក និង មានដើមឈើទាល ព្រមទាំងកូនឈើឯទៀតៗ ជាច្រើន ដុះ ។ រឿងរ៉ាវទាំងនេះហើយ ជាប្រភពនៃបុរាណដ្ឋាននេះ តាមបែបរឿងព្រេង ។ តែបើសង្កេត តាមប្រវត្តិទីកន្លែងផ្ទាល់ទៅវិញ ឃើញថាពាក្យ "អង្គ" នេះ ពុំសមក្លាយមកពីពាក្យ "អង្គរ" ទេ គឺមកពីទីនេះជាសរណដ្ឋានបុរាណខាងសាសនាព្រាហ្មណ៍ ដោយមានកសាងជាសិវលិង្គ តម្កល់ធ្វើជាវត្ថុសក្ការក្នុងគ្រានោះ ។ សិវលិង្គនេះហើយ ដែលអ្នកស្រុកហៅថា "អង្គ" បានជាក្រោយៗ មក គ្រាដែលយើងត្រឡប់មកពីគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ ទីសក្ការរបស់លទ្ធិព្រាហ្មណ៍ទាំងអម្បាលនេះ ក៏ត្រូវគេផ្លាស់ប្ដូរជាអារាមពុទ្ធសាសនាទៅវិញ តែនៅសល់ជាប់ឈ្មោះទីនោះៗ ថា "អង្គៗ" រហូតមកដូចនេះដែរ ដូចជាអង្គប្រាសាទ, អង្គប្រិយ, អង្គស្នួល ។ល។ rqlet5z4t7c24i8x3wm8icm3hogu1w6 4 3050 7332 7331 2017-04-03T04:52:15Z 124.108.50.94 wikitext text/x-wiki == '''សេចក្តីផ្តើមទេសចរណ៍''' ==<br /> === ១.ប្រវតិ្តទេសចរណ៍ === <br /> តើទេសចរណ៍បានកើតឡើងតាំងពីពេលណា? បញ្ហានេះត្រូវបានអ្នកចិត្តសាស្ត្រពន្យល់ថា ទេសចរណ៍ កើតមានឡើងជាមួយនិងកំណើតនៃមនុស្សជាតិ ប្រមាណពី ៣-៤ពាន់លានឆ្នាំមុន។ ដោយឡែក តាមអ្វីដែលគេហៅថាជាវិទ្យាសាស្ត្រ បានចាត់ទុកវិស័យទេសចរណ៍ ទើបតែកើតឡើងប្រមាណជា១០០ឆ្នាំមុននេះតែប៉ុណ្ណោះ ។ ដោយសារមនុស្ស មានភាពវ័យឆ្លាត និងការប្រើប្រាស់បទពិសោធន៍ នៃការរស់នៅ ចំនូនដ៏ច្រើននៃមនុស្សបានចាប់ ផ្តើមឡើង (ភាពវ័យឆ្លាតដែលប្រឆាំងនិងគ្រោះមហន្តរាយផ្សេងៗ ភាពវ័យឆ្លាតក្នុងវិស័យកសិកម្ម វិស័យឧស្សហកម្ម ល។) ចរន្តបដិវត្តន៍ឧស្សហកម្មបានកែប្រែទាំងស្រុងនូវសង្គមបុរាណកាល ហើយចាប់បង្កើត រលកចរន្តមួយថ្មីឡើង ជាមួយគ្នានេះដែរ កំរិតជីវភាពចាប់ផ្តើមមានគម្លាត ផ្នត់ចរិតមនុស្សក៏ចាប់ផ្តើមមានការខុសប្លែកពីគ្នា អ្នកដែលមានជីវភាពធូធារ ឫមានទ្រព្យធនច្រើន មានតម្រូវកាច្រើនក្នុងទំនាក់ទំនងសង្គម ហើយជាញឹកញយការណ៍នេះតែងបណ្តាលឲ្យ អ្នកមានទ្រព្យមានវិបត្តផ្លូវចិត្ត អ្នកគ្មានទ្រព្យមានវិបត្តរឿងក្រពះ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤០ លោក Thomas cook(22 November 1808 – 18 July 1892) អាជីវករនៅប្រទេសអង់គ្លេស បានរៀបចំដំណើរកំសាន្តមួយជាលើកដំបូង សំរាប់ពួកអភិជនជាតិអង់គ្លេស ក្នុងទិសដៅដើម្បីបង្កើតសុភមង្គល សំរាប់ពួកអ្នកមានប្រាក់ ច្រើនតែមិនដឹងចាយបែបណាទើបមានសុភមង្គល ។ ក្រោយទទួលបានភាពជោគជ័យ លោកតូម៉ាសឃុក បានរកឃើញនូវ រូបមន្ត អាជីវកម្មដែលផ្តល់នូវការសម្រាកលម្ហែរ ដល់អតិថិជន (ការរៀបចំដំណើរកំសាន្ត ដែលអ្នកចូលរួមទាំងអស់ត្រូវចាត់ទុកជាស្តេច ទីកន្លែងទេសចរណ៍ប្រណឹតៗ កន្លែងស្នាកនៅមានផាសុក និងការផ្សព្វផ្សាយពីទីកន្លែងអាថកំបាំង ធម្មជាតិ ប្រវត្តសាស្ត្រ ក្នុងប្រទេសអង្គគ្លេស តមក ទេសចរណ៍ទៅបារាំង ទៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងចុងក្រោយគឺទេសចរណ៍ជុំវិញពិភពលោកដែលត្រូវចំណាយពេលរហូតដល់២២២ថ្ងៃ។ លោកតូម៉ាស​ឃុកប្រហែលជា មិនបានរំពឹងទេថា ការបង្កើតក្រុមទេសចរណ៍របស់លោក បានប្រែក្លាយជា វិស័យទេសចរណ៍ជាខាងក្រោយ រួចក៏បានប្រែក្លាយជាឧស្សាហកម្មទេសចរណ៍តែម្តងនាពេលបច្ចុប្បន្ន ។ ឧស្សាហកម្មនេះ ជាប៉ូលសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតទី៣ នៅលើពិភពលោក បន្ទាប់ពី ឧស្សាហកម្មប្រេងឥទ្ធនៈ និង ឧស្សាហកម្មផលិតរថយន្ត។ បច្ចុប្បន្នប្រទេសមួយចំនួនលើពិភពលោកបានចាប់យកវិស័យទេសចរណ៍ជាមូលដ្ឋានគ្រិះនៃសេដ្ឋកិច្ចជាតិតែម្តង ។<br /> === ២.និយមន័យ ===<br /> ទេសចរ មានន័យថា ជនអ្នកធ្វើដំណើរលំហែកំសាន្ត។ ទេសចរណ៍ មានន័យថា ការធ្វើដំណើរលំហែកំសាន្ត។ ដោយឡែកតាមន័យ វិទ្យាសាស្ត្រ ទេសចរណ៍ ត្រូវបានពន្យល់ថា ជាការចាកចេញពីលំនៅឋានជាប្រចាំរបស់ខ្លួន ទៅកន្លែងផ្សេងលើសពី២៤ ម៉ោង តិចជាងមួយឆ្នាំ ក្នុងគោលបំណងទេសចរណ៍(កំសាន្ត សួរសុខទុក្ខ ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម ព្យាបាល សិក្សា ល។ (និយមន័យឆ្នាំ១៩៦៣) ទេសចរណ៍មិនអាចមានកម្មវត្ថុស្វែងរកកំរៃនោះទេ<br /> === ៣.លក្ខណៈវិនិច្ឆៃ ===<br /> ទេសចរ (ស្របតាមនិយមន័យខាងលើគឺទេសចរ) មិនមែនទេសចរ (ជនអន្តោប្រវេស្សន៍ ពលករ ស្ថានទូត ឫកុងស៊ុល កងកំលាំងរក្សាសន្តិសុខបរទេស អ្នករស់នៅជាប់ព្រំដែន អ្នកបើកបរអន្តរជាតិ ជនភៀសសឹក ឫជនភៀសសេដ្ឋកិច្ច។)<br /> === ៤.ប្រភេទលក្ខណៈ ===<br /> ១ទេសចរណ៍ជាតិ ២ទេសចរណ៍អន្តរជាតិ ៣ទេសចរណ៍បរទេស ៤ទេសចរណ៍សង្គម<br /> === ៥.ប្រភេទទេសចរណ៍ ===<br /> ទេសចរណ៍មានច្រើនប្រភេទ អាចជា ទេសចរណ៍ធម្មជាតិ វប្បធម៌ ផ្លូវភេទ សុខភាព ផ្សងព្រេង សាសនា ស្មគ្រចិត្ត ទីក្រុង សហគមន៍ កសិទេសចរណ៍ ល។ <br /> === ៦.កត្តាអភិវឌ្ឍទេសចរណ៍ === <br /> នេះជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់ដែលនាំឲ្យខ្ញុំសរសេអត្ថបទនេះឡើង ។ មានកត្តាច្រើនយ៉ាងណាស់ដែលចាំបាច់រួចចំណែកក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ វិស័យនេះ យើងលើកយកចំណុចគោលមួយមកសិក្សាសិន ៖ ១កត្តាធនធាន ធនធានមានច្រើនប្រភេទ អាចជារូបិយ៍មាន ធម្មជាតិ កែច្នៃ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដែលច្បាស់ជាបំរើឲ្យវិស័យទេសចរណ៍ ។ ធនធានដែលផ្សាភ្ជាប់និងរូប គឺធនធានអរូបិយ៍ របាំ ក្បួនខ្នាត រង្វស់រង្វាល់ រឿងព្រេង សាសនា ជំនឿ ល។ ២កត្តាប្រជាសាស្ត្រ ចំនួនមនុស្ស កំលាំងពលកម្ម កំរិតវប្បធម៍ ស្ថានភាពសុខភាព ល។ ៣សេដ្ឋកិច្ច ស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចដែលអំណោយផលជាកត្តាទាក់ទាញមួយ ហើយក៏ជា សក្កដានុពលមួយផងដែរចំពោះការផ្គត់ផ្គង់ អ្នកទេសចរ ឫវិនិយោគិនផ្សេងៗ ផងដែរ។ ៤កត្តានយោបាយ មានដូចជាការរក្សាសន្តិសុខ សន្តិភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តការផ្សេងៗ ៥កត្តាបច្ចេកវិទ្យា ការទំនាក់ទំនងសង្គម មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនទំនើប សេវាកម្មទំនើបៗ ៦ការអភិវឌ្ឍវិស័យសំណង់ និងទីក្រុងដែលបម្រើឲ្យចំទិសទេសចរណ៍ សំណង់ទេសចរណ៍អាចជា ផ្ទះសំណាក់ សណ្ឋាគារ កាស៊ីណូ ទីលានវាយកូនហ្គោល ល។ ៧កត្តាកេត្តិ៍ឈ្មោះប្រទេស ឫតំបន់ ៨គោលនយោបាយឫផែនការយុត្តសាស្ត្ររបស់ក្រសួងជំនាញ និងរដ្ឋាភិបាលតែម្តង ។ i844fqd90aku5fjlnkbq3dtj5es9ox5 0 3052 7433 7432 2017-04-17T06:49:19Z Nisetpdajsankha 525 /* មាតិកា */ wikitext text/x-wiki សៀវភៅនេះ រៀបរៀងឡើងដោយប្រើឯកសារយោងរបស់រឿងសាមកុក បកប្រែដោយលោកអ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនានូ-កន។ បោះពុម្ពផ្សាយដោយទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា។ ==មាតិកា== *[[នគរបី/ញ៉ុកថែម|ពាក្យបរិយាយដើមនៃរឿងនគរបីរបស់ហ្លួងនិពន្ធមន្ត្រី ញ៉ុក ថែម]] *0. [[នគរបី/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]] *១. [[នគរបី/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]] 63fcxqnzuer2aj7azkpgz0ucmrndqrw 0 3053 7443 7442 2017-04-17T07:34:42Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''ពាក្យបរិយាយដើមនៃរឿងនគរបីរបស់ហ្លួងនិពន្ធមន្ត្រី ញ៉ុក-ថែម''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី|មាតិកា]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</div> | notes = }} {{rule|9em}} រឿង[[w:នគរបី|នគរបី]]នេះជារឿងរ៉ាវផ្នែក១ កាលពីក្នុងរវាងខាងចុងសតវត្សទីពីរនិងខាងដើមសតវត្សទីបីនៃគ្រិស្តសករាជ។ កាលចាប់ផ្ដើមកើតរឿងឡើង គេមិនបានកត់ត្រាជាអក្សរទុកមកតាំងពីដំបូងទេ គ្រាន់តែជារឿងនិយាយតំណាលតៗគ្នាមក។ ដល់សម័យតមកក្រោយទៀត ប្រជាជនចិននិយមយករឿងនគរបីនេះទៅលេងល្ខោន ដែលយើងហៅថាលេងហ៊ី ទើបនាំឱ្យរឿងនគរបីនេះសាយភាយចេញទៅ មានអ្នកចេះដឹងរឿងរ៉ាវនេះកាន់តែច្រើនឡើងៗ ទើបអ្នកប្រាជ្ញចិនរួបរួមចងក្រងកត់ត្រាទុកជាអក្សរតមក។ ដល់សម័យស្រុកចិនចេះឆ្លាក់ពុម្ពអក្សរហើយ គេបានបោះពុម្ពុផ្សាយរឿងនគរបីនេះជាសៀវភៅឡើង ជាដើមហេតុនាំឱ្យរឿងនគរបីសាយភាយទូទៅក្នុងប្រទេសចិនរហូតដល់នានាប្រទេសផង។ បើយើងពិគ្រោះមើលសេចក្ដីផ្ទៃរឿងនៃនគរបីនេះ នឹងយល់ថា អ្នកនិពន្ធរឿងនេះមានបំណងចង់ចងក្រងផ្ទៃរឿង ឱ្្យទៅជាតំរាសិក្សាខាងផ្លូវនយោបាយស្រុកទេសផង ខាងផ្លូវកិច្ចកលក្នុងសឹកសង្គ្រាមផង ហើយតែងបានល្អហូរហែគួរឱ្យសរសើរដល់គំនិត និងសេចក្ដីព្យាយាមរបស់អ្នកនិពន្ធរឿងនគរបីនេះណាស់។ ហេតុនេះហើយបានជារឿងនគរបីនេះបានផ្សាយចេញក្រៅ មិនត្រឹមតែក្នុងស្រុកចិន រហូតដល់នានាប្រទេសផង។ ចំពោះប្រទេសៀម គេបានប្រែរឿងនគរបីចេញពីភាសាចិនជាលើកដំបូង កាលពី ព.ស. ២៣៤៥ ក្នុងសម័យដែលមិនទាន់មានរោងពុម្ពសម្រាប់បោះពុម្ពសៀវភៅនៅឡើយ។ ដល់សម័យកើតរោងពុម្ពសៀវភៅផ្សេងៗបានហើយ គេក៏បានចាត់ការបោះពុម្ពរឿងនគរបីនេះផ្សាយជាច្រើនលើកដែរ។ រឿងនគរបីដែលគេបានចាត់ការបោះពុម្ពលើកក្រោយបង្អស់ក្នុងព.ស. ២៤៧០ ប្រហែលជាច្បាប់បោះពុម្ពលើកក្រោយនេះហើយ ដែលអ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនា[[w:នូ កន|កន]] តំណាងរាស្ត្រ បានប្រែចេញជាខេមរភាសាចប់សព្វគ្រប់ តែគ្មានឱកាសនឹងបោះពុម្ពផ្សាយរឿងនេះ តមកជាច្រើនឆ្នាំ។ ក្រោយបំផុតលោកបានយកសំណៅប្រែរឿងនគរបីមកប្រគល់ឱ្យពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យដើម្បីឱ្យចាត់ការបោះពុម្ពុផ្សាយតាមត្រូវការ។ យើងសូមពោលជាតំណាងតាងនាមពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ សូមសម្ដែងអំណរអរគុណចំពោះអ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាកន ហើយសូមសរសើរសេចក្ដីព្យាយាម ដែលបានខំខ្វល់ខ្វាយប្រែរឿងដ៏វែងនេះត្រាតែចប់សព្វគ្រប់។ ប៉ុន្តែក្នុងឱកាសសព្វថ្ងៃនេះ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យមិនអាចចាត់ការបោះពុម្ពផ្សាយជាសៀវភៅដាច់ដោយឡែកទៅបាន ទើបនាំយករឿងនេះមកចុះផ្សាយក្នុងទស្សនាវដ្ដី កម្ពុជសុរិយានេះជាបណ្ដើរៗទៅសិន។ ឯផ្ទៃរឿងនគរបីនេះ បើសរុបសេចក្ដីឱ្យខ្លីតាមអត្ថាធិប្បយារបស់ក្រុមព្រះ[[w:តំរង់រាជានុភាព|តំរង់រាជានុភាព]] អ្នកប្រាជ្ញប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិថៃ ដូចមានសេចក្ដីតទៅនេះ៖ [[File:Prince_Damrong_Rajanubhab.jpg|thumb|ព្រះអង្គម្ចាស់តំរង់រាជានុភាព បិតាប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ|right|150px]] "រឿងនគរបីនេះចាប់ផ្ដើមមានរឿងកើតឡើងក្នុងរជ្ជកាលអធិរាជ'''លីង''' កាលពី ព.ស. ៧១១ (រវាង គ.ស. ១៥៨) ដែលជាបឋមហេតុបណ្ដាលឱ្យព្រះរាជាណាចក្រចិនបែកខ្ញែកចេញទៅជាបីភាគ ដែលចិនហៅថា "នគរបី"។ ព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គនេះ ឥតសមត្ថភាព ទ្រង់ជឿស្ដាប់ពាក្យទូលញុះញង់របស់ពួកខន្ទី (ពួកមនុស្សប្រុសកំរៀវក្នុងព្រះរាជដំណាក់) ពួកមន្ត្រីតូចធំក្នុងក្រុងក៏គ្មានអ្នកណាមួយខ្លាំងពូកែ ល្មមជាទីគោរពកោតក្រែងរបស់ជនទូទៅ រាជការផែនដីក៏ល្អៀងឃ្លៀងឃ្លាតចាកផ្លូវសុចរិតយុត្តិធម៌ ពួកចោរកំណាចក៏ឡើងចាងទូទៅដរាបដល់ទ្រង់ទិវង្គតទៅ។ ក្សត្រអង្គនេះទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រពីរព្រះអង្គ ព្រះអង្គច្បងព្រះ[[w:លៀវពៀន|អធិរាជបុត្រពៀន]] មានគោរម្យងារជា ស្ដេចហុងណុង ទ្រង់ទទួលគ្រងរាជ្យជាតំណព្រះរាជវង្ស តែព្រះនាង[[w:អធិរាជិនីហឺ|ហឺ]] ជាព្រះវរជននីស្ដីរាជការផែនដីជំនួស ព្រោះព្រះរាជបុត្រនៅកុមារណាស់។ ព្រះរាជបុត្រអនុជព្រះ'''[[w:លៀវសៀ|អធិរាជបុត្រសៀ]]''' គោរម្យងារជា អ្នកឧកញ៉ាឝានយ៉ាង កំព្រាព្រះជននី ព្រះ[[w:អធិរាជិនីវិធវាតុង|អធិរាជិនីវិធវាតុង]] ជាអយ្យិកា ចិញ្ចឹមតាំងពីនៅជាទារក ហើយក៏ខ្វល់ខ្វាយចង់ឱ្យចៅបានរាជសម្បត្តិ ទើបនាងទាំងពីរទៅជាអរិនឹងគ្នា។ ក្រោយព្រះចៅ[[w:អធិរាជហានលីង|អធិរាជលីង]]ទិវង្គតទៅនោះ [[w:ហឺជិន|ហឺជិន]] ជាបងព្រះនាងហឺបានធ្វើជាមន្ត្រីធំក្នុងព្រះរាជវាំង ធ្វើកលឧបាយឱ្យគេសម្លាប់ព្រះអធិរាជិនីតុង ហើយគិតកម្ចាត់ពួកខន្ទីចេញទៀត ប៉ុន្តែព្រះនាងហឺរារាំងការពារពួកខន្ទី។ តមក ហឺជិនលបមានចុតហ្មាយសម្ងាត់ទៅដល់[[w:តុងជួ|តុងជួ]] ចៅហ្វាយស្រុកឡុងស៊ីឱ្យលើកទ័ពទៅបង្ក្រាប់ពួកខន្ទី ពួកខន្ទីបានដឹងរឿង ក៏ធ្វើកលល្បួងឱ្យហឺជិនចូលទៅក្នុងវាំង ព្រួតដៃគ្នាចាប់ហឺជិនសម្លាប់ទៅ។ ពួកខាងហឺជិនបានដឹង ខឹងណាស់ក៏នាំគ្នាដុតព្រះរាជវាំងហើយលើកគ្នាចូលលុកលុយកាប់សម្លាប់ពួកខន្ទីជាចលាចល។ ក្សត្រគ្រងរាជ្យទ្រង់គេចរត់ទៅស្នាក់នៅទីដទៃ។ ឯ'''តុងជួ''' កាលបានឱកាសជាប្រយោជន៍ដល់ខ្លួន ក៏លើកទ័ពចូលក្រុងបង្ក្រាបការចលាចលរាបទាបហើយ ទើបដកព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះនាងហឺជាព្រះវរជននីចេញចាករាជសម្បត្តិ លើកស្ដេច'''លៀវសៀ''' ជាព្រះអនុជឡើងគ្រងរាជ្យ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះចៅអធិរាជសៀន។ តុងជួ ក៏តាំងខ្លួនឯងជា "'''ស៊ាំងគួ'''" (តំណែងអគ្គមហាសេនាបតី រឺ ចៅហ្វាទឡ្ហៈ) សម្រេចរាជការផែនដី។ កាលតុងជួបានឡើងជាស៊ាំងគួហើយ ក៏តាំងប្រព្រឹត្តអំពើទុច្ចរិតផ្សេងៗ។ ពួកមន្ត្រីនៅក្រុងគ្មានអ្នកណាមួយអាចកម្ចាត់តុងជួចេញ ក៏នាំគ្នារត់ចេញទៅនៅខេត្តក្ដៅអស់ជាច្រើន។ ក្នុងចំណោមពួកដែលរត់ទៅនោះមានមន្ត្រីពូកែម្នាក់ឈ្មោះ[[w:ឆោវឆវ់|ឆោវឆវ់]] បានបបួលចៅហ្វាយស្រុកជាច្រើនស្រុកលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបតុងជួ ប៉ុន្តែធ្វើការមិនសម្រេច ព្រោះមិនរួមសាមគ្គីគ្នា ដោយចៅហ្វាយស្រុកអស់នោះគិតតែចង់បានប្រយោជន៍ និងអំណាចតែសព្វៗខ្លួន ម៉្លោះហើយទៅជាទាស់ទែងច្បាំងតែគ្នាឯង។ តមកមិនយូរប៉ុន្មាន [[w:វ៉ាងយីន|វ៉ាងយីន]]ជាមន្ត្រីធំនៅទីក្រុងក៏គិតធ្វើកលឧបាយកម្ចាត់តុងជួចេញបានសម្រេចដោយយកស្ត្រីរូបឆោមឆើតធ្វើជានុយ ប៉ុន្តែវ៉ាងយីនមិនអាចចាត់ការស្រុកទេសឱ្យរៀបរយទៅបាន ថែមទាំងក្សត្រទ្រង់រាជ្យក៏ឥតមានសមត្ថភាព ទើបជាហេតុឱ្យពួករបស់តុងជួមាន [[w:លីជា|លីជា]] [[w:គ័រស៊ឺ|គ័រស៊ឺ]] ជាដើមធ្វើការសងសឹកសម្លាប់វ៉ាងយីនទៅទៀត ហើយបង្ខំឱ្យព្រះចៅអធិរាជសៀនតាំងពួកខ្លួនឱ្យធ្វើជាធំក្នុងទីក្រុង។ នៅទីបំផុត ពួកនេះគិតកម្ចាត់ព្រះចៅអធិរាជសៀនចេញ។ ទ្រង់គេចរត់ចោលទីក្រុងទៅ ទ្រង់បានសេចក្ដីលំបាកវេទនាជាអនេក ហើយមានព្រះរាជឱង្ការឱ្យហៅឆោវឆវ់ចូលមកជួយទំនុកបម្រុងទ្រង់ក្នុងឱកាសនោះ។ ឆោវឆវ់លើកទ័ពចូលទៅបង្ក្រាបពួកក្បត់បានរាបទាបនៅទីក្រុង ហើយបានទទួលតំណែងជាស៊ាំងគួសម្រេចរាជការផែនដី តែបណ្ដាខេត្តក្រៅនៅតែបះបោររឹងទទឹងតាំងពីកាលតុងជួ លីជា គ័រស៊ឺមកនោះ។ ឯពួកមន្ត្រីដែលរត់ចោលក្រុងទៅក្នុងសម័យតុងជួ ក៏បានត្រឡប់ចូលមកទីក្រុងវិញ ក្នុងពេលដែលឆោវឆវ់បានធ្វើស៊ាំងគួដោយស្ម័គ្រចិត្តចុះចូលនឹងឆោវឆវ់ក៏មាន ដែលនៅស្ងៀមៗ ចាំមើលបំណាំក៏មាន ដែលនៅរឹងទទឹងក៏នៅមាន។ ឯឆោវឆវ់នោះ ជាមនុស្សមានសតិបញ្ញាវាងវៃ ជាមេទ័ពមានសមត្ថភាពជាអ្នកអាចគ្រប់គ្រងបង្គាប់បញ្ជាខេត្តក្រៅនានាអាចធ្វើឱ្យទីក្រុងមានអំណាចមានកំលាំងកើនចម្រើនឡើងជាងកាលជាន់មុននោះ។ ប៉ុន្តែឆោវឆវ់ច្រើនធ្វើការតាមតែទំនើងចិត្តខ្លួន ពួកនាម៉ឺនដែលមិនមែនជាបក្សពួកឆោវឆវ់ច្រើនស្អប់ គិតកម្ចាត់ចេញ តែគ្មានអ្នកណាហ៊ានកម្ចាត់ចេញទេ ព្រោះពួកនៅក្រុងស្រឡាញ់ឆោវឆវ់ដោយភាគច្រើន។ ឆោវឆវ់ប្រើអំណាចមុខក្រសួងជ្រុលហួសពេក ជាហេតុឱ្យព្រះចៅអធិរាជសៀនទ្រង់ក្រំព្រះទ័យយ៉ាងខ្លាំង ដល់ទៅទ្រង់យកព្រះលោហិតសរសេរព្រះឱង្ការសម្ងាត់ ហៅរកអ្នកស្វាមីភក្ដិឱ្យគិតកម្ចាត់ឆោវឆវ់ចេញ។ ដំណឹងនេះផ្សាយដល់ខេត្តក្រៅ បណ្ដាពួកចៅហ្វាយស្រុកដែលមានកំលាំង មិនមែនជាបក្សពួកខាងឆោវឆវ់ ក៏យល់ថាឆោវឆវ់ជាសត្រូវនឹងផែនដីដូចជាតុងជួដែរ ទើបនាំគ្នារឹងទទឹងឡើង។ ឯឆោវឆវ់ដែលប្រកាន់សក្ដិខ្លួនជា ស៊ាំងគួ ក៏យល់ថាត្រូវតែបង្ក្រាបខេត្តក្រៅដែលរឹងទទឹងជាសត្រូវនឹងផែនដី ទើបជាហេតុឱ្យកើតជាចំបាំងឡើង ដោយទាំងសងខាងអាងថាច្បាំងបង្ក្រាបពួកក្បត់ផែនដី។ ផលនៃការច្បាំងគ្នាជាយូរអង្វែងនោះ ប៉ែកខាងកងទ័ពឆោវឆវ់ច្បាំងបង្ក្រាបខេត្តក្រៅបានចំនួនច្រើន បង្ក្រាបមិនបានតែបណ្ដាខេត្តដែលនៅក្រោមឱវាទ[[w:ស៊ុនឈៀន|ស៊ុនឈៀន]] និង [[w:លៀវប៉ី|លៀវប៉ី]] ប៉ុណ្ណោះ។ ស៊ុនឈៀនជាម្ចាស់ស្រុកគ័ងទុង ជាខេត្តធំៗតាំងនៅទិសខាងកើត ជាអ្នកគ្រប់គ្រងស្រុកទេសបានល្អតាំងនៅក្នុងសីលធម៌ មានមនុស្សនិយមរាប់អានច្រើន ត្រាតែមានកំលាំងខ្លាំងពូកែឡើងច្រើន។ ឯលៀវប៉ីនោះ ដំបូងជាមនុស្សអនាថា តែមានត្រកូលខ្ពស់ជាប់សែស្រឡាយក្នុងរាជវង្សហាន ជាអ្នកមានអធ្យាស្រ័យល្អ ហើយគាប់ចួនបានមនុស្សពូកែមានថ្វីដៃមកចូលធ្វើជានាយទាហានច្រើននាក់ ទើបមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីឡើង តមកបានខុងមិងជាទីប្រឹក្សាខាងសឹកសង្គ្រាម បានណែនាំឱ្យចងមិត្តនឹងស៊ុនឈៀន ព្រួតដៃគ្នាតស៊ូនឹងឆោវឆវ់ទើបរក្សាខ្លួនបានសុខ ហើយគាប់ចួនបានខេត្ត[[w:ស៊ឺឈ័ន|ស៊ឺឈ័ន]] តាំងនៅទិសខាងលិចជាបង្អែក ទើបតាំងឡាក់ឋានបានមាំមួន។ ឯព្រះចៅអធិរាជសៀនជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិន តែព្រះនាមដូចរូបអ្នកតា តែពង្សាវតារចិននៅរាប់ថា ជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិនទាំងមូល។ លុះឆោវឆវ់អនិច្ចកម្មទៅ [[w:ឆោវភី|ឆោវភី]]ជាកូនឆោវឆវ់បានទទួលតំណែងជាស៊ាំងគួតំណមកជំនួសបិតា រួចបានដកព្រះចៅអធិរាជសៀនចេញពីរាជសម្បត្តិ ហើយប្រកាសតាំងខ្លួនឯងឡើងជាព្រះមហាក្សត្រប្រទេសចិន ផ្លាស់រាជវង្សថ្មីហៅថា រាជវង្សវ៉េយ កាលពីព.ស. ៧៦៣។ ប៉ែកខាងលៀវប៉ី ក៏បានតាំងខ្លួនជាក្សត្រឡើងដែរ ចាត់តាំងរាជវង្សហានឡើងថ្មីទៀតនៅខេត្តដែនស៊ឺឈ័ន។ ខាងស៊ុនឈៀនមិនចង់នៅចំណុះឆោវភី ឬ លៀវប៉ី ក៏តាំងជាឯករាជ្យឡើងនៅខេត្តដែនគ័ងទុង។ តាំងអំពីកាលនោះមក ប្រទេសចិនទាំងមូល ក៏បែកខ្ញែកចេញជានគរបី គឺបែកចេញជាបីអាណាចក្រសឹងមានឥស្សរៈដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ អាណាខេត្តរបស់ព្រះបាទឆោវភី ហៅថា វ៉េយគួ។ អាណាខេត្តរបស់លៀវប៉ីហៅថា ឝ៊ូគួ។ អាណាខេត្តរបស់ព្រះបាទស៊ុនឈៀនហៅថា អ៊ូគួ។ អំណឹះកាលតមក កាលអស់បុណ្យព្រះបាទលៀវប៉ី ឆោវភី ស៊ុនឈៀន ហើយអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសជាតំណមក ជាអ្នកឥតសមត្ថភាពទាំងបីគួ ទើបស៊ឺម៉ាចោវ ដែលជាអ្នកសម្រេចរាជការផែនដីខាងវ៉េយគួបង្ក្រាបឝ៊ូគួបានមុន រួចតមក ស៊ឺម៉ាយាន បុត្រស៊ឺម៉ាចោវ ដណ្ដើមរាជសម្បត្តិវ៉េយគួបានផ្លាស់រាជវង្សថ្មីហៅថារាជវង្សជិន ហើយបង្ក្រាបអ៊ូគួបានមួយគួទៀត ទើបមហាអាណាចក្រចិនត្រឡប់ចូលរួបរួមគ្នាមូលតែមួយបានឡើងវិញ។ ចប់រឿងនគរបីដោយសង្ខេបខ្លីត្រឹមប៉ុណ្ណោះ"។ (សង្ខេបរយៈសម័យក្នុងរឿងនគរបីនេះ ដូច្នេះគឺសម័យរាជវង្សហានរៀវរោយ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអធិរាជសៀន ២១ឆ្នាំ ក្នុងសម័យតុងជួ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអធិរាជសៀន ៣០ឆ្នាំ សម័យនគរបី ៦០ឆ្នាំ ប្រមូលសម័យកាលក្នុងរឿងនគរបីនេះជារយៈ ១១១ឆ្នាំ)។ នៅទីបំផុត យើងមានសេចក្ដីសង្ឃឹមថាអស់លោកអ្នកអានរឿងនគរបី ដែលជាសេចក្ដីប្រែរបស់អ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនា "កន" តំណាងរាស្ត្រ គង់មានសេចក្ដីពេញចិត្តដោយច្រើនមិនខាន ដ្បិតរឿងនេះមានសេចក្ដីផ្ទៃរឿងជាប់ទាក់ទងគ្នាហូរហែ គួរឱ្យចង់មើលចង់ដឹង។ ឯអក្ខរាវិរុទ្ធ និងពាក្យពេជន៍ខ្លះ យើងបានពិនិត្យកែសម្រួលទៅតាមសម័យនិយម ដែលលោកអ្នកប្រែបានអនុញ្ញាតឱ្យកែបានតាមតម្រូវការ ដូចមានសេចក្ដីបញ្ជាក់ក្នុងអារម្ភកថារបស់លោកស្រាប់។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <span align="left" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី|មាតិកា]]</span> | next = <span align="right" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> | notes = }} 82f54d25iqcb2ofe07tnyf7t99ebu5y 0 3054 7445 7364 2017-04-17T08:33:18Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''អារម្ភកថា''' </div> | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី/ញ៉ុកថែម|ពាក្យបរិយាយដើមនៃរឿងនគរបីរបស់ហ្លួងនិពន្ធមន្ត្រី ញ៉ុក-ថែម]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</div> | notes = }} {{rule|4em}} រីសេចក្ដីនៃព្រះរាជពង្សាវតារនៃព្រះមហាក្សត្រ ដែលសោយរាជសម្បត្តិក្នុងមហាប្រទេសចិននោះ អ្នកប្រាជ្ញបុរាណគេបានសន្មតគ្នា ហៅភាសាចិនក្នុងរឿងនេះថា "សានគួ" មានបែបផែនប្រែទុកក្នុងក្រុងទេពមហានគរជាភាសាសៀមៗបុរាណក្សត្របានចាត់ការឱ្យផ្ទៀងផ្ទាត់តាមប្រវត្តិប្រទេស ក៏ឃើញជាក់ច្បាស់ថាក្នុងសម័យនគរបីនោះជាជំនាន់ក្រោយពុទ្ធកាល ដែលព្រះពុទ្ធដ៏ជាអម្ចាស់នៃយើង ព្រះអង្គទ្រង់បរិនិព្វានកន្លងរំលងទៅហើយបាន ៧៦៣ ព្រះវស្សា ទើបមហាប្រទេសចិនឧប្បត្តិរឿងសាមកុកនេះឡើង គិតតាំងពីពុទ្ធសករាជ ៧៦៣ រហូតដល់ ៨៦៣ ព្រះវស្សា ទើបផុតផែនដីនគរបីនោះទៅវិញ អាយុផែនដីនគរបីនោះ រាប់បាន ៦០ ឆ្នាំដោយគណនា។ ខ្ញុំមានសេចក្ដីប្រាថ្នាចង់ឱ្យបានរឿងនេះ ផ្សាយក្នុងក្រុងកម្ពុជាធិបតីតទៅទើបទៅមានចិត្តឧស្សាហ៍ប្រែមកជាភាសាខេមរៈពីដើមដល់ចប់ គម្រប់ជាសេចក្ដី ៧៨ ខ្សែតែមករួមបញ្ចូលគ្នាជាសៀវភៅឱ្យតិចទៅវិញ គឺ៥ខ្សែជាសៀវភៅមួយត្រូវជា១៨ សៀវភៅរួមទាំងសៀវភៅចុងបង្អស់ដែលមានរួមគ្នាតែ ៣ខ្សែ មួយសៀវភៅនេះផង។ រីការដែលបានស្ថាបនាជាខេមរាធិប្បាយរឿងនេះ គឺសំណេះប្រើពាក្យសម្ដីតាមសម័យបច្ចុប្បន្ន របៀបពាក្យពេចន៍ក៏ពុំសូវល្អិតល្អន់ស្រួលពីរោះដូចលោកបុរាណទេ ព្រោះខ្ញុំចេះពាក្យខ្មែរពុំស្មើនឹងលោកសម័យចាស់ ចំណេះសៀមក៏ពុំទាន់ជាក់ច្បាស់មុតមាំ គ្រាន់តែផ្សំយកលំនាំល្មមឱ្យស្ដាប់បានប៉ុណ្ណោះ ទោះបីខ្វះលើសលោះខុសពុំត្រង់ក្នុងខឯណានីមួយ ក៏សូមលោកអ្នកចេះដឹងទាំងឡាយជួយកែប្រែអធិប្បាយឱ្យត្រឹមត្រូវឡើងផងចុះ ព្រោះរឿងនេះចំពោះជាបុរាណសាស្ត្រ អាចនឹងញ៉ាំងឱ្យឆ្លៀវឆ្លាសនូវសតិបញ្ញា ចេះវោហារសម្ដីវៃស្គាល់យល់គំនិតចិត្តមនុស្សល្អនិងអាក្រក់គ្រប់ប្រការ ហើយនិងជាទីនាំអាត្មាឱ្យប្រព្រឹត្តនាំសត្យានុម័ត្យពិតត្រង់ក្នុងវង្សជាតិ បុរសដ៏មានគំនិតមារយាទគួរសិក្សាឱ្យចេះដឹងរឿងនេះ ទុកជាគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់សតិប្រាថ្នាឱ្យបាន ទើបនឹងចម្រើនមាននូវសិរីសុវត្តិវឌ្ឍនាការជាក្រសេមសុខនិរទុក្ខាមហាប្រសើរតទៅ។ <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;font-size:14pt;">អ្នកឧកញ៉ាវិបុលរាជសេនាកន ភូឈួយសេនាបតីរ៉ឺត្រែត៍ </div> ភ្នំពេញ, នៅថ្ងៃ ២៧ ម៉េ ឆ្នាំ១៩៣៣ ត្រូវនឹងថ្ងៃ ១ កើត ខែចេត្រ ឆ្នាំរកា នៅជាចត្វាស័ក ព.ស ២៤៧៦។ ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី/ញ៉ុកថែម|ពាក្យបរិយាយដើមនៃរឿងនគរបីរបស់ហ្លួងនិពន្ធមន្ត្រី ញ៉ុក-ថែម]]</div> | next = <div style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> [[នគរបី/កណ្ឌទី១|កណ្ឌទី១]]</div> | notes = }} 1yj3ians540g9phsmy56ccdn35puvr6 0 3055 7447 7446 2017-04-17T09:21:25Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki {{header | title = | author = | translator = | section = <div align="center" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;"> '''កណ្ឌទី១''' </div> | previous = <span align="left" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> | next = <span align="right" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី/កណ្ឌទី២|កណ្ឌទី២]]</span> | notes = }} ដើមឡើយផែនដីនៃមហាណាចក្រចិនទាំងមូល រាប់តាំងពីមុនជាន់នគរបីឡើងទៅនោះ ក៏ជាសុខរៀងមកយូរណាស់ ក្រោយនោះក៏កើតជាសឹកសង្គ្រាម លុះសង្គ្រាមស្ងប់ក៏ត្រឡប់ជាសុខវិញ។ តំណតពីសម័យនោះមក មានព្រះមហាក្សត្រសោយរាជសម្បត្តិក្នុងមហាណាចក្រចិន ទ្រង់ព្រះចៅ[[w:ចូវអ៊ូ|ចូវអ៊ូ]] រំលងពីនោះមកមានព្រះមហាក្សត្រសោយរាជសម្បត្តិជាលំដាប់តៗមកទៀត ជាច្រើនព្រះអង្គសឹងជាសុខក្សេមក្សាន្តគណនាបាន ៧០០ឆ្នាំ មហាណាចក្រចិនក្នុងជាន់នោះមានខេត្តធំៗចំនួន ៧ មណ្ឌល ឯរាជធានីទីក្រុងដែលស្ដេចគង់នៅៗក្នុងខេត្ត[[w:ជិនគួហាយ|ជិនគួហាយ]]។ '''ព្រះចៅចូវអ៊ូ'''វាយយកបានមណ្ឌលទាំង ៧ មកជាចំណុះនៃព្រះអង្គរួមជាអាណាចក្រ១។ ព្រះមហាក្សត្រជាលំដាប់ជាន់ក្រោយនោះទ្រង់ព្រះនាម'''ស្ដេចឈិន''' ទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមបរាជ័យនឹងស្ដេចឈូ ក្រោយនោះ[[w:ស៊ាំងអ៊ិយ|ស្ដេចឈូ]] និង [[w:ហានកោវហ៊្សូ|ហានកោវហ៊្សូ]]ច្បាំងគ្នាទៀត ក៏បានរាជសម្បត្តិទៅ'''ហានកោវហ៊្សូ'''វិញ ហើយមានព្រះរាជវង្សជាតំណតពីស្ដេច'''ហានកោវហ៊្សូ'''សោយរាជ្យជាលំដាប់តមកទៀត រាប់បានចំនួន ១២ អង្គក្សត្រ។ គ្រាននោះ មាននាហ្មឺនធំម្នាក់ឈ្មោះ[[w:វ៉ាងម៉ាង|វ៉ាងម៉ាង]] ប្រែចិត្តក្បត់ដណ្ដើមយករាជសម្បត្តិបានហើយ តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ផែនដីសោយរាជ្យបាន ១៨ឆ្នាំ។ ក្រោយមកនោះមានព្រះរាជវង្សស្ដេច'''ហានកោវហ៊្សូ''' ព្រះនាម'''ហានកឹងឝី'''សម្លាប់'''វ៉ាងម៉ាង'''ចេញបាន ហើយឡើងសោយរាជសម្បត្តិតមកទៀត លំដាប់ក្សត្រសោយរាជ្យតពីស្ដេចហានកឹងឝីមកមានចំនួន ១២ អង្គក្សត្រ ឯស្ដេចដែលសោយរាជ្យទីបំផុតនោះទ្រង់ព្រះនាម'''ព្រះចៅអធិរាជហ៊ាន់''' ក្នុងចុងរាជ្យនោះ ផែនដីស្រុកចិនបែកជា ៣ អន្លើ ភាសាចិនហៅថា "សានគួ" ព្រោះមានស្ដេចជាម្ចាស់ផែនដី ៣ ព្រះអង្គក្នុងមហាណាចក្រចិននោះ។ ក្នុងសម័យនោះព្រះចៅរាជាធិរាជ[[w:ហានហ៊ាន់|ហ៊ាន់]] មិនមានព្រះរាជបុត្រសោះ បានសុំឈ្មោះ'''លៀវហុង'''ជាវង្សដទៃមកចិញ្ចឹមជាព្រះរាជឱរស។ '''ព្រះចៅអធិរាជហ៊ាន់'''ទិវង្គតទៅ '''ព្រះចៅអធិរាជលីង'''បានសោយរាជ្យមានព្រះរាជឱរសពីរព្រះអង្គ ព្រះរៀមនាម'''អធិរាជបុត្រពៀន''' ព្រះអនុជនាម'''អធិរាជបុត្រសៀ'''។ កាលក្នុងរាជ'''ព្រះចៅលីង'''នោះ ស្ដេចនេះមិនបានតាំងនៅក្នុងទសពិធរាជធម៌តាមបុរាណរាជប្បវេណី ទាំងមិនបានសេពគប់នឹងអ្នកមានតំរិះប្រាជ្ញាសុចរិតទៀងត្រង់នឹងផែនដីឡើយ គាប់ព្រះទ័យប្រមាថវង្វេងដោយល្បែងពាល បណ្ដាលឱ្យជឿកាន់យកតែតាមសម្ដីមនុស្សអន្ធពាលអសត្យ ប្រព្រឹត្តទៅតាមអំពើចិត្តទុច្ចរិតលាមក ផែនដីក៏កើតកលិយុគវិបរិតទៅផ្សេងៗ។ ខណៈនោះពួកខន្ទី^(១) ដែលនៅគាល់បម្រើផ្ទាល់ព្រះអង្គ មានអំណាចញ៉ាំងស្ដេចឱ្យលុះទៅតាមឧបាយទុច្ចរិតផ្សេងៗបាន។ មានខន្ទីម្នាក់ឈ្មោះ[[w:ឆោវជៀ|ឆោវជៀ]]ជាធំលើសខន្ទីដទៃ ឃើញព្រះចៅអធិរាជលីងទ្វេធ្វេសស្មារតីយកព្រះទ័យទុកដាក់ស្រឡាញ់ខ្លួន ក៏កំរើបចិត្តគិតនឹងបក្សពួកតាំងធ្វើអំពើលាមកផ្សេងៗ សូម្បីកិច្ចរាជការបណ្ដាដែលមាននៅក្នុងព្រះរាជអាណាចក្រមណ្ឌលទាំងប៉ុន្មាន ក៏ព្រះរាជាបណ្ដោយឱ្យសម្រេចនៅលើពួកខន្ទីទាំងអស់ ព្រោះខន្ទីជាអ្នកចាំទូលពិត គិតកែតម្រូវត្រូវទៅតាមអធ្យាស្រ័យនៃខ្លួនដែលមានប្រយោជន៍។ គ្រានោះបណ្ដាអស់ពួកនាហ្មឺនសព្វមុខមន្ត្រីតូចធំខ្ញុំរាជការអាណាប្រជានុរាស្ត្រទាសកម្មករទាំងឡាយ ក៏កើតសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយទូទៅទាំងព្រះនគរ។ ខណៈនោះមានមន្ត្រីធំៗពីរនាក់ ដែលជាមនុស្សសុចរិតល្អនឹងផែនដីឈ្មោះ [[w:តូវអ៊ូ|តូវអ៊ូ]]១, [[w:ឆឹនហ៊័រ|ឆឹនហ៊័រ]]១ បានឃើញស្ដេចវង្វេងភ្លេចស្មារតីយកព្រះទ័យទុកដាក់ស្ម័គ្រស្រឡាញ់ពួកខន្ទីទាំងឡាយ ក៏គិតរិះរកឧបាយសម្លាប់ពួកខន្ទីទាំងនោះចោលចេញ។ ឯឆោវជៀ ខន្ទីនោះដឹងខ្លួនភ្លាម ក៏ញុះញង់ឱ្យពួកខន្ទីទាំងឡាយរកឧបាយចាប់យក តូវអ៊ូ និង ឆឹនហ៊័រទាំងពីរនាក់ទៅសម្លាប់ចោល។ លុះធ្វើសម្រេចកិច្ចដូចប្រាថ្នាហើយ ឆោវជៀ និងខន្ទីទាំងនោះក៏រឹតតែខ្វល់ខ្វាយកំរើបចិត្តឥតខ្លាចអ្វីសោះឡើយ។ លុះអំណឹះពីនោះមក ព្រះចៅអធិរាជលីងសោយរាជសម្បត្តិបាន១២ឆ្នាំ ជាឱកាសក្នុងថ្ងៃ ១៥ កើត ខែផល្គុន ព្រះអង្គទ្រង់ចេញប្រថាប់លើព្រះទីនាំងកៅអីក្នុងទីប្រាសាទវ៉ឹនតឺតៀននៅវេលាថ្ងៃត្រង់ជាក់ ក៏បណ្ដាលឱ្យឃើញហេតុភេទធ្លាក់ខ្យល់ព្យុះសង្ឃរាជាអស្ចារ្យណាស់ ឃើញមានពស់មួយធំសម្បើម សម្បុរខៀវ (បៃតង) ធ្លាក់ចុះមកពីលើអាកាសនៅទីចំពោះព្រះភក្ត្រ ហើយពស់នោះគេចលូនឡើងព័ទ្ធរុំជើងព្រះកៅអីដែលស្ដេចគង់។ ព្រះអង្គទ្រង់ស្លុតព្រះទ័យភ័យតក្កមាធ្លាក់ព្រះកាយាពីលើព្រះកៅអី ដួលសន្លប់ចុះលុះបាត់ព្រះស្មារតី ពុំដឹងព្រះអង្គសោះ។ ពួកនាហ្មឺនទាំងអស់បានឃើញគ្រប់គ្នា ក៏ភ័យម្នីម្នាស្ទុះរត់ពពាក់ពពូនខ្លះប្រះខ្លួនលូនចូលទៅលើកគ្រាហ៍ នាំព្រះរាជាចូលទៅកាន់ព្រះមន្ទីរទែនក្នុង ឯពស់នោះក៏អន្តរធានបាត់ទៅវិញមួយរំពេច។ លំដាប់នោះ ក៏បង្កើតជាផ្គររន្ទះអសនីបាញ់ខ្ទរខ្ទ័រញ័រកក្រើកអស់ទាំងផែនដី ស្ទើរតែភ្លូកក្រឡាប់ មេឃក៏ចុះអ័ព្ទងងឹតបិទសូរ្យសែង (ពន្លឺថ្ងៃ) ព្រះភិរុណ ក៏រំលាជាភ្លៀងធ្លាក់ជញ្ជ្រំលាយទៅដោយគ្រាប់ព្រិលធំៗ ចំមកលើផ្ទះសំបែងមហាជនរលំរលើងដួលគរលើគ្នាជាកោលាហលពេញនគរ បណ្ដារាស្ត្រសឹងតែផ្អើលភ្លូកវឹកវរជ្រួលច្របល់ លុះដល់ថ្ងៃរសៀលទើបស្ងប់ខ្យល់រាំងភ្លៀង។ រំលងពីនោះមក ៤ឆ្នាំដល់រដូវប្រាំងក្នុងខែបុស្ស ស្រុក[[w:ល័រយ៉ាង|ល័រយ៉ាង]]នោះជារាជធានី ព្រះធរណីក៏កក្រើករំពើកញាប់ញ័រឯង ទឹកទន្លេឡើងលិចអស់ភូមិករណ៍ផ្ទះសំបែងអ្នកស្រុក ដែលនៅក្បែរមាត់កំពង់ រលំរលើងរលីងយង់អណ្ដែតទៅតាមទឹកបាត់អស់ ពេលនោះប្រែខ្វែមាន់ញីទៅជាមាន់ឈ្មោល។ លុះដល់ថ្ងៃ ១ កើត ខែពិសាខឆ្នាំនោះ កើតបុព្វនិមិត្តជាភ្លើងឆេះឡើង មានអណ្ដាតប្រហែល២០ព្យាម (៤០ម៉ែត្រ) បក់បោកត្រឡប់អណ្ដាត និងផ្សែងចូលទៅក្នុងល្វែងព្រះទីនាំងវ៉ឹនតឺតៀន។ ដល់មកខែជេស្ឋ ក៏កើតបុព្វនិមិត្តម្ដងទៀត ជាពន្លឺរស្មីដ៏រុងរឿងធ្លាក់ចុះមកពេញព្រះរាជវាំង ឯភ្នំឡានឆាយ ដែលមានទំហំធំហើយខ្ពស់ជាងគេនោះ ក៏បណ្ដាលទៅជាបែកធ្លាយពីកំពូលចុះមកយ៉ាងអស្ចារ្យ។ '''ព្រះចៅអធិរាជលីង'''ទ្រង់ពិភាល់ក្នុងព្រះទ័យពេកណាស់ ក៏ត្រាស់សួរទៅពួកនាហ្មឺនសព្វមុខមន្ត្រីតូចធំទាំងឡាយនោះថា "និមិត្តវិបរិតដូច្នេះ តើនឹងល្អ ឬអាក្រក់ប្រការដូចម្ដេច?" [[w:ឆាយយ៉ុង|ឆាយយ៉ុង]]ជានាហ្មឺនធំចេះដឹង ក៏តាំងសរសេរជាសំបុត្រសម្ងាត់ទូលថា "ហេតុដែលបណ្ដាលឱ្យឃើញអស្ចារ្យដូច្នេះ មិនមកពីអ្វីទេ គឺមកពីពួកខន្ទីអប្រិយប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតកន្លងព្រះរាជប្បវេណីគ្រប់ប្រការនោះឯង បានជាបណ្ដាលឱ្យកើតនិមិត្តអស្ចារ្យប្លែកដូច្នេះដើម្បីឱ្យព្រះអង្គទ្រង់ឃើញហើយត្រិះរិះតាមគួរនឹងការ"។ '''ព្រះចៅអធិរាជលីង'''ទតចប់សេចក្ដីហើយ ក៏មានព្រះទ័យបរិវិតក្កជាទុក្ខ ទ្រង់ដកដង្ហើមធំតែមិនបានមានព្រះបន្ទូលថាដូចម្ដេចឡើយ ទើបស្ដេចក្រោកចាកអាសនៈផ្លាស់ព្រះភូសាឆ្លងព្រះអង្គថ្មី។ ពេលនោះទទួល'''ឆោវជៀខន្ទី'''ចូលទៅក្រាបបង្គំគាល់ពីក្រោយព្រះទីនាំងបានក្រឡេកទៅឃើញលិខិត ដែលស្ដេចកំពុងទតដឹងសេចក្ដីច្បាស់ជាលិខិតរបស់'''ឆាយយ៉ុង'''ធ្វើក្រាបបង្គំទូលដូច្នោះ ក៏ថយមកពិគ្រោះនឹងបក្សពួកវិញថា "យើងត្រូវរកឧបាយដូចម្ដេចឱ្យបានសេចក្ដីខុសនេះធ្លាក់ទៅលើ'''ឆាយយ៉ុង'''ជាយ៉ាងសាហ័ស ដើម្បីនឹងឱ្យស្ដេចធ្វើទោសឆាយយ៉ុងនោះ ចេញចាកអំពីសក្ដិយសជាមន្ត្រីឱ្យបាន"។ ឯពួកខន្ទីដែលជាមេធំៗនោះមាន១០ នាក់ គឺឈ្មោះ '''ឆោវជៀ១''' '''ចាវចុង១''' '''ចាងឡាង១''' '''ផ្វឹងស៊ី១''' '''ទ័នគួយ១''' '''ហូវឡាន១''' '''ជៀនឝ៊័រ១ ឆឹងឃ័ង១ ស៊ាំរយិន១ គ័រឝឹង១''' បើមន្ត្រីណាមិនបាននៅក្នុងឱវាទស្ដាប់បង្គាប់នៃពួកខន្ទីទាំងនោះ ក៏ឱ្យដកហូតងារចេញពីរាជការ អ្នកឯណានៅក្នុងបង្គាប់បញ្ជា ក៏តែងតាំងឱ្យលើកតម្កើងឱ្យឡើងយសសក្ដិជាមន្ត្រីតូចធំតាមចិត្ត ឯ'''ឆោវជៀ''' និងពួកខន្ទីទាំងនោះ ក៏តាំងឈ្មោះខ្លួនជា"'''ឝ៊ីឆាងឝ៊ី'''" មានន័យថា '''មហាតលិកទាំងដប់''' '''ព្រះចៅអធិរាជលីង''' ក៏យកព្រះទ័យទុកដាក់ជឿកាន់យកតាមពាក្យសម្ដីនៃឈ្មោះ'''ចាងឡាងខន្ទី''' សន្មតហៅថា "ព្រះបិតាធម៌" រាជការនិងច្បាប់ទំលាប់សម្រាប់ផែនដីក៏ភ័ន្តប្រែទៅ បណ្ដាអាណាប្រជារាស្ត្រទាសកម្មករទាំងឡាយ ក៏មានសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយជាចលាចលរាល់តំបន់ កើតចោរកំណាចលួចប្លន់កាប់សម្លាប់គ្នាជាវឹកវរពន់ពេកណាស់។ ប៉ែកខាង[[w:បញ្ជាការស្ថានជីលូ|ស្រុកជីលូ]]នោះ មានបុរសបងប្អូន៣នាក់ ឈ្មោះ [[w:ចាងជាំវ|ចាងជាំវ]]១ [[w:ចាងប៉ោ|ចាងប៉ោ]]១ [[w:ចាងលាំង|ចាងលាំង]]១ ឯឈ្មោះ'''ចាងជាំវ'''នោះ ជាអ្នកដើរស្វែងរកថ្នាំលើកំពូលភ្នំហើយបានជួបប្រទះនឹងតាចាស់ម្នាក់មុខមាត់ពណ៌សម្បុរដូចជាទារក ភ្នែកលឿងដៃកាន់ឈើច្រត់ តាចាស់នោះក៏នាំចាងជាំវចូលទៅក្នុងរូងគុហាលើភ្នំ ហើយឱ្យក្បួនតំរាបីច្បាប់ឈ្មោះ "ថាយភីងយ៉ោវឝ៊ូ" ប្រែថា "តំរាបវរមហាសន្តិភាព" ហើយប្រាប់ថា "ចូរអ្នកយកតំរានេះទៅជួយទំនុកបម្រុងមនុស្សទាំងឡាយឱ្យបានសេចក្ដីសុខសប្បាយចុះ តែបើខ្លួនអ្នកមានចិត្តមិនទៀងត្រង់គិតប្រទូសរ៉ាយនឹងរាជការផែនដីវេលាណា ភ័យន្តរាយនឹងបង្កើតបានដល់ខ្លួនអ្នកវេលានោះ" '''ចាងជាំវ'''ក៏លុតជង្គង់ក្រាបសំពះហើយជម្រាបសួរថា "ខ្លួនលោកនេះអ្វី?" តាចាស់នោះឆ្លើយប្រាប់ថា "យើងជាទេវតា" ថាហើយក៏អន្តរធានបាត់ទៅ។ ឯ'''ចាងជាំវ''' លុះបានតំរានេះហើយ ក៏ម្នីម្នាវិលត្រឡប់មកកាន់ទីលំនៅខ្លួនវិញ ខំរៀនទន្ទេញតាមតំរានោះទាំងថ្ងៃទាំងយប់ ដរាបទាល់តែចេះចាំមាត់ស្ទាត់អាចសូត្រហៅខ្យល់ហៅភ្លៀងបានគ្រប់ប្រការទើបតាំងខ្លួនជា "តាសៀនលាំងឝ៊ឺ" ប្រែជាភាសាខ្មែរថា "អ្នកចេះដឹងយ៉ាងវិសេស"។ គ្រានោះ នៅស្រុកជីលូ ពួកអ្នកស្រុកកើតជំងឺជាច្រើន ចាងជាំវបានដឹង ហើយក៏សរសេរជាលេខយ័ន្តមន្តគាថា តំរាយកទៅចែកឱ្យពួកអ្នកស្រុកនោះ ទាំងប្រុសទាំងស្រី ដើម្បីបំបាត់ជំងឺយ៉ាងសក្ដិសិទ្ធិឆុតឆាប់ពូកែណាស់ មនុស្សម្នាមហាជនក៏ជឿស្រឡាញ់រាប់អាន'''ចាងជាំវ''' ទុកជាគ្រូអាចារ្យប្រៀនប្រដៅចំនួនជាងរយនាក់។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក '''ចាងជាំវ'''ក៏ខំដើរស្វះស្វែងព្យាបាលរោគាពាធតាមស្រុកតូចស្រុកធំនិគមជនបទនានា អ្នកណាបានលេខយ័ន្តមន្តគាថារបស់'''ចាងជាំវ'''យកទៅរក្សាទុកលើផ្ទះ ក៏បានជាជ្រះស្រឡះអស់ជំងឺតំកាត់ឥតមានភ័យបារម្ភអ្វីឡើយ។ បណ្ដាជនក្នុងស្រុកតូចធំសឹងនិយមរាប់អានមានទ្វេឡើងរាល់ៗថ្ងៃ។ '''ចាងជាំវ'''លុះកើតមានលាភសក្ការៈ និងមនុស្សម្នាមហាជនចុះចូលជាសិស្សគណៈច្រើនហើយ ទើបតាំងសិស្សគណៈទាំងនោះ ឱ្យធ្វើជាភ្នាក់ងារឃុំគ្រប់ៗអន្លើប្រហែលដប់តំបន់។ តំបន់ធំៗមានមនុស្សចំនួនពីរម៉ឺនប្លាយនាក់ ឯតំបន់តូចៗមានមនុស្សចំនួន ៦ពាន់ ឬ ៧ពាន់នាក់ មានមេកាន់កាប់រក្សាកូនស្រុកតាមលំដាប់ហើយ មានទង់ជ័យសម្រាប់ចេញច្បាំងគ្រប់តំបន់។ '''ចាងជាំវ'''តាំងខ្លួនជាអ្នកត្រួតទូទៅ (ចុងគុន) ហើយក៏តែងឧបាយឱ្យរន្ទឺឮទៅថាផែនដីនឹងភ័ន្តប្រែជាចលាចលហើយ ព្រោះមានអ្នកមានបុណ្យមកគ្រងផែនដីជាថ្មីស្រុកទេសនឹងបានសុខសប្បាយ ហើយឱ្យយកក្ដារលាបពណ៌សរសេរជាអក្សរពីរតួទុកនៅមុខខ្លោងទ្វារ "ឆ្នាំជូតស្រុកនឹងបានសុខសប្បាយ"។ គ្រានោះ ស្រុក ឈិងចូវ១ យ៉ុវចូវ១ ឝ៊ីចូវ១ ជីចូវ១ ជិងចូវ១ យ៉ាងចូវ១ យានចូវ១ អ៊ីចូវ១ ពួកអ្នកស្រុកទាំងប្រាំបីតំបន់នេះរាប់អានសរសេរយកឈ្មោះចាងជាំវទុកជាទីសក្ការៈបូជាគ្រប់ៗផ្ទះ ទើបចាងជាំវប្រើឈ្មោះ'''[[w:ម៉ាយានអ៊ី|ម៉ាយានអ៊ី]]'''អោយយកមាសប្រាក់ទៅជូន'''ផ្វឹងស៊ី'''ខន្ទីថា "'''ចាងជាំវ'''របស់នេះមកសុំឱ្យ'''ផ្វឹងស៊ី'''ជួយធ្វើការជាកលសឹកក្នុងទីក្រុង" រួចហើយ'''ចាងជាំវ'''ក៏ប្រជុំបងប្អូនប្រុសទាំងពីរនាក់ពន្យល់សេចក្ដីថា "បើនឹងគិតការអ្វីៗត្រូវឱ្យយកចិត្តបណ្ដារាស្ត្រជាប្រមាណ ដ្បិតឥឡូវនេះបណ្ដាអ្នកស្រុកទាំងប្រាំបីមណ្ឌលគឺរាប់អានស្រឡាញ់នៅក្នុងឱវាទស្ដាប់បង្គាប់យើងអស់ហើយ បើបានការព្រមព្រៀងដូច្នេះ តទៅយើងត្រូវតែគិតយកផែនដីប្រសិនបើយើងមិនអើពើក្នុងពេលវេលានេះទេ ក៏នឹងមានសេចក្ដីស្ដាយទៅថ្ងៃក្រោយ"។ ប្អូនប្រុសទាំងពីរនាក់ក៏យល់ព្រមផង ទើប'''ចាងជាំវ'''ឱ្យបញ្ចុះបញ្ចូលទាហាន ព្រមដោយគ្រឿងសាស្ត្រាវុធត្រៀមប្រចាំការ ដល់កំណត់ចេញច្បាំងវេលាណានឹងបានចាត់ការដោយស្រួល។ '''ចាងជាំវ'''ប្រើសិស្សម្នាក់ឈ្មោះ[[w:ថាងចូវ|ថាងចូវ]] ឱ្យកាន់សំបុត្រសម្ងាត់ទៅជូន'''ផ្វឹងស៊ីខន្ទី''' ឯ'''ថាងចូវ'''មិនបានយកសំបុត្រនោះទៅជូនផ្ទាល់'''ផ្វឹងស៊ីខន្ទី''' ក៏យកទៅជូននាហ្មឺន17 ---- {{header | title = | author = | translator = | section = | previous = <span align="left" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី/អារម្ភកថា|អារម្ភកថា]]</span> | next = <span align="right" style="font-family: Khmer OS Muol Pali;">[[នគរបី/កណ្ឌទី២|កណ្ឌទី២]]</span> | notes = }} cg6vmcu86zuka87t33hdex7w687txot 10 3056 7444 7440 2017-04-17T08:30:00Z Nisetpdajsankha 525 wikitext text/x-wiki <!-- Begin headertemplate wrapper --><div id="headertemplate" class="headerRaw ws-noexport"><!-- Make sure no parameters are removed --><includeonly> {{#switch:undef! |{{{title|undef!}}} |{{{author|undef!}}} |{{{section|undef!}}} |{{{previous|undef!}}} |{{{next|undef!}}} |{{{notes|undef!}}} = <div style="margin-right:auto; margin-left:auto; border-top:1px solid #CCC; border-right:1px solid #CCC; border-bottom:1px solid #hidden; border-left:1px solid #CCC; text-align:center;"><span style="color: #a7a700; font-size:90%; font-weight:bold;">please do not remove empty parameters (see the [[WS:STYLE#Templates|style guide]] and [[Template:Header#documentation|template documentation]]).</span></div>{{#ifeq:{{NAMESPACE}}||[[Category:Headers missing parameters]]|}}}}</includeonly><!-- Begin navigation header--> {| class="headertemplate" style="border-collapse:collapse; empty-cells:hide;" |-<!-- Previous page link--> |align="left" width="25%" class="gen_header_backlink" | {{#if:{{{previous|}}}|<span id="headerprevious">←{{{previous}}}</span>}}<!-- Title--> |class="gen_header_title" | '''<span id="header_title_text">{{{title|Untitled}}}</span>''' <!-- Year-->{{#if:{{{year|}}}{{{override_year|}}}<!-- -->|{{#if:{{{override_year|}}}<!-- -->|&nbsp;({{{override_year}}})&nbsp;[[Category:Pages with override year]]<!-- -->|{{header/year<!-- -->|{{{year}}}<!-- unaltered user input -->|noprint ={{#if:{{{noyear|}}}|1|0}}<!-- send 1 if "noyear" was called and 0 if not -->|nocat ={{#ifeq:{{{disambiguation|}}}|yes<!-- -->|1<!-- send 1 if this is a disambiguation page and 0 if it is not, unless... -->|{{#if:{{{noyearcat|}}}<!-- -->|1<!-- send 1 if "noyearcat" was called and 0 if not, unless... -->|{{is subpage}}<!-- will return 1 if it is a subpage and 0 if not -->}}<!-- -->}}<!-- a result of 1 will turn categorisation off; 0 will keep it on -->}}<!-- header/year subroutine -->}}<!-- if override_year -->}}<!-- Author field -->{{#if:{{{override_author|}}}|<!-- Override author --><br /><i><span id="header_author_text" class="vcard"><span class="fn">{{{override_author}}}</span></span></i>|<!-- Normal author -->{{#if:{{{author}}}|<!-- Insert a line break if page is *not* a section page -->{{#if:{{{section|}}}|&#32;|<br/>}}<!-- --><i>by <!-- Catch unknown authors -->{{#ifeq:{{lc:{{{override_author|{{{author|}}}}}}}}|unknown|<span id="header_author_text">Unknown</span>|<!-- Link known authors to the author namespace -->{{#ifexist: Author:{{{author}}} || [[Category:Works with non-existent author pages]] }} [[Author:{{{author}}}|<span id="header_author_text" class="vcard"><span class="fn">{{{author}}}</span></span>]]}}</i>}}}}<!-- Editor field - only if needed -->{{#if:{{{override_editor|}}}{{{editor|}}}|<!-- Catch special cases for editors -->{{#switch:{{lc:{{{override_editor|{{{editor|}}}}}}}}<!-- -->| ? | unknown=, ''editor unknown''[[Category:Works with unknown editors]]<!-- -->| not mentioned =, ''editor not mentioned''[[Category:Works with unmentioned editors]]<!-- Switch default - the given editor -->|#default=<i>{{#if:{{{author|}}}{{{override_author|}}}|,&#32;}}<!-- -->{{#if:{{{author|}}}{{{override_author|}}}||{{#if:{{{section|}}}||<br>}}}} edited by <!-- --><span id="header_editor_text" class="vcard"><!-- --><span class="fn">{{#if:{{{override_editor|}}}|{{{override_editor}}}|[[Author:{{{editor}}}|{{{editor}}}]]}}</span></span><!-- --></i>}}<!-- -->}}<!-- Translator field - only if needed -->{{#if:{{{override_translator|}}}{{{translator|}}}|<!-- Catch special cases for translators -->{{#switch:{{lc:{{{override_translator|{{{translator|}}}}}}}}<!-- -->| ? =&nbsp;([[:Category:Deletion requests/Unknown translators|unknown translator]])<!-- -->| unknown =, ''unknown translator''<!-- -->| not mentioned =, ''translator not mentioned''<!-- -->| wikisource =<i>, translated by [[Wikisource:Translations|<span id="header_translator_text">Wikisource</span>]]</i><!-- If it is the base page, add to the "Wikisource translation" category -->{{#ifeq:{{BASEPAGENAME}}|{{PAGENAME}}|[[Category:Wikisource translations]]}}<!-- Switch default - the given translator -->|<i>, translated by <!-- Override translator if needed -->{{{override_translator|<!-- -->[[Author:{{{translator}}}|<!-- --><span id="header_translator_text" class="vcard"><span class="fn">{{{translator}}}</span></span>]]</i>}}} }}}}<!-- Section field -->{{#if:{{{section|}}}|<br /><span id="header_section_text">{{{section|}}}</span><!-- Section author -->{{#if:{{{override_contributor|}}}{{{contributor|}}}|<!-- --><i> by <span id="header_contributor_text" class="vcard"><!-- --><span class="fn">{{#if:{{{override_contributor|}}}|{{{override_contributor}}}|[[Author:{{{contributor}}}|{{{contributor}}}]]}}</span><!-- --></i>}}<!-- end of section field -->}}<!-- Forelink --> |align="right" width="25%" class="gen_header_forelink" | {{#if:{{{next|}}}|<span id="headernext">{{{next}}}→</span>}} |}<!-- Notes section--> {| class="header_notes" style="border-collapse:collapse;" |- |<!-- Sister project links (only #if we need them) -->{{#if:<!-- -->{{{disambiguation|}}}<!-- -->{{{edition|}}}<!-- -->{{{portal|}}}<!-- -->{{{related_author|}}}<!-- -->{{{wikipedia|}}}<!-- -->{{{commons|}}}<!-- -->{{{commonscat|}}}<!-- -->{{{wikiquote|}}}<!-- -->{{{wikinews|}}}<!-- -->{{{wiktionary|}}}<!-- -->{{{wikibooks|}}}<!-- -->{{{wikilivres|}}}<!-- -->{{{wikidata|}}}<!-- -->{{{wikivoyage|}}}<!-- -->{{{wikiversity|}}}<!-- -->{{{wikispecies|}}}<!-- -->{{{meta|}}}<!-- -->|<!-- -->{{Plain sister<!-- -->| disambiguation = {{{disambiguation|}}}<!-- -->| edition = {{{edition|}}}<!-- -->| portal = {{{portal|}}}<!-- -->| related_author = {{{related_author|}}}<!-- -->| wikipedia = {{{wikipedia|}}}<!-- -->| commons = {{{commons|}}}<!-- -->| commonscat = {{{commonscat|}}}<!-- -->| wikiquote = {{{wikiquote|}}}<!-- -->| wikinews = {{{wikinews|}}}<!-- -->| wiktionary = {{{wiktionary|}}}<!-- -->| wikibooks = {{{wikibooks|}}}<!-- -->| wikilivres = {{{wikilivres|}}}<!-- -->| wikidata = {{{wikidata|}}}<!-- -->| wikivoyage = {{{wikivoyage|}}}<!-- -->| wikiversity = {{{wikiversity|}}}<!-- -->| wikispecies = {{{wikispecies|}}}<!-- -->| meta = {{{meta|}}}<!-- -->}}<!-- end #if we need plain sister project links -->}}<!-- Shortcut link -->{{#if:{{{shortcut|}}}|{{Shortcut|{{{shortcut}}}}}}}<!-- Notes from parameter -->{{{notes|}}} |}<!-- END OF VISIBLE TEMPLATE MICROFORMAT DATA--> <includeonly><div id="ws-data" class="ws-noexport" style="display:none; speak:none;"><!-- --><span id="ws-article-id">{{{{{|safesubst:}}}PAGEID}}</span><!-- --><span id="ws-title">{{{title|}}}{{#if:{{{section|}}}|&#32;— ''{{{section}}}''}}</span><!-- -->{{#if:{{{author|}}}{{{override_author|}}}<!-- -->|<span id="ws-author"><!-- -->{{#if:{{{override_author|}}}<!-- -->|{{{override_author}}}<!-- -->|{{{author}}}<!-- -->}}<!-- --></span><!-- -->|<!-- -->}}<!-- -->{{#if:{{{translator|}}}{{{override_translator|}}}<!-- -->|<span id="ws-translator"><!-- -->{{#if:{{{override_translator|}}}<!-- -->|{{{override_translator}}}<!-- -->|{{{translator}}}<!-- -->}}<!-- --></span><!-- -->|<!-- -->}}<!-- -->{{#if:{{{year|}}}{{{override_year|}}}<!-- -->|<span id="ws-year"><!-- -->{{#if:{{{override_year|}}}<!-- -->|{{{override_year}}}<!-- -->|{{{year}}}<!-- -->}}<!-- --></span><!-- -->|<!-- -->}}<!-- --></div><!-- END OF MICROFORMAT DATA --></div><!-- End headertemplate wrapper Unknown translator -->{{#switch:{{{translator}}} |? |unknown = {{No translator info}} }}<!-- Subpages -->{{#ifeq:{{BASEPAGENAME}}|{{PAGENAME}}||{{#switch:1 |{{#ifexist:{{#rel2abs:../}}|1}} |{{#ifexist:{{#rel2abs:../../}}|1}} |{{#ifexist:{{#rel2abs:../../../}}|1}} = [[Category:{{#if:{{NAMESPACE}}|{{NAMESPACE}} subpages|ទំព័ររង}}]] }}}}<!-- Categories -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|1}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|1}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|2}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|2}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|3}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|3}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|4}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|4}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|5}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|5}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|6}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|6}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|7}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|7}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|8}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|8}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|9}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|9}}]]}}<!-- -->{{#if:{{#titleparts:{{{categories|}}}|1|10}}|[[Category:{{#titleparts:{{{categories}}}|1|10}}]]}}<!-- Track pages using the author override -->{{#if:{{{override_author|}}}|[[Category:Pages with override author]]}}<!-- Track pages with no author given -->{{#ifeq:{{lc:{{{override_author|{{{author|}}}}}}}}|unknown|[[Category:Anonymous texts]]}}<!-- Track pages using shortcuts -->{{#if:{{{shortcut|}}}|[[Category:Mainspace pages with shortcuts]]}}<!-- Track pages using the year override options -->{{#if:{{{override_year|}}}|[[Category:Pages with override year]]}}<!-- -->{{#if:{{{noyear|}}}|[[Category:Pages with noyear]]}}<!-- -->{{#if:{{{noyearcat|}}}|[[Category:Pages with noyearcat]]}}<!-- Protection level detection and automatic icon -->{{#if:{{NAMESPACE}} |<!-- no effect outside the main namespace --> |{{#if:{{PROTECTIONLEVEL:edit}}{{PROTECTIONLEVEL:move}}<!-- if page protected --> |{{locked}}<!-- call the locked (top icon) template --> }} }}<!-- END OF TEMPLATE --></includeonly><noinclude>{{documentation|Template:Header/doc}} </noinclude> 0idu48emaujx755a9czhameq60g68ix 10 3057 7376 2017-04-16T13:18:27Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>{{#switch:{{{align|}}} | left =<div style="margin:0em auto 0em 0em;{{#if:{{{width|{{{1|}}}}}}|&#32;width:... wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#switch:{{{align|}}} | left =<div style="margin:0em auto 0em 0em;{{#if:{{{width|{{{1|}}}}}}|&#32;width:{{{width|{{{1}}}}}};|}}"> | right =<div style="margin:0em 0em 0em auto;{{#if:{{{width|{{{1|}}}}}}|&#32;width:{{{width|{{{1}}}}}};|}}"> | center =<div style="margin:0em auto 0em auto;{{#if:{{{width|{{{1|}}}}}}|&#32;width:{{{width|{{{1}}}}}};|}}"> | #default =<div style="margin:0em auto 0em auto;{{#if:{{{width|{{{1|}}}}}}|&#32;width:{{{width|{{{1}}}}}};|}}"> }}<hr style="background-color:#000; color:#000;{{#if:{{{height|}}}|&#32;height:{{{height}}};|}}{{#if:{{{style|}}}|&#32;{{{style}}};|}} {{#if:{{{v|}}}|&#32;margin-bottom:{{{v}}}pc;|}}" /> </div></includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> hfyiuzwr25ilsm742o9af7dhgbtnnl4 0 3058 7396 2017-04-16T15:03:03Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស]] ទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផ... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាសួស្តិ៍]] t5targwpcm5d8xto79mcir6o5cyqdg5 0 3059 7409 2017-04-16T16:27:04Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង់]] ទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដី... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្ស]] niceznxrcmlkluds58mosznxyqoclla 0 3060 7428 2017-04-16T19:06:38Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង់រាជា]] ទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផ... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះលំពង្សរាជា]] 1ha53kp5a9oz58qpyl2hoie4ay24twy 10 3061 7438 2017-04-17T07:09:52Z Nisetpdajsankha 525 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <div class= "tiInherit" style="text-align:center;"> {{{1}}} </div><noinclude> {{documentation}} </noinclude> wikitext text/x-wiki <div class= "tiInherit" style="text-align:center;"> {{{1}}} </div><noinclude> {{documentation}} </noinclude> ddvqzouiseccfs5skc7azzb3ra5lgrd 10 3062 7439 2017-04-17T07:10:44Z Nisetpdajsankha 525 បញ្ជូនបន្តទៅ [[ទំព័រគំរូ:Center]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Template:Center]] 1sy4h7m32sreu7mywah49ifgzaot17l 0 3063 7468 2017-04-17T14:27:46Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាយ៉ាត]] ទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ]] sjt15m1khiu2vcrz73u7lediv6ggzcm 0 3064 7473 2017-04-17T14:45:13Z Nisetpdajsankha 525 Nisetpdajsankha បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនរាយណ៍រាជា]] ទៅ [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/... wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះនារាយណ៍រាជា]] juq4eiue6e1kiycr9e9bb0f3o7yr4r9 0 3088 8060 2017-10-04T05:21:30Z Kao bun song 1312 កំណាព្យខ្មែរ wikitext text/x-wiki '''កំនាព្យខ្មែរ''' កំនាព្យ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យសំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុងចួន​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង មានឃ្លា មានល្បះ និងមានកម្រិតចំនួនព្យាង្គ​ជា​កំណត់… កើតចេញ​ពី​ទឹកចិត្ត​រំភើប និងធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ផង​រំភើប​ជាមួយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ កាច់​ធ្មុង​ច្រក​ស្មុក ដើរ​ចូល​ក្នុង​ស្រុក ធ្វើ​ឫក​អាចារ្យ ភូត​ភរ​ប្រជា បាន​ច្រើន​កាលណា ពាក់ធ្មុង​សង្ហារ សាហាវ​លើសដើម។ ខ្មែរ​អឺយរឿងពិត ខ្មែរ​តោង​ពិនិត្យ គិតគ្រប់​ដង្ហើម ខ្មែរបីលានប្លាយ ស្លាប់​ឈាមសើមៗ កុំ​ភ្លេច​រឿង​ដើម ស្នាដៃ​ប៉ុលពត។ កំណាព្យ​កាព្យឃ្លោង​ ដូនតា​យើង​ប្រើ​សំគាល់ឬ​ចង្អុល​បង្ហាញ​ពី​លក្ខណៈ​ដ៏ល្អ​របស់​កំណាព្យខ្មែរ ដែល​ចេញ​​ពី​ទឹកដៃ​ដ៏ប៉ិនប្រសប់​របស់​កវី គឺថា​កំណាព្យ​នោះ​ទាំង​រូបភាព ទាំងខ្លឹមសារ មានសម្ផស្ស និងសោភ័ណ រណ្តំ​បត់បែន ឃ្លោង​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង មិន​ត្រង់​ស្តូក ប៉ុន្តែ​មាន​ន័យ​គ្រប់​គ្រាន់។ ឧទាហរណ៍៖ សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ ទន្សោងគោព្រៃ រកស៊ីជើងភ្នំ។ ស៊ីតូចដោយតូច ស៊ីធំដោយធំ រកស៊ីជើងភ្នំ ផឹកទឹកដងអូរ។ ស៊ីផឹករួចហើយ​ ប្រជល់គ្នាវរ សុទ្ធតែឡើងក អួតអាងកម្លាំង។ តួយ៉ាង​ដូច​អត្ថបទ​កំណាព្យ​ជា​ឧទាហរណ៍​ខាង​លើ​នេះ​មាន​ន័យ​ពីរ​៖ ១​ – ន័យត្រង់ ៖ និយាយ​ពី​សកម្មភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​ទន្សោង​គោ​ព្រៃ ២ – ន័យ​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង ៖ រៀបរាប់​ពី​ការ​ប្រកាប់​ប្រចាក់​គ្នា របស់​ពួក​ពុករលួយ​ពាលា​អាវ៉ាសែ ស៊ី​សំណូក សូក​ប៉ាន់ ក្នុង​គ្រប់​ជំនាន់។ ហេតុ​ហ្នឹង​ហើយ ទើប​ដូនតា​យើង​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​ថា កំណាព្យ កាព្យ​ឃ្លោង​យ៉ាង​ដូច​នេះ។ តើកំនាព្យនិងកម្រងកែវខុសគ្នាបែបណា? កម្រងកែវ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យ​សំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុង​ចួន ទាក់ទង​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​មាន​កម្រិត​ឃ្លា ឬល្បះ ឬក៏​ចំនួន​ព្យាង្គ​ជា​កំណត់​ទេ។ ឧទាហរណ៍៖ មេឃ​ប្រែ​​ស្រឡះ ពពក​ដេរដាស​ប្រែ​ជា​ស ស្លឹកឈើ​ប្រែ​ពណ៌​ខៀវ​ស្រស់​ល្អ ត្រូវ​ជំនោរ​កំដរ​បក់​រវិចៗ ចាំង​រំលេច​ពន្លឺ​សុរិយា​ភ្លឺ​ភ្លេកៗ​ដូច​សុវណ្ណ បក្សី​ទាំងគូៗ​ស្រែក​ច្រៀង​ឆ្លើយឆ្លង​យ៉ាង​រញៀវ​ខ្ញៀវខ្ញា ហោះហើរ​ឆ្វាត់ឆ្លែង​ប្រឡែង​លើ​វេហា លើ​ព្រឹក្សា​ ហាក់​អបអរ​ជូនពរ​ខ្ញុំ​និង​នាង​កំពុង​ធ្វើ ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​យ៉ាង​សុខ​មនោរម្យ។ ទំនាក់​ទំនង​រវាង​កំណាព្យ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត បើ​យើង​សង្កេត​មើល​ស្នាដៃ​ផ្នែក​អក្សរសាស្ត្រ ដែល​បុព្វបុរស​ដូនតា​យើង​បាន​បន្សល់​ទុក​ដល់​យើង​សព្វថ្ងៃ​នេះ យើង​នឹង​ឃើញ​​ភ្លាម​ថា​ភាគ​ច្រើន​សុទ្ធ​តែ​ជា​កំណាព្យ​កាព្យ​ឃ្លោង ដូចជា​រឿងរាម​កេរ្តិ៍ រឿងទុំទាវ រឿងទិព្វសង្វារ រឿងកាកី ច្បាប់ប្រុស ច្បាប់ស្រី ច្បាប់កេរ្តិ៍កាល ច្បាប់ក្រម ល្បើកជុច​និងត្រី (។ល។​និង។ល។) នេះ​ជា​សក្ខីភាព​បញ្ជាក់​អំពី​វិធី​សាស្ត្រ​អប់រំ​បែប​បុរាណ​របស់​ដូនតា​យើង ដែល​យក​រូបភាព​កំណាព្យ “ពិរោះ​ត្រចៀក” ជា​មធ្យោបាយ ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​បញ្ចូល​ខ្លឹមសារ​នៃ​ការ​អប់រំ​ទូន្មាន​ទាំងឡាយ ដែល​លោក​ចង់​បាន ឲ្យ​ទៅ​ដក់​ជាប់​ចាំ​ជាប់​ក្នុង​សតិ​អារម្មណ៍​របស់​កុលបុត្រ​កុលធីតា​របស់​ ខ្លួន។ នៅ​ក្នុងសង្គម​កម្ពុជា​យើង កំណាព្យ​មាន​ឥទ្ធិពល​ធំ​ណាស់។ ក្រៅ​ពី​ការ​រស់នៅ​និង​បំពេញ​តួនាទី​ដោយ​ឯកឯង​(ស្មូត្រ ឬ​សូត្រ​កំណាព្យ) កំណាព្យ​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល និង​មាន​ទំនាក់​ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​បំផុត​ជាមួយ​នឹង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ ទៀត​របស់​ខ្មែរ​យើង ដូចជា៖ ភ្លេង​អារក្ស ភ្លេង​ប្រពៃណី​”ភ្លេងការ” របាំ​ប្រពៃណី របាំ​បុរាណ ល្ខោន​ស្រមោល​(ស្បែកធំ-ស្បែកតូច) ល្ខោនខោល​(ល្ខោន​ពាក់​មុខ) យីកេ​ អាប៉េ ល្ខោន​មហោរី ល្ខោន​បាសាក់ អាយ៉ៃ ​ចាប៉ី(។ល។​និង​។ល។)។ ទម្រង់​សិល្បៈ​ទាំងអស់​នេះត្រូវ​ការ​កំណាព្យ​ជា​ចាំបាច់ សម្រាប់​ជួយ​កម្រិត​ទម្រង់ជួយ​លើក​សម្ផស្សនិង​សោភ័ណ​របស់​ខ្លួន។ ចំពោះ អ្នក​សិក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​វិញ កំណាព្យ​ក៏​ជា​កត្តា​មួយ​សំខាន់​ក្នុង​កត្តា​ច្រើន​ទៀត ដែល​ជួយ​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​នីមួយៗ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត​ក៏​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ធំ​ធេង​ដែរ សម្រាប់​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់​នៃ​កំណាព្យ​នីមួយៗ​របស់​យើង។ ដូច្នេះ​បើ​ចង់​សិក្សា​កំណាព្យ​ខ្មែរ គួរ​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​ដទៃទៀត​ផង ហើយ​បើ​ចង់​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត ក៏​មិន​អាច​បោះបង់​ចោល​កំណាព្យ​បាន​ដែរ។ សិល្បៈតែងកំនាព្យខ្មែរ ដើម្បីតែងកំនាព្យ គេត្រូវស្គាល់សញ្ញាណមួយចំនួន អំពីវាសិន។ ធាតុ​របស់​កំណាព្យ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​មាន​ធាតុ​សំខាន់ៗ ដូច​តទៅ​នេះ ៖ ព្យាង្គ ៖ សំឡេង​មួយ​ម៉ាត់ៗ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ។ ឃ្លា ៖ ព្យាង្គ​ច្រើន​រួម​គ្មាន បាន​ជា​ឃ្លា។ ល្បះ ឬ ល្បះខ័ណ្ឌ ៖ ឃ្លា​ច្រើន​រួម​គ្នា​មក ដោយ​មាន​ខ័ណ្ឌ។ ព្យាង្គនិងពាក្យ ព្យាង្គ ៖ គឺ​សំឡេង​ចេញ​មក​ម្តង ទោះ​បាន​ន័យ​ក្តី មិន​បាន​ន័យ​ក្តី។ ឧ. ក-គ-តិ-កិ-បង-សុំ-ទៅ-ឆាន់-ឮ ពាក្យ ៖ គឺ​សំឡេង​ចេញ​មក​ម្តង​ក្តី ឬ​ច្រើន​ដង​ក្តី មាន​ន័យ​គ្រប់​គ្រាន់។ ឧ. (ពាក្យ​១​ព្យាង្គ) ក- ខ-​ឈប់-​គិត-​ពេញ, (ពាក្យ​២​ព្យាង្គ) សំដី-​សម្រស់-​ប្រសាសន៍-​សម្បតិ្ត, (ពាក្យ​៣​ព្យាង្គ) អន្តរធាន- វិនិច្ឆ័យ-​កេងប្រវ័ញ្ច, (ពាក្យ៤ព្យាង្គ) មមើមមាយ- អណ្តែតអណ្តូង-​ឆពណ្ណរង្សី ពាក្យពេចន៍និងពាក្យសម្ផស្ស ពាក្យពេចន៍ ៖ សម្រាប់​រំលេច​ន័យ​ខ្លឹមសារ​របស់​អត្ថបទ​កំណាព្យ​ឲ្យ​លេចធ្លោ​ឡើង ឲ្យ​អត្ថបទ​នោះ​មាន​សោភ័ណ​ខ្ពស់ ពោល​គឺ​បង្កើត​រូបារម្មណ៍ និង​បំផុស​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​ពី​គំនិត​របស់​អត្ថបទ ចង់​និយាយ​យ៉ាងណាៗ​នោះ។ ពាក្យ​សម្ផស្ស ៖ គឺ​ជា​ពាក្យ​គន្លឹះ​ចួន ឬ​ហៅ​ចំណាប់​ចុង​ចួន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រូបភាព ឬ​ទម្រង់​នៃ​អត្ថបទ​កំណាព្យ​មាន​សម្រស់​ល្អ​ឡើង ប្រកប​ដោយ​លក្ខណៈ​ចួន​ផ្ទួន​រណ្តំ។ គេចែកពាក្យសម្ផស្សជាពីរគឺ ៖ ពាក្យ​សម្ផស្ស​ក្នុង ៖ គឺ​សំគាល់​លើ​ចំណាប់​ចួន​ផ្ទួន​រណ្តំ ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​ឃ្លា​ជាមួយ​គ្នា។ ឧ. ស្រី​ប្តី​ពីរ​បី​ពុំ​គាប់​រាប់ ពាក្យ​សម្ផស្ស​ក្រៅ ៖ គឺ​សំគាល់​ចំណាប់​ចួន ផ្ទួន រណ្តំ ដែល​ឆ្លង​គ្នា​ពី​ឃ្លា​មួយ​ទៅ​ឃ្លា​មួយ​ទៀត ឬ​ពី​ល្បះ​មួយ​ទៅ​ល្បះ​មួយ​ទៀត។ ឧទាហរណ៍ៈ សូរិយាកើតឃ្លង់ ក្នុងមុងចំបែង លោកខែកើតស្រែង ផ្កាយដុះកន្ទុយ។ មូសពាំដំរ ពីព្រៃធ្វើនុយ ខ្លាចាស់ពោះស្អុយ ស៊ីនុយផឹនមូស។ រុយជាប់ពីងពាង ទៅឈឺមាត់ឈ្លូស បានដៃសត្វមូស បឺតឈាមសព្វសត្វ។ (កំណាព្យ​នេះ​សរសេរ​​ក្នុង​សម័យ លន់ នុល បក​អាក្រាត​ពី​របប​ជិះជាន់​ពុករលួយ​ដល់​ខួរឆ្អឹង​ ចៃ​អាមេរិកកាំង។) សូរស័ព្ទ ឬសូរសៀង ឬសំនៀង សូរស័ព្ទ សូរសៀង ឬសំនៀងនេះ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​មាន​សារសំខាន់​ណាស់ ព្រោះ​កំណាព្យ​ដែល​ល្អ គឺ​កំណាព្យ​ដែល​មាន​ចំណាប់​ចួន និង​ផ្ទួន​មាន​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ ពោល​បើ​សំនៀង​នោះ ចេញ​មក​ពី​ព្យញ្ជនៈ​ឃោសៈ ខ្យល់​គ្រលរ​សំឡេង “អ៊” ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ចួន​ឃោសៈ​ដែរ។ ឧទារហណ៍ ៖ គិត – មិត្ត – ពិត – រឹត។ គុំ – ជុំ – នំ – ធំ ។ល។ និង ។ល។ បើសំនៀង​ចេញ​មក​ពី​ព្យញ្ជនៈ អឃោសៈ សំឡេង​តូច​ស្រួយ​ខ្យល់ “អ” ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ចួន​អឃោសៈ​ដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ កង – បង – ឡង – សង – ដង ។ សត្វ – បាត់ – កាត់ – ម៉ាត់ ។ល។ និង ។ល។ មិន​ត្រូវ​យក​ឃោសៈ ទៅ​ចួន​នឹង​អឃោសៈ ក៏​ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​សង្កេត បើ​ព្យាង្គ ឬ​ពាក្យ​ទាំង​ឡាយ​ណា​ដែល​ប្រើ​ស្រៈ “ ួ ” ស្រៈ “ ឿ ” និង​ស្រៈ “ ៀ ” នោះ​ព្យញ្ជនៈ​ឃោសៈ និង​អឃោសៈ អាច​ចួន​គ្នា​បាន ព្រោះ​មាន​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ ឧទាហរណ៍ ៖ “​ ួ ” គួ – តួ, គួន – ចួន, ពួន – ខ្លួន “ ឿ “ លឿង – សឿង, គ្រឿង – ក្បឿង “ ៀ “ ទិតៀន – បៀតបៀន, ទៀត – ស្នៀត ឬ​អាច​ឆ្លង​គ្នា​បែប​នេះ​ក៏​បាន គឺ​ឃោសនៈ​ស្រៈ “ ា “ ចួន​នឹង​អឃោសៈ​ស្រៈ “ ៀ “ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ឃ្លាន – ចៀន, នាង​ – សៀង, វាត – បៀត។ អាច​នៅ​មាន​ក្រៅ​ពី​នេះ​ខ្លះ​ទៀត ប៉ុន្តែ​ជា​សំខាន់​ចំណាំ​តែ​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ រង្វាស់ពាក្យ ឬមាត្រាពាក្យ រង្វាស់​ពាក្យ ឬ​មាត្រា​ពាក្យ គឺ​ចំនួន​ព្យាង្គ​ជា​កំណត់​ក្នុង​ឃ្លា​នីមួយៗ និង​ចំនួន​ឃ្លា​ជា​កំណត់​ក្នុង​ល្បះ​នីមួយៗ។ គឺ​អាស្រ័យ​ចំណាប់​ចួន​ខុស​គ្នា… កំណត់​ព្យាង្គ និង​ឃ្លា ក្នុង​ល្បះ​ខុសៗ​គ្នា​នេះ​ហើយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​រូបភាព “ទម្រង់” កំណាព្យ​ទាំង​ឡាយ​ខុស​គ្នា និង​មាន​ឈ្មោះ​ក៏​ប្លែកៗ​គ្នា​ដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ បទ​ពាក្យ៤ មួយ​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា ក្នុង​មួយ​ឃ្លា​មាន​៤​ព្យាង្គ។ បទ​កាកគតិ មួយ​ល្បះ​មាន​៧​ឃ្លា ក្នុង​មួយ​ឃ្លា​មាន​៤​ព្យាង្គ​ស្មើ​គ្នា។ ចង្វាក់ ពាក្យចង្វាក់​នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​គឺ សំគាល់​ការ​លើក ឬ​ដាក់​សំឡេង​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ខុសៗ​គ្នា ទៅ​តាម​បទ​កំណាព្យ​នីមួយៗ។ វា​ជា​ជំនួយ​ជួយ​សម្រួល​ដល់​ការ​និពន្ធ ការ​ពោល ឬ​ការ​សូត្រ​កំណាព្យ និង​ជួយ​ជម្រុញ​ឲ្យ​កំណាព្យ​មាន​លក្ខណៈ​ពិរោះ​រណ្តំ​ជា​តន្ត្រី។ ឧទាហរណ៍ ៖ បទពាក្យ៧ ត្រូវ​សង្កត់​សំឡេង​លើ​ព្យាង្គ ២ និង ៤ – ស្តាយសាច់ ស្រអែម កែមសំដី…។ បទពាក្យ៨ ត្រូវ​សង្កត់​សំឡេង​លើ​ព្យាង្គ ៣ និង ៥ – អនិច្ចា តោថ្ម លោកកសាង….។ សង្កេត ១. បទពាក្យ ៦ ពាក្យ៧ ពាក្យ៨ ពាក្យ៩ ពាក្យ១០ និងពាក្យ១១ ជា​ឈ្មោះ​កំ​ណាព្យ ដែល​ចាស់​បុរាណ​យើង​បាន​និយម​ប្រើ ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​ពិត “ពាក្យ” នេះ​មិន​មែន​សំគាល់​ចំនួន​ពាក្យ​នៅ​ក្នុង​ឃ្លា​ទេ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​គឺ​សំគាល់​ចំនួន​ព្យាង្គ​នៅ​ក្នុង​ឃ្លា​នីមួយៗ ពោល​គឺៈ បទពាក្យ៦ មាន៦ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៧ មាន៧ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៨ មាន៨ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៩ មាន៩ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ១០ មាន១០ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា និងបទពាក្យ១១ មាន១១ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា។ ២. តាម​ធម្មតា បើ​គេ​និពន្ធ​អត្ថបទ​កំណាព្យ​មួយ​ដែល​មាន​ច្រើន​ល្បះ គេ​ត្រូវ​រក្សា​ចំណាប់ចួន តាម​ពី​ល្បះ​ទី​១ រហូត​ដល់​ល្បះ​បញ្ចប់… មិន​ត្រូវ​ឲ្យ​ភ្លាត់ ឬ​ក៏​ដាច់​ចួន​នៅ​ដំណាក់​ណា​មួយ​ឡើយ។ ៣. ក្រោយ​ពី​ការ​សិក្សា​របៀប​សូត្រ​ កំណាព្យ​ខ្មែរ យើង​អាច​សង្កេត​ឃើញ​ថាៈ បទ​កំណាព្យ​នីមួយៗ​មិន​មែន​សម្រាប់​បម្រើ​តែ​មនោសញ្ចេតនា​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​បទ​ទាំង​នោះ អាច​បម្រើ​បាន​ស្ទើរ​តែ​គ្រប់​មនោសញ្ចេតនា​របស់​មនុស្ស ដូច​ជា​រំភើប សប្បាយ កំសត់ ពិពណ៌នា និរាស​ព្រាត់ប្រាស កំហឹង ទូន្មាន​ប្រៀន​ប្រដៅ សង្វេគ អវិជ្ជា ។ល។ និង ។ល។ ជាក់ស្តែង​គ្រាន់​តែ​បទ​កាកគតិ​មួយ យើង​អាច​សូត្រ​បាន​ច្រើន​បែប​គឺ ៖ សូត្រ ​បែប​កូន​ក្មេង, សូត្រ​បែប​ចាស់, សូត្រ​បែប​ក្អែក​លោត, សូត្រ​បែប​​ក្អែក​បូល, សូត្រ​​បែប​ពិពណ៌នា, សូត្រ​​បែប​​ទំនួញ, សូត្រ​​បែប​​ពិលាប, សូត្រ​​បែប​​កាក​កាត់​ត្រើយ​, សូត្រ​បែប​ត្រៃ​លក្ខណ៌​ជាដើម, ដែល​អាស្រ័យ​ដោយ​ខ្លឹមសារ និង​មនោសញ្ចេតនា​នៃ​អត្ថបទ​នោះ​កំណត់។ ki77zrhin6a3dl8xltfbz65xouu5kfs 4 3099 8171 2018-06-22T04:34:24Z BongPheasloy 2039 0963376720 wikitext text/x-wiki Rotha Sine Sloy q8xel9sa1x9o688mrch69pr8ehcsjah 14 3101 8179 2018-06-25T18:45:43Z 175.100.11.180 បានបង្កើតទំព័រទទេ wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 3106 8216 2018-08-06T04:59:33Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ មហា​សតិបដ្ឋាន​សូត្រ «ព្រះ​សូត្រ​សម្តែង​អ... wikitext text/x-wiki មហា​សតិបដ្ឋាន​សូត្រ «ព្រះ​សូត្រ​សម្តែង​អំពី​ការ​ចម្រើន​សតិ​ប​ដ្ឋាន​ ៤​» សូត្រ​នេះ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​សំ​ដែង​យ៉ាង​ពិស្តារ​នៅ​ក្នុង​ សុត្តន្ត​បិដក ទីឃ​និកាយ​ ចតុត្ថភាគ​ មហាវគ្គ​ បិដក លេខ​១៧​ ចាប់​ពី​ទំព័រ​ទី​ ២៤៤ ដល់ ៣០៤ ។ នៅ​ក្នុង​ប្រកាស​នេះ​ នឹងសូម​លើក​យក​តែ​សេចក្តី​សង្ខេប​មក​ចែក​ជូន​ដល់​សាធុ​ជន ដើម្បី​បាន​ជា​ប្រទីប​ក្នុង​ការ​សិក្សា​សតិបដ្ឋាន សម្រាប់​ជា​កិច្ច​បដិបត្តិ​។ បើ​សាធុជន​មាន​បំណង​ចង់​អាន​សេចក្តីពិស្តារ​ សូម​ទាញ​យក​តាម​តំណ​ភ្ជាប់​ខាង​លើ​ចុះ។ សេចក្តី​សង្ខេប​នៃសតិបដ្ឋាន​សូត្រ​មាន​ដូច​តទៅ៖ សម័យ​មួយ ខណៈ​ដែល​ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​គង់​នៅ​ក្នុង​ កម្មាសទម្មនិគម របស់​អ្នក​ដែន​កុរុ ទ្រង់​សម្តែង​នូវ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ឲ្យ​ភិក្ខុ​ទាំងឡាយ​ស្តាប់ ដោយ​ទ្រង់​លើក​យក​មាតិកា​ធម៌ ឡើង​ជា​ឧទ្ទេស​ដូច្នេះ​ ភាគឧទេ្ទស សតិបដ្ឋាន ៤ ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ផ្លូវ​នេះ​ជា​ផ្លូវ​មូល​តែ​មួយ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​នូវ​សេចក្តី​សោក និង សេចក្តី​ខ្សឹក​ខ្សួល ដើម្បី​រំលត់​ទុក្ខ និង ទោមនស្ស ដើម្បី​បាន​សម្រេច​នូវញេយ្យធម៌ (អរិយមគ្គ) ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ​ព្រះ​និព្វាន ផ្លូវនេះ​គឺ​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ប្រការ​ ​។ សតិបដ្ឋាន​គឺ ការ​តាំង​សតិ សម្បជញ្ញៈ ព្យាយាម​ពិចារណា កាយ វេទនា ចិត្ត និង ធម៌ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ក្នុងលោក ដោយ​បែង​ចែក​ការ​ពិចារណា​ជា​៤ ប្រការ​គឺៈ ១) កាយានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​ក្នុង​កាយ​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ​ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន​។ ២) វេទនានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​វេទនា ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។ ៣) ចិត្តានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​ចិត្ត​ក្នុង​ចិត្ត​ជា​ប្រ​ក្រតី មាន​សេចក្តី​ព្យាយាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។ ៤) ធម្មានុបស្សនា ពិចារណា​ឃើញ​ធម៌ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រក្រតី​មាន​សេចក្តី​ព្យា​យាម មាន​សម្បជញ្ញៈ មាន​សតិ​កំចាត់​បង់​អភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស​ក្នុង​លោក​បាន ។ ភាគនិទ្ទេស ១-កាយានុបស្សនា ការពិចារណាឃើញកាយ ក្នុងកាយចែកជា ៦ បព្វៈគឺៈ ១) អានាបាណបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ខ្យល់​ដង្ហើម​ចេញ​ចូល (អានា​បាណ​ស្សតិ) គឺ​ភិក្ខុ​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ក្តី នៅ​ទៀប​គល់​ឈើ​ក្តី នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ដ៏​ស្ងាត់​ក្តី អង្គុយ​ពែន​ភ្នែន​តាំង​កាយ​ឲ្យ​ត្រង់ តម្រង់​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅរក​កម្មដ្ឋាន មាន​សតិ​ពេលដក​ដង្ហើម​ចូល មាន​សតិ​ពេល​ដក​ដង្ហើម​ចូលវែង និង ដក​ដង្ហើម​ចេញ​វែង ក៏​ដឹង​ថា អាត្មា​អញ​ដក​ដង្ហើម​ចូល​វែង ដក​ដង្ហើម​ចេញ​វែង​។ កាល​ដក​ដង្ហើម​ចូល​ខ្លី និង ដក​ដង្ហើម ចេញ​ខ្លី ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​ដក​ដង្ហើម​ចូល​ខ្លី ដក​ដង្ហើម​ចេញ​ខ្លី ។ បុគ្គល​គប្បី​សិក្សា​ថា អា​ត្មា​អញ​កំណត់​ដឹង​នូវ​ខ្យល់​ទាំង​ពួង ហើយដក​ដង្ហើម​ចេញ និង ចូល ។ បុគ្គល​គប្បី​សិក្សា​ថា អាត្មា​អញ រម្ងាប់​កាយ​សង្ខារ ទើប​ដក​ដង្ហើម​ចេញ និង ចូល ។ ការ​កំណត់​ដឹង​ខ្យល់​ក្នុង​លក្ខណៈ​នេះ ប្រៀប​ដូច​ជាង​ក្រឡឹង ឬ កូន​សិស្ស​នៃ​ជាង​ក្រឡឹង​ដែល​មាន​ភាព​ជំនាញ​ក្នុង​ការ​ទាញ​ខ្សែ​ក្រឡឹង​វែង ឬ ខ្លី ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អញ​ទាញ​ខ្សែ​ក្រឡឹង​វែង ឬ ខ្លី។ ២) ឥរិយាបថបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ឥរិយាបថ​ទាំង ៤ គឺ ពេល​ដើរ​ក៏​ដឹងច្បាស់​ថា​ដើរ ពេល​ឈរក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ឈរ ពេល​អង្គុយ​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អង្គុយ ពេល​ដេក​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ដេក។ ពេល​កាយ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​ណា​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​នោះ ឬ​ថា ខ្លួន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​ណាៗ ក៏​កំណត់​ដឹង​កាយ​ថា ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​នោះ​ៗ​។ ៣) សម្បជញ្ញបព្វៈ ការ​ពិចារណា​ដោយ​សតិ​សម្បជញ្ញៈ គឺ​សេចក្តី​ដឹង​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​ឈាន​ទៅ​មុខ ការ​ថយ​ក្រោយ ការ​ក្រឡេក​មើល ការ​សម្លឹង​មើល ការ​បត់​ដៃ​ចូល និង លា​ចេញ ការ​គ្រង​សង្ឃា​ដី បាត្រ និង ចីវរ ការឆាន់ ការផឹក ការទំពារស៊ី ការលិទ្ធ ការ​បន្ទោរ​បង់ នូវ​ឧច្ចារៈ​ និង បស្សាវៈ ការ​ដើរ ការ​ឈរ ការ​អង្គុយ ការ​ដេក ការ​ភ្ញាក់ ការ​និយាយ ការ​នៅ​ស្ងៀម​។ ៤) មនសិការបព្វៈ គឺ​ការ​ពិចារណា​ឃើញ​នូវ​អាការៈ​ ៣២ ប្រការ ដែល​មាន​ក្នុង​កាយ​នេះ ចាប់​តាំង​ពី​បាត​ជើង រហូត​ដល់​ចុង​សក់ ពី​ចុង​សក់​ចុះ​មក​ដល់​បាត​ជើង មាន​ស្បែក ហ៊ុម​ព័ទ្ធ​ជុំ​វិញ​ពេញ​ទៅ​ដោយ​វត្ថុ​មិន​ស្អាត ដោយ​ប្រការ​ផ្សេង​ៗ គឺ​សក់ រោម ក្រចក ធ្មេញ ស្បែក សាច់ សរសៃ ឆ្អឹង ខួរក្នុងឆ្អឹង តម្រងនោម (ទាច) បេះដូង ថ្លើម វាវ ក្រពះ សួត ពោះវៀនធំ ពោះវៀនតូច អាហារថ្មី អាហារចាស់ ប្រមាត់ ស្លេស្ម ខ្ទុះ ឈាម ញើស ខ្លាញ់ខាប់ ទឹកភ្នែក ខ្លាញ់រាវ ទឹកមាត់ ទឹកសំបោរ ទឹករំអិល និង ទឹកមូត្រ ។ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ថា ធញ្ញ​ជាតិ​ផ្សេងៗ​គឺ​ស្រូវ​ខ្សាយ​ ស ស្រូវ​ខ្សាយ​ក្រហម សណ្តែក​ខៀវ សណ្តែក​រាជមាស គ្រាប់​ល្ង អង្ករ បុគ្គល​ដែល​មាន​ភ្នែក​ភ្លឺ ពេល​ស្រាយ​មាត់​ការុង ចេញ​ហើយ​ក៏​មើល​ឃើញ​ថា នេះ​ជា​ស្រូវ​ខ្សាយ ស នេះ​ជា​ស្រូវ​ខ្សាយ​ក្រហម នេះ​ជា​សណ្តែក​ខៀវ​ជា​ដើម​យ៉ាង​ណា បុគ្គល​ពិចារណា​អាការៈ​៣២ ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ​។ ៥) ធាតុមនសិការបព្វៈ គឺ​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​នេះ​តាម​ដែល​តាំង​នៅ តាម​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ដោយ​ភាព​ជា​ធាតុ​ថា ក្នុង​កាយ​នេះ​មាន ធាតុដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ។ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ថា ដូច​បុគ្គល​អ្នក​សម្លាប់​គោ ឬ​កូន​នៃ​អ្នក​សម្លាប់​គោ​មាន​ភាព​ជំនាញ ពេល​សម្លាប់​គោ​រួច​ហើយ បាន​បែង​អវយវៈ​គោ​នោះ​ចេញ​ជា​ផ្នែក​ៗ ហើយ​អង្គុយ​លក់​នៅ​ក្បែរ​ផ្លូវ​បែក​ជា​៤ យ៉ាង​ណា ព្រះ​យោគាវចរ​ ពិចារណា​នូវ​ធាតុ ក៏​យ៉ាង​នោះ​ដែរ។ ៦) នវសីវតិកាបព្វៈ គឺ​​ពិចារណា​​សាក​​សព​​ដែល​មាន​​លក្ខណៈ​​ផ្សេង​​ៗ​​គ្នា​៩​​យ៉ាង​​បាន​​ដល់ៈ​ ១- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន ដែល​ស្លាប់​ហើយ មួយ ពីរ បី ថ្ងៃ មាន​លក្ខណៈ​ហើម​ប៉ោង ហៀរ​ទឹក​រងៃ។ ២- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន មាន​សត្វ​ក្អែក សត្វ​ត្រដក់ សត្វ​ត្មាត សត្វ​ឆ្កែ​ជា​ដើម​ ខាំ​ស៊ី​។ ៣- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន​នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ប្រកប​ដោយ​សាច់ ​និង ឈាម មាន​សរសៃ​រួប​រិត។ ៤- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ដែល​មិន​មាន​ស្បែក តែ​មាន​ឈាម​ប្រឡាក់​ប្រឡូស និង​មាន​សរ​សៃ​រួប​រិត​។ ៥- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង​ដែល​មិន​មាន​សាច់ ​និង ឈាម​ តែ​នៅ​មាន​សរសៃ​រួបរិត​។ ៦- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន នៅ​សល់​តែ​គ្រោង​ឆ្អឹង ដែល​មិន​មាន​សរសៃ​រួប​រិត ហើយ​ខ្ចាត់​ខ្ចាយ​ទៅ​គ្រប់​ទិស​ផ្សេង​ៗ។ ៧- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន នៅ​សល់​តែ​កំណាត់​ឆ្អឹង​ពណ៌​សដូច​ជា​ពណ៌​នៃ​ស័ង្ខ។ ៨- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្ម​សាន​នៅ​សល់​តែ​កំណាត់​ឆ្អឹង​ដែល​នៅ​ជា​គំនរ ដែល​កន្លង​ទៅ​ជាង ១​ឆ្នាំ​ហើយ​។ ៩- សាកសព​ដែល​គេ​ចោល​នៅ​ក្នុង​ព្រៃ​ស្មសាន​នៅសល់ តែ​ឆ្អឹង​ពុក​ផុយ ជា​កំទេច​តូច​តាច ។ ក្នុង​ខនីមួយ​ៗ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ឲ្យ​ពិចារណាឃើញ​អាការៈ​របស់​សាក​សព​នីមួយ​ៗ​ថា មាន​អាការៈ​យ៉ាង​ណា ហើយ​ឲ្យ​បង្អោន​កាយ​របស់​ខ្លួន​ចូល​ទៅ​ប្រៀប​ធៀប​ថា សូម្បី​តែ​កាយ​យើង​នេះ​ក៏​មាន សភាព​យ៉ាង​នោះ មាន​លក្ខណៈ​យ៉ាង​នោះ មិន​រួច​ផុត​ពី​សភាព​នោះ​បាន​ឡើយ​។ ម៉្យាង​វិញ​ទៀត ក្នុង​កាយា​នុបស្សនា​នី​មួយ​ៗ​នៃ​បព្វៈ​ទាំង​នេះ ទ្រង់​ប្រៀប​ធៀប​ឲ្យ​ពិចារណា​តទៅ​ទៀត​ជា ៣ លំដាប់​គឺៈ ១/ ឲ្យ​ពិចារណា​កាយ​ខាង​ក្នុង កាយ​ខាង​ក្រៅ កាយ​ទាំង​ខាង​ក្នុង កាយ​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា ទាំង​ធម៌​ដែល​ជា​ហេតុ​កើត និង ធម៌​ដែល​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​កាយ​របស់​ខ្លួន ។ ៣/ ឲ្យ​ពិចារណា​ចូល​ទៅ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​មុខ​ថា កាយ​មាន​នៅ ក៏​ត្រឹម​តែ​ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ (សេចក្តី​ដឹង) ចម្រើន​សតិ (សេចក្តី​រព្ញក)ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ​តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ មិន ប្រកាន់​មាំ​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ ។ ព្រះអង្គ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ​កាយ​ក្នុង​កាយ​យ៉ាង​នេះ​ឯង”​។ ២-វេទនានុបស្សនា ការ​ពិចារណា​វេទនា​ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ គឺ​ការ​ពិចារណា​ការ​សោយ​នូវ​សេចក្តីសុខ ទុក្ខ មិន​សុខ មិន​ទុក្ខ​ក្នុង​ខ្លួន​ឯង ចែក​ចេញជា​៩ ប្រភេទ​គឺៈ ១- ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​សុខ​វេទនា​។ ២- ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា​។ ៣- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា។ ៤- ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ សោយ​សុខ​វេទនា ​ប្រក​ប​​ដោយ​អាមិស ។ ៥– ពេល​សោយ​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​សុខ​វេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។ ៦- ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា ប្រកប​ដោយ​អាមិស។ ៧– ពេល​សោយ​ទុក្ខ​វេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មាអញ​សោយ​ទុក្ខវេទនា មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។ ៨- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស ក៏ដឹង​ច្បាស់ថា​អាត្មា​អញ សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។ ៩- ពេល​សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អា​មិស​ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា អាត្មា​អញ សោយ​អទុក្ខម​សុខ​វេទនា​មិន​ប្រកប​ដោយ​អាមិស​។ ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ ៩​ប្រការ​នេះ ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​ពិចារណា វេទនា ជា ៣ លំដាប់​គឺៈ ១/ ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ខាង​ក្នុង ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ខាង​ក្រៅ ឲ្យ​ពិចារណា​វេទនា​ទាំង​ខាង​ក្នុង ទាំង​ខាង​ក្រៅ​។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា​ទាំង​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត ទាំង​ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ​។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា វេទនា មាន​ជា​ប្រក្រតី​ក៏​ត្រឹម​តែ​សម្រាប់​ចម្រើន​ញាណ និង​ការ​ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ​តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ ឬ​ប្រកាន់​មាំ​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ​ ។ ព្រះអង្គ​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ វេទនា​ក្នុង​វេទនា​ទាំង​ឡាយ ជា​ប្រក្រតី យ៉ាង​នេះ​ឯង” ។ ៣-ចិត្តានុបស្សនា ការ​​ពិចារណា​​ឃើញ​​ចិត្ត​​ក្នុង​​ចិត្ត គឺ​​ពិចារណា​​ចិត្ត​​របស់​​ខ្លួន ឲ្យ​​ឃើញ​​សភាវៈ ដែល​​ប្រាកដ​​ក្នុង​​ខណៈ​នោះ និង​​ដឹង​​ច្បាស់​​តាម​​សេចក្តី​​ពិត ដោយ​​ការ​​តាម​​ដាន​​ចិត្ត ៨​​គូ​គឺៈ ១- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​រាគៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​រាគៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​រាគៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​រាគៈ​។ ២- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ទោសៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ទោសៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ទោសៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ទោសៈ ។ ៣- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​មោហៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​មោហៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​មោហៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​មោហៈ ។ ៤- ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ថីន​មិទ្ធៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ថីន​មិទ្ធៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ប្រកប​ដោយ​ថីន​មិទ្ធៈ ចិត្ត​ប្រាស​ចាក​ថីន​មិទ្ធៈ ។ ៥- ចិត្ត​ជា​មហគ្គតៈ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​មហគ្គតៈ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា​ ចិត្ត​​ជា​មហគ្គតៈ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​មហគ្គតៈ។ ៦- ចិត្ត​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ចិត្ត​មិន​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង ចិត្ត​មិន មាន​ចិត្ត​ដទៃ​ក្រៃ​លែង​ជាង​។ ៧- ចិត្ត​ជាស​មាធិ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​សមាធិ ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ជា​សមាធិ ចិត្ត​មិន​មែន​ជា​សមាធិ ។ ៨- ចិត្ត​ដែល​រួច​ផុត​ហើយ និង​ចិត្ត​ដែល​មិន​ទាន់​រួច​ផុត ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ថា ចិត្ត​ដែល​រួច​ផុត​ហើយ និង​ចិត្ត​ដែល​មិន​ទាន់​រួច​ផុត ​។ នៅក្នុងចិត្តទាំង ៨ គូ នេះ ទ្រង់ឲ្យភិក្ខុពិចារណាចិត្តជា ៣ លំដាប់គឺៈ ១/ ឲ្យ​ពិចារណា​ចិត្ត​ខាង​ក្នុង ចិត្ត​ខាង​ក្រៅ ចិត្ត​ទាំង​ខាង​ក្នុង ចិត្ត​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារណា​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត និង ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់​ក្នុង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន ។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា ចិត្ត​មាន​ជា​ប្រក្រ​តី ក៏​ត្រឹម​តែ ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អាស្រ័យ តណ្ហា និង ទិដ្ឋិ​ មិន​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​អ្វី​ៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា​ឃើញ ចិត្ត​ក្នុង​ចិត្ត យ៉ាង​នេះ​ឯង​” ​។​ ៤-ធម្មានុបស្សនា ការ​ពិចារណា​ឃើញ​ធម៌​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ​ជា​ប្រក្រតី គឺ ពិចារណា​ថា ក្នុង​ខណៈ​នេះ មាន​ធម៌​អ្វី​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត​របស់​ខ្លួន ក៏​ដឹង​ច្បាស់​ធម៌​នោះ​ៗ ដោយ​ពិចារណា​ធម៌​ទាំង​ជា​កុសល អកុសល និង អព្យា-​​ក្រិត ដោយ​បែង​ចែក​ការ​ពិចារ​ណា​ជា​ ៥ ពួក​គឺៈ ពួកទី ១ នីវរណបព្វៈ នីវរណៈ គឺ​ពួក​ធម៌​ដែល​រារាំង​ចិត្ត មិន​ឲ្យ​សម្រេច​នូវ​កុស​លធម៌​ មាន ៥​ប្រការ​គឺៈ ១) កាមច្ឆន្ទៈ ការ​ត្រេកអរ​ក្នុង​កាម ។ ២) ព្យាបាទៈ ការ​ព្យាបាទ ។ ៣) ថីនមិទ្ធៈ ការ​រុញរា ងោក​ងុយ ងុយ​ដេក ។ ៤) ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចៈ សេចក្តី​រាយ​មាយ​អណ្តែត​អណ្តូង ។ ៥) វិចិកិច្ឆា ការ​សង្ស័យ​មិន​ចេះ​ចប់ ។ ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​កំណត់​ពិចារណា​នីវរណ​ធម៌ តាម​លំដាប់​ដូច្នេះ​គឺៈ ១/ ពេល​មាន​នីវរណ​ធម៌ ខ ណា​មួយ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ត ក៏​ឲ្យ​ដឹងច្បាស់​នីវរណធម៌​នោះ ។ ២/ នីវរ​ណធម៌ ខ នីមួយ​ៗ​ដែល​មិន​កើត​ឡើង​ដោយ​ហេតុ​ណា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ ។ ៣/ នីវរណធម៌ ខ នីមួយ​ៗ​ដែល​កើត​ឡើង និង​លះ​បាន​ដោយ ហេតុ​ណា ក៏​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ​។ ៤/ នីវរណធម៌ ខ នីមួយៗ​ដែល​លះ​បង់​បាន​ហើយ មិន​កើត​ឡើង​តទៅ​ទៀត​ដោយ​ហេតុ​ណា ក៏​ដឹង​ច្បាស់​នូវ​ហេតុ​នោះ ។ ពួកទី ២ ខន្ធបព្វៈ បញ្ចក្ខន្ធ (ខន្ធ ៥) គឺ​ពួក​ធម៌​ដែល​ពោល​អំពី​ឧបាទាន​ក្ខន្ធ ឲ្យ​ពិចារណា កំណត់​ដឹង​ខន្ធ​៥ គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ តាមស្ថាន ៣​ប្រការ​គឺ ១.ការ​មាន គឺមាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច ២.ការ​កើត គឺ​កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ៣.ការ​រលត់ គឺ​រលត់​ទៅ​បាន​យ៉ាងដូចម្តេច ? ពួកទី ៣ អាយតនបព្វៈ អាយតនៈ ១២ គឺ​ពួក​ធម៌ ដែល​ពោល​អំពី​អាយ​តនៈខាង​ក្នុង​ ៦ បាន​ដល់ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ចិត្ត និង អាយតនៈ ខាងក្រៅ៦ បាន​ដល់ រូប សម្លេង ក្លិន រស ផោដ្ឋព្វៈ ធម្មារម្មណ៍ ។ ទ្រង់​​សម្តែង​​កំណត់​​ជា​​វគ្គ ឲ្យ​​ពិចារណា​​អាយតនៈ​​ដូច្នេះ​​គឺៈ ១/ ឲ្យ​កំណត់​អាយតនៈ​ខាង​ក្នុង​ អាយតនៈ​ខាង​ក្រៅ គ្រប់​ចំណុច​នី​មួយ​ៗ ។ ២/ ត្រូវ​ដឹង​ឲ្យ​ច្បាស់​ថា សំយោជនៈ​កើត​ឡើង ព្រោះ​អាស្រ័យ អាយតនៈ​នោះ​ៗ ។ ៣/​ ត្រូវ​ដឹង​ឲ្យ​ច្បាស់​ថា សំយោជន​កិលេស​ដែល​មិន​ទាន់​កើត​ឡើង កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ លះ​បង់ បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ដែល​លះបង់​បាន​ហើយ មិន​កើត​ឡើង​ទៀត បាន យ៉ាងដូចម្តេច ។ ពួកទី ៤ ពោជ្ឈង្គបព្វៈ ពោជ្ឈង្គៈ គឺ​អង្គ​ធម៌​ជា​គ្រឿង​ត្រាស់​ដឹង​មាន ៧ ប្រការ​គឺៈ ១-សតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ​សតិ សេច​ក្តី​រព្ញក​បាន ។ ២- ធម្មវិចយ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​ពិចារណា​ធម៌​ឲ្យ​ល្អិត​ល្អន់ ។ ៣- វិរិយ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ព្យាយាម ។ ៤- បីតិសម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ឆ្អែត​ស្កប់​ស្កល់​ក្នុង​ចិត្ត​។ ៥- បស្សទ្ធិ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ សេចក្តី​ស្ងប់កាយ ស្ងប់ចិត្ត ។ ៦- សមាធិ​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​តាំង​ចិត្ត​មាំ ចិត្ត​ស្ងប់ ។ ៧- ឧបេក្ខា​សម្ពោជ្ឈង្គៈ ធម៌​ជា​អង្គ​នៃ​ការ​ត្រាស់​ដឹង​គឺ ការ​តាំង​ចិត្ត​ជា​កណ្តាល ។ វិធី​ពិចារណា គឺ​ពិចារណា​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​ក្នុង​ខណៈ​នោះ​ៗ ថា ពោជ្ឈង្គៈ ៧ ខ នីមួយៗ​ មាន​នៅ​ក្នុង​ខ្លួន​ឬ​ទេ ដែល​មិន​ទាន់​កើត កើត​ឡើង​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច ដែល​កើត​ឡើង​ហើយ ចម្រើន​ឲ្យ​ពេញ​បរិបូរណ៍ បាន​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច ។ ពួកទី ៥ សច្ចបព្វៈ សច្ចៈ ៤ ទ្រង់​បង្រៀន​ឲ្យ​ភិក្ខុ​ឃើញ​ធម៌​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ដឹង​ច្បាស់​តាម​សេចក្តី​ពិត​ថា នេះ​ជា​ទុក្ខ (ទុក្ខសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ហេតុ​​នៃ​​សេចក្តី​ទុក្ខ​(សមុទយសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ទី​​រំលត់​​ទុក្ខ(និរោធសច្ចៈ) នេះ​​ជា​​ផ្លូវ​បដិបត្តិ​​ដើម្បី​​ចេញ​​ចាក​​ទុក្ខ(មគ្គសច្ចៈ)​ ។ បន្ទាប់​​ពី​​នោះ​​មក​ទ្រង់​សម្តែង​អំពី​ទុក្ខអរិយ​សច្ច​និទ្ទេស​ថា ទុក្ខ​អរិយសច្ច បាន​ដល់ ជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ សោកៈ បរិទេវៈ ទុក្ខ ទោមនស្សៈ ឧបាយាសៈ ការជួបប្រទះនូវរបស់ មិនជាទីស្រឡាញ់ ក៏​ជា​ទុក្ខ ការ​ប្រាស​ចាក​នូវ​របស់​ជាទី​ស្រឡាញ់​ក៏​ជា​ទុក្ខ ការ​មិន​បាន​វត្ថុ​ដែល​ជាទី​ស្រឡាញ់ ក៏​ជា​ទុក្ខ និង​ទ្រង់​សរុប​ថា ឧបាទានក្ខន្ធ ក៏​ជា​ទុក្ខ យ៉ាង​នេះ ។ ទ្រង់​សម្តែង​សមុទយ​អរិយសច្ចនិទ្ទេស​ថា ទុក្ខ​សមុទយ​អរិយ​សច្ចៈ ដូច​ម្តេច​?​ អ្វីជា ​បិយរូប​ សាតរូប (សភាវៈ​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ស្រឡាញ់ ពេញ​ចិត្ត​នាំ​ឲ្យ​កើត​តណ្ហា) ក្នុង​លោក? ទ្រង់​អធិប្បាយ អាយ​តនៈ ខាង​ក្នុង មាន​ចក្ខុ​ជា​ដើម អាយ​តនៈខាង​ក្រៅ មាន​រូប​ជា​ដើម វិញ្ញាណ ៦ មាន​ចក្ខុវិញ្ញាណ​ជា​ដើម សម្ផស្ស ៦ មាន​ចក្ខុសម្ផស្ស ជាដើម វេទនា ៦ មានរូបវេទនា ជា​ដើម សញ្ញា ៦ មាន​រូប​សញ្ញា​ជា​ដើម សញ្ចេតនា ៦ មាន​រូប​សញ្ចេតនា​ជា​ដើម តណ្ហា ៦ មាន​រូប​តណ្ហា ជា​ដើម​ វិតក្កៈ ​៦ មាន​រូប​វិតក្កៈ ជា​ដើម វិចារៈ ៦ មាន​រូបវិចារៈជា​ដើម គ្រប់​ចំណុច​នីមួយ​ៗ ជា​បិយរូប សាត​រូប ក្នុង​លោក ។​តណ្ហា​​ពេល​កើត​ឡើង ក៏​កើត​ឡើង ក្នុង​ធម៌​ទាំង​នេះ ពេល​តាំង​នៅ ក៏​តាំង​នៅ​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​នេះ ។ ទ្រង់​សម្តែង​និរោធ​អរិយ​សច្ច​និទ្ទេស​​ថា ទុក្ខ​និរោធអរិយសច្ចៈ ដូចម្តេច? អ្វី​ជា​បិយរូប សាត​រូប ក្នុង​លោក? សេចក្តី​អធិប្បាយ​នៃ ការ​រំលត់​តណ្ហា (និរោធសច្ចៈ) នេះ​មាន​ន័យ​ផ្ទុយ​គ្នា​ពី​សមុទយ​សច្ច និទ្ទេស ខាង​ដើម ។ ទ្រង់​សម្តែង​មគ្គ​សច្ច​និទ្ទេស​ថា តើ​ទុក្ខ​និរោធគា​មិ​នី​បដិបទា ដូចម្តេច? ទ្រង់​អធិប្បាយ​ថា បាន​ដល់ អរិយមគ្គ ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ មាន​សម្មាទិដ្ឋិ ជា​ដើម ។ បន្ទាប់​ពី​នោះ ទ្រង់​អធិប្បាយ អរិយមគ្គ ប្រកប​ដោយ​អង្គ ៨ ប្រការ​គ្រប់​ចំណុច ដូច​ជា​សម្មាទិដ្ឋិ គឺ​ការ​យល់ ដឹង​ក្នុង​ទុក្ខ​ក្នុង​សមុទ័យ ក្នុង​ទុក្ខនិរោធ និង ក្នុង​ទុក្ខនិរោធគា​មិនី​បដិបទា ជាដើម ។ បន្ទាប់​​មក​​ទៀត ទ្រង់​​បង្រៀន​​ឲ្យ​​ភិក្ខុ​​ឃើញ​​ធម៌ ក្នុងធម៌​​ទាំង​​ឡាយ ក្នុង​លក្ខណៈ​ផ្សេង​ៗ ​៣លំដាប់​គឺៈ ១/ ឲ្យ​ពិចារណា​ធម៌​ខាង​ក្នុង ធម៌​ខាង​ក្រៅ ធម៌​ទាំង​ខាង​ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ខាង​ក្រៅ ។ ២/ ឲ្យ​ពិចារ​ណា​ធម៌​ជា​ហេតុ​កើត​និង​ធម៌​ជា​ហេតុ​រលត់ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ។ ៣/ ឲ្យ​តាំង​សតិ ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​កម្មដ្ឋាន​ថា ធម៌​មាន​នៅ​ជា​ប្រក្រតី ក៏​ត្រឹម​តែ​ដើម្បី​អាស្រ័យ​នូវ​ការ​ចម្រើន​ញាណ និង ការ​ចម្រើន​សតិ​ប៉ុណ្ណោះ មិន​អា​ស្រ័យ​តណ្ហា និង​ ទិដ្ឋិ មិន​ប្រកាន់​ខ្ជាប់​នូវ​អ្វីៗ​ក្នុង​លោក​ឡើយ ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​ថា “ម្នាល​ភិក្ខុ​ទាំង​ឡាយ ភិក្ខុ​ពិចារណា ឃើញ​ធម៌ ក្នុង​ធម៌​ទាំង​ឡាយ ​ជា​ប្រ​ក្រតី យ៉ាង​នេះ​ឯង” ​។ ភាគនិគមន៍ អា​និសង្ស​នៃ ការ​ចម្រើន​សតិបដ្ឋាន​ ៤ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​សម្តែង​អានិសង្ស​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន​ជា​និគមវចនៈ ថា បុគ្គល​ចម្រើន​សតិបដ្ឋាន​អស់​រយៈ​ពេល ៧ ឆ្នាំ ៦ ឆ្នាំ ៥ ឆ្នាំ ៤ឆ្នាំ ៣ឆ្នាំ ២ឆ្នាំ ១ឆ្នាំ ។ អស់​រយៈ​ពេល ៧​ខែ ៦​ខែ ៥ខែ ៤ខែ ៣ខែ ២ខែ ១ខែ អស់​រយៈ​ពេល កន្លះ​ខែ ឬអស់​រយៈ​ពេល ៧ ថ្ងៃ គង់​នឹង​បាន​សម្រេច​ផល​ណា​មួយ បណ្តា​ផល​ទាំង ២​យ៉ាង​គឺ អរហត្តផល​ក្នុង​បច្ចុប្បន្ន ឬ បើ​មាន​ឧបាទាន​សល់​នៅ ក៏​នឹង​បាន​ជា​ព្រះ​អនាគា​មី ។ ហើយ​ទ្រង់​ត្រាស់​សរុប​ថា “ផ្លូវ​នេះ​ជា​ផ្លូវ​មូល​តែ​មួយ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដើម្បី​សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សត្វ​ទាំង​ឡាយ ដើម្បី​កំចាត់​បង់​នូវ​សេចក្តីសោក និង​សេចក្តី​ខ្សឹ​ក​ខ្សួល ដើម្បី​រំលត់​ទុក្ខ និង​ទោមនស្ស ដើម្បី​សម្រេច​នូវ​ញេយ្យ​ធម៌ (អរិយមគ្គ) ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​ជាក់​ច្បាស់​នូវ ព្រះ​និព្វាន ។ ផ្លូវ​នោះ គឺសតិប​ដ្ឋាន ៤ ប្រ​ការ តថា​គត​អាស្រ័យ​ផ្លូវ​នេះ​ឯង ទើប​ពណ៌នា​ដូច​ពោល​មក​នេះ។ កាល​ព្រះ​សម្មា​សម្ពុទ្ធ​ត្រាស់​សម្តែង​ចប់​ហើយ ភិក្ខុ​ទាំង​នោះ ក៏​មាន​ចិត្ត​ត្រេកអរ រីក​រាយ ចំពោះ​ពុទ្ធភាសិត​នេះ​ក្រៃ​ពេក ៕ ចំណុចគួរសង្កេត សូម​សង្កេត​មើល​ថា ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ​ទ្រង់​សម្តែង​សតិប​ដ្ឋាន ទុក​ក្នុង​ទី​ផ្សេង​ៗ​ច្រើន​កន្លែង ដូច​មាន​ប្រាកដ​ក្នុង​ព្រះសុត្តន្តបិដក និង ព្រះអភិធម្មបិដក ប៉ុន្តែ​ដែល​ត្រាស់​សម្តែង​ទុក​ដោយ​ពិស្តារ ដែល​ហៅ ថា​ព្រះ​សូត្រធំ​នោះ មាន​ប្រាកដ​ពីរ​កន្លែង​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ក្នុង​ព្រះ​សូត្រ​នេះ និង​ក្នុង​មជ្ឈិម​កាយ មូល​បណ្ណាសកៈ ។ ចំណុច​ដែល​គួរ​សង្កេត​តទៅ​ទៀត​នោះ​គឺ អដ្ឋកថា របស់​ទីឃនិកាយ មហាវគ្គ និង អដ្ឋកថា របស់​មជ្ឈិម​និកាយ​មូលបណ្ណាសកៈ កត់​ត្រា​ទុក​ច្បាស់​ថា សតិបដ្ឋាន ក្នុង​មជ្ឈិម​និកាយ មូល​បណ្ណាសកៈ មាន​ឈ្មោះ​ថា សតិប​ដ្ឋានសូត្រ រី​ឯក្នុង​ទីឃ​និកាយ មហាវគ្គ​នេះ មាន​ឈ្មោះ​ថា មហា​សតិប្បដ្ឋាន​សូត្រ ។ អដ្ឋក​ថា​ទាំង​ពីរ​ក្បាល​នេះ កត់​ត្រា​ទុក​ច្បាស់​ថា ព្រះ​សូត្រ​ទាំង ២ ​នេះ ចាត់​ចូល​នៅ​ក្នុង​ព្រះ​សូត្រ ដែល​មាន​អត្ថ​ជ្រាល​ជ្រៅ ទាំង​៨ សូត្រ​គឺ នៅ​ក្នុង​ទីឃនិកាយ​ពីរ​សូត្រ​គឺ មហានិទានសូត្រ និង មហាសតិប​ដ្ឋានសូត្រ ក្នុង​មជ្ឈិម​និកាយ ៦ សូត្រ​គឺ សតិប​ដ្ឋាន សូ​ត្រ សារោបមសូត្រ រុក្ខោបមសូត្រ រដ្ឋបាលសូត្រ មាគ​ណ្ឌិយសូត្រ និង អានេញ្ជ​សប្បាយ​សូត្រ ។ ព្រះ​សូត្រ​ទាំង​នេះ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​សម្តែង​ដល់​ពុទ្ធបរិស័ទ​ដែនកុរុ ព្រោះ​ពួក​គេ មាន​ការ​ចាប់ អារម្មណ៍ ក្នុង​ការ​រៀន​ធម៌ និង បដិបត្តិធម៌​យ៉ាង​ខ្លាំង​ក្លា​ណាស់ លោក​ឧបមា​ទុក​ថា បុរស​ដែល​បាន​ប្រអប់​មាស​ហើយ យក​ផ្កា​មាន ប្រភេទ​ផ្សេងៗ​មក​ទុក​ក្នុង​ប្រអប់​នោះ យ៉ាង​ណា ឬ​បុរស​បាន​ហិប មាស​ហើយ យក​រតនៈ ៧​ប្រការ មក​ទុកក្នុង​ហិប​នោះ យ៉ាង​ណា ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់​បាន​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​អ្នក​ដែន​កុរុ ហើយ​ក៏​ទ្រង់​សម្តែង ព្រះ​ធម៌​ទេសនា ដែល​មាន​អត្ថ​ដ៏​ជ្រាល​ជ្រៅ ដល់​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​នោះ យ៉ាង​នោះ ​ដូច​គ្នា ​៕ ខ្លឹមសារដែលគួរសិក្សា សារសំខាន់ដែលគួរសិក្សាដោយលំអិតគឺៈ -១- វិភាគ​អត្ថន័យ និង​គោល​ការណ៍ របស់​សតិបដ្ឋាន ​៤ ។ -២- វិភាគ​សារៈ​សំខាន់​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ។ -៣- ហ្វឹកហាត់ចម្រើនសតិប​ដ្ឋាន តាមដែលទ្រង់អធិប្បាយ ។ -៤- វិភាគ​ផល​នៃ​ការ​ចម្រើន​សតិប​ដ្ឋាន ៤ ៕ ckxjani95nstnnus9dknuzuyf7txnvy 0 3107 8232 8231 2018-08-07T08:37:48Z Kao bun song 1312 wikitext text/x-wiki * [[ត្រៃលក្ខណ៍]] នៅក្នុងផ្ទៃនៃព្រះពុទ្ធសាសនា លក្ខណៈ៣នៃធម៌ ដែលប្រជុំកើតឡើង (existence) គឺត្រៃលក្ខណៈ ឬត្រៃលក្ខណ៍ (បាលីៈ តិលក្ខណ, សំស្រ្កឹតៈ ត្រីលក្សណ), អ្វីៗទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រាប់ដោយឈ្មោះគឺ អនិច្ចំ Anicca សេចក្តីមិនទៀង, ទុក្ខំ Dukkha សេចក្តីឈឺចាប់ ឬការមិនពេញចិត្ត, អនត្តា Anattā មិនមែនខ្លួន ។ តាមទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនា ការយល់ច្បាស់សព្វគ្រប់ អំពីលក្ខណៈ៣នេះ អាចធ្វើទីបញ្ចប់នៃសេចក្តីទុក្ខបាន (Dukkha nirodha) ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា អ្វីៗទាំងអស់ដែលតាក់តែងឡើង ដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) ជារបស់មិនទៀងនិងជាទុក្ខ ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ព្រះអង្គមានព្រះបន្ទូលថា អនត្តាបង្ហាញលក្ខណៈថា ធម៌ទាំងអស់មានន័យថាគ្មានអញ ឬរបស់អញ ក្នុងអ្វីៗដែលមាន បច្ច័យតាក់តែង ហើយនិងអ្វីៗដែលគ្មានបច្ច័យតាក់តែង (ដូចជាព្រះនិព្វាន) ។ ព្រះសិទ្ធត្ថដែលជាអ្នកបង្កើត និងជាអ្នកតំណាង នៃព្រះពុទ្ធសាសនា បានសម្រេចព្រះនិព្វាន និងសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ បន្ទាប់ពីបានធ្វើសមាធិយ៉ាងបរិបូណ៌ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះអង្គក៏បានជាព្រះពុទ្ធ សក្យមុនី ។ ដោយសារបញ្ញិន្រ្ទិយ (ឥន្រ្ទិយគឺបញ្ញា) ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដឹងដោយផ្ទាល់ថា អ្វីៗនិមួយៗក្នុងរូបលោកនេះ (ហើយនិងអ្វីៗក្នុងបាតុភូតវិទ្យា និងចិត្តវិទ្យា) សំគាល់បានដោយលក្ខណៈ៣នេះឯង ។ អនិច្ចំ (សំស្ក្រឹតៈ អនិត្យា) មិនទៀង ឬមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ពាក្យនេះតម្រង់ទៅលើការពិតដែលថា ធម៌ទាំងអស់ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ (សង្ខារ) មានដំណើរប្រែប្រួលជានិច្ច ។ តាមពិតគ្មានធម៌ឯណា ដែលសាបសូន្យក្នុងទីបំផុតទេ អាការៈខាងក្រៅរបស់វាប៉ុណ្ណោះ ដែលសាបសូន្យ ព្រោះវាផ្លាស់ប្តូរពីធម្មជាតិមួយ ទៅធម្មជាតិមួយផ្សេង ទៀត ។ ឧបមាដូចជាស្លឹកឈើ ដែលធ្លាក់ចុះលើដី ហើយរលាយ បាត់ទៅ ។ នៅពេលដែលរូបរាង និងវត្តមានរបស់ស្លឹកឈើ បានសាបសូន្យទៅ គ្រឿងដែលបង្កើតស្លឹកឈើ បានក្លាយទៅជាលំអងល្អិតៗ ដែលអាចបន្តឲ្យដើមឈើថ្មី កើតឡើង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា បង្រៀនផ្លូវកណ្តាល ដោយជៀសវាង នូវទស្សនៈហួសហេតុ គឺសស្សតទិដ្ឋិនិយម eternalism និងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម nihilism ។ ទុក្ខំ (សំស្ក្រឹតៈ duḥkha) សេចក្តីមិនពេញចិត្ត (ប្រែថាសេចក្តីឈឺចាប់ដែរ ពិតមែនតែហាក់ដូចជាខុសន័យ) ។ គ្មានអ្វីដែលគេរកឃើញ នៅក្នុងរូបលោក សូម្បីអរូបលោកក៏ដោយ ដែលអាចនាំមក នូវសេចក្តីពេញចិត្ត ជ្រៅហើយស្ថិតស្ថេរ ។ អនត្តា (សំស្ក្រឹតៈ អនត្ម័ន) មិនមែនខ្លួន ប្រើក្នុងសូត្រជានាមផង ជាគុណនាមផង សម្រាប់ចង្អុលបង្ហាញថា បាតុភូតទាំងឡាយមិនមែនជា ឬមិនមានខ្លួនដែលស្ថិតស្ថេរ, ដើម្បីរៀបរាប់អ្វីណាមួយ និងអ្វីទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិ ដែលកើតដោយ ការ ផ្គុំធាតុ ដែលមានខ្លឹមសារដូចគ្នា ដែលជាបាតុភូតនិងជាលោកិយ តាំងអំពីចក្រវាឡ ដល់អតិសុខុមលោក (ធំបំផុតដល់តូចបំផុត) ដែលទាក់ទងនឹងរូបកាយ ឬលោកធាតុ ខាងក្រៅ ថែមទាំងមនោទុច្ចរិត ណាមួយនិងទាំងអស់ ដែលជាធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ជាញឹកញយ គេតែងរំលឹកអំពីធម្មត្រាទី៤គឺៈ និព្វានគឺជាសន្តិភាព ។ និព្វានគឺជាត្រើយម្ខាងអំពីសង្សារវដ្ត ។ ដោយដាក់ត្រាទាំង៣ (ឬ៤) ទៅក្នុងការពិសោធន៍ ពីពេលមួយទៅពេលមួយ តាមរយៈការយល់ដឹងដោយសមាធិ យើងត្រូវគេនិយាយថា បានបំពេញនូវបញ្ញា- ទី៣ក្នុងនៃធម្មសិក្សាជាន់ខ្ពស់៣- ច្រកចេញអំពីសង្សាវដ្ត ។ ដូច្នេះផ្លូវចេញចាកសង្សារវដ្ត ជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងមាំ នៃលោកទិដ្ឋិ (World views) ។ អនិច្ចំ បាតុភូតទាំងអស់ ដែលជារបស់លាយគ្នា (វត្ថុនិងការពិសោធន៍) ជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិននៅនឹង ហើយមិនស្ថិតស្ថេរ ។ អ្វីៗដែលយើងអាចពិសោធន៍ឃើញ ដោយវិញ្ញាណរបស់យើង កើតឡើងដោយ ចំណែករួមគ្នា ហើយវត្តមានរបស់វាអាស្រ័យ លើបច្ច័យខាងក្រៅ ។ អ្វីៗមានការផ្លាស់ប្តូរជានិច្ច ហើយបច្ច័យរបស់វា និងអ្វីៗខ្លួនវាក៏ផ្លាស់ប្តូរ ជានិច្ចដែរ ។ អ្វីៗកើតឡើងជាមាន ហើយសាបសូន្យទៅជាគ្មាន ជាដរាប គ្មានអ្វីនៅគង់វង់ឡើយ ។ ចំណុចសំខាន់ក្នុងទីនេះគឺ បាតុភូតកើតនិងរលត់ ទៅតាមបច្ច័យ (ដ៏ស្មុគស្មាញ) ។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សេចក្តីព្រមព្រៀងមួយបានដាក់ថាៈ គេពិតជាត្រូវចម្រើនសមាធិលើអនិច្ចំ និងធម្មជាតិមិនស្ថិតស្ថេរ នៃទ្រង់ទ្រាយនិងបាតុភូតទាំងឡាយ ប៉ុន្តែគេត្រូវប្រយ័ត្នកុំឲ្យបន្លាយវា ទៅក្នុងវិស័យនៃព្រះនិព្វាន ដែលអនិច្ចំមិនទោរទន់ទៅរកទេ ។ ក្នុងទស្សនៈបែបនេះ ធម្មជាតិពិតទីបំផុត បានរួចផុតអំពីភាពសៅហ្មង នៃគំនិតពីរយ៉ាង ហើយដោយហេតុនេះ គេមិនត្រូវប្រកាន់យកមួយណាទេ (ថាទៀងឬមិនទៀង) ។ លោក Dzongsar Jamyang Khyentse Rinpoche បានប្រកាសថា ក្នុងត្រា៤នៃមហាយាន ព្រះនិព្វានត្រូវឃើញជាទស្សនៈ ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ (Extremes) ។ លោកប្រកាសថែមទៀតថា ក្នុងទស្សនវិជ្ជាឬសាសនាជាច្រើន គោលដៅទីបំផុតគឺ អ្វីដែលគេអាចកាន់យក ហើយរក្សាទុកបាន ។ គឺគោលដៅទីបំផុតតែប៉ុណ្ណោះ ដែលជាអ្វីដែលមានពិត ។ ប៉ុន្តែព្រះនិព្វានមិនមែនជាអ្វី ដែលគេបង្កើតទេ ដូច្នេះវាមិនមែនជាអ្វី ដែលគេអាចកាន់យកនោះឡើយ ។ គេពោលអំពីវាថាជា ហួសផុតពីភាពហួសប្រមាណ ។ យើងគិតតាមរបៀបណាមួយថា យើងអាចទៅកន្លែងណាមួយ ដែលយើងនឹងអាចបាន កៅអីពូកប្រសើរជាង ប្រដាប់ងូតទឹកប្រសើរជាង លូទឹកប្រសើរជាង ស្ថាននិព្វានដែល អ្នកមិនចាំបាច់មាន ប្រដាប់ចុចបញ្ជាពីចម្ងាយ ដែលអ្វីៗមាននៅទីនោះភ្លាម តាមតែចិត្តរបស់អ្នកគិត ។ ប៉ុន្តែដូចខ្ញុំបាននិយាយរួចមកហើយ ថាមិនមែនយើងបន្ថែមអ្វីមួយថ្មី ដែលគ្មាននៅទីនោះពីមុនទេ ។ ព្រះនិព្វានអាចសម្រេចបាន កាលណាអ្នកយកចេញ អ្វីៗទាំងអស់ដែលក្លែងក្លាយ និងធ្វើឲ្យងងឹត ។ ទុក្ខំ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា អរិយសច្ច៤បង្រៀនអំពីទុក្ខ ជាមាគ៌ាដំបូងឆ្ពោះទៅរកទិសដៅ នៃព្រះនិព្វាន ។ ក្នុងសំស្ក្រឹតគំរូ ពាក្យ ទុក្ខ ប្រៀបបានទៅនឹងប្រដាប់បង្វិល របស់ស្មូនឆ្នាំង ដែលតែងបញ្ចេញសម្លេង សង្កៀត នៅពេលដែលវាវិល ព្រោះវាវិលមិនស្រួល ។ ពាក្យផ្ទុយនឹងទុក្ខៈ គឺសុខៈ ដែលចិត្តទទួលដឹង កាលណាប្រដាប់ស្មូនឆ្នាំង វិលស្រួល ហើយគ្មានបញ្ចេញសម្លេងសោះ ។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត ពីប្រទេសចិន គឺរទេះដែលកង់ម្ខាងបាក់បន្តិច ដូច្នេះអ្នកជិះរទេះ តែងរលាក់ខ្លួន កាលណាកង់រទេះវិលដល់ កន្លែងបាក់ម្តងៗ ។ ថ្វីដ្បិតគេប្រែពាក្យទុក្ខៈថា សេចក្តីឈឺចាប់ តាមន័យទស្សនវិជ្ជា ពាក្យនេះប្រៀបបានទៅនឹងការកង្វល់ ការរំខាន ឬការរុកគួន ជាសភាពនៃសេចក្តីជ្រួលច្របល់ ។ យ៉ាងនេះ សេចក្តីឈឺចាប់ជាពាក្យ មិនគ្រប់គ្រាន់ មានបង្កប់ន័យជាការធ្លាក់ទឹកចិត្ត ដែលអាចឲ្យ យល់ថា ទស្សនៈរបស់ពុទ្ធសាសនិក ជាទុទិដ្ឋិនិយម ។ ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធសាសនា មិនមែនជាទុទិដ្ឋិនិយម ក៏មិនមែនជាសុទិដ្ឋិនិយមដែរ តែជាប្រាកដនិយម ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ចំពោះសេចក្តីទុក្ខថាៈ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! នេះគឺជាទុក្ខអរិយសច្ចៈ -ជាតិជាទុក្ខ, ជរាជាទុក្ខ, ព្យាធិជាទុក្ខ, មរណៈជាទុក្ខ ។ ការជួបនឹងអ្វីៗដែល មិនជាទីប្រាថ្នា ក៏ជាទុក្ខ ការប្រាស់ព្រាត់ពីអ្វី ដែលជាទីស្រឡាញ់ ក៏ជាទុក្ខ ការមិនបាននូវអ្វី ដែលចង់បាន ក៏ជាទុក្ខ ។ បើពោលឲ្យខ្លី ឧបាទានក្ខន្ធ៥ គឺជាទុក្ខ ។ (សំយុត្តនិកាយ៥៦.១១) ។ ទុក្ខអាចសំដៅយកការពិសោធន៍ មិនជាទីសប្បាយផ្សេងៗ ក្នុងកំរិតខ្ពស់ទាប ។ វាអាច មានតាំងពីការ មិនស្រណុកកាយនិងចិត្ត ដល់សេចក្តីឈឺចាប់ថែមទៀត ។ ព្រះពុទ្ធបានធ្វើពុទ្ធដំណើរស្វែងរកផ្លូវ ដើម្បីបញ្ចប់កុំឲ្យមាន ជរាមរណៈនិងទុក្ខ តទៅទៀត ។ ទុក្ខជាចំណុចសំខាន់ ក្នុងអរិយសច្ច៤ ដែលជាប់ទាក់ទិនជាមួយ នឹងធម្មជាតិនៃទុក្ខក្នុងជីវិតរស់នៅ អ្វីដែលជាហេតុឲ្យកើតទុក្ខ ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ និងបច្ចេកទេសធ្វើឲ្យទុក្ខរលត់ ។ ផ្លូវឲ្យទៅដល់ការរំលត់ទុក្ខ គឺអរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ (មគ្គ៨ដ៏ប្រសើរ) ។ គម្ពីរដូចជាចុលមលុនក្យោវាទសូត្រ និងអនុរធសូត្រ បានបង្ហាញថា ព្រះពុទ្ធបានបញ្ជាក់ជាញឹកញយថា ព្រះអង្គបង្រៀនតែអំពី សេចក្តីពិតនៃទុក្ខ និងអំពីផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ ក្នុងគំនិតយកព្រះនិព្វាន ជាទិសដៅ ។ ថ្វីដ្បិតតែអរិយសច្ចៈទី១ដែលថា ជីវិតគឺទុក្ខ ហាក់ដូចជាធម្មតា មនុស្សជាច្រើនមិនងាយនឹងដឹងបានឡើយ ។ អានាបានស្សតិសូត្រ និងសតិប្បដ្ឋានសូត្រ បានបញ្ជាក់ថា បុគ្គលម្នាក់ៗត្រូវតែ ធ្វើសមាធិ ឲ្យចិត្តបានបរិសុទ្ធ ចាកនីវរណធម៌៥ ទៅកាន់បញ្ញា ហើយអាចឃើញអ្វីៗ ទៅតាមសភាពពិតរបស់វាសិន មុននឹងពិចារណាលើអរិយសច្ច៤ ដែលចាប់ផ្តើមពីធម្មជាតិ នៃទុក្ខក្នុងការរស់នៅ ។ ចំពោះអ្នកដែលមិនបានឃើញ ការ គ្មានទុក្ខតើមានសភាពដូចម្តេច អ្នកនោះពិបាកនឹងយល់ថា ការរស់នៅគឺជាទុក្ខ ។ រឿង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូជាតិក្រិច ឈ្មោះប្លាតូ Plato អាចជាជំ នួយដ៏ល្អ ក្នុងរឿងយល់ដឹងអំពីទុក្ខនេះ ។ រឿងនេះបានសរសេរ ជាការប្រឌិតអំពីការ សន្ទនារវាងគ្រូរបស់លោកប្លាតូ សូក្រាតេស Socrates និងបងប្រុសរបស់ប្លាតូ គ្លូខន Glaucon នៅខាងដើមនៃសៀវភៅ ទី៧ ។ ក្នុងការសន្ទនានោះ សូក្រាតេស Socrates រាប់រៀបថា មនុស្សមួយក្រុម ដែលគេដាក់ច្រវាក់ជាប់ ទៅនឹងជញ្ជាំងនៃគុហា រស់នៅកន្លែងនេះអស់មួយជីវិត ដោយបែរមុខទៅរកជញ្ជាំង ។ អ្នកទាំងនោះពិនិត្យមើល ស្រមោលលើជញ្ជាំង ដែលចាំងមកអំពីអ្វីៗ ដែលដើរកាត់ពីមុខភ្លើង ខាងក្រោយខ្នងរបស់ពួកគេ ហើយនិយាយអះអាង អំពីរូបរាងស្រមោលទាំងនោះ ។ តាមលោកសូក្រាតេស ក្នុង “ Mindfulness, Bliss, and Beyond “ មហាថេរ អជហ្នព្រហ្មវង្សោ អ្នកបង្កើតមជ្ឈមណ្ឌលសមាធិ Jhana Grove Meditation Retreat (Australia) បានប្រកាសថា បើមិនបានរៀបចំចិត្ត តាមរយៈឈាន ជាមុនទេ នោះមិនងាយនឹងអាចចម្រើន បញ្ញាឲ្យបានជ្រៅ ទៅក្នុងទុក្ខទេ ។ ព្រះអង្គបានធ្វើសេចក្តីឧបមាប្រហែលគ្នានឹង ភាពស្រដៀងគ្នានៃគុហា របស់ទស្សនវិទូប្លាតូដែរ ។ សេចក្តីឧបមាមួយទៀត គ្រាន់បញ្ជាក់អំពីចំណុចនេះ ថាមនុស្សម្នាក់ដែលកើតឡើង ធំ ដឹងក្តីនៅក្នុងកន្លែងឃុំឃាំង មិនដែលចេញទៅក្រៅឡើយ ។ អ្វីៗដែលគាត់ដឹង គឺការរស់នៅក្នុងទីឃុំឃាំង គាត់គ្មានគំនិតអំពីសេរីភាព ខាងក្រៅកន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ទេ ។ ហើយគាត់មិនយល់ថា កន្លែងឃុំឃាំងរបស់គាត់ ជាទុក្ខឡើយ ។ បើនរណាម្នាក់ឲ្យយោបល់ថា កន្លែងរស់នៅរបស់គាត់ជាទុក្ខ គាត់មិនយល់ព្រមទេ ព្រោះការពិ សោធន៍របស់គាត់ មានព្រំដែនតែត្រឹម កន្លែងឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែថ្ងៃណាមួយ គាត់អាចរកឃើញរូងក្រោមដី ដែលមានពីមុនមកហើយ ដែលជាច្រកភៀសខ្លួន នាំគាត់ចេញក្រៅជញ្ជាំងគុក ទៅកាន់លោកដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដោយការភ្ញាក់ផ្អើល ដែលជាកន្លែងនៃសេរីភាពពិតប្រាកដ ។ គឺនៅពេលណាដែលគាត់បាន ចេញអំពីទីឃុំឃាំង តាមរូងនោះ ទើបគាត់យល់ច្បាស់ថា តើការជាប់ក្នុងទីឃុំឃាំង តាមការពិតជាទុក្ខច្រើនយ៉ាងណា ហើយទីបញ្ចប់នៃទុក្ខ គឺការរួចខ្លួនពីគុក ជាសេចក្តីសុខយ៉ាងណា ។ ក្នុងសេចក្តីឧបមានេះ ទីឃុំឃាំងគឺជាតួកាយ ឯជញ្ជាំងខ្ពស់ៗគឺអាយតនៈទាំង៥ ហើយនាយឆ្មាំដែល បញ្ជាអ្នកទោស ឥតឈប់ឈរនោះ គឺជាចំណង់តណ្ហារបស់គេ ជាអ្នកធ្វើ ។ រូងក្រោមដីដែលគេជីកពីមុន ដែលជាផ្លូវរំដោះខ្លួន ឈ្មោះថាឈាន Jhāna ។ កាលណាតែគេពិសោធន៍ ឃើញឈានប៉ុណ្ណោះ ទើបគេដឹងថា អាយតនៈទាំង៥នេះ ទោះបីក្នុងភាពប្រសើរ យ៉ាងណាក៏ដោយ គឺជាជញ្ជាំងគុក៥ ទោះបីផ្នែកខ្លះស្រួលបន្តិចក៏ដោយ ក៏វានៅតែជាទីឃុំឃាំង ដែលអ្នកទោសគ្រប់រូប រង់ចាំថ្ងៃស្លាប់ ។ លុះត្រាតែគេបានចូលជ្រៅក្នុងឈាន ទើបគេដឹងថា តណ្ហានេះជាអ្នកធ្វើទារុណកម្ម ក្លែងបន្លំជាសេរីភាព ហើយរារាំងមិនឲ្យគេសម្រាក ដោយសុខសន្តិភាពបាន ។ មានតែនៅខាងក្រៅពីទីឃុំឃាំងប៉ុណ្ណោះ ដែលគេអាចកត់ត្រានូវហេតុការណ៍ ដែលបង្កើតបញ្ញា ឲ្យឃើញសេចក្តីពិតអំពីទុក្ខ ។ ដោយសង្ខេប បើគ្មានការពិសោធន៍ក្នុងឈាន ការចេះដឹងរបស់គេមិនទូលំទូលាយ ឲ្យគេយល់ដោយពេញលេញ អំពីទុក្ខបានទេ ដូចអរិយសច្ចៈទី១តម្រូវ ហើយបន្តដំណើរ ឆ្ពោះទៅកាន់ការត្រាស់ដឹង ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូល ក្នុងសម្បយុត្តនិកាយលេខ៣៥ថា អ្វីដែលជនសាមញ្ញហៅថាសុខ បុគ្គលអ្នកត្រាស់ដឹងហៅថាទុក្ខ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់វែកញែកអំពីទុក្ខ ៣ប្រការគឺៈ ទុក្ខទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះទុក្ខៈ ការឈឺចាប់ ព្យាធិ ជរា មរណៈ មរណៈទុក្ខ វិបរិនាមទុក្ខ សេចក្តីឈឺចាប់ព្រោះការប្រែប្រួលៈ អ្វីដែលផ្ទុយនឹងបំណង សេចក្តីសុខដែលបាត់បង់ទៅ ។ សង្ខារទុក្ខ សេចក្តីទុក្ខយ៉ាងសុខុម ដែលជាការប្រតិកម្មទៅលើ គុណភាពនៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ រួមទាំងខន្ធ កត្តាបង្កើតចិត្តរបស់មនុស្ស ។ ទុក្ខរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងត្រៃលក្ខណៈ គឺភាពមិនទៀង (អនិច្ចំ) ភាពឈឺចាប់ (ទុក្ខំ) ភាពមិនមែនខ្លួន (អនត្តា) ។ ទុក្ខបង្ហាញការពិសោធន៍ថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង (អនិច្ចំ) ដូច្នេះវាពន្យល់អំពីសភាពការណ៍ ដែលធ្វើឲ្យចិត្ត ទៅជាធម្មជាតិប្រែប្រួល មិនទៀង ។ ព្រោះហេតុនោះ វាក៏ជាច្រកចូលទៅក្នុងអនត្តា មិនមែនខ្លួន ។ ហេតុតែវាមានកម្លាំង តែងប្រែប្រួលជានិច្ច មិនអាចគ្រប់គ្រងវាបាន ហើយមិនមែនជាសេចក្តីពេញចិត្តនៅទីបំផុត ជីវិតដែលខ្វះ ការត្រួតពិនិត្យ គឺជាទុក្ខដោយពិត ។ សំនួរចំពោះការស្វែងរករបស់ព្រះពុទ្ធ ថាតើខ្ញុំដាក់ភាពទាក់ទង ដែលស្ថិតស្ថេរទៅក្នុងអ្វី? ព្រះអង្គមិនបានប្រកែកថា មានសេចក្តីពេញចិត្ត ក្នុងការពិសោធន៍ទេ ការចម្រើនវិបស្សនា សន្មត់ថា យោគីឃើញតាមកាលវេលា នូវសុខៈយ៉ាងច្បាស់ ។ សេចក្តីឈឺចាប់ ត្រូវឃើញជាសេចក្តីឈឺចាប់ សេចក្តីរីករាយត្រូវឃើញ ជាសេចក្តីរីករាយ ។ ការមិនយល់ស្របនោះគឺ សុខៈដែលអាស្រ័យនឹងបច្ច័យ ថាជារបស់គង់វង់ ហើយតាំងនៅបានយូរ ។ ក្នុងគម្ពីរជំនាន់ដើម ខន្ធៈពន្យល់ថាទុក្ខៈជាអ្វី ។ បើតាម Noa Ronkin អ្វីដែលបង្ហាញក្នុងគម្ពីរនោះ…អត្ថរបស់ខន្ធៈទូលំទូលាយជាង ត្រឹមតែពាក្យថាអាយតនៈ ដែលបង្កើតរូបកាយរបស់មនុស្ស ។ Sue Hamilton បានផ្តល់ការសិក្សា ក្បោះក្បាយអំពីខន្ធៈ ។ យោបល់របស់លោកស្រីគឺ ការភពប្រសប់រវាងខន្ធ៥រួម ជាមួយនឹងទុក្ខៈ បញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា ការពិសោធន៍គឺជាសភាពរួមគ្នា នៃការដឹងត្រង់ៗ ជាមួយនឹងទិស របស់ចិត្ត ដែលដាក់ពណ៌ឲ្យវា ក្នុងន័យនៃការមិនពេញចិត្ត ។ ដូច្នេះការពិសោធន៍ ទទួលការដឹងផង និងអារម្មណ៍ផងទាំង២ផ្នែក ហើយមិនអាចបំបែកចេញ អំពីសញ្ញាខន្ធ (ការចាំ) បានឡើយ ។ ទៅតាមការប្រែប្រួលនៃសញ្ញា ការពិសោធន៍របស់គេ ក៏ផ្លាស់ប្តូរដែរ ។ យើងម្នាក់ៗផ្ទាល់ខ្លួនមានសកម្មភាព នៃវិញ្ញាណ សញ្ញា និងចេតនា តាមបែបនិងកំរឹតផ្សេងៗគ្នា ហើយប្រតិកម្ម និងការបកស្រាយ អំពីការពិសោធន៍របស់យើង គឺជាការពិសោធន៍ របស់យើងតែប៉ុណ្ណោះ ។ ក្នុងការព្រមព្រៀងចំពោះ ខ្សែគំនិតនេះ Gethin ពិនិត្យឃើញថា ចំពោះទស្សនៈនៃការពិសោធន៍នេះ ខន្ធៈបង្ហាញរូបរាងជា ទិដ្ឋភាព៥នៃធម្មជាតិ ដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ ទិដ្ឋភាព៥នៃការពិសោធន៍របស់គេ ។ ដូច្នេះហើយ ខន្ធៈនិមួយៗជាតំណាង នៃប្រភេទមួយរបស់បាតុភូត ដ៏ស្មុគស្មាញ ដែលកើតហើយរលត់ បន្តគ្នា ក្នុងការឆ្លើយតប ទៅនឹងដំណើរនៃចិត្ត ដែលមានមូលដ្ឋានលើ អាយតនៈ៦ ។ ខន្ធៈទាំងនោះក៏ក្លាយទៅជា ឧបាទានក្ខន្ធ៥ ដែលបញ្ចូលសេចក្តីលោភលន់ និងអ្វីដែលគេជាប់ជំពាក់ចិត្ត ។ អនត្តា នៅក្នុងទស្សនវិជ្ជាឥណ្ឌាន គំនិតទៅលើពាក្យ អត្ត self (អញឬខ្ញុំ) ហៅថា អាត្ម័ន Ātman (ក្នុងសាសនាហ៊ិនឌូ Hinduism) គឺជាខ្លួនពិតប្រាកដ ដែលយោងទៅលើសារៈ មួយ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្រៃ្តយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ ដឹងដោយគុណភាពរបស់ជីវិត ។ គំនិតនេះ និងគំនិតនៃព្រាហ្មណ៍ Brahman, ឧត្តមគតិនៃទស្សនវិជ្ជាវេទន្ត របស់សាសនាហ៊ិនឌូ ដែលគេជឿថា ជាអាត្ម័នចុងក្រោយ របស់សត្វលោក ជារបស់សំខាន់ សម្រាប់ ខ្សែចរន្តនៃបរមត្ថវិជ្ជា តក្កវិជ្ជា (ភាពសមហេតុផល logic) និងវិទ្យាសាស្រ្ត របស់ឥណ្ឌាន ។ ចំពោះរបស់ជាក់ស្តែង គឺត្រូវតែមានមូលដ្ឋាន និងភាពរឹងមាំនៃសេចក្តី ពិត ស្រដៀងគ្នានឹងទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូប្លាតូ Platonic Forms ។ ព្រះពុទ្ធបដិសេធទ្រឹ ស្តី អាត្ម័នទាំងអស់ ព្រះអង្គបញ្ជាក់ខ្លាំងទៅ លើភាពអនិច្ចំ ភាពមិនស្ថិតស្ថេរ ។ ព្រះអង្គបង្រៀនថា គំនិតថាមានអត្តផ្ទាល់ខ្លួន ជាគំនិតមិនត្រឹមត្រូវ ស្ថិតនៅក្នុងវិស័យអវិជ្ជា ។ ក្នុងមហាធម្មទេសនា អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ព្រះអង្គរិះគន់ថា គំនិតដែលថា មានព្រលឹង រួមមួយ soul ឬអត្តភាព ក្នុងអ្វីៗទាំងអស់ ជាការឆ្គាំឆ្គង ។ តាមពិតតាមសេចក្តីប្រកាស របស់ព្រះពុទ្ធក្នុងខន្ធសម្បយុត្ត៤៧ ការសញ្ជឹងគិតទាំងអស់ ចំពោះអត្តគឺជាការចាំបាច់ ទោះបីអ្នកធ្វើគំនិតដឹងខ្លួន ឬមិនដឹងក៏ដោយ, ការសញ្ជឹងគិតអំពីអាយតនៈ៥ ឬអាយត នៈណាមួយ ។ ក្នុងចំណោមសូត្រសំខាន់ៗ នៃមហាយាន ដូចជាមហាបរិនិព្វានសូត្រ តថាគតគព្ភសូត្រ ស្រីមលសូត្រជាដើម ព្រះពុទ្ធបានបំភ្លឺ ការបង្រៀនរបស់ព្រះអង្គ ដោយមានព្រះបន្ទូលថា ក្នុងពេលដែលខន្ធ (ដែលបង្កើតនាមនិងរូបធម្មតា) មិនមែនជាអត្ត ក្នុងពពួកសត្វមានវិញ្ញាណទាំងអស់ ពិតជាមានសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ដែលស្ថិតនៅជាអចិន្ត្រៃយ៍ មិនប្រែប្រួល ប្រកបដោយបរមសុខ ដែលជាពុទ្ធធាតុ មិនមានកើត មិនមានស្លាប់ ឬអត្តពិតប្រកដ នៃព្រះពុទ្ធផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។ តថាគតគព្ភ ពុទ្ធធាតុ មិនជាតំណាងអត្តត្រឹមត្រូវទេ ប៉ុន្តែជាស័ព្ទភាសានៃពាក្យសុញ្ញតៈ (ភាពសូន្យទទេ) ហើយជាតំណាង ការសម្រេចជា ពុទ្ធភូមិ Buddhahood តាមរយៈព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ការប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះ ការបង្រៀនតថាគតគព្ភ ស្ថិតនៅលើការជឿ លើការជួយសង្រ្គោះ មិនមែនលើទ្រឹស្តីទេ ។ អត្តឬអាត្ម័នដែលឥតមន្ទិលនេះ មិនអាចពន្យល់ តាបបែបណាមួយ ថាជាខ្លួនលោកិយ ជាខ្លួនមិនស្ថិតស្ថេរ ជាខ្លួនដែលទទួលការឈឺចាប់ទេ វាជាការផ្ទុយស្រឡះ ។ ម្យ៉ាងទៀតសារៈនៃព្រះពុទ្ធ ឬភាពជាព្រះពុទ្ធនេះ បានត្រូវគេពន្យល់ ជាញឹកញយថា អាចឲ្យសម្រេចពុទ្ធភូមិបាន ជាជាងបាតុភូតដែលមានស្រាប់ ដែលគេអាចទាញយកក្នុងភាព ជាអញឬអត្ត ។ អនត្តាបានលើកយកមកដោះស្រាយ ក្នុងមិលិន្ទបញ្ហា រៀបរៀងឡើងក្នុងកាលសម័យ អាណាចក្រឥណ្ឌូ-ក្រិច ពីសតវត្ស៍ទី២និងទី១ មុនគ្រឹស្តសករាជ ។ ក្នុងសៀវភៅនេះ មហានាគសេនថេរៈ បានបង្ហាញគំនិតនៃការគ្មានអត្ត ដោយប្រៀបធៀបមនុស្សទាំងឡាយ ទៅនឹងរទេះ ហើយប្រកួតជាមួយ នឹងស្តេចមិលិន្ទៈ នៃអាណាចក្រក្រិច ដើម្បីរកសារៈរបស់រទេះ ។ នាគសេនត្ថេរ ប្រកាសថា រទេះមួយកើតឡើង ដោយគ្រឿងជាច្រើនផ្គុំចូលគ្នា គ្មានគ្រឿងណានិមួយ ដែលជាសារៈនៃរទេះឡើយ កាលណាវានៅដាច់តែឯង ដោយគ្មានគ្រឿងឯទៀត ។ ដូចគ្នាដូច្នេះដែរ គ្មានចំណែកណានិមួយ នៃមនុស្សម្នាក់ ជាអង្គភាពពេញលេញ អចិន្រ្តៃយ៍ទេ ។ យើងម្នាក់ៗអាចចែកជា៥ភាគ គឺរូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និងវិញ្ញាណ ។ វិញ្ញាណ ការដឹង ជាផ្នែកជិតជាងគេ ទៅនឹងគំនិតអត្ត ក៏ប៉ុន្តែវាតែងតែផ្លាស់ប្តូរ ពីគំនិតមួយទៅគំនិតថ្មីមួយទៀត តាមទស្សនៈនេះ ។ តាមគំនិតខ្លះរបស់លោកខាងកើត និងលោកខាងលេច ទ្រឹស្តីនៃអត្ត អាចបញ្ជាក់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនាជាបែបមួយ នៃឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ឬអ្វីដែលស្រដៀងគ្នា ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ដូចព្រះគ្រូនាគាជ៌ុនៈ Nāgārjuna បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់, ព្រះពុទ្ធ សាសនាមិនត្រឹមតែបដិសេធ អំពីទស្សនៈនៃការកើតឡើង និងន័យរបស់វា ប៉ុន្តែអំពី ភាពខុសគ្នារវាងការកើតនិងការមិនកើត ឬរវាងការមាននិងការគ្មាន ។ បាតុភូតមិនមែនដាច់ ផុតពីហេតុនិងបច្ច័យទេ ហើយមិនអាចស្ថិតនៅ តែឯកឯងបាន ដូចយើងឃើញនោះទេ ។ ការខ្វះអត្តដែលនៅអចិន្ត្រៃយ៍ មិនផ្លាស់ប្តូរ រឹងមាំ ក្នុងសត្វ មានជីវិតនិងវត្ថុទាំងឡាយ មិនមែនមានន័យថា វាមិនលូតលាស់ មិនពុកផុយនោះទេ ក្នុងសភាពធម្មតា ។ ប៉ុន្តែលើវិភាគការវែងឆ្ងាយ គេពុំអាចបែងចែកវត្ថុ និងហេតុ-បច្ច័យរបស់វាដាច់ពីគ្នាបាន ឬថាសំគាល់អ្វីដែលជាអ្នកធ្វើកម្ម និងអ្វីដែលទទួលកម្ម ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានការដូចគ្នាច្រើនជាមួយនឹង ពិសោធន៍និយម Empiricism ហេតុការណ៍និយម Pragmatism អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism ជាជាងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម Nihilism ។ នៅក្នុងនិកាយ ព្រះពុទ្ធនិងសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ តែងសួរនិងឆ្លើយថា “ តើអ្វីដែលមិនស្ថិតស្ថេរ ជារបស់ប្រែប្រួល ជារបស់ប្រកបដោយទុក្ខ ត្រូវសំគាល់យ៉ាងនេះថា នេះជាអញ នេះជារបស់អញ នេះជាខ្លួនអញ ឬទេ? សំនួរដែលព្រះពុទ្ធលើកមកសួរ ចំពោះអ្នកជុំវិញព្រះអង្គនេះ គឺថាតើបាតុភូតលាយគ្នា ត្រូវសំគាល់ថាជាអត្តឬទេ? អ្នកស្តាប់ជុំវិញព្រះអង្គយល់ព្រមថា មិនគួរសំគាល់យ៉ាងនេះទេ ។ ហើយក្នុងការបោះបង់ចោល នូវការជាប់ជំពាក់ ទៅលើបាតុភូតលាយគ្នា បុគ្គលនោះលះបង់ នូវការត្រេកត្រអាល កាមនិងតណ្ហា ចំពោះបាតុភូតរួមគ្នានោះ ហើយក៏គេរួចផុតពីចំណង នៃសេចក្តីមិនទៀង របស់បាតុភូតទាំងនោះ។ កាលណាបានរួចស្រឡះ អំពីការជាប់ជំពាក់ និងតណ្ហាឬចំណង់ក្នុងបញ្ចក្ខន្ធ ពេលនោះបុគ្គលនោះ ឆ្លងផុតហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ទាំងស្រុង ។ ដោយវិធីនេះ បញ្ញាចាក់ធ្លុះទៅលើ អនត្តា ធ្វើឲ្យការរលត់ទុក្ខកើតឡើង ហើយមិនមែន ជាការពិភាក្សាវែកញែក តាមផ្លូវគំនិត ថាតើអត្តមានឬមិនមាននោះឡើយ ។ គឺដោយសារការចាប់យកបាន (មិនមែនគ្រាន់តែយល់ តាមផ្លូវគំនិត ប៉ុន្តែច្បាស់តាម ការពិសោធន៍) នូវត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣ នៃជីវិតដែលតាក់តែងដោយបច្ច័យ គេធ្វើឲ្យបញ្ញារីកចម្រើនឡើង ដែលជាគ្រឿងបន្សាបអវិជ្ជា ដែលនៅក្នុងឫសនៃទុក្ខទាំងពួង ។ សេចក្តីពន្យល់ បាតុភូតនិយម Phenomenalism គឺជាទស្សនៈមួយ ដែលឃើញថា អ្វីៗមិនមាននៅក្នុង ខ្លួនរបស់វាទេ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែជាបាតុភូត ដែលគេដឹងបានដោយសារ សញ្ញាខន្ធឬ វិញ្ញាណប៉ុណ្ណោះដូចជា ពណ៌ក្រហម ភាពរឹង ភាពទន់ រសផ្អែម ។ល។ ដែលមាននៅក្នុងកាលនិងអាកាស ។ ជាពិសេស បាតុភូតនិយម បន្ថយការនិយាយអំពីរបស់មានរូបក្នុងលោកខាងក្រៅ ដើម្បីនិយាយអំពី សំណុំនៃ វិញ្ញាណ្ណារម្មណ៍ Bundles of sense-data។ លោកទស្សនៈ Worldviews ពិពណ៌នាអំពីការដឹងដោយវិញ្ញាណ អំពីលោក ការដឹងដែលមិនផ្លាស់ប្តូរ ហើយផ្តល់គំរោងការណ៍ សម្រាប់ជួយបង្កើត រក្សាទុក និងអនុវត្តចំណេះវិជ្ជា ។ ពិសោធន៍និយម Empiricism បាលីៈ កុវេជ្ជកម្ម ក្នុងទស្សនវិទ្យា ជាចំណេះវិជ្ជាដែល ប្រឆាំងនឹងវិជ្ជាផ្សេងៗទៀត ដូចជាសនិទាននិយម (និយមការមានហេតុផល Rationalism) ឧត្តមគតិនិយម (Idealism) ប្រវត្តិនិយម Historicism) ។ ពិសោធន៍និយមបញ្ជាក់ថា ចំណេះវិជ្ជាកើតមកតែម្យ៉ាង ឬភាគច្រើន ពីការពិសោធន៍ដោយវិញ្ញាណ មិនមែនដូចសនិទាននិយម ដែលអះអាងថា ចំណេះ វិជ្ជាក៏កើតអំពីគំនិតសុទ្ធសាធដែរ ។ ពិសោធន៍និយមនិងសនិទាននិយម ទាំងពីរនេះជាទ្រឹស្តីឯកត្តនិយម (ទ្រឹស្តីដែលនិយម ខ្លួនមនុស្សម្នាក់ៗជាធំ Individualism) ចំណែកឯប្រវត្តិនិយម ទទួលស្គាល់ថាមានមុខ ងារនៃពិសោធន៍និយមខ្លះដែរ ប៉ុន្តែខុសគ្នាត្រង់ថា តាមប្រវត្តិនិយម អ្វីៗដែលបានមកពីវិញ្ញាណ មិនអាចយល់ ច្បាស់បាន ដោយមិនយកស្ថានភាព ប្រវត្តិសាស្រ្តនិងវប្បធម៌ មកពិនិត្យមើលផង ។ ហេតុការណ៍និយម Pragmatism បាលីៈ អនុភវមូលកវាទ ជាប្រពៃណីទស្សនៈវិជ្ជា របស់អាមេរិកាំង ដែលស្ថិត នៅលើការភ្ជាប់ ការអនុវត្តន៍ទៅនឹងទ្រឹស្តី ។ វាពន្យល់ អំពីដំណើរការ ដែលទ្រឹស្តីត្រូវគេ យកបានមកពីការប្រតិបត្តិ ហើយទ្រឹស្តីនោះត្រូវ ដាក់ចូល ក្នុងការអនុវត្តន៍ ដើម្បីបង្កើតការអនុវត្តន៍ថ្មីហៅថា ការអនុវត្តនវៃឆ្លាត ។ តក្កវិជ្ជា Logic មកពីពាក្យក្រិចថា logikē ជារបៀបត្រឹមត្រូវនៃការសិក្សា អំពីគោល ការណ៍នៃការសន្និដ្ឋាន ហើយនិងការរកហេតុផល ។ តក្កវិជ្ជាប្រើក្នុងសកម្មភាពផ្នែកបញ្ញា ប៉ុន្តែជាសំខាន់ សម្រាប់ការសិក្សា ក្នុងបែបទស្សនវិទ្យា គណិតសាស្ត្រ និឃណ្តសាស្ត្រ (ការសិក្សាអំពីអត្ថន័យ) ហើយនិងវិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ ។ តក្កវិជ្ជាពិនិត្យរកមើលបែបនៃសេចក្តីសំអាង បែបណាដែលយកជាការបាន ហើយនិងបែបណា ជាការបំភាន់ ។ រូបលោក Physical world or material world អ្វីៗដែលមាន នៅខាងក្រៅអំពីខ្លួនរបស់ យើង ចាប់តាំងពី អតិសុខុមរូបដែលតូចបំផុត រហូតដល់ចក្រវាឡដែលធំបំផុត ។ អ្វីៗដែលមិនមែនជានាមធម៌ ឬចិត្ត (Mind) ។ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ពាក្យថាអរូបលោកមានន័យថាលោកដែលគ្មានអ្វីៗសោះ ក្រៅអំពីចិត្ត (Mind) សុទ្ធសាធ ។ បរមត្ថវិជ្ជា ឬអជ្ឈត្តវិជ្ជា Metaphysics ជាមែកធាងមួយនៃទស្សនវិទ្យា ដែលទាក់ទង និងពន្យល់បំភ្លឺ អំពីធម្មជាតិសំខាន់ ដែលគេយល់ឃើញ អំពីលោកនិងសត្វលោក អ្វីៗដែល មាននៅក្នុងលោក រួមទាំង វត្ថុធាតុ គុណភាព កាល អាកាស ហេតុបច្ច័យ ។ ក្រោយ-រចនាសម្ព័ន្ធនិយម Post-structuralism បង្កើតឡើងដោយបណ្ឌិតសភាអាមេរិ កាំង ។ គេយល់ថាវាជា គោលការណ៍ទាក់ទងទៅនឹង រចនាសម្ព័ន្ធនិយម (សកម្មភាពនៃបញ្ញវន្តអឺរុប-សតវត្ស៍ទី២០) ដែលប្រកាន់ថា វប្បធម៌នៃមនុស្សជាតិ អាចយល់បានតាមរចនាសម្ព័ន្ធ ដូចជាភាសាជាដើម ។ អមូលការណ៍និយម Anti-foundationalism or Nonfoundationalism បានដល់ទស្សនវិទ្យា ដែលទាត់ចោលមូលការណ៍និយម ។ មូលការណ៍និយមគឺជាទ្រឹស្តី ដែលមានមូលដ្ឋានលើជំនឿ ដោយយកភស្តុតាងមកសំអាង ដើម្បីបញ្ជាក់ថាត្រឹមត្រូវ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី១= នមត្ថុរតនត្តយស្ស សូមនមស្សការចំពោះព្រះរតនត្រៃដោយសេចក្តីគោរព ។ សេចក្តីអធិប្បាយក្នុងខាងដើម នៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ គួរពួកពុទ្ធសាសនិកជនទូរទៅ ជ្រាបថា កាលដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបរមគ្រូរបស់យើង បានត្រាស់ដឹងឡើង ជាសាស្តាចារ្យឯកក្នុងលោក ទ្រង់មានព្រះហឫទ័យ ប្រកបដោយព្រះមហាករុណាដ៏ធំ ទ្រង់ប្រោសប្រទានព្រះសទ្ធម្មទេសនាចំពោះសត្តនិករក្នុងលោក អស់រយ:ចំនួន៤៥ព្រះវស្សា ។ ដោយទ្រង់មានព្រះពុទ្ធបំណង ចង់ឲ្យពួកសត្តនិករទាំងនោះ បានសម្រេច មគ្គ ផល ក្នុងពេលបានស្តាប់ ឬស្តាប់រួចហើយ និងបានប្រតិបត្តិតាម ដើម្បីឆ្ពោះត្រង់ទៅកាន់ ព្រះនិព្វានតែម៉្យាង ។ មិនមែនមានពុទ្ធបំណង ត្រឹមតែដឹកនាំសត្វឲ្យបានសុគតិ គឺសម្បត្តិមនុស្សលោក ទេវលោក ឬព្រហ្មលោកប៉ុណ្ណោះទេ ។ ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាប ជាក់ច្បាស់នូវភពទាំងពួង ដែលទ្រង់បាន ធ្លាប់កើតស្លាប់ ៗ ដោយ ផ្ទាល់ព្រះអង្គឯងមក អស់រយ:កាលជាអនេកជាតិ ទាំងទ្រង់ឈ្វេងយល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណផងទៀតថា ភពទាំង៣នេះ សឹងពេញទៅដោយគំនរភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ដែលកំពុងតែឆេះ រោលរាលកំដៅពួកសត្វ ឲ្យក្តៅក្រហល់ក្រហាយ អន្ទះអន្ទែងជានិច្ច ដោយភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេស ដុតកំដៅឲ្យឆេះ រោលដាលវិលវល់ កើតស្លាប់ក្នុងវដ្តសង្សារ សោយទុក្ខវេទនារកទីបំផុតគ្មាន ។ ពួកសត្វដែលត្រូវអវិជ្ជាដឹកមុខ បិទបាំងបញ្ញា មិនឲ្យឃើញច្បាស់នូវកងទុក្ខ ត្រឡប់ជាសម្គាល់ថា ការកើតក្នុងភព ជាការសុខសប្បាយទៅវិញ ឧបមាដូចសត្វល្អិត ៗ តូច ៗ មានសត្វ មមាចជាដើម ក្រឡេកឃើញពន្លឺ ភ្លើងភ្លឺច្រាលក្នុងរាត្រីកាល ក៏នឹកស្មានថាជារបស់ត្រជាក់ សុខសប្បាយ ឥតបានដឹងថា ភ្លើងនេះជារបស់ក្តៅក្រហាយឡើយ ក៏នាំគ្នាហើរត្រសុករុលត្បុល ចូលចោមរោមលេងប្រឡែង ព័ទ្ធក្រឡឹងនាយអាយ ដោយសេចក្តីសំគាល់ខុស (មោហ:) មិន បានមួយនាទីនាឡិកាផង ក៏ដល់នូវសេចក្តីវិនាសអន្តរាយ ស្លាប់ខ្លួននៅទីនោះ ត្រៀបត្រាកកកុញ ហួសវិស័យនឹងរាប់ថា ប៉ុណ្ណេះប៉ុណ្ណោះបាន ដោយសារតែភ្លើងនេះឯង យ៉ាងណាមិញ ។ បុគ្គលដែលត្រូវអវិជ្ជាបិទបាំងហើយ សំគាល់ឃើញសម្បត្តិមនុស្ស សម្បត្តិទេវតា ក៏នឹកស្មានថា សម្បត្តិទាំងនោះជារបស់វិសេស ត្រជាក់ត្រជុំថ្លៃថ្លា ប្រកបដោយសេចក្តីសុខស្រួល ថាជារបស់ទៀងទាត់ មិនវិបល្លាសប្រែប្រួល ម៉្លោះហើយក៏នាំគ្នា បំពេញការកុសលផ្សេង ៗ ចំពោះតែខាង វដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលដែលធ្វើដំណើរ ឲ្យវិលវល់ក្នុងភព ព្រោះតែប្រាថ្នានូវសម្បត្តិទាំងនោះ ឯសម្បត្តិទាំងនោះឯង រមែងចងក្រៀកនូវបុគ្គលជាម្ចាស់នោះ ឲ្យចាប់នៅក្នុងភព ហើយឆេះរោលរាល ដោយគំនរភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ធ្វើឲ្យវិលវល់ស្លាប់កើត ទទួលរងនូវសេចក្តីទុក្ខ វេទនាក្នុងវដ្តសង្សាររឿយ ៗ រកទីបំផុតគ្មានយ៉ាងនោះដែរ ។ ព្រះពុទ្ធភាសិតទ្រង់ត្រាស់ថា: យថាបិ នាម ជច្ចន្ធោ នរោ អបរិនាយកោ ឯកទា យាតិ មគ្គេន ឧម្មគ្គេនាបិ ឯកទា សំសារេ សំសរំ ពាលោ តថា អបរិនាយកោ ករោតិ ឯកទា បុញ្ញំ អបុញ្ញម្បិ ឯកទា យទា ច ញត្វា សោធម្មំ សច្ចានិ អភិ សមេស្សតិ តទា អវិជ្ជូ ប សមា ឧបសន្តោ ចរិស្សតិ ។ សេចក្តីថា មនុស្សខ្វាក់អំពីកំណើត (ត្រាច់ចរលើផែនដី) បើឥតគេដឹកដៃនាំមុខទេ ជួន ដើរទៅត្រង់ផ្លូវក៏មាន ជួនដើរទៅខុសផ្លូវក៏មាន យ៉ាងណាមិញ បុគ្គលពាលល្ងង់ខ្លៅ ដែលប្រកបដោយអវិជ្ជាបិទបាំង មិនឲ្យដឹងច្បាស់នូវកងទុក្ខ ព្រោះការអន្ទោលទៅមកក្នុងវដ្ត: កាលត្រាច់រង្គាត់ទៅ ក្នុងវាលវដ្តសង្សារ បើមិនមានអ្នកប្រាជ្ញដឹកនាំមុខទេ រមែងប្រារព្ធធ្វើនូវបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺចំណែកជាបុណ្យខ្លះក៏មាន ប្រារព្ធធ្វើនូវអបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺចំណែកជាបាបខ្លះក៏មាន ប្រារព្ធធ្វើនូវអនេញ្ជាភិសង្ខារ គឺជាចំណែកឈានដែលមាន ចិត្តវិបល្លាសដោយទិដ្និ មានសស្សតទិដ្និជាដើមក៏មាន យ៉ាងនោះដែរ ។ លុះណាតែបុគ្គលពាលនោះ យល់ច្បាស់លាស់ បានត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ច:៤ប្រការ ពេលណា និងជាបុគ្គលប្រព្រឹត្តធម្មបតិបត្តិ ឆ្ពោះទៅរកសន្តិសុខ ស្ងប់ស្ងាត់ក្នុងពេលនោះ ព្រោះ បានស្ងប់អវិជ្ជា ។ តែថាបើបុគ្គលពាលនោះ មិនបានត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ច: ដោយច្បាស់លាស់ទេ ទុកណាជាបុគ្គលនោះ ប្រារព្ធធ្វើនូវបុញ្ញាភិសង្ខារ គឺការតាក់តែងបុណ្យណាមួយ ដោយកាយ វាចា ចិត្ត បុណ្យនោះឯង រមែងច្រឡំទៅដោយ ទោសទុក្ខជាច្រើនប្រការ មានជាតិនិងជរាជាដើម ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះតែប្រាថ្នានូវសម្បត្តិ ក្នុងលោកទាំង៣ គឺមនុស្សលោក ទេវលោក ព្រហ្ម លោក ដោយសំគាល់ថា សម្បត្តិទាំងនេះឯង ជាសម្បត្តិប្រសើរ ប្រកបដោយសេចក្តីសុខ យ៉ាងទៀងទាត់ ។ ប៉ុន្តែព្រះសព្វញ្ញូពុទ្ធ ពុំដែលទ្រង់សំដែងសរសើរ ចំពោះកំណើតនៃសត្វ ដែលអន្ទោលទៅកើតជាមនុស្សក្តី ជាទេវតាក្តី ជាព្រហ្មក្តី ថាជាកំណើត ប្រកបដោយគុណ ផុតចាក សេចក្តីទុក្ខទាំងពួងនោះឡើយ ។ ព្រោះព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបច្បាស់ថា បើជាតិកំណើតរបស់សត្វ ទាំងឡាយមាននៅដរាបណា សេចក្តីទុក្ខទាំងឡាយ មានជាតិទុក្ខជាដើម ក៏មាននៅ ដរាបនោះដែរ ។ ព្រោះហេតុនោះ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ត្រាស់សរសើរចំពោះតែ ព្រះនិព្វានមួយ ថាជាធម្មជាតិអាចធ្វើសត្វទាំងឡាយ ឲ្យរលត់ផុតចាកទុក្ខគ្រប់ប្រការ ។ ចំណែកបុគ្គលដែលប្រកបដោយវិជ្ជា រមែងមានការយល់ឃើញថា ការកើតជាមនុស្សក្តី កើតជាទេវតាក្តី កើតជាព្រហ្មក្តី ដោយអំណាចកាមាវចរកុសល ឬរូបាវចរកុសលណាមួយ ក៏គង់មិនរួចចាកទុក្ខទាំងពួងបានឡើយ ទាំងមានការយល់ឃើញថា បើជាតិកំណើតមិនទាន់អស់ទេ ទុក្ខក៏នៅមិនទាន់អស់ដែរ ព្រោះកំណើតរបស់សត្វទាំងឡាយ ដែលកើតក្នុងភពថោកទាប និងភពដ៏ឧត្តមនោះ ៗ ដោយអំណាចកុសលាកុសលកម្ម សុទ្ធតែជាកំណើត នៅមានការប្រែប្រួលមិនទៀងទាត់ កាលបើអស់អំណាច នៃកុសលាកុសលកម្មនោះហើយ សត្វទាំងឡាយនោះឯង ត្រូវតែវិលត្រឡប់ចុះឡើងនៅក្នុងវដ្ត: ដោយអំណាចនៃផលបុណ្យ និងផលបាបដឹកនាំដូច្នេះ តើទីបំផុតនៃទុក្ខ របស់សត្វនៅត្រឹមណា? បុគ្គលដែលប្រកបដោយវិជ្ជា កាលបើយល់ឃើញ យ៉ាងនេះហើយ រមែងមានសេចក្តី នឿយណាយធុញទ្រាន់ ចំពោះកំណើតដែលកើតរឿយៗ ក្នុងវដ្ត:នេះ តែងត្រេះរិះរកឧបាយ ដើម្បីនឹងដោះខ្លួន គេចចេញ ឲ្យរួចផុតចាកភពទាំង៣ ដោយការខំប្រឹងប្រែង បំពេញកុសលផ្សេង ៗ ចំពោះតែខាងវិវដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលដែលធ្វើដំណើរ ត្រង់ឆ្ពោះទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ជាទីប្រាសចាកវដ្ត: ។ បុគ្គលនោះ កាលបើធ្វើនូវកុសលណាមួយ ដោយកាយ វាចា ចិត្ត មានការឲ្យទានជាដើម រមែងតាំងចិត្តដើម្បីធ្វើពួកកិលេសទាំងឡាយ មានលោភ:ជាដើម ឲ្យរីងស្ងួតអស់ពីខន្ធសន្តាន សំដៅទៅព្រះនិព្វាន តែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ។ កុសលរបស់បុគ្គលនោះហៅថា វិវដ្តគាមិនីកុសល គឺកុសលរបស់បុគ្គល អ្នកដល់ត្រើយ នៃច្រាំង គឺព្រះនិព្វាន រួចផុតស្រឡះចាកការវិលកើតវិលស្លាប់ ។ ធម៌ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់លើកឡើងសំដែង សម្រាប់ឲ្យសត្វប្រតិបត្តិតាម ដើម្បីឆ្ពោះតម្រង់ទៅកាន់ព្រះនិព្វាននោះ មានច្រើនជា អនេកណាស់ ក្នុងទីនេះ ទ្រង់សំដែងសំដៅ យកវិបស្សនាតែម៉្យាង ទីខ្លះសំដៅយកសមថ:ផង ទាំងវិបស្សនាផង ទីខ្លះសំដៅយក អដ្នង្គិមគ្គ គឺមគ្គដែលប្រកបដោយ អង្គ៨ប្រការ មានសមាទិដ្និជាដើម ទីខ្លះសំដៅយក ត្រ័យសិក្ខាទាំង៣ គឺ សីល សមាធិ បញ្ញា ទីខ្លះសំដៅយក ពោធិ៍បក្ខិយធម៌ ទាំង៣៧ប្រការ មានសតិបដ្នាន៤ សម្មប្ប ធាន៤ ជាដើម ។ ក្នុងទីនេះសំដៅយក វិបស្សនា កម្មដ្នានតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ដូចតទៅ ៖ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ​ វគ្គទី២= កម្មវិធីចំរើន វិបស្សនាកម្មដ្នាន – វគ្គទី២ កាលបើព្រះយោគាវចរមានបំណងនឹងចំរើននូវ វិបស្សនានោះ គប្បីឲ្យដឹងអត្ថនៃវិបស្សនា ភាវនាដូច្នេះថាៈ បុគ្គលអ្នកធ្វើវិបស្សនាបញ្ញា ដែលខ្លួនឃើញក្នុងអារម្មណ៍ហើយ មានក្នុងចិត្តដោយចេតនាណា ចេតនានោះឈ្មោះថា វិបស្សនាភាវនា ។ ក៏ឯវិបស្សនាភាវនានេះ ព្រះយោគាវចរនឹងចំរើន គប្បីសិក្សាឲ្យដឹងច្បាស់ នូវធម៌៣ប្រការជាមុនសិនគឺៈ ១- ធម៌ជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ២- ធម៌ជាឫសគល់ ជាហេតុឲ្យកើតឡើងហើយតាំងនៅរបស់វិបស្សនា ៣- ជាតួវិបស្សនា ។ អ្វីជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនានោះ ? សង្ខារធម៌ដែលបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងឡើងគឺ ឧបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌អាស្រ័យ និង អនុបាទិន្នក: ដែលនាមធម៌មិនអាស្រ័យ ឬថា នាម និង រូប ដែលចែកចេញ ទៅដោយប្រការ ផ្សេង ៗ មានខន្ធ៥ អាយតន:១២ ធាតុ១៨ ឥន្រ្ទីយ២២ ជាដើម ទាំងអស់នេះគឺជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនានោះ ត្រូវរៀនធម៌ដែលជាភូមិ ជាអារម្មណ៍ របស់វិបស្សនានោះ ឲ្យដឹងច្បាស់លាស់ជាមុន ហើយគប្បីសាកសួរលោក អ្នកចេះដឹងនូវអត្ថនិងធម៌ ឲ្យដឹងសេចក្តីពិតប្រាកដ ចំណានល្អ ទើប គួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ អ្វីជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនានោះ ? សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសីល១ ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃចិត្តគឺ ឧបចារសមាធិ និងអប្បនាសមាធិ១ វិសុទ្ធិទាំង២នេះឯង ជាឬសគល់ ជាហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ អ្នកដែលនឹងចំរើននោះ ត្រូវប្រតិបត្តិឲ្យជាអ្នក មានសីលបរិសុទ្ធ និងចិត្តបរិសុទ្ធ ដោយសមាធិជាមុន ទើបគួរនឹងចំរើនវិបស្សនាបាន ។ បើជាអ្នកមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនមាន សមាធិ ចិត្តរាយមាយហើយ ក៏ជាអ្នកអភ័ព្វមិនគួរនឹងចំរើនវិបស្សនានោះបានឡើយ ។ ព្រោះថាសីលនិងសមាធិជាកម្លាំង ឲ្យកើតវិបស្សនា ។ អ្វីជាតួវិបស្សនា ? វិសុទ្ធិទាំង៥យ៉ាងគឺៈ ១- ទិដ្និវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការឃើញ ២- កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃឃើញច្បាស់ កន្លងបង់សេចក្តីសង្ស័យបាន ៣- មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងពិតឃើញពិត នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ ៤- បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យអរិយមគ្គកើតឡើង ៥- ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែកនៃលោកុត្តរ: គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់តាម លក្ខណ: និងសភាវ:មិនវង្វេងទៅតាមសម្មតិ លោកវោហារថា ជាសត្វ ខ្លួន ប្រាណ យើង គេឡើយ ដែលជាតួទិដ្និវិសុទ្ធិ ។ ទាំងជាហេតុនិងជាបច្ច័យ កន្លងកង្ខាក្នុងកាលទាំង៣ ចេញបាន គឺមិនសង្ស័យថាយើងច្យុតមកពីទីណា? យើងជាអ្វី? យើងនឹងទៅ កើតក្នុងទីណា? ទេវបុត្រ ទេវតាមានឬមិនមាន? ដែលជាតួកង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ។ វិបស្សនាញាណទាំង៩ មានឧទយព្វយញាណ ជាដើម មានអនុលោមញាណ ជាទីបំផុត ឈ្មោះថាបដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ អរិយមគ្គទាំង៤នេះឈ្មោះថា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ។ វិសុទ្ធិទាំង៥ប្រការនេះឯង ជាតួវិបស្សនា ។ ម៉្យាងទៀត បញ្ញាដែលយើងដឹងពិតឃើញពិតក្នុងសភាវ: ការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺឃើញថា ជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ឃើញច្បាស់ថា របស់ឯណាមិនទៀងតែកាល ណាកើតឡើងហើយ រលត់បាត់បង់ ទៅវិញ របស់នោះជាទុក្ខពិត បើរបស់ឯណាជាទុក្ខ របស់ នោះជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនជាប្រាណ របស់នោះមិនគួរបើនឹងប្រកាន់ប្រកៀក ថាជារបស់យើង ដោយអំណាចតណ្ហា ឧបាទាន មានៈ និងទិដ្និឡើយ ។ ព្រោះថាខ្លួនប្រាណ-យើងគេមិន មានទេ បញ្ញាដែលពិចារណាឃើញជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះ ដរាបដល់កើតនិព្វិទា (នឿយណាយ)ស្អប់ខ្ពើមសង្ខារ កើតវិរាគៈ ប្រាសចាកសេចក្តីតម្រេក ត្រេកអរក្នុងសង្ខារ វិមុត្តិរួចផុតចាក កិលេសាសវៈទាំងអស់ នេះជាតួវិបស្សនាទាំងអស់ដូចគ្នា ។ សាធុជនអ្នកបំពេញសេចក្តីព្យាយាម បដិបត្តិក្នុងវិបស្សនាដូចបានពោលមកនេះ ធ្វើឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ក៏បានឈ្មោះថាចំរើន វិបស្សនាដោយល្អ នេះជាសេចក្តីអធិប្បាយ ដោយសង្ខេបក្នុងវិបស្សនានេះ ។ ឯសេចក្តីពិស្តារដូចមានតទៅនេះ៖ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនា គប្បីឲ្យជាអ្នកបរិសុទ្ធដោយសីល បរិសុទ្ធដោយទិដ្និ ហើយគប្បីដឹងលក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនានោះឯង ។ អ្វីហ្ន៎ជាលក្ខណៈរបស់វិបស្សនា? សភាវៈការកើតឯងរបស់សង្ខារ គឺជារបស់មិនទៀង, ជាទុក្ខ, ជាអនត្តាពិត ។ សេចក្តីឃើញថា សង្ខារជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះឯង ជាលក្ខណៈគ្រឿងសំគាល់ របស់វិបស្សនា ។ បើការដឹងឃើញ យ៉ាងដទៃទៅ មិនត្រូវតាមន័យដូចពោល មកខាងលើនេះ ក៏មិនមែន ជាវិបស្សនាឡើយ ។ អ្វីហ្ន៎ជាកិច្ច និងជាគុណរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការភ័ន្តច្រឡំក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀង ថាសុខ ថាខ្លួន-ប្រាណឯណា បិទបាំងបញ្ញាមិនឲ្យឃើញច្បាស់ នូវរបស់ពិតនៃសង្ខារ សេចក្តីកំចាត់បង់ងងឹតចេញបានអស់ មិនវង្វេងក្នុងសង្ខារ ថាជារបស់ទៀងទាត់ ជារបស់សុខ ជាខ្លួន-ប្រាណ ជារបស់ល្អ នេះឯងជាកិច្ច ជាគុណវិបស្សនា។ អ្វីហ្ន៎ជាផលរបស់វិបស្សនា? សេចក្តីឃើញពិតទូទៅក្នុងសង្ខារទាំងពួង ថាជារបស់មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា សេចក្តីងងឹតគឺមោហៈ ការវង្វេងចូលមក តាំងនៅមិនបាន ព្រោះមានពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើង នេះឯងជា ផលរបស់វិបស្សនា ក្នុងបទនេះ។ អ្វីជាហេតុកើតឡើង ហើយតាំងនៅ របស់វិបស្សនា? ចិត្តដែលមិនរាយមាយតាំងនៅ ខ្ជាប់ខ្ជួនឯណានិមួយ ដោយអំណាចសមាធិ នេះឯងជា ហេតុកើតឡើង តាំងនៅរបស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនានោះ រមែងអាស្រ័យសមាធិ ទើបកើតឡើងតាំងនៅបាន បើមិនបានចំរើនសមាធិ ឲ្យកើតមុនហើយ ក៏មិនអាច ចំរើនវិបស្សនា ឲ្យកើតឡើងបាន ព្រោះថា សមាធិជាហេតុឲ្យកើត វិបស្សនាដោយន័យនេះ អ្នកដែលមានសីលមិនបរិសុទ្ធ មិនបានសមាធិ នឹងមកពោលអួតថា ខ្លួនបានសម្រេច វិបស្សនាភាវនាយ៉ាងនេះ មិនគួរជឿឡើយ ។ ព្រោះសីលបរិសុទ្ធ ជាហេតុឲ្យកើតសមាធិ សមាធិជាហេតុ ឲ្យកើតវិបស្សនា វិបស្សនាជាហេតុឲ្យកើតអរិយមគ្គ អរិយមគ្គជាហេតុ ឲ្យកើតអរិយផល ជាធម៌តាមនិយម មានយ៉ាងនេះ មិនប្រែប្រួល ទៅជាយ៉ាងដទៃឡើយ ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនាគប្បីឲ្យដឹង លក្ខណៈ កិច្ច ហេតុ-ផល របស់វិបស្សនាដោយប្រការដូច្នេះ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៣= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វិភាគការចែកជា៦ចំណែកគឺៈ អនិច្ចំ របស់មិនទៀង១, អនិច្ចលក្ខណំ គ្រឿងសំគាល់ដែលឲ្យកំណត់ដឹង ថាជារបស់ មិនទៀង១, ទុក្ខំ របស់ដែលសត្វអត់ទ្រាំ បានដោយកម្រ១, ទុក្ខលក្ខណំ គ្រឿងសំគាល់ដែល ឲ្យកំណត់ដឹង ថាជាទុក្ខ១, អនត្តា សភាវៈមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ១, អនត្តលក្ខណំ គ្រឿងសំ គាល់ដែលឲ្យកំណត់ដឹង ថាមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ១ ។ ក្នុងវិភាគទាំង៦នេះ សង្ខារដែលប្រជុំតាក់តែង ឡើងជាឧបាទិន្នកៈ១ និងអនុបាទិន្នកៈ១ ឬថានាមនិងរូប ដែលចែកចេញទៅដោយប្រការផ្សេង ៗ មានខន្ធ ធាតុ អាយតនៈជាដើម ដែលជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនានោះទាំងអស់ ជាតួអនិច្ចំ ជារបស់មិនទៀង ព្រោះថាកើតឡើងហើយ រលត់សាបសូន្យ ទៅវិញជាធម្មតា តែងតែប្រែប្រួលទៅយ៉ាងដទៃ មិនតាំងនៅដូចដើមឡើយ ។ ក៏ឯការកើតឡើងហើយ សាបសូន្យទៅ នឹងប្រែប្រួលទៅ ជាយ៉ាងដទៃនេះឯង ជាតួអនិច្ចលក្ខណៈ ជាគ្រឿងសំគាល់ ដែលឲ្យដឹងថា ជារបស់មិនទៀងពិត ។ សង្ខារនិងនាម រូបដែលជារបស់មិនទៀង នោះជាតួទុក្ខំ ព្រោះជារបស់ប្រែប្រួល ទៅជាយ៉ាងដទៃ ៗ ដោយភ្លើងគឺ ជរា ព្យាធិ និង មរណៈ បៀតបៀនដុតបំផ្លាញជានិច្ច ។ រីឯការកើតរលត់ និងប្រែប្រួលជាយ៉ាងដទៃ ៗ ទៅដោយ ជរា ព្យាធិ និងមរណៈ បៀតបៀនដុត បំផ្លាញនោះឯង ជាទុក្ខលក្ខណៈ ជាគ្រឿងសំគាល់ឲ្យដឹងថា ជាតួទុក្ខពិត ។ ធម៌ទាំងអស់ ដែលជាសង្ខារនិងវិសង្ខារ និងព្រះនិព្វានសុទ្ធតែជា អនត្តា ព្រោះជាធម៌សូន្យ ចាកខ្លួន-ប្រាណ សត្វ-បុគ្គល មិនមានអ្នកឯណាមួយ ជាម្ចាស់របស់ គ្រាន់តែជាសភាវៈធម៌មួយ ៗ ផ្សេង ៗ ទៅប៉ុណ្ណោះ ។ ក៏ភាពជារបស់សូន្យចាកខ្លួន-ប្រាណ សត្វ-បុគ្គល មិនមានម្ចាស់របស់ គ្រាន់តែជាសភាវៈម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ នេះឯងហៅថា អនត្តលក្ខណៈ គ្រឿងសំគាល់ដឹងថា ជាអនត្តាពិត ។ អ្នកដែលចំរើនវិបស្សនា គប្បីដឹងស្គាល់វិភាគធម៌៦យ៉ាង ដូចពោលមកនេះ អ្នកបំពេញព្យាយាម ចំរើនវិបស្សនា ជាអ្នកបរិបូណ៌ដោយគុណសម្បត្តិ មានសីល និងទិដ្និជាដើម ដូចបានពោលមកនេះ ទើបគួរជាអ្នក ចំរើនវិបស្សនាដ៏ល្អ ជាអ្នកអាចញ៉ាំងវិបស្សនានោះ ឲ្យបរិបូណ៌បាន ដោយប្រការទាំងពួង ។ លំដាប់នេះ នឹងសំដែងធម៌ដែលជា អារម្មណ៍របស់វិបស្សនា និងវិធីចំរើនវិបស្សនា តាមបាលី និង អដ្នកថាដូចតទៅនេះ ៖ សេចក្តីថា សង្ខារដែលជាបច្ច័យប្រជុំតាក់តែងឡើង ជា ឧបាទិន្នកៈ និង អនុបាទិន្នកៈ ទាំងអស់នោះឯង ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនាដែលមានសង្ខារ ជាអារម្មណ៍នោះ បានខាងអនិច្ចលក្ខណៈ និងទុក្ខលក្ខណៈ ទាំងពីរដែលមានមកហើយ ក្នុងបាលីថាៈ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សង្ខារធម៌ទាំងអស់ជារបស់មិនទៀង រមែងកើតឡើងហើយរលត់ បាត់បង់ទៅវិញជាធម្មតា ។ សព្វេ សង្ខារា ទុក្ខា សង្ខារទាំងអស់ជាទុក្ខដូច្នេះ ។ ម៉្យាងទៀត ធម៌ទាំងអស់ដែលជាសង្ខារ និង វិសង្ខារ (ព្រះនិព្វាន) ក៏ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ វិបស្សនា ដែលមានធម៌ ទាំងអស់ជាអារម្មណ៍នោះបានតែក្នុង អនត្តលក្ខណៈម៉្យាង ដែលមានក្នុងបាលីថាៈ សព្វេ ធម្មា អនត្តា ធម៌ទាំងអស់មិនមែនខ្លួន-ប្រាណ ។ ព្រះនិព្វានដែលមានសង្ខារទៅប្រោសហើយ មិនមានមកក្នុងសង្ខារ ទាំងពីរខាងដើមនោះទេ ព្រោះព្រះនិព្វាន ជាធម៌ទៀង ពេញពោរដោយ បរមសុខយ៉ាងមាំមួន ប៉ុន្តែព្រះនិព្វាននោះ ជាអនត្តាធម៌ មិនមែនជាខ្លួន -ប្រាណ សត្វ-បុគ្គលឡើយ គ្រាន់តែជា អសង្ខតធាតុប៉ុណ្ណោះ ទើបបានមានមក ក្នុងពាក្យថា សព្វេ ធម្មា អនត្តាដូច្នេះ ។ សាធុជនកាលនឹងចំរើនវិបស្សនាដែលមានសង្ខារ និងធម៌ជាអារម្មណ៍នោះ គប្បីចំរើនតាមន័យដែលមានមកក្នុងបាលីដូច្នេះថាៈ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សព្វេ សង្ខារា ទុក្ខា សព្វេ ធម្មា អនត្តា ម៉្យាងទៀតពួក៥ គឺ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ បណ្តាខន្ធទាំង៥នោះ គឺរូបក្ខន្ធ មានកិរិយាចាស់ទ្រុឌទ្រោម ទៅជាខាងដើម មានកិរិយាបែកធ្លាយទៅ ជាខាងចុង ព្រោះបច្ច័យ ជាសត្រូវដល់ខ្លួន មានត្រជាក់និងក្តៅ ជាដើមជាលក្ខណៈ បាននឹងមហាភូតរូប៤គឺ ដី ទឹក ភ្លើងខ្យល់ និងរូបដែលអាស្រ័យ នូវមហាភូតរូប៤នោះទាំងអស់ នេះជាពួករូប ។ វេទនាមានការទទួលរង ឬសោយនូវអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ គឺជាសុខ ទុក្ខ ឧបេក្ខា កើតអំពីសម្ផស្ស ការពាល់ត្រូវ ។ ការសោយនូវអារម្មណ៍ ទាំងអស់នេះ ជាពួកវេទនា ។ សញ្ញា មានសេចក្តីសំគាល់នូវអារម្មណ៍ ឬចំណាំនូវអារម្មណ៍ ជាលក្ខណៈ គឺសំគាល់រូប ហើយចំណាំរូបបាន សំគាល់សម្លេង ហើយចំណាំសម្លេងបាន សំគាល់ក្លិន ហើយចំណាំក្លិនបាន សំគាល់រស ហើយចំណាំរសបាន សំគាល់សម្ផស្ស ហើយចំណាំសម្ផស្សបាន សំគាល់ធម្មា រម្មណ៍ ហើយចំណាំធម្មារម្មណ៍បាន សេចក្តីសំគាល់ ហើយចាំបានទាំងអស់នេះ ជាពួកសញ្ញា ។ សង្ខារមានការតាក់តែងចិត្ត ឬប្រុងចិត្តជាលក្ខណៈ គឺមនោសញ្ចេតនា សេចក្តីត្រិះរិះក្នុងចិត្ត ក្នុងអារម្មណ៍ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម គឺចេតសិកធម៌ ដែលកើតក្នុងចិត្តទាំងអស់ លើកលែងតែ វេទនានិងសញ្ញាចេញ ទាំងអស់នេះ ជាពួកនៃសង្ខារ ។ វិញ្ញាណមានការដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍ជាលក្ខណៈ គឺចិត្ត ដែលអាស្រ័យចក្ខុ សោតៈ ឃានៈ ជីវ្ហា កាយ ចិត្តកើតឡើងជាកុសលខ្លះ, អកុសលខ្លះ, ជាវិបាកខ្លះ, ជាកិរិយាខ្លះ ចិត្តទាំងនេះជាពួកវិញ្ញាណ ។ ខន្ធទាំង៥ដែលពោលមកនេះ ជាភូមិ ជាអារម្មណ៍របស់វិបស្សនា ។ ដែលមានខន្ធ៥ជាជាអារម្មណ៍នោះ មានក្នុងអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈទាំងពីរ ដូចបាលីថា រូបំអនិច្ចំ រូបមិនទៀង វេទនាអនិច្ចា វេទនាមិនទៀង សញ្ញាអនិច្ចា សេចក្តីចាំបានមិនទៀង សង្ខារា អនិច្ចា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនទៀង វិញ្ញាណំអនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនទៀង ។ រូបំអនត្តា រូបមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ វេទនាអនត្តា ការសោយនូវអារម្មណ៍ មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ សញ្ញាអនត្តា សេចក្តីចាំបានមិនមែនខ្លួនប្រាណ សង្ខារអនត្តា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនមែនខ្លួនប្រាណ វិញ្ញាណំអនត្តា ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនមែន ខ្លួនប្រាណ ។ សព្វេ សង្ខារា អនិច្ចា សង្ខារធម៌ទាំងឡាយទាំងពួងមិនទៀង សព្វេ ធម្មា អនត្តា ធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ជាសង្ខារនិងវិសង្ខារ មិនមែនជា ខ្លួនប្រាណដូច្នេះ ។ បាលីដែលលើកយកមកសំដែងនេះ សំដែងតែចំពោះអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈ ទាំងពីរយ៉ាងប៉ុណ្ណោះ មិនបានសំដែង ទុក្ខលក្ខណៈផងទេ ព្រោះទុក្ខលក្ខណៈរាប់បញ្ចូលក្នុង អនិច្ចលក្ខណៈ ស្រាប់ហើយ ដោយហេតុថា របស់ណាមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ កាលបើឃើញអនិច្ចលក្ខណៈហើយ ទុក្ខលក្ខណៈក៏នឹងប្រាកដផង ។ ព្រោះហេតុនោះបាលីនេះ ទើបសំដែងត្រឹមតែអនិច្ចលក្ខណៈ និងអនត្តលក្ខណៈប៉ុណ្ណោះ ។ សាធុជនអ្នកបំពេញសេចកត្តីព្យាយាម គប្បីចំរើនវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥ជាអារម្មណ៍ តាមបាលីដូចបានពោលមកមកនេះចុះ ។ ម៉្យាងទៀតវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥ជាអារម្មណ៍ មានក្នុងលក្ខណៈទាំង៣គឺ អនិច្ចលក្ខណៈ១ ទុក្ខលក្ខណៈ១ អនត្តលក្ខណៈ១ ដែលមានក្នុងបាលីថា រូបំ អនិច្ចំ រូបមិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ រូបឯណាជារបស់មិនទៀង រូបនោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា រូបឯណាដែលជាទុក្ខ រូបនោះមិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ។ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោ ហមស្មិ នមេសោ អត្តា រូបឯណាមិនមែនខ្លួន រូបនោះមិនមែនជារបស់យើងទេ រូបនោះមិនមែនជាខ្លួន ប្រាណនៃយើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃ តាមពិតរបស់រូប ដូច្នេះឯង ។ វេទនាអនិច្ចា ការសោយអារម្មណ៍ ជារបស់មិនទៀង យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជារបស់យើង របស់នោះមិនមែន ជាខ្លួនប្រាណយើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ សញ្ញាអនិច្ចា ការចាំបានជារបស់មិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះ ជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែល ជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែន ជារបស់យើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បី ឃើញដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ សង្ខារា អនិច្ចា ធម៌ដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តទាំងឡាយ មិនទៀងយទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះ ជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោហមស្មិ ន មេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជា របស់យើងទេ អ្នក ទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃចុះ ។ វិញ្ញាណំ អនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៍ ជារបស់មិនទៀង យទ និច្ចំ តំ ទុក្ខំ របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា របស់ឯណាដែលជាទុក្ខ របស់នោះមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ យទនត្តា តំ នេតំ មម នេសោ ហមស្មិ នមេសោ អត្តា របស់ឯណាមិនមែនជាខ្លួន ជាប្រាណ របស់នោះមិនមែនជារបស់យើងទេ អ្នកទាំងឡាយគប្បីឃើញ ដោយបញ្ញាដ៏ប្រពៃយ៉ាងនេះចុះ ។ ម៉្យាងទៀត វិបស្សនាដែលមានខន្ធ៥ ទាំងហេតុនិងបច្ច័យ បាននឹងលក្ខណៈទាំង៣ ដែលមានមកហើយក្នុងបាលីថា រូបំអនិច្ចំ រូបមិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុ ជាបច្ច័យឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ ដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានរបស់ទៀងមកពីណា ។ វេទនាអនិច្ចា ការសោយអារម្មណ៍ជា របស់មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏មិនទៀងដូចគ្នា វេទនាដែលកើត ឡើងព្រមដោយហេតុ ដែលមិនទៀងយ៉ាងនេះហើយ នឹងបានរបស់ទៀងមកពីណា ។ សញ្ញាអនិច្ចា ការចាំបានជារបស់មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏មិនទៀងដូចគ្នា សញ្ញាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ និងបច្ច័យដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានជារបស់ទៀងមកអំពីណា ។ សង្ខារាអនិច្ចា ធម៌ទាំងឡាយដែលតាក់តែងចិត្ត ប្រុងចិត្តមិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុ-បច្ច័យ ដែលមិនទៀងហើយ នឹងបានរបស់ទៀង មកពីណា ។ វិញ្ញាណំអនិច្ចំ ចិត្តដែលដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍មិនទៀង ធម៌ឯណាជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏មិនទៀងដូចគ្នា វិញ្ញាណដែលកើត ព្រមដោយហេតុ-បច្ច័យ មិនទៀងហើយ នឹងបានជារបស់ទៀង ស្ថិតស្ថេរមកអំពីណា ។ រូបជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុ ជាបច្ច័យឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកពីណា។ វេទនាជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះ ក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ វេទនាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកអំពីណា ។ សញ្ញាជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជា ទុក្ខដូចគ្នា ។ សញ្ញាដែលកើតឡើងព្រមដោយ ហេតុបច្ច័យជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខ មកអំពីណា ។ សង្ខារជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌ នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាទុក្ខហើយ នឹងបានជា របស់សុខមកពីណា ។ វិញ្ញាណជាទុក្ខ ធម៌ឯណាដែលជាហេតុជាបច្ច័យ ឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាទុក្ខដូចគ្នា ។ វិញ្ញាណដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យជាទុក្ខហើយ នឹងបានជារបស់សុខមកពីណា ។ រូបជាអនត្តា រូបមិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យរូបកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ រូបដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ វេទនាជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យវេទនាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួន ប្រាណដូចគ្នា ។ វេទនាដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួន ប្រាណមកអំពីណា ។ សញ្ញាជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យសញ្ញាកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជា ខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ សញ្ញាដែលកើតឡើងព្រម ដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ សង្ខារជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុបច្ច័យ ឲ្យសង្ខារកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ដូចគ្នា ។ សង្ខារដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹង បានជាខ្លួនប្រាណមកអំពីណា ។ វិញ្ញាណជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ ធម៌ឯណាជាហេតុ បច្ច័យឲ្យវិញ្ញាណកើតឡើង សូម្បីធម៌នោះក៏ជាអនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណដូចគ្នា ។ វិញ្ញាណ ដែលកើតឡើង ព្រមដោយហេតុបច្ច័យ ជាអនត្តាហើយ នឹងបានជាខ្លួនប្រាណ មកអំពីណា ។ វិបស្សនាដែលមានខន្ធ៥ ព្រមទាំងហេតុបច្ច័យជាអារម្មណ៍ មានក្នុងលក្ខណៈទាំង៣ ដូចមានមកហើយក្នុងបាលីដូច្នេះ ។ ព្រះយោគាវចរកុលបុត្តអ្នកចំរើនវិបស្សនា ដែលមានខន្ធ៥សុទ្ធជាអារម្មណ៍ក្តី ដែលមានខន្ធ៥ ទាំងហេតុបច្ច័យជាអារម្មណ៍ក្តី ដូចន័យដែលមានមកហើយក្នុងបាលី ដូចពោលមកនេះក៏បាន ។ រីឯវិធីចំរើនវិបស្សនា ដែលមានមក ក្នុងអដ្នកថានោះដូច្នេះ គឺអ្នកបំពេញព្យាយាម បើបានឈានជា សមថយានិកៈហើយ រមែងធ្វើឈានដោយខ្លួនឯង បានឲ្យជាបាទ នៃវិបស្សនាហើយ គឺចេញចាកឈាន ហើយកំណត់ឈានទាំង៥បាននឹងវិតក្កៈ វិចារៈ បីតិ សុខៈ ឯកគ្គតា ទាំងសម្បយុត្តធម៌ ដែលកើតឡើងព្រម ដោយអង្គឈាននោះ តាមន័យចូលចិត្តឲ្យជាក់ច្បាស់ ប្រាកដថា អង្គឈាននិងសម្បយុត្តធម៌ ទាំងអម្បាលនេះ ជានាមធម៌ ព្រោះជាធម៌បង្អោនទៅ កាន់អារម្មណ៍ ហើយស្វែងរកទីអាស្រ័យ របស់នាមធម៌នោះ ទើបឃើញថា ហទយរូបនេះជាទី អាស្រ័យរបស់នាមធម៌នោះ មហាភូតរូប និងឧបាទាយរូប ជាទីអាស្រ័យរបស់ហទយរូបនេះ ទើបសន្និដ្នានចូលចិត្តច្បាស់ថា ហទយរូប មហាភូតរូប និងឧបាទាយរូប ទាំងអម្បាលនេះជា រូបធម៌ ព្រោះជារបស់តែងទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅជាបច្ច័យ ជាសត្រូវដល់ខ្លួន មានត្រជាក់ និងក្តៅជាដើម ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើបានឈាន សមថយានិកៈហើយ រមែងកំណត់ដឹងនូវនាម និងរូបជាក់ច្បាស់ យ៉ាងនេះដូច្នេះឯង ។ ចំណែកខាងវិបស្សនាយានិកៈ អ្នកមានញាណ គឺវិបស្សនា មិនបានឈានសមាបត្តិឯណា កាលដែលចំរើនវិបស្សនា មកកំណត់សង្ខារ មាននាមនិងរូបជាដើម ។ ម្យ៉ាងទៀតមកកំណត់កាយ និងចិត្ត-ចេតសិក ដោយប្រភេទនៃពួកទាំង៥ គឺពួករូប ជារបស់ទ្រុឌទ្រោមទៅ១, ពួកវេទនា ការសោយនូវអារម្មណ៍១, ពួកសញ្ញា ការចាំបាននូវអារម្មណ៍១, ពួកសង្ខារ ជាអ្នកតាក់តែងនូវចិត្ត១, ពួកវិញ្ញាណ ជាអ្នកដឹងច្បាស់ នូវអារម្មណ៍១ រួមត្រូវជា៥ពួក ។ ការដែលកំណត់កាយ និងចិត្ត-ចេតសិកនេះ ចែកចេញជា៥ពួក ដូចពោលមកហើយ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម នឹងពិចារណា ខន្ធទាំង៥ឲ្យជាក់ច្បាស់ តាមលក្ខណៈ ចំពោះខណ្ឌដូច្នេះហើយ គប្បីបំប្រួញខន្ធទាំង៥នោះ រួមចូលមកជា២ គឺនាម១ រូប១ ។ រូបខន្ធពួករូបជារូបដដែល ព្រោះជារបស់ ទ្រុឌទ្រោមទៅជាធម្មតា តែវេទនា-សញ្ញា-សង្ខារ-វិញ្ញាណ អរូបខន្ធទាំង៤នេះជានាម ព្រោះជាធម៌បង្អោនទៅកាន់អារម្មណ៍ ការកំណត់សង្ខារ ដែលប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុងភពទាំង៣ បំប្រួញចុះជានាមជារូប ដូច្នេះហើយ ក៏បានសន្និដ្នានជា សត្វ-បុគ្គល ខ្លួន-ប្រាណ ទេវតា-មារ-ព្រហ្ម ដទៃ ៗ ក្រៅចាកនាមនិងរូប ទៅហើយមិនមាន ។ មានតែនាមរូបប៉ុណ្ណោះ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងភពទាំង៣ ។ ក៏ពាក្យថា សត្វ-បុគ្គល ខ្លួន-ប្រាណ ជាដើមនោះ មិនមានដោយបរមត្ថ មកបញ្ញត្តិសម្មតិនាម-រូបនោះឯង ថាជាសត្វ-បុគ្គល ខ្លួនប្រាណជាដើម បីដូចជាសម្មតិឈើ ថាជាក្រប-ទូកដូច្នោះ ក៏នាម-រូបទាំង២នេះ អាស្រ័យគ្នានឹងគ្នា ហើយក៏លឿនទៅក្នុងសង្សារ បីដូចជា មនុស្សយើងហើយនឹងទូក ទាំងពីរអាស្រ័យគ្នានឹងគ្នា ហើយលឿនទៅ ក្នុងសមុទ្ទសាគរដូច្នោះ។ ការកំណត់នាមនិងរូប បានដឹងច្បាស់តាមពិត លះសត្តូបលទ្ធិសត្តញាណចេញ បានតាំងនៅ ក្នុងភាពជាអ្នកមិនវង្វេងក្នុងបញ្ញត្តិ ថាសត្វ-បុគ្គលខ្លួន-ប្រាណជាដើមដូច្នេះហើយ ទិដ្និសេចក្តីឃើញរបស់អ្នកបំពេញ ព្យាយាមនោះ ក៏បរិសុទ្ធដោយល្អ ឈ្មោះថាទិដ្និវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី១។ សាធុជនអ្នកបំពេញព្យាយាម ធ្វើឲ្យទិដ្និបរិសុទ្ធ បរិបូណ៌ឡើងហើយ គួរចំរើនវិបស្សនាតទៅ ស្វែងរកហេតុបច្ច័យរបស់នាម-រូបនោះ បីដូចជាពេទ្យអ្នកឆ្លាតក្នុង ការរក្សារោគ កាលបើឃើញរោគហើយ ក៏រមែងស្វែងរក សមុដ្នាននៃរោគនោះ យ៉ាងណាមិញ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើដឹងនាម-រូបច្បាស់ហើយ គួរស្វែងរកហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះដែរ កាលបើដឹងហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះច្បាស់ហើយ ក៏រមែងឆ្លងផុតចាកកង្ខា គឺសេចក្តីសង្ស័យក្នុងកាល ទាំង៣បាន ។ អ្វីជាហេតុបច្ច័យរបស់នាម-រូបនោះ? ហើយនាម-រូបនោះ អាស្រ័យរបស់អ្វីទើបកើតឡើង? កម្មជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ នាម-រូបនោះជាតួវិបាក ផលសុខវិសេសរបស់កម្ម អាស្រ័យកម្មទើបកើត ឡើងបាន ។ កម្មនោះមាន២យ៉ាងគឺ កុសលកម្ម១ អកុសលកម្ម១។ នាម-រូបឯណាកើតឡើង ដោយអកុសលកម្ម នាម-រូបនោះ ជារបស់ទុព្វលភាព ថោកទាប ។ នាម-រូបឯណាដែលកើតឡើង ដោយអាស្រ័យ កុសលកម្ម នាម-រូបនោះជារបស់សុខុមល្អិត ដោយហេតុដូច្នេះទើបបានថា កម្មជាហេតុជាបច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ ។ តែបើគ្រាន់តែកម្មម៉្យាង ក៏មិនជាហេតុឲ្យកើតនាម-រូប ក៏ត្រូវអាស្រ័យឧបាទាន គ្រឿងប្រកាន់ខ្ជាប់ និងឆន្ទៈរាគៈ សេចក្តីគាប់ចិត្តត្រេកអរ ឧបាទានត្រូវអាស្រ័យនឹងតណ្ហា សេចក្តីចំណង់ជាហេតុ ឲ្យអន្ទះអន្ទែងទៅ តណ្ហាក៏ត្រូវអាស្រ័យនឹងអវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងច្បាស់ មិនដឹងតាម សេចក្តីពិត ព្រោះហេតុនោះ អវិជ្ជាទើបជា បច្ច័យរបស់តណ្ហា តណ្ហាជាបច្ច័យរបស់ឧបាទាន ឧបាទានជាបច្ច័យរបស់កម្ម(គឺភព) ភពជាបច្ច័យរបស់ជាតិ គឺនាម-រូប ដោយន័យនេះទើបបាន ការសន្និដ្នានឃើញ ច្បាស់ថាធម៌ទាំង៤យ៉ាងគឺ អវិជ្ជា តណ្ហា ឧបាទាន កម្ម ជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបនោះ ។ នាម-រូបនោះត្រូវអាស្រ័យ ធម៌៤យ៉ាងនេះ ទើបកើតឡើងហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ មហាភូតរូប៤គឺ ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ និងអាហារ ជាបច្ច័យរបស់រូបធម៌ ដោយឧបត្ថម្ភរូបនោះទុក ។ ផស្សៈជា បច្ច័យរបស់នាមធម៌គឺ វេទនា-សញ្ញា-សង្ខារ នាមធម៌ទាំង៣នេះ អាស្រ័យបច្ច័យគឺផស្សៈ កើតឡើងហើយ ទើបប្រព្រឹត្តទៅបាន ។ នាម-រូបជាបច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ ព្រោះវិញ្ញាណនោះអាស្រ័យចក និងរូបទាំងពីរហើយកើតឡើង ទើបបានឈ្មោះថា ចក្ខុវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យសោតៈនិងសម្លេងទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា សោតវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យឃានៈនិងខ្លិនទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ឃានវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យជីវ្ហានិងរសទាំងពីរនេះ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ជិវ្ហាវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យកាយនិងសម្ផស្ស ទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា កាយវិញ្ញាណ, បើអាស្រ័យចិត្តនិងធម្មាទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា មនោវិញ្ញាណ ។ ចក្ខុវិញ្ញាណ, សោតវិញ្ញាណ,ឃានវិញ្ញាណ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណ, កាយវិញ្ញាណ ទាំង៥នេះមានរូបតែម៉្យាងជាបច្ច័យ អាស្រ័យរូបហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ ឯមនោវិញ្ញាណ មាននាម-រូបទាំងពីរជាបច្ច័យ អាស្រ័យនាម-រូបទាំងពីរនេះហើយ កើតឡើងប្រព្រឹត្តទៅ ។ ដោយហេតុនេះ នាមនិងរូបទើបជាបច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ វិញ្ញាណអាស្រ័យនាមនិងរូប ទាំងពីរនេះកើតឡើងហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ បានសេចក្តីសន្និដ្នាន ឃើញច្បាស់ថា អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបាទាន, កម្ម, អាហារ ជាហេតុបច្ច័យរបស់រូបធម៌ ។ រូបធម៌អាស្រ័យនូវបច្ច័យ ទាំង៥យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបា ទាន, កម្ម, ផស្សៈ ជាបច្ច័យរបស់នាមធម៌គឺ វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ អាស្រ័យនូវបច្ច័យទាំង៥ យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ អវិជ្ជា, តណ្ហា, ឧបាទាន, កម្ម, នាមនិងរូប ជាហេតុ-បច្ច័យ របស់នាមធម៌ គឺវិញ្ញាណ អាស្រ័យនូវបច្ច័យទាំង៥ យ៉ាងនេះកើតឡើង ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ។ កាលបើអ្នកខំបំពេញព្យាយាម មកកំណត់ហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូប ជាក់ច្បាស់ដោយប្រការដូច្នេះហើយ គប្បីចូលចិត្តច្បាស់ថា នាម-រូបដែលជាបច្ច័យនោះ អាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ ហើយប្រព្រឹត្តទៅ យ៉ាងណា សូម្បីនាម-រូបដែលជាអតីត អនាគតក្តី រមែងអាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ កើតឡើងហើយ ប្រព្រឹត្តទៅដូច្នេះឯង ។ កាលបើអ្នកបំពេញព្យាយាម កំណត់ហេតុ-បច្ច័យរបស់នាម-រូប ជាក់ច្បាស់ដូច្នេះហើយ រមែងកន្លងកង្ខា គឺសេចក្តីសង្ស័យក្នុងកាលទាំង៣ កង្ខាក្នុងកាលទាំង៣នោះគឺ កង្ខាប្រារព្វចំណែកខាង អតីត កន្លងហើយនោះ៥ កង្ខាចំណែកខាង អនាគតខាងមុខ ដែលមិនទាន់មកដល់៥ កង្ខាក្នុងបច្ចុប្បន្ននេះ៦ រួមត្រូវជាកង្ខា១៦យ៉ាង ក្នុងកាលទាំង៣ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៤= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វគ្គទី៤ សង្ស័យក្នុងអតីត៥យ៉ាងនោះគឺៈ ១- សង្ស័យថា ដូចជាអញរំពឹងទៅ ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញកើតជាអ្វីអេះ ! ២- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មអញមិនបានកើតជាអ្វីទេ ឬអេះ ! ៣- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញជាខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញទេអេះ ! ៤- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញមានសណ្នាន ទ្រង់ទ្រាយធំ ឬ តូច ខ្មៅឬស ល្អឬអាក្រក់អេះ ! ៥- សង្ស័យថា ក្នុងកាលដែលកន្លងទៅហើយ អាត្មាអញដើមដំបូងកើតជាអ្វី ដល់មក ខាងក្រោយ អាត្មអញកើតជាអ្វីអេះ ? ។ រួមមកត្រូវជា សង្ស័យក្នុងអតីត៥ប្រការ ។ សង្ស័យក្នុងអនាគត៥គឺៈ ១- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតជាអ្វីហ្ន៎ ! ២- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតទៀតដែរឬហ្ន៎ ! ៣- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងបានកើតជាខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញ ក្រីក្ររហេមរហាម យ៉ាងណាទៅអេះ ! ៤-សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើត ជាអ្នកមានសណ្នាន ទ្រង់ទ្រាយធំ តូច ខ្ពស់ ទាប ខ្មៅ ស ដូចម្តេចទៅហ្ន៎ ! ៥- សង្ស័យថា ក្នុងកាលខាងមុខ អាត្មាអញនឹងកើតជាអ្វី តពីនោះទៅនឹងទៅកើតជាអ្វី ទៀតអេះ ! ។ រួមមកត្រូវជាសង្ស័យក្នុងអនាគត៥ប្រការ ។ សង្ស័យក្នុងបច្ចុប្បន្ន៦នោះគឺៈ ១- សង្ស័យថា ដូចជាអញរំពឹងទៅ សព្វថ្ងៃនេះមានឈ្មោះថាខ្លួនអញមែន ឬមិនមែន ខ្លួនអញទេ ! ២- សង្ស័យថា ដូចជាអញគិតទៅ សព្វថ្ងៃនេះមិនមានឈ្មោះថាខ្លួនអញទេ ឬដូចម្តេច ! ៣- សង្ស័យថា សព្វថ្ងៃនេះបានឈ្មោះថា អាត្មាអញកើតក្នុងខត្តិយជាតិ ឬព្រាហ្មណ ជាតិ ឬក៏ជាអ្នកស្រែ អ្នកឈ្មួញ អ្នកគ្រួរ ឬជាដូចម្តេច ! ៤- សង្ស័យថា សព្វថ្ងៃនេះបានឈ្មោះថា អាត្មាអញកើតបានជារូបរាង ពណ៌សម្បុរសណ្នានទ្រង់ទ្រាយធំ តូច ខ្ពស់ ទាប ខ្មៅ ស ល្អ អាក្រក់ ដូចម្តេចទៅ ! ៥- សង្ស័យថា សត្វនេះមកអំពីណា មកកើតក្នុងទីនេះអេះ ! ៦- សង្ស័យថា សត្វនេះមកកើតក្នុងទីនេះហើយ នឹងទៅកើតក្នុងទីណាទៀតអេះ ! ។ រួមត្រូវជាសង្ស័យក្នុងបច្ចុប្បន្ន៦ប្រការ ។ រួមកង្ខាទាំង អតីត៥ អនាគត៥ បច្ចុប្បន្ន៦ ត្រូវជា១៦យ៉ាងដូច្នេះ ។ ការកំណត់នាម-រូបឃើញ ជាក់ច្បាស់យ៉ាងនេះហើយ រមែងឆ្លងចាកកង្ខាទាំង១៦យ៉ាងបាន ជាអ្នកមិនមានសង្ស័យក្នុងចំណែកអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ហើយបញ្ញារបស់ អ្នកបំពេញព្យាយាមនោះ នឹងមានកម្លាំងក្លៀវក្លា ទើបឈ្មោះថា កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី២ ។ ព្រះយោគាវចរបុគ្គល កាលប់កំណត់ដឹងហេតុ-បច្ច័យ របស់នាម-រូបជាក់ច្បាស់ ដរាបកន្លងចាកកង្ខា ក្នុងកាលទាំង៣បានហើយ គួរខំចំរើនវិបស្សនាបញ្ញាតទៅ គឺពិចារណានាម-រូប ដែលជាអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ជាខាងក្រៅឬខាងក្នុង ឬជ្រោកជ្រាក ឬសុខុម ថោកទាប ឬឧត្តម ឆ្ងាយឬជិត ឲ្យឃើញនាម-រូបទាំងអស់ ជារបស់មិនទៀងពិត បានសេចក្តីថា សង្ខារទាំងឡាយ កើតឡើងហើយ ក៏រលត់អស់ទៅ ក្នុងកាលនោះ ៗ ។ ក៏នាម-រូបឯណាជាអតីត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅក្នុងអតីត មិនមានមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះទេ ។ នាម-រូបឯណា ដែលជាអនាគត នាម-រូបនោះ ក៏រលត់ទៅក្នុងអនាគត មិនមានទៅដល់អនាគត ខាងមុខទៀតឡើយ ។ នាម-រូប ឯណាដែលជាបច្ចុប្បន្ន នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងបច្ចុប្បន្ន មិនមានទៅដល់ អនាគតខាងមុខទៀតឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាខាងក្នុង នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ខាងក្នុង មិនមែនមករលត់ ខាងក្រៅឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាខាងក្រៅ នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅខាងក្រៅ មិនមែនមករលត់ខាងក្នុងឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជាជ្រោកជ្រាក នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ តាមសភាពជ្រោកជ្រាកទៅ មិនមែនរលត់តាម សភាពល្អិតឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលល្អិត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ តាមសភាពល្អិត មិនមែនរលត់ទៅដោយសភាព ជានាម-រូបជ្រោកជ្រាកឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលថោកទាប នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងសភាពជានាម-រូបថោកទាប មិនដល់សភាព ជានាម-រូបឧត្តមឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលឧត្តម នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងសេចក្តីជានាម-រូបឧត្តម មិនមែនដល់នូវសភាព ជានាម-រូបថោកទាបឡើយ នាម-រូបឯណាដែលឆ្ងាយ នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងទីឆ្ងាយទៅ មិនមែនដល់នូវសភាពជា នាម-រូបជិតបានឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជិត នាម-រូបនោះក៏រលត់ទៅ ក្នុងទីជិត មិនដល់នូវសភាពជា នាម-រូបឆ្ងាយបានឡើយ ។ ព្រោះហេតុនោះនាម-រូបទាំងអស់ជា របស់មិនទៀងពិត ព្រោះកើតឡើងហើយ រលត់អស់ទៅក្នុងកាលនោះ ៗ មិនកន្លងកាលនោះ ៗ បានឡើយ ។ នាម-រូបឯណាដែលជា របស់មិនទៀង នាម-រូបនោះ ជាទុក្ខ ព្រោះការកើតឡើងហើយ រលត់អស់ទៅជានិច្ច ឥតឈប់ឡើយ ។ នាម-រូបឯណាជារបស់ទុក្ខ នាម-រូបនោះជារបស់អនត្តា មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ មិនមានពិត គឺគ្រាន់តែជា នាម-រូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ក៏នាម-រូបនោះមិនមែន ជារបស់យើង មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ របស់យើង មិនមែនជាយើងឡើយ ។ កាលព្រះយោគាវចរ មកប្រារព្ធវិបស្សនា ដោយល្អដូច្នេះ ធម៌១០យ៉ាងក៏កើតឡើងគឺៈ ១- ឧភាសៈ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតអំពីវិបស្សនាចិត្ត ផ្សាយចេញចាកសរីរាវយវៈ ។ ២- បីតិ ផ្សាយចេញទៅសព្វសព៌ាង្គកាយ ធ្វើកាយនិងចិត្តឲ្យឆ្អែត កើតឡើងដោយវិ បស្សនាចិត្ត ។ ៣- វិបស្សនាញាណ ចាស់ក្លាឃើញនាម-រូបជាក់ច្បាស់ដោយល្អកើតឡើង ។ ៤- បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយស្ងប់ចិត្ត រម្ងាប់ក្រវល់ក្រវាយចេញបានដោយល្អ កើតឡើងដោយវិបស្សនាចិត្ត ។ ៥- សុខៈ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងកាយនឹងចិត្តដ៏ឧត្តម កើតឡើងដោយវិបស្សនាចិត្ត ។ ៦- អធិមោក្ខៈ សេចក្តីជឿខ្ជាប់ មានកម្លាំងខ្លាំងក្លា ជាទីផូរផង់របស់ចិត្តនិងចេតសិក កើតឡើងដោយវិបស្សនា ។ ៧- បគ្គាហៈ សេចក្តីព្យាយាម មិនតឹងមិនធូរ ផ្គងចិត្តទុកដោយល្អក្នុងអារម្មណ៍ ធ្វើឲ្យចិត្តប្រព្រឹត្តទៅស្មើបាន កើតឡើងដោយវិបស្សនា ។ ៨- ឧបដ្នានៈ សតិតាំងភ្ជាប់ រក្សានូវអារម្មណ៍ទុក ធ្វើឲ្យប្រាកដដោយល្អ ដូចជាបរលោកប្រាកដមានដល់ អ្នកមានទិព្វចក្ខុដូច្នោះ ។ ៩- ឧបេក្ខា សេចក្តីឃើញធម៌ជាកណ្តាលក្នុងសង្ខារទាំងអស់ មានកម្លាំងខ្លាំងក្លាកើត ឡើង ។ ១០- និកន្តិ សេចក្តីស្រឡាញ់មានអាការៈសុខុម ធ្វើឲ្យអាល័យក្នុងវិបស្សនាកើតឡើង ។ ធម៌ទាំង១០យ៉ាងនេះ ជាឧបធិកិលេសគ្រឿងសៅហ្មងរបស់វិបស្សនា ព្រោះកើតឡើងហើយ ធ្វើអ្នកចំរើនវិបស្សនាឲ្យវង្វេង ទៅសំគាល់ថា មគ្គ-ផលកើតឡើងដល់ខ្លួន ។ ខ្លួនថាមគ្គ- ផលហើយ ក៏បញ្ឈប់សេចក្តីព្យាយាម មិនចំរើនវិបស្សនាតទៅទៀត ក៏កើតតណ្ហា-មានៈ-ទិដ្និ ថារបស់គេ របស់យើង ខ្លួន-ប្រាណយើងឡើងទៀត ។ ព្រោះហេតុដូច្នោះ ធម៌ទាំង១០យ៉ាងនេះ ទើបបានថា ជាឧបធិកិលេស គ្រឿងសៅហ្មងរបស់វិបស្សនា ។ ព្រះយាគាវចរមកប្រារព្ធ វិបស្សនាដោយល្អ កាលបើឧបធិកិលេស ទាំង១០យ៉ាងឯណានិមួយៗ កើតឡើងហើយ មិនត្រេកអរ មិនវង្វេងក្នុងធម៌ឧបធិកិលេស ដែលកើតឡើងនោះ មិនបញ្ឈប់សេចក្តីព្យាយាម របស់ខ្លួនចេញ ដោយចូលចិត្តជឿច្បាស់ថា មិនមែនជាមគ្គ-ផល មិនមែនជាផ្លូវវិបស្សនា ផ្លូវវិបស្សនាផ្សេងៗដែលយើង គប្បីដំណើរទៅ ។ វិបស្សនាបញ្ញា របស់អ្នកបំពេញ ព្យាយាមចាស់ក្លា ដឹងឃើញជាក់ច្បាស់ថា នេះជាផ្លូវមគ្គ-ផល នេះមិនមែនជាផ្លូវមគ្គ-ផល បានដោយល្អយ៉ាងនេះ ឈ្មោះថា មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៣ ។ អ្នកចំរើនវិបស្សនា កាលបើមានបញ្ញាចាស់ក្លា ធ្វើមគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ឲ្យបរិបូណ៌ហើយ វិនិច្ឆ័យបានឃើញច្បាស់ថា នេះជាតួអរិយមគ្គ នេះជាតួឧបធិកិលេស មិនមែនជាតួអរិយមគ្គ ដូច្នេះហើយ គួរចំរើនវិបស្សនាញាណ ទាំង៩ប្រការ ដ៏បរិសុទ្ធផុតចាក ឧបធិកិលេសហើយ ដើម្បីនឹងឲ្យបាន អរិយមគ្គខាងលើតទៅ ។ វិបស្សនាញាណទាំង៩នោះគឺៈ ១- ឧទយព្វយញ្ញាណ ២- ភង្គញ្ញាណ ៣- ភយតូបដ្នានញ្ញាណ ៤- អាទីនវញ្ញាណ ៥- និព្វិទាញាណ ៦- មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ៧- បដិសង្ខាញាណ ៨- សង្ខារូបេក្ខាញាណ ៩- សច្ចានុលោមញ្ញាណ ១- ឧទយព្វយញ្ញាណ ក្នុងញាណទាំង៩នេះ បញ្ញាដែលដឹងច្បាស់ នូវសេចក្តីកើតឡើងផង សេចក្តីរលត់អស់ទៅផង របស់នាមរូបនោះឈ្មោះថា ឧទយព្វយញ្ញាណ នេះពោលដោយសេចក្តីសង្ខេប ។ បើពោលជា និប្បរិយាយវិញថា អ្នកបំពេញសេចក្តីព្យាយាម គប្បីពិចារណាជា និព្វទ្ធលក្ខណៈ គឺសេចក្តីកើតឡើង៥ និង វិបរិណាមលក្ខណៈ គឺសេចក្តីរលត់ទៅ៥ របស់ខន្ធ៥ ដោយន័យនេះ ក្នុងខមួយៗ មានលក្ខណៈ១០ៗ ទាំងកើតទាំងរលត់ខន្ធទាំង៥នេះ រួមទាំងកើតទាំងរលត់ ៥ដប់ដងត្រូវជា៥០គត់ ។ ក្នុងរូបខន្ធនោះ ឲ្យបំពេញព្យាយាម គប្បីពិចារណា ជានិព្វទ្ធលក្ខណៈ គឺកើតឡើង៥យ៉ាង រូបកើតក៏ព្រោះអវិជ្ជា សេចក្តីមិនច្បាស់កើតឡើង១ តណ្ហា១ ព្រោះកម្មជា កុសល-អកុសលកើតឡើង១ ព្រោះអាហារជា គ្រឿងឧបត្ថម្ភកើតឡើង១ គឺសេចក្តីកើតឡើង របស់សត្វតែម៉្យាង មិនអាស្រ័យហេតុ-បច្ច័យ១ រួមជានិព្វទ្ធលក្ខណៈសេចក្តីកើតរបស់រូបក្ខន្ធ ៥យ៉ាងដូច្នេះ ។ គប្បីឃើញ វិបរិណាមលក្ខណៈក្នុង រូបក្ខន្ធទាំង៥យ៉ាងដូច្នេះ គឺរូបដែលរលត់ទៅ ព្រោះអវិជ្ជារលត់១ ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ១ ព្រោះកម្មរលត់អស់ទៅ១ ព្រោះអាហាររលត់អស់ ទៅ១ព្រោះរលត់អស់ទៅ នៃរូបតែម៉្យាង មិនមានហេតុ-បច្ច័យ១ រួមជាវិបរិណាមលក្ខណៈ ៥យ៉ាងដូច្នេះ ។ អ្នកបំពេញ សេចក្តីព្យាយាមពិចារណា និព្វទ្ធលក្ខណៈ៥ និង វិបរិណាមលក្ខណៈ៥ ជា១០ផងគ្នារបស់រូបក្ខន្ធដូច្នេះ ។ រួចហើយត្រូវពិចារណា និព្វទ្ធលក្ខណៈ៥ វិបរិណាមលក្ខណ៥ របស់វេទនាខន្ធ, សញ្ញាខន្ធ, សង្ខារក្ខន្ធ និងវិញ្ញាណក្ខន្ធផង ឲ្យដូចជាពិចារណាក្នុង រូបក្ខន្ធដូច្នោះ ផ្សេងគ្នាតែក្នុង វេទនា-សញ្ញា-សង្ខារនិងវិញ្ញាណ ត្រង់អាហារឲ្យផ្លាស់យកផស្សៈ ដាក់ជំនួសដូច្នេះថា វេទនាកើតឡើងព្រោះ ផស្សៈកើតឡើងដែរ វេទនារលត់ទៅ ក៏ព្រោះផស្សៈរលត់ ទៅ ។ (សញ្ញាក្តី សង្ខារក្តី មានន័យដូចគ្នានឹងវេទនា) ។ រីឯវិញ្ញាណត្រង់អាហារ ឲ្យយកនាម-រូបជំនួស ដូចតទៅនេះថា វិញ្ញាណកើតមានព្រោះ នាម-រូបកើតឡើង វិញ្ញាណនោះរលត់ទៅក៏ ព្រោះនាម-រូបរលត់ ។ និព្វទ្ធលក្ខណៈ និងវិបរិណាមលក្ខណៈ របស់វេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ និង វិញ្ញាណប្លែកគ្នា មិនដូចលក្ខណៈ របស់រូបតែប៉ុណ្ណោះ ។ បញ្ញាដែលដឹងនិព្វទ្ធលក្ខណៈ និងវិបរិណាមលក្ខណៈ ក៏កើតឡើង ហើយរលត់ទៅ របស់ខន្ធ៥ដូច្នេះ ឈ្មោះថាឧទយព្វយញ្ញាណ ដែលបង្ហាញឲ្យចំរើន ឃើញច្បាស់ថានាម-រូប ជារបស់មិនទៀងពិត ។ ២- ភង្គញ្ញាណ បញ្ញាដែលពិចារណា តាមសេចក្តីរលត់ របស់សង្ខារតែម៉្យាង មិនពិចារណាហេតុ គឺសេចក្តីកើតឡើង ពិចារណាតែត្រឹមផល គឺសេចក្តីបែកធ្លាយទៅ នៃសង្ខារតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ជារបស់ពិត ដូច្នេះថា សង្ខារទាំងអស់រមែង បែកធ្លាយទៅជាធម្មតា សេចក្តីដែលមិនបែកធ្លាយទៅ នៃសង្ខារនោះមិនមានឡើយ ឧបមាដូចជាពពុះទឹក មានដុំធំ-តូចយ៉ាងណាៗក្តី មានកិរិយាបែកធ្លាយ ទៅវិញជាធម្មតា ។ ក៏ចិត្តឯណា មានរូបជាអារម្មណ៍ កើតឡើងហើយ រមែងបែកធ្លាយទៅ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បីពិចារណាឲ្យឃើញ ការបែកធ្លាយទៅ នៃចិត្តនោះជាអារម្មណ៍ ។ ម៉្យាងទៀត ចិត្តឯណាដែលមានវេទនា, សញ្ញា, សង្ខារ វិញ្ញាណ ជាអារម្មណ៍ក្តី គប្បីពិចារណា ឲ្យឃើញការបែកធ្លាយទៅ នៃចិត្តនោះៗជាអារម្មណ៍ដូច្នេះ នេះជាកិច្ចរបស់ ភង្គញ្ញាណ ។ ៣- ភយតូបដ្នានញ្ញាណ បញ្ញារបស់អ្នក បំពេញព្យាយាម ដឹងនូវសេចក្តីកើតឡើង និង សេចក្តីរលត់ទៅនៃសង្ខារ ចាស់ក្លាដរាបណា សង្ខារទាំងអម្បាលនេះ ប្រាកដជាភ័យគួរឲ្យខ្លាច ដូចជាគេឃើញភ្លើង ឆេះផ្ទះ នេះឈ្មោះថា ភយតូបដ្នានញ្ញាណ ។ ៤- អាទីនវញ្ញាណ កាលឃើញ ភយតូបដ្នានញ្ញាណ គឺឃើញថា សង្ខារជាភ័យធំគួរឲ្យ ខ្លាចប្រាកដជាក់ច្បាស់ ដូច្នោះហើយ ទើបមិនមាន សេចក្តីត្រេកអរក្នុង សង្ខារទាំងអម្បាលនោះឡើយ ដូចជាបុគ្គល ស្រឡាញ់ជីវិត ដឹងថាភោជនាហារ រលាយទៅដោយថ្នាំពិសហើយ ក៏មិនហ៊ានបរិភោគដូច្នោះ ឬដឹងថា ស្ទឹងមានក្រពើធំកាច គួរខ្លាចមិនហ៊ាន ចុះទៅងូតទឹកឡើយ ។ បញ្ញាឃើញទោស របស់សង្ខារសព្វ យ៉ាងនេះ ដរាបតែមិនត្រេកអរក្នុងសង្ខារ ដូចបានពោលមកហើយ នេះឈ្មោះថា អាទីនវញ្ញាណ ។ ៥- និព្វិទាញាណ បុគ្គលបានចំរើន អាទីនវញ្ញាណ ឲ្យមានកម្លាំងចាស់ក្លា ល្គិកណាដែល មាននិព្វិទា គឺសេចក្តីនឿយណាយ ស្អប់ខ្ពើមក្នុងសង្ខារ ទាំងអម្បាលនោះ មិនត្រេកអររីករាយ ឧបមាដូចបុគ្គល ឃើញទោសរបស់ភរិយា ហើយនឿយណាយ ស្អប់ខ្ពើមភរិយា ដូច្នោះឯង ឈ្មោះថា និព្វិទាញាណ ។ ៦- មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ចិត្តរបស់អ្នកចំរើននោះ មិនជាប់ជំពាក់ក្នុង សង្ខារឯណានិមួយឡើយ មានបំណងតែនឹងដោះខ្លួន ចេញចាកអំពីសង្ខារ ទាំងឡាយនោះ ព្រោះសេចក្តីនឿយ ណាយចំពោះសង្ខារ បីដូចជាសត្វនៅ ក្នុងទ្រុងឬក្នុងអន្ទាក់ ចង់តែរួចចាក ទៅខាងក្រៅដូច្នោះ ឈ្មោះថា មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ។ ៧- បដិសង្ខាញាណ កាលបើព្យាយាម ធ្វើមុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ ឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ប្រាថ្នាឲ្យរួចចាកសង្ខារ ទាំងអម្បាលនោះ ហើយលើកសង្ខារទាំងនោះ ឡើងកាន់ព្រះត្រៃល័ក្ខណ៍ កំណត់ពិចារណា ដោយបដិសង្ខានុបស្សនាញាណ ដើម្បីធ្វើឧបាយឲ្យ ផុតចេញចាក សង្ខារទាំងនោះឡើង ទើបពិចារណាឃើញថា សង្ខារទាំងអស់ ជារបស់មិនទៀងពិត ព្រោះកើតឡើង ហើយរលត់សូន្យទៅវិញ ឲ្យពិចារណាក្នុងលក្ខណៈទាំង៣ ដើម្បីឲ្យសម្រេចឧបាយដោះចេញ ចាកសង្ខារទាំងអម្បាលនោះ ប្រៀបដូចបុរសអ្នកនេសាទ ចាប់មច្ឆាជាតិ យកអង្រុតទៅរុតត្រី ក្នុងទឹក ហើយលូកដៃចុះ ទៅតាមមាត់អង្រុត គិតនឹងចាប់ត្រី ដោយសេចក្តីត្រេកអរ តែថាជាសត្វ អាសិរពិសសោះ កាលបើចាប់លើកឡើងមក ស្រាប់តែឃើញសត្វអាសិរពិស ទើបខ្លាចតក់ស្លុតរន្ធត់ ឃើញទោសក្នុងការចាប់កាន់នោះ ក៏ប្រាថ្នានឹង លែងចោល សត្វអាសិរពិសនោះទៅវិញ ទើបចាប់ត្រង់កន្ទុយ លាតផ្នត់ចេញចាកដើមដៃ ហើយលើកឡើង ក្រវីលើក្បាលជាច្រើនជុំ ធ្វើឲ្យសត្វអាសិរពិសនោះ ទុព្វលភាពថយកម្លាំង មិនអាចនឹងខាំបាន ក៏រលាស់បោះចោលទៅអំពីដៃ ហើយប្រញាប់ប្រញាល់ រត់ឡើងមកលើគោក សម្លឹងមើលផ្លូវ ដែលសត្វអាសិរពិស វារលូនមក សម្លឹងមើលទៅហើយមិនឃើញ ក៏ត្រេកអរ នឹកថាផុតហើយៗចាកភ័យធំ ព្រោះតែសត្វអាសិរពិសនោះ មានឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យថា ដូចជាអ្នកព្យាយាម បានអត្តភាពគឺបញ្ចក្ខន្ធនេះ ក៏ត្រេកអរ ប្រកាន់ខ្ជាប់ថា យើង- របស់យើង ដូចជាបុរសចាប់សត្វ អាសិរពិសក្នុង ទឹកបាន ហើយត្រេកអរ ចាប់ទុកជាប់ដោយសំគាល់ថា ជាមច្ឆាជាតិដូច្នោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើឃើញអត្តភាព គឺបញ្ចក្ខន្ធនេះ ថាមិនទៀង ជាទុក្ខជាអនត្តាពិតហើយ ក៏មានសេចក្តីភ័យ តក់ស្លុតរន្ធត់ ខ្លាចបញ្ចក្ខន្ធនោះ ដោយភយតូបដ្នានញ្ញាណ ដូចជាបុរសលើកដៃឡើង ចាប់មាត់អង្រុត ហើយឃើញក្បាល សត្វអាសិរពិសខ្លាចដូច្នោះឯង ។ វាយមបុគ្គល កាលបើឃើញទោស របស់បញ្ចក្ខន្ធនេះ ដោយអាទីនវញ្ញាណហើយ នឿយណាយចំពោះ បញ្ចក្ខន្ធនេះដោយនិព្វិទានោះ នោះបញ្ញារបស់បុគ្គល អ្នកបំពេញព្យាយាម ស្វែងរកឧបាយ ដើម្បីដោះចេញចាកសង្ខារ ដូចពណ៌នាមកដូច្នេះ ឈ្មោះថា បដិសង្ខាញាណ ។ ៨- សង្ខារូបេក្ខាញាណ កាលកំណត់ពិចារណាសង្ខារទាំងអស់ ថាជារបស់សូន្យ ចាកខ្លួន-ប្រាណ-សត្វ-បុគ្គល សូន្យចាកអាការ ជារបស់មិនទៀង ខ្លួនប្រាណជារបស់ល្អ អាការទាំងអម្បាលនោះ មានក្នុងសព្វសង្ខារ ដូចជាដុំនៃពពុះទឹក និងព្រេញថ្ងៃដូច្នោះ ។ កាលបើអ្នកបំពេញព្យាយម បានកំណត់សង្ខារ ទាំងអស់ឲ្យឃើញថា សុទ្ធសឹងអនុវត្តន៍ ដោយបដិសង្ខានុបស្សនា ដូច្នេះហើយ ទើបកំណត់សង្ខារ ជារបស់សូន្យ មានពីរយ៉ាងគឺ យើងសូន្យចាកសព្វវត្ថុ១ សព្វវត្ថុ សូន្យចាកយើង១ ។ រួចកំណត់ការសូន្យ ចាក៤យ៉ាងទៀតថា ខ្លួនមិនមានរបស់១ របស់មិនមានខ្លួន១ អ្នកដទៃ មិនមានរបស់១ របស់អ្នកដទៃមិនមាន១ មានតែសង្ខារប៉ុណ្ណោះ ទូទៅទាំងអស់ ហើយទើបកំណត់ សង្ខារទាំងអស់ដោយលក្ខណៈ ទាំង៣ថែមទៀត ចិត្តរបស់អ្នក បំពេញព្យាយាមនោះ ក៏អស់តក់ស្លុត អស់ខ្លាច អស់ភ័យ អស់ស្អប់ អស់ស្រឡាញ់ ជាចិត្តប្រងើយ ៗ ក្នុងសង្ខារទាំងអម្បាលនោះ មិនប្រកាន់ថា យើង របស់យើងទៀតឡើយ ដូចជាបុគ្គលមានភរិយា លែងលះគ្នាហើយ លុះទៅជួបគ្នាទៀត ក៏ព្រងើយកន្តើយដោយ សំគាល់ថា មិនមែនជាភរិយារបស់ខ្លួនដូច្នេះ ។ បញ្ញារបស់អ្នក បំពេញព្យាយាម បានពិចារណាឃើញ ដូចពោលមកនេះ ហៅថា សង្ខារូបេក្ខាញាណ ។ បណ្តាញាណទាំង៣គឺ សង្ខារូបេក្ខាញាណ១ មុញ្ចិតុកាម្យតាញាណ១ និង បដិសង្ខាញាណ១ ទាំង៣នេះ បើពោលដោយអត្ថដូចគ្នា តែបើពោលទៅតាម ព្យញ្ជនៈវិញ ឃើញថាផ្សេងគ្នា ។ ឯសង្ខារូបេក្ខាញាណនេះ ជាកំពូលនៃ វិបស្សនាញាណទាំងអស់ ។ ៩- អនុលោមញ្ញាណ អ្នកបំពេញព្យាយាម កាលបើចំរើន សង្ខារូបេក្ខាញាណ លុះត្រាតែកើត សទ្ធា- វិរិយ- សតិ- សមាធិ និងសង្ខារូបេក្ខាញាណ ចាស់ក្លាហើយ គួរនឹងពោល បានថាអរិយមគ្គកើតឡើង ក្នុងកាលឥឡូវនេះ ខណៈនោះសង្ខារូបេក្ខាញាណ កើតឡើងហើយ ក៏ពិចារណាសង្ខារទាំង៣ ដោយលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយជា អារម្មណ៍ ទើបយាងចុះកាន់ភវង្គ ក្នុងលំដាប់នៃភវង្គនោះ មនោទ្វារាវជ្ជនៈកើតឡើង ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយឲ្យជាអារម្មណ៍ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គ ។ ក្នុងលំដាប់នៃភវង្គនោះ ជវនចិត្តទី១ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យជាអារម្មណ៍យ៉ាងនោះ កើតឡើងហើយ បានឈ្មោះថា បរិកម្ម ។ ក្នុងលំដាប់នៃបរិកម្មនោះ ជវនចិត្តទី២ ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យជាអារម្មណ៍ កើតឡើងហើយ ទើបបានឈ្មោះថា ឧបចារៈ ។ ក្នុងលំដាប់នៃឧបចារៈនោះ ជវនចិត្តទី៣ ធ្វើលក្ខណៈទាំង៣ ឯណានិមួយ ឲ្យកើតឡើងហើយ ទើបឈ្មោះថា អនុលោម ។ ក៏អនុលោមនោះ គឺជាអនុលោមញ្ញាណ នោះឯង ព្រោះញាណនេះ អនុលោមទៅតាម វិបស្សនាទាំង៨ខាងដើម ដោយកិច្ចត្រូវធ្វើ យ៉ាងនេះដូចគ្នា អនុលោមទៅតាម ពោធិបក្ខិយធម៌ទាំង៣៧ខាងលើ ដោយផ្លូវប្រតិបត្តិនោះ ព្រោះហេតុនោះ អនុលោមនេះ ទើបលោកពោលថាជា អនុលោមញ្ញាណ ។ ក៏វិបស្សនាញាណទាំង៩ មានឧទយព្វយញ្ញាណជាដើម មានសច្ចានុលោមញ្ញាណ ជាទីបំផុត ឈ្មោះថា បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៤ ។ ក្នុងលំដាប់នៃ អនុលោមញ្ញាណនោះ គោត្រភូ ចិត្តទាញយក ព្រះនិព្វាននោះ មកជាអារម្មណ៍ កន្លងបថុជ្ជនគោត្រ យាងចុះកាន់អរិយគោត្រ ។ គោត្រភូញាណ មិនបានរាប់បញ្ចូលក្នុង បដិបទា ញាណទស្សនវិសុទ្ធិឡើយ គឺរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងពួក ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ព្រោះតាំងនៅក្នុងទី ជាអាវជ្ជនៈរបស់មគ្គញាណ តាំងនៅក្នុងចន្លោះកណ្តាល គួររាប់ថាជា វិបស្សនាបាន ព្រោះធ្លាក់ចុះទៅនៅ ក្នុងក្រសែរបស់វិបស្សនា ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៥= រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផល សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ ចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោ រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រភូញាណ ជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផលចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោកហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែ រីឯវិបស្សនាញាណ ដែលពិចារណានូវសង្ខារដោយលក្ខណៈទាំង៣ ចាប់តាំងពីដើម រហូតដល់ គោត្រភូញាណ ជាចំណែកភាវនាមយៈ នៃកាមាវចរកុសល ។ ឯចំណែក លោកុត្តរ កុសល គឺមគ្គចិត្ត កើតឡើងក្នុងលំដាប់ នៃគោត្រភូនោះឯង ។ មគ្គចិត្តនេះ កាលដែលនឹងកើត ឡើងនោះ កាន់យកព្រះនិព្វានជាអារម្មណ៍ កំណត់ដឹងទុក្ខ លះ សមុទ័យ ធ្វើនិរោធឲ្យជាក់ច្បាស់ ចំរើនមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ហើយធ្វើកិច្ចសច្ចៈទាំង៤ ឲ្យកើតឡើង ផ្តាច់បង់កងកិលេស គឺ លោភៈ ទោសៈ មោហៈ និងសំយោជនៈទាំង៣គឺ សក្កាយទិដ្និ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលពត្តបរាមាសៈ ១ ដាច់សូន្យជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមកម្លាំងរបស់ខ្លួន កើតឡើង១ខណៈចិត្តក៏រលត់ទៅ ផលចិត្តក៏កើតឡើងតោងយកព្រះ និព្វានជាអារម្មណ៍ ក្នុងលំដាប់នៃមគ្គចិត្តនោះ ។ រីឯផលចិត្តនោះ កើតឡើង២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះកាន់ភវង្គក្នុងមគ្គជវនវិថី កំណត់ជវនស្ទុះទៅ បានតែ៧ខណៈចិត្តប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកបំពេញព្យាយាម គប្បី ឲ្យដឹងដូច្នេះគឺ បើកុលបុត្តដែលមាន ប្រាជ្ញាជាទណ្ឌាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងយូរ ជវនជាដំបូងឈ្មោះថា បរិកម្មជវន ទី២ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី៣ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៤ ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៥ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ជវនទី៦និងទី៧ ជាតួផល ។ បើកុលបុត្តមានបញ្ញាជា ខិប្បាភិញ្ញា ត្រាស់ដឹងឆាប់ ជវនទី១ ឈ្មោះថា ឧបចារជវន ទី២ឈ្មោះថា អនុលោមជវន ទី៣ឈ្មោះថា គោត្រភូជវន ទី៤ឈ្មោះថា មគ្គជវន ជាតួមគ្គ ទី៥ ទី៦ និងទី៧ ទាំង៣នេះជាតួផល ។ អាស្រ័យហេតុនេះ ទើបលោកពោលថា ផលចិត្តកើតក្នុង លំដាប់នៃមគ្គចិត្ត ២ខណៈខ្លះ ៣ខណៈខ្លះ ហើយធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ភវង្គដូច្នេះ ។ ខាងមុខអំពីភវង្គចិត្តនេះទៅ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត កាត់ខ្សែភវង្គកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារាវជ្ជនចិត្តនោះ បច្ចវេក្ខណញាណកើតឡើង ពិចារណាមគ្គ- ផល និងកិលេសដែលកើតហើយ ហើយលះចេញ និងកិលេសដែលសល់នៅ ព្រមទាំងនិព្វាន ។ បច្ចវេក្ខណញាណទាំង៥ប្រការ នេះ រមែងមានដល់សោតាបន្នអរិយសាវ័ក ដោយប្រការដូច្នេះ ។ សូម្បីព្រះសកទាគាមិ និងព្រះអនាគាមិ ក៏មានបច្ចវេក្ខណកិច្ច៥ប្រការ ដូចគ្នា នឹងព្រះសោតាបន្នដែរ ។ ចំណែកព្រះអរហន្ត មិនមានបច្ចវេក្ខណៈឡើយ ព្រោះលោកលះកិលេស ចេញអស់ហើយ មិនមានសេសសល់ បន្តិចបន្តួចក្នុងខន្ធសន្តាន របស់លោកឡើយ ។ ព្រះសោតារមែងធ្វើសង្សារទុក្ខឲ្យអស់ទៅ បិទទ្វារអបាយភូមិទាំង៤បាន ធ្វើនូវភាវៈជាអ្នកមានមុខចំពោះ អរិយទ្រព្យទាំង៧ប្រការ និងលះមិច្ឆាមគ្គ ទាំង៨ ធ្វើភ័យនិងពៀរទាំងអស់ ឲ្យស្ងប់ស្ងាត់បានដោយល្អ ចូលដល់នូវភាពជាឱរស នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ ញាណសម្បយុត្តអរិយមគ្គទាំង៤ មានសោតាបត្តិមគ្គជាដើម ឈ្មោះថាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួវិបស្សនាទី៥ ជាកំពូលនៃវិបស្សនា ។ ក៏វិបស្សនាញាណនេះ មានផលធំជាងទាន សីល ព្រហ្មវិហារ ភាវនា រមែងធ្វើអ្នកដែលចំរើននោះ ឲ្យមានសតិខ្ជាប់ខ្ជួន មិនវង្វេង លុះពេលធ្វើកាលកិរិយាទៅ រមែងមានសុគតិភព គឺមនុស្សនិងសួគ៌ជាខាងមុខ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏ជាឧបនិស្ស័យ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ជាប់ក្នុង សន្តាន តទៅក្នុងខាងមុខផង ។ នេះពោលដោយមិនទាន់បានសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន បើជាឧបនិស្ស័យមគ្គ ផល ព្រះ និព្វាន ក៏ធ្វើអ្នកនោះឯងឲ្យសម្រេចមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក្នុងជាតិនេះឯងពិតប្រាកដ ។ ធម៌ទាំងអស់ដែលមានមក ក្នុងផ្ទៃនៃវិបស្សនាកម្មដ្នាននេះ មានបញ្ហា៤យ៉ាង ដែលជា បញ្ហាយ៉ាងធ្ងន់បំផុត រកអ្នកឯណានិមួយ នឹងដោះស្រាយពុំរួចឡើយ មានតែព្រះសម្ពុទ្ធ និងព្រះអរហន្តថ្លៃ ទើបអាចនឹងដោះស្រាយ នូវបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះរួចបាន ។ រីឯបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺៈ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះឈឺ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះស្លាប់ ។ ទីនេះនឹងយកបញ្ហាទាំង៤យ៉ាងនេះ ទុកធ្វើជាបទមាតិកាខាងដើម ហើយនឹងសម្តែងវែកញែកដោះស្រាយ ឲ្យឃើញជាក់ច្បាស់ នូវទុក្ខទោសរបស់ខន្ធ៥ ដូចមានសេចក្តី អធិប្បាយ តទៅខាងមុខនេះ ៖ ខ្ញុំតាំងបុគ្គលាធិដ្នាននូវ សញ្ញា១ វិញ្ញាណ១ និង បញ្ញា១ ទាំង៣នេះធ្វើជាខបុច្ឆា- វិសជ្ជនា នូវកងទុក្ខទាំង៤ខនេះ ដូចមានសេចក្តីតទៅៈ វិញ្ញាណ សួរបញ្ញាថា ដែលហៅថាទុក្ខ ទុក្ខនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញា ឆ្លើយថា របស់អ្វីៗដែលជាទីគួរខ្ពើមរអើម, ជាទីស្អប់, ពុំជាទីគួរស្រឡាញ់, ជាទីគួរភ័យ, គួរខ្លាច, រំភើប ញាប់ញ័រដល់ចិត្ត របស់ទាំងអស់នេះហើយ ដែលឈ្មោះថាទុក្ខ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះ ជារបស់តាំងនៅដូចម្តេច? ឆ្លើយថា ទុកនោះជារបស់ទំនេរ ទទេៗ ជារបស់នៅក្រៅខ្លួន – យើង សត្វ, ក្រៅជីវិត ក្រៅប្រុស- ស្រីទាំងអស់ ។ សួរថា ចុះទុក្ខនោះមានតែនៅក្នុងចិត្តឬ? ឆ្លើយថា មិនមែនដូច្នោះទេ ទុក្ខនេះជារបស់នៅក្រៅចិត្តទេតើ បានជាថាទុក្ខនៅក្រៅចិត្តនោះ ព្រោះចិត្តជាអ្នកនឹកគិតសន្សំ យកនូវ អារម្មណ៍ទាំង៦ អំពីខាងក្រៅ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មានធម្មារម្មណ៍ជាទីបំផុត ។ អារម្មណ៍ទាំង៦នេះ ជាអារម្មណ៍ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ ។ បើអារម្មណ៍នៅក្រៅចិត្តហើយ ទុក្ខទាំងអស់ក៏នៅក្រៅចិត្ត ដូចគ្នានឹងអារម្មណ៍ដែរ ។ អារម្មណ៍ទាំង៦ នោះគឺ * ១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប ព្រោះរូបជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត តែថាបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅចាប់យក នូវរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ហើយក៏កើតឡើងនូវ កងទុក្ខ គឺសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ បរិទេវទុក្ខ ឬ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខណាមួយ កើត ឡើងចំពោះចិត្តដែល ស្ទុះទៅចាប់យកនូវអារម្មណ៍ គឺរូបនោះមកទុកក្នុង ចិត្ត ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ទៅជាក្តៅរោលរាលទៅ ដោយអំណាចភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវរូបារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ ចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ។ * ២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង ។ សម្លេង នេះជារបស់នៅក្រៅត្រចៀក តែបើសម្លេងនោះ មកប៉ះពាល់ត្រូវ ត្រចៀកហើយ ចិត្តក៏ស្ទុះទៅ ចាប់យកសម្លេងនោះ នាំមកទុក ក្នុងចិត្ត ហើយចិត្តនោះ ក៏កើតសោមនស្សទុក្ខ ឬ ទោមនស្សទុក្ខ ភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសក៏កើតឡើង ព្រោះតែចិត្តចាប់យក នូវសទ្ទារម្មណ៍អំពីខាងក្រៅ នាំចូលមកទុកក្នុង ចិត្ត ហើយក៏កើតសេចក្តីក្តៅក្រហាយ រោលរាលទៅតាម សភាពរបស់សម្លេង នោះៗទៅ ។ល។ * ៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ដែលកើតនៅក្នុងចិត្ត គឺចិត្តនឹកគិតសន្សំចាប់ យកនូវអារម្មណ៍ពីក្រៅ ដូចយ៉ាងឧទ្ធច្ចៈចិត្ត ចិត្តដែលអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅចាប់យក អារម្មណ៍ឆ្ងាយៗ នាំមកទុកក្នុងចិត្ត ហើយក៏ឆេះឡើងជាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គឺសោមនស្សទុក្ខ និងទោមនស្សទុក្ខ ។ ទុក្ខទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ នៅក្រៅចិត្តទាំងអស់ សេចក្តីនេះឧបមាដូចម្តេចមិញ ឧបមេយ្យដូចជាគោ និងដំណាំស្រូវ ចិត្តដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ដូចជាដំណាំ មានស្រូវជាដើម នៅទីទៃពីគ្នាដូច្នេះ ។ ឯស្រូវនិង ដំណាំ មិនដែលដើរទៅស៊ីគោ ដល់ម្តងសោះ មានតែគោនេះឯង ដែលដើរទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំជាធម្មតា ។ បើគោណាមានខ្សែចង គោនោះក៏មិនអាច នឹងទៅស៊ីស្រូវនិង ដំណាំនោះ បានឡើយ ព្រោះគោនោះជាប់ នឹងខ្សែចំណង ។ បើគោណាគ្មាន ខ្សែចំណងចងទេ គោនោះមុខជាទៅស៊ីស្រូវ និងដំណាំនោះញយៗ យ៉ាងណាមិញ ឯចិត្តទុក ដូចជាគោ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេសឧបមា ដូចជាស្រូវនិងដំណាំ យ៉ាងនោះដែរ ។ ហេតុនេះហើយបានជាព្រះបរមគ្រូ ទ្រង់ទូន្មានភិក្ខុទាំងឡាយថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងអស់គ្នា ចូរខំសង្រួមឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦ បិទផ្លូវបាបទាំងឡាយ គឺអភិជ្ឈានិងទោមនស្ស កុំឲ្យកើតឡើងបាន ។ ឥន្ទ្រីយ៍ទាំង៦នោះគឺៈ * ១- ចក្ខុន្ទ្រិយសំវរសីល គឺការសង្រួមភ្នែក បិទបាំងហាមឃាត់ មិនឲ្យចិត្ត ស្ទុះចេញទៅតាមខ្សែរូបារម្មណ៍ ដែលភ្នែកក្រឡេកឃើញរូបនោះៗ ។ រូបារម្មណ៍នេះ ជាខ្សែឬជា ផ្លូវរបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូល ដឹកនាំយកនូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេសពីខាងក្រៅ នាំចូលទៅទុកក្នុងចិត្ត ហើយដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅរោលរាល ដោយកម្លាំងអភិជ្ឈា និង ទោមនស្ស ។ បើចិត្តមិនទទួលយកនូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សទេ ឈ្មោះថាសង្រួមបាន ហើយ សីលរបស់ភិក្ខុនោះក៏បានបរិសុទ្ធល្អ ដោយសេចក្តីព្យាយាមសង្រួម ។ បើ មិនសង្រួមទេ ចិត្តនោះក៏ចាប់យក អភិជ្ឈានិងទោមនស្ស នាំចូលមកទុកក្នុងចិត្ត ម្លោះហើយសីលរបស់ភិក្ខុនោះ មិនបានបរិសុទ្ធទេ ។ល។ * ៦- មនិន្ទ្រិយសំវរសីល សីលដែលត្រូវសង្រួមចិត្ត ។ ចិត្តដែលបាន សង្រួម និងមិនបានសង្រួមនោះ ត្រូវដឹងបានដូចម្តេច? ចិត្តដែលបានសង្រួមនោះ គឺចិត្តដែល មិន លុះទៅតាមអារម្មណ៍ ក្នុងមនោទ្វារ ដែលជាទ្វាររបស់ចិត្ត សម្រាប់ចេញចូលដឹកជញ្ជូន នាំយកនូវអារម្មណ៍ របស់កាមគុណទាំង៥ អំពីទីឆ្ងាយៗមកទំពាស៊ី ព្រោះយល់ ឃើញថា កាមគុណនេះឆ្ងាញ់ណាស់ ស្រួលណាស់ សុខណាស់ ប្រសើរណាស់ ម្លោះហើយចិត្តនោះ ក៏ក្រេបជញ្ជក់ យកជាតិកាមទាំង៣គឺ * ១- កាមវិតក្កៈ ត្រិះរិះតែក្នុងកាមគុណទាំង៥ ហើយញៀនញ៉ាមជាប់ចិត្ត លង់លិចនៅដេកត្រាំក្នុង អារម្មណ៍របស់កាមគុណ ឬនៅដេកត្រាំក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដែលជា អន្លង់ជ្រៅ សម្រាប់លង់ចិត្តរបស់សត្វ ដែលប្រកបដោយមោហៈ លង់លិចក្នុងភពតូចនិងភពធំ។ * ២- ព្យាបាទវិតក្កៈ ត្រិះរិះរករឿងរកហេតុ ប្រទូសរ៉ាយដល់សត្វនិងសង្ខារ ត្រិះរិះគំនុំគំគួនចង ពៀរវេរា រករឿងរកហេតុ ឲ្យគេវិនាសទ្រព្យសម្បត្តិ និងវិនាសជីវិត ។ * ៣- វិហិង្សាវិតក្កៈ ត្រិះរិះបៀតបៀន ដល់សត្វនិងសង្ខារ មានការត្រិះរិះ សម្លាប់សត្វ និងត្រិះរិះចង់បាន ទ្រព្យអ្នកដទៃ យកមកធ្វើជា ទ្រព្យរបស់ខ្លួន ។ ម៉្យាងទៀតដូចជាឧទ្ធច្ចចិត្ត ចិត្តដែល អណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ ទៅយកអារម្មណ៍ពីទីឆ្ងាយៗ ចូលមកទុកនៅក្នុងចិត្ត ចិត្តដូចបាន អធិប្បាយមកនេះ ជាចិត្តប្រព្រឹត្តទៅតាម មនោទ្វារតែម៉្យាង ។ សម្តែងមកនេះ ឲ្យឃើញថា ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ជារបស់នៅក្រៅចិត្តពិត ដូចជាគោនិងស្រូវដំណាំផ្សេងៗ ចំណែកស្រូវនិងដំណាំ មិនដែលដើរទៅ ស៊ីគោម្តងសោះ មានតែគោដើរទៅស៊ី ស្រូវនិងដំណាំ ។ ព្រោះហេតុហ្នឹងហើយ បានជាព្រះអង្គ ទ្រង់ប្រៀនប្រដៅថា ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកត្រូវសង្រួមចិត្ត ពត់ចិត្តឲ្យបាន នឹងនួនល្អ កុំឲ្យចិត្តទៅយក ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស មកដុតបំពក់ចិត្តទៀត ។ ពួកព្រះអរហន្តទាំងឡាយ គ្រប់ៗព្រះអង្គ លោកខំព្យាយាមសង្រួមចិត្ត ចូលកាន់សមាធិ ជា ចិត្តរួចផុតស្រឡះ ចាកអំពីភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស គ្រប់ៗព្រះអង្គ ។ ចិត្តដែលស្រូបយកភ្លើង ទាំង២ភ្នក់នេះ ឧបមាដូចជាសត្វមមាច ក្រឡេកឃើញភ្លើង ក៏ស្មានថាភ្លើងនេះ ជារបស់ឆ្ងាញ់ ម្លោះហើយក៏នាំគ្នា ហើរត្រសុក ត្បុលចូលទៅក្នុងភ្លើង ឥតមានខ្លាចឡើយ សត្វមមាចស្លាប់ខ្លួន ដោយសារតែ សេចក្តីយល់ខុស សំគាល់ខុសដឹងខុស ហើយ ពួកសត្វនេះ មិនដឹងជាខុសផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកឯងនេះល្ងង់ដូចជា សត្វមមាច ដែលហើរចូលតែភ្នក់ភ្លើង១ អ្នកឯងហើរចូលភ្នក់ភ្លើង ដល់ទៅ៣ភ្នក់ ភ្លើងគឺរាគៈ១ ភ្លើងគឺទោសៈ១ ភ្លើងគឺមោហៈ១ ឃើញថាអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ជាងសត្វមមាច២ភាគ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញថា សត្វមមាចហើយនឹងភ្លើង វានៅជាមួយគ្នា ឬក៏វានៅទីទៃអំពីគ្នា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា វានៅទីទៃពីគ្នាទេ តែថាសត្វមមាចនោះ ក្រឡេកឃើញភ្លើង ហើយ ស្រឡាញ់ បានជាចេះតែហើរចូលទៅក្នុងភ្លើង ។ បញ្ញាសួរទៀតថា ចុះដូចសញ្ញា-វិញ្ញាណឯងនេះ នៅទីទៃអំពីភ្លើងរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ឬក៏នៅជាមួយគ្នា? សេចក្តីនេះសូម ឲ្យលោកបញ្ញា សម្តែងប្រាប់ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នឹងចាំស្តាប់ ។ អើបើដូច្នេះ អ្នកឯងទាំង២ចាំស្តាប់ចុះ ។ វិញ្ញាណឋីតិ៧ និង សត្តាវាសៈ៩ ដូចជាភ្លើង ។ វិញ្ញាណដែលស្ថិតនៅក្នុងភ្នែក ក្នុងត្រចៀក ក្នុងច្រមុះ ក្នុងអណ្តាត ក្នុងកាយ ក្នុងចិត្ត ទាំងអស់ នេះជាកន្លែងរបស់អ្នកឯង ។ ឯរូប សម្លេង ខ្លិន រស សម្ផស្ស និងធម្មារម្មណ៍ របស់ទាំង៦នេះ ជារបស់នៅឆ្ងាយ អំពីអ្នកឯងណាស់ទេតើ ហេតុដូចម្តេចបានជាអ្នកឯង ទៅដេកនៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ទាំង៣ភ្នក់ ទាំងយប់ទាំងថ្ងៃយ៉ាងនេះ មកតែអំពីអ្នកឯងនេះ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចទៅទៀត បានជាពុំដឹងភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ទាំងមិនដឹងថា ខ្លួនឯងនេះ ជាអ្នកល្ងង់ថែមទៀតផង ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកឯងល្ងង់ខ្លាំងជ្រៅ វង្វេងធំយ៉ាងនេះហើយ សេចក្តីសុខ មិនមានដល់អ្នកឡើយ មានតែសេចក្តីទុក្ខនិងទោស ជាអាហាររបស់អ្នកប៉ុណ្ណោះ សព្វថ្ងៃខ្លួន អ្នកឯងដូចជា សត្វដង្កូវក្នុងបង្គន់ ស៊ីសុទ្ធតែលាមក ហើយមិនដឹងថាលាមកផង ដេកក្នុងបង្គន់ហើយមិនដឹងទាំង បង្គន់នោះដូចម្តេចផង សេចក្តីនេះមានឧបមាថា ដូចជា វិញ្ញាណឯង ដែលនៅអាស្រ័យក្នុងកាយនេះ មិនដឹងជាកាយនេះ ប្រកបទៅដោយសាកសពដូច្នេះទេ គឺដឹងថាសុទ្ធតែល្អៗ ប្រសើរៗទៅវិញ ។ រូបនេះជាគ្រឿងមិនស្អាត ស្មោកគ្រោកជាទីបំផុត ហូរទឹកអសុភទៅតាមទ្វារទាំង៩ តែរាល់ៗថ្ងៃ កាលបើអសុភ ហូរចេញមកខាងក្រៅ វិញ្ញាណឯង ដឹងថាស្អុយណាស់ ត្រង់វិញ្ញាណឯងដេកនៅ ជាមួយ គ្នានឹងអសុភនោះ វិញ្ញាណឯងថាស្រួលណាស់ សប្បាយណាស់ វិញ្ញាណ ដូចកលមាយាយ៉ាងនេះឯង ។ សួរថា ចុះទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មានប៉ុន្មានយ៉ាង? ឆ្លើយថា ទុក្ខក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ មាន២យ៉ាងគឺ ទុក្ខក្នុងរូបម៉្យាង ទុក្ខក្នុងនាមម្យ៉ាង ។ រូបនេះបាននឹងរូប២៨ តែពុំបានអធិប្បាយ ពីរូបនោះទេ អធិប្បាយតែអំពីទុក្ខ របស់រូបប៉ុណ្ណោះ ។ ឯទុក្ខរបស់រូបនោះមាន៤យ៉ាងគឺ * ១- ជាតិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះការកើត * ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះ ជារាគឺចាស់ * ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្យាធិ គឺការឈឺចុកចាប់ * ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមរណៈ គឺការស្លាប់ ។ បណ្តាទុក្ខទាំង៤កងនេះ លើកទុក៣កងខាងចុងសិន នឹងសម្តែងជាតិទុក្ខជាមុន ។ ១- ជាតិទុក្ខ នោះបើតាមការពិតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាចមភពនៃសត្វក្នុងត្រៃលោក ទ្រង់ជ្រាបស្គាល់ច្បាស់ ដោយព្រះបញ្ញាញាណ ដ៏ល្អិតជ្រាលជ្រៅ ក្នុងរយៈផ្លូវ នៃបដិសន្ធិ វិញ្ញាណ របស់សត្វ ដែលចុះចាកគភ៌ នៃមាតានោះថា ៖​ បឋមំ កលលំ ហោតិ កលលា ហោតិ អព្វុទំ អព្វុទា ជាយតេ បេសិ បេសិយា ជាយតេ ឃនោ ឃនាបិ សាខា ជាយន្តិ កេសា លោមា នខាបិច ។ ប្រែថា មុនដំបូងកើតជារូប កលលៈ ជាសរីរៈល្អិតឆ្មារក្រៃលែងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងផ្ទៃមា តា ដូចដំណក់ប្រេងល្ងថ្លា ឬក៏ដូចជាសប្បិទន់ថ្លា តាំងនៅអស់រយៈ៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូប អព្វុទៈ មានអាការៈ ដូចជាទឹកគេលាងសាច់ ក្រហមព្រឿងៗ តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ ក៏ក្លាយទៅជារូបបេសិ មានសណ្នានដូចជា បន្ទះចម្រៀកតូចមួយ ដូចជាសំណ ដែលគេរំលាយ នឹងអំបែង តាំងនៅបានរវាង៧ថ្ងៃ ទើបប្រែទៅជារូបឃនៈ មានអាការៈមូលខន់ខាប់ ដូចជាស៊ុតមាន់ខាងក្នុង តាំងនៅបាន៧ថ្ងៃ តមកខាងក្រោយទៀត រូបនោះក៏ចំរើនឡើង បែក ចេញជាពក៥ តាំងឡើងកើតជាអវយវៈ មានដៃជាដើម ដែលកើតអំពី កម្មប្បច្ច័យរបស់សត្វ តាំងនៅអស់៧ថ្ងៃ ទើបដុះសក់ រោម ក្រចក ឡើងជាលំដាប់ដែលហៅថា បែកបញ្ចសា ខា ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះតទៅ មានតែជរានិងមរណៈ ចាំស្ទាក់កាត់ពីមុខ ព្រោះមានធម៌មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា នៅក្នុងជាតិទុក្ខនោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ឥតមាននិយាយពី វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណ ថាដឹងជាទុក្ខ ជាសុខនោះគ្មានសោះ ។ ជាតិទុក្ខនេះ ជាទុក្ខរបស់ដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ទេតើ! ដែលសង្ខារតាក់តែង អាស្រ័យឆ្អឹងខ្លះ សរសៃខ្លះ សាច់ខ្លះ ស្បែកខ្លះ ផ្សំផ្គុំរុំព័ទ្ធកសាងឲ្យ កើតឡើងទៅជាខន្ធ៥នោះ មិនមែនជាទុក្ខរបស់វេទនា សញ្ញា វិញ្ញាណទេ ពិតជាទុក្ខរបស់រូប គឺដី-ទឹក-ភ្លើង-ខ្យល់ ដូច្នេះ ។ ២- ជរាទុក្ខ ទុក្ខព្រោះចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រាទៅ នៃខន្ធជាលក្ខណៈ មានការនាំចូលទៅ កាន់សេចក្តីស្លាប់ជាកិច្ច មានការវិនាសទៅ នៃវ័យជាផល ចាត់ជារបស់នាំ មកនូវសេចក្តី ទុក្ខ ។ សួរថា ចុះកើតជាដំបូងនោះ តើកើតអ្វី? ចាស់គ្រាំគ្រានោះចាស់អ្វី? ចូរឆ្លើយរៀបរាប់មក មើល ។ ឆ្លើយថា ដែលកើតជាដំបូងនោះ គឺទឹកថ្លា- ទឺកក្រហម- ទឹកស- ខាប់ៗរឹងៗ ក្លាយទៅជាដី ត្រង់ណារឹងៗហៅថាធាតុដី ត្រង់ណាទន់ៗជ្រាយៗ ហៅថាធាតុទឹក ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់ចំអិននូវកាយ មានអាការៈក្តៅៗ ចាត់ទុកជាធាតុភ្លើង ដែលមានលក្ខណៈ សម្រាប់បក់ផាត់នូវកាយ មានអាការៈល្ហើយៗ ចាត់ទុកថាជាធាតុខ្យល់ ។ ដែលពោលថា ចាស់ គ្រាំគ្រា ទ្រុឌទ្រោមទៅនោះ គឺចាស់ធាតុទាំង៤ នោះឯងទេតើ ។ ឯធាតុទាំង៤នោះ បើចែកចេញទៅតាម ឈ្មោះមាន៤២ គឺធាតុដីមាន២០ ធាតុទឹកមាន១២ ធាតុភ្លើងមាន៤ ធាតុ ខ្យល់មាន៦ រួមជា៤២។ ប៉ុន្តែពុំបានសម្តែង អំពីធាតុទាំង៤នោះ ឲ្យបានសព្វគ្រប់ទេ គ្រាន់តែស្រង់យកធាតុទាំង៤នោះ ប្រារព្ធដើម្បីឲ្យបានដឹងថា ជរាទុក្ខនោះ តើចាស់របស់អ្វី ជា ទុក្ខរបស់អ្វីប៉ុណ្ណោះ បើកើត សក់វាចាស់សក់ វាជរាសក់ ។ល។ បើកើតស្បែក វាចាស់ស្បែក វាទុក្ខស្បែក បើកើតសាច់ វា ចាស់សាច់ វាទុក្ខសាច់, អ្នកណាកើត អ្នកនោះនឹងចាស់ អ្នកណាចាស់ អ្នកនោះនឹងទុក្ខ ។ សួរថា ចុះសក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក ជាដើមនេះគ្មានដឹងអ្វីសោះទេ ម្តេចក៏ថាជាទុក្ខដែរ? ពួករូប២៨សុទ្ធតែមិនដឹងអ្វីទាំងអស់ទេ? ឆ្លើយថា ព្រោះមិនដឹងហ្នឹងហើយ ជាតួទុក្ខ យ៉ាងធ្ងន់បំផុតក្នុងលោក បានជាហ៊ានពោល ថាទុក្ខ ព្រោះប្រកបដោយ មោហៈនិងអវិជ្ជា ការវង្វេងភាន់ច្រឡំ និងការដែលមិនដឹងច្បាស់ពិត ប្រាកដ ការដែលមិនដឹង នេះហើយជា តួទុក្ខ បញ្ញាដែលជាអ្នក ដឹងច្បាស់នេះជាតួសុខ ។ សេចក្តីទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា នឹងស្គាល់ច្បាស់បានទេ ស្គាល់បានតែ លោកអ្នកត្រាស់ដឹង ចាក់ធ្លុះឃើញច្បាស់ នូវព្រះអរិយសច្ចទាំង៤ពិតប្រាកដ ។ ក៏ក្នុងអរិយសច្ចទាំង៤នោះ មានសម្តែងដូច្នេះថា សេចក្តីសុខសោមនស្ស ឯណាដែលកើតឡើង ដោយសាររូប ហៅថាសេចក្តី ត្រេកអរជ្រះថ្លា របស់រូប ចាត់ជាសមុទយសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការលះបង់ ។ រូបដែលមិន ទៀងជាទុក្ខ រមែងប្រែប្រួលទៅ លោកហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែលត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។លត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។កហៅថា ទោសរបស់រូបកើតឡើងដោយសាររូប ចាត់ជា ទុក្ខ សច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយការកំណត់ ។ ការលះបង់នូវ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងរូប ហៅថារលាស់ចោលនូវរូប ចាត់ជានិរោធសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអដ្នង្គិក មគ្គទាំង៨ មានសម្មាទិដ្និ សេចក្តីយល់ ត្រូវក្នុងហេតុ ទាំង៣យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាមគ្គសច្ច ត្រាស់ដឹងបាន ដោយកិរិយាចំរើន ។ ឯវេទនា- សញ្ញា- សង្ខារ- វិញ្ញាណនេះ ក៏មានន័យ ដែលត្រូវចែក ដូចគ្នានឹងរូបខាងដើមដែរ ។ សេចក្តីចាស់ទ្រុឌទ្រោម គ្រាំគ្រារបស់រូប ទាំង២៨នេះហើយ ដែលហៅថា ជរាទុក្ខ ។ ៣- ព្យាធិទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការឈឺចុកចាប់ ឈឺនោះតើឈឺរបស់អ្វី? ឈឺនោះគឺឈឺ សក់- រោម- ក្រចក- ធ្មេញ- ស្បែក- សាច់- សរសៃជាដើម ឈឺនេះក៏ព្រោះតែរូប២៨នេះដែរ ។ បើ វេទនាទទួលយកឈឺ អំពីរូបនោះមកជាអារម្មណ៍ ក៏វាចម្លងជម្ងឺនោះ ចូលទៅដល់ចិត្តផង បើជាវេទនាមិនទទួលទេ ក៏វាឈឺតែរូបប៉ុណ្ណោះឯង ។ ៤- មរណទុក្ខ ទុក្ខព្រោះមានការស្លាប់ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលទុក្ខ បើរូបស្លាប់ទៅ ហើយ? រូបអ្នកណាស្លាប់ រូបអ្នកហ្នឹងហើយទទួលទុក្ខ ។ ទុក្ខក្នុងការស្លាប់នេះ ធ្ងន់ជាងក្នុងការឈឺ ទៅទៀត បានជាពោលថា ធ្ងន់ជាងឈឺនោះ ព្រោះការស្លាប់នេះ គឺស្លាប់ទៅទាំងអស់ មានធម៌មិនទៀនជាទុក្ខ ជាអនត្តា តាមជាប់រហូត លុះត្រាតែអស់រូបនោះ ទើបបានអស់ទុក្ខដែរ ។ ទុក្ខទាំង៤កងនេះ ជាទុក្ខកើតឡើងចំពោះរូប ទោះជារូបអ្វីៗ រូបមានវិញ្ញាណក្តី រូបឥត វិញ្ញាណក្តី ក៏លុះទៅក្នុងអំណាច លក្ខណៈទាំង៣ គឺអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិ ទុក្ខ មរណទុក្ខ ដូចគ្នាទាំងអស់ ។ រូបតែងវិនាសទៅ ដោយអំណាចភ្លើង ទាំង៤ភ្នក់នេះឯង ។ សម្តែងមក ក្នុងទុក្ខរបស់រូប សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៦= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វគ្គទី៦ តពីនេះទៅ នឹងសម្តែងទុក្ខរបស់នាមតទៅ ៖ នាមធម៌មាន៤ប្រការគឺ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ទាំង៤ប្រការនេះ ហៅថានាមធម៌ ព្រោះជាធម៌មានតែឈ្មោះ ជាសភាវធម៌ គ្មានរូបរាងកាយ រកកំណត់កត់ សំគាល់ សណ្នានភេទមិនបាន ។ ព្រះអនាវរណញ្ញាណ ទ្រង់ត្រាស់ទេសនា ចាត់ឲ្យឈ្មោះថានាមធម៌ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដល់ព្រះយោគីអ្នកចំរើន វិបស្សនាបញ្ញា រាវរក ឲ្យឃើញ សភាវធម៌ដែលជា របស់ពិត ពិនិត្យដោយ ព្រះត្រ័យលក្ខណញ្ញាណ ប៉ុណ្ណោះឯង ។ ទុក្ខរបស់នាមនោះ មាន៨កងគឺ សោកទុក្ខ១ បរិទេវទុក្ខ១ ទុក្ខទុក្ខ១ ទោមនស្ស ទុក្ខ១ ឧបាយាសទុក្ខ១ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ១ បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ១ យម្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ១ បញ្ចុបាទានខន្ធាទុក្ខ១ ។ ទុក្ខទាំង៨ នេះជាទុក្ខរបស់នាម សម្រាប់ ដុតបំផ្លាញ ពួកនាមទាំង៤ ។ ដោះស្រាយទុក្ខ ក្នុងខន្ធទាំង៥នេះ ឃើញថាចង្អៀត ក្រៃពេកណាស់ ។ ខន្ធ៥នេះ ចែកទុក្ខទៅជា២ចំណែក ដូចបានអធិប្បាយ មកហើយ ម្នាលសញ្ញានិងវិញ្ញាណ អ្នកស្តាប់បានហើយឬនៅ? ខ្ញុំស្តាប់បានហើយ ពិតជាខ្ញុំនេះល្ងង់ ជាងសត្វ មមាចមែន ។ សញ្ញាសួរថា ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ទាំង៥នេះ ជារបស់អ្នកណា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា របស់ទាំង៥នេះ ជារបស់ខ្ញុំពិត ។ អើបើអ្នកឯង យល់ឃើញ យ៉ាងនេះហើយ ទុក្ខទាំង៨នេះត្រូវបាន មកលើអ្នកទាំងអស់ ។ បញ្ញាថា អ្នកយល់យ៉ាងនេះ វិញទើបត្រូវ ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត កាយ ទាំង៥ នេះជារបស់ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ មិនមែនជារបស់អ្នកទេ ។ កាលដែលភ្នែកវាកើត កើតរបស់វា ដល់ភ្នែកវាចាស់ ក៏វាចាស់របស់វា ដល់វាឈឺ ក៏វាឈឺរបស់វា ដល់វាស្លាប់ ក៏វាស្លាប់របស់វា ។ របស់ទាំងនេះ ជារបស់ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ទាំងអស់ មិនមែនជារបស់អ្នកទេ បានជាថាមិន មែនជារបស់អ្នកនោះ ព្រោះកាយនេះ វាចាស់តែរាល់ថ្ងៃ ហូរទៅកាន់សេចក្តីទុក្ខ មិនទៀង អនត្តា តែរាល់ថ្ងៃ អ្នកឃាត់ថាកុំឲ្យវាចាស់ កុំឲ្យឈឺ កុំឲ្យស្លាប់ ឃាត់យ៉ាងណា ក៏វាមិនស្តាប់ មិនតាមបង្គាប់អ្នកឯងដែរ ។ ត្រង់ឃាត់មិនបាន បង្គាប់មិនតាមនេះហើយ តើអ្នកសំគាល់ ថា ជារបស់អ្នក ដូចម្តេចកើត? សញ្ញា-វិញ្ញាណថា យីអើហ្ន៎! យើងទាំងពីរនាក់នេះ ខុសហើយតើ ខុសនេះមិនមែនតិចតួចទេ ប្រហែលជា២ម៉ឺន អសង្ខ័យមកហើយ មិនដែល បាន ស្តាប់ធម៌យ៉ាងនេះម្តងសោះ ច្បាស់ណាស់ៗ ភ្លឺស្វាងដូចព្រះអាទិត្យ ទើបនឹងរះ ។ ខ្ញុំទាំង២នាក់ សូមថ្វាយខ្លួនចំពោះបញ្ញា សូមចាំទុកថា ខ្ញុំទាំង២នាក់លែង យល់ខុស ដូចមុនទៀតហើយ ខ្ញុំកាលពីមុននោះ ជាអ្នកវង្វេងជ្រៅ ល្ងង់ខ្លាំងជាងសត្វមមាចពិត ឥឡូវនេះខ្ញុំឃើញ ច្បាស់ណាស់ព្រះអង្គ សូមព្រះបញ្ញាទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោស សម្តែង ធម៌តទៅទៀត ខ្ញុំនឹងស្តាប់ឲ្យបានសព្វគ្រប់ ព្រះអង្គ ។ អើ សញ្ញា-វិញ្ញាណ ប្រពៃណាស់ អ្នកចូរតាំងសតិ ស្តាប់ឲ្យបានច្បាស់ចុះណ៎ា! អវិជ្ជា និងសង្ខារដែល បង្កើតអ្នកឯងមកនេះ គឺឲ្យដឹងតែខុសៗ យល់តែខុសៗ មិនបាន ឲ្យយល់ទៅ តាមសភាវធម៌ តាមមែន តាមពិតរបស់ធម៌ ដល់ម្តងសោះឡើយ ឥឡូវនេះអ្នកកើតបញ្ញាហើយតើ បើដូច្នេះយើងនឹងសម្តែង អំពីទុក្ខទាំង៨កងនេះ ម្តងទៀតឲ្យអ្នក ស្តាប់គឺ ៖ * ១- សោកទុក្ខ ទុក្ខព្រោះនឹកស្តាយ ស្រណោះអាឡោះអាល័យ ចំពោះសង្ខារ ដែលព្រាត់ប្រាសទៅ គឺរូប១ សម្លេង១ ខ្លិន១ រស១ សម្ផស្ស១ យល់ឃើញថា របស់ទាំង ៥នេះ ជារបស់ខ្លួន ហើយក៏ប្រកាន់ខ្ជាប់ ចង់ឲ្យតែនៅៗ ឲ្យតែទៀងៗ ដល់របស់នោះមិននៅ មិនទៀង ក៏កើតសេចក្តី សោកស្តាយចំពោះវត្ថុ ដែលវិនាសនោះ ។ ត្រង់សេចក្តីថា ចង់ឲ្យវត្ថុទាំង៥នោះនៅៗ ទៀងៗ ត្រង់នេះជាតួភ្លើង មោហៈផង លោភៈផង ។ ត្រង់ដែលវត្ថុនោះវិនាសទៅ ហើយសោកស្តាយ ត្រង់នេះជាភ្លើងលោភៈ និងមោហៈ ឆេះឡើង ឲ្យកើតទុក្ខ សោកស្តាយ ចំពោះរបស់ដែល បាត់បង់ទៅ ។ ភ្លើងទុក្ខនេះឆេះ ចំពោះតែពួកនាម ព្រោះសញ្ញា-វិញ្ញាណនេះ ល្ងង់ពេកណាស់ ហើរទៅចូលក្នុងគំនរភ្នក់ភ្លើង ហើយ មិនដឹងជាភ្លើង ថែមទៀតផង ។ * ២- បរិទេវទុក្ខ បានខាងការយំទួញរៀបរាប់ ពោលបូរបាច់ប៉ប៉ាច់ប៉ប៉ោច ថ្លែងអំពីសេចក្តីកំសត់ផ្សេងៗ នឹងសង្ខារ ដែលព្រាត់ប្រាសបាត់ទៅ បណ្តាលឲ្យទៅជាត្អូញត្អែ រអាក់រអួល តឹងណែន ចុកឆ្អល់ក្នុងដើមទ្រូង បណ្តាលឲ្យហៀរហូរ ទឹកភ្នែកសស្រាក់ តឹងចិត្ត ធ្ងន់ចិត្ត ។ ភ្លើងទុក្ខ នេះកើតមកពីមោហៈ ។ * ៣- ទុក្ខទុក្ខ ទុក្ខលំបាកទាំងរូបទាំងនាម ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត បង្ហូរមកនូវសេចក្តីទុក្ខ មិនដាច់ជាប់តគ្នាទៅ ដូចជាខ្សែទឹក ដែលហូរនោះឯង ទុក្ខដែលត្រួតៗ លើគ្នា យ៉ាងនេះ ហៅថា ទុក្ខទុក្ខ ។ * ៤- ទោមនស្សទុក្ខ ទុក្ខព្រោះសេចក្តីអាក់អន់ចិត្ត ចំពោះអារម្មណ៍ដែលឃ្នើសឃ្នងចិត្ត គឺអារម្មណ៍ទាំង៦ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម ដែលភ្នែកឃើញ ហើយមិនត្រូវចិត្ត មិនគាប់ចិត្ត ក៏កើតបដិឃៈ ថ្នាំងថ្នាក់ចិត្តចំពោះអារម្មណ៍ ដែលទាស់នោះៗ ហើយក៏ក្តៅរោលរាល ទៅជាភ្លើងទុក្ខ គឺភ្លើងទោសៈផង ភ្លើងមោហៈផង ។ សេចក្តីថា សត្វទាំង ឡាយ ដែលមានសេចក្តីទុក្ខ ពេញប្រៀបដល់បន្ទុកហើយ តែងសោកស្តាយយំកន្ទក់កន្ទេញ គក់ទ្រូងផ្តួលខ្លួន ប្រមៀលត្រឡប់ត្រឡិន ផ្តួលខ្លួនដាំដូង យកជើងឡើងលើ ចាប់កាំបិតកោរ អារកឬលេបថ្នាំពិស ចងកដោយខ្សែ ស្ទុះរត់ចូលភ្លើង រមែងសោយនូវ សេចក្តីទុក្ខយ៉ាងនេះ ជាអនេកប្បការ ហៅថា ទោមនស្សទុក្ខ ។ * ៥- ឧបាយាសទុក្ខ ទុក្ខបណ្តាលឲ្យរអាក់រអួលទង្គិះ ដោយការតឹងណែននៅក្នុងចិត្ត ព្រោះនឹកឃើញដល់សត្វនិងសង្ខារ ដែលជាទីស្រឡាញ់ ពេញចិត្ត ដែលព្រាត់ ប្រាស់ ទៅយូរហើយ ហើយនឹកឃើញ ដោយសេចក្តីអាល័យ ក៏ឆ្អែតចិត្តតឹងណែន ហៅថាឧបាយាសទុក្ខ នេះកើតអំពី មោហៈទាំងអស់ ។ * ៦- អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះជួបប្រទះ សត្វនិងសង្ខារដែលខ្លួនមិនត្រូវចិត្ត ។ * ៧- បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស់និរាស ចាកសត្វនិងសង្ខារ ដែលខ្លួន ពេញចិត្ត គាប់ចិត្ត ។ * ៨- យប្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ ទុក្ខកើតអំពីចិត្តប៉ុនប៉ងប្រាថ្នា នូវរបស់ណាៗហើយ មិនបានរបស់នោះៗ ដូចសេចក្តីប្រាថ្នា ក៏នាំឲ្យកើតសេចក្តីទុក្ខ ។ ទុក្ខនេះមកតែអំពី លោភៈ មោហៈ មានឧបាទាន ជាមេប្រកាន់មាំ បានជាទុក្ខទាំងអស់នោះ កើតឡើងច្រើនៗ ។ ទុក្ខទាំងអស់ ដូចបានអធិប្បាយមកនេះ ជាទីប្រជុំនូវភ្លើងលោភៈ ទោសៈ មោហៈ ទាំងអស់ ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ អ្នកធ្លាប់ដេក នៅក្នុងភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេស ដូចបានអ ធិប្បាយ មកនេះមែនឬទេ? មែនណាស់ហើយបញ្ញា ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះល្ងង់មែន ដូចជាសត្វមមាច ត្រេកអរតែនឹងភ្លើង ។ ចំណែកខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឥតបានដឹងថាភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើង កិលេសនេះ ច្រើនដល់ម្លឹងទេ ។ ខ្ញុំឃើញ ច្បាស់ណាស់ហើយ ខ្ញុំជឿប្រាកដ ឥតមានសង្ស័យឡើយ សូមបញ្ញា សម្តែងតទៅទៀត ។ អើ បើដូច្នោះអ្នកចាំស្តាប់ចុះ យើងនឹងសម្តែង អំពីទុក្ខទោសរបស់ ខន្ធ៥តទៅទៀត ។ ខន្ធ៥នេះមានទុក្ខទោស ច្រើនជាអនេក ជារបស់មិនទៀងទាត់ មិនស្ថិតស្ថេរចិរកាល យូរលង់ឡើយ តែងដឹកជញ្ជូន មកនូវសេចក្តីទុក្ខ យកមកឲ្យជាសម្បុក ឬថាជាទីលំនៅ រោគផ្សេងៗ សម្បូរទៅដោយដំបៅពក ដោយសេចក្តីចាក់ដោត និងដោយពាក្យតិះ ដៀល អំពីសំណាក់ បុគ្គលដទៃ និងការមិនចំរើនផ្សេងៗ លុះដោយជម្ងឺដម្កាត់ ជាច្រើន មិនស្តាប់បង្គាប់ បញ្ជាអ្នកណាឡើយ ជរា ព្យាធិ និងមរណៈ តែងប្រលោមលួងលោម ឲ្យលុះនៅក្នុង សេចក្តីវិនាស រាប់កប្បមិនអស់ឡើយ តែងនាំមកនូវកម្ម មិនមែនជាប្រយោជន៍ ធំទូលាយ ដល់បុគ្គលដែលមិនដឹងច្បាស់ នូវព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ប្រកបដោយឧប ទ្រពចង្រៃ គ្រប់យ៉ាងនិងភ័យផ្សេងៗ ជាប់ទៅដោយកម្ម ឥតប្រយោជន៍រាប់មិនអស់ ញាប់ញ័រទៅដោយ ជរានិងមរណៈ និងលោកធម៌ទាំង៨ វិនាសទៅដោយ សេចក្តីព្យាយាម របស់ខ្លួន និងសេចក្តីព្យាយាម របស់បុគ្គលដទៃ មិនស្ថិតស្ថេរយូរ ប៉ុន្មានឡើយ រកអ្វីជាទីពឹងពុំបាន ឥតមានទីជ្រកកោនឡើយ សេចក្តីសុខ មានប្រមាណតិច ណាស់ រកសង្ឃឹមមិនបាន ជារបស់សូន្យទទេ ជារបស់មិនមែន ជាខ្លួនប្រាណ ប្រកដទៅដោយទោសផ្សេងៗ ចេះតែប្រែប្រួល ប្រព្រឹត្តទៅ ខុសចាករបស់ដើម រកខ្លឹមសារគ្មាន ដូចដើមចេក រកសេចក្តីចំរើនគ្មាន តែងតែព្រាត់ប្រាស់ ចាកសត្វនិងសង្ខារ ដែលជាទី ស្រឡាញ់ពេញចិត្ត ប្រកបទៅដោយអាសវៈ មានកាមាសវៈជាដើម ជាបច្ច័យប្រជុំ តាក់តែង ប្រកបដោយបច្ចុមារ និងកិលេសមារ តាមបៀតបៀនជានិច្ច គឺជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិទុក្ខ មរណទុក្ខ ជាប់ជាបច្ច័យតាម បៀតបៀនមិនដាច់ រាប់មិនអស់នៅ ក្នុងភពតូចនិងភពធំ ព្រោះតែអវិជ្ជា១ តណ្ហា១ ឧបាទាន១ កម្ម១ អាហារ១ ទាំង៥នេះហើយ ដែលជាអ្នកដឹកនាំឲ្យកើត ស្លាប់រាប់មិនអស់ វិលទៅវិលមក នៅតែក្នុងភព៣ ជួនកាលធ្លាក់ទៅនរក សោយសេចក្តីវេទនា រឹតតែធ្ងន់ៗថែមទៀត ។ ជួនកាលកើតទៅជាប្រេត សោយនូវសេចក្តីទុក្ខវេទនា ដោយរកអាហារ បរិភោគពុំបាន ជួនកាលមក កើតជាមនុស្ស ដោយសេចក្តីទុក្ខលំបាក ជាប់ជាបច្ច័យតៗ គ្នាមិនដាច់ កើត ស្លាប់ ៗ រកទីបំផុតគ្មាន រាប់កំណើតក៏ពុំអស់ រាប់ការស្លាប់ក៏មិនអស់ កាលដែលស្លាប់ទៅនោះ ក៏ទៅទទេ មានតែទុក្ខ និងទោសជាប់ តាមមកជាមួយផង ។ ខន្ធ៥មានទុក្ខទោសច្រើន ហូរទៅកាន់សេចក្តីវិនាស ដូចបានអធិប្បាយមកនេះឯង នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ បានហើយឬ ឬក៏នៅទេ? ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ស្តាប់បានហើយ លោកម្ចាស់បញ្ញា ច្បាស់ណាស់ៗ ខ្ញុំឥតមានសេចក្តីសង្ស័យទេ ពិតជាខ្លួនខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ កើតមកមួយជាតិៗ មានតែទុក្ខនិងទោស ហើយប្រព្រឹត្ត ទៅកាន់សេចក្តីវិនាស គ្មានបានសុខទេ សូមលោកសម្តែង តទៅទៀតចុះ ។ បើដូច្នេះ យើងនឹងសម្តែង អំពីកំណើតដែលអ្នកកើតនោះ អាស្រ័យនូវធម៌ដូចតទៅនេះ ដើមដំបូងគឺ អវិជ្ជាៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសង្ខារ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើត វិញ្ញាណ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតនាមនិងរូប ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសឡាយតនៈ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតផស្សៈ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវេទនា ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតតណ្ហា ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឧបាទាន ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតភព ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជាតិ ៗ មានហើយជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជរា មរណៈ ។ ក៏ធម៌ទាំង១២នេះ ចែកចេញជា២យ៉ាងគឺ រូប២៨ម៉្យាង នាមធម៌៤គឺ វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ម៉្យាងរួមមក នៅលើខន្ធ៥ដដែល ជារបស់ដោយឡែក ពីគ្នា តែត្រូវអាស្រ័យ គ្នានឹងគ្នាហើយប្រព្រឹត្តទៅ ជាសភាវធម៌មួយៗ មិនមែនជាសត្វ ជាបុគ្គល មិនមែនជាខ្លួន-ប្រាណ មិនមែនជាគេជាយើង ជាសភាវៈមួយៗ អាស្រ័យគ្នា នឹងគ្នា កើតឡើងហើយ រលត់សូន្យទៅជាធម្មតា វិលកើត វិលស្លាប់ នៅក្នុងវដ្តសង្សារ រកទីបញ្ចប់គ្មាន ។ រីឯសញ្ញានិងវិញ្ញាណ បានស្តាប់ហើយគិតថា បើយើងប្រឹងនៅតែក្នុង ធម៌១២យ៉ាងនេះ មុខជានឹងបានតែទុក្ខ និងទោសយ៉ាងនេះ ពុំខានឡើយ បើដូច្នេះខ្ញុំទាំងពីរនាក់ សូម សួរទៅបញ្ញាថា តើឲ្យខ្ញុំបដិបត្តិដូចម្តេច ទើបនឹងបានរួច អំពីធម៌ទាំង១២នេះ? បញ្ញាឆ្លើយថា អើសញ្ញា-វិញ្ញាណ អ្នកធ្លាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦ យ៉ាងនេះ ជាយូរអង្វែងណាស់ មកហើយ ។ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនោះគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ហៅថា នាវាត្រៃលោក សម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់សេចក្តីវិនាស វិលទៅវិលមក នៅតែក្នុងភពតូចនិងភពធំ ។ ដូចមានសេចក្តីនៅខាងមុខឯណោះ ។ =វិបស្សនាធម្មបរិយាយ វគ្គទី៧= ត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣ ចូរកើតឡើងដល់អ្នក! ។ កាលបើកំណត់ទុក្ខ មកជាអារម្មណ៍ ជាប់មិនដាច់ ហៅថា ទុក្ខសច្ចៈ មានកិច្ចជាគ្រឿងកំណត់ ។ កាលបើឃើញទុក្ខ ហើយ ចំរើនឲ្យច្រើនឡើងៗ ហៅថា មគ្គសច្ចៈ មានកិច្ចតែខាងធ្វើ ឲ្យចំរើនឡើងនូវធម៌ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា សមុទយសច្ចៈ មានកិច្ចលះបង់នូវតណ្ហា ឧបាទានចោល ។ កាល បើរំលត់តណ្ហា ឧបាទានអស់ហើយ ហៅថា និរោធសច្ចៈ មានកិច្ចត្រូវធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវធម៌មិនទៀង ទុក្ខ អនត្តា និងធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវមគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ! អរិយសច្ចៈទាំង៤ កើតឡើងដល់អ្នកហើយ ។ ត្រង់ដែលអ្នក ព្យាយាមចំរើន ឲ្យឃើញនូវទុក្ខទោសនោះ ហៅថា សម្មាវាយាមោ ។ ត្រង់ដែល អ្នក រំលឹកទៅឃើញតែ មិនទៀង ទុក្ខ អនត្តា រឿយៗហៅថា សម្មាសតិ ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់ចិត្តទុកក្នុងអារម្មណ៍ របស់ត្រៃលក្ខណ៍ទាំង៣នោះ ឲ្យនឹងនៅមូលតែមួយ ហៅថា សម្មាសមាធិ ។ ដូច្នេះអដ្នង្គិកមគ្គទាំង៨ មានដល់អ្នក គ្រប់គ្រាន់ហើយ ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់ទុក្ខមកជាអារម្មណ៍ រមែងរំលត់បង់ នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែល ធ្លាប់ឃើញថាសុខ នោះចេញអស់ ហៅថាព្រះនិព្វាន ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់យកការមិនទៀង មកជាអារម្មណ៍នោះ រមែងរំលត់បង់នូវសញ្ញា ដែលធ្លាប់សំគាល់ថាទៀងៗ ថាជាប់ៗ ថាល្អៗ នោះចេញ កាន់យកអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាន និមិត្តក្នុងអារម្មណ៍ទាំង៦ ហៅថាអនិមិត្តវិមោក្ខ ព្រោះរួចផុតអំពីនិមិត្ត ឬថាឆ្លងផុតអំពី អារម្មណ៍ទាំង៦ អស្មិ មានៈក៏រលត់អស់ទៅ ឬហៅថា អនិមិត្តវិមោក្ខនិព្វាន ដូច្នេះវិញក៏បាន ។ ត្រង់ដែលអ្នក កំណត់នូវធម៌អនត្តា មកជាអារម្មណ៍នោះ គឺកំណត់ឃើញច្បាស់ថា ខន្ធទាំង៥នេះ ពិតជាមិនមែនខ្លួន មិនមែនអញ-ឯង មិនមែនយើង មិនមែនគេ មិនមែនជាប្រុស-ស្រី មិនមែនជាសត្វ-បុគ្គល ។ កំណត់ឃើញច្បាស់ថា ជារបស់ធាតុ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ប៉ុណ្ណោះ ។ កាលបើឃើញថាមិនមែនខ្លួន មិនមែនអញដូច្នោះហើយ ក៏រមែងរំលត់បង់ នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញ ថាខ្លួនៗ ថាអញៗនោះចេញបាន កាន់យកនូវ អសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្ត ហើយប្រព្រឹត្តទៅ ឆ្លងផុតពីសង្ខតធម៌ ឬថាឆ្លងផុត ពីអារម្មណ៍ទាំង៦ ឬថាប្រាសចាក សង្ខារធម៌ជាអារម្មណ៍ ឈ្មោះថាសុញ្ញតវិមោក្ខ ព្រោះ រួចផុតអំពីនិមិត្ត ដែលឃើញថាខ្លួន ថាអញៗនោះ ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ មានគ្រប់គ្រាន់ ដល់អ្នកហើយឬ? មានគ្រប់គ្រាន់ហើយ ព្រះអង្គ ភ្លឺស្វាងច្បាស់ណាស់ៗ ដូចជាព្រះអាទិត្យទើបនឹងរះ ភ្លឺណាស់ ឥតមានសង្ស័យអ្វី បន្តិចបន្តួចក្នុងភពទាំង៣ នេះសោះឡើយ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ក៏ឆ្លងផុតអំពី នាវាត្រៃលោកហើយ ឥតមានការទាក់ទាម នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក ទៀតទេ ។ បញ្ញាពោលថា មហាបាតិមោក្ខទាំង៣នេះ បើអ្នកចូលតាម បាតិមោក្ខណាមួយ ក៏នឹងឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នាទាំង៣ ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌ទុក្ខំ ចូលកាន់ អប្បណិហិតវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌អនិច្ចំ ចូលកាន់អនិមិត្តវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នា ។ កាលបើអ្នកចំរើនធម៌អនត្តា ចូលកាន់សុញ្ញតវិមោក្ខ ក៏ឃើញច្បាស់ នូវព្រះនិព្វានដូចគ្នាដែរ ។ ធម៌ទាំង៣នេះ តាមតែអ្នកស្ទាត់ជំនាញ ពេញចិត្តណាមួយក៏បាន (បានជាកវីបូរាណយើង និពន្ធទុក ក្នុង សាស្ត្រាច្បាប់ក្រមថា) ចូលមហាបាតិមោក្ខ គឺនិព្វានហោង ។ មហាបាតិមោក្ខទាំង៣នេះ ជាធម៌ផុតព្រំដែនរបស់ត្រៃលោក ។ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦ គឺ អដ្នង្គិកមគ្គ៨ អរិយសច្ចៈ៤ ត្រៃលក្ខណ៍៣ និងព្រះនិព្វាន១ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ មានគ្រប់គ្រាន់ ដល់អ្នកហើយ ។ បើដូច្នេះ ចូរអ្នកកំណត់ធម៌ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ឲ្យមាំមួនចុះ ព្រោះថាសេចក្តីកំណត់ ជាហេតុនាំឲ្យត្រាស់ដឹង នូវពោធិបក្ខិយធម៌ ទាំង៣៧ប្រការ ហូរមកជុំលើការកំណត់ទុក្ខ គឺការកំណត់ថាមិនទៀង កំណត់ថាទុក្ខ កំណត់ថាជាអនត្តា ។ ឯការកំណត់ នូវធម៌ទាំង៣នេះ ជាកិច្ចរបស់ទុក្ខសច្ចៈ គឺជាកិច្ចត្រូវតែកំណត់ ហើយចំរើនធម៌ ទាំងនេះឲ្យច្រើនឡើងៗ នេះជាកិច្ចរបស់មគ្គសច្ចៈ ត្រូវតែចំរើនឲ្យច្រើន នូវ សេចក្តីកំណត់ ទាំង៣នេះ ។ បញ្ញាដែលឃើញច្បាស់ នូវកងទុក្ខ មិនទៀងជាទុក្ខ ជាអនត្តា ឃើញច្បាស់នូវចិត្ត ដែលកំណត់ទុក្ខ ឃើញច្បាស់នូវមគ្គ ដែលចំរើនទុក្ខនោះ ឃើញច្បាស់នូវធម៌ ដែលរំលត់ទុក្ខនោះ ត្រង់កិច្ចពិនិត្យឲ្យច្បាស់ នូវធម៌គ្រប់អន្លើនោះ ជាកិច្ចរបស់និរោធសច្ចៈ កិច្ចនេះត្រូវតែធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ដោយញាណ ជាគ្រឿង ត្រាស់ដឹង ។ ធម៌ដែលជាញាណ ត្រូវត្រាស់ដឹងនោះ គឺពោធិបក្ខិយធម៌៣៧ គឺសតិប្បដ្នាន៤ សម្មប្បធាន៤ ឥទ្ធិបាទ៤ ឥន្ទ្រីយ៥ ពលៈ៥ ពោជ្ឈង្គ៧ អង្គមគ្គ៨ ។ ធម៌ទាំង៣៧ ប្រការនេះ កើតឡើងព្រម ដោយគ្រឿងកំណត់ ថាជាទុក្ខ កំណត់ថាមិនទៀង កំណត់ថាជាអនត្តា បើខ្វះគ្រឿងកំណត់ ថាមានទុក្ខជាដើមហើយ ធម៌ទាំង៣៧ប្រការនេះ ឥតកើតមានទេ ។ បើកំណត់យក ធម៌អនត្តាមកជាអារម្មណ៍ ឃើញច្បាស់ថា រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ធម៌ទាំងអស់នេះ មិនមែនជាខ្លួនប្រាណ មិនមែនជាអញ- ឯង មិនមែនជាប្រុស ស្រី មិនមែនជាសត្វ បុគ្គល ឃើញយ៉ាងនេះហើយ ខំបំពេញព្យាយាម ចំរើនមិនឲ្យដាច់ នោះសតិបដ្នាន៤ សម្មប្បធាន៤ ក៏កើតឡើងព្រម ឥទ្ធិបាទ៤ ឥន្ទ្រីយ៥ ពលៈ៥ ពោជ្ឈង្គ៧ អង្គមគ្គ៨ ក៏កើតឡើងព្រមគ្នា ដោយសេចក្តីកំណត់នោះ និងគប្បីព្យាយាម ចំរើនឲ្យច្រើនឡើងៗ នេះជាកិច្ចរបស់មគ្គសច្ចៈ ។ ពិនិត្យឲ្យជាក់ ច្បាស់ នូវពោធិបក្ខិយធម៌ ដែលកើតឡើងព្រម ដោយសេចក្តីព្យាយាម ចំរើននោះ ជាកិច្ចរបស់និរោធសច្ចៈ ។ សេចក្តីថាមគ្គញ្ញាណ ខាងដើមនេះ ធ្វើឲ្យសម្រេច មិនគប្បីធ្វើនូវកិច្ច ដទៃទៀតឡើយ ត្រូវតែចំរើនអនត្តា ជាអនុលោម បដិលោមម្យ៉ាងឲ្យសម្រេច ។ កិលេស ដែលបិទបាំង នូវសច្ចៈទាំង៤នេះ ត្រូវកំចាត់បង់ ដោយអនុលោម៣ ចិត្តដែលមិនជាប់ នៅក្នុងសង្ខារ មិនស្ទុះស្ទារ ទៅកាន់អារម្មណ៍ផ្សេងៗ ដូចជាទឹក ដែលមិនដក់ នៅ លើស្លឹកឈូក មានការប្រព្រឹត្តទៅ មានអនត្តាជាអារម្មណ៍ ទាំងនេះក៏កើតប្រាកដ ដល់ព្រះយោគីដែលមាន សេចក្តីខ្វល់ខ្វាយ ។ លំដាប់នោះ ព្រះយោគីចំរើន នូវអនុលោ មញ្ញាណ ធ្វើនូវព្រះនិព្វាន ដែលមិនមាននិមិត្ត ប្រាសចាកសង្ខារធម៌ ឲ្យជាអារម្មណ៍ ហើយកន្លងនូវ បុថុជ្ជនគោត្រ និងបុថុជ្ជនភូមិ ហើយឡើងទៅកាន់ អរិយគោត្រ និងអ រិយភូមិ គោត្រភូញាណក៏កើតប្រាកដ ហើយគ្របសង្កត់នូវ កិរិយាកើតឡើង និងកិរិយាប្រព្រឹត្តទៅ ហើយក៏ស្ទុះទៅកាន់ ព្រះនិព្វាន ជាអារម្មណ៍ ដូច្នេះឈ្មោះថា គោត្រភូ ហើយក៏នៅ ស្ងៀមយ៉ាងណាមិញ ចំណែកព្រះយោគី ដែលនឹងឆ្លងទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ អនុលោមជវនដែល ពិចារណាឃើញ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដូច្នេះ ក៏មិនព្រម លែងនៅរូបនោះ ហើយលោតឡើង ដោយអនុលោមចិត្ត ជាបឋម មានចិត្តទោរទន់ ទៅកាន់ព្រះនិព្វាន ដូចជាទោរទន់ ទៅកាន់ត្រើយម្ខាង ជិតព្រះនិព្វាន ដោយ តតិយជវន ដូចជាដល់ត្រើយខាងនាយ លែងពិចារណានូវសង្ខារ ដល់នូវត្រើយគឺព្រះនិព្វាន ដោយគោត្រភូចិត្ត អនុលោមញ្ញាណ កំចាត់បង់នូវងងឹតគឺកិលេស ដែលបិទ បាំងនូវសច្ចៈ៤ តែមិនអាចធ្វើនូវ ព្រះនិព្វានឲ្យជា អារម្មណ៍បានឡើយ។ ឯគោត្រភូទើបធ្វើ ព្រះនិព្វានឲ្យជាអារម្មណ៍បាន តែមិនអាច កំចាត់បង់ងងឹត គឺកិលេសបានឡើយ ។ ចំណែកអនុលោមញ្ញាណ កំចាត់បង់នូវកិលេសបាន តែមិនអាចឃើញ នូវព្រះនិព្វាន ដោយខ្លួនឯងបានទេ ។ ឯគោត្រភូញាណ ឃើញនូវព្រះនិព្វាន តែមិនអាចកំចាត់បង់ កិលេសបានឡើយ មគ្គមិនលែងនូវសញ្ញា ដែលគោត្រភូញាណឲ្យ ។ បញ្ញានោះក៏ត្រាស់ដឹង តៗគ្នាមិនដាច់ ហើយទំលាយ នូវគំនរលោភៈ ទោសៈ មោហៈ ដោយអំណាច អរិយមគ្គញ្ញាណ ។ នែសញ្ញា- វិញ្ញាណ ! ផ្លូវប្រតិបត្តិដែលបាន សំដែងមកនេះ អ្នកឃើញសព្វគ្រប់ហើយឬ? ខ្ញុំព្រះករុណាទាំង២នាក់ បានឡើងជិះ នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ដែល ប្រដាប់ដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនោះ ឃើញថាត្រជាក់ណាស់ សុខក្សេមក្សាន្តណាស់ ភ្លឺណាស់ ។ ផ្លូវប្រតិបត្តិដើម្បីជា គ្រឿងរំលត់ទុក្ខ ខ្ញុំស្គាល់ច្បាស់ណាស់ហើយ ឥត មានទាក់ទាមទេព្រះអង្គ សូមព្រអង្គសំដែងធម៌ តទៅទៀត ។ អើបើដូច្នោះ យើងនឹងសំដែងអំពី នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦យ៉ាង និង កិលេសដែលកើតឡើង ជ្រៀតជ្រែកនៅ ជាមួយគ្នានោះតទៅ ធម៌ទាំង ១៦នោះគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ឧបមាដូចជានាវា សម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់ភពតូច និងភពធំ ប្រកបទៅ ដោយ ទុក្ខនិងទោស ច្រើនជាអនេក រាប់មិនអស់ នៅក្នុងភព៣ កើតហើយស្លាប់ ៗ ហើយកើតវិញ រកទីបំផុតគ្មាន ព្រោះតែប្រកបដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនេះ ។ នឹងអ ធិប្បាយអំពីធម៌ ទាំង១៦យ៉ាងនេះតទៅគឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២នោះ បានសំដែងរួចមកហើយ (ក្នុងទំព័រលេខ២៩) ឯក្នុងទីនេះនឹងសំដែង តែអំពីត្រៃលោក និងអាកាសធាតុ ប៉ុណ្ណោះ ។ ត្រៃលោកនោះមាន៣គឺ កាមលោក១ រូបលោក១ អរូបលោក១ និងអាកាសធាតុ១ ជាមេប្រធាន លើលោកទាំង៣ ។ អាកាសធាតុ ធាតុដែលស្រូបជប់ ឲ្យកើត ឡើង នូវធាតុដី ធាតុទឹក ធាតុភ្លើង ធាតុខ្យល់ នៅក្នុងលោកទាំង៣នេះ ម្ល៉ោះហើយសង្ខារលៃលក តាក់តែងឲ្យកើតមនុស្ស សត្វ នៅក្នុងកាមភព រូបភព អរូបភព ដោយសង្ខារ ជាអ្នកតាក់តែងលៃលក ទៅតាមអំពើបុណ្យ និងអំពើបាបរបស់សត្វ ល្អនិងអាក្រក់ ធំនិងតូច ខ្ពស់និងទាប ដោយសង្ខារជាអ្នកចាត់ចែង លៃលកឲ្យកើតឡើង ដោយអាស្រ័យ នូវធាតុទាំង៥ គឺអាកាសធាតុ១ ធាតុដី១ធាតុទឹក១ ធាតុភ្លើង១ ធាតុខ្យល់១ កើតឡើងតៗគ្នាគឺ អវិជ្ជា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ នាមរូប១ សឡាយតនៈ១ ផស្សៈ១ វេទនា១ តណ្ហា១ ឧបាទាន១ ភព១ ជាតិ១ ជរាមរណៈ១ ធម៌ដែលកើតឡើង តៗគ្នានេះហៅថា បដិច្ចសមុប្បាទ ។ កងទុក្ខទាំង១២ ក៏កើតឡើង តៗគ្នាជាមួយនឹង បដិច្ចសមុប្បាទ ហើយប្រព្រឹត្តទៅ នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក៣គឺ កាមលោក រូបលោក អរូបលោក លោកទាំង៣នេះ បានសេចក្តីថាវិនាស ក្នុងកាមលោកក៏វិនាស រូបលោកនិងអរូបលោក ក៏ វិនាស ត្រង់សេចក្តីថាវិនាស ហៅថា លោក ។ ត្រង់ដែលសូន្យ ចន្លោះទទេៗ ហៅថាអាកាសធាតុ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ឧបមាដូចជានាវា មួយសម្រាប់ដឹកនាំសត្វ ឲ្យទៅកាន់សេចក្តីវិនាស នៅតែក្នុងត្រៃលោក ទាំង៣នេះទេ គឺកើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើត រាប់មិនអស់ រកទីចប់គ្មាន ។ ហេតុមកតែអំពីអវិជ្ជា តណ្ហានិងឧបាទាន ដែលជាបច្ច័យឲ្យកើតភព។ ភពនោះមាន២យ៉ាងគឺ ឧបបត្តិភព១ កម្មភព១ ។ ចំណែកឧបបត្តិភពនោះ មាន៩ ផ្សេងគ្នាដោយខន្ធ គឺកាមភព១ រូបភព១ អរូបភព១ សញ្ញាភព១ អសញ្ញាភព១ នេវសញ្ញានាសញ្ញាភព១ ឯកវោការភព១ ចតុវោការភព១ បញ្ចវោការភព១ ភពទាំង៩នេះ ហៅថា ឧបបត្តិភព ។ ចំណែកកម្មភព ភពដែលប្រកបដោយ តម្រេកទាំងប៉ុន្មាន បានដល់អបាយភូមិ៤ មនុស្ស១ និងស្ថានសួគ៌៦ជាន់ ។ រូបភពគឺភពដែលមានរូប បានដល់ ព្រហ្ម១៦ជាន់ ។ អរូបភព ភពដែលឥតរូប បានដល់អរូបព្រហ្ម៤ជាន់ ។ សញ្ញាភព គឺភពដែលមានសញ្ញា ។ អសញ្ញាភព ភពដែលឥតសញ្ញា ។ នេវសញ្ញានាសញ្ញាភព បាន ដល់អរូបព្រហ្ម៤ ។ ភព៩សង្ខេបតែប៉ុណ្ណេះ ។ នឹងសំដែងអំពីកម្មភពតទៅ ។ ឯកម្មភពនេះគឺភពដែលសត្វធ្វើ មាន៣យ៉ាងគឺ កាមភព១ រូបភព១ អរូបភព១ ។ ភពទាំង៣នេះ មានឧបាទាននិងតណ្ហា ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ នឹងវិនិច្ឆ័យអំពីតណ្ហា និងឧបាទានដែលបង្កើតឡើង នូវភពនោះៗ ។ តណ្ហានោះមាន៣៦គឺ តណ្ហាខាងក្នុងមាន១៨ ខាងក្រៅមាន១៨ រួមជា៣៦ ។ ឯតណ្ហា ខាងក្នុងនោះគឺ ចិត្តត្រេកអរនឹងភ្នែក តួចិត្ត ដែលត្រេកអរនោះ ហៅថា កាមតណ្ហា ភ្នែកនោះហៅថា កាមភព ។ បើជាប់ចិត្តនឹងភ្នែក ប្រកាន់យកតែទៀងៗ តួចិត្តជាប់នេះ ហៅថា ភវតណ្ហា ភ្នែកនោះជារូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ឲ្យភ្នែក ចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា ភ្នែកនោះហៅថា អរូបភព១ ។ ក្នុងភ្នែក១មានតណ្ហា ៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ គឺកាមតណ្ហា និងភវតណ្ហា ប្រកបដោយ សស្សតទិដ្និចំណែកឯវិភវតណ្ហា ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ ។ ឯឧបាទាននោះ ប្រកាន់ទៅតាម តណ្ហា ទាំង៣ មិនដែលលះបង់ ចោលគ្នាឡើយ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងត្រចៀក តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា ត្រចៀកនោះជា កាមភព បើចិត្តជាប់នឹងត្រចៀក ឲ្យនៅតែ ទៀងៗ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា ត្រចៀកនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យត្រចៀកចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួ ចិត្តមិនចង់នោះហៅថា វិភវតណ្ហា ត្រចៀកនោះហៅ ថា អរូបភព១ ។ ក្នុងត្រចៀក១ មានតណ្ហា៣ មានភព៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងច្រមុះ តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះ ហៅថា កាមតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅ ថា កាមភព ។ បើចិត្តជាប់នឹងច្រមុះ ចង់ឲ្យនៅតែទៀងៗ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យច្រមុះចាស់ ឈឺស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ច្រមុះនោះហៅថា អរូបភព១ ។ ក្នុងច្រមុះនោះ មានតណ្ហា៣ មានភព៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ គឺកាមតណ្ហា និងភវតណ្ហា ប្រកបដោយ សស្សតទិដ្និ និងវិភវតណ្ហា ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងអណ្តាត តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះហៅថា កាមតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា កាម ភព ។ បើចិត្ត ជាប់នឹងអណ្តាតនោះ តួចិត្តជាប់នោះហៅថា ភវតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្ត មិនចង់ឲ្យ អណ្តាតចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា អណ្តាតនោះហៅថា អរូបភព១ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងកាយ តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះហៅថា កាមតណ្ហា កាយនោះហៅថា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹង កាយ តួចិត្តដែលជាប់នោះ ហៅថា ភវតណ្ហា កាយនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យកាយចាស់ ឈឺ ស្លាប់ តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ហៅថាវិភវតណ្ហា កាយនោះ ហៅថា អរូបភព១ ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងចិត្ត តួចិត្តដែលត្រេកអរ នោះហៅថា កាមតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងចិត្ត តួចិត្តដែល ជាប់នោះ ហៅថា ភវតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យចិត្តព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ចិត្តនោះហៅថា អរូបភព១ ។ តណ្ហា១៨ខាងក្នុង =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៨= នឹងសំដែងអំពីតណ្ហាខាងក្រៅ១៨តទៅទៀត ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងរូប តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា រូបនោះជា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងរូប តួចិត្ត ដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា រូបនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរូបព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា រូបនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងរូប១មានភព៣ មាន តណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងសម្លេង តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះជា កាមតណ្ហា សម្លេងនោះ ជាកាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹង សម្លេង តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា សម្លេងនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យសម្លេងព្រាត់ប្រាស តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា សម្លេងនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងសម្លេង១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ (ដូចគ្នាទាំងអស់) ។ បើចិត្តត្រេកអរនឹងក្លិន តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា ក្លិននោះ ជាកាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងក្លិន តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា ក្លិននោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យក្លិនព្រាត់ប្រាស បាត់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជាវិភវតណ្ហា ក្លិន នោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងក្លិន១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងរស តួចិត្តដែលត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា រសនោះជា កាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់នឹងរស តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា រសនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរសនោះបាត់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា រសនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងរស១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងសម្ផស្ស តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា កាម ភព១ ។ បើចិត្តជាប់ នឹងសម្ផស្ស តួចិត្តដែលជាប់នោះ ជាភវតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យសម្ផស្សបាត់បង់ទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះជា វិភវតណ្ហា សម្ផស្សនោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងសម្ផស្ស១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បើចិត្តត្រេកអរ នឹងធម្មារម្មណ៍ តួចិត្តដែល ត្រេកអរនោះ ជាកាមតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា កាមភព១ ។ បើចិត្តជាប់ នឹងធម្មារម្មណ៍ តួចិត្តដែល ជាប់នោះជា ភវតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា រូបភព១ ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យធម្មារម្មណ៍ ព្រាត់ប្រាសទៅ តួចិត្តដែល មិនចង់នោះ ជាវិភវតណ្ហា ធម្មារម្មណ៍នោះជា អរូបភព១ ។ ក្នុងធម្មារម្មណ៍១ មានភព៣ មានតណ្ហា៣ មានឧបាទាន៣ មានទិដ្និ២ ។ បូករួមតណ្ហាខាងក្នុង១៨ និងខាងក្រៅ១៨ ត្រូវជា៣៦ ។ តណ្ហាទាំង៣៦នេះ តែងកើតឡើង ផ្លាស់ប្តូរគ្នាជាធម្មតា ។ ត្រង់ដែលផ្លាស់ប្តូរគ្នា ម្តងៗនេះហើយ ដែល ចាត់ជាអតីត អនាគត បច្ចុប្បន្ន ។ កាលបើភ្នែកក្រឡេក ឃើញរូបហើយ ចិត្តត្រេកអរ កាមតណ្ហានេះ ជាបច្ចុប្បន្ន អតីត អនាគតមិនទាន់ មានមកដល់ ។ កាលបើចិត្ត ជាប់ នឹងរូប ភវតណ្ហានេះជា បច្ចុប្បន្ន កាមតណ្ហានោះ ជាអតីតវិញ អនាគត មិនទាន់មានមកដល់ ។ កាលបើចិត្តមិនចង់ ឲ្យរូបព្រាត់ប្រាស វិភវតណ្ហានេះ ជាបច្ចុប្បន្ន ភវតណ្ហា នោះ ជាអតីតវិញ អនាគតមិនទាន់ មានមកដល់ ។ តណ្ហានេះចាត់ទុកជា អតីត៣៦ អនាគត៣៦ បច្ចុប្បន្ន៣៦ រួមទាំងអស ត្រូវជា១០៨ ។ ជាតិកើតមានព្រោះភព ភពកើតមានព្រោះឧបាទាន ឧបាទានកើតមានព្រោះតណ្ហា តណ្ហាកើតមានព្រោះវេទនា វេទនាកើតមានព្រោះផស្សៈ ផស្សៈកើតមាន ព្រោះសឡាយតនៈ សឡាយតនៈកើតមានព្រោះនាមនិងរូប នាមនិងរូបកើតមានព្រោះសង្ខារ សង្ខារកើតមានព្រោះអវិជ្ជា ។ ក៏បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាធម៌ដោយឡែកអំពី គ្នា តែត្រូវអាស្រ័យគ្នា ហើយកើតឡើងតៗគ្នា ព្រោះមានអវិជ្ជា និងសង្ខារជាមេប្រធាន បណ្តាលឲ្យកើតឡើង តៗគ្នាមិនដាច់ ហើយអវិជ្ជា ទៅកាន់ការ គ្រប់តំណែង សង្ខារ ក៏ជាអ្នកតាក់តែងគ្រប់ដំណែង នៅក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទធម៌នេះ ហើយកងទុក្ខ ទាំង១២មានជាតិទុក្ខជាដើម ក៏កើតឡើងតៗគ្នា ព្រោះមានអវិជ្ជា និងសង្ខារជា បច្ច័យ ។ កាល បើបដិច្ចសមុប្បាទ កើតឡើង កងទុក្ខក៏កើតឡើង ហើយហូរចូល ទៅកាន់ត្រៃលោក ។ ត្រៃលោក ក៏បញ្ជូនទៅកាន់ អាកាសធាតុ ទៅនៅត្រង់សេចក្តី វិនាសសូន្យសោះ ទទេៗហៅថា អាកាសធាតុ ។ នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ ទៅដោយ ធម៌ទាំង១៦យ៉ាងនេះ គឺបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ត្រូវជា១៦ ។ កាលបើធម៌ ទាំង១៦នេះកើតឡើង ហើយ ភ្លើងទុក្ខនិងភ្លើងកិលេស ក៏កើតឡើង តៗគ្នាជាប់មិនដាច់ ដូចន័យដែលមាន សេចក្តីអធិប្បាយ ទៅខាងមុខនេះ ។ ភ្លើងកិលេស ដែលកើតឡើង តៗគ្នានោះដូច្នេះគឺ សំយោជនៈ១០ កិលេស១០ មិច្ឆត្តធម៌១០ លោកធម៌៨ មច្ឆរិយៈ៥ វិបល្លាស៣ គន្ថៈ៤ អគតិ៤ អាសវៈ៤ ឱឃៈ៤ យោគៈ៤ នីវរណៈ៥ ឧបាទាន៤ បរាមាសៈ១ អនុសយៈ៧ មលៈ៣ អកុសលកម្មបទ១០ អកុសលចិត្តុប្បាទ១២ ។ សំយោជនៈ១០ គឺ សក្កាយទិដ្និ ប្រកាន់កាយថា ជារបស់ខ្លួន១ វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ ស្ទាក់ស្ទើរ១ សីលពត្តបរាមាសៈ ចិត្តស្ទាបអង្អែល ក្នុងជីវិត១ កាមរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងកាម១ បដិឃៈ សេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់ចិត្ត១ រូបរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងរូបភព១ អរូបរាគៈ សេចក្តីត្រេកអរ ក្នុងអរូបភព១ មានោ លើកដាក់ខ្លួន ឯងប្រកាន់១ ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តអណ្តែតអណ្តូង រាយមាយ១ អវិជ្ជា សេចក្តីល្ងង់ខ្លៅ១ ។ កិលេស១០នោះ គឺ លោភោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យជាប់ជំពាក់នៅ ក្នុងអារម្មណ៍១ ទោសោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យប្រទុស្ត ក្នុងអារម្មណ៍ ឬថ្នាំងថ្នាក់១ មោហោ សភាពធ្វើចិត្ត ឲ្យវង្វេងក្នុងអារម្មណ៍១ មានោ សភាពលើកខ្លួន ឬដាក់ខ្លួន១ ទិដ្និ ធម្មជាតិធ្វើចិត្ត ឲ្យឃើញខុស ឬយល់ខុស១ វិចិកិច្ឆា ធម្មជាតិឲ្យសង្ស័យ ឬស្ទាក់ស្ទើរ១ ថីនំ ធម្មជាតិ ធ្វើចិត្តឲ្យរួញរា ឬឲ្យធុញទ្រាន់ ក្នុងកុសលផ្សេងៗ១ ឧទ្ធច្ចំ ធម្មជាតិ ធ្វើចិត្តឲ្យញាប់ញ័រ ឬឲ្យរាយមាយ១ អហិរិកំ ធម្មជាតិ មិនខ្ពើមអំពើទុច្ចរិត១ អនោតប្បំ ធម្មជាតិមិនខ្លាច ឬមិនតក់ស្លុត នូវអំពើទុច្ចរិត១ ។ មិច្ចត្តធម៌១០នោះគឺ ១- មិច្ឆាទិដ្និ គំនិតយល់ខុស ហើយប្រកាន់ថាត្រូវ ២- មិច្ឆាសង្កប្បៈ ត្រិះរិះខុស ៣- មិច្ឆាវាចា សំដីខុស ៤-មិច្ឆាកម្មន្តៈ ការងារខុស ៥- មិច្ឆាអាជីវៈ ចិញ្ចឹមជីវិតខុស ៦- មិច្ឆាវាយាមៈ ព្យាយាមខុស ៧- មិច្ឆាសតិ រលឹកខុស ៨- មិច្ឆាសមាធិ ដំកល់ចិត្តខុស ៩- មិច្ឆាវិមុត្តិ ផុតខុស ១០- មិច្ឆាញាណ ដឹងខុស ។ លោកធម៌៨នោះគឺ ១-លាភោ បានលាភ ២-អលាភោ មិនបានលាភ ៣-យសោ បានយស ៤-អយសោ មិនបានយស ៥-សុខំ បានសុខ ៦-ទុក្ខំ បានទុក្ខ ៧-និន្ទា តិះដៀល ៨-បសំសា សរសើរ ។ មច្ឆិរិយៈ៥នោះគឺ ១-អាវាសមច្ឆរិយៈ កំណាញ់អាវាស (ឬទីលំនៅ) ២-កុលមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ត្រកូល ៣-លាភមច្ឆរិយៈ កំណាញ់លាភ ៤-វណ្ណមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ពណ៌សម្បុរ (ឬកំណាញ់គុណ) ៥-ធម្មមច្ឆរិយៈ កំណាញ់ធម៌ ។ គន្ថៈ៤នោះគឺ ១-អភិជ្ឈាកាយគន្ថៈ ចំណងកាយគឺអភិជ្ឈា ២-ព្យាបាទកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺព្យាបាទ ៣-សីលពត្តបរាមាសកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺសីលពត្តបរាមាសៈ ៤-ឥទំភិនិវេសកាយគន្ថៈ ចំណងកាយ គឺសេចក្តីសំគាល់ ថារបស់នេះពិត ។ វិបល្លាស៣នោះគឺ ១-សញ្ញាវិបល្លាស សំគាល់ខុស គឺយល់ថាខន្ធ៥ ដែលជារបស់មិនទៀង សំគាល់ថាទៀង ទុក្ខសំគាល់ថាសុខ មិនមែនខ្លួន សំគាល់ថាខ្លួន ២-ចិត្តវិបល្លាស ត្រិះរិះខុស ៣-ទិដ្និវិបល្លាស យល់ខុស ។ អគតិ៤នោះគឺ ១-ឆន្ទាគតិ លំអៀងព្រោះ ស្រឡាញ់ ២-ទោសាគតិ លំអៀងព្រោះស្អប់ ៣-មោហាគតិ លំអៀងព្រោះ មិនដឹង ៤-ភយោគតិ លំអៀងព្រោះភ័យខ្លាច ។ អាសវៈ៤នោះគឺ ១-កាមាសវៈ តម្រាំគឺកាម ២-ភវាសវៈ តម្រាំគឺភព ៣-ទិដ្នាសវៈ តម្រាំគឺទិដ្និ ការយល់ខុស ៤-អវិជ្ជាសវៈ តម្រាំគឺអវិជ្ជា សេចក្តីល្ងង់ ។ ឱឃៈ៤នោះគឺ ១-កាមោឃៈ អន្លង់គឺកាម ២-ភវោឃៈ អន្លងគឺភព ៣-ទិដ្នោឃៈ អន្លង់គឺទិដ្និ ៤-អវិជ្ជោឃៈ អន្លង់គឺអវិជ្ជា ។ នីវរណៈ៥នោះគឺ ១-កាមច្ឆន្ទៈ សេចក្តីប្រាថ្នាក្នុងកាម ២-ព្យាបាទៈ សេចក្តីគំនុំគំគួន ៣-ថីនមិទ្ធៈ សេចក្តីរួញរា ៤-ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តអណ្តែតអណ្តូង ៥-វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យមិនដាច់ស្រេច ។ ឧបាទាន៤នោះគឺ ១-កាមុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងកាម ២-សីលពត្តុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងសីលវត្ត ៣-អត្តវាទុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ក្នុងខ្លួនប្រាណ ៤-ទិដ្នុបាទាន ការប្រកាន់ខ្ជាប់ ក្នុងការយល់ឃើញ ។ បរាមាសៈ១ គឺមិច្ឆាទិដ្និ ។ អនុសយៈ៧នោះគឺ ១-កាមរាគានុសយៈ ២-ភវរាគានុសយៈ ៣-បដិឃានុសយៈ ៤-មានានុសយៈ ៥-ទិដ្នានុសយៈ ៦-វិចិកិច្ឆានុសយៈ ៧-អវិជ្ជានុសយៈ ។ អនុសយៈទាំង៧នេះ ជាកិលេស ដេកត្រាំនៅរឿយៗ ក្នុងសន្តានរបស់សត្វ ។ មូលៈ៣នោះគឺ ១-លោភៈ ២-ទោសៈ ៣-មោហៈ ។ អកុសលកម្មបទ១០នោះគឺ កាយកម្ម៣ វចីកម្ម៤ មនោកម្ម៣ ត្រូវជា១០ ។ អកុសលចិត្តុប្បាទ១២នោះគឺ លោភមូល៨ ទោសមូល២ មោហមូល២ ត្រូវជា១២ ។ ភ្លើងកិលេសដែលកើតឡើងតៗគ្នាដូច្នេះនេះ គឺមកតែអំពីអវិជ្ជានិងសង្ខារ ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង នៅក្នុងបដិច្ចសមុប្បាទដដែល ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ ! អ្នកឃើញភ្លើងកិលេស ហើយឬនៅ? សាធុ សាធុ ប្រពៃហើយ! ប្រពៃហើយ! ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឃើញច្បាស់ ណាស់ហើយ ថាភ្លើងកិលេស ទាំងអស់នេះ ប្រជុំចូលក្នុង បដិច្ច សមុប្បាទធម៌ ទាំង១២ពិតមែន ហើយធម៌ទាំងនេះបង្វិល ឲ្យវិលទៅកាន់ នាវាត្រៃលោក ហើយក៏នាំចូល ទៅកាន់អាកាសធាតុ គឺជារបស់ សោះសូន្យទទេៗ រកប្រយោជន៍ គ្មាន ស្លាប់ទៅទទេៗ មានតែភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ជាប់តាម ទៅជាមួយផង ដល់ត្រឡប់ មកកើតវិញ ក៏មកទទេៗ មានតែភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស តាមមក ជាមួយ ផង ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ ឃើញច្បាស់ថា នាវាត្រៃលោក ដែលប្រដាប់ដោយ ធម៌១៦គឺ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ត្រៃលោក៣ អាកាសធាតុ១ ។ ធម៌ទាំង១៦នេះ ពិតជាប្រកប ទៅ ដោយភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ដុតបំផ្លាញរូប ដុតបំផ្លាញនាម ឲ្យរលាយទៅជា អាកាសទទេៗ ។ ឯភ្លើងទុក្ខទាំង៤ភ្នក់នេះ សម្រាប់ដុតបំផ្លាញ រូបទាំង២៨ឲ្យ រលាយសោះ សូន្យ ទៅទទេៗ ។ ចំណែកភ្លើងកិលេស ទាំង១៥០០នេះ សម្រាប់ដុតបំផ្លាញ ពួកនាមទាំង៤គឺ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ឲ្យរលាយសោះសូន្យទៅ ហើយបំភ្លៃ កំណើត ឲ្យក្លាយទៅកើត ជាប្រេត-នរក-តិរច្ឆាន-អសុរកាយ សោយនូវសេចក្តី ទុក្ខវេទនា រកទីបំផុតគ្មាន ។ សត្វទាំងអស់ វិលកើតវិលស្លាប់រាប់មិនអស់ នៅក្នុងភពតូចនិងភពធំ ហេតុមកតែអំពី អវិជ្ជាខ្ទប់មុខ ឲ្យងងឹតងងល់ងប់ដូចយប់ ដូចមនុស្សខ្វាក់ លលើធ្វើលលាក់ ដូចអន្ទាក់ឆ្វាក់រឹតក អូសទាញដឹកនាំ ឲ្យនៅតែក្នុង នាវាត្រៃលោក ច្រើនមីរដេរដាស កកកុញណែនណាន់តាន់តាប់ ចង្អៀតដូចជា អង្ករនៅក្នុងនាឡិ ឬដូចជាស្និតចេក ត្រា រាប់ពុំអស់ នូវមនុស្សសត្វដែលជិះ នៅលើនាវាត្រៃលោក ហើយបើកទៅ តាមប្រឡាយទឹក ដែលហូរត្របាញ់ គឺតណ្ហា ឆ្ពោះទៅកាន់ ភពតូចនិងភពធំ នោះឯង ។ ខ្ញុំទាំងពីរ នាក់ ឃើញច្បាស់ណាស់ ព្រះអង្គ ថាមនុស្សសត្វ ទាំងអស់នេះ ស្ម័គ្រចិត្តជិះ តែនាវាត្រៃលោក ច្រើនរាប់មិនអស់ ។ ឯនាវាត្រៃល័ក្ខណ៍វិញ នៅចត ចោលទទេ ឥតមាន មនុស្ស ឬសត្វណាជិះ សោះឡើយ មែនឬមិនមែន ព្រះអង្គ? អើ! មែនហើយសញ្ញា វិញ្ញាណ អ្នកឃើញយ៉ាងហ្នឹង ត្រូវហើយ ព្រោះមានច្បាប់ថា ត្រៃលោក គោកត្រៃលក្ខណ៍ សង្សារចក្ក វិលមិនដល់ អវិជ្ជាជាឫសគល់ ជា បច្ច័យនៃសង្ខារ នាំសត្វឲ្យសោកសៅ លិចលង់ទៅ ក្នុងជលសារ បញ្ចមារមោហន្ធការ រឹតរុំហ៊ុំជុំជាប់នៅ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! មារទាំង៥នោះគឺ កិលេសមារ១ ខន្ធមារ១ អភិសង្ខារមារ១ មច្ចុមារ១ ទេវបុត្តមារ១ មារទាំង៥នេះ មានខ្សែ៥ សម្រាប់ចងមនុស្សសត្វ រឹតរុំហ៊ុំឲ្យជាប់នៅ តែក្នុងនាវាត្រៃលោក បានជានាវាត្រៃលក្ខណ៍ នេះនៅទំនេរ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណ សួរទៅបញ្ញាថា កាលពីដើម ខ្ញុំបានធ្វើទាន សីល ភាវនាណាស់ដែរ តើខ្ញុំបាននៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ដែរឬទេ? ។ បញ្ញាសួរទៅសញ្ញា វិញ្ញាណវិញថា កាលអ្នកធ្វើ ទាន សីល ភាវនានោះ តើអ្នកសំគាល់ឃើញ ដូចម្តេចបានជាអ្នកធ្វើ? ។ ខ្ញុំសំគាល់ឃើញដូច្នេះថា ធ្វើទានឲ្យបានផល មានភោគសម្បត្តិ ធ្វើសីលឲ្យបានផល មានអាយុវែង រូបល្អ ចំរើនភាវនា ឲ្យបានផលមានបញ្ញា និងបានសេចក្តីសុខច្រើន ខ្ញុំសំគាល់ឃើញ ដូច្នេះហើយ ក៏ខំធ្វើទាន សីល ភាវនាទៅ ។ បញ្ញាថា បើអ្នកសំគាល់ ឃើញដូច្នោះ ហើយខំធ្វើទាន សីល ភាវនាយ៉ាងនេះ មិនបានចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ជាដាច់ខាត បានជាថា មិនបានចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍នោះ ព្រោះថាអ្នកសំគាល់ យក ត្រៃលោកមកជាអារម្មណ៍ ហៅថាលោកាធិបតេយ្យ អត្តាធិបតេយ្យ ។ ទាន សីល ភាវនារបស់អ្នកនេះ ចាត់ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំងអស់ ។ បើទាន សីល ភាវ នារបស់អ្នក កាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍នោះ ទើបចាត់ចូល ទៅក្នុងនាវា ត្រៃលក្ខណ៍ទាំងអស់ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ទាន សីល ភាវនា ដែលខ្ញុំបានធ្វើទាំងអស់ មិនចាត់ចូល ទៅក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ខ្ញុំក៏យល់ព្រមហើយ ពិតជានៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ប្រាកដមែន ចុះចំណែក ផលបុណ្យ បានឬមិនបាន? ។ បញ្ញាថា សេចក្តីត្រង់នេះ អ្នកចាំស្តាប់ អភិធម្មសំដែងថា សោមនស្ស សហគត ញាណសម្បយុត្ត កុសលចិត្តកើតឡើង ប្រកបដោយ សោមនស្សវេទនា ប្រកបដោយញាណ ជាគ្រឿងដឹង បើមាន ញាណ ទើបធ្វើទាន សីល ភាវនា កាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍បាន ។ កុសលចិត្ត ដែលកើតឡើងក្នុង នាវាត្រៃល័ក្ខណ៍ បើគ្មានញាណទេ ហើយធ្វើទាន សីល ភាវនា ប្រើតែវិញ្ញាណនោះ កាន់យកបានតែ លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ប៉ុណ្ណោះ ជាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ សោមនស្ស សហគត ទិដ្និគតសម្បយុត្ត លោភចិត្តកើតឡើង ប្រកបដោយ សោមនស្សវេទនា និងព្រមដោយទិដ្និ ទាំង២ប្រការគឺ សស្សតទិដ្និ១ ឧច្ឆេទទិដ្និ១ ។ បើធ្វើទាន ប្រកបដោយសោមនស្ស ព្រមដោយទិដ្និ ដែលយល់ឃើញថា អនាគតទៅ ខាងមុខ នឹងមានភោគ សម្បត្តិច្រើន ឃើញដូច្នោះហើយ ចិត្តក៏ត្រេកអរ ជាប់ចិត្តនឹងសម្បត្តិ ហើយក៏ប្រាថ្នាថា ឲ្យបាន សម្បត្តិ៣គឺ សម្បត្តិមនុស្ស១ សម្បត្តិទេវតា១ សម្បត្តិព្រះនិព្វាន១ ។ ចំណែកឯអ្នក ដែលទទួល យកទាននោះ ក៏ឲ្យពរថា ឲ្យអ្នកបានសម្រេច ដូចសេចក្តីប្រាថ្នា របស់អ្នក ចុះ ។ ចំណែកអ្នកម្ចាស់ទាន ក៏កើតលោភមូល សោមនស្ស ជាទិដ្និសម្បយុត្ត រឹតតែខ្លាំងឡើងៗ ត្រង់ដែលយល់ឃើញថា ធ្វើទានបាន សម្បត្តិច្រើននេះ ជាតួសស្សតទិដ្និ ។ ត្រង់ចិត្តដែលជាប់ នឹងសម្បត្តិ ប្រកាន់ឲ្យតែមានៗ ឲ្យតែនៅៗ នេះជាតួភវតណ្ហា ។ ត្រេកអរនឹងរបស់មាន ត្រេកអរនឹងរបស់នៅ នេះជាតួកាមតណ្ហា ។ បើមិនចង់ឲ្យ របស់ នោះវិនាស ព្រាត់ប្រាសទៅ នេះជាតួវិភវតណ្ហា ។ វិភវតណ្ហានេះ ប្រកបដោយ ឧច្ឆេទទិដ្និ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ហើយ វិនិច្ឆ័យដោយខ្លួនឯង ចុះរឿងទាននេះ ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់ស្តាប់បានជាក់ច្បាស់ណាស់ ថាធ្វើទានប្រកបដោយញាណសម្បយុត្ត ទើបបានមហាកុសល៨ ខ្ញុំដឹងច្បាស់ថាខ្ញុំជាបុថុជ្ជន គ្មានញាណសម្បយុត្ត ទេ ព្រោះញាណសម្បយុត្តនោះ មានពីត្រឹមព្រះ សោតាបន្នបុគ្គល ឡើងទៅ ម្ល៉ោះហើយបានជា ខ្ញុំធ្វើទានតាំងពី ដើមរៀងរាបមក មានតែលោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្ត ធ្វើ ទានប្រាថ្នា ចង់ឲ្យបានតែផលបុណ្យ គឺឲ្យបានតែ ទ្រព្យច្រើនប៉ុណ្ណោះ ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ យល់ឃើញថា ខុសឆ្ងាយអំពី ព្រះពុទ្ធសាសនា គ្មានឆិតគ្មានជ្រិះសោះ ។ ខ្ញុំ ខុសណាស់ ព្រះអង្គបញ្ញា ហើយខ្លួនខ្ញុំមិនដឹង ជាខុសផង ឥឡូវនេះខ្ញុំបានភ្លឺ ណាស់ហើយព្រះអង្គ ខ្ញុំលែងវង្វេង ទៀតហើយ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ខុសម្លឹងៗ ហើយមិន ដឹង ជាខុសផង ធ្វើទានម្តងៗលោភៈ តណ្ហារឹតតែច្រើនឡើង ម៉្លោះហើយផលលោភៈ ផលតណ្ហាឲ្យមក បានតែក្រៗ តែខ្វះៗ នេះជាផល របស់លោភៈ និងតណ្ហាហុចផល ឲ្យយ៉ាងនេះឯង ។ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ខុសណាស់ព្រះអង្គ កាលខ្ញុំទៅរកស៊ី ធ្វើការងារអ្វីៗ ក៏យកលោភៈ តណ្ហានិងទិដិ្ន ទៅធ្វើទៅរក ដល់ខ្ញុំទៅធ្វើទាន ក៏យកលោភៈ តណ្ហា និងទិដ្និទៅធ្វើ ទានទៀត ម៉្លោះហើយផលហុចឲ្យ មកបានតែទុក្ខ បានតែខុស បានតែក្រ បានតែខ្វះ នេះខ្លួនខ្ញុំវិនិច្ឆ័យ អំពីទានដោយខ្លួនឯង ឥតមានសេចក្តី សង្ស័យទេ ពិតជានៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ប្រាកដណាស់ព្រះអង្គ ។ ចុះធ្វើទានដូចម្តេច ទើបបានទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍? ។ អើសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកចាំស្តាប់ចុះ ធ្វើទានប្រកបដោយ សោមនស្សសហគត ញាណសម្បយុត្ត ទើបបានទៅនៅ ក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ ចុះញាណសម្បយុត្ត នោះតើដូចម្តេច? ញាណសម្បយុត្តនោះ គឺ មគ្គញាណ ញាណដែល ត្រាស់ដឹងច្បាស់ នូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ក្នុងខន្ធទាំង៥ ដឹងច្បាស់នូវភ្លើងទុក្ខ និងភ្លើងកិលេស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ញាណដែលដឹងច្បាស់នូវទុក្ខ ហើយចិត្តនៅ សម្បយុត្តជាប់នឹង អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដូច្នេះឈ្មោះថាញាណ ។ ញាណនេះឯងហើយ ដែលធ្វើទានបាន មហាកុសល៨នោះ ។ កាលដែលខ្ញុំ ធ្វើទាននោះ មានចិត្តសោមនស្ស ចំពោះបុគ្គល ដែលគួរឲ្យទាន មុននឹងឲ្យទាននោះ មានញាណជាគ្រឿងដឹងថា ឲ្យទាននេះរំលត់តែ ភ្លើងគឺលោភៈ តណ្ហានិងឧបាទាន ឲ្យអស់តែប៉ុណ្ណោះ មិនមានចិត្តប្រាថ្នា អ្វីអំពីទាននោះឡើយ គឺមានចិត្តត្រេកអរ ចំពោះតែត្រង់បាន ធ្វើទាននេះ១ ត្រេកអរចំពោះ បុគ្គល ដែលបាន ទទួលទាននេះ១ ។ បើធ្វើទានម្តងៗ លោភៈ តណ្ហា និងឧបាទាន ក៏រលត់អស់ បើរលត់អស់ហើយ មហាកុសល៨ក៏កើតឡើង ពេញនៅក្នុងចិត្ត ឥតខ្វះខាត ។ បើធ្វើទានម្តងៗ លោភៈ តណ្ហា ប្រាថ្នាចង់បានបុណ្យ ចង់បានសម្បត្តិ ចង់បានលាភ យស សរសើរ ចង់បានសុខ ចង់បានអាយុវែង ចង់បានរូបល្អ ចំណង់ចង់បាននេះ ហៅ ថា លោភៈ តណ្ហា កើតមកអំពី សស្សតទិដ្និ កាន់យក លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ទាននេះឈ្មោះថា កាមសុខល្លិកាទាន រាប់ចូលក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ ពាក្យបូរាណ មួយឃ្លាបានពោលថា បើឲ្យទានឲ្យអោយស្មោះ កុំអាឡោះ អាល័យស្ងួន ទ្រព្យនេះនឹងនាំខ្លួន ទៅបរលោក ពុំសោះសូន្យ។ អ្នកដែលឲ្យទាន ស្មោះ នោះ គឺឲ្យទានទៅហើយ មិនប្រាថ្នា មិនទារយកបុណ្យ មិនទារយកសម្បត្តិ មិនទារយកសុខ សរសើរ លាភ យស មិនទារយក អាយុវែង មិនប្រាថ្នារូបល្អ ចិត្តមិនមាន អា ឡោះអាល័យ ក្នុងការដែលបាន ឲ្យទានហើយនោះ គឺមានចិត្តស្ងបសម្ងាប់ ប្រាសចាកលោភៈ តណ្ហា ទិដ្និ និងឧបាទានស្រឡះ ។ តួចិត្តដែលស្ងប់ សម្ងាប់នេះហើយ ជាតួ មហាកុសល៨ ។ បើឲ្យទានស្មោះ អស់លោភៈ តណ្ហា ទិដ្និ និងឧបាទាន ដូចបានពោលមកនេះ បុណ្យនោះច្រើន ជាអនេករាប់មិនអស់ ពីព្រោះលោភៈ តណ្ហាទិដ្និនេះ ជា តួអកុសល បើអស់លោភៈ តណ្ហា ទិដ្និហើយ ចិត្តនោះជាតួ មហាកុសលទាំងអស់ ។ ទានដែលឲ្យស្មោះនេះ ព្រោះកាន់យក ធម្មធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហៅថា មជ្ឈិមាបដិ បទាទាន រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ។ សញ្ញាថា ខ្ញុំចេះអភិធម្មដែរ វិញ្ញាណថាខ្ញុំចេះដែរ ចុះហេតុដូចម្តេច ក៏បានទៅជា ធ្វើទានម្តងៗប្រកបដោយ លោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្តដូច្នេះ ហើយ មិនដឹងខុសផង ។ វិញ្ញាណថា យើងធ្លាប់បានធ្វើ ពីដើមរៀងរាបមក ក៏ច្រើនណាស់ដែរ ហើយ ទើបនឹងមកដឹង ខុសត្រូវក្នុងថ្ងៃនេះ ។ សញ្ញា ថា យើងទាំងពីរនាក់នេះ ខុសហើយ បានជាថា ខុសហើយនោះ ព្រោះលោភៈ តណ្ហា និងសស្សតទិដ្និ កើតឡើងព្រមគ្នា ក្នុងកាលដែលយើង ធ្វើទានម្តងៗនោះ កាន់យក តែ លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហើយធ្វើទានទៅ លោភចិត្តកើតឡើង ហើយចង់បានបុណ្យ ចង់បានទ្រព្យ សម្បត្តិច្រើន ចង់បានជាទេវតា ជាព្រះ ឥន្រ្ទ ចង់បានអាយុវែង ចង់បានលាភយស ចង់បានសុខសរសើរ ចង់បានរូបល្អ ។ ត្រង់ដែលចិត្ត ជាប់នឹងសម្បត្តិ នឹងវត្ថុទាំងអស់ ដូចជាខាងលើនេះ ហៅថាលោភចិត្ត ។ ត្រង់ដែល យល់ឃើញថា បានបុណ្យមកស្រួល បានសម្បត្តិមកស្រួល បានយសមកស្រួល យល់ឃើញដូច្នេះហៅថា សស្សតទិដិ្ន ។ បើចិត្តត្រេកអរ តែនឹងវត្ថុដូចមាន ខាង លើនេះទាំងអស់ តួចិត្តដែលត្រេកអរ នោះហៅថា កាមតណ្ហា ។ បើចិត្តប្រកាន់ខ្ជាប់ នូវវត្ថុទាំងអស់នោះ ឲ្យតែនៅៗ ទៀងៗតួចិត្តនោះ ហៅថា ភវតណ្ហា ។ បើចិត្តមិនចង់ ឲ្យវត្ថុទាំងអស់នោះ វិនាសព្រាត់ប្រាស បាត់បង់ទៅ តួចិត្តដែលមិនចង់នោះ ហៅថា វិភវតណ្ហា ។ បើចិត្តកាន់យកនូវវត្ថុ ដូចមាននៅខាងលើនេះ ណាមួយមកជាអារម្មណ៍ ហើយធ្វើទានទៅ ទាននោះហៅថា លោកាធិបតេយ្យទាន និង អត្តាធិបតេយ្យទាន ។ នេះរាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលោក ទាំងអស់ ។ មានរឿងមួយសម្តែងថា នាកាល ព្រះពុទ្ធសករាជ បាន២១៨ឆ្នាំ មានព្រះមហាក្សត្រ មួយព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះនាមធម្មាសោក ក្នុងកាលនោះ ព្រះអង្គបានកសាង ព្រះចេតិយចំនួន ៨ម៉ឺន៤ពាន់ ឃើញថាធ្វើទាន នោះ ច្រើនជាអនេក តែកាន់យក អត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ហើយខំកសាងទៅ ។ លុះកសាងរួច ស្រេចហើយ ទើបចូលទៅ ក្រាបទូលសួរ ព្រះមោគ្គលីបុត្តថា ខ្ញុំព្រះករុ ណាម្ចាស់ កសាងនេះ តើនឹងបានទៅជាអ្វី? ព្រះមោគ្គលីបុត្តតបថា ទានដែលមហារាជ ធ្វើទាំងអស់នេះ ជាទានក្រៅ ព្រះពុទ្ធសាសនា គ្មានចូលក្នុង ព្រះពុទ្ធសាសនាទេ ។ បញ្ញាសួរទៅវិញ្ញាណថា នាវាត្រៃលោក តើនាំសត្វឯណា? វិញ្ញាណឆ្លើយថា នាវាត្រៃលោក នាំសត្វទៅកាន់ សេចក្តីវិនាស ព្រាត់ប្រាសសោះសូន្យ ទទេៗ ។ អើវិញ្ញាណ! អ្នកឆ្លើយហ្នឹង ត្រូវហើយ ព្រោះថាសត្វ ទាំងអស់នេះ មានកម្មជាគោល បើធ្វើកម្មនោះយ៉ាងណា តែងហុចផលឲ្យមកយ៉ាងនោះ មិនដែលឲ្យផលមកខុសគោលដើមទេ ។ ឥឡូវនេះយើងធ្វើទានម្តងៗ យកតែគ្រឿងវិនាសមកជាអារម្មណ៍ ហើយឲ្យទានទៅ បានជាផលមក បានតែវិនាសព្រាត់ប្រាសសោះសូន្យទទេៗ ។ បើធ្វើទានកាន់យក លោ កាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ ទាននោះហៅថា កាមសុខល្លិកាទាន រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃ លោកទាំងអស់ ។ បើធ្វើទាន កាន់យកធម្មាធិបតេយ្យ ជា អារម្មណ៍ ទាននោះហៅថា មជ្ឈិមាបដិបទាទាន ។ មជ្ឈិមាបដិបទាទាននេះ រាប់បញ្ចូលទៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ ដែលធ្វើទាន កាន់យក លោកាធិបតេយ្យ និងអត្តាធិប តេយ្យ ជាអារម្មណ៍នោះ មានគ្រប់សាសនា វៀរលែងតែ ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រហ្មញ្ញសាសនា គ្រិស្តសាសនា និងឥស្លាមសាសនា ទាំង៣នេះគេប្រដៅឲ្យ ធ្វើទាន ហើយ គេនាំគ្នា ប្រាថ្នាថា ឲ្យមានសម្បត្តិ ឲ្យបានបុណ្យ បានសក្តិយស ឲ្យបានខ្ពង់ខ្ពស់ ឲ្យបានកើតទៅ ជាទេវតា ជាព្រះឥន្រ្ទ ជាព្រះព្រហ្ម ឲ្យបានស្មើរៗគ្នាទៅហោង គេនាំគ្នាសោមនស្ស ត្រេកអរថា សាធុៗ ៣ដង គេសន្មតថាបានបុណ្យ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី៩= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វគ្គទី៩ ចំណែកព្រះពុទ្ធសាសនា មិនប្រដៅឲ្យធ្វើទាន សីល ភាវនា ដូច្នេះទេ គឺព្រះអង្គទ្រង់ប្រដៅ ឲ្យធ្វើទានដើម្បីរំលត់ នូវភ្លើងទុក្ខគឺលោភៈ១ ឲ្យធ្វើសីល ដើម្បីរំលត់នូវ ភ្លើងទុក្ខគឺទោសៈ១ ឲ្យធ្វើភាវនាដើម្បី រំលត់នូវភ្លើងទុក្ខ គឺមោហៈ១ នេះព្រះពុទ្ធសាសនា ទ្រង់ទូន្មាន ឲ្យចេះធ្វើទាន ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ឲ្យចេះធ្វើសីល ដើម្បីរំលត់ទុក្ខ ឲ្យចេះ ធ្វើភាវនា ដើម្បីរំលត់ទុក្ខដូច្នេះ ។ បើកាន់យក មិនទៀង-ទុក្ខ មកជាអារម្មណ៍ហើយ ធ្វើទាន-សីល-ភាវនា យ៉ាងនេះហៅថា ធម្មាធិបតេយ្យ គឺធ្វើទាន កាន់យកធម៌ជាធំ ។ បើធ្វើទាន កាន់យកធម៌ជាធំ ទើបបាន មហាកុសល៨ ទាននោះហៅថា មជ្ឈិមាបដិបទាទាន រាប់ចូលក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ នែសញ្ញា និងវិញ្ញាណ! អ្នក ស្តាប់ចូលចិត្ត ច្បាស់ ហើយឬនៅទេ? សាធុៗ ប្រពៃណាស់ៗ ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ដាច់ចាកការ សង្ស័យអស់ហើយ លោកម្ចាស់ ខ្ញុំឃើញច្បាស់ ភ្លឺច្បាស់ណាស់ ថាបើនឹងធ្វើទាន ត្រូវប្រា រព្ធយក អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា មាកជាអារម្មណ៍ នេះហៅថា ធម្មាធិបតេយ្យ យកធម៌ជាធំ តាមឱវាទដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ទូន្មាននោះ ពិតប្រាកដមែន ព្រោះញាណសម្ប យុត្ត ជាប់នៅក្នុងចិត្ត ឃើញច្បាស់នូវធម៌ ទុក្ខ មិនទៀង អនត្តា ហើយមានសទ្ធាជ្រះថ្លា បរិច្ចាគទ្រព្យសម្បត្តិ ធ្វើទានចំពោះ បុគ្គលដែលគួរឲ្យ ញ៉ាំងមហាកុសល៨ ឲ្យកើត ឡើងឥតអាក់ ហើយបានសម្រេច ជាព្រះសោតាបត្តិមគ្គញាណ លះបង់នូវលោភមូល ជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ គឺលោភមូលជា សោមនស្ស ទិដ្និសម្បយុត្ត៤ លោភមូលជា ឧ បេក្ខាទិដ្និសម្បយុត្ត២ លះបង់នូវ សក្កាយទិដ្និ២០ លះបង់នូវវិចិកិច្ឆា១៦ លះបង់នូវ សីលពត្តបរាមាសៈដាច់ស្រឡះ ឥតមានសង្ស័យ ក្នុងជីវិត ។ លែងទៅកាន់ អបាយភូមិ ព្រោះលះដាច់លោភចិត្ត ជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ ហើយចិត្តក៏សម្បយុត្ត ទៅលើមគ្គនិងផល ។ អើសញ្ញា វិញ្ញាណ! ធម្មចក្ខុញាណ ករណីញាណ កើតឡើងហើយ ដល់ភ្នែករបស់អ្នក អ្នកឃើញធម៌ច្បាស់ ទៅតាមសភាវធម៌ពិតៗ ឥតមានឃ្លាតឡើយ ។ បើធ្វើទាន ស្តាប់ធម៌ ធ្វើអ្វីអ្វីក៏ដោយ បើមិនកាន់យក ធម្មាធិបតេយ្យ ជាអារម្មណ៍ទេ ក៏មិនអាចញ៉ាំង មហាកុសល៨ ឲ្យកើតឡើងបានឡើយ លោកុត្តរៈ មគ្គ ផល ព្រះនិព្វាន ក៏មិនអាចកើតឡើង បានដែរ ។ មហាកុសល៨ នេះជាធម៌អាចញ៉ាំង លោកុត្តរៈឲ្យកើតឡើងបាន សម្រេចជា សោតា-សកទា- អនាគា-អរហត្ត នោះក៏មកតែអំពី មហាកុ សល ជាលោកិយនេះ ឲ្យសម្រេចទៅជា លោកុត្តរៈបាន ។ តែមហាកុសល ទាំង៨នេះ ចែកចេញជា ពីរយ៉ាងគឺ កុសលប្រកបដោយ ញាណសម្បយុត្តម៉្យាង កុសលប្រកប ដោយ ញាណវិប្បយុត្តម៉្យាង ។ ឯមហាកុសល ដែលប្រកបដោយ ញាណសម្បយុត្តនោះ មានកម្លាំង៥យ៉ាង កើតឡើងគឺសទ្ធា សតិ វិរិយៈ សមាធិ បញ្ញា មានកម្លាំងពេញ បរិបូណ៍ហើយ អាចញ៉ាំងលោកុត្តរ កុសលឲ្យកើតឡើង កំចាត់បង់នូវ អាសវធម៌ឲ្យដាច់ ជាសមុច្ឆេទប្បហាន តាមជាន់ថ្នាក់ ដែលបានសម្រេច ជាសោតាបន្នក្តី ជាសកទា គាមិក្តី ជាអនាគាមិក្តី ជាអរហត្តក្តី ។ ជួនកាលក៏សម្រេច ដល់អរហត្ត តែម្តងក៏មាន ដោយអំណាច កម្លាំងឥន្រ្ទីយទាំង៥ កំចាត់បង់នូវ សំយោជនៈ៥ ខាងក្រោមអស់ ដោយ សមុច្ឆេទប្បហាន ។ ចំណែកមហាកុសល ដែលប្រកបដោយ ញាណវិប្បយុត្ត មិនអាចញ៉ាំង ឲ្យលោកុត្តរៈ កើតបានឡើយ ព្រោះកុសលនេះ មិនប្រកបដោយញាណ មិនមានឥន្រ្ទីយ ជាកម្លាំង ។ ក្នុងមហាកុសល៨នេះ មានកុសល ដែលប្រាសចាក ញាណនោះ៤គឺ ខាងសោមនស្ស ញាណវិប្បយុត្ត២ ខាងឧបេក្ខាញាណ វិប្បយុត្ត២ ត្រូវជា៤ ។ កុសល ទាំង៤នេះ មិនឆ្លងទៅលោកុត្តរៈ បានឡើយ ។ ព្រោះថាមហា កុសលទាំង៨នេះ កើតឡើងក្នុង សន្តានបុថុជ្ជន និងសេក្ខបុគ្គល តាំងពីសោតាបត្តិមគ្គ ដល់អរហត្តមគ្គ អស់ ត្រឹមប៉ុណ្ណេះ ។ មិនទូទៅដល់ អរហត្តផលទេ ព្រោះលោក ឈប់ធ្វើកម្ម ក្នុងទីកម្បាំង នោះអស់ហើយ ។ តែមហាកុសលដែលកើតឡើង ក្នុងសន្តានសេក្ខបុគ្គលនោះ គ្រាន់ តែផ្លាស់ឈ្មោះថា មគ្គ ផល ដូច្នេះវិញ ព្រោះថា មគ្គជាកុសល ផលជាវិបាកដូច្នេះ ។ សួរថា ចុះបើមហាកុសលនេះ កើតបានតែអំពីធ្វើទាន ឬក៏បានមកអំពីធ្វើអ្វីខ្លះ? តបថា កុសលនេះ បានមកអំពីធ្វើទាន សីល ភាវនា និងស្តាប់ធម៌ ហើយធ្វើទិដ្និ ឲ្យត្រង់ទៅតាមធម៌ កំចាត់បង់លោភៈ ទោសៈ មោហៈ ដែលកំពុងធ្វើទាន សីល ភាវនានោះ ឲ្យទៅជា សម្មាទិដ្និវិសុទ្ធ ។ ត្រង់បញ្ញា ដែលបរិសុទ្ធហើយ ជាមហាកុសល កុសលនេះចែកចេញ ជា៣ថ្នាក់គឺ ថ្នាក់ទី១ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ជាតទង្គប្បហាន ។ ទិដ្និបរិសុទ្ធមួយពេលៗ ហៅថា កាមាវចរកុសល ។ ថ្នាក់ទី២ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ជាវិក្ខម្ភនប្បហាន ។ បញ្ញាបរិសុទ្ធបាននៅយូរៗ ហៅថា មហាកុសល ។ ថ្នាក់ទី៣ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ ដាច់ស្រឡះ ហៅថាសមុច្ឆេទប្បហាន ។ មហាកុសល នោះបានឈ្មោះថា មគ្គជាកុសលវិញ ព្រោះចិត្តសម្បយុត្តជាប់នឹងមគ្គផល ។ វិញ្ញាណសួរថា បើកុសលនេះ ញ៉ាំងលោកុត្តរៈ ឲ្យកើតឡើងបានហើយ ចាំបាច់ចំរើនកម្មដ្នាន ចូលកាន់បឋមជ្ឈាន- ទុតិយជ្ឈាន-តតិយជ្ឈាន-ចតុត្ថជ្ឈានធ្វើអ្វីទៀត? ។ បញ្ញាឆ្លើយថា បើទុកជាចំរើន រូបសមាបត្តិ៤ក្តី អរូបសមាបត្តិ៤ក្តី ក៏គង់មកពិចារណា ឲ្យកើតឡើងនូវ មហាកុសល ទាំង៨នេះដែរ ទើបចូលទៅកាន់ លោកុត្តរៈ បាន ។ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះថាឈាន សមាបត្តិទាំង៨នេះ ប្រាសចាកសម្មាទិដ្និ និងសម្មាសង្កប្បោ បានជាថា រូបាវចរនិងអរូបាវចរ ទាំងពីរនេះមិនបានឆ្លង ទៅកាន់លោ កុត្តរៈទេ ។ វិញ្ញាណសួរថា ហេតុដូចម្តេច បានជារូបាវចរកុសល និងអរូបាវចរកុសល ប្រាសចាកបញ្ញា? ។ បានជាថា ប្រាសចាកបញ្ញានោះ កាលដែលចូល កាន់ចតុត្ថជ្ឈាន ក្តី បញ្ចមជ្ឈានក្តី មានតែអង្គ២គឺ ឯកគ្គតា១ ឧបេក្ខា១ ចិត្តកាន់យក ឯកគ្គតាជាអារម្មណ៍ខ្លះ យកឧបេក្ខាជា អារម្មណ៍ខ្លះ ហើយក៏ព្រងើយ កន្តើយទៅ ព្រោះថាចិត្ត ដែល ចូលកាន់ ឈានទាំងអស់នោះ ឥតបានពិចារណា អ្វីកើតទេ ជាចិត្តដែលប្រកប ដោយរូបាវចរវិបាក គឺថាចិត្តប្រាសចាកហេតុ មិនអាចនឹងពិចារណា ខន្ធ៥នោះបានឡើយ បានជាថាប្រាសចាក សម្មាទិដ្និនិង សម្មាសង្កប្បោ ។ បើអដ្នង្គិកមគ្គ មិនមានហើយ លោកុត្តរៈក៏មិនមានដែរ ។ វិញ្ញាណសួរថា ចុះសម្មាទិដ្និ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃទិដ្និនោះតើដូចម្តេច? បញ្ញាតបថា ទិដ្និនោះមាន២គឺ មច្ឆាទិដ្និ១ សម្មាទិដ្និ១ ។ ឯមច្ឆាទិដ្និនោះគឺ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ដែលមិនទៀង១ យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែលមានទុក្ខ១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែលមិនមែន ខ្លួនអញ១ យល់ថាស្អាតក្នុង របស់ដែលមិនស្អាត១ យល់ថា ស្រី-ប្រុស ក្នុងអាការៈដែល គ្មានស្រីប្រុស១ គំនិតដែលយល់ខុស ទាំងអស់នេះ មកអំពីអវិជ្ជា និងមោហៈ យល់តាមធម៌ហីនោ គាមោ ជាធម៌ ថោកទាប ជាធម៌របស់អ្នក និគម មិនមែនជាធម៌ របស់ព្រះពុទ្ធទេ ។ បើយល់ទៅ តាមគំនិត ទាំង៤យ៉ាងនេះ តែងឲ្យផលមក ជាទុក្ខធ្ងន់ ទុក្ខហើយ ទុក្ខទៀតក្នុងភពទាំង៣ ព្រោះតែ ទិដ្និយល់ផ្កាប់មុខ ធ្លាក់ទៅក្នុងអន្លង់ ទាំង៤ គឺអន្លង់កាមោឃៈ១ ភវោឃៈ១ ទិដ្នោឃៈ១ អវិជ្ជោឃៈ១ ចិត្តដែលធ្លាក់ចុះទៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នេះ ដូចជាទឹកទន្លេ ហូរចូលទៅកាន់ មហាសមុទ្រ មានតែរសជាតិ ប្រៃម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ។ ចិត្តដែលទៅនៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នោះ មានតែកងទុក្ខម៉្យាង ឥតមានសុខទេ បង្ហូរមកនូវទុក្ខ និងទោសច្រើនអនេក រាប់មិនអស់ ដូច ជាទឹកប្រៃ ក្នុងមហាសមុទ្រ ដូច្នោះឯង ។ សញ្ញា វិញ្ញាណថា ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ធ្លាប់យល់ថា ទៀងក្នុងខន្ធទាំង៥ ក្នុងភពទាំង៣ ធ្លាប់យល់ថាសុខ ក្នុងខន្ធទាំង៥ ក្នុងភពទាំង៣ ធ្លាប់យល់ថាខ្លួនអញ យល់ ថាស្អាត ថាស្រី ថាប្រុស ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ យល់ទៅតាម ធម៌ថោកទាប ជាធម៌របស់អ្នកនិគម តាំងតែអំពីកើតមក ឃើញថា ខុសច្រើនណាស់ បើយល់ខុស ដូច្នេះហើយ ហៅថា មច្ឆាទិដ្និពិតមែន ត្រង់យល់ថា សុខក្នុងរបស់ ដែលមានទុក្ខ១ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ដែលមិនទៀង១ យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែល មិនមែនខ្លួនអញ១ តួចិត្តដែលយល់ថា ខ្លួនអញនេះ ជាតួទិដ្នោឃៈ ។ ត្រង់ខន្ធ៥ដែលគ្មានអញ គ្មានសុខ គ្មានស្រី គ្មានប្រុសសោះ ហើយយល់ថាអញ ថា សុខ ថាស្រី ថាប្រុស តួចិត្តនេះជាតួ អវិជ្ជោឃៈ អន្លង់គឺអវិជ្ជា ។ ត្រង់តួចិត្តដែលត្រេកអរ ទៅតាមទិដ្និដែលឃើញ ថាអញៗ សុខៗ ថាស្រីៗ ថាប្រុសៗនោះ តួចិត្តនេះហៅ ថា កាមោឃៈ ។ តួចិត្តដែលប្រកាន់ យកសុខៗ ប្រកាន់យកអញៗ ស្រីៗ ប្រុសៗនោះ មិនព្រមលែង តួចិត្តនោះហៅថា ភវោឃៈ ។ វិញ្ញាណថា ខ្ញុំគ្រាន់តែយល់ថា អញៗ ថាសុខៗ ថាស្រីៗ ថាប្រុសៗ ថាស្អាតៗប៉ុណ្ណេះ តើវាខុសអ្វីខ្លះ? បានជាធ្លាក់ទៅក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ សោយតែសេចក្តី ទុក្ខច្រើនជាអនេក ដូច្នេះ? ។ តបថា ខុសក្នុងកម្មបថ១០ ត្រូវទោសអភិជ្ឈាផង ព្យាបាទផង មិច្ឆាទិដ្និផង ត្រូវទោសនោះដូច្នេះគឺ អភិជ្ឈាកាយគន្ថៈ ចិត្តរំពៃយលទ្រព្យគឺ អាការៈ៣២ទាំងមូលនេះ ថាជាទ្រព្យមានតាំងអំពីសក់ រោម ក្រចក ធ្មេញ ស្បែក ជាដើម។ល។ យល់ថារបស់ទាំងនេះសំគាល់ថាជារបស់ខ្លួន បើសំគាល់ឃើញដូច្នេះ ត្រូវ ទោសអភិជ្ឈា បើប្រទុស្តរ៉ាយ ខឹងនឹងសក់ស្កូវ ខឹងនឹងធ្មេញឈឺ ឬនឹងជម្ងឺណាមួយ ក្នុងកាយទាំងមូលនេះ ត្រូវទោសព្យាបាទ កាយគន្ថៈ ។ ឥទំសច្ចាភិនិវេស កាយគន្ថៈ ប្រ កាន់ថាឲ្យកាយ នៅទៀងៗ វេទនានៅទៀងៗ សញ្ញា-សង្ខារ-វិញ្ញាណ នៅទៀងៗ អាការៈណាមួយ ឲ្យតែប្រកាន់ថា ឲ្យនៅតែទៀងៗដូច្នេះ ត្រូវទោសមិច្ឆាទិដ្និ ទាំងអស់ ។ ខុសក្នុងកម្មបថ ដូច្នេះហើយ បានជាធ្លាក់ទៅក្នុង អន្លង់ឱឃៈទាំង៤ ដូចជាទឹកទន្លេ ដែលហូរទៅកាន់ មហាសមុទ្រហើយ ក្លាយរសជាតិទៅជា ប្រៃតែម៉្យាងប៉ុណ្ណោះ ចិត្ត ដែលនៅក្នុង អន្លង់ទាំង៤នេះ មានតែទុក្ខ និងទោសច្រើន ដូចជាទឹកប្រៃនោះដែរ ។ ពិតមែនហើយបញ្ញា ខ្ញុំអស់សង្ស័យហើយ ព្រោះថាមនុស្ស សត្វកើតស្លាប់ ស្លាប់កើត មានតែទុក្ខនិងទោស ច្រើនជាអនេក ព្រោះតែត្រូវទោសក្នុងកម្មបថនេះ ។ សញ្ញា វិញ្ញាណសួរថា ចុះធ្វើដូចម្តេច យល់ដូចម្តេច ទើបនឹងរួចផុត ពីអកុសល មិច្ឆាទិដ្និនេះ ។ តបថាសញ្ញា វិញ្ញាណ អ្នកចាំស្តាប់ឲ្យច្បាស់ តាមអត្ថរសអំពី អភិធម្មចុះ អភិធម្មប្រែថា ធម៌មានសេចក្តីចំរើន ធម៌គួរកំណត់ ធម៌គួរបូជា ធម៌មិនច្រឡំគ្នា ធម៌ដ៏ក្រៃលែង ។ អធិប្បាយថា ធម៌មានសេចក្តី ចំរើននោះ គឺចំរើនចំពោះនាមរូប ឲ្យឃើញ នូវសភាវធម្មរសរបស់ធម៌ តាមមែនតាមពិត ឲ្យឃើញបញ្ញា សទ្ធា សតិ វិរិយៈ សមាធិ កើតឡើងហើយ កំណត់នូវសភាវៈនោះ មកជាអារម្មណ៍ហើយ ធ្វើទុកក្នុងចិត្តឲ្យមូល ហើយ បូជាចំពោះធម្មរសនោះ ដែលមានសភាវៈ មែនៗពិតៗនោះ ។ ធម៌ដ៏ក្រៃលែងគឺ សេក្ខធម៌ និងអសេក្ខធម៌ កើតឡើងចំពោះ ព្រះយោគាវចរនោះ កាលបើធម៌នោះ កើតឡើងហើយ ជាធម៌មិនច្រឡំគ្នា តាំងពីដើមរៀង ទៅដល់ទីបំផុត ជាធម៌ឥត ច្រឡំគ្នាឡើយ ។ ពាក្យថាយល់ ឬកំណត់សំគាល់ ទៅតាមសភាវៈ តាមមែនតាមពិត របស់ ធម៌នោះៗ បើយល់ខុស កំណត់ក៏ខុស សំគាល់ក៏ខុស ហៅថា មិច្ឆាទិដ្និ ។ បើយល់ត្រូវ កំណត់ក៏ត្រូវ សំគាល់ក៏ត្រូវ ហៅថាសម្មាទិដ្និ ។ ឯមិច្ឆាទិដ្និនេះ ជាគូសត្រូវនឹងគ្នា ឥឡូវនេះនឹងសំដែង អំពីមិច្ឆាទិដ្និជាមុន ចូសអ្នកតាំងចិត្ត ស្តាប់នូវទិដ្និ ទាំងពីរនេះចុះ ។ យល់ថាទៀង ក្នុងរបស់ ដែលមិនទៀង១ យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែល ជាទុក្ខ១ យល់ថាខ្លួនអញ ក្នុងរបស់ដែលមិនមែន ខ្លួនអញ១ យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ គំនិតដែល យល់ខុសទាំង៤ យ៉ាងនេះហៅថាអវិជ្ជា ។ ចិត្តដែលស្ទុះចូលទៅ តាមគំនិត ដែលយល់ខុសនោះ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេស គឺត្រេកអរ ស្រឡាញ់ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេសគឺខឹង ស្អប់ ឆេះឡើងជាភ្លើងកិលេសគឺភ័យខ្លាច ឆេះឡើងជាភ្លើង កិលេស គឺសោកស្តាយ ។ ភ្លើងកិលេសទាំងអស់នេះ ដុតបំពក់ចិត្ត ឲ្យក្តៅទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ តែងនាំចិត្ត ឲ្យទៅកើតក្នុងប្រេត នរក សត្វតិរច្ឆានគ្រប់ៗជាតិ មិនចេះអស់នូវ ភ្លើង កិលេសទាំងនោះឡើយ ។ ភ្លើងកិលេសនេះ ដុតបំផ្លាញចិត្ត ។ ភ្លើងទុក្ខសម្រាប់ ដុតបំផ្លាញរូប ។ ភ្លើងទាំងពីរភ្នក់នេះ ឆេះមិនឈប់ ទាំងថ្ងៃទាំងយប់ រាប់សែនជាតិ រាប់កប្បក៏មិនអស់អំពីភ្លើងទុក្ខ ភ្លើងកិលេសទាំងនេះ ។ បើចង់រំលត់ភ្លើងនោះ ឲ្យអស់ចេញ តើត្រូវរំលត់ដោយអ្វី? ត្រូវរំលត់ដោយ បញ្ញាជាសម្មាទិដ្និ គឺបញ្ញាឃើញច្បាស់ នូវភ្នក់ភ្លើងទាំងពីរនេះ ហើយព្យាយាមកំចាត់បង់នូវអ្នក ដែលដុតឲ្យឆេះ នោះចេញ គឺមោហៈ អវិជ្ជានេះដុតឲ្យឆេះ ។ បើដូច្នេះមោហៈ អវិជ្ជានោះតើដូចម្តេច? មោហៈថាវង្វេងភ័ន្ត សំគាល់របស់មិនពិតថាពិត អវិជ្ជាថាមិនដឹងដូចជាមិនដឹងផ្លូវ ។ យល់ថាទៀងក្នុងរបស់មិនទៀង១, យល់ថាសុខ ក្នុងរបស់ដែល មានទុក្ខ១, យល់ថាខ្លួន-អញ ក្នុងរបស់ដែល មិនមែនខ្លួនអញ១, យល់ថាស្អាត ក្នុងរបស់ដែល មិនស្អាត១ ។ មោហៈ អវិជ្ជាដែលយល់ខុស ទាំង៤យ៉ាងនេះ ហើយមិនដឹងជាខុសផង ក៏ឆេះជាភ្លើង គឺត្រេកអរ ស្រឡាញ់ ឆេះជាភ្លើងគឺខឹង ស្អប់ ឆេះជាភ្លើងគឺភ័យខ្លាច ឆេះជាភ្លើងគឺសោកស្តាយ ។ បើរំលត់មោហៈ អវិជ្ជាអស់ ភ្លើងទាំងនោះ ក៏រលត់អស់ដែរ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ខ្ញុំសំដែងមកអំពី មិច្ឆាទិដ្និដែលយល់ខុស សំគាល់ខុស កំណត់ខុស តែប៉ុណ្ណេះ នឹងសំដែងអំពី សម្មាទិដ្និ ដែលយល់ត្រូវ កំណត់ត្រូវ សំគាល់ត្រូវ ដូចមានសេចក្តី តទៅនេះ៖ ១- អនិច្ចសញ្ញា គឺសញ្ញាដែលសំគាល់ ថាមិនទៀងក្នុងខន្ធ៥ គឺរូបមិនទៀងតែងប្រែប្រួល ប្រព្រឹត្តទៅកាន់ចាស់- ឈឺ-ស្លាប់ជាធម្មតា ។ វេទនាមិនទៀង សញ្ញា មិនទៀង សង្ខារមិនទៀង វិញ្ញាណមិនទៀង ។ កាលបើឃើញថា មិនទៀងហើយ គួរលះបង់សញ្ញា ដែលសំគាល់ថាទៀងចេញ កាន់យកសញ្ញា ដែលសំគាល់ ថា មិនទៀងនោះមកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅតាមទ្វារទាំង៦ មានទ្វារភ្នែកជាដើម រំលត់បង់នូវនិមិត្ត ដែលឃើញថាទៀងៗ នោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមែននិមិត្តនោះ មកជាអារម្មណ៍ ក្នុងទ្វារទាំង៦ ឈ្មោះថា អនិមិត្តវិមោក្ខ រួចស្រឡះពីខន្ធ៥ ។ ២- អាទីនវសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសទុក្ខក្នុងខន្ធ៥ថា ភ្នែកក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងភ្នែក ។ត្រចៀកក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងត្រចៀក ច្រមុះក៏មាន រោគ ទោសទុក្ខនឹងច្រមុះ អណ្តាតក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងអណ្តាត កាយក៏មានរោគ ទោសទុក្ខនឹងកាយ ។ រោគនោះគឺរោគធ្វើឲ្យចិត្តក្តៅ កាលបើសំគាល់ ឃើញថា ភ្នែក-ត្រចៀក-ច្រមុះ-អណ្តាត- កាយនោះជាទុក្ខទោសហើយ គួរលះបង់នូវសញ្ញា ដែលសំគាល់ថាសុខចេញ កាន់យកនូវទោសនោះ មកជាអា រម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង៦ រំលត់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា សុខក្នុងភ្នែក-ត្រ ចៀក-ច្រមុះ- អណ្តាត-កាយនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខត និមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្តក្នុងភ្នែក- ត្រចៀក-ច្រមុះ- អណ្តាត-កាយ ហៅថា អប្បណិហិតវិមោក្ខ ឬហៅថា ព្រះនិព្វាន ដូច្នេះក៏បាន ។ ៣- អនត្តសញ្ញា គឺសញ្ញាដែលសំគាល់ថា មិនមែនខ្លួន មិនមែនអញ រូប១ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ទាំងអស់នេះសុទ្ធតែ មិនមែនខ្លួន មិនមែន អញ ។ កាលបើឃើញ ថាមិនមែនហើយ លះបង់នូវអត្តសញ្ញា កាន់យកនូវអនត្តសញ្ញា ដែលឃើញថា មិនមែននោះ មកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង ៦ ឈ្មោះថា សុញ្ញត្តវិមោក្ខ រួចស្រឡះពីខន្ធ៥ រំលត់បង់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា អញៗនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមែននិមិត្ត ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងទ្វារទាំង៦ ។ ៤- អសុភសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញថា មិនស្អាត សក់មិនស្អាតព្រោះជាអសុភ រោមមិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ក្រចកមិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ធ្មេញមិន ស្អាតព្រោះជាអសុភ ស្បែក មិនស្អាតព្រោះជាអសុភ ។ កាលពិចារណា ឃើញថាមិនស្អាត កាន់យកនូវវត្ថុ ដែលមិនស្អាតនោះ មកជាអារម្មណ៍ ប្រព្រឹត្តទៅ ក្នុងទ្វារទាំង៦ លះបង់នូវសង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលឃើញថា ល្អនោះចេញ កាន់យកនូវអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្តនោះ មកជាអារម្មណ៍ ហើយប្រព្រឹត្ត ទៅ ក្នុងឥរិយាបថទាំង៤ ។ ពាក្យថា សង្ខតនិមិត្ត កើតមកអំពីអវិជ្ជា ។ ពាក្យថា អសង្ខតនិមិត្ត មិនមានអវិជ្ជាជាបច្ច័យ ឬហៅថា អសង្ខតធម៌ក៏បាន ។ ៥- បហានសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញទោស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ថារូប សម្លេង ក្លិនរស សម្ផស្ស ជារបស់សោះសូន្យទទេៗ ហើយនាំចិត្តឲ្យជាប់នៅ ដេក ត្រាំនៅក្នុងអន្លង់ ដូចសត្វដង្កូវនៅក្នុងបង្គន់ កើតស្លាប់ជាធម្មតា ។ សញ្ញាសំគាល់ទោស ក្នុងព្យាបាទនេះ ធ្វើចិត្តឲ្យក្តៅក្រហល់ក្រហាយ តែងតែឲ្យហេតុទោស ចងពៀរវេរា ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងការបៀត បៀនសត្វនិងសង្ខារ ហើយមិនព្រមត្រិះរិះ ប្រកបដោយកាមគុណ មិនត្រិះរិះដោយព្យាបាទ មិនព្រម ត្រិះរិះ ដោយការបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារគំនិតដែលត្រិះរិះ ក្នុងកាមហើយត្រេកអរ ត្រិះរិះក្នុងព្យាបាទហើយខឹង ត្រិះរិះក្នុងការបៀតបៀន ហើយត្រេកអរ គំ និតទាំង៣នេះ ជាគំនិតអាក្រក់ដឹកនាំ ឲ្យលិចលង់នៅ ក្នុងសង្សារវដ្ត រកទីបំផុតគ្មាន ។ សញ្ញាគឺសញ្ញា សំគាល់ឃើញទោស ក្នុងកាមគុណទាំង៥ ឃើញទោស ព្យាបាទ ឃើញ ទោសបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារ កាលឃើញទោស ដូច្នេះហើយ ក៏មិនព្រមត្រិះរិះក្នុងកាម មិនព្រមឲ្យចិត្ត ជាប់នៅក្នុងកាម ចិត្តដែលស្រូប យកជាតិកាមនោះ ដូចជាសត្វរុយ ជញ្ជក់យកជាតិ សំអុយដែលហូរចេញ អំពីអសុភសាកសព ហើយញៀនញ៉ាម ជាប់ចិត្តនៅក្នុងសំអុយ ចិត្តដែលត្រិះរិះក្នុង កាម ដូចរុយពណ៌ខៀវ ត្រេកអរតែក្នុងសំអុយ កាមគុណនេះ មានទោសឲ្យក្តៅជានិច្ច ហើយឥតអំពើ នឹងនាំចិត្តឲ្យលិចលង់ កើតស្លាប់រាប់មិនអស់ ក្នុងភព ៣ ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងព្យាបាទ ថាព្យាបាទនេះ ធ្វើចិត្តឲ្យក្តៅក្រហាយ ធ្វើចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យក្តៅ ជាមុនហើយ ញ៉ាំងចិត្តអ្នកដទៃ ឲ្យក្តៅបង្កហេតុ ហើយគំនុំគុំគួន ចងពៀរវេរានឹងគ្នា ទៅខាងមុខ ជៀសវាងមិនរួចពីភព៣ ។ សញ្ញាសំគាល់ឃើញ ទោសបៀតបៀន សត្វនិងសង្ខារនេះ ជាអំពើថោកទាប នាំ ឲ្យធ្លាក់ទៅ នរករៀងរាល់ជាតិ កាលបើសំគាល់ឃើញ ទោសក្នុងកាម ក្នុងព្យាបាទ ក្នុងបៀតបៀនដូច្នេះហើយ មិនព្រមត្រិះរិះ មិនធ្វើចិត្តឲ្យ ជាប់ជំពាក់ឡើយ នេះហៅថា បហានសញ្ញា ។ ៦- វិរាគសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញនូវធម៌ ដែលមិនមានតម្រេកនឹងរូប មិនមានតម្រេកនឹងសម្លេង មិនមានតម្រេកនឹងក្លិន មិនមានតម្រេកនឹងរស មិន មានតម្រេកនឹងសម្ផស្ស មិនមានតម្រេកនឹងធម៌ គឺអារម្មណ៍ដែលនៅក្នុងចិត្ត ធម៌ដែលប្រាស ចាកតម្រេកនេះ ជាគុណជាតិស្អាត ស្ងប់រម្ងាប់ជាសុខ ហៅថា វិរាគសញ្ញា ។ ៧- និរោធសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញនូវព្រះនិព្វាន ជាធម៌រំលត់បង់នូវកងទុក្ខ ឬថាជាគុណជាតិស្អាត ផុតអំពីតណ្ហាទាំងអស់ ពុំមានសេសសល់ឡើយ ។ ព្រះនិព្វានមិនមាន សង្ខតនិមិត្ត គឺនិមិត្តដែលកើតអំពី អវិជ្ជាជាបច្ច័យនោះទេ មានតែអសង្ខតនិមិត្ត គឺមិនមាននិមិត្ត ប្រាសចាកសង្ខារធម៌ ជាអារម្មណ៍ ស្ងប់ រម្ងាប់ជា សុខក្សេមក្សាន្ត គឺផលញាណនេះ ហៅថា និរោធសញ្ញា ។ ៨- សព្វលោកេអនភិរតសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញច្បាស់ថា តណ្ហាទាំង៣ ឧបាទានទាំង៥ សស្សតទិដ្និនិង ឧច្ឆេទទិដ្និទាំង២ និងអនុសយធម៌ទាំង៧នេះ ចងសត្វឲ្យជាប់ នៅក្នុងភព៣ ដោះចេញពុំរួចឡើយ ។ សត្វបើជាប់ចំណង យ៉ាងនេះហើយ ស្តេចមច្ចុរាជធ្វើទោស បំបាត់ជីវិត ពុំមានសេសសល់ឡើយ កើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើតវិញ រកទីបំផុតគ្មាន រាប់កើតមិនអស់ រាប់ស្លាប់មិនអស់ រាប់សោកខ្សឹកខ្សួល ក៏មិនអស់ ទុក្ខនេះជាទម្ងន់ក្រៃលែង ។ ផែន ដី ផែនអាកាសធំមែន ប៉ុន្តែធំមិនស្មើ នឹងទុក្ខរបស់សត្វ ដែលកើតស្លាប់នោះទេ ទុក្ខទាំងអស់នេះ មិនងាយសត្វណា លះបង់បាន គួរចង់ដឹងថាទុក្ខនេះ មកអំ ពីណាក៏ច្រើនម៉្លេះ? មកអំពីតណ្ហាជា ហេតុឲ្យកើតទុក្ខ ។ បើរំលត់តណ្ហាបាន ទុក្ខនោះក៏អស់ទៅដែរ ។ ចុះតណ្ហានោះដូចម្តេច? តណ្ហានេះមាន៣ គឺកាម តណ្ហា ត្រេកអរនឹងកាមគុណ៥ ភវតណ្ហា ជាប់ចិត្តនឹង រូបកាមគុណ៥ វិភវតណ្ហា មិនចង់ឲ្យជួប នឹងរូបព្រាត់ប្រាស រូបចាស់-ឈឺ-ស្លាប់ ក្នុងកាមគុណ៥ ប្រ កបដោយ សស្សតទិដ្និនិង ឧច្ឆេទទិដ្និទាំង២ ឧបាទានប្រកាន់យក នូវកាមគុណទាំង៥ ចងជាប់នឹងស្នឹង គឺសស្សតទិដ្និ-ឧច្ឆេទទិដ្និ។ តណ្ហាទាំង៣នេះ ជាខ្សែ អនុសយធម៌ ទាំង៧នេះ ដេកត្រាំនឹងខ្សែ ត្រេកអរនឹងខ្សែ លក់នឹងខ្សែ ដេកត្រាំនឹងស្នឹង ត្រេកអរនឹងស្នឹង លក់ក្នុងស្នឹង ដេកត្រាំនឹងចំណង ត្រេកអរនឹងចំ ណង លក់ក្នុងចំណង ខន្ធ៥ដូចជាគោ ។ បើសត្វជាប់ចំណង យ៉ាងនេះស្រាយមិនរួចហើយ នៅវិលវល់ក្នុងភពទាំង៣ កើតស្លាប់ៗនៅក្នុងលោកនេះ ហៅថា សព្វលោកេអនភិរតសញ្ញា ។ ៩- សព្វសង្ខារេសុអនិច្ចសញ្ញា គឺសញ្ញាសំគាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសរបស់រូប ហើយនឿយណាយក្នុងរូប សំគាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសក្នុងវេទនា ហើយនឿយ ណាយនឹងវេទនា សំ គាល់ឃើញថា ទុក្ខទោសក្នុងសញ្ញា ហើយនឿយណាយ នឹងសញ្ញា សំគាល់ឃើញ ទុក្ខទោសក្នុងសង្ខារ ហើយនឿយណាយ នឹងសង្ខារ ឃើញទុក្ខទោស របស់វិញ្ញាណ ហើយនឿយណាយ នឹងវិញ្ញាណ ។ នឿយណាយ ធុញទ្រាន់នេះជា និព្វិទាញាណ ហៅថា សព្វសង្ខារេសុអនិច្ចសញ្ញា ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទី១០= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វគ្គទី១០ ១០- ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញ ខ្យល់ដកដង្ហើមចូល – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូល ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញវែង – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញវែង ខ្យល់ដកដង្ហើមចូលវែង – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូលវែង ខ្យល់ដកដង្ហើមចេញខ្លី – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចេញខ្លី ខ្យល់ដកដង្ហើមចូលខ្លី – ដឹងច្បាស់ថាខ្យល់ដកដង្ហើមចូលខ្លី ដឹងច្បាស់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល រម្ងាប់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ រម្ងាប់នូវកាយសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវកាយ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវកាយ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវបីតិ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវបីតិ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីសុខ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីសុខ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល រម្ងាប់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ រម្ងាប់នូវចិត្តសង្ខារ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដឹងច្បាស់នូវចិត្ត – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដឹងច្បាស់នូវចិត្ត – ទើបដកដង្ហើមចូល ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដំកល់ចិត្តឲ្យស្មើក្នុងអារម្មណ៍ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដំកល់ចិត្តឲ្យស្មើក្នុងអារម្មណ៍ – ទើបដកដង្ហើមចូល ដោះចិត្តឲ្យរួចចាកនីវរណធម៌ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ដោះចិត្តឲ្យរួចចាកនីវរណធម៌ – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលប្រាសចាករាគៈ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលប្រាសចាករាគៈ – ទើបដកដង្ហើមចូល ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលរំលត់បង់នូវកងទុក្ខ – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលរំលត់បង់នូវកងទុក្ខ – ទើបដកដង្ហើមចូល ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលលះបង់ចោលនូវកិលេស – ទើបដកដង្ហើមចេញ ។ ឃើញរឿយៗនូវធម៌ដែលលះបង់ចោលនូវកិលេស – ទើបដកដង្ហើមចូល ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ការចំរើននូវអានាបានស្សតិ ជាប្រយោជន៍ឲ្យកើតឡើង នូវពលៈទាំង៥ គឺ សទ្ធាពលៈ១ សតិពលៈ១ វិរិយពលៈ១ សមាធិពលៈ១ និងបញ្ញា ពលៈ១ ។ ពលៈទាំង៥នេះ ដែលមានកម្លាំងហើយ ស្ទាត់ជំនាញគ្រប់ក្រសួងទាំង៥នោះ មកអំពីការហាត់ចំរើននូវអានាបានស្សតិនេះឯង ដូចយ៉ាងហាត់ចំរើនថា ឃើញ រឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង -ទុក្ខ -អនត្តាទើបដកដង្ហើមចេញ ឃើញរឿយៗនូវបញ្ចក្ខន្ធថាមិនទៀង -ទុក្ខ -អនត្តា ទើបដកដង្ហើមចូល ។ ត្រង់ដែលឃើញថា ខ្យល់ចេញ ចូលផង ឃើញអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ក្នុងនាមនិងរូបផង នេះហៅថាបញ្ញាពលៈ ។ ត្រង់ដែលជឿទៅតាមអនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ដែលបញ្ញាឃើញហើយ មានជំរៅទៅ យ៉ាងណា ក៏ ជឿទៅយ៉ាងនោះ មិនកំរើក មិនញាប់ញ័រ ហៅថា សទ្ធាពលៈ ។ ត្រង់ដែលរលឹក ឃើញរឿយៗនូវ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ទៅតាមកំរិតរបស់សទ្ធានោះ ហៅថា សតិពលៈ ។ ត្រង់ដែលកំណត់យក អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា មកជាអារម្មណ៍ រំលត់បង់នូវនិមិត្ត ដែលឃើញថាទៀងៗថាសុខៗ ថាអញៗនោះ ឲ្យអស់ហើយ ហៅថា សមាធិពលៈ ។ ត្រង់ដែល ព្យាយាមថែរក្សាទុកនូវបញ្ញាផង ថែរក្សាទុកនូវសមាធិផង ហៅថា វិរិយពលៈ ។ សមាធិនេះមាន៣យ៉ាងគឺ អនិមិត្តសមាធិ១ អប្បណិហិតសមាធិ១ សុញ្ញត្តសមាធិ១ ។ បើកាន់យកទុក្ខមកកំណត់ ហៅថា អប្បណិហិតសមាធិ ។ បើកាន់យកមិន ទៀងមកកំណត់ ហៅថា អនិមិត្តសមាធិ ។ បើកាន់យកអនត្តាមកកំណត់ ហៅថា សុញ្ញត្តសមាធិ ។ពលៈទាំង៥នេះ កាលដែលព្រះពុទ្ធអង្គ ទ្រង់ចំរើនបង្ហាត់បង្វឹក ដោយ អានាបនស្សតិកម្មដ្នាន ក្រោមម្លប់ពោធិព្រឹក្ស ពេលនោះព្រះអង្គបង្ហាត់ពលៈទាំង៥នេះ ឲ្យបានស្ទាត់ជំនាញហើយ ទើបលើកយកសមាធិពលៈ មកកំណត់ក្នុង អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ហើយទើបយកបញ្ញាពលៈឆ្លុះ បញ្ចាំងមើលសង្ខារ ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងភូមិទាំង៣ ឃើញសុទ្ធតែសឹកសត្រូវ ជាកិលេសមារទាំងអស់គឺ កិលេសមារ១ ខន្ធមារ១ អភិ សង្ខារមារ១ មច្ចុមារ១ ទេវបុត្តមារ១ ។ ព្រះអង្គទ្រង់ឆ្លុះបញ្ចាំងមើលទៀតថា មារទាំង៥នេះ ដែលអាស្រ័យនៅបានដោយហេតុណា ទ្រង់ក៏ឃើញច្បាស់ថាមារទាំង៥នេះ អា ស្រ័យនៅបានដោយអារម្មណ៍ គឺកាមារម្មណ៍៦ រូបារម្មណ៍៦ អរូបារម្មណ៍៦ អារម្មណ៍ទាំងនេះហើយដែលមារទាំង៥ប្រព្រឹត្តទៅបាន នៅក្នុងភូមិទាំង៣នេះ ។ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់ កំណត់ នូវសមាធិន្ទ្រិយដោយ អប្បណិហិតសមាធិន្ទ្រិយ ទើបទ្រង់ផ្តាច់នូវអារម្មណ៍ជាធម្មតាចោលចេញអស់ ឥតមាននៅសេសសល់ឡើយ ដោយអំណាចនៃការកំណត់ កាន់យកទុក្ខជាអារម្មណ៍ ក្នុងពេលនោះបញ្ញាក៏ត្រាស់ដឹងនូវពោធិបក្ខិយធម៌ ជាសម្ពោធិញាណ ទើបបានទ្រង់ព្រះនាមថា ពុទ្ធោ ទ្រង់ព្រះនាមថា អរហំ ព្រោះព្រះអង្គឈ្នះ សឹកសត្រូវកិលេសមារ ខន្ធមារអភិសង្ខារមារ មច្ចុមារ ទេវបុត្តមារ គឺមារទាំង៥នេះឯង ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អ្នកស្តាប់ហើយកំណត់នូវធម៌ ដូចមានសំដែងតទៅខាងមុខនេះ ទៀតចុះ ការកើតក៏មិនទៀង ចាស់ក៏មិនទៀង ឈឺក៏មិនទៀង ស្លាប់ក៏មិន ទៀង ។ ការកើតជាទុក្ខ ការចាស់ជាទុក្ខ ការឈឺក៏ជាទុក្ខ ការស្លាប់ក៏ជាទុក្ខ ។ ការកើតក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ការកើត ចាស់ក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ចាស់ ឈឺក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ឈឺ ស្លាប់ក៏មិនមែនជារបស់អញ – អញក៏មិនមែនជារបស់ស្លាប់ ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងភ្នែក កុំខឹងនឹងភ្នែក – ព្រោះភ្នែកមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងត្រចៀក កុំខឹងនឹងត្រចៀក – ព្រោះត្រចៀកមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងច្រមុះ កុំខឹងនឹងច្រមុះ – ព្រោះច្រមុះមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងអណ្តាត កុំខឹងនឹងអណ្តាត – ព្រោះអណ្តាតមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងកាយ កុំខឹងនឹងកាយ – ព្រោះកាយមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងចិត្ត កុំខឹងនឹងចិត្ត – ព្រោះចិត្តមិនមែនរបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូប កុំខឹងនឹងរូប – ព្រោះរូបមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសម្លេង កុំខឹងនឹងសម្លេង – ព្រោះសម្លេងមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងក្លិន កុំខឹងនឹងក្លិន – ព្រោះក្លិនមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរស កុំខឹងនឹងរស – ព្រោះរសមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសម្ផស្ស កុំខឹងនឹងសម្ផស្ស – ព្រោះសម្ផស្សមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងអារម្មណ៍ផ្សេងៗ កុំខឹងនឹងអារម្មណ៍ផ្សេងៗ – ព្រោះអារម្មណ៍ផ្សេងៗមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូប កុំខឹងនឹងរូប – ព្រោះរូបមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងវេទនា កុំខឹងនឹងវេទនា – ព្រោះវេទនាមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសញ្ញា កុំខឹងនឹងសញ្ញា – ព្រោះសញ្ញាមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសង្ខារ កុំខឹងនឹងសង្ខារ – ព្រោះសង្ខារមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងវិញ្ញាណ កុំខឹងនឹងវិញ្ញាណ – ព្រោះវិញ្ញាណមិនមែនរបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរ ចិត្តកុំខឹង ចិត្តកុំស្អប់ ចិត្តកុំស្រឡាញ់ ចិត្តកុំខ្លាច ចិត្តកុំភ័យ ចិត្តកុំសោកស្តាយនឹងអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមភ្នែក ព្រោះអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមភ្នែកនោះ មិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ។ល។ ចិត្តកុំត្រេកអរ ចិត្តកុំខឹង ចិត្តកុំស្អប់ ចិត្តកុំស្រឡាញ់ ចិត្តកុំខ្លាច ចិត្តកុំភ័យ ចិត្តកុំសោកស្តាយនឹងអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមចិត្ត ព្រោះអារម្មណ៍ដែលចេញចូលតាមចិត្តនោះ មិនមែនជារបស់ខ្លួនទេ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសុខ ព្រោះសុខមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងទុក្ខ ព្រោះទុក្ខមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងពាក្យសរសើរ ព្រោះពាក្យសរសើរមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងពាក្យតិះដៀល ព្រោះពាក្យតិះដៀលមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងមានលាភ ព្រោះមានលាភមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំខឹងនឹងមិនមានលាភ ព្រោះមិនមានលាភ មិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសក្តិយស ព្រោះសក្តិយសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំខឹងនឹងមិនមានសក្តិយស ព្រោះមិនមានសក្តិយសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងស្រី ព្រោះស្រីមិនមែនជារបស់ខ្លួន ។ ចិត្តកុំខឹងនឹងស្រី ព្រោះស្រីមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងប្រុស កុំខឹងនឹងប្រុស ព្រោះប្រុសមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងសត្វ កុំខឹងនឹងសត្វ ព្រោះសត្វមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងជីវិត កុំខឹងនឹងជីវិត ព្រោះជីវិតមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងបុគ្គល កុំខឹងនឹងបុគ្គល ព្រោះបុគ្គលមិនមែនជារបស់ ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូបកើត កុំខឹងនឹងរូបកើត ព្រោះរូបកើតមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំត្រេកអរនឹងរូបក្មេង កុំខឹងនឹងរូបក្មេង ព្រោះរូបក្មេងមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបចាស់ កុំខឹងនឹងរូបចាស់ ព្រោះរូបចាស់មិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបឈឺ កុំខឹងនឹងរូបឈឺ ព្រោះរូបឈឺមិនមែនជារបស់ខ្លួន ចិត្តកុំទទឹងទាស់នឹងរូបស្លាប់ កុំខឹងនឹងរូប ស្លាប់ ព្រោះរូបស្លាប់មិនមែនជារបស់ខ្លួន នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញានេះ អ្នកគប្បីចំរើនហើយធ្វើឲ្យច្រើនហើយ រមែងមានផលច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជាទីបំផុត ។ បើចិត្តសន្សំ អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា រឿយៗហើយ សេចក្តីសំគាល់ក្នុង ការខ្ជិលច្រអូស ទំរន់ធ្វេសប្រហែស មិនព្យាយាម មិនពិចារណា ឲ្យឃើញថាជារបស់ គួរខ្លាចដ៏ពន្លឹក រមែង តាំងឡើង ហាក់ដូចជាពេជ្ឈឃាដដែល យារដាវឡើងបំរុងនឹង ប្រហារជីវិតដូច្នោះឯង ។ ប្រសិនបើចិត្តសន្សំ អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា រឿយៗហើយ សេចក្តីសំគាល់ ក្នុងការខ្ជិល ច្រអូស ទំរន់ប្រហែសធ្វេស មិនព្យាយាម មិនពិចារណាឲ្យ ឃើញថាជា របស់គួរខ្លាចដ៏ពន្លឹក មិនដូចជាពេជ្ឈឃាដ ដែលយារដាវឡើង បំរុងនឹងប្រហារ ជីវិតដូច្នោះទេ គប្បី ដឹងថា អនិច្ចេទុក្ខសញ្ញា អញចំរើនមិនទាន់បានទេ កាលខាងដើមនិងកាលខាងចុង របស់អញមិនទាន់ប្លែកគ្នាទេ ផលនៃការចំរើនរបស់អាត្មាអញ មិនទាន់បានសម្រេចទេ ។ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា ដែលបុគ្គលចំរើនហើយ ធ្វើឲ្យច្រើនហើយ រមែងមានផលច្រើន មានអានិសង្សច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជាទីបំផុត ។ បើចិត្ត សន្សំទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ ចិត្តរមែងប្រាសចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាងក្រៅផង ជាចិត្តកន្លងបង់នូវ អទ្ធានៈ៣ប្រការ ស្ងប់រម្ងាប់ចាកសឹកសត្រូវ ពោលគឺកិលេសរមែងផុតស្រឡះដោយប្រពៃ ចាកមិច្ឆាវិមុត្តិ ។ ប្រសិនបើចិត្តសន្សំ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ តែចិត្តមិន ប្រាសចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាងក្រៅផង ជាចិត្តមិនកន្លងបង់ នូវអទ្ធានៈ៣ប្រការ មិនស្ងប់រម្ងាប់ មិនផុតទុក្ខ ស្រឡះដោយប្រពៃ គប្បីដឹងថា ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា អញចំរើនមិនទាន់បានទេ កាលខាងដើមនិងកាលខាងចុងរបស់អញមិនទាន់ប្លែកគ្នាទេ ផលនៃការចំរើន របស់អាត្មាអញ មិនទាន់បានសម្រេចទេ ។ បើចិត្តសន្សំ ទុក្ខេអនត្តសញ្ញា រឿយៗហើយ ចិត្តក៏ រួចចាកអហង្ការ មមង្ការនិងមានៈ ក្នុងកាយដែលមានវិញ្ញាណនោះផង ក្នុងនិមិត្តទាំងពួងខាង ក្រៅផង ជាចិត្តកន្លងបង់នូវអទ្ធានៈ៣ប្រការ ស្ងប់រម្ងាប់ផុតស្រឡះ ដោយប្រពៃ រមែងបានផលច្រើន បានអានិសង្សច្រើន ជាគុណឈមទៅរកព្រះនិព្វាន មានព្រះនិព្វានជា ទីបំផុត ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! ចូរអ្នករក្សានូវធម៌ស្ងប់រម្ងាប់ មិនឲ្យកំរើកបាន អាស្រ័យដោយធម៌៧យ៉ាងគឺ ១-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងបក្សពួក, ២-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងការ ងារ, ៣-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងពាក្យប៉ប៉ាច់ប៉ប៉ោច តិរច្ឆានកថា, ៤-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងស៊ីច្រើន, ៥-មិនត្រេកអរ មិនខឹងនឹងងក់ងុយដេក, ៦-ភាពជាអ្នកដឹងប្រមាណ ក្នុងភោជន, ៧-មានសីលជាទីសង្រួម ។ បើមានធម៌ទាំង៧យ៉ាងនេះ ទើបអាចរក្សានូវធម៌ស្ងប់រម្ងាប់បាន ។ តែថាធម៌ស្ងប់រម្ងាប់នេះមាន២ យ៉ាងគឺ ស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធ សមាបត្តិម៉្យាង ស្ងប់រម្ងាប់ក្នុង និរោធអរិយសច្ចម៉្យាង ។ ឯស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធសមាបត្តិ៨នេះ មិនមែនជាធម៌រំលត់ទុក្ខបានទេ ។ បើស្ងប់រម្ងាប់ក្នុងនិរោធអរិយសច្ច គឺមគ្គ៤ ផល៤ នេះទើបរំលត់ទុក្ខបាន ។ បុគ្គលដែលរំលត់ទុក្ខបាននេះ ហៅថា អរិយបុគ្គល គឺបុគ្គលដ៏ប្រសើរ បុគ្គលត្រឹមត្រូវ បុគ្គលមានសភាពរាបសារ បុគ្គលរៀបរយល្អ និងជា បុគ្គលតាំងនៅ ក្នុងអរិយធម៌ជានិច្ច ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងនោះមាន៨ពួកគឺ ៖ សោតាបត្តិមគ្គ១ សោតាបត្តិផល១ សកទាគាមិមគ្គ១ សកទាគាមិផល១ អនាគាមិមគ្គ១ អនាគាមិផល១ អរហត្តមគ្គ១ អរហត្តផល១ ។ ត្រូវជា៨ពួក ។ សោតាបន្នបុគ្គល ដែលសម្រេចសោតាហើយ លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និសម្បយុត្ត៤ វិចិកិច្ឆាសម្បយុត្ត១ រួមជា៥ លះបានសំយោជនៈ៣គឺ សក្កាយទិដ្និសំ យោជនៈ១ វិចិកិច្ឆាសំយោជនៈ១ សីលពត្តបរាមាសសំយោជនៈ១ រួមជា៣ លះបានអនុសយៈ២គឺ ទិដ្នានុសយៈ១ វិចិកិច្ឆានុសយៈ១ រួមជា២ លះបានកាមឆន្ទៈនិងព្យាបាទៈ ជាចំណែកគ្រោតគ្រាតដែលឲ្យកើតទុច្ចរិត៣ ជាអបាយគាមិ ។ បច្ចវេក្ខណៈ ការពិចារណារបស់ សោតាបន្នបុគ្គលមាន៥យ៉ាងគឺ មគ្គំបច្ចវេក្ខតិ ព្រះសោតាបន្នបុគ្គល រមែង ពិចារណានូវមគ្គ១ ផលំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវផល១ បហីនកិលេស បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវកិលេសដែលលោកលះបង់បានហើយ១អវសិដ្នកិលេសេបច្ចវេក្ខតិ ពិចា រណា នូវកិលេសដែលនៅសល់១ និព្វានំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវអមតៈមហានិព្វាន១ រួមត្រូវជា បច្ចវេក្ខណៈរបស់ សោតាបន្នបុគ្គលមាន៥ ។ សោតាបន្នបុគ្គលនោះចែកចេញជា ៣ពួកគឺឯកពីជិ១ កោលំកោលៈ១ សត្តក្ខត្តុំបរមៈ១ ។ ឯកពីជិ លោកដែលមានពូជគឺភពតែ១ គឺនៅកើតក្នុង មនុស្សលោកតែ១ជាតិទៀត ហើយធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវអរហត្ត ផល លែងមានកំណើតទៅមុខទៀត ។ កោលំកោលៈ លោកដែលទៅពីត្រកូល១ទៅកាន់ត្រកូល១ទៀត គឺលោកដែលនៅកើតទៀត ២ជាតិឬ៣ជាតិទៀត ទើបបានធ្វើឲ្យ ជាក់ច្បាស់នូវអរហត្តផល ។ សត្តក្ខត្តុំបរមៈ លោកដែលត្រាច់រង្គាត់ ទៅកើតក្នុងមនុស្សលោក និងទេវលោក យ៉ាងច្រើនបំផុត ត្រឹម៧ជាតិទៀត ទើបបានធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអរហត្តផល ដោយខន្ធនិព្វាន ក្នុងជាតិជាគំរប់៧ ពិតប្រាកដ ។ ហេតុអ្វីបានជា សោតាបន្នបុគ្គល មានប្រភេទផ្សេងគ្នា អង្គខ្លះជាឯកពីជិ អង្គខ្លះជាកោលំកោលៈ អង្គខ្លះជាសត្តក្ខត្តុំបរមៈ? តបថា បានជាមានប្រភេទ ផ្សេងគ្នា ដូច្នេះ ពីព្រោះមានវិបស្សនាផ្សេងគ្នា គឺឯកពីជិ មានវិបស្សនាក្លៀវក្លាបំផុត កោលំកោលៈ មានវិបស្សនាក្លៀវក្លាយ៉ាងកណ្តាល សត្តក្ខត្តុំបរមៈ មានវិបស្សនាទន់ខ្សោយបំ ផុត ។ សោតាបន្នបុគ្គលទាំងនោះ លោកបរិបូណ៌ដោយសីល ។ សោតាបន្នបុគ្គល នៅមានចែកចេញទៅទៀត បើចែកចេញតាមឈ្មោះដើម មានតែ៣ដូចពោលមកហើយ តែបើចែកតាមខណៈចិត្ត ដែលលះកិលេសបាន ផ្សេងគ្នាមាន២៤ដូច្នេះគឺ យកបដិបទា៤ និងធុរៈ២មកគុណ ឯកពីជិមានបដិបទា៤ កោលំកោលៈ មានបដិបទា៤ សត្តក្ខត្តុំ បរមៈ មានបដិបទា៤ រួមត្រូវជា១២ ចែកជាសទ្ធាធុរៈ១២ បញ្ញាធុរៈ១២ រួមបានជា២៤ ។ សកទាគាមិបុគ្គល លះបានអកុសលចិត្ត ជាទិដ្និវិប្បយុត្ត៤ ទោមនស្សសហគតចិត្ត២ រួមជា៦ ។ លះបានសំយោជនៈ២គឺ កាមរាគៈសំយោជនៈ១ ព្យាបាទៈសំ យោជនៈ១ ត្រូវជា២ ។ លះបានអនុសយៈ២គឺ កាមរាគានុសយៈ១ បដិឃានុសយៈ១ រួមជា២ ។ លះរាគៈ ទោសៈ មោហៈ បានដោយស្រាលស្តើង ។ សកទាគាមិបុគ្គល នេះ រមែងមកកើតក្នុង កាមភពនេះម្តងទៀត ទើបធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ នូវអរហត្តផល ជាទីបំផុតនៃទុក្ខ ហើយទើបបានរំលត់ខន្ធ ចូលកាន់និព្វាន ។ ឯបច្ចវេក្ខណៈ របស់សក ទាគាមិបុគ្គល ក៏មាន៥ ដូចសោតាបន្នបុគ្គលដែរ ហើយលោកបរិបូណ៌ ដោយសីលដូចគ្នា ។ សកទាគាមិបុគ្គល បើចែកតាមខណៈចិត្ត ដែលលះកិលេសបាន មាន១២គឺ ក្នុងសកទាគាមិបុគ្គលមួយៗ មានវិមោក្ខ៣ ក្នុងវិមោក្ខមួយៗ មានបដិបទា៤ ត្រូវជា១២ ។ អនាគាមិបុគ្គល លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និវិប្បយុត្ត៤ ទោមនស្សសហគតចិត្ត២ លះបានសំយោជនៈ២គឺ កាមរាគៈ១ ព្យាបាទៈ១ នឹងអនុសយៈចិត្ត២គឺ កាម រាគានុសយៈ១ បដិឃានុសយៈ១ ដោយដាច់ស្រឡះ ។ ឯបច្ចវេក្ខណៈរបស់ អនាគាមិបុគ្គលនេះ ចែកចេញជា៥ពួកគឺ អន្តរបរិនិព្វាយី១ ឧបហច្ចបរិនិព្វាយី១ អសង្ខារបរិនិព្វា យី១ សសង្ខារបរិនិព្វាយី១ ឧទ្ធំសោតោអកនិដ្នគាមី១ ។ អន្តបរិនិព្វាយី លោករំលត់ក្នុងចន្លោះ គឺលោកដែលកើត ក្នុសទ្ធាវាសព្រហ្មលោកហើយ នៅមិនទាន់បាន ពាក់ កណ្តាលអាយុ ក៏ញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈ ខាងលើបាន ។ ឧបហច្ចបរិនិព្វាយី លោកកន្លងពីថ្នាក់នោះ បន្តិចទៅទៀត គឺលោកដែលមានអាយុ ជាង ពាក់កណ្តាលឡើងទៅ ដល់កាលទៀបនឹងអស់អាយុ ទើបញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង ដើម្បីលះសំយោជនៈ ខាងលើទាំង៥ ។ អសង្ខារបរិនិព្វាយី លោករំលត់ដោយអ សង្ខារ គឺលោកដែលញ៉ាំង អរហត្តមគ្គឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈទាំង៥ ខាងលើបានដោយងាយ មិនបាច់ប្រកបព្យាយាម តឹងតែងពេក ។ សសង្ខារបរិនិព្វាយី លោកជា អ្នករំលត់ ដោយសង្ខារ គឺលោកដែល ញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង បានដោយកម្រ ទាល់តែប្រកបដោយ សេចក្តីព្យាយាមយ៉ាងធំ ។ ឧទ្ធំសោតោអកនិដ្នគាមី លោកជាអ្នក មាន ខ្សែឰដ៏ខាងលើ ទៅកាន់ភពអកនិដ្ន គឺច្យុតចាកព្រហ្មលោក ឈ្មោះអវិហាហើយ ទៅកាន់អតប្បា ព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាក អតប្បាព្រហ្មលោកហើយ ទៅកាន់ សុទស្សាព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាកព្រហ្មលោក ឈ្មោះសុទស្សាហើយ ទៅកាន់សុទស្សីព្រហ្មលោកទៀត លុះច្យុតចាកសុទស្សីព្រហ្មលោកហើយ ទៅកាន់អកនិដ្ន ព្រហ្មលោកទៀត ទើបញ៉ាំងអរហត្តមគ្គ ឲ្យកើតឡើង លះសំយោជនៈ ខាងលើក្នុងព្រហ្មលោកនោះ រួមគ្នាផង ត្រូវជាអនាគាមិបុគ្គល៥ពួក ។ ក្នុងស្ថានអវិហា៥ អតប្បា៥ សុទស្សា៥ សុទស្សី៥ អកនិដ្នៈ៤ លើកឧទ្ធំសោតៈ១ចេញ រួមជាអនាគាមិបុគ្គលមាន២៤ គុណទៅទៀតជា សទ្ធាធុរៈ២៤ បញ្ញាធុរៈ២៤ ទើបបានជា អនាគាមិបុគ្គលមាន៤៨ ។ ព្រះអនាគាមិបុគ្គល លោកបរិបូណ៌ដោយសមាធិ ។ ព្រះអរហត្ត លះបានអកុសលចិត្តជាទិដ្និគតវិប្បយុត្ត៤ ឧទ្ធច្ចសហគតចិត្ត១ជា៥ លះបានសំយោជនៈគឺ រូបរាគៈ អរូបរាគៈ មានះ ឧទ្ធច្ចៈ អវិជ្ជា និង មានានុស័យ រាគានុស័យ អវិជ្ជានុស័យ ដាច់ស្រឡះពីខន្ធសន្តាន ។ បច្ចវេក្ខណ (ការពិចារណា) របស់ព្រះអរហន្ត មាន៤យ៉ាងគឺ មគ្គំ បច្ចវេក្ខតិ លោកពិចារណានូវមគ្គ១ ផលំ បច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវផល១ បហីនកិលេសេបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវកិលេស ដែលលះបានហើយ១ និព្វានំបច្ចវេក្ខតិ ពិចារណានូវព្រះនិព្វាន១ រួមត្រូវជា៤ ។ ព្រះអរហត្តទាំងនោះ ចែកចេញជា៤ពួកគឺ ៖ សុខវិបស្សកោ លោកអ្នកមានវិបស្សនារីងស្ងួត ព្រោះមិនមានជ័រគឺសមថភាវនា បានចំរើនវិបស្សនា លុះដល់ព្រះអរហត្ត មិនប្រកបដោយឫទ្ធិ វិសេសឯណានិ មួយឡើយ មួយពួក ។ តេវិជ្ជោ លោកដែលបាន វិជ្ជា៣មួយពួក ។ ឆឡភិញ្ញោ លោកដែលបានអភិញ្ញា៦ មួយពួក ។ បដិសម្ភិទប្បត្តោ លោកដែលបានដល់ បដិសម្ភិទា៤ មួយពួក ត្រូវជាព្រះអរហន្តមាន៤ពួក ។ ព្រះអរហន្តទាំង៤ពួកនេះ រួមមកជា២គឺ សុខវិបស្សកោ១ ហើយនឹងខាងចុង៣ រួមមកហៅថា សមថយានិកៈ តែម៉្យាង១ ។ ចាត់ទៅតាមវិមោក្ខ៣គឺ ក្នុង វិមោក្ខ១ៗ មានបដិបទា៤ រួមត្រូវជា១២ ជាសុខវិបស្សកៈ១២ សមថយានិកៈ១២ រួមត្រូវជាព្រះអរហន្ត២៤ ។ ព្រះអរហន្តលោកបរិបូណ៌ ដោយបញ្ញា ។ រួមព្រះអរិយបុគ្គលទាំងអស់ ត្រូវជា១០៨ គឺសោតាបន្នបុគ្គល២៤ សកទាគាមិ១២ អនាគាមិ៤៨ ព្រះអរហន្ត២៤ ។ ពុទ្ធដីកាព្រមទាំងអដ្នកថា ថាៈ យេ បុគ្គលា អដ្នសតំ បសដ្នាតិ ឥមិស្សា កាថាយ វណ្ណយានំ អដ្នុត្តរសតំ អរិយា វុត្តា ។ ព្រះអរិយបុគ្គលទាំង១០៨នេះ ចែកជា មគ្គ៥៤ ផល៥៤ ត្រូវជាព្រះអ រិយបុគ្គល១០៨ដដែល ។ បដិបទាទាំង៤យ៉ាងនោះគឺ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិលំបាក ដល់បានត្រាស់ដឹងក៏លំបាក១ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹង យឺតយូរវិញ១ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិលំបាក ត្រាស់ដឹងឆាប់១ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា កាលប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងឆាប់១ ។ បដិបទាផ្សេងគ្នាដោយ យឺតយូរ និងឆាប់រហ័សយ៉ាងនេះ ព្រោះបុគ្គលដែលប្រតិបត្តិនោះ មានឥន្រ្ទិយនិងកិលេសផ្សេងគ្នា គឺ ១- បុគ្គលដែលប្រតិបត្តិយឺតយូរ ព្រោះកិលេសក្លៀវក្លា បានត្រាស់ដឹងយឹតយូរ ព្រោះឥន្រ្ទិយទន់ ប្រៀបឧបមា ដូចជាអ្នក មានជម្ងឺជាទម្ងន់ ដើរទៅផ្ទះគ្រូពេទ្យ ដំណើរដែលដើរទៅនោះ រមែងយឺតយូរព្រោះខ្លួនឈឺធ្ងន់ បានដល់ផ្ទះពេទ្យហើយ ទៅរកថ្នាំ ថ្នាំនោះក៏បានតិច ម៉្លោះហើយជម្ងឺនោះ ក៏ទៅជាសះស្បើយ បាន ដោយយឺតយូរ យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ២- ប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងយឺតយូរ ព្រោះកិលេសតិច ឥន្រ្ទិយក៏ទន់ ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺស្រាល ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យឆាប់ដល់ តែព្យាបាលរោគយូរ ព្រោះ មានថ្នាំតិច យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ៣- ប្រតិបត្តិលំបាក ត្រាស់ដឹងឆាប់ ព្រោះកិលេសក្លៀវក្លា ឥន្រ្ទិយក៏ក្លៀវក្លាដែរ ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺធ្ងន់ ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យយឺតយូរ តែបានសះជា រោគឆាប់ រហ័ស ព្រោះមានថ្នាំច្រើន យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ ៤- ប្រតិបត្តិងាយ ត្រាស់ដឹងឆាប់ ព្រោះកិលេសទន់ ឥន្រ្ទិយក្លៀវក្លា ឧបមាដូចជាអ្នកមានជម្ងឺស្រាល ដើរទៅរកផ្ទះពេទ្យឆាប់ដល់ រក្សារោគក៏ឆាប់សះជា ព្រោះ មានថ្នាំច្រើន យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ នែសញ្ញា វិញ្ញាណ! តួកិលេសទុកដូចជារោគ ឥន្រ្ទិយទាំង៥ ទុកដូចជាថ្នាំសម្រាប់កែរោគ ម៉្យាងទៀតឧបមា ដូចជាបុរស៤រូប ស្វែងរកគោ បុរសទី១ដើរទៅក្នុង ព្រៃ ដល់វេលាឃើញគោ ក៏ឃើញក្នុងព្រៃ យ៉ាងណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី២ ដើរទៅរកគោតាមផ្លូវធ្លាស្រួល ដល់ឃើញគោ បែរជា ឃើញក្នុងព្រៃវិញ យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាទន្ធាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី៣ស្វែងរកគោ ដើរកាត់ព្រៃ ដល់ឃើញគោបែរជា ឃើញក្នុងទីវាលវិញ យ៉ាង ណាមិញ ទុក្ខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញាបុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសទី៤ ដើរទៅរកគោតាមផ្លូវធ្លា ដល់ឃើញគោក៏ឃើញក្នុងទីវាល យ៉ាងណាមិញ សុខាបដិបទាខិប្បាភិញ្ញា បុគ្គល ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ បុរសគឺព្រះយោគាវចរកុលបុត្ត ដែលស្វែងរកអរិយមគ្គ គោគឺអរិយមគ្គ ព្រៃគឺកិលេស ផ្លូវធ្លាគឺកិលេសដ៏ស្តើង ។ បុគ្គលដែលបានមគ្គ-ផលផ្សេងគ្នា ព្រោះប្រតិបត្តិ ខុសគ្នា ដូចបានសម្តែងមកមកនេះ ។ =ពន្លឺនាវាត្រៃលក្ខណ៍ វគ្គទីបញ្ចប់= វិបស្សនាបញ្ហាធម្មបរិយាយ វគ្គទីបញ្ចប់ លុះព្រះបញ្ញាសំដែងធម៌ចប់ហើយ សញ្ញានិងវិញ្ញាណថា យើងទាំងពីរនាក់នេះ សូមសម្តែងអំណរគុណ ចំពោះព្រះបញ្ញា ដូចមានសេចក្តី តទៅខាងមុខនេះថា ខ្ញុំព្រះករុណាទាំងពីរនាក់នេះ បានស្តាប់ធម៌របស់ព្រះបញ្ញា សំដែងតាំងអំពីខាងដើម រហូតដល់ខាងចុងបញ្ចប់នេះឃើញថាមានពន្លឺ ភ្លឺស្វាងរុងរឿង ត្រចះត្រចង់ជាអតិប រមា និងរកពន្លឺអ្វីមួយ មកប្រៀបផ្ទឹម ឲ្យស្មើពុំបានឡើយ នេះជាពន្លឺទី១ ។ ពន្លឺទី២ថា ចាប់ដើមតាំងតែអំពីខ្ញុំ បានថ្វាយខ្លួនមក បានឡើងជិះលើនាវា ត្រៃលក្ខណ៍ស៊ប់ហើយ ពិនិត្យមើលទៅឃើញ នូវធម៌ទាំង១៦ ដែលនៅក្នុងនាវានេះដោយឥតមាន សេចក្តីងឿងឆ្ងល់ អ្វីបន្តិចបន្តួចសោះឡើយ ភ្លឺច្បាស់ណាស់ៗ ហើយថែមទាំងបាន សះជារោគ ឆ្កួត ទាំង៨យ៉ាងទៀតផង តាំងពីកាមុម្មត្តកោ កោធុម្មត្តកោ ទិដ្នុម្មត្តកោ ។ល។ ចិត្តរបស់ខ្ញុំទាំងពីរនាក់នេះ ចូលស៊ប់ដល់ធម៌ ដែលធ្វើឲ្យត្រជាក់ រំងាប់បង់នូវភ្លើងទុក្ខ និង ភ្លើងកិលេស ដែលជាធម៌ដ៏ឧត្តម ជាគុណគឺព្រះនិព្វាន ដោយពន្លឺភ្លឺស្វាង នេះជាពន្លឺទី២ ។ ពន្លឺទី៣ថា ខ្ញុំមើលទៅឃើញច្បាស់ នាវាព្រះត្រៃលក្ខណ៍ ដែលជាអតីតកាល គឺ កាលដែលព្រះពុទ្ធ ទ្រង់គង់ធរមាននៅឡើយនោះ ព្រះអង្គតែងប្រោសសត្វ ដឹកនាំសត្វ ឲ្យចូលទៅក្នុងនាវា ព្រះត្រៃលក្ខណ៍ បានច្រើនជាអនេក ។ ចាប់ទាំងអំពី ព្រះសម្ពុទ្ធ បរិនិព្វានទៅ ព្រះអរហន្ត ព្រះអនាគាមិសកទាមិ សោតាបន្ន ក៏អស់ទៅ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ក៏នៅទំនេរ ឥតមានមនុស្សជិះ ឬមានខ្លះដែរម្នាក់ៗ ព្រោះហេតុអ្វី? ព្រោះខ្វះអ្នកដឹក នាំ ។ ឥឡូវនេះនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ភ្លឺរុងរឿងត្រចះត្រចង់ដូចកាលដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបរមគ្រូ គង់ធរមាននៅនោះដែរ នេះជាពន្លឺទី៣ ។ វិញ្ញាណសួរសញ្ញាថា យើងបានស្តាប់ធម៌ឃើញថា មានធម្មរសភ្លឺស្វាងក្នុងដួងចិត្ត ប្រសើរពន់ពេកណាស់ហើយ តើយើងបានវត្ថុអ្វី បូជាដល់គុណ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ? សញ្ញាឆ្លើយថា បើតាមសេចក្តី យល់របស់ខ្ញុំថា ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ យើងបូជានូវវត្ថុអ្វីៗក៏មិនស្មើ នឹងបូជាកាយ វាចា ចិត្ត បដិបត្តិទៅតាមព្រះឱវាទ ដែល ទ្រង់ទូន្មានថា នេះមិនមែន នោះមិនមែន ដូចបានអធិប្បាយ ក្នុងព្រះត្រៃ លក្ខណ៍សព្វគ្រប់ស្រាប់ ។ បូជាយ៉ាងនេះហៅថា បូជាយ៉ាងប្រសើបំផុត នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ វិញ្ញាណថា ប្រសើរហើយៗ ចុះសញ្ញាអ្នកមានយោបល់ ជួយដឹកនាំឲ្យមនុស្ស ដែលជាអ្នកមានឧបនិស្ស័យ ចូលទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍ បានដែរឬដូចម្តេច? ។ ខ្ញុំជួយមិនបានទេអ្នក ព្រោះយើងទាំង២ នាក់នេះ គ្មានបុណ្យខាងដឹកនាំ ដូចព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់នោះទេ បើដូច្នោះមានតែយើងទាំង២នាក់នេះ មិនជួយទំនុកបំរុង ព្រះពុទ្ធ សាសនាឲ្យបាន រុងរឿងទៅអនាគត យើងត្រូវតែស្រឡាញ់ រាប់អានព្រះពុទ្ធសា សនា ដោយសទ្ធាពិតៗ តែថាឲ្យខ្ញុំដឹកនាំ ចូលមកនៅក្នុង នាវាត្រៃលក្ខណ៍នោះ ពុំបានទេ ព្រោះការដែលដឹកនាំ អំពីនាវាត្រៃលោក ហើយដឹកនាំឲ្យចូលមកនាវាត្រៃលក្ខណ៍វិញ នេះទៀតតឹងណាស់ ព្រោះធម៌ ដែលមាន ក្នុងនាវាត្រៃលោកនោះ មិនត្រូវគ្នានឹងធម៌ ដែលមានមក ក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ទេ ។ ត្រៃលោក៣ ពរ៤ លោកធម៌៨ សមាបត្តិ៨ អាកាសធាតុ១ នេះជាធម៌ត្រៃលោក ។ ត្រៃលក្ខណ៍៣ អរិយសច្ចៈ៤ អង្គមគ្គ៨ មគ្គផល៨ និព្វានធាតុ១ នេះជាពួកត្រៃ លក្ខណ៍ ។ ត្រៃលោក៣ មិនត្រូវគ្នានឹងត្រៃ លក្ខណ៍៣ ពរ៤មិនត្រូវគ្នា នឹងអរិយសច្ចៈ៤ លោកធម៌៨ មិនត្រូវនឹងអង្គមគ្គ៨ សមាបត្តិ៨ មិនត្រូវគ្នានឹងមគ្គផល៨ អាកាសធាតុ ១ មិនត្រូវនឹងនិព្វានធាតុ១ ធម៌មិនត្រូវគ្នាដូច្នេះឯង ។ វិញ្ញាណសួរសញ្ញាថា ចុះនាវាត្រៃលោក ហេតុដូចម្តេចបានជា មនុស្សជិះច្រើនម្ល៉េះ? បានជាមនុស្សជិះច្រើន ព្រោះក្នុងនាវានេះ មានមារ៥ជាអ្នកដឹកនាំ ចងទាញ កៀរគរប្រមូល មនុស្សសត្វតូចធំ ឲ្យចូលទៅនៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំងអស់ មិនឲ្យសេសសល់ឡើយ ។ ចុះមារទាំង៥នោះ តើដូចម្តេច? មារ៥នោះគឺ ខន្ធមារ១ កិលេស មារ១ អភិសង្ខារមារ១ ទេវបុត្តមារ១ មច្ចុមារ១ ។ ឯខន្ធមារនោះគឺ រូប១ វេទនា១ សញ្ញា១ សង្ខារ១ វិញ្ញាណ១ ។ កិលេសមារនោះគឺ លោភៈ១ ទោសៈ១ មោហៈ១ មារទាំង ៣នេះ មានខ្សែចងសត្វ ឲ្យជាប់នៅក្នុង នាវាត្រៃលោកទាំង៣ ដោយចំណងមារទាំង៣នេះ នៅក្នុងអកុសល ចិត្ត១២ ហើយនាំទៅទុកក្នុង នាវាត្រៃលោក មិនឲ្យទៅណា បាន ។ មារនេះមានគ្នាច្រើនណាស់ ដើរប្រមូលសត្វតូចធំ មិនឲ្យសល់ម្នាក់ ឲ្យជាប់ចំណងគ្រប់ៗគ្នា ហើយនាំយកទៅ ចងទុកក្នុងនាវាត្រៃលោក ។ ឯកិលេសមារនោះ ក៏បញ្ចូនសត្វទាំងអស់នោះ ប្រគល់ឲ្យទៅអភិសង្ខារមារ អភិសង្ខារមារនេះមាន៣គឺ បុញ្ញាភិសង្ខារមារ១ អបុញ្ញាភិសង្ខារមារ១ អនេញ្ជាភិសង្ខារមារ១ ។ មារទាំង៣នេះ ជា អ្នកតាក់តែង ចាត់ចែងឲ្យសត្វដែល ជាប់ចំណងទាំងអស់ ដែលនៅក្នុងនាវាត្រៃលោកនេះ ឲ្យរៀបរយគ្នា ទៅតាមឋានៈរបស់សត្វ ដែលមានទោសធ្ងន់ស្រាល ព្រោះក្នុងនា វានេះមាន៣ជាន់ ក្នុងជាន់ទី១ បើចែកជាថ្នាក់មាន ១១ថ្នាក់ ក្នុងជាន់ទី២ បើចែកជាថ្នាក់មាន១៦ថ្នាក់ ក្នុងជាន់ទី៣ បើចែកជាថ្នាក់មាន៤ថ្នាក់ ។ ការដែលរៀបរយសត្វ អ្នកនៅក្នុងនាវានេះ ឲ្យសត្វនេះទៅនៅត្រង់ទីនេះ សត្វនោះទៅនៅត្រង់ទីនោះ សត្វនេះមកនៅឯណេះ សត្វនោះទៅនៅឯណោះ ត្រង់ រៀបរយសត្វ ឲ្យនៅគ្រប់ថ្នាក់គ្រប់ជាន់នេះ ស្រេចតែលើអភិសង្ខារមារទាំង៣ ។ លុះមារនេះរៀបរយស្រេចហើយ បញ្ជូនសត្វទាំងអស់នេះ ប្រគល់ឲ្យទៅទេវបុត្តមារ ។ ទេវបុត្តមារមាន៣គឺ សស្សតទិដ្និទេវបុត្តមារ១ ឧច្ឆេទទិដ្និទេវបុត្តមារ១ អន្តគាហិក ទិដ្និទេវបុត្តមារ១ ។ ទិដ្និទាំង៣នេះ ជាស្តេចគ្រប់គ្រង ត្រួតត្រាលើមារទាំងអស់ គឺខន្ធមារ ក្តី កិលេសមារក្តី អភិសង្ខារមារក្តី មច្ចុមារក្តី មារទាំងអស់នេះលុះក្នុងអំណាច ទេវបុត្តមារទាំងអស់ ។ ដូចយ៉ាងទេវបុត្ត មារទី១ គឺសស្សតទិដ្និ ទិដ្និនេះឃើញថា សម្លាប់សត្វ លួចទ្រព្យគេ សេពមេថុនធម្ម មុសាវាទ ផឹកទឹកស្រវឹង ឃើញថាបើ រកបានច្រើនមកស្រួល ប្រសើរសុខណាស់ ហើយប្រកាន់យក តែស្រួលៗសុខៗ ។ ទេវបុត្តមារគ្រាន់តែ ឃើញប៉ុណ្ណេះ មារទាំងអស់ក៏ប្រព្រឹត្ត ធ្វើនូវអំពើនោះ តាមទេវបុត្តមារ ពុំហ៊ានខានម្នាក់ ។ ទេវបុត្តមារឃើញថារូបល្អ សម្លេងពិរោះ ក្លិនក្រអូប រសឆ្ងាញ់ ទេវបុត្តមារ គ្រាន់តែ ឃើញប៉ុណ្ណេះ មារទាំងអស់ក៏ខំស្វែង ទៅរករូប សម្លេង ក្លិននោះៗ ឥតហ៊ានខានម្នាក់ បានហើយប្រកាន់ឲ្យតែនៅស្រួលៗ ត្រង់កិលេសមារ ដែលធ្វើចិត្ត ឲ្យត្រេកអរនឹង សុខៗ ស្រួលៗនោះ មារនេះចងសត្វ ឲ្យនៅក្នុងនាវាគឺ កាមលោក ឬកាមភពក៏បាន កិលេសមារដែលធ្វើចិត្ត ឲ្យជាប់នឹងសុខៗស្រួលៗនេះ ចងសត្វឲ្យជាប់នៅ ក្នុងនាវាគឺ រូបលោក ឬហៅថារូបភព ដូច្នេះវិញក៏បាន ។ ទេវបុត្តមារនេះគាត់ចូលចិត្តតែនឹង ឥដ្នារម្មណ៍គឺ អារម្មណ៍ដែលកើតមក អំពីផលបុណ្យ ហើយគាត់ដឹកនាំ ពួកពលមារទាំង អស់ ឲ្យចូលចិត្តតាមគាត់ផង ។ ពួកមារទាំងអស់ក៏ជឿ តាមទេវបុត្តមារ ហើយប្រមូលគ្នាមក ជួបជុំរឹតរុំសត្វតូចធំ នាំយកទៅចងទុក ក្នុងនាវាត្រៃលោកទាំងអស់ ។ ទេវបុត្ត មារទី១ រឹតរុំចងសត្វ បានតែប៉ុណ្ណេះ ។ ទេវបុត្តមារទី២ គឺឧច្ឆេទទិដ្និ ។ ទេវបុត្តមារនេះ គាត់ចូលចិត្ត នឹងអនិដ្នារម្មណ៍ គឺអារម្មណ៍ដែលកើតមក អំពីផលអកុសល គឺរូប១ សម្លេង១ ក្លិន១ រស១ ផោដ្នព្វ១ គាត់មិនចង់ឲ្យរូបចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ព្រោះថាបើស្លាប់ហើយ លែងកើតទៀតសូន្យ មិនចង់ឲ្យរូបសម្លេង ក្លិន រស សម្ផស្ស ព្រាត់ប្រាស់ ព្រោះថាបើព្រាត់ប្រាស់ ហើយសូន្យ លែងបានទៀត ម៉្លោះហើយគាត់ប្រាប់ ពួកមារទាំងអស់ថា ពួកយើងទាំងអស់ គ្នាប្រុងប្រយ័ត្ន កុំឲ្យចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ព្រោះតែស្លាប់ហើយសូន្យ ។ ម៉្លោះហើយពួកមារទាំង អស់ ក៏ភិតភ័យដោយ ទេវបុត្តមារថាឲ្យប្រុងប្រយ័ត្ន ។ ពួកមារទាំងអស់ជំនុំគ្នាថា យើងធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យ ចាស់ឈឺស្លាប់បាន? ថាយើងត្រូវអប់រំរូបនេះ ដោយគ្រឿងអាហារ ណាដែលមានរសឆ្ងាញ់ៗ បរិភោគឲ្យបានច្រើនៗ ហើយតាក់តែងគ្រឿងដេក គ្រឿងអង្គុយ សំលៀកបំពាក់ឲ្យល្អៗ ដើម្បីការពារ កុំឲ្យចាស់ឈឺស្លាប់ ។ មារទាំងអស់ក៏នាំ គ្នាប្រព្រឹត្តធ្វើ ដូចពាក្យជំនុំនោះ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏សក់ស្កូវព្រោង ធ្មេញបាក់គ្រហុប ភ្នែកឡើងស្លែ ត្រចៀកក៏ទៅជាថ្លង់ ។ មារទាំងអស់ទៅជំនុំ នឹងទេវបុត្តមារ ថាឲ្យខ្ញុំប្រ យ័ត្នកុំឲ្យ ចាស់នោះប្រយ័ត្នមិនបានទេ ។ ទេវបុត្តមារថា បើប្រយ័ត្នមិនឈ្នះទេ ឲ្យចាស់ចុះ តែត្រូវប្រយ័ត្នកុំឲ្យឈឺ ។ ពលមារទាំងអស់ ក៏ប្រយ័ត្នកុំឲ្យឈឺ ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ក៏ឈឺមកទៀត ពួកមារទាំងអស់ក៏ទៅ ទូលទេវបុត្តមារថា ឥឡូវនេះឈឺទៀតហើយ ។ ទេវបុត្តមារថា បើឈឺក៏ឈឺចុះ ប៉ុន្តែប្រយ័ត្នកុំឲ្យស្លាប់ ។ កិលេសមារ មានគ្នាច្រើនចំ នួន ១,៥០០នាក់មកជួយការពារ កុំឲ្យស្លាប់ ។ មារទាំងអស់ជំនុំគ្នាថា យើងគិតធ្វើដូចម្តេច កុំឲ្យស្លាប់? កិលេសមារថា យើងយកជម្ងឺនេះ ទៅឲ្យពេទ្យពិនិត្យមើល តើឈឺ នេះវាខ្វះអ្វី? ពេទ្យថាឈឺនេះវាខ្វះឈាម ពេទ្យនោះក៏មើលមិនជា ។ កិលេសមារថា យើងយកជម្ងឺនេះ ទៅឲ្យអារក្សដូនម៉ុក ដូនម៉ីមើលទៀត អារក្សនោះថា ខុសខាងខ្មោច វាធ្វើ ។ អារក្សនោះក៏មើលមិនជា ក៏ស្លាប់ទៅ ។ ទេវបុត្តមារទី២នេះ ចងសត្វឲ្យជាប់នៅ ក្នុងនាវាត្រៃ លោកដោយ គំនិតយល់ខុសដូច្នេះទៀត ។ ទេវបុត្តមារទី៣នោះ គឺអន្តគាហិកមិច្ឆាទិដ្និ គាត់ចូលចិត្តនឹងឥដ្នារម្មណ៍ ដូចទេវបុត្តមារទី១ដែរ ។ អន្តគាហិកទិដ្និនេះឃើញថា ធ្វើទាន សីល ភាវនា បានបុណ្យ កុសល បុណ្យកុសលនេះ នឹងឲ្យទៅកើតជា ព្រះឥន្រ្ទ ព្រះព្រហ្ម ហើយមានសម្បត្តិក៏ច្រើន អាយុក៏វែង សេចក្តីសុខក៏ច្រើន ។ ទេវបុត្តមារនេះ គ្រាន់តែឃើញដូច្នោះហើយ ខន្ធមារក្តី កិលេសមារក្តី អភិសង្ខារមារក្តី ក៏នាំគ្នាធ្វើទាន សីល ភាវនា តាមទេវ បុត្តមារឃើញនោះ ខំធ្វើទានសីល បានកុសលមកហៅថា កាមាវចរកុសល៨ មារខំចំរើន កម្មដ្នាន ចូលកាន់បឋមជ្ឈាន ទុតិយជ្ឈាន តតិយជ្ឈាន ចតុត្ថ ជ្ឈាន បញ្ចមជ្ឈាន បានរូបាវចរកុសល៥ ។ មារខំចំ រើនទៀត ចូលកាន់ អរូបាវចរកុសល៤ កុសលទាំងនេះ កើតឡើងដោយសារ ទេវបុត្តមារឈ្មោះ អន្តគាហិកមិច្ឆាទិដ្និផង តណ្ហាផង អាស្រ័យជាមួយគ្នា កុសលទាំង៣នេះឈ្មោះថា វដ្ដគាមិនីកុសល ព្រោះ កុសលនេះជាតួមារ កាមាវចរកុសល៨ រូបាវចរកុសល៥ ឈ្មោះថា បុញ្ញាភិសង្ខារមារ មារនេះនាំសត្វទៅ ចងក្រៀកទុកក្នុងនាវាគឺ កាមលោក១ រូបលោក១ ។ អរូបាវចរកុសល៤នេះ ឈ្មោះថា អនេញ្ជាភិសង្ខារមារ មារនេះនាំសត្វទៅ ចងក្រៀកទុកក្នុងនាវាគឺ អរូបលោក កន្លែងដែលគ្មានរូប ។ រួមសេចក្តីមកថា ទេវបុត្តមារទាំង៣នេះ ខ្ទប់សត្វឲ្យនៅតែ ក្នុងនាវាត្រៃ លោក បិទសោតា បិទព្រះនិព្វាន មិនឲ្យសត្វឃើញជាដាច់ខាត ។ កាលបើអភិសង្ខារមារទាំង៣ រៀបចំចងសត្វ ឲ្យជាប់នៅក្នុងនាវាត្រៃលោក រួចស្រេចហើយ ក៏នាំសត្វទាំងអស់នោះ ទៅប្រគល់ឲ្យទេវបុត្តមារ ។ ទេវបុត្តមារ បានទទួលហើយ នាំសត្វទាំងអស់ ទៅប្រគល់ ឲ្យមច្ចុមារ មច្ចុមារនេះមាន៣គឺ ចាស់១ ឈឺ១ ស្លាប់១ ។ មច្ចុមារទាំង៣នេះក្រសួងគាត់ខាងឯ សម្លាប់សត្វតូចធំ នៅក្នុងនា វាត្រៃលោក ទាំង៣នេះ ។ ទោះសត្វនោះ មានបុណ្យសក្តិធំ យ៉ាងណាក្តី ឥតមាន បុណ្យសក្តិក្តី មានទ្រព្យច្រើនក្តី ឥតទ្រព្យក្តី មានកូនច្រើនក្តី ឥតកូនក្តី សត្វធំក្តី សត្វតូច ក្តី ត្រូវគាត់សម្លាប់ទាំងអស់ ឥតមានអ្នកណាមួយ ទៅអង្វរករបានឡើយ ។ ហេតុដូចម្តេចបានជា មច្ចុមារចេះតែ សម្លាប់ដូច្នេះ? បានជាសម្លាប់នោះ ព្រោះសត្វនៅក្នុង នា វាត្រៃលោកទាំង៣នេះ ជាសត្វជាប់ដោយ ចំណងមារទាំងអស់ ហើយត្រៃលោកទាំង៣ មានអាកាសធាតុជាមេធាតុ លើសធាតុទាំងពួង ។ មច្ចុមារសម្លាប់រូប ឲ្យអស់ចេញ ទៅ ឲ្យទៅនៅត្រង់ចន្លោះ សោះសូន្យទទេ ។ ត្រង់ទទេៗនេះហើយ ហៅថាអាកាសធាតុ ។ ហេតុដែលមនុស្សសត្វ ចូលចិត្តជិះនាវាត្រៃលោក ច្រើននោះ មកពីមារទាំង៥ នេះ ជាអ្នកទាក់ចងសត្វទុក ដូចសញ្ញា បានអធិប្បាយ រួចមកហើយ ។ វិញ្ញាណ អើគួរសង្វេគដល់រូបរាងកាយម្នាក់ៗនេះ ដែលកើតមកហើយ ស្លាប់ទៅវិញគ្មានរួចម្នាក់សោះ កើតហើយស្លាប់ ស្លាប់ហើយកើត រាប់មិនអស់ ។ សេច ក្តីស្លាប់កើតនេះ ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត ត្រួតៗលើគ្នា ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ឪពុកម្តាយ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស កូនចៅ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស បងប្អូន ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ទ្រព្យសម្បត្តិ ទុក្ខព្រោះព្រាត់ប្រាស ប្តីប្រពន្ធ ទុក្ខហើយទុក្ខទៀត ទុក្ខហើយទុក្ខខ្លាំង ពន់ប្រមាណ ពីតូចដល់ធំ ទុក្ខទំក្នុងប្រាណ ទុក្ខឥតស្រាកស្រាន្ត ទុក្ខដលខ្លួនក្ស័យ ។ អនិច្ចំពុំស្ថិត ពុំស្ថេរនៅនិត្យ យឺនយូរឡើយនៃ ស្លាប់ទៅជាខ្មោច អាសោចិ៍អប្រិយ ឆ្អឹងសាច់សរសៃ ជាព្រះធរណី ។ វិញ្ញាណថា គួរអាណោចអធម្ម សង្វេគដល់រូបមរណៈ ព្រោះស្លាប់ទៅ គេយកទៅដុត ក្នុងភ្នក់ភ្លើងចោល ឥតបានប្រយោជន៍អ្វីៗ ជារបស់ សោះសូន្យទទេៗ ទុក្ខទោសទាំងអស់នេះ មកតែអំពីមារទាំង៥ ដូចសញ្ញាបានសំដែង រួចមកហើយ ។ សញ្ញាសួរវិញថា បើទុក្ខទោសនោះ ច្រើនយ៉ាងនេះ ធ្វើដូចម្តេចទើបនឹង រំលត់ទុក្ខទោសនោះបាន? ងាយណាស់! ឲ្យតែឡើងជិះលើ នាវាត្រៃលក្ខណ៍បាន ទុក្ខទាំងនោះ ក៏រលត់អស់ ព្រោះក្នុងនាវាត្រៃលក្ខណ៍នេះ មានពល៥យ៉ាងគឺ សទ្ធាពល១ សតិពល១ វិរិយពល១ សមាធិពល១ បញ្ញាពល១ ។ បើពលទាំង៥នេះ មាន កម្លាំងស្មើគ្នាហើយ ទេវបុត្តមារក៏វិនាស ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់ ចុះចាញ់ ហើយមារទាំងអស់នោះ ក៏វិនាសបាត់បង់ទៅ ទុក្ខទាំងអស់ ក៏រលត់ដែរ ដោយអំណាច បានជិះនាវាត្រៃ លក្ខណ៍នេះឯង ។ រឿងធម៌រំលត់ទុក្ខនេះ ព្រះបញ្ញាបានសំដែងរួចហើយពីខាងដើមស្រាប់ ក្នុងទីនេះយើងទាំងពីរនាក់សង្ឃឹមទុកជាមុនថា ព្រះពុទ្ធ សាសនា ដែលមាននៅក្នុងផ្ទៃ នៃសៀវភៅ វិបស្សនាបញ្ហា ព្រះត្រៃលក្ខណ ញាណាធិប្បាយនេះ សូមតាំងនៅ ឲ្យបានស្ថិតស្ថេរ ចីរកាល កុំបីប្រែក្លាយទៅជាប្រការដទៃឡើយ ៕ នាវាត្រៃលក្ខណ៍ចប់តែប៉ុណ្ណេះ Galleon.jpg https://i1.wp.com/upload.wikimedia.org/wikipedia/km/c/c1/Galleon.jpg?zoom=2 anaiau4obx4t7xj7ayzy1ozzcafqjue 0 3108 8237 2018-08-08T04:35:04Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ វិសុ​ទ្ធិ​មគ្គ (ភា​សា​អង់​គ្លេស: Visuddhimagga ឬ The Path o... wikitext text/x-wiki វិសុ​ទ្ធិ​មគ្គ (ភា​សា​អង់​គ្លេស: Visuddhimagga ឬ The Path of Purification) គឺ​ជា​ពុទ្ធិក​ធម្ម​បរិយាយ​នៃ​ថេរ​វាទ រៀប​រៀង​ដោ​​យ​ព្រះ​ពុទ្ធ​ឃោសា​ Buddhaghosa ក្នុង​ស្រី​លង្កា ប្រមាណ​ជា​ក្នុង គ.ស.​៤៣០ ។ ក្រៅ​ពី​ព្រះ​ត្រៃ​បិដក គេ​ចាត់​ទុក​គម្ពីរ​នេះ​ថា​ជា​គម្ពីរ​ថេរ​វាទ​សំខាន់​បំផុត។ ទ្រង់​ទ្រាយ​របស់​វិសុទ្ធិមគ្គ​ ស្ថិត​នៅ​លើ រថ​វិនិត​សូត្រ Ratha-Vinita Sutta ដែល​រៀប​រាប់​អំ​ពី​វឌ្ឍន​ភាព ពី​ភាព​បរិសុទ្ធ​របស់​សាវ័ក ដល់​ព្រះ​និព្វាន តាម​ដំណើរ​៧​ជំហ៊ាន គឺ​វិសុទ្ធិ​៧។ សេចក្តីសង្ខេប គម្ពីរ​នេះ​ចែក​ជា​៤​ផ្នែក ដែល​ពិភាក្សា​អំ​ពីៈ ១- សីល, ២- សមាធិ, ៣- ភូមិនៃបញ្ញា, ៤- បញ្ញា ៖ * ទី១ ពន្យល់​អំពី​ច្បាប់​វិន័យ ហើយ​និង​វិធី​រិះ​រក​ការ​ប្រតិបត្តិ​ត្រូវ ឬ​រក​គ្រូ​ដែល​ល្អ ។ * ទី២ រៀប​រាប់​អំពី​ការ​ធ្វើ សមថៈ កម្មដ្ឋាន​ម្តង​មួយ​ៗ (សូម​មើល​អំពី​កម្មដ្ឋាន​៤០) ពន្យល់​អំពី​ដំណាក់​ការ​ផ្សេង​ៗ​នៃ​សមាធិ ។ * ទី៣ ពន្យល់​អំពី​បញ្ច​ក្ខន្ធ អាយតនៈ អរិយសច្ចៈ និ​ង បដិច្ច​សមុប្បាទ ។ ផ្នែក​នេះ​បរិយាយ យ៉ាង​ច្រើន​អំពី ការ​ធ្វើ​វិភាគ ជា​ពិសេស​របស់​ទ្រឹ​ស្តី​ព្រះ​ពុទ្ធ​សាសនា ។ * ទី៤ អធិប្បាយ​អំពី​ការ​ធ្វើ វិ​បស្សនា តាម​ការ​រីក​ចម្រើន​នៃ​បញ្ញា សង្កត់​ខ្លាំង​ទៅ​លើ​ប្រភេ​ទ​ផ្សេង​ៗ នៃ​ការ​ចេះ​ដឹង ដែល​បាន​មក​ពីការ​បដិបត្តិ ។ ការ​ធ្វើ​ឲ្យ​បរិសុទ្ធ​៧​ថ្នាក់ ការ​ប្រៀប​ធៀប​ការ​បដិបត្តិ ទៅ​នឹង​រថ​បណ្តាក់​៧​នេះ ចង្អុល​បង្ហាញ​ប្រាប់​អំពី​ទិស​ដៅ ។ គេ​ត្រូវ​ការ​សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​មួយ​សិន ដើម្បី​ឈោង​ទៅ​យក​សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​បន្ទាប់​មួយ​ទៀត ។ គេ​តែង​ហៅ​ការ​បដិបត្តិ​នេះ​ថា វិសុទ្ធិ​៧ Satta-Visuddhi ៖ * ១- សីល​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សីល * ២- ចិត្ត​វិសុទ្ធិ សេចក្តីប​រិសុទ្ធ​នៃ​ចិត្ត * ៣- ទិដ្ឋិវិ​សុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​យល់​ឃើញ * ៤- កង្ខា​វិតរណ​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​ឃើញ​ច្បាស់ កន្លង​សេចក្តី​សង្ស័យ * ៥- មគ្គា​មគ្គញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ ការ​ដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់ ថា​ជា​ផ្លូវ​ឬ​មិន មែន​ជា​ផ្លូវ * ៦-បដិបទា​ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ ការ​ដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់ នូវ​ផ្លូវ​បដិបត្តិ (ដែល​ជា​ហេតុ​ឲ្យ​អរិយមគ្គ​កើត​ឡើង) * ៧- ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធនៃ ការ​ដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់ (នូវ​ករណីយ​កិច្ច ដែល​ជា​ចំណែក​នៃ​លោកុត្តរៈ​) ។ វិសុទ្ធិញាណកថា ព្រះ​មហា​ថេរ​ឧសោ​ភណ (មហាសិ​សាយ​ដាវ) ព្រះ​គ្រូ​ដ៏​ល្បី​ជាតិ​ភូមា​មួយ​រូប ក្នុង​ឆ្នាំ​១​៩៥០ បាន​រៀប​រៀង​សៀវ​ភៅ​មួយ ឈ្មោះ​ថា​វិសុទ្ធិ​ញាណ​កថា Visuddhiñāna katha ដោយ​យ​ក​លំនាំ​តាម​គម្ពីរ​វិសុទ្ធិ​មគ្គ ជា​សេចក្តី​រៀប​រាប់​ច្បាស់​លាស់ តាម​លំដាប់​ថ្នាក់​ដូច​តទៅ៖​ * ១- សី​លវិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​សីល * ២- ចិត្ត​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ចិត្ត * ៣- ទិដ្ឋិ​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​យល់​ឃើញៈ ១- នាមរូប-បរិច្ឆេទ​ញាណ បញ្ញា​ពិចារ​ណា​អំពី​នាម​និង​រូប * ៤- កង្ខា​វិតរ​ណវិ​សុទ្ធិ សេច​ក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​ឃើញ​ច្បាស់ កន្លង​សេចក្តី​សង្ស័យៈ ១- បច្ចយ​បរិគ្គហ​ញាណ បញ្ញា​ដោយ​ការ​ដឹង​យល់​អំពី​បច្ច័យ ២- សម្មសន​ញាណ បញ្ញា​ដោយ​ការ​យល់​ច្បាស់ ៣- ឧទយព្វយ​ញ្ញាណ បញ្ញា​យល់​ដឹង​អំពី​ការ​កើត​និង​រលត់ ទាក់​ទង​នឹង​ឧប កិលេស​១០ កាល​ណា​វា​ទ​ន់ខ្សោយ​ ។ * ៥- មគ្គា​មគ្គញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់ ថា​ជា​ផ្លូវ​ឬ​មិន មែន​ជា​ផ្លូវ * ៦-បដិបទាញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​ ដឹង​ច្បាស់​ឃើញ​ច្បាស់ នូវ​ផ្លូវ​បដិបត្តិ (ដែល​​ជា​​ហេតុ​​ឲ្យ​​អរិយ​មគ្គ​​កើត​​ឡើង) ១- ភង្គញាណ បញ្ញា​ដឹង​អំពី​ការ​បែក​ចេញ​ពី​គ្នា (នាម​និ​ង​រូប) ២- ភយ​តូបដ្ឋាន​ញាណ បញ្ញា​ដឹង​ពី​ការ​គួរ​ឲ្យ​ភ័យ​ខ្លាច នៃ​ការ​កើត​រលត់​នៃ​សង្ខារ ​។ ៣- អាទីនវ​ញ្ញាណ បញ្ញា​ឃើញ​ការ​ទទួល ទុក្ខ​ទោស​ក្នុង​សង្ខារ ៤- និព្វិទាញាណ បញ្ញា​ឃើញ​ការ​នឿយ​ណាយ ក្នុង​សង្ខារ ៥- មុញ្ចិតុ​កាម្យតា បញ្ញា​ឃើញ​បំណង​ចង់ រំដោះ​ចេញ​ពី​សង្ខារ ៦- បដិសង្ខា​នុបស្សនា​ញាណ បញ្ញា​ពិនិត្យ​រក​ឧបាយ​រំដោះ ចេញ​ពី​សង្ខារ ៧- សង្ខារូបេ​ក្ខាញ្ញាណ បញ្ញា​ឃើញ​សេចក្តី​ព្រ​ងើយ ចំពោះ​សង្ខារ​ទាំង​ពួង ៨- វុដ្ឋាន​គាមិនី​វិបស្សនា​ញ្ញាណ បញ្ញា​នាំ​ឲ្យ​ដល់​ការ ចេញ​ចាក​សង្ខារ ៩- អនុលោម​ញ្ញាណ បញ្ញា​ដឹង​ការ​តម្រូវ​តាម ឬ​ប្រែ​ប្រួល​តាម ញាណ​៨​ខាង​ដើម​នេះ ។ ១០- គោត្រ​ភូញាណ បញ្ញា​ចាស់​ក្លា ឃើញ​នូវ​ព្រះ​និព្វាន ។ * ៧- ញាណ​ទស្សន​វិសុទ្ធិ សេចក្តី​បរិសុទ្ធ​នៃ​ការ​ដឹង​ច្បាស់ ឃើញ​ច្បាស់ នូវ​ករណីយ​កិច្ច​ដែល​ជា​ចំណែក​នៃ​លោកុត្តរៈ ១- មគ្គញាណ ២- ផលញាណ ៣- បច្ចវេក្ខណញា​ណ បញ្ញា​ពិចារណា​មគ្គ-ផល និង​កិលេស ៤- ផល​សមា​បត្តិ ការ​សម្រេច​បាន​ផល​ចិត្ត ៥- មគ្គ​និង​ផល​ខ្ពស់​ៗ​ខាង​លើ ​។​ អត្ថន័យរបស់អរិយសច្ចៈ តាមប្រភពផ្សេងៗ ការបកប្រែខ្លី នៃពាក្យអរិយសច្ចៈគឺៈ * ១- សេចក្តីទុក្ខ មានពិត * ២- សេចក្តីទុក្ខ កើតមកពីតណ្ហា * ៣- សេចក្តីទុក្ខរលត់ កាលណាតណ្ហារលត់ * ៤- ការរួចអំពីទុក្ខ អាចធ្វើបាន ដោយការប្រតិបត្តិអដ្ឋង្គិកមគ្គ ។ ពាក្យបាលីថាសច្ចៈ និងពាក្យសំស្រ្កឹតថាសត្យ ទាំងពីរនេះមានន័យថា សេចក្តីពិត ឬរបស់ជាក់ស្តែង ។ ដោយទុកពាក្យនេះក្នុងចិត្ត អ្នកចេះដឹងម្នាក់ប្រកែកថា អរិយសច្ច៤ មិនគាំទ្រការអះអាង តាមខាងលើនេះ ថាជាសំណើការពិត ឬលទ្ធិជំនឿទេ ។ ប៉ុន្តែអរិយសច្ច៤នេះ អាចឃើញជារបស់ពិត ឬសេចក្តីពិត ដែលព្រះពុទ្ធពិសោធន៍ឃើញ ។ តាមសំយុក្តអាគមនៃសាលាសវ៌ាស្តិវាទ Saṃyukta Āgama of the Sarvāstivāda គ្រឹះនៃការបង្រៀនអរិយសច្ច៤ មានដូចតទៅៈ * ១- អរិយសច្ចៈនៃទុក្ខ គឺដូច្នេះ * ២- អរិយសច្ចៈនៃប្រភពនៃទុក្ខ គឺដូច្នេះ * ៣- អរិយសច្ចៈនៃការរំលត់ទុក្ខ គឺដូច្នេះ * ៤- អរិយសច្ចៈនៃផ្លូវ ដែលនាំឲ្យដល់ការរំលត់ទុក្ខ គឺដូច្នេះ ។ វែងឆ្ងាយទៀត ការបកស្រាយខ្លះ នៃធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ មានសេចក្តីពន្យល់ន័យ អំពីអរិយសច្ច៤ ចំណែកខ្លះទៀត គ្មានការពន្យល់ន័យទេ ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជាការ បកស្រាយរបស់សវ៌ាស្តិវាទ បង្ហាញសច្ចៈថាជាទ្រឹស្តី ប្រើក្នុងវិធីសមាធិផ្សេងៗ ហើយ គ្មានសេចក្តីពន្យល់ន័យទេ ។ ក្នុងកំណែថ្មីថេរវាទ និងកំណែបកប្រែ ដោយអានស៊ីគៅ An Shigao អរិយសច្ច៤មានឲ្យ ការពន្យល់ន័យៈ * ១- ធម្មជាតិនៃសេចក្តីទុក្ខ (ទុក្ខអរិយសច្ចៈ) “នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃធម្មជាតិរបស់ទុក្ខ ជាតិជាទុក្ខ ជរាជាទុក្ខ ព្យាធិជាទុក្ខ មរណៈជាទុក្ខ សេចក្តី ស្តាយស្រណោះ សេចក្តីយំខ្សឹកខ្សួល សេចក្តីឈឺចាប់ សេចក្តីទោមនស្ស សេចក្តីអស់សង្ឃឹម គឺជាទុក្ខ ការជួបប្រសព្វជាមួយ របស់មិនជាទីពេញចិត្ត គឺជាទុក្ខ ការឃ្លាតចេញអំពីអ្វី ដែលជាទីពេញចិត្ត គឺជាទុក្ខ មិនបានអ្វីដែលចង់បាន គឺជាទុក្ខ ដោយសង្ខេប បញ្ចក្ខន្ធប្រកបដោយឧបាទាន (ការជាប់ជំពាក់ចិត្ត) គឺជាទុក្ខ ។ * ២- ប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខ (ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចៈ) “នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខ តណ្ហាដែលនាំឲ្យកើតភពថ្មី ប្រកប ដោយសេចក្តីត្រេកត្រអាល និងរាគៈ ស្វែងរកសេចក្តីត្រេកត្រអាល ជិតនិងឆ្ងាយ គឺកាមតណ្ហា ភវតណ្ហា និងវិភវតណ្ហា ។ * ៣- ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ (ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចៈ) “នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃការរលត់ទៅនៃទុក្ខ ការរលត់អស់ ឥតមានសេសសល់ និងការឈប់នៃតណ្ហានោះ ការបោះបង់ចោល ការរលាស់ចោលវា ការបាននូវសេរីភាព អំពីវា មិនអាស្រ័យដោយសាវា ។ * ៤- ផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ (ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទា អរិយសច្ចៈ) “នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ គឺអរិយដ្ឋង្គិកមគ្គ (មគ្គដ៏ប្រសើរ ប្រកបដោយអង្គ៨ប្រការ): សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសំកប្បៈ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តៈ សម្មាអាជីវៈ សម្មាវាយាមៈ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ ។ ទំនាក់ទំនងរបស់អរិយដ្ឋង្គិកមគ្គ ក្នុងការបកស្រាយ នៃធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ ដែលមាននៅក្នុងសំយុក្តអាគម គ្មានការបរិយាយអំពីអរិយដ្ឋង្គិកមគ្គទេ ។ សមាធិលើអរិយសច្ច៤ ត្រូវគេជ្រើសរើសយក ជាមគ្គវិញ ។ ការបកស្រាយ ក្នុងចំណោមការសិក្សា ជំនាន់ដើម ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា សាលា ឯកវ្យាវហារិកៈ Ekavyāvahārika គាំទ្រទ្រឹស្តីដែលថា បន្ទូលរបស់ព្រះពុទ្ធ មានន័យរួមតែមួយ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ហើយថាអរិយសច្ចៈ៤ អាចចម្រើនឲ្យសម្រេចបាន ដោយសាបញ្ញាតែមួយ ។ និកាយឥណ្ឌានមួយទៀត មហីសាសកៈ Mahīśāsakas គាំទ្រថា អរិយសច្ច៤ត្រូវសមាធិ រួមជាមួយគ្នា ។ តាមភិក្ខុថនិស្សរោ Thanissaro អរិយសច្ច៤ ជាការប្រសើរ ត្រូវយល់ច្បាស់ ថាជាប្រភេទនៃការពិសោធន៍ មិនមែនជំនឿទេ ។ អរិយសច្ច៤និងឈូកសូត្រ អត្ថបទនៃឈូកសូត្រ (សំស្រ្កឹតៈសទ្ធម៌បុណ្ឌរីកសូត្រ Saddharma Puṇḍarīka Sūtra) មានទស្សនៈចំពោះអរិយសច្ច៤ ថាជាការប្រៀនប្រដៅដំបូង របស់ព្រះពុទ្ធ ប៉ុន្តែមិនមែនជា ការបង្រៀនចុងក្រោយទេ ។ ក្នុងវគ្គទី៣ សូត្រនេះបង្ហាញ អ្វីដែលហៅថាធម៌ដ៏អស្ចារ្យ និងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតៈ ក្នុងកាលកន្លងមកនេះ នៅពារាណសី អ្នកបង្វិលកង់ព្រះធម៌ នៃអរិយសច្ច៤ ចែកនូវភាពខុសគ្នា ហើយទេសនាថា អ្វីៗទាំងអស់កើតឡើងហើយ ត្រឡប់ជាវិនាសសាប សូន្យទៅវិញ មានខន្ធ៥ជាគ្រឿងប្រដាប់ ។ ឥឡូវនេះ អ្នកបង្វិលកង់ដ៏ឧត្តម ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត នៃព្រះធម៌ ។ ព្រះធម៌នេះមានជម្រៅ ដ៏ខ្លាំងហើយមិនងាយ នឹងយល់បាន មានតែមនុស្សមួយចំនួនតិច ដែលជឿតាមព្រះធម៌ ។ តាំងតែពីពេល ដែលកន្លងមក យើងធ្លាប់បានឮ ព្រះដ៏មានព្រះភាគប្រៀនប្រដៅ ប៉ុន្តែយើងពុំដែលឮព្រះធម៌ ដែលជ្រាលជ្រៅ អស្ចារ្យហើយឧត្តុងឧត្តម យ៉ាងនេះទេ ។ តាំងពីព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទូន្មានធម៌នេះមក យើងទាំងអស់គ្នាទទួលស្វាគមន៍ ដោយសេចក្តីរីករាយ ។ ព្រះភិក្ខុនិឆិរេន Nichiren (ភិក្ខុជាតិជប៉ុន) ដែលការទូន្មានរបស់ព្រះអង្គ មានមូលដ្ឋានក្នុងឈូកសូត្រ បានប្រកាសក្នុងលិខិត “ការប្រៀបធៀប រវាងឈូកសូត្រនឹងសូត្រដទៃ” ថា ទ្រឹស្តីនៃអរិយសច្ច៤ ជាការបង្រៀនពិសេស ពន្យល់ចំពោះតែ សាវ័កសិស្សប៉ុណ្ណោះ ចំណែកឯឈូកសូត្រវិញ គឺបង្រៀនស្មើៗគ្នាទាំងអស់ ។ លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ អវិជ្ជា បច្ចយា សង្ខារា សង្ខារា បច្ចយា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណ បច្ចយា នាមរូបំ នាមរូប បច្ចយា សឡាយតនំ សឡាយតន បច្ចយា ផស្សោ ផស្ស បច្ចយា វេទនា វេទនា បច្ចយា តណ្ហា តណ្ហា បច្ចយា ឧបាទានំ ឧបាទាន បច្ចយា ភវោ ភវ បច្ចយា ជាតិ ជាតិ បច្ចយា ជរា មរណំ សោក បរិទេវ ទុក្ខ ទោមនស្សុបាយាស សម្ភវន្តិ ។ អវិជ្ជាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសង្ខារ សង្ខារជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវិញ្ញាណ វិញ្ញាណជាបច្ច័យ ឲ្យកើតនាមរូប នាមរូបជាបច្ច័យ ឲ្យកើតអាយតន១២ អាយតន១២ជាបច្ច័យឲ្យកើតផស្សៈ ផស្សៈជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវេទនា វេទនាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតតណ្ហា តណ្ហាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឧបាទាន ឧបាទានជាបច្ច័យ ឲ្យកើតភព ភពជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជាតិ ជាតិជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជរា មរណៈ សោក ទុក្ខ ទោមនស្ស សេចក្តី ចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត ជាច្រើនអនេក ។ ការជាប់ប្រទាក់គ្នា ១២កង់នេះ ឈ្មោះថា បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ។ សេចក្តីពិត៤យ៉ាងព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងថា “ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! ក្នុងកាលកន្លង មកហើយក្តី ក្នុងកាលជា អនាគតក្តី ឬក្នុងពេល បច្ចុប្បន្ននេះក្តី តថាគត បង្រៀនអ្នកតែអំពីសេចក្តីទុក្ខ អំពីហេតុ នៃសេចក្តីទុក្ខ អំពីការ រំលត់ទុក្ខ និងផ្លូវទៅ កាន់ការរំលត់ទុក្ខ ។ ធម៌ដែលតថាគត ត្រាស់ដឹង មានច្រើនជាអនេក ប៉ុន្តែតថាគត មិនបង្រៀនអ្នក នូវធម៌ដ៏ច្រើន ទាំងនោះទេ ព្រោះមិននាំមក នូវប្រយោជន៍ មិននាំមក នូវសេចក្តីស្ងប់ មិននាំមកនូវ ការត្រាស់ដឹង មិននាំមក នូវព្រះនិព្វាន “។ ព្រះពុទ្ធបង្រៀន អំពីសេចក្តីពិត ៤យ៉ាងនេះ គឺធម្មជាតិនៃសេចក្តីទុក្ខ ជាសេចក្តីពិតទី១ ហៅថា ទុក្ខអរិយសច្ចៈ ។ ហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ជាសេចក្តីពិតទី២ ហៅថាទុក្ខ សមុទយ អរិយសច្ចៈ ។ ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ ហៅថា ទុក្ខនិរោធ អរិយសច្ចៈ ជាសេចក្តី ពិតទី៣ ។ ផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលនាំឲ្យបានដល់ ការរំលត់ទុក្ខ ហៅថា ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទា អរិយសច្ចៈ ជាសេចក្តីពិតទី៤ ដែលមាននាមថា អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ ប្រកបដោយអង្គ ៨ប្រការ ។ អរិយសច្ចៈ៤នេះ ជាខ្លឹមសារ នៃការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ អ្នកកាន់ ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវតែសិក្សា ហើយយល់ច្បាស់ នូវអរិយសច្ចៈ ដើម្បីប្រតិបត្តិធម៌ រំដោះខ្លួន ឲ្យរួចចាកផុត អំពីទុក្ខ ក្នុងសង្សារវដ្តនេះ ។ សេចក្តីពន្យល់ដើម្បីពន្យល់ អំពីសេចក្តីទុក្ខ និងហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ព្រះពុទ្ធទ្រង់លើកយក បដិច្ចសមុប្បាទ១២ មកពន្យល់ប្រាប់ ដូចតទៅនេះ៖ ជាតិ គឺការកើតឡើងនៃនាមនិងរូប គឺបញ្ចក្ខន្ធ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ។​ ដរាបណាមានជាតិ បញ្ចក្ខន្ធក៏កើតឡើង ។ ដរាបណា មានបញ្ចក្ខន្ធ ដរាបនោះ ទុក្ខ១២កងក៏កើតឡើង គឺទុក្ខព្រោះរូប៤ និងទុក្ខព្រោះនាម៨ ។ ទុក្ខ១២កងនេះ មានជាតិជា បច្ច័យ ទើបកើតឡើង ។ ជាតិមានភព ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ ភពគឺ បដិសន្ធិចិត្ត ដែលកម្មសង្ខារ តាក់តែងឲ្យ ទៅកើតជា នរក ប្រេត អសុរកាយ តិរច្ឆាន មនុស្ស ទេវតា ឬព្រហ្ម តាមផលកម្មរបស់ខ្លួន ។ ភពមានឧបាទាន ការជាប់ជំពាក់ដោយកម្មជា កុសលនិងអកុសល ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ ឧបាទាន ការជាប់ជំពាក់ ដោយការធ្វើ កម្ម មានតណ្ហាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ តណ្ហាគឺសេចក្តី ប្រាថ្នា៣យ៉ាង ចង់ឲ្យបាន នូវអារម្មណ៍តាមទ្វារ៦ ដែលជាទីត្រេកអរ គឺកាមតណ្ហា ចង់ឲ្យអ្វីៗ ដែលជាទីត្រេកអរ នៅ ស្ថិតស្ថេរជានិច្ច មិនបាត់បង់ គឺភវតណ្ហា ចង់ឲ្យអ្វីៗ ដែលរលត់ទៅ មិនកើតទៀត គឺវិភវតណ្ហា តណ្ហានេះមានផស្សៈ ការដែលអារម្មណ៍ តាមទ្វារ៦ មកពាល់ត្រូវ ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ ផស្សៈមានអាយតនៈ គឺវិញ្ញាណ៦និងអារម្មណ៍៦ ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ អាយតនៈ មាននាមរូប ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ នាមរូបមានវិញ្ញាណ គឺបដិសន្ធិចិត្តជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ វិញ្ញាណមានសង្ខារ គឺការប្រជុំ តាក់តែងនៃកម្ម ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ សង្ខារមានអវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងមិនយល់ ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ សេចក្តីពន្យល់ខាងលើនេះ ឃើញថាអវិជ្ជាជាដើមហេតុ មានសេចក្តីទុក្ខ មួយគំនរធំ នៅខាងចុង ដូចជាខ្សែច្រវាក់មួយ ដែលមានកង១២ ប្រទាក់ជាប់គ្នា ។ ទុក្ខទាំង១២កង គឺទុក្ខរបស់រូប៤ និងទុក្ខរបស់នាម៨ កើតឡើងក៏ព្រោះ តែមានរូបនិងនាម ។ បើគ្មានរូប និងនាម ទុក្ខក៏គ្មានដែរ ។ ឧបមាដូចជា ជនដែលឈរ នៅក្បែរភ្លើង ទទួលទុក្ខព្រោះក្តៅ ហើយចង់ពន្លត់ ភ្លើងដើម្បីឲ្យបាត់ក្តៅ ដរាបណាគេ នៅតែបន្ថែមប្រេង ទៅឲ្យភ្លើងទៀត នោះភ្លើងនៅតែឆេះ គេនៅតែក្តៅដដែល ឥតស្រាកស្រាន្តឡើយ ។ យ៉ាងណាម៉ិញ គេ ចង់កំចាត់បង់ទុក្ខ ហើយបើគេ នៅតែបង្កើតអវិជ្ជា នោះគេនៅតែ មានទុក្ខដដែល ឥត ឈប់ឈរឡើយ ។ ការបំបាត់អវិជ្ជា ខាងដើម ជាកិច្ចឲ្យទុក្ខទាំងឡាយខាងចុង រលត់ទៅអស់ព្រោះមិនមាន រូបនិងនាម តទៅទៀត ។ ដូច្នេះកិច្ចដែលត្រូវធ្វើ គឺកំចាត់បង់ នូវអវិជ្ជា ជាការស្រេច ។ ប៉ុន្តែគេត្រូវសិក្សា ឲ្យយល់ច្បាស់ នូវបដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាមុនសិន ។ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ដែលមានអវិជ្ជាខាងដើម និងសេចក្តីទុក្ខខាងចុង ជារបស់ ត្រៃភព ព្រោះវាចងសត្វលោក ឲ្យជាប់ក្នុងភពទាំង៣ មានឈ្មោះថា លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ ។ រីឯលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ដែលមានសទ្ធាខាងដើម និងអាសវក្ខេយេញាណ ជាខាងចុង ជារបស់ព្រះនិព្វាន ព្រោះជាផ្លូវកំចាត់បង់ នូវអវិជ្ជា ។ សត្វលោកកើតស្លាប់ ៗ ក្នុងត្រៃភព ព្រោះនៅមានអវិជ្ជា ហើយបច្ច័យក៏កើតតៗគ្នា តាមខ្សែរង្វង់ អវិជ្ជា សង្ខារ វិញ្ញាណ នាមរូប សឡាយតនៈ ផស្សៈ វេទនាតណ្ហា ឧបាទាន ភព ជាតិ (ទុក្ខរបស់រូប៤ និងទុក្ខរបស់នាម៨) រួចត្រឡប់ទៅកាន់ អវិជ្ជាវិញ ហើយរត់តាម ខ្សែរង្វង់ដដែលនេះ ឥតឈប់ឈរ លុះត្រាតែអវិជ្ជារលត់ ។ ខ្សែរង្វង់ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជារបស់កាលទាំង៣ គឺរបស់អតីតកាល២ (អវិជ្ជា និងសង្ខារ) របស់បច្ចុប្បន្នកាល៨ (វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតន១២ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហាឧបាទាន និងភព) របស់អនាគត២ (ជាតិ និងជរាមរណៈ) ។ បច្ចុប្បន្នកាល៨ – ដោយមានអវិជ្ជា-សង្ខារ អំពីអតីតកាល ជាបច្ច័យដល់វិញ្ញាណ គឺបដិ សន្ធិចិត្ត ឲ្យសត្វកើតជាថ្មីទៀត ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាលនេះ ។ នាមរូបក៏កើតឡើង អាស្រ័យ ដោយវិញ្ញាណជាបច្ច័យ ។ អាយតនៈ១២ ក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយនាមរូប ជាបច្ច័យ ។ ផស្សៈក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយ អាយតនៈ១២ ជាបច្ច័យ។ វេទនាក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយផស្សៈ ជាបច្ច័យ ។ តណ្ហាក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយ វេទនាជាបច្ច័យ ។ ឧបាទានក៏ កើតឡើង អាស្រ័យដោយ តណ្ហាជាបច្ច័យ។ ភពក៏កើតឡើង អាស្រ័យ ដោយឧបាទាន ជាបច្ច័យ ។ វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតនៈ១២ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហា ឧបាទាន ភព បដិច្ចសមុប្បាទ៨នេះ ជារបស់បច្ចុប្បន្នគឺបញ្ចក្ខន្ធជាផលដែល យើងបានមក ព្រោះ អវិជ្ជាពីអតីតកាល ។ ព្រោះមានបញ្ចក្ខន្ធ ទុក្ខទាំង១២កង គឺរូបទុក្ខ៤ មានជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិទុក្ខ និងមរណៈទុក្ខ ហើយនិងនាមទុក្ខ៨ គឺសោកទុក្ខ បរិទេវៈទុក្ខ ទុក្ខទុក្ខ (ទុក្ខព្រោះទុក្ខផ្ទួនគ្នា) ទោមនស្សទុក្ខ ឧបាយាសៈទុក្ខ បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ យម្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ ក៏កើតឡើង ឲ្យយើងរង សេចក្តីឈឺចាប់ឥតស្រាកស្រាន្ត ។ បើមិនមានអវិជ្ជា ជាដើមហេតុទេនោះ យើងក៏គ្មានទុក្ខ ១២កងនេះ ដែរ ។ វេទនាគឺការសោយអារម្មណ៍ គឺការដឹង៥យ៉ាង គឺដឹងសេចក្តីឈឺចាប់ ដឹងសេចក្តី សុខស្រួល ដឹងសេចក្តីទោមនស្ស ដឹងសេចក្តីសោមនស្ស ឬដឹងថាឥតសុខឥតទុក្ខ ។ បើគេដឹងសេចក្តីឈឺចាប់ ឬទោមនស្សតាមផ្លូវចិត្ត គេមិនចង់បាន អារម្មណ៍ទាំងនេះទេ ។ តណ្ហាគឺសេចក្តី ប្រាថ្នា កុំឲ្យបានអារម្មណ៍ យ៉ាងនេះទៀត ក៏កើតឡើង ។ បើគេដឹងសេចក្តីសុខស្រួល ឬសោមនស្សតាមផ្លូវចិត្ត គេចង់បានអារម្មណ៍ ទាំងនេះទៀត ហើយតណ្ហាគឺសេចក្តីប្រាថ្នា ឲ្យបានអារម្មណ៍ យ៉ាងនេះទៀត ក៏កើតឡើង ។ តណ្ហាដែលកើតឡើងក៏បានជាបច្ច័យ ដល់ឧបាទាន គឺការជាប់ជំពាក់ ក្នុងតណ្ហានោះៗ ហើយធ្វើប្រតិកម្ម ដោយអំពើតាម កាយវាចាចិត្ត ។ សេចក្តីស្រឡាញ់និងស្អប់ ក៏ចេះតែកើតឡើងបន្តបន្ទាប់គ្នា។ គេក៏ប្រតិកម្មដោយ លោភៈនិងទោសៈ គឺធ្វើអំពើជាកុសល និងអកុសល ដែលជាហេតុឲ្យ កម្មសង្ខារកើតឡើង ហើយតាក់តែងនូវភព សម្រាប់ អនាគតជាតិ ។ បើកម្មជាកុសល គេនឹងបានសុគតិភព មានទេវលោក និងព្រហ្មលោកបើកម្មជាអកុសលវិញ គេនឹងបានអបាយភូមិ មាននរកប្រេត តិរច្ឆានជាដើម ។ ដរាបណាគេនៅតែមានតណ្ហានិងឧបាទាន គេនឹងបាននូវភព ដែលជាបច្ច័យ ឲ្យមានជាតិនិងសេចក្តីទុក្ខយ៉ាងច្រើន ក្នុងអនាគតកាល ។ កាលវេលាចេះតែរត់ ទៅមុខជានិច្ច ។ អនាគតកាល ក្លាយជាបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ចុប្បន្នក្លាយជាអតីត ។ ជាតិជរាមរណៈ នៃអនាគត គឺជានាមរូបនិងទុក្ខ១២កងនៃបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ច័យរបស់ជាតិ គឺតណ្ហាឧបាទានភព ដែលកើតក្នុងបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ច័យរបស់ នាមរូបបច្ចុប្បន្ន គឺអវិជ្ជាសង្ខារវិញ្ញាណ ដែលកើតក្នុងអតីត ។ ជាតិមានន័យថាបញ្ចខន្ធ ជាពាក្យហៅសម្រាប់ អនាគតកាល ឯនាមរូប(គឺបញ្ចខន្ធដូចគ្នា) ជាពាក្យហៅ សម្រាប់បច្ចុប្បន្នកាល ។ កាលណាកាលវេលា រត់ពីបច្ចុប្បន្ន ទៅអតីត តណ្ហាឧបាទានភព ក៏ទៅជា អវិជ្ជាសង្ខារវិញ្ញាណ ដែលឲ្យបញ្ចខន្ធ កើតឡើង ។ ដូច្នេះអវិជ្ជា គឺតណ្ហានេះឯង ។ ដើម្បីរំលត់នូវបញ្ចខន្ធ ត្រូវកំចាត់បង់តណ្ហា ក្នុងបច្ចុប្បន្នជាតិនេះ កុំឲ្យមានអវិជ្ជា តទៅទៀត ។ ព្រោះតែមានតណ្ហា ទើបមានការធ្វើនូវកម្ម (ឧបាទាន) ហើយសត្វក៏ជាប់ក្នុង សង្សារវដ្ត គឺការវិលកើតវិលស្លាប់ ក្នុងភព៣ អស់កាល រាប់កប្ប អសង្ខេយ្យមិនអស់ ។ លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ឃុំសត្វទុកក្នុងវដ្តសង្សារ យ៉ាងនេះឯង! ។ ធម៌១១យ៉ាងទៀត ដែលកើតឡើង ហើយបច្ច័យតៗគ្នា ដូចលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទដែរ មានឈ្មោះថា លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ១១។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាច្រកចេញ អំពីរង្វង់សង្សារវដ្ត គឺការកើតស្លាប់ៗ ទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន ។ លោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ ១១ សេចក្តីទុក្ខជាបញ្ហា ធំបំផុតរបស់មនុស្សជាតិ ទូទៅក្នុងលោកទាំងមូល ។ ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ បានត្រាស់សំដែង ធម៌ទេសនា អស់រយៈ៤៥ព្រះវស្សា ប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធបរិស័ទ អំពីអរិយសច្ចៈ៤ ដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹង ជាអនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ ព្រោះព្រះអង្គមាន​ ព្រះបំណងបង្ហាញផ្លូវ ដល់ជនទាំងឡាយ គ្រប់វណ្ណៈ ឲ្យបានដល់ ការរំដោះខ្លួន រួចផុតអំពីសេចក្តីទុក្ខ ។ បដិច្ចសមុប្បាទ (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ បានអធិប្បាយរួច មកហើយ) ក្នុងអរិយសច្ច៤ ជាកញ្ចក់បញ្ចាំងឲ្យឃើញ ថាអវិជ្ជាជា ដើមហេតុ ឲ្យសេចក្តីទុក្ខ មួយគំនរធំ កើតឡើងនៅខាងចុង ។ អវិជ្ជាចេះតែកើតឡើង ជាថ្មីទៀត សេចក្តីទុក្ខ ក៏តាមមកជាមួយ ការកើតស្លាប់ៗក៏ចេះតែបន្តទៅទៀត គ្មាន ទីបញ្ចប់ឡើយ ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូលថាៈ “អ្នកឃើញនូវបដិច្ចសមុប្បាទ គឺជាអ្នកឃើញនូវព្រះធម៌, អ្នកឃើញនូវព្រះធម៌ គឺជាអ្នកឃើញ នូវបដិច្ចសមុប្បាទ” ។ សេចក្តីបរិយាយក្នុងឧបនិសសូត្រ ក្នុងគម្ពីរសម្យុត្តនិកាយ អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ឲ្យឃើញថាមាន សារសំខាន់បំផុត ក្នុងទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធ ។ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ មាន២ផ្នែក ផ្នែកទី១ គឺលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីអំពីការទាក់ទង តៗគ្នានៃបច្ច័យ ដែលមាន១២កង គឺអវិជ្ជានៅខាងដើមទី១ ទុក្ខទាំងឡាយនៅ ខាងចុងទី១២ ហើយអវិជ្ជាក៏ ចាប់ផ្តើមសារជាថ្មីទៀត ម៉្លោះហើយការវិលកើត វិលស្លាប់ ក្នុងត្រៃភព ក៏នៅតែបន្តទៅទៀត រហូតដល់អស់អវិជ្ជា ។ ផ្នែកទី២ គឺលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីនាំទៅកាន់ ការរំដោះខ្លួន ចេញអំពីត្រៃភព ចេញអំពីទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន ។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ មាន១១កង ។ ការជាប់ទាក់ទងគ្នា ដោយបច្ច័យ មានដូចតទៅនេះ៖ សទ្ធា (១) ជាបច្ច័យដល់ បមោជ្ជៈ (២) បមោជ្ជៈ ជាបច្ច័យដល់ បីតិ (៣) បីតី ជាបច្ច័យដល់ បស្សទ្ធិ (៤) បស្សទ្ធិ ជាបច្ច័យដល់ សុខៈ (៥) សុខៈ ជាបច្ច័យដល់ សមាធិ (៦) សមាធិ ជាបច្ច័យដល់ ញាណទស្សនៈ (៧) ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យដល់ និព្វិទា (៨) និព្វិទា ជាបច្ច័យដល់ វិរាគៈ (៩) វិរាគៈ ជាបច្ច័យដល់ វិមុត្តិ (១០) វិមុត្តិ ជាបច្ច័យដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ (១១) ។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទនេះ មានសទ្ធាជាខាងដើម និងអាសវក្ខយ្យេញាណ (ឬខយញាណ) នៅខាងចុង ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ តាមរបៀបជាអនុ លោមថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អាសវក្ខយ្យេញាណ ជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលដឹងហើយឃើញ តថាគតពោលថា មិនជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលមិនដឹង ហើយមិនឃើញ ឡើយ ។ តើដឹងអ្វី ឃើញអ្វី ទើបបានការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ? អ្វីនោះគឺរូប អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃរូប អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃរូប ។ អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃវេ ទនា អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃវេទនា នៃសញ្ញា នៃសង្ខារ នៃវិញ្ញាណ ។ ចំពោះអ្នកដែលដឹង ហើយឃើញដូច្នេះ ការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ក៏កើតឡើង ។ អាសវក្ខយ្យេញាណ សេចក្តីដឹង នូវការកំចាត់បង់ អាសវៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ ។ វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិរាគៈ ការអស់ទៅនៃរាគៈ ។ វិរាគៈ ការអស់ទៅ នៃរាគៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ។ និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ។ ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោល ថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត ។ សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល ។ សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ ។ បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍ ។ បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍ មានបច្ច័យ របស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ ។ បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សទ្ធា ជំនឿ ។ ១- សទ្ធា ជាហេតុដើម បង្កើតឲ្យមាន អាសវក្ខយ្យេញាណ ជាផលខាងចុង ។ ការដឹងនូវកិច្ចប្រតិបត្តិ ដើម្បីកំចាត់បង់ នូវអាសវៈកិលេស គឺអាសវក្ខយ្យេ ញាណនេះ អាស្រ័យដោយ សទ្ធាជាបច្ច័យ ។ តើសទ្ធាមានអ្វី ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង? ក្នុងលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ជាតិជាបច្ច័យដល់ សេចក្តីទុក្ខ ។ គឺសេចក្តីទុក្ខ នេះហើយ ជាបច្ច័យដល់សទ្ធា ក្នុងលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ។ មិនមែនឲ្យតែមានទុក្ខ សទ្ធានឹងកើតឡើង នោះឡើយ ព្រោះសត្វលោក រមែងវិលត្រឡប់ ទៅកាន់អវិជ្ជា ទៀត ពុំចេញពីរង្វង់ នៃសង្សារចក្រ ។ សទ្ធានឹងកើតឡើងបាន កាលណាបុគ្គល យល់នូវ ធម្មជាតិពិត នៃសេចក្តីទុក្ខ ឃើញនូវគំនរ ដ៏ធំធេងនៃសេចក្តីទុក្ខ ស្គាល់សេច ក្តីទុក្ខ ថាជាទុក្ខពិតប្រាកដ ។ គេឃើញថា ធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង កើតឡើង ហើយតែងវិនាសទៅវិញ ជាធម្មតា ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីពេញចិត្ត ការវិនាសសាបសូន្យ ទៅនៃធម៌នោះ គឺជាទុក្ខ ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីមិនពេញចិត្ត គឺជា ទុក្ខ ទោះបីវាវិនាស សាបសូន្យទៅវិញក៏ដោយ វាជាទុក្ខស្រេចទៅហើយ ។ ព្រោះគេឃើញនូវសេចក្តីទុក្ខ គេរិះរកផ្លូវ ដើម្បីចេញអំពីទុក្ខ ហើយការជួបប្រទះ នឹងទ្រឹស្តីសាសនា ដែលបង្ហាញពីការ ចេញចាកទុក្ខ សេចក្តីជឿទុក្ខចិត្ត គឺសទ្ធាក៏កើត ឡើង ដោយមានសេចក្តីទុក្ខ ជាបច្ច័យ ។ កាលបើគេសិក្សា ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា គេនឹងមានសទ្ធា៤យ៉ាងគឺ: – កម្មសទ្ធា ជឿថាកម្មតាក់តែងជីវិតសត្វ – វិបាកសទ្ធា ជឿផលនៃកម្ម – កម្មស្សកតាសទ្ធា ជឿថាសត្វមានកម្មជារបស់ខ្លួន – តថាគតពោធិសទ្ធា ជឿការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ ដើម្បីចេញពីរង្វង់សង្សារវដ្ត (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ) ដែលហូរចុះឥតឈប់ឈរ សទ្ធាត្រូវតែមានកម្លាំង ឈ្នះកម្លាំងទឹកហូរបាន បើមិនដូច្នោះទេ គេនឹង ហូរធ្លាក់ចុះទៅក្នុងអន្លង់ អវិជ្ជាទៀតដដែល ។ បើសទ្ធារឹងមាំហើយ គេនឹងអាចទៅដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ ការកំចាត់បង់នូវ អាសវកិលេស ធ្វើនូវទីបំផុត នៃការកើត ស្លាប់បាន គឺថា អវិជ្ជាសវៈ (តម្រាំអវិជ្ជា) នឹងត្រូវបំផ្លាញចោល ។ បើអវិជ្ជារលត់ហើយ សង្ខារ វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតនៈ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហា ឧបាទាន ភព ជាតិ ជរា មរណៈ និងទុក្ខទាំងអស់ ក៏រលត់ទៅដែរ ។ ដោយសេចក្តីទុកចិត្ត យ៉ាងមាំទៅលើ ការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះតថាគត ថាគេនឹងបានរួចខ្លួន អំពីសេចក្តីទុក្ខ គេក៏កើតសេច ក្តីរីករាយ គឺ បមោជ្ជៈ ។ សទ្ធានេះទុកដូច ជាគ្រាប់ពូជ ដែលជាហេតុដើមឲ្យ ខ្សែលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ ដុះពន្លកឡើង ។ ២- បមោជ្ជៈ សេចក្តីត្រេកអរ ដែលកើតឡើងហើយ វាចេះតែចំរើនឡើង ព្រោះ គេដឹងថា សេចក្តីទុក្ខរបស់គេ មិនមែនជាការទាល់ច្រក ដូចពេល មុនទៀតទេ ។ កាលបើចិត្តរបស់គេរីករាយ គេដកចិត្តចេញ ពីអារម្មណ៍ព្រួយកង្វល់បាន សេចក្តីទោមនស្ស មិនញាំញីគេទេ ភាពងងឹតប្រែជា មានពន្លឺ ព្រោះគេឃើញផ្លូវ ទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ គឺ ការប្រតិបត្តិធម៌តាមមាគ៌ា របស់ព្រះពុទ្ធ ។ គេចូលទៅកាន់សមាធិ ដែលជាមាគ៌ា របស់ ព្រះពុទ្ធ ហើយធ្វើចិត្តឲ្យចុះស្ងប់ មូលលើអារម្មណ៍តែមួយ ជាហេតុឲ្យបីតិកើតឡើង ។ ៣- បីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ។ បីតិមាន៥យ៉ាងគឺៈ – ខុទ្ទកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត តិចៗ – ខណិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយខណៈ – ឱកន្តិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយស្របក់ – ឧបេង្គាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ហាក់ដូចជាអណ្តែតខ្លួន – ផរណាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ច្រើនធំទូលាយ ។ បីតិកាលដែលកើតឡើងហើយ ចិត្តក៏ឆ្អែតនូវអារម្មណ៍ បីតិក៏រលត់ទៅវិញ ជាធម្មតា ។ ការកើតឡើងនៃបីតិជារឿយៗ ជាបច្ច័យឲ្យកាយ និងចិត្តធ្លាក់ចុះទៅកាន់សេចក្តីស្ងប់ គឺបស្សទ្ធិ ។ ៤- បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់អារម្មណ៍ តាមផ្លូវកាយនិងចិត្ត បស្សទ្ធិមាន២យ៉ាងគឺៈ – កាយបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយ ស្រួលកាយមិនលំបាក – ចិត្តបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ចិត្ត មិនរវើរវាយ ។ បស្សទ្ធិទាំង២យ៉ាងនេះ ជាបច្ច័យ ឲ្យសុខៈ គឺសេចក្តីសុខ កើតឡើងបាន ។ ៥- សុខៈ សេចក្តីស្រណុកអារម្មណ៍ គ្មានការលំបាកឈឺចាប់ សុខៈមាន២យ៉ាង គឺៈ – កាយិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងកាយ – ចេតសិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងចិត្ត ។ ការប្រព្រឹត្តិយូរទៅ នៃសុខៈ សេចក្តីសុខតាមកាយនិងចិត្ត ដែលកើតឡើងតាមរយៈ កម្មដ្ឋាន មានអានាបនស្សតិជាដើម ជាបច្ច័យឲ្យសមាធិ កើតឡើង ។ ៦- សមាធិ កិរិយាតម្កល់ចិត្តនឹង លើអារម្មណ៍តែមួយ ចិត្តមិនរត់លោត រវើរវាយ ទៅកាន់ធម្មារម្មណ៍ផ្សេងៗ ។ អារម្មណ៍ដែលតម្កល់នឹង ហើយប្រព្រឹត្តិទៅ ជាកិច្ចមួយ ដែលធ្វើឲ្យនីវរណធម៌ និងកិលេសផ្សេងៗ ទ្រោមចុះជាលំដាប់ ។ នីវរណធម៌ជាគ្រឿងរារាំង ដល់ការចំរើន វិបស្សនាបញ្ញា ។ នីវរណធម៌នោះមាន៥គឺៈ – កាមច្ឆន្ទៈ សេចក្តីផ្គងចិត្តចុះ ក្នុងកិលេសកាម និងវត្ថុកាម – ព្យាបាទៈ គំគួនអាឃាត ចំពោះអារម្មណ៍ដែលខ្លួនស្អប់ – ថីនមិទ្ធៈ សេចក្តីធុញទ្រាន់ ច្រអូសកាយ ច្រអូសចិត្ត – ឧទ្ធច្ចកុក្កច្ចៈ សេចក្តីអន្ទះអន្ទែងចិត្ត អណ្តែតអណ្តូងចិត្ត រំខានចិត្ត – វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យមិនអស់មិនហើយ ងងឹតងងល់ មិនទុកចិត្ត សមាធិជាគ្រឿងធ្វើចិត្ត ឲ្យបរិសុទ្ធ (ចិត្តវិសុទ្ធិ) ជាគ្រឿងឧបត្ថម្ភ ដល់សីលបរិសុទ្ធ (សីលវិសុទ្ធិ) ។ សីលវិសុទ្ធិនិងចិត្តវិសុទ្ធិ ជាបាតទ្រ ជាគ្រឹះ ជាឫសគល់ដល់វិបស្សនា ដែលជាហេតុឲ្យបញ្ញា កើតឡើង ។ សមាធិជាបច្ច័យ ឲ្យញាណទស្សនៈកើតឡើង ។ ៧- ញាណទស្សនៈ បញ្ញាដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវធម៌ទាំងឡាយ ទៅតាមសភាវៈពិត (យថាភូត ញាណទស្សន) គឺថាធម្មជាតិណាដែល មិនទៀងក៏ ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ថា មិនទៀង ។ ធម្មជាតិណាមិនទៀង ធម្មជាតិនោះជាទុក្ខ ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាទុក្ខពិត ។ ធម្មជាតិណាជាទុក្ខ ធម្មជាតិនោះជាអនត្តា ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាអនត្តាពិត ។ ញាណទស្សនៈ គឺការចំរើនបញ្ញា គឺវិបស្សនាបញ្ញា ។ សមាធិតែម៉្យាង គ្រាន់តែទប់សង្កត់ កិលេសទាំងឡាយ ឲ្យលិចចុះពី ផ្ទៃខាងលើនៃចិត្ត ប៉ុន្តែវានៅសម្ងំ ចាំឱកាសងើប ឡើងមកវិញទៀត ។ គេត្រូវការបញ្ញា គឺការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវអ្វីៗទៅតាម សភាវៈពិតរបស់វា ដើម្បីគាស់រំលើង ផ្តាច់ឫសរបស់វា ឲ្យវិនាសសានសូន្យ ។ ញាណទស្សនៈ មាន៣ប្រការគឺៈ – មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹងពិតឃើញពិតថា នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ ដែលនាំទៅកាន់ ភាពបរិសុទ្ធ ។ – បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យ អរិយមគ្គ (លោកុត្តរមគ្គ) កើតឡើង ។ – ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹង ការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែក នៃលោកុត្តរ គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់ ជាបរមត្ថសច្ចៈ មិនវង្វេងទៅតាមលោកវោហារ ថាបញ្ចខន្ធជារបស់ខ្លួន ថាសុខ ថាទៀង ដោយអំណាច តណ្ហានិងទិដ្ឋិ (ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ) មិនមាន សេចក្តីសង្ស័យ ក្នុងកាលទាំង៣ (កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ) ។ ការដឹងពិត ឃើញពិត ថាធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង ជាទុក្ខ មិនមែនជារបស់ ខ្លួន ថាអរិយមគ្គ៤ ជាមាគ៌ាឆ្ពោះ ទៅកាន់ការ រំដោះខ្លួន ជាហេតុឲ្យមាន សេចក្តីនឿយណាយ ក្នុងវដ្តសង្សារ ។ ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យឲ្យកើតនិព្វិទា ។ ៨- និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ចំពោះបញ្ចខន្ធ ដែលជាប្រភពនៃទុក្ខ ។ ការមិនដឹង មិនឃើញ អ្វីៗទៅតាម សភាពពិតរបស់វា គឺថាគ្មានញាណទស្សនៈ គេតែងយល់ខុសថា រូប វទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ជារបស់ខ្លួន ហើយខំបំប៉នខន្ធ៥នេះ ដោយតណ្ហានិងឧបាទាន ម្ល៉ោះហើយគេក៏ស្ថិតនៅ ក្នុងគំនរទុក្ខ ឥតស្រាក ស្រាន្ត ។ កាលណាមានញាណទស្សនៈ គេដឹងហើយឃើញ នូវការពិត អំពីទោសនៃខន្ធ៥ ហើយក៏ នឿយណាយ ប្រកបដោយការភ័យខ្លាច ដូចព្រះពុទ្ធឃោស្សាចារ្យ បានប្រៀបប្រដូច ទៅនឹងបុរសម្នាក់ ដែលចាប់កាន់ពស់ យកចេញពីក្នុងទឹក ដោយនឹកគឹតថាជាត្រី លុះ បានឃើញច្បាស់ថា ជាពស់អាសិរពិស ក៏ភ័យរន្ធត់ ហើយបោះ គ្រវែងសត្វពស់នោះ ចោលភ្លាម យ៉ាងណាម៉ិញ និព្វិទា គឺការរលាស់ចោល ព្រោះឃើញគ្រោះថ្នាក់ នៃបញ្ចខន្ធ ។ និព្វិទាជាបច្ច័យ ឲ្យវិរាគៈកើតឡើង ។ ៩- វិរាគៈ សេចក្តីប្រាសចាកតម្រេកក្នុងសង្ខារ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យគេមានចេតនាចេញចាក ការកើតស្លាប់ក្នុងភព ។ ពេលបញ្ញា មិនទាន់រីកចំរើន គេតែងត្រេកត្រអាល ក្នុងតណ្ហានិងឧបាទាន ដោយអវិជ្ជាគ្របសង្កត់ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យបញ្ញារបស់គេ រីកចំរើនយ៉ាងរហ័ស ហើយដោយសារ ការចំរើន ឡើងនៃបញ្ញា សេចក្តីត្រេកត្រអាល ក្នុងសង្ខារ ក៏ត្រូវសាបសូន្យ គេលែងចង់បាន ភពទៀតហើយ ។ វិរាគៈ ជាបច្ច័យ ឲ្យវិមុត្តិកើតឡើង ។ ១០- វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ អំពីភព គឺអំពីការកើតស្លាប់ៗ ដែលហៅថាព្រះនិព្វាន ។ វិមុត្តិបានដល់លោកុត្តរមគ្គ ដែលកំចាត់ នូវកិលេសទាំងពួង ឲ្យវិនាស សាបសូន្យ និងលោកុត្តរផល ដែលកើតឡើង ដោយលោកុត្តរមគ្គ ។ កិលេសដែល ត្រូវកំចាត់នោះ ហៅថាសំយោជនកិលេស មាន១០គឺៈ – សក្កាយទិដ្ឋិ ឃើញថាកាយជារបស់ខ្លួន – វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ – សីលព្វតបរាមាសៈ ការស្ទាបអង្អែលនូវសីលវ័ត(ធ្វើពិធីបួងសួងអាទិទេព) – កាមរាគៈ តម្រេកក្នុងកាមទាំងឡាយ – បដិឃៈ សេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់ចិត្ត – រូបរាគៈ តម្រេកក្នុងរូប – អរូបរាគៈ តម្រេកក្នុងអរូប – មានៈ សេចក្តីប្រកាន់ – ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តិសាប់រសល់ – អវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងមិនយល់ សំយោជន៣គឺ សក្កាយទិដ្ឋិ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលព្វតបរាមាសៈ១ លះបង់បានដោយ សោតាបដិមគ្គ ។ សំយោជន២ទៀតគឺ កាមរាគៈ១ បដិឃៈ១ បានធ្វើឲ្យ ស្រាលស្តើង ដោយសកទាគាមិមគ្គ នៅមិនទាន់កំចាត់ ឲ្យអស់នៅឡើយ ។ សំយោជនទាំង២នេះ ត្រូវលះបង់បានអស់រលីង គ្មានសេសសល់ ដោយអនាគាមិមគ្គ ។ សំយោជន៥ទៀតគឺ រូបរាគៈ១ អរូបរាគៈ១ មានៈ១ ឧទ្ធច្ចៈ១ អវិជ្ជា១ លះបង់បានដាច់ស្រឡះ ដោយអរហត្តមគ្គ ។ លោកុត្តរផល ក៏កើតឡើង ជាលំដាប់លំដោយ នៃ លោកុត្តរមគ្គ ។ ព្រះអរហន្ត បានរួចរំដោះអំពីទុក្ខហើយ តែកិច្ចដែលត្រូវធ្វើ នៅមិនទាន់ចប់ ។ វិមុត្តិជាបច្ច័យ ឲ្យអាសវក្ខយ្យេញាណ កើតឡើង ។ ១១- អាសវក្ខយ្យេញាណ ឬខយញាណ បញ្ញាយល់ច្បាស់ អំពីការដុតបំផ្លាញ នូវកិលេស (មិនឲ្យសេសសល់) ។ ដោយអំណាចនៃវិមុត្តិ គឺលោកុត្តរមគ្គ ទាំង៤ ខយញាណគឺបញ្ញា ដែលពិនិត្យសារឡើងវិញ នូវការកំចាត់កិលេស (បច្ចវេក្ខណញាណ) ដើម្បីផ្តាច់ឫសវា កុំឲ្យមានសេសសល់ ។ អាសវកិលេស គឺកិលេស ដែលដេកសម្ងំ ត្រៀមចាំឱកាស នឹងដុះដាលសារជាថ្មី ព្រោះឫសគល់របស់វា នៅមាននៅឡើង ។ មានតែខយញាណប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចផ្តាច់ឫស អាសវកិលេសបាន ។ អាសវកិលេសនោះមាន៤គឺៈ ១- កាមាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងកាម (កាមតាមទ្វារ៦) ២- ភវាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងភព (កាមភព រូបភព អរូបភព) ៣- ទិដ្ឋាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងទិដ្ឋិ (សេចក្តីយល់ខុស) ៤- អវិជ្ជាសវៈ អាសវៈគឺអវិជ្ជា (មិនដឹងអរិយសច្ចៈ បដិច្ចសមុប្បាទ) ។ ព្រះអរហន្ត មិនមែនសុទ្ធតែ ប្រើខយញាណ ដោយស្វ័យប្រវត្តិទេ ប៉ុន្តែជាបញ្ញា ដែល មានប្រចាំការស្រាប់ នៅពេលដែល អរហត្តផលកើតឡើង ។ ព្រះអរ ហន្តទាំងឡាយ តែងទៅកើតក្នុង សទ្ធាវាសព្រហ្ម ហើយកំចាត់អាសវកិលេស ដែលសេសសល់ ឲ្យវិនាសសូន្យ ហើយក៏និព្វានទៅ លែងកើតទៀតហើយ ។ សេចក្តីពន្យល់ អំពីលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ១១នេះ គ្រាន់តែជាសេចក្តីពន្យល់ ធម៌ មិនមែនជាវិធីប្រតិបត្តិទេ ។ វិបស្សនា ជាវិធីប្រតិបត្តិ ដែលមានអា រម្មណ៍៧៣ គឺ ខន្ធ៥ អាយតនៈ១២ ធាតុ១៨ ឥន្ទ្រីយ២២ សច្ចៈ៤ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ មាន សីលវិសុទ្ធិ និង ចិត្តវិសុទ្ធិ ជាឫសគល់ ដែលជាហេតុ ឲ្យវិបស្សនា កើតឡើង ហើយតាំងនៅ មានទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ កង្ខារវិតរណវិសុទ្ធិ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ និងញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួនៃវិបស្សនា ។ ចំរើនវិសុទ្ធិ៧នេះ តាមវិធីវិបស្សនា នឹងឲ្យព្រះយោគាវចរ ដល់នូវវិមុត្តិ ជាទីបំផុត នៃសេចក្តីទុក្ខហើយ ។ 5ypcrds7dmrl423kj0x9r1jw5jhv7my 0 3110 8270 2018-08-16T05:20:54Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ *[[កំនាព្យខ្មែរ]] កំនាព្យ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យ... wikitext text/x-wiki *[[កំនាព្យខ្មែរ]] កំនាព្យ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យសំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុងចួន​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង មានឃ្លា មានល្បះ និងមានកម្រិតចំនួនព្យាង្គ​ជា​កំណត់… កើតចេញ​ពី​ទឹកចិត្ត​រំភើប និងធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ផង​រំភើប​ជាមួយ។ ឧទាហរណ៍ ៖ កាច់​ធ្មុង​ច្រក​ស្មុក ដើរ​ចូល​ក្នុង​ស្រុក ធ្វើ​ឫក​អាចារ្យ ភូត​ភរ​ប្រជា បាន​ច្រើន​កាលណា ពាក់ធ្មុង​សង្ហារ សាហាវ​លើសដើម។ ខ្មែរ​អឺយរឿងពិត ខ្មែរ​តោង​ពិនិត្យ គិតគ្រប់​ដង្ហើម ខ្មែរបីលានប្លាយ ស្លាប់​ឈាមសើមៗ កុំ​ភ្លេច​រឿង​ដើម ស្នាដៃ​ប៉ុលពត។ ​កំណាព្យ​កាព្យឃ្លោង​ ដូនតា​យើង​ប្រើ​សំគាល់ឬ​ចង្អុល​បង្ហាញ​ពី​លក្ខណៈ​ដ៏ល្អ​របស់​កំណាព្យខ្មែរ ដែល​ចេញ​​ពី​ទឹកដៃ​ដ៏ប៉ិនប្រសប់​របស់​កវី គឺថា​កំណាព្យ​នោះ​ទាំង​រូបភាព ទាំងខ្លឹមសារ មានសម្ផស្ស និងសោភ័ណ រណ្តំ​បត់បែន ឃ្លោង​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង មិន​ត្រង់​ស្តូក ប៉ុន្តែ​មាន​ន័យ​គ្រប់​គ្រាន់។ ឧទាហរណ៍៖ សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ ទន្សោងគោព្រៃ រកស៊ីជើងភ្នំ។ ស៊ីតូចដោយតូច ស៊ីធំដោយធំ រកស៊ីជើងភ្នំ ផឹកទឹកដងអូរ។ ស៊ីផឹករួចហើយ​ ប្រជល់គ្នាវរ សុទ្ធតែឡើងក អួតអាងកម្លាំង។ តួយ៉ាង​ដូច​អត្ថបទ​កំណាព្យ​ជា​ឧទាហរណ៍​ខាង​លើ​នេះ​មាន​ន័យ​ពីរ​៖ ១​ – ន័យត្រង់ ៖ និយាយ​ពី​សកម្មភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​ទន្សោង​គោ​ព្រៃ ២ – ន័យ​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង ៖ រៀបរាប់​ពី​ការ​ប្រកាប់​ប្រចាក់​គ្នា របស់​ពួក​ពុករលួយ​ពាលា​អាវ៉ាសែ ស៊ី​សំណូក សូក​ប៉ាន់ ក្នុង​គ្រប់​ជំនាន់។ ហេតុ​ហ្នឹង​ហើយ ទើប​ដូនតា​យើង​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​ថា កំណាព្យ កាព្យ​ឃ្លោង​យ៉ាង​ដូច​នេះ។ តើកំនាព្យនិងកម្រងកែវខុសគ្នាបែបណា? កម្រងកែវ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យ​សំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុង​ចួន ទាក់ទង​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​មាន​កម្រិត​ឃ្លា ឬល្បះ ឬក៏​ចំនួន​ព្យាង្គ​ជា​កំណត់​ទេ។ ឧទាហរណ៍៖ មេឃ​ប្រែ​​ស្រឡះ ពពក​ដេរដាស​ប្រែ​ជា​ស ស្លឹកឈើ​ប្រែ​ពណ៌​ខៀវ​ស្រស់​ល្អ ត្រូវ​ជំនោរ​កំដរ​បក់​រវិចៗ ចាំង​រំលេច​ពន្លឺ​សុរិយា​ភ្លឺ​ភ្លេកៗ​ដូច​សុវណ្ណ បក្សី​ទាំងគូៗ​ស្រែក​ច្រៀង​ឆ្លើយឆ្លង​យ៉ាង​រញៀវ​ខ្ញៀវខ្ញា ហោះហើរ​ឆ្វាត់ឆ្លែង​ប្រឡែង​លើ​វេហា លើ​ព្រឹក្សា​ ហាក់​អបអរ​ជូនពរ​ខ្ញុំ​និង​នាង​កំពុង​ធ្វើ ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​យ៉ាង​សុខ​មនោរម្យ។ ទំនាក់​ទំនង​រវាង​កំណាព្យ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត បើ​យើង​សង្កេត​មើល​ស្នាដៃ​ផ្នែក​អក្សរសាស្ត្រ ដែល​បុព្វបុរស​ដូនតា​យើង​បាន​បន្សល់​ទុក​ដល់​យើង​សព្វថ្ងៃ​នេះ យើង​នឹង​ឃើញ​​ភ្លាម​ថា​ភាគ​ច្រើន​សុទ្ធ​តែ​ជា​កំណាព្យ​កាព្យ​ឃ្លោង ដូចជា​រឿងរាម​កេរ្តិ៍ រឿងទុំទាវ រឿងទិព្វសង្វារ រឿងកាកី ច្បាប់ប្រុស ច្បាប់ស្រី ច្បាប់កេរ្តិ៍កាល ច្បាប់ក្រម ល្បើកជុច​និងត្រី (។ល។​និង។ល។) នេះ​ជា​សក្ខីភាព​បញ្ជាក់​អំពី​វិធី​សាស្ត្រ​អប់រំ​បែប​បុរាណ​របស់​ដូនតា​យើង ដែល​យក​រូបភាព​កំណាព្យ “ពិរោះ​ត្រចៀក” ជា​មធ្យោបាយ ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​បញ្ចូល​ខ្លឹមសារ​នៃ​ការ​អប់រំ​ទូន្មាន​ទាំងឡាយ ដែល​លោក​ចង់​បាន ឲ្យ​ទៅ​ដក់​ជាប់​ចាំ​ជាប់​ក្នុង​សតិ​អារម្មណ៍​របស់​កុលបុត្រ​កុលធីតា​របស់​ ខ្លួន។ នៅ​ក្នុងសង្គម​កម្ពុជា​យើង កំណាព្យ​មាន​ឥទ្ធិពល​ធំ​ណាស់។ ក្រៅ​ពី​ការ​រស់នៅ​និង​បំពេញ​តួនាទី​ដោយ​ឯកឯង​(ស្មូត្រ ឬ​សូត្រ​កំណាព្យ) កំណាព្យ​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល និង​មាន​ទំនាក់​ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​បំផុត​ជាមួយ​នឹង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ ទៀត​របស់​ខ្មែរ​យើង ដូចជា៖ ភ្លេង​អារក្ស ភ្លេង​ប្រពៃណី​”ភ្លេងការ” របាំ​ប្រពៃណី របាំ​បុរាណ ល្ខោន​ស្រមោល​(ស្បែកធំ-ស្បែកតូច) ល្ខោនខោល​(ល្ខោន​ពាក់​មុខ) យីកេ​ អាប៉េ ល្ខោន​មហោរី ល្ខោន​បាសាក់ អាយ៉ៃ ​ចាប៉ី(។ល។​និង​។ល។)។ ទម្រង់​សិល្បៈ​ទាំងអស់​នេះត្រូវ​ការ​កំណាព្យ​ជា​ចាំបាច់ សម្រាប់​ជួយ​កម្រិត​ទម្រង់ជួយ​លើក​សម្ផស្សនិង​សោភ័ណ​របស់​ខ្លួន។ ចំពោះ អ្នក​សិក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​វិញ កំណាព្យ​ក៏​ជា​កត្តា​មួយ​សំខាន់​ក្នុង​កត្តា​ច្រើន​ទៀត ដែល​ជួយ​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​នីមួយៗ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត​ក៏​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ធំ​ធេង​ដែរ សម្រាប់​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់​នៃ​កំណាព្យ​នីមួយៗ​របស់​យើង។ ដូច្នេះ​បើ​ចង់​សិក្សា​កំណាព្យ​ខ្មែរ គួរ​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​ដទៃទៀត​ផង ហើយ​បើ​ចង់​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត ក៏​មិន​អាច​បោះបង់​ចោល​កំណាព្យ​បាន​ដែរ។ សិល្បៈតែងកំនាព្យខ្មែរ ដើម្បីតែងកំនាព្យ គេត្រូវស្គាល់សញ្ញាណមួយចំនួន អំពីវាសិន។ ធាតុ​របស់​កំណាព្យ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​មាន​ធាតុ​សំខាន់ៗ ដូច​តទៅ​នេះ ៖ ព្យាង្គ ៖ សំឡេង​មួយ​ម៉ាត់ៗ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ។ ឃ្លា ៖ ព្យាង្គ​ច្រើន​រួម​គ្មាន បាន​ជា​ឃ្លា។ ល្បះ ឬ ល្បះខ័ណ្ឌ ៖ ឃ្លា​ច្រើន​រួម​គ្នា​មក ដោយ​មាន​ខ័ណ្ឌ។ ព្យាង្គនិងពាក្យ ព្យាង្គ ៖ គឺ​សំឡេង​ចេញ​មក​ម្តង ទោះ​បាន​ន័យ​ក្តី មិន​បាន​ន័យ​ក្តី។ ឧ. ក-គ-តិ-កិ-បង-សុំ-ទៅ-ឆាន់-ឮ ពាក្យ ៖ គឺ​សំឡេង​ចេញ​មក​ម្តង​ក្តី ឬ​ច្រើន​ដង​ក្តី មាន​ន័យ​គ្រប់​គ្រាន់។ ឧ. (ពាក្យ​១​ព្យាង្គ) ក- ខ-​ឈប់-​គិត-​ពេញ, (ពាក្យ​២​ព្យាង្គ) សំដី-​សម្រស់-​ប្រសាសន៍-​សម្បតិ្ត, (ពាក្យ​៣​ព្យាង្គ) អន្តរធាន- វិនិច្ឆ័យ-​កេងប្រវ័ញ្ច, (ពាក្យ៤ព្យាង្គ) មមើមមាយ- អណ្តែតអណ្តូង-​ឆពណ្ណរង្សី ពាក្យពេចន៍និងពាក្យសម្ផស្ស ពាក្យពេចន៍ ៖ សម្រាប់​រំលេច​ន័យ​ខ្លឹមសារ​របស់​អត្ថបទ​កំណាព្យ​ឲ្យ​លេចធ្លោ​ឡើង ឲ្យ​អត្ថបទ​នោះ​មាន​សោភ័ណ​ខ្ពស់ ពោល​គឺ​បង្កើត​រូបារម្មណ៍ និង​បំផុស​ឲ្យ​ដឹង​ច្បាស់​ពី​គំនិត​របស់​អត្ថបទ ចង់​និយាយ​យ៉ាងណាៗ​នោះ។ ពាក្យ​សម្ផស្ស ៖ គឺ​ជា​ពាក្យ​គន្លឹះ​ចួន ឬ​ហៅ​ចំណាប់​ចុង​ចួន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រូបភាព ឬ​ទម្រង់​នៃ​អត្ថបទ​កំណាព្យ​មាន​សម្រស់​ល្អ​ឡើង ប្រកប​ដោយ​លក្ខណៈ​ចួន​ផ្ទួន​រណ្តំ។ គេចែកពាក្យសម្ផស្សជាពីរគឺ ៖ ពាក្យ​សម្ផស្ស​ក្នុង ៖ គឺ​សំគាល់​លើ​ចំណាប់​ចួន​ផ្ទួន​រណ្តំ ដែល​ស្ថិត​ក្នុង​ឃ្លា​ជាមួយ​គ្នា។ ឧ. ស្រី​ប្តី​ពីរ​បី​ពុំ​គាប់​រាប់ ពាក្យ​សម្ផស្ស​ក្រៅ ៖ គឺ​សំគាល់​ចំណាប់​ចួន ផ្ទួន រណ្តំ ដែល​ឆ្លង​គ្នា​ពី​ឃ្លា​មួយ​ទៅ​ឃ្លា​មួយ​ទៀត ឬ​ពី​ល្បះ​មួយ​ទៅ​ល្បះ​មួយ​ទៀត។ ឧទាហរណ៍ៈ សូរិយាកើតឃ្លង់ ក្នុងមុងចំបែង លោកខែកើតស្រែង ផ្កាយដុះកន្ទុយ។ មូសពាំដំរ ពីព្រៃធ្វើនុយ ខ្លាចាស់ពោះស្អុយ ស៊ីនុយផឹនមូស។ រុយជាប់ពីងពាង ទៅឈឺមាត់ឈ្លូស បានដៃសត្វមូស បឺតឈាមសព្វសត្វ។ (កំណាព្យ​នេះ​សរសេរ​​ក្នុង​សម័យ លន់ នុល បក​អាក្រាត​ពី​របប​ជិះជាន់​ពុករលួយ​ដល់​ខួរឆ្អឹង​ ចៃ​អាមេរិកកាំង។) សូរស័ព្ទ ឬសូរសៀង ឬសំនៀង សូរស័ព្ទ សូរសៀង ឬសំនៀងនេះ នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​មាន​សារសំខាន់​ណាស់ ព្រោះ​កំណាព្យ​ដែល​ល្អ គឺ​កំណាព្យ​ដែល​មាន​ចំណាប់​ចួន និង​ផ្ទួន​មាន​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ ពោល​បើ​សំនៀង​នោះ ចេញ​មក​ពី​ព្យញ្ជនៈ​ឃោសៈ ខ្យល់​គ្រលរ​សំឡេង “អ៊” ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ចួន​ឃោសៈ​ដែរ។ ឧទារហណ៍ ៖ គិត – មិត្ត – ពិត – រឹត។ គុំ – ជុំ – នំ – ធំ ។ល។ និង ។ល។ បើសំនៀង​ចេញ​មក​ពី​ព្យញ្ជនៈ អឃោសៈ សំឡេង​តូច​ស្រួយ​ខ្យល់ “អ” ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ចួន​អឃោសៈ​ដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ កង – បង – ឡង – សង – ដង ។ សត្វ – បាត់ – កាត់ – ម៉ាត់ ។ល។ និង ។ល។ មិន​ត្រូវ​យក​ឃោសៈ ទៅ​ចួន​នឹង​អឃោសៈ ក៏​ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​សង្កេត បើ​ព្យាង្គ ឬ​ពាក្យ​ទាំង​ឡាយ​ណា​ដែល​ប្រើ​ស្រៈ “ ួ ” ស្រៈ “ ឿ ” និង​ស្រៈ “ ៀ ” នោះ​ព្យញ្ជនៈ​ឃោសៈ និង​អឃោសៈ អាច​ចួន​គ្នា​បាន ព្រោះ​មាន​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ ឧទាហរណ៍ ៖ “​ ួ ” គួ – តួ, គួន – ចួន, ពួន – ខ្លួន “ ឿ “ លឿង – សឿង, គ្រឿង – ក្បឿង “ ៀ “ ទិតៀន – បៀតបៀន, ទៀត – ស្នៀត ឬ​អាច​ឆ្លង​គ្នា​បែប​នេះ​ក៏​បាន គឺ​ឃោសនៈ​ស្រៈ “ ា “ ចួន​នឹង​អឃោសៈ​ស្រៈ “ ៀ “ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ឃ្លាន – ចៀន, នាង​ – សៀង, វាត – បៀត។ អាច​នៅ​មាន​ក្រៅ​ពី​នេះ​ខ្លះ​ទៀត ប៉ុន្តែ​ជា​សំខាន់​ចំណាំ​តែ​សូរ​សំឡេង​ដូច​គ្នា។ រង្វាស់ពាក្យ ឬមាត្រាពាក្យ រង្វាស់​ពាក្យ ឬ​មាត្រា​ពាក្យ គឺ​ចំនួន​ព្យាង្គ​ជា​កំណត់​ក្នុង​ឃ្លា​នីមួយៗ និង​ចំនួន​ឃ្លា​ជា​កំណត់​ក្នុង​ល្បះ​នីមួយៗ។ គឺ​អាស្រ័យ​ចំណាប់​ចួន​ខុស​គ្នា… កំណត់​ព្យាង្គ និង​ឃ្លា ក្នុង​ល្បះ​ខុសៗ​គ្នា​នេះ​ហើយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​រូបភាព “ទម្រង់” កំណាព្យ​ទាំង​ឡាយ​ខុស​គ្នា និង​មាន​ឈ្មោះ​ក៏​ប្លែកៗ​គ្នា​ដែរ។ ឧទាហរណ៍ ៖ បទ​ពាក្យ៤ មួយ​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា ក្នុង​មួយ​ឃ្លា​មាន​៤​ព្យាង្គ។ បទ​កាកគតិ មួយ​ល្បះ​មាន​៧​ឃ្លា ក្នុង​មួយ​ឃ្លា​មាន​៤​ព្យាង្គ​ស្មើ​គ្នា។ ចង្វាក់ ពាក្យចង្វាក់​នៅ​ក្នុង​កំណាព្យ​គឺ សំគាល់​ការ​លើក ឬ​ដាក់​សំឡេង​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ខុសៗ​គ្នា ទៅ​តាម​បទ​កំណាព្យ​នីមួយៗ។ វា​ជា​ជំនួយ​ជួយ​សម្រួល​ដល់​ការ​និពន្ធ ការ​ពោល ឬ​ការ​សូត្រ​កំណាព្យ និង​ជួយ​ជម្រុញ​ឲ្យ​កំណាព្យ​មាន​លក្ខណៈ​ពិរោះ​រណ្តំ​ជា​តន្ត្រី។ ឧទាហរណ៍ ៖ បទពាក្យ៧ ត្រូវ​សង្កត់​សំឡេង​លើ​ព្យាង្គ ២ និង ៤ – ស្តាយសាច់ ស្រអែម កែមសំដី…។ បទពាក្យ៨ ត្រូវ​សង្កត់​សំឡេង​លើ​ព្យាង្គ ៣ និង ៥ – អនិច្ចា តោថ្ម លោកកសាង….។ សង្កេត ១. បទពាក្យ ៦ ពាក្យ៧ ពាក្យ៨ ពាក្យ៩ ពាក្យ១០ និងពាក្យ១១ ជា​ឈ្មោះ​កំ​ណាព្យ ដែល​ចាស់​បុរាណ​យើង​បាន​និយម​ប្រើ ប៉ុន្តែ​តាម​ការ​ពិត “ពាក្យ” នេះ​មិន​មែន​សំគាល់​ចំនួន​ពាក្យ​នៅ​ក្នុង​ឃ្លា​ទេ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​គឺ​សំគាល់​ចំនួន​ព្យាង្គ​នៅ​ក្នុង​ឃ្លា​នីមួយៗ ពោល​គឺៈ បទពាក្យ៦ មាន៦ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៧ មាន៧ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៨ មាន៨ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ៩ មាន៩ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា, បទពាក្យ១០ មាន១០ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា និងបទពាក្យ១១ មាន១១ព្យាង្គ​ក្នុងមួយឃ្លា។ ២. តាម​ធម្មតា បើ​គេ​និពន្ធ​អត្ថបទ​កំណាព្យ​មួយ​ដែល​មាន​ច្រើន​ល្បះ គេ​ត្រូវ​រក្សា​ចំណាប់ចួន តាម​ពី​ល្បះ​ទី​១ រហូត​ដល់​ល្បះ​បញ្ចប់… មិន​ត្រូវ​ឲ្យ​ភ្លាត់ ឬ​ក៏​ដាច់​ចួន​នៅ​ដំណាក់​ណា​មួយ​ឡើយ។ ៣. ក្រោយ​ពី​ការ​សិក្សា​របៀប​សូត្រ​ កំណាព្យ​ខ្មែរ យើង​អាច​សង្កេត​ឃើញ​ថាៈ បទ​កំណាព្យ​នីមួយៗ​មិន​មែន​សម្រាប់​បម្រើ​តែ​មនោសញ្ចេតនា​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​បទ​ទាំង​នោះ អាច​បម្រើ​បាន​ស្ទើរ​តែ​គ្រប់​មនោសញ្ចេតនា​របស់​មនុស្ស ដូច​ជា​រំភើប សប្បាយ កំសត់ ពិពណ៌នា និរាស​ព្រាត់ប្រាស កំហឹង ទូន្មាន​ប្រៀន​ប្រដៅ សង្វេគ អវិជ្ជា ។ល។ និង ។ល។ ជាក់ស្តែង​គ្រាន់​តែ​បទ​កាកគតិ​មួយ យើង​អាច​សូត្រ​បាន​ច្រើន​បែប​គឺ ៖ សូត្រ ​បែប​កូន​ក្មេង, សូត្រ​បែប​ចាស់, សូត្រ​បែប​ក្អែក​លោត, សូត្រ​បែប​​ក្អែក​បូល, សូត្រ​​បែប​ពិពណ៌នា, សូត្រ​​បែប​​ទំនួញ, សូត្រ​​បែប​​ពិលាប, សូត្រ​​បែប​​កាក​កាត់​ត្រើយ​, សូត្រ​បែប​ត្រៃ​លក្ខណ៌​ជាដើម, ដែល​អាស្រ័យ​ដោយ​ខ្លឹមសារ និង​មនោសញ្ចេតនា​នៃ​អត្ថបទ​នោះ​កំណត់។ le9txtlbpu22l2hwm7bgcrzt8nqcmzm 0 3117 8578 2018-11-29T22:01:37Z Sokna Choeun 1963 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ពាក្យថា ឌឿងហែម * ជាភាសាកំចីពី[[យួន]]([[វៀតណាម]])... wikitext text/x-wiki ពាក្យថា ឌឿងហែម * ជាភាសាកំចីពី[[យួន]]([[វៀតណាម]]) សូមប្រជាជនខ្មែរមុននឹងប្រើពាក្យមើលផង។ * ជាពាក្យខ្មែរគឺ ច្រកតូចៗៗតាមប្រឡោះផ្ទះដែលមានផ្លូវជិះកាត់ទៅរកផ្លូវធំ។ s4bjr6ownx84b65ngdwbz9ps01urx80 0 3118 8580 8579 2018-11-29T22:28:19Z Sokna Choeun 1963 wikitext text/x-wiki '''ឡូយ''' ជាភាសាកំចីពី [[យួន]]([[វៀតណាម]]) បើអ្នកស្រឡាញ់នូវអក្សរជាតិខ្លួនហេតុអ្វីអ្នកប្រើភាសាកំចីពីបរទេសមក? ពាក្យខ្មែរមានហេតុអ្វីអ្នកមិនប្រើ? ដូចជាពាក្យ '''[[សង្ហារ]] [[ស្រស់សង្ហារ]] [[ស្រស់ស្អាត]] [[ស្រស់សោភា]]''' ហេតុអ្វីចូលចិត្តប្រើពាក្យជាភាសាបរទេស '''ខ្ជូត(Cute) ខ្ជូតកឹប [[ដែប]](dep)?????''' * សូមមេត្តប្រើប្រាស់អក្សរជាតិខ្លួននៅលើទឹកដីខ្លួនផងបើអ្នកជាខ្មែរជាពូជអ្នកសាងអង្គរ!! មានកម្មវិធីមួយនោះជាកម្មវិធីសំរាប់យុវជនតែបែរទៅជាប្រើពាក្យបរទេសថា '''កម្មវិធីឡូយ9''' '''[[ខប់ៗៗ]]''' '''[[បែកស្លុយ]]''' '''[[អាយដល]]''' '''[[ក្រាស់]]''' ចង់បានន័យថាមិច? អត់យល់អ្នកបង្កើតកម្មវិធីនេះ តើអ្នកជាជនបរទេសរឺអ្វី? បើអ្នកជាខ្មែរមុនបង្កើតពាក្យអ្វីមួយសំរាប់ទំលាក់ចូលសង្គមអោយ ប្រជាជន និង យុវជនខ្មែរប្រើ កុំអោយខុសក្បូនខ្នាតនៃពាក្យអ្នកអាចពឹកផ្អែកលើ [[វចនានុក្រម]] សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ [[ជួន ណាត]] រឺ អ្នកចេះបង្កើតពាក្យបានមិនបាច់ចូលទៅក្រុមព្រឹក្សាអក្សរសាស្ត្រជាទេ បង្កើតយកមកប្រើតែម្ដងចឹងគេអាចចាត់ទុកអ្នកថាជាអ្នកប្រាជ្ញហើយគឺប្រាជ តាមតុកាហ្វេ1កែ 3ប៉ាន់។ hmnpi2a0aacqmwdrary4paj3snmopyo 0 3119 8584 8581 2018-11-29T23:34:28Z Sokna Choeun 1963 Sokna Choeun បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាម]] ទៅ [[ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាម(យួន)]] wikitext text/x-wiki ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាមគឺ ពាក្យប្រាស្រ័យទាក់ទងទូរទៅដែលប្រើខុស *[[ឡូយ]] *[[ឌឿងហែម]] របស់ហូប រឺម្ហូបអាហារ *[[បាញ់បែវ]] *[[បាញ់ហយ]] *[[បាញ់ឆែវ]] *[[បាញ់ឌុក]] *[[បាញ់កាញ់]] *[[សយ៉រ]] *[[ម្ជូរយួន]] kbik35nntbko9vckppuz2771w8fie6v 0 3120 8582 2018-11-29T22:50:49Z Sokna Choeun 1963 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ពាក្យកំចីពីប្រទេសសៀមគឺ វង់ភ្លេងដែលខ្មែរប... wikitext text/x-wiki ពាក្យកំចីពីប្រទេសសៀមគឺ វង់ភ្លេងដែលខ្មែរប្រើច្រឡំ *[[ភ្លេងសៀម]] ភាសាប្រើទូទៅនៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ និងការតែងនិពន្ធ *[[ដួងចៃ]] *[[កំផែង]] *[[កាពិផៅ]] *[[ឃុន]] *[[ហ្លួង]] 6n1skcr3wqnw1un1w4jpylnz2hsyumr 0 3122 8585 2018-11-29T23:34:28Z Sokna Choeun 1963 Sokna Choeun បានប្ដូរទីតាំង ទំព័រ [[ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាម]] ទៅ [[ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាម(យួន)]] wikitext text/x-wiki #បញ្ជូនបន្ត [[ពាក្យកំចីពីប្រទេសវៀតណាម(យួន)]] 8i6gflmdkufezpvqtfn2dil1fkla60c 4 3143 9091 2020-04-02T09:25:17Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto |... wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 1 }} == វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម == === វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម === ;សឹង្ហបុរី :[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅ|វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] ct99ceo96emjvyi9lp5de7h7epzz4c7 4 3145 9095 2020-04-02T09:58:55Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto |... wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 1 }} == ចំនេះដឹង == === ចំនេះដឹង === :[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[មុខវិជ្ជា:បន្ទាប់បន្សំ]] :[[អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song/សៀវភៅ/ជំនួយការសិក្សា]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/ជំនួយការសិក្សា]] :[[អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song/សៀវភៅ/វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅ|ចំនេះដឹង]] qatmgl66nkckvyhwa0qjb1n72305b4c 10 3146 9096 2020-04-02T10:11:51Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ '''សិង្ហបុរី''' លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬ​របប​ផ្តា... wikitext text/x-wiki '''សិង្ហបុរី''' លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬ​របប​ផ្តាច់ការ?[កែប្រែ] សិង្ហបុរី​ ជា​ប្រទេស​មួយ​មហា​រុងរឿង​ រុងរឿង​ជាង​គេ​បង្អស់​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​រុងរឿង​ ជាង​បណ្តា​ប្រទេស​បស្ចិម​លោក​ខ្លះ​ទៅ​ទៀត។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ កាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ តែ​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ភ្លឺស្វាង​ ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ សន្តិសុខ​ ភាព​ថ្លៃថ្នូរ​និង​សុភមង្គល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​ សិង្ហបុរី​ជា​ប្រទេស​គំរូ​មួយ​ គំរូ​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​គំរូ​នៃ​សន្តិសុខ។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​បស្ចិមលោក​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​ មិន​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ មាន​ឈ្មោះ​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​តែនៅ​លើ​ក្រដាស។ តាម​ពិត​ទៅ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ ឆ្នាំ​ដែល​សិង្ហបុរី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហព័ន្ធ​រួម​ម៉ាឡេស៊ី​ លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ ​និង​សេរីកម្ម​នយោបាយ​ មិន​ដែល​ជា​អាទិភាព​ចម្បង​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ឡើយ។ សម្រាប់ លី គាន់យូ (Lee Kuan Yew) ដែល​ជា​បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហបុរី​ និង​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩០​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​ គឺ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ និង ​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ លី គាន់យូ បាន​បង្កើត​និង​ពង្រឹង​ម៉ាស៊ីន​សន្តិសុខ​មួយ​ ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ទាល់​តែ​អស់​រលីង​ ឥទ្ធិពល​នៃ​ពួក​ប្រឆាំង​ និង​ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​គណបក្ស​របស់​លោក​ គឺ​បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯង​ នៅ​លើ​ឆាក​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​មក​ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​រហូត​ ហើយ​កាន់​កាប់​អាសនៈ​ទាំង​ស្រុង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨១។ ដើម្បី​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ និង​ដើម្បី​ក្តាប់​អំណាច​ទាំង​ស្រុង​បាន​ រដ្ឋាភិបាល​របស់ លី គាន់យូ ប្រើ​ស្នៀត​នយោបាយ​បី​យ៉ាង។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​ពុះ​ចែក​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត​ឡើង​វិញ​ ដើម្បី​រំសាយ​ដែន​អំណាច​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង។ ម្យ៉ាង​ទៀត​ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ធនធាន​និង​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នៃ​គណបក្ស​។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ​បង្អស់​ គឺ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលា​ការ​ ប្រឆាំង​នឹង​ពួក​អ្នក​ជំទាស់​ ក្នុង​បទបង្ខូច​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ រដ្ឋាភិបាល​របស់ លី គាន់យូ ក៏​ប្រើ​ច្បាប់ ដើម្បី​បិទ​មាត់​អ្នក​ជំទាស់​ដែរ​ នោះ​គឺ​ច្បាប់​ស្តី​ពី​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង។ ច្បាប់​នេះ​អនុញ្ញាត​ ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​កាត់​ទោស​ ឱ្យ​ឃុំ​ខ្លួន​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​បង្ក​វិទ្ធង្សនា​ និង​សកម្មភាព​កុម្មុយនិស្ត។ ជាក់​ស្តែង​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ លី គាន់យូ បាន​ប្រើ​ច្បាប់​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នេះ ដើម្បី​រុញ​ច្រាន​អ្នក​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​ពីរ​នាក់​ចេញ​ពី​សង្វៀន​នយោបាយ។ មែន​ទែន​ទៅ​ ច្បាប់​នេះ​ មិន​មែន​សំដៅ​ ទៅ​លើ​តែ​អ្នក​នយោបាយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ។ វា​ក៏​ជា​សម្ពាធ​មួយ​ដ៏​មាន​ប្រសិទ្ធិ​ភាព​ ដាក់​ទៅ​លើ​អ្នក​កាសែត​ អ្នក​ជំនួញ​ ឬ​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ ដែល​ហ៊ាន​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ មាន​គណបក្ស​នយោបាយ​រហូត​ទៅ​ដល់​ជាង​៤០​ នៅ​សិង្ហបុរី។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ គ្មាន​បក្ស​ណា​មួយ​ អាច​យក​ឈ្នះ​ឬ​សង្ឃឹម​យក​ឈ្នះ​បក្ស សកម្មភាព​ប្រជាជន​របស់​ លី គាន់យូ ឡើយ។ មូល​ហេតុ​ គឺ​មក​ពី​រដ្ឋាភិបាល លី គាន់យូ ក្នុង​អតីតកាល​ និង​រដ្ឋាភិបាលនៃ​កូន​ប្រុស​របស់​គាត់ លី សៀនឡុង (​Lee Hsien Long) ក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល​ ក្តាប់​សឹង​ទាំង​ស្រុង​ មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន។ ទូរទស្សន៍​ វិទ្យុ​ និង​កាសែត​ សុទ្ធសឹង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ របស់រដ្ឋមន្រ្តី​ និងរបស់​ញាតិ​មិត្ត​សន្តាន​របស់​អ្នក​ដឹក​នាំ​ប្រទេស។ ម៉្លោះ​ហើយ​ ការ​និយាយ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​ អាច​ចេញ​មក​ពី​សារពត៌មាន​បរទេស​មួយ​គត់។ ដូចនេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​សារពត៌មាន​បរទេស​មិន​ស្វាង​ឡើយ។ រដ្ឋ​សិង្ហបុរី​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលាការ​ ប្រឆាំង​នឹង​កាសែត​ឬ​ទស្សនាវដ្តី​បរទេស​ណា​ដែល​ហ៊ាន​រិះ​គន់​ខ្លួន។ ជាក់​ស្តែង​ សារ​ពត៌មាន​ Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬ​ក៏​ Far Eastern Economic Review សុទ្ធ​តែ​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈម​មុខ​នឹង​តុលាការ​សិង្ហបុរី។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដើម្បី​ត្រួត​ពិនិត្យ​អត្ថបទ​នៃ​អ្នក​កាសែត​បរទេស​ទាំង​នេះ​បាន​ និង​ដើម្បី​ស្រួល​ធ្វើ​ការ​គាប​សង្កត់​ រដ្ឋា​ភិបាល​សិង្ហបុរី​ ទាម​ទារ​ឲ្យ​មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​បរទេស​ ដាក់​ប្រចាំ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​សិង្ហបុរី​ តំណាង​ឬ​អ្នក​ឆ្លើយឆ្លង​ពត៌មាន​ម្នាក់​យ៉ាង​តិច​ និង​ដាក់​លុយ​២០​ម៉ឺន​ដុល្លារ​ប្រចាំ​ទុក នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​សិង្ហបុរី។ ធ្វើ​ដូច​នេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​អាច​ដក​ហូត​យក​ប្រាក់​សង​ជម្ងឺ​ចិត្ត​ភ្លាមៗ​ នៅ​ក្រោយ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឈ្នះ​សារពត៌មាន​បរទេស​ទាំងអស់​នេះ​ម្តងៗ។ ដោយ​ឡែក​ ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ​ រដ្ឋា​ភិបាល​ទិញសំឡេង​ឆ្នោត​ដោយ​ប្រយោល​ បាន​ន័យ​ថា​ រដ្ឋាភិបាល​ចែកចាយ​អំណោយ​ឲ្យ​ប្រជាពលរដ្ឋ។ ឧទាហរណ៍​នៅ​ឆ្នាំ​២០០១​ អាជ្ញាធរ​បាន​ចែក​ភាគហ៊ុន​ទីផ្សារ​ហាងឆេង​ឲ្យ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ ដែល​បាន​នាំ​គ្នា​ទៅ​ដក​យក​លុយ​អំណោយ​នេះ​ ពី​ធនាគារ​ មួយ​ថ្ងៃ​មុន​ថ្ងៃ​បោះ​ឆ្នោត។ លើស​ពី​នេះទៅ​ទៀត​ គ្មាន​ទេ​ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដើម្បី​ចាត់ចែង​និង​ត្រួត​ពិនិត្យ​មើលការ​បោះ​ឆ្នោត។ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​ជា​អ្នក​ចាត់ចែង​ទាំងអស់។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ នៅ​ពី​ក្រោយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ប្រសូត​ចេញ​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​នេះ​ គឺ​ក្រុម​គ្រួសារ​ លី គាន់យូ តែ​ម្តង​ដែល​ជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច។ លី គាន់យូ ដែល​ជា​ផ្លូវការ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មុខ​តំណែង​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៩០​នៅ​បន្ត​ទាញ​ខ្សែ​បង្ហៀរ​រដ្ឋាភិបាល​ត​ទៅ​ទៀត។ លី សៀនឡុង កូន​ប្រុស​គាត់​វិញ​ ជា​បច្ចុប្បន្ន​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី។ សមាជិក​ខ្លះ​នៃ​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់ លី​ គាន់យូ​ ជា​ប្រធាន​អគ្គនាយក​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន​ ដូច​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ Singapour Telecom ជា​ដើម។ និយាយ​រួម​ នៅ​លើ​ក្រដាស​ សិង្ហបុរី​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ដោយ​យក​គំរូ​តាម​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៃ​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ជាក់​ស្តែង​ រដ្ឋ​ដ៏​តូចតែ​មហា​រុងរឿង​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​សោះ។ សួរ​ថា​ ទោះ​ជា​គ្មាន​សេរីភាព​នយោបាយ​ និង​គ្មាន​សិទ្ធិ​បុគ្គល​ទូលំ​ទូលាយ​ តើ​ប្រជាជន​សិង្ហ​បុរី​ មាន​សុភមង្គល​ដែរ​ឬ​ទេ​? គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា​ ប្រជា​ពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី​មាន​កំរិត​ជីវភាព​ខ្ពស់​សឹង​គ្រាន់​បើ​ជាង​ប្រជាជន​បស្ចិម​លោក​ទៅ​ទៀត។ សិង្ហបុរី​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ​ ជា​ប្រទេស​ប្រកប​ដោយ​សន្តិសុខ​ខ្ពស់។ ម៉្លោះ​ហើយ​ កម្រ​មាន​ណាស់​អ្នក​ដែល​ចង់​ចាកចេញ​ពី​សិង្ហបុរី ​ដើម្បី​ទៅ​រស់​នៅ​ប្រទេស​ផ្សេង៕ របប​​​ន​យោបាយ​នៃ​ប្រទេស​សិង្ហ​បុ​រី​[កែប្រែ] សិង្ហបុរី​ ជា​ប្រទេស​មួយ​មហា​រុងរឿង​ រុងរឿង​ជាង​គេ​បង្អស់​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ និង​រុងរឿង​ ជាង​បណ្តា​ប្រទេស​បស្ចិម​លោក​ខ្លះ​ទៅ​ទៀត​។ យ៉ាង​ណា​មិញ​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះកាន់​អំណាច​ផ្តាច់ការ​ តែ​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ​មួយ​ភ្លឺស្វាង​ ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ សន្តិសុខ​ ភាព​ថ្លៃថ្នូរ​និង​សុភមង្គល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។ នៅ​អាស៊ី​ សិង្ហ​បុរី​ជា​ប្រទេស​គំរូ​មួយ​ គំរូ​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​គំរូ​នៃ​សន្តិសុខ​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ចំពោះ​បស្ចិម​លោក​ រដ្ឋ​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​ មិន​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ មាន​ឈ្មោះ​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​តែនៅ​លើ​ក្រដាស​។ តាម​ពិត​ទៅ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ ឆ្នាំ​ដែល​សិង្ហបុរី​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​សហពន្ធន៍​ម៉ាឡេស៊ី​ លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​និង​សេរី​កម្ម​នយោបាយ​ មិន​ដែល​ជា​អាទិភាព​ចម្បង​របស់​រដ្ឋាភិបាល ​ឡើយ​។ សម្រាប់លី គាន់យូ(Lee Kuan Yew) ដែល​ជា​បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហ​បុរី​ និង​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩១​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​ គឺ​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​ និង ​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ​។ នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ លី គាន់យូបាន​បង្កើត​និង​ពង្រឹង​ម៉ាស៊ីន​សន្តិសុខ​មួយ​ ដើម្បី​កាត់​បន្ថយ​ទាល់​តែ​អស់​រលីង​ ឥទ្ធិពល​នៃ​ពួក​ប្រឆាំង​ និង​ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​គណបក្ស​របស់​លោក​ គឺ​បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន(People’s Action Party)​ មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ផ្តាច់​មុខ​តែ​ឯង​ នៅ​លើ​ឆាក​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​។ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៩​មក​ បក្ស​សកម្មភាព​ប្រជាជន​ឈ្នះ​ឆ្នោត​រហូត​ ហើយ​ថែមទាំងបានកាន់​កាប់​អាសនៈទាំង​ស្រុង​នៅ​ក្នុង​សភា​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៨១​ទៀតផង។ ដើម្បី​ឈ្នះ​ឆ្នោត​ និង​ដើម្បី​ក្តាប់​អំណាច​ទាំង​ស្រុង​បាន​ រដ្ឋា​ភិបាលរបស់លី គាន់យូ ប្រើ​​យុទ្ធសាស្រ្តនយោបាយ​បី​យ៉ាង​។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​ពុះ​ចែក​មណ្ឌល​បោះឆ្នោត​ឡើង​វិញ​ ដើម្បី​រំសាយ​ដែន​អំណាច​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​។ ម្យ៉ាង​ទៀត​ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ធនធាន​និង​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នៃ​គណបក្ស​។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ​បង្អស់​ គឺ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលា​ការ​ ប្រឆាំង​នឹង​ពួក​អ្នក​ជំទាស់​ ក្នុង​បទបង្ខូច​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​។ ​លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ រដ្ឋាភិបាលសិង្ហបុរី ក៏​ប្រើ​ច្បាប់ ដើម្បី​បិទ​មាត់​អ្នក​ជំទាស់​ដែរ​ នោះ​គឺ​ច្បាប់​ស្តី​ពី​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​។ ច្បាប់​នេះ​អនុញ្ញាត​ ដោយ​មិន​ចាំ​បាច់​កាត់​ទោស​ ឱ្យ​ឃុំ​ខ្លួន​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​បង្ក​វិទ្ធង្សនា​ និង​សកម្មភាព​កុម្មុយនិស្ត​។ ជាក់​ស្តែង​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ លី គាន់យូបាន​ប្រើ​ច្បាប់​សន្តិសុខ​ផ្ទៃ​ក្នុង​នេះ ដើម្បី​រុញ​ច្រាន​អ្នក​ដឹក​នាំ​បក្ស​ប្រឆាំង​ពីរ​នាក់​ចេញ​ពី​សង្វៀន​នយោបាយ​។ មែន​ទែន​ទៅ​ ច្បាប់​នេះ​ មិន​មែន​សំដៅ​ ទៅ​លើ​តែ​អ្នក​នយោបាយ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​។ វា​ក៏​ជា​សម្ពាធ​មួយ​ដ៏​មាន​ប្រសិទ្ធិ​ភាព​ ដាក់​ទៅ​លើ​អ្នក​កាសែត​ អ្នក​ជំនួញ​ ឬ​ជន​ណា​ក៏​ដោយ​ ដែល​ហ៊ាន​រិះគន់​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​ លី គាន់យូ និង​ប្រព័ន្ធ​យោបាយ​ជា​សារវន្ត​របស់​ប្រទេស។ ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ​ មាន​គណ​បក្ស​នយោបាយ​ប្រឆាំង​ជា​ច្រើន និង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាបន្ត​បន្ទាប់ បួន​ឬ​ប្រាំ​ឆ្នាំ​ម្តង នៅ​សិង្ហបុរី​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៥​មក​ គ្មាន​បក្ស​ណា​មួយ​ អាច​យក​ឈ្នះ​ឬ​សង្ឃឹម​យក​ឈ្នះ​បក្សសកម្មភាព​ប្រជាជន​របស់​ លី គាន់យូបានឡើយ​។ មូល​ហេតុ​ គឺ​មក​ពី​រដ្ឋាភិបាលលី គាន់យូ ក្នុង​អតីតកាល​ និង​រដ្ឋាភិបាលនៃ​កូន​ប្រុស​របស់​គាត់ គឺលី សៀនឡុង(​Lee Hsien Long) ក្នុង​បច្ចុប្បន្នកាល​ បំបិទ​មាត់​គណបក្ស​ប្រឆាំង​និង​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុក​ម្នេញ​បណ្តា​មេ​គណបក្ស​ប្រឆាំង។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រដ្ឋអំណាច​ក្តាប់​សឹង​ទាំង​ស្រុង​ មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​។ ទូរទស្សន៍​ វិទ្យុ​ និង​កាសែត​ សុទ្ធសឹង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ របស់រដ្ឋមន្រ្តី​ និងរបស់​ញាតិ​មិត្ត​សន្តាន​របស់​អ្នក​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​។ ម៉្លោះ​ហើយ​ ការ​និយាយ​រិះគន់​រដ្ឋាភិបាល​ អាច​ចេញ​មក​ពី​សារពត៌មាន​បរទេស​មួយ​គត់​។ ដូចនេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​សារពត៌មាន​បរទេសឡើយ​។ រដ្ឋ​សិង្ហបុរីប្តឹង​ផ្តល់​ឡើង​តុលាការ​ ប្រឆាំង​នឹង​កាសែត​ឬ​ទស្សនាវដ្តី​បរទេស​ណា​ដែល​ហ៊ាន​រិះ​គន់​ខ្លួន ហ៊ាន​រិះគន់​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​លី គាន់យូ​និង​ប្រព័ន្ធ​យោបាយ​ជា​សារវន្ត​របស់​ប្រទេស។ ជាក់​ស្តែង​ សារ​ពត៌មាន​ Time, Asian Wall Street Journal, Asiaweek, ឬ​ក៏​ Far Eastern Economic Review សុទ្ធ​តែ​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈម​មុខ​នឹង​តុលាការ​សិង្ហបុរី​។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ ដើម្បី​ត្រួត​ពិនិត្យ​អត្ថបទ​នៃ​អ្នក​កាសែត​បរទេស​ទាំង​នេះ​បាន​ និង​ដើម្បី​ស្រួល​ធ្វើ​ការ​គាប​សង្កត់​ រដ្ឋា​ភិបាល​សិង្ហបុរី​ ទាម​ទារ​ឲ្យ​មធ្យោបាយ​ឃោសនា​មហាជន​បរទេស​ ដាក់​ប្រចាំ​នៅ​លើ​ទឹក​ដី​សិង្ហ​បុរី​ តំណាង​ឬ​អ្នក​ឆ្លើយឆ្លង​ពត៌មាន​ម្នាក់​យ៉ាង​តិច​ និង​ដាក់​លុយ​ច្រើន​ម៉ឺន​ដុល្លារ​ប្រចាំ​ទុក នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​សិង្ហបុរី​។ ធ្វើ​ដូច​នេះ​ រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​អាច​ដក​ហូត​យក​ប្រាក់​សង​ជម្ងឺ​ចិត្ត​ភ្លាមៗ​ នៅ​ក្រោយ​ការ​ប្តឹង​ផ្តល់​ឈ្នះ​សារពត៌មាន​បរទេស​ទាំងអស់​នេះ​ម្តងៗ។ ដោយ​ឡែក​ ឱ្យតែដល់ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តង​ៗ​ រដ្ឋា​ភិបាល​ទិញសំឡេង​ឆ្នោត​ដោយ​ប្រយោល​ បាន​ន័យ​ថា​ នៅ​មុន​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ រដ្ឋា​ភិបាល​ដ៏​ធូធារ​នៃ​ប្រទេស​អាស៊ី​មួយ​នេះ​តែងតែ​ចាត់​វិធានការ​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្សេងៗ ដើម្បី​បង្កើន​ប្រាក់​ចំណូល​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ម្ចាស់​ឆ្នោត។ លើស​ពី​នេះទៅ​ទៀត​ គ្មាន​ទេ​ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដើម្បី​ចាត់ចែង​និង​ត្រួត​ពិនិត្យ​មើលការ​បោះ​ឆ្នោត​។ គឺ​រដ្ឋាភិបាល​ជា​អ្នក​ចាត់ចែង​ទាំងអស់​។ នៅ​ពី​ក្រោយ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​ប្រសូត​ចេញ​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ម្តងៗ​ គឺ​ក្រុម​គ្រួសារ​លី គាន់យូតែ​ម្តង​ដែល​ជា​អ្នក​ក្តាប់​អំណាច​។ លី គាន់យូ​ដែល​ជា​ផ្លូវការ​បាន​បោះ​បង់​ចោល​មុខ​តំណែង​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រីតាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១ និង​ដែល​មាន​អាយុ​៨៩​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ក្លា​ទៅ​លើ​រដ្ឋាភិបាល​ត​ទៅ​ទៀត ក្នុង​ឋានៈ​ជា​Senior Minister និង​ក្រោយ​មក​ទៀត​ជា Minister Mentor រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១១។ បាន​ន័យ​ថា យោបល់​និង​ការ​ណែនាំ​របស់​លី គាន់យូ​ជា​ការ​មួយ​ចាំ​បាច់ សម្រាប់​រដ្ឋមន្ត្រី​នីមួយៗ។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ បណ្តា​គណបក្ស​ប្រឆាំង​គោរព​ខ្លាំង​ណាស់ បិតា​នៃ​វឌ្ឍនភាព​សិង្ហបុរី​រូប​នេះ។ រី​ឯ លី សៀនឡុង កូន​ប្រុស​របស់​លី គាន់យូ​វិញ​ ជា​បច្ចុប្បន្ន​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​​។ ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ សមាជិក​ខ្លះ​នៃ​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​លី​ គាន់យូ​ ដឹកនាំ​ក្រុម​ហ៊ុន​រដ្ឋ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន​ និង​មាន​តួនាទី​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​សិង្ហបុរី។ និយាយ​រួម​ នៅ​លើ​ក្រដាស​ សិង្ហបុរី​ជា​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ ដោយ​យក​គំរូ​តាម​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៃ​ប្រទេស​អង់គ្លេស​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ជាក់​ស្តែង​ រដ្ឋ​អាស៊ី​ដ៏​តូច​មួយ​នេះ ​កាន់​អំណាច​ផ្តាច់​ការ​សោះ​។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាល​ផ្តាច់ការ​សិង្ហបុរី នៅ​តែ​មាន​ប្រជាប្រិយ​ភាព​​ខ្ពស់ ទោះ​ជា​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ជាង​៥០​ប្លាយ​ឆ្នាំ​កន្លង​មក​ហើយ​ក្តី។ នេះ​មិន​មែន​ជា​ការ​មួយ​ចៃដន្យ​ឡើយ។ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​រដ្ឋអំណាច​អាស៊ី​ដ៏​មហា​រុងរឿង​មួយ​នេះ មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​កត្តា​ពីរ​សំខាន់​ៗ។ ទី​មួយ គឺ​ភាព​ទៀង​ត្រង់ បាន​ន័យ​ថា រដ្ឋាភិបាល​សិង្ហបុរី​ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ខ្ពស់​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម។ រី​ឯកត្តា​ទី​ពីរ​វិញ គឺ​ប្រសិទ្ធភាព​សេដ្ឋកិច្ច។ ដោយសារ​តែ​ចក្ខុនិមិត្ត​និង​សកម្មភាព​នយោបាយ​របស់ លី គាន់យូ ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជាង​៥០​ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ​នេះ សិង្ហបុរី​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​នាគ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដែល​ពិភពលោក​ច្រណែន​ឬ​កោត​សរសើរ។ ជ័យជំនះ​ដ៏​ធំធេង​នេះ​ ដែល​បាន​មក​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ការ​អភិវឌ្ឍន៍​សេដ្ឋកិច្ច​បែប​ផ្តាច់​ការ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​ការ​បណ្តុះ​បណ្តាល​ធនធាន​មនុស្ស អស់​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍ ក្នុង​គោលដៅ​ស្រូប​យក​ចំណេះដឹង​និង​ចំណេះធ្វើ​ពី​បស្ចិម​លោក។ សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​សិង្ហបុរី​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​ឧស្សាហកម្ម​បច្ចេកវិជ្ជា​ឈាន​មុខ ដែល​ត្រូវ​បាន​សាង​សង់​ឡើង ដោយ​សារ​មូលធន​និង​បទ​ពិសោធន៍​របស់​ក្រុមហ៊ុន​បរទេស អ៊ឺរ៉ុប អាមេរិក ឬជប៉ុន។ ម្ល៉ោះហើយ សួរ​ថា​ ទោះ​ជា​គ្មាន​សេរីភាព​នយោបាយ​ និង​គ្មាន​សិទ្ធិ​បុគ្គល​ទូលំ​ទូលាយ​ តើ​ប្រជាជន​សិង្ហ​បុរី​ មាន​សុភមង្គល​ដែរ​ឬ​ទេ​? គេ​ត្រូវ​ដឹង​ថា​ ប្រជា​ពលរដ្ឋ​សិង្ហបុរី​មាន​កំរិត​ជីវភាព​ខ្ពស់​សឹង​គ្រាន់​បើ​ជាង​ប្រជាជន​បស្ចិម​លោក​ទៅ​ទៀត​។ សិង្ហបុរី​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​យុត្តិធម៌​សង្គម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ ជា​ប្រទេស​ស្អាតស្អំ ​គ្មាន​អំពើ​ពុករលួយ​ ជា​ប្រទេស​ប្រកប​ដោយ​សន្តិសុខ​ខ្ពស់​។ ម៉្លោះ​ហើយ​ កម្រ​មាន​ណាស់​អ្នក​ដែល​ចង់​ចាកចេញ​ពី​សិង្ហបុរី ​ដើម្បី​ទៅ​រស់​នៅ​ប្រទេស​ផ្សេង​៕ =ហេតុផល​នៅ​ពី​ក្រោយ​ភាព​ជោគជ័យ​នៃ​សង្គម​សិង្ហបុរី​= គិត​​មក​ទល់​​នឹង​​ពេល​​​​បច្ចុប្បន្ន​ សិង្ហបុរី​​មាន​​អាយុកាល​​ប្រមាណ​​ជាង​៥០​ឆ្នាំ​ទៅ​ហើយ​ ក្រោយ​​ពី​បុរី​កោះ​មួយ​​នេះ ​បាន​​ផ្តាច់​ខ្លួន​ចេញ​ពី​​ប្រទេស​​ម៉ាឡេស៊ី។ ​ត្រឹម​​រយៈ​ពេល​​មិន​ដល់​​​​បី​ជំនាន់​​មនុស្ស​ផង​ បុរី​រដ្ឋ​​​នេះ​​បាន​​អភិវឌ្ឍ​ខ្លួន​​ពី​ប្រទេស​តតិយលោក​ ឬ​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចំណោម​ប្រទេស​ក្រីក្រ​បំផុត​​លើ​លោក​ មក​​ក្លាយ​​ជា​​ប្រទេស​​មួយ​​ក្នុង​​ចំណោម​​ប្រទេស​​ដែល​​មាន​​បំផុត​​ នា​ពេល​​បច្ចុប្បន្ន។​ តើ​​អ្វី​​ជា​ហេតុ​ផល​នៅ​ពីក្រោយ​​សម្រាប់​ការ​​ពន្យល់​ពី​​ភាព​ជោគជ័យ​​ដ៏​មិន​​គួរ​ឱ្យ​​ជឿ​នេះ?​ សម្រាប់​រដ្ឋបុរីកូនកោះតូច​មួយ ដែលត្រូវ​ប្រឈម​នឹង​កង្វះខាត​ធនធាន​ធម្មជាតិ និង​សូម្បី​​តែទឹកសាបសម្រាប់ប្រើប្រាស់ សាធារណៈ​រដ្ឋ​សិង្ហបុរីជាករណី​ប្រទេស​មួយ​ដែល​​សម្រេចបាន​ភាពជោគជ័យ​ដ៏​មិន​គួរ​ឱ្យ​ជឿ។ សិង្ហបុរីបច្ចុប្បន្ន ជាមជ្ឈមណ្ឌល​ហិរញ្ញវត្ថុ​ធំបំផុត​ទីបួន​របស់​ពិភពលោក ជាដែនទីមួយ​ដែល​មាន​​កំពង់ផែពាណិជ្ជកម្ម​​ដ៏មមាញឹកបំផុត ហើយ​ក៏ជា​ប្រទេស​អាស៊ីទីមួយ​ដែលមានមហាសេដ្ឋីច្រើនបំផុត​ធៀប​នឹងប្រជាជនសរុប និង​ជាប្រទេស​អាស៊ីតែមួយគត់ដែល​ទទួលបាន​ការវាយតម្លៃ​ខ្ពស់​​បំផុត​គឺចំណាត់ថ្នាក់ AAA ពីស្ថាប័នកំពូលៗ ទទួល​បន្ទុកវាយតម្លៃ​ចំណាត់​ថ្នាក់​ហានិភ័យ​លើប្រទេស​ក្នុង​​ពិភពលោក តួយ៉ាងស្ថាប័ន Standard & Poor's Moody's និង Fitch។​ ​គេអាច​នឹង​បន្តរៀប​រាប់​ពី​បញ្ហាប្រឈមនានាក្នុង​ការអភិវឌ្ឍប្រទេស ឬក៏សមិទ្ធិផល​ជោគជ័យរបស់​សិង្ហបុរី ​ជាពិសេស​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច តាមរយៈ​សំណេរ​ជាសៀវភៅ​រាប់​សិប​ក្បាល ឬក៏​ជា​សុន្ទរកថារាប់សិបម៉ោង ក៏ប៉ុន្តែសំនួរ​ដែល​ត្រូវសួរ​រក​ហេតុ​រក​ផល​នៃកត្តា​ចម្បងៗនៅពីក្រោយភាពជោគជ័យទាំងនោះតែងតែស្ថិត​ជាអាទិភាព។ ប្រាកដណាស់ អាច​មាន​ហេតុផលច្រើន ដែល​អាច​ឆ្លើយបាន​ដោយមនុស្ស​ច្រើននាក់ មិនថាជាជនបរទេស ឬ​ជនជាតិ​សិង្ហបុរីខ្លួនឯងផ្ទាល់ តួយ៉ាង ពីអតីតបិតារដ្ឋ លោក លី ក្វាន់យូ តាមរយៈសៀវភៅរបស់គាត់ “From Third World to First: The Singapore ​Story - 1965-2000” ឬជាភាសាខ្មែរ “ពីប្រទេសតតិយលោក​ទៅកាន់​ប្រទេស​ទីមួយ៖ ប្រវត្តិរបស់សិង្ហបុរី ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដល់​ ២០០០”។ ទោះជាយ៉ាងណា បើផ្អែកតាមបទសម្ភាសន៍មួយ ដោយសាកលវិទ្យា​ល័យ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​​​​របស់ចិន សាកលវិទ្យាល័យ Fudan ​ជាមួយ លោក Kishore Mahbubani អតីត​ឯកអគ្គរដ្ឋទូតរបស់សិង្ហបុរីប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ និង​បច្ចុប្បន្ន​ជា​សាស្រ្ដាចារ្យ​​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរី ចម្លើយអាចសង្ខេបដូចខាងក្រោម។ នៅពេលដែលគេនិយាយដល់ ភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី គេអាចគិត​ដល់​បន្សំ​ប៉ូល​បី​ គឺ “MPH”។ ប៉ូលទាំងបី​នេះ​ជារូបមន្តមួយ​ដែល​ប្រទេស​មួយ​អាច​នឹង​ជោគជ័យដូចជាសិង្ហបុរី នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​នោះអនុវត្តវា។ ប៉ូលដំបូងតំណាងដោយអក្សរ “M” មានន័យស្មើនឹង “Meritocracy”។ នៅក្នុង​ភាសា​ក្រិក​បុរាណ ពាក្យថា “Meritocracy” មានឬសគល់ពីពាក្យ “Merito” ប្រែថា “ទេពកោសល្យ​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាត” ចំណែកឯពាក្យ “Cracy” ដែលប្រែមកថា “អំណាច”។ ពាក្យនេះសំដៅដល់គោលគំនិតមួយដែលយល់ថា “អំណាច ឬក៏ទំនុកចិត្ត ក្នុង​ការ​សម្រេចកិច្ច​ការចម្បងណាមួយ គួរតែត្រូវផ្តល់ទៅឱ្យបុគ្គលណា ដែលមានការ​ប៉ិន​ប្រសប់​ ឬក៏ភាពវៃឆ្លាតបំផុត។ ហើយ អំណាច ឬទំនុកចិត្តទាំងនោះ មិនគួរ​រារាំង​ដោយ​ក្របខ័ណ្ឌ ក្រុម បក្សពួក ពូជសាសន៍ ឋានៈសង្គម ភាពមានបាន ឬភាពក្រីក្រ​នៃ​បុគ្គលម្នាក់នោះទេ”។​ ក្នុង​ប្រទេស​សិង្ហបុរី រដ្ឋ​ជ្រើសរើស​មនុស្ស​ដែលពូកែ​បំផុត​ដើម្បី​ដឹកនាំប្រទេស ហើយមូលហេតុ​ដែល​ប្រទេស​តតិយលោក​បរាជ័យ គឺដោយ​សារ​ នៅពេល​ដែលប្រទេស​ទាំងនោះ​ជ្រើសរើសរដ្ឋមន្ដ្រីសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ពួក​គេ​ជ្រើសរើសតែបងប្អូនសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន។ ប៉ូលទីពីរតំណាងដោយអក្សរ “P” មានន័យស្មើនឹង “Pragmatism” ប្រែមកថា ភាព​ជាក់​ស្ដែងនិយមដែលអាចអនុវត្តបាន។ ពាក្យនេះជាភាសាអង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ និយម​ន័យ​នៃពាក្យនេះត្រូវ​បាន​អនុវត្តបានយ៉ាងល្អដោយ មេដឹកនាំចិន លោក Deng Xiaoping ដែលយល់ថា មិនសំខាន់ថាឆ្មានោះស​ឬខ្មៅ សំខាន់​ថា​តើ​ឆ្មា​នោះ​ចាប់​កណ្តុរ​បានឬយ៉ាងណា។ ក្នុង​ករណីសិង្ហបុរី ដោយមិន​ប្រកាន់​និន្នាការ​មនោគមវិជ្ជា ឱ្យ​តែអាចអនុវត្តបាន ទាំងទ្រឹស្ដី​មូលធននិយម ឬ​ទ្រឹស្ដីសង្គមនិយម គឺ​សិង្ហបុរី​ផ្សែផ្សំ​គ្នា​អនុវត្ត​ឱ្យចេញជាប្រយោជន៍។ ប៉ូលចុងក្រោយ តំណាងដោយអក្សរ “H” ជាប៉ូលដ៏ពិបាកបំផុតក្នុង​ការអនុវត្ត។ អក្សរ “H” មានន័យថា “Honesty” សំដៅដល់ភាពស្មោះត្រង់​របស់មន្ដ្រីរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេស​តតិយលោក​ក្រីក្រទទួលរងបរាជ័យក្នុងការអភិវឌ្ឍដោយសារតែអំពើពុករលួយ។ មូលហេតុនេះហើយនៅពេល​ដែល​ លោក លី ក្វាន់យូ បាន​ក្លាយជា​នាយក​រដ្ឋមន្រ្ដី​របស់សិង្ហបុរី គាត់បានដាក់ពិន័យមិនត្រឹមតែមន្រ្ដីធម្មតា តែរហូតដល់​រដ្ឋមន្រ្តី​ជាន់​ខ្ពស់​ នៅពេល​ពួកគេទៅសម្រាកលំហែកាយជាមួយ​នឹងអ្នកជំនួញ។ ក្រោយពេល​ពួកគេត្រលប់មកវិញ ពួកគេត្រូវបានចាប់ខ្លួន ព្រោះថា អ្នក​ជំនួញ​ទាំង​នោះ​ជា​អ្នក​ចេញ​ចំណាយលើការសម្រាកលំហែកាយរបស់ពួកគេ ហើយនេះវា​ជា​ទម្រង់​នៃ​អំពើ​ពុក​រលួយ។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលដែលអ្នក​ផ្សេង​ឃើញ ពួកគេនឹងមានការ​ប្រុងប្រយ័ត្ន​ លែងហ៊ានប្រព្រឹត្ត។ សរុបជារួម ការអនុវត្តបន្សំគ្នារវាង “Meritocracy” “Pragmatism” និង “Honesty” ឬ “MPH” គឺជារូបមន្ដសម្ងាត់នៃភាពជោគជ័យរបស់សិង្ហបុរី៕ 4l81pxj6w8tyi5mbsoear6wgbo4t1cd 4 3149 9104 2020-04-24T10:47:27Z 185.90.105.196 تعبسممممالغةالخميرية wikitext text/x-wiki --[[ពិសេស:ការរួមចំណែក/185.90.105.196|185.90.105.196]] ម៉ោង១០:៤៦ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០ (UTC)--[[ពិសេស:ការរួមចំណែក/185.90.105.196|185.90.105.196]] ម៉ោង១០:៤៦ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០ (UTC)'''''អត្ថបទជាអក្សរទ្រេត''' {| class="wikitable" #បញ្ជូនបន្ត [[|- ! ឈ្មោះជួរឈរ !! ឈ្មោះជួរឈរ !! ឈ្មោះជួរឈរ |- | ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ |- | ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ |- | ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ || ឧទាហរណ៍ ]] <gallery> <gallery> ឧទាហរណ៍.jpg|ចំនងជើងក្រោមរូបភាព១ ឧទាហរណ៍.jpg|ចំនងជើងក្រោមរូបភាព២ </gallery>_{^{ឃ្លាជាសន្ទស្សន៍}<small><big>អត្ថបទតូច</big><br> <nowiki>បញ្ចូល​អត្ថបទគ្មានទម្រង់​នៅទីនេះ</nowiki></small>} </gallery> |} '' lu7l53akx0q4vukq4z65xscp1uoxqde 0 3152 9116 9115 2020-05-27T11:13:43Z Kao bun song 1312 wikitext text/x-wiki ​​​​​ ​​​​ ​​ '''សុរិយាក្តៅខ្លាំង''' ១-សុរិយាល្ងាចថ្ងៃ​​​​​​ ទន្សោងគោព្រៃ ​​​​​​ រកស៊ីជើងភ្នំ​ ​​​ ​​​​ ​​​​ តូចស៊ីតាមតូច ​ ធំស៊ីតាមធំ​​​​ ​​ ​ ​ រកស៊ីជើងភ្នំ ​ ​​ ​ ល្បាស់ព្រេចខ្ចីៗ ​​។ ២-សុរិយាល្ងាចថ្ងៃ​ ​ យុវជនសម័យ ​​ ចង់ធ្វើរមន្ត្រី​ ​​​​​ ​ ​ ​​ព្រោះឃើញគេមុន ​​​​ ប្រពន្ធពីរបី ​ ​ ​​​​ ផ្ទះថ្មឡានថ្មី ​ ​ ​​ ​​​ មិនបាច់ខិតខំ។ ៣-សុរិយាល្ងាចថ្ងៃ​ ​​មនុស្សលោកសម័យ ​​​ យកលុយជាធំ ​ លុយជាចៅហ្វាយ ​ ប្រសើរឧត្តម ​​​ ​ ដឹកក្បាលអោយខំ ​ ​​ ​ ​​ និយមតែលុយ។ ​​​​ ​ '''សំណើចចំអកនៃទឹកប្រាក់''' ១-សាមគ្គី,សុចរិត,យុត្តិធម៌ ​ មនុស្សធម៌,សិលធម៌, "​​ ធម៌"ច្រើនណាស់ សរសេរហូរហៀរលើក្រដាស ​ ស្តាប់៌ឮក្រៃក្រាស់ក្នុងសម្តី ​ ។ ២-"ធម៌"ចេញមុខអើតមាត់ទ្វារ បង្ហាញឬកពាស្រស់ប្រឺមប្រិយ ​ រាប់រក​"មិត្តភាព" រក "មេត្រី​" សេពគប់ "ប្រណី" គប់ "ករុណា" ៣-ខាងក្នុង "ទឹកប្រាក់"​​ វាសប្បាយ លួចសើចក្អាកក្អាយចំអកថា "អាប្រាក់​! អញនេះហើយខ្លាំងក្លា ​​​​ សោយរាជ្យចេស្តា​ លើក្បាលមនុស្ស" ។ ​ ​​​​ ​ '''យល់ខុសទេដឹង''' ១-បើមនុស្សគ្រប់អាត្មា​​ ជាអាតូម ​​ ​​ម្តេចឡើយខ្លះបូម​ ដោយមិនគិត កាប់ចាក់ជិះជាន់អោយភ័យភិត រឿងរ៉ាវជីវិត​ សែនខ្លោចចិត្ត ។ ២-រឿងមនុស្សគេថាវាធំវែង ​​ ខ្ញំុវិញច្បាស់ទែង​​ វាតូចល្អិត ​​ ​រស់តាមធម្មជាតិ​ សែនប្រណិត ​ ​ មានច្បាប់កំរិត មុនច្បាប់រដ្ឋ​​ ។ ៣-មិនបាច់មាសប្រាក់​ ព្រំដែនដី ​​ ​ ធ្វើអ្វីគ្មាន​​<<ច្បាប់>>ចាប់ឃុំឃាត់ ​​​​​ ធ្វើការជំុគ្នា​ ស៊ីស្មើមាត់ ​​ គ្មានវាត់ទុកស្អែកចែកកូនចៅ ។ ៤-រស់បែបបក្សី​ សែនប្រសើរ ​ ​ ​​កូនណាចេះហើរ​បែកលំនៅ ​ រកស៊ីខ្លួនឯង​ មួយឆ្អែតទៅ ​ រីករាយរាងនៅមិនសូវរឿង ​ ។ ​​ ​ ​​ ​ ​​​​​ '''មេលេខទំនើប''' ១-មុន ពីរបីដង​ ប្រាំមួយគត់ ​​​ ​​ ​​​​​​ គេចាំ​​ រត់មាត់ ពេញទឹកដី ​ ​ ​ ឥឡូវ​ ឮ លាន់ មេលេខថ្មី ​ ​ ​ តិចណាស់​​​ ប្រាំបី ទើបចំណាប់​ ។ ២-​ចំណេះ​ ស្រស់ប្លែក​ សែនរំភើប ​​​ ​ ល្អ លេខទំនើប​​ ល្អ​ផុតច្បាប់ ​​​ ​​​​ ​តែខ្ញុំ​ ខ្លាចក្រែង សិស្សបង្អាប់ ​​ ​​​​​​​​​​​ ​ថារៀនស្ទើស្លាប់ គុណមិនត្រូវ ​​​ ​​។ ៣-ពិភពលេខថ្មី លូនផុតឆ្ងល់ ​​​ ​ ​ លូនដល់ក្រឡាប់ សិលធម៌ល្អ ​​ ​​​ ​ គេចេះ គុណខ្មៅ ចេញបានស ​​​ ​​​ ​​​​ ​របៀនរបរ សុទ្ធរបៀប ​​​ ​​ ​​ ​ ​ ​​​ ។ 1bab9iwcph3b1pnz32x4orcav6la8q0 4 3154 9114 2020-05-27T11:02:32Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto |... wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 2 }} == កំណាព្យ == === កំណាព្យ === :[[កំណាព្យ]] :[[មុខវិជ្ចា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា]] :[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[មុខវិជ្ជា:បន្ទាប់បន្សំ]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅ|កំណាព្យ]] o8nr69em1s1890fr9t8i8cf2sjs0e0g 0 3156 9119 2020-05-29T09:53:19Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ [[ប្រវត្តិពិភពលោក]] ​'... wikitext text/x-wiki [[ប្រវត្តិពិភពលោក]] ​'''ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក''' '''បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ''' ការសិក្សា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត មិនថា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាតិ ឬ​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដើម្បី​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើរដើមទង និង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​យើង​ជា​មនុស្សជាតិ អំពី​ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​ចម្បង​សម្រាប់​យល់​ពី​ព្រឹត្តិការណ៍​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន ព្រមទាំង​​ជា​​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍​សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។ បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។ សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។ ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។ មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។ ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ '''កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង''' មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។ ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។ មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។ ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។ ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។ '''អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន''' ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។ រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។ ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។ ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។ អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។ អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។ អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។ កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។ ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។ ១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​ សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។ និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។ នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។ ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕ '''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ កោះក្រែត ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (លីបង់)''' អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ទាំង ៤ នៃ​មនុស្ស​ជាតិ មានទំនាក់ទំនង​​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា​ច្រើន តាំង​ពី​យុគសម័យ​បុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទាំង ៤នេះ ច្រើន​តែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ផ្លូវគោក ឬ​ក៏​មាន​ការដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ​ដែរ តែ​ជា​ការ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ដង​ទន្លេ។ បើ​និយាយ​ពីអ្នកជំនាញខាង​ដើរ​សមុទ្រ​វិញ គេ​ត្រូវ​ទៅ​មើល​​បណ្តា​រដ្ឋ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង​ជា​បន្តបន្ទាប់​គ្នា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ យើង​នៅ​ក្នុងអំឡុង​យុគសម័យ​លង្ហិន (ប្រមាណ ពី​​​៣ពាន់​ឆ្នាំ រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រមាណ​ ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុនគ.ស)។ នៅខាងជើង​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ មានកោះ​ដ៏ធំមួយ ឈ្មោះ​ថា “កោះក្រែត” (បច្ចុប្បន្ន ជា​ផ្នែកមួយ​នៃប្រទេស​ក្រិក)។ គឺ​អ្នកកោះក្រែត​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​អ្នក​ដុះគំនិត​ និង​មាន​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ​មុនគេ ដោយពួកគេ​បាន​បង្កើត​នាវា​សមុទ្រ​មួយប្រភេទ ដែលមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ពាសពេញផ្ទៃសមុទ្រ​ តាំង​ពី​យុគសម័យបុរាណ រហូតដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៤​គ.ស.។ នាវាសមុទ្រ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​អ្នក​កោះក្រែត​នេះ ត្រូវបាន​​​​​​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាមភាសាក្រិក​បុរាណ​ថា “ហ្កាឡេអា” (Galéa) ហៅតាម​ភាសាបារាំង​បច្ចុប្បន្ន​ថា “ហ្កាលែរ” (Galère) គឺ​ជា​ប្រភេទ​នាវា​សមុទ្រ​ដែល​មាន​ក្តោងផង និង​មាន​ដងចែវ​ផង ដែល​តម្រៀបជាជួរ​ទាំងសងខាង​ តាំងពី​ក្បាល​រហូតដល់​កន្ទុយ។ ដោយសារតែ​នៅ​សម័យកាលនោះ មនុស្ស​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ដើម្បី​អាច​ប្រើ​កម្លាំង​ទល់នឹង​កម្លាំង​បាន​នៅឡើយ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការបើកបរ​នាវាហ្កាលែរ គេអាច​បើក​ក្តោងប្រើ តែ​នៅពេលណា ដែល​មាន​ខ្យល់បក់​មក​ពី​ខាងក្រោយប៉ុណ្ណោះ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន​មនុស្ស​ចែវ ទើប​នាវា Galère អាច​ធ្វើ​ដំណើរទៅមុខ​បាន។ ដោយសារតែ​ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប វានាហ្កាលែរ​ ដែល​ជា​នាវា​ដ៏​មាំ មិនខ្លាច​ព្យុះ មិនខ្លាច​រលក ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរបាន​យូរ​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​ត្រូវ​ចែវវា​មាន​ចំនួន​ច្រើន ហើយ​ប្រើ​កម្លាំង​ចែវច្រើន ដូច្នេះ ​ត្រូវការ​ផឹកទឹកច្រើន ដែល​គេ​មិន​អាច​ដឹកយក​តាមគ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ច្រើន​ថ្ងៃបាន ទើប​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចូល​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ​ជារៀងរាល់យប់។ ​ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​ នាវាហ្កាលែរ គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​កោះក្រែត​ធ្វើជំនួញជួញដូរ​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ នៅ​ជុំវិញ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ចាប់តាំង​ពី​អេហ្ស៊ីប រហូត​ទៅដល់​ក្រិក។ យើងធ្លាប់​បាន​ឃើញ​ហើយ​ថា របរកសិកម្ម​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​បង្កើន​សមត្ថភាព​ផលិត​បាន​​ច្រើន​ជាង​ការបរបាញ់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយដង។ របរ​ជួញដូរ​​រឹតតែ​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​​មានបាន​កាន់តែ​ឆាប់​ជាង​របរ​កសិកម្ម​ទៅទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នកកោះក្រែត​សម័យដើម គឺ​ជា​អ្នកមាន​ដ៏ស្តុកស្តម្ភបំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងយុគសម័យ​លង្ហិន ប្រមាណ​ជា ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) អ្នកកោះក្រែត ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែខាងជំនួញ ក៏​ចាប់​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប។ ម្យ៉ាង ប្រហែល​ជា​មក​ពី​ពួកគេ​​​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​​ចំហាយ​នៃ​ការ​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ដ៏ធំមួយ នៅ​កោះដែល​ក្បែរ​នោះ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (មានទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​លីបង់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅពេលនោះ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (Phénicie) ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ពី​កោះក្រែត ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រដែរ។ ក្រិក​កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​កោះក្រែត ចំណែក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​លីបង់​សព្វថ្ងៃ។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​ និង​ការជួញដូរ​ផ្លូវសមុទ្រ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​វប្បធម៌​ខុសគ្នា។ ប្រជាជន​ក្រិក​​និយាយ​ភាសា​ក្នុង​អម្បូរអឺរ៉ុប ចំណែក​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ និយាយ​ភាសាមួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ភាសាអារ៉ាប់​បច្ចុប្បន្ន។ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​មុខជំនួញ បាន​បង្កើត​​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេមរតក​ដល់​មនុស្សជាតិ​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​អក្ខរក្រម (ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ព្យញ្ជនៈ និង​ស្រៈ)។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ជា​សញ្ញា (Idéogrammes) ដូចជា ភាសា​​​ចិន និង​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនឆ្លើយតប​នឹង​តម្រូវការ​​ជាក់ស្តែង​របស់​អ្នក​ជំនួញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​វា​មាន​សញ្ញា​ច្រើន​ពេក រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន​សញ្ញា។ ដើម្បី​​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​មុខជំនួញ​​របស់​ពួកគេ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​បាន​បែក​គំនិត​​ពី​ការ​ប្រើ​​សំណេរ​ជា​សញ្ញា​រាប់ម៉ឺន​ បែរ​ទៅប្រើ​អក្សរ​ (ឬ​អក្ខរៈ) ដែល​មាន​ចំនួន​តែ​ជាង​ ២០ ដោយ​អក្សរនីមួយៗ​មិនមាន​អត្ថន័យ​អ្វី​ទាំងអស់ ប៉ុន្តែ គេ​អាច​យក​វា​ទៅ​ផ្គុំ និង​ផ្សំ បង្កើត​ជា​ពាក្យ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹក ទៅតាម​ចិត្តចង់។ តាមការពិត អ្នកជំនាញ​ខាងបុរាណវិទ្យា និង​ភាសាវិទ្យា បាន​រកឃើញ​អត្ថបទ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម ដែល​មាន​អាយុ​កាល​តាំង​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៤រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត។ ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ដ៏​ចំណាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន។ ​នេះ​មានន័យថា ការសរសេរ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​​​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​យក​សំណេរ​បែបនេះ​មក​អភិវឌ្ឍ​ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដ៏​ទូលំទូលាយ​ និង​ពេញលេញ។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដែល​ត្រូវបាន​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​បំផុត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រៅពី​ចិន និង​ជប៉ុន គ្រប់ភាសា​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​នេះ សុទ្ធតែ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​អក្ខរក្រម​ ក្នុងនោះ ក៏​រួមទាំង​ភាសា​ខ្មែរ​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី មិន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​នោះទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​​គ្នា​ ដើម្បី​បោះទីតាំង​ ធ្វើ​អាណានិគម​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗ​ខ្លួន គឺ​ក្រិក នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ជើង​ នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ចំណែក ហ្វេនីស៊ី នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ អាណានិគម​ក្នុងន័យនេះ គឺ​ខុស​ពី​អាណានិគម​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​។ សម្រាប់​ពួកក្រិក និង​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​នៅ​សម័យដើម នៅពេលណា ដែល​ទីក្រុង​មួយ​មាន​មនុស្ស​ច្រើន​ពេក ក្រុមគ្រួសារ​ខ្លះ ក៏​ចាកចេញ​ពី​ក្រុងនេះ ទៅ​កាន់​ទីកន្លែង​ថ្មី ដែល​នៅ​តាម​កោះ ឬ​តាម​​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ក្រុង​ថ្មី ដែល​មានរចនាសម្ព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​ឯករាជ្យ​ពី​ក្រុង​ចាស់។ ទាំង​ក្រិក ទាំង​ហ្វេនីស៊ី និង​បណ្តា​អាណាចក្រ​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនមាន​ការ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប្រជាជាតិ ដូចជា សព្វថ្ងៃ​នេះ​ទេ។ ពួកគេ​ គ្រាន់តែ​​ជា​ប្រជាជន​ដែល​​ចេញ​ពី​អម្បូរ​តែមួយ និយាយ​ភាសា​ដូចគ្នា មាន​វប្បធម៌​ដូចគ្នា ហើយ​រស់នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំមួយរួមគ្នា ប៉ុន្តែ មានអំណាច​ដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ទៅតាម​​ទីក្រុង​ផ្សេងៗ​គ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​​កូនរដ្ឋ​តូចៗ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។ អាណានិគមក្រិក​ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាងជើង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្ត ក៏​មាន​ផងដែរ​នៅ​​​ជុំវិញ​សមុទ្រ​ខ្មៅ អ៊ីតាលី និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង។ រហូតមកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែ​អាច​សង្កេតឃើញ​ពី​សំណល់​ពី​អាណានិគម​ក្រិក​សម័យបុរាណ តាមរយៈ​ឈ្មោះ​នៃ​ក្រុង​ខ្លះ ក្នុង​​ប្រទេស​បារាំង និង​អ៊ីតាលី។ ជាអាទិ៍ ទីក្រុង Nice ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង​ ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជាឈ្មោះ​​ដែល​មាន​ឫសគល់​ពី​ភាសាក្រិក Nikaia ដែល​មាន​ន័យថា “ជ័យជម្នះ”។ ទីក្រុង​ Napoli នៅ​អ៊ីតាលី ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី​ភាសាក្រិក Neapolis ដែលមានន័យថា “ក្រុងថ្មី”។ នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក្រិក​បាន​បោះទីតាំង​ធ្វើ​អាណានិគម តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់ Cyrénaïque មួយប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់ Cyrénaïque ដែល​ស្ថិត​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីប៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ក្រៅ​ពី​តំបន់​ Cyrénaïque នេះ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជា​ដែន​អាណានិគម​របស់​ហ្វេនីស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ ៨០០​មុន​គ.ស ហ្វេនីស៊ី​បាន​បង្កើត​ទីក្រុង​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​របស់​ទុយនីស៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ទីក្រុង​នោះ​​មាន​ឈ្មោះ​ថា Carthage ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រីកដុះដាល រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​មួយ​ឯករាជ្យ ហើយ​មាន​អំណាចប្រណាំង​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ​ទៀតផង។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ថ្វីដ្បិត​តែ​នាវា​ហ្កាលែរ​របស់​ពួកគេ ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរ​ក្នុងរយៈពេល​វែង ក៏ប៉ុន្តែ ពួកគេ​នៅតែ​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​សមុទ្រ ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ទៅ​កាន់​តំបន់​ឆ្ងាយៗ​​ផ្សេងទៀត ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ។ ពួកក្រិក​ ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ានេ ដោយ​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ​​ហ្ស៊ីប្រាល់តា (Gibraltar) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ និង​ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក។ នៅ​ពេល​ចេញ​ពី​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ពួកគេ​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស ហើយ​បន្ត​រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​បាល់ទិក (Baltique)។ ពួកហ្វេនីស៊ីវិញ ធ្វើដំណើរ​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ក្រហម (ចន្លោះ​អេហ្ស៊ីប និង​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត) ចាក់ចុះ​ទៅទិសខាង​ត្បូង រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៦០០​មុនគ.ស ពួក​ហ្វេនីស៊ី​​មួយក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមនាវា​ហ្កាលែរ ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង។ នៅរៀងរាល់យប់​ ពួកគេ​តែងតែ​ចូល​ទៅ​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ ដើម្បី​យក​ទឹកផឹកផង និង​ដើម្បី​​ធ្វើការជួញដូរ​ផង​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ អ្នកដើរ​នាវា​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​សង្កេតឃើញ​ថា ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែ​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ​របស់​ពួកគេដដែល ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអាទិត្យ​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​រះ​នៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ ឥឡូវនេះ ស្រាប់តែ​រះនៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​វិញ។ ពួកគេ​ក៏​ដឹង​ខ្លួន​ថា ពួកគេ​បាន​​មក​ដល់​ផ្នែក​​ម្ខាងទៀត​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក (នៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក) ហើយ​កំពុង​តែ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងជើងវិញ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេ​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ហើយ​ក៏​ឆ្លងកាត់​ច្រកសមុទ្រ​នេះ ចូល​ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​គ្រប់មួយជុំទ្វីបអាហ្វ្រិក៕ '''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល)''' កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។ ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។ នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។ ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕ '''ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ''' អំពី​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ រវាង​ក្រិក និង​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ការ​ប្រឈមមុខ​ដែល​ឈាន​ទៅ​ដល់​ការ​ផ្ទុះសង្រ្គាម​ជិត​កន្លះ​សតវត្សរ៍ ក៏ប៉ុន្តែ ទីចុងបញ្ចប់ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​បរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយ​​​ត្រួតត្រា​ក្រិកបាន។ ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។ ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។ អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។ ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖ “របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។ ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។ ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ '''ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand''' អំពី​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក។ ការធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​បែកបាក់​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​ខ្លនឯង។ នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។ ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។ នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។ Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។ ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។ ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។ ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។ ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ ​ '''ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម''' កាលពីជាង​២ពាន់​ឆ្នាំមុន នៅក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាសេដ្វាន់ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ Alexandre le Grand កំពុង​វាតទី​កាន់កាប់​ដែនដី តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​​តំបន់​អាស៊ី នៅ​ទិស​ខាងកើត នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណេះវិញ គឺ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​បុរេប្រវត្តិ​មួយ​ចំនួន បាន​​​ផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​ ពី​ការ​បរបាញ់​ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​វិញ។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ប្រជាជន​មួយក្រុម​ ដែល​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​លឿន​ជាងគេ បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​អរិយធម៌​រ៉ូម។ តាមពិត ពួករ៉ូម​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​៧៥៣​មុនគ.ស​​ម៉្លេះ ដោយ​នៅពេលដំបូង រ៉ូម​ប្រកាន់​យក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម ដូចជា​បណ្តា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​សម័យកាល​នោះ។ ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​រ៉ូម​ជាទូទៅ មិនចូលចិត្ត​ស្តេច ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​របបដឹកនាំ​ទៅ​ជា​របប​សាធារណរដ្ឋ​វិញ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥០០​មុនគ.ស។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ នៅ​ពេលនោះ ប្រកាន់​យក​របៀបដឹកនាំ​ស្រដៀង​នឹង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​ដែរ ដោយ​មាន​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ជា​ច្បាប់​កំពូល ដែល​មាន​ចែង​ពី​ការ​បែងចែក​អំណាចរដ្ឋ។ ប្រមុខដឹកនាំ​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស៊ុល” ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ដោយ​មាន​អាណត្តិ ១ឆ្នាំ។ អរិយធម៌​រ៉ូម ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អរិយធម៌​ធំៗ ដែល​បន្សល់​ទុក​នូវ​ឥទ្ធិពល និង​កេរមរតក​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតដល់​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រិក​បង្កើត​ទស្សនវិជ្ជា និង​សិល្បៈ​ល្ខោន។ ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​បែប​អក្ខរក្រម។ ចំណែក​រ៉ូមវិញ បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់ និង​សិទ្ធិ ជាពិសេស សិទ្ធិ​លើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំងឡើងៗ បាន​ចាប់ផ្តើម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល នៅ​ឆ្នាំ​២៧២​មុន​គ.ស។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ការកើនឡើង​នៃ​អំណាច​របស់​រ៉ូម ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះទង្គិច​ទៅដល់​រដ្ឋ​មួយទៀត គឺ​ការតាហ្ហ្ស (Carthage)។ Carthage ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​ទុយនីស៊ី​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​​អតីត​បុរីរដ្ឋ​របស់​លីបង់ ដែល​នៅពេលនោះ បាន​ក្លាយទៅជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យមួយ ហើយ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ សង្រ្គាម​រវាង​រ៉ូម និង​ Carthage ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា សង្រ្គាម​ពុយនិក (​Punique) ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៦៤​មុនគ.ស ហើយ​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៤៦​មុនគ.ស។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង​១សតវត្សរ៍​នេះ រ៉ូម និង Carthage ច្បាំងគ្នា ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ នៅពេលមួយ កងទ័ព Carthage ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​​មេទ័ពដ៏ល្បី​មួយរូប ឈ្មោះ​ហានីបាល (Hannibal) និង​ដែល​មាន​ទ័ព​ដំរី​នាំចូល​មក​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ប្រៀប​យ៉ាងខ្លាំង លើ​ទាហាន​រ៉ូម ដោយ​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (Gaule) ពោលគឺ​ប្រទេស​​បារាំងបច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​វាយលុក​រហូតដល់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់​រ៉ូម។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព Carthage កំពុង​ឡោមព័ទ្ធ​អ៊ីតាលី កងទ័ព​រ៉ូម ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​តាម​កប៉ាល់ ចេញ​ពី​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អ៊ីតាលី ឆ្លងកាត់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ឲ្យ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ទុយនីស៊ី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់ Carthage។ ដោយ​មាន​ការភិតភ័យ Carthage ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យហានីបាល ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីតាលី​មកវិញ ដើម្បី​មក​ជួយ​ការពារ​ទុយនីស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេល​មកដល់​ទុយនីស៊ី កងទ័ព​របស់​ហានីបាល​​ត្រូវ​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ Carthage ក៏​បាន​សុំចុះចាញ់ ហើយរ៉ូម​ក៏​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្គោល (បារាំង)។ លទ្ធផល​នៃ​សង្រ្គាម រវាង​​​រ៉ូម និង Carthage គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​លោក​ខាងលិច។ បើសិន​ណា​​ជា​រ៉ូម​ចាញ់​ Carthage​ វិញ ពេលនេះ ប្រជាជន​នៅ​អឺរ៉ុប​​ប្រហែល​​ជា​កំពុង​ប្រើ​ភាសា​ ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​អារ៉ាប់ ហើយ​មិនមែន​និយាយ​ភាសា ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ឡាតាំង (បារាំង អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ) ​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ។ ក្រោយពីបាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​លើ​ Carthage អំណាច​របស់​សាធាណរដ្ឋ​រ៉ូម​ក៏​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយបន្តិចម្តងៗ ​បាន​វាតទី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​រ៉ូម ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨​មុនគ.ស រ៉ូម​ក៏​បាន​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ក្រិកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក នៅតែ​​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ពីព្រោះ​ថា ពួករ៉ូម​ខ្លួនឯង​ក៏​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​តាំង​ពី​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​ដែរ ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​ទៅ វប្បធម៌ក្រិក និង​វប្បធម៌​រ៉ូម​ត្រូវ​រលាយចូល​គ្នាតែមួយ ហើយ​គឺ​មហាអំណាច​រ៉ូម ដែល​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​បន្ត​នូវ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​ក្រិក។ រ៉ូម​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅដល់​ទីណា ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​សតវត្សរ៍​ទី២ មុនគ.ស ជាលើក​ទីមួយ និង​ជាលើក​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​តំបន់​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ទាំងមូល ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​តែមួយគត់ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ នៅពេលនោះ គ្មាន​សត្រូវ​​​ណា ពី​ខាង​ក្រៅ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​រ៉ូម​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ប្រជាជនរ៉ូម​មាន​ចំនួន​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន ចំណែក​ឯ​ស្ថាប័ន​នយោបាយ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម ដែល​បង្កើតឡើងដំបូង សម្រាប់​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​តូចមួយ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា ហើយ​លែង​អាច​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​ដ៏ធំ និង​​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បែបនេះ​តទៅទៀតបាន។ រ៉ូម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ និង​ការ​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន ដូចជា ការបះបោរ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​អេស្ប៉ាញ​ ជាដើម ហើយ​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​នេះ បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​​១​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ាំរ៉ៃ​បែបនេះ​ក៏ដោយ អំណាច​រ៉ូម​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​មិនបាន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ។ រ៉ូម​នៅតែ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដដែល។ នៅ​ប្រមាណ​ជា​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស នៅពេល​ដែល​រ៉ូមកំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង ឥស្សរជន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ក៏​បាន​លេចមុខឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​រ៉ូម គឺ​ហ្ស៊ុលស៍ សេហ្សា (Jules César)។ សេហ្សា​​ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​កុងស៊ុល​រ៉ូម (​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម) នៅ​ឆ្នាំ​៥៩​មុន​គ.ស។ ក្រោយមក សេហ្សា បាន​ដឹកនាំ​កងទ័ព​រ៉ូម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​កាន់កាប់​តំបន់​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប។​ នៅ​ឆ្នាំ​៥២​មុន​គ.ស សេហ្សា បាន​វាយបំបាក់​ពួក​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំងបច្ចុប្បន្ន)​ នៅត្រង់​កន្លែងមួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា សមរភូមិ​អាលេស៊ីយ៉ា (Alésia)។ ក្រោយ​ពី​ជ័យជម្នះ​នេះ សេហ្សា​បាន​នាំទ័ព​​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​រ៉ូមវិញ ដោយ​បាន​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយ​ដណ្តើម​អំណាច​ទាំងអស់​មក​កាន់កាប់។ ក្រោយ​ពី​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ពេញដៃ សេហ្សា បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ពង្រីក​ទឹកដី​រ៉ូម​ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួនឯង​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ សេហ្សា​ត្រូវ​បាន​គេ​លបធ្វើឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៤៤​មុន​គ.ស។ មរណភាព​របស់​ហ្ស៊ុល សេហ្សា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​របបសាធារណរដ្ឋ​ នៅ​រ៉ូម ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ ដោយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​របប​ដឹកនាំ​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ ចក្រភព​​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម​ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស ហើយ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ រហូតដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​នៃ​គ.ស។ គិតជា​សរុប​ទៅ រ៉ូម (ទាំង​ក្នុង​សម័យកាល​សាធារណរដ្ឋ និង​ក្នុង​សម័យកាល​​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម) បាន​​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ អស់រយៈពេល ជិត ៧០០​ឆ្នាំ៕ '''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម''' ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។ នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។ ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។ តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។ ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។ ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។ នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។ នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។ អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ '''គ្រឹស្តសាសនា៖ ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី ​គឺ​គ្រឹស្តសករាជ''' យើងដឹងហើយ​ថា ប្រជាជន​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ប្រទេស​តូចមួយ នៅ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រង់​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​អ៊ីស្រាអែល​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​ប្រជាជន ដែល​បាន​​បង្កើត​មុនគេ នូវ​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន​លើ​ជំនឿ​ថា ព្រះពិត​មាន​តែមួយ គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដែល​បាន​បង្កើត​ និង​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ចក្រវាល​ទាំងមូល​។ មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​នេះ គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សាសនា​យូដា”។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពី​២ពាន់​ឆ្នាំមុន សាសនា​យូដា​នេះ​បាន​បែកមែកធាង ទៅ​ជា​សាសនា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ ​គ្រឹស្តសាសនា។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ដំណើររឿង​រួម សាសនាយូដា របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ និង​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​​ជា​សាសនា​គោរព​ដោយ​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​លើសលុប នៅលើ​ពិភពលោក​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន តាមពិត​មាន​ដំណើររឿង​ដើម​រួមគ្នា គឺ​ដំណើរ​រឿង​ ដែល​មាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​ ឬ​គម្ពីរ​តូរ៉ា​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ សាសនាយូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ភាគច្រើន ដូចជា ជំនឿ​ទៅលើ​ព្រះតែមួយ ដែល​បង្កើត​គ្រប់​អ្វីៗ​ទាំងអស់។ ជំនឿ​បែប​សុទិដ្ឋិនិយម​ថា ថ្ងៃ​អនាគត​អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​មនុស្ស​​ជាតិ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង ដើម្បី​​ឲ្យ​ស្ថានភាព​របស់​ខ្លួន​បាន​ប្រសើរ​ឡើង។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះងើប​ឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការ​ជិះជាន់ ដោយ​មិន​ត្រូវ​ដេករង់ចាំ​វាសនា ឬ​ផ្តេកផ្តួល​ទទួល​ភាព​អយុត្តិធម៌​ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ផល ដែល​បាន​មក​ពី​កម្ម ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​ពីមុន។ ទាំង​សាសនាយូដា ទាំង​គ្រឹស្តសាសនា សុទ្ធតែ​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ថា ព្រះ​បាន​បង្កើត​មនុស្ស​ទាំងអស់​​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​​ មិនថា​ស្រី មិនថា​ប្រុស មិន​ថា​ជាតិសាសន៍​​ ឬពណ៌​សម្បុរ​អ្វី​នោះទេ ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ទស្សនាទាន​នៃ​សិទ្ធិមនុស្ស​ជា​សកល ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ បាន​ដើរ​មក​ដល់​ផ្លូវ​បំបែក ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​ព្រះយេស៊ូវ នៅ​ស្រុក​ណាសារ៉ែត ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល។ ការ​ចាប់កំណើត ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី​ ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ “គ្រឹស្តសករាជ”។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ផ្លូវ​បំបែក សម្រាប់​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្ត​សាសនា​ គេ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះយេស៊ូវ គឺ​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ (ដែល​គេ​ហៅថា “យេស៊ូវគ្រីស្ត”) ដែល​មក​ជួយ​រំដោះ​មនុស្ស​ពី​អំពើ​បាប និង​ពី​ទំនៀមទម្លាប់​ដ៏ចាស់​គំរឹល និង​ដ៏តឹងតែង​របស់​សាសនា​យូដា ដូចជា ការ​កាត់ស្បែក និង​ការ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ទទួលទាន​សាច់នេះ ឬ​សាច់សត្វនេះ ឬ​សត្វនោះ​ ជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត តាម​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ព្រះជាម្ចាស់​ទ្រង់​គឺ​ជា​វិញ្ញាណ ដែល​មាន​វត្តមាន​ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ មិនមែន​នៅ​តែ​ក្នុង​វិហារ​នោះទេ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ទាំងអស់​អាច​អធិស្ថាន​​ទៅ​ព្រះ ពី​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ហើយ​អាច​ទាក់ទង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដោយមិនចាំបាច់​ឆ្លងកាត់​តាម​មន្រ្តី​សង្ឃ ដូច​​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សាសនា​យូដា​នោះទេ។ ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្រ្តី​សង្ឃ​នៃ​សាសនា​យូដា ដែល​មិន​ត្រឹមតែ​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះយេស៊ូវ​ថា​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​ចាត់ទុក​ព្រះអង្គ​ថា​ជា​អ្នក​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​យូដា​ទៀត​ផង។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពួកគេ​ចាប់បញ្ជូន​ព្រះអង្គ​ទៅ​ឲ្យ​អាជ្ញាធររ៉ូម​ប្រហារ​ជីវិត នៅលើ​ឈើឆ្កាង។ សាវ័ក​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ដែល​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះអង្គ​បាន​រស់​ពី​សុគតឡើង​វិញ នៅ​ថ្ងៃ​ទីបី បាន​នាំគ្នា​បន្ត​ចែកចាយ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះអង្គ ទៅ​ដល់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា ហើយ​បាន​បង្កើត​ជា​វិហារ ឬ​ក្រុមជំនុំ និង​សហគមន៍ ដែល​គេ​ហៅថា គ្រីស្ទាន គឺ​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​លើ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ត។ សហគមន៍​ដែល​បាន​រីកសាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ រហូត​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក។ គ្រឹស្តសាសនា​ និង​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រឹស្តសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​ ដែល​មាន​អ្នក​​គោរព​ច្រើន​ជាង​គេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ បើគិតជា​សរុប គ្រប់​ក្រុម និង​និកាយ​ទាំងអស់ គ្រឹស្តសាសនិកជន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក មាន​ចំនួន​​​ជាង ២ពាន់​លាន​នាក់ ធៀប​នឹង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​មាន​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយ​លាន​នាក់ និង​អ្ន​កកាន់​ពុទ្ធសាសនា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ២រយ​លាន​នាក់។ មានអ្នកខ្លះ​បាន​ចោទជាសំណួរ​ឡើង​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​គ្រឹស្តសាសនា​អាច​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន រហូតក្លាយ​ទៅជា​សាសនា​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ? សម្រាប់​អ្នក​កាន់គ្រឹស្តសាសនា ចម្លើយ​ គឺ​សាមញ្ញ​បំផុត៖ ដោយសារ​តែ​​​នេះ​ជា​សាសនា​នៃ​សេចក្តីពិត ជឿទៅលើ​ព្រះពិត ដែល​មាន​តែមួយ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​ទៀត គេ​​បាន​ព្យាយាម​បកស្រាយ​តាម​បែប​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយ​គេ​គិត​ថា ការរីកសាយភាយ​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ក៏​មិនខុស​ពី​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​អរិយធម៌​ក្រិកដែរ គឺ​មាន​កត្តា​ចម្បង​ដូចគ្នា នោះ​គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ពី​ដំបូង​បាន​ធ្វើ​ការ​បៀតបៀន ធ្វើ​​ទុក្ខបុកម្នេញ ពួក​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្តសាសនា បាន​ក្លាយបន្តិចម្តងៗ​ទៅជា​ចក្រភព​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​៤គ.ស អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ ឈ្មោះ កុងស្តង់តាំង (Constantin) ដែល​កាន់​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​៣០៦ ដល់​ឆ្នាំ​៣៣៧​គ.ស បាន​ប្រែខ្លួន​ជា​គ្រឹស្តសាសនិកជន ហើយ​បាន​កំណត់​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​​យក​គ្រឹស្តសាសនា ​ជាសាសនា​របស់​រដ្ឋ ហើយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ ទៅតាម​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​រ៉ូមត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជាពីរ គឺចក្រភពរ៉ូម​ខាង​លិច មាន​រាជធានី នៅ​រ៉ូម និង​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត មាន​រាជធានី​នៅ​កង់ស្តង់ទីណូប អាជ្ញាធរ​គ្រប់គ្រង​វិហារ​​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​មាន​ការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដែរ គឺ​ខាង​កើត និង​ខាងលិច។ គ្រឹស្តសាសនា៖ កាតូលិក និង​អ័រតូដុក្ស៍ នៅ​ពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ គ្រឹស្តសាសនា​​ខាងកើត និង​ខាងលិច ក៏​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​​គ្រឹស្តសាសនា​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដើរ​តាម​គន្លង​ផ្លូវ​ផ្សេងគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១០៥៤ ក៏​​បែក​ទៅ​​ជា​និកាយ​ពីរ​ដាច់​ពីគ្នា​ស្រឡះ គឺ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​អតីត​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ដែល​មាន​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ ហើយ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត (ប៊ីហ្សង់តាំង) បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) ដែល​​បច្ចុប្បន្ន​មាន​វត្តមាន​ច្រើន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ និង​នៅ​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៦ គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំង​កាតូលិក​​ក៏​បាន​បែក​ទៅ​ជា​និកាយថ្មីមួយទៀត ដែល​ជា​និកាយ​ធំ​ទី៣ នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​បច្ចុប្បន្ន គឺ​និកាយ​ប្រូតេស្តង់៕ ed3a3aquzcy78z9jvu5lwsdjl1s2pyw 12 3157 9121 2020-05-31T10:38:26Z Kao bun song 1312 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ '''==ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក==''' =='''ចិនមានអ្វីៗគ្រ... wikitext text/x-wiki '''==ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក==''' =='''ចិនមានអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងដើម្បីក្លាយខ្លួនជាមហាអំណាចផុតលេខ'''== ផ្អែកលើ កត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រ កត្តាទីតាំងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងកត្តាមនុស្ស​ ប្រទេស​ចិនទំនងជា​​នឹងក្លាយជាមហាអំណាចពិភពលោក​ផុតលេខ យ៉ាង​ហោចណាស់ ក៏នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ហើយអ្វីដែល​ចិន​ខ្វះ​គឺ ពេលវេលា។ សម្រាប់ពេល​បច្ចុប្បន្ន សហរដ្ឋអាមេរិក​នៅតែជាមហាអំណាចផុតលេខ ទាំងក្នុង​វិស័យសេដ្ឋកិច្ច យោធា និងបច្ចេកវិទ្យា បើ​គិត​លើក្របខណ្ឌ​ពិភពលោកទាំងមូល និងនៅក្របខ័ណ្ឌតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។ នាពេល​អនាគត តុល្យភាពអំណាចពិភព​លោក​នឹងមានការផ្លាស់ប្ដូរ។ ការប្រែប្រួលតុល្យភាពអំណាច ប្រាកដណាស់​ នឹងមិនអាចកើតមានឡើងនៅពេលឆាប់ៗនេះនោះទេ ពីព្រោះតែ​វត្តមាននៃ​ឧត្ដមភាពបច្ចេកវិទ្យាដ៏ទំនើប កម្លាំងយោធាដ៏រឹងមាំ និង​ថាមពលសេដ្ឋកិច្ច​របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅថ្ងៃខាងមុខ បើផ្អែកលើ កត្តាប្រវត្តិសាស្ត្រ កត្តា​ទីតាំងភូមិ​សាស្ត្រ​នយោបាយ និងកត្តាមនុស្ស ប្រទេសចិនទំនងជា​នឹងក្លាយជាមហា​អំណាច​ពិភព​លោក​ផុតលេខ យ៉ាងហោចណាស់ ក៏នៅក្នុងក្របខណ្ឌតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក។ តាម​ប្រវត្តិសាស្រ្ដពិភពលោក កំឡុង​រយៈពេល​ជាង២ពាន់ឆ្នាំចុងក្រោយ ប្រទេស​ចិន​និងឥណ្ឌា​តែងតែជា​មហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ច​ផុតលេខទី១​ និង​ទី២ ចាប់​ពី​សតវត្សរ៍ទី១ ដល់​សតវត្សរ៍ទី១៨ ព្រោះប្រទេស​ទាំងពីរ​នេះមាន​ប្រជាច្រើន​បំផុត​ ធៀបនឹងប្រទេស​ណាៗទាំងអស់​លើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ គឺទើប​តែ​កំឡុង​រយៈពេលជាង ២០០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះប៉ុណ្ណោះ ដែលបស្ចិមលោក​បាន​កាន់កាប់​សេដ្ឋកិច្ច​​ពិភពលោក ដោយសារ បដិវត្តឧស្សាហកម្ម ប្រឈម​នឹង​ការធ្លាក់​ចុះ​អន់ថយ​របស់​ចិន​និង​ឥណ្ឌា។ រហូតមក​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ភាពរីកចម្រើន​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​ ក្នុង​ភាព​ជា​មហា​សេដ្ឋកិច្ច​ធំបំផុត​ទីពីររបស់​ពិភពលោក តាម​ពីក្រោយ​សហរដ្ឋអាមេរិក បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​​ប្រវត្តិ​សាស្រ្តថ្លែង​អំពី ​ការវិលត្រឡប់​មកវិញ​នៃ​មហាអំណាច​អាស៊ីមួយ​នេះ។ ដរាប​ណា សេដ្ឋកិច្ចចិន​ចេះតែបន្តរីកចម្រើន នោះចិន​នឹង​បន្តអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិទ្យា និង​​កម្លាំងយោធា​របស់ខ្លួន ​ឱ្យ​ដើរតាមទាន់សហរដ្ឋអាមេរិក។ ដរាបនោះហើយ វា​ជាពេល​ដែល​ចិនត្រូវ​ទាមទារ​អ្វីដែល​ខ្លួន​គួរទទួលបាន​ នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​។ លើស​ពីនេះ គឺកត្តាទីតាំងភូមិសាស្រ្ដនយោបាយ។ ចម្ងាយ​ជិតជា​គន្លឹះ​សំខាន់​ក្នុងករណីនេះ។ ចិនមានគុណសម្បត្តិច្រើន ដោយមាន​ភាពងាយ​ស្រួល​ជាង​ក្នុង​ការ​ពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន ព្រោះស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ី ។ ម៉្យាងវិញទៀត ចិនមានចំនួនប្រជាជនដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ប្រមាណ ១,៣ ពាន់​លាន​នាក់ ធៀបនឹងប្រជាជនអាមេរិកប្រមាណ ៣១៤លាននាក់ ពោល គឺចិន​មាន​ប្រជាជនច្រើនជាង៤ដង។ នេះវាមានន័យថា បើ​ប្រជាជនចិន៤នាក់​ ខិតខំ​ធ្វើការ​ឱ្យស្មើប្រជាជនអាមេរិកតែម្នាក់ នោះសេដ្ឋកិច្ចរបស់​ប្រទេស​ចិននឹង​អាចដើរ​តាមទាន់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក ជាមិន​ខាន។​ ចាប់តាំង​ពីឆ្នាំ២០១០ ប្រទេស​ចិនបានបញ្ចូននិស្សិតរបស់​ខ្លួន ប្រមាណជាង៣០ម៉ឺននាក់ ទៅសិក្សា​នៅបរទេស ដែលភាគច្រើនជាប្រទេសអភិវឌ្ឍ ហើយចំនួននិស្សិតចិន​បានបន្តកើនឡើង រហូត​ជាង​៦០ម៉ឺននាក់ នៅឆ្នាំ២០១៧។ ពីមួយឆ្នាំ​ទៅមួយឆ្នាំ វីរុសវិជ្ជមាន​ទាំង​នោះ​បានត្រឡប់មកប្រជាជាតិ​ចិនវិញ និងពង្រីករាល​ដាលវីរុសវិជ្ជមាន​ពេញ​ប្រទេស​ចិន​។ ដូច្នេះហើយ បាន​ជា​កំឡុង​រយៈពេល​ចុងក្រោយនេះ គេអាចអង្កេតឃើញពី ការរីកចម្រើន​នៃបច្ចេកវិទ្យារបស់​ចិន​យ៉ាងឆាប់រហ័ស ដូចជា បច្ចេកវិទ្យា 5G របស់​ក្រុម​ហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យាយក្ស Huawei។ នៅពេល​គេនិយាយដល់​ពេលវេលា គេត្រូវនឹកដល់​ពាក្យសម្ដីផ្ដាំផ្ញើរបស់​ លោក តេង ស៊ាវភីង បិតានៃកំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន និយាយផ្ដាំផ្ញើទៅកាន់អ្នក​នយោបាយ​ចិន​ជំនាន់ក្រោយៗឱ្យបន្ត “ឱនក្បាល​ចុះ និងបន្ទាបខ្លួន កុំព្យាយាម​ដឹកនាំបើមិន​ចាំបាច់ តែ​ត្រូវ​មាន​គោលបំណងធំ” ​ជាភាសាអង់គ្លេស “Keep a cool head and maintain a low profile. Never take the lead - but aim to do something big”។ ក្នុង​ន័យ​នេះ បើ​និយាយឱ្យសាមញ្ញ ប្រទេសចិន​ត្រូវបន្ត “រក្សា​ពន្លឺរបស់ខ្លួននៅក្នុងកញ្ជើ”។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីដែល​ចិន​ខ្វះគឺ ពេលវេលា។ ដរាបណាចិនមាន​ឱកាស​រីក​ចម្រើន​ សង្គមចិនថ្មីនឹងសើរើអារ្យធម៌ដ៏​ចំណាស់និង​រុងរឿង ក្នុងនាមជា​ប្រជា​ជាតិ​រៀម​​ច្បង ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ដជាង៥០០០ឆ្នាំរបស់ខ្លួនមកវិញ៕ 1es4wto0f761kzigubbk4wrw4xqnnl5 4 3158 9123 9122 2020-05-31T10:43:06Z Kao bun song 1312 wikitext text/x-wiki {{សៀវភៅដែលបានរក្សាទុកហើយ | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 1 }} == ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក == === ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក === :[[មុខវិជ្ចា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា]] :[[មុខវិជ្ជា:វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[មុខវិជ្ជា:បន្ទាប់បន្សំ]] :[[ប្រវត្តិពិភពលោក]] :[[អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song/សៀវភៅ/កំណាព្យ]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/កំណាព្យ]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/ចំនេះដឹង]] :[[អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song/សៀវភៅ/ជំនួយការសិក្សា]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/ជំនួយការសិក្សា]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក]] :[[អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song/សៀវភៅ/វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] :[[Wikibooks:សៀវភៅ/វិទ្យាសាស្ត្រសង្គម]] [[ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុម:សៀវភៅ|ព្រឹត្តិការណ៍ពិភពលោក]] knoub0vnjd9r3c2dx4kxbqhyyttri9m 0 3166 9148 2020-10-19T08:57:27Z Sokengwiki 2380 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ព្រះបាទអង្គដួង wikitext text/x-wiki ព្រះបាទអង្គដួង d8ikutz5s4xe4e70r2eegx6kxejuq7q 0 3168 9523 9521 2020-11-09T07:07:03Z Kao bun song 1312 /* ទស្សនវិជ្ជា​របស់សូក្រាត */ wikitext text/x-wiki [[វិទ្យាសាស្ត្រ]]= '''ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជា[[វិទ្យាសាស្ត្រ]]''' = ='''ប្រវត្តិអ្នកប្រាជ្ញទស្សនវិជ្ជា'''= == '''ទស្សនវិជ្ជា​របស់សូក្រាត'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|socrat]] តើអ្វីទៅ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត? សំណួរ​នេះ បើ​ស្តាប់មួយភ្លែត​ទៅ គួរតែ​មិនពិបាក​នឹង​ឆ្លើយនោះទេ ពីព្រោះ​ថា យ៉ាងណា សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “បិតានៃ​ទស្សនវិជ្ជា” ដូច្នេះ លោក​ប្រាកដ​ជា​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​គោលគំនិត​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​ដោយ​គ្មាន​បញ្ហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្វីៗ​មិន​ងាយស្រួល​ដូចដែល​គេ​គិតនោះទេ។ ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត គឺ​​ស្ថិត​នៅត្រង់​ចំណុចសំខាន់​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់មិនបាន​ចាត់ទុកខ្លួនឯងថា​ជា​អ្នក​ចេះដឹង ឬ​ក៏​ជា​គ្រូ​ដែល​មាន​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ទៅ​បង្រៀន​អ្នក​ដទៃ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ការ​បង្រៀន​សិស្ស​នោះទៀត​សោត សូក្រាត​ក៏​មិនបាន​ផ្តោត​លើ​ការ​លើកឡើង​នូវ​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក​​ប្រាប់​ទៅ​កូនសិស្ស​នោះដែរ ដោយ​ភាគច្រើន​ធ្វើការ​ចោទ​ជា​សំណួរ​ឲ្យ​កូនសិស្ស​ស្វែងរក​ចម្លើយ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​សន្និដ្ឋាន​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។ ទីពីរ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​មិន​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​នូវ​គោលគំនិត​របស់​លោក។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ទាំង​ដំណើរជីវិត និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​សំណេរ​របស់​អ្នក​ផ្សេង ជាពិសេស ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ដែល​ជា​កូនសិស្ស។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក រវាង​អ្វី​ដែល​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត ដែល​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​កូនសិស្ស និង​អ្វី​ដែល​ជា​ការ​យល់ឃើញ​របស់​កូនសិស្ស​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ លើសពីនេះ​ទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អ្វីដែល​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត​នោះ ក៏​អាច​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុសៗ​គ្នា​ផងដែរ អាស្រ័យ​ទៅលើ​ថា តើ​គេ​យោងទៅលើ​ការ​រៀបរាប់​របស់​ផ្លាតុង ឬ​របស់​អារីស្តូត ឬ​របស់​កូនសិស្ស​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត។ ទោះជាយ៉ាងណា គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​ចំណុច​រួម​ខ្លះ ដែល​គេ​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិតដើម​របស់​សូក្រាត ហើយ​ជាទូទៅ គេ​បាន​កំណត់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​ចំណុច​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ “ចំណេះដឹង”។ តាម​ទស្សនៈ​របស់​សូក្រាត “គុណធម៌​គឺ​ចំណេះដឹង” ចំណែក​ឯ “គុណវិបត្តិ​គឺ​ភាពល្ងង់ខ្លៅ” ហើយ​ “ចំណេះដឹង​ដែល​សំខាន់​ជាងគេ គឺ​ការ​ស្គាល់​ពី​ខ្លួនឯង”។ ការស្គាល់​ពី​ខ្លួន​ឯង ការ​ត្រិះរិះពិចារណា ការ​ចេះចោទសួរ​លើ​គ្រប់បញ្ហា​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​ទាញហេតុ​និង​ផល​ដោយ​ខ្លួនឯង ដោយ​មិនចេះតែ​ជឿ​តាម​គេ ជាពិសេស គឺ​មិនចេះតែ​ជឿ​ងប់ងល់​ទៅលើ​ការ​បង្រៀន​របស់​សាសនា ឬ​ការ​បង្គាប់បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​។ សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​បដិសេធ​​មិន​ធ្វើ​តាម​បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​អាថែន ដែល​នេះ​ជា​ទម្រង់​មួយ​នៃ​អំពើ​​បះបោរ​ដោយ​អហិង្សា។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាក់ទង​នឹង​បញ្ហា​នេះ គេ​ក៏​ហាក់ដូចជា​សង្កេតឃើញ​ចំណុច​ផ្ទុយគ្នា​មួយដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរជីវិត​របស់​សូក្រាត​ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត សូក្រាត​បាន​បដិសេធ​មិន​រត់គេច​ខ្លួន ហើយ​ដាក់ចិត្ត​ដាក់​កាយ​ទទួល​យក​សេចក្តីស្លាប់ បើទោះបីជា​ដឹង​ថា ការ​កាត់ទោស​លើ​រូបលោក​នេះ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៩៩​មុនគ.ស សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​សភា​អាថែនចោទប្រកាន់​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ និង​សាបព្រោះ​ចំណេះដឹង​ខុសឆ្គង​​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចគំនិត​​​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ​។ សភា​បាន​សម្រេច​ឲ្យ​សូក្រាត​​ជាប់​ពិរុទ្ធ​ទៅតាម​ការ​ចោទប្រកាន់ ក៏ប៉ុន្តែ ​បាន​ទុក​ជម្រើស​ពីរ​ឲ្យ​សូក្រាត៖ ឬ​មួយ​ជ្រើសរើស​យក​ទោស​និរទេសខ្លួន ឬមួយ​​ត្រូវ​​​​​ប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​ធ្វើការ​ជ្រើសរើស​ ដោយ​ប្រកាន់​នូវ​ជំហរ​ដ៏តឹងរ៉ឹងមួយ​ថា លោក​មិនមាន​ទោស​ដូចជា​ការ​ចោទប្រកាន់​ ដូច្នេះ លោក​មិន​ត្រូវ​ទទួល​ទោស​អ្វីទាំងអស់ ទោះជា​ប្រហារ​ជីវិត ឬ​ក៏​និរទេស។ នៅទីបំផុត សភា​បាន​បោះឆ្នោត​អនុម័ត​ឲ្យ​សូក្រាតជាប់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​ផឹកថ្នាំពុល។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សូក្រាត​កំពុង​ជាប់​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង ដើម្បី​រង់ចាំ​ការ​ប្រហារ​ជីវិត ផ្លាតុង ព្រមទាំង​កូនសិស្ស និង​មិត្តភក្តិ​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត ដែល​យល់ថា ការកាត់ទោស​សូក្រាត​គឺ​ជា​រឿង​អយុត្តិធម៌ បាន​នាំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​​ឲ្យ​សូក្រាត​រត់គេចខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​រត់គេចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ទៅតាម​ការ​សម្រេច​របស់​សភា ដោយ​ថែម​ទាំង​​​បាន​​​ទទួល​យក​ថ្នាំពុល​មក​ផឹកដោយខ្លួនឯង នៅថ្ងៃ​ប្រហារ​ជីវិត។ យោងតាមសំណេរ​របស់​ផ្លាតុង សូក្រាត​បដិសេធ​មិនរត់គេច​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​លើកហេតុផល​ថា គំនិត​មាន​តម្លៃ​ជាង​រូបកាយ ហើយ​ចំណេះដឹង​និង​គុណធម៌​មាន​តម្លៃ​ជាង​ជីវិត។ សម្រាប់​សូក្រាត ការរត់គេច​ពី​ទោសប្រហារ​ជីវិត គឺ​ធ្វើ​ផ្ទុយ​ពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដែល​តែងតែ​លើកឡើង​ថា ករណីយកិច្ច​ដ៏ចម្បងបំផុត​របស់​ពលរដ្ឋ​នៅ​ក្នុងរដ្ឋ​មួយ គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​​​គោរព​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​តាម​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ បើទោះបីជា​ច្បាប់​នោះ​អយុត្តិធម៌​ក៏ដោយ។ យោងតាម​សូក្រាត បើ​សិន​ជា​គេ​យល់ថា​ច្បាប់ណាមួយ​មាន​ភាព​អយុត្ថិធម៌ គេត្រូវ​ស្វះស្វែង​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបចោល ឬ​កែប្រែច្បាប់​នោះ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណា​ច្បាប់​នៅ​ជា​ធរមាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​គោរព​តាម។ សូក្រាត​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាង​ច្បាស់ថា ការ​កាត់ទោសប្រហារ​ជីវិត​រូបលោក​ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​ក៏​បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាងច្បាស់ផងដែរ​ថា ការរត់គេច​ពី​ទោស គឺ​ជា​អំពើ​ល្មើសច្បាប់ ហើយ​ខុសពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដូច្នេះ វា​ក៏​ជា​ទង្វើ​អយុត្តិធម៌​មួយ​ដែរ។ សូក្រាត​យល់ថា គេ​មិនត្រូវ​ឆ្លើយតប​ទៅនឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​អំពើ​​អយុត្តិធម៌​ដែរ​នោះទេ។ នៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ដែល​សូក្រាត​ត្រូវ​ប្រហារ​ជីវិត ក្រិក​កំពុងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​កលយុគនយោបាយ​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ​ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស”​​ ទើប​នឹង​បាន​បិទបញ្ចប់ កាល​ពី ៥ឆ្នាំមុន។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ នៅទីបំផុត សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand ឬ​តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​មិនបាន​រលត់រលាយ​ទៅតាម​អាណាចក្រ​ក្រិក​នោះទេ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សូក្រាត​ត្រូវបាន​គេ​យក​ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អ្នក​ជំនាន់ក្រោយ​ជា​បន្តបន្ទាប់ គឺ​ផ្លាតុង ដែល​ជា​កូន​សិស្ស​របស់​សូក្រាត បាន​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អារីស្តូត ហើយ​អារីស្តូត គឺ​ជា​គ្រូ​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់។ នៅពេល​ដែល​អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់​វាយទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅតាម​នោះដែរ ហើយ​បន្ត​​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​អរិយធម៌​លោក​ខាងលិច​រហូត​មក​ដល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​សម័យកាល​ចក្រភព​រ៉ូម៕ =='''ផ្លាតុង ​(៤២៨-៣៤៧មុនគ.ស)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Platon]] ផ្លាតុង គឺ​ជា​សិស្ស​របស់​សូក្រាត និង​ជា​គ្រូ​របស់​អារីស្តូត។ ផ្ទុយ​ពី​សូក្រាត​ដែល​មិនបាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​​ជា​សំណេរ​អ្វី​ទាំងអស់​​នោះ ផ្លាតុង​វិញ​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន ដែល​និយាយ​ទាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​លោក និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ដែល​ជា​គ្រូ។ តាមការពិត គឺ​តាមរយៈ​សំណេរ​របស់​ផ្លាតុង ដែល​គេ​អាច​ដឹង​ពី​ប្រវត្តិ​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត ហើយ​សំណេរ​ខ្លះ​របស់​ផ្លាតុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ផ្លាតុង​កើតនៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤២៨​មុនគ.ស នៅ​អាថែន ប្រទេស​ក្រិក។ ផ្ទុយ​ពី​សូក្រាត​ដែល​កើត​ក្នុង​គ្រួសារ​នៃ​អ្នក​មាន​វណ្ណៈមធ្យម ផ្លាតុងវិញ គឺ​ជា​កូនចៅ​អ្នក​មាន​ត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់ ហើយ​ទទួល​បាន​នូវ​ការ​អប់រំ​ខ្ពស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​ធំដឹង​ក្តីឡើង នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ក្រិក​កំពុង​ស្ថិតក្នុង​កលយុគ​នយោបាយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ គឺ​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល រវាង​អាថែន និង​ស្ប៉ាត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស”។ នៅ​ក្នុង​កលយុគនយោបាយ​នេះ ផ្លាតុង​បាន​ឆ្លងកាត់​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​របបនយោបាយ​ជាច្រើន​លើក​ នៅ​អាថែន គឺ​ចេញ​ពី “​របបប្រជាធិបតេយ្យ” (របប​នយោបាយ ដែល​រដ្ឋាភិបាល​កើតចេញ​ពី​ការជ្រើសរើសដោយ​ប្រជាជន​ជាទូទៅ) ទៅ “​​របប​អប្បជនាធិបតេយ្យ” (របបនយោបាយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​កើតចេញ​ពី​​​ជនមួយក្រុមតូច) មុននឹង​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​របបប្រជាធិបតេយ្យ​វិញ។ ផ្លាតុង ​ដែល​ជា​កូនចៅ​អ្នក​មាន​ត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់​​និង​មាន​ខ្សែបណ្តាញ​ច្រើន មាន​ឱកាស​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ក្លាយ​ជា​​​អ្នក​នយោបាយ​ និង​មាន​តួនាទី​ធំដុំ​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​បាន​បដិសេធ​មិន​ចាប់អាជីព​នយោបាយ ដោយសារ​តែ​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា អ្នក​នយោបាយ​ជា​ទូទៅ​នៅពេលនោះ មិនថា​នៅ​ក្នុង​របបប្រជាធិបតេយ្យ ឬ​ក្នុង​របបអប្បជនាធិបតេយ្យ​ គឺ​ធ្វើ​អ្វីៗ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ប្រយោជន៍​បក្សពួក ជាជាងដើម្បី​ប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​នយោបាយ​ដែលរដ្ឋាភិបាល​​ដាក់ចេញ​ភាគច្រើន​មាន​គោលដៅ​បន្ត​រក្សា​អំណាច ជាជាង​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ពលរដ្ឋ​ដែល​ជា​ម្ចាស់​អំណាច។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នេះហើយ​ដែល​ផ្លាតុង​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ធ្វើការ​គិតពិចារណា​ទៅលើ​​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ជាពិសេស ទៅលើ​សំណួរ​ដ៏​ចម្បងមួយថា តើ​គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូចម្តេច ដើម្បី​​​​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ជនមួយក្រុមតូចអាច​ធ្វើការ​ប្រកបដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការ​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍ និង​សុខមាលភាព​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ ដែល​ជា​អ្នក​ផ្តល់​អំណាច​ដល់​ពួកគេ? នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​លើ​ទស្សនវិជ្ជា អ្នក​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​ទៅលើ​ផ្លាតុង គឺ​សូក្រាត។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ស្នាដៃ​ដែល​ផ្លាតុង​បាន​បន្សល់ទុក​ភាគច្រើន​គឺ​ជា​សំណេរ​ក្នុងទម្រង់​ជា​កិច្ចសន្ទនា ហើយ​នៅ​​ក្នុង​ស្ទើរតែ​គ្រប់​កិច្ចសន្ទនា​អស់​ទាំងនេះ តួអង្គ​ចម្បង គឺ​សូក្រាត។ ឥទ្ធិពល​របស់​សូក្រាត​ទៅលើ​ផ្លាតុង​មិនមែន​មាន​ត្រឹមតែ​ទៅលើ​​សេចក្តីបង្រៀន​ទស្សនវិជ្ជា​កាល​ពី​ពេលនៅ​រស់​នោះទេ តែ​​សូម្បីតែ​ការស្លាប់​របស់​សូក្រាត​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​​ជា​ទស្សនវិទូ​របស់​ផ្លាតុង។ នៅ​ឆ្នាំ៣៩៩​មុនគ.ស សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាថែន​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយចោទប្រកាន់​​​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ និង​សាបព្រោះ​ចំណេះដឹង​ខុសឆ្គង​​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចគំនិត​​​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ​។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​ផ្លាតុង ដំណើរការ​កាត់ទោស​សូក្រាត តាំង​ពីដើម​រហូតដល់​ចប់ គឺ​មាន​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ល្បិចកល ការប្រឌិតភស្តុតាង និង​ការ​ចោទប្រកាន់​ដែលមាន​លក្ខណៈ​នយោបាយ​សុទ្ធសាធ។ និយាយ​ជា​រួម ផ្លាតុង​យល់ថា សូក្រាត​គឺ​ជា​ជនរងគ្រោះ​នៃ​អំពើ​​អយុត្តិធម៌។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ប្រមាណ​ជា១ខែ ដែល​សូក្រាត​ជាប់​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង​រង់ចាំ​ថ្ងៃ​ប្រហារ​ជីវិត ផ្លាតុង ដែល​ជា​កូនចៅ​អ្នក​ត្រកូល​ខ្ពង់ខ្ពស់ និង​មាន​ខ្សែបណ្តាញ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​មាន​ឥទ្ធិពល​នយោបាយ បាន​ខ្នះខ្នែង​រកវិធី​ឲ្យ​សូក្រាត​អាច​រត់ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ ដើម្បី​គេច​ពី​ការប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងការណ៍​នេះ​មិនបាន​សម្រេច ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​បដិសេធ​មិនរត់គេចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​សេចក្តីស្លាប់។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ក្រៅ​ពី​ស្វះស្វែង​រក​វិធី​ឲ្យ​សូក្រាត​រត់គេចខ្លួន ផ្លាតុង​ក៏​បាន​​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ​ធ្វើការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ទៅលើ​សំណួរ​ថា ​តើគេ​​គួរធ្វើ​បែបណា ដើម្បី​ឲ្យ​សូក្រាត​ទទួល​បាន​នូវ​យុត្តិធម៌ ហើយ​កាន់តែ​ទូលំទូលាយ​​ជាងនេះ​ទៅទៀត តើ​គេ​គួរធ្វើ​បែបណា​ ដើម្បីអាច​ផ្តល់​នូវ​យុត្តិធម៌​ទៅដល់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ? ការត្រិះរិះពិចារណា ការជជែក​ដេញដោល និង​ការ​លើកទឡ្ហីករណ៍​អំពី “យុត្តិធម៌” នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រធានបទ​ដ៏​សំខាន់មួយ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​​ជា​ភាសាបារាំងថា “La République” ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បកប្រែជាភាសាខ្មែរ “អំពី​ការគ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ” ដែល​ជា​​​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​របស់​ផ្លាតុង និងដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​សូក្រាត​ត្រូវ​ប្រហារ​ជីវិត​ដោយ​ផឹកថ្នាំពុល ផ្លាតុង​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាថែន ហើយ​ចំណាយ​ពេលជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រិក ព្រមទាំង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​ក្រៅប្រទេស រួមមាន​ ​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប និង​អ៊ីតាលី ជាដើម។ នៅពេល​វិលត្រឡប់​ចូល​ទៅ​អាថែន​វិញ ផ្លាតុង​ ដែល​នៅ​ពេលនោះ​មាន​វ័យ​ប្រមាណ​ជា ៤០ឆ្នាំ ​បាន​បង្កើត​នូវ​បណ្ឌិតសភា​មួយ ក្នុងគោលដៅ​ផ្តល់​ការ​អប់រំ​ថ្នាក់​ឧត្តម​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត និង​ច្បាប់ ទៅ​ដល់​អនាគត​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។ បណ្ឌិត​សភា​របស់​ផ្លាតុង​ត្រូ​វ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ដំបូង​បង្អស់​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ ហើយ​បណ្ឌិតសភា​នេះ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ទាក់ទាញ​ ​កូនសិស្ស​ជាច្រើន​ពី​គ្រប់ទិសទី ក្នុងនោះ​ក៏​រួមមាន​ទាំង​អនាគត​ប្រវត្តិ​វិទូដ៏ល្បីល្បាញ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ម្នាក់​ផងដែរ គឺ​អារីស្តូត។ ផ្លាតុង​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ក្នុងវ័យ​ ៦០ឆ្នាំ ហើយ​បើទោះបីជា​ផ្លាតុង​លាចាក​លោក​នេះ​ទៅ ហើយ​​អាណាចក្រ​ក្រិក​ត្រូវ​ដួលរលំ​បាត់ទៅ តែ​បណ្ឌិតសភារបស់​លោក​នៅតែ​មាន​ដំណើរការ​ រហូត​ដល់​ប្រមាណ​ជា ៣០០ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទើប​ត្រូវ​គេ​បិទ។ ហើយ​បើទោះបីជា​បណ្ឌិត​សភា​នេះ​ត្រូវ​បិទ នៅ​ឆ្នាំ​៨៣​មុនគ.ស តែ​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង​​នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បង្រៀន​តៗគ្នា ​រីកសាយភាយ​ទៅតាម​​ចក្រភពរ៉ូម ហើយ​បន្ត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ ផ្លាតុង​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​គិតជា​សរុប ​ចំនួន ៣៦ ដោយ​ក្នុងនោះ រួមមាន​ទាំង​សំណេរ​ជា​សៀវភៅ និង​ជា​សំបុត្រ។ សៀវភៅ​ភាគច្រើន​លើសលុប​របស់​ផ្លាតុង​ គឺ​សរសេរ​ក្នុងទម្រង់​ជា​កិច្ចសន្ទនា ហើយ​ក្នុង​កិច្ចសន្ទនា​ភាគច្រើន គឺ​មាន​សូក្រាត​ជា​តួអង្គ​សំខាន់។ ជាទូទៅ សំណេរ​ជា​កិច្ចសន្ទនា​របស់​ផ្លាតុង​​ត្រូវ​បាន​គេ​បែងចែក​ចេញ​ជា​ច្រើន​ក្រុម អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ប្រធានបទ រួមមាន ​កិច្ចសន្ទនា​ដែល​ផ្តោត​សំខាន់​ទៅលើ​គោលគំនិត​របស់​សូក្រាត, កិច្ចសន្ទនា​ដែល​ផ្តោត​ទៅលើ​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​ផ្លាតុង ទាក់ទង​ទៅនឹង​ប្រធានបទ​ដែល​សូក្រាត​ធ្លាប់​បង្រៀន ព្រមទាំង​​កិច្ចសន្ទនា​ទៅលើ​ប្រធានបទ​ផ្សេងៗ​ជាច្រើន​ទៀត ដែល​រាប់ចាប់តាំង​ពី​ការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ ស្តីពី​ទស្សនទាន​នៃ “សេចក្តីស្នេហា”, អំពី “សុភមង្គល”, អំពី “ព្រលឹងវិញ្ញាណ” រហូត​ទៅដល់​ការ​ជជែក​ពី​​​ទ្រឹស្តី​ធរមាត្រ​របស់​ពីតាហ្គ័រ ជាដើម។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ស្នាដៃ​អស់ទាំងនេះ ស្នាដៃ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​លើកមក​បង្រៀន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ជាច្រើន​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​បារាំងថា « La République » ហើយ​ដែល​អ្នក​ខ្លះ​បកប្រែជា​ភាសា​ខ្មែរ​ថា “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​គួរតែ​ត្រូវ​បកប្រែ​ថា “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” ទើប​ត្រូវ​ទៅ​តាម​អត្ថន័យ។ សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ”​ នេះ​​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូងបង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ តាម​ទស្សនៈ​របស់​ផ្លាតុង ដូចដែល​មាន​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” រដ្ឋមួយ​អាច​គ្រប់គ្រង​បាន​ល្អ ឬ​មិន​ល្អ វា​អាស្រ័យ​លើ​​លក្ខណសម្បត្តិ​របស់​មេដឹកនាំ ជាជាង​លើ​ទម្រង់​នៃ​​របប​នយោបាយ។ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា រដ្ឋ​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបផ្តាច់ការ ​តែ​មាន​មេដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​គតិបណ្ឌិត វា​ប្រសើរ​ជាង​រដ្ឋ​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តែ​មាន​មេដឹកនាំ​អសមត្ថភាព។ ផ្លាតុងបាន​ធ្វើការត្រិះរិះពិចារណា ដោយ​​ប្រៀបធៀបគ្នា រវាង​ព្រលឹង​របស់​ជាតិ និង​ ​បុគ្គល ដោយ​លោក​ធ្វើការ​បែងចែក​ជា​ឋានានុក្រម​ជា​បីថ្នាក់​ពីលើ​មក​ក្រោម គឺ បុគ្គល មាន​ក្បាល ​តំណាង​ឲ្យ​វិចារណាញាណ, បេះដូង ដែល​តំណាង​ឲ្យ​មនោសញ្ចេតនា ឬ​អារម្មណ៍ (កំហឹង, ក្តីស្រឡាញ់, មោទនភាព និង​ភាពក្លាហាន...) និង​ក្រពះ ដែល​តំណាង​ឲ្យ​ចំណង់​ផ្លូវកាយ ឬ​តណ្ហា។​ ដូចគ្នា​ដែរ រដ្ឋ មាន​ប្រមុខដឹកនាំ​ជាក្បាល, កងទ័ព​ជា​បេះដូង និង​រាស្រ្ត​ជា​ក្រពះ។ យោងតាម​ផ្លាតុង បុគ្គល​ត្រូវ​យក​វិចារណញាណ​ធ្វើ​ជា​ធំ គឺ​ធំលើស​​មនោសញ្ចេតនា និង​តណ្ហា ហើយ​ដូចគ្នា​ដែរ ប្រមុខដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​មាន​អំណាច​ធំជាងគេ ត្រួតត្រា​លើ​មន្រ្តី និង​រាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ បុគ្គល​ដែល​ជា​ប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋ​នេះ​ត្រូវ​មាន​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ដ៏ចាំបាច់មួយ គឺ​ត្រូវតែ​ជា​បុគ្គល​ដែល​យក​វិចារណញាណ​ជា​ធំ និង​ជា​មេដឹកនាំ​ប្រកប​ដោយ​គតិបណ្ឌិត។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “ស្តីអំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​” ផ្លាតុងសរសេរ​ថា​ រដ្ឋ​ដែល​ល្អ​បំផុត គឺ​រដ្ឋ​ដែល​មាន​មេដឹកនាំ​ជា​ទស្សនវិទូ ឬ​ “ស្តេចទស្សនវិទូ” ពោលគឺ គេ​មាន​ជម្រើសពីរ ឬមួយ​​ ត្រូវ​ឲ្យ​ទស្សនវិទូ​ឡើង​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​ ឬ​មួយ ត្រូវ​ឲ្យ​​​អ្នក​ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​មេដឹកនាំ​​​ខិតខំ​ស្វែងរក​ចំណេះដឹង​ជា​ទស្សនវិទូ។ គោលគំនិត​បែបនេះ​របស់​ផ្លាតុង គឺ​វា​ផ្សាភ្ជាប់​ទៅនឹង​បទពិសោធន៍​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក។ ស្ទើរតែ​ពេញ​ក្នុងមួយជីវិតរបស់​លោក ផ្លាតុង​បាន​កើត ធំដឹងក្តី និង​រស់នៅ​ ក្នុងពេល​ដែល​ក្រិក​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​កលយុគនយោបាយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ទាំង​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម រវាង​អាថែន និង​ស្ប៉ាត (សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស) និង​វិបត្តិ​នយោបាយ​នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម រហូត​ក្រោយមក​​នាំ​ទៅរក​ការ​ដួលរលំ​នៃ​​​អាណាចក្រ​ក្រិក​​ទាំងមូល។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ផ្លាតុង​បាន​សង្កេតឃើញ និង​ឆ្លងកាត់​នូវ​រឿងរ៉ាវ​ជាច្រើន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​ការ​ខកចិត្ត​ចំពោះ​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ គេ​មិនត្រូវ​ភ្លេចទេថា នៅ​ពេលនោះ អាថែន​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ពោលគឺ ប្រជាជន​ដែល​គ្រប់​អាយុ​ជា​នីតិជន​ចូលរួម​ដោយ​ផ្ទាល់​នៅ​ក្នុង​នយោបាយ តាមរយៈសភា​អាថែន។ សភា​​ប្រជាធិបតេយ្យ​នេះហើយ ដែល​ជា​សម្រេច​ដាក់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​សូក្រាត ហើយ​ដែល​ផ្លាតុង​យល់ថា​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌​បំផុត។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ផ្លាតុង​ដែល​ជា​កូនចៅ​នៃ​ត្រកូល​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ មាន​ខ្សែបណ្តាញ និង​ស្គាល់​អ្នក​នយោបាយ​ច្រើន​ ក៏​បាន​សង្កេតឃើញ​​ផងដែរ​ថា អ្នក​នយោបាយ​អាថែន​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅពេលនោះ ធ្វើ​អ្វីៗ​ដើម្បី​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួន និង​ប្រយោជន៍​បក្សពួក​ច្រើន​ជាង​ប្រយោជន៍​ប្រជាជន ហើយ​នយោបាយ​ដែល​​ពួកគេ​ដាក់ចេញ គឺ​ភាគច្រើន​មាន​គោលដៅ​បន្ត​រក្សា​អំណាច​ ជាជាង​បម្រើ​ផលប្រយោជន៍​ពលរដ្ឋ​ដែល​ជា​ម្ចាស់​អំណាច។ បើ​យោងតាម​ផ្លាតុង ឫសគល់​នៃ​បញ្ហា​របស់​អាថែន​នេះ គឺ​របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដែល​ផ្តល់​អំណាច​ទៅដល់​​ពលរដ្ឋ​គ្រប់រូប គ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ទាំង​អ្នក​ចេះដឹងច្រើន អ្នក​ចេះដឹងតិច និង​អ្ន​កគ្មាន​ចំណេះដឹង ហើយ​អ្នក​ដែល​គ្មាន​ចំណេះដឹង ឬ​មាន​ចំណេះដែរ​តែ​មិន​ត្រូវ​ជំនាញ​នយោបាយ គឺ​ងាយ​នឹងជឿ​ទៅតាម​​ការ​ឃោសនា​ប្រជាភិថុត​នៃ​មន្រ្តី​រដ្ឋាភិបាល និង​ពួក​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់។ តាមគោលគំនិត​របស់​ផ្លាតុង សង្គមមួយ ឬ​រដ្ឋមួយ គួរតែ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បែងចែក​មុខងារគ្នា ទៅតាម​ជំនាញ។ អ្នក​ពូកែ​ខាង​កាត់ខោអាវ​ ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​ជាងកាត់ដេរ។ អ្នក​ចេះព្យាបាល​ជំងឺ ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​គ្រូពេទ្យ។ អ្នក​ពូកែ​ច្បាំង ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​ទាហាន។ល។ និង​។ល។ នៅ​ពីលើ​កំពូល​បំផុត តួនាទី​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ទស្សនវិទូ។ ផ្លាតុងយល់ឃើញថា ទស្សនវិទូ​ជា​មេដឹកនាំ​ល្អ ពីព្រោះ​ ទស្សនវិទូ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​គតិបណ្ឌិត ហើយ​ជាពិសេស គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មិន​ស្រឡាញ់​អំណាច។ ដូច្នេះ នៅ​ពេល​ដែល​ទស្សនវិទូ​កាន់​អំណាច គេ​យក​អំណាច​នេះ​ទៅប្រើ​ ដើម្បី​ធ្វើ​អ្វីៗ​ដែល​ជា​ប្រយោជន៍​របស់​ប្រជាជន ជាជាង​ប្រើ​អំណាច​ដើម្បី​បន្ត​រក្សា​អំណាច។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លាតុង​ក៏​យល់ឃើញ​ផងដែរថា តាម​ធម្មជាតិ​ពីកំណើតមក​ មនុស្ស​មិនប្រាកដ​ថា​​មាន​គំនិត​គិតគូរ​ពី​ផលប្រយោជន៍​រួម​ច្រើន​ជាង​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​នោះទេ។ ដូច្នេះ ដើម្បី​សម្រិតសម្រាំង​មនុស្ស (ទោះជា​ពលរដ្ឋ​ធម្មតា ឬ​ក៏​អនាគត​មេដឹកនាំ​ប្រទេស) ឲ្យ​ទៅ​ជា​មនុស្ស​ល្អ ចេះគិតគូរ​ដល់​ផលប្រយោជន៍​រួម គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​វិធានការ​ធំៗ​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​ការ​អប់រំ ដើម្បី​ផ្តល់​នូវ​ចំណេះដឹង តម្រែតម្រង់​មនុស្ស​ឲ្យ​ស្គាល់​ពី​ផ្លូវល្អ។ ទីពីរ គឺ​ច្បាប់ ដើម្បី​ចែង​កំណត់​ពី​បម្រាម និង​ការ​ដាក់ទោស​ដល់​អ្នក​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​អំពើ​អាក្រក់។ នៅ​ក្នុងន័យនេះហើយ ដែល​ផ្លាតុង​បាន​​ចំណាយ​ពេល​មួយ​ផ្នែក​ធំ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ “អំពី​ការ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ” (La République) និង​សៀវភៅ​មួយទៀត ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា "ច្បាប់" (ជា​ភាសាបារាំង​ថា « Les lois ») ជជែក​អំពី​ការអប់រំ ដើម្បី​ហ្វឹកហ្វឺន​អនាគត​មេដឹកនាំ​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ទស្សនវិទូ។ ​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​វិញ​ ផ្លាតុង​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ច្រើន​ទៅលើ​ការ​អប់រំ​នេះ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​​បណ្ឌិត​សភា​៕ =='''អារីស្តូត ​(៣៨៤-៣២២មុនគ.ស)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Aristote]] សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា “បិតាស្ថាបនិក​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា” ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូ​ដែល​គោលគំនិត​មាន​ឥទ្ធិពល​​ខ្លាំង យូរអង្វែង និង​ទូលំទូលាយ​ជាង គឺ​ អារីស្តូត។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់សតវត្សរ៍ គោលគំនិត​របស់​អារីស្តូត​​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា នៅស្ទើរតែ​គ្រប់​វិស័យ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា រហូត​ទៅដល់​ផ្នែក​តារាសាស្រ្ត, តក្កវិទ្យា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ។ អារីស្តូត កើតនៅ​ឆ្នាំ​៣៨៤​មុនគ.ស. នៅ​ប៉ែកខាង​ជើង​ប្រទេស​ក្រិក (Stagire)។ ខុសពី​សូក្រាត និង​ផ្លាតុង អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ពលរដ្ឋ​របស់​អាថែន​នោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អារីស្តូត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ច្រើន​ជាមួយ​នឹង​នគរម៉ាសេដ្វាន់ ដោយ​ឪពុក​របស់​អារីស្តូត គឺ​ជា​គ្រូពេទ្យ​ប្រចាំរាជវាំង​ម៉ាសេដ្វាន់ នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​ជីតា​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់។ អារីស្តូត​ធំដឹងក្តីឡើង​ជា​កូនកំព្រា ដោយ​ទាំងឪពុក និង​ទាំងម្តាយ បាន​ស្លាប់​ចោល តាំង​ពី​អារីស្តូត​នៅ​ក្មេង​នៅឡើយ។ នៅ​ពេល​មាន​អាយុ ១៧ឆ្នាំ អារីស្តូត​បាន​ចាកចេញ​ពី​ស្រុក​កំណើត ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ទីក្រុង​អាថែន ដើម្បី​ចូលរៀន​នៅ​បណ្ឌិតសភា​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​ផ្លាតុង។ អារីស្តូត​បាន​ចំណាយពេល​ប្រមាណ​ជា ២០ឆ្នាំ នៅ​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង​ តាំងពី​ជា​កូនសិស្ស រហូត​ក្លាយ​ជា​គ្រូ។ នៅពេលនោះ ​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​សិស្ស​ដ៏​ឆ្នើម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ទាំងការ​គោរពស្រឡាញ់​ផ្លាតុង​ដែល​ជា​គ្រូ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​បាន​ធ្វើការ​​​រិះគន់​ច្រើន​ដែរ ទៅលើ​គោលគំនិត​មួយ​ចំនួន​របស់​ផ្លាតុង ដោយ​មិនមែន​ចេះតែ​រៀនតាម និង​ជឿ​ងប់ងល់​ទៅ​តាមរាល់​​​សេចក្តី​បង្រៀន​របស់​គ្រូ​នោះទេ។ នៅឆ្នាំ៣៤៧​មុនគ.ស. ផ្លាតុង​បាន​ទទួល​មរណភាព។ ផ្ទុយ​ពី​ការរំពឹងទុក​ជាទូទៅ តំណែង​ជា​នាយក​គ្រប់គ្រង​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង​មិន​ត្រូវ​បាន​ផ្ទេរ​ទៅ​ឲ្យ​អារីស្តូត​នោះទេ តែបែរ​ជា​ត្រូវ​បាន​ទៅ​ក្មួយ​របស់​ផ្លាតុង​ទៅវិញ។ គេ​មិន​ដឹង​ច្បាស់​នោះទេ ពី​ហេតុផល​ដែល​ផ្លាតុង​មិន​ផ្ទេរ​ការគ្រប់គ្រង​បណ្ឌិត​សភា​ទៅ​ឲ្យ​អារីស្តូត ក៏ប៉ុន្តែ គេ​គិត​ថា នេះ​​ប្រហែល​ជា​មក​ពី​អារីស្តូត​មាន​ទស្សនវិជ្ជា​ផ្ទុយ​ពី​ផ្លាតុង។ អារីស្តូត​ក៏​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាថែន ដោយ​ប្រហែល​ជា​មក​ពី​មាន​ការ​ខកចិត្ត​នឹង​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​របស់​ផ្លាតុង ឬ​ក៏​ប្រហែល​ជា​ដោយសារ​តែ​ហេតុផល​មួយ​ទៀត គឺ​ការរីកដុះដាល​នៃ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ម៉ាសេដ្វាន់​ពី​សំណាក់​ពលរដ្ឋ​អាថែន ហើយ​គ្រួសារ​របស់​អារីស្តូត គឺ​ជា​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​រាជវាំង​ម៉ាសេដ្វាន់។ អារីស្តូត​បាន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះមួយ នៅ​ជាប់នឹង​ព្រំដែន​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន ដោយ​នៅ​ទីនោះ អារីស្តូត​បាន​រៀបការ​​ ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​យ៉ាងច្រើន​​ធ្វើការ​សិក្សា​យ៉ាងលម្អិត​​ទៅលើ​សត្វសមុទ្រ (ជីវសាស្រ្ត​សមុទ្រ) រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៣៤២​មុន​គ.ស ទើប​អារីស្តូត​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​នគរ​ម៉ាសេដ្វាន់ ទៅតាម​ការ​កោះហៅ​របស់​ព្រះចៅ​ហ្វីលីព​ទី២ ដើម្បី​ទៅ​បង្រៀន​អាឡិចសង់ ដែល​ជា​រាជបុត្រ និង​ជា​អនាគត​អធិរាជ។ អារីស្តូត​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២០០ ហើយ​ស្នាដៃ​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​រក្សា​ទុក​នៅ​​ក្នុង​បណ្ណាល័យ​នៃ​សាលារៀន​របស់​អារីស្តូត ដែលត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បណ្ណាល័យ​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់​នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ស្នាដៃ​របស់​អារីស្តូត​ទាំង ២០០​នេះ មាន​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣១​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​សេសសល់​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ ​ភាគច្រើនលើសលុប គឺ​ជា​កំណត់ត្រា​ផ្ទាល់​ខ្លួន ដែល​អារីស្តូត​តាក់តែងឡើង​ សម្រាប់​ការ​បង្រៀន​​នៅ​សាលា ជាជាង​ជា​សៀវភៅ ឬ​ឯកសារ សម្រាប់​ផ្សព្វផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ។ អារីស្តូត​​​បាន​ធ្វើការ​បែងចែក​ចំណេះដឹង​ទៅតាម​ផ្នែក​ផ្សេងៗ​គ្នា រួមមាន ចំណេះដឹង​ខាង​ផ្នែក​សីលធម៌, នយោបាយ, គណិតវិទ្យា, ជីវវិទ្យា ។ល។ និង​។ល។ ហើយទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត​​ក៏​មាន​លក្ខណៈទូលំទូលាយ​​គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ផ្នែក​ផងដែរ ចាប់តាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ សីលធម៌ សិល្បៈ​និង​កំណាព្យ រហូតដល់​ខាង​ផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្ត ជីវវិទ្យា តក្កវិទ្យា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ គឺ​គណិតវិទ្យា និង​រូបវិទ្យា។ ទាក់ទង​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ គេ​អាច​រកឃើញ​នូវ​គោលគំនិត​សំខាន់ៗ​របស់​អារីស្តូត នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​​ថា “នយោបាយ” (ឬ​ជា​ភាសាបារាំង La Politique)​។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​​មាន​សម្តី​មួយឃ្លា​របស់​អារីស្តូត ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ ហើយ​ដែល​​ត្រូវ​បាន​គេ​លើក​យក​មក​និយាយ​ញឹកញាប់​ជាងគេ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ឃ្លា​ជា​ភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique » ដែល​មានន័យ​​ជារួម​ថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​គឺ​​ត្រូវ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់បាន​ពី​​​នយោបាយ ហើយ​ “នយោបាយ” ​នៅ​ត្រង់កន្លែងនេះ គឺ​សម្តៅលើ​​នយោបាយ​ក្នុង​ន័យ​ទូលាយ ពោលគឺ សំដៅទៅលើ​ជីវិត​ជា​សហគមន៍​ឬ​រដ្ឋ។ យោងតាម​អារីស្តូត មនុស្ស​មិន​អាច​រស់នៅតែ​ម្នាក់ឯង​បាន​នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ មនុស្ស​គ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​គ្នា​ទៅវិញទៅមក ហើយ​​មនុស្ស​​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​រស់នៅ​ក្នុង​​ទម្រង់​ជា​សមូហភាព ឬ​សហគមន៍ ហើយ​​ទម្រង់ដើម​បំផុត​នៃ​​សហគមន៍នេះ គឺ​គ្រួសារ។ គ្រួសារ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅ​ជា​ភូមិ ហើយ​ភូមិ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​បុរី ឬ​រដ្ឋ។ សម្រាប់​អារីស្តូត ការប្រមូលផ្តុំគ្នា​របស់​មនុស្សក្នុងទម្រង់​ជា​គ្រួសារ​មាន​លក្ខណៈ​ជា​ធម្មជាតិ​យ៉ាងណា ការប្រមូលផ្តុំគ្នា​​របស់​មនុស្ស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​បុរី ឬ​រដ្ឋ ក៏​មាន​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ​យ៉ាងនោះដែរ។ ដូច្នេះ និយាយ​ជា​រួមមកវិញ ការរៀបចំ​​រចនាសម្ព័ន្ធ​ជារដ្ឋ ដែល​មាន​ប្រព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​នយោបាយ, មាន​​ច្បាប់, មាន​រដ្ឋាភិបាល និង​មាន​មេដឹកនាំ គឺ​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស។ ដោយសារ​តែ​មនុស្ស​មាន​ធម្មជាតិ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់​បាន​ពី​នយោបាយ ដូច្នេះ​អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា វិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ គឺ​ជា​ចំណេះដឹង​​ដ៏សំខាន់​ជាងគេ​បង្អស់ ដែល​ប្រជាជន​គ្រប់រូប​ត្រូវតែ​រៀន។ ទាក់ទង​នឹង​របៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋវិញ អារីស្តូត​ ក៏​មិនខុសពី​សូក្រាត និង​ផ្លាតុង​ដែរ សុទ្ធតែ​មាន​គោលគំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​​របប​​​ប្រជាធិបតេយ្យ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់​តាមបែប​អាថែន នៅ​ក្នុង​សម័យនោះ។ ទស្សនវិទូ​សំខាន់ៗ​ទាំងបី​រូបនេះ​​សុទ្ធតែ​មាន​ការ​យល់ឃើញ​ដូចគ្នា​ថា របបប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដែល​ពលរដ្ឋ​គ្រប់រូប​មាន​អំណាច​ដោយ​ផ្ទាល់​នៅ​ក្នុង​សភា​​បែបនោះ វា​បង្កើត​ឲ្យ​ទៅ​ជា​អនាធិបតេយ្យ​ទៅវិញ។ អារីស្តូត​មាន​ការយល់ឃើញ​ដូចផ្លាតុង​ថា របបនយោបាយ​ដ៏ប្រសើរជាងគេបង្អស់ គឺ​របបនយោបាយ ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ប្រមូលផ្តុំ​នៅ​ក្នុង​ដៃ​មនុស្សតែម្នាក់ ហើយ​មេដឹកនាំនេះ គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ ដែល​នៅ​ក្នុង​​សៀវភៅ​ "ស្តី​ពី​ការ​គ្រប់គ្រងរដ្ឋ" (La République) ផ្លាតុង​បាន​​​ហៅថា “ស្តេច-ទស្សនវិទូ”។ ​បើ​និយាយ​ឲ្យ​ងាយ​ស្តាប់ គេ​អាច​ហៅ​របបដឹកនាំបែបនេះ​​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា ជា​របបរាជានិយម ដែល​មាន​ស្តេច​ប្រកប​ដោយ​ទសពិធរាជធម៌។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ផ្លាតុង អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា របបនយោបាយ​បែបនេះ គឺ​មានតែ​នៅលើ​ក្រដាស ឬ​មាន​តែ​នៅ​ក្នុងការ​ស្រមើស្រមៃ​តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ គេ​កម្រ​នឹង​រកបាន​ណាស់ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដោយ​ទស្សនវិទូ​មិន​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ស្តេច រីឯ​អ្ន​ក​បាន​ធ្វើ​ស្តេច​មិនមែន​ជា​ទស្សនវិទូ។ ជាងនេះ​ទៅទៀត អារីស្តូត​យល់ឃើញ​ថា របបនយោបាយ​​តាមបែប “ស្តេច-ទស្សនវិទូ”​ របស់​ផ្លាតុង​នេះ គឺ​ជា​របបនយោបាយ​មួយ ដែល​មាន​ហានិភ័យខ្ពស់ ពីព្រោះ​ថា នៅពេលដែល​អំណាច​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅ​ក្នុងដៃ​​បុគ្គលតែម្នាក់ ហើយ​បុគ្គល​នោះ​មិនមែន​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ប្រកបដោយ​គតិបណ្ឌិត វា​ងាយ​នឹង​ត្រូវ​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ឃោរឃៅ ដែល​មេដឹកនាំ​យក​អំណាច​ទៅ​ប្រើប្រាស់ ដើម្បីតែ​ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ហើយ​ជិះជាន់​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ នៅ​ពេលនោះ របបនយោបាយ “ស្តេច-ទស្សនវិទូ” ដែល​ជា​របបដឹកនាំ​ដ៏ល្អបំផុតនោះ ត្រូវ​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការឃោរឃៅ ដែល​ជា​របបដឹកនាំ​ដ៏​អាក្រក់​បំផុតទៅវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អារីស្តូត​យល់ថា រវាង​របបនយោបាយ​មួយដែល​ពោរពេញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ (ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់) និង​របបនយោបាយ​មួយ​ទៀត​​ដែល​ល្អ​ឥតខ្ចោះ​តែ​មិន​អាច​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង ("ស្តេច-ទស្សនវិទូ") គេ​អាច​មាន​ជម្រើសកណ្តាល​មួយ គឺ​ការដឹកនាំ​​ដោយ​មនុស្ស​មួយក្រុមតូច ដោយ​មនុស្ស​មួយក្រុម​តូចនេះ​​ទទួល​​បាន​នូវ​ការ​ព្រមព្រៀង និង​ការ​ប្រគល់​សិទ្ធិ​អំណាច​ពី​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​នៅ​ក្នុងក្របខណ្ឌ​នៃ​ច្បាប់​កំពូល​មួយ ដែល​មាន​ចែងកំណត់​ទាំងអំពី​សិទ្ធិអំណាច និង​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​របស់​មេដឹកនាំ និង​ទាំង​អំពី​សិទ្ធិ និង​កាតព្វកិច្ច​របស់​ប្រជាពលរដ្ឋ។ គោលគំនិត​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​វិវឌ្ឍ​ទៅជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ​តាមរយៈតំណាង ដូចដែល​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ដោយ​ “ច្បាប់កំពូល” ដែល​អារីស្តូត​បាន​លើកឡើង គឺ​ជា “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ”។ និយាយ​ជារួមមកវិញ រវាង​ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត មួយ​ជាគ្រូ មួយ​ជា​សិស្ស ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូ​ទាំងពីរ​នេះ​មាន​គោលគំនិត​ខុសគ្នា​ច្រើន ហើយ​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​តែងតែ​ធ្វើការ​បែងចែក​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អ្នក​ទាំងពីរ នៅ​ក្នុង​មែកធាង​ពីរ​ផ្សេងគ្នា។ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង ជាទស្សនវិជ្ជា​បែប​​ឧត្តមគតិនិយម (Idéaliste/Utopiste) គឺ​សំដៅចង់​បាន​អ្វីៗ​ដែល​ល្អឥតខ្ចោះ​តែ​ពិបាក ឬ​មិន​អាច​សម្រេចបាន​នៅ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ ចំណែក​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អារីស្តូត ជា​ទស្សនវិជ្ជា​បែប​​ប្រាកដនិយម (Réaliste) គឺ​​ផ្តោត​លើ​អ្វី​ដែល​គេ​អាច​ធ្វើ​បាន​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាពជាក់ស្តែង ជាជាង​ភាព​ល្អឥតខ្ចោះ​​ដែល​មានត្រឹមតែ​ក្នុង​ការ​ស្រមើសម្រៃ។ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ថ្វីដ្បិត​តែ​​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​មែកធាង​ខុសគ្នា​បែបនេះ​ក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​​ខ្លាំង​ដូចគ្នា​ ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណុច​ពិសេស​របស់​អារីស្តូត ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អារីស្តូត​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាង យូរអង្វែងជាង និង​ទូលំទូលាយ​ជាង​ផ្លាតុង គឺ​ដោយសារ​តែ​អារីស្តូត​បាន​បង្កើត​នូវ​គោលគំនិត​សំខាន់ៗ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​មួយ​ទៀត គឺ​វិទ្យាសាស្រ្ត ឬ​ទស្សនវិជ្ជា​នៃ​ធម្មជាតិ៕ ចាប់តាំង​ពីមាន​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ដែល​គេហៅថា “សង្រ្គាម​ប៉ែឡូប៉ូនែស” ក្រិក​ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏​ធំមួយ ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​បុរីរដ្ឋ​របស់​ក្រិក​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ ដោយ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​ម៉ាសេដ្វាន់។ អាថែន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ម៉ាសេដ្វាន់ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៨​មុនគ.ស ហើយ​២ឆ្នាំ​ក្រោយមក អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន់ ជំនួស​ព្រះចៅ​ហ្វីលីពទី២​ជាបិតា ដែល​ត្រូវ​គេ​លបធ្វើឃាត។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​របស់​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ នៅ​ឆ្នាំ៣៣៥​មុនគ.ស. អារីស្តូត​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​​ទៅ​កាន់​អាថែន​វិញ ដោយ​បាន​បង្កើត​សាលារៀន​ថ្មីមួយទៀត ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​បណ្ឌិតសភា​របស់​ផ្លាតុង។ សាលារៀន​ដែល​អារីស្តូត​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មិន​ចាញ់​សាលា​រៀន​របស់​ផ្លាតុងនោះទេ ហើយ​សាលារៀន​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ទាក់ទាញ​កូនសិស្ស​យ៉ាងច្រើន​មក​ពី​គ្រប់ទិសទី។ នៅទីបំផុត​ទៅ អាថែន ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវរលំរលាយ​ខាង​នយោបាយ និង​ខាង​យោធា ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​មជ្ឈមណ្ឌល​នៃ​ចំណេះដឹង​​ដូចពីមុនដដែល។ សូម្បីតែ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​អាថែន ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​អាថែន ជាពិសេស គឺ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា​ក្រិក ទៅលើ​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ តាមរយៈ​អារីស្តូត ដែល​ជា​គ្រូ។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស. រហូតដល់​ឆ្នាំ​៣២៣​មុន​គ.ស. អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ចាប់តាំង​ពី​ក្រិក ឆ្លងកាត់​តាម​អាណាចក្រ​ពែរ្ស និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​ឥណ្ឌា ហើយ​អាណាចក្ររបស់​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីណា វប្បធម៌​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះដែរ។ នៅឆ្នាំ៣២៣​មុន​គ.ស. អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់​ចូល​ទិវង្គត ហើយ​អំណាច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ។ នៅ​អាថែន​វិញ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​ម៉ាសេដ្វាន់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​កក្រើក​ឡើងវិញ ហើយ​អារីស្តូត ដែល​តាំងពីដើម​មក​ត្រូវ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​នៃ​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ ពី​សំណាក់​ពួក​អាថែន។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ អារីស្តូត​ក៏​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាថែន​ធ្វើការ​ចោទប្រកាន់​ពី​បទ​ប្រមាថ​សាសនា ហើយ​អារីស្តូត​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជោគវាសនា​ដូចជា​សូក្រាត កាល​ពី​ជិត​៨០ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​សូក្រាត អារីស្តូត​​បាន​រត់គេចខ្លួន ដោយ​មិន​សុខចិត្ត​រង់ចាំ​​​​ទទួល​យក​ការ​ជំនុំជម្រះ និង​ទោសប្រហារ​ជីវិត​ ​ពី​អាជ្ញាធរ​អាថែន​នោះទេ។ ចំពោះ​​សូក្រាត ការណ៍​ដែល​លោក​មិនរត់គេចខ្លួន គឺ​ដោយសារ​តែ​លោក​ប្រកាន់​​ខ្ជាប់​តាម​​​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​លោក ដែល​ថា ពលរដ្ឋ​​នៃ​រដ្ឋ​មួយ​​មាន​ករណីយកិច្ច​គោរព​តាម​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ​នោះ បើទោះបីជា​ច្បាប់​នោះ​មាន​ភាព​អយុត្តិធម៌​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ។ បើ​គេ​គិតតាម​គោលការណ៍​នេះ ការរត់គេចខ្លួន​របស់​អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ទង្វើ​ផ្ទុយ​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​នោះទេ ពីព្រោះ​ថា អារីស្តូត ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ក្នុង​ជីវិត រស់នៅ រៀនសូត្រ និង​បង្រៀន នៅ​អាថែន តែ​អារីស្តូត​មិនមែន​ជា​ពលរដ្ឋ​អាថែន​នោះទេ ហើយ​អ្នក​ស្រុក​អាថែន​ក៏​មិន​ទទួល​យក​អារីស្តូតថាជា​ជនរួមជាតិ​របស់​ពួកគេ​នោះដែរ។ ដូច្នេះ គេ​អាចនិយាយ​បានថា អារីស្តូត​មិនមាន​កាតព្វកិច្ច​ដាច់ខាត​ត្រូវ​គោរព​តាម​ច្បាប់​​និង​ការ​សម្រេច​របស់​សភា​អាថែន ដូច​សូក្រាត​នោះទេ។ ​អារីស្តូត​វិញ​បាន​អះអាង​ថា​ ការណ៍​ដែល​លោក​រត់គេចខ្លួន​ពី​ការកាត់ទោស គឺ “​ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​អ្នក​ស្រុក​អាថែន​ប្រព្រឹត្ត​បាបកម្ម​ផ្ទួនៗគ្នា​ប្រឆាំង​នឹង​ទស្សនវិជ្ជា” ដោយ​លោក​​ចង់​សំដៅ​លើ​ “បាបកម្ម” ដែល​ពួក​គេ​​ធ្វើ​ទៅលើ​សូក្រាត​ម្តងរួចទៅហើយ កាល​ពី​លើកមុន។ នៅ​ឆ្នាំ៣២២​មុនគ.ស. ប្រមាណ​ត្រឹមតែ​មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​រត់គេចខ្លួន​ចេញ​ពី​អាថែន​ អារីស្តូត​បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ អារីស្តូត​មាន​វ័យ ៦២ឆ្នាំ៕ '''អារីស្តូត​និងទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្''' អារីស្តូត​មាន​ភាព​ល្បីល្បាញ​មិនមែន​តែ​​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​​​នយោបាយ​របស់​លោក​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រឹតតែ​ល្បីល្បាញ​ជាងនេះទៅទៀត គឺអំពី​​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត។ យោងតាម​អារីស្តូត និយមន័យ​ទូលាយ​នៃ​ទស្សនវិជ្ជា គឺ​ការ​ស្រឡាញ់ និង​ការ​ស្វែងរក​ចំណេះដឹង​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាងទាំងអស់ ទាំង​ចំណេះដឹងខាង​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ និងវិទ្យាសាស្រ្ត (គឺ​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ធម្មជាតិ)។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជាទស្សនវិជ្ជា​របស់​អារីស្តូត​មិនផ្តោត​ជា​ចម្បងតែ​ទៅលើ​​ការ​ត្រិះរិះ​ពិចារណា​ពី​ទស្សនទាន​អរូបិយនោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ អារីស្តូត​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ សិក្សា​ទៅលើ​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត។ ជាការពិតណាស់​ថា “វិទ្យាសាស្រ្ត” នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​អារីស្តូតនោះ មិនមាន​លក្ខណៈ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដូចជា​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះទេ ហើយ​ជាទូទៅ គេតែងតែចាត់​បញ្ចូល​ “វិទ្យាសាស្រ្ត” របស់​អារីស្តូត​ទៅ​ក្នុង​ផ្នែក​​ទស្សនវិជ្ជាមួយដែរ គឺ “ទស្សនវិជ្ជានៃធម្មជាតិ”។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ជាទូទៅ គេនៅតែ​ចាត់ទុក​អារីស្តូត​ថា​ជា “អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដំបូងគេបង្អស់” នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិទ្យាសាស្រ្ត អារីស្តូត​បាន​បង្កើតឡើង​នូវ​វិធីសាស្រ្ត​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ហើយ​ដែល​គេចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ចម្បងមួយ​របស់​អារីស្តូត គឺ​ តក្កវិទ្យា (Logique)។ “មនុស្សគ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ត្រូវ​ស្លាប់។ “សូក្រាត​គឺ​ជា​មនុស្ស។ “ដូច្នេះ សូក្រាត​គឺ​ត្រូវស្លាប់។ នេះ​គឺ​ជា​ពំនោល​ដែល​គេ​តែងតែ​ធ្លាប់​ឮ​ជា​ញឹកញយ ហើយ​​ពំនោល​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​និយាយ​ពី​ឈ្មោះ​សូក្រាត តែ​តាមការពិត វា​គឺ​ជា​គោលការណ៍​តក្កវិទ្យា​ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​អារីស្តូត ដើម្បី​ទុក​ប្រើ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​សិក្សា ស៊ើបអង្កេត​ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជា​វិទ្យាសាស្រ្ត។ តាមការពិត ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​នៃ​គោលគំនិត​របស់​អារីស្តូត ដែល​បាន​រីកសាយភាយ និង​អូសបន្លាយពេល​​រហូតដល់​ទៅ​​រាប់ពាន់ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត​នោះ គឺ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះឯង។ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ អារីស្តូត​បាន​ប្រើ​តក្កវិទ្យា​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ដើម្បី​ធ្វើការ​ត្រិះរិះពិចារណា ​ទាញហេតុ​​និង​ផល ចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ហើយ​ឈាន​ទៅ​ធ្វើ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​អស់ទាំងនេះ មិន​ត្រូវ​បាន​ឆ្លងកាត់​ការ​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​​បាន​ជា​​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​នេះ គេដឹង​ថា ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​​មួយ​ចំនួន​​របស់​អារីស្តូត​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង​ទាំងស្រុង។ អារីស្តូត​លើកឡើង​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​គេ​មើលឃើញ​នៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ​​សុទ្ធតែ​ផ្សំឡើង​ដោយ​សារធាតុ​ដើមតែ ៤ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ ទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់។ បូក​នឹង​សារធាតុដើម​ទី៥ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​នៃ​អ្វីៗ​ដែល​នៅលើ​មេឃ ឬ​នៅស្ថានសួគ៌។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ការសិក្សា​​ស្រាវជ្រាវ តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ និង​ការ​សង្កេត​ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើបៗ​បង្ហាញ​ថា ទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់ មិនមែន​ជា​សារធាតុដើម​នោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ទាំងទឹក ដី ភ្លើង និង​ខ្យល់ ព្រមទាំង​អ្វីៗ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ​សុទ្ធតែ​ផ្សំឡើង​ដោយ​សារធាតុ​ផ្សេង ដែល​រួមមាន​ដូចជា អ៊ីដ្រូសែន អុកស៊ីសែន កាបោន ព្រមទាំង​សារធាតុ​ដើម​​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ចំនួន​ដល់​ទៅ​រាប់រយឯណោះ។ ទាក់ទង​នឹង​ផ្នែក​តារាសាស្រ្ត និង​ការ​សិក្សា​ពី​លោកធាតុ (Cosmologie) អារីស្តូត​អះអាង​ថា ផែនដី​មាន​រាង​ជា​ស៊្វែរ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​ការ​យល់ឃើញ​​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​នៅពេលនោះ​ដែល​ថា​ផែនដី​មាន​រាង​សំប៉ែត ក៏ប៉ុ​ន្តែ អារីស្តូត​យល់ថា ផែនដី​ គឺ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដី​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​មួយ​កន្លែង ចំណែក​ឯ​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ព្រមទាំង​ផ្កាយទាំងអស់​ដែល​នៅលើ​មេឃ​សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ ម្យ៉ាងទៀត អារីស្តូត​បាន​កំណត់ថា គ្រប់​វត្ថុទាំងអស់​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​សំដៅ​ទៅរក​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយដោយសារតែ​ផែនដី​គឺ​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​ត្រូវ​ធ្លាក់​មក​លើ​ដី ហើយ​វត្ថុ​ដែល​មា​នទម្ងន់​​កាន់តែ​ធ្ងន់​ធ្លាក់​ចុះ​កាន់តែ​លឿន។ ក្រោយ​មក​ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ នីកូឡា កូពែនិក ដែល​លើកឡើង​ថា ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល។ កាលីឡេ​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​លើកឡើង​ថា រា​ល់​វត្ថុ​ទាំងអស់ មិនថា​ធ្ងន់​ឬ​ស្រាល សុទ្ធតែ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា។ ទ្រឹស្តី​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង នៅលើ​ដី​ព្រះចន្ទ នៅ​ឆ្នាំ១៩៧១។ ចំណែក​ឯ​អ៊ីសាក់​ញូតុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​ព​ន្យល់ថា វត្ថុ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើ​ដី គឺ​ដោយសារ​តែ​កម្លាំង​ទំនាញ ហើយ​កម្លាំង​ទំនាញ​នេះ​ក៏​មិនមែន​មានតែ​នៅលើ​ផែនដី​នោះដែរ តែ​មាន​នៅ​គ្រប់ទីកន្លែង​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល ដែល​គេហៅ​ថា “កម្លាំងទំនាញសកល”។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​ការ​ខុសឆ្គង​ច្រើន​បែបនេះ​ក៏ដោយ ក៏​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុង​ការ​សិក្សា និង​មាន​ឥទ្ធិពល​ចាក់ឫស​នៅ​ក្នុង​សង្គម​​អស់រយៈពេល​រហូត​ទៅដល់​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ ហើយ​នេះ​មិនមែន​ជា​កំហុស​របស់​អារីស្តូត​នោះទេ។ តាមការពិត តាមការ​សង្កេតមើល​ជាទូទៅ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត មិនថា​របស់​អារីស្តូត ឬ​របស់​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​ណាមួយ​ផ្សេងទៀត​ក៏ដោយ មិនមាន​ទ្រឹស្តីណាមួយ​ដែល​ត្រឹមត្រូវ​ឥតខ្ចោះនោះទេ។ មាន​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ដែល​ពីដំបូង​គេ​គិតថា​ត្រឹមត្រូវ តែ​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​គេ​រកឃើញ​ថា​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង ឬ​មិនពេញលេញ ហើយ​ត្រូវគេ​ច្រានចោល ឬ​ធ្វើការកែលម្អ​ឲ្យ​កាន់តែ​សុក្រឹតឡើង​ពី​ជំនាន់មួយ​ទៅ​ជំនាន់មួយ។ ទាំងនេះ​គឺ​ជា​រឿង​ធម្មតា ហើយ​វា​ជា​ផ្នែកមួយ​នៃ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​កាន់តែ​ប្រសើរឡើង​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្សជាតិ។ ចំពោះ​ករណី​អារីស្តូតវិញ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​ (រួមទាំង​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង​ជាច្រើន​ផងនោះ) បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​យូរអង្វែង​ដោយ​គ្មាន​អ្នក​ប្រឆាំង ឬ​កែលម្អ ​ដោយសារ​តែ​ហេតុផល​ដ៏ចម្បងមួយ គឺ​អារីស្តូត​មាន​ទ្រឹស្តី​ស្រប​នឹង​គោលជំនឿ​របស់​​​វិហារ​កាតូលិក ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ដ៏​មាន​អំណាច​បំផុត​នៅ​​ចាប់តាំងពី​សម័យកាល​ចក្រភព​រ៉ូម និង​​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ក្រោយៗ​មកទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា បណ្តា​ជន​ទូទៅ​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល និង​ក្រោម​អំណាច​វិហារ​កាតូលិក តែងតែ​នាំគ្នា​ជឿ​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត ហើយ​បើទោះជា​អ្នក​ដែល​មិនយល់ស្រប​តាម​អារីស្តូត​ក៏​ភាគច្រើន​មិនហ៊ា​ន​បង្ហាញ​នូវ​ទស្សនៈ​របស់​ពួកគេ​ជា​សាធារណៈ​នោះដែរ ពីព្រោះ​ថា​ ការ​បញ្ចេញ​​ទស្សនៈ​ផ្ទុយ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត គឺ​មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​ប្រឆាំង​ទៅនឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ជាប់ទោស​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា។ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត​​ក៏​បាន​ចាក់គ្រឹះ​​យ៉ាងយូរអង្វែង​អស់រយៈពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ គឺ​រហូត​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៧​គ.ស ទើប​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការកែប្រែ ដែល​គេហៅ​ថា​ជា “បដិវត្តន៍​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត” ជាពិសេស គឺ​តាមរយៈ​ទ្រឹស្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប​របស់​កាលីឡេ៕ =='''ក្លេអូប៊ុល (CLEOBULE)'''== ជាទស្សនវិទូក្នុងជំនាន់សូឡុង ។ អាយុរបស់គាត់ប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងសូឡុងដែរ ជីវិតរបស់ គាត់គឹនៅចន្លោះរវាងអូឡាំងព្យ៉ាដទី ៣៥ និង ទី ៥៥ ។ ក្លេអូប៊ុលបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកប្រាជ្ញម្នាក់មិនសូវល្បីល្បាញប៉ុន្មានទេ ក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញ ទាំងឡាយនោះ ប៉ុន្តែគេបានចាត់ទុក ថាជាបុគ្គលដែលមានសុភមង្គលជាងគេបំផុត ។គាត់ជាកូន ច្បង​របស់ អេច៉ាគោរ៉ាស ដែលបន្តត្រកូលមកពី អ៊ែរគុល (Hercule) ។ គាត់កើតនៅក្នុង សមុទ្រ ឡាំងដឹ នៃកោះរ៉ូដ គាត់មានវ័យវឌ្ឍនាការឡើងក្នុងសម័យសករាជក្រេស៊ុស ស្តេចនៃប្រទេស លីឌី ។ គាត់បានបង្ហាញនូវសតិបញ្ញានិងវិចារណញ្ញាណដ៏ជ្រាលជ្រៅ តាំងពីក្មេងមកម្ល៉េះ ។ គាត់មាន រូបសម្បត្តិស្រស់សង្ហា មានមាឌធំខ្ពស់ដំបង នឹងសុខភាពរឹងមាំ ដែលគេមិនធ្លាប់ជួបប្រទះពីមុន មក ។ កាលពីក្មេងវ័យគាត់ បានចំណាយពេលធ្វើដំណើរទៅប្រទេស អេយីពួរ ដើម្បីទៅសិក្សា ទស្សនវិជ្ជា ស្របទៅតាមទំនៀមទំលាប់នាសម័យនោះ ។​នៅពេលគាត់ត្រឡប់មកវិញ គាត់បាន រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ ជាមួយស្ត្រីគ្រប់លក្ខណ៍ម្នាក់ ហើយរស់នៅយ៉ាងមានសេចក្តីសុខសាន្ត ។ គាត់មានកូនស្រីម្នាក់ឈ្មោះក្លេអូប៊ូលីន មានកិត្តិនាមល្បីល្បាញរន្ទឺសុះសាយ​ដោយសារនាងបាន អនុវត្តមេរៀន ប្រកបដោយជោគជ័យ របស់ឳពុកនាង ជាហេតុបណ្តាលឲមានការភ័ន្តភាំងចំពោះ ទស្សនវិទូល្បីៗជាច្រើន នាសម័យនោះ ។ ជាពិសេសដោយសារនាងមានទេពកោសល្យ ក្នុងការចោទសួរសំណួរ ដែលមានលក្ខណៈជា ប្រស្នា ។ នាងមានភាពទន់ភ្លន់ ថែមទាំងជានារីដែលប្រកបដោយគុណធម៌ មិនប្រកាន់វណ្ណ លាង ជើងឲមិត្រភក្តិ នឹងភ្ញៀវបរទេស ដែលបានមកចូលរួមក្នុងពិធីជប់លៀងរបស់ឳពុកនាង ។ ក្លេអូប៊ុល ត្រូវបានគេជ្រើសរើស ឲគ្រប់គ្រងរដ្ឋឡាំងដឹដ៏តូចមួយ វាជាការងាយស្រួលណាស់ សម្រាប់ការគ្រប់គ្រង ដោយទេពកោសល្យរបស់គាត់ ហាក់ដូចជាគ្រប់គ្រងក្នុងក្រុមគ្រួសារដ៏តូច មួយអញ្ចឹង ។ គាត់បានបញ្ជៀសបូវរាល់បញ្ហា ដែលជាកត្តាបង្កឲកើតមានសង្គ្រាម​ ហើយថែម ទាំងបង្កើតឲមានសាមគ្គីភាព និងភាពយុត្តិធម៌ក្នុងការគ្រប់គ្រង ​ធ្វើឲប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅរួមគ្នា ពោរពេញទៅសេចក្តីសុខ ។ ស្នាដៃដ៏សំខាន់របស់គាត់ ផ្នែកអក្សរសាស្ត្រ គឺគាត់មានវិធីសាស្រ្តក្នុងការពន្យល់ណែនាំ និង ដាក់ជាចំណោទប្រស្នាយ៉ាងប៉ិនប្រសព្វទៀតផង ។ គាត់នេះហើយជាអ្នកបង្កើត ឲមានរបៀប ចោទ សួរ​នូវសំណួរប្រៀបធៀបបែបតក្កសាស្ត្រ ដែលបានទទួលស្គាល់​ឬ​ទទួលនូវការ គោរពរាប់ អានអំពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋក្រិក ។ គាតជាអ្នកនិពន្ធដែលមានស្នាដៃមួយរូបផងដែរ នេះជាស្នា ដៃនិពន្ធរបស់គាត់ ៖ “ខ្លួនខ្ញុំជាបិតាម្នាក់ដែលមានបុត្រា​ ១២ នាក់ ក្នុងបណ្តាបុត្រម្នាក់​ៗ មានបុត្រី ៣០ នាក់ នាងខ្លះមុខស នាងខ្លះមុខខ្មៅ ។ បុត្រីទាំងអស់នោះមានលក្ខណៈជាអមតៈ មិនចេះ ស្លាប់ ប៉ុន្តែនាងស្លាប់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ “​។ ប្រស្នានេះមានន័យថា​”ឆ្នាំ” ។ ក្លេអូប៊ុល គឺជាអ្នកនិពន្ធអក្ខរាលើផ្នូរសពរបស់ ស្តេចម៉ីដាស នៅក្នុងចំណារអត្ថបទគាត់ បាន សរសើរយ៉ាងខ្លាំង ។ មានជនខ្លះបានយល់ច្រឡំថា “អូម៊ែរ” (Homere) ទៅវិញទេជាអ្នកសរសេរ ចំណារអត្ថបទនេះ ប៉ុន្តែគេបានដឹងថា “អូម៊ែរ” កើតមុនស្តេចម៉ីដាស ហើយបាន​ទទួល​មរណ​ភាព​ជាយូរឆ្នាំមកហើយ ។ =='''ទស្សនៈរបស់​ស៊ីសេរ៉ូ​ ( ១០៦-៤៣​ មុន ​គ.ស. )'''== ស៊ីសេរ៉ូ​ គឺជាទស្សនវិទូ​ ជារដ្ឋបុរស​ ជាអ្នកច្បាប់​ជាអ្នកទ្រឹស្តីនយោ បាយ​ ទីក្រុងរ៉ូមម្នាក់ និងជាអ្នកធម្មនុញ្ញនិយម (គោរពច្បាប់)​ ផងដែរ (Constitutionalist) ។ ​​គាត់កើតនៅថ្ងៃទី​ ៣ ខែមករា​​ ១០៦ មុនគ្រឹះ សករាជ ក្នុងទីក្រុងរ៉ូម​ ប្រទេសអ៊ីតាលី​ ។ ​ហើយបានទទួលមរណកាល នៅថ្ងៃទី​ ៧​ ខែធ្នូរ ៤៣ មុនគ្រឹះសករាជ ក្នុងជន្មាយុ ៦៣ ឆ្នាំ​​នៅ ទីក្រុងរ៉ូម​ ប្រទេសអ៊ីតាលី ។​ លក្ខណៈទូទៅរបស់ស៊ីសេរ៉ូ​ លោកបានបន្តទ្រឹស្តីរបស់លោក ផ្លាតូ និង អារីស្តូត ស្តីអំពីរដ្ឋ​ នយោបាយ​ ទំរង់គ្រប់គ្រង​ និងស្តី អំពីសង្គមស៊ីវិល​ ។ ​ដោយបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីរដ្ឋ របស់ផ្លាតូ ​និងអារីស្តូត​ ឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅឡើង​ ស៊ីសេរ៉ូន​ បានបង្ហាញថា​ «រដ្ឋមិនមែនគ្រាន់តែបានសម្តែង នូវផលប្រយោជន៍រួម របស់សមាជិក​ដែលមានសេរីភាពរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ​ ថែមទាំងកើតឡើង ដោយកិច្ចព្រមព្រៀង ទៅតាមផ្លូវ ច្បាប់ ផងដែរ» ​។ បើសិនច្បាប់ធម្មជាតិរបស់ផ្លាតូ​ និងអារីស្តូត ​ជាច្បាប់សច្ចៈ ​និងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ​មិនអាចកាត់ផ្តាច់ ធម្មជាតិបានទេ ​ពេលនោះ​ស៊ីសេរ៉ូ បានបញ្ជាក់ថា​ « ច្បាប់ធម្មជាតិ​ កើតតាំងពីនៅក្នុងសភាព ធម្មជាតិម៉្លេះ​ ពេលដែលច្បាប់រដ្ឋ ពុំទាន់សរសេរ​តាក់តែង ​ពោលគឺតាំងពីរដ្ឋ​ ពុំទាន់បានចាប់ បដិ សន្ធិមកម៉្លេះ​» ។ ​នៅក្នុងស្នាដៃរបស់ខ្លួន ​«ការពិភាក្សាអំពីរដ្ឋ​ និងអំពីច្បាប់» ​ស៊ីសេរ៉ូ​និយាយអំពី រដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈជាធម្មជាតិ របស់ខ្លួន ​គឺយុត្តិធម៌​ និងច្បាប់​ ។ ​ដូចបាននិយាយខាងលើនេះ​ អាចឲ្យយើងកំណត់បានថា​ ស៊ីសេរ៉ូ​ មានគោលជំហររបស់ខ្លួន ឈរលើទស្សនៈ នីតិរដ្ឋ​ គឺរដ្ឋ បែប នេះហើយ​ដែលក្នុងនោះ ​តួនាទីសំខាន់​ មិនមែនអគ្គមគ្គុទេ្ទសក៍ទេ ​គឺច្បាប់​ ប៉ុន្តែច្បាប់នោះ​មិនបង្ក ផលវិបាក ឲ្យពលរដ្ឋ​ និងជាឆន្ទៈរួម​ របស់ពលរដ្ឋ​ ។ ក្នុងនាមជាអ្នកនយោបាយប្រចាំចក្រភពរ៉ូម​ និងជាអ្នកទទួលឥទ្ធិពលទស្សននយោបាយ ពី ខាងក្រៅ ​លោកបានប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណា​ ដើម្បីឲ្យវប្បធម៌នយោបាយទាំងពីរនេះ ​អាចបង្រួម ចូលគ្នា ​និងឈានទៅដល់ការបង្កើតទស្សននយោបាយ​ និងច្បាប់ថ្មីមួយ សម្រាប់សង្គមរបស់ខ្លួន​ ។ លោកយល់ថា​ «រដ្ឋ​​ កើតចេញអំពីធម្មជាតិ»​ ។ ​លោកបានអះអាងថា​ «សង្គមស៊ីវិល ​កើតឡើង មិនមែនការបង្កើត​ ឬតាមការកំណត់របស់មនុស្សឡើយ​ ។ ​តែជាសង្គម ដែលកើតចេញពីធម្មជាតិ ​ហើយមនុស្ស ត្រូវបានកំណត់ ដោយសភាវគតិ ដែលជាឆន្ទៈរួមមួយ ​គឺការចង់រួមរស់ជាមួយគ្នា ​។ ធម្មជាតិ​កំណើតរដ្ឋ ចេញអំពីគ្រួសារ​ ។ ​គ្រួសារ​ជាកោសិកាសង្គម ​ហើយចេញអំពីសង្គម ​ហើយ សង្គមបានជារដ្ឋ​ ។ ​ រដ្ឋ​ គឺមិនមែនត្រឹមតែជាបណ្តុំនៃប្រភេទមនុស្សគ្រប់ជំពូកទាំងអស់​ ដែលត្រូវបានចងសម្ព័ន្ធគ្នា​ ដោយការឯកភាពលើបញ្ហាច្បាប់​ និងផលប្រយោជន៍រួម​ ។ ​លោកទទូច​ចង់ឲ្យអំណាចរដ្ឋ​ត្រូវបាន ប្រគល់ទៅឲ្យពួកប្រភេទមនុស្សដែលមានប្រាជ្ញា គឺជាមនុស្សដែលមានការប៉ិនប្រសប់​ ក្នុងការ ធ្វើឲ្យស្មារតី របស់ពួកគេ​ខិតជិតឆន្ទៈរដ្ឋគំរូរបស់អារីស្តូត​ ។​ គោលបំណងសំខាន់បំផុតរបស់រដ្ឋ​ គឺ​ការពារទ្រព្យសម្បត្តិពលរដ្ឋទាំងអស់​ ។​ ច្បាប់ធម្មជាតិនេះមិនអាចធ្វើការផ្លាស់ប្តូរដោយសម្លងសន្លឹកឆ្នោតរបស់ប្រជាជនបានឡើយ​​ ។ ​លោកយល់ថា«​ច្បាប់ជាសន្ទស្សន៍ដំបូងបង្អស់របស់រដ្ឋ​​»​ ។​ សម្រាប់លោក រដ្ឋស្តែងឡើងមិនត្រឹម តែជាការប្រាស្រ័យទាក់ទងបែបសីលធម៌ របស់ពលរដ្ឋសេរីប៉ុណ្ណោះទេ​ ថែមទាំងជាសង្គម​ដែល ប្រកប ដោយច្បាប់ទៀតផង​ ។​ លោកទទួលស្គាសល់ថា​ «មនុស្សទាំងអស់​ ស្មើៗគ្នា ចេញពីធម្មជាតិ​ ។ហើយគេម្នាក់ៗ​សុទ្ធតែ​អាចធ្វើខ្លួនឲ្យក្លាយទៅជាអ្នកចេះដឹងបាន​​​ប្រសិនបើពួកគេ ឆ្លងកាត់ការអប់រំ​» ។​ ចំពោះវិសមភាព នៅក្នុងសង្គមវិញ ​លោកយល់ថា​ « នេះ មិនមែនកើតចេញពីកំណើតនោះទេ ​តែជាវិសមភាព​​ ដែលកើតឡើង ដោយកម្លាំងទំនាក់ទំនង ក្នុងសង្គម​» ។​ លោកបានប្រកាសថា​ «កម្មសិទិ្ធ​ឯកជន ​​មិនដែលកើតចេញពីធម្មជាតិឡើយ​ ។ ការពិត វាអាច កើតចេញពីការមានបាន​តៗ គ្នា មក​តាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ​ ឬកើតមកពីការទទួលជ័យ ជំនះក្នុងសង្គ្រាម​ ឬក៏បានមកពីច្បាប់​ និងការឯកភាពគ្នាក្នុងសង្គម​»។​ ចំពោះបញ្ហាទាសករ​លោក បានបដិសេធចោលនូវទស្សនៈថា​​ ទាសករ ​គឺជាឧបករណ៍ ចេះនិយាយ ​។ លោកបានបញ្ជាក់ ច្បាស់ថា​ ​«នៅក្នុង​ទំនាក់ទំនង រវាងមនុស្ស​នឹងមនុស្ស​ គឺពុំមានអ្វីខុសគ្នានោះឡើយ​ ។​ មនុស្ស ទាំងអស់ដូចៗ គ្នា​ ​ស្មើៗ គ្នា​ ហើយមនុស្សទាំងអស់ គឺ​ជាពលរដ្ឋផែនដីទាំងមូលតែម្តង​​» ​។​ ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមទស្សនៈរបស់ស៊ីសេរ៉ូ​ ស៊ីសេរ៉ូ​ បានកំណត់នូវទំរង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ​​៣ ​ប្រការ ដូចនេះ​ អំណាចស្តេច (រាជាធិបតេយ្យ) ​អំណាចអភិជន (អភិជនាធិបតេយ្យ) ​និងអំណាចប្រជាជន ​(​ប្រជាធិបតេយ្យ) ​។ ស៊ីសេរ៉ូ​​បាន បង្ហាញថា​ «ស្តេច​ មានប្រជាប្រិយភាព​។​ អភិជន មានគតិវិញ្ញូ​ ។ប្រជាជនមានសេរីភាព» ។ ​ក៏ប៉ុន្តែ លោកស៊ីសេរ៉ូ​ មានទំនោរទៅរកប្រព័ន្ធដឹកនាំរួមមួយ ​ដែលបានច្របាច់បញ្ចូលគ្នា​ នូវរាល់គុណ សម្បត្តិល្អៗ ​នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ​ អភិជនាធិបតេយ្យ​ និងប្រជាធិបតេយ្យ​​ ។ ​​ ប្រព័ន្ធដឹកនាំរួម ស៊ីសេរ៉ូ​ បានគិតថា​ ជាប្រព័ន្ធមួយប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ ​ឬមួយក៏ដោយ សារទ្រង់ទ្រាយនេះ​ បានទទួលនូវគុណសម្បត្តិល្អៗ ​ពីគ្រប់ទម្រង់នៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋទាំង ​៣ ​​(គឺ រាជាធិបតេយ្យ អភិជនាធិបតេយ្យ​ និងប្រជាធិបតេយ្យ​) ។ ក្នុងចំណោមទម្រង់ទាំងបីនេះ​ ទម្រង់ រដ្ឋ​ ដែលល្អជាងគេ គឺរាជាធិបតេយ្យ ។ ប៉ុន្តែបើនិយាយពីទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ ដែលមានលក្ខណៈ​សុក្រឹតវិញ ​លោកយល់ថា​មានតែ ទម្រង់រដ្ឋ​ដែលបានមក ពីការបង្រួមចូលគ្នា ​នៃរាជាធិបតេយ្យ​អភិជនាធិបតេយ្យ​និងប្រជាធិបតេ យ្យទេ​នោះ គឺជារបបសាធារណរដ្ឋ​ បែបអភិជនាធិបតេយ្យ អាស្រ័យសភានិយម ​។ ស្របគ្នាទៅ នឹងការពិចារណា​ អំពីទម្រង់រដ្ឋដែលប្រសើរបំផុតនោះ​ លោកបានបញ្ជាក់ថា ​លោកមិនពេញចិត្ត ចំពោះការប្រើប្រាស់អំណាចរដ្ឋ​ ក្នុងរូបភាពជាកម្លាំងផ្តាច់មុខ ។ លោកបាន​ប្រឆាំង ចំពោះរបបយោធានិយមផ្តាច់ការ ​ប្រឆាំងចំពោះរបបដែលក្រសោបយក​អំណាចឲ្យមូលនៅក្នុងដៃ របស់បុគ្គលតែឯកអង្គ ​។ លោកយល់ថា «​រដ្ឋបុរស​ ឬអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ​គួរ តែ ជាមនុស្ស​ដែលប្រកបដោយភាពឆ្លាតវៃ​ មានគតិវិញ្ញូ​ មានយុត្តិធម៌​ មានពាក្យសម្តីគួរឲ្យកក់ក្តៅ​ ហើយក៏ជាបុគ្គលដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់​ នូវការសិក្សា អំពីបញ្ញាច្បាប់​ និងរដ្ឋផងដែរ» ​​។ លោកបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា «​បើខ្វះចំណេះដឹង ទាំងនេះ​ នោះក៏គ្មានបុគ្គលណាម្នាក់ អាចស្វែ​ង​រកយុត្តិធម៌ឃើញដែរ» ​។​ តែលោក ក៏ឲ្យតំលៃទៅបុគ្គលដឹកនាំដែល បានប្រើប្រាស់អំណាច ផ្តាច់ការ​ក្នុងការរៀបចំសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមផងដែរ​ ។ បុគ្គលផ្តាច់ការ នេះ​មានតំលៃនៅពេលដែល គេប្រើប្រាស់អំណាច​ ដើម្បីបម្រើផលប្រយោជន៍រួម ​ក្នុងនាមជា​អ្នក​ជួយសង្រ្គោះសាធារណរដ្ឋ​ តែ មិនមែនដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននោះឡើយ​ ។ តាមទស្សនៈរបស់លោក​ ច្បាប់​ និងយុត្តិធម៌​​​​ គឺមាននៅក្នុងធម្មជាតិ ​។ ​បានន័យថាចេញពី ធម្មជាតិ​ អ្វីទាំងអស់ ហាក់ដូចជាត្រូវបានរៀបចំឲ្យមានសណ្តាប់ធ្នាប់រួចជាស្រេច ។ ​លោកមើល ឃើញយុត្តិធម៌ ត្រង់ចំណុចថាមិនត្រូវបង្កផលអាក្រក់ដល់អ្នកដទៃ​ និងមិនបំពាន លើកម្មសិទ្ធិអ្នក ដទៃ​ ។ លក្ខណៈជាទូទៅ​ និងជាទិសដៅ នៃគំនិតនយោបាយបុរេក្រិច ​និងរ៉ូម​ដូចជា ផ្លាតូ​ អារីស្តូត និង ស៊ីសេរ៉ូន​ បានបន្សល់ទុក នូវគោលការណ៍ ទ្រឹស្តីនយោបាយអំពីរដ្ឋ​ និតិរដ្ឋ​​​​​ សង្គមស៊ីវិល របប នយោបាយ ទម្រង់គ្រប់គ្រងរដ្ឋ​ និងទម្រង់គ្រប់គ្រងផែនដី​ ។ ​ទស្សនៈ ដែលបានលើកឡើងខាង លើនេះ ​ត្រូវបានបញ្ជាក់បន្ថែម ​និងធ្វើឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅថែមទៀត ​៕ =='''នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ​(១៤៦៩-១៥២៧)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Marchivel]] នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ហើយ​ក៏​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ដ៏​យូរអង្វែង​មួយ​រូបផងដែរ ដោយ​ទស្សនៈ​របស់​លោក នៅតែ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​យ៉ាងទូលំទូលាយ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ម៉ាគីយ៉ាវែល​ ក៏​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​រូបផងដែរ ដោយ​អ្នក​ខ្លះ​ចាត់ទុក​​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​លោក​ថាជា​​នយោបាយ​បែប​ប្រាកដ​និយម ចំណែក​ខ្លះទៀត​ថា វា​ជា​នយោបាយ​​ដែល​អសីលធម៌ និង​អមនុស្សធម៌។ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល កើត​នៅ​ថ្ងៃទី៣ ខែឧសភា ឆ្នាំ​១៤៦៩ នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់ (Florence) ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ នៅ​ពេល​ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ចាប់កំណើតឡើង អ៊ីតាលី​មិនទាន់​រួមគ្នា​​ជាប្រជាជាតិតែ​​មួយ​នៅឡើយទេ ដោយ​ត្រូវ​បែងចែក​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ជាច្រើន (ហ្វ្លូរ៉ង់, វេនីស, មីឡង់, ស៊ីស៊ីល...) ហើយ​បុរីរដ្ឋ​នីមួយៗ គឺ​ជា​គូប្រជែងនឹងគ្នា រហូត​ត្រូវ​ផ្ទុះជាសង្រ្គាម​ដ៏ធំ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមអ៊ីតាលី” អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៦០ឆ្នាំ (១៤៩៤-១៥៥៩) ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ៊ីតាលី​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ទីតាំង​នៃ​ការ​ប្រជែង​អំណាច រវាង​មហាអំណាច​ក្បែរខាង គឺ​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​អេស្ប៉ាញ។ ម៉ាគីយ៉ាវែល កើតនៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​មួយ ដែល​ជាប់​ក្នុង​ពូជពង្ស​វង់ត្រកូល​ជា​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយ​ឪពុក​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​ជា​បណ្ឌិត​ខាង​ច្បាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​ជាប់ក្នុង​វង់ត្រកូល​អ្នក​វណ្ណៈខ្ពស់ តែ​គ្រួសារ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ផ្ទាល់​មិនមែន​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យធន​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​ជា​អ្នក​មាន​ជីវភាព​លំបាក ដោយសារ​តែ​ឪពុក​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​មាន​ជាប់​បញ្ហា​បំណុល​ច្រើន ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ប្រកប​អាជីព​ជា​អ្នក​ច្បាប់។ ជាទូទៅ គេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ជាបីដំណាក់កាល ដោយ​​ដំណាក់កាល​នីមួយៗ ផ្សាភ្ជាប់​ទៅនឹង​ចំណុច​របត់​សំខាន់ៗ នៅ​ក្នុង​​ប្រវត្តិ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់។ ដំណាក់កាល​ទី១ គឺ​ដំណាក់កាល​យុវវ័យ។ នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​នេះ គេ​ដឹង​តិចតួចណាស់ ពី​ដំណើរជីវិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ដឹង​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ គឺ​ជា​បុរីរដ្ឋ​មួយ​ដែល​មាន​ភាពរុងរឿង និង​មាន​អំណាច​ខ្លាំង បើ​ធៀប​នឹង​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​អ៊ីតាលី។ នៅពេលនោះ ហ្វ្លូរ៉ង់ ថ្វីដ្បិត​តែមាន​ឈ្មោះ​ជា​ “សាធារណរដ្ឋ” ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ត្រកូល ម៉េឌីស៊ីស ឬតាមភាសាអ៊ីតាលី​ថា ម៉េឌីឈី (Medici) ដែល​កាន់អំណាច​បន្ត​ត្រកូល​ពី​ឪពុក​ទៅកូន ប្រៀបដូចជា​របបរាជានិយម។ នៅ​ឆ្នាំ១៤៩៤ សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​បារាំង​ ដែល​ជា​មហាអំណាច​យោធា​ដ៏ធំមួយ​ប្រចាំតំបន់​នៅពេលនោះ បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​អ៊ីតាលី ដោយ​បាន​ផ្តួលរំលំ​បុរីរដ្ឋ​អ៊ីតាលី​ម្តងមួយៗ រហូត​ទៅដល់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដោយ​នៅទីនោះ ត្រកូល​ម៉េឌេស៊ី​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តួលរំលំ​ពី​អំណាច ហើយ​និរទេស​ចេញ​ពី​ស្រុក។ របបនយោបាយ​កូនកាត់ ពាក់កណ្តាល​សាធារណរដ្ឋ ពាក់កណ្តាល​រាជានិយម​របស់​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ត្រូវ​បាន​ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ​ថ្មីមួយ ដែលមាន​លក្ខណៈ​សេរី និង​បើក​ចំហ​ជាងមុន។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល បាន​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​អាជីព​ជា​អ្នក​នយោបាយ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដែល​ជា​ដំណាក់កាល​ទី២​នៃ​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​លោក។ ឈ្មោះ និង​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៤៩៨ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ជា​មន្រ្តី​ការទូត​ជាន់ខ្ពស់ នៃ​សាធារណរដ្ឋ​ហ្វ្លូរ៉ង់។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ នៅតែ​បន្ត​មាន​ចម្ងល់ថា តើ​មាន​ដំណើរដើមទង​យ៉ាងណា​ខ្លះ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​មាន​វ័យ​មិនដល់​ ៣០ឆ្នាំផង ហើយ​ជាពិសេស មិនមែន​ជា​​​អ្នក​មាន​បទពិសោធន៍​ និង​ប្រវត្តិការងារ​​ខាង​ការទូត​សោះ ស្រាប់តែ​ត្រូវ​គេតែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ខ្ពង់ខ្ពស់​បែបនេះ? ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែល​គេ​អាចដឹង​បាន​យ៉ាងច្បាស់ គឺ​ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​បំពេញ​មុខងារ​ជា​មន្រ្តីការទូត​ហ្វ្លូរ៉ង់​នេះបាន​យ៉ាង​ស្ទាត់ជំនាញ ហើយ​បាន​កាន់តំណែង​នេះ​ជាប់​បាន​រហូតដល់​ទៅ ១៤ឆ្នាំ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ១៤ឆ្នាំ​នេះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​​មិនត្រឹមតែ​បំពេញការងារ​ខាង​ការទូត​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត ក្នុង​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​កងទ័ព​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់​ផងដែរ។ ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​សាធារណរដ្ឋ​ហ្វ្លូរ៉ង់ ឈប់ពឹង​លើ​កងទ័ព​ស៊ីឈ្នួល ដើម្បី​​ការពារជាតិ តែត្រូវ​ងាក​មក​បង្កើត​កងទ័ព​ជាតិ​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯងវិញ។ ក្រោម​ការចាត់ចែង​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល កងទ័ព​ហ្វ្លូរ៉ង់​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​​កងទ័ព​ថ្មីនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ហ្វ្លូរ៉ង់​​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ១៥១២ សង្រ្គាមអ៊ីតាលី​បាន​ស្គាល់​នូវ​របត់ថ្មី ដោយ​កងទ័ព​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ដែល​មាន​ការគាំទ្រ​ពី​កងទ័ព​អេស្ប៉ាញ ក៏​បាន​ផ្តួលរំលំ​របបសាធារណរដ្ឋ​ ហើយ​បាន​វិលត្រឡប់​មក​កាន់អំណាច​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់វិញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥១៣ ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​ជាប់​សង្ស័យ​ថា​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​បង្កើតកងទ័ព ដើម្បី​តស៊ូ​ប្រឆាំង​នឹង​ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន ធ្វើ​ទារុណកម្ម​សួរចម្លើយ និង​​ជាប់​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ មុននឹង​ត្រូវ​បាន​ដោះលែង​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​និរទេស​ចេញ​ពី​ហ្វ្លូរ៉ង់ ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​អស់មួយជីវិត។ នេះ​គឺ​ជា​ដំណាក់​កាលទី៣​​នៃ​ដំណើរជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ វាជា​ដំណាក់កាល​ដ៏សែនដុនដាប​បំផុត នៅ​ក្នុង​អាជីព​នយោបាយ និង​ការទូត​របស់​លោក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា វា​គឺ​ជា​ដំណាក់កាល​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ជីវិត​និរទេស និង​ក្រៅឆាក​នយោបាយ​នោះហើយ ដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​ចំណាយពេល​សរសេរ​សៀវភៅជាច្រើន រួមមាន​ដូចជា​សៀវភៅ ស្តីពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម​សម័យ​បុរាណ, ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់, តម្រាពិជ័យសង្រ្គាម និង​ជាពិសេស គឺ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាបារាំង​ថា « Le Prince » (ដែល​អាចបកប្រែ​ជា​ខ្មែរ​ថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”) ដែល​ជា​សៀវភៅ​ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​ La Renaissance រហូត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​។ នៅ​ឆ្នាំ១៥២៦ ចំណុច​របត់​ថ្មីមួយទៀត​បាន​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់ ក៏ដូចជា នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សង្រ្គាម​អ៊ីតាលី​ឆាបឆេះ​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​ហ្វ្លូរ៉ង់ ដែល​បាន​និរទេស​ និង​ហាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល​មិន​ឲ្យ​ប្រឡូក​ក្នុង​នយោបាយ​ជាច្រើន​ឆ្នាំមកហើយ​នោះ ក៏​ស្រាប់តែ​មក​ពឹង​​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ឲ្យ​ជួយ​ផ្តល់​ប្រឹក្សា ក្នុងការ​​រៀបចំ​កម្លាំងទ័ព ព្រមទាំង​រៀបចំ​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ពង្រឹង​កំផែង​ការពារ​ហ្វ្លូរ៉ង់។ មួយឆ្នាំក្រោយមកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥២៧ ត្រកូល​ម៉េឌីស៊ីស​ក៏​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​អំណាច​សាជាថ្មី ហើយ​របបសាធារណរដ្ឋ​សេរី​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។ នៅ​ពេលនោះ ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​វិល​មក​កាន់​ហ្វ្លូរ៉ង់វិញ ដោយសង្ឃឹម​ថា នឹង​អាច​យក​តំណែង​ជា​មន្រ្តីការទូត​ជាន់ខ្ពស់ ដែល​លោក​ធ្លាប់​កាន់កាប់​កាល​ពីមុននោះមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ មកដល់​ហ្វហ្លូរ៉ង់​បានតែ​ប៉ុន្មាន​សប្តាហ៍ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ក៏​ធ្លាក់​ខ្លួនឈឺ ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅខែ​មិថុនា ឆ្នាំ១៥២៧ ក្នុង​វ័យ​ ៥៨ឆ្នាំ។ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល បាន​លាចាកលោក​នេះ​ទៅ ដោយ​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​កេរឈ្មោះ និង​ស្នាដៃ​​ដ៏​សំខាន់​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​ចម្រូងចម្រាស តែ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ដ៏ខ្លាំង និង​យូរអង្វែង​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ម៉ាគីយ៉ាវែល អ៊ីតាលី ក៏ដូចជា​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជាទូទៅ គឺ​សម្បូរ​ទៅដោយ​កូនរដ្ឋ​តូចៗ ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​ “បុរីរដ្ឋ” ហើយ​បុរីរដ្ឋ​អស់ទាំងនោះ​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របប​ពាក់កណ្តាល​រាជានិយម ពោលគឺ​ ការស្នងអំណាច​ត្រូវ​ធ្វើ​បន្ត​​នៅ​ក្នុង​ត្រកូល​ពី​ឪពុក​ទៅ​កូន ដូចជា​របបរាជានិយម​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំ​មិនមាន​ងារ​ជា “ព្រះមហាក្សត្រ” ​​ដូចជា​របបរាជានិយម​នោះទេ គឺ​មានងារ​ត្រឹមតែ​ជា « ព្រះអង្គម្ចាស់”។ គេ​ច្រើន​ហៅ​រដ្ឋ​ប្រភេទ​នេះ​ថា​ជា « ក្សត្រ​បុរី” ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ប្រភេទ​នេះ​មាន​នៅ​សេសសល់​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​ ដូចជា​ប្រទេស​ម៉ូណាកូ​ជាដើម ដែល​ជា​ក្សត្របុរី​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ត្បូង​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ព្រះអង្គម្ចាស់​អាល់ប៊ែរ។ ​លក្ខណៈសម្បត្តិ​នៃ​ប្រមុខដឹកនាំ​នៃ​ក្សត្រ​បុរី​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​សៀវភៅ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ដែល​មាន​ចំណង​ជើង​ជាភាសាបារាំង​ថា « Le Prince » ហើយ​ដែល​អាច​បកប្រែ​ជា​ខ្មែរ​ថា “ព្រះអង្គម្ចាស់”។ ជាទូទៅ នៅ​ពេល​ដែល​គេ​អាន​សៀវភៅ « Le Prince » មុននឹង​និយាយ​ទៅដល់​ខ្លឹមសារ គេ​ច្រើនតែ​នាំគ្នា​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ទៅ​លើ​លក្ខណៈពិសេស​នៃ​ទម្រង់​នៃ​ការ​សរសេរ។ ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​ធ្វើការ​ពន្យល់​ជាមុន​ថា អ្វី​ដែល​លោកសរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ « Le Prince » នេះ គឺ​ផ្អែក​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​សម័យកាល​មុនៗ​ផង ព្រមទាំង​បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បទពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ដែល​លោក​បាន​ឆ្លងកាត់ និង​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អាជីព​ជា​អ្នក​នយោបាយ និង​ការទូត​នៅ​ហ្វ្លូរ៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​សំណេរ​ទស្សវិជ្ជា​មុនៗ​ដែល​ច្រើន​សរសេរ​ជា​លក្ខណៈ​អក្សរសាស្រ្ត វែងអន្លាយ​ ហើយ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ទស្សនាទាន​អរូបិយ សៀវភៅ « Le Prince » ត្រូវ​បាន​ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេរ​​ដោយ​សាមញ្ញ​ ខ្លីៗ ក្នុងទម្រង់​ជា​ការ​ផ្តល់​គំនិត​សម្រាប់​យក​ទៅ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ គោលដៅ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​ តាមរយៈ​ការ​ចាប់ផ្តើម​ ​សៀវភៅ « Le Prince » ក្នុង​​បុព្វកថា ដែល​ធ្វើការ​​​ឧទ្ទិស​ខ្លឹមសារ​នៃ​សៀវភៅ​ ដោយ​ចំៗ​ឈ្មោះ​ចំពោះ​ព្រះអង្គម្ចាស់ ឡូរេនហ្សូ ដឺម៉េឌីស៊ីស ដែល​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ​របស់​ហ្វ្លូរ៉ង់។ សៀវភៅ​ដ៏ស្តើង​កម្រាស់​មិនដល់​១០០ទំព័រ​ផងនេះ​ត្រូវ​បាន​ចែកចេញ​ជា​ ២៦ជំពូក​ខ្លីៗ ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេររៀបរាប់​អំពី​គោលគំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ទម្រង់​នៃ​ក្សត្រ​បុរី អំពី​ប្រភេទ​កងទ័ព​ដែលក្សត្រ​បុរី​នីមួយៗ​ត្រូវ​មាន និង​ជាពិសេស គឺ​អំពី​​លក្ខណៈសម្បត្តិ និង​អាកប្បកិរិយា​​របស់​មេដឹកនាំ ពោលគឺ អ្វី​ដែល​មេដឹកនាំ​ត្រូវ​ធ្វើ​​ចាប់តាំង​ពី​ពេល​កំពុង​ស្វែងរក​អំណាច រហូត​ដល់​ពេល​ដែល​មាន​អំណាច​នៅ​ក្នុងដៃ​។ នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល ទទួលស្គាល់​ថា មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​មាន​គុណធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ​ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​​ត្រូវតែ​ហ៊ាន​បោះបង់​គុណធម៌​នេះ​ចោល​ប្រសិនបើ​ចាំបាច់។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​លើកឡើង​ថា ទម្រង់​រដ្ឋ​ដែល​អាច​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​​ធ្វើការ​ប្រកប​ដោយ​គុណធម៌​នោះ គឺ​មានតែ​ក្នុង​ការ​ស្រមើស្រមៃ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រីឯ​នៅ​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​បោះបង់​គុណធម៌ចោល។ ចេញ​ពី​ការ​យល់ឃើញ​បែបនេះ ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​អំពី​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ ដែល​មេដឹកនាំ​នីមួយៗ​ត្រូវ​មាន ហើយ​ដែល​ភាគច្រើន គឺ​ជា​លក្ខណៈសម្បត្តិ​នៃ​មេដឹកនាំ​ដែល​ខ្វះ​គុណធម៌។ ជាអាទិ៍ ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​សរសរថា មេដឹកនាំ​​ដែល​ឆ្លាតវៃ​គួរ​មាន​ចិត្ត​កំណាញ់​ ជាជាង​ចិត្ត​សប្បុរស​ជ្រុល ពីព្រោះ​ថា ការ​មាន​ចិត្ត​សប្បុរស​ជ្រុលហួសហេតុ​ចំពោះ​ប្រជាជន វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​លោភចង់​បាន​កាន់តែ​ច្រើន ហើយ​ការ​ផ្តល់​ទៅ​តាម​ការ​ចង់បាន​ឥតឈប់​របស់​ប្រជាជន​ វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋ​ត្រូវ​អស់​ធនធាន ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​រដ្ឋ​ត្រូវ​ដំឡើង​ពន្ធ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ស្អប់​មេដឹកនាំ​នោះទៅវិញ។ ទាក់ទង​នឹង​សំណួរ​ថា ​តើ​មេដឹកនាំ​គួរ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់​ ឬ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច ម៉ាគីយ៉ាវែល​​បាន​លើកឡើង​ថា វា​ជា​ការ​ប្រពៃណាស់​ប្រសិន​បើ​មេដឹកនាំ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់​ផង និង​ខ្លាចផង។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ការពិត​ជាក់ស្តែង នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​បាន ដូច្នេះ បើ​សិន​ជា​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ជ្រើសរើស​ មេដឹកនាំ​គួរតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច ជាជាង​ឲ្យ​គេ​ស្រឡាញ់ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ឆ្លងកាត់​បញ្ហាស្មុគស្មាញ ឬ​ពេល​មាន​វិវាទ ការភ័យខ្លាច​នឹង​នៅតែ​មាន រីឯ​ក្តីស្រឡាញ់​មិន​ប្រាកដ​ថា​អាច​នៅ​ស្ថិតស្ថេរ​បាន​នោះទេ។ ទោះជា​យ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​ក៏​បាន​លើកឡើង​ផងដែរ​ថា មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ​មិនធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​ជ្រុលហួសហេតុ រហូត​ដល់​ឲ្យ​គេ​ស្អប់​នោះទេ។ ទាក់ទង​នឹង​ពាក្យ​សន្យាវិញ ម៉ាគីយ៉ាវែល​យល់ថា មេដឹកនាំ​គួរតែ​គោរព​ពាក្យ​សន្យា​របស់​ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បើ​សិន​ជា​ការ​គោរព​ពាក្យសន្យា​នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះពាល់​ដល់​ប្រយោជន៍​របស់​ខ្លួន មេដឹកនាំ​ត្រូវចេះ​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា។ ទោះជាយ៉ាងណា ម៉ាគីយ៉ាវែល​បាន​លើកឡើង​ថា មេដឹកនាំ​ដែល​ក្បត់ពាក្យ​សន្យា​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​លែង​ទុកចិត្ត ដូច្នេះ ការក្បត់​ពាក្យ​សន្យា​នេះគួរធ្វើ​ឡើង​តែ​ក្នុង​ករណី​ចាំបាច់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត បើទោះបីជា​ត្រូវ​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា​​ក៏​ដោយ មេដឹកនាំ​ត្រូវតែ​ចេះ​រក​វិធី​ ដើម្បី​លាក់បាំង ឬ​បង្វែង​ដាន​កុំ​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា​ខ្លួន​ក្បត់​ពាក្យ​សន្យា។ និយាយ​ជា​រួម គឺ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​ល្បិចកល។ តាមការពិត ការចេះប្រើ​ល្បិចកល​បោកបញ្ឆោត គឺ​ជា​លក្ខណៈសម្បត្តិ​ដ៏​ចម្បង​របស់​មេដឹកនាំ តាម​គោលគំនិត​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សូម្បីតែ​​សកម្មភាពអគុណធម៌ ដែល​​ម៉ាគីយ៉ាវែល​យល់​ថា​មេដឹកនាំ​ត្រូវ​មាន​នោះ ក៏​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ដោយ​ចេះប្រើ​ល្បិចកល​​ដែរ ពោលគឺ ត្រូវចេះ​ធ្វើ​សកម្មភាព​អគុណធម៌ តែ​រកវិធី​លាក់បាំង ឬ​បង្វែងដាន​ឲ្យ​គេជឿ​ថា​ខ្លួន​មាន​គុណធម៌។ ជាទូទៅ គេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​ការ​សង្ខេប​នូវ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែលថា មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ គឺ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​កម្លាំង​បាយ​ដូចជា​សត្វតោ ហើយ​ត្រូវចេះ​ប្រើ​ល្បិចកល​ដូចជា​សត្វកញ្ជ្រោង។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​បែបនេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ខ្លះ​រិះគន់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ថា​ជា​គ្រូ​ដែល​បង្រៀន​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ខូច (Enseignant du mal/Teacher of Evil)។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​នាំគ្នា​បកស្រាយ​ថា អ្វីដែល​ម៉ាគីយ៉ាវែល​សរសេរ​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​សរសេរ​តាមបែប​ចំអក​តែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​របៀបដឹកនាំ​តាមបែបផ្តាច់ការ​ឃោរឃៅ ដែល​​មិនត្រូវ​យក​គំរូតាម។ ទោះបីជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​នៅតែ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ « Le Prince » គឺ​ជា​សៀវភៅ​​ដ៏​សំខាន់​មួយនៅ​ក្នុង​កម្មវិធី​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ ជាពិសេស នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច។ ចំណែក​ឯ​ក្នុង​ការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែងវិញ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល​ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មិនតិចដែរ ចំពោះ​មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ម៉ាគីយ៉ាវែល ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ អំពី​លក្ខណៈសម្បត្តិ​មេដឹកនាំ​តាមបែប​តោ​និង​កញ្ជ្រោង តែ​នៅមាន​ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងផងដែរនោះ ជាពិសេស នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច គឺ​ទាក់ទង​នឹង​លក្ខណៈសម្បត្តិ​របស់​មន្រ្តី ដែល​មេដឹកនាំ​ត្រូវមាន។ យោងតាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល មេដឹកនាំ​ដែល​ឆ្លាតវៃ គឺ​ត្រូវចេះ​ជ្រើសរើស​មន្រ្តី ឬទីប្រឹក្សា​ដ៏ល្អ​ឲ្យ​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន ហើយ​មន្រ្តី​ល្អ បើតាម​ម៉ាគីយ៉ាវែល គឺ​មិនមែន​​​មន្រ្តី​ដែល​ចេះតែចាំលើកជើង​​បញ្ចើចបញ្ចើ​មេដឹកនាំ​នោះទេ៕ =='''ថូម៉ាស់ ហបស៍ (១៥៨៨-១៦៧៩)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Thomas]] ថូម៉ាស់ ហបស៍ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​ល្បីៗ​ នៅ​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប រួមជាមួយ​នឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu), ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (Jean-Jacques Rousseau)... ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​របស់​ថូមាស់ ហបស៍ គឺ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Léviathan” ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នាំទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social)។ កិច្ចសន្យា​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍ កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែមេសា ឆ្នាំ១៥៨៨ នៅ​ក្រុង​តូចមួយ ស្ថិតនៅចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងលិច​ទីក្រុង​ឡុងដ៍​ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ គេ​ដឹងតិចតួចណាស់ អំពី​ដំណើរជីវិត​ពី​កុមារភាព​របស់ហបស៍ ដោយ​គេ​គ្រាន់តែ​ដឹង​ថា ឪពុក​របស់​​ហបស៍ គឺ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ ក្រោយ​ពី​មាន​ជម្លោះ​ជាមួយ​បុព្វជិត​ផ្សេងទៀត រហូត​ដល់​មាន​ការ​វាយតប់គ្នា​ ឪពុក​របស់​ហបស៍​ក៏​បាន​រត់គេចខ្លួន​ចោល​ផ្ទះ​សម្បែង ដោយ​ទុក​ហបស៍​​ឲ្យ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកធំ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ទទួល​បាន​នូវ​ការ​អប់រំ រហូតដល់ថ្នាក់​ឧត្តមសិក្សា ដោយ​បាន​បញ្ចប់​ថ្នាក់​បរិញ្ញាប័ត្រ​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វត (Oxford)។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា ហបស៍​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើការ​ឲ្យ​ត្រកូល​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​តាមរយៈ​ការងារ​នេះ​ហើយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​​ហបស៍​​បង្កើត​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធិ​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​គាំទ្រ​រាជានិយម​អង់គ្លេស។ ហបស៍​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​មាន​គំនិត​ទោរទន់​ទៅ​​ខាង​រាជានិយមផងដែរ ហើយ​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ទាំងទៅលើ​គោលគំនិត និង​ដំណើរជីវិត​​របស់​ហបស៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អង់គ្លេស​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​វិបត្តិ​នយោបាយ​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ជម្លោះ​ រវាង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម និង​ក្រុម​អ្នក​សភា​និយម។ នៅ​ពេលនោះ ហបស៍​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ ដែលមាន​ខ្លឹមសារ​គាំទ្រ​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស។ សៀវភៅនេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សាធារណៈនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារ​សៀវភៅ​​ត្រូវ​បាន​ក្រុមរាជានិយម​លើក​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជាសំអាង នៅ​ក្នុង​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា​ ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​សភា​និយម។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤០ នៅ​ពេល​ដែល​មើលឃើញ​ថា អំណាច​របស់​សភា​អង់គ្លេស​ចាប់ផ្តើម​កើនឡើងខ្លាំង ហើយសៀវភៅ​ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​ការពារ​អំណាច​របស់​ស្តេច​​ក៏​ត្រូវ​បាន​លេចធ្លាយ​ជា​សាធារណៈ ហបស៍​ក៏​បាន​រត់​​ភៀសខ្លួន​​ទៅ​ប៉ារីស ហើយ​រស់នៅ​ទីនោះ​អស់រយៈពេល ១១ឆ្នាំ គឺ​រហូត​ដល់​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ១៦៥១។ កាលពី​ពីដំបូងឡើយ ហបស៍​​បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​​​ទៅលើ​ផ្នែក​រូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ លោក​បាន​បង្វែរ​ចំណាប់អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​វិញ ហើយ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា ជាពិសេស ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ពេល​ដែល​ហបស៍​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ រស់នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ នៅ​ប៉ារីស ហបស៍​បាន​ចូលរួម​​ជា​ប្រចាំ​ក្នុង​ការ​ជជែកដេញដោលគ្នា​ជាក្រុម រួម​ជាមួយ​នឹង​​ទស្សនវិទូ​ផ្សេងទៀត ហើយ​​នៅ​ក្នុង​ការសិក្សា​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​នេះ ហបស៍​បាន​ផ្តោត​គំនិត​ជាពិសេស​ទៅលើ​សភាព​របស់​មនុស្ស​ពី​ធម្មជាតិ (State of nature/Etat de nature) ពោលគឺ មុនពេល​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​រស់នៅ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។ នៅ​ឆ្នាំ១៦៤២ នៅ​ក្នុង​ពេល​កំពុង​រស់នៅ​ភៀសខ្លួន​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ហបស៍​បាន​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា “ស្តីពី​ពលរដ្ឋ” (ចំណងជើង​តាម​ភាសាឡាតាំងថា “De Cive”) ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដំបូង​បង្អស់​របស់​លោក ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហបស៍​បាន​ចំណាយពេល​​នោះ សរសេរ​សៀវភៅ​​​មួយ​ទៀត គឺ​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Léviathan” ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សៀវភៅ​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏​​សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមជាមួយ​នឹង​សៀវភៅ “Le Prince” របស់​នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល។ សៀវភៅ “Léviathan” ត្រូវ​បាន​ហបស៍​សរសេរ​ចប់សព្វគ្រប់ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥១។ ក្នុង​ឆ្នាំ​ជាមួយគ្នា​នោះ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បញ្ចប់ ដោយ​ក្រុម​សភា​និយម​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ​លើ​រាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស​ត្រូវបាន​គេ​ប្រហារ​ជីវិត ហើយ​របបសាធារណរដ្ឋ​មួយ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ អូលីវ័រ ក្រមវែល (Oliver Cromwell)។ នៅឯ​ទីក្រុង​ប៉ារីស​ឯណោះវិញ ហបស៍​ដែល​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើការ​រិះគន់​ខ្លាំងៗ​ទៅលើ​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​រហូត​រិះគន់​ទៅដល់​​អំណាច​របស់​សម្តេច​ប៉ាបផងនោះ ក៏​​ចាប់ផ្តើម​មាន​ការ​ប្រឈមមុខ​​ខ្លាំង​ជាមួយ​នឹង​អាជ្ញាធរ​បារាំង។ ហបស៍​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​ចាកចេញ​ពី​ប៉ារីស ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេសវិញ ដោយ​សុខចិត្ត​ដាក់​ខ្លួន​​ក្រោម​អំណាច​របស់​របបដឹកនាំ​ថ្មី។ ពេល​វិលត្រឡប់​ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស​វិញ ហបស៍​មិន​ត្រូវ​បាន​របបដឹកនាំ​ថ្មី​ចាប់ទោស​អូសដំណើរ ដោយសារ​តែ​គោលគំនិត​ការពារ​រាជានិយម​របស់​លោក​កាល​ពីមុន​នោះទេ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៦៥៨ មេដឹកនាំផ្តាច់ការ​អង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល បាន​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក របបរាជានិយម​អង់គ្លេស​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ឆ្នាំ១៦៦៦ សភា​អង់គ្លេស​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មីមួយ ដែល​កំណត់​ពី​ការ​ដាក់ទោស​ដល់​អ្នក​ដែល​ប្រមាថ​សាសនា ហើយ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​សៀវភៅ​ “Léviathan” របស់​ហបស៍​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ខ្លឹមសារ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ហបស៍​ធ្លាប់​មាន​គោលជំហរ​គាំទ្រ​រាជានិយម​អង់គ្លេស ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​ដែល​គ្រងរាជ្យ​នៅ​អង់គ្លេស​នៅ​ពេលនោះ​ក៏​ចូលចិត្ត​ហបស៍ ទើប​លោក​​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់ទោស​ពី​​បទប្រមាថ​សាសនា​។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅ​របស់​លោក​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ចែកចាយ​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អង់គ្លេស ហើយ​ហបស៍​ក៏​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ហាមឃាត់​​មិនឲ្យ​​បោះពុម្ពផ្សាយ​សៀវភៅ​ថ្មី​ណាមួយ​ផ្សេងទៀត​ទាំងអស់​ ដែល​និយាយ​ពី​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ដូចជា អំពី​​មនុស្សសាស្រ្ត​ជាទូទៅ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចំណាយ​ពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ១០ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក​ធ្វើការ​បកប្រែ​សៀវភៅ​រឿងទេវកថា​ជាច្រើន​ក្បាល ព្រមទាំង​សរសេរ​ពី​​ប្រវត្តិរូបផ្ទាល់ខ្លួន​របស់​លោក។ ហបស៍​​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​ នៅថ្ងៃទី៤ ខែធ្នូឆ្នាំ១៦៧៩ ក្នុងវ័យ ៩១ឆ្នាំ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ស្នាដៃ ដែល​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ទៅដល់​​ទស្សនវិទូ​ជំនាន់ក្រោយ ជាពិសេស គឺ ចន ឡក និង​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ៕ “Léviathan” គឺ​ជា​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ សរសេរ​អំពី​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​សហគមន៍ និង​រដ្ឋ ជាពិសេស អំពី​ចំណងទាក់ទង​រវាង​បុគ្គល និង​រដ្ឋ ទៅតាម​​ទ្រឹស្តី ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat social/Social contract)។ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​ជុំវិញ​សំណួរគន្លឹះៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន​ដូចជា​ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​មនុស្ស​ត្រូវការ​បង្កើត​រដ្ឋ ? ហេតុអ្វី​ប្រជាជន​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាចរដ្ឋ ? តើ​អ្វីទៅ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ធម្មនុរូបភាព​អំណាច​របស់​រដ្ឋ ? តើ​អំណាច​របស់​រដ្ឋ​មាន​ដែនកំណត់​ត្រឹមណា? ឬ​ថា តើ​ប្រជាជន​ត្រូវ​ស្តាប់បង្គាប់​មេដឹកនាំ​រហូត​ដល់​ត្រឹមកម្រិតណា? ដើម្បី​ឆ្លើយ​ទៅនឹង​សំណួរ​អស់ទាំងនេះ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ចាប់ផ្តើម​ទឡ្ហីករណ៍​របស់​លោក​ចេញ​ពី​ចំណុច​សំខាន់​មួយ គឺ​សភាព​របស់​មនុស្ស​នៅ​ពេល​ដែល​មិនទាន់​មាន​រដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស” (Etat de nature/State of nature)។ គេ​នៅចាំបានថា នៅ​ប្រមាណ​ជា​ជិតពីរពាន់​ឆ្នាំ​មុន​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ក៏​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ពី​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​នេះដែរ គឺ​អារីស្តូត ដែល​លើកឡើងថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​គឺ​​ត្រូវ​ផ្សាភ្ជាប់​ដោយ​មិន​អាច​កាត់ផ្តាច់បាន​ពី​​​នយោបាយ ឬតាមភាសាបារាំងថា « L’homme est un animal politique »។ យោងតាម​អារីស្តូត ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​កើតមក​សម្រាប់​តែ​​រស់នៅ​ជុំគ្នា​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។ ថូម៉ាស់ ហបស៍​វិញ​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ​ស្រឡះ។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ មនុស្ស​កើតមក​មិនមែន​ដើម្បី​រស់នៅ​ជាមួយគ្នា​ជា​សហគមន៍​នោះទេ។ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ជម្លោះ​ជាប់ជាប្រចាំ នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាពមួយ​ដែល​ថូម៉ាស ហបស៍ ឲ្យឈ្មោះ​ថា « ស្ថានភាព​ដែល​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ធ្វើ​សង្រ្គាមទល់​នឹង​មនុស្ស​​គ្រប់គ្នាផ្សេងទៀត » (la guerre de tous contre tous/the war of all against all)។ ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ឃើញ​ថា ដើម្បី​ចេញផុត​ពី​ស្ថានភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជា​ប្រចាំ មនុស្ស​ចាំបាច់ត្រូវតែ​បោះបង់ចោល​សភាពធម្មជាតិ​របស់ខ្លួន ហើយ​​ព្រមព្រៀងគ្នា​ ​​ដាក់ខ្លួនក្រោម​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​នៃ​សហគមន៍​មួយ ដែលគេហៅថា “រដ្ឋ”។ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះហើយ ដែល​ក្រោយមក​ត្រូវ​បាន​ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីមួយរូបទៀត គឺ​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” តាម​ភាសាបារាំងថា “Contrat social”។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​ថូម៉ាស ហបស៍ មនុស្សម្នាក់ៗ​សុខចិត្ត​លះបង់​នូវ​សេរីភាព​ពីធម្មជាតិ​របស់ខ្លួន (ជាសេរីភាព​ដ៏ពេញលេញ​ដោយគ្មាន​អ្នកណាត្រួតត្រា តែ​ជា​សេរីភាព​ដាច់ពីគ្នារៀងៗខ្លួន ដែល​បង្កើត​ជា​ស្ថានភាព​អនាធិបតេយ្យ) ជាថ្នូរ​នឹង​ការទទួលបាន​នូវការ​ធានា​សុវត្ថិភាព ពី​សំណាក់​តួអង្គទីបី គឺមេដឹកនាំរដ្ឋ។ គេ​អាច​និយាយ​ដោយ​សាមញ្ញ​ងាយយល់ថា នៅ​ក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” នេះ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​សន្យាថា “ប្រសិនបើ​អ្នក​ផ្សេងទៀត​សុខចិត្ត​ធ្វើ​ដូចគ្នា ខ្ញុំ​នឹង​សុខចិត្ត​ផ្ទេរសិទ្ធិ​សេរីភាព​ក្នុងការ​ត្រួតត្រាខ្លួនឯង​ឲ្យ​ទៅ​ភាគី​ទីបី​ (មេដឹកនាំរដ្ឋ) ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​ជំនួស ដើម្បី​អាច​ធានា​នូវ​សុវត្ថិភាព និង​សណ្តាប់ធ្នាប់​រួម ហើយ​បញ្ចៀស​នូវ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ទូទៅ​និង​អចិន្រ្តៃយ៍ ដែល​មាន​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស”។ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​លក្ខណៈពិសេស​មួយ ដែល​គេ​តែងតែ​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់ គឺ​តួនាទី​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ “កិច្ចសន្យាសង្គម” គឺ​ធ្វើឡើង​តែ​រវាង​ប្រជាជន​ និង​ប្រជាជន​គ្នាឯងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​រដ្ឋាភិបាល ឬ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋវិញ គឺ​មិនមែន​ជា​ភាគី​នៅ​ក្នុង​កិច្ចសន្យានេះទេ ដែល​មានន័យថា មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ទទួល​បាន​នូវ​សិទ្ធិ​ក្នុងការគ្រប់គ្រង​ដែល​ផ្តល់​ដោយ​​ប្រជាជន តែ​គ្មាន​ជាប់កាតព្វកិច្ច​អ្វី​តបទៅវិញ​ទាំងអស់។ ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ថូម៉ាស់ ហបស៍ យល់ថា សិទ្ធិអំណាច​ក្នុងការ​ត្រួតត្រា ដែល​បុគ្គលនីមួយៗ​ព្រមព្រៀងគ្នា​ផ្ទេរ​ទៅ​ឲ្យ​​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ហើយ គឺ​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ជា​រៀងរហូត ហើ​យ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អាច​ប្រើ​សិទ្ធិអំណាច​នេះ​​ទៅតាម​ចិត្តចង់៖ មេដឹកនាំរដ្ឋ​ គឺ​ជា​អ្នកមាន​អំណាច​កំពូល​ខាង​កងទ័ព, ​អ្នក​កំណត់​ថា​តើ​អ្នកណា​មាន​កម្មសិទ្ធិ​លើ​អ្វី, អ្នកណា​អាច​កាន់មុខតំណែងអ្វី, ទង្វើ​បែបណា​ត្រូវ​ចាត់ទុកថា​ជា​បទល្មើស, សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រូវ​ចាត់ចែង​យ៉ាងដូចម្តេច... ។ល។ និង ។ល។ យោងតាម​ថូម៉ាស ហបស៍ មេដឹកនាំ​អាច​នឹង​ធ្វើ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខ្លះ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​មិន​សប្បាយចិត្ត ឬ​ជា​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខុសឆ្គង ហើយ​នយោបាយ​ ឬ​ច្បាប់ខ្លះ​អាច​​មាន​ភាព​អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ប្រជាជន​នៅតែ​ត្រូវ​ដាក់​ខ្លួន​នៅ​ក្រោម​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំរដ្ឋ​ដដែល លើកលែងតែ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋនោះ​អសមត្ថភាព​ខ្លាំងមែនទែន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ថានភាព​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សភា​ពអនាធិបតេយ្យ អាក្រក់​ជាង​កាល​ពី​ពេល​មុន​បង្កើតរដ្ឋ​ទៅទៀត។ តាមរយៈ​ទស្សនាទាន​នៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”​ បែបនេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​គោលគំនិត​ទោរទន់​ទៅរក​របៀបដឹកនាំ​​តាមបែប​រាជានិយមផ្តាច់ការ ដោយ​គាំទ្រ​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​តទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​សភានិយម ក្នុង​សង្រ្គាមស៊ីវិល​អង់គ្លេស។ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ គេនៅតែ​ចាត់ទុក​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ថា ជា​ឫសគល់​ដ៏ចម្បងមួយ នៃ​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​ទស្សនវិទូ​ក្រោយៗមកទៀត រួមមាន​ដូចជា ចន ឡក និង​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ជាដើម។ ជាការពិតណាស់​ថា ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​​ ចន ឡក ឬ​របស់​ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មាន​ចំណុច​ខុសប្លែកច្រើន​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ចេញ​ពី​​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​ ថូម៉ាស់ ហបស៍ ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាង​សម្បើម​ផងដែរ ទៅលើ​ការ​សិក្សា​ក្នុងផ្នែកមួយទៀត គឺ​នីតិអន្តរជាតិ និង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ។ យោងតាម ថូម៉ាស់ ហបស៍ រដ្ឋ​ ក៏មាន​ “សភាព​ធម្មជាតិ” (Etat de nature/State of nature) ដូចគ្នាទៅនឹង​មនុស្ស​ដែរ។ មនុស្ស ទៅតាម​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន​មុន​ពេល​បង្កើត​រដ្ឋ ​មានលក្ខណៈ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង​យ៉ាងណា រដ្ឋ​​ក៏​មាន​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​ខ្លួន​បែបនោះដែរ។ ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ រដ្ឋនីមួយៗ​​សុទ្ធតែ​ជា​រដ្ឋ​អធិបតេយ្យ ដែល​មាន​អំណាច​កំពូល​រៀងៗខ្លួន គ្មាន​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” រវាងគ្នា ហើយ​​គ្មាន​អំណាច​​​​អ្វី​ត្រួតពីលើ​រដ្ឋ​ ដូច្នេះ ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ គឺ​ត្រូវ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង “សភាព​ធម្មជាតិ” ជាប់ជា​ប្រចាំ។ ទស្សនវិជ្ជា​នេះហើយ ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ដ៏សំខាន់​ នៃ “ទ្រឹស្តីប្រាកដនិយម” (Réalisme)​ ដែល​​ទ្រឹស្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​​​មួយ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​​រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''ចន ឡក ​(១៦៣២-១៧០៤)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|jonlock]] ចន ឡក គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​អង់គ្លេស​ដូច​ថូម៉ាស់ ហបស៍​ដែរ ហើយ​ចន ឡក ថ្វីដ្បិតតែ​កើតក្រោយ​ថូម៉ាស់ ហបស៍មួយ​ជំនាន់ តែ​អ្នក​ទាំងពីររស់នៅ​ក្នុង​យុគសម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឆ្លងកាត់​បរិបទ​នយោបាយ​ស្រដៀងគ្នា គឺ​សង្រ្គាមស៊ីវិល រវាង​ក្រុម​អ្នក​សភានិយម និង​អ្នក​រាជានិយម​អង់គ្លេស។ ចន ឡក និង​ថូម៉ាស់ ហបស៍ គឺ​ជា​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ ដែល​សិក្សា​លើ​ប្រធានបទ​ដូចគ្នា គឺ​ “សភាពធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស” និង ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ទាំងពីរ​មាន​ទស្សនៈផ្ទុយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​នៅ​ទី​ចុង​បំផុត ទ្រឹស្តី​របស់​ទស្សនវិទូ​ទាំងពីរ​រូបនេះ បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទ្រឹស្តី​ធំៗ​ពីរ​ផ្ទុយគ្នា គឺ​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​​ទ្រឹស្តី “ប្រាកដនិយម” (Réalisme) ចំណែក​ចន ឡក ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទ្រឹស្តី “សេរីនិយម” (Libéralisme)។ ចន ឡក កើត​នៅ​ថ្ងៃទី២៩ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៦៣២។ នៅពេល​ដែល​ចន ឡក កើត ថូម៉ាស់ ហបស៍ មាន​វ័យ​ ៤៤ឆ្នាំ ហើយ​ស្រុក​កំណើត​របស់​ចន ឡក ស្ថិត​​នៅ​ចម្ងាយ​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ប៉ុណ្ណោះ ពី​ស្រុក​កំណើត​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ឪពុក​របស់​ចន ឡក គឺ​ជា​មេធាវី​ ហើយ​បាន​ចូល​បម្រើ​ការ​ជា​នាយទាហាន​មួយរូប នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អង់គ្លេស ដោយ​ឈរ​នៅ​ខាង​ក្រុម​សភា​និយម។ ក្រោយ​មក ចន ឡក ផ្ទាល់ ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​គាំទ្រ​ក្រុម​សភា​និយម​នេះដែរ ពោលគឺ ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី ថូម៉ាស់ ហបស៍ ដែល​គាំទ្រ​ក្រុម​រាជានិយម។ ចន ឡក បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​ពី​សាលា​ដ៏ល្បីល្បាញមួយ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ រួចហើយ​បាន​បន្ត​ការ​សិក្សា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏​កាន់តែ​ល្បីល្បាញ​មួយ​ទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វត (Oxford) ដោយ​នៅពេលនោះ ចន ឡក ចាប់យក​ជំនាញ​ជា​វេជ្ជបណ្ឌិត។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា ចន ឡក បាន​ចូល​ធ្វើការ​ជា​គ្រូពេទ្យ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​អ្នក​នយោបាយ​អង់គ្លេស​​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​នៅពេលនោះ គឺ​អង់តូនី អាស្ហ្លី ឃូភ័រ (Anthony Ashley Cooper) ហើយ​ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ដោយ​កាត់ខ្លី ទៅតាម​គោរមងារ​របស់​លោកថា ឡដ អាស្ហ្លី (Lord Ashley)។ ទំនាក់ទំនង រវាង​ចន ឡក និង​ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​មិនស្ថិត​ត្រឹម​​​កម្រិត​ជា​ចៅហ្វាយនាយ និង​កូនចៅ ឬ​អ្នក​ជំងឺ និង​គ្រូពេទ្យ​នោះទេ ប៉ុន្តែ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ជា​មិត្តភាព​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធិ​បំផុត ដែល​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ២០ឆ្នាំ ពោលគឺ រហូតដល់​ពេល​ដែល​ឡដ អាស្ហ្លី ទទួល​មរណភាព។ គេដឹង​ថា ចន ឡក ធ្លាប់បាន​ប្រើ​ជំនាញ​ជា​គ្រូពេទ្យ​របស់​លោក ជួយ​សង្រ្គោះ​ជីវិត​របស់​ឡដ អាស្ហ្លី ពី​ជំងឺ​ថ្លើម​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អ្នក​ទាំងពីរ​កាន់តែ​ស្អិតល្មួត​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គោលគំនិត​ស្រដៀងគ្នា​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ។ ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​ជា​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្រុម​សភា​និយម តែ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា គឺ​ក៏​ជា​អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​មាន​ទំនាក់ទំនង​ល្អ​ជាមួយ​នឹង​ក្រុម​រាជានិយម។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំផ្តាច់ការ​អង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល ទទួល​មរណភាព គឺ​ឡដ អាស្ហ្លី ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់​ក្នុងការស្តារ​របបរាជានិយម ហើយ​នាំ​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស​ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​វិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្រោម​របបរាជានិយម​ថ្មី​នេះ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ឲ្យ​កាន់តំណែង​ខ្ពស់ ហើយ​រហូ​តបាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ប្រធាន​ក្រុមទីប្រឹក្សា​ព្រះមហាក្សត្រ។ បើ​និយាយ​ពី​គំនិតនយោបាយ​វិញ ឡដ អាស្ហ្លី មិនចូលចិត្ត​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដែល​អង់គ្លេស​មាន​ពីមុន ហើយ​ក៏​មិនចូលចិត្ត​របបសាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​តាមបែប​អូលីវ័រ ក្រមវែល ដែល​បង្កើតឡើង​ក្រោយ​ការ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយមនោះដែរ។ ឡដ អាស្ហ្លី គឺ​ជា​អ្នក​គាំទ្រ​ឲ្យ​មាន​របបដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ដែល​សភា​មាន​តួនាទី​សំខាន់ ហើយ​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​ពលរដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​ធានា។ គោលគំនិត​បែបនេះ គឺ​ត្រូវគ្នា​ទៅនឹង​គោលគំនិត​របស់ ចន ឡក។ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​រយៈពេលជិត ២០ឆ្នាំ ចាប់តាំង​ពី​បាន​ស្គាល់​ ឡដ អាស្ហ្លី ដំណើរជីវិត​របស់​ចន ឡក បាន​ផ្សារភ្ជាប់​​យ៉ាងស្អិត​ជាមួយ​នឹងភាពឡើងចុះ នៃ​​អាជីព​នយោបាយ​របស់ ឡដ អាស្ហ្លី។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​អាជីព​នយោបាយ​របស់​ ឡដ អាស្ហ្លី កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​រុងរឿង ដំណើរជីវិត​របស់​ចន ឡក ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ទៅតាម​ចៅហ្វាយនាយ​របស់ខ្លួន​ដែរ ហើយ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចន ឡក បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​របស់​លោក ផ្តោត​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​​មិនត្រឹមតែ​ទៅលើ​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ទៅលើ​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ។ ចន ឡក ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិត្យសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៨ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​ស្គាល់ និង​ក្លាយ​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏​ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិត្យសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បួនឆ្នាំក្រោយ​ ចន ឡក (ឆ្នាំ១៦៧២)។ នៅ​ឆ្នាំ១៦៧៩ ឡដ អាស្ហ្លី ដែល​ជា​អ្នក​កាន់​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​ប្រូតេស្តង់ បាន​ធ្វើ​ជា​មេគំនិត​រៀបចំ​ទាមទារ​ឲ្យ​​តាក់តែង​​​ច្បាប់​មួយ ដើម្បី​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ដែល​កាន់និកាយ​កាតូលិក អាច​ឡើង​ស្នងរាជបល្ល័ង្ក។ គម្រោងការណ៍​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៦៨១ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវ​បាន​គេ​ដកតំណែង ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ចោទប្រកាន់​ពីបទក្បត់ជាតិ។ ឡដ អាស្ហ្លី ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ហូឡង់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៣។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ ចន ឡក ដែល​ត្រូវ​រស់​នៅ​ក្រោម​ការ​តាមឃ្លាំមើល​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ពី​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​សម្រេច​​​រត់ភៀសខ្លួន​ទៅប្រទេស​ហូឡង់​ដែរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ចន ឡក បាន​ចំណាយ​ពេល​សរសេរ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ​របស់​លោក ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ។ ចន ឡក រស់នៅ​និរទេស​ខ្លួន នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ហូឡង់​អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ ​រហូត​ទាល់​តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែលមាន​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​ព្រះមហាក្សត្រ​កាតូលិក​នៅ​អង់គ្លេស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ព្រះមហាក្សត្រ​ប្រូតេស្តង់ នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៨ ទើប​ចន ឡក វិលត្រឡប់​ចូល​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ។ ចន ឡក បាន​ចំណាយពេល​ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយ​ដែល​នៅសេសសល់​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក សរសេរសៀវភៅ​ជាច្រើន​ទៀត ស្តីពី​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ព្រមទាំង​បាន​ចូលរួម​យ៉ាង​សកម្ម នៅ​ក្នុងការ​រៀបចំ​តាក់តែង​​ច្បាប់​ធម្មនុញ្ញ​អង់គ្លេស ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “Bill of Rights” (១៦៨៩) ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ មាន​ចែង​ដាក់កម្រិត​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​, កំណត់​ពី​សិទ្ធិអំណាច​របស់​សភា ព្រមទាំង​អំពី​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់ប្រជា​ពលរដ្ឋ។ “Bill of Rights” នេះហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​កំណត់​ថា​ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ​នៅ​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​ក្លាយ​ជា​គំរូ​ទៅដល់​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងៗ​ទៀត​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ចន ឡក ទទួល​មរណភាព​ នៅ​ថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៧០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់​លោក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​ចំនួនពីរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩៕ '''ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​របស់​ចន ឡក''' ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​របស់​ចន ឡក គឺ​មាន​សរសេរ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​អង់គ្លេសថា “Two Treatises of Government” ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ ចន ឡក សរសេរ​អំពី​គោលគំនិតសំខាន់ៗ​របស់​លោក ទាក់ទង​នឹង​​ប្រភព​នៃ​ធម្មានុរូបភាព​របស់​រដ្ឋ និង​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ។ ខ្សែសង្វាក់​នៃ​ទឡ្ហីករណ៍​​របស់​ ចន ឡក ចំពោះ​បញ្ហា​នេះ គឺ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ថូម៉ាស់ ហបស៍​ដែរ ពោលគឺ ចន ឡក ចាប់ផ្តើម​ពីការ​ពិចារណា​ទៅលើ​សភាពធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ មុនពេល​​ការ​បង្កើត​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​​រដ្ឋ តាមរយៈ​កិច្ចព្រមព្រៀងគ្នាមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ខ្សែសង្វាក់​នៃ​ទឡ្ហីករណ៍​ដូចគ្នា តែ​គោលគំនិត​របស់​ ចន ឡក ទៅលើ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស និង​កិច្ចសន្យាសង្គម គឺ​ផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ​ពី​គោលគំនិត​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា និង​ប្រើ​កម្លាំងបាយ ហើយ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជាប់​ជាប្រចាំ។ ចន ឡកវិញ យល់​ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ​ស្រឡះ។ យោងតាម ចន ឡក ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស គឺ​ល្អ ហើយ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​ មនុស្ស​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ពេញលេញ ហើយ​ជា​សិទ្ធិសេរីភាព​ស្មើៗគ្នា ដោយ​គ្មាន​ឋានានុក្រម។ សម្រាប់​ចន ឡក សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស មិនមែន​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​សង្រ្គាម​ជាប់ជា​ប្រចាំ​នោះទេ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​នេះ​ក៏​មាន​ច្បាប់​របស់​វាដែរ គឺ “ច្បាប់ធម្មជាតិ” ហើយ​មនុស្ស​គ្រប់រូប​សុទ្ធតែ​ដឹង​ថាអ្វី​ជា​អំពើ​ល្អ អ្វី​ជា​អំពើ​អាក្រក់ ហើយ​ទង្វើ​ណាមួយ វា​ស្រប ឬ​ផ្ទុយ​នឹង​ច្បាប់​ធម្មជាតិ។ អ្វីដែល​ចោទ​ជា​បញ្ហា នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​ការ​អនុវត្តច្បាប់ធម្មជាតិ។ ​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​ដឹង​ថា​ទង្វើណាមួយ​ជា​ទង្វើ​ល្មើស​នឹង​ច្បាប់​ធម្មជាតិ ហើយ​អ្នក​ប្រព្រឹត្តល្មើស​ត្រូវ​ទទួល​ទណ្ឌកម្ម។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចោទឡើង​ថា តើ​អ្នកណា​ជា​ធានា​នូវការ​អនុវត្ត​ច្បាប់នេះ? តើ​អ្នកណា​ជា​អ្នក​កំណត់​អំពី​ទណ្ឌកម្ម ហើយ​អ្នកណា​ជា​អ្នក​អនុវត្ត​ទណ្ឌកម្ម​ដែល​បាន​កំណត់? សរុបមកវិញ តាម​គំនិត​របស់​ចន ឡក បញ្ហាចោទ​នៃ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​​មិនមែនសង្រ្គាមនោះទេ គឺ​បញ្ហា​អយុត្តិធម៌។ ដូច្នេះ មនុស្ស​ត្រូវការ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​ ​មិនមែន​​ដើម្បី​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​នោះទេ តែ​​ដើម្បី​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​អយុត្តិធម៌ ហើយ​​ការព្រមព្រៀង​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាច​រដ្ឋ (តាមរយៈ​កិច្ចសន្យាសង្គម) ក៏​មិនមែន​​ជា​ការ​បោះបង់​ទាំងស្រុង​នូវ​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់ខ្លួន ដើម្បី​ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ធានាសុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ដូចទ្រឹស្តី​របស់​ថូមាស់ ហបស៍​នោះដែរ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​បោះបង់​នូវ​សេរីភាព​មួយ​ផ្នែក ដើម្បី​ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ធានានូវ​ការអនុវត្ត​សិទ្ធិមួយផ្នែក​ទៀត​ដែល​នៅ​សេសសល់ ហើយ​ដែល​ជា​សិទ្ធិ​ធម្មជាតិ​គ្មាន​អ្នកណា​ដកហូតបាន រួមមាន​ដូចជា សិទ្ធិ​រស់រាន​មានជីវិត និង​សិទ្ធិលើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន​ ជាដើម។ ទស្សនាទាន​ខុសគ្នា រវាង ចន ឡក និង​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ស្តីពី​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស បាន​នាំទៅរក​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ផ្ទុយគ្នា ស្តីពី​អំណាច​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។ តាមទស្សនៈ​របស់​ថូម៉ាស់ ហបស៍ នៅ​ពេល​ដែល​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​ព្រមព្រៀងគ្នា​ផ្ទេរសិទ្ធិអំណាច​គ្រប់គ្រង​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ តាម​រយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម” សិទ្ធិអំណាចនោះ​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ជា​រៀងរហូត ដោយ​មិន​អាច​ដកហូតមកវិញ​បាន ហើយ​បើទោះបីជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច ឬ​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ ឬ​ធ្វើ​ច្បាប់ណាមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​មិន​សប្បាយចិត្ត ឬ​គ្មាន​ភាព​យុត្តិធម៌ ក៏​ប្រជាជន​នៅតែ​ត្រូវ​បន្ត​ដាក់​ខ្លួន​ក្រោម​អំណាច​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​នោះដដែល។ គោលគំនិ​តនេះ​ហើយ ដែល​នាំ​​ថូម៉ាស់ ហបស៍ឲ្យ​មាន​ទំនោរ​ទៅ​រក​របៀបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​បិទផ្លូវ​មិន​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​លទ្ធភាព​រើបម្រះ​ប្រឆាំង​នឹង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ចន ឡក​វិញ មាន​ទស្សនៈ​ផ្ទុយស្រះ​ពី​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ចន ឡក​យល់ថា នៅ​ក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” ប្រជាជន​មិន​បាន​ផ្ទេរ​សិទ្ធិ​អំណាច​​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹក​នាំ​ទាំងអស់ និង​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍​នោះទេ ហើយ​កិច្ចសន្យា​នេះ ក៏​មិនមែន​ធ្វើឡើង​តែ​រវាង​ប្រជាជន​គ្នា​ឯងនោះដែរ ពោលគឺ​មាន​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ជា​ភាគី​នៃ​កិច្ចសន្យា។ នៅ​ក្នុង​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក បុគ្គល និងបុគ្គល ព្រមព្រៀងគ្នាផ្ទេរ​សិទ្ធិ​មួយ​ផ្នែក​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋ ដោយ​គ្រប់គ្នា​សុខចិត្ត​ដាក់​ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ ចំណែក​​រដ្ឋវិញ ​​ដែល​ទទួល​សិទ្ធិ​អំណាច​ពី​ប្រជាជន ​ត្រូវ​ជាប់កាតព្វកិច្ច​ធានា​នូវ​​យុត្តិធម៌ ក្នុងការ​អនុវត្ត​សិទ្ធិ​មួយ​ផ្នែក​ដែល​នៅ​សេសសល់​​របស់​ប្រជាជន។ ដូច្នេះ តាមទស្សនៈ​របស់​ចន ឡក ទំនាក់ទំនង រវាង​ប្រជាជន និង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ គឺ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ភាគី​នៃ​កិច្ចសន្យា ពោលគឺ ភាគីនីមួយៗ (ប្រជាជន​ក៏​ដូចជា​មេដឹកនាំរដ្ឋ) ​ត្រូវ​មាន​ទាំង​សិទ្ធិ និង​​ទាំង​កាតព្វកិច្ច​ ហើយ​ការគោរព​សិទ្ធិ និង​កាតព្វកិច្ច​ទៅវិញទៅមកនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ ដើម្បី​ធានា​នូវ​សុពលភាព​នៃ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ ទស្សនាទាន​នៃ​ “កិច្ចស​ន្យាសង្គម” របស់ ចន ឡក មិនត្រឹមតែ​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​​​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​ពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ការ​បើក​លទ្ធភាព​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​រើបម្រះ​ប្រឆាំង​នឹង​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​ ប្រសិនបើ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​មិនបាន​គោរព​ទៅ​តាម​កាតព្វកិច្ច​របស់​ខ្លួន​ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ភាគី​នៃ​ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ នេះ​ហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៃ​ចលនា​បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ​ទីមួយ ​បដិវត្តន៍​​​អាមេរិក​ឆ្នាំ១៧៧៦ ដែល​ជា​ការ​រើបម្រះ​របស់​ប្រជាជន​​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ​អង់គ្លេស ដើម្បី​ងាកចេញ​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ទីពីរ បដិវត្តន៍​បារាំង​ឆ្នាំ១៧៨៩ ដែល​ជា​ការ​រើ​បម្រះ​របស់​ប្រជាជន​​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ព្រះមហាក្សត្រ រហូត​ឈាន​ទៅ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ។ ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត នៅ​ក្នុង​ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ​របស់ចន ឡក គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​សាសនា។ គិត​មក​ទល់​នឹង​សម័យកាល​របស់​ចន ឡក សាសនា​គឺ​ជា​ប្រភព​ដ៏ចម្បងមួយ​នៃ​ធម្មានុរូបភាព​របស់​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ និយាយ​ដោយខ្លី គឺ​គ្រប់គ្នា​ជឿ​ថា ស្តេច​​ទទួល​ការជ្រើសតាំង​ពី​ព្រះ​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​ត្រួតត្រា​លើ​ប្រជាជន។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ប្រជាជន​ត្រូវតែ​គោរព​និង​ស្តាប់​បង្គាប់​ស្តេច​ដូចព្រះ។ ចន ឡក បាន​បដិសេធ​ចោល​ទាំងស្រុង​នូវ​​ជំនឿ​បែបនេះ ដោយ​បាន​ប្រកាន់​យក​នូវ​គោលគំនិត​ថា ធម្មានុរូបភាព​នៃ​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​មាន​ប្រភព​តែមួយគត់ គឺ​ប្រជាជន ដែល​ជា​អ្នក​ប្រគល់​សិទ្ធិ​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​មេដឹកនាំរដ្ឋ ទៅតាម​ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ចន ឡក យល់ថា រដ្ឋ​មិន​មាន​តួនាទី ហើយ​ក៏​គ្មាន​សិទ្ធិអំណាច​អ្វី ដើម្បី​ធ្វើការ​ចាត់ចែង ឬ​ត្រួតត្រា​លើ​ជំនឿ​សាសនា​របស់​ប្រជាជន​នោះដែរ។ សិទ្ធិអំណាច​របស់​រដ្ឋ ដែល​ទទួល​បាន​ពី​ប្រជាជន គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ធានា​នូវ​​យុត្តិធម៌​ក្នុងការ​អនុវត្ត​សិទ្ធិ​របស់​ប្រជាជន​ ចំណែក​ឯ​រឿងជំនឿ​សាសនា​ វា​គឺ​ជា​កិច្ចការ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​បុគ្គល​នីមួយៗ។ គោលគំនិតនេះ​របស់​ចន ឡក បាន​នាំទៅរក​ការវិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​ចំនួន​ពីរ ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច គឺ​ទីមួយ ការ​បែងចែក​គ្នា​យ៉ាង​ដាច់ស្រឡះ រវាង​សាសនា និង​រដ្ឋ (គ្មាន​សាសនា​របស់​រដ្ឋ) និងទីពីរ សិទ្ធិសេរីភាព​ខាង​ជំនឿ​សាសនា (គ្រប់បុគ្គលនីមួយៗ​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​យ៉ាងពេញលេញ ក្នុងការ​ជឿ និង​អនុវត្ត​តាមសាសនា​ណាមួយ​ ឬ​មិនជឿ​ទៅលើ​សាសនា​ណាមួយ​សោះ តាមតែ​ការយល់ឃើញ​របស់​គេ​រៀងៗខ្លួន)៕ =='''ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ (១៧១២-១៧៧៨)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|rousso]] ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​ជាទស្សនវិទូ​ដែល​មិនបាន​ចូលសាលា ហើយ​គ្មាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​​នៅ​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប រួមជាមួយ​នឹង នីកូឡា ម៉ាគីយ៉ាវែល (Nicolas Machiavel), ថូម៉ាស់ ហបស៍ (Thomas Hobbes), ចន ឡក (John Locke), ម៉ុងតេសគីយើ (Montesquieu)... ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាបារាំង “Du contrat social” (ស្តីអំពី​កិច្ចសន្យាសង្គម)។ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែល​ឪពុកម្តាយ​ជា​ជនបារាំង កើតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧១២ នៅហ្សឺណែវ (ប្រទេស​ស្វ៊ីស​បច្ចុប្បន្ន)។ ម្តាយរូសូ​បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ការ​សម្រាលកូន ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​រូសូ​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១០ឆ្នាំ ឪពុក​របស់​រូសូ ដែល​ជា​ជាង​និឡិកា​ បាន​ជាប់ក្តីក្តាំ​នៅ​តុលាការ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រត់ចោល​ផ្ទះ​សម្បែង ដើម្បី​គេច​ពី​ការជាប់​ពន្ធនាគារ។ រូសូ​ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ក្មេងអនាថា រស់​នៅ​លើក​កញ្ជើ​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅ​កន្លែង​មួយ​ ដោយ​ម្តងរស់​នៅ​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកមា​ខាង​ម្តាយ ម្តង​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា ហើយ​ចុងក្រោយ​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ចម្លាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែត្រូវ​រង​ការ​វាយដំ​ពី​មេជាង រូសូ​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ ហើយ​រសាត់អណ្តែត​​ឆ្លងព្រំដែន​ពី​ហ្សឺណែវ​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សាវ័រ ដែល​បច្ចុប្បន្នជា​​ទឹកដី​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ​​ស្ថិត​ក្នុង​ទឹកដី​អ៊ីតាលី។ នៅ​តំបន់​សាវ័រ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវ​បាន​ស្រ្តី​មេម៉ាយ​ស្តុក​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា លោកស្រីដឺ​វ៉ារាំងស៍ (Madame de Warens) យក​ទៅ​ចិញ្ចឹម ហើយ​ផ្ចុងផ្តើម​ឲ្យ​រូសូ​បាន​រៀនសូត្រ​ខាង​ដូរតន្រ្តី ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេលរស់​នៅ​ជាមួយ​លោកស្រី​ដឺវ៉ារាំងស៍ ជាង​១០ឆ្នាំ​នោះ រូសូ​ក៏​បាន​ចំណាយ​ពេល​​យ៉ាងច្រើន​ក្នុងការ​អាន​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ១៧៤២ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ដែល​មាន​អាយុ ៣០ឆ្នាំ បាន​ចាកចេញ​ពី​ផ្ទះ​​​លោកស្រី​ដឺវ៉ារាំងស៍​ ដើម្បី​ទៅ​ប្រកប​អាជីព​ជា​អ្នក​និពន្ធ​បទភ្លេង នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ នៅ​ទីនោះ រូសូ​បាន​យក​ប្រព័ន្ធ​តាក់តែង​បទភ្លេង​ដែល​លោក​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង ទៅ​ដាក់​បង្ហាញ​នៅ​ក្នុង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធតាក់តែង​បទភ្លេង​ថ្មីនេះ​​មិន​​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​យក​នោះទេ ដោយ​សារតែ​បណ្ឌិតសភា​យល់ថា វា​​ជា​ប្រព័ន្ធ​តែងបទភ្លេង​ដែល​មិនសូវ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង។ ទោះជាយ៉ាងណា បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ គឺ​ជា​មនុស្ស​ឆ្លាតវៃ និង​មាន​គំនិត​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់។ ជីវិត​រស់នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស​នោះ បាន​នាំ​រូសូ ឲ្យ​ស្គាល់​ទស្សនវិទូ​ដ៏​ចំណានៗ​ជាច្រើន​របស់​បារាំង ជាពិសេស ​ដឺនីស ឌីដឺរូ (Denis Diderot) និង វ៉ុលទែរ (Voltaire)។ ឆ្នាំ១៧៥០ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដែល​នាំ​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទៅ​រក​ភាព​ល្បីល្បាញ ហើយ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​ខាង​ដូរតន្រ្តី​ដែល​ជា​ជំនាញ​របស់​លោក​នោះទេ តែ​ល្បីល្បាញ​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា។ នៅ​ឆ្នាំនោះ រូសូ ក្នុងវ័យ ៣៨ឆ្នាំ បាន​ចូលរួម​ប្រកួតប្រជែង​សរសេរ​អត្ថបទ​ទស្សនវិជ្ជាមួយ ជុំវិញ​សំណួរ​ថា “តើ​ការរីកចម្រើន​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​សិល្បៈ​ជួយ​លើក​តម្កើង​ឬ​ធ្វើ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​ខាង​សីលធម៌​របស់​មនុស្ស?” នៅ​ក្នុង​អត្ថបទ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំងថា “Discours sur les sciences et les Arts” រូសូ​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ពី​ទឡ្ហីករណ៍​ជាច្រើន ដើម្បី​ការពារ​នូវ​គោលគំនិត​របស់​លោកដែល​ថា ការរីកចម្រើន​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​សិល្បៈមិនបាន​ជួយ​លើក​តម្កើង​សីលធម៌​របស់​មនុស្ស​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វាគឺ​ជា​កត្តា​ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​សីលធម៌​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ទៅវិញ។ អត្ថបទ​នេះ​បាន​ទទួល​ពានរង្វាន់​លេខ១ ហើយ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​រូសូ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​ភាព​ល្បីល្បាញ។ បួនឆ្នាំក្រោយ​មក (ឆ្នាំ១៧៥៤) រូសូ​បាន​ចូលរួម​ប្រកួតប្រជែង​សរសេរ​អត្ថបទ​មួយថ្មី​ទៀត ដោយលើកនេះ រូសូ​សរសេរ​អំពី​ “ប្រភពនិង​មូលដ្ឋាន​ដែលបង្កើត​ឲ្យ​មាន​​​វិសមភាព​រវាង​មនុស្ស” (តាមភាសាបារាំង “Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité parmi les homes”)។ ស្នាដៃ​ថ្មីនេះ​ក៏​ទទួល​បាន​នូវ​ភាពល្បីល្បាញ​ដូចកាល​ពី​ស្នាដៃ​ទីមួយដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេលជាមួយគ្នា ទស្សនៈ​របស់​រូសូ​ក៏​ទទួល​រង​នូវការ​រិះគន់​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស ពី​សំណាក់​បញ្ញវ័ន្ត​​ល្បីៗ​នៅ​ពេលនោះ រួមមាន​ដូចជា ដឺនីស ឌីដឺរូ និង វ៉ុលទែរ ជាដើម ដែល​ជា​អ្នក​មាន​ទំនាក់ទំនង​រាប់អានគ្នា​ជាមួយ​រូសូ។ ទស្សនៈផ្ទុយគ្នា និង​ការ​រិះគន់​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​នេះ​ត្រូវ​កាត់ផ្តាច់ ហើយ​រូសូ​និង​វ៉ុលទែរ​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​គូសត្រូវ​ដ៏​ជូរចត់​នឹងគ្នា។ រូសូ​​បាន​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ទៅរស់​នៅ​ឯ​ជាយក្រុង​​ដាច់ចេញ​ពី​ក្រុម​បញ្ញវ័ន្តផ្សេងទៀត។ នៅ​ទៅនោះហើយ ដែល​រូសូ​​​​​បាន​ចំណាយ​ពេល​សរសេរ​សៀវភៅ​បាន​ច្រើន​ ទាំង​សៀវភៅ​ប្រលោមលោក និង​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា ដោយ​ក្នុងនោះ ស្នាដៃ​ដែល​ល្បីល្បាញ​ជាងគេ គឺ​សៀវភៅ​ទស្សនវិជ្ជា ស្តីពី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំងថា “Du contrat social” ដែល​ចេញផ្សាយ​នៅ​ឆ្នាំ១៧៦២។ ស្នាដៃ​មួយទៀត ដែល​រូសូ​ចេញផ្សាយ​នៅ​ឆ្នាំ​ជាមួយគ្នា ហើយ​ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ដែរ​នោះ គឹ​សៀវភៅ​​ស្តីពីរបៀប​អប់រំ​មនុស្ស ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាបារាំង​ថា “Emile ou De l’éducation”។ សៀវភៅ​អស់ទាំង​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​ថ្កោលទោស​ ទាំងពី​សំណាក់​វិហារ​កាតូលិក និង​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​។ ដោយ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ រូសូ​ក៏​បាន​ចេញ​ពី​បារាំង ហើយ​ទៅ​រស់នៅ​និរទេស​ខ្លួន​ពី​ប្រទេស​មួយ​ទៅប្រទេសមួយ ដោយ​ដំបូង​រត់ទៅ​ហ្សឺណែវ​ដែល​ជា​កន្លែងកំណើត ប៉ុន្តែ នៅ​ទីនោះ រូសូ​ក៏​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្វាគមន៍​នោះដែរ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​រូសូ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ចាកចេញ​ពី​ហ្សឺណែវ​ទៅ​​អាល្លឺម៉ង់ និង​បន្ទាប់​មក​ទៀត ទៅ​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អង់គ្លេស​នោះ​ រូសូ​ក៏​រស់នៅ​មិនបាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ គឺ​នៅបាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយសារ​តែ​មិន​ត្រូវគ្នា​ជាមួយ​នឹង​បញ្ញវ័ន្ត​អង់គ្លេស។ នៅ​ទីបំផុត រូសូ​ក៏​សម្រេចចិត្ត​វិលត្រឡប់​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ ចូល​ដោយ​លួចលាក់ ប្រើឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​រស់នៅ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទីលំនៅ​ពី​ខេត្តមួយ​ទៅខេត្តមួយ ហើយ​ចុងក្រោយ​ទៅរស់នៅ​ក្នុងស្រុក​តូចមួយ នៅចម្ងាយ​ប្រមាណជា ៣៥គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ រូសូ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក សរសេរ​អំពី​ប្រវត្តិរូប​ផ្ទាល់​ខ្លួន (“Les Confessions” និង “Rêveries du promeneur solitaire”) ជាពិសេស គឺ​សរសេរ​ដើម្បី​​បកស្រាយ​តប​ទៅ​អ្នក​ដែល​រិះគន់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅ​ទាំងនេះ​មិន​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​ភ្លាមៗ​នោះទេ។ រហូត​ទាល់​តែក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព ទើបសៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បោះពុម្ពផ្សាយ។ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់​ដោយ​ដាច់សរសៃឈាម​ក្នុង​ខួរក្បាល ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៨ ក្នុង​វ័យ ៦៦ឆ្នាំ។ ១៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក អដ្ឋិធាតុ​របស់​លោក​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​បារាំង​បញ្ជូន​យក​ទៅ​តម្កល់​នៅ​ក្នុង​វិមាន​តម្កល់​សពវីរជន​បារាំង គឺ​វិមាន​​ប៉ង់តេអុង (Panthéon) ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស ដោយ​នៅ​ទីនោះ អដ្ឋិធាតុ​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​តម្កល់​នៅ​ចំពីមុខ​ទីតាំង​តម្កល់​អដ្ឋិធាតុ​របស់​វ៉ុលទែរ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​ដ៏​ជូរចត់​នឹង​គ្នា កាល​ពី​ពេល​នៅរស់៕ '''ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ''' មនុស្ស​ជាទូទៅ មិនថា​កាល​ពី​ក្នុង​សម័យ​បុរាណ ឬ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន តែងតែ​នាំគ្នា​ជឿ​ទៅលើ​ភាពរីកចម្រើនជឿនលឿន​របស់​មនុស្ស ពោលគឺ ពី​សម័យកាល​មួយ ទៅ​សម័យកាល​មួយ ជីវិត​របស់​មនុស្ស​តែងតែ​​មាន​ភាព​ប្រសើរឡើង ទាំង​ខាង​ផ្នែក​សម្ភារៈ និង​សីលធម៌។ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ​វិញ យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ។ រូសូ​យល់ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនមាន​ភាពជឿនលឿន​ខាង​សម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ទឹកចិត្ត​ល្អ សីលធម៌​ប្រពៃ ហើយ​អាច​រស់នៅ​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​សម័យកាល​មួយ ទៅសម័យកាល​មួយ មនុស្ស​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ខាង​សម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ សីលធម៌​របស់​មនុស្ស​វិញ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ហើយ​បើ​តាម​រូសូ នេះ​គឺ​ដោយសារ​តែ​ឥទ្ធពិល​អាក្រក់​របស់​សង្គម។ ទាក់ទង​នឹង​ចំណុច​នេះ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​ធ្វើការ​ពិចារណា​ទៅលើ​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស (Etat de nature/State of Nature) នៅមុនពេល​បង្កើត​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ។ យោងតាម​រូសូ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​កើតមក ដើម្បី​រស់នៅឯកោ​តែឯង ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ការ​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​គ្នា​ស្រឡះ​ពី​អារីស្តូត ដែល​ថា ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​កើតមក គឺ​ដើម្បី​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍ ឬ​ជា​រដ្ឋ (L’homme est un animal politique)។ ត្រង់កន្លែងនេះ គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មាន​ទស្សនៈ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​ស្រដៀងគ្នា​នេះ គឺ​មាននៅ​ត្រឹមតែ​ចំណុច​នេះ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ រីឯ​គោលគំនិត​ទូទៅ ស្តីពី​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស ទស្សនវិទូ​នយោបាយ​ទាំងពីរ​រូបនេះ​មាន​ការយល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។ យោងតាម​ថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស គឺ​អាត្មានិយម ចូលចិត្ត​ប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថា​ខ្លួនឯង​គ្រាន់បើ​ជាង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិនញញើត​នឹង​ប្រើកម្លាំង​វាយប្រហារ​ទៅលើ​អ្នកដទៃ ដើម្បី​តែប្រយោជន៍​ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ក្នុង​សភាព​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ គឺ​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ និង​ជម្លោះ​ជាប់ជាប្រចាំ។ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ​វិញ យល់ថា អ្វី​ដែល​ថូម៉ាស់ ហបស៍ រៀបរាប់​នេះ មិនមែន​ជា​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​របស់​មនុស្ស​នោះទេ តែ​ជា​សភាព​​​របស់​មនុស្ស ដែល​រស់​នៅ​ជា​សហគមន៍​រួចទៅហើយ។ យោងតាម​រូសូ ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ពី​កំណើត​មក គឺ​ស្អាតស្អំ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​សង្គម​ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ខូច (« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt » )។ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​ធ្វើការ​ពិចារណា​ទៅលើ​មនោសញ្ចេតនា​មួយ​របស់​មនុស្ស គឺ​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង ដោយ​បាន​ធ្វើការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។ ទីមួយ គឺ​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​ពី​ធម្មជាតិ (amour de soi) ដែល​ជា​ការ​ចេះគិតគូរ​ពី​ខ្លួនឯង ការពារខ្លួន ថែខ្លួន ចង់​ឲ្យ​ខ្លួន​ល្អ និង​មាន​សុភមង្គល ក៏​ប៉ុន្តែ​សម្រាប់តែស្កប់ចិត្ត​ខ្លួនឯង ដោយ​មិន​ធៀប​នឹង​អ្នកដទៃ ហើយ​មិន​ខ្វល់ខ្វាយ​ពី​ទស្សនៈ​របស់​អ្នកដទៃ​ដែល​មើ​លមក​ខ្លួន។ រូសូ​យល់ថា ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួន​ឯង​ពី​ធម្មជាតិ​នេះ គឺ​ជា​ការល្អ ហើយ​វា​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួន​ឯង​មួយ​ទៀត (amour-propre) ដែលកើតចេញ​ពី​ការ​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍។ គឺ​ជា​ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​ដោយ​ធៀប​ទៅនឹង​អ្នក​ដទៃ និង​ដោយ​ចង់​ឲ្យ​អ្នក​ដទៃ​មើល​មក​ថា​ខ្លួនល្អ។ ការ​ស្រឡាញ់​ខ្លួនឯង​បែបនេះ​ហើយ​ ដែល​​រូសូ​យល់ថា ជា​កត្តា​ចម្បង​ដែល​នាំ​ទៅ​រក​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា ការ​ច្រណែនឈ្នានិសគ្នា និង​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា។ ដូចគ្នា​ដែរ​ចំពោះ​វិសមភាព ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្វើការ​បែងចែក​ដាច់​ពីគ្នា រវាង ទីមួយ ​វិសមភាព​ពី​ធម្មជាតិ (inégalité naturelle) ដែល​ជា​វិសមភាព​ខាង​រូបរាងកាយ (កម្លាំង​, មាឌ, បញ្ញា, សុខភាព...) ដែល​រូសូ​គិត​ថា​គឺ​ជា​រឿងធម្មតា និង​ទីពីរ វិសមភាព​ដែល​កើតចេញ​ពី​​ការកំណត់​ដោយ​សង្គម (inégalité morale)។ វិសមភាព​ប្រភេទ​ទីពីរ​នេះហើយ ដែល​រូសូ​យល់ថា​ជា​ចំណោទ​ដ៏ធំ​របស់​មនុស្ស ហើយ​ដែល​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ស្វែងយល់។ យោងតាម​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ កត្តា​​ដ៏​ចម្បងមួយទៀត ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​វិសមភាព​នៅ​ក្នុង​សង្គម គឺ​កម្មសិទ្ធិឯកជន។ តាមគំនិត​របស់​រូសូ នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈធម្មជាតិ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​យើងនេះ​គឺ​ជា​របស់​រួមទាំងអស់ មិនមែន​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​អ្នកណា​ម្នាក់នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្កើត​ឲ្យ​មាន​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​អាច​យក​របស់​អ្វី​មួយ​មក​ធ្វើ​ជា​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន​ផ្តាច់មុខតែឯង ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត អ្នក​ខ្លះ​អាច​មានច្រើន ខ្លះ​មាន​តិច ហើយ​ខ្លះ​អត់មាន​សោះ​ក៏​មាន ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ទៅជា​វិសមភាព​រវាង​មនុស្ស និង​មនុស្ស​ដូចគ្នា។ ទស្សនៈរបស់​រូសូ​នេះហើយ ដែល​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត រួមមាន​ទាំង​ទស្សនវិទូ​កាលម៉ាក្ស មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត​លេនីន ឬ​ក៏​មេដឹកនាំ​ខ្មែរក្រហម​ ជាដើម នាំគ្នា​​​លើក​យក​មក​ធ្វើ​ជា​សំអាង ដើម្បី​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​លុបបំបាត់កម្មសិទ្ធិឯកជន ហើយ​យក​អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដាក់​ជា​សមូហភាព។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​ទៅ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មិនដែល​លើកឡើង​ពី​គំនិត​ថា​គេ​ត្រូវលុបចោល​កម្មសិទ្ធិឯកជន​នេះទេ។ សម្រាប់​រូសូ មនុស្ស​យើង​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​រួចទៅហើយ ដូច្នេះ មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ទៅរក​សភាព​ធម្មជាតិ​ដើម​វិញ​បាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែល​គេ​គួរធ្វើ គឺ​ត្រូវ​រកវិធី​គ្រប់គ្រង​​ទំនាក់ទំនង​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍​ ដើម្បី​ធានា​នូវ​យុត្តិធម៌ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​របស់​បុគ្គល​នីមួយៗ​នៅ​ក្នុង​សហគមន៍ ហើយ​បើ​តាម​រូសូ​ គេ​អាច​សម្រេច​គោលដៅនេះ​បាន តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។ នៅ​ក្នុង​ “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់​រូសូ មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​សុខចិត្ត​លះបង់​សិទ្ធិពីធម្មជាតិ​​របស់​ខ្លួន ហើយ​ជាថ្នូរមកវិញ គឺ​ទទួល​បាន​នូវ​សិទ្ធិពលរដ្ឋ​ដែលកំណត់​ដោយ​ច្បាប់ ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ដែរ សិទ្ធិ​ទៅលើ​កម្មសិទ្ធិឯកជន។ យោងតាម​រូសូ នៅ​ក្នុង​សង្គមមួយ​ដែល​យុត្តិធម៌ គ្រប់គ្នា​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​គោរព​ទៅ​តាម​ “ឆន្ទៈទូទៅ” (Volonté générale) ពោលគឺ ឆន្ទៈរបស់ប្រជារាស្រ្តជាទូទៅ។ ឆន្ទៈទូទៅ​គឺ​មាន​គោលដៅ​ស្វែងរក​ផលប្រយោជន៍​ទូទៅ ហើយ​វាអាច​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​ទៅនឹង​ឆន្ទៈបុគ្គល និង​ប្រយោជន៍​បុគ្គល ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ករណី​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​នេះ ឆន្ទៈទូទៅ​ត្រូវតែ​មាន​ឧត្តមានុភាព​លើ​ឆន្ទៈបុគ្គល។ ម្យ៉ាងទៀត ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ក៏​បាន​ធ្វើការ​ទាញភ្ជាប់គ្នា​ផងដែរ រវាង "ឆន្ទៈទូទៅ" និងធម្មានុរូបភាព​នៃ​ច្បាប់ និង​​អំណាច​រដ្ឋ។ រូសូ​យល់ថា ដោយសារ​តែ​អ្វីៗ​ទាំងអស់ ទាំងមេដឹកនាំ និង​ទាំង​ច្បាប់ សុទ្ធតែ​កើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈ​ទូទៅ​របស់​ប្រជាជន ដូច្នេះ នៅ​ពេល​ប្រជាជន​ស្តាប់​មេដឹកនាំ និង​គោរពច្បាប់ តាមពិត គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ស្តាប់ និង​គោរព​តាម​ឆន្ទៈ​របស់​ខ្លួនឯងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​រូសូ បាន​សរសេរ​នូវ​ពាក្យដ៏ល្បីល្បាញ​មួយឃ្លាថា “L’obéissance à la loi qu’on s’est prescrite est la liberté” ដែល​មាន​ន័យជារួមថា ការគោរព​ច្បាប់​ដែលកើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈខ្លួនឯង វា​គឺ​ជា​សិទ្ធិសេរីភាព ហើយ​មិនមែន​ជា​ការ​បង្ខិតបង្ខំនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​ចម្បងដែល​ចោទឡើង គឺ​នៅត្រង់​ថា តើ​មេដឹកនាំ និង​ច្បាប់ ពិតជា​កើតចេញ​ពី​ឆន្ទៈរាស្រ្ត​ដែរឬទេ? ចំណុច​នេះហើយ ដែល​​​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បាន​លើក​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុងការ​រិះគន់​របបដឹកនាំ​នៅ​បារាំង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ (Ancien régime) ដោយ​រូសូ​ចាត់ទុកថា​ជា​របៀបដឹកនាំ​មួយ ដែល​មិនគោរពទៅតាម​ឆន្ទៈទូទៅ​របស់​ប្រជារាស្រ្ត។ ១១ឆ្នាំក្រោយ​មរណភាព​របស់​ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទ្រឹស្តី​ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏​ចម្បងមួយ ក្នុងការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៩៕ =='''ទស្សនៈរបស់ Montesquieu ( ១៦៨៩-១៧៥៥ នៃគ.ស.​ )'''== លោក​​ Montesquieu ជាទស្សនវិទូនយោបាយ ជាអ្នក ប្រវត្តិវិទូ ជាអ្នកនិពន្ធ​ប្រលោមលោក របស់បារាំងម្នាក់ និងត្រូវ បានគេទទួលស្គាល់ថា ជាស្ថាបនិកមួយរូប ខាងសង្គមវិទ្យា និង ជាបិតា នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយ ទៀតផង ។ គាត់កើត នៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ ១៦៨៩ នៃគ.ស. នៅ តំបន់ប្រេដនៃ ខេត្រជីរុន​​​​​​​​​​​​​​​​សាធាណរដ្ឋបារាំង។ ហើយបានទទួលមរណ កាល នៅថ្ងៃ ទី ១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៧៥៥ ក្នុងជន្មាយុ ៦៦ ឆ្នាំនៅ ទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ។ គាត់ក៏ធ្លាប់ជាទីប្រឹក្សាសភា ថែមទាំងជាអ្នកប្រឆាំងនឹងទ្រឹស្តីរបបផ្តាច់ការម្នាក់ផងដែរ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧២៦ គាត់លះបង់ការងារទាំងអស់ដើម្បីយក ពេលវេលាធ្វើការសញ្ជឹងគិតនិងធ្វើ ទៅក្រៅប្រទេសមានអ៊ីតាលី ហុងគ្រី ហូឡង់ដ៏ និងប្រទេស អង់គ្លេសជាដើម ។ លក្ខណៈទូទៅនៃស្នាដៃ និងការសិក្សា គោលការណ៍សំខាន់របស់គាត់ គឺការផ្គត់ផ្គង់ច្បាប់ និងការបែងចែកអំណាចកក្នុងរដ្ឋ ។ ក្នុងស្នាដៃ ដ៏ល្បី ២ របស់ Montesquieu នៅក្នុងគំនិតនោបាយគឺ ទី ១. ការសិក្សាបញ្ហាកត្តាទូទៅ ដែលកំណត់នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ឈ្មោះ ‍«The Spirit of Law​ (1728-1748)»​ស្នាដៃនេះត្រូវបានបោះពុម្ពជាលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧៤៨។លោក Montesquieu បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា«មានមនុស្សជាច្រើន ដែលដឹកនាំមនុស្សរួមមានអាកាសធាតុសាសនា ច្បាប់និងគោលការណ៍នៅក្នុងអតីតកាល ដូចជាសីលធម៌ទំលាប់ប្រពៃណីលទ្ធផល ទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាព្រលឹងទូទៅរបស់ប្រជាជន »។ ទី ២. សមិទ្ធិផលដែលលោក Montesquieu ទទួលបានគឺ ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែក អំណាច ។ស្ថាបនិ ក ទាំងអស់នៃទ្រឹស្តី បែងចែកអំណាចនោះ គឺអារីស្តូត និងផ្លាតូ បន្ទាប់អាគ្វីនីស និងចន ឡុក ។ ទ្រឹស្តី នេះ គេបានឃើញជាលើកទីមួយ នៅក្នុងក្រឹត្យច្បាប់ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងដំណាក់កាល នៃការគ្រប់គ្រង​ដោយក្រូមវែល ។ លោក Montesquieu​ បានឲ្យគំនិតជាទ្រឹស្តីថា «​អំណាចនយោ បាយតែងតែអនុវត្តន៍ រំលោភលើច្បាប់ ដូច្នេះច្បាប់កំពូលអាចស្ថិតស្ថេរល្អនៅបាន លុះត្រាតែបែង ចែក អំណាចនោះ ជានិតិបញ្ញត្តិ និតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បីឲ្យស្ថាប័ន អំណាចនិមួយៗ មានសកម្មភាពជាឯករាជ្យ ដាច់ចេញពីគ្នា» ។ គាត់ធ្លាប់សិក្សាពីច្បាប់ តែគាត់ហាក់ដូចជាមិនពេញចិត្តទាល់តែសោះ ពីព្រោះគាត់ចង់ស្វែង យល់ ពីគោលការណ៍​ «ស្ពីរីត» របស់វា ។ ពាក្យថា គោលការណ៍ «ស្ពីរីត» មានន័យថា «ជាកម្លាំង ជំរុញ» ឬអាចនិយាយបានថា «ជានិន្នាការ» ដែលនាំឲ្យគេដើរទៅមុខ ។ បើយើងធ្វើការប្រៀប ធៀបនិយមន័យខាងលើ ទៅនឹងចំណងជើងសៀវភៅដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់នោះ គឺចង់និយាយ ថា ហេតុដូចម្តេចបានជានៅក្នុងប្រទេស​មួយមានច្បាប់ខុសៗគ្នា ? ដូចម្តេចបានជាច្បាប់ខ្លះ មាន ប្រសិទ្ធិភាព ហើយខ្លះទៀតគ្មាន ? វណ្ណកម្មដ៏ធំសម្បើមនេះ ចែកចេញជា ៣១ សៀវភៅ ដែលបែងចែកជា ១៥ ទៅ ២០ ជំពូក ក្នុងសៀវភៅនិមួយៗ ។ គេចាត់ទុកលោកជានយោបាយវិទូ ពីព្រោះខ្លឹមសារសៀវភៅរបស់គាត់ សុទ្ធសឹងធ្វើ​ ការសិក្សាអំពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ។ លោក Montesquieu បានដាក់ចំណងជើង សៀវភៅរបស់គាត់​ ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន មិនឲ្យឃើញមានលក្ខណៈនយោបាយទេ ៕ ទ្រឹស្តីស្តីអំពីច្បាប់ លោក Montesquieu បានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យច្បាប់ថា «នៅក្នុងន័យទូលំទូលាយរ បស់វា ច្បាប់គឺ ទំនាក់ទំនងចាំបាច់ទាំងឡាយ ដែលចេញមកពីអ្វី និងអ្វីដែលនឹងកើតឡើង ។ តាមនិយមន័យនេះ ច្បាប់ដូចជាទំនាក់ទំនងចាំបាច់ គឺមានន័យថា ច្បាប់លែងមានន័យទៅតាម ទស្សនៈទាន​ ទេវវិជ្ជា ឬតាមប្រពៃណីដូចមុនទៀតហើយ។ការធ្វើឲ្យមានទំនាក់ទំនងមានភាព ត្រឹមត្រូវគឺជាភារកិច្ចចាំបាច់របស់ច្បាប់ សម្រាប់ភាវៈទាំងអស់តាំងពីធំដល់តូច ។​នៅក្នុងន័យនេះ ភាវៈទាំងអស់សុទ្ធតែមានច្បាប់របស់វា អាទិទេពក៏មានច្បាប់អ្នកមានបញ្ញាខ្ពស់ជាងមនុស្សក៏មាន ច្បាប់សត្វក៏មានច្បាប់ មនុស្សសាមញ្ញក៏មានច្បាប់» ។ គាត់បានអះអាងថា «ច្បាប់ទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណីនិងច្បាប់បញ្ញត្តិនៃគ្រប់ជាតិសាសន៍ទាំងអស់ សុទ្ធតែមានប្រភពកំណើតរបស់ខ្លួនចេញ ពីមូល ហេតុ ២ យ៉ាង កាយមូលហេតុ និងសីលមូលហេតុ ។ ១.កាយមូលហេតុ ជាមូលហេតុដែលមានចំណងទាក់ទងទៅនឹងអាកាសធាតុ ទឹកដី ទំហំ ទីតាំង ភូមិសាស្រ្ត និងដង់ស៊ីតេប្រជាជន ។​ ធាតុអាកាស មានឥទ្ធិពលទៅលើចរឹតមនុស្ស ។ ដោយ មនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូចនេះ អាកាសធាតុ ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើច្បាប់ដែរ។ ច្បាប់ដែល កើត ចេញពីចរឹតមនុស្ស តណ្ហាមនុស្ស លក្ខណៈមនុស្ស គឺសុទ្ធតែនាំមកជាមួយ នូវឥទ្ធពល នៃអាកាស ធាតុ ដូច្នេះសម្រាប់តំបន់ពីខុសគ្នា ច្បាប់ក៏មានលក្ខណៈខុសគ្នាដែរ។ សង្គមបែបណា បរិយាកាស បែបណាភូមិសាស្រ្តបែបណាប្រវត្តិសាស្រ្តបែបណា វប្បធម៌បែបណា មុខជំនាញឯក ទេសបែប ណា មនុស្សបែបណា នាំឲ្យច្បាប់​ មានលក្ខណៈ បែបនោះដែរ ។ លោកបានបញ្ជាក់ថា «ច្បាប់បញ្ញត្តិទាំងឡាយ មានចំណងទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទបំផុត ទៅ នឹង​ការប៉ិនប្រសប់នានាដែលប្រជាជនខុសៗ​ គ្នា មានពីធម្មជាតិស្រាប់ សម្រាប់ធ្វើជា មធ្យោបាយ ចិញ្ចឹមជីវិត» ។ ក្នុងចំណោមកាយមូលហេតុកត្តាភូមិសាស្រ្តក៏ជាមូលហេតុចម្បងនៃកំណកំណើ ត ច្បាប់ និងរដ្ឋ ។ ២.សីលមូលហេតុជាមូលហេតុដែលស្តែងឡើង ជាសកម្មភាពយឺតបន្តិច បើធៀបទៅនឹងកាយ មូលហេតុ គឺកើតឡើង នៅពេលដែលសង្គមមានការរីកចម្រើន ផ្នែកអរិយធម៌ ។ទាក់ទងទៅនឹង មូលហេតុប្រភេទនេះ មានគោលការណ៍នៃរបបនយោបាយ ជំនឿ សាសនា សីលធម៌និង ទំនៀម ទំលាប់ ប្រពៃណី ។ សីលមូលហេតុ គឺជាមូលហេតុ នៃស្មារតី ឬព្រលឹងរបស់មនុស្សគ្រប់ៗ​ រូប ។ មូលហេតុនេះ មានឥទ្ធិពល ទៅលើការបង្កើតច្បាប់ប្រជាជាតិខ្លាំងជាងកាយមូលហេតុ ។ ប្រភពច្បាប់ចែកជាពីរ –ច្បាប់ពិភពរូបវន្ត គឺជាច្បាប់វិទ្យាសាស្រ្ត ច្បាប់ទំនាក់ទំនង និងច្បាប់ពិពណ៌នា ក្នុងពិភពសច្ចៈ ។ ច្បាប់នេះ មិនប្រែប្រួលទេ ហើយថែមទាំងគ្រប់គ្រង លើពិភពរូបធាតុទាំងអស់ទៀតផង ច្បាប់នេះ មានចរឹត ជាច្បាប់ធម្មជាតិ ។ –ច្បាប់ពិភពបញ្ញា គឺជាច្បាប់ដែលកើតចេញ ពីសមត្ថភាព នៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ។ ច្បាប់នេះ មានបង្កប់នូវតំលៃកាតព្វកិច្ច និងបញ្ញត្តិយ៉ាងច្រើន ដែលមានការប្រែប្រួល ព្រោះភាវៈមានបញ្ញា ច្រើន​ មានការភាន់ច្រលំ ដោយសារតែឋិតនៅក្រោមតណ្ហារបស់មនុស្ស ។ គាត់ចែកច្បាប់ពិភព បញ្ញា​ ចែកចេញជា ៣ ទៀត គឺ ១.​ច្បាប់សាសនា គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ដោយអាទិពេទសម្រាប់ក្រើនរំលឹកស្មារតី មនុស្សឲ្យចងចាំ​ នូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះព្រះអាទិទេព ។ ២.ច្បាប់សីលធម៌ គឺជាច្បាប់ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយទស្សនវិទូ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ស្មារតីមនុស្សឲ្យចងចាំ នូវករណីយកិច្ច របស់ខ្លួនចំពោះខ្លួនឯង ។ ៣.ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយអ្នកតែង ច្បាប់ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ដល់ស្មារតីរបស់មនុស្ស ឲ្យចងចាំនូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះអ្នក ដទៃ និងសង្គម ។ លោក Montesquieu បានបែងចែកច្បាប់បែបនេះ តាមកម្មវត្ថុរបស់វា ។ ច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលទាក់ទងទៅនឹងការកកើតរដ្ឋ ។ ច្បាប់នយោបាយ គឺជាច្បាប់ដែល ទាក់ទងទៅនឹងការរក្សារដ្ឋ ។ ពិតមែនតែ ច្បាប់ទាំងពីរនេះ មានកម្មវត្ថុខុសគ្នាក្តី ក៏ច្បាប់ទាំងពីរ នេះមិនអាចដាច់ពីគ្នាបានឡើយ ។ ក្នុងន័យនេះ បានជាគេចាត់ទុក Montesquieu ថាជាអ្នកទ្រឹស្តី នៃរដ្ឋប្រវត្តិសាស្រ្ត ។ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនឹងច្បាប់ នៃប្រភពរូបវន្ត ។ ឧត្តមគតិរបស់លោក Montesquieu គឺចង់បានឲ្យ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់ រដ្ឋប្បវេណីមានលក្ខណៈសុក្រឹតមិនប្រែប្រួលមិនប្រែប្រួល ដូចច្បាប់វិទ្យាសាស្ត្រ ឬច្បាប់នៃប្រភព រូបវន្តដែរ ។ ហើយច្បាប់ទៀតសោត មានរូបរាងប្លែកៗ ទៅតាមលក្ខ័ណ្ឌនយោបាយនិងធាតុ អា កាស ។ ទ្រស្តីស្តីអំពីរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ លោក Montesquieu បានធ្វើការបែងចែករបបនយោបាយជា ៣ ប្រភេទគឺ ១.របបសាធារណរដ្ឋ គឺជារដ្ឋរបស់ប្រជាជនទាំងមូល ឬមួយផ្នែក ។ លោកបានបែងចែក សាធារ ណរដ្ឋជាពីរ គឺប្រជាធិបតេយ្យនិងអភិជនាធិបតេយ្យ ។​ ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ ប្រជា ជនទាំងមូលផ្គុំគ្នាជាអង្គធំមួយនោះជាប្រជាធិបតេយ្យ។ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ប្រជា ជនមួយភាគតូចនោះ ជាអភិជនាធិបតេយ្យ ។ ២.របបរាជាធិបតេយ្យ ជារដ្ឋរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលស្ថិតនៅ ក្រោមច្បាប់ ដែលមិនប្រែប្រួលនិង ដែលច្បាប់នោះ បម្រើគោលបំណង តែមនុស្សម្នាក់ខាងលើ ។ ៣.របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ជារបបមនុស្សម្នាក់ ដែលនៅលើច្បាប់ ។ របបនិមួយៗ​ សុទ្ធតែមានគោលការណ៍ របស់វាផ្ទាស់ ។ គោលការណ៍នេះ ជាកម្លាំងជម្រុញ របស់រដ្ឋ ។ លក្ខណៈរបស់រដ្ឋ សំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធ ខាងក្នុងរបស់រដ្ឋ សំដៅការរៀបចំ របស់ រដ្ឋដោយសាររដ្ឋ និមួយៗ​ មានលក្ខណៈផ្សេងៗ ពីគ្នា បានជារដ្ឋមានឈ្មោះខុសៗ គ្នា ។ លក្ខណៈ ទាក់ទងទៅនឹងនិយមន័យរបស់រដ្ឋ ហើយបើគ្មានលក្ខណៈនេះទេ គេក៏ពុំអាចសំគាល់បានថា​ ណាមួយជាសាធារណរដ្ឋ ណាមួយជារាជាធិបតេយ្យ និងណាមួយជារបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ឡើយ ។លក្ខណៈដែលទាក់ទងទៅនឹងលក្ខន្តិកៈ របស់រដ្ឋ គឺជាទស្សនទាន របស់រដ្ឋ ។ នៅក្នុង សាធារដ្ឋទោះជាប្រជាធិបតេយ្យក្តី ឬជាអភិជនាធិបតេយ្យក្តី គោលការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ការស្រលាញ់មាតុប្រទេស ស្រលាញ់សមភាព ស្រលាញ់ច្បាប់ ការលះបង់ផលប្រយោជន៍ ខ្លួន ឯងដើម្បីផលប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វាគឺ កិត្តិ យស ពោលគឺការចេះគោរពគ្នា ទៅតាមឋានៈក្នុងសង្គមការស្គាល់នាទីខ្ពស់ទាបនៅក្នុងរបប ផ្តាច់ ការធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វា គឺការភ័យខ្លាច ការគោរពដោយគ្មានការតវ៉ា ចំពោះអ្នកដឹក នាំ ។ ការរលាយបែកបាក់របបទាំងបី របបគ្រប់គ្រងបែកបាក់របបទាំង ៣ ប្រភេទនេះ អាចរលំរលាយ ប្រែក្លាយជាលក្ខណៈដើម របស់វាធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងរបបមួយគួរឲ្យខ្លាច ដែលមានការរំលោភបំពាន ពីអ្នកដឹកនាំ ធ្វើអ្វីតាម អំណាចចិត្ត ។ ​លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ការរលំរលាយ នៃរដ្ឋនិមួយៗចាប់ផ្អើម សឹង តែទាំងអស់ ពីការរលំរលាយ គោលការណ៍របស់វា »។ការរលំរលាយសាធារណរដ្ឋ អាចបណ្តាល មកពីការបាត់បង់សិទ្ធិ សេរីភាព យុត្តិធម៌ (គុណធម៌) ដែលជាគោលការណ៍របស់ សាធារណរដ្ឋ ។ គ្រោះថ្នាក់របស់របបអភិជនាធិបតេយ្យកើតមាន នៅពេលណា ដែលគោលការ ណ៍គុណធម៌ ប្រែក្លាយជាទៅជាវិសមភាព គ្មានគុណធម៌ អំពើពុករលួយ ពោលគឺនៅពេល ដែល គេអនុគ្រោះ ឲ្យមានមហិច្ឆិតា របស់បុគ្គលធ្វើតាមទំនើងចិត្ត ដោយមិនរវល់ ដល់ផល ប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ ចំពោះការរលំរលាយរបបរាជាធិបតេយ្យ កើតមាននៅពេលដែលការគោរព កិត្តិ យសត្រូវជំនួស ដោយស័ក្តិយស ដោយមាសប្រាក់ និងសំណូក ។ ចំណែកការលាយ របស់របប ផ្តាច់ការធិបតេយ្យវារលំរលាយគ្មានឈប់ឈរពីព្រោះរបបនេះវាខូចដោយសារលក្ខណៈ សាហាវ​ ព្រៃផ្សៃរបស់វារួច ទៅហើយ ។ ទ្រឹស្តីស្តីអំពីអាកាសធាតុ លោក Montesquieu ពិនិត្យឃើញថាអាកាសធាតុមានឥទ្ធិពល ទៅលើចរិតមនុស្សហើយ ដោយ សារមនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូច្នេះ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពល ទៅលើច្បាប់ដែរ ។ ១.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើចរិតមនុស្ស ខ្យល់ត្រជាក់ ធ្វើឲ្យមានកម្លាំង ខ្យល់ក្តៅ បន្ថយកម្លាំង ។ លោក Montesquieu សរសេរថា « គេមានកម្លាំងកាយកម្លាំងចិត្ត នៅក្នុងអាកាសធាតុត្រជាក់ គេមានការទុកចិត្តលើខ្លួនឯងជាង គេ មានសេចក្តីក្លាហានជាង គេមានចំណង់ សងសឹកតិចជាងគេ មានភាពស្មោះត្រង់ជាង» ។ ២.ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើច្បាប់ ច្បាប់ដែលសម្តែងចេញ ពីចរិតមនុស្ស តណ្ហារបស់មនុស្ស លក្ខណៈរបស់មនុស្ស ក៏មានជាប់ ស្នាមធាតុអាកាស នៅជាមួយដែរ ។ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើដី និងទៅលើជីវិតសេដ្ឋ កិច្ចហើយច្បាប់ ក៏មិនដូចគ្នាទេ សម្រាប់ប្រជាជនជាកសិករ ប្រជាជនជាអ្នកប្រមាញ់ និងប្រជាជន ជាអ្នកនេសាទ ។ លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ច្បាប់ ត្រូវមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងរូប សាស្រ្តរបស់ប្រទេស ធាតុអាកាសត្រជាក់ ក្តៅ ទំហំ របៀបរស់នៅ របស់ប្រជាកសិករជាអ្នក ប្រមា ញ់ជាអ្នកគង្វាល កម្រិត សេរីភាព ជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ធនធានរបស់គេទំនៀមរបស់គេ» ។ ដូច្នេះ ពាក្យអាកាសធាតុនេះ លោក Montesquieu ពិនិត្យមិនត្រឹមតែលក្ខណៈ អាកាសធាតុ ភូមិ សាស្រ្ត ប៉ុណ្ណោះទេ គឺថែមទាំងលក្ខណៈសេដ្ឋកិច្ច ប្រវត្តិសាស្រ្ត វប្បធម៌ និយាយរួម គ្រប់លក្ខណៈ សង្គមសាស្រ្តទាំងអស់ ។ ហេតុនេះហើយ បានជាគេចាត់ទុកលោក Montesquieu​ ជាស្ថាបនិក សង្គម វិជ្ជាពិតៗ​ ។ ការវិភាគស្តីអំពីអំណាច ក្នុងចំណោមរបបគ្រប់គ្រងទាំង ៣ លោក Montesquieu យល់ឃើញថា «របបដែលប្រសើរល្អ ជាងគេ បើមិនគិតទៅដល់លក្ខណៈស្ថានភាពអ្វីទេនោះ គឺរបបប្រជាធិបតេយ្យ ពីព្រោះគោល ការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ។ គុណធម៌ គឺជាគោលការណ៍ ប្រជាធិបតេយ្យ វាខ្ពស់ជាងកិត្តិយស ដែលជាគោលការណ៍ របស់រាជាធិបតេយ្យហើយវារឹតតែខ្ពសើជាងសេចក្តីភ័យខ្លាច ដែលជាគោ លការណ៍របស់របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យទៅទៀត ។ តាមការជាក់ស្តែង គិតទៅដល់លក្ខណៈ ផ្សេងៗនោះ គឺរាជាធិបតេយ្យ ជារបបប្រសើរជាងគេ ពីព្រោះរបបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែល ត្រូវ តាមរដ្ឋ ដែលមានទំហំធំ» ។ គំនិតនេះ លោក Montesquieu លើកយកគំនិត ដែលគេដឹង លឺ សុះ សាយ តាំងពីបុរាណកាល ដែលយល់ថា «ប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវតែសម្រាប់រដ្ឋ ដែលមានទំហំ តូច» ។ ម្យ៉ាងទៀត របបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែលមាន សម្បទានជាងគេ ក្នុងការធានា សេរី ភាព។តែរបបរាជាធិបតេយ្យ ក៏អាចធ្លាក់ទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ ដែរគឺជាផ្តាច់ការធិបតយ្យ តែម្នាក់។ របបរាជាធិបតេយ្យ បានក្លាយទៅជារបបផ្តាច់កាធិបតេយ្យ កាលណា ភាពឯករាជ្យ និងឯកសិទ្ធិ របស់ប្រជាជន របស់អង្គការនានា និងរបស់ប្រជាជាតិ មិនត្រូវបានគេគោរពនោះ ។ ដើម្បីធានា ឲ្យមានការគោរពនេះ លោក Montesquieu បានគ្រោងទុក នូវយន្តការពីរទៀត សម្រាប់បំពេញបន្ថែម នៅក្នុងការរៀបចំអំណាច ដែលគេអាចឲ្យឈ្មោះថា « ទ្រឹស្តី នៃការបែង ចែក អំណាច បញ្ឈរ និងទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក» ។ ក)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរ ទ្រឹស្តីនេះ មានន័យថា ត្រូវឲ្យមានការទទួលស្គាល់ អង្គកណ្តាលផ្សេងៗ ដែលស្ថិតនៅចន្លោះ រវាងស្តេច និងប្រជារាស្រ្ត ក្នុងនោះមានវណ្ណៈទាំង ៣ ដែលមាននៅក្នុងរបបចាស់ គឺវណ្ណៈអភិជន សហធម្មិក និងវណ្ណៈផ្សេងៗ ទៀត ។ វណ្ណៈទាំងឡាយ ដែលនៅចន្លោះរវាងស្តេច និងប្រជារាស្ត្រ សម្រាប់ធ្វើជាកម្លាំងទប់អំណាច របស់ស្តេច ប៉ុន្តែទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរនេះ មានន័ យ ពេញលេញបាន លុះត្រាតែមាន ទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក​ មកបង្ក្រប់បន្ថែមដែរ ។ ខ)ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក ដើម្បីមានស្ថេរភាពនៅក្នុងសាធារណរដ្ឋ ក៏ដូចជានៅក្នុងរាជានិយម ចាំបាច់ត្រូវតែមានការ បែងចែកអំណាចរដ្ឋ ព្រោះថា ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ អាចធ្វើឲ្យមានសមាជិក នៃសង្គម ទទួល បាននូវសេរីភាពសុវត្ថិភាព យុត្តិធម៌ ពិសេសគឺស្ថេរភាពសង្គមតែម្តង។ លោក Montesquieu បាន បែងចែកអំណាច ដូចខាងក្រោមនេះ ១.អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាអំណាចធ្វើច្បាប់ កែច្បាប់ និងលុបច្បាប់ ។ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិត្រូវ ប្រគល់ ទៅឲ្យសភាពីរជាន់ ជាអ្នកកានើកាប់ គឺសភាអភិជន (សភាជាន់ខ្ពស់) និងសភាប្រជារាស្ត្រ (សភា ជាន់ទាប) ។ ក្រៅពីបង្កើត ឬលុបច្បាប់ អំណាចនេះ នៅមានតូនាទី ជាអ្នកតាមដានត្រួត ពិនិត្យ ការប្រតិបត្តិ របស់ព្រះរាជា និងមានតួនាទី ជាអ្នកកាត់ក្តី វិនិច្ឆ័យទៅលើសកម្មភាព ប្រតិបត្តិ ក្នុង សង្គមទាំងមូល ។ ២.អំណាចនិតិប្រតិបត្តិ ជាអំណាចប្រតិបត្តិ តាមឆន្ទៈ​ របស់អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ សម្រាប់រៀបចំ ដឹក នាំសង្គមទាំងផ្ទៃក្នុងប្រទេស ទាំងលើឆាកអន្តរជាតិ ថែមទាំងជាអំណាចដែលមានសិទ្ធិ ប្រកាស សង្គ្រាម និងសន្តិភាព ។ អំណាចនេះ មានបង្កប់នូវចរិត ជាអំណាចនៃច្បាប់អន្តជាតិផងដែរ ។ អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់ ទៅឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ជាអ្នកកាន់កាប់ ។ អំណាចនេះ ក្រៅពីការប្រតិបត្តិ គឺនៅមានសិទ្ធិ ជំទាស់ចំពោះ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិផងដែរ តាមនិតិវិធី នៃការប្រើសិទ្ធិ របស់ស្តេច ។ ៣.អំណាចតុលាការជាអំណាចវិនិច្ឆ័យដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌនៃច្បាប់រដ្ឋប្ប វេណី ។ អំណាចនេះ​ ត្រូវប្រគល់ឲ្យទៅសភាខេត្ត សភាក្រុងនិមួយៗ ដែលកាន់កាប់អំណាចតុលា ការ ។ គោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចនេះ គឺធ្វើឡើង ក្នុងគោលបំណង ទប់ស្កាត់មិនឲ្យ អំណាច ដែលស្ថិតនៅក្នុងដៃ បុគ្គលណាម្នាក់ នោះអាចនាំទៅរកសេចក្តីវិនាស ដល់ប្រទេសជាតិ បាន និង ដើម្បីឲ្យទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចនេះ លុះទៅតាមរូបភាព ជារចនាសម្ព័ន្ធ និងដើម្បី រក្សានូវតុល្យភាព នៃអំណាចទាំង ៣ របស់រដ្ឋ ។ មួយទៀត គោលដៅ នៃការបែងចែក អំណាច នេះគឺធ្វើឡើង ដើម្បីប្រឆាំង នឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ហើយសម្របសម្រួល ទំនាស់រវាង របប មូលធននិយម និងពួកវណ្ណៈអភិជន និងជាការគ្រោងទុកជាមុន ដើម្បីការពារគ្រោះថ្នាក់ជៀសវាង ការដណ្តើមយកអំណាចផ្តាច់មុខ ព្រោះលោកយល់ថា «សារជាតិរបស់មនុស្ស បើកាលណា បាន អំណាចនៅក្នុងដៃរបស់ខ្លួនហើយ មនុស្សនោះ នឹងតស៊ូ ដើម្បីរក្សាអំណាចនោះ លុះដល់តំណក់ ឈាមចុងក្រោយ» ។ ដូច្នេះធ្វើយ៉ាងណាឲ្យអំណាចទប់ទល់នឹងអំណាច ពីព្រោះមនុស្សទាំងអស់ ដែលមានអំណាចតែងតែមានការប្រើប្រាស់នូវអំណាចទាំងនោះជ្រុលហួស ៕ =='''ជីវប្រវត្តិរបស់​ James Madison'''== លោក James Madiso ជារដ្ឋបុរសជាទស្សនវិទូនយោបាយ និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជា «បិតារដ្ឋធម្មនុញ្ញ»​របស់សហ រដ្ឋអាមេរិក។ ​លោកមានជំនឿជឿជាក់លើសេរីភាពរបស់សាធា រណរដ្ឋនិយម ។ លោក James Madison កើតនៅថ្ងៃទី ១៦ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៧៥១ នៅផតខនវ៉េ រដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិ​ ។ ហើយបានទទួល មរណកាលនៅថ្ងៃទី ២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៣៦ ក្នុងជន្មាយុ ៨៥ ឆ្នាំនៅមន់ផិល្លឺ ក្នុងរដ្ឋវឺជីនា សហរដ្ឋអាមេរិក ។​ នៅក្នុងកំឡុង ឆ្នាំ ១៨០៩-១៨១៧ (គឺនៅថ្ងៃទី ៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨០៩ ដល់ថ្ងៃទី៤ ខែមិនា ឆ្នាំ ១៨១៧) គាត់ក៏ត្រូវបានគេជ្រើសតាំងជា ប្រធានាធិបតីទី ៤ របស់សហរដ្ឋ អាមេរិក ផងដែរ ។ ទស្សនៈរបស់ James Madison លោក Madison ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវទស្សនៈថា «ប្រជាជន ជាប្រភពតែមួយគត់ នៃអំណាច នយោបាយហើយ ចំណែកការបោះឆ្នោតវិញ ជាលក្ខណៈពិសេសរបស់ការដឹកនាំបែបសាធារណ រដ្ឋនិយម» ។ ប៉ុន្តែ លោក Madison មានការចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត ចំពោះភាគី ដែលមានការ គាំទ្រ ភាគច្រើន គឺនៅពេលដែលភាគីនេះ នៅក្នុងអំណាច ក្នុងករណីនេះ លោកគិតថា ជៀសមិនរួច ឡើយ នូវការសង្កត់សង្កិន ទៅលើផលប្រយោជន៍ របស់ភាគីភាគតិច ។ ការចង់បំបាត់ភាគច្រើន ដែលមានមហិច្ឆិតា ហើយផលប្រយោជន៍ និងលទ្ធភាពធ្វើសកម្មភាព តែម្យ៉ាងគត់ គឺគំនិតបោក ប្រាស់ របស់អ្នកដឹកនាំផ្តាច់ការ ដើម្បីធានានូវសិទ្ធិ សេរីភាព របស់មនុស្ស ភាគតិច ។ ដើម្បីកុំឲ្យមានការរំលោភ ពីសំណាក់ភាគីភាគច្រើន បើតាមយោបល់របស់លោក Madison អាចធ្វើទៅបាន មានតែសាធារណរដ្ឋ ដែលខុសពីរាជាធិបតេយ្យ ។​ លោក Madison បានគិតអំពី កត្តាចាំបាច់ ក្នុងការបែងចែកអំណាច ជាពិសេស គឺការបែងចែកស្ថាប័នអំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ជាពីរ ថ្នាក់ ។ អ្នកនយោបាយ អាមេរិច បានឈរលើគោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចរបស់លោក Montesquieu ដែលបង្កើត​ នូវប្រព័ន្ធ បែងចែកអំណាច ឲ្យមានតុល្យភាព នឹងគ្នា ហើយអំណាច ទាំងបី ត្រូវមានអំណាចប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ យន្តការ នៃការបែងចែកអំណាចរដ្ឋនេះ នៅតែបន្ត អត្ថិភាព និងប្រសិទ្ធិភាព នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ។ តាមទស្សនៈរបស់លោក អំណាចទាំង ៣ ត្រូវឈរនៅលើទំនាក់ទំនង សមភាព ។ យន្តការនេះ ត្រូវបានប្រើនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិចរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទ្រឹស្តី និងសកម្មភាពនយោបាយ របស់ Madison មានតួនាទីសំខាន់ នៅក្នុងការបង្កើត រចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋ របស់សហរដ្ឋអាមេរិច ។ តែការបង្វែរទិស ពីទ្រឹស្តីសុទ្ធសាធ ឲ្យងាកទៅរកការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែង ត្រូវបានធ្វើឡើង ដោយ Madison នៅលើផែនដីសហរដ្ឋអាមេរិច ។ នោះគឺនៅក្នុងឱកាស ដែលសហរដ្ឋអាមេរិច ត្រូវបាន បង្កើតឡើងក្នុងតំណាក់កាលដំបូង ។ អាមេរិចបានធ្វើឲ្យទ្រឹស្តីនេះ ក្លាយទៅជាការអនុវត្តន៍ប្រកប ដោយប្រសិទ្ធិភាពមុនគេ ។ របបសាធារណរដ្ឋ ដែលពួកគេ បានបង្កើតឡើងនាពេលនោះ គឺជារដ្ឋ ដែលក្នុងនោះ អំណាច រដ្ឋត្រូវបានកំណត់ព្រំដែនផ្ទុយគ្នាទៅនឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលគ្មានព្រំដែននោះ។សហរដ្ឋ អាមេរិចបានដើរមុនគេនៅក្នុងទ្រឹស្តីនេះដោយតំរូវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបាននូវអ្វីដែលជាបំណង ប្រាថ្នា របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ផ្តល់ឲ្យនូវសិទ្ធិនយោបាយ និងសិទ្ធិផ្សេងៗ ទៀត ជាពិសេសគឺលទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យ គ្រប់ៗគ្នា និងទាំងអស់គ្នា ទទួលបាននូវវឌ្ឍនភាព និងពុំសូវមានវិសមភាពក្នុង សង្គម ។ សាធារណរដ្ឋ ដែលលោកលើកឡើង មានប្រជាពលរដ្ឋ ចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅក្នុងកិច្ចការ នយោបាយ។ប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់នៃវាសនាប្រទេសរបស់គេយ៉ាងពិតប្រាកដ។ សិទ្ធិនយោបាយ ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈការឈរឈ្មោះឲ្យគេបោះឆ្នោតនិងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នកតំណាង របស់ខ្លួន ។ យើងអាចនិយាយបានថា James Madison គឺជាអ្នកទីមួយ ដែលធ្វើ ឲ្យទ្រឹស្តី នយោបាយ របស់គាត់ឈានទៅដល់ការអនុវត្តន៍ ក្នុងសង្គមពិតៗ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នៅទីនេះ​គឺតួនាទីដ៏ចម្បង របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងការបង្កើត អំណាចរដ្ឋ ក្នុងការកំណត់វាសនារបស់ខ្លួន ដោយខ្លួនឯងដោយ មិនពឹងផ្អែកទៅលើកម្លាំង ខាងក្រៅអ្វីឡើយ គឺជាសមត្ថភាពពិតៗ របស់ពលរដ្ឋតែម្តង ។ =='''ទស្សនៈរបស់ខុងជឺ (‌​៥៥១-៤៧៩ មុន គ).ស.​'''== ខុងជឺជាមហាទស្សនវិទូចិនមួយរូបដ៏ល្បីល្បាញមានកិត្តិនាមស្មើនឹងសូក្រាតនៅប្រទេសក្រិច ដែរ ។ តាមពិតឈ្មោះរបស់លោកគឺ ជឺស្ថិតនៅសម្ព័ន្ធលូ ។ ត្រកូលរាជវង្សរបស់លោកជាអភិជន ហើយបើតាម ការស្រាវជ្រាវត្រកូលនេះ​ មានពូជធារមកពីរាជវង្ស‍‍ «ចាង» ដែលជាសន្តតិវង្សមួយគ្រប់គ្រង ប្រទេស ចិន នាសម័យរដ្ឋកាលចូវ ។ ដោយសារសង្រាមវាយលុកពីកុលសម្ព័ន្ធចូវ ស្ថិតនៅទិស​ពាយ័ព្យទន្លេលឿងរាជវង្សចាង ក៏ត្រូវរលាយបាត់បង់ក្នុងសង្រ្គាម ។​​ ឯសមាជិកគ្រួសារ ដែលរួច ផុតពីសេចក្តីស្លាប់វិញ ក៏បន្លំខ្លួនក្នុងកុលសម្ព័ន្ធ «លូ»។ ខុងជឺ កើតនៅឆ្នាំ ៥៥១ មុន គ.ស ក្នុង​ទីងងឹតនៃកំហែង ថ្មភ្នំមួយនៃស្រុកចាងតុង ក្បែរវាលចិញ្ចឹមសត្វ របស់លោកមានៃសន្តតិវង្សលូ ។ មុនពេលចាប់ កំណើត និងថ្ងៃចាប់កំណើតរបស់ខុងជឺ មានអព្ពូតហេតុចំលែក គួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺផ្ទុះភ្នំភ្លើងរន្ទះ រញ្ជួយភ្នំភ្លើង ។ ខុងជឺ កំព្រាឪពុកតាំងពីអាយុ ៣ ឆ្នាំ ហើយមានចិត្តសប្បុរសធម៌ តាំងពីក្មេងតែ គាត់រស់ក្នុងទីទល់ក្រ។លុះបានអាយុ ២០ឆ្នាំគាត់បានរៀបការ ជាមួយនឹងស្រីជន ជាតិម៉ុងហ្គោល ម្នាក់ ដែលមានកូនប្រុសឈ្មោះលី ។ ដោយកាខិតខំស្រាវជ្រាវ ខុងជឺ បានក្លាយ ជាគ្រូម្នាក់ដែល ចេះដឹងសព្វមុខវិជ្ជាពិសេស ខាងវិជ្ជាពេទ្យខុងជឺចេះទស្សន៍ទាយ ជាអ្នកបង្ហាត់ បង្រៀនឲ្យប្រជាជនចិនចេះសែនព្រេនដូនតាតាមលក្ខណៈនេះគាត់ជាអាចារ្យពេលមាន អាពាហ៍ ពិពាហ៍ និងវិធីបុណ្យ ផ្សេងៗ ផងដែរ ។ កិត្តិនាម របស់ខុងជឺ ល្បីល្បាញពេញស្រុកចាន់ស៊ី ហើយ ពេលនោះ ទស្សនវិជ្ជា បស់ខុងជឺ ក៏ចាប់រីកដុះដាល គេនាំគ្នាប្រសិទ្ធិនាម ឲ្យគាត់ថា «ជូ» មាន ន័យថា«បណ្ឌិត» ចាប់ពី ពេលនោះមក ។ នៅអាយុ៤៩ឆ្នាំខុងជឺត្រូវបានព្រះមហាក្សក្យ តែងតាំង ធ្វើជាសេនាបតីធំម្នាក់ក្នុងវាំង។ ខុងជឺបានផ្សព្វផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់គ្រប់ទិសទីពាសពេញ ប្រទេសចិន ក្នុងគោល បំណងឲ្យប្រជាជនចិនស្គាល់យល់ដឹង នូវតំលៃរបស់ខ្លួន និងចង់កែរប្រែ របៀបអប់រំសីលធម៌ តែត្រូវមហាក្សត្រលូជំនាស់ ។ ដោយវិបត្តិនយោបាយ ខុងជឺ បានភៀសខ្លួន ពីស្រុកមួយ ទៅស្រុក មួយអស់រយៈពេល ១៣ ឆ្នាំ ។ ខុងជឺ បានវិលត្រឡប់ចូលស្រុកលូវិញ ក្នុង ជន្មាយុ ៧០ឆ្នាំ។ ខុងជឺ បានផ្សាយទស្សនវិជ្ជា របស់គាត់អស់រយៈពេលឆ្នាំ ក្នុងស្រុកចិនទាំងមូល ព្រមទាំងបើកង្រៀន ដល់សាវ័កទៀតផង ។ ខុងជឺមិនគ្រាន់តែជាគ្រូបង្ហាត់ខ្បួនខ្នាតប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំង ជាអ្នកដឹកនាំប្រជាជន ឲ្យអនុវ ត្តន៍ នូវទំនៀមទំលាប់ចាស់ឲ្យរីកចម្រើនឡើងវិញ ​គេសង្កតឃើញប្រជាជនចិន ចាប់ប្រើក្រដាស និងជក់ខ្មៅដុសថ្នាំ សម្រាប់សរសេរ និងឲ្យចេះសែនព្រេនដូនតា រាល់ឆ្នាំ តាំងពីសម័យខុងជឺមក ។ គាត់រស់បាន ៣ ឆ្នាំ ក្នុងសំណាក់សាវ័កទាំងឡាយ ហើយបានទទួលមរណភាព ក្នុងឆ្នាំ ៤៧៩ មុន គ.ស ។ ស្នាដៃទស្សនវិជ្ជារបស់ខុងជឺ ខុងជឺ បានចងក្រងគម្ពីរឈ្មោះថា «លាវយី» មានន័យថា សិល្បៈទាំង ៦ ជាសិល្បៈ សេរីមាន គោលដៅស្វែងរកនូវសេរីភាព ក្នុងនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ច ។ ទស្សនវិជ្ជាទាំង៦របស់ខុងជឺគឺ ១–គម្ពីរឈ្មោះយី= និយាយ ពីការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ និងផ្ទេរមរតក ។ ២–គម្ពីរឈ្មោះចេ=ជាកំណាព្យនិទាន សម្រាប់បម្រើសោភ័ណ្ឌធម្មជាតិ ។ ៣–គម្ពីរឈ្មោះលី= និយាយ ពីការប្រារព្ធពិធីសែនព្រេនផ្សេងៗ ។ ៤–គម្ពីរឈ្មោះយ៉ូ= និយាយ ពីបទភ្លេង និងចម្រៀងបណ្តែតអារម្មណ៍ ។ ៥–គម្ពីរឈ្មោះជូ=និយាយ ពីប្រវត្តិសាស្រ្ត និងពង្សាវតា នៃប្រទេសចិន ។ ៦–គម្ពីរឈ្មោះឈូស៊ាវឬគម្ពីរនិទាឃរដូវ=និយាយ ពីសរទរដូវ ជាប្រវត្តិសាស្រ្ត ជាក់ស្តែងរបស់ សន្តតិវង្សលូ ។ ចំពោះទស្សនវិជ្ជា ខុងជឺ បានឲ្យតំលៃ ទៅលើសីលធម៌ មនុស្សធម៌ និងសច្ចធម៌ ។ តាមទស្សនៈ ខុងជឺ នៅក្នុងសង្គម មានមនុស្សពីរប្រភេទ ដែលតែងតែស្វែងរកវត្ថុពីរផ្ទុយគ្នា ។ មនុស្សប្រភេទ ទីមួយ ជាមនុស្សប្រកបដោយគតិបណ្ឌិត ដែលសុខចិត្តលះបង់គុណប្រយោជន៍ គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌និងដើម្បីបណ្តុះកិត្តិស័ព្ទរបស់ខ្លួន ។ ចំណែកមនុស្ស ប្រភេទទីពីរជាប្រភេទ មនុស្សសាមញ្ញដែលសុខចិត្តលះបង់យុត្តិធម៌កិត្តិយស ដើម្បីស្វែងរកគុណប្រយោជន៍ ។ ខុងជឺបានបែងចែកទស្សនៈដូចខាងក្រោម មនុស្សធម៌= ខុងជឺ បានហាមមិនឲ្យធ្វើសង្រ្គាមជាដាច់ខាត ទោះស្ថិក្នុងសភាពបែបណាក៏ដោយ ។ខុងជឺមើលឃើញសង្រ្គាម ជាប្រភពនៃអមនុស្សធម៌ ។ លោកមិនពេញចិត្តចំពោះអំពើឃោរឃៅ អមនុស្សធម៌ ដែលពួកមនុស្ស ធ្វើទៅលើសត្វ និងធ្វើទៅលើមនុស្សគ្នាឯង ដូចករណីកងទ័ព ចាប់​ឈ្លើយសង្រ្គាមមកកាត់ដៃកាត់ជើងបោះទៅលើចុងលំពែង ចាប់មនុស្សយកទៅ ស្រុះទឹកក្តៅ ដូច​ជាស្រុះមាន់ គាបក្បាលពិរុទ្ធជន ឲ្យស្លាប់ដោយទារុណកម្ម ។ល។ អំពើទាំងនេះ សុទ្ធសឹងជា អំពើ អមនុស្សធម៌ ។ យុត្តិធម៌= ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ ក្នុងរូបភាពពីរយ៉ាង គឺយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម និងយុត្តិធម៌ នៅក្នុងគ្រួសារ។ ដំបូងឡើយ យុត្តិធម៌ កើតមាននៅក្នុងគ្រួសារជាមុនសិន ក្រោយមក ទើបវារាល ដាលដល់សង្គម ។ ខុងជឺ មើលឃើញយុត្តិធម៌ពួនសំងំនៅក្នុងចិត្ត និងកាយវិការរបស់មនុស្ស ។ ហេតុនេះដើម្បីឲ្យយុត្តិធម៌សង្គមកើតមានឡើងជំហ៊ានទីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានយុត្តិធម៌នៅក្នុងគ្រួសារ ជាមុនសិន ។ ខុងជឺ បានឈរលើទស្សនៈថា «កូនត្រូវស្តាប់បង្គាប់ឪពុកម្តាយ និងរាមច្បងរបស់ ខ្លួន» ។ សីលធម៌= ខុងជឺ បានបង្គាប់ឲ្យមនុស្សគ្រប់វណ្ណៈទាំងអស់ នៅក្នុងសង្គម និងគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ទាំងអស់ នៅក្នុងគ្រួសារ ត្រូវតែហ៊ានទទួលនូវកំហុសរបស់ខ្លួន នៅចំពោះមុខគ្រួសារ និងចំពោះ មុខច្បាប់ផងដែរ ។ អ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសនឹងច្បាប់ ត្រូវទទួលខុសត្រូវ ទទួលទារុណកម្ម ឲ្យសមនឹង កំហុស ដែលគេបានសាង ។ ប្រសិនបើកំហុសនោះ ធ្ងន់ដល់ប្រហារជីវិត អ្នកទោស ត្រូវតែហ៊ាន ធ្វើអត្តឃាតខ្លួនឯង ។ ទស្សនៈរបស់លោកខុងជឺសង្កត់ធ្ងន់ថា «មនុស្សម្នាក់ៗ ត្រូវមានស្មារតី អៀន ខ្មាសត្រូវតែចេះយល់នូវអ្វី ដែលត្រឹមត្រូវយុត្តិធម៌ សម្រាប់ជីវិត» ។ ខុងជឺ បានបង្កើត សីលធម៌ មួយទៀតហៅថា «ជិន» មានន័យថា «ស្រលាញ់ អ្នកដទៃ» ដោយខុងជឺ មានបំណង ឲ្យអ្នកសិក្សា ស្រលាញ់ផលប្រយោជន៍ និងជីវិតអ្នកដទៃ ឲ្យដូចជាស្រលាញ់ជីវិតរបស់ខ្លួន ។ សីលធម៌នោះគឺ -ធ្វើគុណទៅហើយ បើគេតបមកវិញ ចាត់ទុកដូចជាពុំបានធ្វើគុណ ។ -ធ្វើគុណទៅហើយ បើបានផលអាក្រក់វិញ ត្រូវទទួលថា ជាបទពិសោធន៍ដោយដៃពីរ ។ -អំពើណា ដែលអ្នកពុំចង់ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំធ្វើអំពើនោះទៅអ្នកដទៃ ។ -អំពើណា ដែលអ្នកស្រលាញ់ ចង់បាន ឲ្យគេធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកធ្វើនូវអំពើ នោះទៅអ្នកដទៃ ជាមុនសិន ។ -អំពើណា ដែលធ្វើទៅហើយ បានទទួលផលដល់ខ្លួនឯងហើយ មានទុក្ខដល់អ្នកដទៃ សូមជៀស វាងកុំធ្វើនូវអំពើនោះ ជាដាច់ខាត ។ -បើជួយអ្នកដទៃហើយ បែរជាត្រឡប់មកទទួលទោសវិញ ចូររត់គេច ឲ្យផុតពីទុក្ខទោសនោះឲ្យ បានមុនទុក្ខទោសនោះ មកដល់ ។ -បើធ្វើប្រយោជន៍ហើយ​ សូមកុំរំលឹកគុណទាំងនោះ នៅចំពោះមុខគេឲ្យសោះ បើមិនដូច្នោះទេ​ទោះជាគុណប៉ុនភ្នំ ក៏ត្រូវរលាយដែរ ។ -ត្រូវទុកឲ្យអ្នកដទៃ និយាយពីគុណរបស់អ្នកវិញ ទើបប្រសើរជាង ។ -អ្វីដែលអ្នកមិនសប្បាយចិត្ត ចំពោះអ្នកធំធ្វើមកលើរូបអ្នក ចូរអ្នកកុំយកវាទៅអនុវត្តន៍ លើមនុស្ស ដែលនៅក្រោមបង្គាប់អ្នក ឲ្យសោះ ។ គុណធម៌របស់ខុងជឺ គុណធម៌ របស់ខុងជឺ គឺសំដៅលើចិត្តមេត្តា ករុណា និងភាពត្រឹមត្រូវ ។ លោកថា «មនុស្សម្នាក់ៗ នៅក្នុងសង្គម សុទ្ធតែមានកាតព្វកិច្ច ដែលគួរធ្វើ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន របស់ពួកគេត្រូវ ប្រកបដោយសីលធម៌ និងភាពត្រឹមត្រូវ»។ នេះទើបហៅថា «គុណធម៌»។តែបើគេធ្វើ កិច្ចការទាំង ឡាយដោយគ្រាន់តែពិចារណា ប៉ុន្តែខ្វះសីលធម៌នោះសកម្មភាព​ របស់ពួកគេនឹងក្លាយទៅជា សកម្មភាពមិនត្រឹមត្រូវ និងខ្វះគុណធម៌ ។ មួយវិញទៀត ខុងជឺ ចាត់ទុកថា «ការគ្រប់គ្រងដោយ គុណ ធម៌ មានលក្ខណល្អប្រសើរ ជាងគ្រប់គ្រងដោយច្បាប់» ។ គាត់រំពឹងថា ការគ្របគ្រងរដ្ឋ ប្រកបដោយគុណធម៌ អាចដំណើរការទៅរួច ថែមទាំងឈាន ទៅសម្រេចផ្លែផ្កាទៀតផង ។ ការគ្រប់គ្រងល្អ គឺទាល់តែអ្នកគ្រប់គ្រង ធ្វើសង្គមឲ្យ មានសណ្តាប់ ធ្នាប់និងជីវភាពរុងរឿង ។ ចង់ឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ និងជីវភាពរុងរឿង ត្រូវធ្វើសណ្តាប់ធ្នាប់ និងចេះគ្រប់គ្រងជីវភាពគ្រួសារជាមុនសិន ។មនុស្ស ដែលមានទឹកចិត្តល្អ លុះត្រាតែ មានឆន្ទៈ ស្មោះត្រង់ និងមានការអប់រំល្អ ។ នៅពេលដែលមនុស្ស បានទទួលការអប់រំល្អហើយជីវភាពគ្ រួសារ របស់គេ ក៏ត្រូវបានគ្រប់គ្រងល្អដែរ ។ បើជីវភាពគ្រួសារបានគ្រប់គ្រងហើយនោះ នាំឲ្យជីវ ភាពសង្គម ឬប្រទេសជាតិ មានសណ្តាប់ធ្នាប់ ។ លទ្ធផលចុងក្រោយ គឺពិភពលោកនឹងមាន សន្តិភាព។ខុងជឺយល់ថា ដើម្បីឲ្យសង្គមមានសណ្តាប់ធ្នាប់ លុះត្រាតែនៅក្នុងសង្គមនោះ មានការ ប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ នូវអ្វីដែលគាត់ហៅថា «ការកែតំរូវ ឲ្យត្រឹមត្រូវតាមឈ្មោះ» នោះជាមុនសិន ។ នេះមានន័យថា «ម្នាក់ៗ ត្រូវតែស្គាល់ឈ្មោះកាតព្វកិច្ច និងតួនាទីរបស់ខ្លួន ឲ្យបានច្បាស់លាស់» ។ ខ្លឹមសារសំខាន់នោះ ឋិននៅត្រង់ថា អ្នកគ្រប់គ្រងគឺអ្នកគ្រប់គ្រង រដ្ឋមន្រ្តីគឺរដ្ឋមន្រ្តី ឪពុកគឺឪពុក កូនគឺកូន ។ល។ គ្រប់ឈ្មោះទាំងអស់ គឺសុទ្ធតែឋានៈ មានកាតព្វកិច្ច តួនាទី និងមុខងារ ខុសៗ គ្នា ។ បើឈ្មោះណាមួយ បំពេញមុខងាររបស់ខ្លួនមិនត្រឹមត្រូវ អ្នកនោះមិនអាចក្លាយទៅជាបុគ្គល ដ៏ល្អតាមឋានៈនោះឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ថា៖ បើអ្នកដឹកនាំ គ្រប់គ្រងគេ មិនខ្វល់ខ្វាយចំពោះវិជ្ជា ឬវិធីដឹកនាំគ្រប់គ្រងនោះទេទោះបីជាអ្នកនោះមានប្រជាប្រិយភាព ប៉ុណ្ណាក៏ដោយ ក៏គេនោះមិន អាចជាអ្នកដឹកនាំ ដ៏ល្អបានដែរ ។ ដូចនេះ ឃើញថា ទស្សននយោបាយ របស់ខុងជឺ ពិតជាបានរួមវិភាគទាន យ៉ាងធំសម្បើម ក្នុងការរុញច្រានទ្រឹស្តីនយោបាយ បែបទស្សនវិជ្ជា ដែលមានសីលធម៌ឲ្យមានភាពរីកដុះដាល ឡើង ។អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺខុងជឺ មិនបានប្រើប្រាស់កម្លាំងខាងក្រៅ មកជួយរៀបចំ និងដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទេ ។ តែលោកប្រើក្បួនច្បាប់ គុណធម៌ និងសីលធម៌ធ្វើជា មូលដ្ឋាន សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហា ក្នុងសង្គមមនុស្សទៅវិញ ។ =='''កាល់ម៉ាក្ស៍ (១៨១៨-១៨៨៣)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|kalmax]] គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៨ គឺ​ជា​ខួបគម្រប់​២០០ឆ្នាំគត់ នៃ​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ឱកាសខួប២០០ឆ្នាំនេះ គេឃើញ​មាន​មតិយោបល់​ចម្រុះគ្នា ជុំវិញ​គោលគំនិត​​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយ​មាន​ទាំងអ្ន​ករិះគន់ និង​ទាំងអ្នក​ដែលគិត​ថា ទ្រឹស្តី​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍​នៅតែ​ជា​បច្ចុប្បន្នភាព​នៅឡើយ​ ហើយ​រឹតតែមាន​អត្ថន័យ​សំខាន់​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ននេះ។ កាល់ម៉ាក្ស៍ (Karl Heinrich Marx) កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨១៨ នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ គេមិនសូវ​ជាមាន​ព័ត៌មាន​លម្អិតច្រើន​ទេ អំពី​កុមារភាព​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ ដោយគេ​គ្រាន់តែ​ដឹង​ថា កាល់ម៉ាក្ស​គឺ​ជា​កូនទី៣ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៩នាក់ ក្នុងត្រកូល​អ្នក​មាន​ជីវភាពស្តុកស្តម្ភម្នាក់ ដោយ​ឪពុក​របស់​កាល់ម៉ាក្ស​​មាន​មុខរបរ​ជា​មេធាវី។ ទាំងឪពុក និង​ទាំងម្តាយ​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​នៅ​ក្នុង​ត្រកូល​ជាជនជាតិជ្វីហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុក​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍បាន​ជ្រើសរើស​ផ្លូវដើរ​ខុសពី​វង់ត្រកូល ដោយងាក​ទៅ​រក​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​ប្រូតេស្តង់។ កាល់ម៉ាក្ស៍វិញ​ជា​អ្នក​ដែល​មិនមាន​ជំនឿ​ទៅលើ​សាសនា​ណាមួយ​ទាំងអស់ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការណ៍​ដែល​មាន​សាច់ឈាម​ក្នុងត្រកូល​ជ្វីហ្វ​​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កាល់ម៉ាក្ស៍​ត្រូវ​រង​នូវ​ការ​រើសអើង​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា កាល់ម៉ាក្ស៍​តែងតែ​មាន​គំនិតប្រឆាំង​នឹង​តួនាទី​របស់​សាសនា​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ នៅ​ក្នុងសម័យកាល​របស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ អាល្លឺម៉ង់​ស្ថិតក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ចំណែក​ឪពុករបស់​កាល់ម៉ាក្ស៍ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ជាប់ចិត្ត​នឹងទ្រឹស្តី​របស់​​ទស្សនវិទូ​សេរីនិយម ជាពិសេស គឺ​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ​អេម៉ានុយអែល កង់ (Emmanuel Kant) និង​ទស្សនវិទូ​បារាំង វ៉ុលទែរ ហើយ​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​កាល់ម៉ាក្ស៍​ត្រូវ​​បាន​ឪពុក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​រៀនសូត្រ​នៅ​វិទ្យាល័យ​មួយ ដែលសម្បូរ​ទៅដោយ​គ្រូ​ដែល​មាន​គំនិត​សេរីនិយម ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការឃ្លាំមើល​ជាប់ជា​ប្រចាំ​​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដោយ​​សង្ស័យថា​ជា​សាលា​បណ្តុះ​គំនិត​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះមហាក្សត្រ។ ក្រោយ​រៀនចប់​វិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​ឧត្តម​សិក្សា​នៅ​សកលវិទ្យាដោយ​ពី​ដំបូង​បាន​ជ្រើសរើស​យក​ជំនាញ​ខាង​អក្សរសាស្រ្ត និង​ទស្សនវិជ្ជា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​បាន​ប្តូរ​ទៅ​រៀន​ខាង​ច្បាប់វិញ ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក​ដែល​ជា​មេធាវី។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ទីចុងបំផុត​ទៅ ក្រោយ​ការ​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ កាល់ម៉ាក្ស៍​ក៏​មិន​បាន​ចាប់យក​អាជីព​ជា​អ្នក​ច្បាប់​នោះដែរ តែ​បែរជា​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​កាសែត​ទៅវិញ។ ពេល​នៅ​ជា​និស្សិត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ កាល់ម៉ាក្ស៍​ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចាប់យក​ជំនាញ​ខាង​ច្បាប់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​មាន​ការ​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ចូលរួម​​ក្នុង​ចលនា​និស្សិត ដែល​មាន​គំនិត​បដិវត្តន៍​ឆ្វេងនិយម ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះថា ហឺហ្គែល (Hegel)។ ចលនា​និស្សិត​នេះ​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​ផង (ដោយ​ពីដំបូង​ប្រឆាំង​នឹង​គ្រិស្តសាសនា​ ហើយ​ក្រោយ​មក​រាលដាល​ទៅជា​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​គ្រប់​សាសនា​ទាំងអស់) ហើយ​ក៏​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយមផងដែរ។ នៅឆ្នាំ១៨៤១ ក្នុងវ័យ​ ២៣ឆ្នាំ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​បញ្ចប់​ការសិក្សា​ថ្នាក់​បណ្ឌិត។ ពីដំបូង កាល់ម៉ាក្ស​មាន​បំណង​​ចាប់អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ ឬ​ជា​អ្នក​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ ក៏ប៉ុន្តែ បំណង​នេះ​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​រារាំង​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដែល​មើលឃើញ​ថា កាល់ម៉ាក្ស៍​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ចលនានិស្សិត​បដិវត្តន៍​ឆ្វេងនិយម និង​សេរីនិយម។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​កាល់ម៉ាក្ស៍​ងាក​ទៅ​ចាប់អាជីព​ជា​អ្ន​កកាសែត ដោយសរសេរ​អត្ថបទ​ទាក់ទង​នឹង​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម ឲ្យ​កាសែត​ថ្មីមួយ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង ហើយ​ដែល​ភាគច្រើន​សរសេរ​ប្រឆាំង​រដ្ឋាភិបាល​។ ក៏ប៉ុន្តែ​ ធ្វើការ​បានតែប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំ កាសែតប្រឆាំង​នេះ​ត្រូវ​រដ្ឋាភិបាល​បិទលែង​ឲ្យ​ចុះផ្សាយ។ កាល់ម៉ាក្ស៍​ក៏​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ទៅ​ធ្វើការ​ឲ្យ​សារព័ត៌មាន​ឆ្វេងនិយមផ្សេងទៀត ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស។ នៅពេលនោះ ទីក្រុង​ប៉ារីស​ត្រូវ​បាន​គេស្គាល់​ថាជាសម្បុក​នៃ​គំនិត​បែបសង្គមនិយម រួមទាំង​ក្រុម​អ្នក​សង្គមនិយមជ្រុលមួយក្រុម​ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា "​កុម្មុយនិស្ត”។ គឺ​នៅទីក្រុង​ប៉ារីស​នោះហើយ ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ជួប​ជាមួយ​នឹង​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់​មួយរូប​ទៀត ដែល​មាន​គំនិត​ឆ្វេងនិយមដូចគ្នា គឺ​​ ហ្វ្រ៊ីឌ្រិច អង់ហ្គែល (Friedrich Engel)។ កាល់ម៉ាក្ស៍ និងអង់ហ្គែល​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ជាមួយគ្នា ជា​មិត្តរួមអាជីព រួមមនោគមន៍វិជ្ជា ហើយ​បន្តិចម្តងៗ​អ្នក​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​រាប់អានគ្នា​ជា​មិត្តភ័ក្តិ​ដ៏​ជិតស្និទ្ធិ​បំផុត។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៤៥ នៅ​ពេល​ដែល​សារព័ត៌មាន​ឆ្វេងនិយម​នៅ​ប៉ារីស​ត្រូវ​អាជ្ញាធរ​បារាំង​បិទលែង​ឲ្យ​ផ្សាយ កាល់ម៉ាក្ស៍ និង​អង់ហ្គែល​បាន​នាំគ្នា​ចាកចេញ​ទៅ​រស់​នៅ​ទីក្រុង​ព្រុចស៊ែល ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ទាំងពីរនាក់​ មុននឹង​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេលនោះ​ កាល់ម៉ាក្ស៍ និង​អង់ហ្គែល​បាន​សរសេរសៀវភៅ​មួយរួមគ្នា គឺ​សៀវភៅ​ស្តីពី​ “គោលគំនិតកុម្មុយនិស្ត” ឬ “គោលគំនិតនៃ​បក្សកុម្មុយនិស្ត” (Manifeste du parti communiste)។ សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ នៅ​ឆ្នាំ១៨៤៨ ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នយោបាយ​បំផុត​មួយនៅ​ក្នុង​មនោគមន៍​វិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត ជាពិសេស គឺ​នៅ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ពេលរស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស កាល់ម៉ាក្ស៍​​បាន​ចូលរួម​យ៉ាងសកម្ម​នៅ​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត (Ligue des communistes) ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​វណ្ណៈសក្តិភូមិ ហើយ​លើកតម្កើង​វណ្ណៈពលករ។ ក៏ប៉ុន្តែ​ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង​ រវាង​កាល់ម៉ាក្ស៍​ និង​បក្សសម្ព័ន្ធកុម្មុយនិស្ត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែកបាក់ ដោយសារ​តែ​កាល់ម៉ាក្ស៍​ប្រឆាំង​នឹង​គំនិត​របស់​​មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​មួយក្រុម​ដែល​​ទាមទារ​ចង់​​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ទូទាំង​អឺរ៉ុប​ ដើម្បី​ដណ្តើម​អំណាច​មក​កាន់កាប់ភ្លាមៗ។ កាល់ម៉ាក្ស៍​យល់ថា ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ប្រៀបដូចជា​យក​ពងមាន់​ទៅ​ជល់​នឹង​ថ្ម ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត កាល់ម៉ាក្ស៍ ក៏ដូចជាអង់ហ្គែលដែរ សុទ្ធតែ​ប្រកាន់​នូវ​គំនិត​ថា គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​បដិវត្តន៍​របស់​ពួកគេ គឺ​មិនមែន​ដើម្បី​ដណ្តើម​អំណាច​មក​កាន់​កាប់ភ្លាមៗ​នោះទេ តែ​ជា​បដិវត្តន៍​ដោយ​សន្សឹមៗ ដើម្បី​នាំមកនូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ខាង​ផ្នត់គំនិត និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សង្គមក្នុងរយៈពេល​វែង។ ការ​មាន​គំនិត​ផ្ទុយគ្នា​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កាល់ម៉ាក្ស៍ កាត់ផ្តាច់​ទំនាក់ទំនង​ពី​បក្សសម្ព័ន្ធ​កុម្មុយនិស្ត, ​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​បដិវត្តន៍​កុម្មុយនិស្ត ហើយ​ងាក​ទៅចំណាយ​ពេល​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ត្រិះរិះពិចារណា ជុំវិញ​ទ្រឹស្តី​សេដ្ឋកិច្ច​នយោបាយ​វិញ ជាពិសេស ពិចារណា​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​សេដ្ឋកិច្ច​អង់គ្លេស​ដ៏​​មាន​ឥទ្ធិពល​ពីររូប គឺ​អាដាម ស្មីត (Adam Smith) និង​ដាវីដ រីការដូ (David Ricardo)។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ​ ដែល​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​ទៀត​របស់​លោក គឺ​សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជាភាសាអាល្លឺម៉ង់​ថា “Das Kapital” ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ កាល់ម៉ាក្ស៍​បាន​ធ្វើការ​វិភាគ​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​សេដ្ឋកិច្ច​តាមបែបមូលធននិយម ជាពិសេស ទៅលើ​ចំណុច​អវិជ្ជមាន ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ពី​សេដ្ឋកិច្ច​មូលធននិយម ទៅ​សេដ្ឋកិច្ច​សង្គមនិយម ព្រមទាំង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ទំនាស់​រវាង​វណ្ណៈ​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ សៀវភៅ “Das Kapital” ត្រូវ​បាន​កាល់ម៉ាក្ស៍​សរសេរ​ចែកចេញ​ជា​បី​ភាគធំៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​តែ​មួយ​ភាគ​ដំបូង​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ នៅ​ពេល​ដែល​កាល់ម៉ាក្ស៍​នៅរស់។ ចំណែក​ឯ​ភាគ២ និង​ភាគ៣ ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​បោះពុម្ពផ្សាយ​ដោយ​អង់ហ្គែល ទៅតាម​សំណៅ​ដើម​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​កាល់ម៉ាក្ស៍ ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៣ ក្នុងវ័យ ៦៤ឆ្នាំ៕ =='''លេនីន៖ ​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Lenine]] វ៉្លាឌីមៀរ លេនីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថាជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០។ លេនីន គឺ​ជា​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី ជា​មេដឹកនាំ​នៃ​បដិវត្តន៍​បុលឆេវិក ឆ្នាំ​១៩១៧ និង​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​ទីមួយ នៃ​សហភាព​​សូវៀត។ លេនីន មាន​ឈ្មោះ​កំណើត​ថា វ៉្លាឌីមៀរ អ៊ីលីច អ៊ូល្យ៉ាណូវ (Vladimir Ilich Ulyanov) កើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៧០ នៅ​ក្នុង​ក្រុង​មួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រសិទ្ធនាម​ថា “ក្រុង​អ៊ូល្យ៉ាណូវ” ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៩០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ទីក្រុង​ម៉ូស្គូ។ អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺ​ជា​កូនទី៣ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ ៦នាក់ នៃ​គ្រួសារ​មួយ ដែល​ឪពុកម្តាយ​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​រៀនសូត្រ​ខ្ពង់ខ្ពស់។ លេនីន​ផ្ទាល់​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​ក្មេង​ដែល​រៀន​ពូកែ​ ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​បាន​ជាប់ឈ្មោះ​ជា​សិស្សឆ្នើម​នៅ​វិទ្យាល័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្មេង អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​សោកសៅ​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ ដែល​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយ ជំរុញ​ឲ្យ​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​មេដឹកនាំ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។ ហេតុការណ៍​ដែល​មាន​ផលប៉ះពាល់​ខ្លាំង​ជាងគេ ដល់​បុគ្គលិកលក្ខណៈ​របស់​អ៊ូល្យ៉ាណូវ គឺ​នៅ​ពេល​ដែល​បងប្រុស​របស់​គាត់​ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៧ ពីបទ​ថា​បាន​រួមគំនិត​ក្នុង​ការ​រៀបចំ​ផែនការ​ធ្វើ​ឃាត​អធិរាជ​រុស្ស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​បងប្រុស​ត្រូវ​គេ​ប្រហារជីវិត អ៊ូល្យ៉ាណូវ​​ទើប​នឹង​បាន​ចុះឈ្មោះ​​ចូល​រៀន​ផ្នែក​ច្បាប់ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​មួយ​ឆមាស ក៏​ត្រូវ​បាន​លុបឈ្មោះ​ចេញ​ពី​សាលា ដោយសារ​តែ​គាត់​បាន​ចូល​រួម​ក្នុង​ចលនា​បាតុកម្ម​និស្សិត។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ដុះ​គំនិត​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម​រុស្ស៊ី​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ដក់ចិត្ត​នឹង​ទ្រឹស្តី​កុម្មុយនិស្ត​របស់​ទស្សនវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ​Karl Marx ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩២ ក្រោយ​ពី​​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​ច្បាប់ អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ប្រកប​របរ​ជា​មេធាវី ដែល​មាន​អតិថិជន​ភាគច្រើន​ជា​កសិករ​ក្រីក្រ។ អាជីព​ជា​មេធាវី​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ៊ូល្យ៉ាណូវ​កាន់តែ​មាន​គំនិត​ទោរ​ទៅ​រក​មនោគមន៍​វិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត​ថែម​ទៀត ដោយសារ​តែ​គាត់​​​បាន​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​នូវ​ភាព​អយុត្តិធម៌ នៃ​ប្រព័ន្ធ​តុលាការ​រុស្ស៊ី។ អ៊ូល្យ៉ាណូវ​ក៏​បាន​ប្រឡូក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​សកម្មភាព​សម្ងាត់ ក្នុងការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​រុស្ស៊ី ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៩០១ បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ពី​អ៊ូល្យ៉ាណូវ មក​ លេនីន ដើម្បី​បិទបាំង​ពី​ការ​តាម​ប្រមាញ់​របស់​អាជ្ញាធរ។ នៅក្នុង​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​នេះ លេនីន​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅ​រស់នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ីបេរី អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​បាន​រួចខ្លួន​មក​វិញ លេនីន​ ក៏​បាន​ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​សកម្មភាព​បដិវត្តន៍​កាន់តែ​ខ្លាំង​ជាងមុន រហូត​បាន​​ជាប់ឈ្មោះ​​​ក្នុង​ចំណោម​ជួរ​ថ្នាក់​ដឹកនាំនៃ​គណបក្ស​ពលករ​រុស្ស៊ី។ ប៉ុន្តែ ដោយ​មាន​ជម្លោះ​នៅ​ក្នុង​បក្ស នៅ​ឆ្នាំ​១៩១២ ក្រុម​របស់​លេនីន​ក៏​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​បង្កើត​ចលនា​បដិវត្តន៍​ថ្មី​មួយ ដែល​ប្រកាន់​នូវ​គំនិត​ដាច់ខាត​ថា ដើម្បី​បង្កើត​សង្គម​រុស្ស៊ី​មួយ​យុត្តិធម៌ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែបំបាត់​ចោល​ឲ្យ​អស់​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ ហើយ​ប្រគល់​អំណាច​ទៅ​ឲ្យ​កម្មករ និង​កសិករ​​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងដោយ​ផ្ទាល់​វិញ។ ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទីមួយ លេនីន​ ក្រោយ​ពី​ត្រូវ​​បាន​អាជ្ញាធរ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ​មួយរយៈពេល​ខ្លី ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី ហើយ​​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស្វ៊ីស ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​​របប​ដឹកនាំ​បែប​​មូលធន​និយម និង​ចក្រពត្តិនិយម ដោយ​​បាន​សរសេរ​សៀវភៅ​មួយ នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៦ ដោយ​បាន​លើកឡើ​ងថា សង្រ្គាម គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​មូលធននិយម​អន្តរជាតិ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩១៧ នៅពេល​ដែល​រុស្ស៊ី​ត្រូវ​ទទួល​រងការ​ខូចខាត​ខ្លាំង ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹងរដ្ឋាភិបាល​រុស្ស៊ី​​ ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​​ (បដិវត្តន៍​ខែ​កុម្ភៈ) ហើយ​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ផ្តួលរំលំ​ស្តេចត្សារ៍ នីកូឡា​ទី២។ ប្រមាណ​ជា​១ខែ​ក្រោយ​បដិវត្ត៍ លេនីន ដោយ​មាន​ការជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​បាន​បញ្ឈប់​ការ​និរទេស​ខ្លួន នៅ​ស្វ៊ីស ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​រុស្ស៊ី​វិញ។ អាល្លឺម៉ង់​ជួយ​លេនីន ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា លេនីន គឺ​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​ការណ៍​ដែល​រុស្ស៊ី​ប្រឡូក​ខ្លួន​ចូល​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក។ ដូច្នេះ អាល្លឺម៉ង់​រំពឹង​ថា លេនីន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​អន្តរាគមន៍​របស់​កងទ័ព​រុស្ស៊ី ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​ខ្សោយ។ នៅវិលត្រឡប់​មក​ដល់​រុស្ស៊ី​វិញ​ភ្លាម លេនីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន​រុស្ស៊ី ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ខែ​កុម្ភៈ។ ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត លេនីន​បាន​ដឹកនាំ​ចលនា​បដិវត្តន៍​​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​បដិវត្តន៍​បុលឆេវិក ឬ​បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា ដែល​តាមពិត​ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “រដ្ឋប្រហារ​” ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះ​អាសន្ន ហើយ​បង្កើត​​របប​កុម្មុយនិស្ត​មួយជំនួស​វិញ ដោយ​មាន​លេនីន​ ជា​ប្រមុខ​ដឹកនាំ។ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ខែតុលា រុស្ស៊ី​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំ ដែល​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ លេនីន​បាន​ប្រើ​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​កម្ចាត់​​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍ ដែល​ក្នុងនោះ មាន​ប្រជាជន​ស៊ីវិល​រាប់សិបម៉ឺននាក់​ត្រូវ​បាន​ប៉ូលិស​សម្ងាត់​របស់​លេនីន​ចាប់​យក​ទៅ​ធ្វើ​ទារុណកម្ម​សួរចម្លើយ និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​គ្មាន​ការ​ជំនុំជម្រះ។ នៅទីបំផុត គឺ​លេនីន​ជា​អ្នក​ទទួល​ជោគជ័យ ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល ហើយ​សហភាព​សូវៀត​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ដោយ​មាន​លេនីន​ជា​ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល។ ក៏ប៉ុន្តែ សហភាព​សូវៀត​ថ្មី​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​​ការ​ខូចខាត​ពី​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១​ផង និង​ពី​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្លួន​ឯងផង។ ​ភាព​ក្រីក្រ និង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន​​បាន​កើតមាន​ឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង។ នៅទីបំផុត គឺ​ដល់​វេន​លេនីន​វិញ​ម្តង ដែល​ត្រូវ​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បាតុកម្ម និង​កូដកម្ម​​ ដែល​​កើតមាន​ឡើង​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទិសទី លេនីន​ក៏​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​ថ្មី ដោយ​បន្ធូរបន្ថយ​កាតព្វកិច្ច​ លែង​ចាប់​បង្ខំ​​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ត្រូវ​តែ​​លក់​ស្រូវ​ជូនរដ្ឋដូច​កាល​ពីមុន ហើយ​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាន​ការ​លក់​ស្រូវ​នៅលើ​ទីផ្សារ​សេរី​វិញ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩២២ លេនីន​បាន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺ​ដោយ​ជំងឺ​គាំងបេះដូង រហូត​ត្រូវ​ពិការ​មួយ​ចំហៀងខ្លួន ហើយ​​ត្រូវ​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ប្រចាំថ្ងៃ។ ​​ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សុខភាព ដែល​ចេះ​តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប​ពី​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយ​ថ្ងៃ លេនីន ចាប់ផ្តើម​បារម្ភ អំពី​អនាគត​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្រោយ​ពេល​លោក​ស្លាប់បាត់​ទៅ។ កាន់តែ​គិត លេនីន​កាន់តែ​មើលឃើញ​ថា បក្ស​កុម្មុយនិស្ត និង​រដ្ឋាភិបាល​សូវៀត​នៅពេលនោះ ចាប់ផ្តើម​ដើរ​កាន់តែ​ឃ្លាត​ចាកឆ្ងាយ​ពី​គោលដៅ​បដិវត្តន៍។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ​១៩២៣ លេនីន​​​បាន​រៀបចំ​សរសេរ​សំបុត្រ​បណ្តាំ​មួយ ដោយ​បាន​បង្ហាញ​នូវ​វិប្បដិសារី ចំពោះ​របៀបដឹកនាំ​តាមបែប​ផ្តាច់ការ ព្រមទាំង​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត និង​រដ្ឋាភិបាល​សូវៀត រៀបចំ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​​លើ​របៀប​ដឹកនាំ​របស់​ខ្លួន។ នៅ​ក្នុង​សំបុត្រ​បណ្តាំ​នេះ​ លេនីន​ក៏​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ក្តីព្រួយបារម្ភ​ផងដែរ​ថា ស្តាលីន​ ដែល​នៅពេល​នោះ ជា​លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត បាន​ប្រមូល​ផ្តុំ​អំណាច​យក​មកក្តោបក្តាប់​ក្នុង​ដៃ​តែឯង​ច្រើន​ពេក ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​ប្រទេស​ជាតិ ទៅថ្ងៃ​អនាគត ហើយ​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ដក​ស្តាលីន ចេញ​ពី​តំណែង​ជា​លេខា​បក្ស។ លេនីន​គ្រោង​នឹង​ឲ្យ​គេ​យក​​សំបុត្រ​បណ្តាំ​នេះ​​ទៅ​អាន នៅ​ក្នុង​សមាជ​របស់​បក្ស ក៏ប៉ុន្តែ សមាជ​មិនទាន់​មក​ដល់​ផង លេនីន​ត្រូវ​គាំង​បេះដូង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដែល​ម្តងនោះ លេនីន​ត្រូវ​ពិការ​ទាំងស្រុង​រហូត​កម្រើក​ក៏​មិនបាន ហើយ​និយាយ​ស្តីអ្វី​ក៏​មិនកើត។ ប្រមាណ​ជិត ១០ខែ​ក្រោយ​មក លេនីន​ត្រូវ​គាំង​បេះដូង​ម្តងទៀត ដែល​ជា​លើក​ចុងក្រោយ ហើយ​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី២១​ ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩២៤។ សាកសព​របស់​ស្ថាបនិក​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​រុស្ស៊ី​ត្រូវ​បាន​គេ​រក្សា​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​ឯ​ទីលាន​ក្រហម ក្នុង​ក្រុង​ម៉ូស្គូ៕ = '''អ្នកប្រាជ្ញវិទ្សាសាស្ត្រ''' = =='''កាលីលេ៖ ​បិតា​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Galile]] នៅវេលា​យប់មួយ ក្នុង​ខែសីហា ឆ្នាំ​១៦០៩ នៅ​ក្នុងក្រុងមួយ ក្នុង​​ប្រទេស​អ៊ីតាលី ផ្ទៃមេឃស្រឡះ ផ្កាយរះព្រោងព្រាត អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា កាលីលេ ដើរចេញ​ពី​ក្នុង​​ផ្ទះ សំដៅទៅកាន់​សួនច្បារ ដៃកាន់​តេឡេស្កុប​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ​ដែល​លោក​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង​ដោយ​ខ្លួនឯង ហើយ​ចាប់ផ្តើមធ្វើ​​ការ​សិក្សា​និង​សង្កេត​មើល​យ៉ាងលម្អិត​ទៅលើ​ដួងតារា... ការសិក្សា​ដែល​នាំទៅរក​របកគំហើញ​ដ៏អស្ចារ្យ​ជាច្រើន ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប ប៉ុន្តែ របកគំហើញ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​កាលីលេ​ខ្លួនឯង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ខ្លួនឯង... នេះ​គឺ​ជា​ដំណើររឿង​នៃ​ជីវិត​និង​ស្នាដៃ​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​មួយ​រូប ដែល​លោក​អាញ់ស្តាញ់ (Albert Einstein) ចាត់ទុក​ថា​ជា​បិតានៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេ (ឈ្មោះពេញ កាលីលេអូ កាលីលេ) កើតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៥៦៤ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងពីហ្សា ប្រទេសអ៊ីតាលី។ នៅពេលដែល​កាលីលេ​ចាប់កំណើតឡើង តំបន់អឺរ៉ុប ហើយ​ជាពិសេស គឺ​អ៊ីតាលី កំពុងឆ្លងកាត់នូវ​យុគសម័យរុងរឿង​ខាងផ្នែក​ចំណេះដឹង ដែល​គេ​ហៅ​តាមភាសា​បារាំង​ថា La Renaissance។ ឆ្នាំ​ដែល​កាលីលេ​កើត ក៏​ជា​ឆ្នាំ​កំណើត​របស់​កវីដ៏ល្បី​ម្នាក់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​វីលីយ៉ាម​ ស្ហេកស្ពៀរ (នៅអង់គ្លេស) ហើយ​ជា​ឆ្នាំ​ដែល​វិចិត្រករ​និង​ស្ថាបត្យករ​ដ៏ល្បី​របស់​អ៊ីតាលី គឺ​ មីកេឡង់ជេឡូ (Michelangelo) ទើប​នឹង​ទទួល​មរណភាព។ កាលីលេ គឺ​ជា​កូនច្បង​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​៦នាក់ នៃ​​ត្រកូល​អ្នក​មាន​ឋានៈមធ្យម​ម្នាក់ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​តន្ត្រីករ។ ឪពុក​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​តន្រ្តីករ​ដែល​មាន​គំនិត​បះបោរ ចូលចិត្ត​លេងភ្លេង​និង​និពន្ធ​បទភ្លេង​ដែល​ខុសពី​ទំនៀមទម្លាប់ ក្បួនខ្នាត និង​ទ្រឹស្តីតន្ត្រី​​ដែល​មាន​ពីមុន។ កាលីលេ​ក៏​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​គំនិត​បះបោរ ចោទសួរ សង្ស័យ​ទៅលើ​ជំនឿ​និង​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​ស្រាប់ ដោយ​កាត់​ទៅរក​ឪពុក។ តាំងពី​នៅ​ជា​កុមារ​នៅឡើយ កាលីលេ​ជា​ក្មេង​ដែល​ពូកែ​ឆ្ងល់​និង​ចង់ដឹង​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយ​ជារឿយៗ កាលីលេ​រុះរើ​ឧបករណ៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ដើម្បី​ចង់​មើល​ពី​គ្រឿងក្នុង និង​ពី​របៀប​ដំណើរការ​របស់​វា ព្រមទាំង​​ចេះធ្វើគ្រឿងលេងប្លែកៗ​ប្រកប​ដោយ​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត។ កាលពីដំបូងឡើយ កាលីលេ​មាន​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ទៅលើ​ដូរតន្រ្តី​និង​គំនូរ។ កាលីលេ​រៀន​គូររូប​ ព្រមទាំង​រៀន​ភ្លេង​​រហូត​ចេះ​បាន​យ៉ាង​ស្ទាត់​ជំនាញ។ ក្រោយមកទៀត នៅពេល​ដែល​ត្រូវ​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅរៀន​នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​សាសនា រហូត​មាន​​បំណង​ចង់​បួស​ជា​សង្ឃ​កាតូលិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ឪពុក​របស់​កាលីលេ​មិន​ចង់​ឲ្យ​កូន​បួស​ជា​សង្ឃ ក៏​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​កាលីលេ​ចេញ​ពី​វិហារ​កាតូលិក ហើយ​ទៅ​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យពីហ្សា ដោយ​រៀន​ខាង​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត ដោយសារតែ​នៅពេលនោះ គ្រូពេទ្យ​គឺ​ជា​អាជីព​ដែល​អាច​រកលុយ​បាន​ច្រើន។ ពេលកំពុង​រៀន​ខាង​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា កាលីលេ​បាន​ឮ​គេ​និយាយ​អំពី​មុខវិជ្ជា​មួយ គឺ​គណិតវិទ្យា។ កាលីលេ​ចាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​លើ​មុខវិជ្ជា​នេះ ដោយសារ​តែ​ជឿ​ថា គណិតវិទ្យា​គឺ​ជា​យាន ដើម្បី​សិក្សា​ឈ្វេងយល់​អំពី​អ្វីៗ​ដែល​កើតមានឡើង​នៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ។ កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​រៀនជំនាញ​វេជ្ជសាស្រ្ត​ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ដកចិត្ត​ពី​មុខវិជ្ជា​វេជ្ជសាស្រ្ត​ដែល​ជា​មុខវិជ្ជាគោល ហើយ​​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ខ្លាំងឡើងៗ ទៅលើ​មុខវិជ្ជា​គណិតវិទ្យា។ នៅ​ទីបំផុត កាលីលេ​ត្រូវ​ប្រឡង​ធ្លាក់​ខាង​វេជ្ជសាស្រ្ត​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥៨៥ កាលីលេ​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​រយៈពេល ៤ឆ្នាំ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ ដោយ​មិន​ទទួល​បាន​សញ្ញា​បត្រ​អ្វីទាំងអស់។ ត្រឡប់​ទៅដល់​ផ្ទះវិញ កាលីលេ​ ដែល​គ្មាន​សញ្ញាបត្រ​អាច​ប្រកប​របរ​ជា​គ្រូពេទ្យ ក៏​បែរ​ទៅ​ចាប់​យក​របរ​ជា​អ្នក​បង្រៀន​គណិតវិទ្យា​ក្រៅម៉ោង​ជា​លក្ខណៈឯកជន ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា កាលីលេ​ចំណាយពេល​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ពង្រឹងចំណេះដឹង​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​យក​ចំណេះដឹង​​និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​លោក ទៅ​បង្កើត​ជា​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់​មួយ​ចំនួន​ដែល​ប្លែកមិនធ្លាប់មាន និង​មាន​ប្រយោជន៍​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ បន្តិចម្តងៗ ស្នាដៃ​របស់​កាលីលេ​ត្រូវបាន​ល្បីសុះសាយ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៥៨៩ នៅ​ក្នុង​វ័យ ២៥ឆ្នាំ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​​គេ​ផ្តល់​មុខងារ​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាពីហ្សា ទីដែល​លោក​រៀន​ធ្លាក់​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ កាលពី៤ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បង្រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា​នេះ មិនមាន​រយៈពេល​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ ដោយសារ​តែ​គំនិត​បដិវត្តន៍ និង​បះបោរ​របស់​កាលីលេ វា​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​គំនិតអភិរក្ស​និយម​របស់​សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា រាល់​សេចក្តីបង្រៀន​ទាំងអស់​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ឈរលើ​គោលការណ៍​ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ក្រិក ជាពិសេស គឺ​អារីស្តូត ដែល​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ជាច្រើន ទាំង​ខាង​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេវិញ​ធ្វើ​ខុសពី​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សកលវិទ្យាល័យ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បង្រៀន​សិស្ស កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​ចោទសួរ ជជែក​ដេញដោល និង​បង្ហាញ​ពី​មន្ទិល​សង្ស័យ ចំពោះ​ទ្រឹស្តី​មួយ​ចំនួន​របស់​អារីស្តូត។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៩១ បង្រៀន​បាន​ត្រឹមតែ ៣ឆ្នាំ កិច្ចសន្យា​របស់​កាលីលេ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សាត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​កាលីលេ​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​ដើរទាត់ខ្យល់។ ព្រមពេលជាមួយគ្នា​នោះ ស្ថានភាព​គ្រួសារ​របស់​កាលីលេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​ភាព​ត្រដាបត្រដួស​យ៉ាងខ្លាំង ដោយសារ​តែ​ឪពុក​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ម្តាយ និង​ប្អូនស្រីពីរនាក់​ផ្សេងទៀត​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​កាលីលេ ដើម្បី​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព។ សំណាងល្អ ប្រមាណ​ត្រឹមតែ​មួយ​ឆ្នាំ​ក្រោយមក កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​មួយផ្សេងទៀត​ហៅ​ឲ្យ​ទៅ​បង្រៀន គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ។ នៅពេលនោះ កាលីលេ​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​សភាពក្រីក្រ​ខ្លាំង រហូត​គ្មាន​លុយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ ហើយ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរជើង​ទៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ ដែល​មាន​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ​ ១៦០គីឡូម៉ែត្រ​។ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​នៅ​ប៉ាឌូ ត្រូវ​បាន​កាលីលេ​រាប់ថា​ជារយៈពេល​​ដ៏​មាន​សុភមង្គល​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិតរបស់​លោក។ សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ​មិនត្រឹមតែ​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​ច្រើន​ជាង​នោះទេ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​ជា​កន្លែង​ដែល​ប្រកាន់​យក​នូវ​គំនិត​សេរីនិយម បើក​ចំហ​ឲ្យ​សាស្រ្តាចារ្យ​ និង​និស្សិត​ប្រកាន់​យក​នូវ​គំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​គំនិត​អភិរក្ស​និយម​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា។ គំនិត​បដិវត្តន៍​និង​បះបោរ​របស់​កាលីលេ មិនត្រឹមតែ​មិនត្រូវ​គេ​ហាមឃាត់ ផ្ទុយ​ទៅវិញ សកលវិទ្យាល័យ​ប៉ាឌូ​បាន​តែងតាំង​​កាលីលេ​​​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​ប្រធានផ្នែក​គណិតវិទ្យា ហើយ​បន្ត​កាន់តំណែង​នេះ​អស់រយៈពេល ១៨ឆ្នាំ។ នៅ​ក្នុង​សកលវិទ្យាល័យ​ដែល​មាន​គំនិត​សេរីនិយម​នេះ​ហើយ ដែល​កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា ពិសោធន៍ ស្រាវជ្រាវ និង​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ទាំង​ខាង​ផ្នែក​គណិតវិទ្យា និង​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ទូទៅ ដែល​បើក​ផ្លូវ​ទៅរក​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​ចេញ​ពី​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមបែប​បុរាណ​ពី​សម័យកាល​អារីស្តូត (ដែល​ភាគច្រើន​ផ្អែក​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា លាយឡំ​និង​ជំនឿ​សាសនា) ទៅរក​​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប ដែលមាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឈរ​​លើ​ការ​សង្កេត និង​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង៕ '''ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​របស់​កាលីលេ''' នៅមុន​កាលីលេ ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​មាន​មូលដ្ឋាន​ឈរលើ​សេចក្តីបង្រៀន​នៃ​ទស្សនវិទូ​ក្រិក តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាពិសេស គឺ​អារីស្តូត។ អារីស្តូត​គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​ផ្លាតុង ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីផ្លាតុង​និង​ទស្សនវិទូ​ក្រិក​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ដែល​ផ្តោត​ការសិក្សា​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​ខាង​ផ្នែក​អរូបិយ អារីស្តូត​ផ្តោត​ទៅលើ​ទស្សនវិជ្ជា​នៃ​ធម្មជាតិ គឺ​ទៅលើអ្វីៗ​ដែល​គេ​អាច​មើល​ឃើញ​ជាក់ស្តែង។ ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត​ត្រូវ​បាន​​បង្កើតឡើង​ចេញ​ពីការ​សង្កេត ការ​ទាញ​ហេតុ​និង​ផល​ទៅតាម​តក្កវិទ្យា ដែល​គេ​អាច​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​នៅតែ​មាន​ជាប់ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ពី​ទស្សនវិជ្ជា​អរូបិយ និង​ជាពិសេស គឺ​ខ្វះ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​កាលីលេ! នៅថ្ងៃមួយ ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៥៨១ នៅ​ពេល​​កំពុង​នៅ​ជា​និស្សិត​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្រ្ត​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា​នៅឡើយ កាលីលេ​បាន​ងើបក្បាល​ឡើង​សំឡឹង​មើល​ទៅលើ​​ ឃើញ​ជាង​កំពុង​ជួសជុល​ចង្កៀងដែល​គេ​ចងព្យួរ​នៅលើ​ពិដាន។ ក្រោយ​ពី​ជាង​លែងដៃ ចង្កៀង​នោះ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​យោលចុះយោលឡើង។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​មនុស្ស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដើរហួស​ទៅ​ដោយ​មិន​ខ្ចីរវល់​ចាប់អារម្មណ៍ កាលីលេវិញ ឈរសង្កេតមើល​ដោយ​ម៉ត់ចត់ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​វាស់​ចង្វាក់​នៃ​លំយោល​របស់​ចង្កៀង ដោយ​ប្រើ​ជីពចរ​របស់​លោក។ តាមរយៈ​ការវាស់ស្ទង់​នេះ កាលីលេ​បាន​សង្កេតឃើញ​រឿងចម្លែកមួយ ដែល​ផ្ទុយ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​ពីមុន។ ជាទូទៅ គេ​គិត​ថា បើ​សិន​ជា​គេ​ចង​ព្យួរ​​​វត្ថុ​មួយ​ឲ្យ​​យោលចុះយោលឡើង​ ពីដំបូង​ការយោល​ពី​ម្ខាងទៅម្ខាង​មាន​ចម្ងាយ​វែង ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ចលនា​នៃ​លំយោល​នេះ​មាន​កាន់តែ​ខ្លីទៅៗ ហើយ​ការយោល​ពីម្ខាង​ទៅម្ខាង​ក៏​ត្រូវ​ប្រើ​ថេរវេលា​​កាន់តែ​តិចទៅៗ រហូតដល់​ចំណុចមួយ​វត្ថុ​នេះ​ត្រូវ​ឈប់​យោល​ទាំងស្រុង។ កាលីលេ​វិញ បាន​សង្កេតឃើញ​ថា ចង្កៀង​ដែល​ចង​ព្យួរនៅលើ​ពិដាន​នោះ ពិតមែនតែ​មាន​ចលនា​លំយោល​ពីដំបូងវែងៗ ហើយ​ក្រោយ​មក​​កាន់តែ​ខ្លីទៅៗ​​ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ ថេរវេលា​នៃ​លំយោល​នីមួយ (​ពេលវេលា​ដែល​ត្រូវ​ប្រើ​ក្នុងការ​យោល​ពី​ម្ខាង​ទៅម្ខាង) គឺ​នៅតែ​ដដែល​ ចាប់តាំង​ពី​ដើមដំបូង រហូត​ដល់​ពេល​ដែល​ចង្កៀង​នោះ​យោល​កាន់តែ​ខ្លី​រហូត​ជិត​ដល់​ឈប់​យោល​ទាំងស្រុង។ ពេល​ទៅដល់​បន្ទប់​ស្នាក់នៅវិញ កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ឡើងវិញ ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់​នូវ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​លើក ដោយ​ប្រើ​គ្រប់​រូបភាព កាលីលេ​បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ជាចុងក្រោយ​មួយ​ថា ការយោលពីម្ខាង​ទៅម្ខាង​នៃ​វត្ថុមួយ​មាន​ថេរវេលា​ថេរ​ជានិច្ច​ តាំងពី​ពេល​ដែល​វត្ថុ​នោះយោល​ខ្លាំង រហូត​ដល់​ចលនា​លំយោល​មាន​កាន់តែ​ខ្លី​ជិតឈប់យោល។ កាលីលេ ដែល​មាន​វ័យ​មិនទាន់​បាន​ ២០ឆ្នាំផង បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​បទ​នៃ​គណិតវិទ្យា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេហៅ​ថា “ទ្រឹស្តីបទ​នៃ​លំយោល” (Law of Pendulum)។ ទ្រឹស្តីបទ​ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​សង្កេត និង​ផ្ទៀងផ្ទាត់​ដោយ​ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​ជា​ទ្រឹស្តីបទ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន នៅ​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ គឺ​​នាឡិកាយោល។ ប៉មទ្រេត​ពីហ្សា នៅ​អ៊ីតាលី ទីដែល​កាលីលេ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​អំពីទ្រឹស្តី​ "ទម្លាក់សេរី" នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៥៨៩ កាលីលេ​គឺ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ពីហ្សា ដែល​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ប្រកាន់​គំនិត​អភិរក្ស​និយម ដោយ​រាល់​ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​តែងតែ​គោរព​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អារីស្តូត។ កាលីលេ​វិញ​ ដែល​តាំង​ពី​ក្មេងមក​តែងតែ​មាន​គំនិត​បះបោរ ចោទសួរ មិនចេះតែ​ជឿទៅតាម​គេ​ថា បាន​លើកឡើង​នូវ​គំនិត​មួយ​ចំនួន​ដែល​ផ្ទុយ​ពី​ការ​បង្រៀន​របស់​អារីស្តូត ដោយ​ក្នុងនោះ​​មាន​ទ្រឹស្តីមួយ ដែល​គេតែងតែ​លើក​យក​មក​និយាយ​ច្រើន គឺ​ទាក់ទង​នឹង​ “ទម្លាក់សេរី”។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត វត្ថុមួយ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​លឿន​ ឬ​យឺត គឺ​អាស្រ័យ​ទៅនឹង​ទម្ងន់​របស់​វា មាន​ន័យ​ថា វត្ថុ​ដែល​មាន​ទម្ងន់ធ្ងន់​ធ្លាក់​ចុះ​លឿន​ជាង​វត្ថុ​ដែល​មាន​ទម្ងន់ស្រាល។ កាលីលេវិញ​យល់​ឃើញ​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​អារីស្តូត ដោយ​លើកឡើង​ថា ល្បឿន​នៃ​ការ​ធ្លាក់​នៃ​វត្ថុ​មួយ​មិនអាស្រ័យ​ទៅនឹង​ទម្ងន់​របស់​វានោះទេ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​ធ្លាក់​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា បើទោះបីជា​វត្ថុ​នោះ​ធ្ងន់​ ឬ​ស្រាល​ក៏ដោយ។ ដើម្បី​​ផ្ទៀងផ្ទាត់​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តីនេះ កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដោយ​បាន​យក​វត្ថុ​ពីរ មាន​រាងស្វ៊ែរ​ដូចគ្នា តែ​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​១០ដង ទៅ​​ទម្លាក់​​ពី​លើ​កំពូលប៉មទ្រេតពីហ្សា (Pisa Leaning Tower)។ ការពិសោធន៍​បាន​បង្ហាញ​ថា វត្ថុ​ទាំងពីរ​នេះ​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ដី​ក្នុងពេល​តែមួយ ដែល​ជា​ការ​បញ្ជាក់ថា វត្ថុ​ទាំងពីរ ទោះជា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ស្រឡះ តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គេ​នៅតែ​មិន​ជឿ​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ ដោយសារ​តែ​គេ​គិតថា ទ្រឹស្តី​ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អារីស្តូត​អស់រយៈពេល​ពីរពាន់​ឆ្នាំមកហើយ​នោះ គឺ​មាន​លក្ខណៈ​សមហេតុសមផល​ច្រើន​ជាង ពីព្រោះ​​បើគិត​ទៅតាម​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង ញញួរ និង​ដុំ​សំឡី មិន​អាច​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើ​គ្នា​នោះទេ។ ជាការពិត បើសិន​ជា​គេ​ទម្លាក់ដុំដែក និង​ដុំ​សំឡី ដែក​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាក់ចុះ​លឿន​ជាង​សំឡី។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេ​បាន​អះអាង​ថា ដុំ​សំឡី​ធ្លាក់​ក្នុង​ល្បឿន​យឺតជាងដុំដែក​គឺ​ដោយសារ​តែ​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង​ខាងក្រៅ គឺ​ខ្យល់ និង​កម្លាំងកកិត​នៃ​បរិយាកាស​របស់​ភពផែនដី។ បើតាម​កាលីលេ ប្រសិនបើ​គ្មាន​​ខ្យល់​ និង​បរិយាកាស ដុំដែក និង​ដុំសំឡី នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ កាលីលេ​មិនមាន​វិធី​អ្វី ដែល​អាច​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ក្នុង​ទីកន្លែង​ដែល​គ្មាន​បរិយាកាស ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​បាន​នោះទេ។ ប្រមាណ​ជា ៣៧០ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៩៧២ ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ជាក់​ តាម​រយៈ​ការធ្វើ​ពិសោធន៍មួយ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​បេសកកម្ម​អាប៉ូឡូ​ទី១៥ ទៅកាន់​ព្រះចន្ទ ដែល​ជា​ទីតាំង​គ្មាន​ខ្យល់ និង​គ្មាន​បរិយាកាស។ អវកាសយានិក​អាមេរិក ឈ្មោះដេវីដ ស្កត (David Scott) ឈរនៅ​លើ​ដីព្រះចន្ទ ដៃម្ខាង​កាន់​ញញួរ ដៃម្ខាងទៀត​កាន់​ស្លាប​ឥន្ទ្រី រួចហើយលែងដៃ​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ ញញួរ និង​ស្លាប​ឥន្ទ្រី​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា ​ប៉ះដីព្រះចន្ទ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា ហើយ​បណ្តា​ជន​រាប់ពាន់លាននាក់ ដែល​មើល​ការផ្សាយ​បន្តផ្ទាល់​តាម​ទូរទស្សន៍​ សុទ្ធតែ​បាន​មើល​ឃើញ​ដោយ​ខ្លួនឯង​ថា ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ កាល​ពី​៣៧០ឆ្នាំមុន គឺ​ពិត​ជា​ត្រឹមត្រូវ៖ គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​មិន​ថា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ប៉ុណ្ណា​នោះទេ សុទ្ធតែ​​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា៕ '''កាលីលេ​ជាប់ទោស​ដោយសារ​មាន​ទ្រឹស្តី​តារាសាស្រ្ត​ផ្ទុយពី​ទ្រឹស្តី​សាសនា''' តារាសាស្រ្ត គឺ​ជា​ចំណេះដឹង​ដ៏ចំណាស់​មួយ​របស់​មនុស្សជាតិ។ ចាប់តាំង​ពី​កកើត​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដើមដំបូង មនុស្ស​តែងតែ​ធ្វើ​ការសង្កេត​មើល​ដំណើរ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និង​ដួងតារា​​ ក៏ប៉ុន្តែ តារាសាស្រ្ត​សម័យ​បុរាណ ច្រើន​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​គ្រាន់តែ​ ដើម្បី​សម្គាល់​ទិស សម្គាល់​ពេល សម្គាល់​រដូវ និង​ជាពិសេស ដើម្បី​គន់គូរ​ពី​ជោគជតារាសីតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ លក្ខណៈពិសេស​បំផុត​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​បុរាណ គឺ​ការ​ជឿ​ថា ភពផែនដីជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើ​យអ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​នៅលើ​មេឃ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ ជំនឿ​ដ៏ចំណាស់​ចាក់ឫស​នៅ​ក្នុង​ផ្នត់គំនិត​មនុស្ស​ជាតិ​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​នេះ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៥០០ ជាមួយ​នឹង​ទ្រឹស្តីថ្មី​បង្កើត​ឡើង​ដោយ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ ឈ្មោះ​ នីកូឡា កូពែរនិក។ នីកូឡា កូពែរនិក កើត​នៅ​ឆ្នាំ​១៤៧៣ បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ធ្វើការ​សង្កេតមើល​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ដួងតារា ហើយ​បាន​ធ្វើ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល មិនមែន​ភពផែនដី​នោះទេ តែ​គឺ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​អ្វីៗ​ទាំងអស់ រាប់ទាំងភពផែនដី​​ផង គឺ​សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​បដិវត្តន៍ខាង​តារាសាស្រ្ត ហើយ​ នីកូឡា កូពែរនិក ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថាជា​បិតា​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប។ ទ្រឹស្តី​របស់​ នីកូឡា កូពែរនិក បាន​ជះឥទ្ធិពល​ទៅដល់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ជំនាន់ក្រោយៗមកទៀត ជាពិសេស គឺ​​ត្រូវ​បាន​ការពារ ពង្រីក និង​កែលម្អ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​សំខាន់​ពីរ​រូប ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ជាមួយគ្នា គឺ ចូហាណឺស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) នៅ​អាល្លឺម៉ង់ និង​កាលីលេ នៅ​អ៊ីតាលី។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៦០៩ ជាង ៦០ឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់ នីកូឡា កូពែរនិក កាលីលេ​បាន​ផលិត​នូវ​តេឡេស្កុប​​ប្រភេទ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មាន​កម្លាំង​ដ៏​ខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុន។ ពីដំបូង កាលីលេ​ផលិត​តេឡេស្កុប​នេះឡើង ដើម្បី​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ឈ្មួញ​សមុទ្រ និង​ទៅ​ឲ្យ​កងទ័ព​ជើងទឹក​អ៊ីតាលី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅយប់​មួយ ក្នុង​អំឡុង​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៦០៩ កាលីលេ​បាន​បែក​គំនិត​យក​តេឡេស្កុប​នេះឆ្លុះមើល​ផ្កាយ​លើ​មេឃ ហើយ​កាលីលេ​មាន​ការភ្ញាក់ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​កន្លែងខ្លះ ដែល​មើល​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​ឃើញ​តែ​មេឃខ្មៅ​ទទេ​ស្អាត តែ​នៅពេល​​មើល​តាម​តេឡេស្កុប លោក​អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយ​ជាច្រើន​ ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​ពីមុន។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែល​កាលីលេ​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើការ​​​សិក្សា​លម្អិត អំពី​តារាសាស្រ្ត ដោយ​ការសង្កេតមើល​តាមរយៈ​តេឡេស្កុប ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន កាលីលេ​ បានធ្វើ​របកគំហើញ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​វិស័យ​តារាសាស្រ្ត​របស់​លោក និង​ជា​ភស្តុតាង​ដ៏សំខាន់ ក្នុងការ​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់ នីកូឡា កូពែរនិក។ នៅយប់មួយ ក្នុង​អំឡុង​ខែ​មករា ឆ្នាំ១៦១០ កាលីលេ​បាន​លើក​តេឡេស្កុប​របស់​លោក​ឆ្លុះមើល​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​លោក​សង្កេតឃើញ​​ផ្កាយ​៣ដួង តម្រៀបគ្នា​ស្ទើរតែ​ត្រង់ដូចបន្ទាត់ នៅ​សងខាង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ គឺ​ ២ នៅ​ខាង​ស្តាំ និង​ ១ នៅ​ខាងឆ្វេង។ សម្រាប់​កាលីលេ ការ​រកឃើញ​ផ្កាយ​ថ្មីៗ ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​​កាល​ពីមុន​បាន​ក្លាយ​ជា​ទម្លាប់​ទៅហើយៗ កាលីលេ​គិតថា ផ្កាយ​ទាំង ៣ដួង នៅ​ក្បែភពព្រហស្បតិ៍​នេះ ក៏​ជា​ផ្កាយ​ធម្មតា​ដូច​ជា​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់ កាលីលេ​បាន​សង្កេតឃើញ​ផ្កាយ​ទាំង៣ដួង​ផ្លាស់ទី​ខុស​ពី​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត ដោយផ្កាយ​ទាំង៣​​ផ្លាស់ទី​ទៅ​​នៅ​ខាង​ឆ្វេង​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​ខិតចូល​ជិតគ្នា​ជាង​កាល​ពីថ្ងៃ​មុន។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត ផ្កាយ​១ដួង​បាន​បាត់ខ្លួន​មើល​លែងឃើញ ហើយ​២ដួង​ដែល​នៅ​សល់​ផ្លាស់ទី​ទៅនៅ​ខាង​ស្តាំ​ភពព្រហស្បតិ៍វិញ។ ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត ស្រាប់​តែ​មាន​​ផ្កាយទី៤​បាន​លេចមុខឡើង ហើយ​​កាលីលេ​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​នូវ​ចំណុចមួយទៀត គឺ​បើ​ធៀប​នឹង​ផ្កាយផ្សេងទៀត ផ្កាយ​ទាំង ៤ដួង រួម​ជាមួយ​នឹង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ មាន​ចលនា​ផ្លាស់ទី​ជា​បណ្តុំ​តែមួយ។ កាលីលេ​ក៏​បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា ផ្កាយទាំង ៤ដួង​នេះ តាមពិតមែន​ជា​ផ្កាយ​នោះទេ តែ​ជា​ព្រះចន្ទ​របស់​ភពព្រហស្បតិ៍ ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​ភព​ព្រហស្បតិ៍ (ផ្កាយដែល​បាត់​មើលលែងឃើញ​ ឬ​ក៏​លេចមុខថ្មី គឺ​ដោយសារតែ​ស្ថិត​នៅ​ចំពីមុខ ឬ​នៅបាំងពីក្រោយ​ភពព្រហស្បតិ៍) ពោលគឺ​ដូចជា​ព្រះចន្ទ​​របស់​យើង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី​ដូច្នោះ​ដែរ។ ចេញ​ពី​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​នេះ កាលីលេ​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ទៀត ដែល​មាន​សារៈសំខាន់​បំផុត​នៅ​ក្នុង​បដិវត្តន៍​នៃ​តារាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើបថា ការណ៍​ដែល​មាន​ព្រះចន្ទផ្សេង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​ភពផ្សេង​ក្រៅពី​ភពផែនដី​បែបនេះ វា​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​យ៉ាង​ជាក់ច្បាស់​ដែល​បញ្ជាក់ថា ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ដូច​ជា​ជំនឿ​ចាស់​បុរាណ​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​ពីមុននោះទេ ហើយ​​នេះ​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​នីកូឡា​ កូពែរនិក កាល​ពី​ជាង ៦០ឆ្នាំមុន។ មិនបង្អង់យូរ កាលីលេ​បាន​សរសេរ​ជាសៀវភៅ​ ហើយ​ចុះផ្សាយ​ ដើម្បីពន្យល់​អំពី​ទ្រឹស្តី​ថ្មីនេះ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​ដែល​ដក​ភពផែនដី​ចេញ​ពី​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល មិនត្រឹមតែ​ផ្ទុយ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត ដែលគេ​ជឿ និង​យក​មក​បង្រៀន​តៗគ្នា​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មកហើយ​នោះទេ តែ​គ្រោះថ្នាក់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​វា​ផ្ទុយ​ពី​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក ហើយ​នៅពេលនោះ វិហារ​កាតូលិក​គឺ​ជា​ស្ថាប័ន​ដ៏មាន​អំណាច​បំផុត ទាំងនៅ​អឺរ៉ុប​ជាទូទៅ និង​ជាពិសេស នៅ​អ៊ីតាលី។ កាលីលេ​ត្រូវបាន​សម្តេចប៉ាប​កោះហៅ​ឲ្យ​ទៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម ដើម្បី​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ជំនុំជម្រះ​ដោយ​តុលាការ​កាតូលិក។ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​ចោទប្រកាន់​ថា បាន​បោះពុម្ពសៀវភៅ ដែល​មាន​អត្ថន័យ​ការពារ​ទ្រឹស្តី​របស់​នីកូឡាកូពែរនិក ហើយ​ប្រឆាំង​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក។ ក្រោយ​ពី​ឆ្លងកាត់​សវនាការ​រយៈពេល៣ថ្ងៃ កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់ឲ្យ​ជាប់ពិរុទ្ធ ហើយ​បទល្មើស​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​នៅពេលនោះ​ត្រូវ​ជាប់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការ​បាន​ទុកផ្លូវ​ដើរ​មួយ ដើម្បី​ឲ្យ​​​កាលីលេ​រួច​ផុត​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ប្រសិន​បើ​​កាលីលេ​សុខចិត្ត​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ​ថាទ្រឹស្តីរបស់​កូពែរនិក​ ដែល​ដក​ភពផែនដី​ពី​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​ខុសឆ្គង។ នៅ​ថ្ងៃទី៤​នៃ​សវនាការ កាលីលេ ដែល​មាន​វ័យ​​ចំណាស់ ៧០ឆ្នាំ​ទៅហើយ​នោះ ក៏​សុខចិត្ត​ធ្វើតាម​លក្ខខណ្ឌ​របស់​ចៅក្រម ហើយ​​​លុតជង្គង់​សារភាព​ទោស​កំហុស បដិសេធ​ទ្រឹស្តី​របស់​កូពែរនិក និង​​ជាពិសេស បដិសេធ​នូវ​អ្វី​ដែល​ខ្លួនលោក​ផ្ទាល់​​ជឿ​ប្រាកដ​១០០%​ តាមរយៈ​ការ​សង្កេត​ជាក់ស្តែង និង​ការ​គណនា​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។ កាលីលេ​បាន​រួចផុត​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់​ឲ្យ​ជាប់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​អស់មួយ​ជីវិត។ កាលីលេ​លែង​មាន​សិទ្ធិ​សរសេរ​សៀវភៅ​អ្វី​ផ្សេងទៀត​ទាំងអស់ ចំណែក​ឯ​សៀវភៅ​ស្តីពី​តារាសាស្រ្ត​ដែល​កាលីលេ​បោះពុម្ពផ្សាយ​រួចហើយ​នោះ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​​ហាមឃាត់៕ '''កាលីលេ​និង​ច្បាប់​នៃ​ចលនា''' “ច្បាប់នៃចលនា” ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ជាទូទៅ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិត​អ្នក​ដែល​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​បង្កើត​ទ្រឹស្តីនេះ​ឡើង​ពីដំបូង ហើយ​ដែល​ញូតុន​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​ក្នុងការ​សិក្សា​បន្ត គឺ​កាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៣៣ ដោយសារ​តែ​បាន​ចុះផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​តារាសាស្រ្ត​ដែល​លើកឡើង​ថា​ ​ភពផែនដី​ចេញ​​មិនមែន​ជា​​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល កាលីលេ​ត្រូវបាន​តុលាការ​កាតូលិក​នៅ​ទីក្រុង​រ៉ូម​​កាត់ឲ្យ​ជាប់​ពិរុទ្ធ​ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា ហើយ​ត្រូវ​មាន​ទោស​ជាប់ឃុំ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ​អស់​មួយ​ជីវិត។ រាល់​សេចក្តីបង្រៀន ឯកសារ សៀវភៅ​ស្តីពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​​ត្រូវ​បាន​ហាមឃាត់​ទាំងអស់​នៅពេលនោះ​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​គេ​មិន​អាច​ហាមឃាត់​​កាលីលេ​បាន គឺ​គំនិត។ កាលីលេ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​​ពេលនោះ​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ទៅហើយ​ក៏ដោយ (៧០ឆ្នាំ) ក៏​​នៅតែ​មិនបោះបង់​គំនិត​ចង់ដឹង​ចង់យល់ ហើយ​លោក​ក៏​​មិនបាន​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ការជាប់ឃុំ​ក្នុងផ្ទះ​​បង្កើត​ទៅ​ជា​ការ​អស់សង្ឃឹម ឬ​បណ្តែតបណ្តោយខ្លួន​ទៅតាម​យថាកម្ម​នោះដែរ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ លោកបាន​ប្រែក្លាយ​ទោស​ជាប់ឃុំ​ក្នុងផ្ទះ​ទៅជា​ឱកាស​មួយទៅវិញ គឺ​ឱកាស​ក្នុងការ​សិក្សា​លម្អិត​ទៅលើ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សិក្សា​កាលពីមុនពេល​សិក្សា​ពី​តារាសាស្រ្ត គឺ​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​​​ច្បាប់នៃចលនា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៣៥ នៅ​ក្នុង​វ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេ​ធ្លាក់ខ្លួន​ពិកាភ្នែក​ទាំងសងខាង ក៏ប៉ុន្តែ កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ និងសរសេរ​សៀវភៅ ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​កូនប្រុស និង​កូនសិស្ស​មួយ​ចំនួន​​ដែល​ស្ម័គ្រចិត្ត​មក​ជួយ​ធ្វើ​ជា​អ្ន​កកត់ត្រា។ នៅទីបំផុត ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​រយៈពេលជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ក្នុងគុកក្នុងផ្ទះ​ ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ក៏​ត្រូវ​បាន​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ក៏ប៉ុន្តែ សៀវភៅនេះ​មិន​អាច​បោះពុម្ពផ្សាយ​​​បាន ដោយសារ​តែ​​នៅ​ក្នុង​សេចក្តីសម្រេច​របស់​វិហារ​កាតូលិក មាន​ចែង​ដាក់​បម្រាម​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង មិនឲ្យ​មាន​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​ណាទាំងអស់​របស់​កាលីលេ ទោះជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​ពីមុន ឬ​ក៏​ទ្រឹស្តី​ដែល​កាលីលេ​រកឃើញ​ក្រោយៗ​មកទៀត។​​ ដោយមិនអាច​បោះពុម្ព​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​បាន កាលីលេ​បាន​ព្យាយាម​ធ្វើការ​បោះពុម្ព​សៀវភៅ​របស់​លោក​នៅ​ក្រៅប្រទេស រួមមាន​ដូចជា​ប្រទេស​បារាំង អាល្លឺម៉ង់ និង​ប៉ូឡូញ ជាដើម ក៏ប៉ុន្តែ សុទ្ធតែ​ត្រូវ​បរាជ័យ​បោះពុម្ពមិនចេញ ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងនេះ ក៏​សុទ្ធតែ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នៃ​វិហារ​កាតូលិក។ នៅទីបំផុត គឺ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ហូឡង់ ដែល​សៀវភៅ​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៣៨។ សៀវភៅ​ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថាត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់បំផុត​របស់​កាលីលេ ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​រូបវិទ្យា​ក្នុងសម័យទំនើប។​ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧២ឆ្នាំ កាលីលេ​បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ពិកា​ភ្នែក​ទាំងពីរ តែ​លោក​នៅតែ​បន្ត​សិក្សាស្រាវជ្រាវ និង​សរសេរសៀវភៅ​ចងក្រង​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក នៅក្នុងសៀវភៅនេះ កាលីលេ​សរសេរ​ជា​របៀប​សន្ទនា​ រវាង​តួអង្គ​ ៣រូប ដោយ​តួអង្គនីមួយៗ តំណាង​ឲ្យ​ដំណាក់កាល​ទាំងបី​នៃ​ការសិក្សា​របស់​កាលីលេ​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ តួអង្គទីមួយ​ជា​អ្នក​​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​ ដើម្បី​ការពារ​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមបែប​បុរាណ​ពី​សម័យ​អារីស្តូត ដែល​តំណាង​ឲ្យ​ផ្នត់គំនិត​របស់​​កាលីលេ​កាល​ពី​ក្មេង។ តួអង្គទីពីរ​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​​ដើម្បី​ចោទសួរ​ចំពោះ​ទ្រឹស្តី​អារីស្តូត ព្រមទាំង​ព្យាយាម​ស្វែងរក​ទ្រឹស្តីថ្មី ពោលគឺ​​​​តំណាង​ឲ្យ​ផ្នត់គំនិត​របស់​​កាលីលេ​នៅ​មជ្ឈិមវ័យ។ ចំណែក​ឯ​តួអង្គ​ទីបី​​គឺ​ជា​អ្នក​លើកឡើង​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​ការពារ​ទ្រឹស្តីថ្មី ដែល​កាលីលេ​បាន​រកឃើញ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មានឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​ថ្មីៗ​អស់ទាំងនេះ មាន​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​មួយ​ទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ នោះ​គឺ​ “ច្បាប់នៃចលនា”។ តាមការពិត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តីបទ​ទាំង៣ នៃ​ច្បាប់ចលនា​របស់​ញូតុន ទ្រឹស្តីបទ​ទីមួយ​​ដែល​ចែងថា “វត្ថុមួយ​ដែលនៅនឹងថ្កល់​គ្មាន​ចលនា​នឹងនៅតែ​​បន្ត​ស្ថិតនៅ​នឹងថ្កល់​គ្មានចលនា ហើយ​វត្ថុ​​ដែល​មាន​ចលនា​នឹង​នៅតែ​បន្ត​មាន​ចលនា​នៅ​ក្នុង​ទិសដៅ​និង​ល្បឿន​ដដែល លុះត្រាតែមាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំង​មក​ពី​ខាងក្រៅ” គឺ​ជា​ការ​យក​តាមស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ ញូតុនខ្លួនឯងផ្ទាល់​ក៏​បាន​ទទួលស្គាល់ និង​បាន​សរសេរ​បញ្ជាក់​យ៉ាងច្បាស់​​ដែរ​ថា ទ្រឹស្តីបទ​ទីមួយ​នេះ គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ កាលីលេ​បាន​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៦៤២ ក្នុង​វ័យ​ ៧៧ឆ្នាំ។ ព្រះអង្គម្ចាស់​ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដីតូស្កាន (Toscane) ដែល​នៅពេលនោះ​ជា​បុរីរដ្ឋឯករាជ្យ​មួយ​នៅ​អ៊ីតាលី ចង់​យក​សព​កាលីលេ​ទៅ​បញ្ចុះ​នៅ​ក្នុង​ទីសក្ការៈមួយ ដែល​ជាទី​បញ្ចុះសព​នៃ​រាជវង្សានុវង្ស ហើយ​ព្រមទាំង​ចង់​សាងសង់​ស្តូប​អនុស្សាវរីយ៍​មួយ​ជាទី​រំឭក​ខួប​ដល់​កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គម្រោងនេះ​ត្រូវ​បាន​លុបចោល​ទៅវិញ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សម្តេចប៉ាប ដែល​លើកឡើង​ថា កាលីលេ​ដែល​ជា​អ្នក​ទោស​សាសនា​ មិន​ស័ក្តិសម​នឹង​ទទួល​កិត្តិយស​ធំធេងបែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស និង​ស្នាដៃ​របស់​កាលីលេ​នៅតែ​បន្ត​ល្បីរន្ទឺ​អស់រយៈពេល​រាប់រយ​ឆ្នាំ​ក្រោយៗមកទៀត រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ កាលីលេ​ទទួល​មរណភាព​ក្នុងនាម​ជា​អ្ន​កទោសសាសនា តែ​បន្សល់​ទុក​នូវកេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា “បិតានៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត”។ កាលីលេ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បន្សល់ទុក​ “ច្បាប់​នៃ​ចលនា” សម្រាប់​​អ៊ីសាក់ ញូតុន តែប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ កាន់តែ​សំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​​វិធីសាស្រ្ត​នៃ​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមរយៈការ​សង្កេត និង​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ អ្នកប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ គឺ​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ​កាលីលេ​ “មិនត្រឹមតែ​ជា​បិតា​នៃ​រូបវិទ្យា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​លោក​គឺ​ជា​បិតា​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​”។ ៣៥០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់​កាលីលេ នៅឆ្នាំ១៩៩២ នៅក្រោមរជ្ជកាល​នៃ​សម្តេចប៉ាប​ហ្សង់ប៉ូល​ទី២ បុរីវ៉ាទីកង់​បាន​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​ និង​ជា​សាធារណៈ​ថា ការកាត់ទោស​កាលីលេ​ដោយ​តុលាការ​កាតូលិក​​​ កាល​ពីឆ្នាំ១៦៣៣ គឺ​ជា​ការខុសឆ្គង ហើយ​ទោស​កំហុស​ទាំងប៉ុន្មាន​​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បាន​គេលុបចេញវិញ​ទាំងស្រុង។ តាមការពិត តាំងពីមុនពេល​ស្លាប់ កាលីលេ​បាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​របស់​លោក​រួចជាស្រេច​ថា “ម្នាលអ្នកប្រាជ្ញខាងសាសនា​ទាំងឡាយ​អើយ ថ្ងៃនេះ​អ្នក​គិតថា ផែនដី​ស្ថិតនៅនឹងថ្កល់​​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយ​ផ្តន្ទាទោស​អ្នក​ដែល​យល់ឃើញ​ផ្ទុយ​ពីនេះ។ គង់តែមាន​ថ្ងៃណាមួយ​ អ្នក​នឹង​​បែរជា​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​អ្នក​ដែល​យល់​ឃើញ​ថា ផែនដី​នៅនឹងថ្កល់ទៅវិញ”។ ជាការពិត នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ តើ​មាន​ម​នុស្ស​ប៉ុន្មាននាក់​ ដែល​នៅតែ​ជឿថា ផែនដី​មានរាងសំប៉ែត ហើយ​នៅនឹងថ្កល់​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល? មនុស្ស​ស្ទើរតែគ្រប់រូប​នៅលើ​ភពផែនដី ដោយរាប់ទាំង​វិហារកាតូលិក​ផង សុទ្ធតែ​ទទួលស្គាល់​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ។ ក៏ប៉ុន្តែ គឺដូចជា​អ្វីដែល​កាលីលេ​ធ្លាប់លើកឡើង​រួចហើយ​ថា “រាល់សេចក្តីពិត​ទាំងអស់​​គឺ​សុទ្ធតែ​ងាយ​ស្រួល​យល់​ទេ នៅពេលណា​ដែល​​គេ​រកវា​ឃើញ​ហើយ។ សំខាន់​គឺ​ត្រូវ​ស្វែងអ្វីដែល​ពិបាក គឺ​ការ​ស្វែងរក​សេចក្តីពិតទាំងនោះ”៕ =='''អ៊ីសាក់ញូតុន ​(១៦៤២-១៧២៧)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Newton]] នៅថ្ងៃទី២៥ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ១៦៤២ ឆ្នាំតែមួយ​ដែល​កាលីលេ​ទទួលមរណភាព​នៅ​អ៊ីតាលី អ្ន​កប្រាជ្ញ​មួយរូបទៀត​បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស... អ៊ីសាក់ ញូតុន ​ចាប់កំណើតឡើង​នៅ​ក្នុង​កាលៈទេសៈ​ដ៏លំបាក​មួយ ទាំង​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ និង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស។ ញូតុន​​ចាប់កំណើត​ឡើង​​​ជា​កូនកំព្រា​ឪពុក។ ឪពុក​របស់​ញូតុន​​បាន​ទទួលមរណភាព​ តាំង​ពី ៣ខែមុន​ញូតុន​កើត ហើយ​នៅពេល​ដែល​ញូតុន​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ៣ឆ្នាំ ម្តាយ​បាន​រៀបការ​ប្តីថ្មី ហើយ​ទុកចោល​​ញូតុន​ឲ្យ​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​ជីដូនជីតា ដោយសារ​តែ​ប្តីថ្មី​មិនចង់​ឲ្យ​ញូតុន​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ឆ្នាំដែល​ញូតុន​កើត ក៏​ជា​ឆ្នាំ​ដែល​អង់គ្លេសត្រូវ​​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​កលយុគ​នយោបាយ​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​មួយ​ផងដែរ។ នៅ​ឆ្នាំ១៦៤៩ នៅពេល​ដែល​ញូតុន​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​មិនដល់ ៧ឆ្នាំ​ស្រួលបួល​ផង សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​នៅ​អង់គ្លេស​​បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម, ព្រះមហាក្សត្រ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់មក​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ, របបសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អូលីវ័រ ក្រុមវែល។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​១១ឆ្នាំ​ក្រោ​យមក ទើប​វិបត្តិ​នយោបាយ​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​របបរាជានិយម​អង់គ្លេស​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើងវិញ។ ស្ថានភាព​ចលាចល​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស និង​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​បែបនេះ​បានបង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ប៉ះពាល់​ខាង​ផ្លូវចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​ញូតុន។ ញូតុន​ធំដឹង​ក្តី​ជាមួយ​នឹង​ភាពឯកោ ខ្វះភាព​កក់ក្តៅ ខ្វះការ​ស្រឡាញ់​ថ្នាក់ថ្ម​មពី​ឪពុក​ម្តាយ​, ជាមួយ​នឹង​​កំហឹង​និង​គំនុំ​​​ចំពោះ​ឪពុកចុង​ដែល​ផ្តាច់​ក្តីស្រឡាញ់​របស់​ម្តាយ​ពី​ខ្លួន, ជាមួយ​នឹង​អំពើ​ហិង្សា​នៃ​សង្រ្គាមស៊ីវិល... ​ទាំងអស់​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង​ដល់​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​របស់​ញូតុន។ ពេញ​ក្នុងមួយ​ជីវិត ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​មនុស្ស​ខ្វះ​ភាព​រាក់ទាក់ ឆេវឆាវ ពោរពេញ​ទៅដោយ​ការច្រណែន និង​ជា​មនុស្ស​ឯកោ​ គ្មាន​មិត្តភក្តិ គ្មាន​គូស្នេហ៍ គ្មាន​ទំនាក់ទំនង​ក្នុង​សង្គម។ ​ប្រហែល​ជា​ដោយសារ​តែ​ការចូលចិត្ត​ភាពឯកោ​នេះ​ហើយ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ញូតុន​ចំណាយពេល​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​ជីវិត ជាមួយ​នឹង​ការ​សិក្សា ការ​ត្រិះរិះពិចារណា​ ទៅលើ​ធម្មជាតិ រហូត​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅពេល​ដែល​ញូតុន​មាន​អាយុ ១០ឆ្នាំ ឪពុកចុង​​បាន​ទទួល​មរណភាព ហើយ​ម្តាយ​របស់​ញូតុន​ក៏​បាន​វិលត្រឡប់​មក​រស់នៅ​ជាមួយ​ញូតុនវិញ ដោយ​នាំមកជាមួយ​នូវ​កូនក្រោយ​ចំនួន ៣នាក់។ អាយុបាន ១២ឆ្នាំ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ម្តាយ​ចុះឈ្មោះ​ឲ្យ​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ ដែល​មាន​ចម្ងាយ​ជាង ១០គីឡូម៉ែត្រ​ពីផ្ទះ ហើយញូតុន​​ក៏​ត្រូវ​បែក​ពី​ម្តាយ​ម្តងទៀត ដើម្បី​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​គេ​នៅក្បែរ​សាលារៀន។ ក៏ប៉ុន្តែ រៀនបានតែ ៥ឆ្នាំ ញូតុន​ត្រូវបាន​ម្តាយ​ឈប់​ឲ្យ​រៀន ដើម្បី​​មក​ធ្វើ​​ការងារ​កសិកម្ម​​​ជួយ​គ្រួសារ។ ញូតុន​ស្អប់ការងារ​ស្រែចម្ការ ចំណែក​ឯ​​គ្រូ​របស់​ញូតុន​ក៏​មាន​ការ​សោកស្តាយ ដែល​​ឃើញ​កូនសិស្ស​ដ៏មាន​បញ្ញាវាងវៃ​ដូចជា​ញូតុន​បែរ​ជា​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កសិករ ដូច្នេះ ក៏​បាន​ព្យាយាម​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ម្តាយ​​របស់​ញូតុន ឲ្យ​បញ្ជូន​កូន​ទៅ​រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ។ ម្តាយ​របស់​ញូតុន​បាន​​យល់ព្រម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៦៦១ ញូតុន​ក៏​បាន​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីមួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច (Trinity Colledge, University of Cambridge)។ សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែល​ញូតុន​ធ្លាប់រៀន និង​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច (University of Cambridge) ទីដែល​ញូតុន​ធ្លាប់រៀន និង​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ ពីដំបូង ញូតុន​ត្រូវ​រៀន​បណ្តើរ ធ្វើការ​បណ្តើ (ធ្វើការ​ជា​អ្នក​បម្រើ​ក្នុងផ្ទះ) ដើម្បី​យក​លុយ​មក​ផ្គត់ផ្គង់​ការ​រៀនសូត្រ។ នៅ​ឆ្នាំចុងក្រោយ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​សាលា​ផ្តល់​អាហារូបករណ៍ ដើម្បី​រៀនបញ្ចប់ថ្នាក់​បរិញ្ញាបត្រ និង​បន្ត​យក​ថ្នាក់​អនុបណ្ឌិត។ ក៏ប៉ុន្តែ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ញូតុន​រៀនចប់​ថ្នាក់​បរិញ្ញា សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច​ក៏​ដូចជា​គ្រឹះស្ថាន​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​​​ត្រូវ​បិទទ្វារ​ជា​បណ្តោះអាសន្ន ដោយសារ​តែ​​មាន​ជំងឺ​​ដ៏​កាចសហាវ កំពុង​ឆ្លង​រាតត្បាត នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ និង​តំបន់​ជុំវិញ។ ក្នុងអំឡុង​ពេល​ដែល​សាលារៀន​បិទទ្វារ ញូតុន​បាន​​វិលត្រឡប់​ទៅ​ផ្ទះ​នៅ​ឯស្រុកស្រែ​ ដើម្បី​គេច​​ពី​ជំងឺ​ឆ្លង ហើយ​នៅ​ក្នុង​រយៈពេលជិត​​ពីរឆ្នាំ​ ញូតុន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ នៅតែម្នាក់ឯង ​ធ្វើការ​សិក្សា​ស៊ីជម្រៅ​ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ជាច្រើន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ខាង​ផ្នែក​អុបទិក កម្លាំងទំនាញ​សកល រហូត​ទៅដល់​វិធីសាស្រ្ត​គណនា​ស្មុគស្មាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា គឺ​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និង​អាំងតេក្រាល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ញូតុន​រក្សា​ទុក​សម្រាប់​តែ​ខ្លួនឯង ដោយ​​មិនបាន​ចុះផ្សាយ​អ្វី​ទាំងអស់។ ការ​មិន​ចុះផ្សាយ​​អំពី​ស្នាដៃ​​របស់​ខ្លួនបែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែ​ញូតុន​គឺ​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​ចរិក​ឯកោនិយម មិនចូលចិត្ត​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​អ្នក​ដទៃ ចូលចិត្ត​ធ្វើ​អ្វីៗ​តែ​ម្នាក់ឯង​ដោយ​មិន​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេ​ឃើញ និង​ជាពិសេស ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​មនុស្ស​ចិត្ត​ស្រាល ឆាប់ខឹង និង​មិនចេះទ្រាំទ្រ​នឹង​ការ​រិះគន់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​លោក​មិនចង់​បង្ហាញ​ស្នាដៃ​​​ឲ្យគេឃើញ ដរាបណា​ស្នាដៃ​នោះ​មិនទាន់​មាន​ភាព​ឥតខ្ចោះ​ចាកផុត​ពី​ការ​រិះគន់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៧ នៅពេល​ដែល​សកលវិទ្យាល័យ​ចាប់បើក​ទ្វារឡើងវិញ ញូតុន​ក៏​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​ខេមប៊្រិច​វិញ ហើយ​បាន​សិក្សា​រហូត​ដល់​ចប់​​ថ្នាក់​អនុបណ្ឌិត រួចហើយ​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​គណិតវិទ្យា​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៦៩។ ៣ឆ្នាំក្រោយមក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៦៧២ ញូតុន ក្នុង​វ័យ​ត្រឹមតែ ៣០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិករាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស ដែល​គេ​តែងស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា « The Royal Society »។ នៅពេលនោះ The Royal Society មាន​ទម្លាប់មួយ គឺ​សមាជិក​តែងតែ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​ជា​រឿយៗ ដើម្បី​ជជែក​ដេញដោលគ្នា ជុំវិញ​ប្រធានបទ​ទាក់ទង​នឹង​​វិទ្យាសាស្រ្ត។ សមាជិកម្នាក់ៗ​លើកបង្ហាញ​នូវ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​របស់​ខ្លួន ក្នុងគោលដៅ​ចែកចាយ​ចំណេះដឹងផង និង​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ការ​ជជែក​ដេញដោល ចោទ​ជា​សំណួរ និង​លើក​បង្ហាញ​នូវ​ទឡ្ហីករណ៍​​ការពារ។​ សកម្មភាព​អស់ទាំងនេះ​​ផ្ទុយស្រឡះ​ពី​ទម្លាប់ និង​អត្តចរិក​របស់​ញូតុន ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ញូតុន​បាន​ព្យាយាម​សម្របខ្លួន ហើយ​បាន​យក​ស្នាដៃ​របស់​លោក​ទៅ​លើកបង្ហាញ និង​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា។ ប៉ុន្តែ​មិនបាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ផង បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវការ​រិះគន់​ ហើយ​ញូតុន​ឆ្លើយតប​ទៅវិញ​ដោយ​កំហឹង រហូតរាលដាល​ទៅ​ជា​ជម្លោះ​ជាមួយ​សមាជិក​ផ្សេងទៀត ក្នុង Royal Society។ ញូតុន​មិន​អាច​ទ្រាំទ្រ​នឹង​ស្ថានភាព​អស់ទាំងនេះ​បាន ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​ដកខ្លួន​​​បន្តិចម្តងៗ ពី​វេទិកា​ជជែកដេញដោលគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ១៦៨៧ ក្រោម​ការ​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​របស់​តារាវិទូអង់គ្លេស​ឈ្មោះ អែដម៉ុន ហ៊ែលី (Edmond Halley) ញូតុន​បាន​សុខចិត្ត​យក​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​ទៅ​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សៀវភៅ។ Principia បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​បំផុត​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត៕' '''ញូតុន ​ផ្លែប៉ោម ​និង​កម្លាំងទំនាញ​សកល''' នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៧ ការសិក្សា​​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅតែ​​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ឈរលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អារីស្តូត អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​ក្រិក​តាំង​ពី​សម័យកាល​មុន​គ្រិស្តសករាជ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ឥទ្ធិពល​នៃ​​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប​​ក៏​កំពុងតែ​ចាប់ផ្តើម​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើង​ផងដែរ ដែល​គេ​ហៅថា​ជាបដិវត្តន៍​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត។ ញូតុន​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដែល​ផ្តោត​​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ខ្លាំង ​​​​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប​ រួមមាន​ដូចជា​ទស្សនវិទូបារាំង រ៉ឺនេ ដេកាត អ្ន​កប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី​ កាលីលេ តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និងតារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ។ ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ថា ផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ហើយ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​សុទ្ធតែ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី​នោះទេ តែតាមពិត មាន​តារារណបខ្លះ​វិលជុំវិញ​ភព ដូចជា ព្រះចន្ទ​របស់​ភពព្រហស្បតិ៍​វិលជុំវិញ​ភពព្រហស្បតិ៍ ព្រះចន្ទ​របស់​យើង​វិលជុំវិញ​ភពផែនដី ក៏ប៉ុន្តែ ទាំង​ភព​ព្រហស្បតិ៍ ទាំង​ភពផែនដី​ និង​ភព​ផ្សេងទៀត​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ គឺ​នីកូឡា កូពែរនិក ដែល​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី ស្តីពី​​ចលនា​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ដោយ​ថែម​ទាំង​បាន​ធ្វើការ​គណនា​​ថា ភពទាំងអស់​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ក្នុងគន្លង​ដែល​មាន​ទម្រង់​ជា​រង្វង់ ហើយ​ព្រះអាទិត្យ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ផ្ចិត​នៃ​រង្វង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ទៀត តារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់ ហ្សូហាន កេព្ល័រ បាន​​ធ្វើការ​គណនា​បង្កើត​បាន​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​កំណត់​ថា ភពទាំងអស់​ពិតជា​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ​មែន តែ​​​មាន​គន្លង​មូលទ្រវែង (ឬពងក្រពើ) ​មិន​មែន​​ជា​រង្វង់​នោះទេ ហើយ​​ព្រះអាទិត្យ​មិនស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ចំណុច​ផ្ចិត​នោះដែរ។ ទ្រឹស្តី​របស់​​លោក​ហ្សូហាន កេព្ល័រ ត្រូវបាន​គេ​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ​មាន​សំណួរ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ដែល​ចោទឡើង ហើយ​ដែល​គេ​នៅមិនទាន់​មាន​ចម្លើយ៖ តើ​ចលនា​វិល​ជុំវិញព្រះអាទិត្យ​​នេះ​កើតមាន​ដោយសារអ្វី? នៅថ្ងៃមួយ ញូតុន​កំពុង​​អង្គុយ​សញ្ជប់សញ្ជឹង​​នៅ​ក្រោម​ដើមប៉ោម ក្នុង​សួនច្បារ​នៅ​ឯ​ផ្ទះ​​នៅ​ស្រុកស្រែ ក៏​ឃើញ​ផ្លែប៉ោម​​​របេះពីមែក​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើដី។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​ម្នា​ជា​ទូទៅ រាប់ទាំង​អារីស្តូតផង ​តែងតែ​នាំគ្នា​គិត​ថា វត្ថុទាំងឡាយណា​ដែល​មាន​ទម្ងន់​ដូចជា​ផ្លែប៉ោម​នេះ​ជាដើម​តែងតែ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ក្រោម គឺ​ជា​រឿងធម្មតា​ទៅតាម​ក្រឹត្យក្រម​នៃ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុន​វិញ​​មិនបាន​ស្កប់ចិត្ត​នឹង​ត្រឹម​ពាក្យថា “វាជារឿងធម្មតា​ទៅតាម​ក្រឹត្យក្រម​ធម្មជាតិ” នេះទេ តែបាន​ចោទ​ជា​សំណួរ​កាន់តែ​ស៊ីជម្រៅថែមទៀត​ថា តើ​ហេតុអ្វី​​បាន​ជា​​​​​ផ្លែប៉ោម​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ដី ហើយ​មិន​ទៅលើ ឬក៏ទៅខាងឆ្វេង ឬ​ខាងស្តាំ? សម្រាប់​ញូតុន វាច្បាស់ណាស់​ថា ពិតជា​មាន​កម្លាំង​អ្វី​មួយ ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ខាងក្រោម គឺកម្លាំងដែល​គេហៅ​ថា “ទំនាញផែនដី” ក៏ប៉ុន្តែ ញូតុន​ក៏​មិន​បាន​បញ្ឈប់​តែ​ត្រឹមនេះដែរ ដោយ​បាន​ចោទ​ជា​សំណួរ​ជា​គន្លឹះសំខាន់​មួយ​បន្ថែម​ទៀត​ថា បើ​សិន​ជា​ផែនដី​មាន​កម្លាំងទំនាញ​អាច​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​បាន តើ​កម្លាំងនេះ​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ត្រឹមណា? តើ​កម្លាំងទំនាញ​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ព្រះចន្ទ​ដែល​នៅលើមេឃ​ដែរឬទេ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ព្រះចន្ទ​មិនធ្លាក់ចុះ​មក​ផែនដី​ដូចជា​ផ្លែប៉ោម? ហើយ​ផ្ទុយទៅវិញ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ព្រះចន្ទ​មិន​រសាត់​ចេញ​ពី​គន្លងផែនដី​ទាំងស្រុង? ញូតុន​បានសញ្ជឹងគិត​​ជុំវិញ​សំណួរ​ទាំងនេះ ដោយ​​សិក្សា​ទៅលើ​​​ករណី​គ្រាប់ផ្លោង (Cannonball)។ ញូតុន​គិត​ថា ប្រសិនបើ​គេ​​បាញ់​​​កាំភ្លើង​ផ្លោងពីលើ​លើ​កំពូល​ភ្នំ​ដ៏​ខ្ពស់​មួយ ហើយ​បាញ់​ក្នុង​ទិសដៅ​ផ្តេកស្របនឹង​ផ្ទៃដី បើសិន​ជា​គ្មាន​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង​ណា​ផ្សេងទៀត​ទេ​នោះ គ្រាប់ផ្លោង​គួរតែ​ធ្វើ​ដំណើរក្នុងគន្លងជា​ខ្សែបន្ទាត់​ត្រង់​ទៅមុខ។ ផ្ទុយទៅវិញ ក្នុងការ​ពិតជាក់ស្តែង គ្រាប់ផ្លោង​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លង​ជា​ខ្សែកោង គឺ​ឆ្ពោះទៅមុខ​ហើយ​កោងចុះ​មក​លើ​ផ្ទៃដីវិញ។ នេះគឺ​ដោយសារ​តែ​គ្រាប់ផ្លោង​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​កម្លាំង២​ក្នុងពេល​តែមួយ ហើយ​ក្នុងទិសដៅ​កែងគ្នា គឺ​កម្លាំង​ដែល​បាញ់​ចេញទៅមុខ និង​កម្លាំងទំនាញផែនដី​ដែល​ទាញចុះ​ទៅខាងក្រោម។ បើ​សិន​ជា​គេ​បង្កើន​កម្លាំងបាញ់កាន់តែ​ខ្លាំង គ្រាប់ផ្លោង​មាន​ល្បឿន​កាន់តែ​លឿន ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​។ គ្រាប់ផ្លោង​នៅតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លង​ជា​ខ្សែកោង ក៏ប៉ុន្តែ ភាព​កោងកាន់តែ​ថយចុះ​។ ចុងក្រោយ ញូតុន​បាន​លើក​ជា​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​បាញ់​គ្រាប់ផ្លោង​ក្នុងល្បឿន​មួយ​គ្រប់គ្រាន់​​អាច​ឲ្យ​គ្រាប់ផ្លោង​​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុង​គន្លង​ជា​ខ្សែកោង​មួយ ដែល​ស្មើ​នឹង​ភាពកោង​នៃ​ភពផែនដី គ្រាប់ផ្លោង​នេះនឹងធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ភពផែនដី ហើយ​ញូតុន​គិ​តថា យន្តការនៃ​កម្លាំងទំនាញ​នេះ គឺ​ជា​យន្តការតែមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះចន្ទ​វិល​ក្នុង​គន្លងជុំវិញ​ផែនដី ហើយ​ផែនដី ព្រមទាំង​ភពផ្សេងទៀត​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា កម្លាំងទំនាញ​ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ និង​ទាញ​ព្រះចន្ទ​ឲ្យ​វិលជុំវិញ​ភពផែនដី វា​​​មិនមែន​ជា​កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​មាន​សម្រាប់តែ​ផែនដីតែ​មួយ​​នោះដែរ តែ​ជា​កម្លាំង​ដែល​មាន​នៅ​ពេញ​ក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល ដែល​ញូតុន​កំណត់​ថា​ជា “កម្លាំងទំនាញសកល”។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន​ គឺ​ជា​គន្លឹះ​ដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បី​ឆ្លើយ​នឹង​ចម្ងល់​របស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ទាក់ទង​នឹង​ចលនា​របស់​ភព​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ដោយសារ​តែ​ញូតុន​មិនយក​ទ្រឹស្តី​ទៅ​ចុះផ្សាយ មិនមាន​អ្នកណា​បាន​ដឹង​ពី​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​នេះទេ ក្រៅតែ​ពី​ញូតុន​ខ្លួនឯង។ នៅឆ្នាំ១៦៨៤ តារាវិទូ​អង់គ្លេស​ឈ្មោះ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី បាន​ជជែកវែកញែក​គ្នា​​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ពីររូបផ្សេងទៀត ស្តីអំពី​ចលនា​​របស់​ភព​ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងគន្លងជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ អ្នក​ប្រាជ្ញទាំង៣រូប​ បាននាំគ្នា​លើកឡើង​ពី​ទឡ្ហីករណ៍​ជាច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​បង្ហាញ​ពី​ទ្រឹស្តីបទ ឬ​រូបមន្ត​ ដែល​អាច​ពន្យល់​អំពី​ចលនា​ទាំងអស់​នេះ​បាន​នោះទេ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក ហ៊ែលី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ខេមប៊្រិច ដើម្បី​ជជែក​ជាមួយ​ញូតុន ជុំវិញ​រឿងនេះ ហើយ​​នៅ​ក្នុង​ការជជែក​នោះ ​ហ៊ែលី​មាន​ការភ្ញាក់​ផ្អើល​យ៉ាងខ្លាំង ដោយ​ដឹងថា ញូតុន​បាន​រក​ឃើញ​​ដំណោះស្រាយ​បំបែក​ចម្ងល់​ស្តីពី​ចលនា​របស់​ភព តាំង​ពី​យូរណាស់មកហើយ ដោយ​ថែម​ទាំង​បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ និង​រូបមន្ត​តាមបែប​គណិតវិទ្យា ដើម្បី​ពន្យល់​ពី​ចលនា​នេះ​ថែមទៀតផង។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ទ្រឹស្តី និង​រូបមន្ត​ដែល​ញូតុន​កត់ត្រា​ទុក​ដោយ​ដៃ អ៊ែដម៉ុន ហ៊ែលី ក៏​បាន​រាយការណ៍​ទៅ​ឲ្យ​រាជ្យបណ្ឌិតសភា (Royal Society) បានដឹង រួចហើយ​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​ញូតុន​ឲ្យ​យក​ស្នាដៃ​នេះ​ទៅ​សរសេរលម្អិត ដើម្បី​បោះពុម្ពផ្សាយ​ជា​សៀវភៅ។ ញូតុន​យល់ព្រម ហើយនៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៧ សៀវភៅដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា “Principia Mathematica” ​ត្រូវបាន​បោះពុម្ពផ្សាយ​​មួយ​ភាគដំបូង មុននឹង​ចេញ​ភាគទី២ និង​ទី៣ នៅ​ឆ្នាំ​១៧១៣ និង​ឆ្នាំ១៧២៦៕ '''ញូតុន៖ ​រវាង​ភាពល្បីល្បាញ ​និង​ភាព​ចម្រូងចម្រាស'''' ញូតុន​ត្រូវបានគេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នកប្រាជ្ញ​​ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ ហើយ​បាន​បង្កើត​ស្នាដៃ​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​ខុសៗគ្នា ទាំង​​ខាង​គណិតវិទ្យា (ដូចជា ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល) ខាងផ្នែក​អុបទិក (ជាពិសេស ការ​បង្កើត​តេឡេស្កុប​ប្រភេទ​ថ្មី និង​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ពណ៌​និង​ពន្លឺ) និង​ទាំងខាងផ្នែក​រូបវិទ្យា​និង​តារាសាស្រ្ត។ ស្នាដៃ​របស់​ញូតុន​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល និង “​ច្បាប់​នៃ​ចលនា”។ ច្បាប់​នៃ​ចលនា​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ចេញ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ​ត្រូវ​បានញូតុន​យក​មក​សិក្សា​លម្អិត​ហើយ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ចំនួន៣។ ទ្រឹស្តីទី១​កំណត់​ថា វត្ថុមួយ​ដែលនៅនឹងថ្កល់​គ្មាន​ចលនា​នឹងនៅតែ​​បន្ត​ស្ថិតនៅ​នឹងថ្កល់​គ្មានចលនា ហើយ​វត្ថុ​​ដែល​មាន​ចលនា​នឹង​នៅតែ​បន្ត​មាន​ចលនា​នៅ​ក្នុង​ទិសដៅ​និង​ល្បឿន​ដដែល លុះត្រាតែមាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំង​មក​ពី​ខាងក្រៅ។ ទ្រឹស្តីទី២​កំណត់​ថា កម្លាំង​​គឺ​ស្មើ​នឹង​ម៉ាស​គុណ​នឹង​សន្ទុះ។ ចំណែក​ឯ​ទ្រឹស្តីទី៣​កំណត់​ថា រាល់​កម្លាំង​នៃ​វត្ថុមួយ​ទៅលើ​វត្ថុណាមួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​តែងតែ​មាន​​ប្រតិកម្ម​​​ជា​កម្លាំងស្មើគ្នា​តបមកវិញ។ ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​ញូតុន​ចងក្រង​ជាសៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា Principiaហើយ​ចេញផ្សាយ​ជាលើកដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៧។ ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ Principia នេះហើយ​ ដែល​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​ញូតុន​ចាប់ផ្តើម​ល្បីរន្ទឺ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស និង​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ។ នៅឆ្នាំ១៦៨៩ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​សភា​អង់គ្លេស ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៧០៣ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ប្រធាន​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) និង​ជា​សមាជិក​កិត្តិយស​នៃ​បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្រ្ត​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង។ ព្រមជាមួយ​នឹង​ភាពល្បីល្បាញ​នេះ ជីវិត​របស់​ញូតុន​ក៏​ពោរពេញទៅដោយ​ភាពចម្រូងចម្រាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ផ្សេងទៀត។ ជម្លោះ​ដ៏ខ្លាំងក្លា​ជាងគេ ហើយ​ដែល​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស​តាមជាប់​នឹង​ជីវិត​របស់​ញូតុន ព្រមទាំង​ដក់​ជាប់នឹង​ប្រវត្តិ​របស់​​ញូតុន​​ក្រោយៗមកទៀត គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ រ៉ូបឺត ហ៊ូក (Robert Hooke) និង​ជម្លោះ​ជាមួយ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibnitz)។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក គឺ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញអង់គ្លេស ហើយ​ដែល​គេ​អាច​និយាយ​ថា​ជា​រៀមច្បង​របស់​ញូតុន ជាពិសេស នៅ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​រ៉ូបឺត​ ហ៊ូក មាន​តួនាទី​ដ៏សំខាន់ តាំង​ពីមុន​ពេល​ដែល​ញូតុន​​បាន​ចូល​ជា​សមាជិកទៅទៀត។ នៅ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត រ៉ូបឺត ហ៊ូក មានតួនាទី​ជា​អ្នក​ធ្វើ​ពិសោធន៍។ ធ្វើ​ពិសោធន៍​សម្រាប់ខ្លួនឯង ឬ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​តាម​សំណើ​​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត ឬ​ក៏​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ដើម្បី​ផ្ទៀងផ្ទាត់​​ទ្រឹស្តី​ថ្មីៗ​ដែល​គេ​ទើប​នឹង​រកឃើញ។ នៅ​ក្នុង​បរិបទនេះ​ហើយ​ដែល​ជម្លោះ​ រវាង​រ៉ូបឺត ហ៊ូក និង​ញូតុន​ បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៧២ នៅពេល​ដែល​ញូតុន​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​កើតចេញ​ដំបូង ពី​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​​ពន្លឺ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៦៦៦ ញូតុន​បាន​ចំណាយពេល​សិក្សា​​លម្អិត​ទៅលើ​ចំណាំងផ្លាត​នៃ​ពន្លឺ។ តាមរយៈ​ការពិសោធន៍​ ញូតុន​បាន​រកឃើញ​ថា ពន្លឺថ្ងៃ​ ដែល​យើង​មើល​ទៅ​ឃើញ​ថា​មាន​ពណ៌​ ស តាមការពិត​ទៅ គឺ​ផ្សំឡើង​ដោយពន្លឺ ដែល​មាន​ចម្រុះពណ៌​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​គេ​ឲ្យ​ពន្លឺថ្ងៃ​ចាំង​កាត់​តាម​កែវចំណាំងផ្លាត (Prisme) ពន្លឺនេះ​នឹង​ចាំងចេញមកវិញ ដោយ​បំបែកទៅ​ជា​ពណ៌​ដើម​រៀងៗខ្លួន ដែល​មាន​តាំង​ពី​ពណ៌ ក្រហម លឿង បៃតង ខៀវ ​ស្វាយ ពោលគឺ​ពណ៌​ឥន្ទធនូ។ តាមការពិត គឺ​ចំណាំងផ្លាត​នៃ​ពន្លឺព្រះអាទិត្យ​ដែល​​ចាំងកាត់​តាម​តំណក់​ទឹកភ្លៀង ដែល​បង្កើត​ទៅ​ជា​​​ឥន្ទធនូ។ ចេញ​ពី​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ពណ៌ និង​​ចំណាំងផ្លាតនៃ​ពន្លឺ​នេះ ញូតុន​បាន​រកឃើញ​នូវ​វិធីសាស្រ្ត​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​បង្កើត​តេឡេស្កុប​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ល្អ​ដាច់ឆ្ងាយ​ជាង​ប្រភេទ​តេឡេស្កុប ដែល​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​កាលីលេ។ នៅឆ្នាំ១៦៧២ ទៅតាម​សំណើ​របស់​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស​ ញូតុន​បាន​យក​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅ​ដាក់​បង្ហាញ​ដល់​សមាជិក​ផ្សេងទៀត ក្នុង​បណ្ឌិតសភា។ នៅពេលនោះ ទ្រឹស្តី​នៃ​ពន្លឺ និង​តេឡេស្កុប​របស់​ញូតុន​បាន​ទទួល​នូវការ​កោតសើរសើរ​ពី​សំណាក់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា​ ក៏មានដែរ​ការ​រិះគន់។ ការរិះគន់​ខ្លាំងជាងគេ គឺ​ចេញ​ពី​រ៉ូបឺត ហ៊ូក។ រ៉ូបឺត ហ៊ូក បានបង្ហាញ​នូវ​ការ​ឯកភាព​ទៅលើ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ញូតុន​ជាទូទៅ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បង្ហាញ​នូវ​មន្ទិល​សង្ស័យ​ទៅលើ​ភាព​ត្រឹមត្រូវ​នៃ​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ញូតុន។ តាមការពិត នេះ​គឺ​ជា​រឿងធម្មតា នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ រវាង​ញូតុន និង​ហ៊ូក ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​មនុស្ស​ចិត្តស្រាល ឆេវឆាវ និង​មាន​មោទនភាព​លើ​ខ្លួនឯង​ខ្លាំង​ដូចគ្នា ការរិះគន់​តាមលក្ខណៈ​ធម្មតានេះ បានប្រែក្លាយ​ជា​ការ​បោះពាក្យសម្តីដាក់គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ហើយ​រាលដាល​ទៅ​ជា​ជម្លោះ​ដ៏ក្តៅគគុក។ ក្រោយមកទៀត ជម្លោះ​នេះ​បានរាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង ទៅដល់​ប្រធានបទមួយ​ទៀត គឺ​ទ្រឹស្តី​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញសកល ដែល​ញូតុន និង​ហ៊ូក បាន​ចោទគ្នាទៅវិញទៅមក ដោយ​ម្នាក់​ចោទម្នាក់ទៀត​ថា​ លួច​ចម្លង​ស្នាដៃ​របស់ខ្លួន ​រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ប្រាជ្ញទាំងពីរ​​យក​គ្នា​ជា​សត្រូវ​អស់មួយជីវិត។ លោក​ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ (Gottfried Leibniz) អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ជម្លោះ​ជាមួយ​ញូតុន ទាក់ទង​នឹង​ ​​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ក្រៅពី​ជម្លោះ​ជាមួយ​រ៉ូបឺត ហ៊ូក ញូតុន​មាន​បញ្ហា​ដ៏សែន​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​ទៀត គឺ​ជម្លោះ​ជាមួយ​​អ្ន​កប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ​​ទាក់ទង​នឹង​ការគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល។ ញូតុន​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​រហូត​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ទាក់ទង​នឹង​ប្រធានបទ​នេះ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៦៦៥ដល់​ឆ្នាំ១៦៦៧ ពោលគឺ ក្នុង​រយៈពេល​ពីរឆ្នាំ​ដែល​សកលវិទ្យាល័យបិទទ្វារ​ដោយសារ​ជំងឺ​រាតត្បាត ហើយ​ដែល​ញូតុន​វិលត្រឡប់​ទៅរស់​នៅ​ផ្ទះ​ឯស្រុកស្រែ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ និង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត ញូតុន​មិនដែល​យក​ស្នាដៃ​នេះ​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជា​សាធារណៈនោះទេ។ នៅ​​ឆ្នាំ​១៦៧៥ ហ្កតហ្វ្រីដ ឡែបនីតស៍ ក៏​​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​លើការ​គណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល និង​អាំងតេក្រាល​​​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ញូតុន ឡែបនីតស៍​បាន​យក​ទ្រឹស្តី​ដែល​ខ្លួន​បង្កើត​បាន​ទៅចុះផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៤។ ចាប់ពី​ពេលនោះហើយ ដែល​សាធារណជន​ចាប់ផ្តើម​ឮ​ពី​ទ្រឹស្តី​នៃ​ការ​គណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ហើយ​ចាប់ពីពេល​នោះហើយ​ដែរ​ដែល​ជម្លោះ​​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍ ដោយ​ចោទគ្នា​ពី​រឿង​លួចចម្លង​ស្នាដៃ។ មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​និង​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​នៃ​ការ​គណនាឌីហ្វេរ៉ង់ស្យែល​និង​អាំងតេក្រាល ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយ​មិនមាន​អ្នកណា​លួចចម្លង​អ្នកណា​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពីពេលនោះ ជម្លោះ​រវាង​ញូតុន និង​ឡែបនីតស៍​ គឺ​មាន​សភាព​ជូរចត់​បំផុត ជាពិសេស ញូតុន​ដែល​ជា​មនុស្ស​មិនសូវ​ចេះ​ទទួល​ការរិះគន់ និង​មាន​ស្ថានភាពផ្លូវចិត្ត​ផុយស្រួយ​ផងនោះ បាន​ធ្វើការ​វាយប្រហារ​យ៉ាងធ្ងន់ៗ​បំផុត​ទៅលើ​ឡែបនីតស៍។ ញូតុន​ថែម​ទាំង​បាន​ប្រើប្រាស់​ឥទ្ធិពល​​​ជា​ប្រធានបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​គណៈកម្មការ​មួយ ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ជា​គណៈកម្មការ​ឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​សរសេររបាយការណ៍​ដែល​មាន​ភាព​លម្អៀង​ទៅ​ខាង​ញូតុន ហើយ​​កំណត់​ឲ្យ​ឡែបនីតស៍​ជា​អ្នក​ខុស។ ភាពចម្រូងចម្រាស​នេះ​នៅតែ​បន្ត​តាម​ជាប់​ក្នុង​ជីវិត​របស់ញូតុន ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ហើយ​បើទោះបីជា​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ឡែបនីតស៍​ទទួលមរណភាព​បាត់ទៅ​នៅ​ឆ្នាំ​១៧១៦ក៏ដោយ ក៏​ញូតុន​នៅតែ​បន្ត​អរិភាព​ជាមួយ​ឡែបនីតស៍​តទៅទៀត៕ '''ញូតុន៖ រវាងភាពឆ្លាតវៃខាងប្រាជ្ញា និងភាពផុយស្រួយខាងផ្លូវចិត្ត''' អ៊ីសាក់ ញូតុន ចាប់កំណើតឡើង​ជាទារក​ដែល​កើតមិនគ្រប់ខែ ​មាន​សុខភាព​ផុយស្រួយ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ម្តាយ​គិត​ថា​​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​រស់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ញូតុន​មិន​ត្រឹមតែ​អាច​រស់នៅ​មាន​សុខភាព​ល្អ​រហូតដល់​ចាស់​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​រស់នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ដែល​ពោរពេញ​ទៅដោយ​ភាព​ជោគជ័យ និង​មានឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​គ្មានពីរលើលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រមជាមួយ​នឹង​ភាព​មាំមួន​ខាង​សុខភាព​ផ្លូវកាយ និង​ភាពឈ្លាសវៃ​ខាង​សុខភាព​ផ្លូវ​បញ្ញា ញូតុន​គឺ​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​បញ្ហា​ច្រើន​ខាង​ផ្លូវចិត្ត។ ភាពផុយស្រួយ​ខាង​ផ្លូវចិត្ត ដែល​កើតឡើង​ ដោយសារ​តែ​​ការ​ឆ្លងកាត់​ជីវិត​កុមារភាព​ដែល​ខ្វះភាពកក់ក្តៅ​ពី​ឪពុកម្តាយ​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ក្នុងការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ។ នៅ​ពេញ​ក្នុង​មួយជីវិត​របស់​ញូតុន គេ​ដឹង​ថា ញូតុន​ធ្លាប់​មាន​បញ្ហា​ផ្លូវចិត្ត​ធ្ងន់ធ្ង​រយ៉ាងតិច​ចំនួន​ពីរលើក។ វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត​ដែល​គេ​តែងតែ​លើក​យក​មក​និយាយ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ១៦៩២-១៦៩៣។ នៅ​មុនពេលនោះ ញូតុន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ជាពិសេស នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​សភា​អង់គ្លេស។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ស្នាក់នៅ​ទីក្រុងឡុងដ៍​នោះហើយ ដែល​ញូតុន​បាន​ជួប​​ទស្សនវិទូ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​ចន ឡុក (John Locke)។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ទាំងពីរ​ចូលចិត្ត​ទ្រឹស្តី​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក គោរពគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ហើយ​​ចន ឡុក បាន​ក្លាយ​ជា​មិត្តដ៏ជិតស្និទ្ធ​ និង​ដ៏​កម្រ​មួយ​របស់​ញូតុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៦៩២ ចន ឡុក បាន​សង្កេតឃើញ​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​កើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឥរិយាបថ​របស់​ញូតុន។ ញូតុន​លែង​ជួប​ជជែក និង​ចែកចាយ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ជាមួយ​នឹង​ចន ឡុក​ ដូចដែល​ធ្លាប់​ធ្វើ​កាល​ពីមុន ហើយ​កាន់តែ​ចម្លែក​ជាងនេះ​ទៅទៀត ចន ឡុក បាន​ទទួល​សំបុត្រ​ពី​ញុតុន ដែល​សរសេរ​រឿងចម្លែកៗ រួមមាន​ដូចជា​ការ​ចោទ​ចន ឡុក ថា មាន​គម្រោង​ធ្វើ​បាប​លោក ជាដើម។ តាមការពិត នៅ​ពេលនោះ ញូតុន​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​ជំងឺ​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយ​វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត​នេះ​បាន​អូសបន្លាយពេល​ប្រមាណ​ជា ១៨ខែ ទើប​ញូតុន​បាន​ជា​សះស្បើយ​មកវិញ។ ក្រោយ​ពី​ជា​ពី​ជម្ងឺផ្លូវចិត្ត ញូតុន​​ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្ន​កចាត់ចែង​ខាង​បោះពុម្ពលុយ​ ដែល​ជាមុខតំណែង​មួយ ទទួល​បាន​ប្រាក់​ខែ​យ៉ាងច្រើន​ជាង​កាល​ពី​ពេល​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ។ តាមការពិត បើ​គេ​ពិនិត្យ​មើល​ជារួម​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ញូតុន ក្រៅតែ​ពី​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ​ក្នុង​គ្រួសារ​ពី​កុមារភាព និង​វិបត្តិ​ផ្លូវចិត្ត ញូតុន​មាន​ជីវិត​ប្រកប​ដោយ​ភាព​រុងរឿង មានទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស ឋានៈ និង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​។ បើ​ប្រៀបធៀប​ជាមួយ​នឹង​កាលីលេ ដែល​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​មាន​គំនិត​បដិវត្តន៍​ផ្ទុយ​ពីគំនិត​ចាស់បុរាណ និង​ផ្ទុយ​ពី​ការបង្រៀន​របស់​សាសនា​កាតូលិក​ដូចគ្នា ជីវិត​របស់​ញូតុន​ គឺ​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ដូចមេឃ​និង​ដី ពី​ជីវិត​របស់​កាលីលេ។ ញូតុន​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តន្ទាទោស​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​នោះទេ តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​គោរព​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស និង​ក្រៅប្រទេស ទាំង​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត និង​​ខាង​នយោបាយ។ លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន នៅ​ក្នុង​វ័យ​ចំណាស់ ញូតុន​បាន​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​សភា ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ការ​បោះពុម្ពលុយ​របស់​អង់គ្លេស បាន​ធ្វើ​ជា​ប្រធាន​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស និង​ជា​សមាជិក​កិត្តិយស​នៃ​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧០៥ ញូតុន​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រិយ​អង់គ្លេស​ប្រទាន​គ្រឿង​ឥស្សរិយយស​​ថ្នាក់​ខ្ពស់​មួយ ហើយ​អ៊ីសាក់ ញូតុន បាន​ទទួល​ងារ​ជា ស័រ អ៊ីសាក់ ញូតុន (Sir Isaac Newton)។ ញូតុន​​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី​២០ ខែ​មីនា ឆ្នាំ១៧២៧ ក្នុង​ជន្មាយុ ៨៥ឆ្នាំ។ សព​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ​ នៅ​ឯ​វិហារ​វេសមីនស្ទ័រ (Westminster Abbey) ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ទល់មុខ Big Ben និង​​វិមាន​សភា​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ វិហារ​វេសមីនស្ទ័រ​​​ជាទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ធ្វើ​ជា​ទីកន្លែង​សម្រាប់​ស្តេចឡើង​គ្រងរាជ្យ និង​ជា​ទី​បញ្ចុះសព​ព្រះមហាក្សត្រ និង​រាជវង្សានុវង្ស​របស់អង់គ្លេស។ ញូតុន​គឺ​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទីមួយ ដែលត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​កិត្តិយស ឲ្យ​បញ្ចុះសព​នៅ​ទីនោះ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ មរតក​ដែល​ញូតុន​បាន​បន្សល់ទុក​សម្រាប់​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យ​ទំនើប គឺ​មានតម្លៃ​កាត់ថ្លៃ​មិនបាន។ ច្បាប់​នៃ​ចលនា, កម្លាំងទំនាញសកល, វិធីសាស្រ្តគណនា​ឌីហ្វេរ៉ង់ស្យេល​និង​អាំងតេក្រាល, អុបទិក ពន្លឺ​និង​ពណ៌... ទាំងអស់នេះ សុទ្ធសឹង​ជា​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ ដែល​ញូតុន​បាន​បន្សល់ទុក ហើយ​ដែល​បាន​នាំមក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ មិនត្រឹមតែ​ចំណេះដឹង​ខាង​ផ្នែក​ទ្រឹស្តី​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត និង​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ចំពោះ​បាតុភូត​ធម្មជាតិ​តែ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ក៏​បាន​នាំមក​នូវ​ការ​រីកចម្រើន​​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ចំពោះ​បច្ចេកវិទ្យា​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​មនុស្ស​ជាទូទៅ។ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ជំនាន់ញូតុន និង​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់រយឆ្នាំក្រោយៗមកទៀត ចាត់ទុក​ញូតុន​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មានប្រាជ្ញាញាណ​កំពូល​ស្ទើរដូចព្រះ, ជាអ្នក​ដែល​មាន​ចំណេះដឹង​ស្ទើរគ្មាន​ដែនកំណត់។ រហូត​ប្រមាណ​ជា ២០០ឆ្នាំក្រោយមក ទើប​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន​ត្រូវ​បានសើរើ និង​កែតម្រូវ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ថ្មី​មួយរូបទៀត គឺ​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​ញូតុន​ នេះ​​ប្រហែល​មិនមែន​ជា​រឿង​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់ផ្អើល​ទេ ពីព្រោះថា ញូតុន​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា “ខ្ញុំ​មិនដឹង​ថាតើ​មនុស្ស​ម្នាទូទៅ​ចាត់ទុក​​ខ្ញុំ​ជា​មនុស្ស​បែបណា​នោះទេ តែ​សម្រាប់​ខ្លួនខ្ញុំ​ផ្ទាល់ ខ្ញុំ​ប្រៀបដូចជា​កូនក្មេងម្នាក់ ដែល​កំពុងលេង​នៅលើ​ឆ្នេរសមុទ្រ ហើយ​​ក៏​អាច​រកឃើញ​ដុំគ្រួស ឬ​សម្បក​ខ្យង​ដ៏ស្រស់ស្អាត​ខុសពីធម្មតា​​មួយ​ដុំ ក្នុងពេល​ដែល​​​នៅ​ចំពោះ​មុខខ្ញុំ មាន​មហាសាគរ​ដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ដែលបង្កប់​នូវ​វត្ថុ​កាន់តែ​ស្រស់ស្អាត​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផ្សេងទៀត មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​នៅឡើយ”។ ចំពោះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​ជា​រៀមច្បង​ជំនាន់មុនវិញ ញូតុន​ក៏​បាន​បង្ហាញ​នូវ​ការគោរព​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ទាំង​ចំពោះ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​ញូតុន​ខ្លួនឯង​យល់ថា​មាន​ការ​ខ្វះចន្លោះ​ច្រើន​នៅឡើយ​ក៏ដោយ។ ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ឲ្យឃើញ​តាម​រយៈសម្តីមួយឃ្លា​របស់​ញូតុន ​ដែល​គេត្រូវបាន​គេ​​កត់ចំណាំ​ទុក​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៖ “ខ្ញុំ​អាច​មើល​ឃើញ​បាន​ឆ្ងាយ​ជាង​អ្នក​ផ្សេង គឺ​ដោយសារ​តែ​ខ្ញុំ​​ឈរនៅ​​លើ​ស្មា​យក្ស” ដែល​មាន​អត្ថន័យ​ជា​រួម​ថា ការណ៍​ដែល​លោក​អាច​​សិក្សា​រហូត​​ឈាន​ទៅដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​​ជាច្រើន​បាន គឺដោយសារ​តែ​លោក​ឈរលើ​ទ្រឹស្តី​ដែល​អ្នក​ផ្សេង​បាន​រកឃើញ៕ =='''ឆាលស៍ ដាវីន (១៨០៩-១៨៨២)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Darwin]] ឆាលស៍ ដាវីន គឺ​ជា​ជីវវិទូ និង​ធម្មជាតិ​វិទូ ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​បំផុត​ ហើយ​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ចំណាន និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត រួមជាមួយ​នឹង​ កាលីលេ ញូតុន និង​អាញ់ស្តាញ់។ ស្នាដៃ​ដ៏​ល្បីល្បាញ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន គឺ​ទ្រឹស្តី​ អំពី​​ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ពូជសត្វ​និង​មនុស្ស (Evolution) ទៅតាម​យន្តការ​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ” (Sélection naturelle/Natural selection)។ ទ្រឹស្តីនេះ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ដាវីនិស្ត” ត្រូវ​បាន​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ​នៃ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស ទៅលើ​ដើមកំណើត ​និង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​ ទាំង​មនុស្ស​និង​សត្វ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន​ក៏​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងដែរ ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រឆាំង​ពី​សំណាក់​អ្នក​កាន់​សាសនា​ដែល​យល់ថា មនុស្ស​​គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់​ជា​អ្នក​បង្កើត​មក​ឲ្យ​មាន​លក្ខណៈពិសេស​​ខុសពីសត្វ ហើយ​មិន​អាច​មាន​តំណវង្ស​វិវឌ្ឍ​ចេញ​ពី​ពូជសត្វ​ ដូចជា​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន​បាន​នោះទេ។ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ភាពចម្រូងចម្រាស​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន នៅតែ​បន្ត​កើតមាន​យ៉ាងខ្លាំង​នៅឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គេ​នៅតែ​ចាត់ទុក​ឆាលស៍ ដាវីន​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ​រូប។ ឆាលស៍ ដាវីន កើតនៅថ្ងៃទី១២ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨០៩ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​តូចមួយ ក្នុង​​ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ការចាប់កំណើត និង​ការ​ធំដឹង​ក្តី​នៅ​ឯ​ទី​ជនបទ​នេះ​ហើយ ដែល​ជាកត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ​ ដែល​កំណត់​ពី​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ដាវីន​ទៅលើ​ធម្មជាតិ។ ដាវីន​គឺ​ជា​កូនទី៥ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៦នាក់ ក្នុងគ្រួសារ​មួយ​ដែល​មាន​ជីវភាព​ស្តុកស្តម្ភ ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​គ្រូពេទ្យ ហើយ​ត្រកូល​ដាវីន​ ក៏​សម្បូរទៅដោយ​អ្នក​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ខ្សែបណ្តាញ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​នៅ​ក្នុង​សង្គម។ ការណ៍​ដែល​កើត​នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដែល​មាន​ទ្រព្យធន​បែបនេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ដាវីន​មិន​សូវ​ជា​ចាំបាច់​ខ្វាយខ្វល់​ច្រើន​ អំពី​ជីវភាព និង​អនាគត ហើយ​អាច​ចំណាយ​ពេល​ច្រើន ទៅលើ​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន គឺ​​អំពី​ធម្មជាតិ។ តាមការពិត តាំង​ពី​ក្មេងមក ឆាលស៍ ដាវីន មិនសូវជា​ចូលចិត្ត​រៀនសូត្រ​នោះទេ ដោយ​ជារឿយៗ​តែងតែ​គេច​មិន​ចូល​រៀន ដើម្បី​ទៅដើរលេង ស្ទូចត្រី បាញ់សត្វ ឬ​ដើររើស​សម្បក​ខ្ចៅខ្យង ជាដើម រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ឪពុក​មាន​ការ​បារម្ភ​ខ្លាច​កូន​អាង​គ្រួសារ​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ គិតតែ​ដើរលេង ហើយ​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ចោលម្សៀត។ ឪពុក​របស់​ដាវីន​ចង់​ឲ្យ​កូន​ចាប់អាជីព​ជា​គ្រូពេទ្យ​ដូចខ្លួន ក៏​បាន​បញ្ជូន​កូនប្រុសទាំងពីរ​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​សាលាពេទ្យ​។ បងប្រុស​របស់​ដាវីន​ខិតខំ​រៀនសូត្រ​​​ទៅតាម​បំណង​របស់​ឪពុក។ ចំណែក​ដាវីនវិញ​​មិន​ចូលចិត្ត​ទាល់តែ​សោះ​នូវ​មុខវិជ្ជាពេទ្យ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ដាវីន​ខ្លាច​ឈាម ហើយ​តែងតែ​គេច​មិន​ចូល​រៀន​ម៉ោងដែល​មាន​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ទៅលើ​រូបកាយ​របស់​មនុស្ស។ ផ្ទុយទៅវិញ ដាវីន​បាន​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន​ដើរលេង សង្កេត និង​សិក្សា​អំពី​ធម្មជាតិ ហើយ​បាន​ចុះឈ្មោះ​ចូលរៀន​មុខវិជ្ជា​ ស្តីអំពី​សត្វ និង​ភូគព្ភសាស្រ្ត ព្រមទាំង​ចូលរួម​ជា​សមាជិក​ក្រុម​និស្សិត ដែល​សិក្សា និង​ជជែក​ពិភាក្សា អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ធម្មជាតិ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ រឿង​អស់​ទាំងនេះ​បានលេចឮ​ទៅដល់​ឪពុក​របស់​ដាវីន។ ឪពុក​របស់​ដាវីន​មិន​សប្បាយចិត្ត ក៏​បាន​បញ្ឈប់​ដាវីន​ពី​សាលាពេទ្យ ហើយ​បញ្ជូន​ដាវីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច ដោយ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​ទេវសាស្រ្ត ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា។ ជា​រឿង​ដែល​គួរ​ឲ្យ​ហួស​ចិត្ត! គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលរៀន​អំពី​គ្រិស្តសាសនា នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច​នោះហើយ ដែល​ដាវីន បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលដៅ​នៃ​ជីវិត​ពិតប្រាកដ​ទៅថ្ងៃ​អនាគត គឺ​ដាវីន​ សម្រេច​ចិត្ត​ចាប់អាជីព​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ ហើយ​ដែល​នឹង​នាំទៅរក​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បញ្ច្រាស់​គ្នា​ទាំងស្រុង​ទៅនឹង​ជំនឿ​​ក្នុង​គ្រិស្តសាសនា។ នៅ​ខេមប៊្រិច ដាវីន​មាន​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​ការ​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ជាងមុន។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មិន​ចូលចិត្ត​មុខវិជ្ជា​ផ្នែក​ទេវសាស្រ្ត តែ​ដាវីន​បាន​ខិតខំ​រៀន​សូត្រ យ៉ាងហោចណាស់ ទៅលើ​មុខវិជ្ជាគោល​មួយ​ចំនួន​ ដែល​ចាំបាច់​សម្រាប់​ការ​ប្រឡង។ និយាយ​ជារួម ដាវីន​ខំរៀន​ល្មម​ឲ្យ​បាន​ត្រឹមតែ​ឲ្យ​បាន​ប្រឡងជាប់ ចំណែក​ឯ​ពេល​សល់​ពីនោះ ដាវីន​យក​ទៅ​ចំណាយ​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​ពីធម្មជាតិ​ដូចពីមុន។ នៅ​ខេមប៊្រិច​នោះ ដាវីន​បាន​ស្គាល់​សាស្រ្តាចារ្យ​មួយ​ចំនួន ដែល​ជំនាញ​ខាង​ការសិក្សា​ពី​សត្វ រុក្ខជាតិ និង​ដី (សត្វសាស្រ្ត, រុក្ខសាស្រ្ត និង​ភូគព្ភសាស្រ្ត) ក្នុង​ចំណោម​នោះ សាស្រ្តាចារ្យ ចន ស្ទីវិន ហិនស្លូ (John Stevens Henslow) គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​ដ៏សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ត្រួសត្រាយ​ផ្លូវ​ឲ្យ​ដាវីន ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត។ លោក​​ ហិនស្លូ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ដាវីន​ឲ្យ​​បង្វែរ​ការ​សិក្សា​លើ​ធម្មជាតិ​ពី​​ត្រឹម​ជា​ការ​កំសាន្ត ឲ្យ​ទៅ​ជា​ការសិក្សា​ពិតប្រាកដ ដើម្បី​ចាប់យក​អាជីព​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ ហិនស្លូ គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ដាវីន​បាន​ធ្វើ​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​បេសកកម្ម​​ដ៏សំខាន់​មួយ គឺ​បេសកកម្ម​ជុំវិញ​ពិភពលោក តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល (Beagle) នៅឆ្នាំ១៨៣១។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​លំដាប់​ទីមួយ ហើយ​អំណាច​ទ័ព​ដ៏​កំពូល​របស់​អង់គ្លេស​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ទ័ព​ជើងទឹក។ នៅ​ក្នុង​ការវាតទី​ពង្រីក​អំណាច​​របស់​ខ្លួន​ ទាំង​ខាង​យោធា និង​ពាណិជ្ជកម្ម កងទ័ព​ជើងទឹក​អង់គ្លេស​តែងតែ​រៀបចំ​បេសកម្ម​ទៅ​ស្វែងយល់​ពី​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត នៅ​តាម​បណ្តា​តំបន់​នានា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ បេសកកម្ម​ដ៏ចម្បង​របស់​នាវាចម្បាំង​ប៊ីហ្គ័ល គឺ​ទៅ​ធ្វើការ​សិក្សា​ អំពី​តំបន់​អាមេរិក​ឡាទីន មុននឹង​បន្ត​ដំណើរ​​មួយ​ជុំ​ផែនដី ដោយ​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ទៅ​អូស្រ្តាលី កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា​ទៅអាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង មុននឹង​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ។ ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​​សិក្សា​ពី​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត​នេះ កងទ័ព​ជើងទឹក​អង់គ្លេស​ក៏​ឆ្លៀត​ឱកាស​ផងដែរ ធ្វើការ​សិក្សា​ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ធនធាន​ធម្មជាតិ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​ខ្លួន​ទៅដល់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គេ​ត្រូវការ​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ធម្មជាតិ​​ឲ្យ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជាមួយ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១​នោះ ដាវីន​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច តែ​សញ្ញាបត្រ​ដែល​ដាវីន​ទទួល​បាន​នៅពេលនោះ គឺ​បរិញ្ញាបត្រ​ខាង​ទេវសាស្រ្ត ដោយ​ផ្តោត​ទៅលើ​គ្រិស្តសាសនា។ ចំណែក​ឯ​ជំនាញ​ខាង​ធម្មជាតិ​វិញ ដាវីន​​មិនទាន់​រៀន​បាន​​សញ្ញាបត្រ​ណាមួយ​នៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ លោក​ ហិនស្លូ ដែល​ជា​គ្រូ​​យល់ឃើញ​ថា ដាវីន​មាន​ចំណេះដឹង​ជា​មូលដ្ឋាន​ល្មមអាច​ប្រើការ​បាន ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ដាវីន​​មាន​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ខ្លាំង​ទៅលើ​ធម្មជាតិ និង​មាន​ទេពកោសល្យ​​ខាង​សង្កេត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​​លោក ហិនស្លូ សម្រេច​បញ្ជូន​ឈ្មោះ​ឆាលស៍ ដាវីន ទៅ​ឲ្យ​មេបញ្ជាការ​នាវាប៊ីហ្គ័ល ដើម្បី​យក​ធ្វើ​ជា​ធម្មជាតិ​វិទូ​អមដំណើរ​​ក្នុង​បេសកកម្ម​ជុំវិញ​ពិភពលោក​នេះ៕ '''ឆាលស៍ ដាវីន ​និង​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល''' នៅថ្ងៃទី២៧ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៨៣១ នៅពេល​ដែល​នាវាប៊ីហ្គ័ល​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ដំណើរ​ពី​ប្រទេស​អង់គ្លេស ក្នុង​បេសកកម្ម​ទៅ​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង និង​ធ្វើ​ដំណើរ​មួយ​ជុំ​ផែនដី ទំព័រសករាជ​ថ្មី នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃវិទ្យាសាស្រ្ត​ធម្មជាតិ​​ក៏​ចាប់បើក​នៅ​ពេលនោះដែរ។ នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​រយៈពេល​ ៥ឆ្នាំ តាមនាវា​ប៊ីហ្គ័ល​នេះ​ហើយ ដែល​ឆាលស៍ ដាវីន បាន​ចំណាយ​ពេល​សិក្សា​​យ៉ាង​ម៉ត់ចត់​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ដោយ​ធ្វើការ​សង្កេត និង​កត់ត្រា ព្រមទាំង​ចាត់ចំណាត់ថ្នាក់​ពូជសត្វ រហូត​ក្រោយមក បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ទ្រឹស្តី​​ដ៏សំខាន់​បំផុត​មួយ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៃ​ធម្មជាតិ គឺ​ទ្រឹស្តីអំពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​តាមរយៈ​ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ។ ប៊ីហ្គ័ល​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង នៅ​អំឡុង​ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៣២ ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៣ឆ្នាំ (រហូតដល់​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ១៨៣៥) ធ្វើ​ការ​សិក្សា​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​សមុទ្រ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ នៅ​តាម​ប្រជុំកោះ ក៏​ដូចជា នៅ​តាមតំបន់​ចូល​ជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ដី​គោក ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​ពី​ឆ្នេរខាងកើត ក្នុង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក (ប្រេស៊ីល) រួចហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ចាក់​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងត្បូង​ពីតំបន់​មួយ ទៅតំបន់​មួយ រហូត​ដល់​ទៅ​ដល់​ចុង​ខាង​ត្បូង​បំផុត​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក (អាហ្សង់ទីន និង​ស្ហ៊ីលី) មុននឹង​ឆ្លង​ទៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ ហើយ​​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ខាងលិច​នៃ​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ​ឡើង​ទៅ​ទិស​ខាងជើង​វិញ រហូត​ទៅដល់​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស (Galapagos) ក្នុង​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​ពេល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល​នេះ ដាវីន​បាន​ធ្វើការ​កត់ត្រា​​​ទុក​ជា​រៀងរាល់​ថ្ងៃ​នូវ​អ្វី​ដែល​លោក​សង្កេតឃើញ ហើយ​មាន​ការ​សង្កេតមួយ​ចំនួន ដែល​បណ្តុះ​នូវ​គំនិត និង បង្កើត​ជា​ចម្ងល់​ដល់​ដាវីន ហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ ​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី​ស្តី​ពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត។ ការ​សង្កេត​ទីមួយ គឺ​ទៅលើ​​ការ​រកឃើញ​ផូស៊ីលនៃ​ប្រភេទ​សត្វ​មួយ​ចំនួន ដែល​ស្លាប់​ផុត​ពូជ​អស់​ទៅហើយ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ប្រភេទ​សត្វ​​​ដែល​កំពុង​រស់នៅ​នាសម័យកាល​នោះ គ្រាន់តែ​មាន​ទំហំ​ខុសគ្នា ហើយ​ខុសគ្នា​​ច្រើន​ ដែល​គេ​មិន​អាច​ចាត់បញ្ចូល​​ជា​ពូជ​សត្វតែមួយ​បាន។ ផូស៊ីល​ទាំងនេះ​បាន​បង្កើត​ជា​សំណួរ​ចាក់ស្រែះ​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​របស់​ដាវីន៖ តើ​ប្រភេទសត្វ​នៅ​ក្នុង​ផូស៊ីល និង​ប្រភេទ​សត្វ​ដែល​នៅរស់​នេះ មាន​ទំនាក់ទំនង​អ្វី​នឹងគ្នា? ចម្ងល់​នេះ​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ដាវីន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស។ កាឡាប៉ាហ្គោស មាន​កូនកោះ​តូចៗ​សរុបចំនួន ២១ ដោយ​ភាគច្រើន គឺ​ជា​ប្រភេទ​កោះ​ភ្នំភ្លើង។ នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នោះ​ ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ​មាន​ប្រភេទ​សត្វស្លាប​ចំនួន ២៦ ដោយ​ក្នុងនោះ​មានតែ​មួយ​ប្រភេទ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​គេ​អាច​ឃើញ​មាន​នៅ​កន្លែង​ផ្សេង ចំណែក​ ២៥ផ្សេងទៀត គឺ​មាន​តែ​នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នេះ​តែ​មួយកន្លែងគត់។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រភេទ​សត្វស្លាបទាំង ២៥នេះ ក៏​មាន​ការបែងចែក​គ្នា​ទៅ​តាម​កោះនីមួយៗ​ផងដែរ ដោយ​ប្រភេទ​សត្វស្លាប​ខ្លះ​ឃើញ​មាន​តែ​នៅលើ​កោះមួយ ហើយ​​មិន​មាន​នៅលើ​កោះណាផ្សេងទៀត​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​កូនកោះ​ទាំង ២១ នៅ​កាឡាប៉ាហ្គោស។ ម្យ៉ាងទៀត មាន​សត្វបក្សី​ចំនួន ១៤ប្រភេទ ដែល​មើលទៅ​គួរតែ​ជា​ប្រភេទសត្វតែមួយ តែ​មាន​លក្ខណៈ​ខុសគ្នា​ ពី​កោះមួយ​ទៅកោះមួយ។ ដូចគ្នា​ដែរ ចំពោះ​ករណី​សត្វអណ្តើក។ សម្រាប់ដាវីន សំណួរ​ជាច្រើន​បាន​ចោទឡើង។ តើ​ហេតុអ្វីបាន​ជា​ប្រភេទសត្វខ្លះ មាន​នៅតែ​កន្លែងមួយ ហើយ​មិន​មាន​សោះ​នៅ​កន្លែងមួយ​ទៀត បើទោះបីជា​កន្លែងទាំងពីរ​នេះ​មាន​ចម្ងាយ​មិន​សូវ​ជា​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​សោះ ? ផ្ទុយ​ទៅវិញ ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ប្រភេទ​សត្វខ្លះ​បែរ​ជា​ត្រូវ​គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​នៅ​ទីកន្លែង​ផ្សេងគ្នា ឬ​ប្រទេស​ផ្សេងគ្នា ហើយ​ដែល​នៅ​ចម្ងាយ​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ទៅវិញ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ប្រភេទ​សត្វខ្លះ​មើល​ទៅ​ជា​ប្រភេទ​សត្វតែមួយ តែ​មាន​ទម្រង់ និង​ទំហំ​ខុសៗគ្នាយ៉ាងខ្លាំងទៅវិញ? តើ​ភាពខុសគ្នា​នេះ​កើតមាន​តាំង​ពី​ដើម​រៀងមក ឬ​ក៏​សត្វអស់ទាំងនេះ មាន​ដើមកំណើត​ដំបូង​ចេញ​ពី​ពូជតែមួយ តែ​ក្រោយមក​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​បែកខ្នែង​តំណវង្ស​ចេញ​ពីគ្នា ? នៅចុងឆ្នាំ១៨៣៥ នាវាប៊ីហ្គ័ល​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក សំដៅ​ទៅកាន់​ប្រទេស​នូវែលសេឡង់ និង​អូស្រ្តាលី បន្ទាប់មក​ទៀត ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​ដល់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រួចហើយ​​ឆ្លង​ចូល​​ទៅ​កាន់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក មុននឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៣៦។ នៅពេលនោះ ដាវីន​នៅ​មិនទាន់​​​រកឃើញ​នូវ​ចម្លើយ​ច្បាស់លាស់ ទៅនឹង​សំណួរ​ចាក់ស្រែះ ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​​នៅ​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស​នៅឡើយទេ ហើយ​ក៏​មិនទាន់​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​នៅឡើយនោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ និង​សង្កេតទៅលើ​ធម្មជាតិ ដែល​ដាវីន​បាន​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ៥ឆ្នាំ នៅពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល គឺ​គ្រប់គ្រាន់ល្មម​អាច​ឲ្យ​​ដាវីន​ (ដែល​រៀន​មិន​ទាន់​បាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វីសោះ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត) ​បាន​ក្លាយ​ជា​ធម្មជាតិវិទូ​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស។ តាមការពិត ដាវីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​ឈ្មោះ​បោះសំឡេង ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស តាំង​ពី​មិនទាន់​បញ្ចប់​បេសកកម្ម​លើ​នាវាប៊ីហ្គ័ល​មកម៉្លេះ ដោយ​នៅ​អំឡុង​ពេលនោះ ដាវីន​តែងតែ​បាន​ផ្ញើ​លិខិតឆ្លងឆ្លើយ​គ្នា​ជាមួយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​សង្កេតឃើញ​ និង​អំពី​ទស្សនៈ​របស់​លោក​​ដែល​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​ទាំងនេះ។ នៅ​ខែវិច្ឆិកា​ឆ្នាំ១៨៣៦ ពោលគឺ​តែ​ប្រមាណជាមួយខែ​ប៉ុណ្ណោះ ​ក្រោយ​ពីវិលត្រឡប់​ពី​បេសកម្ម​លើ​នាវាប៊ីហ្គ័ល ដាវីន​​​ត្រូវបាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​​ភូគព្ភសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Geological Society)។ ជាងពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៨៣៩ ដាវីន​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​​វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ​ខាង​សត្វសាស្រ្ត (Zoological Society) ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​ស្ថាប័ន​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society)។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៣៩​នោះ ឆាលស៍ ដាវីន បាន​រៀប​ការ​ជាមួយ​ប្អូនស្រី​ជីដូន​មួយ​ ហើយ​តាមការពិត​ទៅ ឪពុក​ក្មេក និង​ដែល​​ត្រូវ​ជា​ឪពុក​មា​របស់​ដាវីន ក៏​ជា​អ្នក​បាន​ដើរតួនាទី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ ក្នុងការ​ជួយ​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឪពុក​ដាវីន ឲ្យ​យល់ព្រម​អនុញ្ញាត​​ឲ្យ​ដាវីន​​ទៅ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​ផែនដី តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល ពីព្រោះ​ថា ពីដំបូង ឪពុក​របស់​ដាវីន​បាន​ជំទាស់​​នឹង​គម្រោងនេះ។ នៅ​ពេលនោះ ឪពុក​របស់​ដាវីន​តែងតែ​បារម្ភ​ខ្លាច​កូន​អាង​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ឪពុក ហើយ​គិតតែ​ចង់​ទៅដើរលេង​សប្បាយភ្លើតភ្លើន មិនគិតពី​អនាគត ហើយ​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ចោលម្សៀត ខូចដល់​វង្សត្រកូល​ដែល​មាន​ឋានៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់​នៅ​ក្នុង​សង្គម​អង់គ្លេស។ នៅទីបំផុត​ទៅ ផ្ទុយពី​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ឪពុក ដាវីន​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ ដែល​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បី និង​ប្រាក់​ចំណូល​ច្រើន ហើយ​ថែម​ទាំង​មាន​គ្រួសារ​ដ៏ល្អមួយ ដែល​មាន​កូន​ទាំងអស់ ១០នាក់ ហើយ​អាច​រស់នៅ​ក្នុង​ជីវិត​មួយ​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ សម្រាប់​ដាវីន ជីវិត​ហាក់ដូចជា​នៅតែ​មិនទាន់​ពេញលេញ​នៅឡើយ ដោយសារ​តែ​ចម្ងល់​ចាក់ស្រែះ​ជាច្រើន ដែល​កើតមាន​ឡើង ពី​ការ​សង្កេត​របស់​លោក​​ទៅលើ​ធម្មជាតិ ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល នៅតែ​ចោទ​ឡើង ដោយ​មិន​អាច​រក​ដំណោះស្រាយ​ឃើញ។ រហូតទាល់តែ​ដល់​ឆ្នាំ១៨៥៩ ពោលគឺ ជាង ២០ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ការធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល ទើប​ ឆាលស៍ ដាវីន បានរៀបចំ​ និង​ចុះផ្សាយ​​​នូវ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត តាម​រយៈសៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសាអង់គ្លេស​ថា “The Origin of Species”៕ '''ឆាលស៍ ដាវីន៖ ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត''' នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ គិតតាំង​ពី​សម័យ​ដើម រហូត​មក​ទល់​នឹង​​​សតវត្សរ៍​ទី១៩ គឺ​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន បណ្តា​ជន​ទូទៅ ​មិនថា​នៅ​ក្នុង​ជំនឿ​សាសនា ឬ​ក៏​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត សុទ្ធតែនាំគ្នា​​ជឿ​ថា មនុស្ស ក៏ដូចជា​ប្រភេទ​សត្វ​ផ្សេងៗ​ទៀត សុទ្ធតែ​មាន​ពូជពង្ស​ដាច់ចេញពីគ្នា​ស្រឡះ ហើយ​ពូជនីមួយៗ​​មាន​លក្ខណៈស្ថិតស្ថិរ​​តាំង​ពីដើម​រៀងមក ដោយ​គ្មាន​ការ​ប្រែប្រួល ឬ​វិវឌ្ឍ​ ពីពូជមួយ ទៅ​ពូជណាមួយ​ផ្សេងទៀត​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​​​ដាវីន អ្វីដែល​លោក​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដំណើរជុំវិញ​ផែនដី​តាម​នាវា​ប៊ីហ្គ័ល​ គឺ​ចង្អុល​បង្ហាញ​ពី​លក្ខណៈ​ផ្ទុយគ្នា ពី​ការយល់ឃើញ​របស់​មនុស្ស​ តាំង​ពី​​​រាប់ពាន់ឆ្នាំ​កន្លងមក។ ការរកឃើញ​ផូស៊ីល​ដែល​បង្ហាញ​ពី​ប្រភេទ​សត្វ ដែល​ធ្លាប់​រស់នៅលើ​ភពផែនដី​កាល​ពីមុន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ​​លែង​ឃើញមាន​តទៅទៀត, ការបែងចែក​ប្រភេទ​សត្វទៅតាម​ទីតាំង​ភូមិសាស្រ្ត និង​ការ​សង្កេតឃើញ​ប្រភេទ​សត្វ​តែមួយ ប៉ុន្តែ​មាន​លក្ខណៈ​ខុសៗគ្នា ពី​កោះមួយ​ទៅកោះមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រជុំកោះ​កាឡាប៉ាហ្គោស។ ទាំងអស់នេះ​ធ្វើឲ្យដាវីន​ទាញ​ចេញ​ជា​សម្មតិកម្ម​មួយ​​ថា ពូជសត្វនីមួយៗ​អាច​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុសពី​លក្ខណៈដើម ហើយ​ការប្រែប្រួល​បន្តិចម្តងៗ​នេះ​អាច​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បែកខ្នែង​ចេញ​ជា​ប្រភេទ​សត្វថ្មី​ ដាច់ចេញ​ពី​ពូជ​ដើម​ដំបូង។ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ១៨៣៧ ដាវីន​បាន​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​កត់ត្រា នៅ​ក្នុង​កំណត់​ត្រា​ផ្ទាល់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គូសវាស​​ជា​មែកធាង​នៃ​ជីវិត ដែល​ភាគច្រើន​ គេតែងតែ​ហៅ​ថា “ដើមឈើនៃជីវិតរបស់​ដាវីន”។ តាមគំនិត​របស់​ដាវីន ពូជមនុស្ស​សត្វ ដែល​មាន​យ៉ាងច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ តាម​ការពិត មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ប្រភពតែមួយ​ ពោលគឺ​ប្រៀប​ដូចជា​ដើមឈើ​ដែលបែកមែក​សាខា តែ​ដុះចេញ​ពី​គល់តែមួយ​ដូច្នោះដែរ។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ ដាវីន​មិន​​ទាន់​​បង្កើត​ចេញ​ជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តណាមួយ ហើយ​ក៏​មិន​បាន​ធ្វើការ​ចុះផ្សាយ​នូវ​ការ​យល់ឃើញ​របស់​លោក​នៅឡើយដែរ។ ដោយសារ​តែ​​សម្មតិកម្ម​របស់​លោក​មាន​ភាព​ផ្ទុយគ្នា​ទាំងស្រុង​ពី​ជំនឿ​សាសនា ក៏ដូចជា​ចំណេះដឹង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ដាវីន​ចង់​បន្ត​ធ្វើការ​សង្កេត សិក្សា និង​ប្រមូល​ទិន្នន័យ​ឲ្យ​បាន​កាន់តែច្រើនបន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​មូលដ្ឋាន​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​កាន់តែ​រឹងមាំ​អាច​ឲ្យ​គេ​ជឿបាន។ នៅ​ក្នុងការ​សិក្សា​ទៅលើ​ការ​វិវឌ្ឍ​នៃ​ពូជសត្វនេះ ដាវីន​មិនត្រឹមតែ​ធ្វើការ​សង្កេត និង​ប្រមូល​ទិន្នន័យ​ដោយខ្លួនឯងនោះទេ តែ​ក៏​បាន​ពឹងផ្អែក​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ​ទៅលើ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត ដោយ​នៅ​ក្នុង​នោះ​ មាន​ខ្លះ​ជា​សៀវភៅ​ដែល​ដាវីន​បាន​អាន ខ្លះ​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​សរសេរ​លិខិត​ឆ្លងឆ្លើយគ្នា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ទាញ​ចេញ​ពី​ការ​ជជែក​ដេញដោលគ្នា។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ចំណុច​សំខាន់​ពីរ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះ​ការសិក្សា​របស់​ដាវីន។ ដាវីន​មាន​ការ​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​ការ​បង្កាត់​ពូជសត្វ ដូចជា ការ​បង្កាត់ពូជ​ឆ្កែ និង ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កាត់ពូជព្រាប ដែល​ដាវីន​ខ្លួនឯង​បាន​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ដោយ​ផ្ទាល់។ ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុងប្រភេទ​សត្វព្រាបតែមួយ គេ​អាច​ធ្វើការ​បង្កាត់​ពូជ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ព្រាប ដែល​មាន​ទំហំ ទម្រង់ និង​ពណ៌សម្បុរខុសៗគ្នា។ សម្រាប់​ដាវីន ប្រសិនបើ​មនុស្ស​អាច​ធ្វើការ​បង្កាត់​ពូជសត្វ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​ពូជផ្សេងគ្នា មាន​ទំហំ ទម្រង់ និង​ពណ៌សម្បុរ​ខុសៗគ្នា​បាន ដំណើរការ​នេះ​ក៏​គួរ​តែ​អាច​កើតមានឡើង​បានដែរ ទៅតាម​លក្ខណៈធម្មជាតិ។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨៣៨ ដាវីន​បាន​អាន​សៀវភៅ​មួយ​ សរសេរ​ដោយ​សេដ្ឋកិច្ច​វិទូ ស្តីអំពី​គោលការណ៍​នៃ​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ប្រជាសាស្រ្ត (Essay on the Principal of Population, Thomas Malthus)។ នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​នេះ អ្នកនិពន្ធ​បាន​លើក​នូវ​គំនិត​ថា នៅ​ក្នុងការ​វិវឌ្ឍ​ជា​ធម្មតា​នៃ​ប្រជាសាស្រ្ត ចំនួន​ប្រជាជន​តែងតែ​មាន​កំណើន​លឿន​ជាង​កំណើន​នៃ​ស្បៀងអាហារ ដែល​ចាំបាច់​ក្នុងការ​ទ្រទ្រង់​ជីវិត​របស់​ប្រជាជន ហើយ​ដល់​កម្រិតមួយ ប្រសិន​បើ​គ្មាន​វិធានការ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​អត្រា​កំណើន​ប្រជាជន​ឲ្យ​បាន​ត្រឹមត្រូវទេនោះ ចំនួន​ប្រជាជន​នឹង​មាន​ច្រើន​ ហើយ​នឹង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ខ្វះស្បៀង។ ដាវីន​បាន​យក​ទ្រឹស្តី​នេះ​ទៅ​ធ្វើការ​ត្រិះរិះពិចារណា ប៉ុន្តែ អនុវត្ត​ចំពោះ​សត្វ​នៅ​ក្នុង​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ដាវីន​គិត​ថា សត្វ​ក៏​ដូច​ជា​មនុស្ស​ដែរ ពោលគឺ ទៅតាម​ការវិវឌ្ឍ​ជា​ធម្មតា ចំនួន​សត្វ​មាន​កំណើន​លឿន​ជាង​កំណើន​ស្បៀងអាហារ ហើយ​ដល់​ចំណុចមួយ សត្វមាន​ចំនួន​ច្រើន ចំណែក​ស្បៀងអាហារ​មាន​មិនគ្រប់មាត់ ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រជែងគ្នា ដើម្បី​រស់។ នៅ​ក្នុងការ​ប្រជែងគ្នា ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ​នេះ ប្រភេទ​សត្វណា ដែល​មាន​លក្ខណៈ​អំណោយផល ស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន គឺ​ជា​អ្នកដែល​មាន​ប្រៀប ហើយ​មាន​ឱកាស​ច្រើន​ក្នុង​ការ​រស់ ព្រមទាំង​អាច​​បង្កើត​កូន​ពូនជាចៅ បន្តពូជ​របស់​ខ្លួន​ឲ្យ​​កាន់តែ​រីកចម្រើន​តទៅមុខ។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ សត្វ​ដែល​មិនមាន​លក្ខណៈ​អំណោយ​ផល មិន​អាច​ប្រជែង​ឈ្នះ​គេបាន ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពូជ​របស់​ខ្លួន​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ រហូត​ដល់​ចំណុចមួយ ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ​ទាំងស្រុង ពោលគឺ ដូចជា​ប្រភេទ​សត្វ នៅ​ក្នុង​ផូស៊ីល ដែល​ដាវីន​បាន​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​នាវាប៊ីហ្គ័ល​ដូច្នោះដែរ។ ដំណើរការ​នេះ​ហើយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ជម្រើសដោយធម្មជាតិ” ពោលគឺ លក្ខណៈ​ពីធម្មជាតិ​​​ជា​អ្នក​កំណត់​ពី​ជោគវាសនាថា​ពូជសត្វណាមួយ​អាច​ស្គាល់​ភាពរុងរឿង​តទៅមុខ ហើយ​ពូជសត្វណា​ត្រូវ​ថមថយ រហូត​អាច​ត្រូវ​ស្លាប់​ផុតពូជ។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​ដាវីន​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន ហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី​ អំពី​ការ​វិវឌ្ឍនៃជីវិត​តាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ (Evolution of species by means of natural selection)។ នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តីនេះ ឆាលស៍ ដាវីន កំណត់​ថា ពូជសត្វនីមួយៗ​មិន​មាន​ទម្រង់ ទំហំ ឬ​លក្ខណៈ​ដូចគ្នា​ស្ថិតស្ថិរ​នៅ​​ជា​ដរាបនោះទេ ប៉ុន្តែ អាច​មាន​ភាព​ខុសគ្នាខ្លះៗ ប្រៀបដូចជា​នៅ​ក្នុងករណី​បង្កាត់​ពូជ​ដោយ​ដៃ​មនុស្ស​ដូច្នោះដែរ។ ពីដំបូង ភាពខុសគ្នា​នេះ គឺ​មាន​តិចតួច ក៏ប៉ុន្តែ វា​អាច​ជា​កត្តា​ចម្បង ដែល​កំណត់​ពី​ការសម្របខ្លួន​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​ខ្លួន​របស់​ពូជសត្វនីមួយៗ។ ពូជសត្វ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​មិន​​សមស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិ​​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅ​ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ រហូត​ដល់​អាច​ស្លាប់​ផុតពូជ។ ចំណែក​ឯ​ពូជសត្វ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​សមស្រប​ទៅនឹង​ធម្មជាតិចេះ​តែ​មាន​ភាព​រីកចម្រើនឡើង, អាច​​បង្កើត​ជា​កូន​ពូន​ជាចៅ​យ៉ាងច្រើន​តទៅមុខទៀត។ យន្តការ​បែបនេះ​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ពី​មួយ​ជំនាន់​ទៅមួយ​ជំនាន់ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពូជសត្វ​ជំនាន់ក្រោយៗ​កាន់តែ​មាន​ភាព​ខុសគ្នា​ពី​ពូជ​សត្វ​ដើមបន្តិចម្តងៗ ហើយ​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​វែង រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន ឬ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​ក្រោយមក ពូជសត្វ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​នឹង​មាន​ភាព​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ពី​ពូជសត្វដើម។ នៅឆ្នាំ១៨៥៩ ឆាលស៍ ដាវីន បាន​យក​ទ្រឹស្តី ​អំពី​ការ​វិវឌ្ឍនៃជីវិត​តាមរយៈជម្រើសដោយធម្មជាតិ​​ទៅ​ចុះផ្សាយ តាមរយៈ​សៀវភៅ ដែល​មាន​ចំណងជើង​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា The Origin of Species។ ឆាលស៍ ដាវីន បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅ​ថ្ងៃទី១៩ ខែមេសា ឆ្នាំ១៨៨២ បន្សល់ទុក នូវ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​ទ្រឹស្តី ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​មួយ​ នៅ​ក្នុងការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​​ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ធម្មជាតិ និង​ទៅលើ​ខ្លួនឯង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទ្រឹស្តី​របស់​ដាវីន នៅតែ​មាន​ភាព​ចម្រូងចម្រាស​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ​នាំគ្នា​ទទួលស្គាល់ទ្រឹស្តី​របស់​ឆាលស៍ ដាវីន ស្តីអំពី ការវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​តាម​រយៈ​ជម្រើស​ដោយ​ធម្មជាតិ​ថា ជា​ទ្រឹស្តី​ពិតប្រាកដ​តាមបែបវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត៕ =='''បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន (១៧០៦-១៧៩០)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច]] បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន... បើទោះបីជា​អ្នក​ខ្លះ​មិនស្គាល់ឈ្មោះ តែ​ភាគច្រើន​ប្រាកដ​ជា​ធ្លាប់​ឃើញមុខ ពីព្រោះ​ថា រូបថត​របស់​លោក​​ស្ថិត​នៅលើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ​អាមេរិក គឺ​ក្រដាស ១០០ដុល្លារ។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​មួយ​រូប ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​តែ​ពីររូប​គត់ ដែល​មិនមែន​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក តែ​មាន​រូបថត​លើ​ក្រដាសប្រាក់​ដុល្លារ (ឥស្សរជនមួយរូបទៀត​ គឺ​លោកអាឡិចសិនឌ័រ ហាមីលតុន រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដំបូងបង្អស់​របស់​អាមេរិក ហើយ​​ដែល​មាន​រូបនៅលើ​ក្រដាស ១០ដុល្លារ)។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនធ្លាប់​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយ​រូប​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក ពីព្រោះ​លោក​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ឥស្សរជន​ទាំង ៧រូប ដែល​ជា​បិតា​ស្ថាបនិក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ព្រមទាំង​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុងការ​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយរូបផងដែរ ដោយលោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុងប្រវត្តិនៃ​ការ​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន កើតនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៧០៦ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​​ពេលនោះ នៅ​ជា​ដែនដី​អាណានិគម​មួយ​របស់​អង់គ្លេស ហើយ​​មិនទាន់​ចាប់កំណើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ​មួយ​នៅឡើយ​នោះទេ។ ឪពុកម្តាយ​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​អ្នក​កើត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស ហើយ​ធ្វើ​ចំណាកស្រុក​មក​ទឹកដីថ្មី​ កាល​ពី​ ២៣ឆ្នាំ​មុន​។ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​កូន​ទី ៨ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​បង្កើត ១០នាក់ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​បងប្អូនឪពុកតែមួយ​ម្តាយទីទៃ ៧នាក់​ផ្សេងទៀត។ ពីដំបូងឡើយ ឪពុក​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មាន​បំណង​ចង់​ឲ្យ​កូន​ទៅ​រៀន​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ហាវ៉ាដ (Harvard) ហើយ​ចាប់អាជីព​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា ទើប​បញ្ជូន​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ឲ្យ​ទៅ​រៀន​ត្រៀម​នៅសាលាភាសាឡាតាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ ដោយសារ​តែ​បញ្ហា​ជីវភាព ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចូល​សាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​ត្រូវ​បោះបង់​សាលា តាំង​ពី​​ទើប​នឹង​មាន​អាយុបាន ១០ឆ្នាំ។ ឈប់ពីសាលា ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅ​ជួយ​ធ្វើការ​ឪពុក​បាន​ពីរឆ្នាំ មុននឹង​ទៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​រៀន​ខាង​បោះពុម្ព​ជាមួយ​នឹង​បងប្រុស។ បងប្រុស​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្កើត​កាសែត​មួយ ដែល​គេចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​​​កាសែត​ឯករាជ​ដំបូងគេ​នៅ​អាមេរិក។ នៅ​ពេលនោះ ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ ដែល​ជា​កូនជាង គឺ​ជា​អ្នក​ទទួល​ការងារខាង​​រៀបពុម្ពអក្សរ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​មាន​អាយុទើប​នឹង​បាន ១៥ឆ្នាំ ​បាន​សុំ​សរសេរ​អត្ថបទ​ ដើម្បី​ចុះផ្សាយ​ក្នុង​កាសែត ក៏ប៉ុន្តែ បងប្រុស​មិន​អនុញ្ញាត។ ការ​បដិសេធ​របស់​បងប្រុស​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​រួញរា​នោះទេ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​នៅតែ​សរសេរ​អត្ថបទ ដោយប្រើ​ឈ្មោះ​ក្លែងក្លាយ ហើយ​ផ្ញើ​​​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ។ អត្ថបទ​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​​មិន​ត្រឹមតែ​ត្រូវ​បាន​កាសែត​​សុខចិត្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​នោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​បាន​ ​ដាក់​នៅលើ​ទំព័រមុខថែម​ទៀត។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បន្ត​សរសេរ​អត្ថបទ​ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះក្លែងក្លាយ​នេះ​ជាច្រើន​​ទៀត ផ្ញើ​ទៅ​ឲ្យ​កាសែត​ចុះផ្សាយ ហើយនៅ​ក្នុងអត្ថបទ​ខ្លះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​រិះគន់​អាជ្ញាធរ និងការពារ​សិទ្ធិសេរីភាព​ក្នុងការ​បញ្ចេញមតិ។ គិតជាសរុប ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ចំនួន ១៤ ​ចុះផ្សាយ​លើ​ទំព័រ​កាសែត​របស់​បងប្រុស ហើយ​នៅ​ក្នុង​អត្ថបទទី១៤ ដែល​ជា​អត្ថបទចុងក្រោយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​បង្ហាញ​អត្តសញ្ញាណ​ពិត​​ឲ្យ​គេ​ដឹង​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​សរសេរ។ ក្រោយមក ទំនាក់ទំនង រវាង​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ និង​បងប្រុស មាន​ភាព​តានតឹង​ខ្លាំង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ដល់​ពេលមួយ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ លែង​នៅ​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ជាមួយ​បងប្រុស​តទៅទៀត។ នៅឆ្នាំ១៧២៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ១៧ឆ្នាំ ដែល​បាន​រត់ចេញ​ពី​ផ្ទះ​របស់​បងប្រុស​នៅ​បូស្តុន បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទីក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា។ នៅទីនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជីវិត​ពីដៃទទេ ដោយ​​​ប្រកប​របរ​ជា​ជាង​​បោះពុម្ព ទៅតាម​ជំនាញ​ដែល​រៀន​ពីបងប្រុស។ ដំបូង ហ្វ្រែងឃ្លីន​ធ្វើការ​ជា​កូនឈ្នួល បន្ទាប់​មក​​បាន​ឡើង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​រោងពុម្ព ហើយ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅឆ្នាំ១៧២៨ ហ្វ្រែងឃ្លីនបាន​សម្រេច​ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យគេ ហើយ​ចាប់បើក​រោងពុម្ពមួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង ព្រមទាំង​បាន​បង្កើត​កាសែត​ថ្មីមួយ​ ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា The Pennsylvania Gazette។ គិតមកត្រឹមនឹង​ពេលនោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​​ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមានមាត់​ម្នាក់​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វី (ជា​ថៅកែរោងពុម្ព ថៅកែកាសែត និង​អ្នក​សរសរ​អត្ថបទ​កាសែត)។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​រៀបការ​សាងគ្រួសារ ដែល​មាន​កូនប្រុសម្នាក់ និង​ស្រីម្នាក់។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក៏​បាន​ធ្វើ​សកម្មភាព​ខាង​ផ្នែក​សង្គម​​ជាច្រើន​ផងដែរ ជាពិសេស គឺសកម្មភាព​​ទាក់ទង​នឹង​ការលើកតម្កើង​​ការអប់រំ និង​សីលធម៌សង្គម។​ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បង្កើត​ក្លឹបមួយ ឈ្មោះ​ថា Junto ដើម្បី​ប្រមូលផ្តុំ​សមាជិក​ឲ្យ​ធ្វើការ​ជជែក​ដេញដោល​គ្នា​​អំពី​បញ្ហា​សង្គម សីលធម៌ នយោបាយ ទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្រ្ត ព្រមទាំង​​ចែករំលែកចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក ទាក់ទង​ទៅនឹង​កិច្ចការ​ជំនួញ។ បន្តិចម្តងៗ ការងារ​ក្លឹប​ Junto នេះ បាន​​រីក​រាលដាល​ទៅ​សកម្មភាព​សង្គម​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ១៧៣១ ដើម្បី​បំពេញ​តម្រូវការ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ការ​អាន​របស់​សមាជិកក្លឹប Juntoហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​​​បណ្ណាល័យ​មួយ ឈ្មោះ​ថា « Library Company of Philadelphia » ដែល​នៅ​ដំណើរការ​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​ស្ថាប័ន​វប្បធម៌​ដ៏​ចំណាស់​បំផុត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តាមការ​ជជែកផ្តោះប្តូរ​យោបល់​គ្នា​ក្នុង​ក្លឹប Junto ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ស្នើផងដែរ​ឲ្យ​បង្កើត​ជា​ក្រុម​ពន្លត់​អគ្គិភ័យ​ស្ម័គ្រចិត្ត​​ប្រចាំក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វី និង​បង្កើត​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ប្រចាំក្រុង ដែល​ធ្វើការ​ពេញម៉ោង ដោយ​ទទួល​ប្រាក់​ខែ​ ហើយ​​​ប្រាក់​ខែ​នេះ​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​អចលនទ្រព្យ។ ក្រៅពី​បណ្ណាល័យ ក្រុមពន្លត់អគ្គិភ័យ និង​កងរក្សា​សន្តិសុខ​ក្រុង ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​បង្កើត​ស្ថាប័ន​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន​ទៀត​ខាង​វិស័យ​អប់រំ រួមមាន បណ្ឌិតសភា​ហ្វីឡាដែលហ្វី ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សកលវិទ្យាល័យផេនស៊ីលវេនញ៉ា (University of Pennsylvania) និង​ បណ្ឌិតសភា​ទស្សនវិជ្ជា (American Philosophical Society) ដែល​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ស្ថាប័នអប់រំ​ដ៏​ចំណាស់​ៗបំផុត​របស់​អាមេរិក ហើយ​ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ '''បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​អគ្គិសនី''' នៅ​ឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ ល្មម​អាច​នឹង​រស់នៅ​ដោយ​ស្រួល ដោយ​មិនចាំបាច់​ធ្វើការ​ ឬ​រកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែរោងពុម្ព និង​សារព័ត៌មាន ហើយ​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការងារ​សង្គម ប្រឡូក​ចូល​ក្នុង​កិច្ចការ​នយោបាយ ព្រមទាំង​ធ្វើការ​សិក្សា​ និង​ពិសោធន៍​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក​តាំង​ពី​ក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹង​ផ្នែក​អគ្គិសនី។ គិតត្រឹម​សម័យកាល​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិត​តែ​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​សង្កេតឃើញ​ ឬ​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ខ្លះៗ អំពី​​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុ​ន្តែ ការយល់ដឹង​អំពី​អគ្គិសនី​នេះ​​នៅ​មាន​កម្រិត​ដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយ​ក៏​នៅមិនទាន់​អាច​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​នេះ​មក​ប្រើប្រាស់​​បាន​នៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង គឺ​អគ្គិសនី​ស្តាទិច ហើយ​ប្រើ​តែ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​​លក្ខណៈកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៧៤៣ នៅ​ពេល​ទៅលេង​ស្រុកកំណើត​នៅ​បូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ឃើញ​​ការ​សម្តែងរបស់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់ (Archibal Spencer) ​មកពី​ស្កុតឡែនដ៍ ដែល​យក​បំពង់កែវ​ទៅ​ត្រដុស រួច​ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាព​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​ការ​ភ្ញាក់ផ្អើល និង​ជក់ចិត្ត​​យ៉ាងខ្លាំង​ក៏ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​មាន​នូវ​ចម្ងល់ជាច្រើន​ផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ចង់យល់​ស៊ីជម្រៅ ហួស​ពី​អ្វី​ដែល​ត្រឹមតែ​ជា​ទស្សនិយភាព​ដើម្បី​កម្សាន្តភ្នែក។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ការត្រដុស​បំពង់កែវ​ ហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​ក្បែរ​ជើង​ក្មេងប្រុសនេះ​អាច​បង្កើត​ជា​ផ្កាភ្លើង​អគ្គិសនី ? តើ​ផ្កាភ្លើង​នេះ​ និង​ផ្លេកបន្ទោរ​មាន​អ្វី​ខុសគ្នា ? ពេល​ត្រឡប់​ទៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ចំណាយពេល​យ៉ាងច្រើន ​ធ្វើការ​សិក្សា និង​​ពិសោធន៍​​ដោយផ្ទាល់​ អំពី​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​សង្កេតឃើញ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​នៅ​បូស្តុន។ នៅ​ក្នុង​ការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​រកឃើញ​ថា ការត្រដុស​វត្ថុមួយ​ទៅនឹង​វត្ថុមួយទៀត​មិន “បង្កើត” ឲ្យ​មាន​អគ្គិសនី​នោះទេ តែ​ផ្ទុយទៅវិញ គឺ​គ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ស្រាប់​ហើយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុក​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​វត្ថុមួយ អាច​ត្រូវ​ផ្ទេរ​ទៅ​វត្ថុមួយទៀត។ នៅ​ក្នុងករណី​នេះ បន្ទុក​អគ្គិសនី រវាង​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយ​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​វិជ្ជមាន (បូក) ហើយ​វត្ថុមួយទៀត​មាន​បន្ទុក​អគ្គិសនី​អវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​នៅ​ពេល​ដែល​គេ​យក​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ទៅ​ដាក់ក្បែរគ្នា ឬ​ប៉ះគ្នា ដើម្បី​បង្កើត​នូវ​លំនឹងឡើងវិញ លំហូរ​នៃ​បន្ទុក​អគ្គិសនី​រវាង​វត្ថុទាំងពីរ​ក៏​កើតមានឡើង ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ចរន្តអគ្គិសនី។ ទ្រឹស្តីទាក់ទង​នឹង​បន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​រហូត​មកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ហើយ​សូម្បីតែ​ពាក្យ​ថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង​ “បន្ទុក​អគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏​ស្ថិត​នៅ​ជា​ពាក្យ​បច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែល​គេ​បន្ត​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​មិនមែន​ជា​ស្នាដៃ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចម្បងបំផុត​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែល​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វ្រែងឃ្លីន​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំង​ពីពេល​លោក​នៅរស់ និង​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ គឺ​ការ​សិក្សា​​ទៅលើ​ផ្លេកបន្ទោរ និង​រន្ទះ។ នៅ​ចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ផ្តោត​អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើ​ភាពស្រដៀងគ្នា រវាង​ផ្កាភ្លើង​ដែល​កើតចេញ​ពី​បន្ទុកអគ្គិសនី និង​រន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ធ្វើការ​កត់សម្គាល់​ថា បាតុភូត​ទាំងពីរ​បង្កើត​​ជា​ពន្លឺដែល​មាន​ពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ​ទម្រង់​ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែ​មួយ​តូចមួយធំ​, បង្កើត​ជា​សំឡេង​ដូចគ្នា គ្រាន់តែ​មួយតិច មួយខ្លាំង, មាន​ទំនាញ​ជាមួយ​នឹង​លោហៈ​ដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ក៏​​បាន​​ទាញ​ចេញ​នូវ​សម្មតិកម្ម​មួយ​ថា រន្ទះ និង​​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត​អំពី​សម្មតិកម្ម​នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវការ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង។ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​សរសេរលិខិត​ទៅ​កាន់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អង់គ្លេស ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីន​​បាន​សរសេរ​រៀបរាប់​ ទាំងអំពី​ទ្រឹស្តី និង​អំពី​គម្រោង​របស់​លោក​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​រន្ទះ និង​អគ្គិសនី។ តាមគំនិត​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ គេ​ត្រូវការ​ទីតាំង​ខ្ពស់ ដូចជា​ ភ្នំ ឬ​អគារខ្ពស់ ឬ​បង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែល​មាន​ចុងជាលោហៈ ដើម្បី​ទាក់ទាញ​រន្ទះ ហើយ​​គេ​ត្រូវការ​តភ្ជាប់​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនី​ពី​ចុងបង្គោល​មក​លើ​ដី ដើម្បី​អាច​​វាស់​​មើល​​​ថា​តើ​រន្ទះពិតជា​អគ្គិសនី​មែន​ឬ​ក៏​យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា​មិនមាន​អគារ​ខ្ពស់ ហើយ​ក៏​មិនមាន​ទីតាំង​ដែល​ជា​ទួល ឬ​ភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីន​បែកគំនិត​​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ តាមរយៈ​ការ​បង្ហោះខ្លែង​ដែល​មាន​ចង​ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដី​​ជំនួស​បង្គោលលោហៈ។ ទ្រឹស្តី និង​គម្រោង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​​​បង្ហាញ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​​នៅ​ឯ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ នៅ​ឆ្នាំ១៧៥០។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និង​របៀប​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន​ត្រូវ​បាន​គេ​បកប្រែ​ជា​ភាសាបារាំង ហើយ​ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ធ្វើ​ការពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង​ ដើម្បី​អាច​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្វ្រែងឃ្លីន។ ការពិសោធន៍​ត្រូវ​បាន​គេ​​រៀបចំធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​ភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី​ (Marly-la-ville) ស្ថិត​នៅ​ជាយក្រុង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ក្រុង​ប៉ារីស ហើយ​នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ​បង្ហាញ​ថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ពិតជា​បាតុភូតតែមួយមែន ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​បាន​រាយការណ៍​ទៅកាន់​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​ថា អ្វីដែល​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​សម្មតិកម្ម​លើ​ក្រដាសនោះទេ តែ​វា​ជា​ការពិតជាក់ស្តែង ដែល​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់ ដោយ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​តាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅ​ឯ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់​បាន​ដឹង​ពី​ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នៅ​បារាំង​នេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​លោក​បាន​ល្បីសុះសាយ​ជា​អន្តរជាតិ​រួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង​​នាំដំណឹង​ស្តីពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅ​ប្រាប់​ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយ​នាំទៅជាមួយ​នូវ​ការកោតសរសើរ​ប្រកប​ដោយ​កិត្តិយស​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​បំផុត ចំពោះ​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ។ តាមការពិត ទ្រឹស្តី និង​វិធី​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដែល​រៀបចំ​ឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែ​អាច​ឲ្យគេ​ដឹងបានថា រន្ទះ និង​អគ្គិសនី គឺ​ជា​បាតុភូតតែមួយ​នោះទេ​ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​គេ​អាច​ប្រើ​វិធី​នេះ​ ជា​ប្រយោជន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​ គឺ​ការ​សាងសង់​ឧបករណ៍​ការពាររន្ទះ។ នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​ចូលសាលា​បានតែ​ពីរឆ្នាំ ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឈប់រៀន​តាំងពី​អាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ចំនួន​ពីរ​នៅអាមេរិក គឺ​ហាវ៉ាដ (Harvard) និង​យ៉េល (Yale) សម្រេច​ផ្តល់​សញ្ញាបត្រ​កិត្តិយស។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​​ស្ថាប័ន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​នៅលើ​ឆាកអន្តរជាតិ​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​​អង់គ្លេស​ (The Royal Society)៕ '''បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​និង​ការ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក''' នៅឆ្នាំ១៧៤៨ ក្រោយ​ពី​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​ថៅកែ​រោងពុម្ព និង​ថៅកែ​កាសែត លោក​ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​ក្រុង​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ហើយ ៣ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៥១ លោក​បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​សមាជិក​សភា​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។ នៅពេលនោះ អាមេរិក​នៅ​មិនទាន់​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​នៅឡើយនោះទេ ហើយ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា​ក៏​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋមួយ​នៅឡើយដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​​​ដែនដីមួយ ក្នុង​ចំណោម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ របស់​អង់គ្លេស។ ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣នេះ សុទ្ធសឹងតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​ដោយ​រដ្ឋអំណាច​រៀងៗខ្លួន ​ដាច់ដោយឡែកពីគ្នា​​។ នៅឆ្នាំ១៧៥៦ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នៃ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ដែនដីគ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង តំណាង​មក​ពី​​ដែនដីអាណានិគមទាំង ១៣​របស់​អង់គ្លេស​ បាន​រៀបចំ​កិច្ចប្រជុំដ៏ធំមួយ (Albany Conference) ដើម្បី​ជជែក​ពិភាក្សា​គ្នា អំពី​យុទ្ធសាស្រ្ត ក្នុងការទប់ទល់​ជាមួយ​នឹង​បារាំង។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​សមាជិក​ម្នាក់ ក្នុង​ចំណោមគណៈប្រតិភូ ៤នាក់ តំណាង​ឲ្យ​ដែនដី​ផិនស៊ីលវេញ៉ា។ ​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​យល់ឃើញ​ថា បញ្ហា​ចម្បង​បំផុត​ដែល​ចោទឡើង​នៅ​ពេលនោះ គឺ​ការ​ខ្វះ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​គ្នា រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​​មាន​ភាព​ទន់ខ្សោយ ពិបាក​នឹង​ទប់ទល់​​ជាមួយ​បារាំង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​នូវ​សំណើ​មួយ គឺ​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​មួយ​​ ដែល​មាន​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​រួមគ្នា ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ប្រធានាធិបតី ហើយ​មាន​សភា​រួមគ្នា​ ដែល​​​ក្នុងនោះ ដែនដី​អាណានិគម​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​តំណាង​តិច ឬច្រើន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទំហំ​នៃ​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​របស់​​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គណៈប្រតិភូមក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏ដូចជា តំណាង​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​បដិសេធ​ចោល​មិន​ទទួល​យក។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​ រវាង​អាណានិគម​អង់គ្លេស និង​អាណានិគម​បារាំង​ត្រូវ​បញ្ចប់ ហើយ​​ជម្លោះ​ថ្មីមួយ​ទៀត​បានផ្ទុះឡើង គឺ​ជម្លោះ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក និង​រដ្ឋាភិបាល​កណ្តាល​នៅ​ទីក្រុង​ឡុងដ៍។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង និង​អង់គ្លេស នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ។ អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្ងន់ធ្ងរ​បែបនេះ ចក្រភពអង់គ្លេស​ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​ ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។ ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះ គឺ​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាង​សំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​​តស៊ូ​មតិ នៅ​ចំពោះ​មុខ​សភា​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ដើម្បី​ព្យាយាម​ជួយការពារ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​ព្យាយាម​ពន្យល់​សភា​អង់គ្លេស​ថា​ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​ចំណាយ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង គឺ​ចំណាយ​ទាំង​លុយ និង​ទាំង​អាយុជីវិត​ទាហាន។ កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​បាន​លើកឡើង​ថា វាជារឿង​ដែល​មិនសមហេតុផល ហើយ​មិនស្របច្បាប់​ដែលសភាអង់គ្លេស​យកពន្ធ​ទៅលើ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម ក្នុងពេល​​ដែល​ពួកគេ​គ្មានសិទ្ធិ​អ្វីទាំងអស់ ​ក្នុងការ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត។ ទោះជាយ៉ាងណា ការព្យាយាម​​របស់​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុង​ការ​សម្រុះសម្រួល​បញ្ចប់​ជម្លោះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ហើយ​ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា និង​បង្កើត​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស។ នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​​គម្រោង​បង្រួបបង្រួម​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ជា​សហភាពតែមួយ ដែល​ស្នើឡើង​ដោយ​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​ដែល​ត្រូវ​គេ​ច្រានចោល​ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៧៥៦ ត្រូវបាន​គេ​គាស់កកាយយក​មកវិញ ហើយ​នៅ​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​មួយ​នៅ​ហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា ដោយ​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ជា​សភា​រួម ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា “Continental Congress”។ មួយឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៥ លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការមួយ ដែល​សមាជិក ៥រូប (Roger Sherman, Benjamin Franklin, Thomas Jefferson, John Adams, Robert Livingston) ហើយ​ដែល​មាន​តួនាទី​ជា​អ្នក​តាក់តែង​សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ចេញ​ពី​អាណានិគម​អង់គ្លេស។ សេចក្តីប្រកាស​ឯករាជ្យ​នេះ​ត្រូវ​បាន​តាក់តែងចប់ ហើយ​ត្រូវ​បាន​សភា Continental Congress អនុម័ត​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ (ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​កំណត់​យក​​ជាថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យជាតិ​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​​)។ ភ្លាមៗនោះ ចក្រភពអង់គ្លេស​មិនសុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក​នោះទេ តែផ្ទុយ​ទៅវិញ ថែម​ទាំង​បាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​ជាច្រើន​បន្ថែម​ទៀត​ទៅ​អាមេរិក ដើម្បី​បង្រ្កាប​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ។ នៅ​ក្នុងបរិបទ​នេះហើយ ដែល​លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវ​បានសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​បញ្ជូន​​ឲ្យ​ទៅ​កាន់ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​​ធ្វើ​ជា​ប្រេសិតពិសេស​ចរចា​សុំ ​​ជំនួយ​​ពី​បារាំង។ នៅ​បារាំង លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន គឺ​ជា​ឥស្សរជន​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ស្រាប់ ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​ស្នាដៃ​របស់​លោក​នៅ​ក្នុងការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ខាង​អគ្គិសនី។ បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ទេពកោសល្យ​របស់​លោក​ខាង​ផ្នែក​ការទូត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​​ឲ្យ​បារាំង​ទទួលស្គាល់​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ចូល​ខ្លួន​ជួយ​អាមេរិក ក្នុង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ១៧៧៨។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ​​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​បន្ត​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ដើម្បី​បំពេញ​បេសកកម្ម​ខាង​ផ្នែក​ការទូត​តំណាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​បន្ត​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុងការ​ចរចា​សន្ធិសញ្ញា​ក្រុងប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៣ ដែល​ជា​សន្ធិសញ្ញា​បញ្ចប់​សង្រ្គាមបដិវត្តន៍​អាមេរិក ហើយ​ដែល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ជាផ្លូវការ​នូវ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិ​កវិញ នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៥ ហើយ​បាន​ជាប់ឆ្នោត​​ឡើងកាន់តំណែង​ជា​អភិបាល​រដ្ឋ​ផេនស៊ីលវេញ៉ា។ ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៧៨៧ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​អនុម័ត​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មីមួយ ហើយ​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធមួយឡើង ដែល​មាន​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន ជា​ប្រធានាធិបតី។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនវិញ មិនមាន​តំណែង​ផ្លូវការ​ណាមួយ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធ​ថ្មីនេះ​ទេ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ លោក​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ណាស់​ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​ក៏​ទ្រុឌទ្រោម​ខ្លាំងផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា លោកបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឥស្សរជន​​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​អាមេរិក ​បន្ទាប់​ពី​លោក​ចច វ៉ាស៊ីងតោន។ លោក​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បាន​ធ្លាក់ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​បាត់មុខ​ពី​ទីសាធារណៈ រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​ដែល​លោក​ទទួល​មរណភាព នៅក្នុង​គេហដ្ឋាន​របស់​លោក​នៅ​ហ្វីឡាដែល​ហ្វីយ៉ា នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៧៩០ នៅ​ក្នុងវ័យ ៨៤ឆ្នាំ៕ =='''ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​(១៧៩១-១៨៦៧)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|FARADAY]] ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ចាប់កំណើតឡើង​ប្រមាណ​ជាជាង​មួយឆ្នាំ ក្រោយ​មរណភាព​របស់​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពេល​ចាប់ពី​បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន​រកឃើញ​ថាមពល​អគ្គិសនី​នៅ​ក្នុង​បាតុភូតធម្មជាតិ គឺ​រន្ទះ រហូត​មក​ដល់​សម័យកាល​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ការយល់ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​អគ្គិសនី​​មាន​ភាព​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​​គួរសម​រួចទៅហើយ​ដែរ ជាពិសេស តាមរយៈ​​ការ​រកឃើញ​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​ហ្វារ៉ាដេ។ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា (Alessandro Volta) ​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ប្រើ​ធាតុផ្សំ​គីមី ហើយឈាន​ទៅ​បង្កើត​បាន​នូវ​ថ្មពិល​ដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថ្មពិល​វ៉ុលតា” (Voltaic pile/Pile Volta)។ ឈ្មោះ​របស់​អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​តង់ស្យុងអគ្គិសនី គឺ “វ៉ុល”។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេ​ម៉ារី អំពែរ (André-Marie Ampère) បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​អំពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញ៉េទិក ហើយ​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ផ្នែក​ថ្មីមួយ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត គឺ​​ “អេឡិចត្រូឌីណាមិក” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​ក្លាយ​ទៅជា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ឈ្មោះ​របស់​​អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី គឺ « អំពែរ”។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ​ចច អូម (George Ohm) ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ដែល​កំណត់​ពី​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចរន្តអគ្គិសនី ​តង់ស្យុង និង​រ៉េស៊ីស្តង់។ ឈ្មោះ​របស់ ចច អូម ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​រ៉េស៊ីស្តង់ គឺ “អូម”។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គឺ​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការរកឃើញ​ទ្រឹស្តី ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​​នៅ​ក្នុង​ជីវិតប្រចាំថ្ងៃ​រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ កើតនៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៧៩១ នៅ​ក្នុងទីក្រុង​ឡុងដ៍ ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ហ្វារ៉ាដេ​គឺ​ជា​កូនទី៣ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៤នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​ដ៏ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជាងដំដែក។ ដោយសារ​តែ​ជីវភាពក្រីក្រ ហ្វារ៉ាដេ​មិនបាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​រកលុយ​ចិញ្ចឹមជីវិត​តាំង​ពី​ក្មេង ដោយ​ដំបូង​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​កាសែត និង​បន្ទាប់មក​ធ្វើ​ជា​កូនជាង​ខាង​ធ្វើ​សៀវភៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មិន​បាន​ចូលសាលា ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ជា​ក្មេង​ចង់ចេះចង់ដឹង ក៏​នៅតែ​ខិតខំ​ព្យាយាម​រៀនសូត្រ​ដោយខ្លួនឯង ហើយ​ការធ្វើការ​​​នៅ​កន្លែង​ធ្វើ​សៀវភៅ គឺ​ជា​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ដែល​ចូលចិត្ត​អាន។ ហ្វារ៉ាដេ​ឆ្លៀត​អានសៀវភៅ​ដែល​គេ​យក​មក​ឲ្យធ្វើ ហើយ​​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចាប់អារម្មណ៍​ជាពិសេស ទៅលើ​សៀវភៅ​ដែល​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ឱកាស​ដ៏ល្អបំផុត និង​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ គឺ​នៅពេល​ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ចូល​ទៅស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​គីមី​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​មួយ​រូប​នៅ​អង់គ្លេស​នាសម័យកាល​នោះ គឺ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី (Humphry Davy)។ នៅ​ឆ្នាំ១៨១២ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ២០ឆ្នាំ បាន​ទទួល​កាដូ​ជា​សំបុត្រ ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Institution)។ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ត្រង់ត្រាប់​ស្តាប់​ ព្រមទាំង​បាន​កត់ត្រា​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ដោយ​យកចិត្ត​ទុកដាក់។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ដាក់ក្តីស្រម៉ៃ​ចង់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​ Royal Institution។ ក្រោយ​ពី​បាន​ស្តាប់​ការ​បង្រៀន​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​អ្វី​ដែល​លោក​កត់ត្រា​បាន​ទៅ​ចងក្រង​ជា​សៀវភៅ ដែល​មាន​កម្រាស​រហូតដល់​ទៅ ៣០០ទំព័រ ​ផ្ញើ​ទៅកាន់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី អមជាមួយ​នឹង​ពាក្យសុំ​ចូល​ធ្វើការ។ ភ្លាមៗនោះ សំណើ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី បដិសេធ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​កន្លែង​ទំនេរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏​លោក​មិនភ្លេច​ហ្វារ៉ាដេ​នោះដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយ​ឆ្នាំក្រោយ​មក នៅពេល​ដែល​មុខងារ​ជា​ជំនួយការ​ខាង​ពិសោធន៍​ត្រូវ​នៅ​ទំនេរ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ហៅ​ហ្វារ៉ាដេ​ឲ្យ​ចូល​ធ្វើការជាមួយ​លោក នៅ​ឯ Royal Institution។ នៅ​ទីនោះ ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ភារកិច្ច​ជួយ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក្នុងការ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ខាង​គីមី ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​មាន​ឱកាស​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ក្នុងកា​ររៀនសូត្រ​បាន​យ៉ាងស៊ីជម្រៅ​​​អំពី​គីមីវិទ្យា គឺ​រៀនសូត្រ​បាន​ទាំង​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ជាពិសេស គឺ​មាន​ទាំង​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ធ្វើ​ពិសោធន៍។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ការងារ​ជា​ជំនួយ​ការ​របស់​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏ល្អមួយ​ដែរ​ដល់​ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ជុំវិញ​តំបន់​អឺរ៉ុប ហើយ​អាច​ជួប​ជាមួយ​នឹង​អ្នកប្រាជ្ញ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ និង​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ជាពិសេស គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​រយៈពេល ១៨ខែ ទៅកាន់​ប្រទេស​បារាំង ស្វីស និង​អ៊ីតាលី (​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ១៨១៣ ដល់​ឆ្នាំ១៨១៥) ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​មាន​ឱកាស​ជួបជាមួយ​ អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស (បារាំង) និង​ជួប​ជាមួយ អាឡិចសាន់ដ្រូ វ៉ុលតា នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មីឡង់ (អ៊ីតាលី)។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​វិលត្រឡប់​មកដល់​ប្រទេស​អង់គ្លេស​វិញ នៅ​ឆ្នាំ១៨១៦ ហ្វារ៉ាដេ ដែល​មិនទាំង​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​អញ្ជើញ​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​បឋកថា​ជាសាធារណៈ​នៅ​ឯ​វិទ្យាស្ថាន​ទស្សនវិជ្ជា​អង់គ្លេស ចំណែក​ឯ​អត្ថបទ​ស្តីពី​គីមី​វិទ្យា​របស់​លោក ក៏​ត្រូវ​បាន​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ​ផងដែរ។ ប្រាំឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​បាន Royal Institution ​គេ​ដំឡើង​តំណែង​ពី​ជំនួយការ​ ទៅ​ជា​អ្នក​មើល​ការ​ខុសត្រូវ​មន្ទីរពិសោធន៍​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំដដែល​នោះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​មួយ​ខាង​ផ្នែក​អេឡិចត្រូម៉ាញ៉េទិក គឺ​ចលនារង្វិល​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ពោលគឺ​ការ​ប្រើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ចលនា​ម៉េកានិក ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​​​ក្នុង​ការ​បង្កើត​ម៉ូទ័រ​​ដើរដោយ​អគ្គិសនី ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ចាប់តាំង​ពី​​ឧបករណ៍​ទំនើបៗ ដូចជា រថភ្លើង ឬ​រថយន្ត​​​ដើរដោយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​តូចតាច​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ក្នុងផ្ទះ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ រួមមាន​ដូចជា​កង្ហារ ឬ​ម៉ាស៊ីន​បោក​ខោអាវ ជាដើម។ ដប់ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​បញ្ច្រាស់​មកវិញ ពោលគឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​ចលនា​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ស្នាដៃ​អស់ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​រូប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ។ លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​វិទ្យាស្ថាន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត គឺ​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ព្រមទាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើ​តែងតាំង​ជា​ប្រធានរាជបណ្ឌិតសភា​នេះ​ដល់​ទៅពីរលើក តែ​លោក​បដិសេធ ដោយ​សុខចិត្ត​នៅ​ត្រឹមជា​សមាជិក​ធម្មតា។ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ​មិនមែន​ល្បីល្បាញ​នៅ​ត្រឹមតែ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស​នោះទេ តែ​ល្បី​រន្ទឺ​ទៅដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត ហើយ​លោក​ត្រូវ​បាន​វិទ្យាស្ថានវិទ្យាសាស្រ្ត​បរទេស​ល្បីៗ​ជាច្រើន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក គឺ​រួមមាន រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​ស៊ុយអែត (Royal Swedish Academy of Sciences), បណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្ត​ហូឡង់ (Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences), បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (American Academy of Arts and Sciences) និង​បណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​បារាំង (Académie des sciences)៕ '''ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​និង​ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​ខាង​អគ្គិសនី''' គិតមកទល់នឹង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៩ មនុស្សជាតិយើង​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ការ​យល់ដឹងខ្លះៗ​អំពី​អគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ នៅមិនទាន់​អាច​ទាញ​យក​ថាមពល​អគ្គិសនី​មក​ប្រើប្រាស់​ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ជា​ប្រចាំថ្ងៃ​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ អគ្គិសនី​នៅត្រឹមតែ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ ការធ្វើ​ពិសោធន៍ ឬ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ទស្សនិយភាព​ជា​ការកម្សាន្ត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២០ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុង​នាំគ្នា​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បាតុភូតមួយ គឺ​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដាណឺម៉ាក ឈ្មោះ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត (Hans Christian Ørsted) បាន​​សង្កេតឃើញ​ថា ប្រសិនបើ​គេ​យក​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ភ្ជាប់​ចរន្តអគ្គិសនី​ទៅដាក់​ក្បែរ​ត្រីវិស័យ វាធ្វើ​ឲ្យ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​មាន​ចលនា ហើយ​គេដឹង​ថា ទ្រនិចត្រីវិស័យ​គឺ​ជា​ម៉ាញេទិក។ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹងគ្នា ពោលគឺ លំហូរ​នៃ​ចរន្តអគ្គិសនី​​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​នៅ​ជុំវិញ​ខ្សែភ្លើង​ដែល​ចរន្តអគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​ ​ហានស៍ គ្រីស្ទីយ៉ាន អឺស្ទែត បាន​ទាក់ទាញ​នូវ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល នៅ​សម័យកាលនោះ។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង អង់ដ្រេម៉ារី អំពែរ បាន​​​សិក្សា​លម្អិត រហូត​ក្រោយ​មក ​បង្កើត​បាន​​នូវ​ទ្រឹស្តីបទ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក។ នៅ​អង់គ្លេស បណ្តា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដែល​ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ផង ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្វះស្វែង​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​​​ អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​នេះ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​លទ្ធផល​អ្វី​ទាំងអស់។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ​វិញ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ជួយ​រៀបចំ​ការពិសោធន៍​ឲ្យ​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​បែក​គំនិត​រៀបចំ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍ដោយ​ខ្លួនឯង នៅ​ឆ្នាំ១៨២១។ នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេ​បាន​យក​កែវមួយ ដែល​នៅ​ក្នុងនោះ​មាន​​ផ្ទុក​សារធាតុ​បារ៉ត ហើយ​មាន​បង្គោល​ម៉ាញេទិក (ដែកឆក់) បញ្ឈរ​នៅ​ចំកណ្តាល។ នៅពីលើ​ ហ្វារ៉ាដេ​ចងព្យួរ​ខ្សែភ្លើង​ ដោយ​ចុងម្ខាង​សំយ៉ុងចុះ​ទៅក្នុង​បារ៉ត​ក្នុងកែវ ហើយ​ចុងម្ខាងទៀត​តភ្ជាប់​ទៅនឹង​ថ្មពិល។ អ្វីដែល​ហ្វារ៉ាដេ​សង្កេតឃើញ​នៅពេលនោះ គឺ​នៅពេល​ភ្ជាប់​​ចរន្តអគ្គិសនី ចុងម្ខាង​នៃ​ខ្សែភ្លើងដែល​នៅ​ក្នុងកែវ ​មាន​ចលនា​ជា​រង្វង់​វិលជុំវិញ​បង្គោល​ម៉ាញេទិក។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​ការ​ប្រើ​ម៉ាញេទិក ដើម្បី​បំប្លែង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឲ្យ​ទៅ​ជាថាមពល​​ម៉េកានិក ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​​លើកដំបូង​បង្អស់​​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​​រកឃើញ​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ នៅ​ឆ្នាំ១៨២១ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដែល​កាល​ពីមុន​គ្រាន់តែ​ជា​អ្នក​ជំនួយការ​មន្ទីរពិសោធន៍​មួយ​រូបនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មួយរូប​នៅ​អង់គ្លេស។ នៅ​ឆ្នាំ១៨២៤ ហ្វារ៉ាដេ ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ ហើយ​ដែល​មិន​ធ្លាប់​បាន​ចូល​សាលា​ស្រួលបួល​នឹងគេ​ផងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (Royal Society) ដែល​ជា​ស្ថាប័ន​ស្រាវជ្រាវ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា​នៅ​លើ​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាជីព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​ត្រូវ​ជួប​នឹង​បញ្ហាដ៏ធំ​មួយ​​ផងដែរ។ លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ដែល​ជា​ចៅហ្វាយ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ មាន​ការ​ខឹងសម្បារ​យ៉ាងខ្លាំង ដែល​ហ្វារ៉ាដេ​បាន​​យក​លទ្ធផល​ពិសោធន៍ អំពី​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី​ទៅ​ចុះផ្សាយ ដោយ​មិន​បាននិយាយ​​​ទាល់តែ​សោះ អំពី​​ការងារ​ដែល​លោក​បាន​ធ្វើ​ពីមុន​ ហើយ​ដែល​លោក​គិតថា​​ជា​មូលដ្ឋាន​នៃ​ការ​ពិសោធន៍​រ​បស់​ហ្វារ៉ាដេ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ក៏​បាន​ប្រគល់​ភារកិច្ច​ផ្សេងទៅ​ឲ្យ​ហ្វារ៉ាដេ ហើយ​ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​លែង​មាន​ឱកាស​ធ្វើ​ការងារ​​​ខាង​​អគ្គិសនី និង​​ម៉ាញេទិក​ដូចពីពេលមុនទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ហ្វារ៉ាដេ​នៅតែ​បន្ត​ឆ្លៀតពេល​ដែល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ដែល​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី​ឲ្យ​ធ្វើ ទៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​តទៅទៀត ហើយ​ក្រោយ​ពី​​លោក​ហាំហ្វ្រី ដេវី ​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ១៨២៩ ហ្វារ៉ាដេ​​ក៏​កាន់តែ​អាច​ផ្តោត​​ការងារ​ពិសោធន៍​របស់​លោក​​ខាង​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​នេះ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ថែមទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៣១ ការពិសោធន៍​របស់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏រឹតតែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត​ខាងអេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ហើយ​ដែល​ជា​ទូទៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុចរបត់​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​នៃ​ចំណេះដឹង​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​ថាមពល​អគ្គិសនី។ នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះ ហ្វារ៉ាដេបាន​សង្កេតឃើញ​ថា នៅពេលដែល​គេ​យក​ដែកឆក់ (ម៉ាញេទិក) ទៅ​ដាក់​ឲ្យ​មាន​ចលនា​នៅ​ចំកណ្តាល​ខ្សែភ្លើង​ដែល​គេ​រុំ​ជា​រ៉ឺស័រ ចលនារបស់​ម៉ាញេទិក​​នេះ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​​ចរន្តអគ្គិសនី ហើយ​នៅពេល​ដែល​ម៉ាញេទិក​លែង​មាន​ចលនា​ចរន្តអគ្គិសនី​ក៏​លែងមាន​ទៅវិញ។ ហ្វារ៉ាដេ​ក៏​បាន​ទាញ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​ថា ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​ឲ្យ​ម៉ាញេទិក​នេះ​មាន​ចលនា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ គេ​ក៏​អាច​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​​ចរន្តអគ្គិសនី​ជាប់ជា​ប្រចាំ​ទៅតាម​នោះដែរ។ នៅពេលនោះ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ទើប​នឹង​បាន​រកឃើញ​យន្តការ​ថ្មីមួយ ដែល​បញ្ច្រាស​ពី​យន្តការ​​នៃ​ម៉ូទ័រ​អគ្គិសនី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ កាល​ពី១០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ក្នុង​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី គឺ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពលមេកានិក ចំណែក​នៅ​ក្នុង​យន្តការ​ថ្មីនេះវិញ គឺ​ថាមពល​មេកានិក​ដែល​បង្កើត​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី។ យន្តការ​ទីពីរនេះហើយ​ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៅ​ក្នុង​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដោយ​ម៉ាស៊ីនភ្លើង​តូចតាច រហូតទៅដល់​រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ដោយ​ធ្យូងថ្ម, រោងចក្រ​ផលិតអគ្គិសនី​ដោយ​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ, ទំនប់វារីអគ្គិសនី... ។ល។​ និង ។ល។ នៅក្នុងរយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់មកទៀត ហើយ​រហូតទៅដល់​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅលើ ទំនាក់ទំនង រវាង​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក ហើយជាចុងក្រោយ ហ្វារ៉ាដេ បាន​ទាញ​នូវ​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក មិនមែន​ជា​កម្លាំងពីរ​ដាច់ពីគ្នា ដែល​​គ្រាន់តែ​មាន​ទំនាក់ទំនង​នឹង​គ្នា​នោះទេ តែ​តាមការពិត អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក គឺ​ជា​កម្លាំង​តែមួយ គ្រាន់តែ​បង្ហាញ​ចេញ​ជា​ទម្រង់ខុសគ្នា​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហ្វារ៉ាដេ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ។ ហ្វារ៉ាដេ​អាច​ធ្វើការ​សង្កេត​តាម​រយៈការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​អាច​​​ទាញ​ចេញ​ជា​សេចក្តីសន្និដ្ឋាន​សម្រាប់ខ្លួនឯង។ ប៉ុន្តែ ចំណោទ​នៅត្រង់ថា តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​យក​គំនិត​នេះ​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ពេញលេញមួយ​​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ទទួល​យក​បាន? នៅ​ពេលនោះហើយ ដែល​ការ​មិនបាន​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​ក្លាយ​ជា​ចំណោទ​សម្រាប់​ហ្វារ៉ាដេ ពីព្រោះ​ លោក​​​មិនមាន​​ជំនាញ​ខាង​ទ្រឹស្តី និង​ខាង​គណិតវិទ្យា ដែល​អាចយក​គំនិត​របស់​លោក​ទៅ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី ដែល​មាន​រូបមន្ត និង​សមីការ​ជា​សំអាង​​អាច​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ​​ទទួល​យក​បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ចំណោទ​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​អាច​មាន​ដំណោះស្រាយ។ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៨៦១-១៨៦២ ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ចំណាន​​មួយរូបទៀត​មក​ពី​ស្កុតឡែនដ៍ គឺ​លោក​ជេមស៍ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell) ដែលជា​អ្នក​​មាន​ជំនាញ​ខាង​គណិតវិទ្យា និង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា បាន​យក​គំនិត​របស់​ហ្វារ៉ាដេ​ទៅ​​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​សមីការ ដែល​បញ្ជាក់​ពី​ភាពរួមគ្នា​នៃ​អគ្គិសនី និង​ម៉ាញេទិក​ជា​កម្លាំងតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក”។ ម៉ាក់ស្វ៊ែល​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ បាន​ទទួលស្គាល់​ជា​សាធារណៈថា ទ្រឹស្តី​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​លោក​បង្កើតឡើង គឺ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ចេញ​ពី​គំនិត​របស់​​ហ្វារ៉ាដេ។ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ​ទទួលមរណភាព នៅ​ថ្ងៃទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៧ នៅ​ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ ដោយបន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​មួយរូប​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត៕ =='''ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​(១៨៤៧-១៩៣១)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Thomas Anderson]] នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍនៃ​ថាមពល​អគ្គិសនី ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ ពីព្រោះ​ថា លោក​គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​​បាន​រកឃើញ​​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់​ពីរ​ គឺ​ការ​បំបែ្លង​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ជា​ថាមពល​ម៉េកានិក ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ម៉ូទ័រអគ្គិសនី និង​ការ​បំប្លែង​ថាមពល​ម៉េកានិក​ទៅជា​ថាមពល​អគ្គិសនី ដែល​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ការ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​​ឲ្យ​​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​បាន​អាច​បាន​ទៅ​ជា​ប្រយោជន៍ ក្នុងការ​ប្រើប្រាស់​ប្រចាំថ្ងៃ​ដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ គេ​ត្រូវការ​នូវ​គំនិត​ប្រកប​ដោយ​ការ​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់​របស់​ឥស្សរជន​មួយ​រូបទៀត គឺ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ប្រព័ន្ធ​​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូតដល់​ឧបករណ៍​ប្រើថាមពល​អគ្គិសនី ជាពិសេស អំពូលភ្លើង ឧបករណ៍​ថត​សំឡេង​និង​បំពងសំឡេង និង​​ឧបករណ៍​ថត​និង​បញ្ចាំងខ្សែភាពយន្ត។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន កើតនៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​រដ្ឋ​អូហៃយ៉ូ (Ohio) សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អេឌីសុន​គឺ​ជា​កូនពៅ ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន​ទាំងអស់ ៧នាក់ នៅ​ក្នុង​គ្រួសារ​​ក្រីក្រមួយ ដែល​មាន​ឪពុក​ជា​ជនភៀសខ្លួន​មក​ពី​កាណាដា ហើយ​មាន​របរ​ជា​​ជាងធ្វើ​ដំបូលផ្ទះ ចំណែក​​ម្តាយ​គឺ​​ជា​គ្រូបង្រៀន។ យុវភាព​របស់​អេឌីសុន​ក៏​ឆ្លងកាត់​នូវ​ស្ថានភាព​ដ៏​អាប់អួរ​មួយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អាមេរិក គឺ​​​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​អាមេរិក ពីឆ្នាំ​១៨៦១ ដល់​ឆ្នាំ​១៨៦៥។ បើ​និយាយ​ពី​ការ​អប់រំ​វិញ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ជាប់ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ថា​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​បង្កើត​​គំនិត​ថ្មីៗ មាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​រហូតដល់​ទៅ​ជាង​១ពាន់​​នោះ តាមពិត​មិនបាន​ចូល​សាលា​ត្រឹមត្រូវ​នឹង​គេ​នោះទេ។ អេឌីសុន​ចូលរៀន​​នៅ​សាលា​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ​៣ខែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារ​តែ​អន់ចិត្ត​នឹង​គ្រូបង្រៀន​ដែល​បន្តុះបង្អាប់​កូន​ថា​ល្ងង់​រៀន​មិនកើត ម្តាយ​របស់​​អេឌីសុន​បាន​​យក​កូន​ចេញ​ពីសាលា​មកវិញ ដើម្បី​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​ផ្ទះ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ឪពុកម្តាយ​របស់​អេឌីសុន ថ្វីដ្បិត​តែក្រទ្រព្យ តែ​មិនក្រចំណេះនោះទេ។ ក្រៅពី​មាន​ម្តាយ​ដែល​មាន​ទេពកោសល្យ​ក្នុងការ​បង្រៀន អេឌីសុន​មាន​ឪពុក​ដែល​ចូលចិត្ត​អាន ហើយ​សម្បូរសៀវភៅ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ជា​កូនបណ្ណាល័យ​តូចមួយ​​នៅ​ក្នុងផ្ទះបាន។ នៅ​ផ្ទះ ក្រៅពី​ទទួល​ការ​បង្រៀន​ពី​ម្តាយ អេឌីសុន​ក៏​បាន​ចំណាយពេល​ជាច្រើន​ផងដែរ​ក្នុងការ​អានសៀវភៅ​​របស់​ឪពុក ព្រមទាំង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន១១ឆ្នាំ​មកម៉្លេះ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៥៩ អេឌីសុន​ដែល​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ​ ១២ឆ្នាំ បាន​សុំ​ឪពុកម្តាយ​ចេញ​ទៅ​រកស៊ីដោយខ្លួនឯង គឺ​ទៅធ្វើ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាម​រថភ្លើង។ ដំបូង អេឌីសុន​ទិញ​កាសែត​ពី​គេ​មក​លក់ ហើយ​ក្រោយ​មក​ បែក​គំនិត​ទៅ​បង្កើត​ជា​កាសែត​មួយ​ដោយ​ខ្លួនឯង។ របររកស៊ី​លក់​កាសែត​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ជីវិត​​របស់​អេឌីសុន។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ធ្វើការ​ជា​អ្នក​លក់​កាសែត​នៅ​តាមរថភ្លើង អេឌីសុន​បាន​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​អំពី​មធ្យោបាយ​ទាក់ទង​ដ៏​ថ្មីទំនើប​មួយ​នា​សម័យកាល​នោះ គឺ​ទូរលេខ ឬ​តេឡេក្រាហ្វ។ នៅពេលនោះ ទូរលេខ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​ជា​មធ្យោបាយ​ទាក់ទងគ្នា ពី​​ស្ថានីយ៍រថភ្លើង ទៅ​ស្ថានីយ៍​រថភ្លើងមួយ​ ហើយ​ក៏​ត្រូវ​គេ​ប្រើ​យ៉ាងទូលំទូលាយ​ផងដែរ នៅ​ក្នុង​ការ​បញ្ជូន​ព័ត៌មាន​សម្រាប់​កាសែត​ ជាពិសេស​ព័ត៌មាន​​បន្ទាន់ៗ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល។ ពីដំបូងឡើយ អេឌីសុន​ឧស្សាហ៍​ប្រើ​ប្រាស់​​ទូរលេខ​នេះ នៅ​ក្នុង​របរ​លក់​កាសែត​តាម​រថភ្លើង ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មានក្រោយ​មក អេឌីសុន​ចាប់ផ្តើម​រៀន​អំពី​របៀបបញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ​នេះ​ដោយ​ខ្លួនឯង រហូត​បាន​ចេះ​ស្ទាត់​ជំនាញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៦ អេឌីសុន​​បាន​​ប្តូរ​អាជីព​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​​​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ Western Union ដោយ​ទទួលបន្ទុក​ជា​អ្នក​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សារ​ឲ្យ​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន​ Associated Press។ នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​ធ្វើការ​ពេលយប់ ចំណែក​ពេលថ្ងៃ​ទំនេរ​ពី​ការងារ អេឌីសុន​ចំណាយពេល​ទៅលើ​ការ​អាន និង​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​ក្មេង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​នេះហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​បាត់បង់​ការងារ។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​យក​កន្លែង​ធ្វើការ​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​នៅ​ក្នុងការ​ពិសោធន៍​នេះ អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កំពប់អាស៊ីដ​ពេញ​ការិយាល័យ រហូត​ជ្រាប និង​ស្រក់​ទៅ​លើ​តុធ្វើការ​របស់​ចៅហ្វាយ ដែល​នៅ​ខាង​ក្រោម។ អេឌីសុន​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ភ្លាមៗ នៅថ្ងៃ​បន្ទាប់។ ទោះជាយ៉ាងណា នៅ​ពេលនោះ អេឌីសុន​មាន​ការ​យល់ដឹង​យ៉ាងច្រើន​រួចទៅហើយ អំពី​ដំណើរការ​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ទូរលេខ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​បង្កើត​បាន​នូវ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ក្នុងការ​កែលម្អ​របៀប​ផ្ញើ និង​ទទួល​សារ​តាម​ទូរលេខ។ កាលពីមុន សារដែល​ផ្ញើ​តាម​ទូរលេខ​ ត្រូវ​បញ្ជូន​និង​ទទួល​​តាមរយៈ​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក ដែល​បង្កើត​ជា​ចំណុចនិងឆ្នូត (dots and dashes/points et traits) រួចហើយ​​ប្រតិបត្តិករ​ទូរលេខ​ត្រូវ​ធ្វើការ​បកប្រែ​ដោយដៃ​ពី​ចំណុចនិង​ឆ្នូតនេះ​ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារជា​អក្សរ។ អេឌីសុន​បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​ថ្មីមួយ ដែល​អាច​ធ្វើការ​បកប្រែសារ ពី​ចំណុច និង​ឆ្នូត ឲ្យ​ចេញ​ទៅ​ជា​សារ​ជា​អក្សរ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ។ កាល​ពីមុន នៅលើ​ខ្សែទូរលេខ​មួយ​ គេ​អាច​ផ្ញើ​សារ​បានតែមួយ​ក្នុង​ពេលតែមួយ អេឌីសុន​បាន​រក​ឃើញ​វិធី ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ផ្ញើ​សារ​បាន​ពីរ​ក្នុងពេល​តែមួយ (Duplex telegraph) ហើយ​ក្រោយ​មក អាច​ផ្ញើ​សារ​​បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​​បួន​ក្នុងពេល​តែមួយ (Quadruplex telegraph)។ ការរកឃើញ​អស់ទាំងនេះ​បាន​ជួយ​ឲ្យ​អេឌីសុន​មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង​មាន​ទាំង​លុយកាក់​ ដែល​អាច​ឲ្យ​លោក​​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន និង​​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ទីក្រុង​ញូជើស៊ី (New Jersey) ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​ជា​ទូទៅ​​ថា “មិនឡូផាក” (Menlo Park) ហើយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល​​​ជា​មន្ទីរពិសោធន៍​​ដ៏​ធំ និង​លើកដំបូងបង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​ផ្តោត​លើ​ការ​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ក្នុងគោលដៅ​ពាណិជ្ជកម្ម។ នៅ​ក្នុង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” នេះហើយ ដែល​អេឌីសុន ដោយ​មាន​ជំនួយ​ពី​ជំនួយការ​និង​បុគ្គលិក​ជាច្រើន​នាក់ បាន​រកឃើញ​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​ៗ​ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំងបំផុត​លើ​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ថាមពលអគ្គិសនី ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន​ទូទៅ។ គិតមក​ត្រឹមពេល​ដែល​​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ “មិនឡូផាក” ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់ជា​កូនអ្នក​ក្រីក្រ និង​មិនបាន​ចូលសាលា​ផងនោះ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អ្នក​មាន​មុខមាត់​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​សង្គម មាន​ទាំង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ មានទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយ​មានទាំង​ភរិយា និង​កូន ៣នាក់ ដោយ​កូនទី១ និង​ទី២ ត្រូវ​បាន​អេឌីសុន​ដាក់​ឈ្មោះ​ក្រៅថា “Dot” និង “Dash” ទៅតាម​សញ្ញា​នៃ​សារ​ដែល​គេ​បញ្ជូន​តាម​ទូរលេខ។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៤ ភរិយា​របស់​អេឌីសុន ដែល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ២៩ឆ្នាំ បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ​មហារីកខួរក្បាល ហើយ​ពី​ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៦ អេឌីសុន​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ភរិយាទីពីរ។ ជាមួយ​ភរិយាក្រោយ​នេះ អេឌីសុន​មាន​កូន​ ៣នាក់​បន្ថែម​ទៀត ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ កូនបន្ទាប់ពៅ​​ធំឡើង​បាន​ក្លាយ​ជា​អភិបាលរដ្ឋញូជើស៊ី ចំណែក​ឯកូនពៅវិញ បាន​ដើរតាម​គន្លង​របស់ឪពុក ដោយ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​រក​បច្ចកេវិទ្យា​ថ្មីៗ ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​ស្នងតំណែង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រងក្រុមហ៊ុន ក្រោយ​ពី​អេឌីសុន​ទទួល​មរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣១៕ '''ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​និង​ស្នាដៃ​ខាង​អគ្គិសនី''' នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦ ឆ្នាំដែល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ​បង្កើត​មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវ​ “មិនឡូផាក” ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​សំខាន់​មួយ​កំពុង​កើតមាន​ឡើង នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាមេរិក (ដើមកំណើតស្កុតឡែនដ៍) ឈ្មោះ​ថា អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាម ប៊ែល (Alexander Graham Bell) បាន​បង្កើត​នូវ​ឧបករណ៍​​​ទាក់ទង​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ទូរស័ព្ទ។ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ដែល​ធ្លាប់​បាន​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធផ្ញើ​សារ​ជា​អក្សរ​តាមទូរលេខ ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​លើ​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​វិញ ដើម្បី​រិះរក​វិធី​ធ្វើ​ឲ្យ​​សំឡេង​ដែល​បញ្ជូន​តាម​ខ្សែទូរស័ព្ទ​​មាន​គុណភាព​កាន់តែ​ល្អ​ជាងមុន។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយៗ​មក​ទៀត អេឌីសុន​ពិត​ជា​​បាន​រកឃើញ​គំនិត​ថ្មីៗ​ជាច្រើន​មែន​​ ដើម្បី​កែលម្អ​គុណភាព​សំឡេង​តាម​ទូរស័ព្ទ ជាពិសេស គឺ​គុណភាព​មីក្រូហ្វូន​របស់​ទូរស័ព្ទ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​នៅពេល​ដែលសិក្សា​អំពី​សំឡេង​នេះ អេឌីសុន បាន​បែកគំនិត​ទៅ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ដ៏ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ​ទៀត​នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ គឺ​ឧបករណ៍ដែល​អាច​ថត​សំឡេង​ទុក រួចហើយ​ចាក់សំឡេង​នេះ​​ស្តាប់ឡើងវិញ ដែល​នៅពេលនោះ គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ហ្វូណូក្រាហ្វ” (Phonograph)។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​ជាច្រើន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន ត្រូវ​បាន​កែលម្អ និង​ផលិត​ចេញលក់នៅលើ​ទីផ្សារ ឲ្យ​ប្រជាជន​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ការ​បង្កើត​បាន​នូវ​ហ្វូណូក្រាហ្វ ត្រឹមតែ​ជា​គំរូ ដើម្បី​ដាក់​បង្ហាញ​សាធារណជននោះ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អេឌីសុន​​​ក្លាយ​ជា​មនុស្ស​ដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​រួចទៅហើយ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ សារព័ត៌មាន​ល្បីៗ​របស់​អាមេរិក​នៅពេលនោះ​ បាន​នាំគ្នា​ចុះផ្សាយ​ព្រោងព្រាត អំពី​ការ​បង្កើត​ហ្វូណូក្រាហ្វ​របស់​អេឌីសុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​ងាក​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​​សិក្សា​លើ​ឧបករណ៍​អគ្គិសនី​ផ្សេងមួយ​ទៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ស្នាដៃដ៏​សំខាន់​មួយ ហើយ​ដែល​ទំនង​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ជាងគេ​បំផុត​របស់​អេឌីសុន និង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំងជាងគេ​ទៅលើ​ជីវភាព​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន គឺ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី។ តាមការពិត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន មិនមែន​ជា​អ្នក​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដំបូងគេ​នោះទេ។ មុន​អេឌីសុន គេ​បាន​ដឹង​រួចទៅហើយថា នៅពេល​ដែល​ថាមពល​អគ្គិសនី​ឆ្លងកាត់​ខ្សែភ្លើង​ដែលមាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ វានឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែភ្លើង​នេះ​ក្តៅខ្លាំង​រហូត​ប្រែពណ៌ទៅជា​ក្រហម​ ឬ​លឿង ហើយ​បញ្ចេញ​ជា​ពន្លឺ។ គំនិត​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​កែច្នៃ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី តាំង​ពី​មុន​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ អំពូល​ភ្លើង​អស់ទាំងនោះ មិនមាន​​មួយណា ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​យក​មក​ប្រើ​ប្រាស់​ជាក់ស្តែង​បាននោះទេ ដោយសារ​តែ​ខ្លះ​មិន​សូវ​ភ្លឺ​ច្បាស់ ខ្លះ​ភ្លឺខ្លាំង​តែ​ស៊ីភ្លើង​ខ្លាំង​ហួសហេតុ ខ្លះទៀតជះពន្លឺខ្លាំង​ហួសហេតុ​ដែល​ភ្នែក​របស់​យើង​ពិបាក​នឹង​ទ្រាំ ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​អស់ទាំងនេះ​​មិន​អាច​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរអង្វែង ពោលគឺ​ភ្លឺ​បានតែ​មួយភ្លែត ក៏​ត្រូវ​ដាច់ទៅវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គិតមកទល់​នឹង​សម័យកាល​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ឧបករណ៍​បំភ្លឺ​ដែល​គេ​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ គឺ​នៅតែ​ជា​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ចង្កៀង​ប្រើ​ហ្កាស់។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៨ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​នឹង​ធ្វើ​យ៉ាងណា​រកវិធី​ផលិត​ឲ្យ​បាន​នូវ​អំពូល​ភ្លើង​អគ្គិសនី ដែល​អាច​ប្រើប្រាស់​ជាទូទៅ​ជំនួស​ចង្កៀង​ប្រើប្រេង និង​ហ្កាស់។ នៅពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​នៅ “មិនឡូផាក” បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​សារធាតុ​គ្រប់ប្រភេទ ដើម្បី​ស្វែងរក​សារធាតុ​ណាមួយ​​​ដែល​មាន​រេស៊ីស្តង់ខ្ពស់ ហើយ​ធន់នឹងកម្តៅ អាច​ភ្លឺបាន​យូរ​មិន​ឆាប់ដាច់ ហើយ​ប្រើ​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប ត្រឹម ១១០វ៉ុល។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អេឌីសុន​ក៏​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ផងដែរ ដើម្បី​រកវិធី​បូមខ្យល់​​ឲ្យ​អស់​ចេញ​ពី​អំពូល ហើយ​បិទ​ទៅវិញ​យ៉ាង​ជាប់​មិន​ឲ្យ​ខ្យល់​ជ្រាបចូល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ខ្យល់​ គឺ​មាន​អុកស៊ីសែន ហើយ​អុកស៊ីសែន​​ជា​សារធាតុ​សំខាន់​បំផុតមួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ “រេស៊ីស្តង់” អំពូល​ត្រូវ​ឆេះ។ នៅចុងឆ្នាំ១៨៧៩ អេឌីសុន និង​ក្រុមការងារ​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកបដោយ​ជោគជ័យ ទៅលើ​​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​ប្រភេទ​ថ្មីមួយ ដែល​ភ្លឺ​បាន​ ១៣ម៉ោង​កន្លះ​ទើបដាច់ ដែល​ជា​រយៈពេល​មួយ​យូរ ក៏ប៉ុន្តែ ១៣ម៉ោង​កន្លះ ក៏នៅតែ​តិច​នៅឡើយដែរ ដើម្បី​អាច​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន។ អេឌីសុន​ក៏​បាន​បន្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​រកវិធី​កែលម្អ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី​របស់​លោក​ រហូត​អាច​បំភ្លឺ​បាន​ជាង ៤០ម៉ោង ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត​បង្កើន​គុណភាព​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់២រយម៉ោង។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ម្នាក់​នៅ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ​ថា យ៉ូសែប ស្វែន (Joseph Swan) ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​ផលិត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ដែល​មាន​គុណភាព​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អំពូលភ្លើង​របស់​អេឌីសុន​នេះដែរ​ ហើយ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​វិវាទ អេឌីសុន និង​ស្វែន បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​វិនិយោគរួមគ្នាមួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា អេឌីស្វែន (Ediswan) ដើម្បី​អាច​ផលិត​និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​​អំពូលភ្លើង​រួមគ្នា នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​អង់គ្លេស។ នៅទីបំផុត ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​សម្រេចគោលដៅ​ដែល​ចង់​បង្កើត​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព និង​តម្លៃ​សមរម្យល្មម​អាច​​ឲ្យ​ប្រជាជន​ទូទៅ​ប្រើប្រាស់​បាន ក៏ប៉ុន្តែ អេឌីសុន​ក៏​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា ដើម្បី​ឲ្យ​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​អាច​ជំនួស​ចង្កៀងប្រេង​និង​ហ្កាស់​បាន គេ​ត្រូវការ​ជាចាំបាច់​នូវ​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដ៏មាន​ប្រសិទ្ធភាព​មួយ ដើម្បី​នាំ​ថាមពល​អគ្គិសនី ពី​កន្លែងផលិត​ទៅដល់​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ដោយ​​មាន​ការ​ដាក់​ទុនវិនិយោគ​ពី​​លោក ជេភី ម័រហ្គែន (JP Morgan) ដែល​ជា​​អ្នក​វិនិយោគ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​សម័យកាល​នោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​រួចទៅហើយ ​ដោយដាក់ឈ្មោះ​ថា Edison Electric Light Company ដើម្បី​រកស៊ី​ខាង​ផលិត​អំពូលភ្លើង​អគ្គិសនី។ ក្រោយមក អេឌីសុន ក៏​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ថ្មីមួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Illuminating Company ដែល​ផ្តោត​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ហើយ​រកឃើញ​វិធី​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធភាព អេឌីសុន បាន​ចាប់ផ្តើម​សាងសង់​ស្ថានីយ៍ផលិត​អគ្គិសនី​លើកដំបូង នៅ​ទីក្រុង​ញូយ៉ក ព្រមទាំង​បាន​​ធ្វើការ​រាយបណ្តាញ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ទៅ​ដល់​ផ្ទះ​រ​បស់​ប្រជាជន ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អគ្គិសនី​ដែល​អេឌីសុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC) ដែល​ជា​ប្រភេទចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មិនសូវ​បង្ក​ឲ្យគ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស តែ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​តែ​ក្នុង​រយៈចម្ងាយជិត ពោលគឺ​ក្នុងរង្វង់​តែ​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ៃល៍ (១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​ពី​ស្ថានីយ៍ផលិត) តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អេឌីសុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គូប្រជែង​​​ដ៏ធំ ដែល​ផលិត និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ជា​ប្រភេទចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​មួយ​រូបទៀត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ ​នីកូឡា តេសឡា (Nikolas Tesla)។ ដើម្បី​យក​ឈ្នះ​នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នេះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ ដើម្បី​វាយប្រហារ​លើ​គូប្រជែង ជាពិសេស តាមរយៈ​ការ​ផ្សព្វផ្សាយ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​ចរន្តឆ្លាស់​អាច​បង្ក​ឡើង​ដល់​ជីវិត​មនុស្ស ក្នុងគោលដៅ​ធ្វើ​ឲ្យ​សាធារណជន​មាន​ការ​ខ្លាចរអា។ យុទ្ធនាការដែល​ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “War of Currents” (​សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្តជាប់​និង​ចរន្តឆ្លាស់)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ បន្តិចម្តងៗ ឥទ្ធិពល​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ចេះតែ​ថមថយ​ទៅៗ រហូត​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​លក់​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក គឺ​ក្រុមហ៊ុន Edison Genral Electric Company ដោយ​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា​ជាមួយក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង ដែល​ផលិតនិងចែកចាយ​ចរន្តឆ្លាស់ រួចហើយ​​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន General Electric ដែល​​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏ធំ​ខ្នាត​អន្តរជាតិ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រោយ​ពី​ទទួលបរាជ័យ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ អេឌីសុន ក៏​លែង​រវីរវល់​នឹង​រឿង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី និង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​តទៅទៀត ដោយ​ងាក​ទៅ​​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ផ្សេង ហើយ​បង្កើតបាន​នូវ​ស្នាដៃ​ជាច្រើន​ទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​ឧបករណ៍​ថតរូប​មាន​ចលនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ភាពយន្ត៕ =='''នីកូឡា តេសឡា (១៨៥៦-១៩៤៣)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|TESLA]] ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​អំពី​អគ្គិសនី គេច្រើនតែគិតទៅ​ដល់​ ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន ហើយ​កាលណា​និយាយ​អំពី​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាមវិទ្យុ គេច្រើន​តែគិតទៅ​ដល់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​អ៊ីតាលី ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នៅមាន​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់​ទៀត​ ដែល​គេច្រើន​តែនាំគ្នា​មើល​រំលង ហើយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏​សំខាន់ និង​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល ​​ទាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​អគ្គិសនី និង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​វិទ្យុ គឺ នីកូឡា តេសឡានីកូឡា តេសឡា កើតនៅ​ថ្ងៃទី១០​ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៥៦ នៅ​ក្នុងស្រុកមួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ក្រូអាស៊ី ក៏ប៉ុន្តែ កាលណោះ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី។ តេសឡា​មាន​ឈាមជ័រ​ជា​ជនជាតិ​ស៊ែរប៊ី ដោយ​មាន​ឪពុក​ជា​បុព្វជិត​គ្រិស្តសាសនា​និកាយ​អកតូដុកស៍ (Orthodox) ចំណែក​ម្តាយ​គឺ​ជា​មេផ្ទះ ក៏ប៉ុន្តែ ពូកែ​ខាង​មេកានិក, ​ជំនាញ​ខាង​កែច្នៃ​របស់របរប្រើប្រាស់​នៅ​ក្នុងផ្ទះ និង​ពូកែចងចាំ។ ប្រហែល​ជា​កាត់ទៅរក​ម្តាយនេះហើយ ទើប​នីកូឡា តេសឡា ចូលចិត្ត​​ខាង​វិស្វកម្ម​អគ្គិសនី ផ្ទុយ​ពី​បំណង​របស់​ឪពុក ដែល​ចង់​ឲ្យ​តេសឡា​ធ្វើ​ជា​បុព្វជិតគ្រិស្តសាសនា។ តាំងពីនៅតូចមក តេសឡា​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​អ្វីៗ​​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង ហើយមាន​វត្ថុមួយ​​ដែល​តេសឡា​​មាន​ចំណាប់​អារម្មណ៍​​ជាពិសេស​ គឺ​​រហាត់ទឹក។ នៅថ្ងៃមួយ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​រូបគំនូរ​ទឹកធ្លាក់​ដ៏ធំ​នៅ​ចន្លោះព្រំដែន​អាមេរិក និង​កាណាដា គឺទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) តេសឡា​បាន​និយាយ​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅ​ពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹក​ដ៏ធំមួយ ទៅដាក់​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់​នេះ ដើម្បីទាញយក​កម្លាំងទឹកធ្លាក់​មក​ប្រើប្រាស់។ ក្តីស្រម៉ៃ​ដែល​តេសឡា​ពិត​ជា​អាច​សម្រេច​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ពេលដែល​តេសឡា​មាន​វ័យ ៣៧ឆ្នាំ។ ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ តេសឡា​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច ដែល​ជា​សាលា​វិស្វកម្ម​ដ៏ល្បីមួយ នៅ​អូទ្រីស។ នៅ​ទីនោះហើយ​ដែល​តេសឡា​បាន​ឃើញ​ជាលើកទីមួយ​នូវ​ឌីណាម៉ូ ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយវិស្វករ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ (Zénobe Gramme) ហើយ​យក​តាម​គោលការណ៍​របស់​ម៉ៃឃើល ហ្វារ៉ាដេ ដើម្បី​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី តែ ថាមពល​ដែល​ផលិត​ដោយ​ឌីណាម៉ូ​នេះ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តជាប់ ឬ Direct Current (DC)​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឃើញ​ឌីណាម៉ូ​នេះ តេសឡា​បានជជែក​ជាមួយ​គ្រូ​ អំពី​វិធីសាស្រ្ត​ក្នុងការ​បង្កើត​​​ម៉ាស៊ីន​ដែល​អាច​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់ ឬ Alternating Current (AC) ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូបាន​ឆ្លើយតបទៅវិញ​ថា អ្វីដែល​តេសឡា​បាន​លើកឡើងនេះ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួចនោះទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា តេសឡា​នៅតែ​ជឿ​ថា វា​គឺ​ជា​រឿងដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅរួច ហើយ​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​វិធីសាស្រ្ត​ផលិត​អគ្គិសនី​ជា​ចរន្តឆ្លាស់។ នៅ​សាលាប៉ូលីតិចនិច តេសឡា​គឺ​ជា​និស្សិត​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​ជា​និស្សិត​ដែល​ចំណាយ​ពេល​រៀនសូត្រ​ដ៏ច្រើន​ហួសហេតុផងដែរ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រូ​សរសេរ​សំបុត្រ​ទៅ​ប្រាប់​ឪពុក​របស់​តេសឡា​ថា ប្រសិនបើ​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​រៀនហួសហេតុបែបនេះ តេសឡាអាច​នឹង​ត្រូវ​​ខូចខួរក្បាល ឬ​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយសារ​រៀន​ក៏​អាច​ថាបាន។ ចូល​ដល់ឆ្នាំទី៣ ការ​សិក្សា​របស់​តេសឡា​​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិចចាប់ផ្តើម​ជួប​នឹង​បញ្ហា។ ការចំណាយពេល​ដ៏ច្រើន​សិក្សា​ទៅលើ​ចរន្តឆ្លាស់ ដោយ​គ្មាន​បានលទ្ធផល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តេសឡា​បាក់ទឹកចិត្ត ហើយ​មុខវិជ្ជា​ទូទៅ​ផ្សេងទៀត​​នៅ​ក្នុង​សាលា​ក៏​​​​លែងចង់​រៀន។ នៅពេលនោះ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ដើរលេង ស៊ីចាយ ហើយ​ងប់នឹង​ល្បែងស៊ីសង រហូត​ចាញ់​អស់​លុយ​កាក់ ដែល​ឪពុក​ម្តាយ​បញ្ជូន​មក​ឲ្យ​រៀន និង​បង់ថ្លៃ​សាលា។ នៅទីបំផុត​ទៅ តេសឡា​ត្រូវ​គេ​បញ្ឈប់​ពី​សាលា ដោយ​មិនបាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​ទាំងអស់។ ក្រោយ​មក​ទៀត ដោយ​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ឪពុក ព្រមទាំង​ឪពុកមា តេសឡា​ក៏​បាន​ចូលរៀន​នៅ​សាលា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​​នៅ​ប្រាក (ប្រទេស​ឆែក​បច្ចុប្បន្ន) ក៏ប៉ុន្តែ រៀន​បាន​តែ​មួយ​ឆ្នាំ តេសឡា​ក៏​ឈប់រៀន ហើយ​ចេញ​ទៅធ្វើការ ដោយ​ដំបូង​ទៅធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរលេខ​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ុយដាប៉ែស ប្រទេស​ហុងគ្រី និង​បន្ទាប់មក​ទៀត ទៅ​ធ្វើ​ការ​ឲ្យ​សាខា​​ក្រុមហ៊ុន​​អំពូលភ្លើង​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង។ គិតមក​ត្រឹមពេលនោះ ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​ជា​អ្នក​ជំនួញ និង​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​អគ្គិសនី​ដ៏​ល្បីឈ្មោះ​បំផុតមួយ ទាំង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​ការណ៍​ដែល​អាច​ធ្វើការ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន គឺ​ជា​បំណងប្រាថ្នា​ដ៏​ធំមួយ​របស់​តេសឡា។ ក្តីស្រម៉ៃ​កាន់តែ​ធំមួយ​ទៀត​របស់​តេសឡា គឺ​ចង់​ទៅ​ធ្វើការ​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៤ ក្រោយ​ពី​ធ្វើការ​នៅ​ប៉ារីស​បាន​ពីរឆ្នាំ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​ទៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​បាន​ចូល​ធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក។ ក៏ប៉ុន្តែ តេសឡា​ធ្វើការ​នៅ​ទីនោះ​បានតែ​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏លាឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​តែ​មាន​ទំនាស់​ជាមួយ​នឹង​អេឌីសុន។ គេដឹងថា នីកូឡា តេសឡា និង​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន គឺ​មាន​គំនិតផ្ទុយគ្នា​ស្រឡះ ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តអគ្គិសនី។ តេសឡា គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​យ៉ាងមុតមាំ​ទៅលើ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ចំណែក​ឯ​អេឌីសុនវិញ​ប្រកាន់​គំនិត​ខាង​ចរន្តជាប់ ហើយ​រចនាសម្ព័ន្ធក្រុមហ៊ុន​របស់​អេឌីសុន ទាំង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី​ និង​ទាំង​ការផលិត​និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​រៀបចំ​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​នេះឯង។ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការ​បំពេញ​ការងារ​ឲ្យ​អេឌីសុន តេសឡា​មិនអាច​យក​គំនិត​របស់​លោក​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់​ទៅ​អនុវត្ត​បាន​នោះទេ ដោយ​ត្រូវ​ធ្វើការ​តែ​ទៅលើ​ចរន្តជាប់​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃ​មួយ អេឌីសុន​បាន​ឲ្យ​តេសឡា​សិក្សា​​រកវិធី​កែលម្អ​យន្តការ​ផលិត​អគ្គិសនី​ ដោយ​ម៉ាស៊ីន​ភ្លើងចរន្តជាប់ ដោយសន្យាថា ប្រសិន​បើ​តេសឡា​អាច​ធ្វើបាន​ជោគជ័យ​​នឹងផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ចំនួន ៥ម៉ឺនដុល្លារ ដែល​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ចំនួន​ទឹកប្រាក់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ពោលគឺ ប្រហាក់ប្រហែល ១លាន២សែន​​ដុល្លារ ​បើ​គិត​ទៅតាម​តម្លៃ​លុយ​​បច្ចុប្បន្ន។ បើទោះបីជា​នេះ​គឺ​ជា​ការងារ​ខាង​ចរន្តជាប់ ដែល​ខ្លួន​មិន​សូវ​ចូលចិត្ត ក៏ប៉ុន្តែ នីកូឡា តេសឡា​បាន​ខិតខំ​ព្យាយាម​ទាំងថ្ងៃ​ទាំងយប់ ទាំងថ្ងៃធ្វើការ​ ទាំងថ្ងៃ​ឈប់សម្រាក ដើម្បី​​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​ដែល​អេឌីសុន​ដាក់​ឲ្យ រហូត​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​តេសឡា​ទៅទារ​យក​ប្រាក់រង្វាន់ អេឌីសុន​មិនឲ្យ ដោយ​ប្រាប់​តេសឡា​ថា ការសន្យា​ផ្តល់​ប្រាក់រង្វាន់​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​និយាយ​លេងតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​អន់ចិត្ត​នឹង​អេឌីសុន ក៏​បាន​ដើរចេញ​ ឈប់​ធ្វើការ​ឲ្យ​អេឌីសុន​។ ភ្លាមៗ​នោះ ការចាកចេញ​របស់​នីកូឡា តេសឡា មិនទាន់​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​អេឌីសុន​ត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​នោះទេ។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោ​យមកទៀត ទើប​អេឌីសុន​ដឹងខ្លួន​ថា ការ​បណ្តោយ​ឲ្យ​តេសឡា​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន គឺ​ប្រៀបដូចជា​លែងខ្លា​ឲ្យ​ចូលព្រៃ​បែបនោះដែរ ពីព្រោះ​ថា ​ចំណេះដឹង​ខាង​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា​នេះហើយ​ ដែល​​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ជា​គូប្រជែង​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​ចរន្តជាប់​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្វិតស្វាញមួយ ដែល​ច្រើន​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “War of Currents” (សង្រ្គាម​រវាង​ចរន្ត DC និង AC)៕ '''នីកូឡា តេសឡា ​និងចរន្តឆ្លាស់ (AC)''' នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​បាន​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​ដំណាក់កាល​ដ៏​លំបាក​មួយ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត។ ពីដំបូង តេសឡា​បាន​ព្យាយាម​បើក​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី​ដោយ​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​ជោគជ័យ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។ តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ទៅ​ធ្វើ​ការ​ជាជាង​អគ្គិសនី​កំប៉ិកកំប៉ុក ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ទ្រង់ទ្រង់​ជីវភាព។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ តេសឡា​ក៏​នៅតែ​មិនបោះបង់​​ចោលដែរ គំនិត​ចង់អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​​ទាក់ទង​នឹង​យន្តការ​ផលិត និង​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ តាម​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការខិតខំប្រឹងប្រែង​របស់​តេសឡា​ក៏​បាន​សម្រេច​ជោគជ័យ រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ចុះបញ្ជី​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ទទួលស្គាល់​ដោយ​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨៨៨ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន​​អគ្គិសនី​ដ៏ធំមួយ​ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ គឺ​ក្រុមហ៊ុន​ឈ្មោះ George Westinghouse ។ បច្ចេកវិទ្យា​ផលិត​និង​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​តាម​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវបាន​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញយក​ក្នុង​​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដោយ​ផ្តល់​ទាំង​សាច់ប្រាក់​​ (៦ម៉ឺនដុល្លារ ពោលគឺ​ប្រហែល​ជា ១,៥លាន​ដុល្លារ​បច្ចុប្បន្ន) ទាំង​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ក្នុងក្រុមហ៊ុន និង​ទាំង​ការផ្តល់​កម្រៃ​ជា​ម្ចាស់សិទ្ធិ (Royalty)​ ដោយ​គិត​ជា​​ភាគរយ ធៀប​ទៅនឹង​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​និង​ចែកចាយ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត តេសឡា​ក៏​ត្រូវ​បាន​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse ជួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​កុងស៊ុលតង់​ ដោយ​ផ្តល់​នូវ​ប្រាក់​ខែ​ដ៏ច្រើន​ផងដែរ។ ចាប់ពីពេល​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់​របស់​តេសឡា ត្រូវ​បាន​​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទិញ​យក​ទៅ​ប្រើ ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ដ៏​ស្រួចស្រាវមួយ​បាន​កើតមាន​ឡើង រវាងបច្ចេកវិទ្យាចរន្តឆ្លាស់ (AC) ​របស់​តេសឡា និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់ (DC) ​របស់​អេឌីសុន។ បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា​ ដែល​ប្រើប្រាស់​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​ Westinghouse គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​​ផលិត​ថាមពលអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងខ្ពស់​ស្រាប់ ហើយ​បន្ថែម​ពីនេះទៅទៀត គឺ​មាន​ទាំង​បច្ចេកវិទ្យា​ធ្វើ​ត្រង់ស្វមម៉ាទ័រ ដែល​អាច​បង្កើន​តង់ស្យុង​នៃ​ចរន្ត​ចេញ​ពី​រោងចក្រអគ្គិសនី​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ខ្ពស់ ដើម្បី​អាច​ធ្វើការ​ចែកចាយ​បាន​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ រួចហើយ​បញ្ចុះ​តង់ស្យុង​នេះ​ឲ្យ​មក​នៅ​ទាប​វិញ នៅ​ពេល​ចែកចាយ​ទៅតាម​ផ្ទះ​របស់​ប្រជាជន។ ចរន្តជាប់ (DC) ដែល​ប្រើ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​អេឌីសុន​វិញ គឺ​ជា​ប្រភេទ​ចរន្តអគ្គិសនី​ដែល​មាន​តង់ស្យុងទាប មិនសូវ​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ បើ​គេ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​អេឌីសុន គេ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​បានតែ​ក្នុង​រង្វង់​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៦រយម៉ែត្រ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​មានន័យថា គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង់​រោងចក្រ​អគ្គិសនី​ច្រើន ហើយ​មាន​ទីតាំង​នៅ​ក្បែរៗគ្នា ទើប​អាច​ផលិត​និង​​ចែកចាយ​អគ្គិសនី​ សម្រាប់​ផ្គត់ផ្គង់​ទី​ក្រុង​ធំៗ​បាន​ដោយ​ពេញលេញ។ ទោះជាយ៉ាងណា សម្រាប់​អេឌីសុន ចរន្តជាប់ (DC) គឺ​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​លោក​បាន​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​តាំង​ពីដើម​មក, ស្នាដៃ​ជាច្រើន​របស់​លោក ដែល​បាន​ចុះ​បញ្ជី​ទទួល​វិញ្ញបានបត្រ​តក្កកម្ម​រួចហើយ គឺ​សុទ្ធតែ​​ជាប់​ទាក់ទង​នឹង​ចរន្ត​ជាប់ (DC) ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​របស់​លោក រាប់ចាប់តាំង​ពី​រោងចក្រ​ផលិត​ថាមពល​អគ្គិសនី រហូត​ទៅដល់​បណ្តាញ​ចែកចាយ និង​អំពូលភ្លើងអគ្គិសនី គឺ​សុទ្ធតែ​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តជាប់​នេះ​ទាំងអស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អេឌីសុន​ប្រកាន់​គំនិត​ដាច់ខាត​មិន​ប្តូរ​បច្ចេកវិទ្យា​ទៅ​រក​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ដើម្បី​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​គូប្រជែង អេឌីសុន​​គិតឃើញ​មធ្យោបាយ​មួយ គឺ​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ចំពោះ​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​ប្រជាជន​មាន​ការ​ខ្លាច​រអា មិនប្រើ​ប្រាស់​ថាមពលអគ្គិសនី​​របស់​​ក្រុមហ៊ុន​គូប្រជែង។ នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​ប្រឆាំង​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ដែល​គេច្រើន​នាំគ្នាហៅ​ថា “War of Currents” អេឌីសុន​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាច្រើន​បង្ហាញ​សាធារណជន ដោយ​យក​ចរន្តឆ្លាស់​ ទៅ​ឆក់​សម្លាប់​សត្វ តាំងពីសត្វតូចៗ​ដូចជា​ឆ្កែ​ រហូត​ទៅដល់​សត្វធំៗ ដូចជា គោ និង​សេះ ជាដើម។ គោលដៅ​របស់​អេឌីសុន គឺ​ចង់​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​មើល​ឃើញ​ថា បើ​សិន​ជា​​សត្វធំៗ​ប្រភេទនេះ​អាច​ស្លាប់​ដោយ​សារ​ចរន្ត​ឆ្លាស់​បាន មនុស្ស​យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់​ដោយ​ចរន្ត​ឆ្លាស់នេះ​បាន​ដែរ។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ឧបករណ៍​ថ្មីមួយ​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើតឡើង​ដើម្បី​​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​​ដោយ​ប្រើ​​ចរន្ត​ឆ្លាស់ AC (Electric chair)។ អេឌីសុន​មិនមែន​ជា​អ្នក​​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​ថ្មី​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​បាន​ឆ្លៀត​យក​​ឧបករណ៍​ថ្មីនេះ​មក​​ធ្វើការ​ឃោសនា ដើម្បី​បង្ហាញ​អំពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ចរន្ត​ឆ្លាស់ (AC)។ យុទ្ធនាការ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ពេលនោះ គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​ជោគជ័យ ដូចការ​រំពឹងទុក ដោយ​សាធារណជន​នាំគ្នា​ខ្លាចរអា មិន​ហ៊ាន​តភ្ជាប់​ជាមួយ​បណ្តាញ​អគ្គិសនី​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) ហើយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ដែល​បាន​បោះទុន​វិនិយោគ​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ។ ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ នីកូឡា តេសឡា ដែល​មាន​គំនិត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​លើ​ការ​បន្សល់ទុ​ក​នូវស្នាដៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ​ជំនាន់ក្រោយ ជាង​ភាព​មាន​បាន​ខ្លួនឯង​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ក៏​បាន​សុខចិត្ត​សើរើ​ឡើងវិញ នូវ​កិច្ចសន្យា​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ជាពិសេស តេសឡា​​បាន​សុខចិត្ត​បោះបង់​ចោល​នូវ​សិទ្ធិ​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ ក្នុងការ​ទទួល​កម្រៃ​ជា​ភាគរយ​នៃ​បរិមាណ​អគ្គិសនី​ដែល​ផលិត​និង​ចែកចាយ​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត ដើម្បី​​រំងាប់​ការខ្លាចរអា​របស់សាធារណជន​​ចំពោះ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) តេសឡា​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ទៅលើ​រូបលោក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដើម្បី​បង្ហាញ​​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ថា ចរន្តឆ្លាស់ (AC) នេះ មិនមាន​បង្ក​គ្រោះថ្នាក់​ដល់​អាយុជីវិត​មនុស្ស ដូចការ​ឃោសនា​របស់​អេឌីសុន​នោះទេ ឬ​យ៉ាងហោចណាស់ គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) មិនមាន​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាង​គ្រោះថ្នាក់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ចរន្តជាប់​នោះទេ។ ការធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​តេសឡា​គឺ​ជា​កត្តា​ផ្លូវចិត្ត​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុងការ​ទប់ទល់​នឹង​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បណ្តា​អ្នក​វិនិយោគ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បង្ហាញ​នូវ​ការ​មិនសប្បាយចិត្តផងដែរ​ចំពោះ​យុទ្ធនាការ​អវិជ្ជមាន​របស់​អេឌីសុន ជាពិសេស គឺ​នៅក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ព័ត៌មាន ស្តីអំពីការ​ឃុបឃិតគ្នា​ដោយ​សម្ងាត់ រវាង​អេឌីសុន និង​អ្នក​បង្កើត​ឧបករណ៍​ប្រហារ​ជីវិត​អ្នក​ទោស​ដោយប្រើ​ចរន្តអគ្គិសនី ក្នុងគោលដៅ​វាយប្រហារ​លើ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ការដកសេចក្តីទុកចិត្ត​ពី​សំណាក់​អ្ន​កវិនិយោគ​ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​នាំ​ទៅដល់​បរាជ័យ​របស់​អេឌីសុន នៅ​ក្នុង​ “សង្រ្គាម” ទល់​នឹង​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​តេសឡា។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៣ ក្រុមហ៊ុន Westinghouse និង​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) របស់​នីកូឡា តេសឡា ត្រូវ​បានគេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​រៀបចំ​ប្រព័ន្ធ​ភ្លើង ដើម្បី​បំភ្លឺ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ នៅ​ទីក្រុង​ Chicago (World’s Columbian Exposition)។ ប្រតិបត្តិការ​នេះ​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ អំពី​សក្តានុពល​នៃ​ចរន្តឆ្លាស់ (AC)។ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Westinghouse ទទួល​បាន​នូវ​កិច្ចសន្យា​សាងសង់​ទំនប់​វារីអគ្គិសនី​​ដ៏ធំមួយ នៅ​ឯ​ទឹកធ្លាក់​ញ៉ាហ្ការ៉ា (Niagara Falls) ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​តេសឡា។ សម្រាប់​តេសឡា ការសាងសង់​ទំនប់វារីអគ្គិសនី​នៅ​ញ៉ាហ្ការ៉ា​នេះ គឺ​ជា​ការ​សម្រេច​នូវ​ក្តីស្រមៃ​ដ៏​ធំមួយ​កាល​ពី​ក្មេង ដែល​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​​ធ្លាប់​បាន​ប្រាប់​ឪពុកមា​ថា នៅថ្ងៃណាមួយ នៅពេល​ធំឡើង ខ្លួន​នឹង​សង់​រហាត់ទឹកដ៏ធំមួយ​ដាក់​នៅ​ពីក្រោម​ទឹកធ្លាក់ញ៉ាហ្ការ៉ា ដើម្បី​ទាញ​យក​ថាមពល​ទឹកធ្លាក់​នេះ​ម​កប្រើប្រាស់៕ '''នីកូឡា តេសឡា ​និង​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូនសារ​ឥតខ្សែ (Wireless)''' គិតត្រឹមឆ្នាំ១៨៨៩ លុយ​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​បច្ចេកវិទ្យា​ចរន្តឆ្លាស់ (AC) បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ នីកូឡា តេសឡា ក្លាយ​ជា​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភម្នាក់ គឺ​ល្មមគ្រប់គ្រាន់​អាច​ឲ្យ​តេសឡាមាន​ទាំង​ពេលវេលា និង​លុយកាក់ ក្នុងការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រធានបទ ដែល​ជា​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ហើយ​​បាន​បង្កើត​នូវ​មន្ទីរពិសោធន៍ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូវយ៉ក ​សម្រាប់​ប្រើប្រាស់​ផ្ទាល់ខ្លួន។ ចាប់ពីឆ្នាំ១៨៩៤ តេសឡា​បាន​ផ្តោត​ការ​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ថាមពល​មួយ​ប្រភេទ ដែល​ចេញ​ពីរលក​​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិក​​ក្នុង​ហ្វ្រកង់កម្រិត​ខ្ពស់ ដែល​គេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​នឹង​ភ្នែក។ នៅ​ក្នុង​ការពិសោធន៍​នេះ តេសឡា​បាន​ផ្តិត​យក​រូបភាព​កាំរស្មី​អ៊ិច (X-Ray) ជាលើកដំបូង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​នៅមិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា នោះ​គឺ​ជា​កាំរស្មីអ៊ិច។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​អ្នកប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ វីលហិម រើនត៍ហ្គិន (Wilhelm Röntgen​) ប្រកាស​ពី​ការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច នៅ​ខែធ្នូ​ឆ្នាំ១៨៩៥ ទើប​តេសឡា​ត្រឡប់​ទៅ​រៀបចំ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​មើល​ឡើងវិញ ហើយ​ដឹង​ថា រូបភាព​ដែល​ខ្លួន​ថតបាន កាល​ពី​ប៉ុន្មាន​ខែមុន គឺ​ជា​រូបភាព​មក​ពី​កាំរស្មីអ៊ិច។ ប៉ុន្តែ​ពេលនោះ គឺវាហួសពេលទៅហើយ ពីព្រោះ​ថា គ្រប់គ្នា​​ទទួលស្គាល់​​ថា វីលហិម រើនត៍ហ្គិន គឺ​ជា​អ្នក​​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិច​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ គឺ​វិលហិម រើនត៍ហ្គិន​ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល ពីការ​រកឃើញ​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ។ ទោះជាយ៉ាងណា នីកូឡា តេសឡា​ខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក៏​ហាក់ដូចជា​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ចំពោះ​​ការ​សិក្សា​លើ​​កាំរស្មីអ៊ិចនេះ​ប៉ុន្មាន​នោះដែរ ដោយ​ពេលនោះ តេសឡា​កំពុងតែ​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ទៅលើ​​បាតុភូត​ដ៏ចម្លែក​មួយ​ទៀត គឺ​ការ​បញ្ជូន​​ថាមពល​អគ្គិសនី និង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដោយ​មិនចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង (Wireless)។ តេសឡា​ចាប់ផ្តើម​ចាប់អារម្មណ៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​ថាមពល​ដោយគ្មាន​ខ្សែ (Wireless) នៅ​ឆ្នាំ១៨៨៩ គឺ​​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ចូលរួម​ក្នុង​ពិព័រណ៍​ពិភពលោក​ (Exposition Universelle 1889) នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ​ដែល​តេសឡា​បាន​ដឹង​អំពី​ការពិសោធន៍​​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច (Electromagnetic waves)​ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់​ឈ្មោះ​ថា ហានរីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ (Heinrich Hertz)។ ទ្រឹស្តី​នៃ​រលកធាតុអាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ត្រូវ​បាន​រកឃើញ​ ដោយ​អ្នកប្រាជ្ញ​ស្កុតឡែនដ៍​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប ឈ្មោះ​ថា ជេមស៍ ឃ្លើក ម៉ាក់ស្វ៊ែល (James Clerk Maxwell)។ យោងតាម​ម៉ាក់ស្វ៊ែល ទាំង​ពន្លឺ និង​ទាំង​រលកធាតុអាកាសវិទ្យុ គឺ​សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​ផ្នែក​​មួយ​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​នៅ​ក្នុងលំហ (រួមទាំងភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​ផង) ដោយ​មិន​ចាំបាច់​មាន​​​អ្វី​ជា​មធ្យោបាយ​ចម្លង​ទាំងអស់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​អស់ទាំងនេះ ស្ថិត​នៅ​ត្រឹមតែ​ជា​ទ្រឹស្តី និង​ជា​សមីការ​គណិតវិទ្យាតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ចន្លោះ​ពីឆ្នាំ១៨៨៦​ដល់​ឆ្នាំ១៨៨៩ ទើប​ ហាន់រីស្ហ ហ៊ែត្ស៍ បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ជាក់ស្តែង ហើយ​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់​ថា រលកធាតុអាកាស​នៃ​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច ក្នុងនោះ រួមទាំង​រលកធាតុ​អាកាស​វិទ្យុផង ដែល​ព្យាករ​ដោយ​ម៉ាក់ស្វ៊ែល គឺ​ពិតជា​មាន​ពិតប្រាកដ​មែន។ ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​អំពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​ពិសោធន៍​របស់​​ហ៊ែត្ស៍​នេះ នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើមផ្តោត​​ការ​សិក្សា​អំពី​រលកធាតុ​អាកាស​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ តេសឡា​ងប់ងល់​តែ​នឹង​គំនិតមួយ គឺ​ធ្វើយ៉ាងណា​ស្វែងរក​វិធី​បញ្ជូន​និង​ទទួល​ថាមពល​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែ មិនត្រឹមតែ​ដើម្បី​អាច​បញ្ជូន​សារនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​អាច​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង។ នីកូឡា តេសឡា ចាប់ផ្តើម​រកឃើញ​នូវ​គំនិត​ខ្លះៗ ទាក់​ទង​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​និង​ទទួល​សញ្ញា​តាម​រលកធាតុ​អាកាស ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩២ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​ផលិត​បាន​ទូកមួយ​ដែល​អាច​បញ្ជា​ពី​ចម្ងាយ​ដោយ​ប្រើ​​ទូរបញ្ជា ឬ​តេឡេកុម្ម៉ង់ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៨។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ក៏​កំពុងតែ​ធ្វើការ​សិក្សា​ទៅលើ​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ​នេះ​ដែរ ក្នុងនោះ រួមមាន​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​​បារាំង រុស្ស៊ី និង​ជាពិសេស វិស្វករអគ្គិសនី​ជនជាតិ​អ៊ីតាលី​​ឈ្មោះ​ថា ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី (Guglielmo Marconi)។ ម៉ាកូនី ដែល​មាន​ដើមកំណើត​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​រស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស បានរក​ឃើញ​បច្ចេកវិទ្យា​បញ្ជូន​សារ​តាម​រលកធាតុអាកាស​វិទ្យុ ហើយ​បាន​ចុះ​វិញ្ញាបនបត្រ​តក្កកម្ម​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៧។ ម៉ាកូនី បាន​ជាប់​ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​វិទ្យុ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ គឺ​ដោយសារ​តែ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ម៉ាកូនី​បាន​រកឃើញ ត្រូវ​បាន​ម៉ាកូនី​​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ក្នុង​ការអនុវត្ត​ជាក់ស្តែង​ដោយ​ជោគជ័យ​ តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​​ក្រុមហ៊ុន​​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺក្រុមហ៊ុន Marconi Company Ltd. (ចាប់ផ្តើមដំបូង​ ក្រុមហ៊ុន​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា Wireless Telegraph & Signal Company)។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ អ្វី​ដែល​នីកូឡា តេសឡា បាន​រកឃើញ គឺ​បាន​ត្រឹមតែ​យក​​ទៅ​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​ឃើញ​ជា​គំរូ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តេសឡា​បាន​ព្យាយាមស្វះស្វែង​រក​ទុនវិនិយោគ យក​មក​​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ខ្លួន ដើម្បី​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ មិន​បាន​ជោគជ័យ។ តាមការពិត នីកូឡា តេសឡា អាច​រកបាន​ទុនវិនិយោគ​មួយ​ជំហាន​ដំបូង​ដែរ​ ពី​សំណាក់​អ្នកវិនិយោគ ជេភី ម័រហ្គែន ដើម្បី​យក​ទៅ​ចំណាយ​លើ​ការ​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនាក់ទំនង​តាម​រលកធាតុអាកាស ហើយ​​តេសឡា​បាន​សាងសង់​ប៉ម​ដ៏​ខ្ពស់​មួយ នៅ​ Long Island (រដ្ឋ​ញូយ៉ក) ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​អង់តែន សម្រាប់​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាមរលកធាតុ​អាកាស​ទៅកាន់​គ្រប់​កន្លែង​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពីក្រោយ​គម្រោង​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​នេះ នីកូឡា តេសឡា នៅតែ​​​ងប់ងល់​នឹង​គំនិត​​ចង់​​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ចែកចាយ​ថាមពល​អគ្គិសនី​​តាមរលកធាតុអាកាស ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​ខ្សែភ្លើង ដែល​ជា​គម្រោង​ត្រូវការ​ចំណាយ​លុយ​ច្រើន។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​​ក្នុង​រយៈពេល​ត្រឹមតែ​​មួយ​ឆ្នាំ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ប្រព័ន្ធទាក់ទង​តាម​រលកធាតុ​អាកាស​នៅ​មិន​ទាន់​អាច​ដំណើរការ​​សម្រាប់​ការ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​បាន​នៅឡើយ ​តេសឡា​ត្រូវ​​អស់​លុយ ហើយ​ត្រូវ​ត្រឡប់​ទៅ​រក​លុយ​ពី​អ្នក​វិនិយោគ​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ នៅ​ក្នុងពេលនោះ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បាន​ពង្រីក​មុខជំនួញ​ពី​អង់គ្លេស​ចូល​​មក​បើក​ក្រុមហ៊ុន​នៅ​ញូយ៉ក ហើយ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា ម៉ាកូនី​បាន​ធ្វើ​តេស្ត​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ក្នុងការ​បញ្ជូន​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក​ជាលើកដំបូង​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ជោគជ័យ​នេះ​បាន​ទាក់ទាញ​​​អ្នក​វិនិយោគ​អាមេរិក​​ ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​លោក​ ជេភី ម័រហ្គែន​ផង ឲ្យ​នាំគ្នា​បោះទុន​វិនិយោគ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន​របស់​ម៉ាកូនី ដោយ​មិន​រវីរវល់​នឹង​គម្រោង​របស់​នីកូឡា តេសឡា។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ១៩០៤ ដោយ​លុយ​ក៏​អស់ ហើយ​អ្នក​វិនិយោគ​ថ្មី​ក៏​គ្មាន នីកូឡា តេសឡា ក៏​បាន​បោះបង់​គម្រោង​សាងសង់​ប្រព័ន្ធ​ទាក់ទង​តាម​រលកធាតុ​អាកាសរបស់​ខ្លួន​ចោល។ ៥ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៩០៩ ហ្គូលីយែលម៉ូ ម៉ាកូនី បាន​ទទួល​រង្វាន់ណូបែល​រូបវិទ្យា ទាក់ទង​នឹង​ស្នាដៃ​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ ក្នុងពេល​ដែល​​តេសឡា​ត្រូវ​រស់​នៅ​ក្នុង​សភាព​ឯកោ ទ្រព្យសម្បត្តិ​ក៏​អស់ មុខជំនួញ​ក៏​លែង​មាន ហើយ​គម្រោង​ស្រាវជ្រាវ​អ្វីផ្សេងទៀត​ក៏​មិន​ដំណើរការ​ទៅមុខ​ដោយ​ខ្វះលុយ ហើយ​គ្មាន​អ្នក​បោះទុនវិនិយោគ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩១៥ នីកូឡា តេសឡា បាន​​ប្តឹង​ទៅ​តុលាការ​អាមេរិក ដោយ​ចោទ​​ម៉ាកូនី​ថា​បាន​លួច​ចម្លង​ស្នាដៃ​របស់​ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ បណ្តឹងនេះ​ក៏​មិន​បាន​លទ្ធផលអ្វី​នោះដែរ ដោយសារ​តែ​តេសឡា​ខ្វះខាត​លុយ ហើយ​គ្មាន​លទ្ធភាព​ក្នុងការ​បន្ត​ក្តីក្តាំ​ទល់​នឹង​ម៉ាកូនី។ រហូត​ទាល់តែ​ជិត ៣០ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅខែមិថុនា​​ឆ្នាំ១៩៤៣ ទើប​តុលាការ​កំពូល​អាមេរិក​បាន​ចេញសេចក្តីសម្រេច​មួយ ដោយ​កំណត់​ថា ថ្វីដ្បិត​តែ​ម៉ាកូនី​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរលេខ​ឥតខ្សែ​មុនគេ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ គឺ​ជា​ការ​ចម្លង​ចេញ​ពី​ស្នាដៃ​របស់​នីកូឡា តេសឡា។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមក​ទល់​នឹង​ពេលនោះ តេសឡា​លែង​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី​ទៀតហើយ។ នីកូឡា តេសឡា បាន​ទទួលមរណភាព​ក្នុង​សភាព​ឯកោ នៅ​ក្នុង​បន្ទប់​សណ្ឋាគារ​​​ក្នុង​ទីក្រុង​ញូយ៉ក នៅថ្ងៃ​៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៣ នៅ​ក្នុង​វ័យ ៨៦ឆ្នាំ៕ =='''អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល (១៨៤៧-១៩២២)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Bell]] អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មិនមែន​ជា​អ្នក​​ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ជ្រៅជ្រះ​នោះទេ ដោយ​លោក​រៀន​មិន​បាន​ចប់​ថ្នាក់​សកលវិទ្យាល័យផង ហើយ​​មាន​អាជីព​ដើម​​ត្រឹមតែ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នក​ថ្លង់​ត្រចៀក​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំណង់ចំណូលចិត្ត​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត ការ​ស្វះស្វែង​​ចង់ដឹង ចង់យល់​ដោយ​ខ្លួនឯង បាន​នាំឲ្យ​លោក​រកឃើញ​នូវ​ឧបករណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​យើងគ្រប់គ្នា​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល កើតនៅ​ថ្ងៃទី៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៤៧ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​អេឌីនប៊ើក (Edinburgh) ប្រទេស​ស្កុតឡែនដ៍។ “អាឡិច” (Aleck) ដែល​ជា​ឈ្មោះ​ក្រៅ​នៅ​ផ្ទះ មាន​ម្តាយ​ដែល​ថ្លង់​ត្រចៀក​ទាំងសងខាង​ស្ទើរតែ​ស្តាប់​អ្វីមិនឮ​ទាល់តែសោះ​ ចំណែក​ឪពុកវិញ គឺ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នក​គថ្លង់ ឬ​អ្នក​ដែល​មាន​បញ្ហា​ក្នុង​ការ​និយាយ។ ជីតា​ខាង​ឪពុក​ក៏​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​គថ្លង់​នេះ​ដែរ ដែល​ទាំងនេះ​ទំនង​ជា​កត្តា​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​​​ជះឥទ្ធិពល​ទៅដល់​ការជ្រើសរើស​អាជីព​របស់​​​ “អាឡិច” នៅ​ពេល​ធំឡើង។ កាលពី​ក្មេង អាឡិច មិនសូវ​ជា​យកចិត្តទុកដាក់​រៀនសូត្រ​ប៉ុន្មាននោះទេ​ ដោយសារ​តែ​មិនចូលចិត្ត​មុខវិជ្ជា​ដែលគ្រូបង្រៀន ហើយ​នៅទីបំផុត អាឡិច​ក៏​ឈប់រៀន នៅ​អាយុ ១៥ឆ្នាំ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ អាឡិច​ទើប​នឹង​​​រៀន​ត្រឹមថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាឡិច​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​ឪពុក​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​រស់នៅ​ជាមួយ​ជីតា នៅឯទីក្រុង​ឡុងដ៍។ នៅ​ទីនោះ អាឡិច​ចាប់ផ្តើម​ងាក​មក​ចាប់អារម្មណ៍​លើ​ការ​រៀនសូត្រឡើងវិញ រហូតក្រោយមក បាន​ប្រឡង​ជាប់​ចូលរៀន​នៅ​សកលវិទ្យាល័​ដ៏ល្បីមួយ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍​​ ឈ្មោះ​ថា University College of London។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីនោះ អាឡិចក៏​រៀន​មិនបាន​ចប់ចុងចប់ដើម​នោះដែរ ដោយសារ​តែ​ត្រូវ​ចាកចេញ​ពី​អង់គ្លេស​ជាមួយក្រុមគ្រួសារ ទៅរស់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កាណាដា នៅ​ឆ្នាំ១៨៧០ ហើយ​មួយ​ឆ្នាំក្រោយមកទៀត ចាកចេញ​ពី​កាណាដា ទៅរស់​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​បូស្តុន សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ នៅ​បូស្តុន​នោះ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់​អាជីព​ជា​គ្រូបង្រៀន​​ភាសា​ដល់​អ្នក​ថ្លង់ត្រចៀក នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យក្រុងបូស្តុន (Boston University) ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​​មុខរបរ​ជា​គ្រូ​បង្រៀន​ក៏​ពិតមែន តែ​ប៊ែល​​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍ និង​មាន​ការ​យល់ដឹងច្រើន អំពី​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើសារ​តាម​តេឡេក្រាហ្វ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ក្រៅ​ពី​ការ​បង្រៀន ​ប៊ែល​បាន​​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ផ្តោត​ទៅលើ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​ពិសោធន៍ អំពី​បច្ចេកវិទ្យាតេឡេក្រាហ្វ​នេះ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ប៊ែល​ក៏​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ផងដែរ ទៅលើ​ប្រធានបទ​ទាក់ទង​នឹង​សំឡេង។ នៅ​បូស្តុន ក្រៅពី​ការ​បង្រៀន​នៅ​ឯសកលវិទ្យាល័យ​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល​ក៏​មាន​ទទួល​បង្រៀន​សិស្ស​ជា​លក្ខណៈឯកជន​ផងដែរ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សិស្ស​ឯកជន​ទាំងនោះ មាន​ពីរនាក់​គឺ​​ជា​កូន​អ្នក​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ គឺ​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ (Gardiner Greene Hubbard) និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) ដែល​​ជា​អ្នក​វិនិយោគ​​មាន​ចំណាប់អារម្មណ៍​ខ្លាំង​លើ​មុខជំនួញ​ខាងតេឡេក្រាហ្វ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ មុខជំនួញ​ខាង​តេឡេក្រាហ្វ​ត្រូវ​បានគ្រប់គ្រង​ផ្តាច់មុខ ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​​វេសធើន​យូញៀន (Western Union) ហើយ​ដោយសារ​តែ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​គ្រប់គ្រង​ទីផ្សារ​​ផ្តាច់មុខ​គ្មាន​គូប្រជែងបែបនេះ ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​​អាច​ធ្វើការ​កំណត់​តម្លៃ​តាមតែ​អំពើចិត្ត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​នៃ​ការ​បញ្ជូនតេឡេក្រាម​មាន​កម្រិតខ្ពស់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជា​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ បាន​ចាប់ផ្តើម​សហការជាមួយ​នឹង​អាឡិចសាន់ឌ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដោយ​ផ្តល់​លុយកាក់ និង​ទីតាំង​ ឲ្យ​ប៊ែល​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ពិសោធន៍ ដើម្បី​ធ្វើយ៉ាងណា​​​រកវិធី​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ​ឲ្យ​បាន​ល្អ​ជា​ង និង​មាន​តម្លៃ​ថោក​​ជាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​ប្រើ​ដោយក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន។ ចំណុច​សំខាន់​នៃ​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​នៅ​ពេលនោះ គឺ​​ការស្វែងរក​វិធី​​ធ្វើ​យ៉ាងណា​​អាច​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ក្នុងពេលតែមួយ និង​នៅលើ​ខ្សែតែមួយ។ មកទល់នឹងពេលនោះ ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​មាន​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​អាច​ផ្ញើ​តេឡេក្រាម​បានដល់​ទៅបួន​រួចទៅហើយ​ក្នុងពេល​តែមួយ ដោយ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន។ ដូច្នេះ ដើម្បី​ប្រកួត​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​វេសធើន​យូញៀន​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​រក​វិធី​ធ្វើ​យ៉ាងណា​អាច​ផ្ញើ​សារ​ឲ្យ​​បាន​លើសពីបួន​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​ប្រធានបទ​ចម្បងបំផុត​នៃ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​របស់​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​លើ​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើ​សារ​តាម​តេឡេក្រាហ្វ​នេះ ប៊ែល​បាន​បែកគំនិត​ទៅ​ចាប់អារម្មណ៍​លើ​ប្រធានបទ​ថ្មីមួយទៀត គឺ​បង្វែរ​បច្ចេកវិទ្យា​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​គិត​​មក​ទល់​នឹង​ត្រឹមពេលនោះ អាច​ផ្ញើ​សារ​បាន​ត្រឹមតែ​ជា​អក្សរ ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​ដែល​អាច​ផ្ញើ​សារ​ជា​សំឡេង​ គឺ​ទូរស័ព្ទ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លងគ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់បាន។ ប៊ែល​បាន​ចំណាយ​ពេល​យ៉ាងច្រើន​​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​ផ្ញើ​សារជា​សំឡេង​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុម​អ្នក​វិនិយោគ ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​លោក​ ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ មិនមាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីនេះ ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ប៊ែល​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​តែ​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​នៅ​ពេល​នោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​មើល​ឃើញ​ថា​ជា​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​​គេ​អាច​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​ជាក់ស្តែង និង​អាច​ឲ្យ​គេ​រក​ប្រាក់ចំណេញ​បាន។ នៅ​ទីបំផុត លោក​ហាប់បាដ និង​ប៊ែល បាន​រកឃើញ​នូវ​ដំណោះស្រាយ​កណ្តាល​មួយ គឺ​ប៊ែល​អាច​​ចំណាយពេល​ខ្លះ ធ្វើការ​សិក្សា​​និង​ពិសោធន៍​​អំពី​ការ​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​បាន​ទៅតាម​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​លោក ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​ភាគច្រើន ផ្តោត​អាទិភាព​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​អំពី​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ដែល​ជា​គោលដៅ​របស់​អ្នក​វិនិយោគ។ ការសិក្សា និង​ពិសោធន៍​របស់​ប៊ែល គឺ​ពិត​ជា​ទទួល​បាន​លទ្ធផល​ស្រប​ទៅតាម​ការ​ចង់​បាន​របស់​អ្នក​វិនិយោគ​មែន ដោយ​ប៊ែល​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​តេឡេក្រាម​​រហូតដល់​ទៅ ១០ ក្នុងពេល​តែមួយ​ និង​នៅលើ​ខ្សែតែមួយ ពោលគឺ កើនលើស​ពី​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន កាល​ពីមុន​ ដែល​បញ្ជូន​សារ​បានតែបួន​ក្នុង​ពេល​តែមួយ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ប៊ែល​ក៏​អាច​សម្រេច​បាន​តាម​បំណង​របស់​​ខ្លួនឯងផងដែរ ដោយ​លោក​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​សំឡេង​តាម​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ ព្រមទាំង​អាច​ចុះ​បញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តកក្កម្ម​ជា​ម្ចាស់​ស្នាដៃ នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៦។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល រួមជាមួយ​នឹង ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ និង​ ថូម៉ាស់ ស៊ែន ក៏​បាន​រួមដៃគ្នា​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរស័ព្ទ​ថ្មី​មួយ​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា Bell Telephone Company។ ក្រុមហ៊ុន Bell Telephone Company នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រភពដើម​របស់​ក្រុមហ៊ុន American Telephone & Telegraph ហៅកាត់ថា AT&T ដែល​នៅ​បន្ត​មាន​ដំណើរការ​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​ដ៏​ធំ​ជាងបង្អស់​នៅលើ​ពិភពលោក៕ '''អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ​និង​ការបង្កើត​ប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ''' គិត​មកទល់​នឹង​សម័យកាល​​របស់​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល មនុស្ស​យើង​អាច​បញ្ជូន​សារ​ពី​កន្លែងមួយទៅកន្លែងមួយ​ទៀត តាមរយៈ​មធ្យោបាយ​សំខាន់ៗ​ចំនួន​ពីរ។ មធ្យោបាយ​ទីមួយ គឺ​ការ​បញ្ជូន​សារ​​ដោយ​ផ្ទាល់​តាមរយៈ​អ្នកនាំសារ ឬ​ប្រៃសណីយ៍ ដែល​ជា​មធ្យោបាយ​បញ្ជូន​សារ​មួយ​ ​មាន​ល្បឿន​យឺត និង​មិនសូវ​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ សម្រាប់​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ។ មធ្យោបាយទីពីរ គឺ​ការ​បញ្ជូនសារ​តាម​ប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វ (តេឡេក្រាម)។ បើធៀប​នឹង​ការ​បញ្ជូន​សារ​តាម​ប្រៃសណីយ៍ តេឡេក្រាហ្វ គឺ​ជា​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូន​សារ​មួយ ដែល​មាន​ល្បឿនលឿន និង​មាន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុង​រយៈចម្ងាយ​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​តម្លៃ​ថ្លៃ ដោយសារ​តែ​​ពីដំបូងឡើយ នៅលើ​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វមួយ​ គេ​អាច​បញ្ជូន​សារ​ម្តងបានតែ​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយ​មក តាមរយៈ​ការ​សិក្សា និង​ពិសោធន៍​របស់​អ្នក​ជំនាញ រួមមាន​ដូចជា ថូម៉ាស់ អេឌីសុន និង​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ជាដើម គេ​អាច​រកវិធី​បញ្ជូន​តេឡេក្រាម​បាន​រហូតដល់​ទៅ ២ បន្ទាប់មក ៤ ហើយ​ក្រោយមក​រហូត​ដល់​ទៅ ១០ ក្នុងពេល​តែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះក៏ដោយ ​ប៊ែល​នៅតែ​យល់ថា ការផ្ញើសារ​តាម​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វនេះ ក៏​នៅតែ​មិនសូវ​ជា​មាន​ប្រសិទ្ធភាពនោះដែរ ដោយសារ​តែ​វាមាន​ដំណាក់កាល​ស្មុគស្មាញ​ច្រើន។ ដំបូង គេ​ត្រូវ​​យកសារ​ដែល​ត្រូវ​ផ្ញើ​យក​ទៅ​បំប្លែង​ជា​កូតតេឡេក្រាហ្វ​ជាមុនសិន គឺ​កូត​ដែល​មានទ្រង់ទ្រាយ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​ចំណុច​និង​ឆ្នូត (dot and dash) ទើប​អាច​ផ្ញើ​ចេញ​ទៅបាន។ នៅ​ឯ​ចុងខ្សែម្ខាងទៀត សារ​ដែល​គេ​ទទួលបាន ក៏​ជា​សុទ្ធតែ​ជា​ចំណុច​និង​ឆ្នូត​នេះដែរ ដែល​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​យក​ទៅ​បំប្លែង​ឲ្យ​ទៅ​ជា​សារអក្សរ​ឡើងវិញ ទើប​អាច​មើល​យល់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​ពេល​សិក្សា​ទៅលើ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ផ្តោតអារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​សំណួរ​មួយ​ថា ចុះបើ​គេ​អាច​បញ្ជូន​សារ​ជា​សំឡេង ហើយ​អាច​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លងគ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់បាន? ប៊ែល ដែល​ជា​អ្នក​មាន​ជំនាញ​ខាង​ប្រព័ន្ធតេឡេក្រាហ្វផង ហើយ​​ជា​អ្នក​មាន​ចំណេះដឹង​ច្រើន​ខាង​ភាសា​និង​ការបញ្ចេញសំឡេង​របស់​មនុស្ស​ផងនោះ ក៏​ចេះតែ​គិត​ថា គេ​គួរ​តែ​អាច​រកវិធី​កែច្នៃ​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ​​ពី​ការ​បញ្ជូន​សារ​ជា​ចំណុច​និង​ឆ្នូត ទៅ​ជា​ការ​បញ្ជូន​សំឡេង​មនុស្ស​ដោយ​ផ្ទាល់​បាន។ នៅ​ក្នុងអំឡុង​ពេលនោះ ប៊ែល​​ប្រកប​មុខរបរ​ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​ដល់​អ្នកថ្លង់​ត្រចៀក​ផង និង​ទទួល​ការងារ​ពី​អ្នក​វិនិយោគ​ដើម្បី​សិក្សា​រកវិធី​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធ​តេឡេក្រាហ្វផង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែល​នៅតែ​ឆ្លៀត​យក​ពេល​ដែល​សល់​ពីនេះ ជាពិសេស​ពេលយប់ យក​ទៅ​ធ្វើ​ពិសោធន៍ ដើម្បី​រកវិធី​បញ្ជូន​សារ​ជា​សំឡេង។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែល​មាន​ជីតា និង​ឪពុក បូករួម​ទាំង​ខ្លួនឯង ជា​គ្រូបង្រៀន​ភាសា​​និង​ការ​បញ្ចេញ​សំឡេង​ដល់​អ្នកថ្លង់ត្រចៀក មាន​ការ​យល់ដឹង​ច្រើន​ពី​​សំឡេង​របស់​មនុស្ស។ ប៊ែល​ដឹង​ថា សំឡេង​ចេញ​ពី​ពាក្យ​សម្តី​ដែល​យើង​និយាយ គឺ​វា​មាន​ឥទ្ធិពល​បង្កើត​ទៅ​ជា​រំញ័រ​នៅ​ក្នុង​បរិយាកាស ដែល​គេ​ហៅ​ថា រលកនៃ​សំឡេង (sound waves/ondes sonore) ហើយ​រំញ័រ​នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ពិសេស​ខុសៗគ្នា​អាស្រ័យ​ទៅលើ​សំឡេង​ដែល​ចេញ​ពី​ពាក្យ​នីមួយៗ។ ដូច្នេះ ប្រសិនបើ​គេ​អាច​រកវិធី​បង្កើត​ឧបករណ៍​ ដែល​អាច​ចាប់​​​រំញ័រ​របស់​សំឡេង បំប្លែង​ទៅ​ជា​សញ្ញា​អេឡិចត្រូ​ម៉ាញេទិច បញ្ជូន​តាម​ខ្សែ​តេឡេក្រាហ្វ ហើយ​នៅ​ចុង​ម្ខាងទៀត​ បំប្លែង​សញ្ញា​អេឡិចត្រូម៉ាញេទិច​នេះ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​រំញ័រ​នៃ​សំឡេងឡើងវិញ គេ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​អាច​បង្កើត​ជា​ខ្សែទូរស័ព្ទ ដើម្បី​អាច​និយាយ​ឆ្លើយឆ្លង​គ្នា​ដោ​យ​ផ្ទាល់​បាន។ នេះ​ហើយ​ជា​ចំណុច​គន្លឹះ ដែល​ប៊ែល​ចំណាយ​ពេល​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍ ជាមួយ​នឹង​ជំនួយការ​របស់​លោក ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា ថូម៉ាស់ វ៉ាត់សុន (Thomas Watson)។ នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៨៧៦ ប៊ែល​បាន​ធ្វើ​ពិសោធន៍​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ ក្នុងការ​បញ្ជូន​សំឡេង​​តាម​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មិនទាន់​អាច​បង្កើត​ជា​ខ្សែ​ទូរស័ព្ទ​បាន​នៅឡើយទេ ដោយសារ​តែ​នៅ​ពេល​នោះ សំឡេង​ដែល​គេ​ទទួល​បាន​នៅ​ចុងខ្សែម្ខាងទៀត មិនទាន់​អាច​ឲ្យ​គេ​ស្តាប់​ឮ​​ច្បាស់ ហើយ​បែងចែក​ពាក្យអ្វី​ជាពាក្យ​អ្វី​ពិតប្រាកដ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​និយាយ​ស្តាប់គ្នា​​យល់​​បាន​នៅឡើយនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ប៊ែល​​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​យក​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ ទៅ​ដាក់​ពាក្យ​សុំ​ចុះ​បញ្ជី​តក្កកម្ម ដើម្បី​សុំ​ការ​ទទួលស្គាល់​ពី​អាជ្ញាធរ​ថា​ជា​ស្នាដៃ​របស់​លោក ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ក្រៅ​ពី​ប៊ែល នៅ​មាន​អ្នក​ផ្សេងទៀត ​ដែលក៏​​កំពុង​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​រកវិធី​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​នេះ​ដែរ ហើយ​ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ម្នាក់​ដែល​ធ្វើ​ពិសោធន៍​បាន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ គឺ​វិស្វករ​ខាង​អគ្គិសនី​ ឈ្មោះ​ថា អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ (Elisha Gray)។ តាមការពិត អេលីស្ហា ហ្គ្រេយ៍ ក៏​បាន​រកឃើញ​វិធី​បញ្ជូន​សំឡេង​តាម​ខ្សែតេឡេក្រាហ្វ នៅ​ក្នុង​ពេល​ប្រហាក់ប្រហែល​ជាមួយ​នឹង​អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាជ្ញាធរ​អាមេរិក​បាន​ផ្តល់​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម (ប៉ាតង់) ទៅ​ឲ្យ​ប៊ែល ដោយ​លើក​ហេតុផល​ថា ប៊ែល​គឺ​ជា​អ្នក​បាន​មក​ចុះ​ឈ្មោះ​ដាក់ពាក្យសុំ​មុន​ គឺ​ប៊ែល​ទៅ​​ដាក់ពាក្យ​នៅ​ថ្ងៃទី១៤ ខែ​កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៧៦ ចំណែក​ហ្គ្រេយ៍​វិញ ទៅ​ដាក់ពាក្យពាក្យ​នៅថ្ងៃ​ជាមួយគ្នា​នោះដែរ តែ​​​ប៉ុន្មានម៉ោង​​ក្រោយ​ប៊ែល។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ននេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ភាពចម្រូងចម្រាស​នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ ជាទូទៅ គេ​នាំគ្នា​កំណត់​ថា ប៊ែល និង​ហ្គ្រេយ៍ សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​វិធី​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ទូរស័ព្ទ​ តាមរយៈ​ការ​សិក្សានិង​ពិសោធន៍​ដាច់ដោយឡែក​ពីគ្នា ដោយ​គ្មាន​អ្នកណា​លួច​ចម្លង​អ្នកណា​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែល​ជាប់ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​បង្កើត​ទូរស័ព្ទ គឺ​ដោយសារ​តែ​ប៊ែល​​ជា​អ្នក​ទទួល​បាន​ប្រកាសនីយបត្រ​តកក្កកម្ម​ពី​អាជ្ញាធរ​អាមេរិក។ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ១៨៧៦ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ពី​អាជ្ញាធរ​​រួចហើយ ទើប​ប៊ែល​​អាច​រកវិធី​ផលិត​ខ្សែ​ទូរស័ព្ទ ដែល​អាច​និយាយ​គ្នា​យល់​បាន រួចហើយ​យក​ទៅ​ដាក់​តាំង​បង្ហាញ​ឲ្យ​សាធារណជន​បាន​ឃើញ និង​សាកល្បង នៅ​ខែ​មិថុនា​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ នៅ​ក្នុង​ពិព័រណ៍​រំឭកខួប​១០០ឆ្នាំ​នៃ​ការ​កកើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ស្នាដៃ​ និង​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ចាប់ផ្តើម​ល្បី​រន្ទឺ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​ប៊ែល​យក​បច្ចេកវិទ្យា​ទូរស័ព្ទ​នេះ​ទៅ​លក់​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​វេសធើន​យូញៀន​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម វេសធើន​យូញៀន​បដិសេធ​មិន​ព្រមទិញ។ ប៊ែល​ក៏​បាន​សម្រេច​​យក​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ដោយ​ខ្លួនឯង ដោយ​បាន​​រួមដៃ​គ្នា​​ជាមួយ​នឹង​អ្នក​វិនិយោគ​ពីរ​នាក់ទៀត គឺ​លោក ហ្កាឌីន័រ ​ហាប់បាដ​ (Gardiner Greene Hubbard) និង​លោក​ ថូម៉ាស់ ស៊ែនឌ័រ (Thomas Sanders) បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ទូរស័ព្ទ​មួយឡើង នៅ​ឆ្នាំ១៨៧៧ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា Bell Telephone Company។ ប៉ុន្មានថ្ងៃ​ក្រោយ​ការ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​នេះ ប៊ែល​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​ ម៉ាប៊ែល ហាប់បាដ (Mabel Hubbard) ដែល​ជា​អតីត​កូនសិស្ស និង​ត្រូវ​​ជា​កូនស្រី​របស់​លោក ហ្កាឌីន័រ ហាប់បាដ។ ហើយ​​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ប៊ែល​បាន​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស គឺ​ការ​បង្កើត​​អូឌីយ៉ូម៉ែត្រ (audiometer/audiomètre) គឺ​ឧបករណ៍​​ដើម្បី​វាស់​​ត្រចៀក​ក្នុងការ​ស្តាប់សំឡេង។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ឈ្មោះ​របស់​ប៊ែល​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ប្រើ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​រង្វាស់​នៃ​ភាពខ្លាំង​ឬ​ខ្សោយ​នៃ​សំឡេង គឺ ដេស៊ីប៊ែល (décibel អក្សរកាត់​ថា dB)។ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ទទួល​មរណភាព​ដោយ​ជំងឺ នៅ​ថ្ងៃទី២ ខែ​សីហា ឆ្នាំ១៩២២ ក្នុងវ័យ ៧៥ឆ្នាំ។ នៅថ្ងៃ​បញ្ចុះសព​របស់លោក​ សេវាកម្ម​ទូរស័ព្ទ​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទាំងមូល ​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្អាក​ដំណើរការ​រយៈពេល ១នាទី ដើម្បី​ជា​ការ​គោរព​វិញ្ញានក្ខន្ធ​ដល់​​​​ អាឡិចសាន់ដ័រ ហ្ក្រាហាំ ប៊ែល ដែល​នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ទសវត្សរ៍​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារឈ្មោះ​ថា​ជា​អ្នក​​បង្កើត​​ទូរស័ព្ទ បន្សល់​ទុក​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''អាល់ប៊ែរ ​អាញ់ស្តាញ់ ​(១៨៧៩-១៩៥៥)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Einstein]] អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ធ្លាប់​ជា​ក្មេង​រៀន​មិន​បាន​លទ្ធផល​ល្អ រហូត​​​ត្រូវ​​សាលា​ដេញចេញ តែ​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​ខាង​រូបវិទ្យា, ជា​សកម្មជន​សន្តិភាព​និយម តែ​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​នាំ​ទៅដល់​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​ជា​អាវុធ​ប្រល័យលោក... នេះ​គឺ​ជា​ប្រវត្តិ​នៃ​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ធំបំផុត​មួយ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​សម័យកាល​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ កើតនៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៧៩ នៅ​ទីក្រុង​អ៊ូម (Ulm) ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ តែ​ធំដឹងក្តី​​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិច។ អនាគត​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បី​មួយ​នេះ កើតមក​មិនមាន​លក្ខណៈពិសេស​អ្វី​ឲ្យ​លើស​ពី​ក្មេង​ដទៃ​ទៀត​នោះទេ គឺ​មានតែ​ផ្ទុយ​ទៅវិញ។ អាញ់ស្តាញ់​ជា​ក្មេង​ដែល​ក្រ​ចេះនិយាយ​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​ឪពុកម្តាយ​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង ហើយ​នាំ​យក​ទៅ​ជួប​គ្រូពេទ្យ។ ទាល់តែ​ដល់​អាយុ​ ៣ ទៅ ៤ឆ្នាំ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ចេះនិយាយ។ នៅវ័យកុមារ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ក្មេងៗស្របាលគ្នា​នៅ​សម័យនោះ ចូលចិត្ត​លេង​ច្បាំងគ្នា អាញ់ស្តាញ់វិញ ចូលចិត្ត​លេង​សង់ផ្ទះ ជាពិសេស សង់ផ្ទះ​ជាច្រើន​ជាន់​ដោយ​ប្រើ​សន្លឹកបៀរ ហើយ​​ចូលចិត្ត​នៅ​តែឯង អង្គុយ​សញ្ជប់សញ្ជឹង និង​ស្រមើស្រមៃ។ នៅ​ក្នុង​ការស្រមើស្រមៃ​នេះ អាញ់​ស្តាញ់​ចូលចិត្ត​គិត​ពី​អ្វីៗ​ដែល​ហួស​ពី​ការ​មើលឃើញ​ដោយ​ភ្នែក, ពី​អ្វីៗ​ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ពន្យល់ ហើយ​ក្រោយមក ទម្លាប់​គិតស្រមើស្រមៃ​នេះ​ក៏ក្លាយ​ទៅ​ជា​វិធីសាស្រ្ត​មួយ ក្នុងការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អាញ់ស្តាញ់។ វិធីសាស្រ្ត​សិក្សា​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ការធ្វើ​ពិសោធន៍​ដោយ​គិត​ក្នុងចិត្ត” (Thought Experiment)។ គ្រឿងលេង​មួយ​ទៀត ដែល​ទាក់ទាញ​អារម្មណ៍​អាញ់ស្តាញ់​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ​​កាល​ពី​ក្មេង គឺ​ត្រីវិស័យ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ជា​អំណោយ​​ពី​ឪពុក តាំង​ពី​ពេល​មាន​អាយុ​ទើប​នឹង​បាន ៤ ទៅ ៥ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ការ​ចម្លែក​ក្នុងចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង នៅពេល​ដែល​មើលឃើញ​ទ្រនិចត្រីវិស័យ​តែងតែ​ចង្អុល​ទៅ​ទិសដៅមួយ​ជាប់ជានិច្ច គឺ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​សាកល្បង​គ្រប់មធ្យោបាយ ដោយ​យក​ត្រីវិស័យ​ទៅដាក់​ពី​កន្លែងមួយ ទៅ​កន្លែងមួយ ទាំង​ដាក់​ផ្កាប់ ឬ​ផ្ងា ឬក៏​ចាប់បង្វិល​យ៉ាងណា ក៏​​​ទ្រនិច​របស់​វា​នៅតែត្រឡប់​មក​រក​កន្លែង​ដើម គឺ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​ឆ្ងល់​ខ្លាំងណាស់ ក៏​សួរ​ទៅ​ឪពុក​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​តែងតែ​ចង្អុល​ទៅ​ទិសតែមួយ​បែបនេះ? ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ពន្យល់​ថា ផែនដី​យើង គឺ​ប្រៀបបាន​នឹង​ដែកឆក់​ដ៏ធំមួយ ដែល​មាន​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក​ទាញ​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​ឲ្យ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ខាងជើង។ អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​មាន​ភាព​អស្ចារ្យ​ក្នុងចិត្ត​​ខ្លាំងឡើង​ថែមទៀត នៅពេលដែល​ដឹង​ថា នៅជុំវិញ​ខ្លួនយើង​មាន​កម្លាំង​ដ៏​ចម្លែក​មួយ ដែល​យើង​មើល​មិនឃើញ តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​អាច​បង្វិល​ទ្រនិច​ត្រីវិស័យ​បាន។ អនុស្សាវរីយ៍​ជាមួយ​នឹង​ត្រីវិស័យ​បាន​បន្ត​ដក់ជាប់​ក្នុង​គំនិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ រហូត​ដល់​វ័យ​ចំណាស់​ក៏​លោក​នៅតែ​ចងចាំ ហើយ​បានសរសេររំឭក​ថា គឺ​ចេញ​ពី​ត្រីវិស័យ​នេះហើយ​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​គំនិត​ដក់​ជាប់មក​រហូត​ថា នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ​អ្វីៗ​ដែល​យើង​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក គឺ​មាន​អ្វីៗ​ជាច្រើន​ទៀត​ដែល​យើង​មើល​មិនឃើញ។ ក្រៅពី​កម្លាំង​ម៉ាញេទិក នៅ​មាន​កម្លាំង​អរូបិយមួយទៀត ដែល​ទាក់ទាញ​អារម្មណ៍​អាញ់ស្តាញ់​តាំងពី​ក្មេងមក​ដែរ គឺ​អគ្គិសនី។ ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ជា​​វិស្វករ ហើយ​រួម​ជាមួយ​នឹង​ឪពុកមា​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ពួកគាត់​បាន​បង្កើត​​ជា​សហគ្រាស​មួយ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​គ្រឿងអគ្គិសនី។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ការ​អស្ចារ្យ​ក្នុង​ចិត្ត​ចំពោះ​ចរន្ត​អគ្គិសនី… វាជា​របស់​ដែល​គេ​មិនអាច​មើល​ឃើញ តែ​មាន​អំណាច​ខ្លាំងអស្ចារ្យ ហើយ​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ក៏​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ចម្ងល់​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ​ទាក់ទង​នឹង​អគ្គិសនី ដោយ​​ចោទជា​​សំណួរ​យ៉ាងច្រើន​ មិនចេះចប់​មិនចេះហើយ ចំពោះ​ឪពុក និង​ឪពុកមា។ តើ​អគ្គិសនី​ធ្វើឡើង​ពី​អ្វី? ​មាន​ល្បឿនលឿន​ប៉ុណ្ណា? តើ​គេ​មាន​វិធី​អាច​មើល​វាឃើញ​ដែរទេ? ។ល។ និង​ ។ល។ អាញ់ស្តាញ់​កើតក្នុង​ត្រកូល​ជ្វីហ្វ តែ​មិនមែន​ជា​អ្នក​គោរពប្រតិបត្តិ​តាម​សាសនា​និង​ទំនៀមទម្លាប់​ជ្វីហ្វ​នោះទេ។ មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​ឪពុកម្តាយ​ចុះឈ្មោះ​ឲ្យ​ចូលរៀន​នៅ​សាលាបឋមសិក្សា​កាតូលិក​ ដោយ​យល់ថា ជា​សាលា​ដែល​មាន​គុណភាព។ ការសិក្សា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​នៅ​ថ្នាក់​បឋមសិក្សា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​រលូន ដោយ​គ្មាន​ចោទជា​បញ្ហា​អ្វីនោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ចាប់ផ្តើម​ប្រែប្រួល នៅ​ពេល​ចូល​ថ្នាក់​អនុវិទ្យាល័យ។ គ្រូរបស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​ចូលចិត្ត​សួរដេញដោល​ច្រើន​ហួសហេតុ ហើយ​ជាពិសេស គឺ​សួរ​ពី​រឿង​ដែល​ហួស​ពី​កម្មវិធី​សិក្សា ឬ​ក្រៅកម្មវិធី​សិក្សា។ ចំណែក​ឯ​អាញ់ស្តាញ់​វិញ ក៏​មិនចូលចិត្ត​​សាលា៖​ មិនចូលចិត្ត​ទាំង​​ការ​តម្រូវ​ឲ្យ​ស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋាន និង​វិន័យតឹងតែង​ដូច​សាលាទាហាន, មិនចូលចិត្ត​ទាំង​បរិយាកាស​ជុំវិញ ដោយសារ​តែ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​គំនិត​ខុសគេ មានចំណាប់អារម្មណ៍ និង​ចំណូលចិត្ត​ខុសគេ ពិបាក​ក្នុងការ​រាប់អានមិត្ត និង​ជាពិសេស គឺ​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត​ការ​បង្រៀន ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​មាន​ការ​អាន និង​​ទន្ទេញចាំមាត់ និង​ទាមទារ​ឲ្យ​សិស្ស​​គោរព​តាម​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​នូវ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​គ្រូ ដោយ​មិន​បើក​ចំហ​ឲ្យ​មាន​ការចោទសួរ ឬ​ជជែកដេញដោល។ បន្តិចម្តងៗ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ការ​សោះល្វើយ​ក្នុងការ​រៀនសូត្រ លើកលែងតែ​មុខវិជ្ជា​មួយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​​ចូលចិត្ត​ជាងគេ គឺ​គណិតវិទ្យា ដោយសារ​តែ​វា​ជា​មុខវិជ្ជាមួយ ដែល​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ត្រិរិះពិចារណា ហើយ​មិនចេះតែ​អាន និង​ទន្ទេញចាំមាត់។ នៅពេល​អាញ់ស្តាញ់​មាន​អាយុ ១៦ឆ្នាំ ដោយសារ​តែ​មុខ​ជំនួញ​របស់​ឪពុក ក្រុមគ្រួសារ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​រើចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅ​រស់​នៅ​អ៊ីតាលី​ ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​មាន​ក្តីស្រមៃ​ចង់​ឲ្យ​កូន​ក្លាយ​ជា​វិស្វករ​ ក៏​បាន​ទុក​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​បន្ត​ការ​រៀនសូត្រ​នៅ​ទីក្រុង​មុយនិច​តែម្នាក់ឯង។ ការបែកពី​ក្រុមគ្រួសារ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភាពកណ្តោចកណ្តែង ហើយរួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​មិនចូលចិត្ត​សាលា​ស្រាប់ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​រៀន​លែងចូល ហើយ​ជារឿយៗ តែងតែ​​រង​ទណ្ឌកម្ម ដោយ​ការ​ធ្វើ​ល្មើស​នឹង​វិន័យសាលា។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ផ្នត់គំនិត​មួយ​ថា ការ​ស្តាប់​តែ​តាម​បញ្ជាគ្រូ ឬ​គោរព​តាមតែ​​វិន័យ​ដោយមិនគិតពិចារណា វា​គឺ​ជា​សត្រូវ​ដ៏ធំបំផុត​​នៃ​ការស្វែងរក​សេចក្តីពិត។​​ នៅទីបំផុត អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ត្រូវគេ​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​សាលា​ឈប់​ឲ្យ​រៀន​តទៅទៀត។ ការបណ្តេញចេញ​ពី​សាលា បើទោះបីជាសាលា​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​មិនចូលចិត្ត តែ​វា​ជា​បទពិសោធន៍​ដ៏ជូរចត់​មួយ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​ខឹង​នឹង​គ្រូ ព្រមទាំង​​មានភាព​អាម៉ាស់ និង​ខកចិត្ត​ចំពោះ​ខ្លួនឯង ដែល​ទទួលបរាជ័យ​​នៅ​សាលា។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​សប្បាយចិត្ត​ដែរ... សប្បាយចិត្តនឹង​​បាន​ទៅ​រស់នៅ​ជួបជុំ​គ្រួសារ​នៅ​អ៊ីតាលី៕ '''អាញ់ស្តាញ់៖ ​បរាជ័យ​នៅក្នុង​ជីវិត''' នៅចុងឆ្នាំ១៨៩៤ អាញ់ស្តាញ់ ដែល​រៀន​មិន​ចប់​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ​ផងនោះ​​ ​បាន​ចាកចេញ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ​ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​រស់នៅ​ជួបជុំ​ជាមួយគ្រួសារ នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី។ ទៅដល់​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ផង អាញ់ស្តាញ់​បាន​ដាក់ចិត្ត​ស្រឡាញ់​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​ ដែល​ជា​ប្រទេស​មិនប្រកាន់​ទំនៀមទម្លាប់ និង​វិន័យតឹងរ៉ឹង​ដូចអាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ប្រជាជន​អ៊ីតាលី​ក៏​​មាន​ភាពរាក់ទាក់ និង​ចិត្តគំនិត​បើក​ចំហ ដែល​ត្រូវនឹង​ផ្នត់គំនិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់។ នៅ​ក្នុងដែនដី​ដែល​ជា​ប្រភព​អ្នក​ប្រាជ្ញ​សម័យកាល​ La Renaissance នេះ អាញ់ស្តាញ់​រស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​មួយ​ពោរពេញ​​ដោយ​ភាពរីករាយ... រីករាយ​នឹង​ការ​ទស្សនា​ការ​​​ប្រគុំតន្រ្តី​បុរាណ, រីករាយ​នឹង​ការ​ទស្សនា​សារៈមន្ទីរ និង​ជាពិសេស រីករាយ​នឹង​ការ​មាន​ពេលវេលា​​គិតពិចារណា និង​អានសៀវភៅ​ទៅ​តាម​ចិត្តចង់។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​ទៅនឹង​ការ​សិក្សា​ឈ្វេងយល់ ពី​ប្រវត្តិ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​មុនៗ ជាពិសេស អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​ទទួលរង​នូវការ​រិះគន់ ឬ​ការ​ដាក់ទោស ដោយ​សារ​តែ​ប្រកាន់​​គំនិត​ផ្ទុយ​ពី​ជំនឿ និង​ទំនៀមទម្លាប់ចាស់ រួមមាន​ដូចជា តារាវិទូ​ប៉ូឡូញ នីកូឡា កូពែរនិក និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី កាលីលេ ជាដើម។ សម្រាប់​មនុស្ស​ដូចជា​អាញ់ស្តាញ់ ដែល​ចូលចិត្ត​មាន​សិទ្ធិសេរីភាព​ពេញលេញ​ក្នុង​ការ​គិតពិចារណា អានសៀវភៅ និង​សិក្សាឈ្វេងយល់​ទៅលើ​ប្រធានបទ​តាម​តែខ្លួន​ចង់ ដោយ​មិន​បារម្ភ​ពី​ការ​គោរពវិន័យសាលា និង​ការបង្រៀន​របស់​គ្រូ គ្មាន​អ្វី​ដែល​សប្បាយ​ជាង​ជីវិត “អ្នកប្រាជ្ញ​ក្រៅសាលា" ដូចជា​​នៅ​អ៊ីតាលី​នេះ​ទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជីវិត​សប្បាយរីករាយ​នេះ​មិនស្ថិតស្ថេរ​នៅ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ កិច្ចការ​រកស៊ី​របស់​ឪពុក​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ហើយ​ជីវភាព​គ្រួសារ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ខ្វាយខ្វល់​ពី​ដំណើរជីវិត​ទៅថ្ងៃ​អនាគត។ អាញ់ស្តាញ់​ដឹងច្បាស់​ថា លោក​មិន​អាច​បន្ត​រស់នៅ​ដោយពឹងលើ​ឪពុកម្តាយ​បែបនេះ​តទៅទៀត​បានទេ ហើយ​ការរស់នៅ​តាមរបៀប​របស់​លោក នៅ​អ៊ីតាលី​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​វា​ជា​ដំណើរជីវិត​ដ៏រីករាយមួយ ហើយ​លោក​ក៏​អាច​កើនចំណេះដឹង​ច្រើន​ជាងកាល​ពី​រៀន​នៅសាលា​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិន​អាច​ផ្តល់​ឱកាស ក្នុងការ​ស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ ដើម្បី​បាន​លុយ​មក​ចិញ្ចឹមជីវិត​បាន​នោះដែរ។ ក្រោយ​ពី​បាន​គិតពិចារណា​យ៉ាង​ល្អិតល្អន់ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​កំណត់​ក្នុងចិត្ត​ថា​នឹង​ចាប់យក​អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីអាច​ធ្វើជា​សាស្រ្តាចារ្យបាន លោក​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​​ត្រឡប់​ទៅ​ចូលរៀន​នៅ​សាលាវិញ។ អាញ់ស្តាញ់​ចូលចិត្ត​សាលា​នៅ​អ៊ីតាលី តែ​លោក​មាន​ចំណោទខាងភាសា។ ដូច្នេះហើយ​ទើប​លោក​សម្រេច​ចិត្ត​ទៅ​​​រៀន​ ​នៅ​ស្វ៊ីស ដែល​ជាសាលា​​មាន​ផ្នត់គំនិត​សេរីនិយម​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​អ៊ីតាលី តែ​ល្អ​ត្រង់​និយាយ​ភាសាអាល្លឺម៉ង់។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សន្យា​ជាមួយ​ឪពុកម្តាយ​ថា​នឹង​ខិតខំរៀន​ដោយ​ខ្លួនឯង​នៅផ្ទះ ដើម្បី​ប្រឡង​ចូល​រៀន​នៅ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ក្រុងហ្ស៊ូរិច ដែល​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ខាង​ផ្នែក​វិស្វកម្ម និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទូទៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប៉ុនប៉ង​​ប្រឡងចូល​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយ​នៅ​ក្នុង​ការ​ប្រឡង នៅឆ្នាំ១៨៩៥ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ពិន្ទុ​ល្អ​តែ​ខាង​គណិតវិទ្យា និងរូបវិទ្យា ចំណែក​ឯ​មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត​ធ្លាក់ទាំងអស់។ អគារ​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ហ្ស៊ូរិច (ស្វីស) ដែល​អាញ់ស្តាញ់​រៀន​បាន​សញ្ញាបត្រ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​រូបវិទ្យា នៅឆ្នាំ១៩០០ ទោះជាយ៉ាងណា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិនសុខចិត្ត​បោះបង់​ការ​ព្យាយាម​​តែ​ត្រឹមនោះដែរ ដោយ​បាន​ទៅ​រៀនត្រៀម​មួយឆ្នាំ មុននឹង​ត្រឡប់​មក​ប្រឡង​ម្តងទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៨៩៦ ហើយ​​បាន​ជាប់​​ចូលរៀន​សាលា​ប៉ូលីតិចនិច​ហ្ស៊ូរិច​។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​ចោល​​​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ ដែល​ជា​សញ្ជាតិកំណើត ហើយ​ដាក់ពាក្យ​​សុំសញ្ជាតិ​ស្វ៊ីស។ សញ្ជាតិ​ស្វ៊ីស ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ទទួល​បាន នៅ​ឆ្នាំ១៩០១ ក្រោយ​ពី​​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​សកលវិទ្យាល័យ។ នៅសាលា​ប៉ូលីតិចនិក​ក្រុងហ្ស៊ូរិច អាញ់ស្តាញ់​បានបង្កើត​នូវ​ទំនាក់ទំនង​ជិតស្និទ្ធ​ជាមួយ​មិត្តរួមថ្នាក់​ម្នាក់​មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ស៊ែរប៊ី គឺ មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ដែល​ជា​សិស្សស្រីតែម្នាក់​គត់​នៅ​ក្នុងថ្នាក់ តែ​ជា​សិស្ស​ដ៏​ពូកែ​ម្នាក់។ អាញ់ស្តាញ់ និង​ មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ចំណាយពេល​ច្រើន​រៀន​ជាមួយគ្នា ជជែកដេញដោលគ្នា​ពី​រូបវិទ្យា ហើយ​បន្តិចម្តងៗ ភាពជិតស្និទ្ធិ​​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ក្នុងការ​សិក្សា​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ផ្ទាល់ខ្លួន។ អ្នក​ទាំងពីរ​​​ចាប់ចិត្ត​ស្រឡាញ់គ្នា ហើយ​សន្យា​ថា​នឹង​រៀបការ​នឹងគ្នា នៅ​ក្រោយ​ពេល​បញ្ចប់​ការសិក្សា។ នៅ​ឆ្នាំ១៩០០ ក្នុងវ័យ ២១ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រឡង​ជាប់ ទទួល​សញ្ញាបត្រ​ជា​សាស្រ្តចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា។ នេះ​គួរតែ​ជា​ការ​បើក​ទំព័រ​ជីវិត​ដ៏​មាន​សុភមង្គល​មួយ​សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​មាន​​គូស្នេហ៍, ​មាន​សញ្ញាបត្រ​ក្នុងដៃ, ​អាច​ចាប់អាជីព​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ទៅតាម​ក្តីស្រមៃ និង​អាច​រៀបការ​សាងគ្រួសារ​ជាមួយ​គូស្នេហ៍... ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​មិនបាន​​ដំណើរការ​ទៅ​តាម​ក្តីបំណង​ទាំងអស់​នេះ​ទេ។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជិត២ឆ្នាំ​​ចាប់តាំង​ពី​បញ្ច​ប់​ការ​សិក្សា​ អាញ់ស្តាញ់​ដាក់ពាក្យ​សុំ​បង្រៀន​​នៅ​គ្រប់កន្លែង ក៏ប៉ុន្តែ គ្មាន​សាលាណាមួយ​ទទួល​ឲ្យ​អាញ់​ស្តាញ់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​ដើរទាត់ខ្យល់ ហើយក្រុមគ្រួសារ​ដែល​កំពុងឆ្លងកាត់​បញ្ហា​ក្នុង​ការ​រកស៊ី​ផងនោះ​ក៏​មិន​​អាច​ផ្ញើ​លុយកាក់​មកជួយ​បាន។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​ងថង មាន​​​ផង កុំថាឡើយ​ដល់​មាន​លុយ​ទៅ​រៀបការ​ និង​ចិញ្ចឹម​គ្រួសារ។ អាញ់ស្តាញ់​ចាប់ផ្តើម​អស់សង្ឃឹម​ក្នុងជីវិត ហើយ​នៅ​ក្នុង​សំបុត្រ​ខ្លះ​ដែល​ផ្ញើ​ទៅ​ក្រុម​គ្រួសារ​​ដែល​នៅ​អ៊ីតាលី អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​សរសេរ​ថា លោក​មិនគួរ​នឹង​ចាប់កំណើត​នៅលើ​លោក​នេះទេ ពីព្រោះ​ថា ជីវិត​របស់​លោក​គឺ​គ្មាន​ន័យ​អ្វី​ទាំងអស់។ ទុក្ខជាន់លើទុក្ខ! នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុងតែ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​ភាពអត់ការងារ​ធ្វើ និង​ជីវភាព​តោកយ៉ាក ឪពុក​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​ស្រាប់​តែ​ទទួល​មរណភាព ដោយ​ជំងឺ​គាំងបេះដូង ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្សែជីវិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​ត្រូវ​កណ្តោចកណ្តែង​ថែម​មួយ​ជាន់ទៀត។ ប្រឈមមុខ​នឹង​ជីវភាព​តោកយ៉ាក​ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​​​​បោះបង់​ក្តីបំណង​ចង់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ការងារ​​​ជា​ជំនួយការ​បច្ចេកទេស នៅឯ​​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ (Swiss Patent Office) ដែល​​ជា​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ​ស្វីស ទទួល​បន្ទុក​​ត្រួតពិនិត្យ​ និង​ចុះបញ្ជី​ការពារ​សិទ្ធិ​លើ​រូបមន្តវិទ្យាសាស្រ្ត ឬ​ការ​ច្នៃប្រឌិត​ថ្មីៗ​ណាមួយ ទៅតាម​ការ​ស្នើសុំ​របស់​ម្ចាស់ស្នាដៃ។ វាមិនមែន​ជាអាជីព​ក្នុងក្តីស្រមៃ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នោះទេ តែ​ទោះជាយ៉ាងណា​វា​ក៏​ជា​ការងារ ដែល​អាច​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុង​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព និង​អាច​​ចិញ្ចឹម​គ្រួសារ​បាន។ ក្រោយ​ពី​បាន​ការងារ​ធ្វើ អាញ់ស្តាញ់​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​មីឡេវ៉ា ម៉ារីច នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៣ ជាមួយ​នឹង​ចំណងដៃ​​​កូនប្រុសទីមួយ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៤ មុននឹង​កើតបាន​កូនប្រុស​ទីពីរ ៦ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត៕ '''អាញ់ស្តាញ់៖ ​ប្រែក្លាយ​បរាជ័យ​ឲ្យ​ទៅ​ជា​ឱកាស​''' នៅឆ្នាំ១៩០២ ​ក្រោយ​ពី​បញ្ចប់ការ​សិក្សា​ពី​សកលវិទ្យាល័យ តែ​មិន​អាច​រកការងារ​ធ្វើ​បាន អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​បោះបង់​ក្តីបំណង​ចង់ក្លាយ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ការងារ​ជា​អ្នក​ជំនួយ​ការ​បច្ចេកទេសតូចតាចមួយ​ នៅ​ក្នុង​ស្ថាប័នរដ្ឋស្វីស គឺ​​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម (Swiss Patent Office)។ នៅ​ទីនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភារកិច្ច​ត្រួតពិនិត្យ​ពាក្យសុំ​ចុះបញ្ជី ការពារសិទ្ធិ​លើ​ការ​រកឃើញ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត, រូបមន្ត ឬ​ការច្នៃប្រឌិត​ថ្មីៗ​ ហើយ​តាមពិត ការងារ​នេះ​​ក៏ទាមទារ​នូវចំណេះដឹង​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ វា​គឺ​ជា​ការងារ​ដ៏​ងាយស្រួល​បំផុត។ ការងារ​ដែល​តាមធម្មតាគេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ពេញមួយថ្ងៃ អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើ​ចប់សព្វគ្រប់ក្នុងរយៈពេល​ត្រឹមតែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង ហើយ​ពេល​ទំនេរ​សល់​ពីនោះ អាញ់ស្តាញ់​យក​ទៅ​​ចំណាយ​លើ​អ្វី ដែល​លោក​តែងតែ​ចូលចិត្ត​ធ្វើ​តាំង​ពីដើមរៀងមក គឺ​ស្រមើស្រមៃ ត្រិះរិះ​ពិចារណា​លើ​​បាតុភូតវិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅទីបំផុត​ទៅ ការងារ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រតក្កកម្ម ដែល​ជា​ការងារ​អាញ់ស្តាញ់​ជ្រើសរើស​យក​ទាំង​ទើសទាល់​ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ជម្រើស បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅជា​ការងារ​ដែល​ផ្តល់​នូវ​ឱកាស​ដ៏វិសេសវិសាលបំផុត សម្រាប់​ការសិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាងផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា សម្រាប់​​ដំណើរ​​វិវឌ្ឍដ៏​សំខាន់​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម្រាប់​មនុស្សជាតិ​ជាទូទៅ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ធ្វើការ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏អស្ចារ្យ​ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិនៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត ជាពិសេស នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​នូវការ​យល់ឃើញ​របស់​មនុស្សជាតិ​ចំពោះ​ទៅលើ​ចក្រវាល។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល ៦ឆ្នាំ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើការ​នៅ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម (១៩០២-១៩០៨) ឆ្នាំ១៩០៥​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ដ៏អស្ចារ្យបំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​ ​របស់អាញ់ស្តាញ និង​សម្រាប់​វិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សរសេរ និង​ចុះផ្សាយ​នូវ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​មួយ ដែល​ត្រូវបាន​សកលវិទ្យាល័យ​ហ្ស៊ូរិច​ទទួលស្គាល់ជា​សារណា​បញ្ចប់​​សញ្ញាបត្រ​បណ្ឌិតខាង​រូបវិទ្យា។ បន្ថែម​ពីលើ​នេះ​ទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់​ចំនួន ៤ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុងឆ្នាំតែមួយនោះ គឺ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ធាតុផ្សំ​នៃ​ពន្លឺ, ទ្រឹស្តីស្តីពី​អាតូម, ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ម៉ាស់ និង​ថាមពល ដែល​បង្កើត​បាន​ជា​រូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញ​បំផុត​​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ E=MC² និង​ទ្រឹស្តី​កាន់តែ​សំខាន់​មួយ​ទៀត គឺ​ Special Relativity។ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បង្កើត​បាន​នូវ​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏សំខាន់​ៗ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ១៩០៥ អាញ់ស្តាញ់​មាន​វ័យ​ទើប​នឹងបាន ២៦ឆ្នាំ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អ្វីនោះដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​បុគ្គលិក​តូចតាច​ម្នាក់ នៅ​ក្នុង​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ចុះផ្សាយ កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ល្បី​រន្ទឺ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០៩ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​​ហ្ស៊ូរិច​តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​ខាង​រូបវិទ្យា។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ដែល​តែងតែ​មាន​ក្តីប្រាថ្នា​ចង់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​តាំង​ពី​យូរណាស់​មកហើយ​នោះ នេះ​គឺ​ជា​សុបិន្ត​ ក្លាយ​ជា​ការពិត។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ ឆ្នាំ១៩១៣ សកលវិទ្យាល័យ​មួយទៀត​បាន​ហៅ​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើការ ដោយ​ផ្តល់​ប្រាក់​ខែ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប បើធៀប​នឹង​ការងារ​ចាស់ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ការងារ​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ថ្មី​នេះ នឹង​ផ្តល់​ពេលវេលា​ច្រើន​ដល់​អាញ់ស្តាញ់ សម្រាប់​ត្រិះរិះ​ពិចារណា និង​សិក្សា​ទៅលើ​បញ្ហា​វិទ្យាសាស្រ្ត​តាមតែ​ចិត្តចង់។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​សន្យា​ផ្តល់​មុខតំណែង​ជា​នាយកវិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​រូបវិទ្យា​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ចោទ​ធំបំផុត គឺ​នៅត្រង់​ថា សកលវិទ្យាល័យ និង​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​នេះ គឺ​នៅ​ឯ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ភរិយា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនចង់​ចាកចេញ​ពី​ស្វីស ទៅរស់នៅ​ប៊ែរឡាំង។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ជម្រើស​ រវាង​​ម្ខាង​គ្រួសារ និង​ម្ខាងទៀត​​ការងារ​ដែល​ខ្លួន​ស្រឡាញ់។ អាញ់ស្តាញ់​ជ្រើសរើស​យក​ការងារ ហើយ​ទទួល​យក​តំណែង​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​នាយក​វិទ្យាស្ថាន​ស្រាវជ្រាវ​រូបវិទ្យា​​នៅ​ប៊ែរឡាំង។ ពីដំបូង មីឡេវ៉ា ម៉ារីច បាន​សុខចិត្ត​ទៅតាម​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​បានតែ​ប៉ុន្មានខែ មីឡេវ៉ា ក៏​បាន​នាំកូនប្រុស​ទាំងពីរ​ត្រឡប់​មក​ស្វីសវិញ ដោយ​ទុក​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​តែឯង។ មូលហេតុ មិនមែន​មិនត្រឹមតែ​ថា ​មីឡេវ៉ា មិនចង់​រស់​នៅ​ប៊ែរឡាំងនោះទេ តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​អាញ់ស្តាញ់​មាន​ទំនាក់ទំនងស្នេហា​ជាមួយ​ស្រីថ្មី ដែល​ត្រូវ​ជា​បងជីដូនមួយ ឈ្មោះ​ថា អ៊ែលសា។ នៅឆ្នាំ១៩១៩ ក្រោយ​ពី​រស់នៅ​បែកគ្នា​អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ អាញ់ស្តាញ់ និង​មីឡេវ៉ា ម៉ារីច ក៏​បាន​លែងលះ​គ្នា​ជាផ្លូវការ ហើយប្រមាណ​ជា ៣ខែ​ក្រោយមក ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​រៀបការ​ជាមួយ​នឹង​អ៊ែលសា។ តាមការពិត មុននឹង​ឈាន​ដល់​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​លែងលះ​គ្នា​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះ​ខសន្យា​ជាមួយ​មីឡេវ៉ា​​ថា ប្រសិនបើ​មីឡេវ៉ា​ព្រមព្រៀង​ចុះហត្ថលេខា​លែងលះ​ នៅថ្ងៃណាមួយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល លុយ​​ទាំងអស់​ដែល​បាន​ពី​រង្វាន់​ណូបែល​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​មីឡេវ៉ា និង​កូនប្រុស​ទាំងពីរ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​ភាពប្រាកដ​ក្នុងចិត្ត​ថា តាមរយៈ​ទ្រឹស្តី​ដែល​លោក​បាន​រកឃើញ​ លោក​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ទទួល​ពានរង្វាន់ណូបែល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីមួយឆ្នាំ​ទៅមួយឆ្នាំ ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​របស់​លោក ស្តីពី​ Genral Relativity នៅតែ​ជា​បញ្ហា​ចម្រូងចម្រាស ហើយ​បេក្ខភាព​របស់​លោក​​ក៏​ត្រូវ​បាន​គណៈកម្មាធិការ​ណូបែល​ច្រានចោល​ម្តងជាពីរដង​រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ឆ្នាំ១៩២២ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​រង្វាន់ណូបែល​ខាង​​​រូបវិទ្យា។ ​តាមការពិតទៅ រង្វាន់ណូបែល​នេះ​ក៏​មិនមែនបាន​មក​​ដោយសារ​តែ​​ទ្រឹស្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ​ស្តីពី Genral Relativity នោះដែរ តែ​បាន​មក​ដោយ​សារ​តែ​ទ្រឹស្តី​ស្តីពី​ធាតុផ្សំ​នៃ​ពន្លឺ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ និង​ចុះផ្សាយ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩០៥ នៅពេល​ដែល​លោក​កំពុង​ធ្វើការ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នៅ​ឯ​ប្រទេស​ស្វីស​នៅឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណា រង្វាន់ណូបែល​នេះ គឺ​ជា​ការផ្តល់​នូវ​កិត្តិយស និង​ការទទួលស្គាល់​ចំពោះ​សមត្ថភាព​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​របស់​​អាញ់ស្តាញ់ ហើយ​​​​លុយ​ទាំងអស់​ដែល​បាន​ពី​រង្វាន់ណូបែល​នេះ​ត្រូវ​បាន​អាញ់ស្តាញ់​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​មីឡេវ៉ា និង​កូនប្រុស ស្រប​ទៅ​តាម​ការសន្យា ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​លែងលះ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ នេះ​មិនមែន​មាន​ន័យ​​ត្រឹមតែ​ជា​ការ​បំពេញ​​​តាម​កិច្ចសន្យាដែល​បាន​ចុះតែ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ជាងនេះ​ទៅទៀត ការប្រគល់​លុយ​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ទៅផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​អតីត​ភរិយា ព្រមទាំង​បម្រុងទុក​សម្រាប់​អនាគត​កូនប្រុស​ទាំងពីរ​​បែបនេះ ក៏​​បាន​ជួយ​បន្ធូរបន្ថយ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ ​​នូវ​ពិរុទ្ធភាពនៃ​ការ​បោះបង់​ចោល​ប្រពន្ធកូន៕ '''អាញ់ស្តាញ់​និង​ទ្រឹស្តី ​Special ​Relativity''' “Special Relativity” គឺ​ជា​ទ្រឹស្តី​មួយ ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ទាំង ៤ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេល​ដែលលោក​នៅ​ជា​បុគ្គលិក​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​នៅឡើយ។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី Relativity គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ គ្មាន​អ្វី​ដែល​មាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​នោះទេ ឬ​អាច​និយាយ​បាន​ម្យ៉ាងទៀត​ថា គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​​កំណត់​យ៉ាងដាច់ខាត​ថា វត្ថុណាមួយ​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ឬ​វត្ថុណាមួយ​មាន​ចលនា​នោះទេ។ វត្ថុមួយ​ស្ថិត​នៅនឹងថ្កល់ ឬ​មាន​ចលនា ហើយ​មានចលនា​ក្នុងល្បឿន​ប៉ុណ្ណា គឺ​អាស្រ័យ​នៅលើ​ថា​តើ​គេមើល​ពី​ចំណុចណា ហើយ​​ធៀបទៅនឹង​អ្វី? នៅ​ក្នុងខណៈ​ដែល​លោក​អ្ន​កកំពុង​ស្តាប់ការ​រៀបរាប់​របស់​ខ្ញុំ​នេះ អ្ន​កដែល​អង្គុយ​ស្តាប់​មួយ​កន្លែង​​នៅ​ក្នុងផ្ទះ​ ប្រាកដ​ជា​នឹង​គិត​ថា ខ្លួន​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​គ្មាន​ចលនា។ គ្មានចលនា​បើធៀប​នឹងផ្ទះ និង​ផ្ទៃដី។ ក៏ប៉ុន្តែ មើលពីទីអវកាសវិញ លោក​អ្នក​មិនមែន​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​ស្ងៀម​គ្មាន​ចលនា​នោះទេ។ ទាំងលោកអ្នក ទាំងផ្ទះ និង​ទាំងផ្ទៃដី កំពុងតែ​មាន​ចលនា ​ទៅតាម​ចលនាវិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង​នៃ​ភពផែនដី ក្នុងល្បឿនរហូតដល់​ទៅ ១៦៧០គ.ម ក្នុងមួយម៉ោង។ បើធៀប​នឹង​ព្រះអាទិត្យ លោក​អ្ន​កកំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងល្បឿន ១១ម៉ឺនគ.ម. ក្នុងមួយ​ម៉ោង ទៅតាម​ចលនារបស់​ភពផែនដី ដែល​វិលជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ទាំង​ព្រះអាទិត្យ ទាំង​ភពផែនដី និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ទាំងមូល កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលជុំវិញ​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ (Milky Way) ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ៧២ម៉ឺន​គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ តាមការពិត យើង​​មិន​ចាំបាច់​គិតទៅដល់​ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៃ​ចលនា​របស់​ភពផែនដី និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​ ក៏​​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​ ​ពី​ទ្រឹស្តី Relativity នេះ​ដែរ គឺ​អាច​មើលឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិតរស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ។ អ្នកខ្លះ​ប្រហែល​ជា​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​បទពិសោធន៍​ជិះ​លើ​កប៉ាល់មួយ​ ហើយ​មាន​កប៉ាល់​មួយ​ទៀត​នៅក្បែរគ្នា។ នៅពេលមួយ យើង​មើល​ឃើញ​កប៉ាល់ដែល​នៅ​ក្បែរនោះ មាន​ចលនា​ថយ​ក្រោយ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិន​បើ​យើង​​មិន​ក្រឡេកភ្នែក​ទៅមើល​កំពង់ផែ ឬ​ច្រាំងទន្លេ​ទេនោះ យើង​មិន​អាច​ដឹង​ដោយ​ប្រាកដ​បានទេ​ថា តើ​កប៉ាល់​ដែល​នៅ​ក្បែរយើង​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ហើយ​កប៉ាល់​របស់​យើង​បើក​ទៅមុខ ឬ​ក៏ប៉ាល់​របស់​យើង​ស្ថិត​នៅនឹង​ថ្កល់ ហើយ​កប៉ាល់​ដែល​នៅក្បែរ​បើក​ថយក្រោយ? តាមការពិត យោងតាម​ទ្រឹស្តី Relativity ប្រសិន​បើ​កប៉ាល់​ទាំងពីរ​ស្ថិត​នៅ​កណ្តាល​លំហ​អវកាស ដោយ​គ្មាន​​ច្រាំងទន្លេ គ្មាន​ភព គ្មាន​ផ្កាយ គ្មាន​អ្វីសោះ​ជា​ចំណុចធៀបទេនោះ គ្មាន​អ្នកណា​ម្នាក់​អាច​កំណត់​បានទេ​ថា តើ​កប៉ាល់​មួយ​ណា​នៅស្ងៀម ហើយ​កប៉ាល់​មួយ​ណា​មាន​ចលនា។ គោលការណ៍ Relativity តាមការពិត​មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ទ្រឹស្តី​របស់​កាលីលេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩០៥ នៅពេល​​​សិក្សា​ទៅលើ​​ទ្រឹស្តី​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ ដែល​ដោះស្រាយ​មិនចេញ គឺ​ភាពផ្ទុយគ្នា រវាង​គោលការណ៍​ Relativity និង​​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ។ យោងតាមគោលការណ៍​ Relativity ​មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះលើ​រថភ្លើង ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុងល្បឿន ៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ហើយ​ចោល​កូនបាល់​ ក្នុងល្បឿន​​ ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង ក្នុងទិសដៅស្រប​នឹង​រថភ្លើង។ សម្រាប់​អ្នក​ចោល​កូនបាល់ ដែល​ស្ថិត​នៅលើ​រថភ្លើង កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន ១០០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ដែល​ឈរស្ងៀម​លើដី កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ១៥០គ.ម. ក្នុងមួយម៉ោង​ឯណោះ ពីព្រោះ​ថា តាំងពីពេល​មិន​ទាន់​ចោល កូនបាល់​នេះ​មាន​ចលនា​ក្នុងល្បឿន​រហូតដល់​ទៅ ៥០គ.ម​ក្នុងមួយម៉ោង​​រួចទៅហើយ គឺ​ល្បឿន​រថភ្លើង។ សរុបមកវិញ កូនបាល់​តែមួយ ក្នុងចលនា​តែមួយ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ល្បឿន​ខុសគ្នា អាស្រ័យ​ទៅលើ​ថា តើ​គេ​មើល​ពី​ក្នុង​​រថភ្លើង ឬ​មើល​ពី​ក្រៅរថភ្លើង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​យក​ករណីនេះ ទៅ​អនុវត្ត​​ចំពោះ​ពន្លឺ ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ​បាន​កើតឡើង ពីព្រោះ​ថា បើ​តាម​អ្វី​ដែល​គេ​ដឹង​មក​ទល់​នឹងពេលនោះ ជាពិសេស យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ James Clerk Maxwell ពន្លឺ​​មាន​ល្បឿន​ថេរ​ជាប់ជានិច្ច បើទោះបីជា​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​ណាក៏ដោយ។ និយាយ​ឲ្យ​ងាយយល់ ប្រសិនបើ​គេ​ចាំងពន្លឺ​ចេញ​ពី​លើ​រថភ្លើង បើទោះបីជា​រថភ្លើង​នោះ​មាន​ល្បឿន​លឿន​ប៉ុណ្ណា​ក៏ដោយ ពន្លឺ​នេះ​​មាន​ល្បឿន​​ថេរ គឺ​ប្រមាណ​ជា ៣០ម៉ឺនគីឡូម៉ែត្រ​ក្នុងមួយ​វិនាទី​ ទាំង​សម្រាប់​អ្នក​ដែល​​នៅ​ក្នុង​រថភ្លើង និង​ទាំងសម្រាប់​អ្នក​មើល​ពីក្រៅ​រថភ្លើង។ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​វិញ ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយ បើទោះបីជា​ផ្កាយនោះ​មាន​ចលនា​​​សម្តៅ​មក​ភពផែនដី ឬ​ចេញឆ្ងាយពីភពផែនដី​របស់​យើង ក្នុងល្បឿន​រាប់សិបម៉ឺន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​មួយម៉ោង​​ក៏ដោយ ក៏ពន្លឺ​នេះ​នៅតែ​មាន​ល្បឿន​​ថេរជាប់ជានិច្ច។ ទ្រឹស្តី​នៃ​ពន្លឺ​​នេះ​​ផ្ទុយទាំងស្រុង​ពី​គោលការណ៍ Relativity ហើយសម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​ត្រូវតែ​មាន​តម្លៃ​ជា​សកល ដោយ​មាន​អាច​មាន​ទ្រឹស្តីប្រឆាំងគ្នា​បែបនេះ​បាន​ទេ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ព្យាយាម​រក​គ្រប់វិធីសាស្រ្ត ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​ដ៏ធំមួយ​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ខំប្រឹងយ៉ាងណា​ក៏​នៅតែ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ ហើយ​ជម្រើស​តែមួយគត់​ គឺ​ត្រូវ​បោះបង់​ចោល​ទ្រឹស្តីណាមួយ ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តី​ទាំងពីរ។ នៅថ្ងៃ​មួយ ក្នុងឆ្នាំ១៩០៥ នៅ​ពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ទាល់​តម្រិះ ហើយ​ហៀបតែ​នឹង​បោះបង់​ចោល​ការសិក្សា​លើ​ទ្រឹស្តី Relativity ទៅហើយ​នោះ ស្រាប់តែ​ដំណោះស្រាយ​លើ​​បញ្ហា​ចាក់ស្រែះ​ក្នុង​ខួរក្បាល​អាញ់ស្តាញ់​មួយរយៈកាល​មកហើយ​នោះ​ក៏​ចាប់លេចពន្លកឡើង ហើយ​ដំណោះស្រាយ​នេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​ការ​ជជែក​គ្នា​ជាមួយ​នឹង​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតដិត​ម្នាក់ ឈ្មោះ​ថា មីកេឡេ បេសូ (Michele Besso) ដែល​​​​ធ្វើការ​ជាមួយ​អាញ់ស្តាញ់ នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះ​បញ្ជីវិញ្ញាបនត្រតក្កកម្ម។ ប្រធានបទ​នៃ​ការ​ជជែក​គ្នា ដែល​នាំ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​អាច​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​លើ​ទ្រឹស្តី Special Relativity នេះ គឺ​ទាក់ទង​នឹង​សញ្ញាណ​នៃ​​ “ពេល”។ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​រៀងមក ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា​របស់​ញូតុន គេ​បាន​កំណត់​ថា លំហ និង​ពេល គឺ​មាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​ជា​សកល បើទោះបីជា​នៅ​ទីកន្លែងណា​ក៏ដោយ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបណា​ក៏ដោយ។ អាញ់ស្តាញ់​វិញ មាន​គំនិត​ដ៏ថ្មីស្រឡាងមួយ ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​នៃ​រូបវិទ្យា​សម័យ​ទំនើប គឺ​ពេល​មិនមាន​តម្លៃ​ដាច់ខាត​ដូច​អ្វី​ដែល​គេធ្លាប់​គិតពីមុន​មក​នោះទេ។ ពេល ក៏ដូចជា លំហ​ដែរ សុទ្ធតែ​មាន​តម្លៃ​ធៀប (Relative) ពោលគឺ វា​អាច​ប្រែប្រួល អាស្រ័យ​ទៅលើ​ចលនា។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ រវាង​អ្នក​នៅស្ងៀម និង​អ្នក​ដែល​មាន​ចលនា ពេល និង​លំហ​មិនមាន​តម្លៃ​ដូចគ្នា​នោះទេ។ បើ​ចលនា​មាន​ល្បឿន​កាន់តែ​លឿន​ ពេល​ដើរកាន់តែ​យឺត ហើ​យលំហ​ក៏​កាន់តែ​រួមតូច។ ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត អាញ់ស្តាញ់​បាន​កំណត់​ថា លំហ និង​ពេល មិនមែន​ជា​សញ្ញាណ​ពីរ​ដាច់ពី​គ្នា​នោះទេ តែ​ជា​ធាតុតែមួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “លំហពេល” (Spacetime)។ ចេញ​ពី​សម្មតិកម្ម​នេះ​ហើយ​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​អាច​យក​គោលការណ៍​ Relativity និង​គោលការណ៍​ទាក់ទង​នឹង​ភាព​ថេរ​នៃ​ល្បឿន​ពន្លឺ យក​មក​ច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា បង្កើត​ទៅជា​ទ្រឹស្តី Special Relativity ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តី​នេះ​អនុវត្ត​បានតែ​ក្នុង​ករណី​ពិសេស​មួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ក្នុងករណី​ដែល​ចលនា​មាន​ល្បឿន​ថេរ​ ពោលគឺ គ្មាន​សន្ទុះ (Acceleration)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Special Relativity”។ ទាល់តែ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី​នេះ​​ទៅ​ក្នុង​ករណី​ទូទៅ ហើយ​បង្កើត​បាន​ជា​ទ្រឹស្តី “General Relativity”៕ '''អាញ់ស្តាញ់៖ ​ពី Special ​ទៅ ​General Relativity''' នៅឆ្នាំ១៩០៥ ក្នុងរយៈពេល​ត្រឹមតែ​មួយឆ្នាំ ​អាញ់ស្តាញ់​​​បាន​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ចំនួន ៤ ដោយ​ទ្រឹស្តី​នីមួយៗ​​សុទ្ធតែ​មាន​តម្លៃ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​អាច​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​រូបវិទ្យា​​បាន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​ដែល​បង្កើតឡើង​ដោយ​បុគ្គលិក​តូចតាច​មួយ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម​ស្វីស​នេះ មិន​សូវ​​ជា​មាន​អ្នក​ចាប់អារម្មណ៍​យក​ភ្នែក​មើល​ប៉ុន្មាន​នោះទេ ហើយ​រហូត​ទាល់តែ​៤ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៩ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​នៅ​សកលវិទ្យាល័យស្វីស។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើការ​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះ​បញ្ជីប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម ហើយ​នៅតែ​បន្ត​ចំណាយ​ពេល​ក្រៅម៉ោងធ្វើការ​ ​យក​ទៅ​ធ្វើការ​ស្រមើស្រមៃ ​ត្រិះរិះពិចារណា និង​សិក្សា​លើ​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដូច​ដែល​អ្វី​លោក​ធ្លាប់​ធ្វើ​កាល​ពីមុន។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​​មិន​ស្កប់ចិត្ត​នឹង​​ទ្រឹស្តី Special Relativity របស់​លោក​ ដោយ​មើល​ឃើញ​ថាវា​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​មិន​ពេញលេញ ដោយ​សារ​តែ​​វា​អាច​អនុវត្ត​បានតែ​ក្នុង​ករណី​ពិសេស​មួយ គឺ​ក្នុងករណី​ដែល​វត្ថុមាន​ចលនា​ក្នុង​ល្បឿន​ថេរ ដោយ​គ្មាន​សន្ទុះ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ដាក់ចិត្ត​ថា​នឹង​​ធ្វើការ​សិក្សា ដើម្បី​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី​នេះ​ឲ្យ​ទៅ​ជាទ្រឹស្តី​ដែល​អនុវត្ត​បាន​ក្នុង​ករណី​ជាទូទៅ ហើយ​នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩០៧ នៅ​ពេល​កំពុង​រៀបចំ​សរសេរ​និង​សម្រួល​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ដើម្បី​ត្រៀម​ចុះផ្សាយ​នៅ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​​វិទ្យាសាស្រ្ត​​ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​​ចាប់ផ្តើម​​​រកឃើញ​ដំណោះស្រាយ ហើយ​ដំណោះស្រាយ​នេះ ក៏​មិនខុស​ពី​​ដំណោះស្រាយ​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ គឺ​កើតចេញ​ពី​ការ​អង្គុយ​គិតពិចារណា តាមបែប​​ស្រមើស្រមៃ ឬ​ដែល​គេ​អាច​ហៅ​ថា​ជា​ “ការធ្វើ​ពិសោធន៍​ដោយ​ការ​គិត។ គំនិត​ដែលជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់ ដែល​ឈាន​ទៅ​រក​ការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី General Relativity ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ហៅថា​ជា “​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​បំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក” គឺ​បាន​លេចឡើង នៅពេល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុង​អង្គុយ​ធ្វើការ​​នៅ​ឯ​ការិយាល័យ​ចុះបញ្ជី​ប្រកាសនីយបត្រ​តក្កកម្ម។ អាញ់ស្តាញ់​គិតស្រមៃថា ប្រសិនបើ​មនុស្ស​ម្នាក់​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត ហើយ​ជណ្តើរយន្តនេះ​ដាច់ខ្សែធ្លាក់​​ពីលើ​កំពូល​អគារ​ដ៏ខ្ពស់​មួយ សម្រាប់​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ជណ្តើរយន្ត គេ​អាច​និយាយ​បានថា ទាំង​ជណ្តើរយន្ត និង​អ្នក​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា ដោយ​ស្រប​​ទៅតាម​ទ្រឹស្តី “ទម្លាក់សេរី” ​របស់​កាលីលេ (គ្រប់វត្ថុ​ទាំងអស់​មិន​ថា​មាន​ទម្ងន់​ខុសគ្នា​ប៉ុណ្ណា​នោះទេ សុទ្ធតែ​​ធ្លាក់​ចុះ​ក្នុង​ល្បឿន​ស្មើគ្នា)។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​ជិះ​នៅ​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត ​ដែល​បិទជិត​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​ពី​ទិដ្ឋភាព​ខាង​ក្រៅបាន​ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​វិនាទី​មុនពេល​ដែល​ជណ្តើរយន្ត​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ដី គឺ​​ប្រាកដ​ជា​មាន​អារម្មណ៍​ថា​ខ្លួន​ហាក់ដូចជាគ្មាន​ទម្ងន់​ ហើយ​​អណ្តែត​នៅ​ក្នុងជណ្តើរយន្ត​​ ពោលគឺ ប្រៀបបាន​នឹង​ក្នុងករណី​ជណ្តើរយន្ត​នេះ​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​កណ្តាល​ទីអវកាស ដែល​គ្មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​អ្វី​ទាំងអស់។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​គិតស្រមៃ​ជា​បន្តទៀត​ថា នៅ​ក្នុង​ករណី​ជណ្តើរយន្ត​នៅ​​​កណ្តាល​ទីអវកាស​ ប្រសិនបើ​គេ​អាច​ចងខ្សែកាប​ថ្ពក់​​ពីលើ​ដំបូល​ជណ្តើរយន្ត ហើយ​​ទាញ​ឡើង​ក្នុង​សន្ទុះ​មួយថេរ បើ​មើល​ពី​ខាង​ក្រៅ នៅ​ពេល​ដែល​ជណ្តើរយន្ត​មាន​ចលនា​ឡើងលើ អ្នក​នៅ​ខាង​ក្នុង​ជណ្តើរ​យន្ត​ ដែល​ពីដំបូង​នៅស្ថៀម ត្រូវ​រង​កម្លាំង​រុញ​ពី​បាត​ជណ្តើរយន្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់​អ្នក​នៅ​ខាង​ក្នុង​ជណ្តើរ​យន្ត ដែល​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​ទិដ្ឋភាព​ខាង​ក្រៅ​បាន គឺ​ប្រាកដ​ជា​មាន​អារម្មណ៍​ថា​ខ្លួន​កំពុងរង​កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​ទាញ​ចុះ​ទៅ​បាត​ជណ្តើរយន្ត ពោលគឺ ប្រៀបបាន​នឹង​ករណី​ជណ្តើរ​យន្ត​ស្ថិតនៅ​ស្ងៀម​លើ​ផែនដី​ដូច្នោះដែរ។ ចេញ​ពី​ការ​គិតស្រមៃ​បែបនេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​​ទាញ​នូវ​សេចក្តី​សន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា សន្ទុះ និង​ កម្លាំង​ទំនាញ​ដែល​ជា​សញ្ញាណ​ពី​ដាច់​ពីគ្នា តែ​បង្កើត​នូវ​ទិដ្ឋភាព​ដូចគ្នា ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “គោលការណ៍សមមូល” (សមមូល​រវាង​កម្លាំងទំនាញ​និង​សន្ទុះ)។ ចេញ​ពី​គោលការណ៍​នេះ​ អាញ់ស្តាញ់​បាន​កំណត់​ថា គន្លឹះក្នុងការ​ពង្រីក​ទ្រឹស្តី Special Relativity ឲ្យ​អាច​អនុវត្ត​​បាន​ជា​ទូទៅ ទាំង​ក្នុងករណី​ចលនា​ក្នុង​ល្បឿន​ថេរ និង​ក្នុងករណី​មាន​សន្ទុះ គឺ​ត្រូវ​គិតបញ្ចូល​នូវ​ទ្រឹស្តី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​អាច​ដោះស្រាយ​ចំណោទ​ទាក់ទង​នឹង General Relativity តែប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ថែម​ទាំង​អាច​បង្កើត​នូវ​សញ្ញាណថ្មី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ ដែល​ជា​ការ​សើរើ​ឡើងវិញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​អាយុកាល​ជាង​៣០០ឆ្នាំ​របស់​​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន កម្លាំងទំនាញ គឺ​ជា​កម្លាំង។ កម្លាំង​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ទាញ​វត្ថុ​មួយ​ឲ្យ​ចេញពី​ស្ថានភាព​ដើម។ កម្លាំង​ទំនាញ​របស់​ផែនដី ដែល​ទាញ​ផ្លែប៉ោម​ឲ្យ​ធ្លាក់​ចុះ​មកក្រោម។ ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់វិញ (ជាពិសេស ទៅតាម​ការ​គិតពិចារណា​ទៅលើ​ករណី​​មនុស្ស​​ក្នុង​ជណ្តើរយន្ត) គេ​មិន​អាច​កំណត់​បាន​ដោយ​ប្រាកដ​ដាច់ខាត​បាន​ទេ​ថា តើ​ផែនដី​នៅ​ស្ងៀម​ហើយ​ផ្លែប៉ោម​ធ្លាក់​ចុះ​មក​ដី (កម្លាំងទំនាញ​​តាមទ្រឹស្តី​ញូតុន) ឬ​ក៏​ផ្លែប៉ោម​នៅស្ងៀម​​តែ​ផែនដី​មាន​សន្ទុះឡើងទៅលើ​ប៉ះនឹង​ផ្លែប៉ោម (សន្ទុះ)? យោងតាម​អាញ់ស្តាញ់ យន្តការ​នៃ​អ្វី​ដែល​យើងហៅថា​ “កម្លាំងទំនាញសកល” មិនមែន​ជា​កម្លាំង​​ដែល​ទាញ​វត្ថុមួយ​ឲ្យ​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​ដើម ដូចដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​តាំង​ពី​សម័យកាល​ញូតុន​មក​នោះទេ។ តែ​តាមការពិត កម្លាំងទំនាញ​ធ្វើ​ឲ្យ​លំហពេល (Spacetime) ត្រូវកោង ហើយ​គឺ​ភាព​កោង​នៃ​លំហពេល​នេះហើយ ដែល​​ធ្វើ​ឲ្យ​វត្ថុមួយ​មាន​ចលនា​ចេញ​ពី​ស្ថានភាព​ដើម។ ហើយ​បើតាម​អាញ់ស្តាញ់ សូម្បីតែ​ពន្លឺ​ក៏​​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​​ពីភាព​កោង​នៃ​លំហ​ពេលនេះ​ដែរ ពោលគឺ កម្លាំងទំនាញ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គន្លង​នៃ​ចលនា​របស់​ពន្លឺ​ត្រូវ​កោង។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោងនៃ​លំហពេល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​តិច​ជាង​ទ្រឹស្តីផ្សេងទៀត​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត នេះ​ទើប​ជា​ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​បំផុត ដែល​គេ​រាប់ថា​ជា​បដិវត្តន៍​នៃ​រូបវិទ្យា​សម័យទំនើប គឺ​រវាង​រូបវិទ្យា​សម័យកាល​ញូតុន និង​រូបវិទ្យា​សម័យកាល​អាញ់ស្តាញ់។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោងនៃ​លំហពេល ​ត្រូវ​បានអាញ់ស្តាញ់​កំណត់​ជា​សម្មតិកម្ម​ឡើង​ ​នៅ​ឆ្នាំ១៩០៧ ហើយ​បាន​ចុះផ្សាយ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ឥទ្ធិពល​នៃ​​កម្លាំងទំនាញ​ទៅលើ​គន្លង​ចលនា​របស់​ពន្លឺ នៅ​ឆ្នាំ១៩១១។ ក៏ប៉ុន្តែ មកទល់នឹង​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​នៅ​មិនទាន់​អាច​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​ទ្រឹស្តី​​តាម​លក្ខណៈ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ។ អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ចំណាយ​ពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​បន្តបន្ទាប់​មក​ទៀត ដើម្បី​​ព្យាយាម​រក​វិធី ពន្យល់ និង​បញ្ជាក់​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​តាម​រយៈ​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា។ រហូតដល់​ចុងឆ្នាំ១៩១៥ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​អាច​បង្កើត​បាន​នូវ​​រូបមន្ត​ពេញលេញ​មួយ ក្នុងការ​បញ្ជាក់​ អំពី​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ទ្រឹស្តី Genral Relativity នេះ នៅតែ​មិនទាន់​ត្រូវ​បាន​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទទួលស្គាល់​ជាទូទៅ​នៅឡើយដែរ ដោយសារ​តែ​​វា​ជា​ទ្រឹស្តី​ថ្មីស្រឡាង​ដែល​ផ្ទុយ​​ស្រឡះ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​​នោះផង ហើយ​ជាង​នេះ​ទៅទៀត វា​គឺ​​ជា​ទ្រឹស្តី​​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​អរូបិយ​ខ្លាំង​ពេក ដោយ​មិនមាន​ភស្តុតាង​ជាក់ស្តែង​មក​បញ្ជាក់បាន។ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​រហូតដល់​​​​ឆ្នាំ១៩១៩ ទើប​​អាច​រកឃើញ​ភស្តុតាង​​មក​បញ្ជាក់, ទ្រឹស្តី​ General Relativity ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្គាល់​​យ៉ាងពេញលេញ ហើយអាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក៕ '''អាញ់ស្តាញ់៖ ​ពី​ទ្រឹស្តី​ទៅ​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ពី ​General ​Relativity''' គិត​មក​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ រូបវិទ្យា​មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បង្កើត​ទ្រឹស្តី General Relativity បង្កើត​ឲ្យ​មាន​នូវ​សញ្ញាណ​ថ្មី​នៃ “លំហពេល” (Spacetime) និង​ជា​ពិសេស​សញ្ញាណថ្មី​នៃ​កម្លាំងទំនាញ ដែល​ខុសពី​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​​បាននាំគ្នា​ច្រានចោល​ទ្រឹស្តី​នេះ។ ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី General Relativity នេះ អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​ត្រូវ​បង្ហាញ​ពី​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា​​នោះទេ តែ​សំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ត្រូវ​ស្វែងរក​ភស្តុតាង​មក​បញ្ជាក់។ ចំណុច​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ ទៅលើ “លំហពេល” ហើយ​ជា​លទ្ធផល គឺ​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​ពន្លឺ។ យោងតាម​អាញ់ស្តាញ់ កម្លាំងទំនាញ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គន្លងនៃ​ពន្លឺ​ត្រូវ​កោង ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ធ្វើការ​សិក្សា​លម្អិត​ទៅលើ​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំងទំនាញ​របស់​ព្រះអាទិត្យ​ទៅលើ​ពន្លឺ ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ​សំដៅ​មក​ភពផែនដី។ តាមរយៈ​រូបមន្ត​គណិតវិទ្យា អាញ់ស្តាញ់​បាន​​បង្ហាញ​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ កាត់​​​ក្បែរព្រះអាទិត្យ​មក​ភពផែនដី ត្រូវ​កោង​ខុស​ពី​គន្លងដើម ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​គណនាចេញ​ជា​តួលេខ​ច្បាស់លាស់ អំ​ពី​ទំហំ​នៃ​ការ​ងាកចេញ​ពី​គន្លង​ដើមនេះផងដែរ។ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​គិត​ថា ប្រសិនបើ​លោក​អាច​បង្ហាញ​តាម​រយៈ​ការ​សង្កេតជាក់ស្តែង​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពីផ្កាយ​កាត់ក្បែរ​ព្រះអាទិត្យ ពិត​ជា​ងាក​ចេញ​ពី​គន្លង​ដើម​​ទៅតាម​តួលេខ​​ដូច​ការ​គណនា​របស់​លោក​មែន​នោះ វា​គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​យ៉ាងច្បាស់ ​ពី​ទ្រឹស្តី​ General Relativity​ របស់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ចោទឡើង គឺ​នៅត្រង់​ថា ដើម្បី​សង្កេតមើល​ពន្លឺ​របស់ផ្កាយ តាមធម្មតា​គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ធ្វើ​នៅ​ពេល​យប់​ដែល​គ្មាន​ពន្លឺ​ព្រះអាទិត្យ។ ចុះ​ពន្លឺ​របស់​ផ្កាយ​ដែល​នៅ​ពី​ខាង​ក្រោយ​ព្រះអាទិត្យ ដែល​ចាំបាច់​ត្រូវ​សង្កេតមើល​នៅ​ពេល​ថ្ងៃ តើ​ធ្វើ​ដូចម្តេច​អាច​វាស់មើល​បាន? ដំណោះស្រាយ​មាន​តែមួយគត់ គឺ​គេ​ត្រូវ​តែ​សង្កេតមើល នៅ​ចំពេល​មាន​សូរ្យ​គ្រាស ដែល​ព្រះចន្ទ​បាំងជិតព្រះអាទិត្យ​ទាំងស្រុង ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ផ្ទៃមេឃ​ត្រូវ​ងងឹត​ទាំង​ថ្ងៃ។ ដើម្បី​ធ្វើការ​សង្កេតនេះ​បាន អាញ់ស្តាញ់​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​ពឹង​លើ​តារាវិទូ ជាពិសេស អ្នក​ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ថតរូបអវកាស។ នៅ​ឆ្នាំ១៩១១ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចុះផ្សាយ​នូវ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្រឹស្តី General Relativity ដោយ​បាន​បញ្ចប់​សេចក្តី​ដោយ​ស្នើសុំ​ឲ្យ​តារាវិទូ ធ្វើការ​សង្កេត និង​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដើម្បី​បញ្ជាក់​ថា តើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ខុស ឬ​ត្រូវ។ បេសកកម្ម​​ដែល​ត្រូវ​បាន​​​​​តារាវិទូ​អាល្លឺម៉ង់​វ័យក្មេងម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែរវីន ហ្វ្រនលីស្ហ (Erwin Freundlich) ទទួល​យក។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ត្រូវ​រង់ចាំ​៣ឆ្នាំទៀត ទើប​មាន​សូរ្យគ្រាស​​​សាជាថ្មី ដើម្បី​ធ្វើការ​សិក្សា​និង​ថតរូប ហើយ​សូរ្យគ្រាស​ពេញ​នឹង​ត្រូវ​កើតឡើង​នៅ​ឯ​តំបន់​​​គ្រីមេ ក្នុងទឹកដី​រុស្ស៊ី។ ថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៤ ហ្វ្រនលីស្ហ និង​សហការី​ពីររូប​ទៀត​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាមរថភ្លើង​ ចេញ​ពី​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង សំដៅ​ទៅកាន់​តំបន់​គ្រីមេ ដើម្បី​ត្រៀម​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដែល​នឹង​កើតឡើង នៅថ្ងៃទី២១​សីហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ជាង២០ថ្ងៃ​មុន​ដល់​សូរ្យគ្រាស នៅថ្ងៃទី២៨​កក្កដា សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង ហើយ​​អាល្លឺម៉ង់​​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​រុស្ស៊ី នៅថ្ងៃទី១​សីហា។ នេះ​មិនមែន​ជា​រឿង​ល្អ​ទេ សម្រាប់​ហ្វ្រនលីស្ហ ដែល​ជា​ពលរដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់ ស្ថិត​ក្នុង​ទឹកដី​រុស្ស៊ី ប្រដាប់​ដោយ​តេឡេស្កុប និង​ម៉ាស៊ីន​ថតរូប​ទំនើបៗ​បែបនេះ។ ហ្វ្រនលីស​​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​​រុស្ស៊ី​ចាប់ឃុំខ្លួន​ដោយចោទ​ពីបទ​ចារកិច្ច។ ក្រោយមក ហ្វ្រនលីស្ហ ត្រូវ​បាន​រុស្ស៊ី​បញ្ជូន​ឲ្យ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ក្នុងក្របខណ្ឌ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ដោះដូរ​ឈ្លើយសឹក ក៏ប៉ុន្តែ បេសកកម្ម​សង្កេត និង​ថតរូប​​សូរ្យគ្រាស​នៅ​គ្រីមេ​ត្រូវបរាជ័យ ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិន​អាច​មាន​ភស្តុតាង ដើម្បី​បញ្ជាក់​ពី​​​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​បាន។ ទោះជាយ៉ាងណា បរាជ័យ​នៅ​គ្រីមេ គឺ​ជា​រឿង​ល្អ​សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ទៅវិញ ពីព្រោះ​ថា មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយមក អាញ់ស្តាញ់​បាន​រកឃើញ​ថា តាមការពិត​ទៅ ការ​គណនា​របស់​លោក​គឺខុស ហើយ​រូបមន្តគណិតវិទ្យា​ នៃ​ទ្រឹស្តី​ General Relativity របស់​លោក គឺ​មិន​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ចាំបាច់ត្រូវ​តែ​សើរើ​មើលឡើងវិញ​ទាំងអស់។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង១ឆ្នាំ នៅ​ក្នុងពេលដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ​កំពុងឆាបឆេះ​ពេញបន្ទុក អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចំណាយពេល​សិក្សា​រកដំណោះស្រាយ​លើ​ចំណោទ​ខាង​គណិតវិទ្យា​លើ​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ហើយ​នៅទីចុងបំផុត រូបមន្តថ្មី និង​ត្រឹមត្រូវ​ពេញលក្ខណៈ​​មួយ ត្រូវ​បាន​លោក​សរសេរ​ចេញ នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩១៥។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​បាន​រូបមន្ត​ថ្មី​នេះហើយ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​វិលត្រឡប់​មក​រក​បញ្ហា​ចាស់​ពីមុន​វិញ​ដដែល គឺ​ការ​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស ដើម្បីយក​មកធ្វើ​ជា​ភស្តុតាង។ លើកនេះ គឺ​តារាវិទូ​អង់គ្លេស ឈ្មោះ អាធ័រ អេឌីងតុន (Arthur Eddington) ដែល​បាន​ស្ម័គ្រចិត្ត​ធ្វើការ​ថតរូប និង​សិក្សា​សូរ្យគ្រាស​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់។ តាមការពិត នៅពេល​ដែលអេឌីងតុន សម្រេច​ទទួល​យក​បេសកម្ម​នេះ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​កំពុងឆាបឆេះ​យ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅរ​នៅឡើយ ហើយ​អង់គ្លេស និង​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​ជា​គូសត្រូវ​នឹងគ្នា នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ។ សម្រាប់​អេឌីងតុន ដែល​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស ការចេញមុខ​ជួយ​រក​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ដែល​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​បែបនេះ គឺ​មិនមែន​ជា​រឿង​ងាយស្រួល​នោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត បេសកកម្ម​នេះ​ក៏​ពោរពេញ​ទៅដោយ​គ្រោះថ្នាក់​ផងដែរ ពីព្រោះ​ថា សូរ្យគ្រាសថ្មី​ដែល​នឹង​កើតឡើង​នៅពេលខាងមុខ គឺ​នៅ​ឯ​អាមេរិក​ឡាទីន និង​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ទ្វីបអាហ្វ្រិក​ ហើយ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់​ពី​អង់គ្លេស ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក​នៅពេលនោះ គឺ​ជា​ដំណើរ​ដ៏​សែន​គ្រោះថ្នាក់ ដោយសារតែ​វត្តមាន​នាវាមុជទឹក​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ជាសំណាងល្អ ជាង ៦ខែ​មុន​ពេល​មាន​​សូរ្យគ្រាស សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ក៏​​បាន​បញ្ចប់​​នៅថ្ងៃទី១១ ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩១៨ ហើយ​​បេសកកម្ម​របស់​អេឌីងតុន​ ក្នុងការ​ថតរូប​សូរ្យគ្រាស នៅ​​ថ្ងៃទី២៩ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ១៩១៩ ក៏​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ប្រកប​ដោយ​ជោគជ័យ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​លើ​រូបថត​សូរ្យគ្រាស​របស់​អេឌីងតុន​​​បង្ហាញ​ថា ពន្លឺ​ដែល​ចាំងចេញ​ពី​ផ្កាយ កាត់តាម​ក្បែរ​ព្រះអាទិត្យ​ សំដៅ​មក​ភពផែនដី​ គឺ​ពិត​ជា​ងាកចេញ​ពី​គន្លងដើម​ ហើយ​ងាកចេញ​​ទៅតាម​ទំហំ​ត្រូវគ្នា​នឹង​ការគណនា​ក្នុង​រូបមន្ត​នៃ​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​ពិតមែន។ ដំណឹង​ស្តីពី​ការ​រកឃើញ​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់​ពី​ទ្រឹស្តី General Relativity ត្រូវ​បាន​​គេ​ចុះផ្សាយ​ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត ក៏ដូចជា នៅ​តាម​បណ្តាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​ព័ត៌មាន​ទូទៅហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មៅ​ល្បី​រន្ទឺ​បំផុត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក៕ '''អាញ់ស្តាញ់​និង​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម''' អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាមការពិត គឺ​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម។ តាំង​តែ​ពី​ក្មេង​រៀងមក អាញ់ស្តាញ់​​មិនចូលចិត្ត​ទាហាន ហើយ​ធ្លាប់​បាន​ព្យាយាម​គ្រប់​មធ្យោបាយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​កាតព្វកិច្ច​កងទ័ព រហូត​ដល់​បោះបង់​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សុំចូល​សញ្ជាតិស្វីស។ ម្យ៉ាងទៀត អាញ់ស្តាញ់​​ដែល​ធ្លាប់​ឆ្លងកាត់​ដំណើរជីវិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ច្រើន​ផ្សេងគ្នា គឺ​ទាំង​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើត ទាំង​​នៅ​អ៊ីតាលី និងស្វីស គឺ​តែងតែ​មាន​គំនិត​បែប​អន្តរជាតិ​និយម ហើយ​ស្អប់​បំផុត​​និន្នាការ​ជាតិ​និយម។ ទោះជាយ៉ាងណា​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​មិនសូវ​ជា​បង្ហាញ​ឲ្យ​គេឃើញ​ជា​សាធារណៈ​នូវ​និន្នាការ​សន្តិភាព​និយម​នេះ​ទេ ហើយ​ការ​ស្អប់​និន្នាការ​ជាតិនិយម​នោះទៀតសោត​ ក៏​លោក​ច្រើនតែ​រក្សា​ទុក​ក្នុងចិត្ត​តែ​ម្នាក់​ឯង​ផងដែរ ដោយលោក​​គិតតែ​ផ្តោត​ទៅលើ​​ការ​សិក្សា​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត មិនខ្វល់​ពី​នយោបាយ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ នៅពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ១៩១៤។ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​​គឺ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​ជា​នាយកវិទ្យាស្ថាន​សិក្សា​រូបវិទ្យា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​បាន​មើល​ឃើញ​យ៉ាងច្បាស់​នូវ​ការរីកដុះដាល​នៃ​និន្នាការ​ជាតិនិយម​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​នេះ​មិនគួរ​នឹង​ផ្ទុះឡើង​នោះទេ ហើយ​បញ្ហា​ចោទ គឺ​មក​ពី​ពួក​អ្នក​​​ជាតិនិយម​ជ្រុល និង​ជា​ពិសេស ពួក​អ្នក​នយោបាយ​យោធានិយម។ អ្វីដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​កាន់តែ​ហួសចិត្ត​ទៅ​ទៀត គឺ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ចេញមុខ​គាំទ្រ​​នយោបាយ​យោធានិយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ពួកគេ​ថែម​ទាំង​បាន​បង្ហាញ​ជំហរ​នេះ​ជា​សាធារណៈ តាមរយៈ​ការ​ចុះហត្ថលេខា​លើ​ញត្តិ​មួយ ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ខែ​តុលា ឆ្នាំ១៩១៤ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាង ២ខែ​ ក្រោយ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ ញត្តិ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ចុះហត្ថលេខា​ដោយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ចំនួន ៩៣រូប ក្នុង​ចំណោមនោះ ក៏​រួមមាន​ផងដែរ អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ គឺ​ម៉ាក់ស៍ ផ្លង់ក៍ (Max Planck) និង ហ្វ្រីត ហាប័រ (Fritz Haber) ដែល​ជា​មិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អាញ់ស្តាញ់ និង​ជា​អ្នក​ដែល​ធ្លាប់​​បាន​ទៅ​បញ្ចុះបញ្ចូល​នាំ​អាញ់ស្តាញ់ ពី​ស្វីស​ឲ្យ​មក​ធ្វើការ​នៅ​ប៊ែរឡាំង។ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ចុះហត្ថលេខា​លើ​ញត្តិ​នេះ មាន​ខ្លះ​ធ្វើ​ដោយ​សារតែ​មាន​គំនិត​គាំទ្រ​នយោបាយ​យោធានិយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ពិតប្រាកដ​មែន ចំណែក​ខ្លះ​ទៀត​ធ្វើ​តាមមតិភាគច្រើន តាមបែប​ចូលស្ទឹងតាមបត់។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់វិញ (ដែល​តាំង​ពី​ក្មេងមក​តែងតែ​មាន​គំនិត​បះបោរ​មិនចេះតែ​ធ្វើតាមគេ) បាន​បដិសេធ​មិន​ព្រម​ចុះហត្ថលេខា ហើយ​មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ អាញ់ស្តាញ់​​ថែម​ទាំង​បាន​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​សរសេរ​ញត្តិ​ផ្សេងមួយទៀត សម្រាប់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ញត្តិ​នេះ​មាន​អ្នក​ចុះហត្ថលេខា​តែ​៣នាក់​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​​​មិន​ត្រូវ​បាន​ចេញផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មិនបាន​បោះបង់​ចោល​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​សង្រ្គាម​នេះដែរ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​​សមាគម​អ្នក​សន្តិភាព​និយម ព្រមទាំង​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ជាច្រើន ចុះផ្សាយ​ជាសាធារណៈ ដើម្បី​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​របស់​លោក ដែល​​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​។ នៅឆ្នាំ១៩១៨ សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ត្រូវ​បញ្ចប់។ អាល្លឺម៉ង់​ចាញ់សង្រ្គាម ត្រូវ​បាត់បង់​ទឹកដី​​ជាច្រើន​ ហើយ​ជាងនេះ​ទៅទៀត​ត្រូវ​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឈ្នះសង្រ្គាម​គាបសង្កត់​ឲ្យ​សង​ការ​ខូចខាត​​ដោយសង្រ្គាម។ ទាំងនេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួក​អ្នក​ជាតិនិយម​អាល្លឺម៉ង់​នាំគ្នា​​ចងកំហឹង និង​ចងគំនុំ​ចំពោះ​មហាអំណាច​បរទេស​ ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស រីឯ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វិញ ពួកគេ​បាន​ទម្លាក់​កំហុស​​ទៅលើ​ពួក​អ្នក​សន្តិភាពនិយម និង​អន្តរជាតិ​និយម​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម ហើយ​គេ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ស្អប់​ពួក​​​ជ្វីហ្វ​ផងដែរ ដោយ​ចោទ​​ថា​ជា​​អ្នក​​នាំ​ឲ្យ​ប្រជាជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្លាក់​ចុះដុនដាប។ គំនិត​បែបនេះ​ចេះតែ​បន្ត​រីកដុះដាល រហូត​បង្កើត​បាន​ទៅជា​ចលនា​នយោបាយ​ដ៏ធំមួយ គឺ​គណបក្ស​ណាស៊ី ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ​ហ៊ីត្លែរ។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ ពីព្រោះ​ថា អាញ់ស្តាញ់​មិនត្រឹមតែ​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ដែល​គ្រប់គ្នា​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ធ្លាប់​ប្រឆាំង​នឹង​នយោបាយ​យោធា​និយម​របស់​អាល្លឺម៉ង់ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដូចគ្នា ក៏​មាន​​អ្នក​ស្អប់​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ ដោយសារ​តែ​លោក​ជា​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ មាន​អ្នក​ខ្លះ ជាពិសេស គឺ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា​និង​ជា​ជ័យលាភី​ណូបែល​រូបវិទ្យា​​ឆ្នាំ១៩០៥ ឈ្មោះ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ (Philipp Lenard) ថែម​ទាំង​បាន​ហៅ​​​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​ថា ជា​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជ្វីហ្វ ដែល​មិន​គេ​មិនគួរ​ជឿ ហើយ​បាន​បង្ហាញ​ពី​គំនិត​ចង់​ “បន្សុទ្ធ” វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​ កុំ​ឲ្យ​លាយឡំ​ជាមួយ​នឹង “វិទ្យាសាស្រ្តជ្វីហ្វ”។ តាមការពិត គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​អន្តរាគមន៍​របស់ ហ្វីលីព ឡេណាដ៍ នេះហើយ ទើប​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​បរាជ័យ​មិន​បាន​រង្វាន់ណូបែល​​ម្តងហើយ​ម្តងទៀត បើទោះបីជា​លោក​បាន​បង្កើត​ទ្រឹស្តីរូបវិទ្យា​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន។ ទោះជាយ៉ាងណា ពីដំបូងឡើយ អ្វីដែល​អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​អាល្លឺម៉ង់​សំខាន់ៗផ្សេងទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ គឺ​នៅត្រឹមតែ​ជា​ការ​វាយប្រហារ​ដោយ​ពាក្យសម្តី​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅពេល​ដែល​ការគំរាមកំហែង​ដោយ​ពាក្យសម្តី បានរាលដាល​ទៅជា​ការ​គំរាមកំហែង​ដល់​សុវត្ថិភាព​ផ្លូវកាយ។ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩២២ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ចលនា​ណាស៊ី​របស់​ហ៊ីត្លែរ​កំពុងតែ​រីកដុះដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង (តែ​នៅមិនទាន់​បាន​ឡើងកាន់អំណាច​នៅឡើយ) រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​លោក វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) ដែល​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ និង​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតស្និទ្ធិ​មួយរូប​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ត្រូវ​បាន​ក្រុម​ណាស៊ី​​ធ្វើ​ឃាត នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ក្នុង​ពេល​ដែល​លោក​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមរថយន្ត​​ចេញ​ពី​ផ្ទះ​ទៅ​ធ្វើការ។ នៅ​ក្នុង​ការស៊ើបអង្កេត​​លើ​ករណី​ធ្វើ​ឃាត​លោក រ៉ាតឹនណាវ ប៉ូលិស​បាន​រកឃើញ​បញ្ជីឈ្មោះ​មនុស្ស​ផ្សេងទៀត ដែល​ក្រុម​ណាស៊ី​បាន​កំណត់​ជា​ចំណុចស៊ីប...​ ហើយ​នៅ​ក្នុង​បញ្ជីនោះ គឺ​មាន​ឈ្មោះ​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់ខ្លួន​បែបនេះ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​ផ្អាក​រាល់​ការ​បង្រៀន ក៏ដូចជា​ការ​ចូលរួម​ក្នុង​សន្និសីទ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​​បាន​ចាកចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង ទៅ​លាក់​ខ្លួន​មួយរយៈ នៅ​ក្នុងក្រុង​តូចមួយ ក្បែរ​ព្រំដែន​ដាណឺម៉ាក។ កាលពីដំបូង អាញ់ស្តាញ់​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង​ជា​រៀងរហូត ដោយ​ឈប់​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​ជា​អ្ន​កស្រាវជ្រាវ​ខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​ងាក​ទៅ​ចាប់អាជីព​ជា​វិស្វករ​វិញ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រាប់​ពី​គម្រោ​ងនេះ​ទៅដល់​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត​​ដែល​ជា​មិត្តភក្តិ ក្នុងនោះ​ក៏មាន​ដែរ​ការ​ឆ្លងឆ្លើយ​តាមលិខិត​ជាមួយ​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ខាង​គីមី និង​រូបវិទ្យា​របស់​បារាំង គឺ​លោកស្រី​ម៉ារី គួរី ដែល​អាញ់ស្តាញ់ គោរពស្រឡាញ់​ចាត់ទុក​ជា​រៀមច្បង។ នៅ​ក្នុង​លិខិតឆ្លងឆ្លើយគ្នា​នេះ ម៉ារី គួរី បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ជម្នះ​នូវ​ឧបសគ្គ ហើយ​​កុំ​បោះបង់​​​ការងារ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​វិទ្យាសាស្រ្ត។ តាមការពិត អាញ់ស្តាញ់​ខ្លួនឯង​ក៏​មិន​ដាច់ចិត្ត​បោះបង់​ការងារ ដែល​ខ្លួន​តែងតែ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​តាំងពី​ដើម​មក​នេះ​ចោលដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ថា ​ជាសម្បុក​ដ៏ធំ​បំផុត​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា។​ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើប​នៅទីបំផុត ​អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​វិលត្រឡប់​ទៅធ្វើការ​នៅ​ប៊ែរឡាំងវិញ ហើយ​មិនត្រឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ នៅខែ​សីហា​ឆ្នាំ១៩២២ តែជាងមួយខែ​ប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ការ​ធ្វើឃាត​ លោក រ៉ាតឹនណាវ អាញ់ស្តាញ់​ថែម​ទាំង​បាន​ចេញមុខ​ជា​សាធារណៈ ​ចូលរួម​ក្នុង​បាតុកម្ម​ដ៏ធំមួយ​របស់​អ្នក​សន្តិភាព​និយម​នៅ​ប៊ែរឡាំង៕ '''អាញ់ស្តាញ់​ភៀសខ្លួន​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​អាមេរិក''' នៅ​ឆ្នាំ១៩២២ ​លោក​ វ៉លទែរ រ៉ាតឹនណាវ (Walther Rathenau) រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​អាល្លឺម៉ង់ ​ដែល​ជាជនជាតិជ្វីហ្វ និង​ជា​មិត្តភក្តិ​ដ៏ជិតស្និទ្ធិ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ ត្រូវ​បាន​ពួក​ជាតិនិយម​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើ​ឃាត ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ក៏​មាន​ឈ្មោះ​ក្នុង​បញ្ជី​ដែល​គេ​តាម​​សម្លាប់។ ទោះបីជា​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​បែបនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ការងារ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​តទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយមក បរិយាកាស​ដ៏សែន​អាប់អួរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់​​ក៏​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​សម្រេច​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់ ទៅ​បំពេញទស្សនកិច្ច​នៅ​បរទេស ហើយ​នេះ គឺ​ជា​លើកទី១ និង​ជា​លើកចុងក្រោយ ដែល​លោក​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី និង​ដើមបូព៌ា។ ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី​នៅចុងឆ្នាំ១៩២២​នេះហើយ​ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ថា លោក​ត្រូវ​បាន​គណៈកម្មការ​ណូបែល​សម្រេច​ប្រគល់​រង្វាន់​​ណូបែល​ខាង​រូបវិទ្យា​ដល់​លោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ពេលនោះ​ជា​សម័យកាល​មិនទាន់​មាន​យន្តហោះ ហើយ​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមកប៉ាល់​ឆ្លងទ្វីប​ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​រាប់ខែ អាញ់ស្តាញ់​មិន​អាច​ត្រឡប់​ទៅ​ទទួល​រង្វាន់​ណូបែល​នេះបាន ទើប​គណៈកម្មការ​ណូបែល​សម្រេច​​លើកពេល​ប្រគល់​រង្វាន់ណូបែល​ទៅ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ នៅ​ឆ្នាំបន្ទាប់។ ចំណែក​អាញ់ស្តាញ់ ក៏​បន្ត​ដំណើរ​ទៅកាន់​តំបន់​អាស៊ី​ជា​ធម្មតា។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦ខែ​នោះ អាញ់ស្តាញ់ និង​អ៊ែលសា​ ជាភរិយា បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​សិង្ហបុរី ស្រីលង្កា និង​ជាពិសេស ទៅកាន់​ប្រទេស​ជប៉ុន ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួលស្វាគមន៍​ប្រៀបបាន​នឹង​ប្រមុខរដ្ឋ​នៃ​ប្រទេស​មួយ។ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​អធិរាជ​ជប៉ុន​ទទួល​ឲ្យ​ចូល​គាល់​នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង ក្រោមការ​ទទួល​អបអរ​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​រាប់ពាន់នាក់។ អាញ់ស្តាញ់វិញ​ក៏​បាន​ដក់ចិត្ត​ស្រឡាញ់ និង​គោរព​ជនជាតិ​ជប៉ុន​យ៉ាង​ខ្លាំង​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​លិខិត​ដែល​សរសេរ​ទៅកាន់​កូនប្រុស អាញ់ស្តាញ់​បាន​រៀបរាប់​ថា ក្នុង​ចំណោម​​បណ្តាជន​ដែល​លោក​បាន​ជួប លោក​ចូលចិត្ត​ជនជាតិ​ជប៉ុន​ច្រើន​ជាងគេ ដោយ​សារតែ​ពួកគេ​ជា​មនុស្ស​ឆ្លាតវៃ មិនក្រអឺតក្រទម គួរឲ្យ​គោរព ហើយ​ជា​មនុស្ស​ពូកែ​ខាង​ផ្នែក​សិល្បៈ។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន ក្រៅតែ​ពីជំនួប​ជាមួយ​អធិរាជ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ ដើម្បី​ធ្វើ​បាឋកថា ស្តីពី​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក ដោយ​ក្នុង​បាឋកថា​នីមួយៗ មាន​អ្នក​ចូល​ស្តាប់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺននាក់។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​តាមរថភ្លើង​ពី​កន្លែងមួយ​ទៅកន្លែងមួយ​នេះ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បាន​ឆ្លងកាត់​តាម​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា​ផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​នឹក​ស្រមៃបានទេ​ថា នៅថ្ងៃមួយ​​ទីក្រុង​មួយ​នេះ​នឹង​ត្រូវ​កម្ទេច​​ស្ទើរក្លាយ​ជា​ផេះផង់ ដោយសារ​តែ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​គេផលិតឡើង ទៅតាម​ការ​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​របស់​លោក។ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី ត្រឡប់​ទៅកាន់​អាល្លឺម៉ង់វិញ អាញ់ស្តាញ់​ដែល​ជា​ជនជាតិជ្វីហ្វ​បាន​ឆ្លៀតឆៀងចូល​ទៅកាន់​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ដែល​នៅពេលនោះ កំពុង​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​អង់គ្លេស ហើយ​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល​នៅឡើយ។ នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​នោះ ក៏ដូចជា នៅ​ជប៉ុន​ដែរ អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​ទទួលស្វាគមន៍​ដូចប្រមុខរដ្ឋ។ តាមការពិត ប្រមាណ​ជា ៣០ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៥២ ក្រោយ​ពី​រដ្ឋអ៊ីស្រាអែល​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង​រួចហើយ​នោះ ​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្នើសុំ​ឲ្យ​​មក​កាន់តំណែង​ជា​ប្រធានាធិ​បតី​​នៃ​រដ្ឋ​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​បដិសេធ។ នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ១៩២៣ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅបរទេស​អស់រយៈពេល ៦ខែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​រង្វាន់ណូបែល​ដែលលោក​ប៉ងប្រាថ្នា​តាំង​ពី​រាប់ឆ្នាំមកហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការគំរាមកំហែង​ដល់​សុវត្ថិភាព​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក ក៏ដូចជា ចំពោះ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ផ្សេងទៀត​ នៅតែ​កើតមាន ហើយ​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ៣០ នៅពេល​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ និង​គណបក្ស​ណាស៊ី​ជិតឡើងកាន់អំណាច។ នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៣២ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​សាជាថ្មី ក្នុង​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក តាម​ការអញ្ជើញ​​ឲ្យ​ទៅ​បង្រៀន​នៅ​តាម​សកលវិទ្យាល័យ​នៅទីនោះ ហើយ​នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនទាន់​ដឹងនៅឡើយទេ​ថា វាជា​ដំណើរចាកចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ដែល​គ្មានថ្ងៃ​វិលត្រឡប់មកវិញ។ នៅថ្ងៃទី៣០​ ខែមករា ​ឆ្នាំ១៩៣៣ នៅពេល​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំពុង​ស្ថិត​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អាដុលហ្វ ហ៊ីត្លែរ បាន​ឡើងកាន់អំណាច​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែក្រោយមក សកម្មជន​ណាស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បើក​យុទ្ធនាការ​ធ្វើ​ទុក្ខបុកម្នេញ​លើ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​អាល្លឺម៉ង់។ ផ្ទះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ក៏​ត្រូវ​បាន​ពួកគេ​ចូល​លុកលុយ​ជាច្រើន​លើក​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងឡើយ អាញ់ស្តាញ់​មិនបាន​ដឹង​​នៅឡើយទេ​​ អំពី​ហេតុការណ៍​នេះ។ នៅខែមីនា បេសកកម្ម​នៅ​អាមេរិក​ត្រូវ​បញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​​តាម​កប៉ាល់​ត្រឡប់​ទៅ​អឺរ៉ុបវិញ ហើយ​នៅ​ពេល​នោះ អាញ់ស្តាញ់​មិនប្រាកដ​ថា​នឹង​អាច​វិលចូល​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ​ឬ​អត់នោះទេ។ ដំណើរ​តាមកប៉ាល់​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​តាម​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​គិតថា ចាំពេល​ទៅដល់​ប៊ែលហ្ស៊ិក ទើប​សម្រេច​ចិត្ត​ថា​ តើ​នឹង​ត្រូវ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ទិសណាជា​បន្តទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​​លើ​កប៉ាល់ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​ដំណឹង​ថា ផ្ទះ​របស់​លោក​នៅ​អាល្លឺម៉ង់ ទាំង​ផ្ទះ​នៅ​ប៊ែរឡាំង និង​ផ្ទះ​​មួយ​ទៀត​នៅ​ក្រៅក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ដែល​ប្រើ​សម្រាប់​ស្នាក់​នៅ​ពេល​វិស្សមកាល សុទ្ធតែ​ត្រូវ​ពួក​ណាស៊ី​ចូល​លុកលុយ។ នៅពេលនោះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​កំណត់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា លោក​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ចូល​ក្នុង​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់វិញ​បាន​នោះទេ។ នៅ​ពេល​ទៅដល់​ប៊ែលហ្ស៊ិក នៅ​ថ្ងៃទី២៨ ខែមីនា គ្រាន់តែ​ចុះពីកប៉ាល់​ភ្លាម អាញ់ស្តាញ់​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅកាន់​ស្ថានអគ្គកុងស៊ុល​អាល្លឺម៉ង់​ប្រចាំ​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក ដើម្បី​ប្រគល់​លិខិតឆ្លងដែន និង​ប្រកាស​បោះបង់ចោល​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​សាជាថ្មីម្តងទៀត បន្ទាប់​ពី​បាន​បោះបង់​ចោល​ម្តងរួចមកហើយ កាល​ពី​ពេល​រៀន​នៅ​ប្រទេស​ស្វីស។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់បាន​ផ្ញើ​លិខិត​ទៅ​ប៊ែរឡាំង ដើម្បី​ប្រកាស​លាលែង​ពី​តំណែង​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​តំណែង​ជា​នាយក​វិទ្យាស្ថាន​រូបវិទ្យា។ តាមការពិត បើទោះបីជា​អាញ់ស្តាញ់​មិនលាលែង ក៏​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​គេ​ដក​តំណែង​នេះ​ដែរ ពីព្រោះ​ថា មិនដល់​មួយខែ​ក្រោយមកផង ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​​នយោបាយ​ថ្មី ​ដោយ​ហាមឃាត់​រាល់​ជនជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងអស់ ដែល​មាន​ឈាមជ័រ​​ជាជនជាតិ​ជ្វីហ្វ មិន​ឲ្យ​កាន់​មុខតំណែង​ផ្លូវការ​អ្វី​ទាំងអស់​នៅ​អាល្លឺម៉ង់។ នយោបាយ​បែបនេះ​​​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​រាប់សិបនាក់ ក្នុងនោះ រួមមាន​ទាំង​ជ័យលាភី​ណូបែល ១៤នាក់ផង ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ភៀសខ្លួន​​ទៅ​ក្រៅប្រទេស ហើយ​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​ចម្បងមួយ ដែល​ក្រោយ​មក បាន​​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ណាស៊ី​មាន​ការ​អភិវឌ្ឍ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​យោធា​យឺត​ជាង​អាមេរិក​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត។ និយាយ​ពី​អាញ់ស្តាញ់​វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​បោះបង់​ចោល​សញ្ជាតិ​អាល្លឺម៉ង់​ហើយ អាញ់ស្តាញ់​ ដែល​មិនទាន់​មាន​ទិស​ដៅ​ក្នុង​ជីវិត​ច្បាស់លាស់ ក៏​បាន​សម្រេច​ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ជា​បណ្តោះអាសន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សុវត្ថិភាព​របស់​អាញ់ស្តាញ់​នៅ​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ក៏​ចាប់ផ្តើម​មាន​បញ្ហា នៅក្រោយ​ពី​មាន​ដំណឹង​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ថា ពួក​ណាស៊ី​ប្រកាស​ផ្តល់​រង្វាន់​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ដល់​អ្នកណា​ដែល​ធ្វើឃាតអាញ់ស្តាញ់​បាន។ នៅពេលនោះ មានសកលវិទ្យាល័យ​នៅ​តាម​​ប្រទេស​ជាច្រើន​បាន​អញ្ជើញ​អាញ់ស្តាញ់​ឲ្យ​ទៅ​ធ្វើ​ជាសាស្រ្តាចារ្យ​ ជាពិសេស គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន​ទាំង បារាំង និង​អង់គ្លេស​ផង។ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​សម្រេច​ចិត្ត​ជ្រើសរើស​យក​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​មុខងារ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​អ្នក​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ ​នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញមួយ គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន (Princeton)។ អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បានវិលត្រឡប់​ទៅ​កាន់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​ម្តងនេះ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​ជនភៀសខ្លួន ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​សញ្ជាតិ​អាមេរិក នៅ​ឆ្នាំ១៩៤០៕ '''អាញ់ស្តាញ់​និង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ''' រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​មនុស្ស​ជាច្រើន​នាំគ្នា​ចាត់ទុក​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់​ថា​ជា​បិតា​នៃ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ ទ្រឹស្តី​​រូបវិទ្យា​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនមែន​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ទ្រឹស្តី ដែលបង្ហាញ​ពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល។ ទ្រឹស្តីនេះ​ត្រូវ​បាន​អាញ់ស្តាញ់​រកឃើញ​ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៥ ហើយ​ដែល​សរុបជារួម​តាមរយៈរូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ E=mc²។ នៅ​ក្នុងនេះ E គឺ​ជា​ថាមពល, m គឺ​ជា​ម៉ាស់ ចំណែក c គឺ​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ (ហើយ​ល្បឿន​នៃ​ពន្លឺ​គឺ​មាន​តម្លៃ​ថេរ​ជានិច្ច​ទោះជា​នៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​ណាក៏ដោយ)។ តាមរយៈ​រូបមន្តនេះ អាញ់ស្តាញ់​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ពី​ភាព​សមមូល​ រវាង​ថាមពល និង​ម៉ាស់ (សម្តីផ្ទាល់​របស់​អាញ់ស្តាញ់៖ « It followed from the special theory of relativity that mass and energy are both but different manifestations of the same thing a somewhat unfamiliar conception for the average mind. ») ហើយ​លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ដោយសារ​តែ​ថាមពល គឺ​ជាផលគុណ រវាង​ម៉ាស់ និង​ការ៉េ​នៃ​ល្បឿន​ពន្លឺ ហើយ​ល្បឿនពន្លឺ​មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់ ដូច្នេះ ម៉ាស់​ក្នុងបរិមាណ​ដ៏តិចតួច​មួយ​ក៏​​​អាច​​​បង្កើត​​ទៅជា​ថាមពល​ដ៏សម្បើមបានដែរ​។ នេះ​ហើយ​ជា​គោលការណ៍​​ដែល​បង្ហាញ​ឲ្យឃើញ នៅ​ក្នុង​ថាមពល​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ រូបមន្ត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​​តែ​ពី​គោលការណ៍​សមមូល រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល​តែ​ប៉ុណ្ណោះ តែ​មិន​បាន​បង្ហាញ​ពី​របៀប​នៃ​ការ​បំប្លែង​ពី​ម៉ាស់​ទៅ​ថាមពល​នោះទេ ហើយ​រឹតតែ​មិន​បាន​បង្ហាញ​ពី​យន្តការ​នៃ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះដែរ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ជា​ដំណើរ​វិវឌ្ឍ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ដែល​ជាលទ្ធផល​នៃ​ការ​បូកបញ្ចូលគ្នា​នូវ​ទ្រឹស្តី​និង​របកគំហើញ​ជាច្រើន រាប់ចាប់តាំង​ពី​ការ​រកឃើញ​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម ដោយអ្នក​ប្រាជ្ញ​បារាំង ព្យែរ គួរី (Pierre Curie) និង​ម៉ារី គួរី (Marie Curie) តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨៩៨, ឆ្លងកាត់​តាម​រូបមន្ត​ E=mc² របស់​អាញ់ស្តាញ់ នៅ​ឆ្នាំ១៩០៥ រហូត​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់ និង​បារាំង នៅ​ដើមទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៣០ គឺ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បំប្លែង​ម៉ាស់​ទៅជា​ថាមពល និង​បង្កើត​ជា​កម្លាំងផ្ទុះ នៅ​ក្នុង​យន្តការ​នៃ​​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ។ ដូច្នេះ បើ​និយាយ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គ្រាន់តែ​ជា​ចំណែក​​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​​​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តួនាទី​ដែល​កាន់តែ​សំខាន់​​របស់​អាញ់ស្តាញ់ គឺ​ខាងផ្នែក​នយោបាយ​។ និយាយ​ឲ្យ​ចំ គឺ​សកម្មភាព​របស់​លោក ក្នុងការ​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​បង្កើត​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ តាមរយៈ​លិខិត​ផ្ញើ​ជូន​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​ ហ្វ្រែងឃ្លីន រូសវែល (Franklin D. Roosevelt) នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៩។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​សំខាន់ៗ ដែល​នាំទៅរក​​ការ​បង្កើត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ទ្រឹស្តី​ដ៏សំខាន់​​បំផុត​មួយ គឺ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​ការ​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​នេះ គឺអ្នកប្រាជ្ញ​ខាង​រូបវិទ្យា​មក​ពី​ហុងគ្រី ឈ្មោះ លេអូ ស៊ីឡាដ (Leo Szilard)។ លេអូ ស៊ីឡាដ គឺ​ជាមិត្តភក្តិ​របស់​​អាញ់ស្តាញ់ ហើយ​ក៏​ជា​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​រត់ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ពួកណាស៊ី ទៅ​ជ្រកកោន​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​ដូចជា​អាញ់ស្តាញ់​ដែរ។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩៣៩ លេអូ ស៊ីឡាដ បាន​ស្វែង​ទៅ​ជួប​អាញ់ស្តាញ់ ដើម្បី​ប្រាប់​ពី​បញ្ហា​សំខាន់​ពីរ ទីមួយ អំពី​​ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ស្តី​ពី​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ ដែល​អាច​បង្កើត​ជា​គ្រាប់បែក​ប្រល័យលោក និង​ទីពីរ អំពី​ការ​រកឃើញ​សារធាតុ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កុងហ្គោ ដែល​នៅពេលនោះ​ជាដែនអាណានិគម​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​សារធាតុ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម​នេះ​អាច​នឹង​ត្រូវអាល្លឺម៉ង់​ណាស៊ី​ប្រមូល​ទិញ ដើម្បី​យក​ទៅ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ លទ្ធភាព​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​អាច​នឹង​មាន​​អាវុធប្រល័យលោក​នៅ​ក្នុងដៃ​ គឺ​ជាក្តីបារម្ភ​ដ៏ធំបំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទាំងពីរ​រូប​សម្រេច​ថា ត្រូវតែ​ប្រាប់​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក​ឲ្យ​បាន​ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ហើយ​នៅ​ពេលនោះ អ្នកប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​ទាក់ទាញ​ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក​បាន គឺ​អាញ់ស្តាញ់។ នៅខែ​តុលា​ឆ្នាំ១៩៣៩ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ឆាបឆេះឡើង​នៅ​អឺរ៉ុប លិខិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ទៅដល់​សេតវិមាន ហើយ​នៅ​ក្នុង​លិខិត​នេះ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ប្រាប់​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​ទៅតាម​ដំណើររឿង​ដូចអ្វី​ដែល​ លេអូ ស៊ីឡាដ ​បាន​ប្រាប់​លោក គឺ​លទ្ធភាព​នៃ​ការ​​​​យក​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម​ទៅ​ផលិតជា​គ្រាប់បែក​តាមរយៈ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់​ក៏​បានលើកឡើង​ផងដែរ​ថា នៅ​ក្នុង​ពេលនោះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​អាល្លឺម៉ង់​​​ប្រហែល​ជា​កំពុង​សិក្សា​លើ​ការ​ផលិត​អាវុធ​ប្រភេទ​ថ្មីនេះ ហើយ​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​ប្រមែរប្រមូល​​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​អាមេរិក ដើម្បី​សិក្សា​លើ​គម្រោង​នេះដែរ ដើម្បី​ពិនិត្យ​លទ្ធភាព​​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​ឲ្យ​បាន​មុន​ហ៊ីត្លែរ។ ប្រមាណ​ជា​៣សប្តាហ៍​ក្រោយ​មក លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែលបាន​ផ្ញើ​លិខិត​​តប​ទៅ​​អាញ់ស្តាញ់​​វិញ ដោយ​ក្នុង​លិខិត​នោះ ក្រៅពី​បាន​អរគុណ​អាញ់ស្តាញ់ លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​​បាន​ប្រាប់​ទៅ​អាញ់ស្តាញ់​ថា លោក​បាន​​ទទួល​តាម​អានុសាសន៍​របស់​អាញ់ស្តាញ់ ដោយ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាននូវ​​ក្រុមការងារ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត ដើម្បី​សិក្សា​លើ​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក្រុមការងារ​នេះ​បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​ជា​ផ្លូវការ​ជា​លើកដំបូង តាំង​ពី​ថ្ងៃ​ទី២១តុលា ដោយ​មាន​កា​រចូលរួម​ពី​សំណាក់​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​ជា​ជនភៀសខ្លួន​ពី​ពួកណាស៊ី ជាពិសេស គឺ​លេអូ ស៊ីឡាដ អ្នក​រកឃើញ​ប្រតិកម្ម​នុយក្លេអ៊ែរ និង​ជា​អ្នក​ដែល​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​ជាមួយ​អាញ់ស្តាញ់ ក្នុងការ​សរសេរលិខិត​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល។ ​ការ​សិក្សា​របស់​ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​ហើយ ដែលបង្កើត​ចេញ​ជា​គម្រោង ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « Manhattan Project » ហើយ​ផលិត​បាន​ជា​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​លើកដំបូង ហើយ​ដែល​អាមេរិក​យក​ទៅ​​ទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី របស់​ជប៉ុន នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥។ ផ្ទុយ​ពី​ លេអូ ស៊ីឡាដ និង​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ជា​ជនភៀសខ្លួន​ពីណាស៊ី​ផ្សេងទៀត អាញ់ស្តាញ់​មិនបាន​ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​គម្រោង​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះទេ ទាំង​នៅ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​សិក្សា​ដោយ​ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត និង​នៅ​ក្នុង​គម្រោង Manhattan Project។ នៅ​អំឡុង​ដើម​ឆ្នាំ១៩៤០ លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ចូលរួម​ប្រជុំ​ជាមួយ​ក្រុ​មការងារ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នុយក្លេអ៊ែរ​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់​បាន​បដិសេធ។ តាមការពិត ក្រោយ​មក​ទៀត អាញ់ស្តាញ់​មិន​ទាំង​ត្រូវ​បាន​​កងទ័ព​អាមេរិក​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ទទួល​ព័ត៌មាន​ពី​គម្រោង Manhattan Project ផងទេ ដោយសារ​តែ​វា​ជា​គម្រោង​ដែល​គេ​លាក់ការណ៍​សម្ងាត់​ខ្ព ស់​បំផុត ហើយ​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​ជាប់ក្នុង​បញ្ជីខ្មៅ​របស់​អែហ្វប៊ីអាយ​ ដោយ​ជាប់សង្ស័យ​ថា​​ជា​អ្នក​មាន​និន្នាការ​កុម្មុយនិស្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​ត្រូវ​បាន​សាធារណមតិជាទូទៅ​ចាត់ទុក​ជា​បិតា​នៃគ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទាំងពីរ​គ្រាប់​ត្រូវ​បាន​ទម្លាក់​លើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី រដ្ឋការ​អាមេរិក​បាន​ចេញផ្សាយ​ជាសាធារណៈ​នូវ​ប្រវត្តិ​​នៃ​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ដោយបាន​ធ្វើការ​សង្កត់​ធ្ងន់ថា ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​បំផុត គឺ​ចេញ​ពី​លិខិត​របស់​អាញ់ស្តាញ់​​ផ្ញើ​ទៅ​លោក​ប្រធានាធិបតី​រូសវែល នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៩។ ក្រោយ​មក​ទៀត ទស្សនាវដ្តី​ដ៏ល្បី ឈ្មោះ The Times បាន​ចេញផ្សាយ ដោយ​ដាក់​រូបភាព​អាញ់ស្តាញ់​ធំៗ​នៅលើ​ទំព័រមុខ​​ ជាមួយ​នឹង​រូបភាព​នៃ​ការ​ផ្ទុះ​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ ចារពីលើ​ដោយ​រូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​លោក គឺ E=mc²។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​មើលឃើញ​ពី​វិនាសកម្ម​​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់​ចាប់ផ្តើម​មាន​វិប្បដិសារី ដែល​បាន​ចូលរួម​ផ្តួចផ្តើម​គំនិត​ឲ្យ​មាន​ការ​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរនេះ។ ហើយ​គំនិត​សន្តិភាព​និយម បូករួម​ជាមួយ​នឹង​វិប្បដិសារី​​នេះ​បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​អាញ់ស្តាញ់​ចំណាយ​ពេល​ស្ទើរតែ​​​ពេញ​ក្នុង​ដំណាក់កាល​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក ធ្វើ​សកម្មភាព​នយោបាយ​ជាច្រើន ទាមទារ​ឲ្យ​បង្កើត​រចនាសម្ព័ន្ធ​អន្តរជាតិ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មាន​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​ផ្ទុះឡើង ទៅថ្ងៃ​អនាគត។ នៅ​ក្នុង​ក្តីបារម្ភ​ពី​វិនាសកម្ម​ដែល​បង្កឡើង​ដោយ​សង្រ្គាម​នុយក្លេអ៊ែរ​នេះហើយ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​បន្សល់ទុ​ក​នូវ​ពាក្យ​សម្តី​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយឃ្លា​ថា៖ “ខ្ញុំ​មិនដឹង​ថា តើ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី៣​គេ​ច្បាំងគ្នា​ដោយ​ប្រើ​អាវុធ​អ្វីទេ តែ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី៤​ ប្រាកដ​ជា​នឹង​ត្រូវ​ច្បាំង​ដោយ​ប្រើ​ដំបង​និង​ដំថ្ម” ដែល​លោក​ចង់មានន័យថា ប្រសិនបើ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី៣​ផ្ទុះឡើង អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​អាច​នឹង​កម្ទេចភពផែនដី​ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្សជាតិ​វិលត្រឡប់​ទៅរក​យុគសម័យ​បុរេប្រវត្តិវិញ​ជាមិនខាន៕ '''អាញ់ស្តាញ់៖ ​ដំណើរជីវិត​ចុងក្រោយ''' នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ក្រោយ​ពី​អាមេរិក​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នុយក្លេអ៊ែរ​ទៅលើ​ទីក្រុង​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ​របស់​អាញ់ស្តាញ់​ត្រូវ​បានគេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​បិតា​នៃ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ម្យ៉ាង ដោយសារ​​តែ​លោក​ជា​អ្នក​បង្កើត​​ទ្រឹស្តី​ ​ស្តីពី​ទំនាក់ទំនង​ រវាង​ម៉ាស់ និង​ថាមពល (គឺ​រូបមន្ត​ដ៏ល្បីល្បាញ (E=mc²) និងសំខាន់ជាងនេះ​ទៅទៀត ដោយសារ​តែ​លោក​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​សរសេរ​លិខិត​​ជំរុញ​ឲ្យ​ប្រធានាធិបតី​​អាមេរិក (Franklin Roosevelt) បង្កើត​កម្មវិធី​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ កាលពីឆ្នាំ១៩៣៩។ អាញ់ស្តាញ់​វិញ​ចាប់មាន​វិប្បដិសារី ដោយ​មើលឃើញ​ពី​សោកនាដកម្ម​ ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​ទៅលើ​​ប្រជាជន​ជប៉ុន ហើយ​ជាពិសេស វា​គឺ​ជា​សោកនាដកម្ម ដែល​លោក​យល់ថា​ គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិនចាំបាច់​ទាល់តែ​សោះ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់​ ការណ៍​ដែល​លោក​ជំរុញ​ឲ្យ​អាមេរិក​ផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ គឺ​ដោយសារ​តែ​លោក​បារម្ភ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់​ផលិត​អាវុធ​ប្រល័យ​លោក​នេះ​បាន​មុន ហើយ​ហ៊ីត្លែរ​នឹង​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មុនពេល​ដែល​អាមេរិក​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​លើ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី គ្រប់គ្នា​សុទ្ធតែ​បាន​ដឹង​យ៉ាងច្បាស់​ថា អាល្លឺម៉ង់​មិន​បាន​ជោគជ័យ​ក្នុងកា​រផលិត​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​នោះទេ ហើយ​លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចុះចាញ់​សង្រ្គាម​​រួចទៅហើយ​ដែរ។ ប្រមាណ​ជា​មួយខែ ក្រោយ​ពី​ការ​ទម្លាក់​គ្រាប់បែក​នៅ​ហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និង​ណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់​រួម​ជាមួយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផ្សេងទៀត បាន​រួមគ្នា​ធ្វើការ​តស៊ូមតិ​ទាមទារ​ឲ្យ​បង្កើត​ក្រុមប្រឹក្សា​អន្តរជាតិ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ហើយ​ក្រោយ​មក ក្រុម​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​បាន​បង្កើត​រចនាសម្ព័ន្ធ​ជា​គណៈកម្មាធិការ​មួយ ដែល​មាន​អាញ់ស្តាញ់​ជា​ប្រធាន។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ ការ​បង្កើត​ត្រឹមតែ​រចនាសម្ព័ន្ធ​អន្តរជាតិ ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​សមាគម​នៃ​ប្រជាជាតិ ដូចជា​អង្គការ​សហប្រជាជាតិ គឺ​មិន​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ និង​រក្សា​សន្តិភាព​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​បាននោះទេ។ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ពិភពលោក​មួយ ដែល​​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ប្រទេស​ជា​សមាជិក ហើយ​មាន​កម្លាំងទ័ព និង​ជាពិសេស គឺ​ជា​អ្នក​កាន់កាប់​សព្វាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តស៊ូ​មតិ​របស់​គណៈកម្មាធិការ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ ដោយសារ​តែគ្មាន​ប្រទេស​ណាមួយ​សុខចិត្ត​បោះបង់​អធិបតេយ្យភាព និង​អំណាច​ទ័ព​របស់​ខ្លួន ចំណែក​ឯ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​​​​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​មក​ទល់​នឹង​ពេលនោះ មិនមែន​តែអាមេរិក​មួយទេ ដែល​ផលិត​បាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ។ សហភាព​សូវៀត ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត បារាំង អង់គ្លេស និង​ចិន សុទ្ធតែ​មាន​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​​រៀងៗខ្លួន។ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ វា​បាន​ក្លាយ​ជា​សកម្មភាព​បន្ទាប់​បន្សំ​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​លោក​ងាក​ទៅ​ផ្តោត​លើ​ការ​ងារ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​វិញ។ គិត​ត្រឹម​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អាញ់ស្តាញ់​​បាន​ចូលនិវត្តន៍​ពី​ការងារ​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​​នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន (Princeton) ក៏ប៉ុន្តែ លោក​នៅតែ​បន្ត​ការងារ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​រូបវិទ្យាតទៅទៀត ដោយ​លោក​មាន​គោលដៅ​ចង់​ស្វែងរក​ទ្រឹស្តី​មួយ ដែល​អាច​ពន្យល់ និង​អនុវត្ត​ចំពោះ​អ្វីៗ​គ្រប់យ៉ាងទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ គឺ​​ចាប់តាំង​ពី​បាតុភូត និង​វត្ថុ​ដ៏​ធំធេង នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស រហូតទៅដល់​​សារធាតុ​ដ៏តូចល្អិត​ជាង​អាតូម និយាយ​ជារួម គឺ​ការ​ភ្ជាប់គ្នា​ រវាង​ទ្រឹស្តី General Relativity និង​រូបវិទ្យាកង់ទិក (Quantique/Quantum)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់​មាន​វ័យ​កាន់តែ​ចាស់​ណាស់ទៅហើយ ចំណែក​ឯ​សុខភាព​របស់​លោក​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​កាន់តែ​ច្រើន​ដែរ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺធ្ងន់ ហើយ​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥៥ ក្នុងវ័យ ៧៦ឆ្នាំ។ អាញ់ស្តាញ់​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ក្នុង​ដំណេក ហើយ​នៅក្បែរ​គ្រែ​របស់​លោក គេ​ឃើញ​មាន​ក្រដាស ១២សន្លឹក ពេញទៅដោយ​រូបមន្ត និង​សមីកា​គណិតវិទ្យា។ សមីកា​អស់ទាំងនេះ នៅ​ជា​ការ​ព្រាង​នៅឡើយ ដោយ​មិនចេញ​ជា​ទ្រឹស្តី​អ្វី​ពិតប្រាកដ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា វា​បង្ហាញ​ថា រហូត​ដល់​ដង្ហើម​ចុងក្រោយ អាញ់ស្តាញ់​នៅតែ​​ខិតខំ​សិក្សា​ស្វែងរក​ទ្រឹស្តី​ចុងក្រោយ​របស់​លោក។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ទ្រឹស្តី​រួម​ ដែល​អាច​ពន្យល់ និង​អនុវត្ត​ចំពោះ​អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង​នៅលើ​ចកក្រវាល ហើយ​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​ខិតខំ​ស្វែងរក​រហូតដល់​នាទី​ចុងក្រោយ​នៃ​ជីវិត​ចុងក្រោយ​របស់​លោក​តែ​មិនបាន​សម្រេច នៅតែ​ជា​ប្រធានបទ​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជំនាន់ក្រោយ។ អាញ់ស្តាញ់​បាន​ទទួល​មរណភាព​ទៅ ដោយ​បន្សល់ទុក​នូវ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​ខាង​រូបវិទ្យា​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ និង​ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏កំពូលៗ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ​ រួមជាមួយ​នឹង​កាលីលេ និង​ញូតុន។ ជាការពិតណាស់ថា ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មិនសូវ​ជា​មាន​អ្នក​ស្គាល់ច្រើន​ ជាពិសេស បើ​ប្រៀបធៀប​ទៅនឹង​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន។ ម្យ៉ាង ដោយសារ​តែ​ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់​មាន​លក្ខណៈស្មុគស្មាញ​ពិបាក​យល់ និង​ម្យ៉ាងទៀត ដោយសារ​តែ​ទ្រឹស្តី​អស់ទាំងនេះ​​មិនសូវ​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​ច្រើន​​នៅ​​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ ឬ​អាច​សង្កេតឃើញ​ជាទូទៅ នៅ​ក្នុង​បាតុភូត​លើ​ភពផែនដី។ ទោះជាយ៉ាងណា ទ្រឹស្តី​របស់​អាញ់ស្តាញ់​គឺ​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​យល់ឃើញ​របស់​មនុស្សជាតិ ទៅលើ​ចក្រវាល ជាពិសេស វា​នាំមក​នូវ​ទស្សនទាន​ថ្មី ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដល់​ការ​យល់ឃើញ​របស់​មនុស្ស​ទៅលើ​​កម្លាំងទំនាញ ​ទៅលើ​លំហ និង​ពេល ហើយ​ទ្រឹស្តី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅ​ក្នុង​ការ​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ទាក់ទង​នឹង​អវកាស។ ទាក់ទង​នឹង​ការ​អនុវត្តន៍​ក្នុង​ជីវិត​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​វិញ ការយល់ដឹង​ពី​​ឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​ទៅលើ​លំហពេល​ក៏​ជា​គន្លឹះ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរការ​នៃ​ប្រព័ន្ធ​កំណត់​ទីតាំង (GPS) ពីព្រោះ​ថា សុក្រឹតភាព​នៃ​ប្រព័ន្ធ​ GPS នេះ គឺ​វា​អាស្រ័យ​ទៅលើ​សុក្រឹតភាព​ រវាង​ម៉ោង​នៅលើ​ភពផែនដី និង​ម៉ោង​នៅលើ​ផ្កាយរណប។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី Special និង Genral Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់ ផ្កាយរណប GPS ដែល​ស្ថិត​នៅ​កម្ពស់​រាប់រយ​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ភពផែនដី ត្រូវ​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​កម្លាំង​ទំនាញ​ផែនដី​​តិច​ជាង ហើយ​ម៉ោង​នៅលើ​ផ្កាយរណប​ទាំងនេះ ក៏​ត្រូវ​ដើរ​លឿន​ជាង​ម៉ោង​នៅលើ​ផែនដី។ គម្លាត​រវាង​ម៉ោង​ទាំងពីរ​នេះ​ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំ​តូច (ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៤០ microseconds ក្នុងមួយថ្ងៃ) ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើ​គេ​មិន​គិតបញ្ចូល​ទ្រឹស្តី Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​នេះ​ទេ​ សុក្រឹតភាព​នៃ​ប្រព័ន្ធ GPS អាច​នឹង​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់គីឡូម៉ែត្រ​៕ '''អាញ់ស្តាញ់​និង​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច៖ ​ពី ​“កំហុសឆ្គងដ៏ធំ” ​ទៅ ​“ថាមពលងងឹត”''' នៅឆ្នាំ១៩១៥ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី General Relativity ដោយ​បាន​សរសេរ​ចេញ​ជាសមីការគណិតវិទ្យា ដែល​បង្ហាញ​ពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​ម៉ាស់ កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោង​នៃ​លំហពេល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩១៧ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា សមីការ​របស់​លោក​មាន​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏​ធំមួយ ដោយហេតុថា នៅពេល​ដែល​លោក​យកសមីការ​​នេះ​ទៅ​អនុវត្ត​ចំពោះ​ចក្រវាល​ទាំងមូល វា​បង្ហាញ​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​ខ្វះលំនឹង ពោលគឺ វា​អាច​រីកកាន់តែធំឡើងៗ ឬ​ក៏​អាច​រួម​កាន់តែ​តូចទៅៗ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួច ពីព្រោះ​ថា គិត​មក​ត្រឹម​​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​ (ទាំង​អ្នក​វិទ្យា​នៅ​សម័យកាលនោះ និង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ពី​សម័យ​មុន) សុទ្ធតែ​គិត​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង ជា​ចក្រវាល​ដែល​មាន​លំនឹង (Static Universe) ហើយ​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍ ដោយ​មិន​រីកធំ ឬ​រួញតូច​ ដូចការ​​ព្យាករ​នៃ​សមីការ Genral Relativity នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជា​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​សម្រេច​កែ​សមីការ​របស់​លោក ដោយ​បាន​​​​បញ្ចូល​កុងស្តង់មួយ​ទៅ​ក្នុងនោះ ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​សមីការ​នេះ​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ភាព​ថេរ​នៃ​ចក្រវាល។ កុងស្តង់​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច” (ឬ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា Cosmological Constant) ហើយ​នៅ​ក្នុង​រូបវិទ្យា កុងស្តង់នេះ​​ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​ថា​​ជា​​ថាមពល​ពិសេស​មួយ គឺ "ថាមពល​នៃ​ភាពទទេ” ក្នុង​អវកាស ហើយ​ដែល​មាន​កម្លាំង​តបទៅ​​នឹង​ថាមពល និង​កម្លាំងទំនាញ នៃ​រាល់​សារធាតុ​ដែល​មាន​ម៉ាស់ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល។ ជាមួយ​នឹង​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ សមីការ General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​មាន​លំនឹង ហើយ​វា​ក៏​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ភាព​ថេរ​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ ១០ឆ្នាំ​ក្រោយមក បុព្វជិត​កាតូលិក និង​ជាសាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ម្នាក់​ ឈ្មោះ​ថា ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ (Georges Lemaître) ស្នើឡើង​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មីស្រឡាងមួយ​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មិន​​មាន​លំនឹង​ដូចអ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​តាំង​ពី​មុន​មក​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វា​រីកធំឡើង​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​ដ៏​ចម្លែក​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ដែលគ្រាន់តែ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ធម្មតា​ម្នាក់ គ្មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អ្វី​ផងនោះ មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​បាន​ច្រានចោល​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ​នេះ​ដែរ បើទោះបីជា​​ទ្រឹស្តី​នេះ​វា​ស្រប​ទៅនឹង​សមីការ​ដើម​របស់​លោក មុនពេល​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូឡូហ្ស៊ិក។ (តែអ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល ក្រោយ​ពី​ទ្រឹស្តី​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​ភស្តុតាង​ចេញ​ពី​កា​រសង្កេតជាក់ស្តែង)។ គិតត្រឹម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩២០ មនុស្សជាតិ​យើង​អាច​ធ្វើការ​សិក្សា និង​សង្កេត​ទៅលើ​តែ​ផ្កាយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ (Milky Way) តែប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះ​ថា រាល់​ផ្កាយ​ដែល​​​រះព្រោងព្រាត​​លើ​មេឃ ហើយ​ដែល​​គេ​អាច​​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ គឺ​សុទ្ធតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ​ទាំងអស់ ហើយ​​យើង​នៅ​​​មិនទាន់​មាន​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើប ដែល​អាច​មើល​ហួស​ពី​មីគីវ៉េ​នេះ​នៅឡើយនោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​​គេ​មិន​អាច​សង្កេតឃើញ​ជាក់ស្តែង​​ពី​ការ​រីកធំ​នៃ​ចក្រវាល​ ដូច​អ្វីដែល​ស្នើឡើង ដោយ​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ។ តាមការពិតទៅ នៅ​ពេលនោះ មនុស្សភាគច្រើន​លើសលុប​​​គិត​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង គឺ​មានត្រឹមតែ​ក្នុង​មីគីវ៉េ​នេះឯង ដោយ​មិនមាន​អ្វី​ហួស​ពី​នេះ​ទៀតទេ។ ជំនឿ​នេះ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ឆ្នាំ១៩២៥ ក្រោយ​ពី​តារាវិទូ​អាមេរិក​ម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល (Edwin Hubble) បាន​ធ្វើការ​សង្កេត​ដោយ​ប្រើ​តេឡេស្កុប​ប្រភេទ​ថ្មី​ហើយ​បាន​រកឃើញ​កាឡាក់ស៊ី​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្រៅ​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ។ អ៊ែដវីន ហឺបល មិនត្រឹមតែ​រកឃើញ​កាឡាក់ស៊ី​ថ្មី​នេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ១៩២៩ លោក​បាន​រកឃើញ​ថា កាឡាក់ស៊ី​អស់ទាំងនេះ មិនថា​ស្ថិត​នៅ​ទិស​ខាងណា ​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​ចេញឆ្ងាយ​ពីភពផែនដី​របស់យើង ហើយ​នេះ គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​បញ្ជាក់ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មិនស្ថិត​នៅ​ថេរ​ដូចការ​គិត​របស់​យើង​តាំង​ពី​មុនមក​នោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វា​រីក​កាន់តែ​ធំឡើង​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយៗ។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​ពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​អ៊ែដវីន ហឺបល លោក​ក៏​បាន​ភ្ញាក់​ខ្លួន ហើយ​ទទួលស្គាល់​ថា ចក្រវាល​ពិត​ជា​រីកកាន់តែធំ ដូច​ជា​ការ​លើកឡើង​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ហើយ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ស្រប​ទៅ​នឹង​សមីការដើម​របស់​លោក មុនពេល​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូស៊ិច។ នៅពេលនោះហើយ​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​លើកឡើង​ថា ការ​កែប្រែសមីការ​ដើម ដោយ​​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ គឺ​ជា “កំហុសឆ្គង​ដ៏ធំបំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក”។ អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​បាន​លុប​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ​ចេញ ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​សមីការ​ដើម​របស់​លោកវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ លោក​ប្រាកដ​ជា​មិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំ​ក្នុង​ជីវិតរបស់​លោក”​នេះ ក្រោយមក​​នឹង​ត្រូវ​​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​លើ​ទ្រឹស្តី​​ថ្មី​ដ៏សំខាន់ ហើយ​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច​ដែល​លោក​បាន​លុបចោល​​អាច​ជា​ប្រភេទ​ថាមពល​ដែល​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​កំពុង​សិក្សា គឺ “Dark Energy”។ នៅពេល​ដែល​អ៊ែដវីន ហឺបល រកឃើញ​ថា កាឡាក់ស៊ី​ទាំងអស់​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​ចេញឆ្ងាយ​ពី​ភពផែនដី ហើយ​ចក្រវាល​រីក​កាន់តែ​ធំឡើង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ នាំគ្នា​គិត​ថា អត្រា​នៃ​ការ​រីកមាឌ​នៃ​ចក្រវាល​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ថយចុះ​បន្តិចម្តងៗ ដោយសារ​តែ​មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ដែល​​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​​​អាច​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​បាន​កាន់តែ​ទំនើប ហើយ​ផលិត​បាន​នូវ​តេឡេស្កុប​ដែល​អាច​មើល​បាន​កាន់តែ​ឆ្ងាយ គេ​បែរ​ជា​សង្កេតឃើញ​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​នេះ​ទៅវិញ។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមេសា ​ឆ្នាំ១៩៩០ តេឡេស្កុប​​ប្រភេទ​ថ្មី​ទំនើប​បំផុត​មួយ ដែល​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “ហឺបល” (យក​តាម​ឈ្មោះ​លោក​អ៊ែដវីន ហឺបល) ត្រូវបាន​ទីភ្នាក់ងារ​ណាសា​បង្ហោះ​ដាក់​ក្នុង​​តារាវិថី​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ ដោយសារ​តែ​ការ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើប​ថ្មី ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​តារាវិថី​មិនមាន​​ការរំខាន​ពី​សំណាក់​បរិយាកាស​នៃ​ភពផែនដី ​តេឡេស្កុប​​ហឺបល​អាច​ឲ្យ​គេ​ឆ្លុះមើល​ឃើញ​បាន​ឆ្ងាយ ហើយ​រកឃើញ​​កាឡាក់ស៊ី​ថ្មីៗ គិតជាសរុប​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៥ពាន់ ដោយ​ខ្លះ​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ ជាង ១៣ពាន់លាន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ ពោល​គឺ គេ​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​នូវ​​​ស្ថានភាព​នៃ​ចក្រវាល ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើតឡើង ក្រោយ​ Big Bang កាល​ពី​១៣ពាន់៧លាន​ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨ ការ​សិក្សា​តាមរយៈ​តេឡេស្កុប​ហឺបល​ទៅលើ​កាឡាក់ស៊ី​ដែល​នៅ​ឆ្ងាយៗ​បាន​បង្ហាញ​ថា កាលពី​ពេល​មុន​ដ៏​យូរលង់ ចក្រវាល​របស់​យើង​​មាន​ចលនា​រីកមាឌ​ក្នុង​អត្រា​យឺត​ជាង​ពេល​បច្ចុបន្ន​នេះ​ឆ្ងាយណាស់។ នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ធ្វើការ​សន្និដ្ឋាន​ថា ចលនា​រីកមាឌ​នៃ​ចក្រវាល​មិនបាន​ថយចុះ​ ដោយសារ​តែ​កម្លាំង​ទំនាញ​នោះទេ តែ​ផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​រឹតតែ​មាន​សន្ទុះកើនឡើង​ទៅវិញ ដែល​នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នាំគ្នា​គិត​ថា វា​ពិត​ជា​មាន​កម្លាំង​អ្វីមួយ ដែល​ខ្លាំង​លើស​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រវាល​ត្រូវ​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ ហើយ​កាន់តែ​លឿន​បែបនេះ។ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន បាតុភូទ​នេះ​នៅតែ​ជា​អាថ៌កំបាំង​ដ៏​ធំមួយ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​នាំគ្នា​គិត​ថា កម្លាំង​ដែល​លុបលើ​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ​នេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​​​ថាមពល​នៃ​ភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល... ជា​ប្រភេទ​ថាមពល​ដែល​គេ​មិន​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​បាន ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថាមពល​ងងឹត” (Dark Energy)។ ហើយ​ថាមពល​នៃ​ភាព​ទទេ​ក្នុង​អវកាស​នេះ គឺ​វា​ត្រូវគ្នា​ទៅនឹង​​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​សមីការ General Relativity តែ​ក្រោយ​មក​បាន​លុបចេញ​វិញ។ សព្វថ្ងៃ​នេះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​នូវ​ភស្តុ​តាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ឲ្យ​បាន​ប្រាកដ​នូវ​សម្មតិកម្ម​នេះ​នៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើ​ចុងក្រោយ​ទៅ គេ​អាច​បញ្ជាក់ថា ថាមពល​ងងឹត គឺ​ពិត​ជា​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច​មែន​នោះ អ្វីដែល​អាញ់ស្តាញ់​គិត​ថា​ជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុត​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក” តាមពិត​វា​គឺ​ជា​ធាតុផ្សំ​ដ៏​ចម្បង​បំផុត​មួយ​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង៕ =='''ស្ទីវិន ហកឃីង ​(១៩៤២-២០១៨)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|stephen_hawkin]] លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង រស់នៅ​ក្នុង​ពិការភាព​ចាប់តាំង​ក្បាល​រហូត​ដល់​ចុងជើង អង្គុយ​តែ​លើ​កៅអីរុញ ហើយ​កុំថាឡើយ​ដល់​ទៅ​កម្រើកដៃជើង សូម្បីតែ​កម្រើក​មាត់​និយាយ​ក៏​មិន​អាច​ធ្វើ​ទៅរួចផង ដោយ​ត្រូវ​ពឹងលើ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​​ឲ្យ​និយាយ​ជំនួស។ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​ពិការ​តែ​ខាង​រូបកាយ​តែប៉ុណ្ណោះ រីឯ​ខាង​គំនិត​ប្រាជ្ញា​វិញ​គឺ​មិន​ពិការ​នោះទេ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ លោក​បាន​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន​ ចាប់តាំង​ពី​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ប្រហោងខ្មៅ (Black Hole) រហូត​ទៅដល់​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ចក្រវាល (Big Bang Theory)។ នេះ​គឺ​ជា​ប្រវត្តិ​នៃ​​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​អ្នក​ប្រាជ្ញ​សម័យ​ទំនើប​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ល្បីៗ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមជាមួយ​នឹង អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់, អ៊ីសាក់ ញូតុន និង​កាលីលេអូ កាលីលេ។ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង កើត​នៅថ្ងៃ​ទី៨ ខែ​មករា ឆ្នាំ១៩៤២ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​អកស្វឺត ប្រទេស​អង់គ្លេស។ ថ្ងៃ​ដែល​លោក​កើត គឺ​ចំ​នឹង​ថ្ងៃ​ខួប​គម្រប់ ៣០០ឆ្នាំ​គត់ នៃ​មរណភាព​របស់​លោក​កាលីលេអូ កាលីលេ ហើយ​ឆ្នាំដែល​លោក​កើត គឺ​ចំពេល​ដែល​ពិភពលោក​ទាំងមូល​កំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភ្នក់ភ្លើង​សង្រ្គាម គឺ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ដែល​អង់គ្លេស គឺ​ជា​តួអង្គ​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​សង្រ្គាម។ ស្ទីវិន ហកឃីង កើតមក​ជា​ក្មេងប្រុស​ធម្មតា​ម្នាក់ ដែល​មិនទាន់​ធ្លាក់​ខ្លួន​ពិការ​នៅឡើយទេ ហើយ​លោក​​គឺ​ជា​កូនប្រុស​ច្បង នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បងប្អូន ៣នាក់ ក្នុង​ត្រកូល ដែល​មាន​ឪពុកម្តាយ​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​រៀន​សូត្រ​បាន​ខ្ពង់ខ្ពស់ នៅ​ឯ​សកលវិទ្យា​អកស្វឺត ដែល​ជា​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ ស្ទីវិន ហកឃីង បាន​ដើរតាម​គន្លង​ម្តាយ និង​ឪពុក ដោយ​បាន​ប្រឡង​ជាប់​ទទួល​​អាហារូបករណ៍​ចូល​រៀន នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វឺត នៅ​ឆ្នាំ១៩៥៩ ដោយ​នៅពេលនោះ លោក​មាន​អាយុ ១៧ឆ្នាំ។ កាលពី​ដំបូងឡើយ ឪពុក​របស់​ស្ទីវិន ហកឃីង ចង់​ឲ្យ​លោក​រៀន​ខាង​វេជ្ជសាស្រ្ត ហើយ​ចាប់​យក​អាជីព​ជា​គ្រូពេទ្យ​ដូច​ឪពុក។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ទីវិន ហកឃីង មិនចូលចិត្ត​មុខវិជ្ជាពេទ្យ​នោះទេ ដោយ​ដក់​ចិត្ត​តែ​លើ​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត។ លោក​ក៏​បាន​ជ្រើសរើស​យក​ផ្នែក​ ​គណិតវិទ្យា និង​រូបវិទ្យា។ និយាយ​ពី​ការ​សិក្សា​នេះ តាំង​ពី​ក្មេង​រៀងមក ស្ទីវិន ហកឃីង រៀន​មិនអន់​នោះទេ តែ​ក៏​មិនមែន​ជា​សិស្ស​ដែល​ពូកែ​ឆ្នើម​លេចធ្លោ​លើសគេឯងនោះដែរ។ តាមពិត ស្ទីវិន ហកឃីង គឺ​ជា​កូនសិស្ស​ដែល​មាន​ប្រាជ្ញា​ឆ្លាតវៃ តែ​មិន​ចូល​ចិត្ត​ចំណាយ​ពេល​រៀន​សូត្រ​ច្រើន។ លោក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ បាន​ធ្វើការ​ប៉ាន់​ស្មាន​ថា នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ៣ឆ្នាំ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​អកស្វឺត លោក​ចំណាយ​ពេល​រៀន​គិតជា​មធ្យម​តែ​ប្រមាណ​ជា ១ម៉ោង តែ​ប៉ុណ្ណោះ ក្នុងមួយថ្ងៃ។ ការ​ចំណាយ​ពេល​តិចតួច​ក្នុងការ​រៀនសូត្រ​ខ្លួនឯង​បែបនេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​ទទួល​បាន​ពិន្ទុ​មិន​សូវ​ល្អ នៅ​ពេល​ប្រឡង​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​នៅ​អកស្វឺត ហើយ​ស្ទើរតែ​មិន​អាច​បន្ត​ការ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​ស្រាវជ្រាវ​វិទ្យាសាស្រ្ត​ទៅតាម​បំណង​របស់​លោក​បាន។ ទោះជា​យ៉ាងណា លោក​បាន​ប្រឡង​ជាប់​ទាំង​ប្រផិតប្រផើយ​បាន​បន្ត​ការ​សិក្សា​ខាង​ផ្នែក​រូបវិទ្យា នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ទៀត​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេម​ប្រ៊ិច។ នៅសកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ទៅ​លើ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា​ដែល​ទាក់ទង​នឹង​លោកធាតុ (Cosmologie) ជាពិសេស ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​កម្លាំងទំនាញ និង​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ខុសកាល​ពី​ពេល​នៅ​អកស្វឺត លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង បាន​ផ្តោត​ការ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ច្រើន ទៅលើ​ការ​សិក្សាស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​នៅ​ខេមប្រ៊ិច ហើយចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក​នៅ​ពេលនោះ គឺ​បញ្ហា​សុខភាព។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៦៣ នៅ​ក្នុងវ័យ ២១ឆ្នាំ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវ​បាន​គ្រូពេទ្យ​រកឃើញ​ថា លោក​មាន​ជំងឺ​ផ្នែក​សរសៃ​និង​សាច់ដុំ​មួយ​ប្រភេទ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា ALS (ឬ Lou Gehrig​’s disease)។ ជា​ជំងឺ​ដែល​មិន​អាច​ព្យាបាល​បាន ​ដែល​នឹង​នាំ​ឲ្យ​លោក​ត្រូវ​ធ្លាក់​ខ្លួន​ពិការ​ទាំងស្រុង ហើយ​ជាងនេះ​ទៅទៀត គ្រូពេទ្យ​បាន​ព្យាករ​ថា លោក​អាច​មាន​ជីវិត​រស់​នៅ​បាន​យ៉ាងច្រើន​បំផុត​តែ​ពីរ​ឆ្នាំ​ទៀត​ប៉ុណ្ណោះ។ ការប្រឈមមុខ​នឹង​ជំងឺ​ដ៏​កាចសាហាវ និង​សេចក្តីស្លាប់​ដែល​នឹង​ត្រូវ​មក​ដល់​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ដោយ​ចៀសមិនរួចបែបនេះ គឺ​ជា​ដំណឹង​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​តក់​ស្លុត​បំផុត​មួយ សម្រាប់​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង។ មនុស្ស​ភាគច្រើនជាទូទៅ​ប្រហែល​ជា​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទឹកចិត្ត អស់សង្ឃឹម​ក្នុង​ជីវិត បោះបង់​ចោល​លែង​ធ្វើ​អ្វី​ទាំងអស់ ហើយ​បណ្តែតបណ្តោយ​ខ្លួន​ទៅតាម​ព្រេងវាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង គឺ​ផ្ទុយ​ពី​នេះ​ទាំងស្រុង។ ការប្រឈមមុខ​នឹង​សេចក្តីស្លាប់​ដែល​នឹង​ជិតមកដល់ ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​គំនិត​ចង់​រស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិតដ៏ខ្លី និង​ចំណាយ​ពេល​ដែល​នៅ​សេសសល់​ទាំងប៉ុន្មាន ដើម្បី​ធ្វើ​អ្វី​ដែល​មាន​ប្រយោជន៍។ លោក​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​វិញ ហើយ​ធ្វើ​ដោយ​យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​។ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​ចំ​ណាយ​ពេល​កាន់តែ​​ច្រើន​ទៅលើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ វា​ធ្វើ​ឲ្យ​លោក​កាន់តែជក់ចិត្ត ហើយលើសពីនេះ​ទៅទៀត ជីវិត​របស់​លោក​កាន់តែ​មាន​សុភមង្គល​ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​លោក​បាន​ភ្ជាប់ពាក្យ​ជាមួយ​នឹង​គូស្នេហ៍​របស់​លោក ដែល​បាន​ស្គាល់​គ្នា តាំង​ពី​ពេល​លោក​ដឹង​ខ្លួន​ថា​មាន​ជំងឺ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៦៥ ពីរឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​គ្រូពេទ្យ​រកឃើញ​ថា​លោក​មាន​ជំងឺ​ ហើយ​អាច​រស់​នៅ​បាន​ត្រឹមតែ​ពីរឆ្នាំ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង នៅតែ​បន្ត​មាន​ជីវិត ហើយ​ថែម​ទាំង​បាន​រៀបការ សាង​គ្រួសារ​ដូចគេ​ដូចឯង។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៦ លោក​បាន​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​ទទួល​សញ្ញា​បត្រ​​ថ្នាក់​បណ្ឌិត​ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច ហើយថែម​ទាំង​បាន​​ការងារ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ និង​បន្ទាប់​មក​ទៀត​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ​នៅ​ទីនោះ។ ​នៅទីបំផុត​ទៅ ជីវិត​​របស់​លោក​នៅក្រោយ​ពី​ដឹង​ថា​មាន​ជំងឺ​ព្យាបាល​មិន​ជា​ ប្រែក្លាយ​ជា​ជីវិត​ដ៏​មាន​អត្ថន័យ និង​មាន​គោលដៅ​ជាង​ជីវិត​កាល​ពី​ពេល​មុន​ទៅទៀត។ ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​បាន​ឈាន​ទៅដល់​ការ​រកឃើញ​នូវ​ទ្រឹស្តី​សំខាន់ៗ​ជាច្រើន​ខាង​ផ្នែក​រូបវិទ្យា ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រូបលោក​បាន​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​រូបវិទ្យា​ដ៏​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ​មួយ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៤ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវ​បាន​គេតែងតាំង​ជា​សមាជិក​រាជបណ្ឌិតសភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស ហើយ​៥ឆ្នាំក្រោយ​មកទៀត ត្រូវ​បាន​តែងតាំង​ជា​ប្រធានសាស្រ្តាចារ្យ​ផ្នែក​គណិតវិទ្យា​នៅ​សកលវិទ្យាខេមប្រ៊ិច ដែល​ជា​មុខតំណែង​សាស្រ្តាចារ្យ​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុតមួយ​នៅ​អង់គ្លេស ក៏ដូចជា នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។ មុខតំណែង​ទាំងពីរ​នេះ​ធ្លាប់​ត្រូវ​បាន​កាន់កាប់​ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​រូបវិទ្យា​ដ៏ល្បីល្បាញ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន កាល​ពី​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១៧។ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង បាន​កាន់កាប់​តំណែង​ជា​ប្រធានសាស្រ្តចារ្យ​ផ្នែក​គណិតវិទ្យា​នៅ​ខេមប្រ៊ិច អស់រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ គឺ​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ​១៩៧៩ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០០៩។ លោក​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨ ដែល​ត្រូវ​ចំ​ថ្ងៃ​កំណើត​របស់​លោក​អាល់ប៊ែរត៍ អាញ់ស្តាញ់៕ '''ស្នាដៃ​សំខាន់ៗ​របស់​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង''' លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​​ខាង​រូបវិទ្យា​ដ៏​ឆ្លាតវៃ​មួយរូប នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី២០ បន្ទាប់​ពី​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្នាដៃ​​របស់​លោក​មិន​សូវ​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ជាទូទៅ​នោះទេ។ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារ​តែ​ជាទូទៅ​​គេនាំគ្នា​ផ្តោត​ច្រើន​តែ​ទៅលើ​ភាព​អស្ចារ្យ​នៃ​ជីវិត​របស់​លោក គឺ​ជីវិត​ដែល​តស៊ូ​ជម្នះ​នឹង​សេចក្តីស្លាប់ ជម្នះ​នឹង​ពិការភាព ហើយ​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​ជា​អន្តរជាតិ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គឺ​ដោយសារ​តែ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​​ផ្តោត​ទៅលើ​ទ្រឹស្តី​ពីរ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​មាន​ភាព​ស្មុគស្មាញ​ខ្លាំង​ពិបាក​យល់ គឺ​ទ្រឹស្តី General Relativity និង​ទ្រឹស្តី​នៃ​រូបវិទ្យា​កង់ទិច។ យោងតាម​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់ អ្វីដែល​យើងតែងតែ​ហៅថា​ជា “កម្លាំងទំនាញ” តាំង​ពី​សម័យកាល​អ៊ីសាក់ ញូតុន​មក​នោះ តាមការពិត​ទៅ មិនមែន​ជា “កម្លាំង” នោះទេ តែ​ជា​ភាព​កោងនៃ​លំហពេល (Spacetime) ហើយ​វត្ថុ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​កាន់តែ​ច្រើន វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាពកោងនៃ​លំហពេល​នៅជុំវិញ​នោះ​មាន​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រសិនបើ​ម៉ាស់​មាន​ច្រើន​ ដល់​កម្រិតមួយ​វា​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាពកោងនៃលំហពេល ឬ​កម្លាំងទំនាញ នៅ​ជុំវិញ​នោះ ​មាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ដែល​អាច​​ស្រូបយក​អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ ដោយ​សូម្បីតែ​ពន្លឺក៏​​មិន​អាច​គេចចេញ​រួច​ផង ហើយ​​បង្កើត​បាន​ទៅជា “ប្រហោងខ្មៅ” ឬ​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Black Hole”។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​វត្តមាន​នៃ​ប្រហោងខ្មៅ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងនេះ មិនមែន​ជា​ទ្រឹស្តី​ដែល​រកឃើញ​ដោយ​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង​នោះទេ។ វា​​ត្រូវបាន​គេ​រកឃើញ​តាំងមុន​រួចទៅហើយ។ អ្វី​ដែល​លោក​ស្ទីវិន បាន​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​រកឃើញ គឺ​ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ស្ថានភាព និង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​​នៃម៉ាស់​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ។ តាមពិត ប្រហោងខ្មៅ​មិនមែន​ជា​ប្រហោង​ទទេ ដែល​គ្មាន​អ្វីសោះ​នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញវា​មាន​ពេញ​ទៅដោយសារធាតុ​ដែល​ម៉ាស់ ប្រៀប​ដូចជា​​​ផ្កាយ​ផ្សេងទៀត​ដែរ​ គ្រាន់តែ​​វា​ជា​ប្រភេទ​ផ្កាយ​ដែល​មិន​បញ្ចេញ​ពន្លឺ ដោយសារ​តែ​វា​មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​ខ្លាំង ដែល​ស្រូបយក​ពន្លឺ​មិន​ឲ្យ​បញ្ចេញ​មក​ខាងក្រៅបាន។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ខ្លះ នៅ​សម័យកាល​មុន បាន​ហៅ​ប្រហោងខ្មៅ​ថា “ផ្កាយខ្មៅ” ឬ “ផ្កាយងងឹត”។ សម្រាប់​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ ក្នុងនោះ ក៏​មាន​ទាំង​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង​ផងដែរ សំណួរ​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សំណួរ​ចាក់ស្រែះ ទាក់ទង​នឹង​ប្រហោងខ្មៅ គឺ​នៅត្រង់​ថា តើ​សារធាតុ​ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​យ៉ាង​ដូចម្តេច? គេ​ដឹង​ថា កម្លាំងទំនាញ​​ដ៏​ខ្លាំង​មហិមា​ធ្វើ​​ឲ្យ​សារធាតុ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ​ត្រូវ​រួមតូច ហើយ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​យ៉ាងហាប់ណែននៅត្រង់​​ចំណុចកណ្តាល​នៃ​ប្រហោងខ្មៅ ពោលគឺ ប្រៀបដូចជា​ត្រូវ​គេ​ច្របាច់ ឬ​សង្កត់​ឲ្យ​​ហាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរ​សួរថា តើ​សារធាតុ​អស់ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវប្រមូលផ្តុំគ្នា​​រហូត​ហាប់​ដល់​កម្រិតណា​ទើប​ឈប់? តើ​មាន​អ្វី​ដែល​អាច​បញ្ឈប់​កម្លាំង​ទំនាញ​បាន? យោងតាម​ទ្រឹស្តី General Relativity នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ ឬ Black Hole គ្មានអ្វី​អាច​យកឈ្នះ​លើ​កម្លាំង​ទំនាញ​បាន​នោះទេ ដែល​នេះ​មានន័យថា កម្លាំង​ទំនាញ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រប់សារធាតុ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ​ត្រូវ​ប្រមូល​ផ្តុំចូលគ្នា​យ៉ាងហាប់ណែន ជា​ចំណុច​ដ៏​តូច​បំផុតគ្មានទីបញ្ចប់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Singularity”។ ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សម្នា​ជាទូទៅ ក្នុងនោះ​រួមទាំង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ផង ពិបាក​នឹង​ជឿលើ​ចំណុចនេះ។ ពិបាក​នឹង​ជឿ​ថា សារធាតុ​ដែល​មាន​ម៉ាស់​ច្រើន​ជាង​ព្រះអាទិត្យ​រហូតដល់​ទៅ ១០ដង ឬ​២០ដង អាច​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​យ៉ាងហាប់ណែន ហើយ​រួមតូច​ជា​ចំណុចមួយ ដែល​មានទំហំ​ដ៏តូច​ជាង​អាតូម​ទៅទៀត​បែបនេះ។ បើ​គេ​គិតទៅតាម​ក្រឹត្យក្រម​ធម្មជាតិ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​រួច។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩៧០ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង បាន​ផ្តោត​ការ​សិក្សា​របស់​លោក​ជុំវិញ​ចំណោទ​នេះ ដោយ​ទាញ​មូលដ្ឋាន​ចេញ​ពី​​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ និង​ការ​សិក្សា​របស់​​អ្នក​ប្រាជ្ញ​​ខាង​គណិតវិទ្យា​និង​រូបវិទ្យា​នៅ​អង់គ្លេស​ម្នាក់ទៀត គឺ​លោក​រ៉ជ័រ ផេនរ៉ូស (Roger Penrose) ហើយ​បាន​ឈាន​ទៅ​​បង្កើតឡើង​នូវ​​ទ្រឹស្តីបទ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Hawking Singularity”។ យោងតាម​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង កម្លាំងទំនាញ​គឺ​ពិតជា​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​គ្រប់​សារធាតុ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ទៅជា​ចំណុច​ដ៏តូចល្អិត​បំផុត​មួយ​បានមែន ហើយ​នៅ​ក្នុង​ចំណុច Singularity នេះ គឺ​​លែងមាន​លំហពេល ហើយ​រាល់ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា​​​ដែល​​យើង​ធ្លាប់​ស្គាល់ ក៏លែង​អនុវត្ត​បាន​ទៀតដែរ។ តាមការពិត បើ​តាម​ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង កុំ​ថាឡើយ​​ត្រឹមតែ​សារធាតិ​និង​ម៉ាស់​នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ​មួយ សូម្បីតែ​សារធាតុ​និង​ម៉ាស់​ទាំងអស់ ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងទាំងមូល ក៏​អាច​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ទៅជា​ចំណុច Singularity បានដែរ ហើយ​​​ចំណុច​ Singularity នេះហើយ ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង។ ទ្រឹស្តី​ទាក់ទង​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​ចក្រវាល​នេះ ក៏​ជា​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ​របស់​លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង។ គិតត្រឹម​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត គេឃើញ​មាន​ចរន្តគំនិតពីរ ទាក់ទង​នឹង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ចក្រវាល។ ទី១ អ្នក​ជឿលើ​ទ្រឹស្តី​ចក្រវាល​ស្តាទិក (Static Universe) ពោលគឺ ចក្រវាលមាន​លំនឹង​ថេរ​ជាប់ជានិច្ច តាំង​ពី​ពេលមុន នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន និង​ទៅថ្ងៃ​អនាគត ដោយ​គ្មាន​​ពេល​ចាប់ផ្តើម ហើយ​ក៏​គ្មាន​ពេល​បញ្ចប់។ ទី២ អ្នក​ជឿថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មាន​ការ​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។ កាលពីដំបូងឡើយ ចរន្តគំនិត​ចក្រវាលស្តាទិក​គឺ​ជា​មតិភាគច្រើន។ សូម្បីតែ​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ក៏​ជឿ​លើ​ទ្រឹស្តី​នេះ​ដែរ ហើយ​បាន​ដាក់​បញ្ចូល​​កុងស្តង់មួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា កុងស្តង់កូស្មូលូហ្ស៊ិក ដើម្បី​ឲ្យ​សមីកា General Relativity របស់​លោក​មាន​លំនឹង​ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​ចក្រវាល​ស្តាទិក។ រហូតទាល់តែ​មាន​ភស្តុតាង​បញ្ជាក់ច្បាស់ នៅ​ឆ្នាំ១៩២៩ថា ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ ទើប​លោក​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ប្តូរ​ជំហរ ហើយ​លុប​កុងស្តង់​កូស្មូឡូហ្ស៊ិក​ចេញ​ពី​សមីកា​​របស់​លោក​វិញ។ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដែល​មាន​ចរន្តគំនិត​ជឿលើ​ទ្រឹស្តី​ចក្រវាល​រីកមាឌ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត លោក​ជឿ​ថា បើ​សិន​ជា​ក្នុងពេល​បច្ចុបនប្ន​នេះ គេ​អាច​សង្កេតឃើញ​ថា​​ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំឡើង មានន័យថា កាល​ពី​មុន​ចក្រវាល​មាន​ទំហំតូច​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ហើយ​បើ​គេ​អាច​ទាញ​ពេលឲ្យ​ដើរ​ថយក្រោយ គេ​នឹង​អាច​សង្កេតឃើញ​ថា ទៅ​ក្រោយ​កាន់តែ​ឆ្ងាយ ចក្រវាល​រួមកាន់តែ​តូចទៅៗ រហូត​ដល់​ចំណុច Singularity ពោលគឺ រាល់​សារធាតុ​និង​ម៉ាស់​ទាំងអស់ ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​យើងទាំងមូល​ប្រមូលផ្តុំគ្នា​ទៅជា​ចំណុច​ដ៏តូច​បំផុត​មិន​អាច​គណនា​បាន គឺ​ប្រៀប​ដូចនឹង​ករណី​ Singularity នៅ​ក្នុង​ប្រហោងខ្មៅ​ដូច្នោះដែរ។ Singularity នេះហើយ ដែល​ជា​ទី​ចាប់កំណើត​ដំបូង​ មុននឹង​មាន​ហេតុការណ៍ Big Bang បង្កើត​ទៅជា​ចក្រវាល​របស់​យើង កាល​ពី​១៣,៧ពាន់លាន​ឆ្នាំមុន។ លោក​ស្ទីវិន ហកឃីង ក្រៅតែ​ពី​មាន​ឈ្មោះ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏សំខាន់​មួយ​រូប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ផងដែរ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដែល​មាន​ការ​យកចិត្តទុកដាក់​ខ្លាំង​ទៅលើ​ការចែករំលែក​ចំណេះដឹង​របស់​លោក ជាពិសេស ទៅដល់​សាធារណជន​ជាទូទៅ ដែល​មិនមែន​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៨ លោក​បាន​ចេញផ្សាយ​សៀវភៅ​មួយក្បាល ដែល​ធ្វើការ​ពន្យល់ អំពី​​ទម្រង់ រចនាសម្ព័ន្ធ ការចាប់កំណើត និង​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ចក្រវាល។ សៀវភៅនេះ​​មាន​ចំណង​ជើងជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “The Brief History of Time” ហើយលក្ខណៈពិសេស​នៃ​សៀវភៅ​នេះ គឺ​ការ​សរសេរ​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​​​​ភាសា​ដ៏សែន​សាមញ្ញ​បំផុត សម្រាប់​អ្នក​អាន​ជាទូទៅ រាប់ទាំង​អ្នក​មិន​ធ្លាប់​រៀន​ជំនាញ​ខាង​វិទ្យាសាស្រ្តផងដែរ។ ក្រោយ​ពី​បាន​បោះពុម្ពផ្សាយ ហើយ​ចេញលក់​នៅលើ​ទីផ្សារ “The Brief History of Time” ​បាន​ជាប់ឈ្មោះ​ជា​សៀវភៅ​ដែល​លក់​ដាច់​ច្រើន​ជាងគេ​ប្រចាំឆ្នាំ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​រហូតដល់​ទៅ​​ជាង ៥ឆ្នាំ។ គិតជាសរុប សៀវភៅ​នេះ​ត្រូវ​បាន​លក់ចេញ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ១០លាន​ក្បាល ហើយ​​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ២០០១ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បកប្រែ​ជា ៣៥ភាសា៕ =='''អាឡាន់ ធួរីង ​(១៩១២-១៩៥៤)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Alan Turing]] ជាទូទៅ កាលណា​និយាយ​ពី​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ គេច្រើន​តែ​នាំគ្នា​គិត​ភ្លាម​ទៅដល់​​លោក​ប៊ីល ហ្គេត (Bill Gates) ឬ​ក៏​លោក​ស្ទីវ ចប (Steve Jobs)។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិតទៅ ប្រវត្តិ​នៃ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង​តាំង​ពី​មុនសម័យកាល​លោក​ប៊ីល ហ្គេត និង​លោក​ស្ទីវ ចប​ ទៅទៀត ហើយ​អ្នក​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​ដ៏​សំខាន់​ក្នុងការ​បង្កើត​ទ្រឹស្តី ដែល​នាំ​ទៅ​ដល់​ការ​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ហើយ​ដែល​ពេលខ្លះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “បិតានៃ​​វិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រសម័យទំនើប" គឺ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ខាង​គណិតវិទ្យា​អង់គ្លេស អាឡាន់ ធួរីង។ អាឡាន់ ធួរីង កើតនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩១២ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ឡុងដ៍ ប្រទេស​អង់គ្លេស គឺ​កើតតែ​២ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ មុន​ពេល​ដែល​អង់គ្លេស ក៏​ដូចជា​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ (១៩១៤-១៩១៨)។ តាំងពី​ក្មេងមក អាឡាន់ ធួរីង គឺ​ជា​ក្មេង​ឆ្លាត ហើយ​គ្រូ​នៅ​សាលា​ក៏​ចាប់អារម្មណ៍​ដែរ​ពី​ភាព​ឆ្លាតវៃ​ខុសពី​ធម្មតា​របស់​អាឡាន់ ធួរីង ក៏ប៉ុន្តែ គ្រូ​​មិន​សូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់ ដោយសារ​តែ​ភាព​ឆ្លាតវៃ​របស់​អាឡាន់ ធួរីង គឺ​នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​គណិតវិទ្យា ចំណែក​ឯ​សាលា​ដែល​ ​អាឡាន់ ធួរីង រៀន​នៅ​ពេលនោះ មាន​កម្មវិធី​សិក្សា​ផ្តោត​លើ​ផ្នែក​សង្គម និង​ទស្សនវិជ្ជា។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អាឡាន់ ធួរីង​នៅតែ​បន្ត​ផ្តោត​អារម្មណ៍​ខ្លាំង​លើ​ការ​សិក្សា​ខាង​គណិតវិទ្យា និង​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ រហូត​បាន​ប្រឡង​ជាប់​ចូលរៀន​នៅ​ឯសកលវិទ្យាល័យ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​នៅ​អង់គ្លេស គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច (King’s College, University of Cambridge)។ នៅ​ខេមប្រ៊ិចនោះ អាឡាន់ ធួរីង​បាន​រៀន​ជាប់​ជា​និស្សិត​ឆ្នើម​លំដាប់ទី១​ខាង​គណិតវិទ្យា ​រហូត​ត្រូវ​បាន​សកលវិទ្យាល័យ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​​​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​គណិតវិទ្យា នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៥ ដោយ​ពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង ទើប​នឹង​មាន​វ័យ ២២ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុង​ការងារ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ខាង​គណិតវិទ្យា នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច​នោះហើយ ដែល​អាឡាន់ ធួរីង បាន​សរសេរ និង​ចុះផ្សាយនូវ​ឯកសារដ៏សំខាន់មួយ អំពី​​គោលការណ៍​នៃ​ការបង្កើត​ម៉ាស៊ីន​មួយ​ប្រភេទ ដែល​មាន​សមត្ថភាព​​អាច​ធ្វើការ​គណនា​នូវ​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ដែល​គេ​អាច​គណនា​បាន​។ ទ្រឹស្តី​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​នេះ​ហើយ ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​កុំព្យូទ័រ​សម័យ​ទំនើប ហើយ​ដែល​ត្រូវ​គេ​ចាត់ទុក​​ថា​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះមួយ​ផងដែរ ​នៃ​បញ្ញាសប្បនិមិត្ត (Intelligence artificielle/Artificial Intelligence)។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា នៅពេលនោះ គោលការណ៍​របស់​ អាឡាន់ ធួរីង គឺ​មាន​ត្រឹមតែ​ជា​ទ្រឹស្តី​នៅលើ​ក្រដាស​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​ចេញ​ជា​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ជាក់ស្តែង ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​នេះ​នៅឡើយទេ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៦ អាឡាន់ ធួរីង បាន​ចាកចេញ​ពី​អង់គ្លេស ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​ថ្នាក់​បណ្ឌិត​ខាង​គណិតវិទ្យា នៅ​ឯសកលវិទ្យាល័យ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក គឺ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន (Princeton University)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ដែល​ អាឡាន់ ធួរីង រៀន​ថ្នាក់​បណ្ឌិត​នោះ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ដែល​រត់ចេញ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​ណាស៊ី មក​ធ្វើ​ជា​ជនភៀសខ្លួន​នៅ​អាមេរិក ក៏​ជា​សាស្រ្តាចារ្យ និង​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ នៅ​សកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន​នោះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អាឡាន់ ធួរីង មិនបាន​រៀន ឬ​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ជាមួយ​នឹង​អាញ់ស្តាញ់​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ផ្នែក​ផ្សេងគ្នា គឺ​អាឡាន់ ធួរីង រៀន​ខាង​គណិតវិទ្យា ចំណែក​អាញ់ស្តាញ់ បង្រៀន​ខាង​រូបវិទ្យា។ នៅ​ឯសកលវិទ្យាល័យ​ព្រីនស្តុន អាឡាន់ ធួរីង បាន​ចំណាយ​ពេល​ត្រឹមតែ​ពីរឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ក៏​បានសរសេរ​និក្ខេបបទ​ចប់ ហើយ​​​ទទួល​សញ្ញាបត្រ​ថ្នាក់​បណ្ឌិត​ខាង​គណិតវិទ្យា នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៨។ នៅ​ពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង នៅ​ក្នុង​វ័យ​ត្រឹម ២៦ឆ្នាំ ត្រូវ​បាន​សាស្រ្តាចារ្យ​​នៅ​ព្រីនស្តុន​​ស្នើ​ឲ្យ​នៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ថ្នាក់​ក្រោយ​បណ្ឌិត ក៏ប៉ុន្តែ អាឡាន់ ធួរីង​បដិសេធ ហើយ​សម្រេច​ចិត្ត​វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើការ​នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប្រ៊ិច នៅ​អង់គ្លេស​វិញ។ ត្រឡប់​ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស​បាន​មួយ​ឆ្នាំ សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង ហើយ​អាឡាន់ ធួរីង ក៏​ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​បម្រើការ​នៅ​ក្នុង​ការិយាល័យ​ពិសេសមួយ ដែល​មាន​ភារកិច្ច​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ ស្វែងរក​វិធី​បំបែក​កូតសម្ងាត់ នៅ​ក្នុង​សារ​ឆ្លើយឆ្លងគ្នា​របស់​​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ជា​គូសត្រូវ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាល្លឺម៉ង់​មាន​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូន​សារ​ដោយ​ប្រើ​កូតសម្ងាត់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “Enigma” ហើយ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា ជា​ប្រព័ន្ធ​បញ្ជូន​សារ​សម្ងាត់​ដ៏​ស្មុគស្មាញ មិន​អាច​នឹង​បំបែកបាន។ តាមការពិត Enigma ធ្លាប់​ត្រូវ​បាន​គណិតវិទូ​ប៉ូឡូញ​បំបែក​បាន​ម្តង​រួចមកហើយ តាំង​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ក៏ប៉ុន្តែ ពីមួយឆ្នាំ​ទៅមួយ​ឆ្នាំ គណិតវិទូ​អាល្លឺម៉ង់​ចេះតែ​រកវិធី​កែលម្អ​ប្រព័ន្ធ​សារសម្ងាត់​នេះ​កាន់តែ​ស្មុគស្មាញ​ឡើង​ពិបាក​នឹង​បំបែក។ នៅ​ទីបំផុត វិធី​បំបែក​កូតសម្ងាត់​របស់​ប៉ូឡូញ​ក៏​លែង​មាន​ប្រសិទ្ធភាព ដោយសារ​តែការ​បំបែក​កូតសម្ងាត់​នីមួយៗ​តាម​វិធី​នេះ គឺ​​ត្រូវការ​ពេលវេលាយូរ ហើយ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ធ្វើការ​ផ្លាស់ប្តូរ​កូតសម្ងាត់​ថ្មី​ជា​រៀងរាល់​ថ្ងៃ។ ដូច្នេះ ទម្រាំ​តែ​គេ​អាច​បំបែក​កូតសម្ងាត់​ចាស់បាន អាល្លឺម៉ង់​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​កូត​សម្ងាត់​ថ្មី​​មួយ​ទៀត​រួចទៅហើយ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៨ នៅពេល​ចាប់ផ្តើម​សិក្សា​លើ​ប្រព័ន្ធ​សារសម្ងាត់​ Enigma ​របស់​អាល្លឺម៉ង់ អាឡាន់ ធួរីង មាន​គំនិត​ថ្មី ខុសពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុនៗ។ ជាជាង​ចំណាយ​ពេល​ទៅលើ​ការ​បំបែក​កូតសម្ងាត់ សម្រាប់​ថ្ងៃនីមួយៗ អាឡាន់ ធួរីង ផ្តោត​ការ​សិក្សា​ទៅលើ​ការ​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​មួយ ដែល​មាន​សមត្ថភាព​ក្នុងការ​គណនា​លឿន​ ហើយ​អាច​បំបែក​គ្រប់​កូតសម្ងាត់​ទាំងអស់។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤០ កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​អាឡាន់ ធួរីង​ក៏​សម្រេច​បាន​ជោគជ័យ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​បាន​នូវ​ម៉ាស៊ីន​បំបែក​កូតសម្ងាត់ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “The Bombe”។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ១៩៤២ « The Bombe » អាច​អាន​សារ​សម្ងាត់​របស់​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រមាណ​ជា​​ជិត​៤ម៉ឺន​សារ​ក្នុងមួយខែៗ ហើយ​ក្រោយ​មក​ទៀត ​ចំនួន​នេះ​បាន​កើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ ៨ម៉ឺន៤ពាន់​សារ​ក្នុងមួយខែៗ។ តាមរយៈ​ម៉ាស៊ីន​របស់​អាឡាន់ ធួរីង អង់គ្លេស​ និង​ប្រទេស​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ អាច​ដឹង​អំពី​ព័ត៌មាន​​សម្ងាត់​ជាច្រើន​​របស់​អាល្លឺម៉ង់ រាប់ចាប់តាំង​ពី​​ទីតាំង​នាវាមុជទឹក​អាល្លឺម៉ង់, ពេលវេលា​និង​​គោលដៅ​ដែល​អាល្លឺម៉ង់​គ្រោង​វាយប្រហារ ព្រមទាំង​គម្រោងការណ៍សម្ងាត់​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​របស់អាល្លឺម៉ង់ណាហ្ស៊ី។ នៅ​ក្នុង​ជួរ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​កងទ័ព​អង់គ្លេស និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត គេទទួល​ស្គាល់​ជា​ទូទៅ​ថា ការ​បំបែក​កូតសម្ងាត់​របស់​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏ចម្បងមួយ​ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​យក​ជ័យជម្នះ​លើ​អាល្លឺម៉ង់​បាន​លឿន ​​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​បាន​ឆាប់ ហើយ​​កាត់បន្ថយ​ចំនួន​មនុស្ស​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម​បាន​រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​នាក់។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ឧត្តមសេនីយ៍ ដ្វៃ អៃសិនហូវ័រ (Dwight Eisenhower) ដែល​ជា​អគ្គបញ្ជាការ​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​ក្រោយ​មក​ក្លាយ​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក បាន​សរសេរ​លិខិត​ទៅ​ថ្លែង​អំណរគុណ​ដោយ​ផ្ទាល់​ដល់​កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​ក្រុម​អាឡាន់ ធួរីង។ អាឡាន់ ធួរីង​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ក៏​បាន​ទទួល​នូវ​មេដាយ​​ជា​កិត្តិយស​ដ៏​ខ្ពង់ខ្ពស់​មួយ​ផងដែរ ពី​សំណាក់​រដ្ឋាភិបាល​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស៕ '''អាឡាន់ ធួរីង និង​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្តកុំព្យូទ័រ''' តាមការពិត “កុំព្យូទ័រ” បើ​គិតទៅតាម​ន័យ​ទូលាយ បាន​​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពីមុន​សម័យកាល​របស់ អាឡាន់ ធួរីង​មក​ម៉្លេះ។ កុំព្យូទ័រ តាម​ភាសាអង់គ្លេស “Computer” គឺ​មានន័យថា “អ្នកគណនា”។ កាល​ពី​​សម័យបុរាណ ពាក្យថា “កុំព្យូទ័រ” ត្រូវបានគេ​ប្រើ​សំដៅ​លើ​​មនុស្ស​ដែល​ធ្វើការ​ក្នុងមុខងារ​ជា​អ្នកគណនាលេខ។ ក្រោយមក គេ​បាន​បង្កើត​ជា​ម៉ាស៊ីន​សម្រាប់​ធ្វើការ​គណនា​ជំនួស​មនុស្ស ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះថា “ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ” ឬ “កុំព្យូទ័រ” ក៏ប៉ុន្តែ “កុំព្យូទ័រ” កាលពីសម័យបុរាណ​នោះ មាន​លក្ខណៈ​ខុសប្លែកគ្នា​យ៉ាងដាច់ឆ្ងាយ ពី​កុំព្យូទ័រ​សម័យ​ទំនើប ដែល​យើង​ស្គាល់ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជាទូទៅ គេ​កំណត់​ថា កុំព្យូទ័រ​សម័យ​បុរាណ​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ១៨០១ នៅ​ពេល​ដែល​កូនជាងតម្បាញ​សូត្រ​ម្នាក់ នៅ​ទីក្រុង​លីយ៉ុង ប្រទេស​បារាំង គឺ លោក យ៉ូសែហ្វម៉ារី ហ្សាការ (Joseph Marie Jacquard) បាន​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​ត្បាញ​មួយ​ប្រភេទ​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ​នូវ​សណ្ឋាន ឬ​រូបភាព (គោម)​ ដែល​ត្រូវ​ត្បាញ​ចេញ​នៅលើ​ក្រណាត់។ ​សណ្ឋាន ឬ​រូបភាព​ប្លែកៗគ្នា​អស់ទាំងនោះ​ត្រូវ​កំណត់​ដោយ​កាត​ដែល​គេ​យក​ទៅ​ចោះ​ជា​ប្រហោង​ក្នុង ​ទម្រង់​ខុសៗគ្នា (Carte perforée/Punching card) ហើយ​ម៉ាស៊ីន​ត្បាញ​តែមួយ​ អាច​ឲ្យ​គេ​ត្បាញ​ក្រណាត់​ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ ឬ​រូបភាព​ខុសៗគ្នា ដោយគ្រាន់តែ​ធ្វើការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​កាត (Carte perforée/Punch Card) នេះ។ ជាង២០ឆ្នាំក្រោយមក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៨២២ គណិតវិទូ​អង់គ្លេស​ម្នាក់​ឈ្មោះ ឆាលស៍ បាប៊ិច (Charles Babbage) បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​មួយ​ប្រភេទ​ទៀត ដែល​ជា​ម៉ាស៊ីន​ម៉េកានិច ដើរដោយ​ថាមពល​ចំហាយទឹក ហើយ​ដែល​អាច​ធ្វើការគណនា​លេខ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ​។ នៅ​ឆ្នាំ១៨៩០ វិស្វករ​អាមេរិក​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហឺមែន ហូលរីត (Herman Hollerith) បាន​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​គណនាមួយ​ប្រភេទ​ថ្មី​ទៀត ដែលដើរ​ដោយ​ថាមពល​អគ្គិសនី សម្រាប់​យក​ទៅ​ប្រើ ក្នុងការ​គណនា​ធ្វើ​​ជំរឿន​ប្រជាជន​អាមេរិក។ ម៉ាស៊ីន​គណនា ឬ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​អស់ទាំងនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើប្រាស់​​​ប្រកប​ដោយ​ប្រសិទ្ធភាព ជំនួស​ការ​ងារ​របស់​មនុស្ស ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ជាទូទៅ គេ​នៅតែ​មិន​ទាន់​ចាត់ទុក​ម៉ាស៊ីន​អស់ទាំងនោះ​ថា​ជា ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ដូច​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​នៅឡើយទេ ដោយសារ​តែ​ម៉ាស៊ីន​គណនា​​កាល​ពី​សម័យ​បុរាណ​នោះ គឺ​ជា​ម៉ាស៊ីន​ដែល​មាន​មុខងារពិសេស​ខុសៗគ្នា ហើយ​ប្រើ​បាន​តែ​នៅ​ក្នុង​ការងារ​ជាក់លាក់​ណាមួយ គឺ​ម៉ាស៊ីន​ត្បាញប្រើបាន​តែ​នៅ​ក្នុង​ការ​កំណត់សណ្ឋាន ឬ​រូបភាព​​លើ​ក្រណាត់ ហើយ​ម៉ាស៊ីន​គណនាលេខ ប្រើបាន​សម្រាប់​តែ​ការគណនា​លេខ មិនមែន​ជា​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ទូទៅ និង​ទូលំទូលាយ​នៅឡើយ។ នៅឆ្នាំ១៩៣៦ នៅ​ក្នុងពេល​កំពុង​ធ្វើការ​ជា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​ខេមប៊្រិច (University of Cambridge) អាឡាន់ ធួរីង បាន​សរសេរ និង​ចុះផ្សាយ នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏​សំខាន់មួយ អំពី​ការ​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​គណនា​មួយ​ប្រភេទ ដែល​មានលក្ខណៈ​សកល មាន​សមត្ថភាព​អាច​ធ្វើការ​គណនា​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​​ដែល​អាច​គណនា​បាន ហើយ​ដែល​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ដំណើរការ​នូវ​រាល់​កម្មវិធី (Programme) ដែលគេ​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​មេម៉ូរី (Memory) របស់​វា។ ទ្រឹស្តី​​ដែល​ អាឡាន់ ធួរីង សរសេរ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៦​នោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម និង​ជា​​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ដ៏សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​វិទ្យាសាស្រ្ត​កុំព្យូទ័រ​សម័យ​ទំនើប ដែល​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់​រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាឡាន់ ធួរីង សរសេរ​តែ​ទ្រឹស្តី​នៅលើ​ក្រដាស​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិនបាន​បង្កើត​ជា​ម៉ាស៊ីនកុំព្យូទ័រ ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​ដែល​លោក​បាន​សរសេរ​នេះទេ។ ចាប់ពី​ឆ្នាំ១៩៣៩ អង់គ្លេស ក៏​ដូចជា​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ហើយ​អាឡាន់ ធួរីង បាន​ចូល​បម្រើ​ការងារ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស ដោយ​ទទួល​បេសកកម្ម​​ជា​អ្នកសិក្សា​ស្វែងរក​វិធី​បំបែក​សារសម្ងាត់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ បេសកកម្ម ដែល​អាឡាន់ ធួរីង​ធ្វើ​បាន​ដោយជោគជ័យ ដោយ​បាន​បង្កើត​នូវ​ម៉ាស៊ីន​ដែល​មាន​សមត្ថភាព​ក្នុងការ​គណនា និង​បំបែកកូតសម្ងាត់​របស់​អាល្លឺម៉ង់ គឺ​ប្រព័ន្ធ Enigma ដែល​កាលណោះ មាន​ឈ្មោះល្បី​ថា ជា​ប្រព័ន្ធ​សារសម្ងាត់​ដ៏​ស្មុគស្មាញ​គ្មាន​អ្នកណា​អាច​បំបែក​បាន។ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ អាឡាន់ ធួរីង បានងាក​ទៅ​ផ្តោត​ការសិក្សា​ទៅលើ​ការ​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​វិញ ដោយ​បាន​យក​ទ្រឹស្តី ដែល​លោក​បាន​សរសេរ​ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៩៣៦ ទៅ​សរសេរ​លម្អិត​ចេញ​ជាប្លង់ដែល​បង្ហាញ​ពី​របៀប​បង្កើត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ដែល​នៅ​ពេលនោះ គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា Automatic Computing Engine (ACE)។ ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ដែល​អាឡាន់ ធួរីង បាន​គូរប្លង់​នៅ​ពេលនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ដ៏​ទំនើប និង​ដ៏មាន​ល្បឿនលឿន​ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ជួប​ប្រទះ​ពីមុនមក ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រនេះ​ក៏​បាន​ត្រឹមជា​ប្លង់​លើ​ក្រដាស​តែ​ប៉ុណ្ណោះដែរ ដោយសារ​តែ​ក្រុម​វិស្វករ នៅ​មន្ទីរពិសោធន៍​ដែល​អាឡាន់ ធួរីង​ធ្វើការនៅ​ពេលនោះ នាំគ្នា​ធ្វើការ​វាយតម្លៃ​ថា ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ដែល​អាឡាន់ ធួរីង រចនា​ឡើង​នេះ មាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ខ្លាំង​ពេក​ក្នុងការ​ផលិត។ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​ក្រុមការងារ​មួយផ្សេងទៀត នៅ​ឯ​សកលវិទ្យាល័យ​មែនឆេសធ័រ (University of Manchester) ដែល​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​ផលិត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​​​ នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៨។ ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មិនត្រូវ​បាន​ផលិតឡើង ទៅតាម​គំនូរប្លង់​ដែល​រចនា​ឡើង​ដោយ​អាឡាន់ ធួរីង​ ក៏ប៉ុន្តែ សកលវិទ្យាល័យ​មែន​ឆេសធ័រ​បាន​ទទួលស្គាល់ថា ទ្រឹស្តី​ដែល​អាឡាន់ ធួរីង​បាន​ចុះផ្សាយ កាល​ពី​ឆ្នាំ១៩៣៦ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ដ៏​សំខាន់​ នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​ពួកគេ ដែល​ឈាន​ដល់​ការ​ផលិត​កុំព្យូទ័រ​នេះ​ឡើង។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៥១ អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវ​បាន​គេ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​នៃ​វិទ្យាស្ថាន​វិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុតមួយ គឺ​​​រាជបណ្ឌិត​សភា​វិទ្យាសាស្រ្ត​អង់គ្លេស (The Royal Society)។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រប​ពេល​នឹង​ការ​ទទួល​បាន​នូវ​កិត្តិយស​ដ៏​ឧត្តុង្គឧត្តម​នេះ ដំណើរ​ជីវិត​របស់​អាឡាន់ ធួរីង ក៏​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់​នៅ​ក្នុង​សភា​ព​ដ៏សែន​ដុនដាប​ផងដែរ។ អាឡាន់ ធួរីង គឺ​ជា​អ្នក​ស្រឡាញ់​ភេទ​ដូចគ្នា ហើយ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ តាមច្បាប់​របស់​អង់គ្លេស ការស្រឡាញ់​ភេទ​ដូចគ្នា គឺ​ជា​បទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ដែល​ត្រូវ​ផ្តន្ទាទោស​ដាក់​ពន្ធនាគាររហូតដល់​ទៅ​ពីរឆ្នាំ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៥២ អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវ​បាន​តុលាការ​កាត់​ឲ្យ​ជាប់ពិរុទ្ធ ពីបទ​ស្រឡាញ់​ភេទ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ តុលាការ​បាន​ផ្តល់​ជម្រើស​ពីរ​​៖ ឬមួយ​ត្រូវ​ជាប់​ពន្ធនាគារ​រយៈពេល​ពីរឆ្នាំ ឬ​មួយ​​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ចាក់​អ័រម៉ូន​រយៈពេល ១២ខែ។ អាឡាន់ ធួរីង បាន​ជ្រើសរើស​យក​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ចាក់​អ័រម៉ូន ដើម្បី​ចៀស​ពី​ពន្ធនាគារ ហើយ​អាច​នៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​របស់​លោក​ជា​បន្ត​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរឆ្នាំក្រោយ​មក នៅថ្ងៃទី៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥៤ អាឡាន់ ធួរីង ដែល​នៅ​​ពេលនោះ​មាន​អាយុ​ ៤១ឆ្នាំ (សល់តែ​ពីរសប្តាហ៍​ទៀត​ចូល ៤២ឆ្នាំ) ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​ដេកស្លាប់​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ ដោយ​ត្រូវ​ថ្នាំពុល។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ គេនៅតែ​មិន​អាច​ដឹង​ប្រាកដ​នៅឡើយ​ទេ អំពី​មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​របស់​អាឡាន់ ធួរីង ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការ​សន្និដ្ឋាន​ជាទូទៅ អាឡាន់ ធួរីង ផឹកថ្នាំពុល​សម្លាប់​ខ្លួនឯង ដោយសារ​តែ​មាន​បញ្ហា​ផ្លូវចិត្ត ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ចាក់​អ័រម៉ូន។ ក្រោយ​មរណភាព​របស់​ អាឡាន់ ធួរីង ទ្រឹស្តី​របស់​លោក​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​បន្ត​ធ្វើការ​សិក្សា និង​កែលម្អ បង្កើត​ជា​ម៉ាស៊ីន​កាន់តែ​ទំនើប ដែល​គេ​ច្រើន​ហៅ​​ថា “ម៉ាស៊ីន​ធួរីង” (Turing machine) ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​វិវឌ្ឍ​​​ទៅ​ជា​ម៉ាស៊ីន ដែល​យើងគ្រប់គ្នា​ហៅ​ថា “កុំព្យូទ័រ” រហូត​មកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ននេះ។ នៅឆ្នាំ២០០៩ ៥៥ឆ្នាំក្រោយ​មរណភាព​របស់​អាឡាន់ ធួរីង នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក​ហ្គរដុន ប្រោន (Gordon Brown) ថ្លែង​ក្នុង​នាម​រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​ទាំងមូល​ បាន​ធ្វើការ​សូមទោស​ជា​សាធារណៈ អំពី​ភាព​អយុត្តិធម៌​ដែល​អង់គ្លេស​បាន​ធ្វើ​ចំពោះ​អាឡាន់ ធួរីង ហើយ​​៤ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ២០១៣ ទោសស្រឡាញ់​ភេទ​ដូចគ្នា​របស់​អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រិយ៍អេលីហ្សាបិតទី២ ចេញ​ព្រះរាជក្រឹត្យ​លើកលែង​ចេញ​វិញ​ទាំងអស់៕ =='''ស្ទីវ ចប (១៩៥៥-២០១១)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|stew job]] នៅ​ឆ្នាំ១៩៣៦ អាឡាន់ ធួរីង បាន​ចុះផ្សាយ​នូវ​ទ្រឹស្តី​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​វិទ្យាសាស្រ្ត​កុំព្យូទ័រ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចាប់ពី​ទ្រឹស្តី​​របស់​អាឡាន់ ធួរីង រហូត​​ទៅដល់​ការផលិត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ទំនើបៗ ដែល​យើង​ប្រើប្រាស់​ជា​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់​នូវ​ដំណាក់កាល​ជាច្រើន​ ហើយ​ទាមទារ​នូវ​ភាព​ឆ្លាតវៃ និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​បុគ្គល​សំខាន់ៗ​មួយ​ចំនួន​ទៀត ជាពិសេស គឺ​ប៊ីល ហ្គេត (Bill Gates) និង ស្ទីវ ចប (Steve Jobs)។ ស្ទីវ ចប កើត​នៅថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៥៥ នៅ​ទីក្រុង​សាន់ហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ រដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ បុគ្គល​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា​អ្នក​ជំនួញ​ដ៏​ជោគជ័យ​មាន​លុយ​រាប់ពាន់លាន​ដុល្លារ និង​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់ ​នាំ​មក​​នូវ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ​ជាច្រើន ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទាំងស្រុង​នូវ​របៀបរស់នៅ និង​របៀប​ទំនាក់ទំនងគ្នា​របស់​យើងស្ទើរគ្រប់គ្នា​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ តាមការពិត​ទៅ មាន​ដំណើរជីវិតផ្ទាល់ខ្លួន​ពោរពេញ​ដោយ​ភាព​ស្មុគស្មាញ ជាពិសេស ពី​កុមារភាព។ ស្ទីវ គឺ​ជា​ក្មេង​ដែល​ត្រូវ​ឪពុកម្តាយ​សម្រេច​​បោះបង់​ចោល​តាំងពីនៅ​ក្នុងពោះ​មកម៉្លេះ។ “ស្ទីវ” នេះ​គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ដែល​ឪពុកម្តាយ​ចិញ្ចឹម​ជា​អ្នក​ដាក់​ឲ្យ ហើយ​ “ចប” ក៏​ជា​ត្រកូល​របស់​ឪពុកម្តាយ​ចិញ្ចឹម​ដែរ គឺឪពុក​ឈ្មោះ ប៉ូល ចប (Paul Jobs) ធ្លាប់​បម្រើការ​នៅ​ក្នុង​កងឆ្មាំសមុទ្រ ដោយ​មាន​ជំនាញ​ខាង​មេកានិច ហើយ​ក្រោយ​មក​ចាកចេញ​ពី​កងឆ្មាំសមុទ្រ ទៅ​ប្រកប​របរ​ជា​ជាងឡាន (​ទិញឡានដែល​គេ​ប្រើរួច​យក​ទៅ​​​ជួសជុល​កែលម្អ ដើម្បី​​ទុកលក់)។ ម្តាយ​ឈ្មោះ ក្លារ៉ា ចប (Clara Jobs) ជា​កូនចៅ​អ្នក​ធ្វើ​អន្តោប្រវេសន៍​មក​ពី​ប្រទេស​អារម៉េនី។ អ្នក​ទាំងពីរ​ចង់​បាន​កូន ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​មាន​កូនបាន ដោយសារ​តែ​ក្លារ៉ា​មាន​បញ្ហា​សុខភាព។ ឪពុកបង្កើត​របស់​ស្ទីវ ​ឈ្មោះ អាប់ឌុលហ្វាតា ចាន់ដាលី (Abdulfattah Jandali) ជា​កូនចៅ​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដើមកំណើត​មក​ពី​ស៊ីរី ។ ម្តាយបង្កើត​ឈ្មោះ ហ្សូអាន ស្ហ៊ីប្លឺ (Joanne Schieble) ជា​កូន​ចៅ​អ្នក​​មាន​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ កាន់​សាសនា​កាតូលិក ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់។ អាប់ឌុលហ្វាតា និង​ហ្សូអាន ស្រឡាញ់​គ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ឪពុកម្តាយ​ខាង​ហ្សូអាន ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​រៀបការ ដោយសារ​តែ​អាប់ឌុលហ្វាតា​ជា​អ្ន​កកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៥៤ ហ្សូអាន​មាន​ទម្ងន់ ក៏ប៉ុន្តែ មិន​អាច​រៀបការ​បាន​ដោយសារ​តែ​ខ្លាច​ឪពុក​ម្តាយ​កាត់កាល់​ចោល ហើយ​បាត់បង់​សិទ្ធិទទួល​មរតក​រាប់លាន​ដុល្លារ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា បើ​ចង់​រំលូតកូន​ក៏​ពិបាក ដោយសារ​តែ​ជា​គ្រួសារ​អ្នក​ប្រកាន់​ជំនឿ​យ៉ាងតឹងរ៉ឹង​​តាម​សាសនា​កាតូលិក។ ហ្សូអាន​ក៏​សម្រេច​ចិត្ត​ថា​នឹង​ទុក​កូន​​រហូត​ដល់​កើត ក៏ប៉ុន្តែ នឹង​​ឲ្យ​កូន​នេះ​ទៅ​គេ​ចិញ្ចឹម ដោយ​ហ្សូអាន​បាន​ដាក់​លក្ខខណ្ឌ​ចម្បងមួយ​ថា ឪពុកម្តាយ​ចិញ្ចឹម​ត្រូវតែ​ជា​អ្នក​រៀនសូត្រ​បាន​ចប់​ថ្នាក់​មហាវិទ្យាល័យ។ ពីដំបូងឡើយ នៅ​ពេល​ដែល​កូន​មិនទាន់​កើតនៅឡើយផង ហ្សូអាន​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​កូន​ទៅ​គ្រួសារ​ជា​មេធាវី​ម្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ដែល​កូន​កើតមក​ជា​កូនប្រុស មេធាវី​និង​ប្រពន្ធ ដែល​ចង់​បាន​កូនស្រី ក៏​ស្រាប់តែ​បានប្តូរចិត្ត​​ ហើយ​បដិសេធ​មិន​ទទួល​យក​កូន​នេះ​ទៅ​ចិញ្ចឹម ទើប​កូនប្រុសនេះ​ធ្លាក់​ទៅដល់​ដៃ​ប៉ូល និង​ក្លារ៉ា ចប ដែលជា​អ្នក​រៀនសូត្រ​មិនបាន​ចប់​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យផង។ ដោយហេតុនេះហើយ​ទើប ពីដំបូង ហ្សូអាន​បដិសេធ​មិន​ព្រម​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​លិខិត​ស្មុំកូន​នោះទេ រហូត​ទាល់​តែ​ជាច្រើន​សប្តាហ៍​ក្រោយ​មក ហើយ​ឆ្លងកាត់​ក្តីក្តាំ​រហូត​ដល់​តុលាការ ទើប​ហ្សូអាន​សុខចិត្ត​ចុះហត្ថលេខា ក្រោយ​ពី​​មាន​ការ​សន្យា​ពី​ប៉ូល និង​ក្លារ៉ា ចប ថា នឹង​សន្សំលុយ​ផ្ចុងផ្តើម​ឲ្យ​កូន​ប្រុស​នេះ​រៀនសូត្រយ៉ាងតិច​រហូត​ដល់​ថ្នាក់​វិទ្យាល័យ។ ស្ទីវិន ប៉ូល ចប (Steven Paul Jobs) គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ពេញ ដែល​ប៉ូល និង​ក្លារ៉ា ចប បាន​ដាក់​ឲ្យ​កូនប្រុស​ចិញ្ចឹម ហើយ​តាំង​ពី​កូនដឹងក្តីមក អ្នក​ទាំងពីរ​មិនដែល​លាក់​បាំង​នឹង​កូន​ទេ​ថា ពួកគេមិនមែន​ជា​ឪពុកម្តាយបង្កើត​នោះទេ គឺ​​​គ្រាន់តែ​ជា​ឪពុកម្តាយ​ចិញ្ចឹមតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ កាល​ពី​ក្មេង​ អាយុ ៦-៧​ឆ្នាំ ស្ទីវ ​ធ្លាប់​មាន​ការ​អាក់អន់​ចិត្ត​យ៉ាងខ្លាំង រហូត​​រត់ទៅ​យំ​ដាក់​ឪពុកម្តាយ នៅ​ពេល​ដែល​មាន​គេ​និយាយ​ថា ខ្លួន​គឺ​ជា​កូន​ដែល​ឪពុកម្តាយ​មិនចង់​បាន ហើយ​បោះបង់ចោល​ទុក​ឲ្យ​គេ​ចិញ្ចឹម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ធំដឹងក្តីឡើង ស្ទីវ ចប តែងតែ​បាន​អះអាង​ថា លោក​មិនដែល​មាន​អារម្មណ៍​ថា​ត្រូវ​គេ​បោះបង់ចោល​នោះទេ ដោយសារតែ​ឪពុកម្តាយ​ចិញ្ចឹម​របស់​លោក បាន​ចិញ្ចឹម បីបាច់​ថ្នាក់ថ្មម និង​​ផ្តល់​នូវ​ការ​ស្រឡាញ់​ចំពោះ​លោក​ ប្រៀបដូចជា​កូន​បង្កើត ហើយ​សម្រាប់​លោក​វិញ​​ក៏ដូចគ្នាដែរ គឺតែងតែ​ចាត់ទុក​ ប៉ូល និង​ក្លារ៉ា ​ចប ដូច​​ជា​ឪពុកម្តាយបង្កើត​របស់ខ្លួន​ដូច្នោះដែរ។ ស្ទីវ ចប ធំដឹងក្តី នៅក្នុង​សង្កាត់មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជា​ទូទៅ​ថា​ជា​សម្បុក​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យាថ្មី គឺ​ Silicon Valley។ វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​បច្ចេកវិទ្យា​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ការរីក​ចម្រើន​យ៉ាង​លឿន​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ចាប់ពីក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២។ សហគ្រិន​វ័យក្មេង​ជាច្រើន ក៏​នាំគ្នា​ចាប់អារម្មណ៍​លើ​ផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងឡើយ ពួកគេ​មិន​មាន​ទីតាំង​សម្រាប់​ធ្វើការ​ត្រឹមត្រូវ​នោះទេ ដោយ​អ្នក​ខ្លះ​យក​រោងដាក់​ឡាន​នៅ​ក្នុងផ្ទះ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​កន្លែង​ធ្វើការ​សិក្សា​ និង​ពិសោធន៍​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា និង​បង្កើត​ផលិតផល​ថ្មីៗ ដើម្បី​យក​ទៅ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម។ David Parcard និង Bill Hewlett ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដែល​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យា​ ចេញ​ពី​រោងដាក់​ឡាន​ក្នុងផ្ទះ គឺ​ក្រុមហ៊ុន Hewlett-Parcard ដែល​គេស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា HP។ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​ការរីកដុះដាល​នៃ​វិស័យ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ សកលវិទ្យា​ស្តែនហ្វត (Stanford University) បាន​បង្កើត​ទីតាំង​មួយ ក្នុងផ្ទៃដី​ប្រមាណ​ជា ៨ហិចតា ដើម្បី​ឲ្យ​សហគ្រិន​ក្មេងៗ​យក​ធ្វើ​ជា​ទីតាំង ដើម្បី​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ និង​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មីៗ។ សង្កាត់​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​មាន​ការ​រីកចម្រើន​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​បច្ចេកវិទ្យា​ដែល​រីកដុះដាល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ពេលនោះ គឺ​ការ​ផលិត​សឺមីកុងឌុចទ័រ ដោយប្រើ​ Silicon ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​សង្កាត់​នេះ​ត្រូវ​ជាប់​ឈ្មោះ​ថា​ “Silicon Valley” រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ស្ទីវ ចប គឺ​ជា​ក្មេង​ដែល​ធំដឹងក្តីឡើង​ជាមួយ​នឹង Silicon Valley។ ​នៅ​ពេល​ដែល​ស្ទីវ ចប មាន​អាយុ ១០ឆ្នាំ ក្រុមហ៊ុន HP បាន​រីកដុះដាល​ក្លាយ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏ធំមួយ ដែល​មាន​បុគ្គលិក​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩ពាន់នាក់។ ម្តាយ​របស់​ស្ទីវ គឺ​ជា​អ្នក​ធ្វើការ​នៅ Silicon Valley ហើយ​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះ ក៏​ភាគច្រើន​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ធ្វើការ នៅ​ក្នុង​វិស័យបច្ចេកវិទ្យា។ ស្ទីវ ចប ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ការធំដឹងក្តីឡើង នៅក្នុង​សង្កាត់​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ បាន​ជះឥទ្ធិពល​យ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់​ផ្នត់គំនិត​របស់​លោក។ វាធ្វើ​ឲ្យ​លោក​មាន​គំនិត​ដក់​ជាប់តែ​នឹង​ផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ចង់​រកស៊ី​ខាង​ផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា ហើយ​ចង់​ក្លាយ​ជា​ផ្នែក​មួយ ក្នុង Silicon Valley​ នេះ៕ '''ស្ទីវ ចប៖ ពីបរាជ័យនៅសាលា ទៅការបង្កើតក្រុមហ៊ុន Apple''' ស្ទីវ ចប គឺ​ជា​ក្មេង​ដែល​ធំដឹងក្តីឡើង​​ នៅ​ក្នុង​សង្កាត់​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏ល្បីឈ្មោះ​នៅ​អាមេរិក គឺ​ Silicon Valley។ តាំង​ពី​នៅ​ក្មេង​មក ស្ទីវ ចប បាន​មើលឃើញ​ស្ទើរតែ​រៀងរាល់ថ្ងៃ​នូវ​ការងារ ទាក់ទង​នឹង​បច្ចេកវិទ្យា។ ក្រៅ​ពី​កិច្ចការ​របស់​ឪពុក ដែល​ជា​អ្នក​ធ្វើឡាន ទាំង​ខាង​មេកានិច និង​អេឡិចត្រូនិច ស្ទីវ ចប ក៏​ឧស្សាហ៍​ឃើញ​កិច្ចការ​របស់​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ជុំវិញ​នោះផងដែរ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ស្ទីវ មាន​ឪពុកម្តាយ ដែល​ផ្តល់​ការ​អប់រំ ប្រកប​ដោយ​អំណោយផល នៅ​ក្នុង​ការ​ជំរុញ​ភាព​ឆ្លាតវៃ​របស់​កូន។ នៅពេលដែល​ស្ទីវ​លើកឡើង​ពី​គំនិត​អ្វីមួយ បើទោះបីជា​ផ្ទុយស្រឡះ​ពី​គំនិត​របស់​ឪពុកម្តាយ​ក៏ដោយ ក៏​ឪពុកម្តាយ​របស់​លោក​មិនបាន​ប្រើ​អំណាច​ជា​ឪពុកម្តាយ ឬ​ជា​មនុស្ស​ចាស់ ដើម្បី​គ្របដណ្តប់​ទៅលើ​គំនិត​របស់​កូន​នោះដែរ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ពួកគាត់​​បាន​ចំណាយ​ពេល​ស្តាប់​ហេតុផល​របស់​កូន លើកហេតុផល​របស់​ខ្លួនឯង ​យក​មក​ជជែក​ដេញដោល ហើយ​ពេលខ្លះ បើ​ខ្លួន​ខុស សុខចិត្ត​ទទួលស្គាល់​ចំពោះ​មុខកូន​ថា​ខ្លួន​ខុស។ ម្យ៉ាងទៀត ឪពុកម្តាយ​របស់​ស្ទីវ តែងតែ​សុខ​ចិត្ត​សម្រប​ការ​រស់នៅ ឲ្យ​ស្របទៅ​តាម​ភាព​ឆ្លាតវៃ​របស់​កូន ហើយ​ធ្វើ​អ្វីៗ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ជំរុញ​ភាពឆ្លាតវៃ​នេះ​ឲ្យ​កាន់តែ​ទៅមុខ​ថែមទៀត។ ក៏​ប៉ុន្តែ ទាំងអស់​នេះ​ ក៏​បាន​បង្កើត​នូវ​ផលវិបាក​ជា​អវិជ្ជមាន​មួយ​ផងដែរ​ដល់​ស្ទីវ​នៅ​​ពេល​ចូល​រៀន​នៅ​​សាលា។ នៅពេល​ចូលរៀន ស្ទីវ ដែល​ជាក្មេង​ឆ្លាត​ស្រាប់ ហើយ​ឪពុក​ម្តាយ​បង្រៀន​ឲ្យ​ចេះ​ច្រើន​ហើយ​នោះ ចាប់ផ្តើម​មាន​ភាព​ធុញទ្រាន់​នឹង​ការ​រៀនសូត្រ​នៅ​ក្នុង​សាលា។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត ការណ៍​ដែល​នៅ​ផ្ទះ មាន​ឪពុកម្តាយ​ចេះ​​សម្របសម្រួល​ទៅ​តាម​កូន ​លើកសរសើរកូន​ សារភាព​ទទួលថា​ខ្លួន​ជា​ឪពុកម្តាយ​ជាអ្នកខុស និង​ការ​មិនប្រើ​អំណាច​ជា​ឪពុកម្តាយ​ទៅ​គ្របលើ​កូន ក៏​បានធ្វើ​ឲ្យ​ស្ទីវ​ក្លាយ​ជា​សិស្ស​​ដែល​មិនសូវ​ខ្លាច​គ្រូ​ផងដែរ។ ទោះជាយ៉ាង​ណា ស្ទីវ​នៅតែ​រៀនបាន​លទ្ធផល​ល្អ រហូត​បាន​ជាប់ចូល​ថ្នាក់​មហាវិទ្យាល័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មហាវិទ្យាល័យ​នេះ ក៏​មិនខុស​ពី​នៅ​សាលា​មុនៗ​ដែរ ស្ទីវ​ធុញទ្រាន់​នឹង​កម្មវិធី​សិក្សា ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត ស្ទីវ​មិន​ចង់​ឲ្យ​ឪពុកម្តាយ​ត្រូវ​រ៉ាប់រង​បន្ទុក​បង់ថ្លៃ​សាលា​ដែល​ថ្លៃ​កប់ពពក។ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ​ ស្ទីវ​ក៏​បាន​ឈប់​រៀន​​ពាក់កណ្តាលទី។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៧៤ ក្រោយ​ពី​បាន​ឈប់​រៀន​ពី​មហាវិទ្យាល័យ ស្ទីវ ចប បាន​ចូល​ធ្វើការ​នៅ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​ផលិត​វីដេអូហ្គេមមួយ ឈ្មោះ​ថា Atari ដែល​ទើបនឹង​បង្កើតឡើង កាល​ពី​ពីរឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការងារ​នេះ​ក៏​មិនបាន​ជាប់លាប់​យូរ​ប៉ុ​ន្មាន​នោះដែរ ដោយ​នៅ​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប ដក់ចិត្ត​នឹង​គំនិត​​ចង់​ចេញ​ទៅ​ធ្វើ​សមាធិ សិក្សា​អំពី​ពុទ្ធសាសនា នៅ​ឥណ្ឌា។ ក្រោយ​ពី​ធ្វើការ​បាន​ប៉ុន្មាន​ខែ ហើយ​អាច​សន្សំលុយ​បាន​គ្រប់ ស្ទីវ ចប ក៏​បាន​ឈប់​ធ្វើការ ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ដោយ​នៅទីនោះ ស្ទីវ ចប បាន​ចំណាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ ៧ខែ ធ្វើសមាធិ និង​សិក្សា​អំពី​ពុទ្ធសាសនា​ ក៏​ដូចជា​សិក្សា​​ព្រហ្មញ្ញ​សាសនា ព្រមទាំង​វប្បធម៌​ និង​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​ប្រជាជន​ឥណ្ឌា​ជាទូទៅ។ វិលត្រឡប់​មក​អាមេរិកវិញ ស្ទីវ ចប ត្រូវ​បាន​ក្រុមហ៊ុន Atari រើស​ឲ្យ​ចូល​ធ្វើការ​វិញ ហើយ​ ជារឿយៗ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ចេញ​ពី​ធ្វើការ ស្ទីវ ចប ច្រើន​តែ​ចំណាយពេល​ជាមួយ​មិត្តភ័ក្តិ​ដ៏​ជិតស្និទ្ធម្នាក់ ឈ្មោះថា ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ដែល​ស្គាល់​គ្នា​តាំង​ពី​កាល​នៅ​រៀន។ ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ (Steve Wozniak) មាន​អាយុ​ច្រើន​ជាង ស្ទីវ ចប ដល់​ទៅ ៥ឆ្នាំ ហើយ​ផ្ទុយ​ពី ចប ដែល​រៀន​មិន​ចប់​ថ្នាក់​មហាវិទ្យាល័យ វ៉ូសញ៉ាក់​​វិញ រៀន​ចប់​ថ្នាក់​វិស្វករ​អគ្គិសនី ពី​សកលវិទ្យាល័យ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ គឺ​ University of California, Berkeley។ ស្ទីវ​ទាំងពីរ​នេះ (ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់) ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ខុសគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ទំនាក់ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​នឹងគ្នា ហើយ​បំពេញ​គ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក គឺ វ៉ូសញ៉ាក់​ពូកែ​ខាង​បច្ចេកទេស ចំណែក​ឯ ចប វិញ ពូកែ​ខាង​យក​គំនិត​របស់​វ៉ូសញ៉ាក់​ទៅ​រក​លុយ​មក​ចែក​គ្នា​ចាយ​តាំង​ពី​ពេល​ដែល​ពួកគេ​ទាំង​ពីរ​នៅ​ជាសិស្ស​មក​ម៉្លេះ។ នៅពេល​ដែល​ចប​ធ្វើការ​នៅ​ក្រុមហ៊ុន​វីដេអូហ្គេម Atari វ៉ូសញ៉ាក់​ធ្វើការ​នៅ​ក្រុមហ៊ុន​អេឡិចត្រូនិច HP។ នៅថ្ងៃ​មួយ ថៅកែ​ក្រុមហ៊ុន Atari បាន​ឲ្យ​ចប​ធ្វើការ​រចនា​ហ្គេម​ថ្មីមួយ ដោយ​យក​ចេញ​ពី​ហ្គេម​ចាស់​ដែល​មាន​ស្រាប់ ហើយ​បាន​សន្យាថា បើ​សិន​ជា​ចប​ធ្វើ​បាន​ជោគជ័យ ចប នឹង​ទទួល​បាន​ប្រាក់រង្វាន់​បន្ថែម​ពីលើ​ប្រាក់​ខែ​ដែល​មាន​ស្រាប់។ ចប​មិនមាន​ជំនាញ​ខាង​បច្ចេកទេស​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​រចនា​ហ្គេម​នេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ ចប រំពឹង​លើ​វ៉ូសញ៉ាក់។ ចប​ក៏​ទទួល​យក​ការងារ​នេះ​មក​ធ្វើ ដោយ​សហការ​ជាមួយ​នឹង​វ៉ូសញ៉ាក់ ហើយ​រចនា​ហ្គេម​នេះ​បាន​ដោយ​ជោគជ័យ យក​​ប្រាក់​រង្វាន់​ដែល​ទទួល​បាន ទៅ​ចែកគ្នា​ស្មើ ពាក់កណ្តាល​ម្នាក់។ បទពិសោធន៍​នៅ Atari នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏​សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​ស្ទីវ ចប ទាក់ទង​នឹង​មុខជំនួញ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា និង​ការ​ចាប់ដៃគូ​ជាមួយ​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ Apple។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ១៩៧៥ ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​សម័យ​ទំនើប ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​របស់​អាឡាន់ ធួរីង ត្រូវ​បាន​គេ​ផលិត និងមាន​ដំណើរការ អាច​ឲ្យ​គេ​ប្រើប្រាស់​ទៅតាម​តម្រូវការ​ជាក់ស្តែង​រួចទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ កុំព្យូទ័រ​ភាគច្រើន​មាន​ទំហំ​ធំ តម្លៃ​ថ្លៃ ហើយ​ត្រូវ​បាន​ប្រើប្រាស់​ច្រើន​តែ​នៅ​តាម​ស្ថាប័ន​រដ្ឋ ជាពិសេស ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ។ កុំព្យូទ័រ​ផ្ទាល់ខ្លួន (Personal Computer) ដែល​មាន​ទំហំតូច ត្រូវ​បាន​គេ​ផលិតឡើង​ជា​ដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៤ (កុំព្យូទ័រ​នេះ​មាន​ឈ្មោះ​ថា Altair 8800)។ កុំព្យូទ័រ​នេះហើយ​ ដែល​ជា​ឫសគល់​នាំ​ទៅដល់​ការ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​កុំព្យូទ័រ​ដ៏ល្បីល្បាញ​ទាំងពីរ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ក្រុមហ៊ុន Microsoft និង Apple។ នៅឆ្នាំ១៩៧៥ នៅ​ពេល​ដែល​លោក​ប៊ីល ហ្គេតស៍ និង​ដៃគូ​របស់​លោក គឺ​លោក​ប៉ូល អាលែន បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន Microsoft ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ និង​ស្ទីវ ចប ក៏​មាន​ការ​ចាប់អារម្មណ៍​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរទៅលើ​កុំព្យូទ័រផ្ទាល់ខ្លួន​នេះ។ វ៉ូសញ៉ាក់ ដែល​នៅ​ពេលនោះ​កំពុង​ធ្វើការ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ HP ​បែកគំនិត​ចង់បង្កើត​កុំព្យូទ័រ​មួយ​ប្រភេទ​ថ្មី​ទៀត ​ដែល​មាន​តួម៉ាស៊ីន (Central Unit) និង​ក្តាចុច (Keyboard) ជា​ប្លុកតែមួយ ហើយ​អាច​តភ្ជាប់​ជាមួយ​ទូរទស្សន៍ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​អេក្រង់។ វ៉ូសញ៉ាក់​យក​រឿងនេះ​ទៅ​ប្រាប់​ចប ហើយ​លើកនេះ​ក៏​មិនខុស​ពី​កាល​ពីមុន​ដែរ គឺ​ចប ដែល​ជា​អ្នក​មាន​គំនិត​​ចង់​យក​កុំព្យូទ័រ​​ដែល​វ៉ូសញ៉ាក់​បាន​រចនាឡើង​នេះ​ទៅ​រកស៊ី។​ ពីដំបូងឡើយ វ៉ូសញ៉ាក់​មាន​ការ​រារែក ដោយសារ​តែ​ម្យ៉ាង ការ​បង្កើត​ជា​ក្រុមហ៊ុន​រកស៊ី គឺ​ត្រូវការ​ចំណាយ​ដើមទុនច្រើន ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត វ៉ូសញ៉ាក់ ដែល​ឆ្លាត​តែ​ខាង​បច្ចេកទេស ហើយ​មិនយល់​អំពី​ការ​ធ្វើ​ជំនួញ ចេះតែ​គិត​ថា វាទំនង​ជា​មិន​អាច​ទៅរួចទេ ដែល​កុំព្យូទ័រ​របស់​ពួកគេ​​អាច​នឹង​មាន​អ្នក​ទិញ។ ចប​បាន​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​វ៉ូសញ៉ាក់ ដោយ​លើកឡើង​ថា បើទោះបីជា​នៅ​ទី​ចុងបំផុត​ទៅ មុខជំនួញ​របស់​ពួកគេ​មិន​បាន​ជោគជ័យ តែ​យ៉ាងហោចណាស់ វា​ក៏​អាច​ជា​បទពិសោធន៍​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ​​ដែរ​នៅ​ក្នុង​ជីវិត។ បើទោះបីជា​ពួកគេ​ត្រូវ​ខាត​លុយ តែ​ពួកគេ​អាច​ស្គាល់​រសជាតិ​ថា​អ្វី​ទៅជា​ការ​មាន​ក្រុមហ៊ុន​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។ វ៉ូសញ៉ាក់​យល់ព្រម ហើយ​អ្នក​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​លក់​ទ្រព្យ​របស់​ខ្លួន ដើម្បី​ប្រមែរប្រមូល​លុយ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ដើមទុន​ទៅ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន។ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៦ ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ រួម​ជាមួយ​នឹង រ៉ូណាល់ដ៍ វេន (Ronald Wayne) ដែល​ជា​មិត្តរួមការងារ​របស់​ចប នៅឯ​ក្រុមហ៊ុន​ Atari ក៏​បាន​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​មួយឡើង ដោយដាក់​ឈ្មោះ​ថា Apple Computer Company។ នៅ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន​នេះ ចប និង​វ៉ូសញ៉ាក់ មាន​ចំណែកហ៊ុន​ស្មើគ្នា គឺ ៤៥% ម្នាក់ ចំណែក​ រ៉ូណាល់ដ៍ វេន ទទួល​បាន​ចំណែកហ៊ុន ១០%។ ការងារ​ក៏​ត្រូ​វ​បាន​បែងចែក​គ្នា​ផងដែរ រវាង​ស្ថាបនិក​ទាំងបី គឺ​វេន មាន​មុខងារ​ជា​អ្នក​មើល​ការខុសត្រូវ​ខាង​រដ្ឋបាល​របស់​ក្រុមហ៊ុន, វ៉ូសញ៉ាក់​ទទួល​ខុសត្រូវ​ទូទៅ​​ខាង​ផ្នែក​​បច្ចេកវិទ្យា ចំណែក​ចប ក្រៅពី​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​មួយផ្នែក​ខាង​ផ្នែក​វិស្វកម្ម​អេឡិចត្រូនិច គឺ​​ជា​អ្នក​ទទួល​ខុសត្រូវ​រួម​ខាង​​យុទ្ធសាស្រ្ត​ជំនួញ និង​ទីផ្សារ៕ '''ស្ទីវ ចប ​និង​ការ​បង្កើត​កុំព្យូទ័រ Macintosh (Mac)''' នៅ​ពេល​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើតឡើង​ភ្លាម Apple មិនទាន់​មាន​ទ្រង់ទ្រាយ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ធុំដុំ ដែល​មាន​បុគ្គលិក និង​ការិយាល័យ​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយនោះទេ។ គឺ​ចេញ​ពី​រោងដាក់​ឡាន​​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ ដែល​ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ធ្វើការ​រចនា និង​ដំឡើង​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​​យក​ទៅលក់ ហើយ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ (ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា Apple I)​ ដែល​ពួកគេ​ផលិតលក់​ពី​ដើមទីមកនោះ ក៏​មិនមែន​ជា​កុំព្យូទ័រ​ពេញលេញ​មួយ​នៅឡើយនោះ​ដែរ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ “ក្តារមេ” (Motherboard) មួយតែ​ប៉ុណ្ណោះ។ តាមពិតទៅ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ កុំព្យូទ័រ​នៅមិនទាន់​ជា​ឧបករណ៍​ ដែល​គេ​ផលិតឡើង​សម្រាប់​សាធារណជន​ជា​ទូទៅ​នៅឡើយនោះទេ គឺ​សម្រាប់តែ​ស្ថាប័ន ក្រុមហ៊ុន ឬ​អ្នក​ដែល​មាន​ចំណេះដឹង​ខាង​កុំព្យូទ័រ​នេះ​ស្រាប់​ហើយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​ជាទូទៅ កុំព្យូទ័រ​ដែល​គេ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​នៅពេលនោះ គឺ​មានត្រឹមតែ​ក្តារមេ និង​គ្រឿងផ្សំ​មួយចំនួន​ដាច់ៗ​ពីគ្នា បូករួម​ជាមួយ​នឹង​​គំរូ​ប្លង់​ដែល​គេ​រចនាឡើង ដើម្បី​ឲ្យ​អតិថិជន​​យក​ទៅ​រៀបចំ​ដំឡើង​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ​ស្ទីវ ចប​វិញ មាន​គំនិត​ចង់​ជំរុញ​ឧស្សាហកម្ម​កុំព្យូទ័រ​នេះ​​ឲ្យ​ឈាន​ទៅ​ដល់​ដំណាក់កាល​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​​ពង្រីក​ទីផ្សារ​កុំព្យូទ័រ​​ទៅដល់​សាធារណជន​ជាទូទៅ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ស្ទីវ ចប បញ្ចុះបញ្ចូល​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឲ្យ​ធ្វើការ​រចនា​នូវ​កុំព្យូទ័រ​មួយ​ប្រភេទ​ថ្មី​ទៀត (ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា Apple II) ដែល​មាន​គ្រប់គ្រឿង ហើយ​ដំឡើង​រួចជាស្រេច ដែល​​អតិថិជន​ទូទៅ ទោះជា​អ្នក​ដែល​មិនមាន​ជំនាញ​ខាង​កុំព្យូទ័រ ក៏​​​អាច​ទិញ​​យក​ទៅ​ប្រើប្រាស់​បាន ដោយ​មិន​ចាំបាច់​​រៀបចំ​ដំឡើង​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​ទៅលើ​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ពេញលេញ​ប្រភេទ​ថ្មី​នេះ ទាមទារ​នូវ​ការ​ចំណាយ​ដើម​ទុន​យ៉ាងច្រើន ដែល​ស្ទីវ ចប និង ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ មិន​មាន​លទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចំណាយ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជា​កាល​ពីដំបូងឡើយ ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់​ចង់​យក​គំរូប្លង់​កុំព្យូទ័រ​ប្រភេទ​ថ្មី ដែល​ពួកគេ​រចនា​ឡើងនេះ​​លក់​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេង​យក​ទៅ​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​ក្រុមហ៊ុន​ណា​សុខចិត្ត​ទិញយក។ ស្ទីវ ចប ក៏​ប្តូរ​គំនិត​ហើយ​ងាក​ទៅ​ស្វែងរក​ដៃ​គូវិនិយោគ​ គឺ​ស្វែងរក​អ្នក​ណា​ដែល​​សុខចិត្ត​បោះទុន​វិនិយោគ ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ទទួល​បាន​ចំណែក​ហ៊ុន នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple។ ការស្វែងរក​ដៃ​គូវិនិយោគ​នេះ​ក៏​មិនមែន​ជា​ការ​ងាយស្រួល​នោះដែរ ដោយសារ​តែ​ក្រុមហ៊ុន និង​អ្ន​កវិនិយោគ​ភាគច្រើន​មិន​មាន​ទំនុកចិត្ត​ចំពោះ Apple ដែល​ជា​​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏តូច ​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី គ្មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ហើយ​​សូម្បីតែ​ការិយាល័យ​ធ្វើការ​ក៏​មិនមាន​​ត្រឹមត្រូវ​នឹងគេ​ផង។ នៅ​ទីបំផុត​ទៅ គឺ​អ្នក​វិនិយោគ​ម្នាក់ ឈ្មោះ​ថា ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ (Mike Markkula) ដែល​សុខចិត្ត​បោះទុន​រកស៊ី​ជាមួយ​ក្រុមហ៊ុន Apple។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដែល​នៅ​ពេលនោះ ទើប​នឹង​មាន​វ័យ​ត្រឹម ៣២ឆ្នាំ គឺ​ជា​សេដ្ឋី​វ័យក្មេង ដែល​សល់​លុយ​រាប់លាន​ដុល្លារ រក​បាន​ពី​ការងារ​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង​ផ្នែក​ទីផ្សារ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ Intel។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ បាន​បោះទុន​ចំនួន ២៥ម៉ឺន​ដុល្លារ (មួយផ្នែក​ជា​ដើមទុន និង​មួយផ្នែក​ទៀត​ជា​កម្ចី) ជា​ថ្នូរ​នឹង​ការ​ទទួល​បាន​ចំណែក​ហ៊ុន ១ភាគ៣ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple។ គិ​តម​កទល់​នឹង​ពេលនោះ ម្ចាស់​ភាគហ៊ុន​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple នៅ​សល់​តែ​ ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយសារ​តែ រ៉ូណាល់ដ៍ វេន (Ronald Wayne) បាន​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​បង្កើត​ទើប​នឹង​បាន​១១ថ្ងៃ​មកម៉្លេះ។ ក្រោយ​ការ​ចូលហ៊ុន​របស់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ម្ចាស់ភាគហ៊ុន​របស់ Apple បាន​កើនឡើង​ ៣នាក់​ដូចពីមុនវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី រ៉ូណាល់ដ៍ វេន ដែល​មាន​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ដ៏តិចតួច ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ​វិញ ទទួល​បាន​ចំណែក​ភាគហ៊ុន​ស្មើ​គ្នា​ជាមួយ​នឹង​ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ពោលគឺ ម្នាក់ៗ​មាន​ភាគហ៊ុន ២៦% ចំណែក​ឯ​​ភាគហ៊ុន​ដែល​នៅ​សល់ គឺ​បម្រុង​ទុក​ក្រែង​មាន​អ្នក​វិនិយោគ​ផ្សេងទៀត​​ចង់​មក​ចូល​រួម​ទៅថ្ងៃ​ក្រោយ។ កុំព្យូទ័រ Apple II ត្រូវ​ដាក់​បង្ហាញ​ជា​សាធារណៈ និង​ដាក់​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ នៅ​ឆ្នាំ១៩៧៧។ មកទល់​នឹង​ពេលនោះ Apple បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​មុខមាត់​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន​សមរម្យមួយ ដែល​ទីកន្លែង​ធ្វើការ​ត្រូវ​បាន​រើ​ចេញ​ពី​រោងដាក់ឡាន​របស់​ ស្ទីវ ចប ទៅ​ការិយាល័យ​​ត្រឹមត្រូវ, មាន​បុគ្គលិក​ជាង ១០នាក់, មាន​អតិថិជន ព្រមទាំងទំនុក​ចិត្ត​ល្មម ដែល​អាច​ឲ្យ​ធនាគារ​សុខចិត្ត​រកស៊ី​ជាមួយ​តាមរយៈ​ការ​ផ្តល់​ឥណទាន។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៨០ Apple បាន​សម្រេច​ប្រែខ្លួន​ទៅ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​សាធារណៈ ហើយ​បោះមូលបត្រ​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ។ ការបោះមូលបត្រ​ដំបូង (IPO) របស់​ក្រុមហ៊ុន​ Apple ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​ជោគជ័យ​មិនធ្លាប់មាន ចាប់តាំង​ពី​ការ​បោះមូលបត្រ​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ផលិតរថយន្ត Ford កាល​ពី​ឆ្នាំ១៩៥៦។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត ក្រោយ​ការ​បោះមូលបត្រ​​លក់​ជា​សាធារណៈ​នេះ តម្លៃ​របស់​ក្រុមហ៊ុន Apple ក៏​បាន​កើនឡើង​កប់ពពក​ផងដែរ។ កាលពី​ឆ្នាំ១៩៧៧ នៅ​មុន​ពេល​​​ចេញលក់​កុំព្យូទ័រ Apple II ក្រុមហ៊ុន Apple ត្រូវ​បាន​គេ​​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​តម្លៃ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥ពាន់​ដុល្លារ​អាមេរិក​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ត្រឹមតែ​ជាង​៣ឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩៨០ ក្រោយ​ពេល​បោះមូលបត្រ​លក់​នៅ​លើ​ទីផ្សារ តម្លៃ​សរុប​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ Apple បាន​កើនឡើង​រហូតដល់​ទៅ​ជិត ១ពាន់៨រយលាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ហើយ​ ស្ទីវ ចប ដែល​នៅ​ពេលនោះ ទើប​នឹង​មាន​វ៏័យ ២៥ឆ្នាំ បាន​ក្លាយ​ទៅជា​សេដ្ឋី ដែល​មាន​ទ្រព្យសម្បត្តិសរុប​រហូតដល់​ទៅ​​ប្រមាណជា ២៥០លានដុល្លារ។ ការធ្វើ​អាជីវកម្ម​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ Apple II វិញ ក៏​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ​យ៉ាងខ្លាំង​ផងដែរ ដោយ​លក់ដាច់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​ជិត ៦លាន​គ្រឿង ​នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១៦ឆ្នាំ​ក្រោយការ​ដាក់​បង្ហាញ​ជា​សាធារណៈ។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ទីវ ចប ក៏​មិនបាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះដែរ ដោយសារ​តែ​លោក​ប្រមើល​ទុក​ថា ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ Apple II មិន​អាច​ចេះតែ​បន្ត​មាន​ប្រជាប្រិយភាព ហើយ​អាច​មាន​ជោគជ័យ​នៅលើ​ទីផ្សារ​ជា​រៀងរហូត​បាន​នោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលនោះ ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ Apple II ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅថា​ជា​​កុំព្យូទ័រ​​​ដែល​រចនាឡើង​ដោយ ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់ ឯ​ស្ទីវ ចប មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ផលិត​កុំព្យូទ័រ​ថ្មីមួយ​ដោយខ្លួនឯង ហើយ​ជា​កុំព្យូទ័រ​ដែល​មាន​ភាព​អស្ចារ្យ​លើសពី​​អ្វីដែល​គេ​ធ្លាប់​ធ្វើ​កន្លងមក។ ស្ទីវ ចប ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​គម្រោង​បង្កើត​កុំព្យូទ័រ​ប្រភេទ​ថ្មី​មួយទៀត ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ថា Macintosh ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​កាត់​ថា “Mac” រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ Macintosh ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​កុំព្យូទ័រ​ផ្ទាល់ខ្លួន​លើកដំបូង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដែល​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​ដែល​គេ​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Graphical User Interface” ពោលគឺប្រព័ន្ធ​ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​អ្នក​ប្រើប្រាស់​អាច​បញ្ជា​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ ដោយ​ប្រើ​ “កណ្តុរ” (Mouse)។ កាលពីពេលមុននោះ គ្រប់ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ទាំងអស់​ប្រើប្រព័ន្ធបញ្ជាមួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា “Command-Line Interface” ដែល​អ្នក​ប្រើប្រាស់​អាច​បញ្ជា​កុំព្យូទ័រ​បានតែ​តាមរយៈ​ “ក្តារចុច” (Keyboard) ដោយ​ក្នុង​នោះ DOS (Disk Operating System) គឺ​ជា​កម្មវិធី​ដែល​​​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ​ គឺ Apple DOS សម្រាប់​កុំព្យូទ័រ​របស់​ក្រុមហ៊ុន Apple និង MS-DOS របស់​ក្រុមហ៊ុន Microsoft ដែល​ជាទូទៅប្រើ​សម្រាប់​កុំព្យូទ័រ​របស់​ក្រុមហ៊ុន IBM។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធបញ្ជា Command-Line Interface នេះ​មាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ខ្លាំង​សម្រាប់​អ្នកប្រើប្រាស់​ទូទៅ ជាពិសេស អ្នក​ដែល​គ្មាន​ជំនាញ​ខាង​កុំព្យូទ័រ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​គេ​​បង្កើត​ប្រព័ន្ធ Graphical User Interface ឡើង។ ​ក្រុមហ៊ុន Apple របស់​ ស្ទីវ ចប និង​ក្រុមហ៊ុន Microsoft របស់​ ប៊ីល ហ្គេត ​សុទ្ធតែ​បាន​បង្កើត​គម្រោង​ធ្វើ​កុំព្យូទ័រ​ប្រើ​​ប្រព័ន្ធ Graphical User Interface នេះ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ ស្ទីវ ចប ដែលធ្វើ​បាន​​មុន ដោយ​​ផលិត និង​ដាក់​លក់​កុំព្យូទ័រ Macintosh នៅលើ​ទីផ្សារ នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៤ មួយឆ្នាំ​មុន​ការ​ផលិត​កម្មវិធី​ Microsoft Windows សម្រាប់​កុំព្យូទ័រ IBM នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៥។ ទោះជាយ៉ាងណា ការចេញលក់​កម្មវិធី Microsoft Windows នេះ បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជា​ជម្លោះ​ដ៏​ក្តៅគគុក រវាង​ ស្ទីវ ចប និង​ប៊ីល​ហ្គេត ដោយ​នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប បាន​ចោទ​​ថា កម្មវិធី Microsoft Windows របស់​ប៊ីល ហ្គេត គឺ​ជា​ការ​លួចចម្លង​ពី​កម្មវិធី Macintosh Operating System (Mac OS) របស់​Apple៕ '''ស្ទីវ ចប៖ ​បរាជ័យ ​និង ​“ការនិរទេស” ​ចេញពី​ក្រុមហ៊ុន ​Apple''' ស្ទីវ ចប (Steve Jobs) ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ជា​ទូទៅ​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​មាន​គំនិត​ច្នៃប្រឌិតខ្ពស់, មាន​ចក្ខុវិស័យវែងឆ្ងាយ​​ខាងផលិតផល​បច្ចេកវិទ្យា និង​មាន​ភាព​វ័យឆ្លាត​ខាង​កិច្ចការ​​ជំនួញ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា នៅ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន Apple លោក​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ផងដែរ​ថា​​ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​អត្តចរិត​ចម្លែក​​​​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​ជាមួយ។ បើ​និយាយ​ពី​គម្រោង​រចនា​ផលិតផល​របស់​ក្រុមហ៊ុន ស្ទីវ ចប តែងតែ​ចង់​គ្រប់គ្រង​កិច្ចការ​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាងទាំងអស់​ តាំងពីដើម​រហូតដល់​ចប់ តាំង​ពីបច្ចេកវិទ្យា រូបរាង​ផលិតផល រហូត​ទៅដល់​ពណ៌​ដែល​ត្រូវ​លាប​អគារ​រោងចក្រ ឬ​ឃ្លាំង​ស្តុក​ផលិតផល។ តាមការពិត គោលគំនិត​ចង់​គ្រប់គ្រង​គ្រប់សព្វបែបយ៉ាង​នៅ​ក្នុងដៃ​​មិន​ឲ្យ​ខ្វះចន្លោះ​បែបនេះ ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​​​ផងដែរ​តាមរយៈ​ផលិតផល​របស់ Apple ដែល​ភាគច្រើន​​ត្រូវ​បាន​រឹតត្បឹត​មិន​ឲ្យ​ពាក់ព័ន្ធ​ជាមួយ​នឹង​ផលិតផល​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេង ដោយ​កម្មវិធី ឬ​សុសវែរ​របស់ Apple មិនត្រូវ​បាន​ផ្តល់​អាជ្ញាបណ្ណ​ចែកចាយ​ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេង​ប្រើប្រាស់ ចំណែក​ឯ​ហាដវែរ​របស់ Apple ​ក៏​មិនត្រូវ​បាន​បើក​ចំហ​ទូលំទូលាយ​ សម្រាប់​ការ​ប្រើប្រាស់​​សុសវែរ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេង​នោះដែរ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ថ្នាក់ដឹកនាំ​ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជា​ជាមួយ​កូនចៅ ស្ទីវ ចប ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​មនុស្ស​ដែល​មិនចេះ​និយាយ​លើកទឹកចិត្ត សរសើរ ឬ​​ទទួលស្គាល់​ស្នាដៃ​គេ នៅ​ពេល​​ធ្វើការ​ល្អ ផ្ទុយ​ទៅវិញ នៅ​ពេល​ដែល​ធ្វើ​អ្វី​មិនត្រូវ​ចិត្ត គឺ ​រិះគន់​ បន្ទោស​បង្អាប់​ដោយ​មិន​សំចៃ​មាត់ ហើយ​ពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​បន្ទោសបង្អាប់​ ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​គេឯងគ្រប់គ្នា។ ទាំងនេះ​តែងតែ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជាបញ្ហា​​តានតឹង​ជា​រឿយៗ នៅ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូង គេនាំគ្នា​ធ្វើ​មិនដឹងមិនឮ មិនសូវ​ខ្វាយខ្វល់​ពី​អត្តចរិត​របស់ ស្ទីវ ចប ដោយសារ​តែ​អ្វីដែល​លោក​ធ្វើ គឺតែងតែ​ទទួល​ជោគជ័យ​សម្រាប់​ក្រុមហ៊ុន។ អ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ក្រោយពេល​ដែល​​​កុំព្យូទ័រ Macintosh ​ត្រូវ​បាន​ចេញ​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ ហើយ​មិនបាន​ទទួល​ជោគជ័យ​ដូច​ការ​រំពឹងទុក។ ការ​រចនា និង​ផលិ​តកុំព្យូទ័រ​ Macintosh គឺ​ជា​គម្រោង​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រងផ្ទាល់​របស់ ស្ទីវ ចប។ ស្ទីវ ចប ធ្លាប់​បាន​អះអាង​ថា នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ Macintosh នេះ ក្លាយ​ជា​កុំព្យូទ័រ​ដ៏​ល្អអស្ចារ្យ​បំផុត​មួយ ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​មាន​ពីមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ចេញលក់​ដំបូង ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៤ Macintosh ពិបាក​នឹង​រក​ទីផ្សារ ដោយសារ​តែ​​វា​ជា​កុំព្យូទ័រ​ដែល​មាន​​តម្លៃ​ថ្លៃ តែ​ល្បឿន​យឺត ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត សុសវែរ​របស់ Macintosh ក៏​មាន​តិចតួច ចំណែក​ឯ​សុសវែរ​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ផ្សេង​ក៏​មិន​អាច​យក​មក​ប្រើ​នៅលើ​ Macintosh បាន។ បរាជ័យ​របស់​ ស្ទីវ ចប ក្នុងការ​រចនា​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ Macintosh នេះ បាន​បង្កើត​ឲ្យ​មានភាពតានតឹង​យ៉ាងខ្លាំង​​នៅ​ក្នុង​ជួរ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ Apple រហូត​ឈាន​ទៅដល់​ការ​ដកតំណែង ស្ទីវ ចប ដែល​ជា​ស្ថាបនិក​ក្រុមហ៊ុន។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៥ មួយឆ្នាំក្រោយ​ការ​ចេញលក់​កុំព្យូទ័រ Macintosh តែ​មិន​បាន​ជោគជ័យ ក្រុមប្រឹក្សា​ភិបាល​ក្រុមហ៊ុន​ Apple បាន​សម្រេច​ដក​តំណែង ស្ទីវ ចប លែង​ឲ្យ​មាន​តួនាទី​អ្វី​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុងការ​រចនា​ផលិតផល ឬ​​ចាត់ចែង​កិច្ចការ​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន។ ស្ទីវ ចប នៅ​រក្សា​មុខតំណែង​ជា​ប្រធានក្រុមហ៊ុន ក៏ប៉ុន្តែ ជា​ប្រធាន​ដែល​មាន​តែ​ឈ្មោះ តែ​គ្មានអំណាច។ ស្ទីវ ចប មិនសុខចិត្ត ក៏​បាន​សម្រេច​ដើរចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន ដោយ​បាន​លក់​ចេញ​​ចំណែកហ៊ុន​ទាំងអស់​ដែល​លោក​មាន​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន ព្រមទាំង​បាន​​នាំ​មនុស្ស​ជំនិតៗ​មួយ​ចំនួន​​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន Apple ដើម្បី​ទៅ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ក្រុមហ៊ុន NeXT ដែល​រកស៊ី​ខាង​ផលិត​ម៉ាស៊ីន​កុំព្យូទ័រ​ពិសេស​សម្រាប់​ប្រើ​ក្នុង​វិស័យ​អប់រំ។ ពីដំបូង ស្ទីវ ចប បាន​ដាក់ទុន​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ចំនួន ៧លាន​ដុល្លារ ទៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ​បាន​តែ​មួយឆ្នាំ ដើមទុន​ក៏​អស់ ហើយ​ NeXT ក៏​មិនទាន់​បាន​ចេញ​ផលិតផល​អ្វី​មួយ​ទាំងអស់ ដើម្បី​ដាក់​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ។ ស្ទីវ ចប ក៏​បាន​សម្រេច​បើក​ចំហ​ទទួល​ដៃ​គូ​វិនិយោគ​ឲ្យ​មក​​ដាក់ទុន ជា​ថ្នូរ​នឹង​ចំណែក​ហ៊ុន ដូចជា​អ្វី​ដែល​លោក​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ កាល​ពីពេល​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន​ Apple ដំបូង ហើយ​ដោយសារ​តែ​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ដែលលោក​បាន​បន្សល់ទុក​ពី Apple នេះ ស្ទីវ ចប មិនមាន​ចំណោទ​អ្វី​នោះទេ ក្នុងការ​ស្វែងរក​ដៃគូវិនិយោគ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការរក​បាន​ដៃ​គូ​វិនិយោគ​ដោយស្រួល​​ក៏​មិន​ប្រាកដ​ដែរ​ថា មុខ​ជំនួញ​នឹង​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ។ ស្ទីវ ចប បាន​ចំណាយ​ពេល ៥ឆ្នាំ ទើប​អាច​រចនា និង​ផលិត​កុំព្យូទ័រ NeXT យក​ទៅ​ដាក់​លក់​នៅលើ​ទីផ្សារ​​បាន ហើយ​កុំព្យូទ័រ ដែល​ចេញលក់​ដំបូង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩០​ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ថា​ជា​កុំព្យូទ័រ​ដែល​មាន​រូបរាង​ក៏​ស្អាត ហើយ​បច្ចេកវិទ្យា​ក៏​ល្អ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​បញ្ហា​ចោទ​មួយ​ដ៏ធំ គឺ​តម្លៃ ដែល​មួយគ្រឿង​ថ្លៃ​រហូតដល់​ទៅ ១ម៉ឺន​ដុល្លារ​អាមេរិក។ ជាលទ្ធផល កុំព្យូទ័រ​នេះ​មិន​អាច​ជ្រៀតចូល​ក្នុង​ទីផ្សារ ប្រកួតប្រជែង​ជាមួយ​ក្រុម​ហ៊ុន​ផ្សេងបាន ហើយ​៣ឆ្នាំក្រោយមក នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៣ NeXT ក៏​បាន​សម្រេច​បោះបង់​ចោល​គម្រោង​ផលិត​កុំព្យូទ័រ​នេះ​ចោល ហើយ​ងាក​ទៅ​ផ្តោត​តែ​ទៅលើ​ការ​ផលិត​កម្មវិធី​កុំព្យូទ័រ​វិញ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៤ ទើប​ក្រុមហ៊ុន NeXT អាច​រក​ប្រាក់​ចំណេញ​បាន​ជា​លើកទី១ ក្រោយ​ពី​បាន​បង្កើត និង​មាន​ដំណើរការ​អស់រយៈពេល​ជិត ១០ឆ្នាំ។ សម្រាប់ ស្ទីវ ចប មុខជំនួញ​នៅ​ក្នុងក្រុមហ៊ុន NeXT អាច​រាប់​ថា​ជា​បរាជ័យ​មួយ បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អ្វី​ដែល​លោក​បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple នាពេល​កន្លងមក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​​ក្រោយ​ពី ដើរ​ចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ Apple ស្ទីវ ចប មិនមែន​មាន​តែ​មុខ​ជំនួញ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន NeXT នេះ​មួយ​នោះទេ។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៦ មួយឆ្នាំក្រោយ​ពី​បាន​​ដើរចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន Apple ទៅ​បង្កើត​ក្រុមហ៊ុន NeXT ស្ទីវ ចប បាន​ចំណាយលុយ ១០លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ដើម្បី​ទិញយក​ក្រុមហ៊ុន​មួយ ឈ្មោះ​ថា Pixar ដែល​​ជំនាញ​ខាង​ការ​ផលិត​គំនូរជីវចល​ដោយ​ប្រើ​កុំព្យូទ័រ ហើយ​ដែល​​កាល​ពី​មុន​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ​របស់​ក្រុមហ៊ុន Lucasfilm ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ផលិត​ភាពយន្ត​​ដ៏ល្បីល្បាញ គឺ​​​​រឿង “សង្រ្គាមផ្កាយ” (Star Wars)។ ប្រមាណ​ជា​ជិត ១០ឆ្នាំ ក្រោយ​ពី​ ស្ទីវ ចប បាន​ទិញ​យក​ពី Lucasfilm ក្រុមហ៊ុន Pixar បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន​ឈាន​មុខគេ​មួយ​ខាង​ផលិត​ភាពយន្ត​គំនូរ​ជីវចល។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៥ Pixar បាន​ផលិត​ភាពយន្ត​គំនូរ​ជីវចល​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Disney គឺ Toy Story ដែល​នៅ​ពេលនោះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា ភាពយន្តគំនូរជីវចល​ដំបូង​បង្អស់ ដែល​ផលិត​ចេញ​ពី​កុំព្យូទ័រ​សុទ្ធសាធ តាំង​ពី​ដើម​រហូត​ដល់​ចប់។ ក្រៅពី​រឿង Toy Story (ដែល​មាន​ជាច្រើន​វគ្គ) ក្រុមហ៊ុន Pixar ក៏​បាន​ផលិត​ភាពយន្ត​គំនូរ​ជីវចល​ដ៏​ល្បីៗ​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Disney មុននឹង​ត្រូវ​ ស្ទីវ ចប លក់​ក្រុមហ៊ុន​នេះ​​​ផ្តាច់​ទៅ​ឲ្យ​ Diseny ទាំងស្រុង នៅ​ឆ្នាំ២០០៦។ តាមការពិត មុខជំនួញ​ដែល​បាន​ជួយ​ឲ្យ​ ស្ទីវ ចប ក្លាយ​ជា​មហាសេដ្ឋី​មាន​លុយ​រហូតដល់​រាប់ពាន់លាន​ដុល្លារ​ជាលើក​ដំបូង មិនមែន​ក្រុមហ៊ុន Apple នោះទេ គឺ​ក្រុមហ៊ុន Pixar ដែល​បាន​បោះមូលបត្រ​លក់​ជា​សាធារណៈ​ជា​លើក​ដំបូង នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៥ ហើយ​ចំណែក​ហ៊ុន ដែល​ ស្ទីវ ចប មាន​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Pixar នៅ​ពេលនោះ​មាន​តម្លៃ​ជា​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ១ពាន់២រយលាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ពោលគឺ ជិត ៥ដង ច្រើន​ជាង​​តម្លៃ​នៃ​ចំណែក​ហ៊ុន ដែល​ស្ទីវ ចប មាន​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple ​​កាល​ពី​ពេល​​បោះមូលបត្រលក់​លក់​​ជា​លើក​ដំបូង ដែល​​មាន​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា​ ២៥០លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ក្រុមហ៊ុន Pixar ត្រូវ​បាន​លក់​ផ្តាច់​ទៅ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន Disney នៅ​ឆ្នាំ២០០៦ ស្ទីវ ចប ទទួលបាន​ចំណែក​ហ៊ុន​ដល់​ទៅ ៧% នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Diseny ដែល​មាន​តម្លៃ​ជា​ទឹក​ប្រាក់រហូតដល់​ទៅ​ជិត ៤ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ហើយ​​នៅ​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​បុគ្គល ដែល​មាន​ចំណែក​ហ៊ុន​ច្រើន​ជាង​គេ​បង្អស់ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Disney ពោលគឺ​​ច្រើន​ជាង​អគ្គនាយក​ក្រុមហ៊ុន ហើយ​ច្រើន​ជាង​ក្រុមគ្រួសារ​​ត្រកូល Diseny ដែល​ជា​ស្ថាបនិក​ដើម​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ទៅទៀត៕ '''ស្ទីវ ចប៖ ​ការវិលត្រឡប់​ទៅ​សង្រ្គោះ​ក្រុមហ៊ុន ​Apple''' នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មានឆ្នាំ ក្រោយ​ការ​ចាកចេញ​របស់ ស្ទីវ ចប (Steve Jobs) Apple នៅតែ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​មាន​ជោគជ័យ​ក្នុងការ​​​រកស៊ី ហើយ​នៅតែ​អាច​រក​​បាន​ប្រាក់ចំណេញ​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ជោគជ័យ​នេះ​​​មិន​ស្ថិតស្ថិរ​នៅ​បាន​យូរ​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ បញ្ហា​ចោទ​ចម្បង​របស់​ Apple នៅ​ពេលនោះ គឺ​ខ្វះគំនិត​ច្នៃប្រឌិត មិន​បង្កើត​ផលិតផល​ប្លែក​ថ្មី ហើយ​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​តែ​ទៅលើ​ការ​កែលម្អ​​កុំព្យូទ័រ Macintosh ដែល​ត្រូវ​បាន​ចេញលក់​​ជាច្រើន​ឆ្នាំមកហើយ ពោលគឺ តាំង​ពី​មុនពេល​ដែល​ ស្ទីវ ចប មិនទាន់​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​មកម៉្លេះ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ក្រុមហ៊ុន Microsoft ដែល​ជា​គូប្រជែង បាន​​ផលិត​នូវ​កម្មវិធី Windows របស់​ខ្លួន​​កាន់តែ​ល្អឡើង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូល​ដណ្តើម​ចំណែក​ទីផ្សារ​របស់ Apple បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៥ Microsoft បាន​ចេញលក់​កម្មវិធី Windows 95 ដែល​នៅពេលនោះ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​កម្មវិធី Operating System ​ដ៏​ជោគជ័យ​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក្រោយ​ការ​ចេញ​កម្មវិធី​ Windows 95 នេះ កុំព្យូទ័រ​របស់ Apple ក៏​លក់​លែង​ដាច់ ​ប្រាក់​ចំណូល​របស់ Apple ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាង​គំហុក ហើយនៅ​ឆ្នាំ១៩៩៦ Apple ត្រូវ​ខាត​លុយ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់លាន​ដុល្លារ ហើយ​តម្លៃ​ហ៊ុន​នៅលើ​ទីផ្សារ​ក៏​ធ្លាក់​ដាំដូង​ផងដែរ (៧០​ដុល្លារ​ក្នុងមួយហ៊ុន កាល​ពី​ឆ្នាំ១៩៩១ ធ្លាក់ចុះ​​មក​នៅ​ត្រឹមតែ ១៤ដុល្លារ​ប៉ុណ្ណោះ​ក្នុងមួយហ៊ុន)។ នៅ​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប ក៏​បាន​ដឹងដែរ អំពី​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ក្រុមហ៊ុន Apple ហើយ​ ស្ទីវ ចប ថ្វីដ្បិតតែ​កំពុងតែ​ទទួល​ជោគជ័យ​នៅ​ក្នុង​មុខ​ជំនួញ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Pixar ក៏ប៉ុន្តែ លោក​នៅតែ​មាន​បំណង​ចង់​វិលត្រឡប់​មក​ដឹកនាំ​ក្រុមហ៊ុន Apple វិញ ដោយសារ​តែ​ ម្យ៉ាង Apple គឺ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​លោក​ជា​អ្នក​បង្កើតឡើង​តាំងពី​បាតដៃទទេ ហើយ​កាន់តែ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត លោក​នៅតែ​ដក់​គំនិត​​​ស្រឡាញ់​​​ការងារ​​ទាក់ទង​នឹង​ការ​រចនា​ផលិតផល​ថ្មី, ​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី ហើយ​អាច​ប្រើ​គំនិត​ច្នៃ​ប្រឌិត​របស់​លោក​បាន​យ៉ាងពេញលេញ ដែល​លោក​ធ្លាប់​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple កាលពី​ពេល​កន្លងមក។ ពីដំបូងឡើយ មាន​អ្នក​វិនិយោគ​ដ៏​ធំមួយ​បាន​មក​ជជែក​ជាមួយ​នឹង​ស្ទីវ ចប ដោយ​គ្រោង​​ចំណាយ​លុយ​ ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ប្រមូល​ទិញ​ភាគហ៊ុនរបស់ Apple នៅលើ​ទីផ្សារ គឺ​ទិញ​ឲ្យ​​បាន​សំឡេង​ភាគច្រើនល្មម​អាច​​ច្បាម​យក​ក្រុមហ៊ុន​មក​កាន់កាប់នៅ​ក្នុងដៃ​បាន ហើយ​យក​ស្ទីវ ចប ឲ្យ​ទៅ​ដឹកនាំ​ក្រុមហ៊ុន​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប បាន​បដិសេធ ដោយ​​បាន​លើកឡើង​ថា លោក​មិន​ចូល​ចិត្ត​វិធី​​​ប្រមូល​ទិញ​ភាគហ៊ុន ដើម្បី​ដណ្តើម​យក​ក្រុមហ៊ុន​មក​កាន់កាប់​ដោយ​បង្ខំ​បែបនេះ​ទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើ​ក្រុមហ៊ុន Apple ហៅ​លោក​ឲ្យ​ទៅ​ដឹកនាំ​ក្រុមហ៊ុន​វិញ​តាម​ការ​ព្រមព្រៀងគ្នា​ទាំងសងខាង លោក​ពេញ​ចិត្ត​នឹងទៅ។ នៅ​ចុងឆ្នាំ១៩៩៦ ក្រុមហ៊ុន Apple បាន​​ចរចា​​ទិញ​យក​ក្រុមហ៊ុន NeXT ពី​ស្ទីវ ចប ព្រមទាំង​បាន​យក ស្ទីវ ចប ឲ្យ​វិលត្រឡប់​ចូល​មក​ធ្វើការ​នៅ Apple វិញ ដោយ​ពីដំបូង​ត្រឹមជា​ទីប្រឹក្សា ហើយ​ក្រោយមក​ត្រូវ​បានតែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អគ្គនាយកក្រុមហ៊ុន​ នៅ​ខែកញ្ញា​ឆ្នាំ១៩៩៧។ មុននឹង​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​តំណែង​នេះ ស្ទីវ ចប បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​ភិបាល​ក្រុមហ៊ុន​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ ដោយ​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដែល​ ស្ទីវ ចប ទាមទារ​ឲ្យ​លាឈប់​ពីតំណែង​នោះ ក៏មាន​ដែរ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ គឺ​ជា​ឥស្សរជន​ដែល​បាន​ដើរតួនាទី​យ៉ាងសំខាន់ នៅ​ក្នុង​ដំណើរជីវិត​របស់​ក្រុមហ៊ុន​ Apple ។ គឺ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​បោះទុន​វិនិយោគ​ចូល​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple កាល​ពីដើម​ដំបូង នៅ​ពេល​ដែល​ Apple មិនទាន់​មាន​រូបរាង​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ត្រឹមត្រូវ ហើយ​ដែល​គ្មាន​អ្នកណា​ចង់​បោះទុន​រកស៊ី​ជាមួយ។ ហើយ​ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​ម្ចាស់​ហ៊ុន​ដំបូង​ទាំង៣​របស់ Apple ដោយ​មាន​ចំណែក​ហ៊ុន​ស្មើគ្នា​នឹង ស្ទីវ ចប និង​ស្ទីវ វ៉ូសញ៉ាក់។ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដែល​បាន​គាំទ្រ​សេចក្តីសម្រេច​ដក​តំណែង ស្ទីវ ចប កាល​ពី​ឆ្នាំ១៩៨៥។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា ស្ទីវ ចប លែង​ទុកចិត្ត​ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ លោក​នៅតែ​គោរព​និង​ស្រឡាញ់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដោយ​ចាត់ទុក​ដូចជា​ឪពុក។ ដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ នៅ​ពេល​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​រុះរើ​សមាជិក​ក្រុមប្រឹក្សា​ភិបាល​ថ្មី ស្ទីវ ចប ដែល​ចង់​បង្ហាញ​ពី​ការគោរព​ដល់​ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ដល់​គេហដ្ឋាន​របស់​ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ដោយ​ផ្ទាល់​មាត់ឲ្យ​លោក​លាឈប់​ពីតំណែង។ នៅ​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប មាន​ការ​ធូរ​ចិត្ត​ដោយ​បាន​ដឹង​ថា ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ មិន​​អាក់អន់​ចិត្ត​នឹង​លោក ហើយ​​បង្ហាញ​នូវ​ការ​យោគយល់​ថា វា​ក៏​​ល្មម​​​ដល់​ពេល​ដែល​លោក​ត្រូវ​ចាកចេញ​ពី​ក្រុមហ៊ុន​ហើយ​ដែរ។ មុននឹង​ចាកចេញ​ ស្ទីវ ចប បាន​សុំយោបល់​ជាលើកចុងក្រោយ​ពី ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ អំពី​អនាគត​នៃ​ក្រុមហ៊ុន Apple គឺ​ថាតើ​ត្រូវ​ធ្វើ​យ៉ាងណា ដើម្បី​ឲ្យ Apple ក្លាយ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​ជោគជ័យ ហើយ​ស្ថិតស្ថិរ​នៅ​បាន​យូរ​អង្វែង​ទៅ​ថ្ងៃ​ខាងមុខ។ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ បាន​ឆ្លើយ​តប​ទៅវិញ​ថា មធ្យោបាយ​មានតែ​មួយ​គត់ គឺ Apple ត្រូវតែ​ចេះ​ផ្លាស់ប្តូរ បត់បែន សម្របខ្លួន​ទៅ​តាម​ទីផ្សារ ដោយ​ត្រូវ​​បង្កើត​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី ឬ​ឧបករណ៍​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្មី​សម្រាប់​អតិថិជន។ នៅពេលនោះ ស្ទីវ ចប មិន​បាន​និយាយ​អ្វី​តបតទៅវិញ​ច្រើន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ចិត្ត​ លោក​ឯកភាព​នឹង​គំនិត​យោបល់​របស់ ម៉ៃខ៍ ម៉ាឃូល័រ ហើយ​នេះ​គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​លោក​នឹង​ធ្វើ​សម្រាប់​ក្រុមហ៊ុន Apple នៅ​ពេល​ក្រោយៗ​មក​ទៀត។ នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៨ មួយឆ្នាំក្រោយ​ពី​បាន​ឡើង​មក​គ្រប់គ្រង​ក្រុមហ៊ុន Apple វិញ ស្ទីវ ចប បាន​ចេញលក់​កុំព្យូទ័រ​សេរីថ្មី​ គឺ​កុំព្យូទ័រ iMAC ហើយ​គិត​ត្រឹម​ចុងឆ្នាំ ១៩៩៨ iMAC នេះ បាន​ក្លាយ​ជា​កុំព្យូទ័រ​ដែល​លក់​ដាច់​ច្រើន​ជាងគេ​បំផុត នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ មួយឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៩ ស្ទីវ ចប បាន​ចេញលក់​កុំព្យូទ័រ​ប្រភេទ​មួយ​ទៀត គឺ​កុំព្យូទ័រ​យួរដៃ​ iBook ដែល​រចនាឡើង​តម្រូវ​ទៅតាម​ទីផ្សារ​នៃ​អតិថិជន​ជា​និស្សិត។ គិតត្រឹមនឹងពេលនោះ Apple ថ្វីដ្បិត​តែ​មិន​អាច​យកឈ្នះ​គូប្រជែង គឺ​ក្រុមហ៊ុន Microsoft ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ទីផ្សារ​កុំព្យូទ័រ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា ស្ទីវ ចប បាន​សង្រ្គោះ​ក្រុមហ៊ុន Apple ពី​ការ​ដួលរលំ​ ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​មាន​ប្រាក់​ចំណេញ​ខ្ពស់ និង​មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​ឡើងវិញ។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ស្ទីវ ចប បាននាំ​ក្រុមហ៊ុន Apple មក​ដល់​ចំណុច​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ទៀត គឺ​ពង្រីក​មុខជំនួញ​​ចេញ​ពី​វិស័យ​កុំព្យូទ័រ ដោយ​ដំបូង​ឈាន​ជើង​ចូល​ទៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ដូរតន្រ្តី តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​កម្មវិធី iTune ​សម្រាប់​ស្តុក ចាត់ចែង និង​ចាក់ស្តាប់​បទចម្រៀង​នៅលើ​កុំព្យូទ័រ, ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត ​ចេញលក់ឧបករណ៍​សម្រាប់​ស្តាប់​ភ្លេង គឺ iPod មុននឹង​ដាក់​ឲ្យ​ដំណើរការ iTune Store សម្រាប់​លក់​បទចម្រៀងអនឡាញ (Online store) នៅឆ្នាំ២០០៣។ នៅឆ្នាំ២០០៧ ក្រោយ​ពី​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​ឈ្មោះ​ក្រុមហ៊ុន ពី “Apple Computer” ដោយ​លុប​ពាក្យ “Computer” ចេញ ទុក​ត្រឹមតែ “Apple” ស្ទីវ ចប បាន​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​វិស័យ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​វិស័យ​ទូរគមនាគមន៍ តាមរយៈ​ការ​ចេញលក់​ទូរស័ព្ទ iPhone ដែល​ជា​ផលិតផល​ដ៏ជោគជ័យ​បំផុត​មួយ​របស់ Apple។ ក៏ប៉ុន្តែ គិតមក​ទល់​នឹង​ពេលនោះ ស្ទីវ ចប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ផ្ទាល់ខ្លួន​ដ៏ធំមួយ ដែល​ភាព​ឆ្លាតវៃ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ដ៏​មហាសាល​របស់​លោក​ក៏​មាន​អាច​ជួយ​បាន គឺ​បញ្ហា​សុខភាព។ ស្ទីវ ចប ត្រូវ​បាន​គ្រូពេទ្យ​រកឃើញ​ថា​មាន​ជំងឺ​មហារីក​លំពែង តាំង​ពី​ឆ្នាំ២០០៣ ហើយ​ទទួល​ការ​វះកាត់​​​​ម្តង​ នៅ​ឆ្នាំ២០០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំក្រោយ​មក​ទៀត ជំងឺ​មហារីក​នេះ​ក៏​បាន​រើឡើងវិញ ធ្វើ​ឲ្យ​សុខភាព​របស់ ស្ទីវ ចប ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ រហូត​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ឈប់​សម្រាក​ពីការងារ នៅ​ក្នុង​ក្រុមហ៊ុន Apple នៅ​ខែមករា​ឆ្នាំ២០១១ មុននឹង​លាឈប់​ពី​មុខ​​​​តំណែង​ជា​អគ្គនាយក​ក្រុមហ៊ុន​ទាំងស្រុង នៅ​ខែ​សីហា។ ជាង​២ខែ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​តុលា ឆ្នាំ២០១១ ស្ទីវ ចប បាន​ទទួល​មរណភាព​ ដោយ​បន្សល់​ទុក​នូវ​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏​ជោគជ័យ​មួយ ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ជា​ក្រុមហុន​ដែល​មាន​តម្លៃ​ខ្ពស់​ជាង​គេ​បំផុត​នៅ​លើ​ពិភពលោក ព្រមទាំង​បន្សល់​ទុក​នូវ​ផលិតផល និង​បច្ចេកវិទ្យា ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុតមួយ សម្រាប់​ការ​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ទាំង​មូល៕ ='''ការរកឃើញរបស់មនុស្សផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ'''== =='''«វិស័យអវកាស និងវិទ្យាសាស្ត្រ»'''== ==='''១. ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ៖ '''=== ជាបណ្តុំនៃ​ផ្កាយ ភព និងព្រះច័ន្ទ។ ឧទាហរណ៍​នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​យើង​មាន​ព្រះអាទិត្យ​មួយជាចំណុច​កណ្តាល ហើយមានភពធំៗ​ចំនួន០៨គោចរជុំវិញ ក្នុងនោះភពគោចរ​ជារង្វង់​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ​ដ៏កៀកជាងគេ​គឺ ភពពុធ ឯភពផែនដី​វិញនៅលេខ​រៀងទី៣។ ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​ស្ថិតនៅក្នុង​កាឡាក់ស៊ីមួយ ដែលជាបណ្តុំ​នៃផ្កាយ និងភពរាប់ពាន់លាន ហើយដែល​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​ខ្លះអាចមាន​​ព្រះអាទិត្យពីរ ទៅបីផងដែរ ហើយក៏មានផ្កាយខ្លះទៀតមានតែឯងដោយអត់មានភពគោចរជុំវិញថែមទៀត។ ==='''២. ឆ្នាំពន្លឺ'''=== ជាចម្ងាយ​ដែលពន្លឺអាចរត់បាន​ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំផែនដី។ ក្នុងន័យនេះគឺសំដៅ​ទៅលើ​ការ​យកពន្លឺមកធ្វើ​ជារង្វាស់​ចម្ងាយ ដែលនៅពេល​រយៈចម្ងាយ​ដ៏សែនឆ្ងាយពេក គេត្រូវប្តូរទៅ​ប្រើជាឆ្នាំពន្លឺ ជំនួសឲ្យ​​គីឡូម៉ែត្រ ឬម៉ៃល៍។ មួយឆ្នាំពន្លឺ​មានចម្ងាយ​ស្នើនឹង ៩.៤៦១,០០០,០០០,០០០,០០០ គីឡូម៉ែត្រ។ ==='''៣. ព្រះច័ន្ទ, ភពរណប, និងភពបម្រុង៖'''=== ព្រះច័ន្ទ ឬភពរណប​អាចចាត់ចូលក្នុង​ចង្កោមតែមួយ ព្រោះជា​ផ្កាយរណប​ធម្មជាតិ ដែលគោចរ​ជុំវិញភពមេ​របស់វា ប៉ុន្តែការប្រើប្រាស់​ពាក្យព្រះច័ន្ទ​គឺត្រូវជាង ហើយព្រះច័ន្ទ​នីមួយៗ​ក៏មានឈ្មោះ​របស់វាដែរ ដូចជាព្រះច័ន្ទ​ផែនដី​មានឈ្មោះ Lunar ជាភាសាអង់គ្លេស ឬខ្មែរហៅថាព្រះខែ ឬលោកខែជាដើម។ សម្រាប់​ភពបម្រុង គឺជាកូនភព ឬភពតូច​មិនគ្រប់លក្ខណៈ ថែមទាំង​ងាយរងគ្រោះ​ដូចជា ស៊ីរ៉ែស វែស្តា ភ្លុយតូ អ៊ីរីស ហូមៀ អូរគូស និង សាលាស្យា​ជាដើម។ ==='''៤. បរិយាកាស៖'''=== សំដៅទៅ​លើឧស្ម័ន ធូលី និងម៉ូលេគុល​ផ្សេងៗ​ដែលស្រោប​នៅជុំវិញផ្ទៃ ភព ព្រះច័ន្ទ ឬផ្កាយមួយ​។ ភពមាន​បរិយាកាស​មានន័យថា វាមានខ្យល់ និងឧស្ម័នផ្សេងៗព័ទ្ធជុំវិញដោយចលនា​កញ្ជ្រោល​ពី​តិចទៅខ្លាំង ដូចជាភពសុក្រ​មានពពក និងកំហាប់​បរិយាកាស​ក្រាស់, ភពផែនដី​មានបរិយាកាស​ក្តៅល្មមៗ និងសើបថែម​ទាំងមានពពកកញ្ជ្រោល​ពីតិចទៅមធ្យម, ព្រះច័ន្ទទីតាន​មានបរិយាកាស​ក្រាស់ និងត្រជាក់​ខ្លាំង, ភពពុធអត់​មានបរិយាកាសទេ, ព្រះច័ន្ទរបស់យើងអត់មាន​បរិយាកាសទេ, ភពសុក្រ-សៅរ៍- អ៊ុយរ៉ាណុស-ណិបទូន មានបរិយាកាសតែអត់មានស្រទាប់រឹង (ដី ថ្ម ឬទឹក) ​សម្រាប់ជាន់​ឡើយ។ ==='''៥. រយៈពេលគោចរ៖'''=== ផែនដីវិលជុំវិញ​ខ្លួនឯងមួយជុំ​ស្មើនឹង​២៤ម៉ោង (មួយថ្ងៃ) ហើយគោចរ​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ​មួយជុំ​ស្មើនឹង ៣៦៥ថ្ងៃ (មួយឆ្នាំ)។ រយៈពេលគោចរនៃភព​ទាំងអស់គឺខុសគ្នា ឧទាហរណ៍​ភពពុធនៅ​ជិតព្រះអាទិត្យ​​បំផុត​ប្រើប្រាស់ពេល​វេលាគោចរមួយជុំ​តែជាង ៨៨ថ្ងៃរបស់ផែនដីប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ​សម្រាប់​ភពភ្លុយតូចដែលនៅឆ្ងាយជាងគេ គឺរហូតដល់ជាង ២៦០ឆ្នាំទើបបានមួយជុំព្រះអាទិត្យ។ សម្រាប់​ការវិល​ជុំវិញខ្លួន​ឯងវិញក៏ខុសគ្នា​ដែរ ដូចជា​ភពព្រហស្បតិ៍​វិលលឿន គឺមួយថ្ងៃ​របស់វាមានតែ ១០ម៉ោងប៉ុណ្ណោះបើធៀបនឹងផែនដី ប៉ុន្តែភពសុក្រវិលយឺតបំផុតគឺមួយថ្ងៃរបស់វា​យូរជាងមួយឆ្នាំរបស់វា៕ ==''' លោហៈធាតុ «មាស»'''== មាសគឺជាលោហៈធាតុមួយ ដែលយើងមិនអាចផលិតវាឡើង តាមរយៈការធ្វើប្រតិកម្មសារធាតុគីមី នានានោះឡើយ បើទោះបីជារាប់សតវត្សរ៍កន្លងមកនេះ ធ្លាប់មានអ្នកស្រាវជ្រាវ និងពិសោធន៍ បានខិតខំព្យាយាមផ្សំគ្រឿងផលិតចេញជាមាសក៏ដោយ ក៏មិនអាចបានសម្រេចនោះដែរ។ ដើម្បីបង្កើតលោហៈធាតុដ៏មានថាមពលដូចជាមាស អ្នកត្រូវតែផ្សំភាគល្អិតប្រូថុន (proton) ចំនួន ៧០ និងញូត្រុន (neutron) ចំនួន ១១៨បញ្ចូលគ្នា ដើម្បីបង្កើតចេញជាស្នូលអាតូមទោលមួយ (single atomic nucleus)។ វាគឺជាប្រតិកម្ម nuclear fusion ដ៏ខ្លាំងមួយ ហើយប្រតិកម្មក្នុងកម្រិតខ្លាំងបែបនេះ មិនកើនឡើងញឹកញាប់គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីអាចបង្កើតឲ្យមានវត្តមានមាសច្រើនមហាសាល ដែលយើងរកឃើញនៅលើផែនដី និងកន្លែងផ្សេងទៀតក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យឡើយ។ ការសិក្សាថ្មីមួយបានរកឃើញថា ទ្រឹស្តីពេញនិយមជាងគេនៃដើមកំណើតរបស់មាស គឺការប៉ះទង្គិចចូលគ្នារវាងពពួកផ្កាយណឺត្រុង តែវាក៏នៅតែមិនអាចពន្យល់ និងបកស្រាយពីភាពសម្បូរហូរហៀរ នៃមាសឲ្យប្រាកដបានដែរ។ ដូច្នេះហើយ តើមាសកើតឡើងមកពីណាឲ្យច្បាស់ទៅ? មានលទ្ធភាពមួយចំនួនទៀត ដែលអាចធ្វើឲ្យមាសកើតមកបាន ដូចជាបាតុភូតបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាដ៏ខ្លាំងម៉្យាង ប៉ុន្តែវាក៏មិនទំនងដូចគ្នា។ លោកស្រី ឈីអាគិ កូបាយ៉ាស៊ិ (Chiaki Kobayashi) សាស្រ្តាចារ្យផ្នែកតារាសាស្រ្តនៅសាកលវិទ្យាល័យ ហឺតហ្វដសាយអឺ (Hertfordshire) ក្នុងចក្រភពអង់គ្លេស ដែលជាប្រធានក្រុមនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងលើ បាននិយាយថា ការទង្គិចចូលគ្នារវាងផ្កាយណឺត្រុង អាចបង្កើតចេញជាមាសបានមួយភ្លែត តាមរយៈការរួមបញ្ចូលរវាងភាគល្អិតប្រូថុន និងញូត្រុន ឲ្យទៅជាស្នូលអាតូម ហើយបញ្ចេញពួកវាឲ្យបាចសាច ពាសពេញទីអវកាស។ ចំណែកកត្តាដែលបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ា (supernova) មិនអាចបកស្រាយពីវត្តមានមាសនៅក្នុងចក្រវាឡបាននោះ គឺដោយសារផ្កាយមានទំហំធំៗខ្លាំង រហូតដល់ថ្នាក់អាចបង្កើតមាសបាន​មុនពេលពួកវាអស់ជីវិត ដែលជារឿងយ៉ាងកម្រកើតឡើងបំផុតមួយនោះ គឺតែងត្រូវក្លាយជាប្រហោងខ្មៅ (Black Hole) នៅពេលពួកវាឆេះអស់ថាមពល។ ម៉្យាងវិញទៀត កំឡុងបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាធម្មតាៗនេះ គឺមាសទាំងនោះនឹងត្រូវស្រូបកម្ទេច ចូលទៅក្នុងប្រហោងខ្មៅបាត់ជាក់ជាមិនខាន។ នៅមានទ្រឹស្តីមួយទៀត នោះគឺបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាដ៏ខ្លាំង និងចម្លែកម៉្យាង ដែលអាចធ្វើឲ្យផ្នែកខាងក្នុងរបស់ផ្កាយ ក្រឡាស់ចេញមកក្រៅ។ បន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាប្រភេទនេះ គេហៅថា magneto-rotational supernova គឺជាបាតុភូតស៊ូភើណូវ៉ាយ៉ាងកម្របំផុតមួយ។ កំឡុងបន្ទុះស៊ូភើណូវ៉ាប្រភេទនេះ ផ្កាយដែលអស់ថាមពលនឹងវិលខ្ញាល់យ៉ាងលឿន ដែលធ្វើឲ្យផ្នែកខាងក្នុងរបស់វា ក្រឡាស់ចេញមកក្រៅនៅពេលដែលវាផ្ទុះ។ នៅពេលផ្កាយខាងលើផ្ទុះ វាបាញ់ជះកំសួលកម្តៅពណ៌ស ដែលពោរពេញដោយរូបធាតុផ្សេងៗទៅក្នុងទីអវកាស ហើយដោយសារតែផ្នែកខាងក្នុងរបស់វា ត្រូវបានក្រឡាស់ចេញមកក្រៅ កំសួលនោះគឺសម្បូរទៅដោយស្នូលអាតូមមាស។ ប៉ុន្តែខណៈផ្កាយដែលផលិតមាស គឺជារឿងដ៏សែនកម្រ ផ្កាយដែលផលិតមាសហើយជះពួកវាទៅក្នុងទីអវកាស ដូចក្នុងព្រឹត្តិការណ៍នេះទៀតនោះ គឺជារឿងដ៏មហាសែនកម្រទៅទៀត ឬអាចនិយាយបានថា វាត្រឹមតែមាននៅក្នុងទ្រឹស្តីប៉ុណ្ណោះ។ គួរបញ្ជាក់តាម លោកស្រី Kobayashi និងក្រុមការងារបានរកឃើញថា បើទោះបីទ្រឹស្តីផ្កាយណឺត្រុង បូកបញ្ចូលគ្នាជាមួយទ្រឹស្តីស៊ូភើណូវ៉ា magneto-rotational ក៏ដោយ ក៏នៅតែមិនអាចបកស្រាយពីវត្តមាន យ៉ាងច្រើនលើសលប់នៃសារធាតុមាស នៅលើផែនដី នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ និងនៅក្នុងចក្រវាឡបានដែរ ព្រោះថាពួកវាសុទ្ធតែជាព្រឹត្តិការណ៍កម្រខ្លាំង មិនងាយកើតឡើងឡើយ។ សរុបមកអ្វីដែលបង្កើតចេញជាមាសនៅក្នុងចក្រវាឡ គឺនៅតែជាអាថ៌កំបាំងដដែល ខណៈក្រុមអ្នកវិទ្យសាស្រ្តបន្តប្រឹងប្រែងស្រាវជ្រាវ ដើម្បីទម្លាយចម្ងល់នេះ៕ =='''អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រជប៉ុនផលិតឈាមសិប្បនិម្មិត អាចប្រើសម្រាប់គ្រប់ប្រភេទឈាម'''== អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ​មួយ​ក្រុម បាន​អភិវឌ្ឍ​ឈាម​សិប្បនិម្មិត​ដែល​ពួកគេ​អះអាង​ថា​អាច​ប្រើប្រាស់​សម្រាប់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ខ្លួន​អ្នក​ជំងឺ ដោយ​មិន​រើស​ប្រភេទ​ឈាម​នោះ​ទេ។ អ្នក​ជំនាញ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជប៉ុន បាន​បង្កើត​គ្រាប់​ឈាម​ក្រហម​ដែល​មាន​ផ្ទុក​ទៅ​ដោយ​អុកស៊ីសែន និង​ប្លាកែត​គ្រប់គ្រាន់​អាច​ប្រើ​ជំនួស​ឈាម​ធម្មតា​បាន។ នៅ​ក្នុង​ការ​ពិសោធន៍​មួយ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ​បាន​ប្រើ​ឈាម​នេះ​ដើម្បី​ព្យាបាល​ទៅ​លើ​សត្វ​ទន្សាយ ១០​ក្បាល​ដែល​បាត់​បង់​ឈាម​ច្រើន ជា​លទ្ធ​ផល​សត្វ​ទន្សាយ ៦​ក្បាល​រស់​រាន​មាន​ជីវិត។ ក្រុម​អ្នក​វិទ្យាសាស្ត្រ​អះអាង​ថា ការ​បង្កើត​ថ្មី​របស់​ពួកគេ​អាច​នឹង​ជួយ​ជីវិត​មនុស្ស​បាន​ទាន់​ពេល​វេលា នៅ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​ការ​ឈាម​ជា​ចាំ​បាច់ ដោយ​សារ​វា​អាច​ប្រើប្រាស់​ជំនួស​គ្រប់​ប្រភេទ​ឈាម​មនុស្ស​ទាំង​អស់។ គួរ​ឲ្យ​ដឹង​ថា ការ​បង្កើត​ឈាម​សិប្បនិម្មិត​នេះ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ក្រុម​អ្នក​វិទ្យាសាស្ត្រ​មក​ពី​មហាវិទ្យាល័យ​វេជ្ជសាស្ត្រ​ការពារ​ជាតិ​នៃ​ទីក្រុង Tokorozawa នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន ហើយ​ឈាម​ទាំង​នោះ​អាច​រក្សា​ទុក​បាន​យូរ​ជាង​ឈាម​ធម្មតា​រហូត​ដល់​ជាង ១​ឆ្នាំ៕ =='''តើខ្នាតរង្វាស់សីតុណ្ហភាពបច្ចុប្បន្ន (°C, °F, K) មានដើមកំណើតមកពីណា?'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|ខ្នាតរង្ចាស់សីតុណ្ហភាព]] វិធី​វាស់​​កម្តៅ​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្កើតឡើង តាំង​ពី​ក្រិក​សម័យ​បុរាណ គឺ​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៧០​គ.ស. ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ក្រិក​ម្នាក់​ឈ្មោះ ហ្កាលិន (Galen) និង​ក្រោយ​មក​ទៀត ត្រូវ​បាន​កែលម្អ​ឲ្យ​កាន់តែ​ប្រសើរឡើង​​នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ដោយ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី កាលីឡេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឧបករណ៍​វាស់​កម្តៅ តាំង​ពី​សម័យក្រិក រហូត​ដល់​សម័យកាលីឡេ​នោះ មិនត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ទែរម៉ូម៉ែត្រ​នៅឡើយទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ទែរម៉ូស្កុប​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយសារ​តែ​វា​គ្រាន់តែ​បង្ហាញ​ថា​អ្វីមួយ​ក្តៅ ឬ​ត្រជាក់ តែ​មិនមាន​មាត្រដ្ឋាន​បញ្ជាក់​ច្បាស់លាស់​ថា តើ​ក្តៅ ឬ​ត្រជាក់​ប៉ុណ្ណា? មាន​សីតុណ្ហភាព​ប៉ុន្មាន​អង្សា​ពិតប្រាកដ។ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី១៨ ទើប​​ទែរម៉ូម៉ែត្រ​​ប្រើ​បារ៉ត ហើយ​​មាន​​មាត្រដ្ឋាន​ជា​រង្វាស់​ជាក់លាក់ ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ដោយ​អ្នក​វិទ្យាសាស្ត្រ​​​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ ដានីញែល ហ្កាប្រ៊ីយែល ហ្វារិនហៃត៍​ (Daniel Gabriel Fahrenheit 1686-1736)។ នៅ​ក្នុង​មាត្រដ្ឋាន​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​ថ្មី​របស់​ហ្វារិនហៃ​ (°F) ទឹក កក​នៅ​ ៣២អង្សា កម្តៅខ្លួ​ន​របស់​មនុស្ស​មាន​សុខភាព​ធម្មតា ៩៦អង្សា ចំណែក​សីតុណ្ហភាព​​ទឹកពុះ គឺ ២១២​អង្សា។ មកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ ​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​ហ្វារិនហៃន ត្រូវ​គេ​ប្រើ​តែ​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​ប្រទេស​តូចៗ​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុងតំបន់​អាមេរិក​កណ្តាល​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក​ឯប្រទេស​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ស្ទើរតែ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ គេ​ប្រើ​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​មួយ​ផ្សេងទៀត ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​ស្តង់ដា​អ​ន្តរជាតិ គឺ​អង្សាសេ ឬ​ដឺក្រេស៊ែលស៊ុស (°C)។ អង្សាសេ​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​ពី​​​អង្សាហ្វារិនហៃ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មាន​ចំណុច​រួមគ្នាមួយ គឺ នៅ​ក្នុង​មាត្រដ្ឋាន​ទាំងពីរ​នេះ សុទ្ធតែ​អាច​មាន​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​រហូត​ដល់​ក្រោម​សូន្យ ពោលគឺ​ជា​ចំនួន​អវិជ្ជមាន។ សម្រាប់​ការ​រស់នៅ​ប្រចាំថ្ងៃ​ វា​អាច​មិន​ចោទ​ជា​បញ្ហា ក៏ប៉ុន្តែ នេះ​វា​ផ្ទុយ​ពី​ការពិតជាក់ស្តែង​ទៅតាម​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ គេបង្កើត​​មាត្រដ្ឋាន​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​ផ្សេងមួយទៀត គឺ កែលវិន (Kelvin) ដែល​គេ​ប្រើ​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​ការ​សិក្សា​វិទ្យាសាស្ត្រ ជាពិសេស​ខាង​រូបវិទ្យា។ Kelvin ដែល​ជាទូទៅ​ត្រូវ​គេ​ប្រើ​ដោយ​មិនមាន​សញ្ញា “អង្សា °” នៅពីមុខ ត្រូវបាន​បង្កើតឡើង កាល​ពីឆ្នាំ១៨៤៨ ដោយ​អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ​អង់គ្លេស​ឈ្មោះ វីល្យ៉ាម ថមសុន (William Thomson) ហើយ​ដែល​មានងារថា « Lord Kelvin »។ ខុសពី​ហ្វារិនហៃ និង​ស៊ែលស៊ុស, Sir William Thomson មិនយក​ចំណុច​ទឹកពុះ ឬ​ទឹកកក​មកធ្វើ​ជា​គោល​ក្នុងការ​បង្កើត​មាត្រដ្ឋាន​នៃ​រង្វាស់​សីតុណ្ហភាព​នោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ គឺយក​​ចំណុច​ដែល​គ្មាន​ថាមពល​អ្វីសោះ ហើយ​ម៉ូលេគុល​ត្រូវ​នៅ​ទ្រឹងស្ងៀម​គ្មាន​ចលនាអ្វី​ទាំងអស់ មក​ធ្វើ​ជា​ចំណុចគោល ហើយ​ដែល​ Sir William Thomson បាន​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុចសូន្យដាច់ខាត ឬ​តាមភាសាអង់គ្លេស “Absolute Zero” ពោលគឺ ​វាជា​​សីតុណ្ហភាពដ៏ត្រជាក់បំផុត​ដែល​គ្មាន​អ្វី​អាច​ចុះ​ត្រជាក់​ក្រោម​នេះ​ទៀតបាន។ =='''តើគេអាចវាស់អាយុរហូតដល់រាប់លានឆ្នាំបានដោយរបៀបណា?'''== ការវាស់​អាយុ​​ផូស៊ីល​ចំណាស់ៗ​ គឺ​ត្រូវ​ធ្វើឡើង​​តាមរយៈ​ការ​វាស់​វិទ្យុសកម្ម ហើយ​វិធី​វាស់​អាយុ​ដោយ​វិទ្យុសកម្ម​​ ដែល​យើង​តែងតែ​ឮ​ញឹកញាប់​ជាងគេ គឺ​ការ​វាស់ដោយ​ប្រើ​កាបោន-១៤។ ជាទូទៅ សារធាតុកាបោន​ដែល​មាន​នៅ​ក្នុង​ធម្មជាតិ ភាគច្រើន​លើសលុប​ជា​អាតូម​កាបោន ដែល​មាន ប្រូតុង ៦ និង​ណឺត្រុង ៦ ហើយ​ដែល​គេ​ហៅ​ថា កាបោន-១២។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មាន​កាបោន​មួយផ្នែក​តូច​​មាន​ប្រូតុង ៦ ប៉ុន្តែ ​ណឺត្រុង​ដល់​ទៅ ៨ ដែល​គេ​ហៅ​ថា កាបោន-១៤។ ខុសពី​កាបោន-១២ ដែល​មាន​លំនឹង​មិនប្រែប្រួល កាបោន-១៤​វិញ គឺ​​ជា​ប្រភេទ​កាបោន​ដែល​មាន​វិទ្យុសកម្ម មានន័យ​ថា ទៅតាម​លក្ខណៈធម្មជាតិ​ កាបោន-១៤​នេះ​ត្រូវ​ប្រែប្រួលបន្តិចម្តងៗ ​ទៅ​ជា​អាសូត-១៤ ហើយ​បម្រែបម្រួល​វិទ្យុសកម្ម​នេះ​កើតឡើង​នៅក្នុង​អត្រាមួយ​ដ៏​ទៀងទាត់ ដែល​គេ​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Half-Life » ហើយ Half-Life របស់​កាបោន-១៤​នេះ គឺ​មាន ៥៧៣០ឆ្នាំ។ តាមរយៈ​អត្រា​ដ៏ទៀងទាត់នៃ​បម្រែបម្រួល​វិទ្យុសកម្ម​នេះ​ហើយ ដែល​គេ​អាច​វាស់​ដឹង​ពី​អាយុ​នៃ​ផូស៊ីល​ណាមួយ​បាន​យ៉ាង​ជាក់លាក់ តាមរយៈការ​វាស់មើល​អត្រាកាបោន-១៤ ដែល​នៅសេសសល់​នៅ​ក្នុង​ផូស៊ីល។ ក៏ប៉ុន្តែ វិធីវាស់​អាយុ​ដោយ​ប្រើ​កាបោន-១៤​នេះ អាច​ធ្វើ​ទៅបាន​តែ​ចំពោះ​ផូស៊ីល​សិរីរាង្គ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ ទៅលើ​អ្វីៗ​ដែល​មាន​ជីវិត ដូចជា មនុស្ស សត្វ និង​រុក្ខជាតិ ជាដើម ហើយ​អាច​វាស់​អាយុបាន​យ៉ាងច្រើន​បំផុត​ត្រឹម​ប្រមាណ​ជា ៧ម៉ឺន​ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បី​វាស់​អាយុ​លើសពីនេះ គេ​ត្រូវ​ប្រើ​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម​ផ្សេង​ទៀត ដូចជា គឺ​អ៊ុយរ៉ាញ៉ូម​ជាដើម ដែល​មាន​​អត្រា​បម្រែបម្រួល​វិទ្យុសកម្ម​​យឺត​ អាច​ឲ្យ​គេ​វាស់​អាយុ​​បាន​រហូត​ដល់​ទៅ​រាប់ពាន់លាន​ឆ្នាំឯណោះ។ សំណួរ​មួយ​ទៀត​ចោទឡើង​ថា ចុះ​ផ្កាយជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយ រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​ពន្លឺ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​មិនដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​សោះនោះ តើ​គេ​អាច​កំណត់​អាយុ​បាន​ដោយ​របៀបណា? ការ​កំណត់​អាយុ​របស់​ផ្កាយ ត្រូវ​ធ្វើឡើង​ទៅតាម​វិធីផ្សេង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្មុគស្មាញ​ ហើយ​វាជា​ការ​វាស់​ដោយ​ប្រយោល ដោយ​យោងទៅ​លើ​កត្តា​ជាច្រើន​រួមផ្សំគ្នា ជាពិសេស គឺ​កម្រិតពន្លឺ និង​ពណ៌​របស់​ផ្កាយ ព្រមទាំង​អត្រា​ល្បឿននៃ​ចលនា​វិលជុំវិញ​ខ្លួនឯង​របស់​ផ្កាយ។​ =='''ណូបែល​គីមី​ឆ្នាំ​២០២០ ប្រគល់​ទៅឲ្យ​​ស្ត្រី​អ្នកស្រាវជ្រាវ​២នាក់ ជាតិបារាំង​ម្នាក់​និង​អាមេរិក​ម្នាក់'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|nobel prix2020]] ពានរង្វាន់ណូបែលគីមីឆ្នាំ២០២០ ត្រូវបាន​ប្រគល់ទៅឲ្យ​ស្ត្រីអ្នកស្រាវជ្រាវ២រូប​​ ម្នាក់ជាជនជាតិបារាំងម្នាក់ និងម្នាក់ទៀតជា​ជនជាតិអាមេរិក។ នេះជាលើកទីមួយហើយ ដែលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ត្រូវបានប្រគល់ទៅឲ្យក្រុម​ការងារ​ស្រាវជ្រាវ ដែលសុទ្ធតែជាមនុស្សស្រី។ ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ បានស្រាវជ្រាវរកឃើញ ​បច្ចេកទេស​កាត់​ម៉ូឡេគុល នៅក្នុងកោសិកា ហើយដែលអាច​ ឈានទៅប្តូរហ៊ែ្សន​របស់មនុស្សបាន។ លោកស្រី Emmanuelle Charpentier ជនជាតិបារាំងអាយុ៥១ឆ្នាំ និងលោកស្រី Jennifer Doudna ជនជាតិអាេមរិកអាយុ៥៦ឆ្នាំ គឺជាជ័យលាភីពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ឆ្នាំ២០២០។ ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ​ គឺជាអ្នក​ស្រាវជ្រាវរកឃើញបច្ចេកទេស Crispr/Cas9 ដែលអាចកាត់ម៉ូឡេគុល នៅក្នុងកោសិកាមនុស្ស និងឈានទៅផ្លាស់ប្តូរហ៊ែ្សន នៃបន្ទាត់ ADN។ បច្ចេកទេសនេះ ត្រូវបានគេដាក់ងារហៅថា « កន្ត្រៃម៉ូឡេគុល »។ ក្រុមប្រឹក្សាពានរង្វាន់ណូបែល នៅទីក្រុងស្តុកខូម បានប្រកាសថា បច្ចេកទេសដ៏អស្ចារ្យនេះ គឺជាសេចក្តីសង្ឃឹម សម្រាប់វិស័យវេជ្ជសាស្ត្រ ក្នុងការ​ផ្លាស់ប្តូរទំរង់កោសិកា កាត់យកផ្នែកដែលខូច ដែលជាប្រភពនៃជំងឺធ្ងន់ធ្ងរ មួយចំនួនរបស់មនុស្ស។ គួររំលឹកថា ស្ត្រីទាំង២នាក់នេះ ត្រូវបាន​ទស្សនាវត្តី Science ចុះផ្សាយ​កោតសរសើរ កាលពីខែមិថុនា​ឆ្នាំ២០១២ បន្ទាប់ពីអ្នកទាំង២ បានស្រាវជ្រាវ​រកឃើញបច្ចេកទេស កន្ត្រៃម៉ូឡេគុល។ នេះគឺជាបច្ចេកទេស គីមីវេជ្ជសាស្ត្រ ឈានមុខគេ ដែលត្រូវបានគេរកឃើញ នៅរវាង១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ ដោយឡែក នៅសហរដ្ឋអាមេរិក បច្ចេកទេសនេះ កំពុងស្ថិតនៅក្នុងការប្រទាញប្រទង់គ្នា ប្រជែងដើម្បីទទួលបាន​អាជ្ញាបណ្ណ​ផ្តាច់មុខ ដោយសារតែមានអ្នកស្រាវជ្រាវស្ត្រីម្នាក់ទៀត ឈ្មោះ Feng Zhang ជនជាតិអាមេរិក ដើមកំណើតចិន បាន​ដាក់ពាក្យ​ស្នើសុំ​ដែរ។ សូមបញ្ជាក់ថា នេះគឺជាលើកទី១មួយហើយ ដែលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី ត្រូវបាន​ប្រគល់ទៅឲ្យក្រុម​ការងារ​ស្រាវជ្រាវ ដែលសុទ្ធតែជាមនុស្សស្រី​។ ដោយឡែក វាគឺជាលើកទី៤ហើយ ដែលស្ត្រីបានទទួលពានរង្វាន់ណូបែលគីមី។ លោកស្រី Marie Curie ជនជាតិបារាំងដើមកំណើតប៉ូឡូញ បានទទួលពានរង្វាន់នេះ​ ដល់ទៅ២លើក គឺនៅឆ្នាំ​១៩១១ និង ឆ្នាំ១៩៦៤ ចំណែកលោកស្រី Dorothy Crowfoot Hodgkin ជនជាតិអង់គ្លេស បានទទួលជ័យលាភីនៅឆ្នាំ១៩៨៣។ ជ័យលាភីពានរង្វាន់ណូបែលរបស់ស្ត្រីអ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះ គឺជាសក្ខីកម្មបញ្ជាក់ថា ស្ត្រីក៏មានសមត្ថភាព​នឹងចំ​ណេះដឹងស្រាវជ្រាវកម្រិតខ្ពស់ មិនចាញ់បុរសឡើយ។ វាក៏គឺជាក្តីសង្ឃឹម និងគម្រូដ៏ប្រសើរ សម្រាប់សិស្ស និស្សិត និងអ្នកស្រាវជ្រាវភេទស្រី ជំនាន់ក្រោយៗទៀត ផងដែរ៕ =='''តើ​ឈ្មោះខែមានទំនាក់ទំនងអ្វី​នឹង​ផ្កាយរាសីចក្រទាំង១២?'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|astronomical clock]] អំពី​​ផ្កាយរាសីចក្រ​ និង​ឈ្មោះខែ​ទាំង១២ នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​សុរិយគតិ។ តើផ្កាយរាសីចក្រ​ទាំង១២​នេះ ចាប់ផ្តើម​ពី មករា ឬ​ពី​មេសា? ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ខ្មែរ​ចូលឆ្នាំ​ថ្មី នៅ​ពាក់កណ្តាល​ខែ​មេសា? ​ក្រៅពី​ជំនឿ​លើ​ជោគជតារាសី តើ​ផ្កាយ​រាសីចក្រ​ទាំង១២ មាន​លក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រ​យ៉ាងណា? តើ​គេ​អាច​រក​មើល​ផ្កាយ​ទាំងនេះ​បាន​ដោយ​របៀបណា? ផ្កាយ « រាសីចក្រ » ឬ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « The Zodiac » ជាទូទៅ ត្រូវបាន​គេ​នាំគ្នា​និយាយសំដៅ​ទៅលើ​ជោគជតា​រាសី​ទាក់ទង​នឹង​ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណតើ ក៏ប៉ុន្តែ បើ​និយាយ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​វិទ្យាសាស្ត្រវិញ គឺ​សំដៅ​ទៅលើ​បណ្តុំផ្កាយ​ចំនួន ១២ ដែល​ស្ថិត​នៅ​តាម​បណ្តោយ​គន្លង​គោចរ​នៃ​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និង​ភពនៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង។ ការកំណត់​ផ្កាយ​រាសីចក្រ​ទាំង១២​នេះ​មាន​ប្រវត្តិ​ដ៏​ចំណាស់ តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង​ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី មុននឹង​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ក្រិក ចក្រភពរ៉ូម និង​រហូតមក​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​លោក​ខាងលិច​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​ទៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត គឺ​រីករាយភាយ​ទៅដល់​ឥណ្ឌា និង​បណ្តា​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន នៅ​អាស៊ី​បច្ចុប្បន្ន ដោយ​ក្នុងនោះ ក៏​មាន​ប្រទេស​កម្ពុជា​មួយដែរ ដែលឈ្មោះ​ខែ​ទាំង១២ នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​សុរិយគតិ ត្រូវ​យក​តាម​ឈ្មោះ​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត​របស់​​ផ្កាយរាសីចក្រ​ទាំង ១២​នេះ។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​រាសីចក្រ​ទាំង១២​ គេ​មិន​ចាប់រាប់​ពី​ផ្កាយ​តំណាង​ខែ​មករា​​ជា​ខែទីមួយនោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ គេ​ចាប់​រាប់​ពី​ផ្កាយ​អេរីស៍ (Aries/Bélier) ដែល​ជា​ផ្កាយ​មាន​រូបរាង​ជា​សត្វពពែ ហើយ​​​ដែល​នៅ​ក្នុង​តារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា​គេ​ហៅ​តាម​ភាសា​សំស្ក្រឹត​ថា « មេសារាសី » ហើយ​យើង​អាច​ហៅ​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា « ផ្កាយមេសា »។ នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ថ្ងៃទី១​នៃ​ផ្កាយ​អេរីស៍​នេះ គឺ​ត្រូវ​ចំនឹង​ថ្ងៃ​សមទិវារាត្រី​នៃ​ខែមីនា ដែល​ត្រូវនឹង​ថ្ងៃទី២០ ឬ​ទី២១​ខែមីនា។ ចំណែក​នៅ​ក្នុង​តារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា​វិញ ថ្ងៃទី១​នៃ​ផ្កាយ​អេរីស៍ ឬ « មេសារាសី » គឺ​ត្រូវ​ចំ​នឹង​ថ្ងៃទី១៤​ខែមេសា។ ហេតុដូច្នេះហើយ​​បាន​ជា​នៅ​ឥណ្ឌា ក៏ដូចជា​នៅ​ប្រទេស​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងទៀត ក្នុងនោះ​ក៏​មាន​ប្រទេស​កម្ពុជា​ផងដែរ គេ​យក​ថ្ងៃទី១៤ មេសា (ឬ១៣មេសា) ជា​ថ្ងៃចូលឆ្នាំ​ថ្មី។ ​ផ្កាយ​ទាំង១២នេះ​ស្ថិត​នៅ​តម្រៀបជួរគ្នា ពីមួយទៅមួយ​ តាម​លំដាប់លំដោយ​ដូចគ្នា​ទៅនឹង​ឈ្មោះខែ​ទាំង១២។ ទី១ គឺ​ផ្កាយ Aries ហៅតាម​ភាសាសំស្ក្រឹតថា « មេស » ដែល​មានន័យ​ថា​សត្វពពែ ឬ​ចៀម ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែ​មេសា។ ទី២ ផ្កាយ​ Taurus ជាភាសាសំស្ក្រឹត « ឧសភ » ដែលមានន័យ​ថា​សត្វគោ ត្រូវ​នឹង​ខែ​ឧសភា។ ទី៣ ផ្កាយ​ Gemeni ជាភាសា​សំស្ក្រឹត « ​មិថុន » ដែលមានន័យថាភ្លោះ ឬ​គូ ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែ​មិថុនា។ ទី៤ ផ្កាយ Cancer ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត « កក្កដា » ដែល​មានន័យ​ថា​សត្វក្តាម ហើយ​ត្រូវនឹង​ខែ​កក្កដា។ ទី៥ ផ្កាយ Leo ជាភាសា​សំស្ក្រឹត « សីហ » ដែលមានន័យ​ថា​សត្វសិង្ហ ឬ​តោ ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែសីហា។ ទី៦ ផ្កាយ Virgo ជាភាសាសំស្ក្រឹត « កញ្ញា » ដែលមានន័យថា​ស្រីក្រមុំ ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែកញ្ញា។ ទី៧ ផ្កាយ Libra ជាភាសាសំស្ក្រឹត « តុលា » ដែលមានន័យថា​ជញ្ជីង ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែ​តុលា។ ទី៨ ផ្កាយ Scorpius ជាភាសាសំស្ក្រឹត « វិច្ឆិក » ដែលមានន័យថា​សត្វខ្ទួយ ឬ​ខ្យាដំរី ហើយ​ត្រូវនឹង​ខែ​វិច្ឆិកា។ ទី៩ ផ្កាយ Sagittarius ដែល​នៅ​ក្នុង​ព្រេងកថា​ក្រិក​ គឺ​ជា​តួអង្គ​ដែល​មាន​ខ្លួន​ជា​សេះ ក្បាល​ជាមនុស្ស ហើយ​ដៃកាន់ធ្នូ។ នៅ​ក្នុងតារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា​គេ​ហៅផ្កាយ​នេះ​ ជាភាសាសំស្ក្រឹត « ធនុ » ដែលមានន័យ​ថា​ធ្នូ ហើយ​ត្រូវ​នឹងខែធ្នូ ទី១០ ផ្កាយ Capricornus ដែល​មាន​រូបរាង​មួយ​កំណាត់​ខាង​ក្បាល​ជា​ពពែ និង​មួយ​កំណាត់​ខាង​កន្ទុយ​ជា​ត្រី ចំណែក​ក្នុង​តារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា​គេហៅ​ថា​ជា​សត្វ​មករ ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែមករា។ ទី១១ ផ្កាយ Acquarius ដែលមាន​រូបរាង​ជា​មនុស្ស​កាន់​ក្អមទឹក ចំណែក​​ក្នុង​តារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា គេ​ហៅថា​ជា « កុម្ភៈ » ដែលមានន័យថា​ក្អម ហើយ​ដែល​ត្រូវ​នឹង​ខែ​កុម្ភៈ ទី១២ ផ្កាយ Pisces ដែល​មាន​រូបរាង​ជា​ត្រីពីរ​កន្ទុយ​ត្រូវគេ​ចង​ជាប់គ្នា ចំណែក​ក្នុង​តារាសាស្ត្រឥណ្ឌា​គេហៅថា « មីន » មានន័យ​ថា​សត្វត្រី ហើយ​ត្រូវ​នឹង​ខែ​មីនា។ ផ្កាយ​រាសីចក្រ​ទាំង១២​នេះ មិនមែន​សុទ្ធតែ​មាន​ពន្លឺ​ភ្លឺច្បាស់ អាច​ឲ្យ​យើង​ងាយរក​មើល​ទាំងអស់​នោះទេ។ ផ្កាយ Capricorn (​មករា) Aquarius (កុម្ភៈ) Pisces (មីនា) Aries (មេសា) Cancer (កក្កដា) និង Libra (តុលា) ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​បណ្តុំផ្កាយ ដែល​មិនមាន​ផ្កាយ​ភ្លឺច្បាស់ ហើយ​ដែល​យើង​ពិបាក​នឹង​រក​មើល​។ ចំណែកផ្កាយ​ក្រៅពីនោះ មានទីតាំង និង​មាន​ផ្កាយ​ភ្លឺៗ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​យើង​ងាយ​នឹង​ស្វែងរក​ និង​ស្រួល​ចំណាំ។ =='''ផ្កាយយាមនង្គ័លមានលក្ខណៈពិសេសអ្វីខ្លះ?'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|star]] បណ្តុំផ្កាយមួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​ផ្កាយ​យាមនង្គ័ល ហើយដែល​គេ​ស្គាល់​ជា​លក្ខណៈអន្តរជាតិ​ថា "Orion" "ផ្កាយយាមនង្គ័ល" គឺ​ជាផ្កាយ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ ដោយសារ​តែ​វា​ជា​ផ្កាយ ដែល​ងាយស្រួល​ចំណាំ​ សម្បូរទៅដោយផ្កាយ​ដែល​មាន​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ខ្លាំង និង​ជា​ផ្កាយ ដែល​បង្ហាញខ្លួន​នៅលើ​មេឃ​បាន​យូរ អាច​ឲ្យ​គេ​សង្កេតមើល​បាន​ស្ទើរតែ​ពេញ​មួយឆ្នាំ។ តាមការពិត​ទៅ ផ្កាយយាមនង្គ័ល​នេះត្រូវបានគេស្គាល់​ជា​លក្ខណៈអន្តរជាតិ​ថា « Orion » ដែល​ជា​តួអង្គ​អ្នក​ប្រមាញ់​ដ៏ល្បីមួយ នៅ​ក្នុង​ទេវកថា​របស់​ក្រិក ហើយ​ Orion នេះ គឺ​ជា​បណ្តុំផ្កាយមួយ ក្នុង​ចំណោម​បណ្តុំផ្កាយទាំង ៨៨ ដែល​ទទួលស្គាល់​ដោយសហភាពតារាសាស្ត្រ​អន្តរជាតិ (International Astronomical Union)។ នៅ​ក្នុង​បណ្តុំផ្កាយ Orion ក៏ដូចជា​ផ្កាយ​នៅ​ក្នុង​​បណ្តុំផ្កាយ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ថ្វីដ្បិត​តែ​គេ​ដាក់​បញ្ចូល​ជា​បណ្តុំ​ផ្កាយ​តែមួយ ដោយ​មើល​ទៅលើ​រូបរាង​ដែល​យើង​សង្កេតឃើញ​ពី​ផែនដី​នេះ​ទៅ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្កាយ​នៅ​ក្នុង​បណ្តុំ​ផ្កាយ​តែមួយ មិនមែន​មានន័យ​ថា វា​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់​តែមួយ​ក្នុង​ទីអវកាសនោះទេ ហើយ​រឹតតែ​មិនមែន​ស្ថិត​ក្នុង​ប្រព័ន្ធផ្កាយ​តែ​មួយ​ទៅទៀត។ តាមពិតទៅ បើ​សិន​ជា​គេ​មើល​ពី​ជ្រុងផ្សេង​នៅ​ក្នុង​ទី​អវកាស ផ្កាយ​អស់ទាំងនេះ ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​យ៉ាង​ដាច់ស្រឡះ។ =='''តើ​ក្នុងផ្កាយកូនមាន់​មាន​ផ្កាយ​ទាំងអស់​ប៉ុន្មានដួង?'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|ផ្កាយកូនមាន់]] អំពី​​បណ្តុំផ្កាយមួយទៀត ដែលស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​ផ្កាយ​យាមនង្គ័ល ហើយដែល​គេ​ស្គាល់​​ច្រើន​ផងដែរ គឺ​ផ្កាយ​កូនមាន់ និង​ដែល​គេ​ស្គាល់ជា​លក្ខណៈអន្តរជាតិ​ថា "Pleiades"។ ជាទូទៅ បើ​គេ​និយាយ​ពី​ផ្កាយ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ច្រើន និង​ងាយ​ចំណាំ​ គេ​ប្រាកដ​ជា​នឹក​ទៅដល់​ផ្កាយ​យាម​នង្គ័ល ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្បែរ​ផ្កាយ​យាមនង្គ័ល​នោះ មាន​ផ្កាយ​មួយ​ទៀត ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ និង​ដែល​ងាយស្រួល​ចំណាំផងដែរ ដោយសារ​តែ​វា​មាន​រូបរាង​​ជា​ផ្កាយ​នៅ​ផ្តុំ​គ្នា​ជា​កញ្ចុំ ដូច​មេមាន់​បណ្តើរ​កូន ហើយ​ដែល​យើង​ហៅ​ថា "ផ្កាយកូនមាន់"។ ផ្កាយ​នេះ​មាន​រឿងនិទាន​ប្លែកៗ​ពីគ្នា​អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​អរិយធម៌​នីមួយៗ ដោយ​នៅ​ក្នុង​​ តារាសាស្ត្រ​ឥណ្ឌា ផ្កាយនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា « ផ្កាយកត្តិក » ដែល​ជា​ឈ្មោះ​ខែមួយ ក្នុង​ចំណោម​ខែ​ទាំង១២ នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​ចន្ទគតិ។ នៅ​ថៃ ដែល​ជា​ប្រទេស​ជិតខាង​កម្ពុជា ​ផ្កាយ​នេះ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា « ផ្កាយកូនមាន់ » (ดาวลูกไก่) ដូច​ខ្មែរ​ដែរ។ ចំណែក​នៅបណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច​វិញ ផ្កាយ​នេះ​ត្រូ​វ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា « Pleiades » ឬ « នាងទាំង៧ » (Seven sisters) ដោយ​យក​លំនាំ​ទៅតាម​រឿងព្រេងកថា​ក្រិក។ ផ្កាយ​កូនមាន់​មិនមែន​ជា​បណ្តុំ​ផ្កាយ​ដាច់ដោយឡែក ដែល​ទទួលស្គាល់​ជា​លក្ខណៈអន្តរជាតិ​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ផ្កាយ​កូនមាន់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ចំណោម​បណ្តុំ​ផ្កាយ​គោ (Taurus) ដែល​ជា​ផ្កាយ​តំណាង​ខែ​ឧសភា។ ​ផ្កាយ​កូនមាន់​នេះ ក៏មិនមែន​មាន​ត្រឹមតែ ៧ដួង ដូចឈ្មោះ « នាងទាំង៧ » នោះដែរ ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត គឺ​មាន​ច្រើន​ជាងនេះ ហើយ​ជា​ផ្កាយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជា​ចង្កោម ឬ​ខ្លាស្ទ័រ (Open Cluster)។ មើល​វីដេអូ​ផ្សេងទៀត ស្តីពី​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ចក្រវាល នៅលើ​youtube RFI =='''ផ្កាយក្រពើ និង​ផ្កាយប៉ូល​ដែល​មិនចេះលិច'''== អំពី​​បណ្តុំផ្កាយមួយទៀត ដែល​​គេ​ស្គាល់​​ច្រើន​​ដូច​​ផ្កាយ​កូនមាន់ និង​ផ្កាយ​យាមនង្គ័ល​ដែរ គឺ​ផ្កាយ​ក្រពើ។ ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម ផ្កាយដែល​យើងតែងតែ​ហៅ​ថា « ផ្កាយក្រពើ » តាមការពិត គឺ​ជា​បណ្តុំផ្កាយ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ជា​លក្ខណៈអន្តរជាតិ​ថា « ផ្កាយខ្លាឃ្មុំធំ » ឬ​ Ursa Major តាមភាសា​អង់គ្លេស ហើយ​ដែល​ជា​បណ្តុំផ្កាយ​ធំជាងគេ​បង្អស់​លំដាប់ទី៣ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បណ្តុំផ្កាយ​ទាំង ៨៨ ទទួលស្គាល់​ដោយ​សហភាព​តារាសាស្ត្រ​អន្តរជាតិ (International Astronomical Union)។ លក្ខណៈពិសេស​នៃ​ផ្កាយ​ក្រពើ គឺ​វាជា​ប្រភេទ​ផ្កាយ « បរិប៉ូល » ឬ​ជាភាសាអង់គ្លេស Circumpolar ដែល​មានន័យ​ថា​ជាផ្កាយ​ដែល​មិនចេះលិច សម្រាប់​អ្នក​ដែល​ស្ថិត​នៅ​អឌ្ឍគោល​ខាងជើង ចាប់ពីខ្សែស្រប​ទី​៤០ ទៅដល់​ប៉ូល​ខាងជើង។ អ្នក​ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាងជើង​នេះ ដូចជា​នៅ​ប្រទេស​បារាំង ជាដើម អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយក្រពើ​ពេញមួយយប់ ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​លិច រហូត​ដល់​ថ្ងៃ​រះ ហើយ​អាច​មើល​ឃើញ​ជារៀងរាល់​ថ្ងៃ​ក្នុងរយៈពេល​ពេញ​មួយឆ្នាំ។ ជាទូទៅ យើងអាច​រកមើល​ផ្កាយក្រពើ​​បាន​ដោយ​ងាយ ​តាមរយៈ​ផ្កាយចំនួន ៧ដួង នៅ​ប៉ែក​ខាង​កន្ទុយ​របស់​ក្រពើ ហើយ​ដែល​ជា​ផ្កាយ​​មាន​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ខ្លាំង​ជាង​គេ​ក្នុង​ផ្កាយ​ក្រពើ​នេះ។ ​តាមការពិត​ទៅ តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ​មក​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​ស្គាល់​ផ្កាយ​ទាំង ៧ដួង​នេះ​​ជាង​ស្គាល់​ផ្កាយក្រពើ​ទាំងមូល ហើយ​ផ្កាយ​ទាំង ៧​នេះ វា​បង្កើត​ចេញ​ទៅ​ជា​បណ្តុំផ្កាយ​មួយ​ទៀត ដែល​ទម្រង់​របស់​វា​ត្រូវបាន​គេ​បកស្រាយ​ខុសៗគ្នា​អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​វប្បធម៌​ខុសៗគ្នា។ នៅ​អាមេរិក គេ​មើល​ឃើញ​រាង​ជា​វែក ហើយ​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ផ្កាយ​នេះ​ថា​ « Big Dipper »។ នៅ​បារាំង គេ​ថា​ជា​ឆ្នាំង (Grande casserole)។ នៅ​អង់គ្លេស​ គេ​មើល​ឃើញ​រាង​ជា​នង្គ័ល (Plough)។ នៅ​អាល្លឺម៉ង់ គេ​ថា​ជា​រទេះ (Great Wagon)។ ចំណែក​នៅ​ក្នុង​តារាស្ត្រ​ឥណ្ឌា​វិញ គេ​ហៅ​ផ្កាយ​ទាំង ៧​ដួង​នេះ​ថា​ជា « ឥសីទាំង៧ » ហើយ​មាន​ដំណើររឿងនិទាន​ជាប់​ជាមួយ​នឹង​ផ្កាយ​ទាំង ៧ នៅ​ក្នុង​ផ្កាយ​កូនមាន់ ដែល​មាន​ផ្កាយ​ ៧ដួង​ដូចគ្នាផង ហើយ​មាន​ទម្រង់​ក៏​ស្រដៀងគ្នា។ លក្ខណៈពិសេស​មួយទៀត​របស់​ផ្កាយក្រពើ គឺ​ផ្កាយ​ដ៏ភ្លឺ​ទាំង ៧ដួង ដែល​មានទម្រង់​ជា​​វែក ឬ​ជា​ឆ្នាំង​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ជាទូទៅ ជា​ចំណុច​គោល ដើម្បី​រក​ផ្កាយ​​ផ្សេងទៀត។ ផ្កាយ​នៅ​ខាង​ចុងកន្ទុយ (ឬដងវែក) នាំ​ទៅរក​ផ្កាយ​​ឈ្មោះ Acturus ដែល​ជា​ផ្កាយ​ភ្លឺជាងគេ​លំដាប់ទី៤។ ចំណែក​ផ្កាយពីរ​នៅ​ខាងមុខ វែក ឬ​ឆ្នាំង​វិញ គឺ​ផ្កាយ​ Merak និង Dubhe ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ថា​ជា « Pointer Stars » ពីព្រោះ​ថា បើ​សិន​ជា​គូសបន្ទាត់​​ពី Merak ទៅ Dubhe រួចហើយ​គូស​ បន្លាយ​តទៅមុខ​ប្រវែង​ប្រហែល​ជា៥ដងទៀត វា​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ផ្កាយ​មួយ​ឈ្មោះ​ថា Polaris ដែល​ជា​ផ្កាយប៉ូល សម្រាប់​អ្នក​នៅ​អឌ្ឍគោល​ខាងជើង។ =='''មនុស្ស​រក​ឃើញ​ត្រី​វិស័យ​តាំង​ពីពេល​ណាមក?'''== ត្រី​វិស័យ​ជា​ឧបករណ៍​សម្រាប់​ស្វែង​រក​ទិស​។ ម្ជុល​មេដែក​របស់​ត្រីវិស័យ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ខាង​ជើង​ជានិច្ច។ លើ​ត្រី​វិស័យ​មាន​ក្រិត​ទិស​ធំ​ទាំង​បួន​ គឺ​ជើង(ត្រូវ​នឹង​មុំ​០ ឬ​៣៦០ ដឺ​ក្រេ) ខាង​កើត​(ត្រូវ​នឹង​មុំ​ ៩០​ដឺក្រេ) ខាង​ត្បូង​ (​ត្រូវ​នឹង​មុំ​១៨០​ដឺ​ក្រ) និង​ខាង​លិច​ (​ត្រូវ​នឹង​មុំ​២៧០​ដឺ​ក្រ)។ ក្រៅ​ពីនេះ​ មាន​ក្រិត​មុំ​តូច​ៗ​ពី​០​ដល់​៣៦០​ដឺក្រេ​។ ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ​ ១០០ មុន​គ្រិស្ត​សករាជ ជនជាតិ​ចិនបាន​រក​ឃើញ​ថា​ស្លាបព្រា​ធ្វើ​ពី​លោហៈធាតុ​ម្យ៉ាង​ វិល​ដោយ​ចង្អុល​ទៅ​ទិស​ដដែល​ៗ​។ នេះ​មក​ពី​ដែន​ម៉ាញេទិច​ផែនដី​ ទាញ​ស្លាបព្រា​។ ផ្អែក​លើ​ការ​សង្កេត​នេះ គេ​ក៏​បង្កើត​បាន​ជា​ត្រីវិស័យ។​ ​ត្រីវិស័យ​ត្រូវ​បាន​ប្រើដំបូង​បង្អស់​​ដោយ​ជន​ជាតិ​ចិន​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ ១០០០។ បន្ទាប់ពី​នេះ​ ប្រមាណ​ជា​១០០​ ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ អឺរ៉ុប​ក៏​ចាប់​ផ្តើម​ប្រើ​ប្រាស់​ត្រីវិស័យ​។ ត្រីវិស័យ​ដែល​យើង​ប្រើ​ប្រាស់​សព្វ​ថ្ងៃ​ គឺ​ត្រូវ​បាន​ច្នៃ​ឡើង​ក្នុង​រវាង​ឆ្នាំ ១២០០។ =='''បចេ្ចកវិទ្យា 5G របស់​ចិន​មិន​អស្ចារ្យ​ដូច​ការ​ឃោសនា​បំផ្លើស​ឡើយ'''== នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ចិន​ចាប់​តាំង​ពីឆ្នាំ​មុន​មក​ម្ល៉េះ​នៅ​លើ​ដំបូល​ផ្ទះ​នានា លើ​បង្គោល​ខ្សែ​ភ្លើង​និងតាម​បង្គោលភ្លើង​បំភ្លឺ​ផ្លូវ គេ​ឃើញ​មាន​ការ​បំពាក់ប៉ម​ចល័តសម្រាប់​បណ្តាញ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើប 5G ដែល​ឧបករណ៍​ទាំង​អស់​នេះ​ ជា​សញ្ញា​បង្ហាញ​ពី​មហិច្ឆិតា​របស់​ប្រទេស​ចិន​ ក្នុង​ការ​នាំ​មុខ​ពិភពលោក​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី​នេះ។ ទោះជាយ៉ាង​នេះ​ក្តី ឧបករណ៍​ដែល​គេ​បំពាក់​ទាំង​នេះជា​ច្រើន ដំណើរការ​តែ​កន្លះ​ថ្ងៃ​ទេ។ ក្រុមហ៊ុន China Unicom ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​បី​របស់​ចិន បាន​ប្រកាស​កាល​ពី​ខែ​សីហា​ថា ​សាខា​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ទី​ក្រុង Luoyang នៃ​ខេត្ត Henan នឹងបិទ​ជា​ស្វ័យប្រវត្តិ​នូវស្ថានីយ​បញ្ជូនបន្ត​សញ្ញា 5G ពី​ម៉ោង ​៩ ​យប់​ដល់ ​៩ ​ព្រឹក ដោយ​សារ​មិន​សូវ​មាន​អ្នក​ប្រើប្រាស់​បណ្តាញ​ថ្មី​នេះ។ ភ្លាមៗ​បន្ទាប់​ពី​នោះ​មក ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​ចិន​ពីរ​ផ្សេង​ទៀត ​ក៏សម្រេច​ធ្វើ​ដូច្នេះ​ដែរ​ នៅ​តាម​ទី​ក្រុង​ផ្សេង​ទៀត​នៅទូទាំង​ប្រទេស​ចិន។ លោក Wang Xiaochu ប្រធាន​ក្រុមហ៊ុន China Unicom បាន​ថ្លែង​នៅ​ក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​បូកសរុប​ចំណូល​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​របស់​ក្រុមហ៊ុនថា៖ «ការ​បិទ​អង់តែន​ចែកចាយ​បន្ត​ទាំង​នេះ ​មិន​មែន​ជា​ការ​បិទ​ដោយ​ដៃ​នោះ​ទេ ប៉ុន្តែ​ជាប្រតិបត្តិការ​បើកបិទ​ស្វ័យប្រវត្តិ​ ក្នុង​ពេល​ជាក់លាក់​មួយ»។​ បណ្តាញ​ 5G ជា​គម្រោង​វិនិយោគ​ខាង​បច្ចេកវិទ្យា​ដ៏​ធំ​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​របស់​ចិន។​ ដោយ​ត្រូវ​គេ​ចាត់​ទុក​ថាជាជំហាន​ធំ ​បន្ទាប់​ខាង​ប្រព័ន្ធគមនាគមន៍​ឌីជីថល​បច្ចេកវិទ្យាបណ្តាញ​ចល័ត ​5G នេះ ត្រូវ​គេ​រំពឹង​ថា ​នឹង​ផ្លាស់ប្តូរ​ពិភពលោក និង​ជំរុញ​ឲ្យមានបដិវត្តន៍​ឌីជីថល​ថ្មី​មួយ។​ ប្រទេស​ចិន​បានបើក​សម្ពោធ​បណ្តាញ 5G ពាណិជ្ជកម្ម​របស់​ខ្លួន​កាល​ពី​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​២០១៩ ដោយ​បាន​សន្យា​ថា ​នឹង​ផ្តល់​សេវា​អ៊ីនធឺណិត​ល្បឿន​លឿន​មិន​ធ្លាប់​មាន ដើម្បី​ទ្រទ្រង់​ការ​ប្រើប្រាស់​ថ្មីៗ​មួយ​ចំនួន ដូច​ជា​រថយន្ត​បើកបរ​ដោយ​ស្វ័យប្រវត្តិ និង​ការ​វះកាត់​ដោយ​បញ្ជា​ម៉ាស៊ីនពី​ចម្ងាយ។ ប៉ុន្តែ​ជាង​មួយ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក ទី​ផ្សារ​ 5G ធំ​ជាង​គេ​នេះ កំពុង​រង​ការ​រិះគន់​ជា​ច្រើន​អំពីបញ្ហា​សេវា​អ៊ីនធឺណិត​យឺត និង​ការ​កើន​ឡើង​យ៉ាង​កំហុគ​នៃ​ថ្លៃ​តំឡើង​បណ្តាញ 5G នេះ។​ សញ្ញា​ឆ្លង​មិន​ផុត​ជញ្ជាំង ដើម្បី​អាច​បញ្ជូន​ទិន្នន័យបាន​ច្រើន​ជាង​មុន​ក្នុង​ល្បឿន​លឿន​ជាង​មុន បច្ចេវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់​ប្រេកង់​ខ្ពស់​ជាង​បណ្តាញ​បច្ចុប្បន្ន។ ប៉ុន្តែ​រលក 5G ធ្វើ​ដំណើរ​បាន​តែ​ចម្ងាយ​ជិតៗ ហើយ​ងាយរង​ការ​ជ្រៀតជ្រែក។ លោក Wang Xiaofei អ្នក​ជំនាញ​ខាង​គមនាគមន៍​ម្នាក់​នៅ​សាកលវិទ្យាល័យ Tianjin បាន​ប្រាប់​ទីភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន Xinhua របស់​រដ្ឋ​ចិនកាល​ពី​ឆ្នាំ​មុន ​ខណៈ​ដែល​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​របស់​រដ្ឋ​ចាប់​ផ្តើម​ចែកចាយ​ការ​ប្រើប្រាស់​បណ្តាញ​ 5G ដល់​សាធារណជ ន​ថា៖ «បច្ចេកវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់​រលកសញ្ញា​ប្រេកង់យ៉ាង​ខ្ពស់​ គឺ​ខ្ពស់​ជាង​រលកសញ្ញា​របស់​ 4G បច្ចុប្បន្ន ដូច្នេះការបំពាក់​បណ្តាញ 5G នៅតំបន់នានា នៅ​មាន​កម្រិត»។ លោក Wang ថ្លែង​ថា​អង់តែន 5G អាចចែកចាយសញ្ញា​បាន​ត្រឹម​ ១០០ ​ម៉ែត្រ​ទៅ​ ៣០០ ​ម៉ែត្រ​ជុំវិញ​អង់តែន​ប៉ុណ្ណោះ ​ដូច្នេះប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​ស្ថាបនា​ស្ថានីយ​អង់តែនមួយ ​រាល់ ​២០០ ​ទៅ ​៣០០ ​ម៉ែត្រ​ក្នុង​តំបន់​ទី​ប្រជុំជន។ ហើយ​ដោយ​សារ​សញ្ញា 5G ខ្សោយ​ខ្លាំង នៅ​តំបន់​សង្កាត់មានបណ្តុំ​អគារ​ការិយាល័យ​អគារ​ស្នាក់នៅ ​និង​អគារ​ពាណិជ្ជកម្ម​ច្រើន គេថែមទាំង​ត្រូវ​តំឡើង​អង់តែន 5G នៅ​ក្នុង​អគារ​តែ​ម្តង។ បើ​តាម​សេចក្តី​រាយការណ៍​មួយ​ពី​ទី​ភ្នាក់ងារ​ព័ត៌មាន Xinhua ដើម្បី​អាច​ចែកចាយសេវា​បាន​ទំហំ​ដូច​បណ្តាញ 4G បច្ចុប្បន្ន ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍នឹង​ត្រូវ​តំឡើង​អង់តែន​ចែកចាយ 5G រហូត​ដល់ ​១០ លាន​ស្ថានីយ​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ចិន។ លោក Xiang Ligang អគ្គនាយក​នៃ​ក្រុម​សម្ព័ន្ធ​ការ​ប្រើប្រាស់​ព័ត៌មាន ដែល​ជា​សមាគម​វិស័យ​ទូរគមនាគមន៍ បាន​ថ្លែង​ប្រាប់បណ្តាញ​ផ្សាយ​រដ្ឋ​ចិន​នេះ ​កាល​ពី​ឆ្នាំ​មុន​ថា៖ «នៅ​ក្នុង​រយៈពេល ​៣ ​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ ស្ថានីយ​ចែកចាយ​ 5G ១ ​លាន​កន្លែង​ទំនង​ត្រូវ​បានគេ​តំឡើង​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ»។ នៅ​ក្នុង ​៦ ​ខែ​ដំបូង​នៃ​ឆ្នាំ​នេះ ប្រទេសចិន​បាន​តំឡើង​ស្ថានីយ​អង់តែន​ចែកចាយ ​5G ថ្មីត្រឹម ២៥៧.០០០​ កន្លែង​ប៉ុណ្ណោះ។ ចំនួន​សរុប​នៃ​ស្ថានីយ​ចែកចាយ​ដែល​ត្រូវ​បាន​តំឡើង​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ចិន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នេះ ​មាន​ត្រឹម ​៤១០.០០០​ ស្ថានីយ​ប៉ុណ្ណោះ គិត​ត្រឹម​ចុង​ខែ​មិថុនា។ នេះ​បើ​តាម​ក្រសួង​ឧស្សាហកម្ម​និង​បច្ចេកវិទ្យា​ព័ត៌មាន​របស់​ចិន។ តម្លៃ​ថ្លៃ​តែ​ប្រយោជន៍​តិច? ការចំណាយ​លើ​ថាមពល​ដើម្បី​អាច​ទ្រទ្រង់​បណ្តាញ 5G បាន បាន​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ធំ​បំផុត​មួយ​សម្រាប់​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​របស់​ចិន។​ លោក Soumya Sen សាស្ត្រាចារ្យ​រង​ខាង​វិទ្យាសាស្ត្រ​ព័ត៌មាន​និង​ការ​សម្រេច​ចិត្ត បាន​ថ្លែង​ប្រាប់​វីអូអេ​តាម​សារ​អេឡិកត្រូនិក​ថា៖​ «ស្ថានីយ​អង់តែន 5G ប្រើ​ថាមពល​ប្រមាណ​ ៣ ​ដង​ច្រើន​ជាង​ស្ថានីយ 4G ដោយ​សារ​របៀប​ដែល​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ប្រតិបត្តិការ។ បច្ចេកវិទ្យា 5G ប្រើប្រាស់​អង់តែន​ជា​ច្រើន​ ដើម្បី​អាច​ចាប់​សញ្ញា​ដែល​ឡង​ពី​អគារ​ ដើម្បី​បង្កើន​កម្រិត​សញ្ញា​និង​ការ​បញ្ជូន​ទិន្នន័យ​នៃ​បណ្តាញ 5G»។ ប្រសិន​បើ​គេ​ចង់​ឈានដល់បំពាក់​បណ្តាញ​ 5G ឲ្យ​ស្មើ​នឹង​ទំហំ​បណ្តាញ​ 4G បច្ចុប្បន្ន​បាន​ថ្លៃ​អគ្គិសនី​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​សម្រាប់​ស្ថានីយ​អង់តែន​ចែកចាយ ​នឹង​មាន​តម្លៃ​រហូត​ដល់​ ២៩ ពាន់លាន​ដុល្លារ។ ​នេះ​បើ​តាម​សេចក្តីរាយការណ៍​ពី​សារព័ត៌មាន China Post និង Telecommunications News ដែល​ជា​សារព័ត៌មាន​របស់​ក្រសួង​ទូរគមនាគមន៍​ចិន។ ចំនួន​នេះ​គឺ​ស្មើ​នឹង​ ១០ ​ដង​នៃ​ប្រាក់​ចំណេញ​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​ ២០១៩​ របស់​ក្រុមហ៊ុន China Telecom ដែល​ជា​ក្រុមហ៊ុន​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​រដ្ឋ​បី​របស់​ចិន។ ដំបូង​ឡើយ​គេ​បាន​ខិតខំ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តាញ​ 5G អាច​ប្រើប្រាស់​ថាមពល​តិច​ជាង​បណ្តាញ​មុនៗ ប៉ុន្តែ​មហិច្ឆិតា​នេះ​បាន​រលាយ​ទៅ​វិញ​យ៉ាង​ឆាប់ ព្រោះជាក់​ស្តែង​គេ​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​ឡើយ។ នៅ​ពីរ​ខែ​ក្រោយ​ពី​បណ្តាញ 5G ត្រូវ​គេ​ដាក់​ឲ្យ​ប្រើប្រាស់​ជា​ផ្លូវការ មន្ត្រី​ជាន់​ខ្ពស់​ម្នាក់​នៃ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍​មួយ​របស់​ចិន​ បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ក្រុម​ប្រតិបត្តិករ​មិន​បាន​សម្រេច​អ្វី​ច្រើន​ទេ​ ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តាញ 5G ប្រើប្រាស់​ថាមពល​តិច​ជាង​មុន។ ថ្លែង​នៅ​ឯ​សន្និបាត​ឈ្មោះ​ GSMA នៅ​ទី​ក្រុង​ប៉េកាំង កាល​ពី​ដើម​ខែ​តុលា លោក Li Zhengmao អនុប្រធាន​ក្រុមហ៊ុន China Mobile បាន​អំពាវនាវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួយ​ចេញ​ចំណាយ​ខាង​អគ្គិសនី​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​ទូរគមនាគមន៍។​ លោក Ross Feingold មេធាវីនិងអ្នក​វិភាគ​ម្នាក់ខាង​ហានិភ័យ​នយោបាយ​ថ្លែង​ថា៖ «ការណ៍​នេះ​តម្រូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួយចេញ​សោហ៊ុយប្រចាំ​ខែ ឬ​ជួយចេញ​ថ្លៃ​ឧបករណ៍​ទូរស័ព្ទ​នៅ​កម្រិត​ក្រុមហ៊ុនទៅកាន់អតិថិជន ឬ​ផ្តល់​ការ​លើកលែង​ពន្ធ​ឬ​ការ​លើក​ទឹកចិត្ត​ផ្សេង​ទៀត»។ ​ការ​វិនិយោគ​សរុប​អាច​កើន​រហូត​ដល់​ជាង​ ២២០​ ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ នេះ​បើ​តាមលោក Li Yizhong អតីត​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ឧស្សាហកម្ម​និង​បច្ចេកវិទ្យា​ព័ត៌មាន​ចិន ដែល​បាន​ថ្លែង​នៅ​ក្នុង​វេទិកា​មួយ​កាល​ពី​ដើម​ឆ្នាំ​នេះ។ អតីត​មន្ត្រី​មួយ​រូប​ទៀត​ក៏​បាន​ព្រមាន​នៅ​ក្នុង​ការ​ថ្លែង​នា​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ​ថា ការ​ជំរុញ​នូវ​គម្រោង 5G របស់​ចិន​អាច​ក្លាយ​ជា​គម្រោង​វិនិយោគ​ដែល​នឹង​បរាជ័យ។ លោក Lou Jiwei អតីត​រដ្ឋមន្ត្រី​ហិរញ្ញវត្ថុ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​រាយការណ៍​ថា​ បាន​ព្រមានកាល​ពី​ខែ​មុន​ថា៖ «បច្ចេកវិទ្យា 5G បច្ចុប្បន្ន​នៅ​ថ្មីថ្មោង​ខ្លាំង​ណាស់ ហើយ​បាន​ទទួល​ការ​វិនិយោគ​រាប់រយ​ពាន់លានរួច​ទៅ​ហើយ ហើយ​ការ​ចំណាយ​ខាង​ប្រតិបត្តិការ​មាន​តម្លៃ​យ៉ាង​ខ្ពស់ គេ​មិន​ទាន់​ឃើញ​ពី​ស្ថានភាព​នៃ​ការ​ប្រើប្រាស់​ណា​មួយ​នៅ​ឡើយ គេ​ពិបាក​នឹង​ទស្សន៍ទាយ​ការ​ចំណាយ​ទៅ​អនាគត»។ ចំណែក​ឯ​បណ្ឌិតសភា​បច្ចេកវិទ្យា​ព័ត៌មាន​និង​ទំនាក់ទំនង​របស់​ចិន បាន​និយាយ​នៅ​ក្នុង​សៀវភៅ​សឈ្មោះ «របាយការណ៍​សេដ្ឋកិច្ច 5G របស់​ប្រទេស​ចិន​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​ ២០២០» ថា៖ «វា​ជា​ការ​លំបាក​សម្រាប់​អ្នក​ប្រើប្រាស់​ទូទៅ​និង​អ្នក​បម្រើការ​ក្នុង​វិស័យ [ទូរគមនាគមន៍] ឲ្យ​អាច​មើល​ឃើញ​ពី​ប្រយោជន៍​រយៈ​ពេល​វែង​របស់​បច្ចេកវិទ្យា ​5G»។​ ការ​ស្ទង់​មតិ​ថ្មី​មួយ​ទៅ​លើ​អ្នក​ប្រើប្រាស់​ចិន​បាន​ឲ្យ​ឃើញ​ថា ជាង​ ៧៣ %​នៃ​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​បាន​សាកសួរ​ថា ពួកគេជឿ​ថា​ សាធារណជន​មិន​មាន​តម្រូវការ​ទិញ​ទូរស័ព្ទ 5G ទេ។ ការ​សិក្សា​នេះ​ដែល​ត្រូវ​បាន​ចេញ​ផ្សាយ​កាល​ពី​ខែ​មុន​ដោយ​ក្រុមហ៊ុន​សិក្សា​ទី​ផ្សារ​ឈ្មោះ iiMedia ក៏​បាន​រក​ឃើញ​ថា​មូលហេតុ​ចម្បងដែលគេ​មិន​ផ្តើមចាប់​ទិញ​ទូរស័ព្ទ​ 5G គឺ​ដោយ​សារ​មិន​មាន​តម្រូវការ​ប្រើប្រាស់​បច្ចេកវិទ្យា 5G។​ ទោះ​បី​មាន​ការ​រំពឹង​និង​ការ​វិនិយោគ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ទៅលើ​បច្ចេកវិទ្យា 5G ក្តី ក៏​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ «តាម​ពិត​ជា​ការ​ពន្លើស» ហើយ​វា​មិន​មែន​ជា​អ្វី​ដែល​សង្គម​នានា​ត្រូវការ​នោះ​ទេ។ នេះបើ​តាមប្រសាសន៍​របស់​អ្នកដឹកនាំ​ក្រុមហ៊ុន​ដែល​ក្តោបក្តាប់​បច្ចេកវិទ្យា 5G នេះ​គឺ​ក្រុមហ៊ុន Huawei។ លោក Ren Zhengfei ស្ថាបនិក​និង​ប្រធានប្រតិបត្តិ​នៃ​ក្រុមហ៊ុន Huawei បាន​ថ្លែង​ថា៖ «តាម​ពិត​ទៅ សង្គម​មនុស្ស​មិន​ចាំបាច់​ត្រូវ​ការ​បច្ចេកវិទ្យា 5G ជា​បន្ទាន់​នោះ​ទេ។ អ្វី​ដែល​មនុស្ស​នានា​ត្រូវ​ការ​នៅ​ពេល​នេះ​ គឺ​សេវា​អ៊ីនធឺណិត​ប្រើ​ខ្សែ Broadband ហើយ​ធាតុ​សំខាន់​របស់បច្ចេកវិទ្យា 5G ជា​អ៊ីនធឺណិត​ចល័ត មិន​មែន​ប្រើ​ខ្សែ​នោះ​ទេ»៕ =='''តើ​ Black Hole គឺ​ជា​អ្វី?'''== Black Hole គឺ​ជា​អាថ៌កំបាំង​ដ៏​ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​អាថ៌កំបាំង​ចម្បងៗ នៅ​ក្នុង​ចំណេះដឹង​របស់​យើង​ទៅលើ​ចក្រវាល ហើយ​តាមការពិត​ទៅ កាល​ពីដំបូង សូម្បីតែ​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ ខ្លួនឯងផ្ទាល់​​ក៏​មិនជឿ​ដែរ​ថា Black hole អាចមាន​វត្តមាន​ជាក់ស្តែង​​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល។ នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​ General Relativity របស់​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់​ ការណ៍​ដែល​កម្លាំង​ទំនាញ ធ្វើ​ឲ្យ​វត្ថុ​ពីរ​ខិតចូលគ្នា គឺ​មិនមែន​ដោយសារ​តែ​មាន​កម្លាំង​ប្រទាញ​រវាង​វត្ថុ​ទាំងពីរ​ ដូច​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ កម្លាំង​ទំនាញ​កើតឡើង​ដោយសារ​តែ​ភាពកោង​នៃ​លំហពេល ហើយ​ភាពកោង​នៃ​លំហពេល​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្វីៗ​ដែល​នៅ​ជុំវិញ​នោះ​ត្រូវ​មាន​ចលនា​ចាក​ពី​គន្លងដើម។ ដូច្នេះ យោងតាម​ទ្រឹស្តី Genral Relativity កម្លាំង​ទំនាញ ក៏​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​ពន្លឺ​បានដែរ ហើយ​ទ្រឹស្តីនេះ​ត្រូវ​បានបញ្ជាក់​ដោយ​ភស្តុតាង​ជាក់ស្តែង ចេញ​ពី​ការ​សង្កេត​របស់​លោក Arthur Eddington ទៅលើ​បាតុភូត​សូរ្យគ្រាស នៅ​ឆ្នាំ១៩១៩​ ដែល​បង្ហាញ​ថា ផ្កាយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ពីក្រោយ​ព្រះអាទិត្យ ពិតជា​មាន​ទីតាំង​ខុស​ពី​ទីតាំង​ដើម​ពិតមែន ដោយសារ​តែ​ពន្លឺ​របស់​ផ្កាយ​នេះ​ត្រូវ​កោង នៅពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដែន​កម្លាំង​ទំនាញ​របស់​ព្រះអាទិត្យ។ ផលវិបាក​ដ៏​ចម្បងមួយ​នៃ​ទ្រឹស្តី Genral Relativity នេះ គឺ​នៅត្រង់​ថា ប្រសិនបើ​កម្លាំង​ទំនាញ គឺ​ជា​ភាព​កោង​នៃ​លំហពេល ដែល​អាច​មាន​ឥទ្ធិពល​លើ​ពន្លឺបាន​បែបនេះ ដូច្នេះ បើ​សិន​ជា​កម្លាំង​ទំនាញ​នោះ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​លំហពេល​ត្រូវ​កោងខ្លាំង ដល់​កម្រិតមួយ វាប្រាកដ​ជា​អាច​ទាញ​យក​អ្វីៗ​ដែល​នៅ​ក្នុង​ដែន​ទំនាញ​នេះ​ចូល​ទាំងអស់ សូម្បីតែ​ពន្លឺ​ក៏​មិនអាច​គេច​ចេញ​រួចបាន​នោះដែរ។ កន្លែង​ដែល​មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​ដ៏សម្បើម មិន​ឲ្យ​ពន្លឺ​ចេញ​រួចនេះហើយ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា Black Hole។ មើល​វីដេអូ​ផ្សេងទៀត ស្តីពី​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ចក្រវាល នៅលើ​យូធូបផ្លូវការ​របស់​ RFI ខេមរភាស =='''តើ Black Hole ចាប់កំណើតឡើងដោយរបៀបណា?'''== យន្តការ​នៃ​ការ​កកើត Black Hole ដែល​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​ការ​កើត​ចេញ​ពី​ផ្កាយ ឬ​និយាយ​ឲ្យចំ គឺ​កើតចេញ​ពី​ការ​ស្លាប់​របស់​ផ្កាយ​ធំៗ ដែល​មាន​ម៉ាស់​ចាប់​ពី​ ២០ដង នៃ​ម៉ាស់​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ឡើងទៅ ដែល​ត្រូវ​ផ្ទុះ​ទៅជា​ស៊ូពើណូវ៉ា ហើយ​បន្ទាប់​មក គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់ដែល​នៅ​សេសសល់​ក្នុង​ស្នូល​របស់​ផ្កាយ​​នឹង​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​​ហាប់​ចូល​គ្នា រហូត​នៅសល់​ត្រឹមជា​ចំណុច Singularity ។ នៅ​ជុំវិញ​ Singularity នោះ មាន​រង្វង់​ព្រំដែន​មួយ ដែលគេហៅ​តាម​ភាសាអង់គ្លេស​ថា « Event Horizon » ហើយ​ដែល​គ្មាន​អ្វី​​ទាំងអស់ ​សូម្បីតែ​ពន្លឺ ដែល​អាច​គេចចេញ​ពី​កម្លាំង​ទំនាញ​នេះ​បាន។ នេះហើយ គឺ​ជាការ​ចាប់កំណើត​នៃ Black Hole។ គិតមកទល់ត្រឹមនេះ អ្វីៗ​ហាក់​ដើរស្របគ្នា រវាង​ទ្រឹស្តី និង​ការ​សង្កេតជាក់ស្តែង ក៏ប៉ុន្តែ ចំណោទ​ត្រូវ​ចោទឡើង នៅពេល​ដែល​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​ចាប់ផ្តើម​រកឃើញ Black Hole ដែល​មាន​ម៉ាស់​យ៉ាងសម្បើមៗ ដែលគេហៅ​ថា Supermassive Black Hole ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំកណ្តាលកាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ​របស់​យើង ក៏ដូចជា​គ្រប់កាឡាក់ស៊ី​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត។ Supermassive Black Hole ដែល​ស្ថិត​នៅ​កណ្តាល​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ​របស់​យើង​មាន​ម៉ាស់​ធំជាង​ព្រះអាទិត្យ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៤លាន​ដងឯណោះ។ Black Hole ដែល​មាន​ម៉ាស់​កម្រិតនេះ គឺ​ប្រាកដណាស់ មិន​អាច​កើតចេញ​ពី​ការ​ស្លាប់​របស់​ផ្កាយ​បាននោះទេ ពីព្រោះ​ថា ផ្កាយ​ដែល​គេ​បានរកឃើញ​រហូតមកទល់​នឹងពេលនេះ មាន​ម៉ាស់​យ៉ាងច្រើន​បំផុត ត្រឹម​ ២៥៦ដងប៉ុណ្ណោះ​នៃ​ម៉ាស់​របស់​ព្រះអាទិត្យ ពោលគឺ មានម៉ាស់​តិចជាង​ Supermassive Black Hole នៅ​ចំកណ្តាល​មីលគីវេ​ រហូតដល់ទៅជាង១ម៉ឺនដងឯណោះ។ Black Hole នៅ​ចំកណ្តាល​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ​នេះ ក៏​មិនមែន​ជា Black Hole ធំជាងគេ​នោះដែរ។ តាមការពិត​ទៅ រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ Supermassive Black Hole ដ៏សម្បើមៗ​ ដែល​គេ​បាន​រកឃើញ គឺ​មាន​ម៉ាស់​ធំជាង​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង ​រហូតដល់​ទៅ​រាប់សិបប៊ីលាន ឬ​រាប់សិបពាន់លាន​ដងឯណោះ។ ដូច្នេះ សំណួរ​ចោទឡើង​ថា តើ Supermassive Black Hole អស់​ទាំងនេះ​កើតឡើង​ដោយ​របៀបណា? នៅឆ្នាំ២០១៥​នោះ តារាវិទូ​​ (តាមរយៈប្រព័ន្ធ LIGO ឬLaser Interferometer Gravitational-Wave Observatory)​ បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង​ អំពី​រលក​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ ដែល​កើតចេញ​ពី​ការ​រលាយ​ចូល​គ្នា​នៃ Black Hole ពីរ ដែល​មួយៗ​មាន​ម៉ាស់​ពី ៣០ ទៅ ៣៥ដង​នៃ​ម៉ាស់​ព្រះអាទិត្យ រួចហើយ​បង្កើត​ទៅជា Black Hole កាន់តែធំ ដែ​លមាន​ម៉ាស់​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៦០ដង​នៃ​ម៉ាស់​ព្រះអាទិត្យ។ ក្រោយៗមកទៀត បាតុភូត​ស្រដៀងគ្នា​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​សង្កេតឃើញ​ជា​បន្តបន្ទាប់ ដោយក្នុងករណីខ្លះ ដូចជា​បាតុភូត​ដែល​គេ​រកឃើញ​​នៅ​ឆ្នាំ២០១៩ជាដើម Black Hole ដែលរលាយចូលគ្នា មួយៗ​មាន​ម៉ាស់​ក្នុងចន្លោះ​ពី​ជាង ៦០ដង ទៅ​ជាង ៨០ដង​នៃ​ម៉ាស់​ព្រះអាទិត្យ ដែល​ជា​ម៉ាស់​ធំ​ហួស​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​សង្កេតឃើញ ក្នុង​ចំណោម​ Black Hole ដែល​កើតចេញ​ពី​ស៊ូពើណូវ៉ា។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​បាន​សន្និដ្ឋាន​ថា Black Hole ធំៗទាំងពីរ​នេះ​ កាល​ពីមុន ​ក៏​កើតចេញ​ពី​ការរលាយ​ចូល​គ្នា​នៃ Black Hole ដែរ ហើយតាមការពិតទៅ ​ការ​រលាយចូលគ្នា​តៗគ្នា​ពីមួយទៅមួយ​ រវាង Black Hole ពីតូច​ទៅ​ធំ​​បែបនេះហើយ ដែល​ពី​ដំណាក់កាល​មួយ​ទៅ​ដំណាក់​កាល​មួយ បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ Black Hole កាន់តែ​ធំឡើងៗ រហូត​​ក្លាយ​ទៅជា Supermassive Black Hole ដែលគេ​រកឃើញ​នៅ​ចំកណ្តាល​កាឡាក់សាក់ស៊ី​មីលគីវេ ក៏ដូចជា​កាឡាក់ស៊ី​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត៕ មើល​វីដេអូ​ផ្សេងទៀត ស្តីពី​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ចក្រវាល នៅលើ​យូធូបផ្លូវការ​របស់​ RFI ខេមរភាស =='''តើអ្វីទៅជា « សារធាតុងងឹត » (Dark Matter)'''== កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ ២៨កញ្ញា ២០២០ កន្លងទៅថ្មីៗ​នេះ តារាវិទូ​​អាមេរិក​មួយក្រុម​បាន​ចេញផ្សាយ​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​​ទៅលើ​បរិមាណ​នៃ​​សារធាតុ​និង​ថាមពល នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ ហើយ​បាន​​​គណនា​រកឃើញ​​លទ្ធផល​យ៉ាង​លម្អិត​បំផុត ដែល​គេ​មិន​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​​​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​សរុប​នៃ​​ចក្រវាល​របស់​យើង​នេះ មាន​សារធាតុ​​តែ ៣១,៥%​ប៉ុណ្ណោះ​ ចំណែក​ឯ ៦៨,៥% ផ្សេងទៀត គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​ថាមពល​ដែល​គេ​មិនទាន់អាច​យល់​ច្បាស់​នៅឡើយ ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​​ថា « ថាមពលងងឹត » ឬ​ហៅ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Dark Energy »។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​សារធាតុ​ទាំង ៣១,៥% នោះទៀត​សោត ភាគច្រើន​លើសលុប (ពោលគឺរហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជាង ៨០%) ក៏​ជា​ប្រភេទ​សារធាតុ ដែល​យើង​នៅ​មិនទាន់​អាច​យល់​បាន​ច្បាស់លាស់​នៅឡើយដែរ ដោយសារ​តែ​វាមិន​បញ្ចេញ​ពន្លឺ​អាច​ឲ្យ​យើង​សង្កេតមើល​ឃើញ​ដោយ​ផ្ទាល់​បាន ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា « សារធាតុងងឹត » ឬ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស « Dark Matter »។ សំណួរសួរ​ថា តើ​សារធាតុងងឹត (Dark Matter) នេះ គឺ​ជា​អ្វី? ហើយ​បើ​វា​ជា​សាធាតុ​ងងឹត ដែល​មិន​បញ្ចេញ​ពន្លឺ​អ្វីសោះ ហើយ​ដែល​មិន​អាច​ឲ្យ​យើង​មើល​ឃើញ​មាន​សោះនោះ តើ​ហេតុអ្វីបាន​ជា​គេ​អាច​ដឹង​ពី​វត្តមាន​ ហើយ​រហូត​ដល់​អាច​វាស់ដឹង​ពី​បរិមាណ​របស់​វា​បាន​បែបនេះ? គេ​ដឹង​ថា សារធាតុ​ងងឹត​ថ្វីដ្បិត​តែ​មិន​បញ្ចេញ​ពន្លឺ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ម៉ាស់ និង​មាន​កម្លាំង​ទំនាញ ហើយ​យោងតាម​ទ្រឹស្តី General Relativity របស់​អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ កម្លាំង​ទំនាញ​មាន​ឥទ្ធិពល​ពិសេស​មួយ គឺ​វា​ធ្វើ​ឲ្យ​លំហពេល​ត្រូវកោង ហើយ​ពន្លឺ​ដែល​ឆ្លងកាត់​តាម​តំបន់​នោះ​ក៏​ត្រូវ​កោង​ទៅតាម​ភាព​កោង​នៃ​លំហពេល​នោះដូចគ្នា។ នៅពេល​ដែល​គន្លង​នៃ​ពន្លឺ​ត្រូវ​កោង រូបភាពនៃ​ប្រភព​ពន្លឺ​ក៏​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​​ទៅតាម​នោះផងដែរ ដោយ​ពេលខ្លះ ទីតាំង​ដែល​យើង​សង្កេតឃើញ​វា​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ខុសពី​ទីតាំង​ពិតប្រាកដ ឬ​ពេលខ្លះ​ទៀត រូបរាង​របស់​វា​ត្រូវ​ប្រែប្រួល​ខុស​ពី​រូបរាង​ដើម​ទាំងស្រុង​ក៏​មាន។ បាតុភូត​នេះ​ត្រូវបានគេ​ឲ្យឈ្មោះតាម​ភាសា​អង់គ្លេសថា « Gravitational Lensing » ហើយ​តាមរយៈ​ការ​សង្កេត​ទៅលើ​បាតុភូត​នេះ​ហើយ ដែល​គេ​អាច​ឲ្យ​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​រក​បាន​នូវ​ភស្តុ​តាង​ដែល​​បញ្ជាក់​ពី​វត្តមាន​នៃ​សារធាតុ​ងងឹត​បាន ព្រមទាំង​អាច​គណនា​បាន​ផងដែរ នូវ​ម៉ាស់​របស់​វា។ =='''អាញ់ស្តាញ់​និង​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច៖ ​ពី ​“កំហុសឆ្គងដ៏ធំ” ​ទៅ ​“ថាមពលងងឹត”'''== នៅឆ្នាំ១៩១៥ អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ បាន​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី General Relativity ដោយ​បាន​សរសេរ​ចេញ​ជាសមីការគណិតវិទ្យា ដែល​បង្ហាញ​ពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​ម៉ាស់ កម្លាំងទំនាញ និង​ភាពកោង​នៃ​លំហពេល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ១៩១៧ អាញ់ស្តាញ់​បាន​សង្កេតឃើញ​ថា សមីការ​របស់​លោក​មាន​បញ្ហា​ចោទ​ដ៏​ធំមួយ ដោយហេតុថា នៅពេល​ដែល​លោក​យកសមីការ​​នេះ​ទៅ​អនុវត្ត​ចំពោះ​ចក្រវាល​ទាំងមូល វា​បង្ហាញ​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​ខ្វះលំនឹង ពោលគឺ វា​អាច​រីកកាន់តែធំឡើងៗ ឬ​ក៏​អាច​រួម​កាន់តែ​តូចទៅៗ។ សម្រាប់​អាញ់ស្តាញ់ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ដែល​មិន​អាច​ទៅរួច ពីព្រោះ​ថា គិត​មក​ត្រឹម​​ពេលនោះ អាញ់ស្តាញ់ ក៏ដូចជា​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​ (ទាំង​អ្នក​វិទ្យា​នៅ​សម័យកាលនោះ និង​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ពី​សម័យ​មុន) សុទ្ធតែ​គិត​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង ជា​ចក្រវាល​ដែល​មាន​លំនឹង (Static Universe) ហើយ​ស្ថិតស្ថេរ​នៅ​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍ ដោយ​មិន​រីកធំ ឬ​រួញតូច​ ដូចការ​​ព្យាករ​នៃ​សមីការ Genral Relativity នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បានជា​អាញ់ស្តាញ់​​បាន​សម្រេច​កែ​សមីការ​របស់​លោក ដោយ​បាន​​​​បញ្ចូល​កុងស្តង់មួយ​ទៅ​ក្នុងនោះ ដើម្បី​ធ្វើ​ឲ្យ​សមីការ​នេះ​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ភាព​ថេរ​នៃ​ចក្រវាល។ កុងស្តង់​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច” (ឬ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា Cosmological Constant) ហើយ​នៅ​ក្នុង​រូបវិទ្យា កុងស្តង់នេះ​​ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​ថា​​ជា​​ថាមពល​ពិសេស​មួយ គឺ "ថាមពល​នៃ​ភាពទទេ” ក្នុង​អវកាស ហើយ​ដែល​មាន​កម្លាំង​តបទៅ​​នឹង​ថាមពល និង​កម្លាំងទំនាញ នៃ​រាល់​សារធាតុ​ដែល​មាន​ម៉ាស់ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល។ ជាមួយ​នឹង​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ សមីការ General Relativity របស់​អាញ់ស្តាញ់​មាន​លំនឹង ហើយ​វា​ក៏​ឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ភាព​ថេរ​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ ១០ឆ្នាំ​ក្រោយមក បុព្វជិត​កាតូលិក និង​ជាសាស្រ្តាចារ្យ​រូបវិទ្យា​​ប៊ែលហ្ស៊ិក​ម្នាក់​ ឈ្មោះ​ថា ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ (Georges Lemaître) ស្នើឡើង​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មីស្រឡាងមួយ​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មិន​​មាន​លំនឹង​ដូចអ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​តាំង​ពី​មុន​មក​នោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វា​រីកធំឡើង​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ (Expanding Universe)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ ទ្រឹស្តី​ដ៏​ចម្លែក​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ដែលគ្រាន់តែ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​ធម្មតា​ម្នាក់ គ្មាន​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អ្វី​ផងនោះ មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​នោះទេ។ អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​បាន​ច្រានចោល​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ​នេះ​ដែរ បើទោះបីជា​​ទ្រឹស្តី​នេះ​វា​ស្រប​ទៅនឹង​សមីការ​ដើម​របស់​លោក មុនពេល​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូឡូហ្ស៊ិក។ (តែអ្វីៗ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល ក្រោយ​ពី​ទ្រឹស្តី​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​ភស្តុតាង​ចេញ​ពី​កា​រសង្កេតជាក់ស្តែង)។ គិតត្រឹម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ១៩២០ មនុស្សជាតិ​យើង​អាច​ធ្វើការ​សិក្សា និង​សង្កេត​ទៅលើ​តែ​ផ្កាយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ (Milky Way) តែប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះ​ថា រាល់​ផ្កាយ​ដែល​​​រះព្រោងព្រាត​​លើ​មេឃ ហើយ​ដែល​​គេ​អាច​​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ គឺ​សុទ្ធតែ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ​ទាំងអស់ ហើយ​​យើង​នៅ​​​មិនទាន់​មាន​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើប ដែល​អាច​មើល​ហួស​ពី​មីគីវ៉េ​នេះ​នៅឡើយនោះទេ។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​​គេ​មិន​អាច​សង្កេតឃើញ​ជាក់ស្តែង​​ពី​ការ​រីកធំ​នៃ​ចក្រវាល​ ដូច​អ្វីដែល​ស្នើឡើង ដោយ​ទ្រឹស្តី​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ។ តាមការពិតទៅ នៅ​ពេលនោះ មនុស្សភាគច្រើន​លើសលុប​​​គិត​ថា ចក្រវាល​របស់​យើង គឺ​មានត្រឹមតែ​ក្នុង​មីគីវ៉េ​នេះឯង ដោយ​មិនមាន​អ្វី​ហួស​ពី​នេះ​ទៀតទេ។ ជំនឿ​នេះ​ត្រូវ​ប្រែប្រួល នៅ​ឆ្នាំ១៩២៥ ក្រោយ​ពី​តារាវិទូ​អាមេរិក​ម្នាក់ ឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល (Edwin Hubble) បាន​ធ្វើការ​សង្កេត​ដោយ​ប្រើ​តេឡេស្កុប​ប្រភេទ​ថ្មី​ហើយ​បាន​រកឃើញ​កាឡាក់ស៊ី​ជា​ច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្រៅ​កាឡាក់ស៊ី​មីគីវ៉េ។ អ៊ែដវីន ហឺបល មិនត្រឹមតែ​រកឃើញ​កាឡាក់ស៊ី​ថ្មី​នេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ១៩២៩ លោក​បាន​រកឃើញ​ថា កាឡាក់ស៊ី​អស់ទាំងនេះ មិនថា​ស្ថិត​នៅ​ទិស​ខាងណា ​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​ចេញឆ្ងាយ​ពីភពផែនដី​របស់យើង ហើយ​នេះ គឺ​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​បញ្ជាក់ថា ចក្រវាល​របស់​យើង​មិនស្ថិត​នៅ​ថេរ​ដូចការ​គិត​របស់​យើង​តាំង​ពី​មុនមក​នោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ វា​រីក​កាន់តែ​ធំឡើង​ពី​មួយថ្ងៃ​ទៅមួយៗ។ អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយ​ពី​បាន​ដឹង​ពី​លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​របស់​អ៊ែដវីន ហឺបល លោក​ក៏​បាន​ភ្ញាក់​ខ្លួន ហើយ​ទទួលស្គាល់​ថា ចក្រវាល​ពិត​ជា​រីកកាន់តែធំ ដូច​ជា​ការ​លើកឡើង​របស់​ហ្សក ឡឺម៉ែត្រ ហើយ​សំខាន់​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​ស្រប​ទៅ​នឹង​សមីការដើម​របស់​លោក មុនពេល​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូស៊ិច។ នៅពេលនោះហើយ​ដែល​អាញ់ស្តាញ់​បាន​លើកឡើង​ថា ការ​កែប្រែសមីការ​ដើម ដោយ​​បញ្ចូល​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ គឺ​ជា “កំហុសឆ្គង​ដ៏ធំបំផុត​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក”។ អាញ់ស្តាញ់​​ក៏​បាន​លុប​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​នេះ​ចេញ ហើយ​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​សមីការ​ដើម​របស់​លោកវិញ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ លោក​ប្រាកដ​ជា​មិនទាន់​ដឹង​នៅឡើយទេ​ថា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំ​ក្នុង​ជីវិតរបស់​លោក”​នេះ ក្រោយមក​​នឹង​ត្រូវ​​ក្លាយ​ទៅជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​លើ​ទ្រឹស្តី​​ថ្មី​ដ៏សំខាន់ ហើយ​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច​ដែល​លោក​បាន​លុបចោល​​អាច​ជា​ប្រភេទ​ថាមពល​ដែល​អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​កំពុង​សិក្សា គឺ “Dark Energy”។ នៅពេល​ដែល​អ៊ែដវីន ហឺបល រកឃើញ​ថា កាឡាក់ស៊ី​ទាំងអស់​សុទ្ធតែ​មាន​ចលនា​ចេញឆ្ងាយ​ពី​ភពផែនដី ហើយ​ចក្រវាល​រីក​កាន់តែ​ធំឡើង​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាទូទៅ នាំគ្នា​គិត​ថា អត្រា​នៃ​ការ​រីកមាឌ​នៃ​ចក្រវាល​នេះ​នឹង​ត្រូវ​ថយចុះ​បន្តិចម្តងៗ ដោយសារ​តែ​មាន​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ដែល​​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​​​អាច​អភិវឌ្ឍ​បច្ចេកវិទ្យា​បាន​កាន់តែ​ទំនើប ហើយ​ផលិត​បាន​នូវ​តេឡេស្កុប​ដែល​អាច​មើល​បាន​កាន់តែ​ឆ្ងាយ គេ​បែរ​ជា​សង្កេតឃើញ​ផ្ទុយ​ស្រឡះ​ពី​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​គិត​នេះ​ទៅវិញ។ នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមេសា ​ឆ្នាំ១៩៩០ តេឡេស្កុប​​ប្រភេទ​ថ្មី​ទំនើប​បំផុត​មួយ ដែល​គេ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “ហឺបល” (យក​តាម​ឈ្មោះ​លោក​អ៊ែដវីន ហឺបល) ត្រូវបាន​ទីភ្នាក់ងារ​ណាសា​បង្ហោះ​ដាក់​ក្នុង​​តារាវិថី​ជុំវិញ​ភពផែនដី។ ដោយសារ​តែ​ការ​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​ទំនើប​ថ្មី ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត នៅ​ក្នុង​តារាវិថី​មិនមាន​​ការរំខាន​ពី​សំណាក់​បរិយាកាស​នៃ​ភពផែនដី ​តេឡេស្កុប​​ហឺបល​អាច​ឲ្យ​គេ​ឆ្លុះមើល​ឃើញ​បាន​ឆ្ងាយ ហើយ​រកឃើញ​​កាឡាក់ស៊ី​ថ្មីៗ គិតជាសរុប​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៥ពាន់ ដោយ​ខ្លះ​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រហូតដល់​ទៅ ជាង ១៣ពាន់លាន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ ពោល​គឺ គេ​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​នូវ​​​ស្ថានភាព​នៃ​ចក្រវាល ដែល​ទើប​នឹង​ចាប់កំណើតឡើង ក្រោយ​ Big Bang កាល​ពី​១៣ពាន់៧លាន​ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៨ ការ​សិក្សា​តាមរយៈ​តេឡេស្កុប​ហឺបល​ទៅលើ​កាឡាក់ស៊ី​ដែល​នៅ​ឆ្ងាយៗ​បាន​បង្ហាញ​ថា កាលពី​ពេល​មុន​ដ៏​យូរលង់ ចក្រវាល​របស់​យើង​​មាន​ចលនា​រីកមាឌ​ក្នុង​អត្រា​យឺត​ជាង​ពេល​បច្ចុបន្ន​នេះ​ឆ្ងាយណាស់។ នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ធ្វើការ​សន្និដ្ឋាន​ថា ចលនា​រីកមាឌ​នៃ​ចក្រវាល​មិនបាន​ថយចុះ​ ដោយសារ​តែ​កម្លាំង​ទំនាញ​នោះទេ តែ​ផ្ទុយ​ទៅវិញ គឺ​រឹតតែ​មាន​សន្ទុះកើនឡើង​ទៅវិញ ដែល​នេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្ន​កវិទ្យាសាស្រ្ត​នាំគ្នា​គិត​ថា វា​ពិត​ជា​មាន​កម្លាំង​អ្វីមួយ ដែល​ខ្លាំង​លើស​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រវាល​ត្រូវ​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ ហើយ​កាន់តែ​លឿន​បែបនេះ។ ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន បាតុភូទ​នេះ​នៅតែ​ជា​អាថ៌កំបាំង​ដ៏​ធំមួយ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​ជាច្រើន​នាំគ្នា​គិត​ថា កម្លាំង​ដែល​លុបលើ​កម្លាំង​ទំនាញ​សកល ហើយ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រវាល​រីកមាឌ​កាន់តែ​ធំ​នេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​​​ថាមពល​នៃ​ភាព​ទទេ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល... ជា​ប្រភេទ​ថាមពល​ដែល​គេ​មិន​អាច​សង្កេតមើល​ឃើញ​បាន ហើយ​ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “ថាមពល​ងងឹត” (Dark Energy)។ ហើយ​ថាមពល​នៃ​ភាព​ទទេ​ក្នុង​អវកាស​នេះ គឺ​វា​ត្រូវគ្នា​ទៅនឹង​​កុងស្តង់​កូស្មូឡូស៊ិច​ ដែល​អាញ់ស្តាញ់​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​សមីការ General Relativity តែ​ក្រោយ​មក​បាន​លុបចេញ​វិញ។ សព្វថ្ងៃ​នេះ អ្នក​វិទ្យាសាស្រ្ត​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​នូវ​ភស្តុ​តាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ឲ្យ​បាន​ប្រាកដ​នូវ​សម្មតិកម្ម​នេះ​នៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើ​ចុងក្រោយ​ទៅ គេ​អាច​បញ្ជាក់ថា ថាមពល​ងងឹត គឺ​ពិត​ជា​កុងស្តង់កូស្មូឡូស៊ិច​មែន​នោះ អ្វីដែល​អាញ់ស្តាញ់​គិត​ថា​ជា “កំហុសឆ្គងដ៏ធំបំផុត​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក” តាមពិត​វា​គឺ​ជា​ធាតុផ្សំ​ដ៏​ចម្បង​បំផុត​មួយ​នៃ​ចក្រវាល​របស់​យើង៕ =='''តើយើងអាចរកមើលកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដដោយរបៀបណា?'''== កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ ឬហៅតាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Andromeda » ជាកាឡាក់ស៊ី ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ២,៥លាន​ឆ្នាំពន្លឺ​ពីភពផែនដី​របស់​យើង តែ​ជា​កាឡាក់ស៊ី ដែល​យើង​អាច​មើល​ឃើញ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​បាន ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ប្រើ​តេឡេស្កុប។ នេះ​មានន័យថា កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ គឺ​ជា​វត្ថុ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​បំផុត ដែល​យើង​អាច​មើ​លឃើញ​ដោយភ្នែក​ទទេ។ សម្រាប់​អ្នក​នៅ​អឌ្ឍគោល​ខាង​ជើង ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​ផងដែរ គេ​អាច​មើល​ឃើញ​កាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដ​បាន​នៅ​ស្ទើរតែ​ពេញ​មួយ​ឆ្នាំ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បី​អាច​មើល​អង់ដ្រូម៉ែដ​ដោយ​ភ្នែក​ទទេ​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​​មើល​ពី​ទីតាំង​ដែល​ងងឹត ​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​ពន្លឺ​ទីក្រុង។ គេ​អាច​រកមើល​កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ ដោយ​យក​បណ្តុំផ្កាយ​ពីរ​ធ្វើ​ជា​គោល។ ទីមួយ គឺ​បណ្តុំផ្កាយ​កាស្យូពេ ឬ តាមភាសាអង់គ្លេស Cassiopeia ដែល​ជា​បណ្តុំ​ផ្កាយ​ងាយស្រួល​រកមើល និង​ស្រួល​ចំណាំ ដោយសារ​តែ​វាមាន​ផ្កាយ​ភ្លឺៗ​ចំនួន ៥ដួង ផ្តុំគ្នា​ជា​អក្សរ « M »។ ចេញ​​ទៅ​ខាង​ស្តាំដៃ ពីកំពូល​មួយ​នៃ​អក្សរ M នេះ គឺ​វាចង្អុល​ត្រង់​ទៅ​កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ ដែល​យើង​មើល​ដោ​យភ្នែក​ទទេ​ទៅ​ឃើញ​ជា​ពន្លឺ​ដាស ដូចជា​កូនដុំ​ពពក​តូចមួយ។ បណ្តុំផ្កាយ​ទីពីរ ដែល​គេ​អាច​យក​មក​ធ្វើ​ជា​គោល ដើម្បី​រក​កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ គឺ​បណ្តុំ​ផ្កាយ​សេះ ហៅតាមភាសាបារាំង​ថា « ប៉េហ្កាស់ » ឬ​តាម​ភាសាអង់គ្លេស « Pegasus »។ ផ្កាយ​សេះនេះ​ក៏​ស្ថិត​នៅ​មិនឆ្ងាយ​ប៉ុន្មាន​ដែរ​ពី​ផ្កាយ​ស្យូពេ ហើយ​​គេ​អាច​រក​មើល​ផ្កាយសេះនេះ​បាន ដោយ​រក​មើល​ផ្កាយចំនួន ៤ដួង ដែល​ផ្តុំគ្នា​ជា​រាងការ៉េ​ដ៏​ធំមួយ។ ចេញ​ពី​ផ្កាយ​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជ្រុង​ខាង​ក្រោម​ប៉ែក​ខាង​ស្តាំដៃ​នៃ​ការ៉េ​នេះ មាន​ផ្កាយ​ភ្លឺៗបង្គួរ​ចំនួន ៣ដួងផ្សេងទៀត ដែល​​ស្ថិត​នៅ​តម្រៀបជួរគ្នា ដោយ​ផ្កាយ​នៅ​កណ្តាល​ ជា​ផ្កាយ​ដែល​មាន​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ជាងគេ។ ចេញពីផ្កាយ​នេះ​ ទៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ មាន​ផ្កាយតូចៗ​ចំនួន​ ២ដួង​ស្ថិត​នៅ​តម្រៀបជួរគ្នា ហើយនៅជាប់​នឹង​​ផ្កាយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចុងកន្ទុយគេ​នោះ គឺ​កាឡាក់ស៊ី​អង់ដ្រូម៉ែដ។ អង់ដ្រូម៉ែដ និង​មីលគីវេ មានចលនា​ខិតចូល​ជិតគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ ក្នុងល្បឿន​ប្រមាណ​ជា ១១០គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុង​មួយ​វិនាទី ហើយ​គេ​ព្យាករ​ថា នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ កាឡាក់ស៊ី​ទាំងពីរ​នឹង​បុកទង្គិចគ្នា រហូត​ត្រូវ​រលាយចូលគ្នា​ទាំងស្រុង​​ទៅជា​កាឡាក់ស៊ី​តែមួយ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់លាន​ឆ្នាំទៀត។ =='''អាល់ហ្វាសិនថូរី៖ ផ្កាយដែល​នៅជិតប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យជាងគេ'''== ចាប់​ពី​អំឡុង​​ខែ​មេសា​រហូត​ដល់​​ដើមខែ​កក្កដា នៅ​រៀងរាល់​យប់ ចាប់ពី​ក្រោយ​ពេល​ថ្ងៃ​លិច ហើយ​មេឃ​ចាប់ផ្តើម​ងងឹត​អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយបាន បើ​យើង​សំឡឹង​មើល​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង យើង​នឹង​អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយ៥ ឬ៦ដួង ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​ផ្កាយ​ដែល​មាន​ពន្លឺ​ភ្លឺ​ខ្លាំង ស្ថិត​នៅ​ក្បែរៗគ្នា ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ទាបៗ មិនឆ្ងាយ​ប៉ុន្មាន​ពី​​ជើងមេឃ។ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​ទាំងអស់ មាន​ផ្កាយ​៤​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ ផ្តុំគ្នា​បង្កើត​ជា​រាងចតុកោណ ឬ​រាង​ជា​ខ្លែង ឬក៏​អាច​ថា​ជា​ជើងក្អែក ឬខ្លះ​ថា​ជា​​ឈើឆ្កាង… នេះ​គឺ​បណ្តុំផ្កាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​តាម​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា « Southern Cross »។ Southern Cross នេះ គឺ​ជា​បណ្តុំផ្កាយ​តូចជាងគេ​បង្អស់ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បណ្តុំផ្កាយ​ទាំង ៨៨ ទទួលស្គាល់​​ដោយ​សហភាព​តារាសាស្ត្រ​អន្តរជាតិ ក៏ប៉ុន្តែ វា​គឺ​ជា​បណ្តុំ​ផ្កាយ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​បំផុត​ប្រចាំ​អឌ្ឍគោល​ខាងត្បូង។ នៅ​ខាង​ឆ្វេងបណ្តុំផ្កាយ Southern Cross នេះ គេ​អាច​មើល​ឃើញ​ផ្កាយ​ពីរដួង​ទៀត ដែល​មាន​ពន្លឺ​កាន់តែភ្លឺ​ខ្លាំង​ជាង​ផ្កាយ​ Southern Cross នេះ​ទៅទៀត។ នោះ​គឺ​ផ្កាយ​ភ្លឺ​ជាងគេ​ក្នុង​បណ្តុំផ្កាយ Centaurus។ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​ទាំងពីរ​នេះ ផ្កាយ​ដែល​នៅ​ខាងស្តាំ មាន​ឈ្មោះ​ថា ហេដារ (Hadar) ឬ បេតាសិនថូរី (Beta Centauri) ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ជិត៤០០ឆ្នាំ​ពន្លឺ​ពីផែនដី។ ចំណែក​ផ្កាយ​នៅ​​ខាង​ឆ្វេង​ដៃ គឺ « អាល់ហ្វាសិនថូរី » ដែល​ជា​​ផ្កាយ​​មាន​ពន្លឺភ្លឺខ្លាំងជាងគេ​លំដាប់ទី៣​នៅលើមេឃ បន្ទាប់​ពី Sirius និង Canopus ហើយ​រឹតតែ​ពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត គឺ​​ជា​ផ្កាយ​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ជិត​នឹង​ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ជាងគេ។ =='''តើផ្កាយរណប​អាច​ស្ថិត​ក្នុង​គន្លងតារាវិថី​បាន​ដោយ​របៀបណា?'''== គិតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅ​ជុំវិញ​ភពផែនដី​របស់​យើង មាន​ស្ថានីយ៍អវកាស តេឡេស្កុប​អវកាស ព្រមទាំង​ផ្កាយរណប គិតជាសរុប​ប្រមាណ​ជាង ២ពាន់៦រយ កំពុង​ធ្វើ​ដំណើរ​នៅ​ក្នុង​គន្លងតារាវិថី​ ហើយ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​គន្លង​តារាវិថី​នេះ​ត្រូវ​ធ្វើ​ឡើង ដោយ​មិន​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ថាមពល​អ្វី​មក​បង្កើត​ជា​កម្លាំង​ដំណោល​ឲ្យ​វត្ថុ​អស់ទាំងនេះ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​នោះទេ ក្រៅតែ​ពីល្បឿន​ដើម កាល​ពី​ពេល​បាញ់​បង្ហោះ​ចេញ​ដោយ​រ៉ុកកែត។ មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​ចម្បង ដើម្បី​យល់អំពី​យន្តការ​គន្លង​តារាវិថី​នេះ គឺ​ច្បាប់​ចលនា​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន។ ទ្រឹស្តីទី១ នៃ​ច្បាប់​ចលនា​នេះ​ចែងថា “វត្ថុមួយ​ដែលនៅនឹងថ្កល់​គ្មាន​ចលនា​ នឹងនៅតែ​​បន្ត​ស្ថិតនៅ​នឹងថ្កល់​គ្មានចលនា ហើយ​វត្ថុ​​ដែល​មាន​ចលនា​នឹង​នៅតែ​បន្ត​មាន​ចលនា​នៅ​ក្នុង​ទិសដៅ​និង​ល្បឿន​ដដែល លុះត្រាតែមាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំងណាមួយផ្សេង​មក​ពី​ខាងក្រៅ”។ យោងតាម​ច្បាប់​នេះ ផ្កាយរណប បើសិន​ជា​គ្មាន​អន្តរាគមន៍​ពី​កម្លាំង​ខាងក្រៅទេនោះ គឺ​ត្រូវ​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុង​​​ល្បឿន​ថេរ និង​​ទិសដៅ​ត្រង់​ទៅមុខ​ជាប់​ជានិច្ច។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុង​ការពិតជាក់ស្តែង ផ្កាយរណប​ត្រូវ​រង​នូវ​កម្លាំង​ពី​ខាង​ក្រៅមួយ​ទៀត គឺ​កម្លាំង​ទំនាញ​ផែនដី ដែលធ្វើ​ឲ្យ​គន្លង​របស់​ផ្កាយរណប​មាន​រាងកោង ហើយ​នៅ​ពេល​ដែល​ល្បឿនរបស់​ផ្កាយរណប និង​កម្លាំង​ទំនាញ​របស់​ផែនដី​មាន​តុល្យភាព​នឹងគ្នា នៅពេលនោះហើយ ដែល​ផ្កាយ​រណប​អាច​ស្ថិត​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ផែនដី​បាន។ ដូច្នេះ ដើម្បី​អាច​ដាក់​ផ្កាយរណប​​ឲ្យ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​មួយ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​បាន នៅពេល​បាញ់​បង្ហោះ​ដោយរ៉ុកកែត​ចេញ​ពីដីទៅ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​រ៉ុកកែតនោះ​នាំ​ផ្កាយរណប​ឲ្យ​ដល់​ល្បឿន​មួយ ដែល​មាន​តុល្យភាព​ជាមួយ​នឹង​កម្លាំង​ទំនាញ​​ផែនដី។ បើ​ល្បឿន​តិចពេក វា​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះ​មក​លើ​ដីវិញ ហើយ​បើ​សិន​ជា​ល្បឿន​ខ្ពស់​ហួសហេតុពេក វា​នឹង​ត្រូវ​ចាកចេញ​ពី​គន្លងតារាវិថី រហូត​អាច​ចេញ​ឆ្ងាយ​ផុត​ពី​ដែន​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​ផែនដី​ទាំងស្រុង។ =='''ហេតុអ្វីគេត្រូវធ្វើរ៉ុកកែតអវកាសជាកំណាត់ៗ?'''== ​បច្ចេកវិទ្យារ៉ុកកែត​មាន​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​ចេញ​ពី ​ទ្រឹស្តីទី៣ នៃ​ច្បាប់​ចលនា​របស់​អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​ចែងថា “គ្រប់សកម្មភាព​ទាំងអស់ តែងតែ​មាន​ប្រតិកម្ម​បញ្ច្រាសមកវិញ ក្នុង​កម្លាំង​ស្មើគ្នា”។ រ៉ុកកែត​អាច​មាន​កម្លាំង​ហោះចេញ​ពី​ដី ​យក​ឈ្នះ​កម្លាំងទំនាញ​ផែនដី ហើយ​អាច​ហោះ​ចេញ​ទៅដល់​ទីអវកាសបាន គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​កម្លាំង​ដំណោល​មួយ ដែល​ជា​កម្លាំងប្រតិកម្ម​បញ្ច្រាស​ពី​កម្លាំង​នៃ​លំហូរ​របស់​ហ្កាស ដែល​បញ្ចេញ​ពី​ផ្នែក​ខាង​ក្រោយ​នៃ​តួរ៉ុកកែត។ លំហូរហ្កាស​នេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​​​យន្តការ​ចំហេះនៅក្នុង​ម៉ាស៊ីន​រ៉ុកកែត ហើយ​ដើម្បី​អាច​មាន​ចំហេះ គេ​ត្រូវការ​​នូវធាតុផ្សំចាំបាច់​ធំៗ​ចំនួន​ពីរ គឺ​ឥន្ធនៈ និង​អុកស៊ីសែន។ ជាទូទៅ យន្តការ​ចំហេះ​ក្នុង​ម៉ាស៊ីនដែលនៅលើភពផែន​ដី ទោះជា​នៅលើ​ដីគោក ឬ​នៅ​លើ​អាកាស ដូចជា​យន្តហោះ​ជាដើម គេត្រូវការ​តែ​ឥន្ធនៈតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារ​តែ​អុកស៊ីសែន​ គឺ​មាន​ស្រាប់​នៅ​ក្នុង​ខ្យល់។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​រ៉ុកកែត​អវកាសវិញ គឺ​ត្រូវ​ហោះ​ចេញ​ផុត​ពី​ស្រទាប់​បរិយាកាស​ផែនដី ទៅ​ក្នុង​ទីអវកាស ហើយ​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​នោះ​គ្មានទេ​អុកស៊ីសែន។ ដូច្នេះ ដើម្បី​ឲ្យ​ម៉ាស៊ីន​រ៉ុកកែត​អាច​មាន​ដំណើរការ​ទៅបាន គេចាំបាច់​ត្រូវ​ដឹក​អុកស៊ីសែន​យក​ទៅ​ជាមួយ។ មានន័យថា នៅ​ក្នុងតួរ៉ុកកែត គឺ​ត្រូវ​មាន​ធុង​ផ្ទុក​ឥន្ធនៈផង និង​ធុង​មួយទៀត​ផ្ទុក​អុកស៊ីសែន ដែល​ជា​ហេតុធ្វើ​ឲ្យ​តួរ៉ុកកែត​ត្រូវ​មាន​ទំហំ​ធំ និង​ទម្ងន់ធ្ងន់។ ចំណុច​សំខាន់​មួយ ដែលគេ​ត្រូវ​កត់សម្គាល់ គឺនៅត្រង់ថា ​នៅពេល​បាញ់​ចេញ​ពី​ដី​ទៅ​ក្នុង​ទីអវកាស កម្លាំង​របស់​រ៉ុកកែតមិនមែន​ត្រូវរ៉ាប់រង​តែ​ទម្ងន់ Payload ដែល​នៅ​ខាង​ចុងនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏ត្រូវ​រ៉ាប់រងផងដែរ​នូវទម្ងន់​នៃ​តួរ៉ុកកែត​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ដូច្នេះ កម្លាំង​របស់​រ៉ុកកែត​ភាគច្រើន​លើសលុប ត្រូវប្រើ​ ដើម្បី​​យោងតែ​អាត្មាខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​អាច​ផ្ទុក​ Payload អ្វីបាន​ច្រើន ហើយក៏​មិន​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅក្នុងទីអវកាស​​បាន​ឆ្ងាយ​នោះដែរ។ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នេះហើយ ទើបគេ​ធ្វើ​រ៉ុកកែត​ជា​កំណាត់ៗ​ដាច់ពីគ្នា។ ជាជាង​ត្រូវ​​សណ្តោង​​តួរ៉ុកកែតដែល​ឥតប្រយោជន៍​ ហើយ​ត្រូវ​រ៉ាប់​រង​ទម្ងន់​នៃ​រ៉ុកកែត​ទាំងមូល​​ជាប់​រហូត ការ​ផលិត​រ៉ុកកែត​ជា​កំណាត់ អាច​ឲ្យ​គេ​ទម្លាក់​ចោល​នូវផ្នែក​នៃ​រ៉ុកកែត ដែល​គេ​លែង​ត្រូវការ ហើយ​អាច​សម្រាល​ទម្ងន់​​នៃ​ផ្នែក​​រ៉ុកកែត​ដែល​នៅ​សេសសល់។ មើល​វីដេអូ​ផ្សេងទៀត ស្តីពី​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ចក្រវាល នៅលើ​យូធូបផ្លូវការ​របស់​ RFI ខេមរភាសា។ =='''តើ​ស្ថានីយ៍អវកាសអន្តរជាតិ​ត្រូវ​បាន​សាងសង់​និង​ដាក់​ក្នុង​គន្លងតារាវិថី​ដោយ​របៀបណា?'''== បច្ចុប្បន្ន​នេះ មាន​ផ្កាយរណប​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ២ពាន់​ឯណោះ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ភពផែនដី​របស់​យើង។ ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយរណប​ទាំង​ជាង​២ពាន់​គ្រឿង​នោះ ផ្កាយរណប​​ធំជាងគេ គឺ​ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ ដែល​ស្ថិត​នៅ​រយៈកម្ពស់​ប្រមាណ​ជា ៤០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ដី ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​ជុំវិញ​ផែនដី ក្នុងល្បឿន​ជិត​២៨០០០​គីឡូម៉ែត្រ​ក្នុងមួយម៉ោង ដោយ​មួយ​ជុំ​​ត្រូវ​ចំណាយពេល​ប្រមាណ​ជា ៩០នាទី។ មាន​បណ្តោយ​ ១០៩​ម៉ែត្រ និង​ទទឹង ៧៣ម៉ែត្រ (ទំហំ​ប្រហាក់ប្រហែល​នឹង​តារាង​បាល់ទាត់) ហើយ​ទម្ងន់​ដល់​ទៅ​ជិត ៤២០តោន ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ គឺ​សំណង់អវកាស​ដ៏​ធំបំផុត ហើយ​គម្រោង​ដែល​ត្រូវ​ចំណាយលុយ​រហូតដល់​ទៅ​រាប់សិបម៉ឺន​លាន​​ដុល្លារ​នេះ មិនមែន​ជា​របស់​ប្រទេស​ណាតែមួយនោះទេ ផ្ទុយ​ទៅវិញ វា​កើតចេញពី​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ​ជា​លក្ខណៈ​អន្តរជាតិ រវាង​ប្រទេស​ចំនួន ១៥។ កាល​ពី​ដំបូង ប្រទេស​មហាអំណាច​​អវកាស​បាន​បង្កើត​ ឬ​គ្រោងបង្កើតស្ថានីយ៍អវកាស​​​ដាច់ពី​គ្នារៀងៗខ្លួន ដោយ​សូវៀត​បាន​សង់​ស្ថានីយ៍អវកាស​មៀរ (Mir) នៅ​ឆ្នាំ១៩៨៦ ចំណែក​អាមេរិក​វិញ ក្រោយ​ពី​កូន​ស្ថានីយ៍អវកាស​តូចមួយ​ឈ្មោះ Skylab លែង​ដំណើរការ នៅ​ឆ្នាំ១៩៧៩ ក៏​បាន​គ្រោង​សង់​ស្ថានីយ៍អវកាស​មួយទៀតដែល​កាន់តែ​ធំជាងមុន ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « Freedom »។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ទីភ្នាក់ងារ​អវកាស​អឺរ៉ុប និង​ជប៉ុន ក៏​បង្កើត​គម្រោង​សាងសង់​ស្ថានីយ៍អវកាស​រៀងៗខ្លួនដែរ គឺ​ស្ថានីយអវកាសរបស់​អឺរ៉ុប​មាន​ឈ្មោះ​ថា « Columbus » ហើយ​ស្ថានីយ៍អវកាស​របស់​​ជប៉ុន​មាន​ឈ្មោះ​ថា « គីបូ »។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៨ បណ្តា​ប្រទេស​អស់ទាំងនេះ​ក៏​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ថា ជាជាង​ម្នាក់ៗ​បង្កើត​ស្ថានីយ៍អវកាស​តូចៗ​ដាច់ពី​គ្នា​រៀងខ្លួន គេ​គួរតែ​​ធ្វើ​គម្រោង​​រួម​គ្នា បង្កើត​ទៅជា​ស្ថានីយ៍​អវកាស​រួមគ្នា​ធំមួយ​វិញ ដែល​អាច​​ឲ្យ​គេ​ចំណាយ​ធនធាន​តិច តែ​សាងសង់​បាន​នូវ​ស្ថានីយ៍អវកាស​ដែល​មាន​ដំណើរការ​ល្អ​ជាង ផ្តល់​ផលប្រយោជន៍​បាន​ច្រើន​ជាង និង​ជាពិសេស អាច​ឲ្យ​គេ​ពង្រឹង​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ក្នុងការ​ស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​អវកាស ដែល​គេ​យល់ថា វា​គួរតែ​ជា​ចំណេះដឹង​រួម​របស់​មនុស្សជាតិ​ទាំងមូល។ ​គម្រោង​ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ​ ដែល​គោលដៅ​ចម្បង គឺ​បង្កើត​ឲ្យមាន​ជាមន្ទីរពិសោធន៍​ក្នុង​អវកាស ក៏​​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​អន្តរជាតិមួយ ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​ប្រទេស​ចំនួន ១៥ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក រុស្ស៊ី ជប៉ុន កាណាដា និង​ប្រទេស​ ១១ទៀត ជា​សមាជិក​ទីភ្នាក់ងារ​អវកាស​អឺរ៉ុប (ក្នុងនោះ​រួមមាន បារាំង អាល្លឺម៉ង់ អង់គ្លេស អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ ស៊ុយអែត ប៊ែលហ្ស៊ិក ដាណឺម៉ាក ហូឡង់ ន័រវេស និង ស្វ៊ីស)។ ការសាងសង់​ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​ នៅឆ្នាំ១៩៩៨ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថានីយ៍អវកាស ដែល​មាន​ទំហំ​ប៉ុន​ទីលាន​បាល់ទាត់ ហើយ​ទម្ងន់​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៤រយតោន​នោះ គ្មាន​រ៉ុកកែត​ណាមួយ​ ដែល​មាន​កម្លាំង​អាច​បាញ់​បង្ហោះ​យក​ទៅ​ដាក់​ ក្នុង​គន្លង​តារាវិថី​បាន​ទាំងមូល​​នោះទេ។ ដូច្នេះ មធ្យោបាយ​តែមួយ​គត់ គឺ​មាន​តែ​ត្រូវ​បាញ់​បង្ហោះ​មួយផ្នែក​ម្តងៗ ​យក​ទៅ​ដំឡើង​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស។ ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ នៅ​ក្នុង​រូបរាង​ចុងក្រោយ ដែល​មាន​សព្វថ្ងៃ​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​សាងសង់ និង​ដំឡើង​ចប់សព្វគ្រប់ នៅ​ឆ្នាំ​២០១១ ហើយ​ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ២០០០​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នេះ ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ​បាន​ទទួល​អវកាសយានិក​ចម្រុះជាតិសាសន៍ឲ្យ​ស្នាក់​នៅ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ឥតដាច់ ដោយ​ការ​ស្នាក់នៅ​ត្រូវ​ចែក​ជា​ក្រុម​ផ្លាស់វេនគ្នា​ ដោយជាទូទៅ បេសកកម្ម​នីមួយៗ​ ​មានអវកាសយានិក​​ក្នុងចន្លោះ​ពី ៣ ទៅ ៦នាក់ ហើយ​ជា​មធ្យម​ត្រូវ​​ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី ៣ ទៅ ៦ខែ តែ​ក៏​មាន​ដែរ​អវកាសយានិក ដែល​ស្នាក់​នៅ​យូរ ​រហូតដល់​ទៅ​លើស​ពី​១ឆ្នាំ។ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​បង្កើត​ឡើង​ដំបូង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គោលដៅ​ចម្បង​បំផុត នៃ​ស្ថានីយ៍អវកាស​អន្តរជាតិ​នេះ គឺ​ធ្វើ​ជា​មន្ទីរពិសោធន៍ ដើម្បី​​​សិក្សា​លម្អិត​​​អំពី​ដំណើរវិវឌ្ឍ​នៃ​ជីវិត​ក្រៅឥទ្ធិពល​នៃ​កម្លាំង​ទំនាញ​ផែនដី ជាពិសេស សិក្សាអំពី​​ផលប៉ះពាល់ដល់​សុខភាព​របស់​មនុស្ស នៅ​ក្នុង​ការ​ស្នាក់​នៅ​ក្នុង​ទីអវកាស​រយៈពេល​វែង ដែល​នេះ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ដ៏​សំខាន់​បំផុត នៅ​ក្នុង​បេសកកម្ម​​នា​ថ្ងៃអនាគត ដើម្បី​បញ្ជូន​មនុស្ស​ទៅ​កាន់​ភពអង្គារ ឬ​ទៅកាន់​ទីកន្លែង​ឆ្ងាយ​ៗផ្សេងទៀត ដែល​ការធ្វើ​ដំណើរ​ត្រូវ​ចំណាយ​ពេល​យូរ ដល់​ទៅ​រាប់ខែ ឬ​​រហូត​ដល់​ទៅ​រាប់ឆ្នាំ៕ មើល​វីដេអូ​ផ្សេងទៀត ស្តីពី​វិទ្យាសាស្ត្រ និង​ចក្រវាល នៅលើ​យូធូបផ្លូវការ​របស់​ RFI ខេមរភាសា។ 1ymc15ywh4s70y1ll0h0kr2si7iwhww 0 3172 9524 9522 2020-11-09T07:08:18Z Kao bun song 1312 /* ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​ */ wikitext text/x-wiki [[មនុស្សសាស្ត្រ]]='''ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​'''= ='''ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​'''= ជាទូទៅ កាលណា​និយាយ​អំពី​ “ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក” គេ​ច្រើន​​​និយាយត្រឹម​តែ​អំពី​​ដំណើររឿង​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការ​ពិតទៅ ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង ទាំង​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ និង​​បុរេប្រវត្តិ (ប្រវត្តិ​​មុន​ពេលមាន​​សំណេរ) គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចល្អិត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ បើធៀបទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ភពផែនដី​របស់​យើង ហើយ​កាន់តែ​តូចល្អិត​ណាស់​ទៅទៀត​ បើធៀប​ទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ មនុស្ស​ជាតិ​យើង​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​​មុន ហើយ​សម្រាប់​មនុស្ស​​​យើង​ម្នាក់ៗ ដែល​គិតជា​មធ្យម​មាន​ជីវិត​រស់នៅ​មិនដល់ ១០០ឆ្នាំផងនោះ ២០ម៉ឺនឆ្នាំ អាច​រាប់ថា​​​ជា​រយៈពេល​ដ៏​យូរ​អង្វែងមួយ ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចមួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ភពផែនដី ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ ៤ពាន់៥០០លាន​ឆ្នាំមុន ហើយ​វាកាន់តែ​​តិចតួច​ខ្លាំង​ណាស់​ទៅទៀត បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ជិត ១៤ពាន់លាន​ឆ្នាំមុន។ ដើម្បី​ឲ្យ​ងាយស្រួល​យល់​អំពី​រយៈពេល​ដ៏ខ្លី​នៃ​ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល គេ​អាច​ធ្វើ​ការ​ពិចារណា ដោយ​​យក​ប្រវត្តិ​​ចលក្រវាល​​ទាំង ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​មក​បង្រួញ​​ឲ្យ​នៅ​ត្រឹម​រយៈពេល​១ឆ្នាំ ហើយ​បង្កើត​ទៅ​​ជា​ប្រតិទិន​១២ខែ គឺ​​ចាប់ផ្តើម​ពីថ្ងៃ​ទី១​​ខែ​មករា ហើយ​បញ្ចប់​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី៣១​ខែ​ធ្នូ ដែល​ត្រូវ​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្ប​ន្ន​នេះ។ នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​នេះ ចក្រវាល​ចាប់កំណើត​នៅថ្ងៃ​ទី១​មករា ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ និង​ភពផែនដី​ចាប់កំណើត​នៅ​ក្នុង​ខែ​កញ្ញា ហើយ​រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ថ្ងៃ​ទី៣១​ធ្នូ ពោលគឺ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​បង្អស់​​នៃ​ប្រតិទិន នៅម៉ោង១១ និង​៥២នាទី​យប់ ពោលគឺ មិនត្រឹមតែ​នៅ​ម៉ោង​ចុងក្រោយ​បង្អស់​នោះទេ តែ​គឺ​ស្ទើរតែ​ដល់​នាទី​ចុងក្រោយ​បង្អស់ ទើប​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ចាប់​មាន​វត្តមាន​លើ​ភពផែនដី។ បើ​និយាយ​ត្រឹម​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​​វិញ ពោលគឺ ចាប់ពី​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ទាំងមូល ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣០វិនាទី​ចុងក្រោយ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ (ថ្ងៃ៣១ធ្នូ ម៉ោង១១ ៥៩នាទី និង​៣២វិនាទី) នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​១២ខែ​ នៃ​ប្រវត្តិ​ចក្រវាល។ នេះ​បើ​និយាយ​អំពី​ពេល។ បើនិយាយ​អំពី​លំហ ឬ​ទំហំ​វិញ ប្រសិនបើ​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​​មកឈរ​​ជាប់ៗគ្នា​នៅ​នឹង​កន្លែងតែមួយ​ មនុស្សទាំង ៧ពាន់លាន​នាក់​ នៅលើ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​មិនទាំងអាច​ឈរ​ពេញផ្ទៃដី​ស្មើ​នឹង​ខេត្ត​របស់​កម្ពុជា​មួយ​ផង (ខេត្ត​ទំហំមធ្យម) ដែលនេះ​ គឺ​​ជា​ទំហំ​ដ៏តូច​មួយ​បើធៀប​នឹង​ផ្ទៃក្រឡា​របស់​ភពផែនដី​​ទាំងមូល។ ភពផែនដី​យើង​នេះ​ទៀតសោត ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​ភព​មួយ​ដែរ ក្នុង​ចំណោម​ភព​ទាំង ៨​ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្កាយ​មួយ​ដួង​ប៉ុណ្ណោះ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​​ប្រមាណ​ពី ២០០ ទៅ ៤០០​ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ (Milky Way) ចំណែក​ឯ​មីលគីវេ​នេះ​ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​កាឡាក់ស៊ី (បណ្តុំផ្កាយ)​ មួយដែរ ក្នុង​ចំណោម​កាឡាក់ស៊ី​ប្រមាណ​ជា ១០០ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ដែល​មនុស្សជាតិ​យើង តែងតែ​ធ្វើការ​សង្កេត ពិចារណា ចង់ដឹង​ចង់​យល់ អំពី​ចក្រវាល។ មនុស្ស​យើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ធ្វើការ​សង្កេត សិក្សា និង​តាមដាន​មើល​ដំណើរ​នៃ​ដួងតារា​នៅលើ​មេឃ តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ​មក​ម៉្លេះ ដោយ​ខ្លះ​​ធ្វើការ​សង្កេត​ដើម្បី​​​ទស្សន៍ទាយ​ពី​ជោគជតា​រាសី រីឯខ្លះ​ទៀត ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​ការ​សម្គាល់ទិស​ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ ឬ​ជា​ការ​សម្គាល់​ឆ្នាំ ខែ ឬ​រដូវ ដើម្បី​កំណត់​ពេល​ដាំដុះ ឬ​បរបាញ់ ជាដើម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ​ការយល់ដឹង​របស់​​មនុស្ស​យើង​ទៅលើ​​ចក្រវាល តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ រហូ​ត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ​ក៏តែងតែ​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ផងដែរ។ ពីដំបូង គេនាំគ្នា​ជឿ​ថា ផែនដី​មាន​រាង​សំប៉ែត ហើយ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដី​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ហើយ​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ ដែល​នៅ​លើ​មេឃ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី​ទាំងអស់។ ជំនឿ​ថា​ផែនដី​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាលនេះ​ត្រូវ​បាន​ចាក់​គ្រឹះ​យ៉ាងមាំ នៅ​ក្នុង​ការ​យល់​ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ ក៏ដូចជា​នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​របស់​​អារីស្តូត (ជាង៣០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) និង​ផ្តូលេមី (Ptolemy សតវត្សរ៍ទី២​គ.ស.) រហូត​មកទល់​នឹង​សតវត្សរ៍​ទី១៦គ.ស ​ទើប​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ។ នៅ​ឆ្នាំ១៥១៤ អ្នកប្រាជ្ញ​ប៉ូឡូញ ឈ្មោះ នីកូឡា កូពែរនិក បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដោយ​កំណត់​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​មិនមែន​សុទ្ធតែ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដីនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ ផែនដី​ទៅវិញទេ ដែល​​រួមជាមួយ​នឹង​​ភព​ផ្សេងទៀត សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ទ្រឹស្តី​នេះ ដែល​កាល​ពីដំបូង​មិនទាន់​ជា​សូវមាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន បាន​ចាប់ផ្តើម​ល្បី និង​មាន​ឥទ្ធិពល​រីកសាយភាយ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួ​ល​បាន​នូវ​ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​ពីរូប នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៧ គឺ​អ្នក​​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ យ៉ូហានេស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី ឈ្មោះ កាលីលេ។ ក្រោយៗ​មក​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​កាន់តែ​រីកចម្រើន ហើយ​បច្ចេកវិទ្យា​ក៏​កាន់តែ​ជឿនលឿន ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​ផលិត​តេឡេស្កុបកាន់តែ​ល្អ មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ និង​បាន​ឆ្ងាយ​ទៅ​ក្នុង​លំហ​អវកាស ការយល់ដឹង​របស់​យើង​​ទៅលើ​ចក្រវាល ក៏​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​កាន់តែ​លឿន​​ទៅ​តាម​នោះ​ដែរ។ ចុងក្រោយ គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា កុំថាឡើយ​ត្រឹម​ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល សូម្បីតែ​ព្រះអាទិត្យ និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ក៏មិនមែន​ជា​ប្រព័ន្ធតែមួយ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​នោះដែរ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ​ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ប្រព័ន្ធ​ផ្កាយ​មួយ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយដ៏​ច្រើន​​រាប់មិនអស់ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ហើយ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស ទៅលើ​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រវាល ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​កាន់តែ​ធំផងដែរ ដោយ​ចេញ​ពី​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ទៅ​ដល់​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ រួចហើយ​ពង្រីក​​ចេញ​ពី​មីលគីវេ ទៅកាន់​កាឡាក់ស៊ី​​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផ្សេងទៀត។ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​កំណត់​ថា ទំហំ​នៃ​ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ​បាន គឺ​មាន​រហូតដល់​ទៅ​ ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ មើលចេញ​ទៅ​គ្រប់ទិស​ពី​ភពផែនដី។ គេហៅថា​ “ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញបាន” (Observable Universe) ពីព្រោះ​គេ​ជឿ​ថា ទំហំ​ពិតប្រាកដ​នៃ​ចក្រវាល គឺ​មាន​ច្រើន​ជាងនេះ គ្រាន់តែគេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​បាន ដោយ​សារ​តែ​ចក្រវាល​យើងនេះ​មាន​អាយុកាល​ត្រឹមតែ​ជិត ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ ដូច្នេះ ​ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយ ឬ​កាឡាក់ស៊ី​ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ជាង ១៤ពាន់លានឆ្នាំ​ពន្លឺ​​ពី​ភព​ផែនដី មិនមាន​ពេល​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ភពផែនដី ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​សង្កេត​ឃើញ​បាន។ ភាព​ធំល្វឹងល្វឺយ​មិនអាច​ពិពណ៌នា​បាន​នៃ​ចក្រវាល​ គឺ​ជា​ការ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​យើង​ដឹង​ខ្លួន​ថា មនុស្ស​ជាតិ​យើង​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូច​ល្អិត​បំផុត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏​ធំធេង​នេះ ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ឲ្យ​យើង​ដឹងខ្លួន​ថា បើទោះបីជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត និង​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​យើង​មាន​ការ​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏ធំធេង​នេះ នៅមាន​រឿងជាច្រើន​ទៀត ដែល​យើង​មិនទាន់​ដឹង ហើយ​ដែល​យើង​ត្រូវ​ស្វែងយល់។ អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សាស្រ្តាចារ្យ ស្ទីវិន ហកឃីង (Stephen Hawking) ដែល​ទើប​នឹង​ទទួល​មរណភាព កាល​ពីថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨​កន្លងទៅ ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង កាល​ពី​ពេល​លោក​នៅ​រស់​ថា យើង​​មិនគួរ​​សំឡឹង​ចុះ​ទៅដី​មើល​តែ​ត្រឹមចុងជើង​ខ្លួនឯង​​នោះទេ ប៉ុន្តែ​​​គួរតែ​ងើបក្បាល​សំឡើង​មើល​ទៅ​​​ដួងតារា​ដែល​នៅលើ​មេឃ ហើយ​ធ្វើការ​ពិចារណា​ ចង់ដឹង​ចង់យល់ អំពី​ចក្រវាល​របស់​យើង៕ =='''បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|cave painting]] ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។ បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។ តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។ ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។ សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។ ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។ មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។ ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ ភាសា ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ប្រាជ្ញាស្មារតី ​ទៅមុខ​បាន​យ៉ាងលឿន​ខុសពីសត្វ ហើយ​ក៏ដោយសារ​តែ​ភាសា​នេះ​ដែរ ដែលបង្កើត​ឲ្យ​​មាន​ចំណុច​ពិសេស​មួយទៀត​របស់​មនុស្ស ដែល​ខុសស្រឡះពីសត្វ គឺ​ការ​ខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ ពី​អនាគត។ សត្វអាច​មាន​ការ​ចងចាំ​ពី​​​អ្វី​ដែល​វា​បាន​ឆ្លងកាត់​ពី​អតីតកាល ក៏ប៉ុន្តែ វា​គ្មាន​គំនិត​គិត​គូរ ឬ​ការខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ សម្រាប់​​​ថ្ងៃ​អនាគត​នោះទេ។ សត្វ​រស់នៅ​មួយថ្ងៃ​សម្រាប់​តែ​មួយថ្ងៃ។ ឲ្យ​តែ​វា​មាន​ចំណី​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ថ្ងៃនេះ វា​អាច​រស់នៅ​បាន​ដោយ​រីករាយ ហើយ​វា​មិនដែល​គិតខ្វាយខ្វល់ បារម្ភ ឬ​ភ័យព្រួយ​ថា ថ្ងៃណាមួយ​​វា​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់​នោះទេ។ ​ភាសា​បង្កើត​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​បារម្ភ​ពីថ្ងៃ​អនាគត ពីព្រោះ តាមរយៈភាសា មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង ឬ​អ្វី​ដែល​យើង​គិតឃើញ។ យើងអាច​គិតស្រមៃ​ឃើញ​បាន​ថា នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ដោយ​ការ​បរបាញ់ នៅ​ពេល​ត្រឡប់​ពី​ការ​បរបាញ់​វិញ យប់ឡើង មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា រ៉ាយរាប់​ប្រាប់គ្នា អំពី​ការបរបាញ់​កាល​ពីថ្ងៃ។ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នេះ ពួកគេ​ក៏ដឹង​ថា មាន​គ្នា​គេ​ម្នាក់​ត្រូវ​បាត់ខ្លួន​មិន​វិលត្រឡប់​មកវិញ... បាត់ខ្លួន ដោយ​សារ​ត្រូវ​ខ្លាស៊ី... មានន័យថា ត្រូវ​ស្លាប់។ ការដែល​អាច​ជជែក​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា ពី​ការបរបាញ់​ពីថ្ងៃ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ដឹងខ្លួន​ថា មនុស្សយើង​អាច​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​ពេល​បរបាញ់។ ដូច្នេះ នៅថ្ងៃ​ស្អែក នៅពេល​ដែល​យើង​ចេញ​ទៅ​បរបាញ់​ យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់បានដែរ។ ការដឹង ការ​យល់ ការ​បារម្ភ​ អំពី​ថ្ងៃអនាគត ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​គិតគូរ ប្រុងប្រៀប​រៀបចំ​ផែនការ ត្រៀម​ទុក​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ការ​ដឹង​ខ្លួន​ថា ថ្ងៃណាមួយ​ខ្លួន​នឹង​ស្លាប់ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​យើង​​មាន​តម្រូវការ​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត​ដែរ ដែល​យើង​តែងតែ​ចង់​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​រ៉ាយរ៉ាប់ និទាន ដំណាល​សាច់រឿង ឬហេតុការណ៍ ដែល​ខ្លួន​បាន​ឃើញ​ បាន​ជួប ប្រាប់​ទៅ​អ្នក​ដទៃ។ ការរ៉ាយរាប់​ ដំណាល​សាច់​រឿង ឬ​ហេតុការណ៍​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ បើទោះបីវា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ដំណាល​ដោយ​ផ្ទាល់​មាត់​ ដោយ​គ្មាន​សំណេរ​ក៏ដោយ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ក៏​មាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​ដែរ ពីព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ហេតុការណ៍​​ប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ មនុស្ស​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល ដើម្បី​ស្វែងយល់​ពី​បច្ចុប្បន្ន​កាល និងត្រៀមខ្លួន​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ មនុស្ស​ ដែល​ដឹង​ថា ខ្លួន​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ចែកចាយ​ ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទៅ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជំនាន់ក្រោយ។ និយាយ​សរុបជារួមមកវិញ ភាសា ការ​ជជែកគ្នា ការ​រ៉ាយរ៉ាប់រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល គិតគូរ​សម្រាប់​ថ្ងៃអនាគត ការ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់​នឹង​កំណើតដើម​របស់​មនុស្ស តាំង​ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ហើយ​បន្ត​រហូតមក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ការដែល​ខ្ញុំ​កំពុង​រៀបរាប់​អំពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​លោក​អ្នក​ស្តាប់ ដែល​កំពុង​តាមដានស្តាប់​ ចង់ដឹង ចង់​យល់ អំពីដំណើរឿង​ពី​អតីតកាល​របស់​មនុស្សជាតិ​នេះ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដែរ នៃ​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​​របស់​មនុស្ស។ គឺជា​លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់នឹង​ “ធម្មជាតិ” ​របស់​មនុស្ស ឬ​គួរ​និយាយ​ថា ជាប់នឹង “វប្បធម៌” របស់​មនុស្ស ព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” មិនមែន​​វិវឌ្ឍ​តាមតែ​ “ធម្មជាតិ” ដូចជា​សត្វនោះទេ៕[[មនុស្សសាស្ត្រ]] =='''កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|farmer]] មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។ ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។ មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។ ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។ ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។ ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។ =='''អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|pyramid]] ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។ រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។ ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។ ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។ រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។ អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។ អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។ បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។ អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។ កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។ ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។ ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។ ១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​ សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។ និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។ នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។ ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ កោះក្រែត ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី(លីបង់)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Partheon]] អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ទាំង ៤ នៃ​មនុស្ស​ជាតិ មានទំនាក់ទំនង​​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា​ច្រើន តាំង​ពី​យុគសម័យ​បុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទាំង ៤នេះ ច្រើន​តែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ផ្លូវគោក ឬ​ក៏​មាន​ការដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ​ដែរ តែ​ជា​ការ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ដង​ទន្លេ។ បើ​និយាយ​ពីអ្នកជំនាញខាង​ដើរ​សមុទ្រ​វិញ គេ​ត្រូវ​ទៅ​មើល​​បណ្តា​រដ្ឋ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង​ជា​បន្តបន្ទាប់​គ្នា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ យើង​នៅ​ក្នុងអំឡុង​យុគសម័យ​លង្ហិន (ប្រមាណ ពី​​​៣ពាន់​ឆ្នាំ រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រមាណ​ ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុនគ.ស)។ នៅខាងជើង​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ មានកោះ​ដ៏ធំមួយ ឈ្មោះ​ថា “កោះក្រែត” (បច្ចុប្បន្ន ជា​ផ្នែកមួយ​នៃប្រទេស​ក្រិក)។ គឺ​អ្នកកោះក្រែត​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​អ្នក​ដុះគំនិត​ និង​មាន​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ​មុនគេ ដោយពួកគេ​បាន​បង្កើត​នាវា​សមុទ្រ​មួយប្រភេទ ដែលមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ពាសពេញផ្ទៃសមុទ្រ​ តាំង​ពី​យុគសម័យបុរាណ រហូតដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៤​គ.ស.។ នាវាសមុទ្រ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​អ្នក​កោះក្រែត​នេះ ត្រូវបាន​​​​​​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាមភាសាក្រិក​បុរាណ​ថា “ហ្កាឡេអា” (Galéa) ហៅតាម​ភាសាបារាំង​បច្ចុប្បន្ន​ថា “ហ្កាលែរ” (Galère) គឺ​ជា​ប្រភេទ​នាវា​សមុទ្រ​ដែល​មាន​ក្តោងផង និង​មាន​ដងចែវ​ផង ដែល​តម្រៀបជាជួរ​ទាំងសងខាង​ តាំងពី​ក្បាល​រហូតដល់​កន្ទុយ។ ដោយសារតែ​នៅ​សម័យកាលនោះ មនុស្ស​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ដើម្បី​អាច​ប្រើ​កម្លាំង​ទល់នឹង​កម្លាំង​បាន​នៅឡើយ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការបើកបរ​នាវាហ្កាលែរ គេអាច​បើក​ក្តោងប្រើ តែ​នៅពេលណា ដែល​មាន​ខ្យល់បក់​មក​ពី​ខាងក្រោយប៉ុណ្ណោះ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន​មនុស្ស​ចែវ ទើប​នាវា Galère អាច​ធ្វើ​ដំណើរទៅមុខ​បាន។ ដោយសារតែ​ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប វានាហ្កាលែរ​ ដែល​ជា​នាវា​ដ៏​មាំ មិនខ្លាច​ព្យុះ មិនខ្លាច​រលក ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរបាន​យូរ​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​ត្រូវ​ចែវវា​មាន​ចំនួន​ច្រើន ហើយ​ប្រើ​កម្លាំង​ចែវច្រើន ដូច្នេះ ​ត្រូវការ​ផឹកទឹកច្រើន ដែល​គេ​មិន​អាច​ដឹកយក​តាមគ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ច្រើន​ថ្ងៃបាន ទើប​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចូល​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ​ជារៀងរាល់យប់។ ​ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​ នាវាហ្កាលែរ គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​កោះក្រែត​ធ្វើជំនួញជួញដូរ​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ នៅ​ជុំវិញ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ចាប់តាំង​ពី​អេហ្ស៊ីប រហូត​ទៅដល់​ក្រិក។ យើងធ្លាប់​បាន​ឃើញ​ហើយ​ថា របរកសិកម្ម​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​បង្កើន​សមត្ថភាព​ផលិត​បាន​​ច្រើន​ជាង​ការបរបាញ់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយដង។ របរ​ជួញដូរ​​រឹតតែ​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​​មានបាន​កាន់តែ​ឆាប់​ជាង​របរ​កសិកម្ម​ទៅទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នកកោះក្រែត​សម័យដើម គឺ​ជា​អ្នកមាន​ដ៏ស្តុកស្តម្ភបំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងយុគសម័យ​លង្ហិន ប្រមាណ​ជា ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) អ្នកកោះក្រែត ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែខាងជំនួញ ក៏​ចាប់​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប។ ម្យ៉ាង ប្រហែល​ជា​មក​ពី​ពួកគេ​​​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​​ចំហាយ​នៃ​ការ​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ដ៏ធំមួយ នៅ​កោះដែល​ក្បែរ​នោះ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (មានទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​លីបង់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅពេលនោះ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (Phénicie) ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ពី​កោះក្រែត ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រដែរ។ ក្រិក​កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​កោះក្រែត ចំណែក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​លីបង់​សព្វថ្ងៃ។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​ និង​ការជួញដូរ​ផ្លូវសមុទ្រ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​វប្បធម៌​ខុសគ្នា។ ប្រជាជន​ក្រិក​​និយាយ​ភាសា​ក្នុង​អម្បូរអឺរ៉ុប ចំណែក​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ និយាយ​ភាសាមួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ភាសាអារ៉ាប់​បច្ចុប្បន្ន។ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​មុខជំនួញ បាន​បង្កើត​​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេមរតក​ដល់​មនុស្សជាតិ​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​អក្ខរក្រម (ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ព្យញ្ជនៈ និង​ស្រៈ)។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ជា​សញ្ញា (Idéogrammes) ដូចជា ភាសា​​​ចិន និង​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនឆ្លើយតប​នឹង​តម្រូវការ​​ជាក់ស្តែង​របស់​អ្នក​ជំនួញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​វា​មាន​សញ្ញា​ច្រើន​ពេក រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន​សញ្ញា។ ដើម្បី​​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​មុខជំនួញ​​របស់​ពួកគេ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​បាន​បែក​គំនិត​​ពី​ការ​ប្រើ​​សំណេរ​ជា​សញ្ញា​រាប់ម៉ឺន​ បែរ​ទៅប្រើ​អក្សរ​ (ឬ​អក្ខរៈ) ដែល​មាន​ចំនួន​តែ​ជាង​ ២០ ដោយ​អក្សរនីមួយៗ​មិនមាន​អត្ថន័យ​អ្វី​ទាំងអស់ ប៉ុន្តែ គេ​អាច​យក​វា​ទៅ​ផ្គុំ និង​ផ្សំ បង្កើត​ជា​ពាក្យ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹក ទៅតាម​ចិត្តចង់។ តាមការពិត អ្នកជំនាញ​ខាងបុរាណវិទ្យា និង​ភាសាវិទ្យា បាន​រកឃើញ​អត្ថបទ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម ដែល​មាន​អាយុ​កាល​តាំង​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៤រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត។ ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ដ៏​ចំណាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន។ ​នេះ​មានន័យថា ការសរសេរ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​​​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​យក​សំណេរ​បែបនេះ​មក​អភិវឌ្ឍ​ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដ៏​ទូលំទូលាយ​ និង​ពេញលេញ។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដែល​ត្រូវបាន​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​បំផុត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រៅពី​ចិន និង​ជប៉ុន គ្រប់ភាសា​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​នេះ សុទ្ធតែ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​អក្ខរក្រម​ ក្នុងនោះ ក៏​រួមទាំង​ភាសា​ខ្មែរ​ផងដែរ។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី មិន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​នោះទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​​គ្នា​ ដើម្បី​បោះទីតាំង​ ធ្វើ​អាណានិគម​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗ​ខ្លួន គឺ​ក្រិក នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ជើង​ នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ចំណែក ហ្វេនីស៊ី នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ អាណានិគម​ក្នុងន័យនេះ គឺ​ខុស​ពី​អាណានិគម​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​។ សម្រាប់​ពួកក្រិក និង​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​នៅ​សម័យដើម នៅពេលណា ដែល​ទីក្រុង​មួយ​មាន​មនុស្ស​ច្រើន​ពេក ក្រុមគ្រួសារ​ខ្លះ ក៏​ចាកចេញ​ពី​ក្រុងនេះ ទៅ​កាន់​ទីកន្លែង​ថ្មី ដែល​នៅ​តាម​កោះ ឬ​តាម​​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ក្រុង​ថ្មី ដែល​មានរចនាសម្ព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​ឯករាជ្យ​ពី​ក្រុង​ចាស់។ ទាំង​ក្រិក ទាំង​ហ្វេនីស៊ី និង​បណ្តា​អាណាចក្រ​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនមាន​ការ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប្រជាជាតិ ដូចជា សព្វថ្ងៃ​នេះ​ទេ។ ពួកគេ​ គ្រាន់តែ​​ជា​ប្រជាជន​ដែល​​ចេញ​ពី​អម្បូរ​តែមួយ និយាយ​ភាសា​ដូចគ្នា មាន​វប្បធម៌​ដូចគ្នា ហើយ​រស់នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំមួយរួមគ្នា ប៉ុន្តែ មានអំណាច​ដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ទៅតាម​​ទីក្រុង​ផ្សេងៗ​គ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​​កូនរដ្ឋ​តូចៗ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។ អាណានិគមក្រិក​ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាងជើង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្ត ក៏​មាន​ផងដែរ​នៅ​​​ជុំវិញ​សមុទ្រ​ខ្មៅ អ៊ីតាលី និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង។ រហូតមកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែ​អាច​សង្កេតឃើញ​ពី​សំណល់​ពី​អាណានិគម​ក្រិក​សម័យបុរាណ តាមរយៈ​ឈ្មោះ​នៃ​ក្រុង​ខ្លះ ក្នុង​​ប្រទេស​បារាំង និង​អ៊ីតាលី។ ជាអាទិ៍ ទីក្រុង Nice ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង​ ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជាឈ្មោះ​​ដែល​មាន​ឫសគល់​ពី​ភាសាក្រិក Nikaia ដែល​មាន​ន័យថា “ជ័យជម្នះ”។ ទីក្រុង​ Napoli នៅ​អ៊ីតាលី ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី​ភាសាក្រិក Neapolis ដែលមានន័យថា “ក្រុងថ្មី”។ នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក្រិក​បាន​បោះទីតាំង​ធ្វើ​អាណានិគម តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់ Cyrénaïque មួយប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់ Cyrénaïque ដែល​ស្ថិត​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីប៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ក្រៅ​ពី​តំបន់​ Cyrénaïque នេះ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជា​ដែន​អាណានិគម​របស់​ហ្វេនីស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ ៨០០​មុន​គ.ស ហ្វេនីស៊ី​បាន​បង្កើត​ទីក្រុង​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​របស់​ទុយនីស៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ទីក្រុង​នោះ​​មាន​ឈ្មោះ​ថា Carthage ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រីកដុះដាល រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​មួយ​ឯករាជ្យ ហើយ​មាន​អំណាចប្រណាំង​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ​ទៀតផង។ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ថ្វីដ្បិត​តែ​នាវា​ហ្កាលែរ​របស់​ពួកគេ ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរ​ក្នុងរយៈពេល​វែង ក៏ប៉ុន្តែ ពួកគេ​នៅតែ​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​សមុទ្រ ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ទៅ​កាន់​តំបន់​ឆ្ងាយៗ​​ផ្សេងទៀត ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ។ ពួកក្រិក​ ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ានេ ដោយ​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ​​ហ្ស៊ីប្រាល់តា (Gibraltar) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ និង​ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក។ នៅ​ពេល​ចេញ​ពី​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ពួកគេ​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស ហើយ​បន្ត​រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​បាល់ទិក (Baltique)។ ពួកហ្វេនីស៊ីវិញ ធ្វើដំណើរ​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ក្រហម (ចន្លោះ​អេហ្ស៊ីប និង​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត) ចាក់ចុះ​ទៅទិសខាង​ត្បូង រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៦០០​មុនគ.ស ពួក​ហ្វេនីស៊ី​​មួយក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមនាវា​ហ្កាលែរ ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង។ នៅរៀងរាល់យប់​ ពួកគេ​តែងតែ​ចូល​ទៅ​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ ដើម្បី​យក​ទឹកផឹកផង និង​ដើម្បី​​ធ្វើការជួញដូរ​ផង​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ អ្នកដើរ​នាវា​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​សង្កេតឃើញ​ថា ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែ​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ​របស់​ពួកគេដដែល ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអាទិត្យ​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​រះ​នៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ ឥឡូវនេះ ស្រាប់តែ​រះនៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​វិញ។ ពួកគេ​ក៏​ដឹង​ខ្លួន​ថា ពួកគេ​បាន​​មក​ដល់​ផ្នែក​​ម្ខាងទៀត​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក (នៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក) ហើយ​កំពុង​តែ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងជើងវិញ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេ​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ហើយ​ក៏​ឆ្លងកាត់​ច្រកសមុទ្រ​នេះ ចូល​ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។ ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។ នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ការ​កម្ទេច​ក្រុងយេរូសាឡឹម ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ម៉ូសេ​លើក​ផ្ទាំងថ្ម ដែល​មាន​ចែង​ពី​បញ្ញត្តិ​​ទាំង ១០​របស់​ព្រះ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។ ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​គ្រប់មួយជុំទ្វីបអាហ្វ្រិក៕ =='''អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល)'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|siege distruction]] កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។ ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។ នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។ រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។ សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។ ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។ សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ម៉ូសេ​លើក​ផ្ទាំងថ្ម ដែល​មាន​ចែង​ពី​បញ្ញត្តិ​​ទាំង ១០​របស់​ព្រះ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។ ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕ =='''ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Periscles]] ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។ ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។ ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។ តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។ អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។ ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖ “របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។ ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។ ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។ ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕ =='''ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Battle of issus]] នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។ ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។ នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។ Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។ ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។ ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។ [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Alexandre le grand]] ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។ ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ [[ឯកសា|រូបភាពតូច|Greed King Cesar]] =='''ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម'''== កាលពីជាង​២ពាន់​ឆ្នាំមុន នៅក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាសេដ្វាន់ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ Alexandre le Grand កំពុង​វាតទី​កាន់កាប់​ដែនដី តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​​តំបន់​អាស៊ី នៅ​ទិស​ខាងកើត នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណេះវិញ គឺ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​បុរេប្រវត្តិ​មួយ​ចំនួន បាន​​​ផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​ ពី​ការ​បរបាញ់​ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​វិញ។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ប្រជាជន​មួយក្រុម​ ដែល​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​លឿន​ជាងគេ បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​អរិយធម៌​រ៉ូម។ តាមពិត ពួករ៉ូម​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​៧៥៣​មុនគ.ស​​ម៉្លេះ ដោយ​នៅពេលដំបូង រ៉ូម​ប្រកាន់​យក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម ដូចជា​បណ្តា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​សម័យកាល​នោះ។ ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​រ៉ូម​ជាទូទៅ មិនចូលចិត្ត​ស្តេច ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​របបដឹកនាំ​ទៅ​ជា​របប​សាធារណរដ្ឋ​វិញ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥០០​មុនគ.ស។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ នៅ​ពេលនោះ ប្រកាន់​យក​របៀបដឹកនាំ​ស្រដៀង​នឹង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​ដែរ ដោយ​មាន​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ជា​ច្បាប់​កំពូល ដែល​មាន​ចែង​ពី​ការ​បែងចែក​អំណាចរដ្ឋ។ ប្រមុខដឹកនាំ​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស៊ុល” ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ដោយ​មាន​អាណត្តិ ១ឆ្នាំ។ អរិយធម៌​រ៉ូម ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អរិយធម៌​ធំៗ ដែល​បន្សល់​ទុក​នូវ​ឥទ្ធិពល និង​កេរមរតក​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតដល់​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រិក​បង្កើត​ទស្សនវិជ្ជា និង​សិល្បៈ​ល្ខោន។ ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​បែប​អក្ខរក្រម។ ចំណែក​រ៉ូមវិញ បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់ និង​សិទ្ធិ ជាពិសេស សិទ្ធិ​លើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំងឡើងៗ បាន​ចាប់ផ្តើម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល នៅ​ឆ្នាំ​២៧២​មុន​គ.ស។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ការកើនឡើង​នៃ​អំណាច​របស់​រ៉ូម ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះទង្គិច​ទៅដល់​រដ្ឋ​មួយទៀត គឺ​ការតាហ្ហ្ស (Carthage)។ Carthage ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​ទុយនីស៊ី​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​​អតីត​បុរីរដ្ឋ​របស់​លីបង់ ដែល​នៅពេលនោះ បាន​ក្លាយទៅជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យមួយ ហើយ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ សង្រ្គាម​រវាង​រ៉ូម និង​ Carthage ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា សង្រ្គាម​ពុយនិក (​Punique) ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៦៤​មុនគ.ស ហើយ​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៤៦​មុនគ.ស។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង​១សតវត្សរ៍​នេះ រ៉ូម និង Carthage ច្បាំងគ្នា ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។ នៅពេលមួយ កងទ័ព Carthage ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​​មេទ័ពដ៏ល្បី​មួយរូប ឈ្មោះ​ហានីបាល (Hannibal) និង​ដែល​មាន​ទ័ព​ដំរី​នាំចូល​មក​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ប្រៀប​យ៉ាងខ្លាំង លើ​ទាហាន​រ៉ូម ដោយ​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (Gaule) ពោលគឺ​ប្រទេស​​បារាំងបច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​វាយលុក​រហូតដល់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់​រ៉ូម។ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព Carthage កំពុង​ឡោមព័ទ្ធ​អ៊ីតាលី កងទ័ព​រ៉ូម ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​តាម​កប៉ាល់ ចេញ​ពី​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អ៊ីតាលី ឆ្លងកាត់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ឲ្យ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ទុយនីស៊ី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់ Carthage។ ដោយ​មាន​ការភិតភ័យ Carthage ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យហានីបាល ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីតាលី​មកវិញ ដើម្បី​មក​ជួយ​ការពារ​ទុយនីស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេល​មកដល់​ទុយនីស៊ី កងទ័ព​របស់​ហានីបាល​​ត្រូវ​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ Carthage ក៏​បាន​សុំចុះចាញ់ ហើយរ៉ូម​ក៏​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្គោល (បារាំង)។ លទ្ធផល​នៃ​សង្រ្គាម រវាង​​​រ៉ូម និង Carthage គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​លោក​ខាងលិច។ បើសិន​ណា​​ជា​រ៉ូម​ចាញ់​ Carthage​ វិញ ពេលនេះ ប្រជាជន​នៅ​អឺរ៉ុប​​ប្រហែល​​ជា​កំពុង​ប្រើ​ភាសា​ ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​អារ៉ាប់ ហើយ​មិនមែន​និយាយ​ភាសា ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ឡាតាំង (បារាំង អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ) ​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ។ ក្រោយពីបាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​លើ​ Carthage អំណាច​របស់​សាធាណរដ្ឋ​រ៉ូម​ក៏​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយបន្តិចម្តងៗ ​បាន​វាតទី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​រ៉ូម ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨​មុនគ.ស រ៉ូម​ក៏​បាន​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ក្រិកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក នៅតែ​​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ពីព្រោះ​ថា ពួករ៉ូម​ខ្លួនឯង​ក៏​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​តាំង​ពី​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​ដែរ ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​ទៅ វប្បធម៌ក្រិក និង​វប្បធម៌​រ៉ូម​ត្រូវ​រលាយចូល​គ្នាតែមួយ ហើយ​គឺ​មហាអំណាច​រ៉ូម ដែល​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​បន្ត​នូវ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​ក្រិក។ រ៉ូម​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅដល់​ទីណា ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​សតវត្សរ៍​ទី២ មុនគ.ស ជាលើក​ទីមួយ និង​ជាលើក​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​តំបន់​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ទាំងមូល ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​តែមួយគត់ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ នៅពេលនោះ គ្មាន​សត្រូវ​​​ណា ពី​ខាង​ក្រៅ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​រ៉ូម​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ប្រជាជនរ៉ូម​មាន​ចំនួន​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន ចំណែក​ឯ​ស្ថាប័ន​នយោបាយ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម ដែល​បង្កើតឡើងដំបូង សម្រាប់​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​តូចមួយ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា ហើយ​លែង​អាច​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​ដ៏ធំ និង​​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បែបនេះ​តទៅទៀតបាន។ រ៉ូម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ និង​ការ​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន ដូចជា ការបះបោរ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​អេស្ប៉ាញ​ ជាដើម ហើយ​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​នេះ បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​​១​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ាំរ៉ៃ​បែបនេះ​ក៏ដោយ អំណាច​រ៉ូម​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​មិនបាន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ។ រ៉ូម​នៅតែ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដដែល។ នៅ​ប្រមាណ​ជា​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស នៅពេល​ដែល​រ៉ូមកំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង ឥស្សរជន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ក៏​បាន​លេចមុខឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​រ៉ូម គឺ​ហ្ស៊ុលស៍ សេហ្សា (Jules César)។ សេហ្សា​​ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​កុងស៊ុល​រ៉ូម (​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម) នៅ​ឆ្នាំ​៥៩​មុន​គ.ស។ ក្រោយមក សេហ្សា បាន​ដឹកនាំ​កងទ័ព​រ៉ូម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​កាន់កាប់​តំបន់​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប។​ នៅ​ឆ្នាំ​៥២​មុន​គ.ស សេហ្សា បាន​វាយបំបាក់​ពួក​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំងបច្ចុប្បន្ន)​ នៅត្រង់​កន្លែងមួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា សមរភូមិ​អាលេស៊ីយ៉ា (Alésia)។ ក្រោយ​ពី​ជ័យជម្នះ​នេះ សេហ្សា​បាន​នាំទ័ព​​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​រ៉ូមវិញ ដោយ​បាន​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយ​ដណ្តើម​អំណាច​ទាំងអស់​មក​កាន់កាប់។ ក្រោយ​ពី​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ពេញដៃ សេហ្សា បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ពង្រីក​ទឹកដី​រ៉ូម​ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួនឯង​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ សេហ្សា​ត្រូវ​បាន​គេ​លបធ្វើឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៤៤​មុន​គ.ស។ មរណភាព​របស់​ហ្ស៊ុល សេហ្សា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​របបសាធារណរដ្ឋ​ នៅ​រ៉ូម ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ ដោយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​របប​ដឹកនាំ​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ ចក្រភព​​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម​ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស ហើយ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ រហូតដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​នៃ​គ.ស។ គិតជា​សរុប​ទៅ រ៉ូម (ទាំង​ក្នុង​សម័យកាល​សាធារណរដ្ឋ និង​ក្នុង​សម័យកាល​​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម) បាន​​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ អស់រយៈពេល ជិត ៧០០​ឆ្នាំ៕ =='''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|colosseum]] ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ធ្លាប់​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏សម្បើម​ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ធ្លាប់​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក អស់រយៈពេល​រាប់រយឆ្នាំ។ ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។ នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។ ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។ តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។ ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។ ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។ នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។ នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។ ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។ អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ [[ឯកសា|រូបភាពតូច|ផែនទីចក្រភពរូម]] =='''គ្រឹស្តសាសនា៖ ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី ​គឺ​គ្រឹស្តសករាជ'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|ព្រះគ្រឹស្តនៅលើឈើឆ្កាងចងដោយពួករូម៉ាំង]] កកើត​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ នៃ​សករាជថ្មី ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​គ្រឹស្តសករាជ។ យើងដឹងហើយ​ថា ប្រជាជន​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ប្រទេស​តូចមួយ នៅ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រង់​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​អ៊ីស្រាអែល​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​ប្រជាជន ដែល​បាន​​បង្កើត​មុនគេ នូវ​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន​លើ​ជំនឿ​ថា ព្រះពិត​មាន​តែមួយ គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដែល​បាន​បង្កើត​ និង​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ចក្រវាល​ទាំងមូល​។ មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​នេះ គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សាសនា​យូដា”។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពី​២ពាន់​ឆ្នាំមុន សាសនា​យូដា​នេះ​បាន​បែកមែកធាង ទៅ​ជា​សាសនា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ ​គ្រឹស្តសាសនា។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ដំណើររឿង​រួម សាសនាយូដា របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ និង​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​​ជា​សាសនា​គោរព​ដោយ​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​លើសលុប នៅលើ​ពិភពលោក​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន តាមពិត​មាន​ដំណើររឿង​ដើម​រួមគ្នា គឺ​ដំណើរ​រឿង​ ដែល​មាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​ ឬ​គម្ពីរ​តូរ៉ា​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។ សាសនាយូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ភាគច្រើន ដូចជា ជំនឿ​ទៅលើ​ព្រះតែមួយ ដែល​បង្កើត​គ្រប់​អ្វីៗ​ទាំងអស់។ ជំនឿ​បែប​សុទិដ្ឋិនិយម​ថា ថ្ងៃ​អនាគត​អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​មនុស្ស​​ជាតិ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង ដើម្បី​​ឲ្យ​ស្ថានភាព​របស់​ខ្លួន​បាន​ប្រសើរ​ឡើង។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះងើប​ឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការ​ជិះជាន់ ដោយ​មិន​ត្រូវ​ដេករង់ចាំ​វាសនា ឬ​ផ្តេកផ្តួល​ទទួល​ភាព​អយុត្តិធម៌​ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ផល ដែល​បាន​មក​ពី​កម្ម ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​ពីមុន។ ទាំង​សាសនាយូដា ទាំង​គ្រឹស្តសាសនា សុទ្ធតែ​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ថា ព្រះ​បាន​បង្កើត​មនុស្ស​ទាំងអស់​​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​​ មិនថា​ស្រី មិនថា​ប្រុស មិន​ថា​ជាតិសាសន៍​​ ឬពណ៌​សម្បុរ​អ្វី​នោះទេ ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ទស្សនាទាន​នៃ​សិទ្ធិមនុស្ស​ជា​សកល ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ បាន​ដើរ​មក​ដល់​ផ្លូវ​បំបែក ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​ព្រះយេស៊ូវ នៅ​ស្រុក​ណាសារ៉ែត ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល។ ការ​ចាប់កំណើត ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី​ ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ “គ្រឹស្តសករាជ”។ យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ផ្លូវ​បំបែក សម្រាប់​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្ត​សាសនា​ គេ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះយេស៊ូវ គឺ​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ (ដែល​គេ​ហៅថា “យេស៊ូវគ្រីស្ត”) ដែល​មក​ជួយ​រំដោះ​មនុស្ស​ពី​អំពើ​បាប និង​ពី​ទំនៀមទម្លាប់​ដ៏ចាស់​គំរឹល និង​ដ៏តឹងតែង​របស់​សាសនា​យូដា ដូចជា ការ​កាត់ស្បែក និង​ការ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ទទួលទាន​សាច់នេះ ឬ​សាច់សត្វនេះ ឬ​សត្វនោះ​ ជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត តាម​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ព្រះជាម្ចាស់​ទ្រង់​គឺ​ជា​វិញ្ញាណ ដែល​មាន​វត្តមាន​ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ មិនមែន​នៅ​តែ​ក្នុង​វិហារ​នោះទេ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ទាំងអស់​អាច​អធិស្ថាន​​ទៅ​ព្រះ ពី​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ហើយ​អាច​ទាក់ទង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដោយមិនចាំបាច់​ឆ្លងកាត់​តាម​មន្រ្តី​សង្ឃ ដូច​​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សាសនា​យូដា​នោះទេ។ ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្រ្តី​សង្ឃ​នៃ​សាសនា​យូដា ដែល​មិន​ត្រឹមតែ​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះយេស៊ូវ​ថា​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​ចាត់ទុក​ព្រះអង្គ​ថា​ជា​អ្នក​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​យូដា​ទៀត​ផង។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពួកគេ​ចាប់បញ្ជូន​ព្រះអង្គ​ទៅ​ឲ្យ​អាជ្ញាធររ៉ូម​ប្រហារ​ជីវិត នៅលើ​ឈើឆ្កាង។ សាវ័ក​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ដែល​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះអង្គ​បាន​រស់​ពី​សុគតឡើង​វិញ នៅ​ថ្ងៃ​ទីបី បាន​នាំគ្នា​បន្ត​ចែកចាយ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះអង្គ ទៅ​ដល់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា ហើយ​បាន​បង្កើត​ជា​វិហារ ឬ​ក្រុមជំនុំ និង​សហគមន៍ ដែល​គេ​ហៅថា គ្រីស្ទាន គឺ​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​លើ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ត។ សហគមន៍​ដែល​បាន​រីកសាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ រហូត​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក។ គ្រឹស្តសាសនា​ និង​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រឹស្តសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​ ដែល​មាន​អ្នក​​គោរព​ច្រើន​ជាង​គេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ បើគិតជា​សរុប គ្រប់​ក្រុម និង​និកាយ​ទាំងអស់ គ្រឹស្តសាសនិកជន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក មាន​ចំនួន​​​ជាង ២ពាន់​លាន​នាក់ ធៀប​នឹង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​មាន​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយ​លាន​នាក់ និង​អ្ន​កកាន់​ពុទ្ធសាសនា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ២រយ​លាន​នាក់។ មានអ្នកខ្លះ​បាន​ចោទជាសំណួរ​ឡើង​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​គ្រឹស្តសាសនា​អាច​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន រហូតក្លាយ​ទៅជា​សាសនា​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ? សម្រាប់​អ្នក​កាន់គ្រឹស្តសាសនា ចម្លើយ​ គឺ​សាមញ្ញ​បំផុត៖ ដោយសារ​តែ​​​នេះ​ជា​សាសនា​នៃ​សេចក្តីពិត ជឿទៅលើ​ព្រះពិត ដែល​មាន​តែមួយ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​ទៀត គេ​​បាន​ព្យាយាម​បកស្រាយ​តាម​បែប​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយ​គេ​គិត​ថា ការរីកសាយភាយ​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ក៏​មិនខុស​ពី​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​អរិយធម៌​ក្រិកដែរ គឺ​មាន​កត្តា​ចម្បង​ដូចគ្នា នោះ​គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ពី​ដំបូង​បាន​ធ្វើ​ការ​បៀតបៀន ធ្វើ​​ទុក្ខបុកម្នេញ ពួក​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្តសាសនា បាន​ក្លាយបន្តិចម្តងៗ​ទៅជា​ចក្រភព​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​៤គ.ស អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ ឈ្មោះ កុងស្តង់តាំង (Constantin) ដែល​កាន់​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​៣០៦ ដល់​ឆ្នាំ​៣៣៧​គ.ស បាន​ប្រែខ្លួន​ជា​គ្រឹស្តសាសនិកជន ហើយ​បាន​កំណត់​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​​យក​គ្រឹស្តសាសនា ​ជាសាសនា​របស់​រដ្ឋ ហើយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ ទៅតាម​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​រ៉ូមត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជាពីរ គឺចក្រភពរ៉ូម​ខាង​លិច មាន​រាជធានី នៅ​រ៉ូម និង​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត មាន​រាជធានី​នៅ​កង់ស្តង់ទីណូប អាជ្ញាធរ​គ្រប់គ្រង​វិហារ​​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​មាន​ការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដែរ គឺ​ខាង​កើត និង​ខាងលិច។ គ្រឹស្តសាសនា៖ កាតូលិក និង​អ័រតូដុក្ស៍ នៅ​ពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ គ្រឹស្តសាសនា​​ខាងកើត និង​ខាងលិច ក៏​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​​គ្រឹស្តសាសនា​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដើរ​តាម​គន្លង​ផ្លូវ​ផ្សេងគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១០៥៤ ក៏​​បែក​ទៅ​​ជា​និកាយ​ពីរ​ដាច់​ពីគ្នា​ស្រឡះ គឺ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​អតីត​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ដែល​មាន​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ ហើយ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត (ប៊ីហ្សង់តាំង) បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) ដែល​​បច្ចុប្បន្ន​មាន​វត្តមាន​ច្រើន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ និង​នៅ​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៦ គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំង​កាតូលិក​​ក៏​បាន​បែក​ទៅ​ជា​និកាយថ្មីមួយទៀត ដែល​ជា​និកាយ​ធំ​ទី៣ នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​បច្ចុប្បន្ន គឺ​និកាយ​ប្រូតេស្តង់៕ =='''យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|rome]] ​​​យុគ​ខ្មៅងងឹត​នៃ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ពី​​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥​ នៃ​គ.ស។ នៅឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស ចក្រភពរ៉ូម ដែល​ត្រួតត្រាពិភពលោក​រាប់​រយឆ្នាំ​មក​ហើយ​នោះ ត្រូវ​ដួលរលំ។ ចក្រភព​រ៉ូមខាងកើត នៅ​បន្ត​អត្ថិភាព​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​ថា ជា​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី​ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិចវិញ ត្រូវ​រលំ​បាត់រូប ក្រោយ​ពី​អធិរាជ​រ៉ូម​ចុងក្រោយ ឈ្មោះ រ៉ូមូលូស អូហ្គូសទូស (Romulus Augustus) ត្រូវបាន​ក្រុមសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក (Germanique) ផ្តួលរំលំ។ តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​ជាច្រើន។ ​ស្តេចដែល​គ្រប់គ្រង​​​នគរ​អស់ទាំងនោះ ភាគច្រើន​​ជា​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្នុង​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងគ្នា ហើយ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​ជារឿយៗ។ ​ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ នៃ​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គេឃើញ​មាន​ ​ពួក​ហ្វ្រង់ (Franc) គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដែល​​ក្រោយមក ត្រូវបាន​គេ​យក​ឈ្មោះ​មក​ដាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​ និង​ប្រជាជន​បារាំង (La France/Les français)។ ពួក​​អង់គ្លី (Anglii) និង​ពួក​សាក់សុង (Saxon) ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា ជា​ពួក អង់ហ្គ្លោ-សាក់សុង (Anglo-Saxon) បានចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ដីគោក ​ទៅបោះ​ទី​តាំង នៅលើ​កោះ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អឺរ៉ុប គឺដែនដី​នៃ​​រាជាណាចក្រ​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ ឯពួក​ស្កង់ឌីណាវ (Scandinave) គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ប៉ែក​ខាង​ជើង នៅត្រង់​ម្តុំ ប្រទេស​​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក និង​ស៊ុយអែដ​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន ក្នុង​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​នេះ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពួក​ហ្វ្រង់​ គឺ​ជា​ក្រុម​ដែល​មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល (Moyen Age/Middle Age)។ អំណាច​របស់​ពួកហ្វ្រង់​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ (Charlemagne) ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៨០០​គ.ស។ ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្វ្រង់ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល​នោះ លាតសន្ធឹង​នៅ​​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ អាណាចក្រ​ហ្វ្រង់​ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ពីរ​ផ្នែក​ គឺ​​ហ្វ្រង់​ខាងលិច (Francie occidentale) និង​ហ្វ្រង់ខាងកើត (Francie orientale)។ ក្រោយ​មក ហ្វ្រង់​ខាង​លិច​​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រាជាណាចក្រ​​បារាំង ដែល​មាន​ទីតាំង​ស្ថិត​នៅ​ម្តុំ​​ប្រទេស​បារាំង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​​​ហ្វ្រង់ខាងកើត​បានបង្កើត​ជា​​​រាជាណាចក្រ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គឺ​ជា​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ដែនដី​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់តែ​រួបរួម​គ្នា ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បែកជា​ចំណែកៗ។ សង្រ្គាម និង​ភាពចលាចល​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ ដែល​នាំ​ឲ្យ​អឺរ៉ុប​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ គ្មាន​ច្បាប់ គ្មានទម្លាប់ ហើយ​ប្រជាជន​គ្មាន​ការ​អប់រំ។ ចាប់តាំង​ពី​ពេល​ចាប់ផ្តើម​នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា មនុស្សជាតិ​តែងតែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​ជា​លំដាប់។ ក្នុងរយៈពេល ៣៥​សតវត្សរ៍ ចាប់តាំង​ពី​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​អរិយធម៌​អេហ្ស៊ីប​មក មនុស្សជាតិ​មាន​ចំណេះដឹង​កាន់តែ​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​​របៀបរស់​នៅ​​កាន់តែ​មាន​លក្ខណៈ​ទំនើបឡើង ពី​សតវត្សរ៍មួយ ទៅ​សតវត្សរ៍​មួយ តាមរយៈ​ភាព​ឆ្លាតវៃ និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​ប្រជាជន​អេហ្ស៊ីប ចិន ក្រិក ហ្វេនីស៊ី និង​ពួក​រ៉ូម៉ាំង។ ដោយសារ​ប្រជាជន​អស់ទាំងនេះ​ មនុស្ស​មាន​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​តាមបែប​អក្ខរក្រម​(បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ពួក​ហ្វេនីស៊ី) មាន​ត្រីវិស័យ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ចិន) មាន​រូបមន្ត​ធរណីមាត្រ និង​​ទស្សនវិជ្ជា (ក្រិក) មាន​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់​ជា​សំណេរ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ពួក​រ៉ូម៉ាំង) ។ល។ និង ។ល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អឺរ៉ុប​ ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នៃ​គ.ស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ សង្រ្គាម និង​ការ​កាប់សម្លាប់​គ្នាឥតឈប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ឥតឈប់​បែបនេះ ស្តេចនីមួយៗ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នាំគ្នា​គិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កងទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​បំភ្លេច​ចោល លែង​គិតគូរ​​ពី​ការអប់រំ និង​សុខមាលភាព​​របស់​ប្រជាជន។ នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​នគរ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ឈរ។ ការស្នងរាជ្យ​ពី​ក្សត្រ​មួយ​ទៅ​ក្សត្រ​មួយទៀត ច្រើន​តែ​កើតមាន​ឡើង ដោយ​ការ​បង្ហូរ​ឈាម។ ម្យ៉ាងទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ស្ទើរតែ​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល អំណាច​នៃ​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ។ ចំណែក​ឯ​មេកន្ទ្រាញ​នៅតាម​ខេត្ត​វិញ មាន​អំណាច​កំពូលៗ ដោយ​ខ្លះស្ទើរតែ​មាន​អំណាច​លើស​ស្តេច​ទៅទៀត។ ទាំងនេះ​ ធ្វើ​ឲ្យរដ្ឋ​នីមួយៗ កាន់តែ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រទេស​លែងមាន​ច្បាប់។ អ្នកណា​ខ្លាំង អ្នក​នោះឈ្នះ។ តាមការ​សិក្សា​របស់​អ្នកបុរាណវិទ្យា​ គេឃើញ​ថា ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម ខុសគ្នា​ពី​​អឺរ៉ុប​នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ដូចមេឃ​និង​ដី។ នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម អឺរ៉ុប​គឺ​ជា​តំបន់​មាន​ច្បាប់ (ច្បាប់​ដែល​មាន​ការ​ចងក្រង​ជា​សំណេរ) មាន​សកម្មភាព​ជំនួញ មាន​ការ​រៀបចំ​ដែនដី​ ជា​ទីប្រជុំជន ឬ​ទីក្រុង​ ដែល​មាន​សណ្តាប់ធ្នាប់ មាន​អគារ​ប្រកប​ដោយ​ស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏វិចិត្រ ប្រជាជន​មាន​ការអប់រំ មានការ​ចេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់។ នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នេះ​ត្រូវ​រលុបបាត់​រូប​ទាំងស្រុង ពី​អឺរ៉ុប៖ ​ប្រជាជន​មាន​​ សកម្មភាព​សំខាន់ៗ​តែ​​ពីរ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ធ្វើ​ស្រែ និង​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ អរិយធម៌​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​លិចលង់​បាត់​ទាំងស្រុង។ ​​មាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​​បាន​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម័យកាលនោះ​ថា​ជា​យុគខ្មៅ​ងងឹត (Age Sombre/Dark Age)។ យុគខ្មៅ​ងងឹត​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​ជាច្រើន​សតវត្សរ៍ ពោលគឺ​ ចាប់តាំង​ពីការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម (សតវត្សរ៍​ទី៥) រហូតដល់​សម័យកាល ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ឲ្យឈ្មោះ​ថា La Renaissance (អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៤) ​នៅ​ពេល​ដែល​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចធ្លោ​ឡើងវិញ ជាមួយ​នឹ​ង​អ្នកប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​នៅ​អ៊ីតាលី ដូចជា Léonard de Vinci (វិចិត្រករ ស្ថាបត្យករ វិស្វករ ទស្សនវិទូ) Machiavel (អ្នកជំនាញ​ខាង​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​នយោបាយ) និង​ Michel-Angle (ស្ថាបត្យករ និង​វិចិត្រករ)៕ =='''ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម'''== ក្រោយការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណោះវិញ ពិភពអារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃសាសនា​ថ្មីមួយ គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយ​មាន​មហាម៉េដ​ជា​ព្យាការី។ មហាម៉េដ​កើតនៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥៧០​គ.ស នៅ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា (Mecca) ក្នុង​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ (ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទីក្រុង​ម៉ិកកា គឺ​ជា​ក្រុង​ជំនួញ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​ភ្ជាប់​ផ្លូវ​ជំនួញ ពី​អឺរ៉ុប រហូតដល់​អាស៊ី។ ដំណើរជីវិត​ពិត​របស់​មហាម៉េដ មាន​ភាព​ស្រពិចស្រពិល​ច្រើន ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​រវាង​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង​ពិតប្រាកដ និង​អ្វី​ដែល​ជា​សាច់រឿង ដែល​គេ​និទាន​តៗ​គ្នា។ ជាទូទៅ មហាម៉េដ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ជំនួញ​ដ៏​ចំណានម្នាក់ ដែល​ធ្វើដំណើរ​ចុះឡើង ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតទៅដល់​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ដើម្បី​ធ្វើការ​ជួញដូរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមជំនឿ​របស់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឆ្នាំ​៦១០ មហាម៉េដ ដែ​លមាន​វ័យ​​ ៤០ឆ្នាំ បាន​ទទួលនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ពីព្រះ​ជា​ម្ចាស់ នៅ​ក្នុង​ល្អាង​ភ្នំមួយ ក្បែរ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា។ មហាម៉េដ បាន​យក​សេចក្តីបង្រៀន​អស់ទាំងនោះ ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ដល់​បណ្តាជន​ផ្សេងទៀត។ មាន​អ្នកខ្លះ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជឿ​ថា មហាម៉េដ គឺ​ជា​ព្យាការី​របស់​ព្រះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ មហាម៉េដ ក៏​មាន​សត្រូវ​ច្រើន​ដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ប្រឆាំង​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ដែល​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ ហើយ​ការ​ថ្វាយបង្គំ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង។ ការគោរព​ និង​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​ ដែល​មាន​ច្រើន​បែប ច្រើន​ប្រភេទ តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ជំនឿសាសនា​របស់​អ្នក​ក្រុង​ម៉ិកកា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។ ដោយ​មាន​ការ​ប្រឆាំង និង​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ខ្លាំង នៅ​ឆ្នាំ​៦២២ មហាម៉េដ រួមជាមួយ​នឹង​​អ្នក​ស្មោះស្ម័គ្រ​មួយក្រុម​តូច ក៏​បាន​រត់​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ម៉ិកកា ទៅកាន់ក្រុងមួយទៀត ឈ្មោះ​ថា មេឌីណា (Medina) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៣២០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ម៉ិកកា (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ)។ នៅទីនោះ មហាម៉េដ​ បាន​ទាក់ទាញ​មនុស្ស​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ជឿលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ដោយសារ​តែ​ម៉ិកកា និង​មេឌីណា មាន​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នឹង​គ្នា មហាម៉េដ ដែល​ជា​ព្យាការី និង​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ក្លាយទៅជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផងដែរ។ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ភៀសខ្លួន​ទៅ​មេឌីណា មហាម៉េដ បានវិលត្រឡប់​មកកាន់​ទីក្រុង​ម៉ិកកា​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ មកជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហើយ​បាន​វាយលុកចូល​​កាន់កាប់​ក្រុង​ម៉ិកកា ទីកន្លែង​កំណើត​របស់​លោក និង​ជា​ទី​ដែល​លោក​ទទួលមរណភាព ២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២។ ម៉ិកកា និង​មេឌីណា បានបន្ត​​ជា​ទីក្រុង​ដ៏​សក្ការៈ​ បំផុត​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ត្រូវបាន​គេ​កត់ត្រាទុក​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​កូរ៉ាន ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ គោលជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ដែរ គឺ​ជឿ​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ គឺ​ព្រះជាម្ចាស់ ដែល​បង្កើត​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល។ តាមការពិត អ្នកកាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿថា ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដែល​ពួកគេ​គោរព និង​ព្រះ​​របស់​ពួកជ្វីហ្វ និង​គ្រីស្ទាន គឺ​ជា​តួអង្គព្រះដូចគ្នា​តែមួយ គឺ​អាឡាហ៍ (Allah) ហៅ​តាម​ភាសា​អារ៉ាប់ ឬ​យេហូវ៉ា (Jehovah) ហៅតាម​ភាសាហេព្រើ ហើយ​ដំណើររឿង​នៃ​សាសនា​ទាំង៣នេះ មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ប្រភព​តែមួយ ចាប់តាំង​ពី​អាប្រាហាំ និង​ម៉ូសេ រហូតដល់​ព្រះយេស៊ូវ។ តាមជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ប្រជាជន​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ មាន​បុព្វបុរស​ដើមតែមួយ គឺ​អាប្រាហាំ (Abraham) ដែល​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ហៅថា អ៊ីប្រាហ៊ីម (Ibrahim)។ អាប្រាហាំ ឬ​អ៊ីប្រាហ៊ីម មាន​កូន​ប្រុសពីរនាក់ គឺ​​អ៊ីស្មាអែល (Ismaël) ជា​កូនច្បង ក៏ប៉ុន្តែ ជាកូនក្រៅច្បាប់​ជាមួយ​នឹង​ស្រីបម្រើ​ឈ្មោះ​ហាការ និង​អ៊ីសាក់ (Isaac) ជាកូនទីពីរ តែ​ជា​កូន​ស្របច្បាប់​។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿ​ថា ពួក​អារ៉ាប់​គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីស្មាអែល ចំណែក​ឯពួកជ្វីហ្វ គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីសាក់។ ស្ទើរតែ​គ្រប់​ព្យាការី​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា​នៃ​សាសនាយូដា និង​គម្ពីរប៊ីប នៃ​សាសនា​គ្រឹស្ត ក៏​ត្រូវ​បាន​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​ព្យាការី ដែល​ជា​អ្នក​នាំសារ​​របស់​ព្រះ​ដូចគ្នា​ដែរ ដោយ​គ្រាន់តែ​ពួកគេ​យល់ថា សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្យាការី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​ពួក​គ្រីស្ទាន​យក​មក​ផ្សព្វផ្សាយ និង​អនុវត្ត​​ខុស​ពី​ខ្លឹមសារ​ដើម។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ​បញ្ជូន​មហាម៉េដ ឲ្យ​មក​ធ្វើ​ជា​ព្យាការី​ចុងក្រោយបង្អស់ ដើម្បី​​​នាំបន្ទូល​ពិត​របស់​ព្រះ និង​កែតម្រូវ​សេចក្តីបង្រៀន​មុនៗ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម គេឃើញ​ថា មហាម៉េដ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយ​​ផងដែរ។ មហាម៉េដ មាន​តួនាទី គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​ផង ជា​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​ផង និង​ជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផង។ នៅ​ពេល​មហាម៉េដ​ទទួលមរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ បញ្ហា​មួយ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង គឺ​​បញ្ហា​អ្នក​ស្នងតំណែង​ ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដែល​មហាម៉េដ​បាន​បង្កើត និង​បន្សល់ទុក។ នៅពេលនោះ សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ភាគច្រើន​​យល់ថា កាលនៅរស់ មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​​ អាប៊ូ បាគ័រ (Abu Bakr) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មួយ​ផ្នែក​តូច​ជំទាស់ ដោយ​ពួកគេ​យល់ថា អ្នក​ដែល​​មហាម៉េដ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ គឺ អាលី (Ali) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិតផង ជា​កូនប្រសារផង និង​ជា​បងប្អូន​ជីដូនមួយ​ផង​របស់​មហាម៉េដ។ នៅទីបំផុត គឺ​អាប៊ូ បាគ័រ ដែល​ត្រូវ​បានតែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រេះឆា​គ្នា​ក៏​បាន​កើតឡើង​រវាង​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ទាំងពីរ។ ភាពប្រេះឆា ដែល​បាន​រាលដាល​ រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​សាសនាអ៊ីស្លាម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរក្រុម​ផ្សេងគ្នា រហូតមកទល់នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ​​និកាយ​ស៊ុននីត និង​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយស៊ុននីត ដែល​មាន​ភាគច្រើន ជឿ​ថា អាប៊ូ បាគ័រ ជា​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ចំណែក​អ្នក​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត ជឿ​ថា ​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម គឺ​អាលី។ អ្នក​កាន់​និកាយ​ទាំងពីរ​នេះ នៅតែ​មើលមុខគ្នា​មិនចំ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕ =='''ភាពរុងរឿង​នៃ​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣'''== នៅសតវត្សរ៍​ទី៧ សាសនា​ថ្មីមួយ បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់ (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន) គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយមាន​មហាម៉ាត់​ជា​ព្យាការី។ សម្រាប់​អ្នក​មិន​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម មហាម៉ាត់ គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាមវិញ​យល់ថា អ៊ីស្លាម​មាន​តាំង​ពីយូរណាស់មកហើយ ចំណែក​មហាម៉ាត់ គ្រាន់តែ​ជា​ព្យាការីចុងក្រោយ ដើម្បី​នាំសារ​របស់​ព្រះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ​ដល់​មនុស្ស​តែប៉ុណ្ណោះ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ ការលេចមុខ​របស់​មហាម៉ាត់ និង​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ គឺ​ជា​របត់ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពិភព​អារ៉ាប់។ នៅមុន​មហាម៉ាត់ បណ្តាជន​អារ៉ាប់​នៅមិនទាន់​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ ដោយពួកគេ​រស់នៅ​ជា​លក្ខណៈ​កុលសម្ព័ន្ធ​​ផ្សេងៗ​ដាច់ពី​គ្នា ហើយ​កុលសម្ព័ន្ធនីមួយៗ គោរព​បូជា​​ព្រះ​រៀងៗ​ខ្លួន​ផ្សេង​ពីគ្នា គឺ​ ព្រះ​ដែល​តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក។ មហាម៉ាត់​បាន​នាំនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ថ្មីមួយ​ដល់​កុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ គឺថា ​ការ​ថ្វាយបង្គំរូបព្រះ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង ពីព្រោះ​ថា ព្រះពិត​មិនត្រូវ​ការ​រូប​សំណាក​ជា​តំណាង ហើយ​ព្រះពិត​មាន​តែ​មួយអង្គគត់ ដែល​ជា​ព្រះ​របស់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា។ មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ឲ្យ​ទៅ​ជា​សហគមន៍​តែមួយវិញ គឺ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត មហាម៉ាត់​បាន​​រៀបចំ​​ឲ្យ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​នេះ​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ត្រឹមត្រូវ ក្នុង​លក្ខណៈ​​​ជា​រដ្ឋ​មួយ។ គិតត្រឹមឆ្នាំ ៦៣២ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មហាម៉ាត់ អារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​កាន់កាប់​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់​ទាំងមូល ពោលគឺ ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កូវ៉ែត បារ៉ែន អារ៉ាប់រួម អូម៉ង់ និង​យេមែន នៃ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅក្រោយ​មរណភាព​របស់​មហាម៉ាត់ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ ថ្វីដ្បិត​តែ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មាន​ការខ្វែងគំនិត​គ្នា​ ពីរឿង​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉ាត់ ក៏ប៉ុន្តែ អារ៉ាប់​នៅតែ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង ហើយ​បន្ត​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួនតទៅទៀត រហូត​ទៅដល់​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។ សង្រ្គាម​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​៦៣៤។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បានវាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ខេត្តម្តងមួយៗ​របស់​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង គឺ​ ស៊ីរី (៦៣៧) អេហ្ស៊ីប និង​អារមេនី (៦៣៩) និង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង (៧០៩)។ នៅ​ឆ្នាំ​៧១២ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​ឆ្លង​ច្រកសមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តារ (Gibraltar) ហើយ​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អេស្ប៉ាញ។ ក្រោយ​ពី​វាយយក​អេស្ប៉ាញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ក៏​បាន​ឆ្លង​ជួរភ្នំ​ពីរ៉េណេ (Pyrénées) ចូល​ទៅដល់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅប៉ែកខាងកើត​ឯណោះវិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​យ៉ាង​ស្រួល។ ប្រជាជន​ពែរស៍​បាន​ទទួល​យក​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏ប៉ុន្តែ ប្រកាន់​យក​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ង់ ដែល​ជា​តំណងវង្ស​នេះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់​ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ប៉ុន្តែ ក៏​កងទ័ព​អារ៉ាប់​មិនចេះតែ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​គ្រប់ពេលនោះដែរ។ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​បាន។ នៅអឺរ៉ុប​វិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​កងទ័ព​របស់​ពួក​​ហ្វ្រង់ ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ហាល ម៉ារទែល (Charles Martel) ​វាយបំបាក់ នៅ​ម្តុំ​ព័រជេរ (Poitiers) នៅ​ឆ្នាំ​៧៣២។ ពួក​ហ្វ្រង់ គឺ​ជា​​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ហើយ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។ រូបគំនូរ​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ដាក់តាំង​នៅ​វាំង​ Versailles ប្រទេស​បារាំង បង្ហាញ​អំពី​សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ហ្វ្រង់ និង​កងទ័ព​អារ៉ាប់ នៅ​ព័រជេរ ឆ្នាំ​៧៣២ រូបគំនូរ​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ដាក់តាំង​នៅ​វាំង​ Versailles ប្រទេស​បារាំង បង្ហាញ​អំពី​សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ហ្វ្រង់ និង​កងទ័ព​អារ៉ាប់ នៅ​ព័រជេរ ឆ្នាំ​៧៣២ ជោគជ័យ​របស់​ពួកហ្វ្រង់ នៅ​ព័រជេរ គឺ​ជា​រនាំង​ដ៏​ធំមួយ ដែល​រារាំង​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​អារ៉ាប់​ឈ្លានពាន​ចូលកាន់តែ​ជ្រៅ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា គិតមក​ត្រឹមពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី៨ ពោលគឺ ប្រើ​រយៈពេលតែ​មួយសតវត្សរ៍​ប៉ុណ្ណោះ ចក្រភពអារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​រហូត​ទៅដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ទិស​ខាងកើត និង​អេស្ប៉ាញ នៅ​ទិស​ខាងលិច។ ដែនដី​ទាំងអស់​នៅឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ព្រមទាំង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ទាំងមូល ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦សតវត្សរ៍ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​បំផុត ដោយ​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អារ៉ាប់​​បាន​ពង្រីក​ផ្លូវ​ជំនួញ​របស់​ខ្លួន ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក និង​ផ្លូវ​ទឹក ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប រហូត​ដល់​អាស៊ី។ ខាង​ផ្នែក​ចំណេះ​ដឹង និង​ការ​ច្នៃប្រឌិត អ្នក​ប្រាជ្ញ​អារ៉ាប់​ក៏​មាន​ច្រើន​ដែរ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ខាង​គណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និង​តារាវិទ្យា។ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយសារ​តែ​មាន​សង្រ្គាម​សាសនា​ជាមួយ​នឹង​កាតូលិក នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១១ និង​ទី១២​ផង និង​ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​មាន​ការឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​​ពួកម៉ុងហ្គោល របស់​ហ្សិនហ្គីស ខាន់ (Genghis Khan) នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយលុក​ចូលឈ្លាន​ពាន​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ហើយ​បាន​វាយកម្ទេច​ទីក្រុង​បាកដាដ នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨។ បើទោះបីជា​ចក្រភព​អារ៉ាប់ មិនទាន់​ដួលរលំ​ ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយកម្ទេច​ក្រុងបាកដាដ ដោយ​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨នោះ​​ ​ត្រូវបាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា ជា​ចំណុច​បញ្ចប់​នៃ​ភាពរុងរឿង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។ បើ​យើងពិនិត្យ​មើលទៅលើ​ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ ភាសា និង​សាសនា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ នាសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន​នេះ យើងឃើញ​ថា ​ស្លាកស្នាម​នៃ​ការបែងចែក​ រវាង​អរិយធម៌​ចក្រភព​រ៉ូម ប៊ីហ្សង់តាំង និង​​អារ៉ាប់ នៅតែ​បន្ត​បន្សល់​ទុក​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​ នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ដោយ​និយាយ​ភាសា​ឡាតាំង និង​កាន់សាសនា​គ្រឹស្ត​និកាយ​កាតូលិក។ អឺរ៉ុប​ខាងកើត រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់​នៃ​តំបន់​ដើមបូព៌ា ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​កាន់គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​អរតូដុក្ស៍ (Orthodox)។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង កាត់តាម​មជ្ឈិមបូព៌ា​រហូតដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ាគីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ចេញពី​ឥទ្ធិពល​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់៕ =='''ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោយ​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់'''== ​​​ភាពរុងរឿង និង​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល ​ក្រោយ​ពី​បាន​វាតទី​ពង្រីកទឹកដី ដែល​លាតសន្ធឹង​​ក្នុង​ទំហំ​ធំបំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​ត្រួតត្រា​ដែន​ដី​ដ៏​ធំ​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១២២៧ ដែល​អធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ ចូលទិវង្គត ដែនដី​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត។ បើ​គិត​ជា​ទំហំ​ផ្ទៃដី ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល មិនបាន​បញ្ចប់​ត្រឹម​ការ​ចូល​ទិវង្គត​របស់​អធិរាជ ​ជិនហ្គីស ខាន់ នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​វាយ​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​ប្រទេស​ចិន ​ហើយ​​បាន​បន្ត​ឈ្លានពាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​នគរ​សុង (Song) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ ទៅទិស​ខាងលិច កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ចូល​ឈ្លាន​ពាន​រុស្ស៊ី រួចហើយ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ប៉ូឡូញ មុននឹង​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅដល់​ហុងគ្រី និង​ក្រូអាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​​ត្រឹមនោះ ដោយ​ពួកគេ​មិន​បាន​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នោះទេ។ អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន​ អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម បាន​រួចផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល មិនមែន​ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​មាន​យុទ្ធសាស្រ្ត ឬ​មាន​ទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ដោយសារ​តែអធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ​អហ្កឺដី ខាន់ បាន​ចូល​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១២៤១ ហើយ​មេទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​រាល់​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព ដោយ​​នាំគ្នា​​ប្រញាប់ប្រញាល់​ធ្វើដំណើរ​ចេញពី​អឺរ៉ុប ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដើម្បី​ចូលរួម​ក្នុង​ដំណើរការ​ជ្រើសរើស​អធិរាជ​ថ្មី។ នៅ​ការ៉ាកូរុំ (Karakorum) រាជធានី​ម៉ុងហ្គោល ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អហ្កឺដី ខាន់។ នៅ​ចុងបំផុត តំណែង​ជា​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​កូនប្រុស​របស់​អហ្កឺដី ខាន់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក តែងតែ​បាន​កើតឡើង​ជារឿយៗ នៅ​ពេលណា​ដែល​អធិរាជ​ចាស់​ចូល​ទិវង្គត។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​នៅតែបន្ត​ធ្វើសង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត គឺ​យុទ្ធនាការ​វាតទីទឹកដី​​ចុះ​ទៅ​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន និង​ទៅក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ ទីក្រុង​បាកដាដ ដែល​ជា​ក្រុង​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់ នៅឆ្នាំ​១២៥៨។ បន្ទាប់មកទៀត ស៊ីរី ដែល​ជាទីតាំង​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ដែរ។ នៅ​ឯ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ សង្រ្គាម​ជាមួយ​នគរ​សុង នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ។ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​នគរ​សុង​បាន​ជាស្ថាពរ។ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ឈ្មោះ គូប៊ីឡៃ ខាន់ (Kubilai Khan)។ ដើម្បី​ងាយស្រួល​ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ប្រជាជន​ចិន ដែល​មាន​​ចំនួន​ច្រើន​រាប់លាន​នាក់ គូប៊ីឡៃ ខាន់ បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​​ចិន ហើយ​បាន​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​នឹង​រាជវង្ស​ចិន​ពីពេលមុន ដោយ​បង្កើត​ជា​សែរាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​យ័ន។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ពង្រឹង​អំណាច​ពេញដៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​រួចហើយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ក៏​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​បន្ត​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ​យុទ្ធនាការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ មិនសូវ​ជា​ទទួលបាន​ជោគជ័យ​ប៉ុន្មាន​ទេ។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ​នៅ​កោះជ្វា នៅ​ឆ្នាំ១២៩៣។ នៅ​អាណ្ណាមវិញ កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជាច្រើនលើក និង​ទទួលរងនូវ​ការខាតបង់​ច្រើន ទម្រាំ​តែ​អាច​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាណ្ណាម​បាន នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១២៨៨។ គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​យល់ថា គោលដៅ​សំខាន់​របស់​អធិរាជ​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ​គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​ឲ្យ​នគរ​​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​សុខចិត្ត​រណប​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ ហើយ​យក​សួយសារ​អាករ​ទៅ​ថ្វាយ​ស្តេច​ម៉ុងហ្គោល​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​ចង់​វាយដណ្តើម​យក​ទឹកដី​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ទៅ​គ្រប់គ្រង​ទាំងស្រុង​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន ម៉ុងហ្គោល​ច្រើន​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូច​​ ឬ​ក៏​ត្រឹម​រាជទូត​ឲ្យ​ទៅ​កាន់នគរ​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៣ ​ម៉ុងហ្គោលបាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​​មួយក្រុម​តូច​ កាត់​តាម​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​នគរ​ចំណុះ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោលរួចទៅហើយ ឲ្យ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​នគរ​ខ្មែរ។ គេ​មិនឃើញ​មាន​ឯកសារ​ច្បាស់លាស់​​ដែល​រៀបរាប់​អំពី​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាង​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ខ្មែរ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៥ ស្តេចនគរ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី៨ បាន​ផ្ញើ​សួយសារអាករ​ទៅ​ថ្វាយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ហើយ​នៅឆ្នាំ​១២៩៦ រាជទូតចិន ឈ្មោះ ជីវ តាក្វាន់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​មក​បំពេញ​បេសកកម្ម នៅ​ក្នុង​នគរ​ខ្មែរ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២៩៧។ គឺ ជីវ តាក្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​កំណត់ត្រា​ជាច្រើន អំពី​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ខ្មែរ នៅ​សម័យ​អង្គរ។ ជីវ តាក្វាន់ ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ពី​ចិន ហើយ​ត្រូវ​បានគេ​ហៅ​ថា​ជា​រាជទូត​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​ គឺ​ជា​រាជទូត​របស់អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ​ ចិន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​​រាជបល្ល័ង្ក​របស់​ចិន ត្រូវ​កាន់កាប់ដោយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល។ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាលអធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ មក គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំសម្បើម​មួយ ដែល​មាន​កងទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ច្បាំង​ឈ្នះ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទិសទី ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​រហូត​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភព​ដ៏​ខ្លាំងក្លា​នេះ​មាន​សត្រូវ​ដ៏ធំមួយ គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំមហិមា​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោ​លបាន​បែងចែក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ជា​ចំណែកៗ ដោយ​ផ្នែកនីមួយៗ មាន​ស្តេច​សោយរាជ្យ​ផ្សេងៗ​គ្នា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​ ១២៦០ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤ផ្នែក​ធំៗ។ ផ្នែកទីមួយ​​ គឺ​នៅ​ម៉ុងហ្គោល ទីបេ កូរ៉េ និង​ចិន។ ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​មួយ​ចំណែក​នេះ គ្រប់គ្រង​ដោយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ដែល​មាន​ឋានៈ​​ជា​អធិរាជ​​ចិន​ផង និង​ជា​អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​ទាំងមូលផង។ ម៉ុងហ្គោល​ផ្នែក​ទី២ ស្ថិត​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល។ ផ្នែក​ទី៣ នៅ​រុស្ស៊ី។ ផ្នែក​ទី៤ នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា​ ត្រង់​ម្តុំ​ចក្រភពពែរស៍។ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​​ម៉ុងហ្គោល មាន​សារជាតិ​ដើម​ជា​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ថ​ដាច់ៗ​ពី​គ្នា ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ការ​​ពិបាកក្នុង​ការ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល កើតមាន​ក្នុង​​ពីរ​រូបភាព។ ទីមួយ គឺ​ជម្លោះ​ រវាង​ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​ទាំង ៤ផ្នែក ដោយ​ស្តេច​នីមួយៗ​ប្រជែង​គ្នា​ធ្វើ​ជា​អធិរាជ​ធំ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះទីពីរ គឺ​​ជា​ជម្លោះដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក នៅ​ខាង​ក្នុង​ផ្នែក​នីមួយៗ។ ស្របជាមួយ​នឹង​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នេះ ប្រជាជន​ដែល​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ម៉ុងហ្គោល​ឈ្លានពាន​យក​មក​កាន់កាប់ ក៏​ចាប់ផ្តើម​ឆ្លៀតពេល​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​អស់ទាំងនេះបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ​បន្តិចម្តងៗ រហូត​​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៣៣៥ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បំបែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗពីគ្នា។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល​ផ្សេងៗ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ ហើយ​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ​ជាបន្តបន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៣៦៨ រាជវង្ស​យ័ន​របស់​ម៉ុងហ្គោល ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន ត្រូវ​ក្រុមបះបោរចិន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​ពួកម៉ុងហ្គោល​ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជា​ទឹកដី​កំណើតវិញ។ ចិន​រួច​ផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​បង្កើត​ជា​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​រាជវង្សមីង (Ming)។ គឺ​ឆ្នាំ​១៣៦៨​នេះ​ហើយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សករាជ​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ គិតជាសរុប​ទៅ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​បាន​ស្គាល់ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក្នុងរយៈពេល ១៦២ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ​១២០៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៣៦៨)។ ដូច្នេះ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ចក្រភពរ៉ូម ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ុងហ្គោល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​​បាន​តិច​ឆ្នាំ​ជាងរ៉ូម។ ចក្រភពរ៉ូម​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក រហូតដល់​ទៅ ជាង ៥០០ឆ្នាំ (ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស)៕ =='''អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វកូឡុំ'''== អំពី​អរិយធម៌​នៃ​បណ្តាជន​ ដែលរស់​នៅ​លើ​ទឹកដី​អាមេរិក មុន​ការមកដល់របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ នៅ​ចុងសវត្សរ៍​ទី១៥ នៅ​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​កំពុង​តែ​រស់នៅលើ​ទឹកដី​នេះ​ស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ដែល​យើង​តែងតែ​ហៅ​ថា​ជា​ជនជាតិ “ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម” បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទឹកដី​អាមេរិក តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​​ឆ្លងកាត់​តាម​ច្រកសមុទ្រ​នៅ​ចន្លោះ​រុស្ស៊ី និង​​អាឡាស្កា (​ច្រក​សមុទ្រ​ Bering) ដែល​កាលណោះ គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើងបាន។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី ១៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ ទ្វីបអាមេរិក​ទាំងមូល​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ រស់​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក ក៏​ដូចជា​មនុស្ស​នៅតំបន់​​ផ្សេងទៀត​ដែរ ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ក្នុង​របៀបរស់នៅ​ ចាប់តាំង​ពី​ការរស់នៅ​ដោយ​ការបរបាញ់ និង​បេះផ្លែឈើ​ តាមរបៀប​បុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មក​បាន​ចាប់យក​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ ដែល​​ខ្លះ​មាន​​អរិយធម៌​រុងរឿង​មិនចាញ់​មនុស្ស​នៅ​តំបន់​ផ្សេងទៀត​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ពួកគេ​ចេះ​បង្កើត​អក្សរសរសេរ ហើយ​មាន​ចំណេះដឹង​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត​ គណិតវិទ្យា និង​កសិកម្ម។ រុក្ខជាតិ​មួយ​ចំនួន ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ និង​បរិភោគ​ជាទូទៅ ទាំង​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏ដូចជា នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត​នៅទូទាំង​ពិភពលោក ដូចជា ដំឡូងបារាំង, ដើម​កាកាវ ដែល​គេយក​មកធ្វើ​ជា​សូកូឡា (Chocolat), ស្លឹកកូកា ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា, ពោត, ប៉េងប៉ោះ ឬ​ថ្នាំជក់ ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​មាន​ដើមកំណើតដំបូង​ចេញ​ពី​វប្បធម៌​កសិកម្ម​នៃ​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក។ ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​ខ្លាំង ច្រើន​តែ​ពួកអ្នក​​នៅក្នុង​តំបន់​អាមេរិកកណ្តាល និង​អាមេរិក​ខាងត្បូង។ ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើត​រដ្ឋ​នៅត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា ប្រទេស​ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និង​មួយផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ា​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ជាងគេ​បំផុតនៅ​អាមេរិក ដោយ​មាន​ដើមកំណើត​តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ ២៦០០ឆ្នាំ​មុនគ.ស ហើយ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​ខ្លាំង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ​​ទី៩គ.ស មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ដុនដាប រហូត​រលាយ​បាត់រូប នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៦។ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ផ្សេង​ទៀត ដែល​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​មួយដែរ គឺ​ពួក​អាស្ទែក (Aztèque) ​ដែល​មានទីតាំង​នៅ​ត្រង់ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន និង​ពួក​អ៊ីងកា (Inca) ដែល​មាន​ទឹកដី​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ កាត់តាម​បូលីវី និង​ប៉េរូ រហូតដល់​ស៊្ហីលី។ បច្ចុប្បន្ន​ អរិយធម៌​នៃ​ជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​រលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​ជាច្រើន ដែល​បញ្ជាក់ពី​អរិយធម៌​របស់​ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅ​ម៉ិចស៊ិក និង​អាមេរិក​កណ្តាល ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​ម៉ាយ៉ា និង​ពួក​អាស្ទែក និង​ក្រុងបុរាណ​​ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅ​ប៉េរូ ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​ពិភពលោក។ ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក​​របស់​គ្រីស្តូហ្វ​កូឡុំ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​បំផុតមួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ជនជាតិដើម​អាមេរិក ពីព្រោះ​វា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​វាតទី​ធ្វើ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើ​ទឹកដី​អាមេរិក។ ការ​ដាក់​អាណានិគម​ដោយ​កម្លាំង ដែលនាំ​ទៅរក​ការ​ស្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិដើមអាមេរិក។ ក្រុងបុរាណ Machu Pichu បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា នៅ​ប្រទេស​ប៉េរូ​បច្ចប្បន្ន ជាការពិត​ថា នៅ​ពេល​ទាហានអេស្ប៉ាញ ដែល​គេហៅ​ថា ពួក Conquestador ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​អាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ អរិយធម៌​ម៉ាយ៉ា​បាន​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ស្ទើរតែ​រលាយ​បាត់រូប​ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក​អាស្ទែក និង​ពួក​អ៊ីងកា​វិញ នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំ​មួយ​នៅឡើយ។ នៅចុង​ឆ្នាំ​១៥១៩ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ ដែល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​គុយបា បាន​ទៅដល់​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក (ដែលមានទីតាំង​នៅ​ត្រង់​រដ្ឋធានី​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន)។ ​ស្តេច​អាស្ទែក ឈ្មោះ​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា (Montezuma) បាន​ទទួល​ឲ្យ​ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ស្នាក់នៅ​ដោយ​សុខស្រួល ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​​កាប់សម្លាប់មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​របស់​ពួក​អាស្ទែក ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​ស្តេច​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា​ផងដែរ។ ក្រោយមកទៀត អេស្ប៉ាញបាន​នាំទ័ព​មក​​​វាយលុក​ចូល​​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក និង​ផ្តួលរំលំ​អាណាចក្រ​អាស្ទែក​ទាំងស្រុង នៅពាក់កណ្តាល​​ឆ្នាំ​១៥២១ មុននឹង​វាតទី​ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង រហូតទៅដល់​ដែនដី​របស់​ពួក​ម៉ាយ៉ា។ នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣១ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​មួយក្រុម​ផ្សេងទៀត បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​លិច​អាមេរិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ប៉េរូ ទីតាំង​ធំ​របស់​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា។ អេស្ប៉ាញ ដែល​មាន​គ្នា​មិនដល់ ២០០នាក់​ផង បាន​បើកការ​វាយប្រហារ និង​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អ៊ីងកា ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣២។ ការពង្រីក​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​បាន​បង្កនូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​មហាធំធេង​ដល់​ជនជាតិដើម។ ក្រៅ​ពី​​រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កាប់សម្លាប់​រង្គាល​ ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ពួក​អេស្ប៉ាញ​ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​បន្ត​រងគ្រោះ​​រាប់​ទសវត្សរ៍​​ជា​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​អឺរ៉ុប ជាពិសេស រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កេងប្រវ័ញ្ច​ការងារ​តាមបែប​ទាសករ និង ជាពិសេស ​រងគ្រោះ​ដោយ​ជំងឺ ដែល​ពួកអឺរ៉ុប​នាំ​យក​មក​តាមខ្លួន ដែល​សុទ្ធសឹងជា​ប្រភេទជំងឺ​ថ្មីៗ ដែល​ពួកជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​មិនមាន​អង់ទីគ័រ​ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន។ មេរោគ​ដែល​ចម្លង​ពី​ពួកអឺរ៉ុប​បាន​រាតត្បាត​សម្លាប់​ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ទាំងលានៗ​នាក់។ ប្រជាជន​អ៊ីងកា ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាន​ចំនួន​ប្រហែល​ពី ១២លាន ទៅ ១៥លាន​នាក់ នៅ​មុន​អាណានិគម​អេស្ប៉ាញ បាន​ធ្លាក់ចុះ​មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ មួយសតវត្សរ៍​ក្រោយ​អាណានិគម។ ប្រជាជន​អាស្ទែកវិញ បាន​ធ្លាក់ចុះ ពី​ប្រមាណ​ជា ២០លាននាក់ មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ ១,៦លាននាក់ ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៩០%។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅតែ​មាន​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥០លាន​នាក់ កំពុងរស់នៅ​លើ​ទ្វីបអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសល់តែ​មនុស្ស​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅ​រាយប៉ាយ​ជា​ជនជាតិ​ភាគតិច នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេសផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ស្ទើរតែពាសពេញ​​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក ចាប់តាំង​ពី​កាណាដា រហូតទៅដល់​ស្ហ៊ីលី។ ចំណែកឯ​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​របស់​ពួកគេ​វិញ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់បង់​អស់ទៅហើយ៕ ='''សរីរាង្គមនុស្ស'''= '''ប្រព័ន្ធធំៗនៃខ្លួនមនុស្ស Anatomy''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] ខ្លួនមនុស្សត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយប្រព័ន្ធផ្សេងៗគ្នា ដែលអាចធ្វើឲ្យ យើងរស់នៅបាន។ មុនចាប់ផ្ដើមធ្វើការជាមួយជន ដែលមានបញ្ហា ត្រូវយល់ដឹង នូវដំណើរប្រព្រឹត្តទៅជាធម្មតា នៃខ្លួនមនុស្សសិន។ '''១. សញ្ញាណយល់ដឹងអំពីសរីរាង្គ''' សរីរាង្គ គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធដែលបំពេញមុខងារមួយជាកំណត់។ សរីរាង្គនីមួយៗមានមុខងារផ្ទាល់របស់វាច្បាស់លាស់ពិតប្រាកដ។ ឧ. សរីរាង្គឆ្អឹង សន្លាក់ សាច់ដុំ បេះដូង សួត...។ល។ '''២. សញ្ញាណយល់ដឹងអំពី ជាលិកា និង កោសិកា''' សរីរាង្គនីមួយៗបង្កើតឡើងដោយជាលិកា។ ជាលិកា ? គឺជាការប្រមូលផ្ដុំនៃកោសិកាដែលមានចំនួនរាប់ពាន់ដូចៗគ្នា។ កោសិកា ? គឺជាឯកតាដើម ជាសំភារៈសំណង់របស់ខ្លួនមនុស្ស (ដូចជា អិដ្ឋសំរាប់សង់ផ្ទះ)។ ទំហំមាឌរបស់វាតូចណាស់ គេមិនអាចមើលវាដោយ ភ្នែកទទេបានទេ។ មានកោសិកាច្រើនបែប ដែលកោសិកានិមួយៗមានមុខងារពិសេសមួយ។ ឧ. កោសិកាឆ្អឹង បង្កើតឆ្អឹង ឧ. កោសិកាឈាមសំរាប់ដឹកនាំចំណីអារហារនិងខ្យល់អុកស៊ីសែន ទៅរាងកាយមនុស្ស។ កោសិកាទាំងអស់ស្លាប់ហើយកើតឡើងវិញ។ ដើម្បីរស់ កោសិកាត្រូវការថាមពល៖ – ចំណីអារហារ – ខ្យល់អុកស៊ីសែន – និងបញ្ចេញចោលនូវកាកសំណល់មកក្រៅវិញ តើតាមប្រព័ន្ធអ្វីខ្លះ ? '''៣.ស្បែកមនុស្ស''' ខ្លួនមនុស្សត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ ទៅដោយស្បែកដែលជាប្រព័ន្ធ ទន់និងយឺត។ មានមុខងារសំខាន់ បីយ៉ាង៖ ការការពារ ការរក្សាសីតុណ្ណភាព ការញាណដឹង '''៣.១.ការការពារ ៖''' ស្បែក គឺជារនាំងមួយរវាងផ្ទៃខាងក្នុងនិងផ្នែកខាងក្រៅនៃខ្លួនមនុស្ស វាទប់ស្កាត់នូវមេរោគទាំងឡាយនិងវត្ថុធាតុប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ដ៏ទៃទៀតដែលអាចចូលក្នុងខ្លួនមនុស្សបាន ស្បែកមានកំរាសក្រាស់ដោយកន្លែងដូចជា៖ បាតជើង បាតដៃ កែងដៃ នៅពេលមានមុខចំហឬរន្ធប្រហោងនៅក្នុងស្បែកហៅថា មុខដំបៅ។ មានមេរោគជ្រៀតចូលហៅថាការបង្ករោគ ឬ ការចម្លងរោគ '''៣.២.ការរក្សាសីតុណ្ណភាព ៖''' – សីតុណ្ណភាពខាងក្នុងខ្លួនមនុស្សយើងគឺ 37ºC – សីតុណ្ណភាពប្រែប្រួលខ្លាំងពេក អាចបណ្ដាលឲ្យ ស្លាប់បាន (បណ្ដាលមកពីចុះទាបពេក / ឡើងខ្ពស់ពេក)។ – ស្បែកជួយក្នុងការរក្សាសីតុណ្ណភាពឲ្យនៅនឹងបាន (ថេរ) ជាពិសេសនៅពេលមានការកំដៅលើខ្លួនប្រាណ។ – ខ្លួនមនុស្សអាចប្រែជាក្ដៅនៅពេលណា ? – គឺនៅពេលៈ ធ្វើចលនា សីតុណ្ណភាពខាងក្រៅឡើងខ្ពស់ មានជំងឺ (ក្ដៅខ្លួន) – កាលណាមានការបង្ករោគឬមានជំងឺក្នុងខ្លួនសីតុណ្ណភាពរបស់ខ្លួន អាចឡើងខ្ពស់ជាង 37ºC ហៅថាគ្រុនក្ដៅ។ – នៅពេលយើងបែកញើស បានន័យថាខ្លួនមនុស្ស ទុកឲ្យទឹកចេញ មួយចំនួនធំកាត់តាមស្បែក ដើម្បីធ្វើឲ្យស្បែកត្រជាក់។ '''៣.៣.ការញាណដឹង៖''' – ស្បែកផ្តល់ពត៌មានទាំងឡាយដល់យើង អំពីអ្វីៗដែលនៅជុំវិញ ខ្លួនយើង។ – វាអាចឲ្យយើងដឹង បើសិនជាវត្ថុដែលយើងប៉ះនោះ ៖ ក្តៅ/ត្រជាក់ រឹង/ទន់ មុត/ឈឺផ្សា ចុកចាប់...។ល។ – អាចឲ្យដឹងពីទំរង់ រូបរាងរបស់វត្ថុ ៖ ការេ/ជ្រុង មូល សំប៉ែត ក្រាស់/ស្តើង...។ល។ '''៤.ប្រព័ន្ធចលករ''' ប្រព័ន្ធចលករត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ៖ ប្រព័ន្ធឆ្អឹង/គ្រោងឆ្អឹង ប្រព័ន្ធសន្លាក់ ប្រព័ន្ធសាច់ដុំ '''៤.១. ប្រព័ន្ធឆ្អឹង/គ្រោងឆ្អឹង''' ការរួមផ្គុំរបស់ឆ្អឹងទាំងអស់បង្កើតបានជាគ្រោងឆ្អឹង។ ឆ្អឹងមានការរឹងមាំ មិនអាចបត់បាន ហើយជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធចលករ (ឯផ្នែកដ៏ទៃទៀតមានសន្លាក់ សាចដុំ និងប្រព័ន្ធប្រសាទ)។ ឆ្អឹងទាំងអស់មាន ២០៦ ដែលមានរាងរៅនិងទំហំមិនដូចគ្នាទេ។ ឆ្អឹងកើតឡើងដោយពីរផ្នែកសំខាន់៖ ឆ្អឹងតាន់ នៅផ្នែកសើរមានភាពមាំ (ក្រៅ)។ ឆ្អឹងស្ពោត ស្ថិតនៅខាងក្នុងមានភាពមិនសូវរឹងមាំ។ ការផ្គុំឆ្អឹងទាំងអស់ចូលគ្នាបង្កើតបានជារូបរាងដូចៗគ្នាចំពោះមនុស្ស គ្រប់រូប។ មនុស្សខ្លះមានឆ្អឹងវែងនិងធំ ជាហេតុធ្វើឲ្យមនុស្សមានមាឌខុសៗគ្នា។ ឆ្អឹងមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នា៖ ឆ្អឹងវែង ឆ្អឹងខ្លី ឆ្អឹងសំប៉ែត។ មុខងាររបស់ឆ្អឹងគឺ៖ ការពារ និងទ្រទ្រង់ខ្លួនមនុស្ស ហើយជាអ្នកផលិត គោលិកាក្រហមដោយខួរឆ្អឹង។ ដូចជាការពារ ខួរក្បាល បេះដូង សួត ខួរឆ្អឹងខ្នង។ ឆ្អឹងមានការលូតលាស់បណ្តោយ និងទទឹង។ ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ៖ – ឆ្អឹងសំប៉ែត – មានចំនួនច្រើនហើយខុសៗគ្នា – គ្មានចលនា – លើកលែងតែឆ្អឹងថ្គាមដែលអាចទំពារអារហារបាន – ការរួមគ្នានៃឆ្អឹងក្បាលកើតបានជារាងប្រអប់មួយ – ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ផ្ទុកនិងការពារខួរក្បាល។ សរសរឆ្អឹងខ្នង៖ – មានឆ្អឹង៣៣ ឆ្អឹងក = ៧ ឆ្អឹងខ្នង = ១២ ឆ្អឹងចង្កេះ = ៥ ឆ្អឹងកំប៉េះគូថ = ៥ ឆ្អឹងកុកស៊ីក = ៣ - ៤ – ឆ្អឹងខ្លី ភ្ជាប់ពីមួយៗទៅមួយត្រួតលើគ្នា – ការកំរើកឆ្អឹងកងនិមួយៗ អាចធ្វើឲ្យដងខ្លួនមានចលនា។ – លើកលែងតែឆ្អឹងថ្គាមដែលអាចទំពារអារហារបាន – ការរួមគ្នានៃឆ្អឹងក្បាលកើតបានជារាងប្រអប់មួយ – ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ផ្ទុកនិងការពារខួរក្បាល។ ឆ្អឹងជំនីរ/ឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង៖ – ឆ្អឹងជំនី ជាឆ្អឹងសំប៉ែត – ការពារបេះដូង សួត និងចូលរួមក្នុងការដកដង្ហើម – មាន១២គូរ – ផ្នែកខាងក្រោយភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងកងខ្នងនិមួយៗ – ផ្នែកខាងមុខភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង – រួមគ្នានៃឆ្អឹងទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាប្រអប់ទ្រូង ឆ្អឹងដងខ្លួន = ឆ្អឹងអវយវៈលើ ៖ – ដើមដៃ = ឆ្អឹង ១ – កំភួនដៃ = មាន ២ – ប្រអប់ដៃៈ ឆ្អឹងខ្លីតូចៗ=៨ ឆ្អឹងវែងតូចៗ=៥ ឆ្អឹងម្រាមដៃ=១៤ – ផ្នែកខាងក្រោយភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងកងខ្នងនិមួយៗ – ផ្នែកខាងមុខភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង – រួមគ្នានៃឆ្អឹងទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាប្រអប់ទ្រូង ឆ្អឹងអវយវៈក្រោម៖ – ភ្លៅ = ឆ្អឹង ១ – អង្គុញ = ឆ្អឹង ១ – កំភួនជើង = ឆ្អឹង ២ – ប្រអប់ជើងៈ ឆ្អឹងខ្លី = ៧ ឆ្អឹងវែងតូចៗ = ៥ ឆ្អឹងម្រាមជើង = ១៤ [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] '''៤.២. ប្រព័ន្ធសន្លាក់''' សន្លាក់មួយ គឺការចងភ្ជាប់រវាងឆ្អឹងពីរ។ សន្លាក់មួយមានមុខងារពីរ៖ ភ្ជាប់ឆ្អឹងពីមួយទៅមួយយ៉ាងរឹងមាំបង្កើតបានជាគ្រោងឆ្អឹងមួយ។ សន្លាក់អាចធ្វើឲ្យឆ្អឹងនិងឆ្អឹងមានចលនាបានដោយយោលទៅតាមទិសនិងទំហំនៃចលនា។ រចនាសម្ព័ន្ធនៃសន្លាក់៖ ផ្ទៃរបស់សន្លាក់ (ចលនា) ស្រោមសន្លាក់ (លំនឹង) ភ្នាសស៊ីណូវីយ៉ាល (ផ្សើមរំអិលក្នុងការធ្វើចលនា) សរសៃរយាង ligament (លំនឹង) ទងសាច់ដុំ (ចលនា និង លំនឹង) ប្រភេទខុសៗគ្នានៃសន្លាក់៖ – សន្លាក់ដែលមានការកំរើកតិចតួច – សន្លាក់មានការកំរើកខ្លាំង សន្លាក់ដែលមានការកំរើកតិចតួច សន្លាក់សរសរឆ្អឹងខ្នង [[ឯកសា|រូបភាពតូច]] សន្លាក់មានការកំរើកខ្លាំង '''៤.៣. ប្រព័ន្ធសាច់ដុំ'''​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ ​​ ​​​​​​​ ​ ​ ​ ​​ ​​ ​ ​​ ​ ​ ​​ ​​​​​ ​​ ​ ​​ ​​​ [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] សាច់ដុំ គឺជាសរីរាង្គសកម្មនៃចលនាប្រសិនបើគ្មានសាច់ដុំ វាក៏គ្មានចលនាដែរ យើងបានសិក្សារួចមកហើយអំពីឆ្អឹងនិងសន្លាក់ ដើម្បីឲ្យឆ្អឹងមានចលនារវាងគ្នានិងគ្នានៅត្រង់ សន្លាក់វាត្រូវតែមានសាច់ដុំភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹង ទាំងនោះធ្វើការកន្ត្រាក់។ សាច់ដុំ មានពីរប្រភេទ៖ – សាច់ដុំរលីង – សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង សាច់ដុំរលីង៖ – មាននៅផ្ទៃខាងក្នុងនៃសរសៃឈាម ក្រពះ ពោះវៀន ប្លោកនោម ផ្លូវដង្ហើម បេះដូង... – ជាសាច់ដុំដែលកន្ត្រាក់ដោយអឆន្ទៈនិងស្វ័យប្រវត្តិ។ សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង៖ – សាច់ដុំនៃគ្រោងឆ្អឹង ធ្វើឲ្យឆ្អឹងកំរើកនៅត្រង់សន្លាក់ ពីព្រោះយើងជាអ្នកបញ្ជាវា។ – គឺសាច់ដុំដែលធ្វើការកន្ត្រាក់ដោយឆន្ទៈ។ ឧ.លូកចាប់កែវទឹក រាំ ដើរ ធ្វើចលនាផ្សេងៗ... តួសាច់ដុំ នៅកណ្តាល ទងសាច់ដុំ នៅចុងសងខាង សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង៖ – កាលណាសាច់ដុំកន្ត្រាក់ តួខ្លួនសាច់ដុំបានរួញខ្លី ហើយធ្វើឲ្យឆ្អឹងទាំងពីរខិតមកជិតគ្នា។ – សាច់ដុំអាចទាញឲ្យយឺតបាន ដែលអាចលាតសន្ធឹងឲ្យវែងបានដោយសារការទាញ។ – ភាពយឺតរបស់សាច់ដុំទាំងនេះធ្វើឲ្យការកន្ត្រាក់សាច់ដុំប្រព្រឹត្តទៅ បានយ៉ាងសមស្រប។ – ការកន្ត្រាក់សាច់ដុំជាអចិន្ត្រៃយ៏ ដែលមាននៅពេលសំរាកហៅថា តូនុស សាច់ដុំ។ – ប្រព័ន្ធប្រសាទជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើតូនុសនៃសាច់ដុំនេះ ព្រោះថាប្រព័ន្ធនេះដែលបញ្ជាទៅសាច់ដុំឲ្យរក្សាបាននូវកំរិតនៃការកន្ត្រាក់មួយ ចំនួន។ – តម្រូវការរបស់សាច់ដុំដើម្បីកន្ត្រាក់គឺ៖ ថាមពល ដែលបានមកពីអុកស៊ីសែន និងចំណីអារហារ។ បញ្ជាមកពីខួរក្បាល – សាច់ដុំបំរើឲ្យសន្លាក់តែមួយ សន្លាក់ពីរ សន្លាក់ច្រើន – សាច់ដុំមានតួរខ្លួនតែមួយ និងច្រើន។ – នៅពេលសាច់ដុំកន្ត្រាក់ ប្រៀបដូចជាស្នប់មួយ រុញច្រានឈាមទៅបេះដូងវិញ។ '''៥.ប្រព័ន្ធដកដង្ហើម'''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] មានមុខងារនាំយកនូវខ្យល់ល្អទៅក្នុងខ្លួន (ខ្យល់ដែលមានអុកស៊ីសែន ច្រើន) និងបញ្ចេញខ្យល់ចាស់ចេញមកក្រៅខ្លួនវិញ (មានឧស្ម័ន ការបូនីកច្រើន)។ ១.ច្រមុះនិងមាត់ ៖ សំរាប់ដកដង្ហើម ខ្យល់ចូលនិងចេញពីខ្លួន។ ២.បំពង់ខ្យល់ ៖ ធំប៉ុនមេដៃ សំរាប់នាំខ្យល់ទៅទងសួត សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង ៣.ទងសួត ៖ បំពង់ល្អិតៗពីរ (ស្ដាំ១/ឆ្វេង១) នាំខ្យល់ពីបំពង់ខ្យល់ទៅកាន់សួត ៤.សួត ៖ មានពីរ (ស្ដាំ១ / ឆ្វេង១) ស្ដាំមាន៣ក្លែប / ឆ្វេងមាន២ក្លែប ក្នុងសួតមានទងសួតតូចៗ បញ្ចប់ដោយកូនថង់សួត (កន្លែងផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់) ការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ក្នុងប្រព័ន្ធដកដង្ហើម ៖ – នៅពេលយើងដកដង្ហើម បញ្ចូលខ្យល់អុកស៊ីសែន (ហៅថា ដង្ហើមចូល)។ – និងបញ្ចេញខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនីក (ហៅថា ដង្ហើមចេញ)។ ការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ក្នុងប្រព័ន្ធដកដង្ហើម ៖ – ខ្យល់អុកស៊ីសែនចាំបាច់ណាស់ដល់ខ្លួនមនុស្សដើម្បីឲ្យមានជីវិតៈ គឺជាផ្នែកមួយនៃថាមពលដែលកោសិកាត្រូវការ។ – ក្រោយពេលប្រើប្រាស់ខ្យល់អុកស៊ីសែនហើយខ្លួនមនុស្សក៏ បញ្ចេញនូវឧស្ម័នកាបូនីកដែលជាខ្យល់អាក្រក់។ ក. តើការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ប្រព្រឹត្តទៅនៅទីណា ? នៅត្រង់កូនថង់សួត ដែលអុកស៊ីសែនឆ្លងកាត់ពីសួតទៅឈាម។ និងឧស្ម័នកាបូនីកឆ្លងកាត់ពីឈាមមកសួតវិញ។ ខ. តើការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងដូចម្ដេច ? របាំងរបស់កូនថង់សួតមានសភាពស្ដើងណាស់ដែលអាចឲ្យខ្យល់ ឆ្លងកាត់ចូលបាន។ ពីគ្រប់សរសៃឈាមតូចៗទាំងអស់ត្រូវកាត់តាមកូនថង់សួតដោយផ្ទាល់ ប្រមូលយកអុកស៊ីសែនហើយ បញ្ចេញឧស្ម័នកាបូនីកចោល។ '''៦.ប្រព័ន្ធឈាមរត់''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច]] ប្រព័ន្ធឈាមរត់ចែកចាយចំណីអារហារនិង ខ្យល់អុកស៊ីសែនទៅឲ្យ ខ្លួនមនុស្ស។ ហើយវាដឹកជញ្ជូននូវកាកសំណល់ដែលត្រូវ បញ្ចេញចោល។ ផ្សំឡើងដោយ៖ ឈាម បេះដូង សរសៃឈាម សរសៃឡាំ មុខងារសំខាន់របស់ឈាម គឺ ដឹកជញ្ជូនចំណីអារហារ ខ្យល់អុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិក ព្រមទាំងកាកសំណល់។ ៦.១. ឈាម ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយធាតុសំខាន់ៗបីយ៉ាង៖ – គោលិកាក្រហមៈ កោសិកាតូចៗដែលដឹកជញ្ជូនខ្យល់ អុកស៊ីសែន និងខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនិក។ – ប្លាស្មាៈ ជាវត្ថុរាវថ្លា ដែលនៅក្នុងនោះមាន គោលិកាក្រហម ចំណីអារហារ និងកាកសំណល់ ចល័តទៅមក។ – គោលិកាសៈ ជាកោសិកាដែលការពារសរីរាង្គកាយនៅពេលមាន ការបង្កជំងឺដោយគោលិកាសស៊ីមេរោគដែលបង្កជំងឺនោះ។ ៦.២. បេះដូង គឺជាសាច់ដុំមួយខ្លាំងពូកែណាស់ – ចែកចេញជាពីចំណែក៖ មួយចំហៀងស្តាំ មួយចំហៀងឆ្វេង – ចំហៀងនិមួយៗមានពីថត៖ ថតលើពី ថតក្រោមពី – ដែលផ្ទុកទៅដោយឈាម មុខងាររបស់បេះដូង គឺបញ្ជូនឈាមទៅកាន់សរីរាង្គ បេះដូងមានចលនាដូចជាស្នប់មួយដែរ កាលណាបេះដូងកន្ត្រាក់វាបញ្ជូន ឈាមទៅកាន់សរីរាង្គដ៏ទៃទៀត កាលណាបេះដូងសំរាក វាត្រូវចាក់បំពេញដោយឈាមដែលបានមក ពីសរីរាង្គ។ ៦.៣. សរសៃឈាម គឺជាបំពង់មួយ សំរាប់ដឹកនាំឈាមដែលផ្ទុក ដោយអុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិក ចំណីអារហារ និងកាកសំណល់ផ្សេងៗ ឆ្ពោះទៅ កាន់សរីរាង្គនៃខ្លួនមនុស្ស។ សរសៃឈាមមាន បីយ៉ាង៖ សរសៃឈាមមាន បីយ៉ាង៖ សរសៃ កាពីយ៉ែរ សរសៃ វ៉ែន សរសៃអាកទែរ៖ – នាំឈាមក្រហមពីបេះដូង ទៅកាន់សរីរាង្គ – វាកន្ត្រាក់ហើយរុញច្រានឈាមទៅសរីរាង្គ – ការកន្ត្រាក់និមួយៗនៃសរសៃឈាមនេះ វាស្របគ្នានឹងការកន្ត្រាក់ បេះដូងមួយដងៗហៅថា ជីពចរ សរសៃវ៉ែន៖ – នាំឈាមខ្មៅពីកាពីយ៉ែរ(ពីសរីរាង្គ)ទៅកាន់បេះដូង – វាមិនអាចកន្ត្រាក់បានទេ សរសៃកាពីយ៉ែរ៖ – កាលណាសរសៃអាកទែរមកដល់សរីរាង្គ មាឌរបស់វារួមតូចឆ្មា ហៅថា កាពីយ៉ែរ។ – គឺនៅត្រង់នេះហើយដែលសរីរាង្គទាំងឡាយបានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ ទទួលយកនូវចំណីអារហារ ខ្យល់អុកស៊ីសែន ហើយបញ្ចេញ ខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនិក និងកាកសំណល់ចោល។ សកម្មភាពដែលជួយដល់ដំណើរឈាមរត់ សកម្មភាពបេះដូង៖ – បេះដូងគឺជាស្នប់ដែលបញ្ជូនឈាមទៅក្នុងសរសៃអាទែរនិងទៅ ក្នុងវ៉ែនទៅសួត។ – សរសៃឈាមមានប្រើសជាអ្នកបើក/បិទ ដែលធ្វើឲ្យចរន្តដំណើរ ឈាមរត់មានទិសដៅតែមួយ។/li> សកម្មភាពសាច់ដុំ៖ – សាច់ដុំក៏ជាស្នប់មួយដែរ នៅពេលសាច់ដុំកន្រ្តាក់ វាសង្កត់ទៅលើ សរសៃអាទែរនិងវ៉ែន ជួយបង្កើនចរន្តឈាមរត់ទៅមុខ សកម្មភាពនៃការដកដង្ហើម៖ – វាក៏ជាប្រព័ន្ធនៃស្នប់ដែរ នៅពេលដកដង្ហើមធ្វើឲ្យមានការបឺតស្រូប ទាញឈាមនៃសរសៃវ៉ែនឆ្ពោះទៅបេះដូង។ ការដើរ – នៅពេលដើរ យើងសង្កត់ដោយឆ្លាស់គ្នាទៅលើបាតជើងដែលមាន សរសៃឈាមតូចឆ្មា(កាពីយ៉ែរ)ជាច្រើន ដូច្នេះសរសៃឈាមទាំង នោះត្រូវបានទទួលការសង្កត់ហើយឈាមបានច្រានបញ្ជូនទៅកាន់បេះដូង។ ៦.៤. សរសៃឡាំ ឡាំ (Lymphe) គឺជាវត្ថុរាវគ្មានពណ៌ ឬពណ៌លឿងភ្លាវ កើតឡើងដោយទឹក គោលិកាស និងកាកសំណល់មេតាបូលីកកោសិកា។ ឡាំ ធ្វើដំណើរនៅក្នុងសរសៃឡាំ ដើម្បីចែកចាយទៅពាសពេញ ខ្លួនមនុស្ស។ បន្ទាប់មកវាក៏ហូរចូលទៅក្នុងកូនកណ្តុរ (ganglion lymphatique) ក្រោយមកទៀតវាធ្វើដំណើរទៅក្នុងដំណើរឈាមរត់នៃសរសៃវ៉ែន។ – បង្ហូរកាកសំណល់មេតាបូលីកកោសិកា ព្រមទាំងលីពីតមួយចំនួននៃការរំលាយអារហារ និងនាំវាត្រឡប់ចូលទៅក្នុងឈាម។ – ស្រូបយកជាតិទឹកដែលលើសកំណត់នៅក្នុងជាលិកាក្នុងករណីមានហើម។ – កូនកណ្តុរជាអ្នកផលិតគោលិកាស ដែលមានឈ្មោះថា ឡាំហ្វូស៊ីត ដែលជាអ្នកតស៊ូប្រឆាំងទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានលើសរីរាង្គដោយសារធាតុមកពីខាងក្រៅ ដូចជាការជ្រៀតចូលនៃមេរោគ។ '''៧.ប្រព័ន្ធរំលាយអារហារ''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] មុខងារនៃប្រព័ន្ធរំលាយអារហារ គឺនាំយកចំណីអារហារចូលមកក្នុងខ្លួន ហើយបញ្ចេញកាកសំណល់មកក្រៅវិញ (លាមក) ។ ចំណីអារហារ គឺជាផ្នែកមួយនៃថាមពលចាំបាច់ដល់ដំណើរការរបស់ កោសិកាទាំងឡាយ។ ១.មាត់ ៖ សំរាប់អារហារចូល ២. បំពង់អារហារ ៖ នាំចំណីអារហារទៅក្រពះ ៣. ក្រពះ ៖ កិនចំណីទៅជាម្សៅរាវ ៤. ពោះវៀនតូច៖ បំបែកកាកសំណល់ចេញពីម្ហូបអារហារដែលប្រើប្រាស់ដោយកោសិកា។ ម្ហូបអារហារ ចូលទៅក្នុងឈាមកាត់តាមរបាំងពោះវៀនតូច ៥. ពោះវៀនធំ ៖ ទឹកឆ្លងចូលទៅក្នុងឈាម កាត់តាមរបាំងពោះវៀនធំ ៦. ទ្វារលាមក ៖ កាកសំណល់ចេញពីខ្លួនមនុស្ស '''៨.ប្រព័ន្ធទឹកមូត្រ''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] បញ្ចេញចោលនូវកាកសំណល់រាវមួយផ្នែក ហៅថា ទឹកនោម ។ បង្កើតឡើងដោយ៖ តម្រងនោម ប្លោកនោម ៨.១.តម្រងនោម៖ គឺជាសរីរាង្គមានពីរ ស្តាំ១/ ឆ្វេង១ នៅទីនោះឈាមត្រូវបានច្រោះ ដើម្បីបញ្ចេញ ចោលនូវកាកសំណល់រាវនៃចំណីអារហារ ប្រើប្រាស់រួចមកខាងក្រៅ។ បន្ទាប់មកកាកសំណល់ក៏ហូរចូលទៅក្នុងបំពង់ពីរ ស្តាំ១/ ឆ្វេង១ ហើយបន្តហូរចាក់ទៅក្នុងប្លោកនោម។ ៨.២.ប្លោកនោម៖ គឺជាថង់ មួយដែលត្រងកាកសំណល់រាវ (ទឹកនោម)។ កាលណាប្លោកនោមពេញ វាក៏បង្ហូរចេញទៅក្រៅខ្លួនតាមបំពង់តូចមួយ។ '''៩.ប្រព័ន្ធប្រសាទ''' [[ឯកសា|រូបភាពតូច|មនុស្ស]] ប្រព័ន្ធសរសៃវិញ្ញាណអាចបញ្ជា និងសំរបសំរួលចំពោះគ្រប់ទង្វើរបស់ ខ្លួនមនុស្ស។ បើគ្មានប្រព័ន្ធសរសៃវិញ្ញាណទេ គេមិនអាចត្រិះរិះពិចារណានិងធ្វើចលនា អ្វីបានឡើយ។ ប្រព័ន្ធប្រសាទគឺជាអ្នកបញ្ជាទៅគ្រប់ប្រព័ន្ធនៃខ្លួនមនុស្ស ហើយជាអ្នក ទទួលខុសត្រូវនូវសកម្មភាពរបស់វា។ ប្រព័ន្ធប្រសាទត្រូវបានចែកចេញជា ៣ ប្រព័ន្ធតូចៗ៖ ប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល ប្រព័ន្ធប្រសាទជាយខាង ប្រព័ន្ធប្រសាទអូតូណូម ក. ប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជា វាទទួលពត៌មាន ទាំងឡាយ វិភាគ និងសំរេចបញ្ជូនចំលើយយ៉ាងសមស្រប។ ប្រព័ន្ធនេះផ្សំឡើងដោយ ខួរឆ្អឹងខ្នង ត្រុងសេរ៉េប្រាល់ ខួរតូចនិងខួរធំ ខ.ប្រព័ន្ធប្រសាទជាយខាង គឺជាសរីរាង្គសំរាប់តភ្ជាប់ វានាំពត៌មានពីសរីរាង្គនានាទៅកាន់ប្រព័ន្ធ ប្រសាទកណ្ដាល ។ ហើយដឹកនាំចំលើយពីប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល ផ្ដល់ទៅកាន់សរីរាង្គទាំងអស់នោះវិញ។ គ.ប្រព័ន្ធប្រសាទអូតូណូម វាធ្វើការដោយអឆន្ទៈ វាទទួលខុសត្រូវលើការកន្ត្រាក់ឬការបន្ធូរនៃសាច់ដុំ រលីងរបស់សរីរាង្គខាងក្នុង (ក្រពះ, ពោះវៀន, បេះដូង, ប្លោកនោម, សរសៃឈាម ...) ហើយនាំទៅឲ្យប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាលនូវពត៌មានទាំងឡាយដែលបានមកពីសរីរាង្គទាំងនេះ។ ប្រព័ន្ធនេះផ្សំឡើងដោយសរសៃប្រសាទ(nerfs)។ =='''អាថ៌កំបាំងខួរក្បាលមនុស្ស'''== ខួរក្បាលមនុស្សគឺជាសរីរាង្គដែលមានភាពស្មុគស្មាញក្នុងរាងកាយមនុស្ស និង ប្រហែលជាសរីរាង្គដែលស្មុគស្មាញជាងគេបំផុតក្នុងចក្រវាលផងដែរ។ មានភស្តុតាងជាច្រើនបានបង្ហាញថា របស់អច្ឆរិយជាច្រើនដែលមនុស្សអស្ចារ្យបានបង្កើតឡើងគឺដោយសារតែខួរក្បាលមនុស្សហើយមនុស្សជាថនិកសត្វដ៏ឆ្លាតបំផុតក្នុងលោកនេះ។ ខួរក្បាលក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជាសំរាប់ប្រព័ន្ធកោសិកាប្រសាទ ហើយ ខួរក្បាលក៏ដើរតួនាទីជាអ្នកគ្រប់គ្រងខ្លួនប្រាណ និង ចំណេះដឹងផងដែរ។ ខាងក្រោមនេះខ្ញុំនឹងបង្ហាញពីភាពអស្ចារ្យរបស់ខួរក្បាលមនុស្ស៖ ១. ទោះបីជាខួរក្បាលជាមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងកោសិកាប្រសាទក្នុងខ្លួនមនុស្ស តែក្នុងខួរក្បាលមិនមានច្រើនទេនូវកោសិកាប្រសាទ ដែលនេះបញ្ជាក់ថា យើងមិនមានអារម្មណ៍ថាឈឺចាប់ទេនៅពេលដែលខួរក្បាលរបស់យើងរងការវាយប្រហារ។ ២. ខួរក្បាលរបស់មនុស្សប្រើប្រាស់ថាមពលដែលខ្លួនប្រាណមនុស្សផលិតច្រើនជាងគេក្នុងចំណោមសរីរាង្គផ្សេងៗ ប្រហែលជា២០%នៃថាមពលក្នុងខ្លួនមនុស្ស បើទោះបីជាខួរក្បាលមានទំងន់ត្រឹមតែ២%នៃខ្លួនរបស់មនុស្ស។ ការប្រើប្រាស់នេះគឺដើម្បីថែរក្សាកោសិកាខួរក្បាលឲ្យមានសុខភាពល្អ។ ៣. ខួរក្បាលរបស់មនុស្សមានណឺរ៉ូន ដែលជាកោសិកាប្រាសាទចំនួនប្រហែលជា១០០ ពាន់លាន ដែលចំនួនដ៏ច្រើននេះ ធ្វើឲ្យខួរក្បាលរបស់មនុស្សមានសមត្ថភាពខ្ពស់។ ៤. ខួរក្បាលមនុស្សក៏មានជាតិខ្លាញ់ច្រើនដែរ។ នៅក្នុងខួរក្បាលមនុស្សមានជាតិខ្លាញ់ប្រហែលជា៦០% និង មានជាតិទឹកប្រមាណជា៧៥% ដែលចូលរួមដំណើរការខួរក្បាល។ ​៥. នីអូកាតិច គឺជាផ្នែកមួយនៃខួរក្បាលមនុស្សដែលទទួលខុសត្រូវខាងភាសានិងសតិ។ វាលាតសន្ធឹងប្រមាណ៧៦%នៃខួរក្បាលមនុស្ស ដែលធ្វើឲ្យវាជាផ្នែកដែលធំជាងគេ។ ៦. គេជឿថាមនុស្បប្រើប្រាស់មិនដល់១០%នៃខួរក្បាលមនុស្សទេ ដែលនេះគឺជាគំនិតខុស ព្រោះថាផ្នែកនីមួយៗនៃខួរក្បាលមនុស្សមានតួនាទីផ្សេងៗពីគ្នា។ ៧. នៅពេលដែលមានផ្ទៃពោះ ណឺរ៉ូនបានបង្ហាញពីការកើនឡើងនៃណឺរ៉ូន ចំនួន២៥០,០០០ក្នុងមួយនាទី។ ៨. ប្រហែលជា១៥ ទៅ ២០% នៃ កាឌីកសរុប គឺបញ្ជាដោយខួរក្បាលរាល់នាទី។ ៩. ថាមពលដែលប្រើប្រាស់ដោយខួរក្បាលមានថាមពលអគ្គីសនី២៥វ៉ាត់ ដែលគ្រប់គ្រាន់សំរាប់បញ្ឆេះអំពូលភ្លើងមួយ។ ១០. ពេលខ្លះខួរក្បាលរបស់មនុស្សអាចនឹងបន្លំយើងឲ្យមើលឃើញរបស់មួយខុសពីអ្វីដែលជាការពិតរបស់វា៕ =='''សិក្សាពីតួនាទីរបស់ខួយក្បាលមនុស្ស'''== ខួរក្បាលមនុស្ស គឺជាសរីរាង្គដ៏ ស្មុគ្រស្មាញបំផុតនៅក្នុងរាងកាយមនុស្ស ហើយប្រហែលជាការបង្កើតស្មុគ្រស្មាញបំផុតដែលមានវត្តមាននៅលើចក្រវាឡយើងនេះ។ វាគឺជាភស្តុតាងដែលថា ភាពអស្ចារ្យដ៏ធំបំផុតរបស់ពិភពលោក ដែលមនុស្សបានធ្វើ ជាលទ្ធផលនៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ហើយធ្វើឱ្យវាមាន លក្ខណៈ ពិសេស ដ៏អស្ចារ្យ ជាងគេបំផុត ក្នុងភាពជាមនុស្ស។ ជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជាការសម្រាប់ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាល, ខួរក្បាលបាន បម្រើការ ក្នូងភាពជាមនុស្សដែលមានសមត្ថភាព ខាងរាងកាយ និង ការយល់ ដឹង ច្រើន។ នេះគឺគ្រាន់តែជាតួនាទីដ៏សំខាន់មួយចំនួនដែលខួរក្បាល របស់ មនុស្សបានធ្វើ ប៉ុន្តែរឿងដ៏អស្ចារ្យបំផុតអំពីខួរក្បាលរបស់មនុស្ស គឺថាមាន មនុស្សជាច្រើនមិនសូវស្គាល់ពីតួនាទីរបស់ ខួរក្បាលអោយបានច្បាស់លាស់។លក្ខណៈពិសេសរបស់ កោសិកាខួរក្បាល គឺកាលណាវាខូចហើយ មិនអាចដុះលូតលាស់វិញបានទេ ដូច្នេះ ប្រសិនបើមានការប៉ះពាល់ទៅលើ ផ្នែកណាមួយ នៃ ខួរក្បាល វាធ្វើអោយប៉ះពាល់ទៅលើ ប្រព័ន្ធបព្ជារបស់ សារពាង្គកាយ។ =='''កាយវិភាគសាស្ត្រ វិធីសាស្រ្តនៃការស្រាវជ្រាវកាយវិភាគសាស្ត្រ '''== '''តើវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអ្វីខ្លះលើរាងកាយ?''' វិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សារចនាសម្ព័នរបស់សារពាង្គកាយគឺរូបវិទ្យារបស់មនុស្ស។ នាងមានជំនាញក្នុងការសិក្សារចនាសម្ព័នខាងក្រៅនៃរាងកាយមនុស្សការផ្សារភ្ជាប់របស់វាជាមួយនឹងមុខងារដែលបានអនុវត្តក៏ដូចជាគំរូនៃការផ្លាស់ប្តូរផ្នែកនីមួយៗរបស់វា។ នៅក្នុងសាលាកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់រុស្ស៊ីប្រព័ន្ធនៃសរីរាង្គត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាក្រុមដែលមានមុខងារឯកភាពគ្នានៃសរីរាង្គដែលមានកាយវិភាគវិទ្យានិងអំប្រ៊ីយ៉ុង។ ក្រុមនៃសរីរាង្គដែលរួបរួមគ្នាបានតែមុខងារត្រូវបានគេហៅថា apparatuses នៃសរីរាង្គ (សាច់ដុំឆ្អឹងការនិយាយ endocrine ជាដើម) ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយការជំនួសពាក្យវណ្ណយុត្តិនៃ“ បរិក្ខាសរីរាង្គ” សំរាប់“ ប្រព័ន្ធសរីរាង្គ” ត្រូវបានគេសង្កេតឃើញ។ សរីរាង្គខ្លះបំពេញមុខងារជាច្រើននិងជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រព័ន្ធផ្សេងៗគ្នាឧទាហរណ៍៖ ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត (ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត) គឺជាផ្នែកមុខងារនៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំនិងប្រព័ន្ធ endocrine លំពែង - ក្រពេញ endocrine និងរំលាយអាហារ, ក្រពេញប្រូស្តាតបុរស - ទឹកនោមនិងបន្តពូជ។ ល។ ប្រព័ន្ធនិងការវាស់វែងសរីរាង្គបង្កើតបានជាសារពាង្គកាយរបស់មនុស្ស។ ភាពស្ថិតស្ថេរនៃបរិដ្ឋានខាងក្នុង (សសៃឈាមបេះដូង) ត្រូវបានរក្សាតាមរយៈបទបញ្ជាសរសៃប្រសាទនៃដំណើរការមេតាប៉ូលីសក្នុងរាងកាយដែលផ្តល់ដោយមុខងាររួសរាយរាក់ទាក់នៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទប្រព័ន្ធ endocrine និងប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូង។ ផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សធម្មតា (មានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ) គឺ៖ ជំងឺឆ្អឹង - ការសិក្សាអំពីឆ្អឹង, ប្រព័ន្ធប្រសាទសាស្រ្ត - ការសិក្សាអំពីសន្លាក់នៃគ្រោងឆ្អឹង, ការសិក្សាពីអរម៉ូន - ការសិក្សាអំពីសាច់ដុំការបំបែកសាច់ដុំ - ការសិក្សាអំពីសរីរាង្គខាងក្នុងនៃប្រព័ន្ធរំលាយអាហារប្រព័ន្ធដកដង្ហើមនិងប្រព័ន្ធ genitourinary, angiology - ការសិក្សាអំពីប្រព័ន្ធឈាមរត់និងឡាំហ្វាទិច។ , កាយវិភាគសាស្ត្រនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ (សរសៃប្រសាទ) - គោលលទ្ធិនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាលនិងគ្រឿងកុំព្យូទ័រ, អេទីស្យូស - គោលលទ្ធិនៃអារម្មណ៍។ វិទ្យាសាស្រ្តនេះត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងដើមកំណើតនិងទីកន្លែងរបស់មនុស្សនៅក្នុងប្រព័ន្ធនៃពិភពសត្វ។ វាមានពីរផ្នែក។ នេះគឺជាសូម៉ាទិកនិងចិត្តសាស្ត។ ការសិក្សាអំពីមឺមីសិក្សាការផ្លាស់ប្តូរការអភិវឌ្ឍនិងការរីកលូតលាស់នៃផ្នែកនីមួយៗនៃរាងកាយ។ '''កាយវិភាគសាស្ត្រ''' កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រមួយដែលសិក្សាពីរចនាសម្ព័ន្ធផ្ទៃក្នុងរបស់មនុស្សសរីរាង្គបុគ្គលរបស់គាត់។ មានការបែងចែកជាច្រើននៃវិទ្យាសាស្ត្រនេះ៖ កាយវិភាគសាស្ត្រធម្មតា=សិក្សាកាយវិភាគសាស្ត្រនៃរាងកាយមនុស្សដែលមានសុខភាពល្អ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្រៀបធៀប=សិក្សាពីលំនាំនៃរចនាសម្ព័ននៃសរីរាង្គដោយប្រៀបធៀបពួកវាជាមួយសត្វផ្សេងៗគ្នា។ កាយវិភាគសាស្ត្រសណ្ឋាន= ពិនិត្យមើលទីតាំងនៃសរីរាង្គ។ កាយវិភាគសាស្ត្រមុខងារ= សិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងមុខងារដែលវាអនុវត្ត។ កាយវិភាគសាស្ត្រ=ពិនិត្យមើលរូបរាងខាងក្រៅនៃរាងកាយនិងសមាមាត្ររបស់វា។ កាយវិភាគសាស្ត្ររោគសាស្ត្រ= សិក្សាដំណើរការរោគសាស្ត្រឈឺចាប់នៅក្នុងខ្លួន។ កាយវិភាគសាស្ត្រម៉ាក្រូស្កូប= សិក្សារចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងសរីរាង្គរបស់វា។ កាយវិភាគសាស្ត្រមីក្រូទស្សន៍= ពិនិត្យសរីរាង្គក្រោមមីក្រូទស្សន៍។ កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាវិស័យជីវវិទ្យា (ផ្ទៃក្នុងរូបវិទ្យា) ។ កាយវិភាគវិទ្យាសិក្សាលើរាងកាយរបស់មនុស្សនៅក្នុងប្រព័ន្ធ (កាយវិភាគសាស្ត្រជាប្រព័ន្ធ) ។ ដូច្នោះហើយវាមានផ្នែកមួយចំនួន: គោលនៃប្រព័ន្ធគ្រោង - ឆ្អឹង។ គោលនៃសន្លាក់ឆ្អឹងសន្លាក់និងសរសៃចង - រោគសញ្ញានិងរោគវិទ្យា; គោលនៃប្រព័ន្ធសាច់ដុំ - ទេវកថា; គោលនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាម - angiology; គនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ - សរសៃប្រសាទ; នៃការយល់ដឹងនេះ - esthesiology ។ កាយវិភាគសាស្ត្រនៃសរីរាង្គខាងក្នុងលេចធ្លោនៅក្នុងផ្នែកពិសេសមួយ - splanchnology ។ កាយវិភាគសាស្ត្រជាប្រព័ន្ធត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយសណ្ឋានដីឬតាមតំបន់ដែលពិពណ៌នាជាចម្បងនូវទំនាក់ទំនងដែលមានលក្ខណៈជាលក្ខណៈនៃសរីរាង្គដែលជាការចាប់អារម្មណ៍ជាពិសេស។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័នរាងកាយជាមួយមនុស្សដែលគ្មានអាវុធគឺជាប្រធានបទនៃកាយវិភាគសាស្ត្រម៉ាក្រូស្កូប។ ការប្រើប្រាស់មីក្រូទស្សន៍អនុញ្ញាតឱ្យអ្នកសិក្សារចនាសម្ព័ន្ធល្អនៃសរីរាង្គ - កាយវិភាគសាស្ត្រមីក្រូទស្សន៍។ ពាក្យ "កាយវិភាគសាស្ត្រធម្មតា" សង្កត់ធ្ងន់លើភាពខុសគ្នារបស់វាពីកាយវិភាគសាស្ត្ររោគសាស្ត្រដែលសិក្សាពីការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធនៅក្នុងជំងឺ។ ដំណាក់កាលដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់រាងកាយគឺការវិភាគដែលអមដោយការពិពណ៌នាយ៉ាងហ្មត់ចត់ (កាយវិភាគសាស្ត្រពិពណ៌នា) ។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនៅក្នុងឌីណាមិកទាក់ទងនឹងមុខងារកំណត់ខ្លឹមសារនៃកាយវិភាគសាស្ត្រមុខងារដែលជាផ្នែកពិសេសនៃកាយវិភាគសាស្ត្រពិសោធន៍។ លក្ខណៈពិសេសរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងសរីរាង្គក្នុងដំណើរការនៃការអភិវឌ្ឍបុគ្គលនៃរាងកាយត្រូវបានពិនិត្យដោយកាយវិភាគសាស្ត្រទាក់ទងនឹងអាយុ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្លាស្ទិចដែលសិក្សាពីទម្រង់ខាងក្រៅនិងសមាមាត្រនៃរាងកាយមនុស្សគឺមានតម្លៃណាស់ចំពោះសិល្បៈដែលមើលឃើញ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្រៀបធៀបប្រៀបធៀបនឹងប្រព័ន្ធកាយវិភាគសាស្ត្រនៃអ្នកតំណាងនៃពិភពសត្វដើម្បីកំណត់លក្ខណៈកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សដែលបានវិវត្តក្នុងកំឡុងពេលវិវត្ត។ កាយវិភាគសាស្ត្រសម័យទំនើបបានប្រមូលផ្តុំសម្ភារៈជាច្រើនលើរចនាសម្ព័ន្ធដែលទាក់ទងទៅនឹងសរីរាង្គនៃសរីរាង្គដែលទទួលបានដោយប្រើនិង (កាយវិភាគសាស្ត្រកាំរស្មីអ៊ិច) ។ ផ្នែកទំព័រនេះគឺជាការណែនាំអំពីកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សនៅក្នុងរូបភាព។ វាកំណត់នូវសំណួរទាក់ទងនឹងប្រវត្តិកាយវិភាគសាស្ត្រសំណួរទូទៅរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ប្រព័ន្ធរំលាយអាហារប្រព័ន្ធដកដង្ហើមប្រព័ន្ធ genitourinary និងក្រពេញ endocrine ។ ខាងក្រោមនេះពិពណ៌នាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូងប្រព័ន្ធឡាំហ្វាទិចប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាលដែលមានផ្លូវ, ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទគ្រឿងបន្លាស់, សរសៃប្រសាទក្បាល, ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទស្វយ័ត, សរីរាង្គអារម្មណ៍។ សម្ភារៈត្រូវបានបង្ហាញយោងទៅតាមគោលការណ៍ជាប្រព័ន្ធក្នុងផ្នែកនីមួយៗលក្ខណៈកាយវិភាគវិទ្យាមានមុខងារនិងសណ្ឋានដី, សរីរៈសរីរវិទ្យា, លក្ខណៈអាយុ, ភាពមិនប្រក្រតីនៃការវិវឌ្ឍន៍ត្រូវបានកត់សម្គាល់ទិន្នន័យកាយវិភាគវិទ្យាប្រៀបធៀបត្រូវបានបង្ហាញ។ រូបសញ្ញាកាយវិភាគវិទ្យាត្រូវបានបង្ហាញជាមួយរូបភាពពណ៌និងដ្យាក្រាម។ សៀវភៅណែនាំស្តីពី“ កាយវិភាគសាស្ត្រមនុស្ស” ត្រូវបានរចនាឡើងសម្រាប់សិស្សសាលាពេទ្យនិងត្រូវនឹងកម្មវិធីសិក្សា។ សម្ភារៈសៀវភៅត្រូវបានបង្ហាញតាមរបៀបដែលសំណួរឯកជនត្រូវបានដោះស្រាយជាមុនបន្ទាប់មកទិន្នន័យអំប្រ៊ីយ៉ុងនិងជីវសាស្ត្រ។ ផ្នែកជាច្រើនមានព័ត៌មានអំពីអាយុសណ្ឋានដីនិងមុខងារមុខងាររបស់សរីរាង្គ។ ទិន្នន័យសង្ខេបស្តីពីការផ្គត់ផ្គង់ឈាមនិងផ្នែកខាងក្នុងដែលបានផ្តល់នៅក្នុងសៀវភៅសិក្សាផ្សេងទៀតត្រូវបានលុបចោលនៅក្នុងសៀវភៅណែនាំនេះដោយសារតែការពិតដែលថាក្នុងអំឡុងពេលសិក្សាសរីរាង្គខាងក្នុងនិស្សិតនៅតែមិនស្គាល់រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធឈាមរត់និងឡាំហ្វាទិចក៏ដូចជាប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ។ សម្ភារៈបែបនេះមានប្រយោជន៍សម្រាប់វេជ្ជបណ្ឌិតហើយគួរតែត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងសៀវភៅដៃឬជាមធ្យោបាយចុងក្រោយនៅក្នុងសៀវភៅសិក្សាអំពីកាយវិភាគសាស្ត្រនៃសណ្ឋានដី។ នៅក្នុងសៀវភៅណែនាំនេះផ្នែកទាក់ទងនឹងរចនាសម្ព័ន្ធឆ្អឹងសរសៃចងនិងសាច់ដុំត្រូវបានពិពណ៌នាយ៉ាងខ្លីហើយរចនាសម្ព័ន្ធនៃសរីរាង្គខាងក្នុងត្រូវបានពិពណ៌នាលម្អិតបន្ថែមទៀត។ នេះដោយសារតែការពិតដែលវេជ្ជបណ្ឌិតក្នុងការអនុវត្តជាញឹកញាប់ជួបប្រទះជំងឺនៃសរីរាង្គខាងក្នុង។ សៀវភៅដៃមានគំនូរជាច្រើនដែលនឹងជួយដល់ការបញ្ចូលសម្ភារៈ។ តាមធម្មជាតិគោលបំណងនៃការបណ្តុះបណ្តាលគឺមិនមែនដើម្បីទន្ទេញចាំពាក្យកាយវិភាគវិទ្យាជាច្រើនដែលបើគ្មានការពង្រឹងត្រឹមត្រូវទេនោះនឹងត្រូវបានបំភ្លេចចោលទាំងស្រុងទៅតាមពេលវេលាប៉ុន្តែត្រូវយល់ពីផែនការទូទៅនៃរចនាសម្ព័ន្ធរបស់មនុស្ស។ កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាផ្នែកមួយនៃជីវវិទ្យាដូច្នេះរចនាសម្ព័ន្ធនៃសរីរាង្គប្រព័ន្ធទាំងអស់សរីរាង្គរស់នៅទាំងមូលត្រូវបានពិចារណានៅក្នុងទិដ្ឋភាពនៃការអភិវឌ្ឍនិងទំនាក់ទំនងមុខងារ។ ការសិក្សាអំពីកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សពីមុខតំណែងវិធីសាស្រ្តត្រឹមត្រូវចាប់ពីថ្ងៃដំបូងនៃការស្គាល់វេជ្ជសាស្ត្រគួរតែរួមចំណែកដល់ការបង្កើតការគិតខាងសំភារៈនិយមនិងទស្សនៈពិភពលោករបស់វេជ្ជបណ្ឌិតព្រោះកាយវិភាគវិទ្យារួមជាមួយជីវវិទ្យាប្រវត្តិវិទ្យាសរីរវិទ្យារោគវិទ្យានិងជីវគីមីបង្កើតបានជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបណ្តុះបណ្តាលទ្រឹស្តី។ ដូចវិទ្យាសាស្ត្រដែរកាយវិភាគសាស្ត្ររួមមានសំណួរដែលមានសារៈសំខាន់ជាក់ស្តែងដែលមានសារៈសំខាន់សម្រាប់វេជ្ជសាស្ត្រសំណួរជីវសាស្ត្រដែលត្រូវការដើម្បីពង្រីកផ្តេកវេជ្ជសាស្ត្ររបស់មនុស្សហើយចាំបាច់ត្រូវឆ្លើយសំនួរធម្មជាតិ៖“ តើមនុស្សត្រូវបានសាងសង់យ៉ាងដូចម្តេច?” មានមតិមួយថាកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សពិបាកនឹងស្មាន។ ។ ចំណេះដឹងរបស់យើងអំពីការបង្កើតធម្មជាតិដ៏ល្អឥតខ្ចោះនិងអស្ចារ្យបំផុតដែលបុរសនោះនៅតែមិនទាន់មាននៅឡើយទេសព្វថ្ងៃនេះប៉ុន្តែដូចដែលប្រវត្តិសាស្រ្តនៃកាយវិភាគសាស្ត្របង្ហាញថាពួកគេកាន់តែមានលក្ខណៈបឋមជាងកាលពី ២០០០-៣០០០ ឆ្នាំមុន។ ហើយប្រសិនបើសម្រេចបានច្រើននៅតាមផ្លូវនៃការស្គាល់រចនាសម្ព័ន្ធរបស់មនុស្សវាគ្រាន់តែអរគុណដល់ចិត្តមនុស្សនៅក្នុងការចង់ដឹងចង់ឃើញរបស់គាត់។ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រធ្លាប់មានសេចក្តីរីករាយប្រសិនបើពួកគេអាចមើលទៅក្នុងស្បូនរបស់សត្វមួយប្រភេទរបស់ពួកគេឥឡូវនេះបានអំពាវនាវរកជំនួយសមិទ្ធិផលទំនើបនៅក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រដែលបានអនុវត្តនិងមូលដ្ឋានគ្រឹះពួកគេបានរកឃើញបន្សំម៉ូលេគុលនិងរៀនពីធម្មជាតិរបស់ពួកគេ។ មានការលំបាកនិងអំណរជាច្រើននៅលើផ្លូវទាំងនេះ។ ចំណេះដឹងអំពីរចនាសម្ព័នរបស់មនុស្សគឺជាតំរូវការផ្ទៃក្នុងរបស់និស្សិតដែលបានលះបង់ជីវិតរបស់ខ្លួនដើម្បីបុព្វហេតុដ៏ថ្លៃថ្នូបំផុតពោលគឺការរំដោះមនុស្សជាតិអោយរួចផុតពីទុក្ខវេទនាដែលបានជ្រើសរើសវិជ្ជាជីវៈរបស់វេជ្ជបណ្ឌិតដែលតាំងពីបុរាណកាលតំរូវអោយមនុស្សម្នាក់ផ្តល់កំលាំងចិត្តនិងបញ្ញាពេញលេញ។ '''សរីរវិទ្យា ''' សរីរវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រមួយដែលសិក្សាពីមុខងាររបស់សរីរាង្គនិងសរីរាង្គរបស់វា។ ទិសដៅរបស់វាមួយចំនួនបានលេចចេញពីវិទ្យាសាស្ត្រទូទៅ៖ ជំងឺសរសៃប្រសាទ សិក្សាប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ។ សរីរវិទ្យាអាយុ សិក្សាការអភិវឌ្ឍនៃសារពាង្គកាយនៅទូទាំងការអភិវឌ្ឍបុគ្គល។ សរីរវិទ្យាប្រៀបធៀប សិក្សាមុខងារនៃរាងកាយប្រៀបធៀបពួកគេជាមួយសត្វ។ សរីរវិទ្យាវិវត្ត ការសិក្សាអំពីដំណើរការនៃការផ្លាស់ប្តូរមុខងាររបស់រាងកាយក្នុងដំណើរនៃការវិវត្ត វាក៏មានវិទ្យាសាស្ត្រផ្សេងទៀតដែលសិក្សាអំពីរាងកាយមនុស្សផងដែរ។ ទាំងនេះរួមបញ្ចូលអនាម័យដែលសិក្សាពីផលប៉ះពាល់នៃការងារនិងជីវភាពរស់នៅលើសុខភាព។ សូមអរគុណចំពោះវិធានការនេះដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីការពារជំងឺនិងបង្កើតលក្ខខណ្ឌសម្រាប់ពង្រឹងនិងថែរក្សាសុខភាព។ ជីវវិទ្យាទំនើបគឺជាប្រព័ន្ធនៃចំណេះដឹងស្មុគស្មាញដែលរួមមានវិទ្យាសាស្ត្រជីវវិទ្យាដាច់ដោយឡែកមួយចំនួនធំខុសពីភារកិច្ចវិធីសាស្រ្តនិងវិធីសាស្រ្តស្រាវជ្រាវ។ កាយវិភាគសាស្ត្រនិងសរីរវិទ្យារបស់មនុស្សគឺជាមូលដ្ឋាននៃថ្នាំ។ កាយវិភាគសាស្ត្រ ការសិក្សាអំពីរូបរាងនិងរចនាសម្ព័នរបស់មនុស្សទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍន៍និងអន្តរកម្មនៃទំរង់និងមុខងារ។ សរីរវិទ្យា - សកម្មភាពសំខាន់នៃរាងកាយមនុស្សសារៈសំខាន់នៃមុខងារផ្សេងៗការតភ្ជាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនិងការពឹងផ្អែកលើលក្ខខណ្ឌខាងក្រៅនិងខាងក្នុង។ សរីរវិទ្យាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយ អនាម័យ វិទ្យាសាស្រ្តនៃវិធីសំខាន់ៗក្នុងការថែរក្សានិងពង្រឹងសុខភាពមនុស្សនៃលក្ខខណ្ឌការងារធម្មតានិងការសំរាកការការពារជំងឺ។ មនុស្សម្នាក់ៗតាមរបៀបផ្ទាល់ខ្លួនឆ្លុះបញ្ចាំងពីពិភពខាងក្រៅដែលព័ទ្ធជុំវិញគាត់។ មនុស្សគ្រប់គ្នាមានពិភពខាងក្នុងផ្ទាល់ខ្លួនទំនាក់ទំនងជាមួយមនុស្សដទៃទៀតកំណត់និងវាយតម្លៃសកម្មភាពរបស់ពួកគេ។ ទាំងអស់នេះបង្កើតជាសកម្មភាពផ្លូវចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗចិត្តរបស់គាត់។ វារួមបញ្ចូលៈការយល់ឃើញការគិតការចងចាំការតំណាងឆន្ទៈអារម្មណ៍បទពិសោធន៍របស់មនុស្សដោយហេតុនេះបង្កើតលក្ខណៈសមត្ថភាពចំណាប់អារម្មណ៍ផលប្រយោជន៍របស់មនុស្សគ្រប់គ្នា។ ចិត្តវិទ្យា - វិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីជីវិតផ្លូវចិត្តរបស់មនុស្ស។ ប្រើវិធីសាស្រ្តធម្មតាសម្រាប់វិទ្យាសាស្ត្រណាមួយដូចជា៖ ការសាកល្បងពិសោធន៍ការវាស់វែង។ ការវិវឌ្ឍន៍នៃវិទ្យាសាស្ត្រទាំងនេះជួយឱ្យថ្នាំបង្កើតវិធីសាស្រ្តមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការព្យាបាលភាពមិនប្រក្រតីនៃសរីរាង្គសំខាន់ៗនៃរាងកាយមនុស្សនិងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺផ្សេងៗប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។ '''ប្រព័ន្ធបន្តពូជ''' ប្រព័ន្ធបន្តពូជជាទូទៅរួមបញ្ចូលទាំងសរីរាង្គដែលបង្កើតជាប្រព័ន្ធរំលាយអាហារផ្លូវដង្ហើមនិងប្រព័ន្ធ genitourinary ។ ភាគច្រើននៃសរីរាង្គទាំងនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងបែហោងធ្មែញខាងក្នុងនៃរាងកាយប៉ុន្តែផ្នែកខ្លះរបស់វាក៏អាចមានទីតាំងនៅខាងក្រៅពួកគេដែរ។ នៅក្នុងកាយវិភាគសាស្ត្រវាជាទម្លាប់ក្នុងការពិចារណាអំពីបេះដូងនិងខួរឆ្អឹងខ្នងដែលជាផ្នែកនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូងនិងប្រព័ន្ធភាពស៊ាំរៀងៗខ្លួនទោះបីជាវាជាកម្មសិទ្ធិរបស់សរីរាង្គខាងក្នុងក៏ដោយ។ សរីរាង្គខាងក្នុង (លើកលែងតែប្រដាប់បន្តពូជ) បម្រើដល់ដំណើរការមេតាប៉ូលីសនៅក្នុងខ្លួន។ នៅក្នុងផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្រដែលត្រូវបានឧទ្ទិសដល់សរីរាង្គខាងក្នុងវាក៏ជាទម្លាប់ក្នុងការពិចារណាលើសរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធ endocrine ដែលគ្រប់គ្រងមុខងារនៃសរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធទាំងអស់នៃរាងកាយ។ '''ប្រព័ន្ធគាំទ្រ ប្រព័ន្ធ musculoskeletal''' ប្រព័ន្ធ musculoskeletal គឺជាប្រធានបទនៃការសិក្សានៃបីផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្ស - osteology, syndesmology និង theology ។ ប្រព័ន្ធ musculoskeletal រួមមានគ្រោងឆ្អឹងឆ្អឹងដែលត្រូវបានពង្រឹងដោយធាតុជំនួយ (សរសៃចង, ឌីសសន្លាក់, menisci ។ ល។ ) ក៏ដូចជាសាច់ដុំ។ គ្រោងឆ្អឹងគឺជាផ្នែកអកម្មនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ។ គ្រោងឆ្អឹងនៅក្នុងមនុស្សពេញវ័យភាគច្រើនមានឆ្អឹង។ នៅកន្លែងដែលត្រូវការការបត់បែននិងការបត់បែនឆ្អឹងខ្ចីត្រូវបានបម្រុងទុក: ជាលិកាភ្ជាប់ដែលជាប់ទាក់ទងនឹងការបង្កើតឆ្អឹងនៃឆ្អឹង (synchondrosis), សន្លាក់ពាក់កណ្តាល (រោគសញ្ញា) និងសន្លាក់។ គ្រោងឆ្អឹងនៃឆ្អឹងត្រគាកនិងមែកឈើដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងទាំងស្រុងដោយឆ្អឹងខ្ចីគឺទាក់ទងនឹងប្រព័ន្ធដង្ហើម។ ឆ្អឹងរបស់គ្រោងគឺចូលរួមក្នុងការរំលាយអាហារដែលជាឃ្លាំងនៃធាតុមីក្រូនិងម៉ាក្រូផ្សេងៗ។ លើសពីនេះទៀតឆ្អឹងមានខួរឆ្អឹងដែលជាសរីរាង្គកណ្តាលនៃ hematopoiesis ។ យោងទៅតាមតំបន់កាយវិភាគសាស្ត្រការបែងចែកគ្រោងឆ្អឹងរបស់មនុស្សទៅជាឆ្អឹងនៃលលាដ៍ក្បាលឆ្អឹងខ្នងទ្រូងនិងឆ្អឹងនៃស្មាខ្សែក្រវ៉ាត់ឆ្អឹងអាងត្រគាកនិងឆ្អឹងនៃចុងខាងលើនិងខាងក្រោមដោយឥតគិតថ្លៃត្រូវបានទទួលយក។ រចនាសម្ព័ននៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal រួមមានសាច់ដុំដែលមានចលនា (សាច់ដុំគ្រោងឆ្អឹង) ។ សាច់ដុំគឺជាផ្នែកមួយដ៏សកម្មនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ។ សាច់ដុំភាគច្រើនត្រូវបានភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងនៃគ្រោងនៅចុងទាំងពីរដោយប្រើសរសៃពួរ។ ប្រព័ន្ធសាច់ដុំរបស់មនុស្សរួមបញ្ចូលទាំងសាច់ដុំនៃប្រម៉ោន, ក, ក្បាល, ផ្នែកខាងលើនិងផ្នែកខាងក្រោម។ ប្រសិនបើសមាមាត្រនិងរូបវិទ្យាត្រូវបានកំណត់ជាចម្បងដោយប្រព័ន្ធគ្រោងឆ្អឹងបន្ទាប់មកវណ្ឌវង្កនៃតួលេខរបស់មនុស្សម្នាក់ពឹងផ្អែកជាចម្បងលើសាច់ដុំ។ '''ប្រព័ន្ធនៃការយល់ឃើញ''' -'''ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ''' ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទរបស់មនុស្សទទួលខុសត្រូវចំពោះបទប្បញ្ញត្តិនៃសកម្មភាពរបស់សរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធធានាឱ្យមានសាមគ្គីភាពមុខងាររបស់ពួកគេអនុវត្តសកម្មភាពសរសៃប្រសាទខ្ពស់ហើយក៏ចូលរួមក្នុងទំនាក់ទំនងនៃរាងកាយជាមួយបរិស្ថានផងដែរ។ ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទមានផ្នែកកណ្តាល - ខួរក្បាលនិងខួរឆ្អឹងខ្នង (ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាល) ក៏ដូចជាគ្រឿងកុំព្យូទ័រដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសរសៃប្រសាទឫសសរសៃប្រសាទ plexuses ganglia និងចុងសរសៃប្រសាទ (ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទគ្រឿងកុំព្យូទ័រ) ។ ខួរក្បាលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងបែហោងធ្មែញ cranial, សរសៃប្រសាទ cranial ចេញពីវា។ ដើមខួរក្បាលបន្តដោយមានខួរឆ្អឹងខ្នងដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងប្រឡាយឆ្អឹងខ្នងដែលសរសៃប្រសាទឆ្អឹងខ្នងចេញតាមរយៈការបើកចំហរអន្តរទ្វីប។ -'''ប្រព័ន្ធចាប់សញ្ញា''' រចនាសម្ព័ននៃប្រព័ន្ធចាប់សញ្ញាយល់ឃើញថាមានភាពខុសប្លែកគ្នាជាច្រើនហើយបំលែងវាទៅជាកំលាំងសរសៃប្រសាទ។ ធាតុនៃប្រព័ន្ធរំញោចគឺកោសិកាទទួល។ ប្រព័ន្ធរំញោចមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ; អ្នកទទួលភាគច្រើន (ឧទាហរណ៍ photoreceptors olfactory ឈឺចាប់។ ល។ ) គឺជាសរសៃប្រសាទ។ ប្រភេទនៃការទទួលជាច្រើនរួមជាមួយនឹងរចនាសម្ព័ន្ធជំនួយបង្កើតជាសរីរាង្គដែលមានអារម្មណ៍ - ភ្នែក (សរីរាង្គនៃចក្ខុវិស័យ) ត្រចៀក (សរីរាង្គនៃការស្តាប់)ចម្រុះ ។ដូចគ្នានេះផងដែរប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទត្រូវបានបែងចែកទៅជា somatic (ផ្តល់នូវផ្នែកខាងក្នុងនៃសរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធសាច់ដុំនិងស្បែក) និងលូតលាស់ (ផ្តល់ផ្នែកខាងក្នុង (សញ្ញាអំពីស្ថានភាពនៃសរីរាង្គនិងដំណើរការដែលកើតឡើងនៅក្នុងវា) នៃសរីរាង្គខាងក្នុង) ។ -'''ប្រព័ន្ធ genitourinary''' ទាំងនេះរួមបញ្ចូលទាំងសរីរាង្គនៃបែហោងធ្មែញរបស់មនុស្ស។ បុរសនិងស្ត្រីមានភាពខុសគ្នាគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនៃផ្នែកនេះ។ ពួកវាស្ថិតនៅក្នុងសរីរាង្គដែលផ្តល់មុខងារបន្តពូជ។ ជាទូទៅការពិពណ៌នាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់ឆ្អឹងអាងត្រគាករួមមានព័ត៌មានអំពី៖ ប្លោកនោម។ កកកុញទឹកនោមមុនពេលនោម។ មានទីតាំងស្ថិតនៅខាងមុខឆ្អឹងសាធារណៈ។ ប្រដាប់បន្តពូជរបស់ស្ត្រី។ ស្បូនមានទីតាំងស្ថិតនៅក្រោមប្លោកនោមហើយអូវែរខ្ពស់ជាងវាបន្តិច។ ស៊ុតដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការបន្តពូជត្រូវបានផលិត។ ប្រដាប់បន្តពូជរបស់បុរស។ ក្រពេញប្រូស្តាតក៏មានទីតាំងស្ថិតនៅក្រោមប្លោកនោមដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការផលិតសារធាតុរាវសំងាត់។ ពងស្វាសមានទីតាំងនៅពងស្វាសពួកគេបង្កើតជាកោសិកាដំណុះនិងអរម៉ូន។ -'''សរីរាង្គប្រដាប់បន្តពូជមនុស្''' ប្រព័ន្ធដែលទទួលខុសត្រូវក្នុងការធ្វើនិយ័តកម្មសកម្មភាពរបស់រាងកាយមនុស្សតាមរយៈអរម៉ូនគឺអរម៉ូន endocrine ។ វិទ្យាសាស្រ្តសម្គាល់កម្មវិធីកាត់ដេរចំនួនពីរនៅក្នុងវា៖ ឌីហ្វីស។ កោសិកា endocrine មិនត្រូវបានប្រមូលផ្តុំនៅកន្លែងតែមួយទេ។ មុខងារមួយចំនួនត្រូវបានអនុវត្តដោយថ្លើមតម្រងនោមក្រពះពោះវៀននិងខួរឆ្អឹងខ្នង។ Glandular ។ រួមបញ្ចូលទាំងក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រពេញ Parathyroid, thymus, pituitary, ក្រពេញ adrenal ។ -'''ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងក្រពេញ Parathyroid''' ក្រពេញធំបំផុតនៃការសំងាត់ខាងក្នុងគឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ វាមានទីតាំងស្ថិតនៅលើកញ្ចឹងកនៅពីមុខបំពង់កនៅលើជញ្ជាំងក្រោយរបស់វា។ ផ្នែកខ្លះក្រពេញនេះនៅជាប់នឹងឆ្អឹងខ្ចីទីរ៉ូអ៊ីតដែលមានពីរ lobes និង isthmus ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការតភ្ជាប់របស់ពួកគេ។ មុខងារនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតគឺជាការផលិតអរម៉ូនដែលជំរុញការលូតលាស់ការអភិវឌ្ឍនិងការគ្រប់គ្រងការរំលាយអាហារ។ នៅមិនឆ្ងាយពីវាគឺជាក្រពេញប៉ារ៉ាត្យូមមានលក្ខណៈពិសេសរចនាសម្ព័ន្ធដូចខាងក្រោមៈ បរិមាណ។ ពួកវាស្ថិតនៅក្នុងខ្លួន ៤ - ២ ខាងលើ ២ ទាប។ កន្លែង។ មានទីតាំងនៅលើផ្ទៃក្រោយនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រោយ។ មុខងារ។ ទទួលខុសត្រូវចំពោះការផ្លាស់ប្តូរកាល់ស្យូមនិងផូស្វ័រ (អរម៉ូនប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត) ។ -''' Thymus''' thymus ឬ thymus មានទីតាំងស្ថិតនៅខាងក្រោយតំរឹមនិងផ្នែកមួយនៃ sternum នៅក្នុងតំបន់ខាងលើនៃប្រហោងទ្រូង។ វាតំណាងឱ្យ lobes ពីរភ្ជាប់គ្នាដោយជាលិកាភ្ជាប់រលុង។ ចុងខាងលើនៃកូនកណ្តុរមានលក្ខណៈតូចចង្អៀតដូច្នេះពួកគេហួសពីប្រហោងទ្រូងហើយឈានដល់ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ នៅក្នុងសរីរាង្គនេះ lymphocytes ទទួលបាននូវលក្ខណៈសម្បត្តិដែលផ្តល់មុខងារការពារប្រឆាំងនឹងកោសិកាជនបរទេសដល់រាងកាយ។ -'''រចនាសម្ព័ន្ធនិងមុខងារនៃក្រពេញភីតូរីស''' ក្រពេញតូចមួយនៃរាងស្វ៊ែរឬរាងពងក្រពើដែលមានស្នាមប្រឡាក់ពណ៌ក្រហមគឺជាក្រពេញភីតូរីស។ វាត្រូវបានភ្ជាប់ដោយផ្ទាល់ទៅខួរក្បាល។ ក្រពេញភីតូរីសមានពីរ lobes: មុខ វាជះឥទ្ធិពលដល់ការលូតលាស់និងការវិវឌ្ឍន៍នៃរាងកាយទាំងមូលរំញោចសកម្មភាពនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងហ្គូណាដ។ ខ្នង។ វាទទួលខុសត្រូវក្នុងការបង្កើនការងារសាច់ដុំរលោងនៃសរសៃឈាមបង្កើនសម្ពាធឈាមនិងប៉ះពាល់ដល់ការបញ្ចោញទឹកឡើងវិញនៅក្នុងតម្រងនោម។ -'''ក្រពេញ Adrenal ក្រពេញ gonads និងលំពែង endocrine''' សរីរាង្គដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខាងលើចុងតំរងនោមនៅក្នុងសរសៃរោទិ៍ Retroperitoneal គឺក្រពេញ Adrenal ។ នៅលើផ្ទៃខាងមុខមានចង្អូរមួយរឺច្រើនទ្វារចេញចូលសម្រាប់សរសៃឈាមវ៉ែនដែលកំពុងលេចចេញនិងចូល។ មុខងារ Adrenal: ការផលិត adrenaline នៅក្នុងឈាមការបន្សាបជាតិពុលនៅក្នុងកោសិកាសាច់ដុំ។ ធាតុផ្សេងទៀតនៃប្រព័ន្ធ endocrine៖ gonads នេះ។ នៅក្នុងពងស្វាសមានកោសិកាអន្តរដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការអភិវឌ្ឍនៃលក្ខណៈផ្លូវភេទបន្ទាប់បន្សំ។ អូវែរស៊ីលីកូលីលីនដែលធ្វើនិយ័តកម្មនៃការមករដូវមានឥទ្ធិពលលើស្ថានភាពសរសៃប្រសាទ។ ផ្នែក endocrine នៃលំពែង។ វាមានផ្ទុកកូនកោះលំពែងដែលលាក់អាំងស៊ុយលីននិងគ្លូហ្គូនចូលក្នុងចរន្តឈាម។ នេះធានានូវបទបញ្ជានៃការរំលាយអាហារកាបូអ៊ីដ្រាត។ -រចនាសម្ព័ន្ធផ្នែកខាងក្នុងរបស់មនុស្សរួមមានក្រពេញសំងាត់កោសិកាសរសៃប្រសាទបំពង់សរសៃឈាមជាដើមរួមទាំងៈ ក្រពេញ thymus; ក្រពេញ mammary (ចំពោះស្ត្រី); ក្រពេញប្រូស្តាត (នៅក្នុងបុរស); ក្រពេញ adrenal; ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត; ក្រពេញភីតូរីស; ក្រពេញ pineal; ក្រពេញ endocrine; exocrine ។ ='''ចិត្តវិទ្យា'''= គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រនៃច្បាប់ទូទៅនៃដំណើរការផ្លូវចិត្តលក្ខណៈបុគ្គលនិងលក្ខណៈផ្ទាល់ខ្លួននិងឥរិយាបទរបស់មនុស្ស។ បែងចែករវាងចិត្តវិទ្យាគ្រឹះអនុវត្តនិងជាក់ស្តែង។ចិត្តវិទ្យាជាមូលដ្ឋាន បង្ហាញការពិតយន្តការនិងច្បាប់នៃសកម្មភាពផ្លូវចិត្ត។ចិត្តវិទ្យាអនុវត្ត សិក្សាបាតុភូតផ្លូវចិត្តក្នុងស្ថានភាពធម្មជាតិ។ចិត្តវិទ្យាជាក់ស្តែង ទាក់ទងនឹងការអនុវត្តចំណេះដឹងផ្លូវចិត្តក្នុងការអនុវត្ត។ មានសាខារបស់វាដូចខាងក្រោមៈគរុកោសល្យការអភិវឌ្ឍន៍សង្គមចិត្តវិទ្យាវេជ្ជសាស្ត្រ។ ល។ -'''ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា''' '''ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា មកពី > ពុទ្ធ+ចិត្ត+វិទ្យា''' ពុទ្ធ (Buddhist) មានន័យថាអ្នកត្រាស់ដឹងនូវងរិយសច្ច ៤​ ​ដែលផ្តោតទៅ​លើការ​ប្រើសតិ​បញ្ញា​​ក្នុងការដោះស្រាយទុក្ខឬបញ្ហាតាំងតែពីថ្នាក់ទាប កណ្តាល​រហូតដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត។ “ចិត្ត” (Consciousness)​​ មានន័យថា ( ធម្មជាតដែលដឹងនូវអារម្មណ៍​ ឬសម្រាប់សន្សំ អារម្មណ៍, សម្រាប់គិត គឺវិញ្ញាណ) វិទ្យា ​“logos” មានន័យថា​ ធម្មជាតរមែងចេះ, សេចក្តីដឹងច្បាស់ឬ ការសិក្សា ដូច្នោះពាក្យថា “ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា” “Buddhist Psychology” មានន័យថាការសិក្សា​រឿង​ចិត្តតាម​មាគ៌ា​​របស់អ្នកត្រាស់ដឹង គឺដឹងតាមគោលធម៌​របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ ជាម្ចាស់ បានដល់​ការដឹង​​នូវ​ខ្លឹមរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺចតុរារិយសច្ច ដែលផ្តោតទៅ​លើការ​ប្រើសតិ​បញ្ញា​​ក្នុងការដោះ​ស្រា​យនូវសេចក្តីទុក្ខឬបញ្ហាតាំងតែពីថ្នាក់ទាប កណ្តាល​រហូតដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត។ -'''ចិត្តវិទ្យានិងវេជ្ជសាស្ត្រ''' ចិត្តវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលស្មុគស្មាញនិងមិនច្បាស់ដែលជ្រាបចូលទៅក្នុងមនសិការនិងសកម្មភាពភ័យខ្ពស់របស់មនុស្ស។ វាត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីពន្យល់ពីយន្តការមូលដ្ឋាននៃរចនាសម្ព័ន្ធចិត្តសាស្ត្ររបស់មនុស្ស។ មានសាខាចិត្តវិទ្យាមួយចំនួនដែលទាក់ទងនឹងបញ្ហាសង្គមទាំងអស់ដែលជះឥទ្ធិពលដល់មនុស្ស (ចិត្តវិទ្យានៃទំនាក់ទំនងគ្រួសារអាយុការពិសោធន៍ជាដើម) ។ វេជ្ជសាស្ត្រគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសំខាន់បំផុតដែលទាក់ទងនឹងបញ្ហាសុខភាពមនុស្ស។ ជាធម្មជាតិវាមានព្រំដែនជាប់គ្នាលើវិន័យផ្សេងទៀតទាំងអស់: សរីរវិទ្យាកាយវិភាគសាស្ត្រហ្សែនអនាម័យនិងចិត្តវិទ្យា។ មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃថ្នាំបានកើតមកជាមួយមនុស្សជាតិ។ យ៉ាងណាមិញជាអកុសលមនុស្សតែងតែមានជំងឺ។ គ្រប់ពេលវេលាជំងឺតំណពូជនិងជំងឺផ្សេងៗទៀតបានកើតឡើងជាមួយពួកគេ។ ដូច្នេះវិទ្យាសាស្ត្រនេះគឺសំខាន់បំផុតមួយនៅពេលនិយាយអំពីការថែរក្សាជីវិតនិងសុខភាព។ មានផ្នែកជាច្រើនដែលរួមបញ្ចូលគ្នានូវថ្នាំជាផ្នែកតែមួយ: ការវះកាត់ជំងឺមហារីកជំងឺមហារីកឈាមការព្យាបាលរោគសើស្បែករោគវិទ្យានិងផ្នែកផ្សេងទៀត។ ពួកគេទាំងអស់មានជំនាញតូចចង្អៀតក្នុងបញ្ហាជាក់លាក់មានវិធីសាស្រ្តផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងការសិក្សាបញ្ហានិងដោះស្រាយ។ ជាទូទៅវិទ្យាសាស្ត្រទាំងអស់ដែលសិក្សាលើរាងកាយមនុស្សគឺមានតែមួយ។ យ៉ាងណាមិញពួកគេត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយគោលដៅរួមមួយ - ដើម្បីសិក្សាពិចារណាពន្យល់គ្រប់ផ្នែកនៃរាងកាយរៀនពីរបៀបគ្រប់គ្រងគ្រប់សរីរាង្គនិងកោសិកាទាំងអស់នៃរាងកាយ។ -'''ទ្រឹស្តីចិត្តវិទ្យា''' '''I គោលការណ៍និងទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត''' ទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត (Motivation Theory) បានអធិប្បាយ ទាក់ទងនឹងភាវៈរបស់ បុគ្គលដែលព្រម នឹងតបស្នងនូវសេចក្តីត្រូវការ ប្រសិនបើវត្ថុនោះមានឥទ្ធិពលសម្រាប់សេចក្តីត្រូវការរបស់ពួកគេ​។​ ទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត គឺទ្រឹស្តីសេចក្តីត្រូវការរបស់ ម៉ាស្លូ (Maslow’s Theory of growth motivation)​​ ទ្រឹស្តីនេះបានអធិប្បាយនូវសេចក្តីត្រូវការ របស់បុគ្គលដែលព្យាយាមស្វែងរក មធ្យោបាយ តប ស្នងនូវសេចក្តីត្រូវការរបស់ខ្លួន ហើយអ្នកដែលមានសេចក្តីត្រូវការជាច្រើនផ្នែកទៀត​ ។ ម៉ាស្លូ បានចាត់លំដាប់នូវសេចក្តីត្រូវការដូចតទៅ ៖ ១) សេចក្តីត្រូវការខាងរាងកាយ​​ (Physiological needs) បានដល់ សេចក្តីត្រូវការបច្ច័យជា ចំបង សម្រាប់រស់នៅបានដល់ ម្ហូប អាហារ ទឹក និងអាកាសធាតុ។ ២) សេចក្តីត្រូវការសុវត្ថិភាព (Safety needs) ដូចជាត្រូវការសេចក្តីសុខស្រួល និងការគាំពារ ។ ៣) សេចក្តីត្រូវការ​ សេចក្តីស្រឡាញ់ (Love and belonging) ហើយមានភាពជាកម្មសិទ្ធិ ដូចជា ភាពកក់ក្តៅ ជាចំណែក មួយក្នុងក្រុម ។ ៤) សេចក្តីត្រូវការ ឲអ្នកដទៃឲតម្លៃខ្លួន (Esteem) ដូចជាការទទួលស្គាល់ និងការលើកស្ទួយ ពី សង្គម ។ ៥) សេចក្តីត្រូវការ ចង់ដឹងចង់ឮ (Self-actualization) គឺការព្យាយាមសិក្សាស្វែងរកចំណេះដឹង ហើយនឹង ការស្វែង រកវត្ថុដែលមានគុណតម្លៃចំពោះជីវិត ។ ៦)សេចក្តីត្រូវការខាងសិល្បៈ (Self-transcendence) គឺសេចក្តីត្រូវការខាងផ្លូវចិត្ត តូរ្យតន្រ្តី ភាព ស្រស់ស្អាត និងសិល្បៈ ផ្សេងៗ ។ ម៉ាស្លូ បានអធិប្បាយបន្ថែមទៀតថា សេចក្តីត្រូវការរបស់មនុស្ស តាំងតែលំដាប់ទី​១ ដល់ទី​៤ ជាសេចក្តីត្រូវការដែលចាំបាច់ដែលមនុស្ស មិនអាចខាតបាន ហើយមនុស្សម្នាក់ៗតែងតែព្យាយា មស្វែងរកដើម្បីតបស្នងសេចក្តីត្រូវការនោះ ចំណែកឯលំដាប់ទី ៥ ដល់ទី ៧ ជាការលើក ទឹកចិត្ត ឬ ជំរុញទឹកចិត្ត ជំរុញឲមនុស្សស្វែងរកនូវអ្វីដែលខ្លួនត្រូវការ ។ គោលការណ៍ (Principles) និងមនោភាព (Concept) ១)​ ការលើកទឹកចិត្ត (Motivation) ជាមធ្យោបាយ សំខាន់មួយដែលជំរុញឲបុគ្គលប្រព្រឹត្តិតាម យ៉ាងស្វាហាប់ ​(Active) ហើយនឹងសេចក្តីប្រាថ្នាចូលរួមក្នុងសកម្មភាព (Activity)ផ្សេងៗ ព្រោះ ការតបស្នងណា ដែលជាលទ្ធផលមួយ​ដើម្បីបន្ធូរបន្ថយនូវភាពតានតឹង (Tension) របស់បុគ្គល ដែលមានក្នុងសេចក្តីត្រូវនោះៗ ។​ ដូច្នេះមនុស្ស យើងទើបប្រវេប្រវា (Flounder)​ដើម្បីឲសមតាម បំណងរបស់ខ្លួន ។​ ២) សេចក្តីត្រូវការផ្នែករាងកាយ (Physical) អារម្មណ៍​ (Emotional) ហើយនឹងសង្គម(Social) គឺជាការជំរុញទឹកចិត្តដ៏សំខាន់មួយ ចំពោះដំណើរការ (Process) សិក្សាឲដឹងរបស់អ្នកសិក្សា អ្នកសិក្សាគួរគប្បីស្វែងរកមធ្យោបាយ ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត ឬជំរុញឲមានសកម្មភាព ក្នុងប្រព័ន្ធ សិក្សាឲសមស្របទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការទាំងអស់នោះ ។​ ៣) ការជ្រើសរើសសកម្មភាព បង្រៀនឲសមស្របទៅនឹងចំណាប់អារម្មណ៍ (Interest) សមត្ថ ភាព (Capability)​ នឹងសេចក្តីពេញចិត្ត (Complacency) ដល់អ្នកសិក្សា នឹងជាគន្លឹះសំខាន់ ក្នុង ការរៀបចំគំរោង ​ក្នុងការសិក្សាហើយនឹងអ្នកសិក្សា ត្រូវអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក ឲគ្រប់គ្រាន់ សម្រាប់សេចក្តីត្រូវការ ដែលអ្នកសិក្សាអាចដោះស្រាយបញ្ហាបាន ព្រោះអាចធ្វើឲអ្នកសិក្សាមាន ជោគជ័យ (Succeed) បានយ៉ាងងាយ ដោយមានការលើកទឹកចិត្តខ្ពស់ឡើង នឹងមាន អាកប្បកិរិ យា (Attitude) ចំពោះការសិក្សាកាន់តែប្រសើរឡើង ។ ៤) ការលើកទឹកចិត្តអ្នកសិក្សា ឲមានការតាំងចិត្ត​ហើយនឹងមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការ សិ ក្សា គឺស្ថិតនៅលើបុគ្គលិកលក្ខណៈ (Personality) របស់អ្នកសិក្សាម្នាក់ៗ ដែលអ្នកបង្រៀន​ ត្រូវ ធ្វើការពន្យល់​នូវលក្ខណៈរបស់សេចក្តីត្រូវការ របស់អ្នកសិក្សាក្នុងមួយលំដាប់ ៗ ក្នុងសង្គម នីមួ យៗ គ្រួសារនីមួយៗ ហើយនឹងពិចារណានូវសកម្មភាពការសិក្សា​ដែលនឹងរៀបចំឲស៊ីចង្វាក់គ្នា​ឬឲស្របគ្នា ។ ៥) អ្នកបង្រៀនគួរពិចារណា នូវចំណង់ (Temptation) ឬរង្វាន់ (prize) រួមទាំង សកម្មភាព ការប្រកួតប្រជែងឲបានហ្មត់ចត់ នឹងសមរម្យ ព្រោះជាការលើកទឹកចិត្តដ៏មានកម្លាំង ដែលផ្តល់នូវ ផលទាំងផ្នែករឹងប៉ឹង នឹងវិនាសកម្ម ទាំងនេះ គឺវាស្ថិតនៅលើស្ថានការណ៍ ហើយនឹងវិធីសាស្ត្រ ។ '''II ទ្រឹស្តីជំរុញទឹកចិត្ត ឬលើកទឹកចិត្ត (Reinforcement Theory)''' ១) ធនដៃគ៍ (Thorndike) មានទស្សនៈថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត​ឬ ការលើកទឹកចិត្ត គឺជួយឲ មាន ចំណង់ (craving) ចង់ដឹង សេចក្តីពេញចិត្ត ហើយនឹងភាពជោគជ័យ” ។ ២) ស្គីនណឺរ៍ (Skinner) មានទស្សនៈថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត ឬការលើកទឹកចិត្ត ជារឿង សំខាន់ មួយដែលធ្វើឲបុគ្គលសម្តែងនូវព្រឹត្តិកម្មដដែលៗ នឹងព្រឹត្តិកម្មរបស់បុគ្គលភាគ ច្រើនជាការសិក្សា បែបអនុវត្ត (Operant Learning) ហើយនឹងព្យាយាមបញ្ជាក់នូវការតបស្នង​នូវវត្ថុជំរុញចិត្ត (Stimulation) ណានីមួយ” ។ ៣) ហ្ក័ថធ្រី (Guthrie) ជឿថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត ឬការលើកទឹកចិត្ត ជារឿងចាំបាច់ដែលធ្វើឲ កើតការទំនាក់ទំនងរវាង វត្ថុជំរុញទឹកចិត្ត និងតារតបស្នង ហើយព្យាយាមបញ្ជាក់ទៀតថា ពុំមាន ការសិក្សាឯណា ដែលបានចប់ពេញេលញនុះទេ ការសិក្សាជាលក្ខណៈនៃទង្វើ​ដែលកើត ឡើង ជាបន្តបន្ទាប់ ការជំរុញទឹកចិត្តគ្រប់ពេលនឹងធ្វើឲការសិក្សា កាន់តែមានប្រសិទ្ធិភាពឡើង ” ។ គោលការណ៍ (Principles) និងមនោភាព (Concept) ១) ការសិក្សានឹងកើតឡើងបាន ក៏ត្រូវអាស្រ័យការជំរុញទឹកចិត្ត ( Pavlov, Thorndike, Skinner and Hull) ការជំរុញទឹកចិត្តខាងផ្លូវវិជ្ជមាន គឺប្រសើរជាជាងផ្លូវអវិជ្ជមាន ។ ២) ការសិក្សានឹងកើតឡើងបាន ក៏ត្រូវអាស្រ័យភាពជិតស្និទ្ធរវាង​វត្ថុជំរុញទឹកចិត្ត និសការ តប ស្នង (Guthrie) ៣) ការជំរុញទឹកចិត្តមានច្រើនវិធី អាចប្រើវត្ថុ ឬពាក្យពេចន៍ដែលសម្តែងនូវចេតនារម្មណ៍​ដែល អាចបង្កើតនូវបរិយាកាសជំរុញឲមានការពេញចិត្ត ឬការជោគជ័យ នៅក្នុងការជំរុញទឹកចិត្ត​ពេល ក្រោយទៀត។ ៤) ការជំរុញទឹកចិត្តគួរត្រូវផ្តល់ឲស្មើចុងស្មើដើម ក្រៅពីនេះទៀត ការជំរុញទឹកចិត្ត អាចផ្លាស់ ប្តូរព្រឹត្តិកម្មរបស់មនុស្សបាន ។ ៥) គួរឲកម្លាំងចិត្តភ្លាមៗដែលមានការតបស្នងយ៉ាងត្រឹមត្រូវក្នុងរយៈពេល​ ១០ វិនាទីប្រសិន បើមានតបស្នង តាមដែលត្រូវការស៊ាំ គួរតែរង់ចាំ ការឲកម្លាំងចិត្ត នាពេលណាមួយ​ បន្ទាប់ទៅ ទៀត ។ ៦) គួររៀបចំសកម្មភាព ការសិក្សាឲទៅតាមលំដាប់ ពីភាពងាយស្រួល ទៅកាន់ភាពពិបាក ហើយគួរដកស្រង់អត្ថបទខ្លីៗ ដែលសមរម្យ នឹងសមត្ថភាពរបស់អ្នកសិក្សា​។ '''III ទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ (Personalities Theory)''' ជាទូទៅទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ មានច្រើនស្ថាប័ន ដែលមានគោលគំនិតឬមនោភាពខុសៗពី គ្នា។ ទ្រឹស្តីនេះបានបែងចែកជា ៤ ក្រុមធំៗ គឺ៖ ១) ទ្រឹស្តីបែងចែកប្រភេទ (Type Theories) ២) ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងលក្ខណនិស្ស័យ (Trait Theories) ៣) ទ្រឹស្តីវិវឌ្ឍនាការ (Development Theories) ៤) ទ្រឹស្តីការផ្លាស់ប្តូរ (Dynamic Theories) សម្រាប់ទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ នឹងធ្វើឲអ្នកសិក្សាយល់ច្បាស់នូវគោលគំនិត របស់អ្នកចិត្តវិទ្យា ផ្សេងៗ ដែលមានគោលគំនិតទាក់ទងនឹងបុគ្គលិកភាពដែលមានការខុសប្លែកគ្នា ហើយនឹងធ្វើឲ ដឹងច្បាស់ថា​ ការកើតមានបុគ្គលិកលក្ខណៈ ក្នុងគោលគំនិតនីមួយៗ តើមានបច្ច័យអ្វីខ្លះ ដែល អាចសិក្សាពីលក្ខណៈរូបរាងកាយ ធ្វើឲកើតបុគ្គលិកលក្ខណៈខុសប្លែកពីគ្នា ។ ទ្រឹស្តីខ្លះបាន អធិប្បាយថា៖ ចិត្តជាមូលហេតុ (Cause) ហើយទ្រឹស្តីខ្លះទៀតបានពោលថា៖ ព្រឹត្តិកម្ម ទៅវិញទេ ដែលធ្វើឲកើតមាន បុគ្គលិកលក្ខណៈផ្សេងៗ ។ ='''ជីវវិទ្យា'''= ហេតុអ្វីត្រូវសិក្សាជីវវិទ្យា ហេតុអ្វីបានជាបុរសសម័យទំនើបត្រូវការជីវវិទ្យា? សារៈសំខាន់នៃវិទ្យាសាស្ត្រ អ្វីៗទាក់ទងនឹងជីវិតនៅលើផែនដីគឺជាផ្នែកមួយនៃជីវវិទ្យាដែលជាការសិក្សាអំពីជីវិត។ជីវវិទ្យាគ្របដណ្តប់អ្វីៗទាំងអស់ពីការសិក្សាម៉ូលេគុលនៃដំណើរការជីវិតរហូតដល់ការសិក្សាសហគមន៍សត្វនិងរុក្ខជាតិ។ '''តើជីវវិទ្យាសម្រាប់អ្វី?''' រៀនវាបង្រៀនអ្នកឱ្យសួរសំណួរធ្វើអត្ថាធិប្បាយវាយតម្លៃភស្តុតាងនិងដោះស្រាយបញ្ហា។ ពីរបៀបដែលភាវរស់មានអន្តរកម្មជាមួយគ្នាតើវាត្រូវបានបង្កើតឡើងនិងរបៀបដែលវាអភិវឌ្ឍ។ សិក្សាពីការវិវត្តិប្រវត្តិធម្មជាតិនិងការការពារប្រភេទរុក្ខជាតិនិងសត្វកម្រហើយពួកគេក៏សិក្សាពីអន្តរកម្មនៃសារពាង្គកាយដែលរស់នៅដោយពន្លឺដែរ។ '''តើអ្នកជីវវិទូធ្វើអ្វី?''' អ្នកជីវវិទូសិក្សាលើពិភពធម្មជាតិដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យាឧបករណ៍និងវិធីសាស្ត្រវិទ្យាសាស្ត្រចុងក្រោយដូចជានៅក្នុង ល័ក្ខខ័ណ្ឌមន្ទីរពិសោធន៍និងនៅក្នុងបរិស្ថានធម្មជាតិដើម្បីស្វែងយល់ពីរបៀបដែលប្រព័ន្ធរស់នៅមានដំណើរការ។ហើយអ្វីដែលពួកគេអាចនឹងរកឃើញ ការប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែង ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាក់លាក់។ អ្នកជីវវិទូកំពុងបង្កើតយុទ្ធនាការសុខភាពសាធារណៈដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺដូចជាជំងឺរបេងអេដស៍ជំងឺមហារីកនិងជំងឺបេះដូង។ បេសកកម្មរបស់ពួកគេគឺដើម្បីការពារការរីករាលដាលនៃជំងឺកម្រនិងមិនអាចព្យាបាលបានដូចជាវីរុសអេបូឡា។ '''ហេតុអ្វីបានជាយើងត្រូវការជីវវិទ្យា?''' -ជាវិធីដែលវិទ្យាសាស្ត្រកើតឡើងទាក់ទងនឹងតំរូវការក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសំខាន់ៗរបស់មនុស្ស។ មួយក្នុងចំណោមពួកគេតែងតែជាការយល់ដឹងអំពីដំណើរការដែលកើតឡើងនៅក្នុងធម្មជាតិរស់នៅនិងផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការទទួលបានអាហារ។ ចំណេះដឹងអំពីភាពបារម្ភនៃជីវិតសត្វនិងរុក្ខជាតិធម្មជាតិនៃការផ្លាស់ប្តូររបស់ពួកគេក្រោមឥទ្ធិពលផ្ទាល់របស់មនុស្សការអភិវឌ្ឍវិធីសាស្រ្តសម្រាប់ការប្រមូលផលដែលមិនធ្លាប់មាន - បញ្ហាទាំងអស់នេះពិតជាសំខាន់ណាស់។ ដំណោះស្រាយនៃបញ្ហាទាំងនេះគឺជាហេតុផលសំខាន់មួយក្នុងចំណោមហេតុផលសំខាន់ៗសម្រាប់ការលេចចេញនៃជីវវិទ្យាជាវិទ្យាសាស្ត្រនិងភាពចាំបាច់របស់មនុស្ស។ -មូលហេតុទីពីរដែលចាំបាច់សំខាន់សម្រាប់តម្រូវការវិទ្យាសាស្ត្រនេះគឺលក្ខណៈជីវសាស្ត្ររបស់មនុស្សម្នាក់និងការសិក្សារបស់ពួកគេ។ ដំណើរការទាំងអស់ដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតគឺស្រដៀងនឹងដំណើរការដែលកើតឡើងក្នុងធម្មជាតិ។ ការយល់ដឹងស៊ីជម្រៅនៃដំណើរការជីវសាស្រ្តធម្មជាតិដើរតួជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃថ្នាំ។ ការសិក្សាអំពីការងាររបស់សរីរាង្គមនុស្សការលេចចេញនូវស្មារតីនិងភាពមិនដឹងខ្លួន (ជាជំហានឈានមុខគេក្នុងការដឹងអំពីរូបធាតុ) ការវិវឌ្ឍន៍ខួរក្បាលជាសរីរាង្គនៃការគិត (ហើយអាថ៌កំបាំងនេះនៅតែមិនទាន់ដោះស្រាយ) ការលេចចេញនូវរបៀបរស់នៅសង្គម - ទាំងអស់នេះត្រូវបានសិក្សាដោយជីវវិទ្យា។ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺនៃសតវត្សរ៍និងវីរុសបង្កើតវ៉ាក់សាំងដែលមានប្រសិទ្ធិភាពផ្តល់អាហារកែតំរែតំរង់ហ្សែនត្រឹមត្រូវកម្ចាត់ភាពចាស់មុនអាយុរក្សាភាពស្អាតនៃរាងកាយទឹកនិងតម្លាភាពខ្យល់ការពារដីពីសំណឹកនិងព្រៃឈើពីការបំផ្លាញ។ ចំណេះដឹងខាងជីវសាស្រ្តគឺជាធាតុផ្សំជាកាតព្វកិច្ចនៃវប្បធម៌មនុស្សសកលដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបង្កើតរូបភាពវិទ្យាសាស្ត្រនៃពិភពលោកទាំងមូល។ជីវវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រនៃរចនាសម្ព័ន្ធនៃធម្មជាតិរស់នៅទាំងអស់។ ដើម្បីស្គាល់ជីវវិទ្យាមានន័យថាដឹងពីច្បាប់ដែលគ្រប់សារពាង្គកាយទាំងអស់រស់នៅ។ យើងទាំងអស់គ្នាចេញពីធម្មជាតិហើយនឹងត្រលប់ទៅទីនោះវិញ។ រុក្ខសាស្ត្រដែលសិក្សាពីរុក្ខជាតិ។ បន្ទាប់ពីស្គាល់ខ្លួនឯងជាមួយរុក្ខសាស្ត្រអ្នកអាចបែងចែករវាងរុក្ខជាតិ។ អ្នកអាចដឹងថាតើមួយណាដែលមានជាតិពុលដែលមួយណាមានប្រយោជន៍តើមួយណានិងអ្វីដែលអាចប្រើបាន។ វាក៏សំខាន់ផងដែរក្នុងការស្គាល់រុក្ខសាស្ត្រដើម្បីអាចដាំរុក្ខជាតិចូលរួមក្នុងវិស័យកសិកម្មប្រសិនបើចាំបាច់ត្រូវធ្វើបែបនេះ។ ត្រូវហើយសូម្បីតែរុក្ខជាតិក្នុងផ្ទះក៏មិនអាចដាំដុះបានដែរបើគ្មានចំណេះដឹងមូលដ្ឋានអំពីរុក្ខសាស្ត្រ។ សត្វវិទ្យា - វិទ្យាសាស្ត្រសត្វដែលរស់នៅក្បែរយើងជាមួយមនុស្ស។ វាក៏សំខាន់ផងដែរក្នុងការស្វែងយល់ពីតម្លៃរបស់សត្វព្រៃដែលហាក់ដូចជាមិនផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់មនុស្សទេ។ ប៉ុន្តែសត្វលោកទាំងអស់ដែលមាននៅក្នុងធម្មជាតិរក្សាតុល្យភាពនៅក្នុងវាដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាអាចរស់នៅបាន។ ពន្ធុវិទ្យា- វាត្រូវបានគេមើលឃើញជាយូរមកហើយចំពោះមនុស្សជាតិដែលថាមនុស្សជាច្រើនស្រដៀងនឹងជីដូនជីតារបស់ពួកគេពូជរុក្ខជាតិខ្លះមានគុណសម្បត្តិច្រើនជាងពូជដទៃទៀតហើយប្រភេទសត្វខ្លះមានចរិតលក្ខណៈតែមួយគត់។ ពូជផ្លែប៉ោមខ្លះមានរសជាតិផ្អែមជាងខ្លះទៀតមានអាយុកាលវែង។ ពូជសេះខ្លះរត់លឿនជាងខ្លះទៀតធំជាងហើយផ្ទុកបន្ទុកធ្ងន់។ ទោះយ៉ាងណាវិទ្យាសាស្ត្រនៅក្មេងណាស់ហើយពាក្យនេះលេចចេញតែនៅឆ្នាំ ១៩០៥ ប៉ុណ្ណោះ។ នៅសតវត្សរ៍ទី ១៩ ហ្គ្រេហ្គោមេឌែលជាលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវយូរមកហើយបានកាត់ច្បាប់នៃមរតកនៃចរិតលក្ខណៈនៅពេលឆ្លងកាត់បុគ្គល។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធកោសិកាមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់វិទ្យាសាស្ត្រជាច្រើនរួមទាំងពន្ធុវិទ្យា។ ដូច្នេះសីហា Weismann បានបង្កើតឡើងថាការផ្ទុកនិងបញ្ជូនតួអក្សរតំណពូជនៅក្នុងកោសិកាត្រូវបានអនុវត្តតាមរយៈស្នូលកោសិកា។ ជីវវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាអំពីជីវិតទម្រង់និងច្បាប់នៃការអភិវឌ្ឍនៃភាវរស់ទាំងអស់។ជីវវិទ្យាគឺជាវិញ្ញាសាវិទ្យាសាស្ត្រដែលស្មុគស្មាញទាំងមូលដែលសិក្សាពីការរស់នៅទាំងមូលឬដាច់ដោយឡែក។ជីវវិទ្យាសិក្សាគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់នៃជីវិតជាពិសេសរចនាសម្ព័នមុខងារការលូតលាស់ដើមកំណើតការវិវត្តនិងការចែកចាយនៃភាវៈរស់នៅលើផែនដី។ ចាត់ថ្នាក់និងពិពណ៌នាអំពីភាវៈរស់ដើមកំណើតនៃប្រភេទសត្វរបស់ពួកគេអន្តរកម្មជាមួយគ្នានិងបរិស្ថាន។ ជីវវិទ្យាសិក្សាគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់នៃជីវិតជាពិសេសរចនាសម្ព័នមុខងារការលូតលាស់ដើមកំណើតការវិវត្តនិងការចែកចាយនៃភាវៈរស់នៅលើផែនដី។ ចាត់ថ្នាក់និងពិពណ៌នាអំពីភាវៈរស់ដើមកំណើតនៃប្រភេទសត្វរបស់ពួកគេអន្តរកម្មជាមួយគ្នានិងបរិស្ថាន។ ជីវគីមីសិក្សាមូលដ្ឋានគ្រឹះគីមីនៃជីវិត ជីវវិទ្យាម៉ូលេគុល អន្តរកម្មស្មុគស្មាញរវាងម៉ូលេគុលជីវសាស្រ្តកោសិកាជីវវិទ្យានិងជីវសាស្រ្តដែលជាអគារដ៏សំខាន់នៃសារពាង្គកាយពហុមុខងារកោសិកាប្រវត្តិវិទ្យានិងកាយវិភាគវិទ្យារចនាសម្ព័ន្ធនៃជាលិកានិងរាងកាយពីសរីរាង្គនិងជាលិកានីមួយៗសរីរវិទ្យាមុខងាររាងកាយនិងគីមីនៃសរីរាង្គនិងជាលិកាឥរិយាបទឥរិយាបថនៃភាវៈរស់អេកូឡូស៊ីការអាស្រ័យគ្នានៃសារពាង្គកាយផ្សេងៗគ្នានិង បរិស្ថានរបស់ពួកគេ។ តំបន់ដែលមាននៅក្នុងជីវវិទ្យាត្រូវបានបែងចែកថែមទៀតដោយវិសាលភាពនៃការស្រាវជ្រាវឬដោយវិធីសាស្រ្តដែលបានប្រើ៖ ជីវគីមីសិក្សាពីមូលដ្ឋានគ្រឹះគីមីនៃជីវវិទ្យាជីវវិទ្យាម៉ូលេគុលអន្តរកម្មស្មុគស្មាញរវាងម៉ូលេគុលជីវវិទ្យាកោសិកាជីវវិទ្យានិងកោសិកាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសារពាង្គកាយពហុកោសិកាកោសិកាប្រវត្តិសាស្រ្តនិងកាយវិភាគសាស្ត្ររចនាសម្ព័ន្ធជាលិកានិងរាងកាយពីបុគ្គល។ សរីរាង្គនិងជាលិកាសរីរវិទ្យាមុខងាររាងកាយនិងគីមីនៃសរីរាង្គនិងជាលិកាសីលធម៌អាកប្បកិរិយារបស់សត្វមានជីវិតអេកូឡូស៊ីភាពអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកនៃសារពាង្គកាយផ្សេងៗនិងបរិស្ថាន។ការរកឃើញថ្មីៗនៅក្នុងជីវវិទ្យាហ្សែន។ ខួរក្បាលមនុស្ស អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តមកពីសាកលវិទ្យាល័យកាលីហ្វ័រញ៉ាអាចរកវិធីដើម្បីលុបការចងចាំខ្លះៗ។អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអាមេរិចបានទទួលជោគជ័យក្នុងការបង្កើតមីក្រូវ៉េវដែលអាចចែកចាយថ្នាំនិងភ្ជាប់សរសៃឈាម។អ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានគ្រប់គ្រងដើម្បីព្យាបាលកោសិកាមហារីកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានគ្រប់គ្រងដើម្បីព្យាបាលកោសិកាមហារីក។ =='''អ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានរកឃើញថា ហ្សែនអាចជួយបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីការនៅមានជីវិតបន្ទាប់ពីស្លាប់'''== អ្នកវិទ្យាបានរកឃើញថាបន្ទាប់ពីស្លាប់គឺមានហ្សែនជាក់លាក់មួយដែលវាបានជួយជំរុញ និង ជួយជួសជុលសរីរាង្គនៃមនុស្សអោយរួចផុតពីសេចក្តីស្លាប់ឬនៅពេលស្លាប់បាន២៤ម៉ោង។អ្នកវីទ្យាសាស្ត្របានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថាហ្សែនទាំងនោះបានទទួលនិងដំណើរការព៌័តមានដើម្បីសំយោគក្នុងការផលិតហ្សែន និងផលិតផលហ្សែនទាំងនោះបានផលិតប្រូតេអ៊ីនយ៉ាងច្រើនដើម្បីទៅទ្រទ្រង់សារពាង្គកាយមនុស្សឬសត្វ។ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រចង់មានន័យថា បើយើងមានថាមពលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការផលិតកោសិការដែលអាចធ្វើអោយហ្សែនអាចដំណើរការឡើងវិញ ដោយចង់មានន័យថានៅពេលសត្វមួយបានស្លាប់ហើយតែវាអាចដឹង អាចស្តាប់លឺអ្វីគ្រប់យ៉ាងក្នុងរយៈពេលយូបន្ទាប់ពីស្លាប់។ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានធ្វើការពិសោធន៍ទៅលើសត្វត្រី Zebrafish និង កូនកណ្តុរដែលការពិសោធន៍នេះវាអាចពិព៌ណនាពីមនុស្សបានដូចគ្នា។ និសិត្សឆ្នាំទី៤នៃសកលវិទ្យាល័យនៅទីក្រុង Washington ឈ្មោះ Peter Noble និង សកលវិទ្យាល័យមួយនៅរដ្ឋ Alabama ដោយពួកគេបានលើកឡើងថា​(នៅពេលសារពាង្គកាយស្លាប់ គឺមិនមានន័យថាហ្សែនទាំងអស់បានស្លាប់ទៅតាមសារពាង្គកាយនោះទេ​ គឺមានហ្សែនមួយចំនួននៅមានសកម្មភាពទ្រទ្រង់សារពាង្គកាយ) ហើយហ្សែនទាំងនោះបានធ្វើការជួសជុលសរីរាង្គណាដែលបានខូចខាតដោយសកម្មភាបមិនតក់ក្រហល់និងមានរបៀបរៀបរយ Noble បាននិយាយ។ អ្នកជំនាញបានរកឃើញថារកឃើញថាហ្សែនបានផ្ទេរខ្លួនពី DNA ចូលទៅក្នុង RNA​ដែលវាអាចកើតឡើងនៅពេលមនុស្សឬសត្វស្លាប់បាន៣ថ្ងៃ។ តែបើយោងតាមអ្នកវីទ្យាសាស្ត្រជំនាន់ថ្មីបានអោយដឹងថាមានហ្សែនរាប់រយប្រភេទដែលមានតួនាទីក្នុងការរៀបចំនិងជួសជុលសរីរាង្គបន្ទាប់ពីស្លាប់, ហើយរួមបញ្ចូលទាំងទារកដែលមានការវិវត្តន៍ហ្សែនបន្ទាប់ពីកើតពីផ្ទៃម្តាយ, និង ហ្សែនដែលប្រឆាំងនិងជំងឺមហារីកគឺមានសកម្មភាពនៅពេលមនុស្សនោះស្លាប់បាន២៤ម៉ោង។ =='''ការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គ'''== ការប្តូរសរីរាង្គជាង 500.000 ត្រូវបានធ្វើនៅសហរដ្ឋអាមេរិក យោងទៅតាមបណ្តាញអង្គការសង្គមសម្រាប់ការចែករំលែកសរីរាង្គ (UNOS) រវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 សរីរាង្គប្រហែលជា 669 556 នាក់ត្រូវបានប្តូរនៅសហរដ្ឋអាមេរិច។ បើទោះបីជាលេខទាំងនេះគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់ក៏ដោយក៏វាមិនមានសរីរាង្គគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់អ្នកដែលត្រូវការវាដែរ។ បច្ចុប្បន្ននេះមានមនុស្សចំនួន 120.139 នាក់ត្រូវការការប្តូរសរីរាង្គសង្គ្រោះជីវិត។ ខាងក្រោមនេះគឺជាការវះកាត់ប្តូរសរីរាង្គតែមួយដែលត្រូវបានគេហៅថាការកាត់បន្ថយប្រេកង់។ ការប្តូរសរីរាង្គតែមួយត្រូវបានបញ្ជាក់ពីព្រោះអ្នកទទួលសរីរាង្គតែងតែទទួលបានសរីរាង្គច្រើនជាងមួយក្នុងពេលតែមួយ។ ឧទាហរណ៍ចំនួននៃការប្តូរតំរងនោមនិងលំពែង (21,727) ក្នុងអំឡុងពេលដែលបានរៀបរាប់ខាងលើគឺធំជាងចំនួននៃការប្តូរលំពែង (8,235) ។ '''1 -តម្រងនោម''' ចំនួននៃការប្តូរតម្រងនោមរវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 395.510 តម្រងនោមគឺជាសរីរាង្គដែលត្រូវបានប្តូរជាទូទៅបំផុត។ ក្នុងឆ្នាំ 2011 មានអ្នកជម្ងឺប្តូរតម្រងនោមចំនួន 11,835 នាក់និងអ្នកជម្ងឺប្តូរសរីរាង្គចំនួន 5772 នាក់។ ការប្តូរតម្រងនោម ត្រូវបានប្រើដើម្បីព្យាបាលអ្នកដែលមានជំងឺតម្រងនោមដំណាក់កាលចុងក្រោយឬខ្សោយតំរងនោម។ ជាធម្មតាការខ្សោយតម្រងនោមបែបនេះគឺដោយសារតែ ជំងឺទឹកនោមផ្អែម ឬជំងឺលើសឈាម។ សម្រាប់ផ្នែកភាគច្រើន, ការប្តូរតម្រងនោមគឺទទួលបានជោគជ័យជាងការលាងសម្អាតនិងធ្វើអោយជីវិតរស់នៅប្រសើរឡើងនិងបង្កើនអាយុកាលរបស់មនុស្សដល់កម្រិតខ្ពស់ជាង ការលាងឈាម ។ ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ 1960 ថ្នាំតែមួយគត់ដែលយើងត្រូវប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការបដិសេធនៃសរីរាង្គគឺ azathioprine និង prednisone ។ ដោយសារតែយើងមានថ្នាំបន្ថយថ្នាំតិចនៅក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូងនៃការប្តូរសរីរាង្គតម្រងនោមដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគការរស់នៅទំនងជានឹងធ្វើលើសពីតម្រងនោមដែលបានមកពីអ្នកផ្ដល់ជំនួយដែលបានបាត់បង់ជីវិត។ សព្វថ្ងៃនេះយើងមានថ្នាំជាច្រើនដើម្បីជួយទប់ស្កាត់ការឆ្លើយតបនៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំចំពោះអ្នកដែលទទួលការប្តូរតម្រងនោម។ ជាពិសេសថ្នាំទាំងនេះបង្ក្រាបភាពស៊ាំនៃប្រតិកម្មប្រព័ន្ធភាពស៊ាំជាច្រើនដែលរួមបញ្ចូលទាំងបាក់តេរីផ្សិតនិងដុំសាច់សាហាវ។ ភ្នាក់ងារដែលប្រើដើម្បីបង្ក្រាបការបដិសេធត្រូវបានគេចាត់ថាជា ភ្នាក់ងារដំបូង ឬ ភ្នាក់ងារថែទាំ ។ ភ្នាក់ងារបញ្ច្រាសកាត់បន្ថយឱកាសនៃការច្រលំស្រួចស្រាវហើយត្រូវបានគេផ្តល់ឱ្យនៅពេលនៃការប្តូរសរីរាង្គ។ ចំពោះមនុស្សដែលទទួលបានតម្រងនោមភ្នាក់ងារប្រូតេអ៊ីនទាំងនេះរួមមានអង់ទីករដែលលុបបំបាត់ការប្រើ steroid ឬ calcineurin inhibitors (cyclosporine និង tacrolimus) និងជាតិពុលដែលពាក់ព័ន្ធរបស់ពួកគេ។ ការព្យាបាលដោយការថែទាំជួយការពារការច្រលំស្រួចស្រាវនិងការបាត់បង់តំរងនោម។ ជាធម្មតាអ្នកជំងឺទទួលបានការព្យាបាលដូចខាងក្រោម: prednisone (steroids), calcinurin inhibitor និង antimetabolite (គិតថា azithioprine ឬជាទូទៅ mycophenolate mofetil) ។ ការព្យាបាលដោយការថែរក្សាត្រូវបានគេលៃតម្រូវតាមពេលវេលា។ អរគុណចំពោះការរីកចម្រើននៃការព្យាបាលដោយថ្នាំបន្ទរការជ្រុះសក់តម្រងនោមដោយសារតែការច្រលំស្រួចស្រាវគឺជារឿងចម្លែក។ គិតត្រឹមខែធ្នូឆ្នាំ 2012 ចំនួនអ្នកជំងឺក្រលៀនរស់នៅបន្ទាប់ពី 5 ឆ្នាំឬអត្រារស់រានមានជីវិត 5 ឆ្នាំមាន 83,4 ភាគរយសម្រាប់តម្រងនោមដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគនិង 92 ភាគរយសម្រាប់តម្រងនោមដែលបានមកពីអ្នកបរិច្ចាគ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយមុខងារនៃការស្ទះតម្រងនោមត្រូវបានជ្រៀតជ្រែកដោយដំណើរការរ៉ាំរ៉ៃដែលមិនសូវមានការចាប់អារម្មណ៍ដែលទាក់ទងនឹងការកើតមានជម្ងឺ fibrosis បណ្តោះអាសន្នការរលាកបំពង់កបេះដូងជំងឺសរសៃឈាមនិងជំងឺមហារីកក្រពះ។ ដូច្នេះអាយុកាលមធ្យមសម្រាប់អ្នកដែលទទួលបានតម្រងនោមពីអ្នកផ្តល់ជំនួយគឺ 20 ឆ្នាំហើយសម្រាប់អ្នកដែលទទួលជំនួយពីអ្នកបរិច្ចាគអស់រយៈពេល 14 ឆ្នាំ។ ម្ចាស់ជំនួយស្ម័គ្រចិត្តរស់នៅគួរតែត្រូវបានជម្រះអំពីស្ថានភាពសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរណាមួយហើយអ្នកផ្តល់ជំនួយដែលបានស្លាប់មិនគួរមានប្រភេទជំងឺណាមួយដែលអាចរាលដាលដល់អ្នកទទួលដូចជាមេរោគអេដស៍ជំងឺរលាកថ្លើមឬមហារីក។ អ្នកផ្តល់ជំនួយត្រូវបានផ្គូរផ្គងជាមួយអ្នកទទួលដោយប្រើប្រដាប់បន្តពូជឈាម (គិតថាប្រភេទឈាម) និង antigens នៃ HLA complex histocompatibility complex complex ។ អ្នកជំងឺតម្រងនោមដែលត្រូវបានផ្គូផ្គងយ៉ាងជិតស្និទ្ធដោយប្រភេទ HLA មានតម្លៃល្អប្រសើរជាងអ្នកដែលមានប្រភេទ HLA ខុសគ្នា។ ជាទូទៅសាច់ញាតិដំបូងមានសភាពបង្ហាញពីការផ្គូផ្គងវីរុស HLA transplantation antigens ។ និយាយម្យ៉ាងទៀតថាសាច់ញាតិដំបូងគេគឺទំនងជាផ្តល់នូវសរីរាង្គដែលអាចរស់រានបានល្អប្រសើរជាងក្រលៀនពីអ្នកស្លាប់។ ការវះកាត់ប្តូរតម្រងនោមមិនទាក់ទងនឹងអវយវៈដែលត្រូវបានគេដាក់នៅលើហ្វុមហ៊្វុងដោយមិនចាំបាច់បាច់ប្រហោងពោះវៀន។ ប្រសិនបើអ្វីៗទាំងអស់ដំណើរទៅយ៉ាងរលូននោះអ្នកទទួលក្រលៀនអាចរំពឹងថានឹងត្រូវចេញពីមន្ទីរពេទ្យក្នុងស្ថានភាពដ៏ល្អបន្ទាប់ពីប្រាំថ្ងៃ។ តម្រងនោមដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យពីម្ចាស់ជំនួយដែលបានស្លាប់អាចត្រូវបានរក្សាទុកប្រហែល 48 ម៉ោងមុនការប្តូរសរីរាង្គ។ ពេលវេលានេះផ្តល់ឱ្យបុគ្គលិកថែទាំសុខភាពនូវពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីវាយបញ្ចូលល្បែងឆ្លងកាត់ជ្រើសយកនិងដឹកជញ្ជូនសរីរាង្គទាំងនេះ។ '''2 -ថ្លើម''' ចំនួននៃ ការ ប្តូរ ថ្លើម ចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 មានចំនួន 143,856 ។ ដូចទៅនឹងតម្រងនោមនិងតម្រងនោមដែរថ្លើមអាចមកពីម្ចាស់ជំនួយផ្ទាល់។ អ្នកបរិច្ចាគថ្លើមរបស់មរណភាពជាទូទៅមកពីអ្នកបរិច្ចាគខួរក្បាលដែលមានអាយុតិចជាង 60 ឆ្នាំ។ អ្នកបរិច្ចាគដែលបានស្លាប់ត្រូវតែបំពេញតាមលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យមួយចំនួនដែលមិនរួមបញ្ចូលការខូចខាតថ្លើមដោយសារតែការប៉ះទង្គិចឬជំងឺដូចជាជំងឺរលាកថ្លើម។ អ្នកឯកទេសបានផ្គូរផ្គងអ្នកផ្តល់ជំនួយជាមួយអ្នកទទួលដោយប្រើភាពឆបគ្នានិងទំហំរបស់មនុស្ស។ គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ក្នុងករណីសង្គ្រោះបន្ទាន់ថ្លើមអាចបំបែកបាន (បំបែកថ្លើម) និងផ្តល់ដល់អ្នកទទួលកុមារពីរនាក់។ ដូចគ្នានេះផងដែរនៅក្នុងករណីនៃការខ្វះសរីរាង្គដែលត្រូវបានសម្គាល់ឬបន្ទាន់, ថ្លើមដែលមានមិនឆបគ្នាជាមួយ ABO អាចត្រូវបានប្រើ។ មិនដូចទៅនឹងការប្តូរតម្រងនោមទេថ្លើមមិនចាំបាច់ពិនិត្យសម្រាប់ភាពឆបគ្នារបស់ HLA នោះទេ។ ថ្លើមគឺជាអវយវៈផ្ទៃក្នុងតែមួយគត់ដែលមានសក្ដានុភាពស្តារឡើងវិញ។ និយាយម្យ៉ាងទៀតថ្លើមលូតលាស់ឡើងវិញ។ សក្តានុពលស្តារឡើងវិញនេះគឺជាហេតុផលដែលការប្តូរថ្លើមផ្នែកខ្លះអាចធ្វើទៅបាន។ នៅពេលដែលផ្នែកមួយឬ lobe នៃថ្លើមត្រូវបាន transplanted វានឹងបង្កើតឡើងវិញ។ ជាមួយនឹងការប្តូរថ្លើមលិង្គខាងស្តាំកាន់តែច្រើនត្រូវបានគេចូលចិត្តទៅខាងឆ្វេង។ លើសពីនេះទៅទៀតទោះបីជាការប្តូរថ្លើមផ្នែកខ្លះដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកផ្តល់ជំនួយក៏ត្រូវបានអនុវត្តជាធម្មតាត្រូវបានគេទិញពីសាច់ដុំ។ ក្នុងឆ្នាំ 2012 មានតែ 4% ប៉ុណ្ណោះនៃការប្តូរសរីរាង្គថ្លើម (246 នីតិវិធី) ត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលរស់នៅ។ ការប្តូរថ្លើមត្រូវបានផ្តល់ជូនជាមធ្យោបាយនៃការព្យាបាលនៅពេលជម្រើសផ្សេងទៀតទាំងអស់ត្រូវអស់កម្លាំង។ វាត្រូវបានផ្តល់ជូនដល់អ្នកដែលមានជំងឺថ្លើមធ្ងន់ធ្ងរនិងមិនអាចព្យាបាលបានដែលគ្មានជម្រើសនៃការព្យាបាលឬវះកាត់បន្ថែមទៀត។ ជាឧទាហរណ៍មនុស្សដែលមាន ជម្ងឺក្រិនថ្លើម ដំណាក់កាលដំបូងដែលបណ្តាលមកពីជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ឬការញៀនស្រាអាចជាបេក្ខជនសម្រាប់ការប្តូរថ្លើម។ ជាមួយនឹងការវះកាត់ថ្លើមការកំណត់ពេលវេលាគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់។ អ្នកដែលទទួលការប្តូរខួរឆ្អឹងត្រូវតែមានជំងឺគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីត្រូវការការប្តូរសរីរាង្គប៉ុន្តែវាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទទួលបានការវះកាត់។ ការប្តូរថ្លើមទាំងមូលឬ ប្តូរសរីរៈ គឺជាការវះកាត់ដ៏ធំនិងជាបញ្ហាប្រឈមផ្នែកបច្ចេកទេសជាពិសេសចំពោះអ្នកដែលមានជំងឺលើសឈាមដែលវិវត្តទៅជាជម្ងឺក្រិនថ្លើមគឺជាមូលហេតុទូទៅ។ ការរួមផ្សំនៃការឡើងសម្ពាធឈាមវិកលនិងការកកឈាមក្នុងឈាមឬការថយចុះការកកឈាមដែលបណ្តាលមកពីជំងឺខ្សោយបេះដូងអាចនាំអោយមានការបាត់បង់ឈាមច្រើនក្នុងកំឡុងពេលវះកាត់និងតម្រូវការឈាមច្រើន។ លើសពីនេះទៅទៀតដើម្បីដកថ្លើមទាំងមូលហើយបន្ទាប់មកជំនួសវាដំបូងតម្រូវឱ្យវះកាត់ (កាត់) ហើយបន្ទាប់មកធ្វើអោយមានសរសៃឈាមនិងសរសៃឈាមសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជាសរសៃវ៉ែនឆ្អឹងខ្នងសរសៃឈាមវ៉ែនទ្វារសរសៃឈាមនិងបំពង់ទឹកប្រមាត់។ '''3 -បេះដូង''' ចំនួននៃការប្តូរបេះដូងរវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 64.085 ។ ដើម្បីជំនួសចិត្តមួយគឺនៅពេលដែលមានសុបិនឡើងដោយអ្នកនិពន្ធប្រឌិតវិទ្យាសាស្រ្តប៉ុន្តែយើងបានធ្វើវា។ វាត្រូវចំណាយពេលជាង 200 ឆ្នាំសម្រាប់ភាពជឿនលឿនទាំងការយល់ដឹងរបស់យើងអំពីប្រព័ន្ធភាពស៊ាំនិងការរីកចម្រើននៃការវះកាត់ក៏ដូចជាបច្ចេកទេសសូដ្យានិងបច្ចេកវិទ្យាដើម្បីបើកទ្វារសម្រាប់ការប្តូរបេះដូង។ នៅឆ្នាំ 1967 ការប្តូរបេះដូងជាលើកដំបូងត្រូវបានធ្វើឡើងនៅខេបថោនប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងដោយគ្រូពេទ្យវះកាត់ម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថាបណ្ឌិត Christiaan Barnard ។ ថ្វីបើមានបច្ចេកទេសគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ក៏ដោយការប្តូរបេះដូងមិនអាចពន្យារភាពរស់រានមានជីវិតបានទេ។ ការពិត, អ្នកជំងឺរបស់លោក Barnard រស់នៅតែ 18 ថ្ងៃបន្ទាប់ពីទទួលបាននូវបេះដូងថ្មី។ វានឹងត្រូវបានធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវថ្នាំងាប់និងការវាយលុយជាលិកាដើម្បីធ្វើអោយប្រសើរឡើងនូវការរស់រានមានជីវិតបន្ទាប់ពីការវះកាត់បេះដូង។ យោងតាមក្រសួងសុខាភិបាលនិងសេវាមនុស្សនៅសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងឆ្នាំ 2012 អត្រាកំណើន 5 ឆ្នាំឬចំនួនមនុស្សដែលនៅរស់ 5 ឆ្នាំក្រោយការវះកាត់បេះដូងគឺ 76,8% ។ '''4 -សួត''' ចំនួននៃការប្តូរសួតចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 32.224 ។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 1985 មកការប្តូរសួតជាង 40.000 ត្រូវបានអនុវត្តទូទាំងពិភពលោក។ ការប្តូរសួតត្រូវបានធ្វើឡើងចំពោះអ្នកដែលមានជំងឺសួតដំណាក់កាលចុងក្រោយដែលមិនមែនជាមហារីក (nonmalignant) ។ ខាងក្រោមនេះជាសូចនាករបួនសំខាន់ៗសំរាប់ការប្តូរសួត: ជំងឺស្ទះសួតរ៉ាំរ៉ៃ (COPD) ជំងឺ fibrosis សួត pulmonary Idiopathic ជាធម្មតាសួតត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលបាត់បង់ជីវិតដោយការខូចខាតខួរក្បាលសរុប (ការស្លាប់ខួរក្បាល) ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយមានអ្នកផ្តល់ជំនួយចំនួន 15 ទៅ 20 ភាគរយមានសួតដែលសមស្របសម្រាប់ការប្តូរសរីរាង្គ។ ចំពោះប្រភេទភាគច្រើននៃជំងឺដែលតម្រូវឱ្យប្តូរសួតសួតសួតមួយឬពីរអាចត្រូវបានប្តូរ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយដោយសារជំងឺរលាកសួតនិងទម្រង់ផ្សេងៗទៀតនៃរោគសញ្ញាជំងឺមហារីក bronchiectasis ទាំងសងខាងក៏ត្រូវប្តូរសួតផងដែរ។ ការប្តូរសួតទាំងពីរត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីបញ្ឈប់ការឆ្លងពីការរីករាលដាលពីជាលិកាសួតដើមទៅជាលិកាសួតដែលត្រូវបានប្តូរ។ ថ្វីបើសួតមួយឬពីរអាចត្រូវបានយកទៅព្យាបាលជំងឺភាគច្រើនក៏ដោយ, ការប្តូរសួតពីរគឺជារឿងធម្មតា។ សួតខាងស្តាំត្រូវបែងចែកជា 3 រន្ធហើយសួតខាងឆ្វេងត្រូវបែងចែកជាពីរ។ ការប្តូរសរីរៈមួយដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគរស់នៅត្រូវបានអនុវត្តក្នុងអតីតកាលប៉ុន្តែឥឡូវនេះវាជារឿងចម្លែក។ ជាទូទៅការប្តូរសួតនេះត្រូវបានអនុវត្តចំពោះមនុស្សវ័យជំទង់និងមនុស្សពេញវ័យដែលមានជំងឺសរសៃឈាមបេះដូងដែលទំនងជាស្លាប់នៅពេលដែលរង់ចាំការប្តូរសួតទ្វេដង (ពីរឬពីរ) ដែលបានមកពីអ្នកបរិច្ចាគដែលបានស្លាប់ឬក៏ឆ្មា។ ជាទូទៅគុណភាពនៃជីវិតមានភាពប្រសើរឡើងចំពោះអ្នកដែលទទួលការប្តូរសួត។ ពេលវេលាជាក់ស្តែងដែលមនុស្សម្នាក់រស់នៅជាមួយការប្តូរសរីរាង្គប្រែប្រួលទៅតាមអាយុដែលអ្នកជំងឺប្តូរខួរឆ្អឹងក៏ដូចជាអាយុរបស់អ្នកទទួលការព្យាបាលផងដែរ។ ជាទូទៅមនុស្សជាច្រើនដែលទទួលការប្តូរសួតរស់នៅប្រហែល 10 ឆ្នាំមុននឹងបដិសេធការឈឺចាប់រ៉ាំរ៉ៃ។ '''5 -លំពែង''' ចំនួននៃការប្តូរ លំពែង រវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 8.235 ។ ការប្តូរលំពែងដំបូងត្រូវបានធ្វើឡើងដោយលោក William Kelly និង Richard Lillehei នៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Minnesota ក្នុងឆ្នាំ 1966 ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកការប្តូរលំពែងជាង 25.000 ត្រូវបានធ្វើនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជាង 35.000 នៅទូទាំងពិភពលោក។ ជាធម្មតា, លំពែងត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលបានស្លាប់។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទោះជាយ៉ាងនេះក្តីអ្នកផ្តល់ជំនួយរស់នៅក៏អាចប្រើប្រាស់ផងដែរ។ ការប្តូរលំពែងគឺជាការព្យាបាលយូរអង្វែងសម្រាប់មនុស្សដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 1 (ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 1) ។ ការប្តូរបែបនេះអាចស្តារលំនឹងជាតិស្ករធម្មតានិងការរំលាយអាហារក៏ដូចជាបន្ថយហានិភ័យនៃផលវិបាករយៈពេលយូរបន្ទាប់ពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ ជាការកត់សម្គាល់, ការប្តូរលំពែងត្រូវបានប្រៀបធៀបជាទូទៅជាមួយការ ផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរ ដែលមិនសូវមានការរាតត្បាត។ កោសិកា Islet គឺជាកោសិកានៃសរីរាង្គនៅក្នុងលំពែងដែលបង្កើតអរម៉ូនដូចជាអាំងស៊ុយលីននិងគ្លូហ្គោន។ ថ្វីបើការផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះក៏ដោយក៏ការប្តូរលំពែងដំណើរការបានល្អប្រសើរជាងការផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរ។ ជំនួសឱ្យនីតិវិធីប្រកួតប្រជែងវាជាការល្អបំផុតដើម្បីមើលលំពែងនិងការផ្លាស់ប្តូរកូនសិស្សជានីតិវិធីបំពេញដែលអាចជួយអ្នកទទួលដែលត្រូវការ។ '''6 -ពោះវៀន''' ចំនួននៃការប្តូរពោះវៀនចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 2,733 ។ ការប្តូរពោះវៀនគឺជានីតិវិធីស្មុគស្មាញមួយ។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះវិធីនេះទទួលបានប្រជាប្រិយភាពក្នុងការព្យាបាលជម្ងឺរលាកពោះវៀនធំរយៈពេលខ្លីដែលមនុស្សមិនអាចស្រូបយកទឹកបានគ្រប់គ្រាន់កាឡូរីប្រូតេអ៊ីនខ្លាញ់វីតាមីនជាតិរ៉ែនិងវត្ថុផ្សេងទៀត។ ជាទូទៅអ្នកដែលទទួលការវះកាត់ពោះវៀនមានភាពខ្សោយខាងពោះវៀនហើយត្រូវការអាហាររូបត្ថម្ភមេតារ៉ាល់សរុប (TPN) ឬអាហាររូបត្ថម្ភតាមសរសៃឈាម។ ជិត 80% នៃមនុស្សដែលទទួលការវះកាត់ពោះវៀនទទួលបានមុខងារពេញលេញនៅក្នុងពោះវៀន។ ផលវិបាកដែលទាក់ទងទៅនឹងនីតិវិធីនេះរួមមាន ការឆ្លងមេរោគ CMV , ការបដិសេធស្រួចស្រាវនិងរ៉ាំរ៉ៃនិងជំងឺមហារីក lymphoproliferative ក្រោយសម្រាល។ ប្រភព: Azzi J, Milford EL, Sayegh MH, Chandraker A. ការផ្លាស់ប្តូរក្នុងការព្យាបាលនៃការបរាជ័យនៃការងងុយគេង។ នៅក្នុង: Kasper D, Fauci A, Hauser S, Longo D, Jameson J, Loscalzo J. eds ។ គោលការណ៍របស់ Harrison នៃឱសថផ្ទៃក្នុង 19 ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; ឆ្នាំ 2015 ។ Gruessner AC, Jie T, Papas K, Porubsky M, Rana A, Smith M, Yost SE, L. Dunn D, Gruessner RG ។ ការផ្លាស់ប្តូរ។ នៅ: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, Hunter JG, Matthews JB, Pollock RE ។ eds ។ គោលការណ៍របស់ Schwartz នៃការវះកាត់, 10e ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; 2014 ។ Tavakkoli A, Ashley SW, Zinner MJ ។ ពោះវៀនតូច។ នៅ: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, Hunter JG, Matthews JB, Pollock RE ។ eds ។ គោលការណ៍របស់ Schwartz នៃការវះកាត់, 10e ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; 2014 ។ ការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គតាមប្រភេទសរីរាង្គថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 2016 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 ។ បណ្តាញអង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់ការចែករំលែកសរីរាង្គ https://www.unos.org/data/ ។ Trulock EP ។ ការប្តូរសួត។ នៅក្នុង: Kasper D, Fauci A, Hauser S, Longo D, Jameson J, Loscalzo J. eds ។ គោលការណ៍របស់ Harrison នៃឱសថផ្ទៃក្នុង 19 ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; ឆ្នាំ 2015 ។ ='''សុខភាពមនុស្ស់់់់់់​​​'''= =='''អ្វី​ជា​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ?'''== ជំងឺ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​ Tumeur Célébral ជា​ដុំ​សាច់​ដែល​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​សរសៃ​ប្រសាទ Tumeur Primitif ឬ​ជា​ដុំ​សាច់​ សាយភាយ Métastase (ឧទាហរណ៍​៖ មាន​ជំងឺ​មហារីក​នៅ​ស្បូន វា​អាច​រីក​សាយ​ភាយ​ រហូត​បង្ក​ឲ្យ​មាន​កើត​ដុំ​សាច់​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល)។ គេ​សម្គាល់​ឃើញ​ថា ដុំ​សាច់​ខ្លះ​រីក​ធំ​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ខ្លី​ ឬ​អាច​និយាយ​ជា​ពាក្យ​សាមញ្ញ​ថា ដុំ​សាច់​កាច និង​ដុំ​ខ្លះ​ទៀតស្លូត​​ធ្វើ​ការ​វិវឌ្ឍន៍​ធំ​ធាត់​ ដោយ​ប្រើ​រយៈ​ពេល​យូរ។​ ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជា​ក្នុង​ករណី​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​មិន​អាច​និយាយ​បាន​ជំងឺ​នេះ​ ​វិវឌ្ឍន៍​ទៅ​ជា​ជំងឺ​មហារីក​ទាំង​អស់​បាន​ឡើយ។ ចំណែក​សណ្ឋាន​នៃ​ដុំ​សាច់​វិញ ក៏​មាន​ច្រើន​ប្រភេទ​ដែរ។ ខ្លះ​ជា​ដុំ​សាច់ ខ្លះ​ទៀត​ជា​សរសៃ ដែល​ហៅ​ជា​ភាសា​បារាំង​ថា​ Tumeur Vasculaire។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មន្ទីរ​ពេទ្យ​កាល់ម៉ែត្រ និង​មិត្តភាព​ខ្មែរ​រុស្ស៊ី អាច​មាន​លទ្ធភាព​ធ្វើ​ការ​វិភាគ ​និង​ព្យាបាល​អាការៈ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​បាន មិន​ដូច​កាល​មុន​ទេ។ ក្រៅពី​ការ​ធ្វើ​ថត​ឆ្លុះ គេ​អាច​ចាប់​អារម្មណ៍​គិត​ដល់​ជំងឺ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជំងឺ​មាន​អាការៈ​ឈឺ​ក្បាល កន្ត្រាក់​ដៃ​កន្ទ្រាក់​ជើង មាន​អាការៈ​បាត់​ស្មារតី​ជា​ញឹក​ញាប់ ទន់​មួយ​ចំហៀង​ខ្លួន ​ព្រោះ​ដុំ​សាច់​ទៅ​សង្កត់​លើ​សរសៃ​​នៅ​ផ្នែក​នោះ។ ប៉ុន្តែ​ទាំង​នេះ​គ្រាន់​តែ​រោគ​សញ្ញា​ខ្លះៗ សម្រាប់​ជំនួយ​ការ​វិភាគ​របស់​គ្រូ​ពេទ្យ​ឯកទេស​តែប៉ុណ្ណោះ ហើយ​តាម​រយៈ​រោគ​សញ្ញា​ដូច​រៀប​រាប់​ខាង​លើ​ គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ការ​ថត​ឆ្លុះ​Scanner ឬIRM នោះ​គេ​នឹង​ទទួល​បាន​លទ្ធផល​ច្បាស់​លាស់។ ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល អាច​កើត​មាន​ចំពោះ​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​ទាំង​អស់ មិន​ថា​ទារក កុមារ មនុស្ស​ពេញ​វ័យ ឬ​មនុស្ស​ចាស់​ទេ។ អ្នក​ខ្លះ​ដុំ​សាច់​នេះ​មាន​ដុះ​តាំង​ពី​កំណើត​មក​តែ​ម្តង។ ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក្តី​ ក៏​គេ​មាន​មធ្យោបាយ​ព្យាបាល​ទៅ​តាម​ករណី​របស់​អ្នក​ជំងឺ​ម្នាក់ៗ មាន​ជា​អាទិ៍​ការ​វះ​កាត់ ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី ឬ​ដោយ​វិទ្យុ​សកម្ម Radiothérapie៕ =='''ជំងឺ​រលាក​ផ្លោក​នោម'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|ផ្លោកនោម]] មាន​អារម្មណ៍​ចង់តែ​ទៅ​បត់​ជើង​តូច អារម្មណ៍​ក្រហល់​ក្រហាយ​ពោះ​ផ្នែក​ខាង​​ក្រោម ។ល។ និង​។ល។ ស្រ្តី​ជាច្រើន​ជួប​នឹង​បញ្ហា​​រលាក​ប្រព័ន្ធ​ទឹកមូត្រ ឬ រលាក​ផ្លោក​នោម ជាពិសេស​នៅ​ពេល​មានអាកាស​ធាតុ​ក្តៅ។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​ជំងឺ​រលាក​ប្រព័ន្ធ​ទឹកមូត្រ ? តើ​គេ​អាច​ការពារ​បាន​ដែរ​ឬទេ ? តើ​ត្រូវ​ព្យាបាល​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច និង​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូច​ម្តេច​កុំ​ឲ្យ​ជំងឺ​នេះ​លាប់​មក​វិញ​ពេល​មាន​អាកាស​ធាតុ ​ក្តៅ ? នោះគឺរលាកផ្លោកនោម។ =='''គ្រួសក្នុងតំរងនោម'''== គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម មាន​ច្រើន​ប្រភេទ​ណាស់ វា​មាន​សភាព​រឹង​ដូច​ជា​គ្រួស​ធម្មតា​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ដូច្នោះ​ឯង។ គ្មាន​គ្រួស​ណា​មួយ​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារធាតុ​តែ​មួយ​មុខ​ទេ។ គ្រួស​ដែល​គេ​ជួប​ប្រទះ​ញឹកញាប់​ជា​គេ​ជា​គ្រួស​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារ​ធាតុ​ កាល់ស្យូម។ កាល់ស្យូម​បូក​ជាមួយ​នឹង​សារធាតុ​អុកសាលាដ កាល់ស្យូម​ជាមួយ​នឹង​ផូហ្វ័រ ឬ​ផូស្វ័រ​ជាមួយ​នឹង​អាម៉ូញាក់ និង​ការ​បូក​ផ្សំ​ជាច្រើន​ផ្សេងៗ​ទៀត ... មូល​ហេតុ - កត្តា​ទី​មួយ ៖ ការប្រតិបត្តិ។ គ្រួស​វា​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារ​ទឹក​នោម​របស់​យើង​មាន​ផ្ទុក​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​មួយ​ ចំនួន​ដែល​មិន​រលាយ។ បើ​សិន​​យើង​មាន​កំរិត​ទឹក​នោម​តិច- ទៅ​បត់​ជើង​តូច​តិចតួច​ពេក ព្រោះ​តែ​បរិភោគ​ទឹក​តិច​ពេក នោះ​សារធាតុ​ដែល​បង្ក​ជា​កំហាប់​ក្នុង​ទឹក​នោម​ មាន​ជា​អាទិ៍​ កាល់ស្យូម អុកសាលាដ អាស៊ីត​អុយរិក ព្រម​ទាំង​សារធាតុ​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងៗ​ទៀត ក៏​មាន​ខ្ពស់​ ដូច្នេះ​គ្រោះ​នៃ​ការ​បង្ក​បង្កើត​ជា​គ្រួស​ក៏​មាន​ច្រើន​ទៅ​តាម​នោះ ដែរ។ និយាយ​ឲ្យ​ខ្លី​ស្រួល​ស្តាប់ បើ​ទឹក​នោម​មាន​កំហាប់​ខ្ពស់ គ្រោះ​មាន​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ក៏​ខ្ពស់​ដែរ។ សរុប​សេចក្តី​មក​ គឺ​ការ​បរិភោគ​ទឹក​មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ជា​កត្តា​មួយ​ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​គ្រួស​ ក្នុង​តំរង​នោម។ - កត្តា​ទី​ពីរ​ ៖ បញ្ហា​បុគ្គល។ មាន​ជំងឺ​រលាក​ ឬ​ជំងឺ​ផ្សេង​ទៀត​នៅ​តំរង​នោម ​នៅ​ផ្លោក​នោម​ញឹក​ញាប់ ក៏​​អាច​ប្រទាញ​ឲ្យ​ងាយ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​កើត​ជំងឺ​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ដែរ។ បុគ្គល​ខ្លះ​ទៀត​ គាត់​មាន​សំណាង​មិន​ល្អ ធម្មជាតិ​បាន​បង្កើត​គាត់​មក​ជាមួយ​នឹង​ទំរង់​មិន​ធម្មតា​ធ្វើ​ឲ្យ​គាត់​ងាយ ​នឹង​កើត​គ្រួស​នេះ។ រោគ​សញ្ញា គ្រួស​ក្នុង​ តំរង​នោម​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ យ៉ាង​ខ្លាំង មិន​អាច​ទ្រាំ​បាន នៅ​ម្តុំ​ចង្កេះ តែ​ម្ខាង​ទេ និង​ឈឺ​ពោះ​សំយ៉ុង​ចុះ​មក​ប្រដាប់​ភេទ។ ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​នេះ​បណ្តាល​មក​ពី​គ្រួស​នៅ​ក្នុង​តំរង​នោម វា​ធ្លាក់​ ឬ​ចេញ​មក​ស្ទះ​នៅ​តាម​បង្ហួរ​នោម ដោយ​ប្រការ​ណាមួយ​ ជួន​កាល​ដោយ​សារ​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ងាយ មិន​បរិភោគ​ទឹក​គ្រប់​គ្រាន់ អុក​ រលាក់។ នៅ​ពេល​បត់​ជើង​ អ្នក​ជំងឺ​អាច​មាន​ទឹក​នោម​លាយ​ឈាម​ក៏​មាន។ ប៉ុន្តែ​ពេល​ខ្លះ​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ មិន​បាន​ផ្តល់​ជា​រោគ​សញ្ញា​អ្វី​ឡើយ ជាពិសេស​បើ​គ្រួស​ស្ថិន​នៅ​ក្នុង​តំរង​នោម​តែ​ម្តង។ គេ​អាច​ដឹង​បាន​ ថា​មាន​គ្រួស​ តាម​រយៈ​ការ​ថត​ឆ្លុះ ឬ ថត​អេកូ។ ក្នុងករណី​ គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម ដែល​គ្មាន​ផ្តល់​រោគ​សញ្ញា​នេះ គ្រោះ​ថា្នក់​អាច​មាន​លក្ខណៈធ្ងន់​ធ្ងរ​ខ្លាំង ព្រោះ​គ្រួស​វា​ចេះ​តែ​រីក​ដុះ​ធំៗ​ឡើងៗ នោះ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ជំងឺ​មាន​តំរង​នោម​ខ្សោយ​។ គ្រួស​ធំ​ពេក​មិន​អាច​ចេញ​តាម​​​បង្ហួរ​នោម​កើត មធ្យោបាយ​​មាន​តែ​មួយ​គឺ​ត្រូវ​​ធ្វើ​ការ​វះ​កាត់​ ហើយ​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​កាត់​យក​តំរង​នោម​នោះ​ចេញ​តែ​ម្តង​ក៏​មាន។ ទឹក​ស្អាត ទឹក ​​មាន​ចំណែក​ខ្លាំង​ណាស់​ក្នុង​ការ​ជួយ​បង្កា​រ​កុំ​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​គ្រួស​ ក្នុង​តំរងនោម។ ដូច្នេះ​ទឹក​សំរាប់​បរិភោគ គឺ​ជា​ “ទឹកស្អាត”។ ព្រោះ​ ទឹក​សុទ្ធ​​​ដែល​ដាក់លក់​នៅ​លើ​ទី​ផ្សារ​ ទឹក​ខ្លះ​ មាន​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ុង​ច្រើន​ ដូច​ជា កាល់ស្យូម ច្រើន ទឹក​ប្រភេទ​នេះ ត្រូវ​ប្រើ​តែ​ចំពោះ​បុគ្គល​ណា​ដែល​ខ្វះ​ជាតិ​កាល់ស្យូម​ប៉ុណ្ណោះ។ ឯ​ចំណែក​ទឹក​អណ្តូង ដែល​ប្រជាជន​ខ្មែរ​ភាគ​ច្រើន​ប្រើ​ប្រាស់​វិញ​ ជាទឹក​ដែល​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​រឹង​ច្រើន ដូច​ជា​កាល់ស្យូម កាល់កែរ។ បើ​ទឹក​នោះ​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​ជាតិ​កាល់ស្យូម​ នោះ​នឹង​ធ្វើ​​ងាយ​រង​គ្រោះ​កើត​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ដែរ។ ផល​វិបាក​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​គ្រួស​ -​ មាន​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់​យ៉ាង​ខ្លាំង​មិន​អាច​ទ្រាំ​បាន ព្រោះ​តែ​​​គ្រួស​​ចេញ​​មក​​ក្រៅ​ គាំង​នៅ​​​តាម​បង្ហួរ​នោម។ - ​ ខូច​តំរង​នោម។ គ្រួស​ខ្លះ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ទះ​បង្ហួរ​នោម នោម​លែង​ចេញ ឬ​ចេញ​បាន​តែ​បន្តិច​បន្តួច​ ធ្វើ​ឲ្យ​ទឹក​នោម​ឡើង​ចាល់​ពេញ​តំរង​នោម ពេល​នោះ​តំរង​នោម​នឹង​ឡើង​ប៉ោង​។ យូរៗ​ទៅ តំរងនោម​នោះ​នឹង​ចុះ​ខ្សោយ ហើ​យ​បើ​គ្មាន​ការ​ព្យាបាល​ទាន់​ពេល​វេលាទេ​ អ្នក​ជំងឺ​នឹង​អាច​ជួប​គ្រោះ​ថ្នាក់​ខូច​​តំរង​នោម​ម្ខាង។ ការ​ខូច​តំរង​នោម​ដែល​ពេល​ខ្លះ​គ្រូពេទ្យ​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​វះ​កាត់​ចោល​តែ​ ម្តង។ ដោយ​វេជ្ជបណ្ឌិត លឹម សុជន់ =='''កញ្ឆា និង​សុខភាព'''== កញ្ឆា​ជា​ប្រភេទ​គ្រឿង​ញៀន​ម្យ៉ាង​ដែល​ច្បាប់​អន្តរជាតិ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​គេ​មិន​សូវ​ចាប់​អារម្មណ៍ខ្លាំង​ពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ការ​ជក់​វា​ទេ។ កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​ រដ្ឋមន្ត្រី​បារាំង​ម្នាក់ បាន​ព្រលយ​គំនិត​ចង់​ដាក់​កញ្ឆា​ឱ្យ​លក់​ស្រប​ច្បាប់ ដើម្បី​ងាយ​គ្រប់​គ្រង និង​បាន​បំផុស​ឱ្យ​មាន​ប្រតិកម្ម​ប្រឆាំង​ផង​និង​គាំទ្រ​ផង។ ​តាម​ការ​ពិត ឈ្មោះ​ថា​គ្រឿង​ញៀន​មិន​ដែរ​ល្អ​ទេ កញ្ឆា ឬ ជា​ភាសា​បារាំង Marijuana, joint, Haschich, Hach, ឬ Shit អាច​បង្ក​ផល​វិបាក​យ៉ាង​ច្រើន​ដល់​សុខភាព ជាពិសេស បើ​គេ​សាកល្បង​ជក់​វា តាំងពី​នៅ​វ័យ​ក្មេង​នៅ​ឡើយ។ នៅ​ប្រទេស​បារាំង ជក់​កញ្ឆា​កំពុង​តែ​ពេញ​និយម​ឡើងៗ ជាពិសេស​ចំពោះ​ក្មេង​ជំទង់ និង​យុវវ័យ ហើយ​គេ​អាច​រក​ទិញ​បាន​ដោយ​ងាយ និង​ដោយ​ធម្មតា។ ក៏​ប៉ុន្តែ​អ្វី​ជា​ឥទ្ធិពល និង​ជា​គ្រោះថ្នាក់​ពិត​ប្រាកដ​ចំពោះ​សុខភាព គេ​ពុំ​បាន​ជ្រាប​ច្បាស់​ប៉ុន្មាន​ទេ។ តើកញ្ឆាជាអ្វី ? តាម​ពិត​កញ្ឆា​ជា​រុក្ខជាតិ​ម្យ៉ាង ងាយ​ដាំ ងាយ​ដុះ និង​មាន​ផ្ទុក​សារធាតុ​ពុល ឬ ម៉ូលេគុល សំខាន់​មួយ ដែល​ជា​ភ្នាក់ងារ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​បង្ក​ឥទ្ធិពល​លើ​ប្រព័ន្ធ​សសៃ​រប្រសាទ មាន​ឈ្មោះ​ថា Tetrahydrocannabinol ហៅ​កាត់ THC។ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល ទៅ​ក្នុង​បញ្ជី​គ្រឿង​ញៀន។ កំហាប់​របស់​កញ្ឆា ប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​របៀប​ផ្សំ​ធ្វើ និង​ទៅ​តាម តំបន់​នៃ​ការ​ដាំដុះ។ តើគេ​យក​កញ្ឆា​មក​ជក់​ក្នុង​ទំរង់​បែប​ណា​ខ្លះ ? ក្រោយ​ពី​បាន​កែច្នៃ សម្ងួត ឬ បំផ្លែង​ឱ្យ​ចេញ​ជា​សណ្ឋាន​ផ្សេង​គ្នា​មក រុក្ខជាតិ​កញ្ឆា ត្រូវ បាន​អ្នក​ប្រើប្រាស់​ដាក់​ឈ្មោះ​ប្លែកៗ​គ្នា ទៅ​តាម​ទម្រង់។ បើ​ជា​ស្លឹក និង​ធាង សម្ងួត គេ​ច្រើន​និយម ហៅ​ថា ស្មៅ Herbe ចំណែក​ឯ​ជ័រ​របស់​វា​វិញ ដែល​ខ្ចប់​ជា​បន្ទះ ឬ​ទ្រវែង មាន​ពណ៌ បៃតង ត្នោត ឬ​លឿង មាន​ឈ្មោះ​ថា Haschich ou hachis hash។ កញ្ឆា​ទាំងពីរ​ប្រភេទ​នេះ ត្រូវ​បាន គេ​យក​មក​លាយ​ជក់​ជាមួយ​នឹង​បារី។ ជា​ចុង​ក្រោយ​គឺ​ប្រេង​កញ្ឆា។ គេ​ច្រើន​ជក់​វា​ក្នុង​ខ្សៀ ប៉ុន្តែ​ពុំ​សូវ​មាន​ធ្វើ​ចរាចរ​ច្រើន​ទេ។ ឥទ្ធិពល និង គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា តាំងពី​មាន​ការ​បែង​ចែក ច្បាប់​ទាក់ទង​នឹង​បញ្ហា​គ្រឿង​ញៀន​នៅ សតវត្ស​ទី ២០ មក កញ្ឆា​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ឬ អាច​និយាយ​ផ្ទុយ​មក​វិញ​បាន​ថា បើ​គេ​ប្រើ​ពាក្យ គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ​នោះ​គឺ​គេ​និយាយ​សំដៅ​លើ​កញ្ឆា​ហើយ។ ប៉ុន្តែ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រូពេទ្យ​ជាច្រើន​យល់​ថា កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ដូច​ដែល​គេ​បាន​គិត​ពី​មុន នោះ​ទេ ការ​ពិត​កញ្ឆា​ជា​គ្រឿង​ញៀន ដែល​មាន​ប្រតិកម្ម​យឺត ប៉ុណ្ណោះ តែ​ពេល​បាន​ចូល​ជ្រាប​ដល់​ក្នុង​សារពាង្គកាយ​មនុស្ស​ណា​ហើយ មនុស្ស​នោះ​ត្រូវ​ការ ពេល​វេលា​យូរ​ណាស់​សម្រាប់ បំផ្លាញ​សារធាតុ THC​របស់​កញ្ឆា​នេះ​វិញ។ ប្រសាសន៍​របស់ លោក សាស្ត្រាចារ្យ​វេជ្ជបណ្ឌិត Pr. Costentin, បណ្ឌិត​ឱសថសាស្ត្រ នៅ Rouen ប្រទេស​បារាំង៖ "នៅ​ពេល​ដែល​សារធាតុ​សកម្ម​របស់​កញ្ឆា បាន​ចូល​ទៅ​ដល់​ខួរក្បាល វា​នឹង​ធ្វើ​ការ​វិវត្តន៍ ឥទ្ធិពល​ពិសេស​របស់​វា បាន​ន័យ​ថា សារធាតុ​នេះ​មិន​រលាយ ឬ មិន​ត្រូវ​បាន​បំផ្លាញ ចោល​ទៅ​វិញ​ទេ តែ​វា​ទៅ​រលាយ​ចូល​ក្នុង​ខួរ ហើយ​សំងំ​លាក់​ខ្លួន​នៅ​ទីនោះ រាប់​ថ្ងៃ រាប់ អាទិត្យ​ក៏​មាន។ កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ​ធម្មតា​ទេ តែ​វា​ជា​គ្រឿង​ញៀន​យឺត។ វា​មាន​សកម្មភាព​យឺតៗ មក​កក​ប្រមូល​ផ្តុំ​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​ជក់ វ័យ​ក្មេង​កាន់​តែ​ញៀន​ឡើងៗ។​ ដំបូង​ឡើង​ជក់​កញ្ឆា ជា​ការ​កំសាន្ត​មួយ ! មួយ​ខ្សឺត ​ពី​ខ្សឺត​ដំបូង ហាក់​នាំ​អារម្មណ៍​យើង ឱ្យ​បាន​ជួប​នឹង​សេចក្តី​សុខ សប្បាយ ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ដែល​អារម្មណ៍​សប្បាយ​រីករាយ រសាត់ បាត់​ទៅ នោះ​ការ​ជក់​កញ្ឆា​ជា​តម្រូវ​ការ​ដ៏​សំខាន់​មួយ និង​ក្រោយ​មក​ក្លាយ​ជា​តម្រូវ​ការ ដែល​មិន​អាច​ខាន​បាន មិន​អាច​ទប់​ជាប់។" ឥទ្ធិពល​ទទួល​បាន​ភ្លាមៗ អ្នក​ដែល​ជក់​កញ្ឆា​គ្រប់​រូប តែង​សាកល្បង​ស្វែង​សុភមង្គល​ក្នុង​ផ្លូវ​អារម្មណ៍ បន្ធូរ​ភាព​តាន តឹង និង​សាកល្បង​ស្វែង​រក​អារម្មណ៍​ថ្មី​ប្លែកៗ ឱ្យ​កាន់​តែ​អណ្តែត​អណ្តូង។ ក៏​ប៉ុន្តែ តាម​ការ​ពិត អ្នក​ជក់​ទាំងអស់​នោះ​មិន​អាច​ទទួល​បាន​អារម្មណ៍​ទាំងអស់​នេះ​បាន​ដូច​បំណង​គ្រប់​ពេល​វេលា​នោះ​ទេ។ ក្រោយពី​បាន​ចូល​ជា្រប​ក្នុង​រាង​កាយ​មនុស្ស​ហើយ កញ្ឆា​នឹង​បញ្ចេញ​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​លើ​ខួរ​ក្បាល​ប្លែកៗ​គ្នា ទៅ​តាម​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់ៗ មាន​ជា​អាទិ៍ អារម្មណ៍​រីករាយ​សប្បាយ ធូរ​ស្បើយ និង​ទន់​ងងុយ។ ប៉ុន្តែ​កញ្ឆា​នេះ​ក៏​អាច​នាំ​ឱ្យ​យើង​មាន​អារម្មណ៍​រសាប់​រសល់ ចង់​ក្អួត ចង្អោរ ពុល​ល្ងីល្ងើ ញ័រ​សាច់ ថប់​ដង្ហើម មាន​អារម្មណ៍ ច្របូល​ច្របល់ ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ខ្វល់​តប់​ប្រមល់ យ៉ាង​ខ្លាំង។ កញ្ឆា​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​សមត្ថភាព​ចងចាំ និង ការ​គិតគូរ ប្រមូល​អារម្មណ៍​របស់​ខួរ​ក្បាល​ធ្លាក់​ចុះ យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស។ ភ្នែក​ក៏​ស្រវាំង បាត់បង់​ភាព​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន និង ស្ពឹក​ស្រពន់​ក្នុង​ការ បញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម​តប​ត​នឹង​បញ្ហា​អ្វី​មួយ។ អារម្មណ៍​បែប​នេះ​ផ្តល់​គ្រោះថ្នាក់​ខ្លាំង​ណាស់​នៅ​ពេល​បើក​បរ។ មាន​ឥទ្ធិពល​ជាក់ស្តែង​ផ្សេង​ទៀត ដែល​គេ​អាច​នឹង​ជួប​ប្រទះ​នោះ​គឺ ៖ - សសៃរ​​ឈាម​តូចៗ​ហើម ដែល​គេ​អាច​សំគាល់​បាន​តាម​រយៈ​ភ្នែក​ឡើង​ក្រហម​ថ្លែ - ទទួល​ទាន​អាហារ​បាន - ជីពចរ​លោត​ញាប់​ហួស​ចង្វាក់​ធម្មតា - ស្ងួត​បំពង់​ក ប្រេះ​បបូរ​មាត់ - និង​ជួន​កាល​មាន​អារម្មណ៍​ចង់​ក្អួត គ្រោះថ្នាក់​ចំពោះ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​ជា​យថាហេតុ មិន​ខុស​ពី​បារី​ទេ ផ្សែង​កញ្ឆា​ក៏​មាន​បង្កប់​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​ពុល​ពី​ធម្មជាតិ​ បង្ក​ជំងឺ​មហារីក។ ដូច្នេះ​ផ្សែង​នេះ​នឹង​ទៅ​បំពុល​ប្រព័ន្ធ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​របស់​យើង។ បើ​ជក់​បារី ហើយ​ជក់​កញ្ឆា​ទៀត​នោះ នោះ​សួត​របស់​អ្នក​នឹង​ងាយ​ឆាប់​កើត​ជម្ងឺ​មហារីក​ជាង​អ្នក​ជក់​តែ​បារី​តែ​មួយ​មុខ​ខ្លាំង​ណាស់។ ផលវិបាក​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ ឥទ្ធិពល​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រោះថ្នាក់​ស្រាល​សាមញ្ញ​ធម្មតា ដូចការ ដែល​គ្រប់គ្នា​បាន​គិត​នោះ​ទេ។ ពេល​ខ្លះ កញ្ឆា​ផ្តល់​គ្រោះ​មហន្តរាយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ សុខភាព និង​សង្គម ៖ - ជួប​ការ​លំបាក​ក្នុង​ការ​ផ្ចង់​អារម្មណ៍​រៀន​សូត្រ - ខ្វល់​គិត​តែ​ពី​ស្វែង​រក​ជក់ ផ្តាច់​ខ្លួន​ពី​គ្រួសារ និង​សង្គម - យុវជន​ខ្លះ​ងាយ​រង​គ្រោះ អាច​នឹង​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺ មាន​វិបត្តិ​ផ្លូវ​ចិត្ត ចេះ​តែ​ភ័យ​ព្រួយ ស្លន់ និង ងាយ​កើត​ជម្ងឺ​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត la dépression។ ចំពោះ​អ្នក​ខ្លះ កញ្ឆា​អាច​នឹង​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ជម្ងឺ ចិត្ត​រោគ ជក់​កញ្ឆា​តែ​មួយ​ប៉ុយ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​វា​ល្មម​គ្រប់គ្រាន់​នឹង​បញ្ចូន​ចូល​មន្ទីរ​ពេទ្យ ឯកទេស​ទៅ​ហើយ។ សំរាប់​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត នឹង​មាន​ជម្ងឺ​សសៃរ​​ប្រសាទ ធ្ងន់​ធ្ងរ តួ​យ៉ាង ចេះ​តែ រវើរវាយ បែក​ឆ្ងាយ​ពី​អ្វី​ដែល​ជា​ជីវិត​ពិត​ក្នុង​លោក ភាសា​បារាំង​ហៅថា la schizophrénie។ មហារីក​ពង​សង្វាស ជា​ជម្ងឺ​កម្រ​មួយ​ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​រយៈពេល ប៉ុន្មាន​ទសវត្ស​ចុង​ក្រោយ​នេះ​ ជម្ងឺ​នេះ​បាន​កើន​ឡើង​គួរ​ឲ្យព្រួយ​បារម្ភ ជាពិសេស​ចំពោះ​យុវជន​ពី​អាយុ ១៥ ទៅ​៣៥ ឆ្នាំ។ ​មូល​ហេតុ​ដែល​អាច​ពន្យល់​បាតុភូត​នេះ​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​កើន​ឡើង​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា។ ការ​សិក្សា​មួយ​បង្ហាញ​ថា​ អ្នកជក់​កញ្ឆា​មាន​គ្រោះ​កើត​ជម្ងឺ​មហារីក​ ដល់​ទៅ​៧០ ភាគ​រយ​លើស​អ្នក​ដែល​ពុំជក់​កញ្ឆា​ទាល់​តែសោះ។ គួរ​ឲ្យ​សោកស្តាយ​ ផ្ទុយ​ស្រលះ​ពី​ការ​គិត​របស់​អ្នក​ជក់​ដែល​ស្វែង​រក​ភាព​ស្រើបស្រាល កញ្ឆា​នឹង​​​ធ្វើ​ឲ្យ​បុរស​​បាត់​បង់​សមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​បន្ត​ពូជ​ និង​​​ក្នុង​ការ​រួម​ភេទ៕ =='''ជំងឺ​សន្លាក់'''== ជំងឺសន្លាក់​ជា​ជំងឺ​ដែល​មាន​ការ​រីក​រាលដាល និង វិវឌ្ឍ​ទៅ​តាម​វ័យ​របស់​អ្នកជំងឺ ហើយ​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់ នៅ​តាម​សន្លាក់​កាន់​តែ​ខ្លាំង​ឡើងៗ ដោយសារ ភាព​ទ្រុឌទ្រោម រេចរឹល​នៃ​ស្រទាប់​ឆ្អឹងខ្ចី ដែល​នៅ​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ឆ្អឹង​ម្តុំ​សន្លាក់ តែ​មិនមែន​ជា ជំងឺ រលាក​ឆ្អឹង ឬ ឆ្អឹងខ្ចី នៅ​ម្តុំ​សន្លាក់​ទេ។ ជំងឺ​សន្លាក់​ដែល​លើក​យក​មក​បរិយាយ​នៅ​ពេល​នេះ គឺ​ជា​ជំងឺ​សន្លាក់ ជាទូទៅ ដែល​ហៅជា ភាសា បារាំង ARTHROSE។ ជំងឺសន្លាក់ ARTHROSE គឺ​ជា​ភាព​ចាស់​រេចរឹល​បន្តិច​ម្តងៗ​នៃ​ស្រទាប់​ឆ្អឹងខ្ចី។ ឆ្អឹងខ្ចី នេះ​រុំ​ព័ទ្ធ​ឆ្អឹង ដើម្បី​សន្លាក់​អាច​ងាក និង​ធ្វើ​ចលនា​ដោយ​រអិល​បាន។ នៅពេល ដែល​ឆ្អឹងខ្ចី​នេះ ចាស់​សឹក​រេចរឹល ខូច​ប្រើ​ការ​លែង​កើត នោះ​វា​នឹង​បង្ក​ផលវិបាក​ជាច្រើន​ដល់​ឆ្អឹង ដែល​នៅ​ជុំ​ជិត និង ទៅ​លើ​សន្លាក់ បង្ក​ឲ្យ​មាន​ ការ​ឈឺ​ចាប់​នៅ​តាម​សន្លាក់ ឬ មាន​ដៃជើង ខ្លួនប្រាណ​រឹង មិន​ទន់ភ្លន់ ពិបាក​ពត់ពេន បត់ខ្លួន នៅ ត្រង់​សន្លាក់ ឬ​គាំងសន្លាក់​ក៏មាន។ ប៉ុន្តែ ជំងឺ​សន្លាក់​មិន​ប្រាកដ​ថា​ពិត​ជា​ឱ្យ​រោគ​សញ្ញា​ឈឺចាប់​ទេ ពេល​ខ្លះ​ទាល់ តែ​ទៅ​ធ្វើការ​ពិនិត្យ​ថត​ឆ្លុះ ទើប​ដឹង​ថា​ឆ្អឹង​ខ្ចី​ខូច។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកជំងឺខ្លះ​មាន​ឆ្អឹងខ្ចី សឹករេចរឹល​តែ​បន្តិច តែ​ត្រូវ​រង​ការ​ឈឺ​ចាប់​ជា​អតិបរមា​ភ្លាម។ កត្តា​ផ្សេងៗ​នៃ​ការ​សឹក​រេច​រឹល​របស់​ឆ្អឹង​ខ្ចី រហូត​មក​ទល់​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្ស​ឆ្នាំ ៧០ គេ​គិត​ថា ជំងឺ​សន្លាក់​ឆ្អឹង​ជា​ជំងឺ​មនុស្ស​ចាស់។ មនុស្សចាស់ ដែល​ឆ្អឹងខ្ចី​ត្រូវ​សឹក​រេចរឹល ព្រោះតែ​ការ​ធ្វើ​ចលនា ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ យូរៗ​ទៅ។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ថា​ឆ្អឹងខ្ចី មិន​ប្រាកដ​ថា​នឹង​ត្រូវ​សឹក​ខូច ដូច​គ្រឿង​យន្ត​ដែល​ប្រើ​យូរ​ទេ។ ឆ្អឹងខ្ចី​មាន ការដុះដាល​លូតលាស់​ខ្លាំង​ណាស់។ ឆ្អឹង​សឹក​រេចរឹល​ហើយ​មិន​អាច​ដុះ​វិញ​បាន​បណ្តាល​មកពី​ភ្នាក់ងារ​ប៊ីយូគីមី ​ឬ គីមីសរីរាង្គ។ ភ្នាក់ងារ​​គីមីសរីរាង្គ ដែល​ជា​សារធាតុគីមី​មាន​ស្រាប់​ក្នុង​ខ្លួន​មនុស្ស​យើង ហើយ​ដែល​យើង​បញ្ចេញ​ចោល។ គឺ​នៅ​ពេល​នោះ​ហើយ ដែល​អ្នក​វេជ្ជសាស្ត្រ​ចាប់​អារម្មណ៍​ថា គេ​នឹង​អាច​រក​ឃើញ ការ​ព្យាបាល​មួយ ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​ការ​សឹក​រេចរឹល​របស់​ឆ្អឹង​ខ្ចី​បាន។ ប្រភេទ​នៃ​ជំងឺ​សន្លាក់ ជំងឺ​សន្លាក់​ដែល​គេ​ជួប​ប្រទះ​ញឹកញាប់​ជាង​គេ គឺ​សន្លាក់ដៃ សន្លាក់ជើង។ បើ មាន ជីដូនជីតា ម្តាយ ឬ​បងប្អូន​ក្នុង​គ្រួសារ​ណា​ម្នាក់​កើត​ជំងឺ​នេះ​ហើយ​នោះ កូន​ចៅ ជំនាន់​ក្រោយ​ងាយ​នឹង​ឈឺ​សន្លាក់​ដៃ ជើង ជង្គង់ សន្លាក់​ឆ្អឹងក ចង្កេះ និង ម្រាម​ជើង ណាស់។ ក្រៅ​ពី​កត្តាត​ពូជ​របៀប​របប​រស់នៅ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដ៏​សំខាន់ បង្ក​ឱ្យ​ឆាប់​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​ដែរ។ អ្នក​បញ្ចេញ​កម្លាំង​កាយ​ខ្លាំង ធ្វើការ​ធ្ងន់​តាំង​ពី​វ័យ​ក្មេងៗ នឹង​ឆាប់​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​ជាង​អ្នក​ស្រណុក​ស្រួល មិន​ថា​ស្ត្រី ឬ បុរស ឬ ជាតិសាសន៍ ណា​ទេ។ ជាងនេះ​ទៅ​ទៀត បើ​អ្នក​មាន​ជំងឺ​សន្លាក់​នៅ​ដៃ ហើយ​ប្រឹង​ធ្វើការ ប្រើ​ដៃ​នោះ​ច្រើន នោះ​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​ជំងឺ​នេះ​កាន់​តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយ​ត្រូវ​គិត​ថា​សន្លាក់​នៅ​ត្រង់​កន្លែង​ផ្សេងៗ​ទៀត ក៏​មាន​បញ្ហា​ដែរ។ ការ​ព្យាបាល គ្មាន​​ការព្យាបាល​ណា​មួយ​ដែល​ប្រសើរ​ជាង​គេ​បំផុត តែ​មួយ អាច​ជួយ​បំបាត់ ការឈឺចាប់ ទប់​ស្កាត់​ការ​សឹក​ខូចខាត​របស់​ឆ្អឹង និង ធ្វើ​ឱ្យ​សន្លាក់​មាន​ចលនា​ប្រសើរ ជាងមុន បាន​ទេ។ ម្យ៉ាង​មក​ពី​ជំងឺសន្លាក់​មាន​ច្រើន​កន្លែង ត្រូវ​ការព្យាបាល តម្រូវ​តាម​ករណី​នៃ​សន្លាក់​នីមួយៗ និង ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត ពុំ​មាន​ការព្យាបាល​ណា ដែល​ប្រសើរ​ជាង​គេ ឥត​ខ្ចោះ​នោះ​ឡើយ។ ការព្យាបាល​ត្រូវតែ​ធ្វើ​ឡើង​ទៅ​តាម​ករណី ជាក់ស្តែង។ មាន​ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ គ្រាន់​បំបាត់ ការឈឺចាប់ និង ការព្យាបាល ​ឲ្យ​បាន​ស៊ីជំរៅ ។ ជំងឺ​សន្លាក់​ប្រៀប​ដូច​ភ្នំភ្លើង។ ភ្នំភ្លើង​ដែល ជួន​ស្ងប់ស្ងាត់ ជួន​ក៏​ផ្ទុះ​ឡើង បង្ក​ជា​ការ​ឈឺចាប់។ នៅពេលមានអាការៈឈឺចាប់ស្តែងឡើង គេអាចព្យាបាលដោយប្រើថ្នាំបំបាត់ ការឈឺចាប់ បាន​មួយ​រយៈ។ យើងគួរ ធ្វើសរសៃ ចាក់ម្ជុលវិទ្យាសាស្ត្រ ដើម្បីសម្រួល​និង កាត់​បន្ថយ​ការឈឺចាប់។ ការធ្វើ​សរសៃ​នេះ ជា​ប្រយោជន៍​សំរាប់​អ្នក​ដែល​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​នៅ​ជើង និង ឆ្អឹងខ្នង។ ការ​លេង​កីឡា ជា​ការ​ចាំបាច់​សំរាប់​អ្នក​ជំងឺ ប៉ុន្តែ​ ត្រូវ​ធ្វើ​កីឡា​ឱ្យ​ស្រប​នឹង កម្លាំង​កាយ ស្រប​នឹង​កម្លាំង​សន្លាក់ មិនមែន​សម្រប កម្លាំង​សន្លាក់ ឬ ប្រឹង​ដើម្បី​ធ្វើ​កីឡា​ទេ។ ការ​ឡើង​ទម្ងន់ ជា​សត្រូវ​ចំបង បង្អស់​របស់​ជំងឺ​សន្លាក់។ ចាប់ពីអាយុ ៤០ឆ្នាំទៅ គួរ​រួសរាន់​មក​ជួប​គ្រូពេទ្យ​នៅ​ពេល​មាន​រោគ​សញ្ញា​ការ​ឈឺ​ចាប់​នៅ​តាម​សន្លាក់។ សូម​បរិភោគ​បាយ​បន្លែ​ត្រី​សាច់ និង ជីវជាតិ​គ្រប់មុខ ឱ្យ​បាន​ស្មើៗ​គ្នា​ស្រប​តាម តម្រូវការ​របស់​រាងកាយ ដើម្បី​រក្សា​សុខភាព​ឱ្យ​បាន​ល្អ៕ =='''តើកងដាក់ក្នុង​ស្បូន មាននិងគ្មាន​​​អ័រមូន ខុសគ្នា​យ៉ាងណា ?'''== [[ឯកសា|រូបភាពតូច|កងស្បូន]] កង​ក្នុង​ស្បូន ​មាន​ពីរ​បែប​ គឺ​កងមាន​ជាតិ​ទង់ដែង និង​កង​មានអ័រមូន។ តើ​កង​ក្នុង​ស្បូន​ទាំងពី​រនេះ​មាន​គុណសម្បត្តិ​និង​គុណវិបត្តិ​យ៉ាងណា​ខ្លះ​ ? ការដាក់កងក្នុង​ស្បូន ជា​វិធី​ពន្យារ​កំណើត​ដែល​ស្ត្រី​ប្រើ​ច្រើន​ជាង​គេ​លំដាប់​ទី​ពីរ បន្ទាប់​ពី​ថ្នាំ​លេប។ កងដាក់​​ក្នុង​ស្បូន ជា​ឧបករណ៍ប្លាស្ទិក ​តូច​ ទន់ ដែលគ្រូពេទ្យ​​យក​ស៊ក​បញ្ចូល​ក្នុង​ស្បូន តាម​ទ្វារមាស។ កង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​មាន​ច្រើន​ទម្រង់​ និង​ច្រើន​យ៉ាង តែកង​ដែល​គេនិយម​ប្រើប្រាស់​ជាង​គេ គឺកង​មាន​ទម្រង់​ជា​អក្សរ T និង​​គេ​អាច​ចេញ​ជា​​ពីរ​ប្រភេទធំៗ មួយ​ជា​កង​មាន​អ័រមូន និង​មួយ​ទៀត​ជា​កង​គ្មាន​អ័រមូន ឬ​ហៅ​ថា​កង​ទង់ដែង ព្រោះ​មាន​បន្ទះ​ ​ឬសរសៃទង់ដែង​ រុំជុំវិញ។ ​កងប្រភេទ​នេះ​មាន​ប្រើ​ច្រើន​និង​ជា​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​។ កង​ទាំងពីរ​ប្រភេទ​នេះ បញ្ចេញ​សកម្មភាព​ដូច​គ្នា គឺនឹង​ទៅ​រំខាន​ដំណើរ​របស់​ស្ពែម៉ាតូហ្សូអ៊ីត (មេជីវិត​បុរស) និង​រំខាន​​មិន​ឱ្យ​មាន​ការ​​បង្ក​កំណើត ដោយ​សារ​ឥទ្ធិពលរបស់​ទង់ដែង ឬ​អ័រមូន លេបូន័រហ្សេស្ត្រែល lévonorgestrel របស់​កងសាយភាព​ក្នុង​ស្បូន​។ ជម្រើស​ថា​គួរ​ប្រើកង​​​អ័រមូន ឬកងទង់ដែង គឺ​អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ការ​ធ្លាក់​រដូវ​របស់​ស្ត្រី​។ តើ​ស្រ្តី​មាន​រដូវ​ច្រើន ឬ​តិច មាន​អម​ដោយ​​​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់ដែរ​ឬ​អត់ និង​សេចក្តី​សម្រេច​របស់​ស្ត្រី​ផ្ទាល់​នៅ​ពេល​បាន​ជួប​ពិគ្រោះ​ជាមួយ​គ្រូពេទ្យ​រួច​ត្រឹមត្រូវ។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅ​ប្រទេស​បារាំង មាន​ស្ត្រី​ប្រមាណ​៨សែន​នាក់​ជ្រើសរើស​វិធីពន្យារកំណើត​ដោយ​ការ​ដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន ហើយ​ក្នុង​នោះ ជាង​៥០% ជា​កង​មានអ័រមូន និង​ជិត​ពាក់​កណ្តាល​ជាកង​ទង់ដែង។ ជម្រើស​បើកង​ក្នុង​ស្បូន កើន​ឡើង​ជា​លំដាប់​ ព្រោះ​កង​ជា​មធ្យោបាយ​ពន្យារកំណើត​ដែល​មាន​សុវត្ថិភាព​និង​ប្រសិទ្ធភាព​ខ្លាំង​។ គ្រោះ​ហានិភ័យធ្លាក់​ខ្លួន​មាន​ផ្ទៃពោះ ទាប​ជាង​មួយ​១​​%​ទៅ​ទៀត ពោល​គឺ​កង​ក្នុងស្បូន​ ទង់ដែង អាច​ការពារ​មិន​ឱ្យ​មាន​គ៌ភ បានដល់​ទៅ​៩៩,៤% ហើយ​កង​ប្រើអ័រមូន ការ​ពារ​បាន​កាន់​តែ​ខ្ពស់​ជាង​កង​ទង់ដែង​ទៀត។ បើស្ត្រី​មានអាយុ​លើស​ពី​៤០​ឆ្នាំ​ទៀតហានិភ័យ​មាន​ផ្ទៃពោះ​ធ្លាក់​ស្ទើរដល់​សូន្យតែម្តង។ កងដាក់ក្នុង​ស្បូន ជា​វិធីពន្យារ​កំណើត​ដែលមានការ​រំខាន​តិច​តួច​បំផុត និង​មិន​ទៅខ្ទប់​យន្តការ​អ័រមូន​របស់សរីរទេ ហើយ​មិន​រំខាន​ដល់​ទំនាក់ទំនង​ផ្លូវភេទ និយាយ​ឱ្យ​ចំ មិន​រំខាន​ការរួម​រក្ស​ឡើយ។ កង​ក្នុង​ស្បូន​ដែល​ល្អ ដែល​ត្រូវ​នឹង​អ្នក​ គឺ​កង​ដែល​អ្នក​ពាក់ភ្លេច​​មិន​ដឹង​ថា​មានកង​ក្នុង​ខ្លួន​។ នេះ​ជា​ការ​បញ្ជាក់​បន្ថែម​របស់វេជ្ជបណ្ឌិតជំនាញរោគស្ត្រី។ ដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន ជា​ការ​ផ្តល់​សេរីភាព​ឱ្យ​ដល់​ស្ត្រី ក្នុង​ជីវិត​រស់​នៅ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​និង​ក្នុង​ជីវិត​ផ្លូវ​ភេទ ដោយលែង​ភ័យ លែងគិត​​រក​ថ្នាំ​លេប​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ ប៉ុន្តែ​កង​ទង់ដែង ដែល​ជាជម្រើសដ៏ប្រសើរ​សម្រាប់​ស្ត្រី​បំបៅ​ដោះកូន អាច​បង្ក​ផលរំខាន​បន្តិច ព្រោះ​វា​អាច​នឹង​ធ្វើឱ្យ​ស្ត្រី​មាន​រដូវ​ធ្លាក់​ច្រើន​ៗ និង​មាន​ជ្រាប​​បន្តស្នាម​ធ្លាក់​ឈាម​ដែល​ត្រូវ​ទ្រាប់​ការពារ​កុំ​ឱ្យ​ប្រលាក់​ យូរ​ថ្ងៃ។ ដូច្នេះ​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជា​ស្ត្រី​ដែល​មាន​និស្ស័យ​ធ្លាក់​រដូវ​ច្រើន សូ​ម​កុំ​ជ្រើសរើស​ប្រើកង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​ទង់ដែង​អី។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ កង​ដាក់ក្នុង​ស្បូនមានអ័រមូន នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​មាន​រដូវ​ធ្លាក់​យ៉ាង​តិច​តួច​បំផុត និង​លែង​មាន​ធ្លាក់​រដូវ​សោះ​តែម្តង​ផង​។ ៨៥-៩០%​នៃ​ស្ត្រី​​ពាក់កង​អ័រមូន​ លែង​មាន​រដូវ​សោះក្រោយ​ពី​ដាក់កង​នោះ​បាន​ពីរ​បី​ខែ​។ សមត្ថភាព​របស់​កង​អ័រមូ​ននេះ បាន​ជួយ​សម្រួល​ជីវិត​ស្ត្រី​ ជាពិសេសស្ត្រី​​ដែល​ធ្លាប់​​មាន​រដូវ​ច្រើន និង​ធ្លាប់​ឈឺចុកចាប់​ខ្លាំង​ពេល​ធ្លាក់​រដូវ។ គ្រប់​ស្ត្រី​ដែល​​មាន​ទំនាក់ទំនង​ផ្លូវ​ភេទ​ហើយ​សុទ្ធ​តែអាចប្រើកង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​​បាន​ទាំង​អស់។ តែ​ប្រសិន​បើ​ជា​ស្ត្រី​ប្រឈម​នឹង​ហានិភ័យ​កើត​ជំងឺ​កាមរោគ (ជំងឺចម្លង​តាម​ការ​រួម​រក្ស ដោយ មានដៃគូ​ច្រើន ឬ​ដៃគូ​មិនប្រាកដប្រជា...) គ្រូពេទ្យ​សូមណែនាំ​មិន​ឱ្យ​ជ្រើសរើស​យក​ការ​ប្រើកង​ដាក់​ក្នុង​ស្បូនជាមធ្យោបាយ​ពន្យារ​កំណើត​ទេ។ ស្ត្រី​ដែល​មាន​ស្បូន​មិនប្រក្រតី មាន​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ស្បូន​ និងស្ត្រី​ដែលកំពុង​មាន​ជំងឺ​រលាក​ឬ​ជំងឺបង្ក​រោគ​នៅ​ប្រដាប់​ភេទ មិន​ត្រូវ​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ប្រើកង​ក្នុង​ស្បូន​ទេ។​ ការដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ តែ​ប៉ុន្មាន​មួយ​នាទី​ប៉ុណ្ណោះ។ ស្ត្រី​អាច​សម្រេចចិត្ត​ដាក់កង​បាន​គ្រប់​ពេលឱ្យ​តែ​ប្រាកដ​ថា​អ្នក​គ្មាន​ផ្ទៃពោះ។ ជា​ទូទៅ គ្រូពេទ្យ​ណែនាំ​ឱ្យ​ដាក់​កង​នៅ​រវាង​ពី​ថ្ងៃទី ១ ដល់​ថ្ងៃទី ១២នៃ​វដ្ត​រដូវ ឬបួន​ទៅ​៦​សប្តាហ៍​ក្រោយ​ការ​សម្រាលកូន​រួច៕ =='''អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ​កណ្តុរ​ឡើង​ក្មេង'''== ព័ត៌មាន​ដែល​ថ្មី​ជាង​គេ​ ដែល​ទើប​ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណែត ក្នុង​សប្តាហ៍​នេះ ដោយ​សាកល​វិទ្យាល័យអាមេរិក Harvard ​ដ៏​ល្បី​ ថា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​សរីរាង្គ​សត្វ​កណ្តុរ​ចាស់​ វិល​មក​រក​ភាព​ក្មេង​បានដោយ​​ជោគ​ជ័យ​។ ពេលនេះ​ អ្នកស្រាវជ្រាវអាមេរិក បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ​កណ្តុរ ចុះ​ក្មេង​វិញ​បាន មិន​ចាស់​តាម​អាយុ គឺ​មាន​ន័យ​ថា គេ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​សរីរាង្គ​ដែល​ ចាស់ ទ្រុឌទ្រោម ខូច​ទៅ​ហើយ​នោះ បាន​ឡើង​ក្មេង​ និង​មាន​សុខភាព​ល្អ​វិញ ! ទោះ​​បី​បទ​ពិសោធន៍​នេះ ធ្វើ​ឡើង​ចំពោះ​សត្វ​កណ្តុរ ដែល​មាន​សរីរាង្គ​ចាស់​ទ្រុឌទ្រោម​ដោយ​បង្ខំ ​ ខុស​ពី​បែប​ធម្មជាតិ​ក៏​ដោយ ក៏​នេះ​អាច​ចាត់​ទុក​ថា​ជោគជ័យ​ដ៏​ត្រចះ​ត្រចង់​មួយ​ និង​ជា​ការ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ដ៏​ធំធេង​មួយ​ សម្រាប់​​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​វេជ្ជសាស្ត្រ​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។ អ្វី​ដែល​អស្ចារ្យ គឺ​គេ​បាន​រក​ឃើញ​​ មូល​ហេតុ​មួយ ក្នុង​ចំណោម​មូល​ហេតុ​ជា​ច្រើន​ផ្សេង​ទៀត ដែល​នាំ​កោសិកា និង​សរីរាង្គ​ឆាប់​ចាស់ នៅ​លើ​សត្វ​កណ្តុរ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ទាំង​នោះ ថា ប្រសិនបើ​ តេឡូម៉ែរ (ចំណុច​ចុង​បំផុត​នៃ​អាដេអ៊ិន) ខូច​ចាស់​រិចរិល នោះ​សត្វ​កណ្តុរ​នឹង​ឆាប់​ចាស់​ជរា ​លែង​មាន​សមត្ថភាព​បង្ក​កំណើត ឆាប់​មាន​ជំងឺ​ពុក​ឆ្អឹង មាន​ជំងឺ​ទឹក​នោម​ផ្អែម​ ភ្លេច​ភ្លាំង។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ បើ​តេឡូម៉ែរ នោះ​នៅ​វែង មាន​ទម្រង់​ល្អ មិន​ទ្រុឌទ្រោម និង​មិន​​សឹក​បាត់​បង់ សត្វកណ្តុរ​​ទាំង​នោះ​មាន​សុខភាព​ល្អ នៅ​ក្មេង​ជាង​មុន មានពង​ស្វាសឡើង​​ធំ​ដូច​​ធម្មតា អាច​បង្ក​កំណើត​បាន​ឡើង​វិញ បាត់​អស់សញ្ញា​នៃ​ភាព​ចាស់​​ទ្រុឌទ្រោម​នៃ​សរីរាង្គមួយ​ចំនួន​ ដូចជា ថ្លើម តើក ពោះវៀន។ កោសិកា​ខួរ​ក្បាល ​ក៏​មាន​ការ​​លូត​លាស់​ដូច​ក្មេង គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​រីក​រាយ។ ប៉ុន្តែ​ នេះ​មិន​ទាន់​មាន​ន័យ​ថា គេ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាស់​ អាយុ​ហា ឬ​ហុក​សិប​ឆ្នាំ​ វិលមក​​ក្មេង​ ដូច​កាល​នៅ​អាយុ​២០​ឆ្នាំ​ទេ។ គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ពិសោធន៍​បន្ត​លើ​សត្វ​កណ្តុរ​ធម្មតា​សិន បន្ទាប់​មក​ទើប​ដល់​មនុស្ស​ជា​ក្រោយ។ '''ការ​បង្ក​កំណើតដោយ​សិប្បនិម្មិត​នៅ​ប្រទេស​បារាំង''' ចំណែក​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ជាលើក​ទី​មួយ ​ កាល​ពី​ដើម​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១០ នេះ ក្រុម​គ្រួ​ពេទ្យ​សម្ភព​នៅ​មន្ទីរ​ពេទ្យ​ ប៉េក្លែរ ជិត​ក្រុង​ប៉ារីស បាន​ប្រកាស​អំពី​កំណើត​កូន​ភ្លោះ​ពីរ​នាក់ ដែល​កើត​ពី​អូវូល​កក។ តាម​ពិត​បច្ចេកវិទ្យា​បង្ក​កំណើត​ដោយ​ប្រើ​អូវូល (មេជីវិត​ញី) កក ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​តាំង​ពី​ជាង​២០​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ប៉ុន្តែ​ ​បច្ចេកទេស​ហាម​ឃាត់​នៅ​ប្រទេស​បារាំង។ កំណើត​របស់​ទារក​ទាំង​ពីរ​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជួន​ចំពេល​ដែល​គេ​កំពុង​សិក្សា​អំពី​ច្បាប់​នេះឡើងវិញ។ ច្បាប់​បារាំង បាន​​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​​បង្កក​ ឬ រំលាយ​ អូវុល (មេជីវិត​ញី) ដោយ​ល្បឿន​លឿន ដើម្បី​យក​មក​ប្រើ​ក្នុង​ការ​បង្ក​កំណើតទេ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ លោកបណ្ឌិត​សាស្ត្រាចារ្យ​ វេជ្ជសាស្ត្រ ផ្នែក​សម្ភព រ៉េនេ ហ្វ្រីដមាន នៅ​មន្ទីរ​ពេទ្យ​ប៉េក្លែរ បាន​លួច​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​រក្សា​ទុក​អូវុល ក្នុង​ទូទឹក​កក ដោយ​យឺតៗ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ខុស​ច្បាប់។ ហើយ​នៅ​ទី​បំផុត លោក​​ក៏​បាន​សម្រេច​លទ្ធផល​បាន​ដូច​បំណង​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៤​វិច្ឆិកា ២០១០​ដោយ​បាន​ផ្តល់​កំណើត​ឲ្យ​ទារកភ្លោះ​​ពីរ​នាក់។ តាម​ពិត​បច្ចេកវិទ្យា​បែប​នេះ​ ដែល​បាន​បង្កើត​ទារក​បាន​រាប់​ពាន់​នាក់ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​ជា​​ច្រើន​ឆ្នាំ​មក​ហើយ នៅ​ប្រទេស​ជប៉ុន កាណាដា អាល្លឺម៉ង់ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី និង​បែលហ្សិក។ ក្រុម​គ្រូពេទ្យ ​អះអាង​ថា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ទំនើប​ក្នុង​ការ​បង្ក​កំណើត​កូន​បែប​នេះ អាច​ជួយ​ស្ត្រី​ដែល​គ្មាន​កូន​ព្រោះ​បញ្ហា​សុខភាព ព្រោះ​ប្រើ​ថ្នាំ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​ច្រើនពេក ឲ្យ​មាន​កូន​បាន។ ​លោកសាស្ត្រាចារ្យ គ្រោង​នឹង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ធនាគារ​មួយ​ទទួល​ចិញ្ចឹម​រក្សា​ អូវុល ដោយ​មិន​បញ្ចេញ​ឈ្មោះ ដើម្បី​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​សេចក្តី​ត្រូវ​ការ​របស់​គូស្វាមី ដែល​គ្មាន​លទ្ធភាព​បង្ក​បង្កើត​កូន​តាម​បែប​ធម្មជាតិ។ វេជ្ជសាស្ត្រ​ថ្មី​​នេះ​ ពិត​ជា​នឹង​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​តស៊ូ​មតិ​ យ៉ាង​ផុស​ផុល​មួយ​ នៅ​ពេល​សិក្សា​កែប្រែ​ច្បាប់​​សុខាភិបាល​​ជា​មិន​ខាន។ '''ថ្នាំ​ប៉ារ៉ាសេតាម៉ុល និង​ស្ត្រី​មាន​ផ្ទៃពោះ''' ប្រើថ្នាំ ពពួក​ប៉ារ៉ាសេតាម៉ុល ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់ និង​ពពួក​អាស្ពេរីន ច្រើន រាប់​អាទិត្យ​ជាប់​គ្នា ​ ក្នុង​ពេល​កំពុង​មាន​​ផ្ទៃ​ពោះ​ អាច​ជា​ភ្នាក់ងារមួយ ​ បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ​ដល់​ទារក​ ​ក្នុង​ផ្ទៃ និង​ក្រោយ​​កើត។ នេះ​បើ​តាម​ការ​សិក្សា​របស់​ក្រុម​វេជ្ជសាស្ត្រ​ដាណឺម៉ាក និង​ហ្វាំងឡង់ ដែល​ចេញ​ផ្សាយ​លទ្ធផល​​នៅ​ខែ​កន្លង​ផុត​ទៅ​នេះ។ ផល​ប៉ះ​ពាល់​ដែល​អាច​បង្ក​ឲ្យ​ទារក​ ភេទ​ប្រុស អាច​ជួប​នឹង​បញ្ហា​បង្ក​កំណើត​នៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ និង​ធ្វើ​ឲ្យ​​ប្រដាប់​ភេទ​កុមារា​ មាន​លក្ខណៈ​មិន​ប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែ​សូម​បញ្ជាក់​ថា នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​សិក្សា​រក​ឃើញ​ថា​​ពពួក​ថ្នាំ​​ប៉ារ៉ាសេតាមុល អាច​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ ជាមួយ​គ្រោះ​ថ្នាក់​ដែល​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ ចំពោះ​ក្រុម​​ស្ត្រី​មួយ​ចំនួន​ដែល​ប្រើ​ថ្នាំ​នេះ​ច្រើន​ហួស​ហេតុ ជាប់​ជា​ប្រចាំ​លើស​ពី​បួន​សប្តាហ៍​​ប៉ុណ្ណោះ។ ​ '''អភិបាលក្រុងសាន់ហ្វ្រាន់​ស៊ីស្កូ រដ្ឋ​កាលីហ្វ័រនីរបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ហាម​ឃាត់​មិន​ឲ្យ​ហាងលក់​ម្ហូប​ប្រភេទ ហាំបឺហ្គឺផ្តល់​ប្រដាប់​ក្មេង​លេងដល់កុមារ''' ជំងឺ​ធាត់​ចុក​ខ្លាញ់ ឬ ធាត់​ជ្រុល​ហួស​កំរិត កំពុង​តែ​ក្លាយ​ជា​កង្វល់​ដ៏​ធំធេង​មួយ​ សម្រាប់​ពួក​បស្ចិម​ប្រទេស ប្រទេស​ជឿនលឿន។ គេ​ក៏​សង្កេត​ឃើញ​និន្នាការ​នេះ នៅ​តាម​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ និង​ក្រីក្រ​ ដូច​កម្ពុជា​ដែរ។ ដើម្បី​​ជា​យុទ្ធនាការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង នឹង​ការ​ឡើង​ទម្ងន់ ខ្លាំង ធាត់​ចុក​ខ្លាញ់ អាជ្ញាធរ​មាន​សមត្ថកិច្ច​ពាក់​ព័ន្ធ ជា​ពិសេស​ខាង​ផ្នែក​សុខាភិបាល អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក បាន​រៀប​ចំ​​កម្មវិធី​ផ្សេងៗ ​អប់​រំ​ បណ្តាជន​ទូទៅ ឲ្យ​ធ្វើ​កីឡា ឲ្យ​ទទួល​ទាន​អាហារ​ត្រឹមត្រូវ មាន​អនាម័យ​ក្នុង​ការរស់​នៅ យក​ពន្ធ​ខ្លាំង​លើ​ចំណី​អាហារ​មិន​ល្អ​សម្រាប់​សុខភាព បង្កើន​គុណភាព​អាហារ​នៅ​តាម​អន្តេវាសិកដ្ឋាន អាហារដ្ឋាន​សាលា​រៀន ។ល។ និង ។ល។ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជំងឺ​ធាត់​ជ្រុល​ ជា​ចំណោទ​មួយ​ចោទ​ខ្លាំង​​ណាស់ កើន​ឡើង​មួយ​ជាបួន​ក្នុង​រយៈ​ពេល​៣០​ឆ្នាំ​នេះ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អភិបាលក្រុង​សាន់ហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ជា​គំរូ ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ហាង មាក់ដូណាល់ ហាំបឺហ្គឺរ លក់​អាហារ​​កូន​ក្មេង​​ដោយ​ភ្ជាប់​ជាមួយ​របស់​លេង​ទេ។ ការ​ហាមឃាត់​នេះ គឺ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​ចំណង់​របស់​កុមារ ឬ​អាច​និយាយ​ថា ល្បែង​ក្មេង​លេង ជា​នុយ​ទាក់​ទាញ​ឲ្យ​កុមារ​ចង់​ទៅ​ទិញ ទៅ​ញ៉ាំ​ ហាំបឺហ្គឺ ដែល​សុទ្ធ​សឹង​ជា​អាហារ​ដែល​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​ស្ករ​ កាឡូរី និង​ខ្លាញ់​ច្រើន​ហូស​ប្រមាណ លើស​ពីសេចក្តី​ត្រូវការប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​កុមារ៕ =='''ឈឺ​ចង្កេះ ៖ ការ​ថែ​រក្សា​គាំពារ​ឆ្អឹង​ខ្នង'''== ការ​ឈឺ​ខ្នង​ ឈឺ​ចង្កេះ ដែល​កាលពី​មុន​គេ​តែង​ចាត់​ទុក​ជា​ជំងឺ​របស់​មនុស្ស​ចាស់ មនុស្ស​ដែល​មាន​វ័យ​ចាប់ពី ៥០​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ ក៏​ប៉ុន្តែ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ ថា​សូម្បី​តែ​ក្មេង ឬ​កុមារ​ផង ក៏​ចេះ​ថ្ងូរ​ឈឺ​ចង្កេះ​ដែរ។ តើ​អ្វី​ជា​មូលហេតុ​ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​បាតុភូត​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ​នេះ ? ម្យ៉ាង ​វិញ​ទៀត​បើ​តាម​នាង​ខ្ញុំ​ធ្លាប់​ដឹង​ធ្លាប់​ឮ​មក​ ការ​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ​ជា​ជំងឺ​មួយ​ពិបាក​ព្យាបាល។ ការ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់​អាច​គ្រាន់​តែ​ជួយ​សំរួល​ ឬ​កាត់​បន្ថយ​ការ​ឈឺ​ចាប់​បាន​តែ​មួយ​គ្រា​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ជាទូទៅ​ពាក្យ​ ថា​ឈឺ​ចង្កេះ មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​ឆ្អឹង​ខ្នង ឆ្អឹង​កង​ខ្នង ប៉ុន្តែ​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ភាគ​ច្រើន​ ច្រើន​តែ​​ស្តែង​ឡើង​នៅ​ត្រង់​តំបន់​ចង្កេះ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ការ​ឈឺ​ចង្កេះ​ឈឺ​ខ្នង​ជា​ជំងឺ​មួយ​ដែល​គេ​ពិបាក​វិភាគ និង​រក​មូលហេតុ​ឲ្យ​ឃើញ​ណាស់។ នៅ​ពេល​ទទួល​រង​ការ​ឈឺចាប់ លោក​អ្នក​នាង​អាច​ពិសារ​ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់ ប្រភេទ​ប៉ារ៉ាសេតាមុល​បាន​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការ​ព្យាបាល​មាន​ច្រើន​បែប​ទៅ​តាម​ទំរង់ និង​មូលហេតុ​នៃ​ការ​ឈឺចាប់។ ជា​ធម្មតា​៩០​ភាគរយ​នៃ​អ្នក​ជំងឺ នឹង​បាន​ធូរ​ស្រាល​បន្ទាប់ពី​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ បាន​​ពីរ​ឬ​បី​ថ្ងៃ។ ប្រសិន​បើ​ក្នុង​ករណី​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់​មិន​ថម​ថយ លោក​អ្នកនាង​តោង​ប្រញាប់​អញ្ជើញ​ទៅ​ជួប​គ្រូពេទ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ការ​វិភាគ​ផ្សេងៗ​បន្ថែម​ទៀត និង​គួរ​អនុវត្ត​តាម​ការ​ទូន្មាន​របស់​គ្រូពេទ្យ ក្នុង​ការ​ជួយ​ថែ​រក្សា គាំពារ​ឆ្អឹង​ខ្នង​របស់​យើង។ ការ​គាំពារ​ដែល​ភាសា​បារាំង​ហៅថា Hygiène du dos។ ព្រោះ​ជំងឺ​នេះ​ពុំ​មាន​ការ​ព្យាបាល ឬ​ការ​វះកាត់​ណា​មួយ​អាច​ជួយ​ឲ្យ​លោក​អ្នកនាង​ជា​ស្រលះ​លែង​ឈឺ​ចង្កេះ​រហូត​ នោះ​ឡើយ។ គួរ​ចង​ចាំ​ថា ការ​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ អាច​ចាប់​ផ្តើម​តាំង​ពី​វ័យ​កុមារ ដូច្នេះ​សូម​ត្រួត ពិនិត្យ​កាតាប​សាលា​របស់​កូន​ជា​រឿយៗ កុំ​អោយ​មាន​ទម្ងន់​ធ្ងន់​ពេក។ ចំពោះ​មនុស្ស​ធំ ពេញ​វ័យ​វិញ សូម​​រក្សា​ឆ្អឹង​ខ្នង​ឲ្យ​ត្រង់​គ្រប់​ពេលវេលា ទាំង​ពេល​គេង ពេល​ដើរ និង​ពេល​ឈរ​ឬ​អង្គុយ។ ចៀសវាង​កុំ​យួរ​របស់​ធ្ងន់ ធ្វើ​កីឡា ឬ​បញ្ចេញ​កាយវិការ​ដែល​កាច់​កោង​ឆ្អឹង​ខ្នង។ កីឡា​ដែល​ប្រសើរ​បំផុត​ដែល​អាច​ជួយ​ឆ្អឹង​ខ្នង​បាន​គឺ​ការ​ហែល​ទឹក និង​ដើរ​លឿន។ នៅទីបញ្ចប់ ចំពោះ​មុខ​ជីវភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ លោក​អ្នក​នាង​ខ្លះ ត្រូវ​ប្រឈម​មុខ​នឹង​កិច្ចការ​រក​ស៊ី​ប្រចាំ​ជីវិត​ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​ស្ថិត​ ក្នុង​សភាព​ឈរ ឬ​អង្គុយ​ជាប់​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ។ កាយវិការ​នេះ ជា​ចំណែក​មូយ​នាំ​អោយ​ឆ្អឹង​ខ្នង​ឆាប់​ទ្រុឌទ្រោម និង​បង្ក​ការ​ឈឺ​ចាប់ យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស។ បើ​ជា​កិច្ចការ​អង្គុយ រវាង​៤៥​នាទី​ម្តង ឬ​មួយ​ម៉ោង​ម្តង សូម​លោក​អ្នក​នាង ងើប​ដើរ​មួយ​ជុំ អោយ​បាន​យ៉ាង​ហោច​ណាស់ មួយ​នាទី ដើម្បី​ជួយ​សម្រួល​សសៃ​ឈាម និង​សាច់​ដុំ។ ដោយ​វេជ្ជបណ្ឌិត វូ សុភៈរស្មី =='''ជំងឺមហារីក និងការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំគីមី'''== ថ្ងៃទី ៤ កុម្ភៈ ជាទិវា​ពិភពលោក​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺមហារីក។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ ជំងឺ​មហារីក​ គឺ​ជា​មូលហេតុ​ទី​មួយ​នៃ​មរណភាព​​របស់​មនុស្ស​ជាតិ លើ​ភព​ផែនដី។ ជា​ជំងឺ​ដ៏​គួ​រ​ឱ្យ​ខ្លាច​រអា ជាឃាតករ​សម្លាប់​មនុស្ស​ គ្មាន​អាសូរ។ ប៉ុន្តែ​ជំងឺ​មហារីក អាច​ព្យាបាល​បាន និង​អាច​ព្យាបាល​ជា ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជំងឺ​មកវិភាគ​រក​ជំងឺ​បាន​ទាន់​ពេល​វេលា។ ការព្យាបាល​អាច​មាន​ច្រើន​យ៉ាង​ច្រើន មាន​ជាអាទិ៍​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​ដោយ​ ថ្នាំ​គីមី។ អង្គការសហប្រជាជាតិ​បាន​គិត​ស្មាន​ថា ជំងឺមហារីកទំនង​ជា​បាន​​​សម្លាប់​ជីវិត​មនុស្ស​អស់​៨៤​លាន​នាក់ នៅ​រវាង​ពី​ឆ្នាំ​ ២០០៥-២០១៥។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អង្គការ​បាន​ប្រើ​មធ្យោបាយ​ធំ ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កាត់​បន្ថយ​ជំងឺ​មហារីក​នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្តែ​គ្មាន​ទេ​សមភាព​ ! បណ្តាប្រទេស​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ឬ​ក្រុម​​​​ប្រទេស​ជឿនលឿន មធ្យោបាយ​វិភាគវែក​រក​ជំងឺ​មហារីក​ និងការ​​ព្យាបាល ​មាន​កំរិត​ខ្ពស់ ឯ​បណ្តា​ក្រុមប្រទេស​ក្រីក្រ​វិញ​ ពុំ​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​ចាប់​អារម្មណ៍​ទេ។ ដោយ​ជាក់​ស្តែងទៅ តាំង​ពី​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​មក​នេះ វិទ្យាសាស្ត្រ​វេជ្ជសាស្ត្រ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ គឺ​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី ដែល​ហៅជា​ភាសា​បារាំង​ថា ។ ជា​ការព្យាបាល​ដ៏​ចាំបាច់ ប្រឆាំង​នឹង​មេរោគ​មហារីក ប៉ុន្តែ​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ដែល​អ្នក​ជំងឺ​ខ្លាច​រអារ​បំផុត។ ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី​ប្រឆាំង​នឹងជំងឺ​មហារីក អាច​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ទោល ឬ​បន្ថែម​អម​ដោយ​វិធី​ព្យាបាល​ផ្សេង​ទៀត ដូច​ជា​មុន​ការ​វះកាត់ ដើម្បី​បង្រួម​ដុំ​សាច់​មហារីក ឬ​ក្រោយ​ពី​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ជា​ដើម​។ល។ ព្យាបាល​ដោយ​គីមី គឺ​ជា​ការ​ប្រើ​ថ្នាំ​ចាក់​ ឬ​ថ្នាំ​លេប ដែល​សំដៅ​ទៅ​កម្ចាត់​កោសិការ​មហារីក​ ឬ​កំរិត​កោសិកា​មហារីក​កុំ​ឱ្យ​រីក​ឆ្លង​រាលដាល​ទៅ​លើ​កោសិកា ឬ​សរីរាង្គ​ផ្សេង​ទៀត។ ប៉ុន្តែ​ថ្នាំ​ប្រភេទ​នេះ មាន​​អំណាច​ខ្លាំង អាច​វាយប្រហារ​លើ​កោសិកា​គ្មាន​ជំងឺ និង​អាច​ផ្តល់​ផលវិបាក​ គួរ​ឱ្យ​ខ្លាច ដូច​ជា ជ្រុះ​សក់ ក្អួត​ ចង្អោរ ឈឺក្បាល នឿយហត់​ខ្លាំង រលាក​រលាត់​ស្បែក ... ប៉ុន្តែដោយសារ​ភាព​​រីក​ចម្រើន​ច្រើន វេជ្ជសាស្ត្រ​ក៏​អាច​ជួយ​សម្រួល​ស្ថានភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​អ្នក​ជំងឺ​បាន​ច្រើន​ដែរ។ អន្តរាគមន៍​ដោយ​​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ អៀវ សុខា ប្រធាន​ផ្នែក​ជំងឺ​មហារីក​នៅមន្ទីរពេទ្យ​កាល់ម៉ែត្រ​ក្រុង​ភ្នំពេញ។ =='''ភាពស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប ៖ បញ្ចេញ​សកម្មភាព​ថ្ងៃនេះ ដើម្បី​​រក្សា​ប្រសិទ្ធិភាព​ថ្ងៃ​អនាគត'''== ភាព​ស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប​ មិន​មែន​ជា​បញ្ហា​ថ្មី​ទេ តែ​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កាន់​តែ​ព្រួយ​បារម្ភ។ គេ​ត្រូវ​តែ​ប្រឹង​ប្រែង​​គិត​គូរ​អំពី​បញ្ហា​នេះ ជា​​​បន្ទាន់​ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ហួស​ពេល និង​លែង​មាន​លទ្ធភាព​ធ្វើ​អ្វី​កើត ដូច​សម័យ​ដែល​គេ​ពុំ​ទាន់​រកឃើញ​ថ្នាំ​ពេទ្យ។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ បាន​ជា​អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក ​ជ្រើស​រើស​យក “ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ភាព​ស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប” មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានបទ​​ ក្នុង​ឱកាសទិវាសុខភាព​​ពិភព​លោក​ នៅ​ថ្ងៃ​ ​ទី ៧ មេសាឆ្នាំ ២០១១។ ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម ការ​រីក​រាល​ដាល​នៅ​លើ​ពិភពលោក នៃ​ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប បច្ចុប្បន្ន​នេះ យើង​រស់​នៅ​ពឹង​ផ្អែក​យ៉ាង​ខ្លាំង​ទៅ​លើ​ថ្នាំ​ផ្សះ(Antibiotique) ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប (Antimicrobiens) ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ។ ព្យាបាល​បាន​ជា​សះ​ស្បើយ ហើយ​ជំងឺ​ខ្លះ​ដែល​កាល​ពីទសវត្ស​មុន ឬ កាលពី​មុន​ ដូច​ករណី​ជំងឺ​ស៊ីដា បើ​ឈឺ​គឺ​មាន​តែ​រង់​ចាំ​ថ្ងៃ​ស្លាប់ ក៏​អាច​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​ពន្យារ​ជីវិត​បាន​។ ប៉ុន្តែ​ដោយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ភាព​ស៊ាំ ឬ​ធន់​ ថ្នាំ​ខ្លះ​លែង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​សោះ។ អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក បាន​ចេញ​សេចក្តី​អំពាវ​នាវ​ ឲ្យ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​សន្យា​រួម​គ្នា​ ចូល​រួម​ចំណែក​ជួយ​ថែ​រក្សា​​គុណភាព​ថ្នាំ​ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​​ដល់​​ក្មេង​ជំនាន់​ក្រោយ។ ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំសម្លាប់​មីក្រុប ដែល​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ទិវា​សុខភាព​ពិភពលោក​ឆ្នាំ​២០១១ កំពុង​បន្ត​រីក​រាល​ដាល និង​គំរាម​ប្រសិទ្ធិភាព​ថ្នាំ​ជា​ច្រើន​ដែល​គេ​ប្រើ​ប្រាស់​រាល់​ថ្ងៃ​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​ឆ្លង។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប ? ជា​បឋម​ សូម​ជម្រាប​ជូន​ថា ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប Antimicrobien គឺ​ជា​ពពួក​ថ្នាំ ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ទៅ​សម្លាប់ ឬ​ទៅ​កាត់​បន្ថយ​សកម្មភាព​របស់ បាក់តេរី (bactéricide) ឬ​(bactériostatique) វីរ៉ុស (antivirale) ផ្សិត (antimycosique) ប៉ារ៉ាស៊ីត (antiparasitaire)។ ថ្នាំ​Antibiotique ជា​ក្រុម​ថ្នាំ​ដែល​អាច​ទៅ​សម្លាប់ ទប់​ស្កាត់​​ពពួក​បាក់តេរី គឺ​ជា​ចំណែក​មួយ​នៃ​ក្រុម​ថ្នាំ សម្លាប់​មីក្រុប Antimicrobien ដែល​គេ​ស្គាល់​ខ្លាំង​ជាង​គេ។ ភាព​ធន់​នៃ​ថ្នាំ​​ប្រឆាំង​-សម្លាប់​មីក្រុប ឬ​ភាពធន់​នៃ​ថ្នាំ “Pharmaco-résistance” លេច​ឡើង​នៅ​ពេល​ដែល​មីក្រូសរីរាង្គ​(សរីរាង្គ​តូចៗ) មាន​ជា​អាទិ៍​មីក្រុប វីរ៉ុស បាក់តេរី ពពួក​ផ្សិត ឬ ពពួក​ប៉ារ៉ាស៊ីត ទទួល​រង​ការ​ប្តូរ​ផ្លាស់ ថ្នាំ​ដែល​អ្នក​ជំងឺ​លេប​ទៅ​ដើម្បី​សម្លាប់​មេរោគ​ ក្លាយ​ទៅ​ជា​គ្មាន​ប្រសិទ្ធិភាព។ នេះ​ហើយ​ដែល​ហៅថា​ ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ ! ភាព​ធន់​ដែល​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ជំងឺ​ស្លាប់​បាន​ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ស៊ាំ​ខ្លាំង​ពេក គ្មាន​ថ្នាំ​ទប់​ទល់។ ការ​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្នាំ​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ ដោយ​មិន​គោរព​តាម​កំរិត​បញ្ជា​ឲ្យ​ប្រើ​ប្រាស់ ៖ ​ពេល​ខ្លះ​ប្រើ​តិច​ជាង​កំរិត​ធម្មតា ជួន​មក​ពី​ការ​បញ្ឈប់​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​កណ្តាល​ទី​ ជួនបណ្តាលមក​ពី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្នាំ​ដែល​មាន​គុណភាព​មិន​ល្អ មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឆ្លង។ ជួន​កាល​ទៀត​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ឲ្យ​​ថ្នាំ​​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ។ ឧទាហរណ៍​នៅ​មាន​អាការៈ​គ្រុន​ផ្តាសាយ​បន្តិច​បន្តួច ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​វីរ៉ុស គេ​មិន​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​ពពួក​អង់ទីប៊ូយូទិក​ជា​ដាច់​ខាត។ បណ្តា​ជន​ភាគ​ច្រើន​ ច្រើន​តែ​យល់​ច្រឡំ​ថា រាល់​ពេល​មាន​រោគ​សញ្ញា​ ឬ​អាការៈ​ជំងឺ​ បង្កឡើង​ដោយ​មេរោគ ត្រូវ​តែ​​ប្រើ​ថ្នាំ​ Antibiotique ថ្នាំ​ផ្សះ។ ជាទូទៅ អ្នក​ដែល​មាន​ជំងឺ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​​ បង្ក​ឡើង​ដោយ​មេរោគ​ ពេល​បាន​លេប​ថ្នាំ​​ពពួក​ ​Antibiotique (Amoxicilline) ហាក់​មាន​អារម្មណ៍​ធូរស្រាល។ តែ​នេះ​ការ​គំនិត​ខុស​ទាំង​ស្រុង ព្រោះ​អ្នក​ជំងឺ​បាន​ធូរស្រាល​មែន ប៉ុន្តែ​មិន​មែន​ដោយ​សារ​ថ្នាំ​ទេ គឺ​ដោយសារ​ការ​វិវឌ្ឍន៍​ទៅ​រក​ភាព​ធូរស្រាល​តាម​ដំណើរ​​របស់​ជំងឺ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ពេល​នេះ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជឿន​លឿន​គ្រប់​គ្រាន់​ល្មម​នឹង​អាច​ឲ្យ​គេ​ដឹង និ​ង​កំណត់​បាន​យ៉ាង​ច្បាស់​លាស់​ណាស់ អំពី​​ថ្នាំ​ Antibiotique ៖ រយៈ​ពេល​នៃ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់ ប្រភេទ​ថ្នាំ​ Antibiotique ណា​ត្រូវ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មួយ​ណា៕ =='''ថ្នាំបង្ការ​ជំងឺ​គ្រុនឈាម នឹង​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​លើ​ទីផ្សារ​នៅ​ឆ្នាំ ២០១៥'''== ក្រុម​ហ៊ុនផលិត​ឱសថ​ Sanofi Aventis បាន​អះអាង កាលពី​ថ្ងៃ​ទី ១០ មិថុនា ​ថា​បាន​​រក​ឃើញ​ថ្នាំ​បង្ការ​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​ ដែល​នឹង​អាច​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥។ ប្រសិន​បើ​ប្រសិទ្ធិភាព​នៃ​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូវការ​ វា​នឹង​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​គេ​សង្គ្រោះ​ជីវិត​មនុស្ស​បាន​ជា​ច្រើន​រយ​ពាន់​នាក់។​ ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម បើ​តាម​អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អ្នក​រង​គ្រោះ​ប្រមាណ​ ៥០០ ០០០ នាក់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ ភាគ​ច្រើន​ជា​កុមារ។ ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត នៅ​លើ​ផែន​ដី​យើង​នេះ មាន​មនុស្ស​ប្រមាណជាង ពីរពាន់​លាន​​​នាក់កន្លះ​​ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​គ្រោះ​ថ្នាក់ ងាយ​នឹង​ទទួល​ឆ្លង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ (ជាពិសេស​អ្នក​រស់​នៅ​តាម​តំបន់​ត្រូពិក នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក និង​ទ្វីប​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក)។ ​ ​ កត្តា​ភូមិសាស្ត្រ អាកាសធាតុ និង​អនាម័យ បាន​រុញ​ច្រាន​ប្រទេស​​កម្ពុជា ឲ្យ​ប្រឈមមុខ​​នឹង​គ្រោះ​កើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាមនេះ។ ឆ្នាំ​នេះ​ តាំង​ពី​ចុង​ខែ​ឧសភា​មក ក្រសួង​សុខាភិបាល​បាន​ព្រមាន​អំពី​ការ​គំរាម​កំហែងកើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ ថា​កំពុង​តែ​ឈាន​ជិត​ដល់​កំរិត​ទាញ​សញ្ញា​អាសន្ន​ហើយ។​ លោក វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ​ចន្ថា ប្រធាន​កម្មវិធី​ជាតិ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​ជំងឺ​គ្រុនឈាម​នៃ​ក្រសួង​សុខាភិបាល​កម្ពុជា សូម​រំលឹក​ដោយ​ត្រួសៗ​ឡើង​វិញ​ អំពី​អ្វី​ទៅ​ដែល​ហៅ​ថា​ជំងឺគ្រុន​ឈាម​ ៖ វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ចន្ថា ៖ ការ​ចម្លង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម ប៉ុន្តែ​ពេល​នេះ ក្តី​សង្ឃឹម​ថ្មី​កំពុង​លេច​ពន្លឺ​បន្តិច​ម្តងៗ​ហើយ ព្រោះ​ពេល​នេះ ក្រុម​ហ៊ុន​ផលិត​ឱសថ Sanofi Aventis កំពុង​តែ​​​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​លើ​​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺគ្រុន​ឈាម​នេះ។ កាលពី​ថ្ងៃ​ទី ១០​មិថុនា ២០១១ ក្រុម​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​បាន​ចេញ​របាយ​ការណ៍​មួយ​បញ្ជាក់ លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​តេស្ត​លើ​ថ្នាំ​បង្ការ​ដំបូង​ ចំពោះ​កុមារ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ បាន​ទទួល​លទ្ធផល​ដ៏​​គាប់​ប្រសើរ។ ហើយ​វា​ជា​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ដំបូង​បង្អស់​ដែល​បាន​ឆ្លើយ​តប​ទាំង​ស្រុង​ទៅ​នឹង​លក្ខខណ្ឌ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​កំណត់​ឡើង​មុន​នឹង​ឈាន​ដល់​ការ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​លើ​ទីផ្សារ នៅ​ឆ្នាំ ២០១៥។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១២​ខាង​មុខ​នេះ គេ​នឹង​អាច​កំណត់​អនុម័ត​ការ​ប្រើប្រាស់​ ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ថ្មី​នេះ ដែល​នឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ប្រមាណ​៨០% តែ​គ្មាន​ផ្តល់​ផល​រំខាន​ និង​ប៉ះពាល់​ទេ។​ ក្នុង​ពេល​រង់​ចាំ​​ចាក់​ថ្នាំ​ការពារ លោក​វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ចន្ថា សូម​ផ្តល់​ជា​ដំបូន្មាន​ ទាក់ទង​នឹង​រោគ​សញ្ញា និង​ការ​សម្គាល់​អាការៈ​នៃ​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម ក៏ដូច​ជា​ការ​ការពារ​កុំ​ឲ្យ​កើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ។ =='''មហន្តរាយ​នុយក្លេអ៊ែរ​ជប៉ុន ៖ អ្វី​ជា​គ្រោះ​ថ្នាក់​សម្រាប់​សុខភាព ?'''== គ្រោះ​រញ្ជួយ​ដី និង​រលក​យក្ស​ស៊ូណាមី ថ្ងៃ​ទី ១១​មីនា ២០១១ នៅ​ជប៉ុន បាន​បង្កការ​​បាត់​បង់​ជីវិត​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ពាន់​នាក់ ព្រម​ទាំង​ការ​ខូច​ខាត​សម្ភារៈ​យ៉ាង​សម្បើម។ ធ្ងន់​ធ្ងរ​ជាង​​នេះ​ទៅ​ទៀត គឺ​ការ​ខូចខាត​មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរ ហ្វ៊ូគូស្ហ៊ីម៉ា ដែល​ធ្លាយ​ប្រេះ​ បញ្ចេញ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ក្នុង​លំហ​បរិយាកាស។ ជា​សំណាង​ល្អ​ដែល​អាជ្ញាធរ​អាច​គ្រប់​គ្រប​មិន​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្ទុះ​ស្នូល​កណ្តាល​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ប្រតិកម្ម។ ប៉ុន្តែ​ការ​ធ្លាយ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ប៉ុណ្ណេះ​ វា​គ្រប់​គ្រាន់​ល្មម​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោ​ក​ទាំង​មូល​ព្រួយ​បារម្ភ​ និង​ចោទ​សួរ​ពី​វិបត្តិ​នុយក្លេអ៊ែរ​ចំពោះ​សុខភាព។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ក្នុង​ពេល​ភ្លាម និង​ទៅ​អនាគត នៅ​ពេល​បាន​ប្រឈម​នឹង​ឬ​បាន​ទទួល​រង​សារធាតុវិទ្យុ​សកម្ម ? តើ​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូត​ ជា​អ្វី ? សូម​ស្តាប់​អៀង សុខម៉ិញ ដោយ​មាន​បទ​អន្តរាគមន៍​ពី​​វេជ្ជបណ្ឌិត​សាស្ត្រាចារ្យ Pr Martin Schlumberger ប្រធាន​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្ត្រ​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ Gustave Roussy ក្រុង​ Paris។ ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ (​អ៊ីយ៉ូត ១៣១ និង​សេយ៉ូម១៣៧) ដែល​ធ្លាយ​ចេញ​ពី​ការ​ផ្ទុះ​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ សុទ្ធ​តែ​​បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ដល់​សុខភាព​ទាំង​អស់ មិន​ថា​ធាតុ​នោះ​ហោះហើរ​ក្នុង​លំហ​អាកាស ឬ តោង​ជាប់​នៅ​នឹង​ដី ឬ ស្រូប​ចូល​តាម​ផ្លូវដង្ហើម ឬ​តាម​មាត់ តាម​ចំណី​អាហារ​ទេ។ លក្ខណៈ​ពិសេស​នៃ​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម គឺ​វា​មាន​អំណាច​ជះ​ឥទ្ធិពល​ សាយភាយ បាញ់​ដោយ​ត្រង់​និង​ជុំ​វិញ​ខ្លួន​វា​ គឺ​ប្រៀប​ដូច​ជា​​កាំរស្មី ព្រះ​អាទិត្យ​ ដែល​គេ​ហៅ​ថា កាំរស្មី​វិទ្យុ​សកម្ម​។ កាំ​រស្មី​វិទ្យុ​សកម្ម​មាន​ច្រើន​​ដូច​ជា​ អាល់ហ្វា បេតា និង​ហ្កាម៉ា ។ល។ និង​។ល។ កាំរស្មី​ដែល​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាង​គេ​គឺ​ កាំរស្មី​ ​X។ សុខភាព​ របស់​មនុស្ស​យើង​ទទួល​​រង​ផល​វិបាក គ្រោះ​ថ្នាក់ ​ ​ តិចតួច​ ឬ​ច្រើន​ទៅ​តាម​កំរិត​ និង​ទៅ​តាម​ប្រភេទ​វិទ្យុ​សកម្ម។ សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ ភ្លាមៗ ​ទៅ​តោង​ជាប់​​​នឹង បន្លែ​ប្រភេទ​ស្លឹក​ពណ៌បៃតង ពីរ​បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​នឹង​ឆ្លង​ដល់​ទឹក​ដោះ​គោ និង​ទៅ​ដល់​សាច់​សត្វ​នៅ​រយៈ​ពេល​ពីរទៅ​បី​សប្តាហ៍​ក្រោយ។ បន្ទាប់​ពី​ការ​សាយ​ភាយឆ្លង​ខ្លាំងនេះមក ​កម្លាំង​ធាតុ​វិទ្យុសកម្ម​នឹង​ចុះ​ថយ​បន្តិច​ម្តងៗ លឿន​ឬ​យឺត​ទៅ​តាម​ប្រភេទ។ សារធាតុវិទ្យុ​សកម្ម​​សេយ៉ូម ច្រើន​តែ​មាន​កំរិត​តិច​តួច​ មិន​សូវ​បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ទេដល់​សុខភាព​យើង​ ប៉ុន្តែ​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូត​វិញ ទោះ​បី​ជា​ការ​ចម្លង​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ​ ទោះ​បី​ជា​មាន​ចំនួន​អាតូម​តិច​តួច​ក្តី ក៏​វា​ល្មម​គ្រប់​គ្រាន់​នឹង​អាច​បង្ក​ឲ្យ​​មាន​បញ្ហាដល់​សុខភាព ខូច​ខាត​ជាលិកា រលាក​ស្បែក ​ដែល​​អាច​ស្លាប់​បាន និង​ប៉ះពាល់​ដល់​សរីរាង្គ​ផ្សេងទៀត​មាន​ជាអាទិ៍​​ក្រពេញ​ ទីរ៉ូអ៊ីត (Thyroïde) ព្រម​ទាំង​ធ្វើ​ឲ្យ​កោសិកា​អាច​បំផ្លែង​​ទៅ​ជា​កោសិកា​មហារីក។ តាម​​ពិត នៅ​ក្នុងជីវិត​រស់​នៅ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ មនុស្ស​ស្ទើរ​តែ​គ្រប់រូប​សុទ្ធ​តែ​បាន​ទទួល​រង​​វិទ្យុ​សកម្ម​គ្រប់​គ្នា។ ​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​ ប្រជាជន​ម្នាក់​ទទួល​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ក្នុង​កំរិត ប្រមាណ 2 ទៅ​ 3 មីល្លី​ស៊ីវែរ ក្នុងមួយ​ឆ្នាំ (រង្វាស់​បរិមាណ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម ដែល​បាញ់​​ត្រង់​ចំ​លើ​សរីរាង្គ​ណាមួយ​ក្នុង​មួយ​វិនាទី)។ ​នៅ​ពេល​ ​យើង​ ថត​បំពង់​អាហារ យើង​ទទួល​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ប្រមាណ​ មួយឬ​ពីរ​ មីល្លី​ស៊ីវែរ។ ឬ ថត​ស្កានប្រមាណ​ ១០​ ទៅ ២០ មីល្លី​ស៊ីវែរ។ ការ​សិក្សា​មួយ​បាន​បង្ហាញ​ថា ប្រសិន​បើ​មនុស្សម្នាក់​ទទួល​បាន​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ក្រោម​ ១០០ មីល្លី​ស៊ីវែរ នោះ​គេ​នឹង​គ្មានគ្រោះ​កើត​ជំងឺ​មហារីកទេ។ ឡើង​ចាប់​ពី​១០០​ទៅ ​គេ​អាច​​​ប្រឈម​នឹងគ្រោះ​​កើត​​ជំងឺ​មហារីក​។ លើស​​ពី​១០០០​ mSv (millisievert) ​គ្រោះកើត​ជំងឺ​មហារីក​ ៖ ​មហារីក​ទីរ៉ូអ៊ីត ឬ​មហារីកឈាម​ ​មាន​ជា​ប្រាកដ។ អ៊ីយ៉ូតវិទ្យុ​សកម្ម ឬ​អ៊ីយ៉ូត ១៣១ ​វា​ស្រាល នៅ​ពេល​មាន​ធ្លាយ​បន្តិច​បន្តួច​វា​នឹង​ហោះ​ហើរ​លាយ​ពេញ​លំហ​​អាកាស។ ដូច្នេះ​វា​នឹង​ទៅ​ចម្លង​ដល់​​ការរស់​នៅ​ និង​ប្រជាជន​នៅ​ជុំវិញ។ ដូច្នេះ​ដើម្បី​ចៀសវៀង​កុំ​ឲ្យ​មាន​ទទួល​រង​វិទ្យុសកម្ម បើ​ក្នុង​ករណី​​ដែល​បរិយាកាស​​មាន​ឆ្លង​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូតវិទ្យុ​សកម្ម​ហើយ មាន​មធ្យោបាយ​បី​យ៉ាង​ គួរ​ប្រតិបត្តិ ៖ - បិទទ្វារ​ បិទបង្អួច​ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​មាន​ខ្យល់ក្រៅ​បក់​​ចូលក្នុ​ង​ផ្ទះ។ កុំ​ចេញ​ដើរ​ហើយ​នៅ​ក្រៅ​ផ្ទះ - សូម​កុំ​បរិភោគ​អាហារ​ដែល​មាន​ឆ្លង​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម - ទីបី​ត្រូវ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ អ៊ីយ៉ូត​ដឺប៉ូតាស្យូម ដែល​ជា​អ៊ីយ៉ូត​ធម្មតា មិ​ន​មែន​ជា​អ៊ីយ៉ូត​វិទ្យុសកម្ម។ អ៊ីយូតដឺប៉ូតាស្យូម​នេះ នឹង​ទៅ​ទប់​ក្រពេញ​Thyroide កុំ​ឲ្យ​ធ្វើ​បណ្តុំ​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីយ៉ូត ១៣១។ វិធានការ​នេះ​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ណាស់ ព្រោះ​វា​អាច​កាត់​បន្ថយ​ ការបណ្តុំ​​បាន​៨៥% ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​ទទួល​ទាន​ក្នុង​កំរិត​ត្រឹម​ត្រូវ និង​ឲ្យ​បាន​មុន​ពេល​ឆ្លង​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម យ៉ាង​ហោច​ណាស់​ក៏​មួយ​ម៉ោងមុន​ដែរ។ អ៊ីយ៉ូត​ដឺប៉ូតាស្យូម មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​តែ​រយៈ​ពេល​ពីរ​ទៅ​បី​ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះ​វា​គ្មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​នេះ ដោយ​គ្មានការ​បញ្ជា​ពី​អាជ្ញាធរ​មានស​មត្ថកិច្ច​ទេ។ ហើយ​សូម​ចងចាំ​ថា គ្រោះ​កើ​ត​ជំងឺមហារីក​ក្រពេញ​ Thyroide ដោយ​សារ​វិទ្យុ​សកម្មនេះ​​ មាន​តែ​ចំពោះ​កុមារ​ប៉ុណ្ណោះ។​​ ចាប់​ពី​អាយុ ១៥ ទៅ​២០​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ គេ​អាច​និយាយ​បាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​មាន​កំរិតស្ទើរ​តែ​សូន្យ។ ចាប់​ពី​អាយុ​៤៥​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ គ្មា​ន​ហេតុ​ផល​អ្វី​ទាល់​សោះ​ដែល​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​អ៊ីយ៉ូតដឺប៉ូតាស្យូម​ទេ។ ក្នុង​ករណី​ដែល​ទទួលទាន​ថ្នាំ​នេះ​ច្រើនជ្រុល​វិញ ប្រសិន​បើ​អ្នក​ធ្លាប់​មាន​បញ្ហា​ក្រពេញ​Thyroide ស្រាប់​ហើយ​ នឹង​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ជំងឺ​ Hyper Thyroidie ប៉ុន្តែ​ជំងឺ​នេះ​គ្មាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​សម្រាប់​កុមារ​ទេ លើក​លែង​តែ​មនុស្ស​ចាស់។ ដើម្បី​អាច​ចេញ​អនុសាសន៍​ឲ្យ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ​អ៊ីយ៉ូត​បាន​ លុះ​ណា​តែ​ក្រុម​អ្នក​ឯកទេស​រក​ឃើញ​ថា​មាន​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ដល់​កំរិត​ បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់ ១០០mSv៕​ sn42nb4fvn1w0i3rl6grus6plbddlfy 4 3173 9381 2020-10-29T14:03:12Z 182.52.59.117 Cambodia wikitext text/x-wiki Cambodia 5rbe62se6t64hmskak15q0iyzld9zdi 0 3174 9526 2020-11-24T14:31:46Z សុន ណានស៊ីម 2395 មើលប្រវត្តិដែនដីព្រះបាទនរោត្តម wikitext text/x-wiki មើលប្រវត្តិដែនដីព្រះបាទនរោត្តម 8d6b3kvl5sfbmu12e024zafzpqlt5pb 0 3179 9573 2021-02-21T12:04:14Z 202.150.3.128 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ប៊ុនលីបៃលិន wikitext text/x-wiki ប៊ុនលីបៃលិន r1a1r77zzwwpsuhx67b91byqtlxmngs 0 3181 9575 2021-02-28T03:58:53Z 103.101.81.151 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ វិច្ឆិកា wikitext text/x-wiki វិច្ឆិកា 6g402zd3sfil6huee7rlwn77iyaftvz 0 3182 9577 2021-03-16T06:46:11Z 203.176.133.114 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ដឹងខ្លួលខុសចេះកែរខ្លួល ព្រះពុទ្ទលោកហៅថាប... wikitext text/x-wiki ដឹងខ្លួលខុសចេះកែរខ្លួល ព្រះពុទ្ទលោកហៅថាបណ្ឌិត b0pdqz4jsyppco0nbqg7ddq6b81tkxp 14 3188 9729 9589 2021-12-06T21:53:30Z 117.20.113.124 wikitext text/x-wiki Zlzlkzkzlzlelloooin. Sddddffddddd'ហើយ eh3wejf4mwvcefx0ecc6cohlt803aug 0 3190 9594 2021-08-05T15:00:42Z 58.97.225.235 ខ្ញុំបានសរសេរបន្ថែម ខុសខ្លះ ត្រូវខ្លះ សូមអភ័យទោសផង បំណងល្អពីខ្ញុំ ខ្លូត សេងឆាយា wikitext text/x-wiki ===== '''២ អាចារ្យស្វាក្លែងឈ្មោះ'''' ===== ចលាចលកើតមានកាន់តែច្រើនឡើងៗម្ល៉ោះហើយតែល្ងាចបន្តិច គេឃើញគេហស្ថាន ខ្លះបិទទ្វាររបងទៅហើយ ។ ថ្ងៃនេះគេហដ្ឋានលោកឧកញ៉ាវិដ្ជោ សុខ នៅមិនទាន់បិទទ្វារ របងទេ ព្រោះអ្នកដែលជាទ្វារបាលនោះ មិនទាន់ឃើញត្រឡប់មកពីក្រៅ ។ លោកឧកញ៉ា វិជ្ជោឃើញទ្វារចំហដូច្នោះ ទើបសួរដណ្តឹងទាសីនៅក្នុងផ្ទះ : មកជួបចៅហ្វាយស៊ូទុកការង្វារដែលមិនទាន់ហើយ បាន - អឺ ចេង ! - ចាស់ - ណែមកណេះ មីង ចេង ជបម្រើលោកឧកញ៉វិជ្ជោ សុខ ក៏រវាសរវៃមកជួបចៅហ្វាយ ស៊ូទុកការងារ ដែលមិនទាន់ហើយចោលមួយកន្លែងសិន ។ - អើ ចេង ថ្មើរណេះហើយនៅមិនទាន់បិទទ្វាររបង អ៊ីចុះជីស្វាទៅណាទៅ? - ជំរាបប្រសាសន៍ មិនដឹងជាទៅណាដែរ គ្រាន់តែយកសេះមកចងហើយ ខ្ញុំឃើញ ចេញទៅក្រៅវិញទៅ - ឥឡូវ ចេង ឯងទៅបិទទ្វារទៅ មីង ចេង ចុះទៅប្រុងនឹងបិទទ្វារ ទៅដល់ទ្វាររបងស្រាប់តែជួបនឹង ជីស្វាមកដល់ដែរ។ ដូច្នេះមីង ចេង ក៏ទុកភារៈនេះឲ្យទៅម្ចាស់គេធ្វើទៅវិញ ។ ជីស្វាបិទទ្វារហើយទៅបិទទ្វារ រោង សេះទៀត ទើបឡើងទៅលើផ្ទះដោយតាំងឫកសង្ហារមុខ ក្រហមដូចត្រូវគ្នាតជូរ ។ លោកស្រី ឧកញ៉ាវិជ្ជោ សុខ ឃើញអាការៈប្លែកដូច្នេះ ក៏សួរថា : – ជី ស្វា ថ្ងៃនេះដូចជាមិនសប្បាយ មានកើតអីឬ? - ប្របាទ ! គ្មានកើតអីទេ - អ៊ីចុះម៉េចបាន! តែក្រហមមុខម៉្លេះ? - ប្របាទ ខ្ញុំបាទទៅឃ្វាលសេះ បានជួបមនុស្សចំឡែកម្នាក់មកពីទ្រាំង ។ គេនិយាយ ប្រាប់រឿងនៅឯណោះថា យួនចូលមកសង្កិនសង្កត់ខ្មែរច្រើនណាស់ ។ វាចូលមករឹបអូសយក ទ្រព្យសម្បត្តិ សម្លាប់អ្នកស្នេហាជាតិ ។ ខ្ញុំឮដូច្នេះហើយ បានជាក្រហមមុខ ក្រហមមុខដោយ ទោសៈ នឹងបរទេសចូលមកជិះជាន់ខែ្មរ។ ខ្ញុំដឹកសេះយកមកផ្ទះ ឃើញថ្ងៃនៅភ្លឺនៅឡើយ ខ្ញុំបាទក៏ស្កាត់ទៅរកជួបមនុស្សចំឡែកនោះទៀត ដើម្បីសួរដឹងដើមដឹងចុង តែទៅដល់ កន្លែងនោះ ស្រាប់តែរកមិនឃើញ ។ - រឿងប៉ុណ្ណឹងទេឬ? - បាទ តាំងពីជី ស្វា បានជួបមនុស្សចំឡែកនោះជី ស្វា ចេះតែមានអាកប្បកិរិយាចំឡែកឡើង រាល់ថ្ងៃ ។ នៅតែបួនប្រាំថ្ងៃទៀត នឹងចូលឆ្នាំថ្មី នៅក្រុងឧត្តុងអ្នកភូមិកំពុងតែលើកថ្នល់ ជំរះស្មៅ បោសសំអាតគេហដ្ឋាន ឯជី ស្វា បោសសំអាត គេហដ្ឋាន លោកឧកញ៉ាវិជ្ជោហើយឆ្លៀតទៅ មើលចងរបងឲ្យបានជាប់ត្រឹមត្រូវ ។ លោកស្រីសុខ ឃើញដូច្នោះ ចេះតែលួចសរសើរក្នុង ចិត្តថា “ចាំចូលឆ្នាំរួចនឹងទៅភ្ជាប់ពាក្យកូនអ្នកកព្រែកឲ្យជាគូដណ្តឹងជីស្វា” ។ លោកស្រី ក៏បានជំរាបស្វាមីថា : – បង! ដល់ចូលឆ្នាំហើយ គិតទៅភ្ជាប់ពាក្យជីស្វានិងកូនអ្នកព្រែកទៅ ដើម្បី ឲ្យបានមុនចូលវស្សា ខ្ញុំគិតចង់រៀបទុកដាក់ឲ្យហើយទៅ ។ - ស្រេចតែឯងគិតទៅចុះ បងមានការកង្វល់ច្រើនណាស់ ។ ការសន្ទនាបានតែត្រឹមណឹងក៏បាត់ទៅ ព្រោះមានបំរើមកពីវាំងឲ្យមកអញ្ជើញ លោក ឧកញ៉ាជ្ជោ សុខ ទៅគាល់ព្រះនរោត្តម ។ មុនចូលឆ្នាំមួយថ្ងៃ ធាតុអាកាសក៏នៅមិនទាន់ត្រជាក់ណាទេ លោកស្រី សុខ អង្គុយ ចាំមើលស្វាមីផង ចាំមើលជីស្វាផង មិនយូរប៉ុន្មាន ស្រាប់តែឃើញលោកសុខ ត្រឡប់មកវិញ - ម៉េចបានជាមកអង្គុយនឹងកាំជណ្តើរដូច្នេះ? – ចាស ចាំមើលបង ហើយនឹងជី ស្វា - ថ្នើរណេះ ហើយ ជី ស្វាមិនទាន់មកទេ? - ចាស មិនទាន់មកទេ - បើថ្មើណេះនៅតែមិនទាន់ឃើញវាត្រឡប់មក សូមកុំគិត វាមុខតែលេងនៅនឹងយើង ហើយ។ - ថាម៉េច? -វាឈប់នៅជាមួយយើងហើយ។ ចុះវាទៅណា? - នរណាដឹង តែបងថាដូច្នេះ ព្រោះគេឃើញវាជិះសេះយើងទៅ ហួសភូមិឃ្លាំង ស្បែកទៅហើយ តាំងពីថ្ងៃរសៀលម៉្លេះ ។ - បើដូច្នោះ ខ្ញុំដឹងហើយ - ឯងដឹងដូចម្តេច? -វាតែងនិយាយថា វាអាណិតរាស្ត្រនៅស្រុកទ្រាំងណាស់ ព្រោះរាស្ត្រនៅកន្លែងនោះ យួនចេះតែមកសង្កត់សង្កិនដុតបំផ្លាញផ្ទះសម្បែង ហើយមុនចូលឆ្នាំប្រហែល ៥ ថ្ងៃ ទៅនេះ វាបានជួបមនុស្សចំឡែកម្នាក់មកនិយាយរឿងយួន ដែលធ្វើបាបខ្មែរនៅបាភ្នំ នៅមាត់ជ្រូកខ្លះ នៅស្រុកទ្រាំងខ្លះ ។ បើតាមខ្ញុំយល់ វាច្បាស់ជាទៅបង្កទ័ពនៅឯទ្រាំងមាត់ជ្រូកហើយ ដើម្បី ដេញទ័ពយួនឲ្យចេញពីទ្រាំង ។ - ណែ ! ឯងកុំមាត់ សព្វថ្ងៃគេកំពុងតែបង្ក្រាបមនុស្ស ដែលបង្កចលាចល ។ - ចុះវាមានទៅបង្កចលាចលឯណា ព្រោះនៅកន្លែងនោះ មានចលាចលស្រាប់ទេតើ វាគ្រាន់តែទៅប្រមូលរឲ្យតតាំង ប្រឆាំងដេញទ័ពឈ្លានពានរំលោភទឹកដី ទេតើងសព្វថ្ងៃ លួងកំពុងតែបង្រ្កាបចលាចលឬ បើបានបង្ក្រាបហើយ គួរតែសរសើរវា ។ - ស្អីក៏ដោយឯងកុំទៅគិតទ័ពរាជការមាន ម៉េចមិនទៅចូល? - ខ្ញុំមិនដឹងទេរឿងនេះ - បើមិនដឹងនៅតែស្ងៀមទៅ ការជជែកគ្នាមិនបានការអ្វី ស្វាមីភរិយាក៏ឈប់ទៅ ឯភរិយាឡើងទៅរៀបអាហារ ភោជនជូនស្វាមី ។ ព្រឹកឡើង ថ្ងៃរះផុតចុងឈើទៅហើយគេឃើញរលាកស្រីសុខ ប្រើទាសី ឲ្យយកសេះចងស៊ីស្មៅនៅមុខផ្ទះ ។ នាងទាសីចេញផុតពីរបងបន្តិច ស្រាប់តែទុចង៉ក់ ដោយ ឃើញមនុស្សជិះសេះយ៉ាងលឿនបំបោលមកពីចម្ងាយ នាងមិនបានចងសេះទេ នៅឈរទ្រឹង កាន់ខ្សសេះ ។ អ្នកជិះសេះកាន់តែមកជិត ទើបនាងស្តាល់ថា អ្នកជិះសេះគឺជាចៅហ្វាយ ប្រុសរបស់នាង ។ លោកឧកញ៉ាវិជ្ជោ សុខ លោតចុះពីខ្នងសេះមក ហើយប្រគល់សេះឲ្យ ទាសីឈ្មោះចេង ហើយឡើងទៅលើផ្ទះយ៉ាងលឿន ដើម្បីទៅរកជួបភរិយាគាត់ ។ - ម៉េចបានជា ឪអាជិតមកវិញ? - បងបានព័ត៌មានច្បាស់ណាស់ពីជីស្វា ដូច្នេះហើយបានជាបងត្រឡប់មកវិញ ដើម្បី ឲ្យម៉ែអាជិតដឹងផង ។ គេឲ្យការមកថា ជីស្វា ដែលគេចចេញពីផ្ទះយើងទៅ វាទៅកទ័ពមែន នៅឯបាភ្នំ វាប្រកាសបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្របានច្រើនណាស់ ដោយបានប្រាប់ស្ត្រប្រជាថា វាជា ឧបរាជព្រះអង្គអឹម។ - ស្លាប់ហើយ ម៉េចបានជាហ៊ានយកព្រះនាមព្រះរាជបុត្រព្រះឧបរាជព្រះអង្គ អឹម ទៅក្លែងដូច្នោះ ក្រែងព្រះអង្គ ភឹម ត្រូវជាព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គ អឹម មែនឬ? - ហ្នឹងហើយ ម៉ែអាជិតនៅមិនទាន់យល់ទេ - យល់ដែរតែវាមិនច្បាស់ ខ្ញុំដឹងថាព្រះអង្គអឹម មានព្រះរាជបុត្រាមួយព្រះនាមអង្គ ភឹម ។ - អីចុះចាំស្ដាប់ណា៎ ។ នៅឆ្នាំ១៨២៥ ព្រះជាយារបស់ព្រះឧបរាជព្រះអង្គ អឹម ប្រសូតបុត្រមួយព្រះអង្គនៅស្រុកសៀមហើយ ថ្វាយនាមថា ព្រះអង្គ ភឹម ។ - ខ្ញុំមិនដឹងជាព្រះអង្គអឹម មានព្រះរាជបុត្រអង្គភឹមនៅឆ្នាំណាទេ តែដឹងថាអង្គ ភឹម ត្រូវ ជារាជបុត្រនៃព្រះអង្គ អឹម ។ - បើម៉ែអាជិតឯងមិនដឹងទេ កុំអាលនិយាយកាត់ ព្រោះបងប្រញាប់ត្រឡប់ទៅវាំងវិញ។ ព្រះអង្គ អឹម មានព្រះជន្ម ២០ វស្សា គឺនៅឆ្នាំ១៨៤៥ ឧបរាជព្រះអង្គអឹម សុគតនៅស្រុក កូសាំងស៊ីន ។ ព្រះអង្គមានរាជបុត្រតែមួយព្រះអង្គគត់ គឺអង្គ ភឹម ។ - ចុះក្រែងឥឡូវព្រះអង្គភឹមសុគតទៅហើយមែនទេ? - អើនៅឆ្នាំ១៨៤៨ ព្រះរាជាទ្រង់បញ្ជូនព្រះរាជបុត្រច្បងនិងព្រះអង្គ ភឹមឲ្យទៅសិក្សា នៅបាងកក ។ តែឥឡូវ ព្រះអង្គសុគតទៅហើយ ហើយជី ស្វា ទៅយកព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គ ទៅប្រាប់ប្រជារាស្ត្រថា វាហ្នឹងហើយជាព្រះអង្គ ភឹម ទើបត្រឡប់មកពីស្រុកសៀម ។ ប្រជា រាស្រ្តឮថាព្រះរាជវង្សចេញកសាងជាតិដូច្នេះ ចុះចូលយ៉ាងសម្បើម គោរពបូជាគ្មានគិតឡើយ ហើយចុះចូលដោយគ្មានសង្ស័យថា វាជាជីស្វាឡើយ ។ តាមពិតព្រះអង្គ ភឹម ក្រោយមកគង់ នៅបាងកក មានព្រះរោគវិកលចរិត ហើយព្រះអង្គសុគតទៅនៅបាងកក ក្នុងព្រះជន្ម ៣១ វស្សា មានទាំងរៀបបូជាព្រះសពយ៉ាងឧឡារិកផង ។ - អ៊ីចុះរឿងជី ស្វា វាទៅដូចម្តេចទៅឪអាជិត ព្រោះវាជាទាសៈរបស់យើង នរណាក៏គេ ថា វាជាចំរើរបស់យើង ហើយឥឡូវវាទៅបំបះបំបោរដូច្នេះ ក្រែងមានរឿងដល់យើងណា? - ថាបងភ័យហើយ បានជាខ្ញុំមកប្រាប់ម៉ែឲ្យដឹង តែរឿងនេះ ព្រះរាជាទ្រង់ជ្រាបស្រេច ហើយ បានជាព្រះអង្គទ្រង់សួរបញ្ជាក់ថា វាជាទាស:របស់យើងមែន ។ បងទូលតាមត្រង់ តែព្រះអង្គធ្វើហាក់ជាព្រងើយ ដូចជាមិនចាប់ភ្លឹក ពីរឿងជីស្វា ។ - អីចុះមែនតែព្រះអង្គទ្រង់ជ្រាបការណ៍នេះអស់ទៅ ហើយយើងជាត្រកូលដែលស្មោះ ស្មគ្រនឹងព្រះរាជបល្ល័ង្ក ។ - អើម៉ែ កុំតែបានប៉ុណ្ណេះ ម្ល៉េះយើងមិនដឹងជាទៅដល់ណាទេ ។ តែនិយាយពីរឿង រាជបល្ល័ង្ក បងធូរទ្រូងដូចដកបនា្លចេញពីទ្រូងដែរ ព្រោះថានរណាដែលយករាជបល្ល័ង្ក មក ជាឡប់ឡែ ច្រើនតែរួចខ្លួន ។ ម៉ែវា បងព្រួយណាស់ កាលៈទេស:នេះ វាចេះតែប្រែប្រួល ដូច្នេះ ហើយ សូម្បីតែមនុស្សខ្វិនក្រងែងក្រងង់ក៏ចេះធ្វើជាមេបះដែរ ។ លោកឧកញ៉ា វិជ្ជោ សុខ ប្រាប់ភរិយាចប់សព្វគ្រប់ ក៏ត្រឡប់ទៅព្រះរាជវាំងវិញ ។ មិន ទាន់ទាំងអស់រឿងផង គាត់ក៏ចេញទៅ ព្រោះគាត់ក្រែងមានការអី្វ នៅឯព្រះបរមរាជវាំង គាត់ ចុះទៅដល់ដី ស្រាប់តែនឹកឃើញរឿងទៀត គាត់ក៏ឡើងមកវិញ ។ - ក្រែងឪវាថាប្រញាប់ទៅវាំងឬ? - តែបងនឹកឃើញរឿងមួយទៀត មុនបងមកនេះបន្តិច មានសំបុត្រមួយមកពីរោងដំរី (តែនិញ) ថា មានលិខិតមួយ សរសេរទៅបារាំងជាភាសាខ្មែរ ហើយបារាំងឈ្មោះ អាមីរ៉ាល់ ដឺឡាក្រង់ឌីយេ (Amiral de la Grandier) ផ្ញើមកឯវាំងថា : -ខ្ញុំអង្គកឹម ជាព្រះរាជបុត្រនៃព្រះអង្គអឹម ទើបតែយាងត្រឡប់មកពីស្រុកសៀម។ ខ្ញុំ សរសេរ ចុតហ្មាយមកនេះ ដើម្បីចង់ជួបជាមួយលោកជាពិសេស បើសិនជាលោកឲ្យខ្ញុំជួប សូមលោកផ្ញើលិខិតតបមកខ្ញុំវិញ តាមបុរសដែលយកលិខិតមកជូនលោកនេះ ។ - សូមអរគុណទុកជាមុន - ព្រះហត្ថលេខា អង្គភឹម - ទ្រាំង ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៥ លំខិតនេះ ត្រូវបាន អាលីរ៉ាល់ ដឺឡាក្រង់ឌីយេ ផ្ញើទៅព្រះនរបតី ឯព្រះបរមរាជវាំង ឧត្តុង្គមានជ័យរួចទៅហើយ ។ - ម៉េចបានជាឪវាដឹងថាផ្ញើមកហើយ - ឮគេនិយាយព្រឹកមិញនេះពេញវាំង ។ បងទៅវិញហើយ ក្រែងព្រះករុណារក ។ 3uskz7mdzm75fqw4ydrfdjpegzrczn2 0 3191 9595 2021-08-05T15:08:21Z Sengchhaya 2498 ខ្ញុំបានសរសេរបន្ថែម ខុសខ្លះ ត្រូវខ្លះ សូមអភ័យទោសផង បំណងល្អពីខ្ញុំ ខ្លូត សេងឆាយា wikitext text/x-wiki '''៣ អាចារ្យស្វានៅមាត់ជ្រូក''' ជីស្វាតាំងខ្លួន ឬអ្នកស្រុកខ្លះដែលមិនហៅថាព្រះអង្គភឹម ហៅថា អាចារ្យស្វាៗ ។ លុះផ្ញើលិខិតទៅបារាំងនៅរោងដំរីហើយ តាំងភៀសខ្លួនរកទៅជួបមនុស្សម្នាក់ដែលគទុកចិត្ត ថាជាអ្នកជួយក្នុងការកំចាត់យួន ។ ដើរចេញពីទ្រាំងទៅទាំងយប់ ព្រោះមិនចង់ឲ្យអ្នកស្រុក ដឹងថាទៅណាមកណា ។ អាចារ្យស្វាដើរកាត់វាលស្រែមិនឈប់ឈរសោះ ទៅដល់ភ្នំដិន ចូលទៅមាត់ជ្រូក ខំសួររកឈ្មោះផ្ទះសួគ៌ា លោក កៅ ព្រោះអាចារ្យស្វាធ្លាប់ឮគេនិយាយ ឈ្មោះនេះតាំងពីឧត្តុងមកម្ល៉េះ ។ ទៅដល់ចូវដុក (មាត់ជ្រូក) អាចារ្យស្វា បានជួបនឹងមនុស្ស ម្នាក់ឈ្មោះ ម៉ុម លីចបកាត់មុខ អាចារ្យស្វា តម្រង់ទៅចុងភូមិ ។ អាចារ្យស្វាឃើញ ម៉ុមដូច្នោះ ក៏សួរថាៈ លោក លោកមានស្គាល់ផ្ទះសួគាលោក កៅ ឬទេ? ផ្ទះសួគ៌ាលោក កៅ បាទនៅកន្លែងនេះ ផ្ទះនរណាក៏ខ្ញុំស្គាល់ដែរ ។ រួចចុះលោកមកពី ណាបានជាមកសួររកឈ្មោះសួគ៌ាលោក កៅ ដូច្នេះ? ខ្ញុំហេ ខ្ញុំនេះហើយឈ្មោះអង្គ ភឹម ទើបរត់មកពីស្រុកសៀមណា សូមថ្វាយបង្គំព្រះអង្គ សូមព្រះអង្គំកុំចាប់កំហុសទូលបង្គំជារាស្ត្រល្ងង់ខ្លៅ ព្រោះទូល បង្គំមិនដែលឃើញព្រះអង្គសោះ ។ ទើប ម៉ុម ឲ្យអាចារ្យស្វា (អង្គភឹម) នៅខាងក្រៅរបង សិន គេដើរចូលទៅក្នុងរបងផ្ទះតែម្នាក់ឯង ។ ម៉ុមចូលទៅដល់ភ្លាម មានតែឆ្មាំផ្ទះទេ ដែលរត់ មកទទួលមុនគេ ហើយឱ្យសញ្ញាទៅម្ចាស់ផ្ទះថាមានភ្ញៀវចូលមក ។ លោកស្រីសួគ៌ាលោក កៅ អើតតាមបង្អួចមក គឺឃើញ ម៉ុម ចូលទៅដល់របងផ្ទះហើយ ទើបគាត់ប្រាប់ទៅស្វាមីវិញថាៈ - ឪវា អាមុំមចំកួតនាំនរណា ចូលមកក្នុងផ្ទះយើង គេនៅក្រៅឯណោះ ឯ ម៉ុម នេះ នៅក្បែរជណ្តើរ មើលទៅសួរវាមើល ! - សួគ៌ាលោក កៅ ចុះទៅដី ហើយទទួលរាក់ទាក់និយាយនឹងម៉ុម ឲ្យដឹងហេតុផល សិនថា : – ម៉េច ម៉ុម ឯងមកមានកាវអ្វី? - បាទ ! ខ្ញុំនាំព្រះអង្គ ភីម មកជួបនឹងលោក ។ ព្រះអង្គថាមករកលោក មកតាមផ្លូវ ជួបខ្ញុំ ទើបពឹងខ្ញុំឲ្យជូនព្រះអង្គមក - ព្រះអង្គ ភឹម ! - បាទ - អីចុះនៅឯណា ? - បាទនៅឯក្រៅរបង – មក៏ទៅជួបមើល សួគ៌ាលោកចេះតែឆ្ងល់ថា ព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គ អឹម ដែលព្រះនាមថា ព្រះអង្គ ភឹម នោះ គង់នៅឯស្រុកសៀមទេ ។ ហើយកាលដែលអញឃើញម្តងនៅ ឯឧត្តុងដូចជាមិនមែន ហ្នឹងទេ ឬមួយអញលេងឃើញយូរទៅប្លែកដូច្នោះ ។ ចិត្តនៅតែឆ្ងល់ តែដៃក៏លើកថ្វាយបង្គំ អាចារ្យស្វាថា : - សូមថ្វាយបង្គំ - អាចារ្យស្វាឃើញគេថ្វាយបង្គំ តាំងឡើង ជោរ១ ថ្នាក់ទៀត ព្រោះថា បើសួគ៌ាលោក ជឿថា អង្គ ភឹម ហើយនរណាក៏ជឿដែរ ។ ឃើញសួគ៌ាលោកសំដែងការដូច្នោះ ក៏គិតថា បំណងនៃអញបានសម្រេចហើយ ទើបតបទៅថាសួគ៌ាលោកកៅ ថា – ម៉េចលោកសុខសប្បាយឬទេ? - ទូលបង្គំសុខសប្បាយដូចធម្មតា - ខ្ញុំខំកាត់មករកជួបនឹងលោក តាំងពីស្រុកសៀមមក ដើម្បីមកសួរលាក ហើយចង់ឲ្យ លោកជួយខ្ញុំផង ។ - ទូលបង្គំជួយទាំងអស់ តែសូមយាងចូលទៅផ្ទះទូលបង្គំសិន សួគ៌ាលោក កៅ នាំអង្គ ភីម ក្លែងក្លាយចូលទៅក្នុងគេហដ្ឋានរបស់ខ្លួន ហើយរៀប អាហារភោជនឲ្យបរិភោគដោយរាក់ទាក់ ព្រោះនឹកស្មានថាព្រះអង្គ ភឹម មែន ។ តែសួគ៌ាលោក កៅ បែរគិតថា គេថាអញជាមនុស្សក្បត់នឹងស្តេច ហេតុអ្វីបានកូនស្តេចមករកអញដែរ ។ ការ គិតរបស់សួគ៌ាលោកនេះ គ្មាននរណាជួយដោះស្រាយបញ្ហានេះទេ គ្រាន់តែគិតតែខ្លួនឯង ។ អាចារ្យស្វានៅមាត់ជ្រូកមានមនុស្សចុះចូលច្រើន ព្រោះនឹកស្មានថា ព្រះអង្គ ភឹម ដូចជាសួគ៌ា លោកដែរ ។ ឯ ម៉ុម វិញ តាំងពីបានជួបអាចារ្យស្វា ថាអង្គ ភឹមមក ចេះតែដើរអួតថា ខ្លួនជា អ្នកបំរើផ្ទាល់ព្រះអង្គ ភឹម ហើយដើរទៅណាមកណាលីតែចប រហូតដល់អ្នកស្រុកឱ្យងារម្យ៉ាង ទៀតថា សេនាដងចប ។ អាចារ្យស្វានៅមាត់ជ្រូកយូរៗទៅ ចង់ទៅបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្ត្រនៅស្រុកទ្រាំងឲ្យបានជឿ ស៊ប់ទៀត ទើបសួគ៌ាលោក កៅ ថា : - ខ្ញុំចង់ឲ្យរាស្រ្តនៅស្រុកទ្រាំងទាំងអស់ជួយ ក្នុងការដេញយួនឲ្យចេញផុតពីប្រទេស កម្ពុជា តើលោកមានយោបល់ដូចម្តេចឬទេ? - បើសិនជាព្រះអង្គចង់ឲ្យស្ត្រនៅទ្រាំងទាំងអស់ចូលក្នុងបក្សជាមួយ ត្រូវតែទៅទាក់ទង ជាមួយលោកទេព សិន កាលបើពិស្ណុលោក ទេព ចូលហើយ សូមព្រះអង្គកុំព្រួយព្រះទ័យ – មែន លោកមានប្រសាសន៍នេះត្រូវ ខ្ញុំនៅទ្រាំងអស់ពេលច្រើនដែរ តែមិនបានទៅ ពឹងពាក់ជាមួយពិស្ណុលោក ទេព ទេ ។ អ៊ីចុះ យើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចឲ្យពិស្ណុលោក ទេព ចូលមក ក្នុងចលនារបស់យើង ? - ស្រួលទេការនេះ ទូលបង្គំមានមន្រ្តីម្នាក់ដែលអាចទៅនិយាយជាមួយពិស្ណុកលោក ទេពបាន គឺមន្ត្រីភូធារ ឯម - ភូធារ ឯម ! - ក្រាបទូលហ្នឹងហើយ អាចារ្យស្វា បានទាក់ទងជាមួយមន្ត្រីភូធារ ឯម ហើយក៏ប្រើឱ្យទៅបញ្ចុះបញ្ចូលពិស្ណុ លោកទេព នៅឯទ្រាំង ។ មន្ត្រី ភូធារ ឯម ទៅបញ្ចុះបញ្ចូលបានរាស្រ្តជាច្រើន ឲ្យចូលមកជា មួយបក្សពួកអាចារ្យ ស្វា តែដល់មន្ត្រីភូធារឯមទៅជួបជាមួយពិស្ណុលោក ទេពៗ ក៏ឆ្លើយតប ទៅមន្ត្រីភូធារឯមថា : - អ្នកកុំមកបញ្ឆោតខ្ញុំ ខ្ញុំដឹងច្បាស់ណាស់ថា ព្រះអង្គ ភឹម ទ្រង់សុគតនៅឯបាងកក ទៅហើយ ចុះមានអង្គ ភឹម ឯណាទៀត អ្នកកុំដើរបញ្ឆោតរាស្ដ្រដូច្នេះ កុំយកឈ្មោះគេមក លាបដូច្នេះ តែលោកនៅតែប្រព្រឹត្តដូច្នេះតទៅទៀត ខ្ញុំនឹងចាត់ការតាមសេចក្តីយល់របស់ខ្ញុំ ។ -មន្ត្រីភូធារ ឯម លែងនិយាយជាមួយពិស្ណុលោកទេព ក៏គិតទៅបញ្ចុះបញ្ចូលរាស្រ្ត តទៅទៀត ។ ពិស្ណុលោកទេព ហាមមន្ត្រីភូធារឯមច្រើនដងនៅតែមិនស្តាប់ ក៏ចាប់មន្ត្រីនេះ ដាក់ឃ្នាងយកទៅកាប់ចោលទៅ ។ ឯអាចារ្យស្វាដឹងដំណឹងថា ពិស្ណុលោកទេពចាប់បំរើរបស់ ខ្លួនយកទៅប្រហារជីវិត ហើយក៏លើកទ័ពតាម ជាមួយសេនាដងចប ម៉ុម ទ័ពអាចារ្យស្វា លើកកាត់ព្រៃមទ្រាំង ស្រាប់តែជួបនឹងបាឡាត់ឈឹម និងសនាទិត ដើរកាត់មុខទ័ព ដោយមិន ដឹងថាទ័ពអាចារ្យ ស្វា លើកមក ។ កូនចៅអាចារ្យស្វា ខឹងណាស់ក៏ចាប់អ្នកទាំងពីរ យកមក សួរថា : - ឯងដឹងថាយើង ជានរណាឬទេ បានជាហ៊ានដើរកាត់មុខទ័ពដូច្នេះ? - ប្របាទ ខ្ញុំបាទមិនដឹងលោកជានរណាទេ ហើយខ្ញុំបាទមិនដឹងជាលោកលើកទ័ព មកទីនេះសោះ បានជាខ្ញុំដើរមកទីនេះ ។ ខ្ញុំបាទត្រូវការទៅចុងភូមិ ដោយមានការ ដែល រាជការចាត់ឲ្យទៅ ។ ខ្ញុំបាទមិនមែនជាអ្នកព្រហើនកោងកាចទេ សូមលោកអភ័យទោស ។ - ឯងហ៊ានដើរកាត់ទ័ពអញ ចំជាព្រហើនទែន ណែនាយទាហានយក អាទាំងពីរនាក់ នេះទៅកាប់ចោលទៅចុះ ។ ដើម្បីធ្វើគ្រោងការរបស់ខ្លួនឲ្យបានសម្រេច អាចារ្យស្វា ត្រូវតែកាន់ច្បាប់ឲ្យតឹងឲ្យរាស្ដ្រ ខ្លាច ។ – សេនា អាចារ្យស្វា សម្លាប់បាឡាត់ឈឹមនិង សេនាទិត ហើយក៏លើកទៅមុខទៀត ។ ឯរាជពិស្ណុលោកទេព ឮដំណឹងថា អាចារ្យស្វា លើកទ័ពមក ក៏រៀបទ័ពត្រៀមចាំបំរុងនិងតដែរ តែមានអ្នកស៊ើបយកការទៅប្រាប់ថា : - លោក ! មិនបានទេ តាមខ្ញុំបាទ ឃ្លាំមើល ស៊ើបយកការណ៍ទៅឃើញទ័ពអាចារ្យស្វា បាញ់ទៅចេញសុទ្ធតែទឹក យើងនៅតទល់មិនបានទេ សូមលោកលើកទ័ពគេចចេញសិនទៅ។ ឮដូច្នោះ រាជាពិស្ណុលោក ទេព ពិស្ណុលោក ព្រែក និងអាជ្ញា លួងនង នាំទ័ពឆ្លងទៅ ត្រើយខាងជើងសិន ។ អាចារ្យស្វា ពេលនោះមានស្រ្តចុះចូលណាស់ ព្រោះដឹងថា អាចារ្យស្វា នេះជាអង្គ ភឹម ផង ជាអ្នកពូកែផង ជាអ្នកដេញយួនឈ្លានពានផង អ្នកមិនចូលចិត្តនឹងបារាំងផង ។ 94ad522mqxddq5baqj1lr01zx3hmuzu 0 3193 9597 2021-08-25T13:07:47Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ តើអ្វីទៅ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត? សំណួរ​នេះ បើ​ស្តាប់មួយភ្លែត​ទៅ គួរតែ​មិនពិបាក​នឹង​ឆ្លើយនោះទេ ពីព្រោះ​ថា យ៉ាងណា សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុ... wikitext text/x-wiki តើអ្វីទៅ​ជា​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត? សំណួរ​នេះ បើ​ស្តាប់មួយភ្លែត​ទៅ គួរតែ​មិនពិបាក​នឹង​ឆ្លើយនោះទេ ពីព្រោះ​ថា យ៉ាងណា សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ “បិតានៃ​ទស្សនវិជ្ជា” ដូច្នេះ លោក​ប្រាកដ​ជា​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​គោលគំនិត​ខាង​ទស្សនវិជ្ជា​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​ដោយ​គ្មាន​បញ្ហា។ ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុពិតជាក់ស្តែង អ្វីៗ​មិន​ងាយស្រួល​ដូចដែល​គេ​គិតនោះទេ។ ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​អំពី​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត គឺ​​ស្ថិត​នៅត្រង់​ចំណុចសំខាន់​ពីរ។ ទីមួយ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់មិនបាន​ចាត់ទុកខ្លួនឯងថា​ជា​អ្នក​ចេះដឹង ឬ​ក៏​ជា​គ្រូ​ដែល​មាន​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ទៅ​បង្រៀន​អ្នក​ដទៃ ហើយ​នៅ​ក្នុង​ការ​បង្រៀន​សិស្ស​នោះទៀត​សោត សូក្រាត​ក៏​មិនបាន​ផ្តោត​លើ​ការ​លើកឡើង​នូវ​គោលគំនិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក​​ប្រាប់​ទៅ​កូនសិស្ស​នោះដែរ ដោយ​ភាគច្រើន​ធ្វើការ​ចោទ​ជា​សំណួរ​ឲ្យ​កូនសិស្ស​ស្វែងរក​ចម្លើយ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​សន្និដ្ឋាន​ផ្ទាល់​ខ្លួនឯង។ ទីពីរ គឺ​ដោយសារ​តែ​សូក្រាត​មិន​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្នាដៃ​ជា​សំណេរ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​កំណត់​បាន​នូវ​គោលគំនិត​របស់​លោក។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ ទាំង​ដំណើរជីវិត និង​ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត ត្រូវ​បាន​រៀបរាប់​នៅ​ក្នុង​សំណេរ​របស់​អ្នក​ផ្សេង ជាពិសេស ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ដែល​ជា​កូនសិស្ស។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក រវាង​អ្វី​ដែល​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត ដែល​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​កូនសិស្ស និង​អ្វី​ដែល​ជា​ការ​យល់ឃើញ​របស់​កូនសិស្ស​ខ្លួនឯងផ្ទាល់។ លើសពីនេះ​ទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អ្វីដែល​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិត​ដើម​របស់​សូក្រាត​នោះ ក៏​អាច​មាន​ការ​ប្រែប្រួល​ខុសៗ​គ្នា​ផងដែរ អាស្រ័យ​ទៅលើ​ថា តើ​គេ​យោងទៅលើ​ការ​រៀបរាប់​របស់​ផ្លាតុង ឬ​របស់​អារីស្តូត ឬ​របស់​កូនសិស្ស​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត។ ទោះជាយ៉ាងណា គេ​សង្កេតឃើញ​មាន​ចំណុច​រួម​ខ្លះ ដែល​គេ​គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា​ជា​គោលគំនិតដើម​របស់​សូក្រាត ហើយ​ជាទូទៅ គេ​បាន​កំណត់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​ចំណុច​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ “ចំណេះដឹង”។ តាម​ទស្សនៈ​របស់​សូក្រាត “គុណធម៌​គឺ​ចំណេះដឹង” ចំណែក​ឯ “គុណវិបត្តិ​គឺ​ភាពល្ងង់ខ្លៅ” ហើយ​ “ចំណេះដឹង​ដែល​សំខាន់​ជាងគេ គឺ​ការ​ស្គាល់​ពី​ខ្លួនឯង”។ ការស្គាល់​ពី​ខ្លួន​ឯង ការ​ត្រិះរិះពិចារណា ការ​ចេះចោទសួរ​លើ​គ្រប់បញ្ហា​ ​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​ទាញហេតុ​និង​ផល​ដោយ​ខ្លួនឯង ដោយ​មិនចេះតែ​ជឿ​តាម​គេ ជាពិសេស គឺ​មិនចេះតែ​ជឿ​ងប់ងល់​ទៅលើ​ការ​បង្រៀន​របស់​សាសនា ឬ​ការ​បង្គាប់បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​។ សូក្រាត​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​បដិសេធ​​មិន​ធ្វើ​តាម​បញ្ជា​របស់​អាជ្ញាធរ​អាថែន ដែល​នេះ​ជា​ទម្រង់​មួយ​នៃ​អំពើ​​បះបោរ​ដោយ​អហិង្សា។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ទាក់ទង​នឹង​បញ្ហា​នេះ គេ​ក៏​ហាក់ដូចជា​សង្កេតឃើញ​ចំណុច​ផ្ទុយគ្នា​មួយដែរ នៅ​ក្នុង​ដំណើរជីវិត​របស់​សូក្រាត​ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត សូក្រាត​បាន​បដិសេធ​មិន​រត់គេច​ខ្លួន ហើយ​ដាក់ចិត្ត​ដាក់​កាយ​ទទួល​យក​សេចក្តីស្លាប់ បើទោះបីជា​ដឹង​ថា ការ​កាត់ទោស​លើ​រូបលោក​នេះ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៩៩​មុនគ.ស សូក្រាត​ត្រូវ​បាន​សភា​អាថែនចោទប្រកាន់​ពីបទ​ប្រមាថ​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​ និង​សាបព្រោះ​ចំណេះដឹង​ខុសឆ្គង​​ធ្វើ​ឲ្យ​ខូចគំនិត​​​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយ​។ សភា​បាន​សម្រេច​ឲ្យ​សូក្រាត​​ជាប់​ពិរុទ្ធ​ទៅតាម​ការ​ចោទប្រកាន់ ក៏ប៉ុន្តែ ​បាន​ទុក​ជម្រើស​ពីរ​ឲ្យ​សូក្រាត៖ ឬ​មួយ​ជ្រើសរើស​យក​ទោស​និរទេសខ្លួន ឬមួយ​​ត្រូវ​​​​​ប្រហារ​ជីវិត។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​ធ្វើការ​ជ្រើសរើស​ ដោយ​ប្រកាន់​នូវ​ជំហរ​ដ៏តឹងរ៉ឹងមួយ​ថា លោក​មិនមាន​ទោស​ដូចជា​ការ​ចោទប្រកាន់​ ដូច្នេះ លោក​មិន​ត្រូវ​ទទួល​ទោស​អ្វីទាំងអស់ ទោះជា​ប្រហារ​ជីវិត ឬ​ក៏​និរទេស។ នៅទីបំផុត សភា​បាន​បោះឆ្នោត​អនុម័ត​ឲ្យ​សូក្រាតជាប់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​ផឹកថ្នាំពុល។ នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​សូក្រាត​កំពុង​ជាប់​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរឃុំឃាំង ដើម្បី​រង់ចាំ​ការ​ប្រហារ​ជីវិត ផ្លាតុង ព្រមទាំង​កូនសិស្ស និង​មិត្តភក្តិ​ផ្សេងទៀត​របស់​សូក្រាត ដែល​យល់ថា ការកាត់ទោស​សូក្រាត​គឺ​ជា​រឿង​អយុត្តិធម៌ បាន​នាំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍​​ឲ្យ​សូក្រាត​រត់គេចខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ សូក្រាត​បដិសេធ​មិន​រត់គេចខ្លួន ហើយ​សុខចិត្ត​ទទួល​យក​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ទៅតាម​ការ​សម្រេច​របស់​សភា ដោយ​ថែម​ទាំង​​​បាន​​​ទទួល​យក​ថ្នាំពុល​មក​ផឹកដោយខ្លួនឯង នៅថ្ងៃ​ប្រហារ​ជីវិត។ យោងតាមសំណេរ​របស់​ផ្លាតុង សូក្រាត​បដិសេធ​មិនរត់គេច​ពី​ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​លើកហេតុផល​ថា គំនិត​មាន​តម្លៃ​ជាង​រូបកាយ ហើយ​ចំណេះដឹង​និង​គុណធម៌​មាន​តម្លៃ​ជាង​ជីវិត។ សម្រាប់​សូក្រាត ការរត់គេច​ពី​ទោសប្រហារ​ជីវិត គឺ​ធ្វើ​ផ្ទុយ​ពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដែល​តែងតែ​លើកឡើង​ថា ករណីយកិច្ច​ដ៏ចម្បងបំផុត​របស់​ពលរដ្ឋ​នៅ​ក្នុងរដ្ឋ​មួយ គឺ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​​​គោរព​យ៉ាង​ខ្ជាប់ខ្ជួន​តាម​ច្បាប់​របស់​រដ្ឋ បើទោះបីជា​ច្បាប់​នោះ​អយុត្តិធម៌​ក៏ដោយ។ យោងតាម​សូក្រាត បើ​សិន​ជា​គេ​យល់ថា​ច្បាប់ណាមួយ​មាន​ភាព​អយុត្ថិធម៌ គេត្រូវ​ស្វះស្វែង​ឲ្យ​មាន​ការ​លុបចោល ឬ​កែប្រែច្បាប់​នោះ ក៏ប៉ុន្តែ ដរាបណា​ច្បាប់​នៅ​ជា​ធរមាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវតែ​គោរព​តាម។ សូក្រាត​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាង​ច្បាស់ថា ការ​កាត់ទោសប្រហារ​ជីវិត​រូបលោក​ គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​អយុត្តិធម៌ ក៏ប៉ុន្តែ លោក​ក៏​បាន​ប្រកាន់​ជំហរ​យ៉ាងច្បាស់ផងដែរ​ថា ការរត់គេច​ពី​ទោស គឺ​ជា​អំពើ​ល្មើសច្បាប់ ហើយ​ខុសពី​គោលគំនិត​របស់​លោក ដូច្នេះ វា​ក៏​ជា​ទង្វើ​អយុត្តិធម៌​មួយ​ដែរ។ សូក្រាត​យល់ថា គេ​មិនត្រូវ​ឆ្លើយតប​ទៅនឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​អំពើ​​អយុត្តិធម៌​ដែរ​នោះទេ។ នៅ​ក្នុងឆ្នាំ​ដែល​សូក្រាត​ត្រូវ​ប្រហារ​ជីវិត ក្រិក​កំពុងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​កលយុគនយោបាយ​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ដ៏រ៉ាំរ៉ៃ​រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ​ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស”​​ ទើប​នឹង​បាន​បិទបញ្ចប់ កាល​ពី ៥ឆ្នាំមុន។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។ នៅទីបំផុត សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand ឬ​តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។ ផ្ទុយ​ពីនេះ​ទៅវិញ ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​មិនបាន​រលត់រលាយ​ទៅតាម​អាណាចក្រ​ក្រិក​នោះទេ។ សេចក្តីបង្រៀន​របស់​សូក្រាត​ត្រូវបាន​គេ​យក​ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អ្នក​ជំនាន់ក្រោយ​ជា​បន្តបន្ទាប់ គឺ​ផ្លាតុង ដែល​ជា​កូន​សិស្ស​របស់​សូក្រាត បាន​បង្រៀន​បន្ត​ទៅ​អារីស្តូត ហើយ​អារីស្តូត គឺ​ជា​គ្រូ​របស់​អធិរាជ​អាឡិចសង់ឡឺក្រង់។ នៅពេល​ដែល​អាឡិចសង់​ឡឺក្រង់​វាយទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក ទស្សនវិជ្ជា​របស់​សូក្រាត​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅតាម​នោះដែរ ហើយ​បន្ត​​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​អរិយធម៌​លោក​ខាងលិច​រហូត​មក​ដល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​ ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​សម័យកាល​ចក្រភព​រ៉ូម៕ 8nq916okxcav0p51gx2j3lda31kd0d4 0 3194 9612 9609 2021-08-27T04:05:46Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki ==មាតិកា== ===សេចក្ដីផ្ដើមមកកាន់គណិតវិទ្យា=== #'''អំពីសៀវភៅនេះ''' ##[[/តើអ្វីជាគណិតវិទ្យា?/]] ##[[/តើអ្នកណាត្រូវអានសៀវភៅនេះ?/]] ===លេខ អថេរ និងទំនាក់ទំនង=== ===អនុគមន៍លីនេអែរ និងការចាប់ផ្ដើមគូរក្រាប=== #'''ចាប់ផ្ដើមអនុគមន៍លីនេអែរ''' ##[[/អនុគមន៍/]] [[en:algebra]] [[fr:Algèbre]] [[it:Algebra]] [[nl:Wiskunde/Algebra]] [[zh:代數]] [[category:មុខវិជ្ជា:គណិតវិទ្យា]] [[category:សៀវភៅ:ពីជគណិត]] 0qzo8jj38ikr7yo89sbfgk1be5cermj 0 3195 9634 9633 2021-08-30T09:39:47Z Trezoo 2503 /* អនុគមន៍ដូចជាប្រអប់មួយ */ wikitext text/x-wiki ==អនុគមន៍ដូចជាប្រអប់មួយ== អនុគមន៍គឺជាវិធីមួយក្នុងការរៀបរាប់ពីការធ្វើអ្វីផ្សេងៗតាមបែបគណិតវិទ្យា។ គេប្រៀបធៀបវាជាមួយនឹងប្រអប់មួយ ដែលបើកចំហទាំងសងខាង ហើយបើអ្នកដាក់អ្វីមួយនៅចុងម្ខាង មានម៉ាស៊ីនធ្វើអ្វីមួយនៅកណ្ដាល ហើយចេញអ្វីមួយផ្សេងទៀតនៅចុងម្ខាងទៀត។ អនុគមន៍ប្រៀបដូចជាម៉ាស៊ីនមួយនៅកណ្ដាលប្រអប់នេះ ហើយវាធ្វើអ្វីដែលអ្នកឱ្យវាធ្វើ។ ឧបមាថាម៉ាស៊ីននេះមានចុងកាំបិត ដែលកាត់អ្វីដែលយើងដាក់នៅចុងម្ខាងជាកំណាត់ៗ ហើយបញ្ចេញតែមួយកំណាត់តាមចុងម្ខាងទៀត។ ប្រសិនបើអ្នកដាក់ចេកមួយផ្លែ អ្នកនឹងបានចេកមួយកំណាត់មកវិញ។ ប្រសិនបើអ្នកដាក់ប៉ោមមួយផ្លែ អ្នកនឹងបានប៉ោមមួយកំណាត់មកវិញ។ [[Image:Apple_slicing_function.png]] យើងនឹងកំណត់អនុគមន៍ ដើម្បីកាត់ផ្លែប៉ោមដែលយើងដាក់ចូលជាពីរ ឬចែកនឹងពីរ។ ប្រសិនបើអ្នកដាក់ចូល2 អ្នកនឹងបានមកវិញ1។ ប្រសិនបើអ្នកដាក់ចូល57 អ្នកនឹងបានមកវិញ28.5។ តាមធម្មតា គេដាក់ឈ្មោះអនុគមន៍ដោយអក្សរមួយតួ។ ក្នុងករណីនេះ យើងនឹងដាក់ឈ្មោះអនុគមន៍ដោយអក្សរ h។ ដើម្បីដាក់លេខពីរចូលក្នុងអនុគមន៍ យើងសរសេរ <math> h(2) </math>។ យើងដឹងថា <math> h(2) = 1 </math> យើងក៏អាចគណនា <math> h(57) = 28.5 </math> យើងអាចសរសេរតាមបែបសមីការថា <math> h(x) = \frac{x}{2} </math> យើងជំនួសផ្លែឈើដែលយើងដាក់ចូលក្នុងម៉ាស៊ីនដោយអថេរ <math>x</math>។ ពេលយើងសរសេរ <math> h(x) </math> យើងចង់មានន័យថា យើងបញ្ជូន <math>x</math> ចូលក្នុងម៉ាស៊ីនហើយកាត់វាជាពីរ។ ដោយប្រើប្រព័ន្ធនេះ យើងមិនចាប់បាច់រាប់កំណាត់ផ្លែប៉ោមទាំងអស់ ដែលចេញពីម៉ាស៊ីនទេ។ [[category:សៀវភៅ:ពីជគណិត]] eo9eqigqy3wyj2cq7zgqat2pmrpmmvv 0 3196 9611 9610 2021-08-27T04:04:09Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki ==សេចក្ដីផ្ដើម== # [[/ច្បាប់/]] # [[/វិធីវិទ្យាសាស្ត្រ/]] ==ផ្នែកទី១== # [[/ខ្នាត/]] ខ្នាត S.I [[category:សៀវភៅ:ជំនួយការសិក្សារូបវិទ្យា]] [[en:Physics Study Guide]] p45rlaskwk49cwd7044nj7rz3olynb0 14 3197 9614 2021-08-27T04:08:50Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុមនេះ ជាបញ្ជីនៃទំព័រក្នុងសៀវភៅ'''''[[ពីជគណិត]]'''''។ wikitext text/x-wiki ចំណាត់ថ្នាក់ក្រុមនេះ ជាបញ្ជីនៃទំព័រក្នុងសៀវភៅ'''''[[ពីជគណិត]]'''''។ rky0jc5yk5mx2sv9t9ifz1akgup5md5 0 3198 9617 9615 2021-08-27T10:23:25Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki =ប្រព័ន្ធខ្នាត SI= ==ខ្នាតមូលដ្ឋាន== ខាងក្រោមនេះជាខ្នាតមូលដ្ឋានក្នុងរូបវិទ្យា ===ពេល=== ពេល គឺជារយៈពេលរវាងព្រឹត្តិការណ៍ពីរ។ ក្នុងប្រព័ន្ធខ្នាតអន្តរជាតិ (S.I.) វិនាទី (s) គឺជាខ្នាតមូលដ្ឋាននៃរយៈពេល ហើយគេកំណត់វាដោយរយៈពេលដែល អាតូម សេស្យូម (Cs) ធ្វើចលនាទៅវិញទៅមក 9,192,631,770 ដង។ ផែនដីវិលជុំវិញអ័ក្សរបស់វាក្នុងរយៈពេល 86400វិនាទី ស្មើនឹងមួយថ្ងៃ ហើយមួយភាគ 86400 នៃមួយថ្ងៃស្មើនឹង 1 វិនាទី។ ==ប្រវែង== ក្នុងប្រព័ន្ធខ្នាតអន្តរជាតិ (S.I.) ម៉ែត្រ (m) គឺជាខ្នាតមូលដ្ឋាននៃប្រវែង ហើយវាត្រូវកំណត់ដោយប្រវែងដែលពន្លឺដាលក្នុងសុញ្ញាកាស ក្នុងរយៈពេល 1/299,792,458 វិនាទី។ និយមន័យនេះមានន័យថា ពន្លឺដាលក្នុងសុញ្ញាកាសក្នុងមួយវិនាទីបាន 299,792,458 ម៉ែត្រ។ [[category:សៀវភៅ:ជំនួយការសិក្សារូបវិទ្យា]] pxt7h7o0hcbq03w6pqkeh0llc5kilz4 14 3199 9616 2021-08-27T09:44:24Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ខាងក្រោមនេះ ជាបញ្ជីនៃទំព័រដែលជាផ្នែកនៃសៀវភៅ '''''[[ជំនួយការសិក្សារូបវិទ្យា]]'''''។ wikitext text/x-wiki ខាងក្រោមនេះ ជាបញ្ជីនៃទំព័រដែលជាផ្នែកនៃសៀវភៅ '''''[[ជំនួយការសិក្សារូបវិទ្យា]]'''''។ ijq1yv257evrcw7ch0k3vxjolehl1sz 0 3200 9643 9638 2021-09-04T01:54:56Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki ==[[/វេយ្យាករណ៍/]]== # [[b:km:ភាសាបារាំង/វេយ្យាករណ៍/គុណនាម|គុណនាម]] # [[b:km:ភាសាបារាំង/វេយ្យាករណ៍/គុណកិរិយា|គុណកិរិយា]] # [[b:km:ភាសាបារាំង/វេយ្យាករណ៍/Articles|Articles]] # [[b:km:ភាសាបារាំង/វេយ្យាករណ៍/នាម|នាម]] [[category:សៀវភៅ:ភាសាបារាំង]] jbeoalkcrz3f2bqoh6a9nuby142j1y7 0 3201 9642 9636 2021-09-04T01:54:14Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki # [[/គុណនាម/]] # [[/គុណកិរិយា/]] # [[/Articles/]] # [[/នាម/]] [[category:សៀវភៅ:ភាសាបារាំង]] 92gssbf8gqhxvg22p7ys4dt3bmqq0fy 0 3202 9628 9625 2021-08-28T06:46:07Z Trezoo 2503 /* ទម្រង់ទូទៅ */ wikitext text/x-wiki ==ទម្រង់ទូទៅ== ===ការសរសេរ=== គុណនាមភាគច្រើនផ្លាស់ប្ដូរតាមទម្រង់ដូចខាងក្រោម * គុណនាមភេទស្រី: បន្ថែមអក្សរ -e នៅខាងចុងគុណនាមភេទប្រុស ** un garçon intéressant --> une fille intéressant'''e''' ** un ami amusant --> une amie amusant'''e''' ** un camion lent --> une voiture lent'''e''' * គុណនាមពហុវចនៈ: បន្ថែមអក្សរ -s នៅខាងចុងគុណនាមឯកវចនៈ ** un garçon intéressant --> des garçons intéressant'''s''' ** une fille intéressante --> des filles intéressante'''s''' ===ការបញ្ចេញសំឡេង=== ជាទូទៅ គេបញ្ចេញសំឡេងព្យញ្ជនៈចុងក្រោយក្នុងពាក្យ ក្នុងករណីមាន -e នៅខាងក្រោយវាប៉ុណ្ណោះ។ * ការបញ្ចេញសំឡេងគុណនាមភេទប្រុស: ''intéressan, amusan, len'' * ការបញ្ចេញសំឡេងគុណនាមភេទស្រី: ''intéressan'''t''', amusan'''t''', len'''t''''' [[category:សៀវភៅ:ភាសាបារាំង]] 33n88yyhefhgi79m1j93d99cbsxpb47 14 3203 9627 9626 2021-08-27T13:17:45Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki ខាងក្រោមនេះជាបញ្ជីនៃទំព័រ ដែលជាផ្នែកនៃសៀវភៅ'''''[[ភាសាបារាំង]]'''''។ m887ubj9b3dnylqdofuk444y1ad98a4 0 3204 9635 9631 2021-08-31T13:17:48Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki ក្នុងភាសាបារាំង គុណកិរិយាប្រើសម្រាប់ពណ៌នាគុណនាម គុណកិរិយាដទៃ និងកិរិយា។ ==ទម្រង់== ដូចក្នុងភាសាអង់គ្លេសដែរ នៅក្នុងភាសាបារាំង គុណកិរិយាភាគច្រើនក្លាយមកពីគុណនាម។ ក្នុងករណីភាគច្រើន គេកម្លាយគុណនាមទៅជាគុណកិរិយា ដោយបន្ថែម ''-ment'' នៅខាងចុងទម្រង់គុណនាមឯកវចនៈភេទស្រី។ ឧទាហរណ៍: ទម្រង់គុណនាមឯកវចនៈភេទស្រីនៃ ''lent'' (“យឺត”) គឺ ''lente'' ដូចនេះទម្រង់គុណកិរិយារបស់វាគឺ ''lentement''។ ស្រដៀងគ្នានេះដែរ ''heureux → heureusement'' ("សប្បាយ (គុ.)" → "សប្បាយ (គុ.កិ.)")។ [[category:សៀវភៅ:ភាសាបារាំង]] sc13ef01q1hmi9pp42dwc5pzw1hxxga 0 3205 9640 9639 2021-09-02T10:02:21Z Trezoo 2503 wikitext text/x-wiki == L'article défini == L'article défini ត្រូវយល់ស្របជាមួយនឹងភេទនិងប្រភេទនាម។ គេប្រើ L'article défini នៅពីមុខនាម។ ក្នុងភាសាបារាំង គេប្រើវាដើម្បីបញ្ជាក់ពីការលើកឡើង គំនិត ឬអារម្មណ៍ជាទូទៅជាដើម។ នៅក្នុងភាសាបារាំង គេប្រើ L'article défini ដោយផ្អែកទៅលើ: # ភេទរបស់នាម # នាមក្នុងទម្រង់ឯកវចនៈ ឬពហុវចនៈ # ពាក្យជានាមចាប់ផ្ដើមដោយស្រៈ ឬព្យញ្ជនៈ L'article défini មានបី និងមានអក្សរកាត់មួយ។ ''Le'' ប្រើសម្រាប់នាមភេទប្រុស។ ''La'' ប្រើសម្រាប់នាមភេទស្រី។ ''Les'' ប្រើសម្រាប់នាមពហុវចនៈ (ទាំងភេទស្រី និងភេទប្រុស)។ ''L''' ប្រើប្រាស់ពេលនាមចាប់ផ្ដើមដោយស្រៈ ឬ ''h'' ស្ងាត់ (ទាំងភេទស្រី និងភេទប្រុស)។ {| {{French/Table|audio=French Grammar - The Definite Article.ogg|columns=7}} | rowspan=2 | ឯកវចនៈ | ភេទស្រី ! la | /la/ (lah) | la fille || (''lah fee-y^uh'') || កូនស្រី |- | ភេទប្រុស ! le | /lə/ (luh) | le fils || (''luh fees'') || កូនប្រុស |- | colspan=2 | ឯកវចនៈ, ចាប់ផ្ដើមដោយសំឡេងស្រៈ ! l’ | /l/ | l’enfant || (''lah⁽ⁿ⁾-fah⁽ⁿ⁾'') || កូន |- | rowspan=3 colspan="2" | ពហុវចនៈ ! rowspan=3 | les | rowspan=3 | /le/ (lay) | les filles || (''lay fee-y^uh'') || កូនស្រី (ពហុវចនៈ) |- | les fils || (''lay fees'') || កូនប្រុស (ពហុវចនៈ) |- | les enfants || (''lay-zah⁽ⁿ⁾-fah⁽ⁿ⁾'')|| កូន (ពហុវចនៈ) |} [[category:សៀវភៅ:ភាសាបារាំង]] ja13s8gmpdvzlpny59d0dpcxy4li8no 4 3206 9751 9750 2022-04-25T15:47:26Z MediaWiki message delivery 1359 /* 2022 Board of Trustees Call for Candidates */ ផ្នែកថ្មី wikitext text/x-wiki <div class="comportal-block"><!-- 3 --> <div>[[File:Nuvola apps edu phi.svg|link=Wikibooks:កន្លែងសួរសំណួរ|x45px|center]]</div> <div>[[Wikibooks:កន្លែងសួរសំណួរ| កន្លែងសួរសំណួរ]]</div> <div>កន្លែងសួរសំណួរផ្សេងៗដែលមិនទាក់ទងនឹងវិគីសៀវភៅ</div> </div> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Join the Community Resilience and Sustainability Conversation Hour with Maggie Dennis</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:IRC office hours/Office hours 2022-03-24/Announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The [[m:Community Resilience and Sustainability|Community Resilience and Sustainability]] team at the Wikimedia Foundation is hosting a conversation hour led by its Vice President [[m:User:Mdennis (WMF)|Maggie Dennis]]. Topics within scope for this call include Movement Strategy, Board Governance, Trust and Safety, the Universal Code of Conduct, Community Development, and Human Rights. Come with your questions and feedback, and let's talk! You can also send us your questions in advance. The meeting will be on 24 March 2022 at 15:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1648134035 check your local time]). You can [[m:IRC office hours/Office hours 2022-03-24|read details on Meta-wiki]].<section end="announcement-content" /> </div> Looking forward to seeing you on the call, [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង១៣:១៨ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី២១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Greetings, The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work. The final results from the voting process will be announced [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org Best regards, Movement Strategy and Governance<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង០១:២៥ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៥ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Leadership Development Working Group: Reminder to apply by 10 April 2022</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Leadership Development Working Group/Participate/Announcement/Reminder}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello everyone, The Community Development team at the Wikimedia Foundation is supporting the creation of a global, community-driven [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group|Leadership Development Working Group]]. The purpose of the working group is to advise leadership development work. Feedback was collected in February 2022 and a [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#5. Summary of Call for Feedback|summary of the feedback]] is on Meta-wiki. The application period to join the Working Group is now open and is closing soon on April 10, 2022. Please [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Purpose and Structure#3. How is the working group formed and structured?|review the information about the working group]], share with community members who might be interested, and [[m:Special:MyLanguage/Leadership Development Working Group/Participate#1. How to participate|apply if you are interested]]. Thank you, From the Community Development team<br/><section end="announcement-content" /> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង១៣:៥៤ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Join the Wikimedia Foundation Annual Plan conversations with Maryana Iskander</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/User:YShibata (WMF)/Sandbox|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/User:YShibata (WMF)/Sandbox|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:User:YShibata (WMF)/Sandbox}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Hello, The [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]''', a plan of record for the Wikimedia Foundation's work. These conversations continue [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Wikimedia Foundation Chief Executive Officer listening tour]]. The conversations are about these questions: * The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward "knowledge as a service" and "knowledge equity". The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work? * The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations. What is working well? How can we improve? * Anyone can contribute to the Movement Strategy process. Let's collect your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities? You can find [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft/Your Input|'''the schedule of calls on Meta-wiki''']]. The information will be available in multiple languages. Each call will be open to anyone to attend. Live interpretation will be available in some calls. Best regards,<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង១៥:៥៤ ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ទី១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 6</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 6, April 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]]) *'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]]) *'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]]) *'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]]) *'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]]) *'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about Movement Strategy on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]]) </div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង០៦:៤៣ ថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board noticeboard/April 2022 - Board of Trustees on Next steps: Universal Code of Conduct (UCoC) and UCoC Enforcement Guidelines}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Community Affairs Committee of the Wikimedia Foundation Board of Trustees would like to thank everyone who participated in the recently concluded community vote on the Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct (UCoC). The volunteer scrutinizing group has completed the review of the accuracy of the vote and has reported the total number of votes received as 2,283. Out of the 2,283 votes received, a total of 1,338 (58.6%) community members voted for the enforcement guidelines, and a total of 945 (41.4%) community members voted against it. In addition, 658 participants left comments with 77% of the comments written in English. We recognize and appreciate the passion and commitment that community members have demonstrated in creating a safe and welcoming culture that stops hostile and toxic behavior, supports people targeted by such behavior, and encourages good faith people to be productive on the Wikimedia projects. Even at this incomplete stage, this is evident in the comments received. While the Enforcement Guidelines did reach a threshold of support necessary for the Board to review, we encouraged voters, regardless of which way they were voting, to provide feedback on the elements of the enforcement guidelines that they felt needed to be changed or fixed, as well as why, in case it seemed advisable to launch a further round of edits that would address community concerns. Foundation staff who have been reviewing comments have advised us of some of the emerging themes, and as a result we have decided as Community Affairs Committee to ask the Foundation to reconvene the drafting committee and to undertake another community engagement to refine the enforcement guidelines based on the community feedback received from the recently concluded vote. For clarity, this feedback has been clustered into 4 sections as follows: # To identify the type, purpose, and applicability of the training; # To simplify the language for easier translation and comprehension by non-experts; # To explore the concept of affirmation, including its pros and cons; # To review the conflicting roles of privacy/victim protection and right to be heard. Other issues may emerge during conversations, and particularly as the draft Enforcement Guidelines evolve, but we see these as the primary areas of concern for voters and are asking staff to facilitate review of these issues. After further engagement, the Foundation should re-run the community vote to evaluate the revamped Enforcement Outline to see if the new document is then ready for its official ratification. Further, we are aware of the concerns with the note 3.1 in the Universal Code of Conduct Policy. We are directing the Foundation to facilitate a review of this language to ensure that the Policy meets its intended purposes of supporting a safe and inclusive community, without waiting for the planned review of the entire Policy at the end of year. Again, we thank all who participated, thinking about these critical and difficult challenges and contributing to better approaches across the movement to working together well. Best, Rosie Rosie Stephenson-Goodknight (she/her)<br /> Acting Chair, Community Affairs Committee <br /> Wikimedia Foundation Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង០២:៣៩ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី២៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">2022 Board of Trustees Call for Candidates</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Call for Candidates/Short}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' The Board of Trustees seeks candidates for the 2022 Board of Trustees election. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|'''Read more on Meta-wiki.''']] The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election]] is here! Please consider submitting your candidacy to serve on the Board of Trustees. The Wikimedia Foundation Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's operations. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees. The Wikimedia community will vote to fill two seats on the Board in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board as a team. Who are potential candidates? Are you a potential candidate? Find out more on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|Apply to be a Candidate page]]. Thank you for your support, Movement Strategy and Governance on behalf of the Elections Committee and the Board of Trustees<br /><section end="announcement-content" /> </div> [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ម៉ោង១៥:៤៧ ថ្ងៃច័ន្ទ ទី២៥ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២២ (UTC) <!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/ESEAP_project_embassies_-_SEA_%26_P&oldid=23027963 --> twfey8170cfbyvmki8zjkynfiwhscim 0 3208 9646 2021-09-06T13:10:53Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ ==ភេទនៃនាម (Genre des noms)== ក្នុងភាសាបារាំង គ្រប់នាមទាំងអស់មាន'''ភេទតាមបែបវេយ្យាករណ៍'''។ នេះមានន័យថាគ្រប់នាមទាំងអស់មានភេទ ជា ''ភេទប្រុស'' ('''m''') ឬ''ភេទស្រី'' ('''f''')។ នាមភាគ... wikitext text/x-wiki ==ភេទនៃនាម (Genre des noms)== ក្នុងភាសាបារាំង គ្រប់នាមទាំងអស់មាន'''ភេទតាមបែបវេយ្យាករណ៍'''។ នេះមានន័យថាគ្រប់នាមទាំងអស់មានភេទ ជា ''ភេទប្រុស'' ('''m''') ឬ''ភេទស្រី'' ('''f''')។ នាមភាគច្រើនដែលបង្ហាញពីមនុស្ស ឬសត្វមានទាំងភេទប្រុសផង និងភេទស្រីផង។ ជាឧទាហរណ៍ពាក្យ”អ្នកសម្ដែង” ក្នុងភាសាបារាំងមានពីរពាក្យគឺ ''l'acteur'' ('''m''') និង ''l'actrice'' ('''f''')។ ពាក្យភាសាបារាំងសម្រាប់”សត្វឆ្មា” គឺ ''le chat'' ('''m''') និង ''la chatte'' ('''f''')។ k38lqd5nihpgs9ueobulii32qinvl7k 10 3210 9649 2021-09-19T08:48:56Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ class="wikitable {{{{{|safesubst:}}}#switch:{{{1|}}} | show|hidable|collapsible = collapsible | auto|autocollapse = collapsible autocollapse | hide|collapse|collapsed = collapsible collapsed | sort|sortable = sortable | outer|outercollapse = outercollapse | inner|innercollapse = innercollapse | }} {{{{{|safesubst:}}}#switch:{{{2|}}} | show|hidable|collapsible = collapsible | auto|autocollapse = collapsible autocoll... wikitext text/x-wiki class="wikitable {{{{{|safesubst:}}}#switch:{{{1|}}} | show|hidable|collapsible = collapsible | auto|autocollapse = collapsible autocollapse | hide|collapse|collapsed = collapsible collapsed | sort|sortable = sortable | outer|outercollapse = outercollapse | inner|innercollapse = innercollapse | }} {{{{{|safesubst:}}}#switch:{{{2|}}} | show|hidable|collapsible = collapsible | auto|autocollapse = collapsible autocollapse | hide|collapse|collapsed = collapsible collapsed | sort|sortable = sortable | outer|outercollapse = outercollapse | inner|innercollapse = innercollapse | }} {{{{{|safesubst:}}}#switch:{{{3|}}} | show|hidable|collapsible = collapsible | auto|autocollapse = collapsible autocollapse | hide|collapse|collapsed = collapsible collapsed | sort|sortable = sortable | outer|outercollapse = outercollapse | inner|innercollapse = innercollapse | }} {{{class|}}}"<noinclude> {{documentation}} </noinclude> pay1j8na3cz0yexweii4u6inbdx764t 10 3211 9650 2021-09-19T08:50:00Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see[[Wikipedia:Wikidata]]) --> == Usage == <code><nowiki>{{Table|</nowiki>''param1''|''param2''|''param3''|class=<nowiki>}}</nowiki></code> Use at the beginning of a table to assign the <code>wikitable</code> and other commonly used table CSS classes. With no parameters, the template output... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} <!-- Please place categories where indicated at the bottom of this page and interwikis at Wikidata (see[[Wikipedia:Wikidata]]) --> == Usage == <code><nowiki>{{Table|</nowiki>''param1''|''param2''|''param3''|class=<nowiki>}}</nowiki></code> Use at the beginning of a table to assign the <code>wikitable</code> and other commonly used table CSS classes. With no parameters, the template outputs <code>class="wikitable"</code> The ''param1'', ''param2'', and ''param3'' parameters can be any of the following options: ;Collapse options *'''<code>show</code>, <code>hidable</code>, or <code>collapsible</code>:''' Uses the <code>collapsible</code> class to show a [hide] link to [[Help:Collapsing|collapse]] the table, but leaves the table uncollapsed by default *'''<code>hide</code>, <code>collapse</code>, or <code>collapsed</code>:''' Uses the <code>collapsible collapsed</code> classes to make the table [[Help:Collapsing|collapsed]] with a [show] link to reveal the table. *'''<code>auto</code> or <code>autocollapse</code>:''' Uses the <code>collapsible autocollapse</code> classes to make the table [[Help:Collapsing|collapsible]], but only collapse it if there are three or more collapsible tables on the page *'''<code>inner</code> or <code>innercollapse</code>:''' Uses the <code>collapsible innercollapse</code> classes to make the table [[Help:Collapsing|collapsible]], but only collapse if the table is within a larger table with the <code>outercollapse</code> class. *'''<code>outer</code> or <code>outercollapse</code>:''' Uses the <code>outercollapse</code> class to collapse any smaller tables within the table it that use the <code>innercollapse</code> class. Can be combined with the various collapse and sort options above. ;Sort options *'''<code>sort</code> or <code>sortable</code>:''' Uses the <code>sortable</code> class to add [[Help:Sorting|sorting buttons]] to each column of the table. Can be combined with the various collapse options above or with <code>outercollapse</code>. ;Other options *Any other Wikipedia class may be specified using the {{para|class}} parameter. ; Up to three parameters can be used, plus the custom {{para|class}} parameter, and they can be specified in any order. ==Examples== ;With no parameters <pre>{| {{Table}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |}</pre> Uses <code>class="wikitable"</code> to produce {| {{Table}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |} ;With parameters <pre>{| {{Table|hide|sort}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |}</pre> Uses <code>class="wikitable collapsible collapsed sortable"</code> to produce {| {{Table|hide|sort}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |} ;With custom parameters <pre>{| {{Table|sort|class=floatright}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |}</pre> Uses <code>class="wikitable sortable floatright"</code> to produce: {| {{Table|sort|class=floatright}} ! Rows !! Data |- ! Row 1 | Datum1 |- ! Row 2 | Datum2 |} {{clear}} ==See also== *[[Help:Table]] *[[Help:Collapsing]] *[[Help:Sorting]] <includeonly>{{sandbox other|| <!-- Categories below this line, please; interwikis at Wikidata --> [[Category:Table templates]] }}</includeonly> eeefi342mtz0am2gyksa090qhnw91m1 10 3212 9651 2021-09-19T08:52:47Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude> {| |</noinclude>style="background: {{{bg|white}}}; color: {{{color|black}}}; vertical-align: {{{valign|middle}}}; text-align: <nowiki>{{{align|</nowiki>{{{align|center}}}<nowiki>}}}</nowiki>; <nowiki>{{{style|}}}</nowiki>" class="{{{class|{{BASEPAGENAME}}}}} table-{{{class|{{BASEPAGENAME}}}}}"| <nowiki>{{{1|</nowiki>{{{text}}}<nowiki>}}}</nowiki><noinclude> |} {{Documentation}} <!-- ADD CATEGORIES BELOW... wikitext text/x-wiki <noinclude> {| |</noinclude>style="background: {{{bg|white}}}; color: {{{color|black}}}; vertical-align: {{{valign|middle}}}; text-align: <nowiki>{{{align|</nowiki>{{{align|center}}}<nowiki>}}}</nowiki>; <nowiki>{{{style|}}}</nowiki>" class="{{{class|{{BASEPAGENAME}}}}} table-{{{class|{{BASEPAGENAME}}}}}"| <nowiki>{{{1|</nowiki>{{{text}}}<nowiki>}}}</nowiki><noinclude> |} {{Documentation}} <!-- ADD CATEGORIES BELOW THIS LINE --> [[Category:Table formatting templates| ]] <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </noinclude> a60zo0ft9wbp8ffkkewd33pldxkmaox 10 3213 9652 2021-09-19T08:53:33Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <noinclude>{{Documentation subpage}}</noinclude> The templates in this series are designed to be used in a [[Help:Table|table]] to make a cell with text in that cell, with an appropriately colored background. They are commonly used in comparison tables. For example, <code>{{tl|yes}}</code> makes a cell with a green background. The text in the cell is taken from the [[Help:Template#Parameters|first parameter]]; <c... wikitext text/x-wiki <noinclude>{{Documentation subpage}}</noinclude> The templates in this series are designed to be used in a [[Help:Table|table]] to make a cell with text in that cell, with an appropriately colored background. They are commonly used in comparison tables. For example, <code>{{tl|yes}}</code> makes a cell with a green background. The text in the cell is taken from the [[Help:Template#Parameters|first parameter]]; <code><nowiki>{{</nowiki>yes|Sure}}</code> would output "Sure" otherwise it defaults to "Yes". Most templates allow authors to override the default text in this way, some require text put after the template call and some also need a vertical bar in between: <code><nowiki>{{</nowiki>''table cell template''}} ''text''</code> or <code><nowiki>{{</nowiki>''table cell template''}} | ''text''</code>. This information, the colors and default texts are found in the table below. If you want to use other attributes for the table cells, e.g. <code>colspan</code> or <code>rowspan</code>, they need to be put before the template call and there must be no vertical bar <code>|</code> in between them: {| class=wikitable align=right !{{yes}} ||{{no}} ||rowspan=2 {{n/a}} |- |colspan="2" {{maybe}} |} <pre>... !{{yes}} ||{{no}} ||rowspan=2 {{n/a}} |- |colspan="2" {{maybe}} ... </pre> === Templates in this series === {| class="wikitable" ! Class<ref name="table-cell-templates-table-css">The HTML class of table cell templates may be referenced in a [[m:help:User style|user stylesheet]] to change appearance.</ref> !! Template !! Preview |- | <code>table-yes</code> || {{tl|yes}} || {{yes}} |- |rowspan=2| <code>table-no</code> || {{tl|no}} || {{no}} |- | {{tl|coming soon}} || {{coming soon}} |- | <code>table-yes2</code> || {{tl|good}} || {{good}} |- | <code>table-no2</code> || {{tl|bad}} || {{bad}} |- |rowspan=3| <code>table-partial</code> || {{tl|partial}} || {{partial}} |- | {{tl|maybe}} || {{maybe}} |- | {{tl|some}} || {{some}} |- | <code>table-any</code> || {{tl|any}} || {{any}} |- | <code>table-na</code> || {{tl|n/a}} || {{n/a}} |- |rowspan=2| <code>table-unknown</code> || {{tl|dunno}} || {{dunno}} |- | {{tl|unk}} || {{unk}} |- | <code>table-depends</code> || {{tl|depends}} || {{depends}} |- | <code>table-included</code> || {{tl|included}} || {{included}} |- |rowspan=2| <code>table-dropped</code> || {{tl|dropped}} || {{dropped}} |- | {{tl|terminated}} || {{terminated}} |- | <code>table-beta</code> || {{tl|beta}} || {{beta}} |- | <code>table-free</code> || {{tl|free}} || {{free}} |- | <code>table-nonfree</code> || {{tl|nonfree}} || {{nonfree}} |- | <code>table-proprietary</code> || {{tl|proprietary}} ||{{proprietary}} |- | <code>table-needs</code> || {{tl|needs}} || {{needs}} |- | <code>table-incorrect</code> || {{tl|incorrect}} || {{incorrect}} |- | <code>table-noresult</code> || {{tl|no result}} || {{no result}} |- | <code>table-pending</code> || {{tl|pending}} || {{pending}} |- | <code>table-nightly</code> || {{tl|nightly}} || {{nightly}} |- | <code>table-release-candidate</code> || {{tl|release-candidate}} || {{release-candidate}} |- | <code>table-unofficial</code> || {{tl|unofficial}} || {{unofficial}} |} ===Notes=== {{Reflist}} === Code === Common code to most if not all the templates in this series: :<code>{{Table cell templates|class=''automatic''|text=''text''|bg=#''abcdef''}}</code> To make a new table cell template you can use: <syntaxhighlight lang=text>{{subst:Table cell templates| text = default text | bg = background color | class = a class name without prefix | align = standard horizontal alignment}}</syntaxhighlight> You should leave out the <code>align</code> parameter and often the <code>class</code> parameter is unnecessary, too. Add the new template to the table in the [[Template:Table cell templates/doc|common documentation]] afterwards. Please consider reusing one of the other templates and please choose the color sensibly. If you find a table cell template that does not take a parameter and you want to be able to change the text in the cell, ''do not'' duplicate the template! Instead, edit the template and change the text to a default parameter substitution. For example, if a template's text is <code>Dropped</code>, change that to <code><nowiki>{{{1|Dropped}}}</nowiki></code>. <noinclude> <!-- ADD INTERWIKIS BELOW THIS LINE --> </noinclude> ktlbptzq5w0zei4bb4r86kmk7fip4ty 10 3214 9653 2021-09-19T08:55:36Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ <includeonly>border="1" bordercolor="#edebe8" {{ French/Box style|type=table|style={{{style|}}}|class={{{class|}}} }} ! {{French/Style|type=table-heading}} colspan="{{{ 5|{{{columns|6}}} }}}" | <!-- --><div style="margin: 0;"><!-- --><div {{French/Style|type=deemphasized-text|style=float: left; margin-right: 10px;}}>{{{1|}}}</div><!-- --><div {{French/Style|type=deemphasized-text|style=f... wikitext text/x-wiki <includeonly>border="1" bordercolor="#edebe8" {{ French/Box style|type=table|style={{{style|}}}|class={{{class|}}} }} ! {{French/Style|type=table-heading}} colspan="{{{ 5|{{{columns|6}}} }}}" | <!-- --><div style="margin: 0;"><!-- --><div {{French/Style|type=deemphasized-text|style=float: left; margin-right: 10px;}}>{{{1|}}}</div><!-- --><div {{French/Style|type=deemphasized-text|style=float: right; margin-left: 10px}}><!-- -->{{#if: {{{ customaudio|{{{6|}}} }}} | ({{{ customaudio|{{{6|}}} }}}) | {{#if: {{{audio|}}} | [[File:{{{audio}}}|{{#if: {{{2|}}} | 40px | 300px }}|noicon|(upload audio)]] | {{#ifeq: {{{usedefaultaudio|}}} | true | [[File:French {{{1}}} - {{{2}}}.ogg|40px|noicon|(upload audio)]] <!-- default format --> | {{#if: {{{4|}}} | [[File:French {{{1}}} - {{{2}}}.ogg|40px|noicon|(upload audio)]] }} <!-- deprecated format --> }} }} }}<!-- --></div><!-- -->{{{2|}}} {{#if: {{{3|}}} | · {{{3}}} }}<!-- --></div> |- </includeonly> <noinclude> == Usage == <pre> {| {{French/Table|columns=#}} (table contents) |} </pre> : {{tlx|French/Table|2=columns=#}} : {{tlx|French/Table|Vocabulary/Grammar/...|English title}} : {{tlx|French/Table|Vocabulary/Grammar/...|English title|French title}} : {{tlx|French/Table|Vocabulary/Grammar/...|English title|French title|5=usedefaultaudio=true}} : {{tlx|French/Table|2=audio=French/The section/English title.ogg|3=columns=#}} == Examples == === Custom audio uploaded === <pre> {| {{French/Table|Verb|être|to be|columns=2|audio=French Verb - être.ogg}} ! Singular || Plural, etc... |} </pre> {| {{French/Table|Verb|être|to be|columns=2|audio=French Verb - être.ogg}} ! Singular || Plural, etc... |} === Use default audio filename === <pre> {| {{French/Table|Verb|avoir|to have|usedefaultaudio=true|columns=2}} ! Singular || Plural, etc... |} </pre> {| {{French/Table|Verb|avoir|to have|usedefaultaudio=true|columns=2}} ! Singular || Plural, etc... |} === No audio === <pre> {| {{French/Table|Vocabulary|Shopping|Les achats|columns=2}} | To go shopping || Buying goods |} </pre> {| {{French/Table|Vocabulary|Shopping|Les achats|columns=2}} | To go shopping || Buying goods |} === Multiple audio files === <pre> {| {{French/Table|Vocabulary|Airports and airplanes|Les aéroports et les avions|columns=2|customaudio=audio: [[media:French-Vacances7.ogg|One]] • [[media:French-Vacances8.ogg|Two]]}} |The Airport||Baggage |} </pre> {| {{French/Table|Vocabulary|Airports and airplanes|Les aéroports et les avions|258 + 205|2|audio: [[media:French-Vacances7.ogg|One]] • [[media:French-Vacances8.ogg|Two]]}} |The Airport||Baggage |} == See also == * {{tlx|French/Translations table}} * {{tlx|French/Dialogue}} {{BookCat}}</noinclude> s7l6qrikfwgnsa4c2aycl3mjwmm8mj1 10 3215 9654 2021-09-19T08:56:37Z Trezoo 2503 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ style="{{ #switch: {{{1|{{{type|}}}}}} | table-heading = background: rgb(237, 235, 232); text-align: center; | header-heading | footer-heading = background-color: rgb(237, 235, 232); font-weight: bold; text-align: center; margin: 0; | lessons-footer-heading = background-color: rgb(237, 235, 232); text-align: center; margin: 0; | gallery-image = border: 1px solid rgb(237, 235,... wikitext text/x-wiki style="{{ #switch: {{{1|{{{type|}}}}}} | table-heading = background: rgb(237, 235, 232); text-align: center; | header-heading | footer-heading = background-color: rgb(237, 235, 232); font-weight: bold; text-align: center; margin: 0; | lessons-footer-heading = background-color: rgb(237, 235, 232); text-align: center; margin: 0; | gallery-image = border: 1px solid rgb(237, 235, 232); padding: 0px; background-color: #f9f9f9; | secondary-text = color: rgb(100, 100, 100); font-weight: normal; | deemphasized-text = color: rgb(100, 100, 100); font-size: smaller; font-weight: normal; | emphasized-text = font-weight: 600; }} {{{style|}}}"<!-- --> class="{{ #switch: {{{1|{{{type|}}}}}} | table-heading = french-table-heading | header-heading = french-header-heading | footer-heading = french-header-heading | lessons-footer-heading = french-header-heading | gallery-image = french-gallery-image | secondary-text = french-secondary-text | deemphasized-text = french-deemphasized-text | emphasized-text = french-emphasized-text }} {{{class|}}}"<noinclude> == See also == * {{tlx|French/Box style}} * [[MediaWiki:Perbook/French.css]] {{BookCat}}</noinclude> gka1ct2l4wkk4mom0kgc23q13ns6l17 0 3217 9691 9690 2021-11-26T12:06:08Z Trezoo 2503 មិន​ធ្វើ​វិញ​នូវ​កំណែ​ប្រែ 9690 ដោយ​ [[Special:Contributions/Trezoo|Trezoo]] ([[User talk:Trezoo|ការពិភាក្សា​]]) wikitext text/x-wiki == រូបមន្តផ្ទៃក្រឡាត្រីកោណ == ក្នុងផ្នែកនេះ យើងនឹងបង្ហាញពីវិធីទូទៅបី ក្នុងការស្វែងរកផ្ទៃក្រឡាត្រីកោណគឺ <center><math> [ABC] = \frac {ah_a}{2} = \frac {ab \sin C}{2} = rs</math> </center> ដែល <math> h_a </math> គឺជាកម្ពស់ទៅនឹងជ្រុង <math> a </math>, <math> s</math> គឺជាពាក់កណ្ដាលបរិមាត្រ, និង <math> r </math> ជាកាំនៃរង្វង់ចារឹកក្នុងត្រីកោណ។ == <math> [ABC]= \frac {ah_a}{2} </math> == [[File:Quadrilateral2.jpg|175px|right]] យើងនឹងចាប់ផ្ដើមជាមួយត្រីកោណកែង។ ក្នុងរូបខាងស្ដាំនេះ ត្រីកោណប៉ុនគ្នា <math> ABC </math> និង <math> CDA </math> រួមជាមួយគ្នាបង្កើតបានជាត្រីកោណកែង។ មានន័យថា ផ្ទៃនៃត្រីកោណទាំងពីរប៉ុនគ្នា ឬផ្ទៃនៃត្រីកោណមួយស្មើនឹងផ្ទៃចតុកោណចែកជាពីរ។ ដោយផ្ទៃក្រឡាចតុកោណស្មើនឹងបណ្ដោយគុណនឹងទទឹង គេបាន <center><math> [ABC] = \frac {[ABCD]}{2} = \frac {(AB)(BC)}{2}</math></center> [[File:Triangle2.svg|175px|right]] ចំណែកក្នុងរូបទីពីរ យើងមានត្រីកោណមួយ ដែលមានមុំទាំងអស់ជាមុំស្រួច។ ដំបូងយើងគូរកម្ពស់ <math> AX </math>។ ផ្ទៃក្រឡាត្រីកោណ <math> ABC </math> ស្មើនឹងផ្ទៃក្រឡាត្រីកោណ <math> ABX </math> បូកនឹងផ្ទៃក្រឡាត្រីកោណ <math> ACX </math>។ យើងបាន <center><math> [ABC]=[ABX]+[ACX]= \frac {(BX)(AX)}{2} + \frac {(CX)(AX)}{2}= \frac {(AX)(BC)}{2} </math></center> == <math> [ABC] = \frac {ab\sin C}{2} </math> == [[File:Triangle3.svg|175px|right]] ក្នុងត្រីកោណ <math> ABC </math> យើងគូរកម្ពស់ <math> AX </math>។ តម្លៃ <math> \sin C </math> គឺ <center><math> \sin C = \frac {AX}{AC} = \frac {h_a}{b} </math></center> យកតម្លៃ <math> \sin C </math> ទៅជំនួសក្នុង <math> \frac {1}{2} ab \sin C </math>។ យើងបាន <center><math> \frac {1}{2} ab \sin C = \left(\frac {ab}{2}\right)\left(\frac {h_a}{b}\right) = \frac {ah_a}{2} = [ABC] </math></center> យើងនឹងបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងនេះក្នុងត្រីកោណមានមុំទាលម្ដង។ [[file:Triangle5.svg|175px|left]] ចំពោះគ្រប់មុំ <math> \theta </math>, <math> \sin (180^\circ - \theta) = \sin \theta </math>។ យើងគូរកម្ពស់ <math> AX </math>។ ដោយ <math> \sin \beta = \frac {h_a}{b}</math> យើងបាន <center><math> \frac {1}{2} ab \sin \alpha = \frac {1}{2} \sin (180^\circ - \alpha) = \frac {1}{2} ab \sin \beta = \left(\frac {ab}{2}\right)\left(\frac{h_a}{b}\right)= \frac {ah_a}{2} = [ABC] </math></center> == <math> [ABC] = rs </math> == [[file:Triangle6.svg|200px|right]] យើងគូរកាំរង្វង់ទៅកែងនឹងបន្ទាត់ប៉ះរង្វង់ ហើយគូរអង្កត់ពីកំពូលត្រីកោណ <math> ABC </math> ទៅផ្ចិតរង្វង់។ យើងបាន <math> [ABC] = [AIB]+[CIB]+[AIC] </math> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp;<math>= \frac {(IZ)(AB)}{2} + \frac {(IX)(CB)}{2} + \frac {(IY)(AC)}{2} </math> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp; <math>= \frac {r(AB+CB+AC)}{2} </math> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &nbsp;&nbsp; <math>= rs </math> ==លំហាត់គំរូ== ===លំហាត់1=== យើងមានត្រីកោណសម័ង្សមួយមានប្រវែងជ្រុង <math>s</math>។ ស្វែងរកផ្ទៃក្រឡានៃត្រីកោណដោយ <math>s</math>។ ====ដំណោះស្រាយលំហាត់1==== ដោយត្រីកោណនេះជាត្រីកោណសម័ង្ស មុំទាំងអស់របស់វាមានរង្វាស់ <math>60^\circ</math>។ គេបាន <math> [ABC] = \frac {ab\sin C}{2} = \frac {s^2\sin 60^\circ}{2} = \frac {s^2\sqrt 3}{4} </math> [[Category:ធរណីមាត្រ]] 2gock3x71f1rv1qhhsg3ihrukjwgpez 0 3218 9692 2021-11-30T03:54:26Z Thebookian 2537 បានបង្កើតទំព័រដែលផ្ដើមដោយ == ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីប : មូលដ្ឋាន == # [[/1/ចាប់ផ្ដើម|ចាប់ផ្ដើម]] wikitext text/x-wiki == ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីប : មូលដ្ឋាន == # [[/1/ចាប់ផ្ដើម|ចាប់ផ្ដើម]] m83c4ukggp3n0gohwzoff4xu1rxhxdh 0 3219 9694 9693 2021-11-30T04:03:53Z Thebookian 2537 wikitext text/x-wiki ==និយមន័យ1== '''ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីប''' ចែកចេញជាបីក្រុមគឺ '''ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបវិជ្ជមាន''', '''ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបអវិជ្ជមាន''' និង '''សូន្យ'''។ <math> 1, 2, 3, 4, 5, 6, . . . </math>: ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបវិជ្ជមាន <math> 0 </math>: សូន្យ <math> -1, -2, -3, -4, -5, -6, . . . </math>: ចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបអវិជ្ជមាន ==ចំណាំ== ចំនួនទសភាគមិនមែនជាចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបទេ។ gkdm70ikivbmk031j73zbi1infzamlv 0 3220 9700 9695 2021-11-30T23:48:00Z Thebookian 2537 wikitext text/x-wiki # [[/1/]] # [[/2/]] [[Category:ទ្រឹស្ដីចំនួន]] [[Category:លំហាត់ទ្រឹស្ដីចំនួន]] 8d461j7m9xsjorumnucwv7fy8nr8xdo 0 3221 9705 9697 2021-12-01T00:55:58Z Thebookian 2537 wikitext text/x-wiki បង្ហាញថា <math> (m,n)[m,n]=mn </math> ==ដំណោះស្រាយ== តាង <math>p </math> ជាចំនួនបឋមដែល <math> p^e=m </math> <math> p^f=n </math> ប្រសិនបើ <math> e \leq f </math> នោះ <math> (m,n)= p^e </math> <math> [m,n]= p^f</math> <math> (m,n)[m,n]= p^{e+f}</math> តែ <math> mn = p^{e+f}</math> មានន័យថា <math> (m,n)[m,n]=mn</math> ==មើលផងដែរ== * [[លំហាត់ទ្រឹស្ដីចំនួន/2]] [[Category:ទ្រឹស្ដីចំនួន]] [[Category:លំហាត់ទ្រឹស្ដីចំនួន]] agn5g948foftm9jn998cu6xkyxghzz7 0 3224 9703 9702 2021-12-01T00:38:01Z Thebookian 2537 wikitext text/x-wiki បង្ហាញថា <math> (l,m,n)[lm,mn,nl]=lmn </math> ចំពោះចំនួនគត់រ៉ឺឡាទីបវិជ្ជមាន <math> l,m,</math> និង <math> n </math>។ ==ដំណោះស្រាយ== តាង <math> p </math> ជាចំនួនបឋមដែល <math> p^d=l </math> <math> p^e=m </math> <math> p^f=n </math> បើ <math> d \leq e \leq f</math> <math> d+e \leq d+f \leq e+f </math> នោះ <math> (l,m,n)=p^d</math> <math> [lm,mn,nl]= p^{e+f} </math> គេបាន <math> (l,m,n)[lm,mn,nl]= p^{d+e+f}</math> តែ <math> lmn= p^{d+e+f}</math> មានន័យថា <math> (l,m,n)[lm,mn,nl]=lmn </math> [[Category:ទ្រឹស្ដីចំនួន]] [[Category:លំហាត់ទ្រឹស្ដីចំនួន]] 6gine4x13xitx408mmw3dss92o2bivb